National Assembly for Wales

I call Members to order.

The first item on our agenda is questions to the Cabinet Secretary for Education, and Dawn Bowden has the first question.

Diolch, Dawn. Mae 'Ein Cenhadaeth Genedlaethol' yn datgan ein hymrwymiad yn glir i ddarparu gwelliannau go iawn a pharhaus yng nghanlyniadau a phrofiad addysgol ein dysgwyr sydd dan anfantais. Yn aml, gall plant mabwysiedig wynebu heriau a rhwystrau mewn perthynas â'u haddysg, ac mae gwella eu lles, ynghyd â lles pob dysgwr, yn thema allweddol yn ein diwygiadau addysgol.

Diolch am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'r ddwy ohonom newydd fynychu lansiad yr adroddiad, 'Pontio'r Bwlch', sy'n ymdrin â lles addysgol plant mabwysiedig. Ac rwy'n siŵr fod pob un ohonom yn awyddus i chwarae ein rhan wrth sicrhau bod pob plentyn mabwysiedig neu blentyn sy'n derbyn gofal yn cael cyfle cyfartal yn yr ysgol. Ac er y gwn y bydd penderfyniadau cyllidebol yn cael eu trafod yn y rownd ariannol, a allwch roi sicrwydd i mi y bydd yr argymhellion a wnaed yn yr adroddiad hwn mewn perthynas ag ymwybyddiaeth a hyfforddi staff, creu amgylcheddau cefnogol i blant mabwysiedig mewn ysgolion, a chamau i sicrhau y bydd data canlyniadau ar gyfer plant mabwysiedig yn cael ei goladu, yn rhan o'ch ystyriaethau wrth ichi fwrw ymlaen â'r gwaith hwn?

Diolch yn fawr iawn, Dawn. Mae'n bwysig ein bod yn cydnabod nad adnoddau, o reidrwydd, yw'r ateb i'r holl broblemau a wynebir gan blant sy'n derbyn gofal a phlant mabwysiedig yn ein system addysg. Ond mae elfen plant sy'n derbyn gofal y grant datblygu disgyblion ar gyfer 2018-19 oddeutu £4.5 miliwn, ac mae'r arian hwnnw ar gael i gefnogi addysg plant mabwysiedig. Rwy'n awyddus iawn i mi a fy swyddogion weithio gyda chynrychiolwyr Adoption UK Cymru er mwyn edrych ar yr hyn y mae'r adroddiad yn gofyn amdano, yn enwedig mewn perthynas â chasglu data. Gwn fod rhywfaint o rwystredigaeth nad ydym yn gallu nodi canlyniadau addysgol yn hawdd ar gyfer plant mabwysiedig, gan nad yw hynny'n rhan o'n data cyfrifiad ysgolion blynyddol lefel disgyblion ar hyn o bryd. Er na fuaswn yn dymuno bod mewn sefyllfa lle byddai'n rhaid gorfodi rhieni i ddatgelu neu rannu gwybodaeth ynghylch mabwysiadu os nad yw hynny'n rhywbeth y maent yn teimlo'n gyfforddus neu'n awyddus i'w wneud, rwy'n deall y rhesymeg sy'n sail i fod eisiau gwella'r gwaith o gasglu data, ac rwy'n fwy na pharod i barhau i weithio gyda swyddogion a phobl sydd â diddordeb yn y maes i ystyried sut y gellir cyflawni hyn mewn modd cymesur a sensitif.

Fel rhywun sydd â diddordeb yn y maes ac sydd wedi trafod hyn eisoes gydag Ysgrifennydd y Cabinet, mae'n galonogol iawn fod gennym y grant datblygu disgyblion yng Nghymru i roi opsiynau i blant sy'n cael prydau ysgol am ddim, ond hefyd i blant sy’n derbyn gofal a phlant sydd wedi'u mabwysiadu. Ac wrth gwrs, yn y rhan fwyaf o achosion, bydd rhieni mabwysiadol yn awyddus i'r ysgol fod yn ymwybodol, ac yn awyddus i sicrhau bod yr ysgol yn cael y gefnogaeth ychwanegol honno. Pa gynnydd sy’n cael ei wneud ar rannu'r data hwnnw, ac yn benodol, a yw Ysgrifennydd y Cabinet wedi dysgu unrhyw wersi o rai o'r darpariaethau sydd ganddynt ar gyfer rhannu data yn y maes hwn gyda gwasanaethau cymdeithasol a phlant mabwysiedig yn Lloegr?

Wel, fel y dywedais, Mark, mae'r drws ar agor, a buaswn yn croesawu trafodaeth barhaus ynglŷn â sut y gallwn wella'r gwaith o gasglu data ar gyfer plant mabwysiedig, ar yr amod nad ydym yn gorfodi rhieni i ddatgelu gwybodaeth nad ydynt yn awyddus i'w datgelu. Mae'n bwysig hefyd ein bod yn parhau i ystyried addysg y plant hyn yn ei chyfanrwydd, ac mae hynny weithiau'n golygu bod angen inni weithio ar draws adrannau, mewn awdurdodau addysg lleol, gyda gwasanaethau cymdeithasol yn benodol, er mwyn sicrhau gwell dealltwriaeth o'r ffordd orau o gefnogi anghenion plant unigol. Mae elfen plant sy'n derbyn gofal y grant datblygu disgyblion, fel y dywedais, yn werth £4.5 miliwn eleni. Fe'i gweinyddir ar lefel ranbarthol, ac rydym yn parhau i weithio gyda'n consortia rhanbarthol i sicrhau bod yr arian hwnnw, yr adnoddau hynny, yn cael eu defnyddio i sicrhau'r effaith orau.

Credaf mai'r hyn a oedd yn nodedig yn y digwyddiad a fynychwyd gan Dawn a minnau, ac Aelodau eraill o'r Cynulliad, y prynhawn yma oedd nad oes angen adnoddau ychwanegol ar nifer o'r pethau y maent yn gofyn amdanynt. Mae'n ymwneud â newid y meddylfryd yn rhai o'n hysgolion er mwyn sicrhau bod yno awyrgylch sy'n ymateb yn briodol i blant mabwysiedig. Felly, er enghraifft, pan fydd plentyn sydd wedi dioddef trawma, neu broblemau'n ymwneud ag ymlyniad, fod yr athrawon yn gwybod beth yw'r ffordd briodol o gefnogi'r plentyn hwnnw. Ac mae hynny'n ymwneud â datblygu dysgu proffesiynol parhaus, yn ogystal â newidiadau yn ein darpariaeth addysg gychwynnol i athrawon.

Mae Llywodraeth Cymru yn darparu rhaglenni i gynorthwyo unigolion i uwchsgilio pan fyddant mewn gwaith. Rydym wedi ymrwymo i ddarparu 100,000 o brentisiaethau yn ystod tymor y Cynulliad hwn, ac rydym hefyd yn cynorthwyo cyflogwyr i uwchsgilio eu gweithlu drwy ein Rhaglen Sgiliau Hyblyg.

Y bore yma, gyda Phwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, bûm yn ymweld â The Number Hub, sef busnes bach yn Ffynnon Taf, ac roedd ganddynt lawer i'w ddweud am ddatblygiadau mewn awtomatiaeth a newid technolegol. Pa gamau penodol y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i baratoi ar gyfer swyddi'r dyfodol, ond gan ganolbwyntio'n benodol ar y sgiliau sydd eu hangen yn y sector cwmnïau bach a'r math o swyddi y gallai pobl fod yn awyddus i'w cael mewn mentrau bach a chanolig yn y sector hwnnw yn y dyfodol? Pa newidiadau rydych yn eu rhagweld, a sut y mae paratoi oedolion a dysgwyr ar gyfer y swyddi hynny?

Wel, credaf mai'r fantais fawr sydd gan fusnesau bach yw y gallant symud yn llawer iawn cyflymach na busnesau mawr. Felly, dyna'r fantais sydd ganddynt mewn sefyllfa sy'n newid yn gyflym. Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn eu bod yn manteisio ar y gallu hwnnw—efallai y bydd cwmnïau mawr iawn yn ei chael hi'n anos troi'r llongau enfawr hyn o gwmpas. Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn bod yn ymatebol i'r datblygiadau digidol hynny.

Gallwn roi cymorth sgiliau eisoes. Mae gennym y Rhaglen Sgiliau Hyblyg. Ond credaf mai'r peth arall rwy'n awyddus iawn i'w weld yn datblygu yw'r rhaglen beilot y byddwn yn ei datblygu, lle mae gennym gyfrifon dysgu unigol i sicrhau ein bod yn llenwi'r bylchau sgiliau y gallai rhai o'r busnesau bach a chanolig hynny eu hwynebu. Bûm yn siarad â chwmni mawr y bore yma, ac roeddent yn dweud wrthyf eu bod eisoes yn ei chael hi'n anodd recriwtio pobl â sgiliau digidol a modurol. Ac mae'r sgwrs honno ynglŷn â pha mor hyblyg y gallwn fod, pa mor gyflym y gallwn ad-drefnu pethau—. Credaf y bydd ein rhaglen Cymru'n Gweithio yn rhoi cyfleoedd inni o'r flwyddyn nesaf ymlaen i ymateb yn llawer cyflymach ac i addasu pethau ar gyfer yr unigolion, ond bydd hefyd yn sicrhau ein bod yn cael y drafodaeth agos iawn honno gyda phobl, gyda busnesau bach a chanolig yn arbennig, ond hefyd gyda'r cwmnïau mawr yng Nghymru.

Weinidog, mae addysg ran-amser yn caniatáu i oedolion sydd eisoes mewn gwaith sicrhau'r lefelau sgiliau uwch sydd ei hangen i sicrhau twf economaidd. Fodd bynnag, mae ffigurau Llywodraeth Cymru wedi dangos bod niferoedd dysgwyr rhan-amser mewn sefydliadau addysg bellach ac mewn lleoliadau dysgu oedolion yn y gymuned yn yr awdurdodau lleol wedi gostwng yn sylweddol yng Nghymru. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wrthdroi'r dirywiad hwn er mwyn sicrhau bod gan Gymru'r gweithlu medrus sydd ei angen arni ac y gall pawb gael mynediad at yr hyfforddiant sydd ei angen arnynt i gyflawni eu potensial llawn yn eu bywyd yng Nghymru? Diolch.

Diolch, Mohammad. Credaf eich bod yn llygad eich lle—mae arnaf ofn fod dirywiad wedi bod o ran nifer y bobl sydd wedi gwneud defnydd o ddysgu rhan-amser. Roedd hynny'n rhannol, wrth gwrs, yn ymateb i'r mesurau cyni a gyflwynwyd, a bu'n rhaid inni flaenoriaethu cyllid a rhoddwyd blaenoriaeth i addysg y blynyddoedd cynnar. Ond gyda natur newidiol cyflogaeth—y ffaith y byddwn yn gweld y newid hwn i awtomatiaeth a sgiliau digidol—credaf y bydd yn rhaid inni feddwl yn ofalus iawn ynglŷn â sut rydym yn ailsgilio pobl ar gyfer y dyfodol. Felly, mae'r syniad hwn ynghylch y cyfrif dysgu unigol yn ymwneud â mynd i'r afael â'r union fater hwnnw y tynnwch sylw ato, a byddwn yn gweld sut y bydd hynny'n datblygu. Bydd y cyfrifon dysgu unigol yn rhoi cyfle i bobl ailsgilio, fel y dywedais, yn y meysydd lle y gwyddom fod yna fylchau sgiliau a lle y ceir cyfleoedd i bobl ailsgilio. Bydd angen inni ailsgilio pobl sydd eisoes mewn gwaith lle y gallwn weld y bydd y swyddi'n diflannu yn y dyfodol, ond bydd angen uwchsgilio pobl nad ydynt wedi bod yn rhan o'r gweithlu o'r blaen hefyd.

Questions now from party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd. 

Thank you, Llywydd. I’m sure the Minister will be aware that Carmarthenshire County Council has launched its strategic plan for Welsh in education this week, which is an ambitious plan and one that has been approved by the Welsh Government and it’s put the county on the road to increasing the number of Welsh speakers significantly. Of course, it will provide an opportunity for every pupil to be bilingual by the end of key stage 2, by the time that they leave primary school. Will you confirm to us, therefore, that you, as Minister, and the Welsh Government will give full support to Carmarthenshire council as they start this journey to implement the WESP, because it’s possible it won’t be comfortable at times, but, as they are working to achieve your ambition as a Government in terms of the number of Welsh speakers, would you please confirm that you will give all possible support under all circumstances for this strategy?

Well, may I say that I am supportive of what Carmarthenshire is doing, of course? Their report and their plans are set out clearly in the WESP that they’ve submitted to the Government and, of course, we support that. I opened a school in Llanelli, in Carmarthenshire, last week, which is a school that is transferring from being a non-Welsh school to being a bilingual school and going along that path. That’s exactly what we want to see, in a relatively deprived area. So, they’re actually taking the steps we wish to see. But it’s not just in Carmarthenshire, of course, we wish to see this happening; we’d like to see that replicated throughout the whole of Wales. There are still six WESPs that have not been approved, but we are actually pushing those counties to go along this path. So, everybody knows our objective, and, in order to attain that aim, everybody will have to move in the same direction. I do think that local government is much more aware now.

I didn’t quite hear an unequivocal confirmation that you will support the council. Maybe you can actually make that clear in answer to my next question, if you wish to do so.

At another extreme, in terms of your ambition in Wales to see growth in Welsh-medium education, many of us were shocked to see that Flintshire County Council last week had considered a possible option—and I’m pleased to say that they didn’t proceed with that ultimately—to scrap free school transport for pupils to Welsh-medium schools. It’s not a statutory requirement and we all know what the financial climate is at the moment, so this is a question that will arise year on year across 22 local authorities in Wales. Ultimately, that could mean that an authority will take that decision. So, my question to you is: rather than waiting for someone to make that possible decision and then trying to grapple with that, what is the Government currently doing, and what work are you doing with your fellow members of Government, to ensure that councils don’t take such steps, because that would not only undermine the provision of Welsh-medium education, but be entirely detrimental to Welsh-medium education in many counties in Wales?

May I say that I’m very pleased that Flintshire council didn’t go through with that proposal? The proposal didn't come from the council, but I’m very pleased that they have dismissed it. Of course, I do think it would have a detrimental effect on the numbers of children attending bilingual schools, if this transport wasn’t available. Of course, I would urge local councils to ensure that they do take this into consideration. It will be something that they will need to consider, and it may be something that we may ask the WESPs to set out clearly, and for those who are aware of what we wish to see in future, to ensure that they are aware that this is a consideration when they are submitting the new WESP for the next session. Of course, people have the right to Welsh-medium education, but we must ensure that it is easy for them to access that education.

Well, yes, and it’s important therefore, in terms of the WESPs, that, if you are talking about creating greater expectation, the regulation surrounding those WESPs reflects that aspiration and I would be very eager to see that happening. We know that Aled Roberts has been looking at this area and continues to work for Government in this area, and your predecessor—. And I’m sure you would wish to commend one of the recommendations that has been made, namely that we need to simplify the process of categorising schools in terms of language, which is something you referred to in the context of your visit to Carmarthenshire last week.

Now, I also read an article by Laura McAllister in the Western Mail over the weekend that discussed not only simplifying, but taking it further so that every primary school in Wales is bilingual and that every child starting secondary school at 11 is able to understand and communicate through the medium of both Welsh and English. That would accord with Plaid Cymru’s policy, but it would also reflect the recommendations made by Professor Sioned Davies’s report back in 2013—and I have raised this with you previously—namely that every child should learn the Welsh language as part of an educational continuum. So, can you give us an update on any progress that’s been made on that front by the Government? You’ve talked in the past about introducing some of this as part of the reforms happening around the curriculum, but I truly feel that we shouldn’t have to wait until the middle of the next decade until we see some of this being delivered, and that we should be doing more, as Carmarthenshire is currently doing, in beginning that journey now. So, can you tell us what progress the Government has made in that area?

I am most eager to ensure that we don’t wait until the new curriculum is introduced, because I don’t wish to lose another generation of children who won’t have the opportunity to receive a good education in Welsh as a second language. And so we must improve on the status quo, because you can have 13 years of Welsh lessons and come out at the other end speaking very little Welsh. So, we need to look at that, and that is why, last Friday, we held a symposium in Swansea by bringing experts together. We asked for a report from Swansea University and the University of Reading. They presented their ideas on how we can improve the methods of teaching a second language and what is the best practice throughout the world. Lots of people from all over Wales came together—those who are training through the medium of Welsh—and they were very pleased because this progressed Professor Sioned Davies’s report. She attended the meeting, and what she was saying was, 'Now there is evidence behind what I was recommending years ago'. 

So, today, I have requested a follow-up to know exactly what will now happen as a result of that symposium. We know exactly what needs to be done. We do know that we need to improve the teaching of Welsh as a second language. One of our greatest problems, of course, is to ensure that we have sufficient good Welsh teachers and tutors. So, although you would wish to see Laura McAllister’s ideas coming to fruition, the fact is we don’t have a sufficient number of teachers, and so we need to take this incrementally and ensure that we have a sufficient number of Welsh teachers and tutors. We are making a substantial effort in that regard, and we’re giving additional funding of £5,000 to people who are training through the medium of Welsh. 

Conservative spokesperson, Darren Millar.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau rydych yn eu cymryd i wella boddhad y cyhoedd gydag ysgolion Cymraeg?

Darren, rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol o 'Addysg yng Nghymru: Cenhadaeth ein cenedl', cenhadaeth i godi safonau, cau'r bwlch cyrhaeddiad a sicrhau bod gennym system addysg yng Nghymru rydym yn falch ohoni ac y mae gan y cyhoedd hyder ynddi. Dyna pam rydym wedi cychwyn ar y rhaglen radical hon i ddiwygio addysg yn y genedl hon.

Fe fyddwch yn gwybod bod yr arolwg cenedlaethol ar gyfer Cymru wedi'i gyhoeddi yr wythnos diwethaf, ac roedd yn dangos dirywiad sylweddol yn lefelau boddhad y cyhoedd gyda'n hysgolion uwchradd yn benodol. Felly, mae'n amlwg fod y cyhoedd yn prysur golli hyder yn eich gallu i gyflawni yn erbyn y genhadaeth genedlaethol a bennwyd gennych. Ac ni ddylai hynny fod yn syndod, gan y gŵyr pob un ohonom inni gael ein canlyniadau TGAU gwaethaf ers degawd y llynedd, ein bod wedi cael ein rhoi yn hanner gwaelod safleoedd y byd yn y set ddiwethaf o brofion rhyngwladol inni gymryd rhan ynddynt, a'n bod ar waelod tabl cynghrair y DU o ran y sgorau PISA hynny hefyd. Ac mae nifer y myfyrwyr o Gymru, wrth gwrs, sy'n mynychu prifysgolion gorau'r DU hefyd wedi gostwng 10 y cant dros y tair blynedd diwethaf. Felly, rwy'n siŵr y byddech yn cytuno â mi, Ysgrifennydd y Cabinet, nad yw beth bynnag rydych yn ei wneud ar hyn o bryd yn gweithio ac nad yw'n meithrin yr hyder y dywedwch eich bod yn ceisio'i feithrin. Pam fod dysgwyr Cymru yn cael eu gadael ar ôl, a beth ar y ddaear y bwriadwch ei wneud am hynny?

Wel, Darren, wrth gwrs, pan fo un o bob pedwar rhiant yn mynegi nad ydynt yn gwbl fodlon ag addysg uwchradd eu plant, hoffwn weld y ffigur hwnnw'n gwella. Rwy'n awyddus i bob rhiant yng Nghymru deimlo bod eu hysgolion uwchradd yn gwneud gwaith da ar gyfer eu disgyblion. Dyna pam rydym yn diwygio ein TGAU; dyna pam rydym yn diwygio'r ffordd rydym yn hyfforddi ein hathrawon; dyna pam, ym mis Medi, y byddwn yn lansio rhaglen genedlaethol o ddysgu proffesiynol ar gyfer athrawon presennol; dyna pam rydym yn buddsoddi symiau digynsail o arian yn y grant datblygu disgyblion i sicrhau bod ein dysgwyr tlotaf yn cael yr hyn sydd ei angen arnynt yn ein hysgolion; dyna pam rydym wedi creu'r academi arweinyddiaeth genedlaethol; a dyna pam, dros yr haf, y byddwn yn gweld y garfan lawn gyntaf o rwydwaith Seren yn sefyll eu harholiadau Safon Uwch ac yn mynychu'r prifysgolion gorau hynny. Rydym wedi cychwyn ar set radicalaidd o ddiwygiadau addysgol, un rwy'n hyderus—ac yn bwysicach, un y credaf y gall y proffesiwn, a'r cyhoedd yn fy marn i, fod â hyder ynddi—a fydd yn darparu'r newid sylweddol y cytunaf fod ei angen arnom mewn addysg yng Nghymru.

Mae'n amlwg yn set o ddiwygiadau nad oes gan y cyhoedd hyder ynddi, a dyna pam fod cyfraddau boddhad yn disgyn o dan eich goruchwyliaeth chi fel Ysgrifennydd y Cabinet. Sylwais na sonioch chi am gyllido yn eich ymateb, gan y gŵyr pob un ohonom fod cyllidebau ysgolion o dan bwysau sylweddol. Nawr, yn ôl Cymdeithas Genedlaethol yr Ysgolfeistri ac Undeb yr Athrawesau—maent wedi dweud bod y bwlch cyllido fesul disgybl, fesul blwyddyn, rhwng Cymru a Lloegr bellach yn £678 y disgybl. Mae hyn er gwaethaf y ffaith bod Llywodraeth Cymru yn cael £1.20 i'w wario ar ysgolion yma am bob £1 a werir ar ysgol yn Lloegr. Mae Estyn, eich arolygiaeth eich hun, wedi eich rhybuddio bod cyllid yn peryglu gallu ysgolion i gyflwyno'r cwricwlwm newydd pan fydd yn cael ei gyflwyno. Nawr, a ydych yn derbyn bod yna ddiffyg buddsoddi, fod angen ichi wneud yn well o ran sicrhau bod arian yn cyrraedd y rheng flaen yn ein hysgolion, a beth rydych yn bwriadu ei wneud i sicrhau bod gan ysgolion adnoddau i ddarparu'r addysg o'r radd flaenaf y mae ein plant yn ei haeddu?

Wel, wrth gwrs, Darren, rwy'n derbyn yn llwyr fod yna bwysau cyllido o fewn y system addysg, gan mai fi sy'n gorfod gwneud y gwaith annymunol o wneud y dewisiadau anodd hynny, ond mae arnaf ofn mai fel hyn y mae agenda gyni Dorïaidd yn edrych. Ni allwch ddweud ar y naill law fod arnoch eisiau cyni a dweud ar y llaw arall fod arnoch eisiau buddsoddiad pellach yn ein gwasanaethau cyhoeddus, pan fo'ch cymheiriaid yn Llundain yn gwneud i'r gwrthwyneb. Lywydd, gadewch imi egluro: dros dymor y Cynulliad hwn, byddwn yn buddsoddi £100 miliwn i godi safonau ysgolion. Byddwn yn buddsoddi £2.4 biliwn ym mand B ein rhaglen ysgolion ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Eleni, byddwn yn buddsoddi dros £90 miliwn yn y grant datblygu disgyblion, gan effeithio ar gyfleoedd bywyd ein dysgwyr mwyaf difreintiedig. Ond mae arnaf ofn nad wyf am wrando ar bregeth gan wleidydd Ceidwadol sy'n dilyn mantra mewn lle arall o dorri gwariant cyhoeddus yn hytrach na buddsoddi.

UKIP spokesperson, Michelle Brown.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n sylweddoli y byddwch yn gyndyn i sôn am achos penodol, felly rwy'n defnyddio hyn fel enghraifft yn unig. Mae gennyf etholwr a gafodd wybod gan y cyngor lleol y byddai disgwyl i'w merch 11 oed fynd ar fws ysgol, ac yna i fynd ar fws cysylltu cyhoeddus er mwyn mynd i ysgol oddeutu 15 i 20 milltir i ffwrdd. Mae'n debyg nad yw honno'n stori anghyffredin ledled Cymru. Ychydig yn ôl, hefyd, bûm yn teithio ar drafnidiaeth gyhoeddus gyda grŵp o bobl ifanc a oedd yn teithio adref o'u hysgol uwchradd. Er ei bod yn bleser cyfarfod â phobl ifanc disglair a chall iawn, roedd yn peri pryder, gan y gallai fod gofyn i blentyn 11 oed gwblhau'r daith honno ar eu pen eu hunain. Roedd y daith yn golygu dod i gysylltiad â ffyrdd prysur a dieithriaid llwyr, ac er y bydd y mwyafrif helaeth o'r cyd-deithwyr ar drafnidiaeth gyhoeddus yn bobl weddus a gonest, mae gennym ddyletswydd i ddiogelu plant a phobl ifanc, ac rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi ynglŷn â hynny. Felly, pa wiriadau rydych yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol ac ysgolion eu cwblhau cyn is-gontractio cludiant ysgol, neu benderfynu bod yn rhaid i blant deithio ar drafnidiaeth gyhoeddus i'r ysgol?

Yn gyntaf, a gaf fi ddweud bod nifer fawr iawn o blant yn teithio i'r ysgol ar drafnidiaeth cyhoeddus ac yn gwneud hynny'n llwyddiannus ac yn ddiogel bob dydd? Mewn gwirionedd, mae trafnidiaeth ysgol yn rhan o bortffolio fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi, a nodir y rheolau ynghylch cludiant ysgol ym Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008, a gyflwynwyd gan y Cynulliad sawl blwyddyn yn ôl. O dan y ddeddfwriaeth honno, mae gan rieni hawl i ofyn i'w hawdurdod lleol gynnal asesiad o lwybrau diogel er mwyn sicrhau bod y llwybrau y mae'r awdurdodau lleol yn gofyn i bobl ifanc deithio arnynt wedi bod yn destun asesiad risg ac wedi'u harchwilio'n briodol o ran diogelwch dysgwyr. Buaswn yn dweud wrth eich etholwr, drwoch chi, fod angen iddynt fynd ar drywydd yr opsiwn cyntaf hwnnw gyda'u hawdurdod addysg lleol er mwyn cynnal dadansoddiad o lwybrau diogel i'r ysgol ac i sicrhau bod hynny'n agored i drafodaeth.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Cydymdeimlaf yn llwyr â'r egwyddor y dylid pennu darpariaeth yn lleol, ac o gofio'r ddaearyddiaeth yng Nghymru, gall cynllunio llwybrau teithio fod yn her, ond mae yma ddiffyg cysondeb pendant ac mae'r holl beth yn dipyn o lanast. Yn dibynnu ar ba ysgol rydych yn ei mynychu, efallai eich bod yn teithio ar fws ysgol neu ar drafnidiaeth gyhoeddus. Efallai eich bod yn teithio mewn ffordd hollol wahanol i'ch cymydog sy'n mynychu ysgol i lawr y ffordd. Nawr, rwy'n ymwybodol o'r hyn a ddywedoch ynglŷn â'r ffaith mai'r Ysgrifennydd trafnidiaeth sydd â'r prif gyfrifoldeb am hyn, ond yn y pen draw, chi yw Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, felly does bosib nad oes gennych ddiddordeb yn sut y caiff cludiant i'r ysgol ei ddarparu. Rwy'n deall hefyd fod pwysau ariannol ar awdurdodau lleol ac arnoch chi hefyd fel Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, a ydych wedi ystyried ac a ydych wedi siarad ag Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth gyda'r bwriad o gynnal adolygiad o'r ffordd y darperir cludiant ysgol ac a ellid ei symleiddio, gan gyfuno darpariaeth ar draws ysgolion a ffiniau sirol efallai, er mwyn darparu gwasanaeth mwy effeithiol ar gyfer plant a phobl gan arbed arian y gellid ei roi tuag at bethau eraill?

Wel, mae'n rhaid imi ddweud, o ran addysg ysgol orfodol, mae'n rhaid i bob awdurdod lleol gydymffurfio â'r Mesur teithio gan ddysgwyr, sy'n datgan yn glir pwy sy'n gymwys a phwy nad yw'n gymwys i gael cludiant ysgol am ddim. Mae hefyd yn nodi'r disgwyliad hwnnw mewn perthynas â mynediad at addysg cyfrwng Cymraeg. Dywed hefyd fod yn rhaid i unrhyw lwybr y bydd plentyn yn ei deithio, yn enwedig os yw'r llwybr hwnnw'n llwybr cerdded, fod yn destun asesiad llwybrau diogel i'r ysgol. Nawr, mae i'r Aelod awgrymu nad yw awdurdodau lleol yn gweithio ar draws ffiniau neu'n ystyried atebion arloesol i ddarparu cludiant ysgol—nid yw hynny'n wir. Yn fy etholaeth fy hun, gwn fod rhai o fy etholwyr yn teithio y tu allan i'r sir i gael eu haddysg am fod yr ysgol addas agosaf yn digwydd bod yr ochr arall i ffin sirol, ac mae'r sir yn hwyluso hynny. Os oes gan yr Aelod bryderon penodol, mae angen iddi ddwyn y mater, yn y lle cyntaf, i sylw'r awdurdod addysg lleol a'r cyngor sir lleol.

Wel, mewn gwirionedd, Ysgrifennydd y Cabinet, roedd fy nghwestiwn yn gofyn a ydych chi'n bersonol, fel Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, wedi ystyried adolygu'r ffordd y trefnir trafnidiaeth, ar lefel uchel, ond fe af ymlaen at fy nghwestiwn olaf.

Mae rhieni'n dweud wrthyf fod toriadau yng nghyllid awdurdodau lleol yn arwain at ofyn i blant a phobl ifanc ag anableddau, a oedd yn arfer teithio i'r ysgol mewn tacsi, deithio i'r ysgol ar y bws ysgol. Nawr, mae hynny'n beth da iawn i'r plentyn neu'r unigolyn ifanc, ac mae'n well i'r amgylchedd ac yn rhatach hefyd, ond os oes ganddynt dueddiad tuag at ymddygiad ymosodol neu ymddygiad heriol, nid yw'n deg ar y plant eraill os na sicrheir bod oedolyn priodol wrth law ar y bws i roi cymorth i'r plentyn neu'r unigolyn ifanc. Felly, pa adnoddau y bwriadwch eu darparu i sicrhau bod plant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol ac anableddau eraill, a'r bobl o'u hamgylch, yn ddiogel ac yn cael cymorth wrth deithio i ac o'r ysgol? Ac os gwelwch yn dda, peidiwch â rhoi pregeth arall imi ar y Mesur.

Mae'r Aelod yn nodi pwynt pwysig. Pan fo plentyn sydd ag anghenion dysgu ychwanegol yn gallu teithio'n ddiogel gyda'u cyfoedion ar drafnidiaeth ysgol, mae hynny'n rhywbeth i'w ystyried, ond mae angen inni ystyried diogelwch cyffredinol y garfan ar drafnidiaeth ysgol hefyd. Dyna pam fod gennym godau ymddygiad y mae'n rhaid i rieni a phlant gydymffurfio â hwy os byddant yn teithio ar drafnidiaeth ysgol. O ran anghenion dysgu ychwanegol, unwaith eto, bydd ystyried gofynion ac anghenion trafnidiaeth plentyn yn briodol ochr yn ochr â'u gofynion addysgol yn rhan bwysig o'r gwaith o ddatblygu eu cynllun datblygu unigol. Ond mae'n rhaid imi ddweud, Lywydd, er bod gennym ddeddfwriaeth yn y cyswllt hwn drwy ein Bil ADY newydd, mater ar gyfer awdurdodau lleol unigol yw darparu ar gyfer eu dysgwyr. Mae'n amhosibl gwneud penderfyniadau trafnidiaeth unigol o'r canol ar gyfer plant unigol.

Diolch, Caroline. Rydym yn parhau i fuddsoddi symiau digynsail o arian drwy'r grant datblygu disgyblion: bydd £187 miliwn dros y ddwy flynedd nesaf yn cynorthwyo ysgolion ledled Cymru i wella canlyniadau ar gyfer ein dysgwyr difreintiedig, ac mae hyn yn cynnwys mwy na £25 miliwn yn rhanbarth Gorllewin De Cymru yn unig.

Diolch am eich ateb. Ysgrifennydd y Cabinet, yng Nghastell-nedd Port Talbot y llynedd, disgynnodd canran y disgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim ac sy'n cyrraedd lefel 2 neu uwch yn eithaf sylweddol. Mae'r nifer ar ei isaf ers 2011. Ysgrifennydd y Cabinet, o ystyried hyn, ac o gofio sylwadau diweddar ynghylch effeithiolrwydd y grant amddifadedd disgyblion, a ydych o'r farn fod eich polisïau'n gweithio ar gyfer disgyblion yn fy rhanbarth i?

Wel, yn gyntaf, a gaf fi gywiro'r Aelod? Nid y grant amddifadedd disgyblion yw ei enw mwyach, fe'i gelwir bellach yn grant datblygu disgyblion. Mae'r Aelod yn gywir i ddweud, ar ôl nifer o flynyddoedd pan gafwyd cynnydd o ran cyrhaeddiad lefel 2 ac uwch ar lefel TGAU mewn perthynas â'n plant sy'n cael prydau ysgol am ddim a'n plant sy'n derbyn gofal, na lwyddodd y garfan honno o blant, yn anffodus, i ymdopi cystal yr haf diwethaf wrth i'r manylebau TGAU newydd gael eu cyflwyno. Rydym wedi cyflawni gwaith yn fewnol er mwyn deall yn well pam roedd y garfan honno o blant yn llai gwydn, yn enwedig wrth inni weld rhagor o fanylebau TGAU newydd yn cael eu cyflwyno eleni yng Nghymru, er enghraifft mewn gwyddoniaeth.

Rwy'n gwbl ymrwymedig, hyd ddiwedd cyfnod y Llywodraeth hon, i barhau i ariannu'r grant datblygu disgyblion. Yn y gwerthusiad annibynnol a gynhaliwyd o'r grant hwnnw, nododd ysgolion ei fod yn hynod o werthfawr, a fy ngwaith i yw sicrhau nid yn unig fod yr adnoddau hynny ar gael i ysgolion, ond bod ysgolion unigol sy'n derbyn yr adnodd yn ei wario yn y ffordd fwyaf effeithiol ar ymyriadau y gwyddom eu bod yn gweithio.

Bûm yn gwneud peth ymchwil, cyn y cwestiwn heddiw, a chyflawnwyd adroddiad gan Ipsos MORI a Sefydliad Ymchwil, Data a Methodoleg Gymdeithasol ac Economaidd Cymru ar y grant datblygu disgyblion, ac yn ôl yr adroddiad hwnnw, er bod y grant datblygu disgyblion wedi cyflawni llawer o bethau cadarnhaol, roedd hi'n anodd gweld a wnaed cynnydd o ganlyniad i'r grant datblygu disgyblion ynddo'i hun, a bod rhai o'r newidiadau wedi dod cyn rhoi'r grant datblygu disgyblion ar waith. Nawr, gwn mai hon yw'r ffactor allweddol wrth geisio newid rhagolygon pobl o gefndiroedd difreintiedig, felly a allwch ddweud wrthym pa ddadansoddiad pellach a wnaed gennych ers yr adroddiad penodol hwnnw yn 2017 i sicrhau eich bod yn gwybod yn iawn mai'r grant datblygu disgyblion a'r cyllid sydd ynghlwm wrtho sy'n cyflawni'r lefelau cyrhaeddiad hynny, yn hytrach na rhywbeth arall a allai fod yn dod o le arall o ran themâu yn ngwaith cynllunio'r gweithlu addysg?

Wel, Bethan, i mi, mae hwn yn fater o gyfiawnder cymdeithasol. Ni ddylai canlyniadau addysgol unrhyw blentyn gael eu pennu yn sgil amgylchiadau eu geni neu allu eu teulu i gefnogi eu haddysg. Dyna pam nad wyf yn ymddiheuro, fel y dywedais, am wario dros £90 miliwn eleni ar addysg y dysgwyr hynny.

Nawr, yr hyn a wyddom yw bod ysgolion o'r farn fod yr adnodd hwn yn hynod o werthfawr, fod dwy ran o dair o ysgolion yn defnyddio'r adnodd yn effeithiol i wneud gwahaniaeth i'r dysgwyr mwyaf agored i niwed, ond rwyf am i'r holl ysgolion wneud defnydd effeithiol o'r adnodd hwn, a dyna pam ein bod, drwy ein consortia rhanbarthol, newydd gyflogi cynghorwyr penodol i weithio gydag ysgolion er mwyn sicrhau bod yr arian hwn a ddarperir i ysgolion unigol yn cael ei ddefnyddio yn y ffordd orau. Yr hyn a wyddom hefyd yw bod angen inni ymyrryd cyn gynted â phosibl yn addysg plentyn, a dyna pam rydym wedi dyblu faint o'r grant datblygu disgyblion sy'n mynd i gefnogi addysg ein disgyblion ifancaf, oherwydd os gallwn sicrhau nad oes bwlch cyrhaeddiad rhwng plant 11 oed, mae hynny'n rhoi cyfle gwell inni sicrhau bod plant yn mynd yn eu blaenau i gael canlyniadau TGAU da iawn. Ond rwyf bob amser yn awyddus i ystyried sut y gallwn ddatblygu a lledaenu arferion gorau, ac mae hynny'n cynnwys ystyried pecyn cymorth Ymddiriedolaeth Sutton penodol ar gyfer Cymru. Ar hyn o bryd, dyna'r safon aur y gofynnir i ysgolion farnu penderfyniadau a wnânt ynghylch gwariant yn ei herbyn. Credaf ei bod bellach yn bryd ystyried datblygu pecyn cymorth penodol ar gyfer Cymru sy'n cydnabod amgylchiadau diwylliannol penodol y system addysg yng Nghymru.

Diolch. Mae ysgolion ledled Cymru yn croesawu dysgu digidol yn barod ar gyfer ein cwricwlwm cyffrous newydd. Roeddwn yn falch iawn o weld ysgolion o ogledd Cymru yn cyfrannu at ein digwyddiad dysgu digidol cenedlaethol yn ddiweddar, ac mae'r ysgolion hyn yn cynorthwyo eraill i wireddu ein cenhadaeth genedlaethol i sicrhau bod ein holl ddysgwyr yn ddigidol gymwys.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Darllenais yn ddiweddar eu bod yn gwthio ffiniau yn Tsieina mewn perthynas â sgiliau codio, a bod hyd yn oed plant cyn ysgol yn dysgu'r sgiliau sylfaenol, gan ddefnyddio apiau a gwersi ar-lein yn aml. Mae bron i flwyddyn wedi bod bellach ers eich datganiad ar 'Cracio'r Cod' lle y dywedoch y byddech yn annog clybiau codio i ffurfio ledled Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, flwyddyn yn ddiweddarach, faint o glybiau codio sydd i'w cael, faint o blant sydd wedi elwa, a sut rydych yn gwerthuso unrhyw effeithiolrwydd?

Diolch. Fel y dywedoch, Mandy, y llynedd, fe gyhoeddasom fuddsoddiad o dros £1 filiwn i ddatblygu clybiau codio ledled Cymru, ac rydym wedi gweld cynnydd yn hynny o beth. Byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod gydag union niferoedd y cyfranogwyr os oes modd inni gael gafael arnynt.FootnoteLink Yr wythnos diwethaf, yn y digwyddiad dysgu digidol cenedlaethol, cyfarfûm â phlant o bob rhan o Gymru sy'n defnyddio cod i ddatblygu adnoddau addysgol, apiau, ac mewn rhai achosion, mae'r apiau hynny bron â bod yn barod i'w masnacheiddio, a'u rhoi ar y farchnad.

Yn rhanbarth yr Aelod, hoffwn dynnu sylw at yr arferion da yn Ysgol St Christopher yn Wrecsam. Mae'n un o'n hysgolion arbennig mwyaf yng Nghymru, ac mae ganddynt glwb codio llwyddiannus iawn y mae llawer o'u plant yn aelodau ohono, gan gydnabod bod y sgiliau hyn yn berthnasol i bob un o'n plant, waeth beth fo'u hanghenion dysgu ychwanegol, a byddwn yn parhau i gefnogi'r ymarfer da hwnnw ledled y wlad.

Question 5 [OAQ52421] was withdrawn. Therefore, question 6, Russell George.

Mae Llywodraeth Cymru, consortia rhanbarthol ac awdurdodau lleol ar y cyd yn cynorthwyo ysgolion ym Mhowys i wella safonau addysgol, yn unol â'n blaenoriaethau a nodir yn 'Cenhadaeth ein Cenedl'.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae Cymdeithas Genedlaethol yr Ysgolfeistri ac Undeb yr Athrawesau wedi condemnio'r bwlch cyllido disgyblion, sydd bellach bron yn £700 y disgybl o gymharu ag ysgolion a gynhelir yn Lloegr. A gaf fi ofyn beth rydych yn ei wneud i fynd i'r afael â'r bwlch cyllido, sydd, yn ôl yr Undeb, a dyfynnaf,

yn culhau'r cwricwlwm mewn rhai ysgolion ac yn arwain at ddiswyddo athrawon a staff cymorth talentog?

Fel y dywedais yn gynharach, rydym yn buddsoddi £100 miliwn yn ystod tymor y Cynulliad hwn i godi safonau ysgolion. Rydym yn buddsoddi dros £2 biliwn mewn adeiladau ysgolion, yn ogystal â nifer fawr o fentrau gyda'r nod o fynd i'r afael ag anghenion penodol o fewn y cwricwlwm. Ond mae'n rhaid imi ddweud, Lywydd, fod aelodau Ceidwadol Cyngor Sir Powys wedi pleidleisio ychydig wythnosau yn ôl yn erbyn opsiwn a allai fod wedi sicrhau adnoddau ychwanegol i ysgolion Powys. Efallai y dylai gael gair â'i gymheiriaid ar y cyngor.

Jenny Rathbone isn't here to ask question 7 [OAQ52412]. Question 8 [OAQ52425] was withdrawn. Therefore, question 9, Paul Davies.

Gwnaf yn wir, Paul. Rwy'n dal i fod yn gwbl ymrwymedig i ddiwallu anghenion ein holl ddysgwyr, gan gynnwys y rheini ag awtistiaeth. Bydd ein diwygiadau uchelgeisiol i anghenion dysgu ychwanegol yn ailwampio'r system bresennol ar gyfer cefnogi dysgwyr yn gyfan gwbl, gan sefydlu proses integredig a chydweithredol ar gyfer asesu, cynllunio a monitro'r cymorth a ddarperir.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf wedi derbyn sylwadau gan etholwyr sy'n pryderu bod dysgwyr ag anhwylder ar y sbectrwm awtistig o dan anfantais wrth sefyll yr arholiad TGAU Saesneg oherwydd eu hanawsterau gyda chyfathrebu cymdeithasol a rhyngweithio cymdeithasol, sydd, wrth gwrs, yn golygu sefyll yr un prawf â'u cyfoedion niwronodweddiadol, ac mae hynny'n gwneud pethau'n anos o lawer iddynt. Yng ngoleuni'r annhegwch hwn, a allwch ddweud wrthym pa drafodaethau a gafwyd gyda darparwyr arholiadau ynglŷn â'r arholiad TGAU Saesneg, ac a yw'n bosibl i ddysgwyr ag anhwylder ar y sbectrwm awtistig sefyll math gwahanol o arholiad ar gyfer y pwnc hwn, fel nad yw'r dysgwyr hyn o dan anfantais yn y dyfodol?

Paul, mae'n flin gennyf glywed bod rhai o'ch etholwyr yn teimlo nad oedd y papur TGAU Saesneg iaith a osodwyd eleni yn addas ar gyfer anghenion eu plant. Rwy'n ymwybodol fod nifer o'r cwestiynau ar y papur hwnnw, er enghraifft, yn cyfeirio at esbonio beth oedd 'hun-lun', esbonio beth oedd 'mynd yn feiral', a holl fater cyfryngau cymdeithasol. Wrth gwrs, efallai fod rhai plant yn fwy cyfarwydd a brwdfrydig ynglŷn â'r gweithgareddau hynny na phlant eraill.

Mae disgwyl i'n byrddau arholi sicrhau bod ein harholiadau yn deg i bob dysgwr. Rhoddaf ymrwymiad i chi y byddaf yn codi'r achos penodol hwn ynghylch y papur TGAU Saesneg gyda Cymwysterau Cymru, oherwydd, wrth gwrs, caiff cymwysterau eu pennu'n annibynnol ar Lywodraeth Cymru, ond yn amlwg, rydym am sicrhau chwarae teg i bob plentyn sy'n cael eu cofrestru ar gyfer arholiadau.

Nid yw Llywodraeth Cymru yn ariannu ysgolion yn uniongyrchol. Awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am ariannu ysgolion yn eu siroedd.

Diolch. Fel y gwyddoch, mae'r premiwm disgyblion lluoedd arfog ar gael yn Lloegr i gefnogi addysg plant y lluoedd arfog, ac mae'r Lleng Brydeinig Frenhinol yn galw am gronfa debyg i ysgolion yng Nghymru ar gyfer oddeutu 2,500 o blant sy'n mynychu ysgolion yng Nghymru ar hyn o bryd. Mae'n gadarnhaol iawn fod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi £200,000 o gyllid eleni i ysgolion wneud cais amdano i gefnogi plant y lluoedd arfog, ond mae pryder ynghylch yr hyn a allai ddigwydd yn y dyfodol. Felly, sut rydych yn ymateb i'r alwad gan y lleng a chymuned ehangach y lluoedd arfog yng Nghymru am bremiwm disgyblion lluoedd arfog, fel yr hyn sydd ganddynt yn Lloegr, fel y gall pob ysgol gael cyllid ar gyfer pob un o blant y lluoedd arfog?

Mark, rwy'n falch iawn fod ysgolion wedi gallu gwneud cais am yr adnoddau ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru wedi'u darparu eleni i gefnogi anghenion addysgol plant y lluoedd arfog yn dilyn y toriadau a wnaed i'r cyllid hwnnw gan yr adran amddiffyn o dan eich Llywodraeth chi yn Llundain.

Gadewch i mi fod yn glir: rydym yn parhau i ystyried a oes tystiolaeth i awgrymu bod plant i bersonél ein lluoedd arfog o dan anfantais addysgol, yn yr un modd ag y gwyddom sy'n wir yn aml iawn, er enghraifft, am ein plant tlotaf, am ein plant sy'n derbyn gofal, ac am ein plant sydd wedi'u mabwysiadu. A byddwn yn parhau i ystyried, o fewn cyfyngiadau'r adnoddau sydd ar gael, sut y gallwn barhau i gefnogi'r plant hynny fel rydym eisoes yn ei wneud eleni. Rwy'n ddiolchgar i gymuned y lluoedd arfog am eu gwasanaeth i'n cenedl, ac nid wyf am i'r gwasanaeth hwnnw gael effaith andwyol ar addysg eu plant, a byddwn yn gwneud yr hyn a allwn i sicrhau nad yw hynny'n digwydd.

Diolch, Mick. Rydym eisoes yn ystyried absenoldeb oherwydd anabledd wrth gasglu ein hystadegau ar absenoldeb o'r ysgol. Ar gyfer ysgolion cynradd ac uwchradd, rydym yn casglu amrywiaeth o ystadegau ar absenoldeb yn ôl nodweddion disgyblion, sy'n cynnwys data'n ymwneud ag anghenion addysgol arbennig.

Diolch am eich ateb, ac wrth gwrs, credaf fod pob un ohonom yn deall bod ysgolion yn teimlo pa mor bwysig yw sicrhau bod eu ffigurau presenoldeb mor uchel â phosibl a pha mor bwysig yw presenoldeb uchel mewn ysgolion ac i addysg plant. Yr hyn sydd wedi'i ddwyn i fy sylw gan nifer o deuluoedd, fodd bynnag, yw y bydd plant sydd ag anableddau sylweddol sy'n ei gwneud yn angenrheidiol iddynt fod yn absennol o'r ysgol yn rheolaidd er mwyn cael triniaeth ac ati—ymddengys bod system yn datblygu er mwyn annog presenoldeb lle mae systemau gwobrwyo presenoldeb ar waith mewn ysgolion er mwyn annog presenoldeb, a cheir amryw o systemau o'r fath ledled Cymru. Ond wrth gwrs, yr ymateb a gaf gan rai o'r teuluoedd, ac mae hyn yn mynd y tu hwnt i fy etholaeth i yn unig, yw bod y plant hyn yn gofyn, 'Wel, pam na allaf fi ennill tystysgrif? Pam na allaf fi gael gwobr? Rywsut, rwy'n methu yn hynny o beth.' Ac ymddengys i mi fod hyn yn rhywbeth y dylid ei ystyried. Ni chredaf fod unrhyw beth maleisus ynglŷn â hyn, ond credaf fod problem wirioneddol wedi dod i'r amlwg a bod angen ei hystyried er mwyn sicrhau bod plentyn sydd ag anabledd nad yw'n gallu bod yn bresennol o hyd yn cael tystysgrif am fod yn bresennol hyd eithaf eu gallu, ac mae angen inni sicrhau dull felly o weithredu.

Mick, diolch o galon am godi hyn, a chytunaf yn llwyr â chi na ddylai plant ag anabledd deimlo eu bod yn cael eu cosbi neu deimlo'n ddigalon neu'n annigonol mewn unrhyw ffordd yn yr ymgyrch gyffredinol i hybu presenoldeb cyffredinol. Rwy'n cydnabod y gall gwobrau gymell disgyblion eraill i fod yn bresennol, ond ni all fod y tu hwnt i allu ysgolion unigol i ddeall bod cyfnodau o absenoldeb i rai plant, naill ai oherwydd salwch neu oherwydd yr angen i fynychu nifer fawr o apwyntiadau, mewn cyfleusterau sy'n aml yn bell iawn o'r ysgol, gan olygu na allant fynd i'r ysgol am hanner diwrnod neu ran o sesiwn, hyd yn oed—ni ddylid eu cosbi yn y ffordd honno.

Mae ein canllawiau statudol 'Cefnogi dysgwyr ag anghenion gofal iechyd' hefyd yn pwysleisio'r pwynt hwnnw, ei bod yn anaddas cosbi plant am absenoldeb o ganlyniad i'w hanabledd. Byddaf yn edrych i weld pa ddulliau cyfathrebu sydd gennym gyda'n proffesiwn addysgu, ein hysgolion a'n hawdurdodau addysg lleol i atgyfnerthu'r neges yn y canllawiau hynny nad yw'r arferion sydd mewn perygl o wahaniaethu yn erbyn plant oherwydd eu hanabledd yn addas neu'n dderbyniol. Yn wir, mae angen inni ddod o hyd i ffyrdd gwahanol o gydnabod cyflawniadau'r plant hynny yn eu hysgolion, yn wyneb anawsterau mawr weithiau.

Thank you, Cabinet Secretary.

The next item, therefore, is questions to the Cabinet Secretary for Health and Social Services. Question 1 [OAQ52426] is withdrawn. Question 2, Caroline Jones.

Diolch am eich cwestiwn. Rwyf wedi dweud yn gwbl glir fod gorwario gan fyrddau iechyd yn annerbyniol. Mae Llywodraeth Cymru yn darparu cymorth ymyrraeth wedi'i thargedu i'r byrddau sydd mewn diffyg er mwyn datblygu cynlluniau ariannol cynaliadwy. Gyda'r cymorth hwn, roedd Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg a Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Caerdydd a'r Fro mewn gwell sefyllfa ariannol yn 2017 o gymharu a'r flwyddyn flaenorol. Rwyf hefyd wedi cyhoeddi £27 miliwn o arian rheolaidd ychwanegol i Hywel Dda o ganlyniad i'r adolygiad cwbl gynhwysfawr i sicrhau bod y bwrdd ar sylfaen gyllido deg yn y dyfodol. Ac wrth gwrs, rwyf wedi cyhoeddi'r fframwaith gwella mesurau arbennig ar gyfer Betsi Cadwaladr gogyfer â'r 18 mis nesaf, gan nodi fy nisgwyliadau o ran gwelliannau yn glir iawn.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae gan fy mwrdd iechyd lleol, Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, ddiffyg o dros £3 miliwn y mis. Er mwyn mynd i'r afael â'r diffyg hwn, mae'r bwrdd iechyd yn cynnig lleihau nifer y gwelyau ysbyty sydd ar gael. Ysgrifennydd y Cabinet, o gofio bod cyfraddau defnydd gwelyau yn fy rhanbarth bron yn 90 y cant, a ydych o'r farn fod y cynnig i leihau nifer y gwelyau sydd ar gael yn ddiogel?

Diolch am y cwestiwn. Credaf ei bod yn gadarnhaol fod Abertawe Bro Morgannwg wedi cael alldro ariannol gwell na'r flwyddyn flaenorol, ac rwyf am fod yn gadarnhaol ynghylch eu rhagolygon ar gyfer gwelliant pellach, hyd nes y byddant mewn sefyllfa sy'n dderbyniol yn gyffredinol pan fyddant yn byw o fewn eu modd, ac yn wir, yn darparu lefel dderbyniol o berfformiad mewn perthynas â'u cyfrifoldeb cyfan.

Ni ddylai'r ymgynghoriad presennol ynghylch gwelyau gael ei lywio gan fesurau ariannol. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, maent yn ceisio dadlau'r achos dros newid lle y darperir gofal gan fod gwasanaethau amgen ar gael. Nid yw hynny wedi'i lywio gan arian; caiff hynny ei lywio yn ôl ble y darparwch y gofal iawn ar yr adeg iawn ac yn y lle iawn. Ni fuaswn yn cefnogi cael gwared ar welyau o'n system fel mesur ariannol yn unig. Mae'r newid o ran nifer y gwelyau a'u lleoliad yn fater gwahanol. Fel y dywedaf, mae ymgynghoriad yn mynd rhagddo. Heddiw yw'r diwrnod olaf, a buaswn yn annog unrhyw un nad yw wedi cymryd rhan yn yr ymgynghoriad i leisio'u barn yn glir.

Pam nad yw Llywodraeth Cymru, ynghyd â'r byrddau iechyd, wedi gwneud mwy i leihau'r swm enfawr o wariant ar staff asiantaeth? Oni fyddai ganddo well rheolaeth ar y diffygion hyn pe gwneid hynny?

Mewn gwirionedd, y llynedd, cyhoeddais fesurau i sicrhau cap ar staff asiantaeth a gwnaeth hynny wahaniaeth gwirioneddol yn ystod chwarter olaf y llynedd. Yr her bellach yw nid yn unig gweld buddion blwyddyn lawn o hynny, ond i gymryd camau gweithredu ehangach hefyd, a dyna pam mai'r sgwrs barhaus yw bod angen inni ddod i bwynt terfynol mewn perthynas â newid y defnydd o staff asiantaeth a staff banc. Oherwydd credaf fod mwy o gyfle i'w gael o ran y ffordd y defnyddir staff banc yn hytrach na staff asiantaeth, a'r ffordd y darperir ansawdd gofal, yn ogystal â'r mesurau ariannol.

Felly, rwy'n chwilio am gynnydd pellach. Mewn gwirionedd, rydym wedi llwyddo i gael gwared, i raddau helaeth, ar rai o'r asiantaethau ar y pen drutaf hefyd, ond bydd hyn yn parhau i fod yn broblem o ran cynaliadwyedd ariannol ein system. Mae hyn hefyd yn golygu, mewn rhai rhannau o'n system gofal iechyd, y bydd angen inni newid y ffordd y darperir gofal, gan ei bod yn anodd recriwtio pobl i rai o'r ffyrdd o ddarparu gofal sydd gennym ar hyn o bryd. Felly, ceir amrywiaeth o fesurau gwahanol i'w rhoi ar waith, ond wrth gwrs, bydd yn faes rwy'n disgwyl rhagor o graffu arno yma, ac yn wir, mae'r cyfarwyddwr cyffredinol yn craffu'n rheolaidd ar y mater hwn yn y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus hefyd.

Diolch am y cwestiwn. Mae ein cynllun cyflawni ar reoli tybaco, a gyhoeddwyd ym mis Medi y llynedd, yn amlinellu'r camau rydym yn eu cymryd i leihau lefelau ysmygu yng Nghymru ymhellach. Er enghraifft, yn ddiweddar, lansiais ymgynghoriad ar reoliadau i wahardd smygu ar dir ysbytai, tir ysgolion, meysydd chwarae awdurdodau lleol, a'r mannau y tu allan i leoliadau gofal plant cofrestredig.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae gwaharddiad Llywodraeth Cymru ar ysmygu wedi cynorthwyo i leihau ysmygu, ond ysmygu yw prif achos salwch difrifol a marwolaethau cynnar y gellir eu hosgoi yng Nghymru o hyd, ac mae'n gyfrifol, yn ôl Gweithredu ar Smygu ac Iechyd, am oddeutu 5,500 o farwolaethau bob blwyddyn, ac ni fydd targed Llywodraeth Cymru o leihau lefelau ysmygu i 16 y cant erbyn 2020 yn cael ei gyflawni ar sail y rhagolygon presennol. Croesawaf ddarpariaethau Deddf Iechyd y Cyhoedd (Cymru) 2017 i alluogi cyfyngiadau pellach, fel y sonioch, yn ogystal â'r gallu a roddir gan y ddeddfwriaeth honno i ddynodi lleoedd ychwanegol yn fannau di-fwg, a chredaf y gallai hynny, er enghraifft, gynnwys ardaloedd awyr agored mewn caffis a bwytai, a chanol trefi a dinasoedd. A ydych yn cytuno y bydd ymestyn cyfyngiadau yn y ffordd honno yn amddiffyn ein pobl yn well rhag ysmygu goddefol, yn helpu i ddadnormaleiddio ysmygu ac yn annog ysmygwyr i roi'r gorau iddi?

Diolch am y cwestiwn. Rwy'n cydnabod efallai fod tystiolaeth i'w chael ynglŷn â chynnydd pellach y gallem ei wneud drwy gymryd camau pellach ar ysmygu oherwydd, fel y dywedoch, dyna yw prif achos niwed y gellir ei osgoi, ac mae angen inni wneud mwy i gynorthwyo pobl i roi'r gorau iddi, gan mai dyna'n union oedd y pwynt olaf a wnaethoch. Sut rydym yn cynorthwyo pobl i roi'r gorau iddi? Drwy sicrhau bod y gwasanaethau priodol ar waith, ac yn wir, y ffordd y darperir y gwasanaeth hwnnw. Felly, disgwyliaf y byddwn yn gweld mwy'n cael ei ddarparu yn y fferyllfa gymunedol hefyd, fel rhan o sut y mae'r dyfodol yn debygol o edrych. A bydd yn parhau i fod yn destun sgwrs rheolaidd, oherwydd pryd bynnag y cawn drafodaeth ynglŷn ag iechyd y cyhoedd a phryd bynnag y cawn sgwrs am un o'r lladdwyr mawr, rydym yn sôn am yr un pethau: ysmygu, alcohol, deiet ac ymarfer corff.

Felly, o ran y rheoliadau a gyhoeddwyd gennyf eisoes ac yr ymgynghorwn yn eu cylch, byddwn yn bwrw ymlaen â hwy ac yn gwrando ar y cyhoedd o ran beth arall yr hoffent ei weld. Rwy'n cydnabod y cwynion a godwyd gyda mi gan rai pobl nad ydynt yn awyddus inni gymryd camau i wneud ysmygu'n anos, ond ni fyddant yn newid cyfeiriad y Llywodraeth hon. Ac wrth gwrs, byddaf yn gwrando ar y dystiolaeth ynglŷn â'r posibilrwydd o roi camau ar waith yn y dyfodol i helpu i gyflawni ein prif nod o ddadnormaleiddio ysmygu yma yng Nghymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar, cyhoeddodd Iechyd Cyhoeddus Lloegr eu hadolygiad tystiolaeth o e-sigaréts a chynhyrchion gwresogi tybaco. Dywed yr adolygiad fod defnyddio e-sigaréts yn achosi cyfran fach yn unig o'r risgiau a berir gan ysmygu a bod newid yn llwyr o ysmygu i ddefnyddio e-sigaréts yn arwain at fanteision iechyd sylweddol dros barhau i ysmygu. Aiff ymlaen i ddweud bod defnyddio e-sigaréts o leiaf 95 y cant yn llai niweidiol nag ysmygu. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno gydag Iechyd Cyhoeddus Lloegr y dylid annog defnyddio e-sigaréts ar raddfa eang fel ffordd o gynorthwyo pobl i roi'r gorau i ysmygu yng Nghymru?

Diolch am y cwestiwn. Trafodwyd hyn gennym yn y fersiwn gyntaf o Fil iechyd y cyhoedd na chafodd ei dderbyn cyn etholiad diwethaf y Cynulliad. Ar y pryd, roedd cryn bryder ynghylch y defnydd o e-sigaréts, ac mae'r pryder hwnnw'n parhau, oherwydd y ffaith eu bod yn aml yn cael eu targedu at bobl iau, yn hytrach na fel dewis amgen yn lle ysmygu, ac am na allwn fod yn glir ynglŷn â beth sydd ynddynt gan nad ydym yn rheoleiddio cyfansoddiad e-sigaréts. Felly, credaf ei bod yn deg dweud bod Iechyd Cyhoeddus Lloegr wedi cydnabod bod e-sigaréts yn peri llai o risgiau nag ysmygu. Nid yw hynny'n gyfystyr â dweud nad oes unrhyw risgiau. I wahanol bobl, bydd gwahanol ddulliau yn eu cynorthwyo i roi'r gorau i ysmygu, a dyna yr hoffwn ei weld. Wrth gwrs, byddwn yn gwrando ar y sylfaen dystiolaeth sy'n datblygu ynglŷn â'r holl gynnyrch sy'n cynorthwyo pobl i roi'r gorau i ysmygu.

Symudwn yn awr at gwestiynau gan y llefarwyr, a daw'r cyntaf y prynhawn yma gan Angela Burns.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Prynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. A wnewch chi amlinellu pa weithdrefnau sydd ar waith er mwyn i gleifion mewn ysbytai weinyddu eu meddyginiaethau rheolaidd eu hunain?

A ydych yn sôn am feddyginiaeth reolaidd o fewn lleoliad ysbyty?

Nac ydw.

Nid wyf yn siŵr fy mod yn deall y cwestiwn, oherwydd mewn perthynas â chleifion ysbytai a meddyginiaeth, ceir meddyginiaeth y maent yn ei chael pan fyddant yn yr ysbyty, ac os oes angen meddyginiaeth arnynt dan arweiniad gofal eilaidd, sut y maent yn gweinyddu'r feddyginiaeth honno eu hunain. Mae hynny, wrth gwrs, yn dibynnu ar y cyflwr a'r feddyginiaeth.

Gadewch imi egluro i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, gan ei bod hi'n ymddangos eich bod yn cael ychydig o drafferth. Sylwaf, er enghraifft, fod yr Aelod dros Gwm Cynon wedi cyflwyno cwestiynau ysgrifenedig yn ddiweddar yn gofyn am wybodaeth ynghylch y gweithdrefnau sydd ar waith mewn perthynas â chleifion mewn ysbytai yn hunan-weinyddu eu meddyginiaeth eu hunain. Ymddengys ei bod wedi cael atebion eithaf cyffredinol i'w chwestiynau.

Nawr, gadewch i ni ystyried pobl â chlefyd Parkinson fel enghraifft. Efallai eu bod yn mynd i'r ysbyty am resymau a all fod yn gysylltiedig â chlefyd Parkinson neu fel arall, ac yn wynebu sefyllfa lle nad yw rownd gyffuriau'r ysbyty yn cyd-fynd â'u trefn feddyginiaethol eu hunain. Fodd bynnag, fel y gwyddoch, gyda chlefyd  Parkinson, gall newid bach yn amseru'r feddyginiaeth gael effeithiau negyddol sylweddol ar y broses o reoli symptomau a gwellhad cyffredinol. Gall y ffaith bod dopamin yn cael ei ryddhau'n anghyson olygu, yn sydyn, nad yw unigolyn—gyda chlefyd Parkinson—yn gallu symud, codi o'r gwely, neu gerdded ar hyd y coridor, a gall hefyd arwain at gymhlethdodau difrifol megis niwmonia a rhwystr yn y coluddyn. Mae Parkinson's UK wedi lansio ymgyrch o'r enw Get It On Time er mwyn sicrhau bod cyffuriau megis levodopa, a ddefnyddir i drin clefyd Parkinson, yn cael eu gweinyddu ar adegau rheolaidd o'r dydd—ymgyrch a gyflwynwyd yn llwyddiannus yng Nghanada. Pa gyngor fyddai eich adran yn gallu ei roi i'r byrddau iechyd ynglŷn â rhoi cynllun o'r fath ar waith mewn ysbytai yng Nghymru, gan fod hon yn broblem lle nad yw trefn gyffuriau arferol unigolyn yn cyd-fynd â threfn bresgripsiynu cyffuriau'r ysbyty pan fyddant yn yr ysbyty?

Wel, edrychwch, mae hwn yn fater rwy'n ymwybodol ohono, ymgyrch Get It On Time. Nid yw'n ymgyrch ar gyfer un cyflwr yn benodol oherwydd, mewn gwirionedd, ceir amrywiaeth o gyflyrau eraill—epilepsi, er enghraifft. Mae gan fy mrawd iau epilepsi a gwn, o rai o'i arosiadau yn yr ysbyty yn y system yn Lloegr, fod diffyg gweinyddu ar gyfer y cyflwr hwnnw wedi golygu ei fod wedi cael trawiad a fyddai fel arall wedi cael ei reoli drwy ei drefn feddyginiaethol y tu allan i'r ysbyty. Felly, rwy'n cydnabod yr heriau sydd i'w cael gyda nifer o gyflyrau mewn perthynas â pharhau â threfn feddyginiaethol reolaidd na therfir arni gan arhosiad yn yr ysbyty, boed hynny ar gyfer y prif gyflwr y darperir y meddyginiaethau hynny ar ei gyfer neu rywbeth gwahanol. Ac mae rhywbeth yn hyn o beth sy'n ymwneud â'n rhaglen wella ar gyfer rheoli fferylliaeth a rheoli meddyginiaethau beth bynnag, mewn perthynas â gweinyddu meddyginiaethau mewn ysbytai, ond hefyd o ran sicrhau nad oes bwlch diangen pan gaiff rhywun ei ryddhau o'r ysbyty, er mwyn sicrhau bod ganddynt unrhyw feddyginiaeth y mae arnynt ei hangen mewn pryd i ddychwelyd i'w cartrefi eu hunain. Felly, rwy'n gyfarwydd â'r ymgyrch. Mae'r prif fferyllydd yn arwain gwaith gyda'r byrddau iechyd a'r prif fferyllwyr ym mhob un o'r byrddau iechyd gan fy mod yn cydnabod bod hyn yn her.

Wel, rwy'n falch o'ch clywed yn dweud hynny, ac wrth gwrs, roedd yr adolygiad seneddol yn argymell yn gryf—wel, roedd yn pwysleisio dau beth allweddol. Y cyntaf oedd ein bod yn awyddus i'r cyhoedd ddechrau cymryd mwy o gyfrifoldeb am eu hiechyd eu hunain ac i reoli eu hunain mewn ffordd fwy priodol, a'r ail beth oedd bod arnom eisiau i bobl fynd i'r ysbyty yn llai aml, a phan fyddant yno, i ddod oddi yno yn gynt o lawer, ac mae gennym sefyllfaoedd lle y gall pobl sydd â chyflyrau megis clefyd Parkinson fod yn aros yn yr ysbyty heb unrhyw fai arnynt hwy ond oherwydd nad yw'r trefniadau hynny'n clymu gyda'i gilydd.

Rwyf wedi gweld â fy llygaid fy hun yn ystod fy nghyfnod yn yr ysbyty y gall staff ysbytai gael eu claddu gan bob math o bwysau arall, ac felly, nid yw'r troli cyffuriau yn cyrraedd pen arall y coridor ac yn y blaen. Felly, hoffwn ofyn unwaith eto i chi archwilio hyn yn ofalus gan na allwn ddweud ar y naill law, 'Ysgwyddwch fwy o gyfrifoldeb'—. Mae rhai pobl wedi byw â chyflyrau megis clefyd Parkinson—ac fel y dywedwch, nid hwnnw yw'r unig un—ers blynyddoedd lawer, ac maent yn gwybod beth sydd ei angen arnynt ac maent yn gwybod pryd y bydd arnynt ei angen. Rwy'n deall, os byddwch yn yr ysbyty am rywbeth hollol wahanol, efallai y bydd gwrtharwyddion ac ati—mae'n rhaid bod yn ofalus iawn bob amser—ond credaf y gallwn ddibynnu ar y cyhoedd pan fyddant yn dioddef o rywbeth fel hyn, pan fyddant yn gwbl ymwybodol o'r hyn sy'n addas ar eu cyfer hwy, oherwydd wrth gwrs, fel y gwyddoch, bydd pob unigolyn sydd â chyflwr fel clefyd Parkinson yn ymateb iddo mewn ffordd wahanol, bydd ganddynt setiau gwahanol o feddyginiaethau, ac yn sicr, bydd ganddynt amserlenni gwahanol. Felly, os gwelwch yn dda, a wnewch chi ymrwymo i archwilio hyn yn ofalus iawn, fel y gallwn ddweud wrth bobl, 'Rydym yn gofyn i chi ysgwyddo cyfrifoldeb, ac rydym yn ymddiried ynoch'? Yn anad dim, mae'n ymwneud â'u cadw'n well yn yr ysbyty, fel y gallant fynd oddi yno, gobeithio, wedi gwella o beth bynnag a achosodd iddynt fynd yno.

Rwy'n llwyr gydnabod y pwynt ynglŷn â phobl yn cymryd mwy o gyfrifoldeb am eu gofal iechyd eu hunain, ond mewn gwirionedd, credaf fod y budd mwyaf y gellir ei gael o hynny yn ymwneud â sut y mae pobl yn cymryd eu meddyginiaeth yn y gymuned a sut rydym yn galluogi hynny i ddigwydd. Mewn lleoliad ysbyty, mae'n ymwneud â sut y mae'r gwasanaeth iechyd yn sicrhau bod hynny'n cael ei alluogi'n briodol. Ni fydd gan rai pobl eu meddyginiaethau eu hunain, yn aml caiff ei gymryd oddi wrthynt pan fyddant yn cyrraedd. Mae'n rhaid sicrhau bod eu meddyginiaeth yn cael ei ddarparu'n rheolaidd fel y gellir ei—

Ond nid yw hynny'n digwydd, a dyna fy mhwynt.

—fel y gellir ei gweinyddu, ac mae hynny'n her i ni. Mae a wnelo hefyd â sut rydym yn symud rhywfaint o'r gwaith.

Felly, rhan o'r her i ni yn y gwasanaeth fferylliaeth ysbyty yw nad oes angen i beth o'r gwaith ddigwydd yn y lleoliad hwnnw o reidrwydd, a bydd hynny'n rhoi mwy o amser iddynt wneud yr hyn y mae gwir angen iddynt ei wneud, yr hyn na all neb ond hwy ei wneud i gleifion mewn ysbytai. Felly, mae'r cysylltiad rhwng gwasanaeth fferylliaeth ysbyty a fferylliaeth gymunedol yn wirioneddol bwysig a chredaf fod mwy o fudd i'w gael os yw fferyllfeydd cymunedol yn ymgymryd â dyletswyddau ychwanegol yn y dyfodol i'w gwneud yn haws i bobl fynd allan i gynorthwyo pobl i gyflawni eu trefniadau meddyginiaethol eu hunain yn llwyddiannus, yn ogystal â rhoi mwy o amser i'w cydweithwyr yn yr ysbytai wneud eu gwaith yn iawn, yn ychwanegol at staff eraill mewn system ysbyty.

Diolch. Llefarydd UKIP, Caroline Jones.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, rydym eisoes wedi trafod achos fy etholwr, Paul Davies, y Paralympiad a oedd yn wynebu'r posibilrwydd o fethu Tokyo 2020 oherwydd diffyg gofal cymdeithasol. Weinidog, gyda'ch cymorth chi, rwy'n falch o ddweud bellach fod gan Paul Davies y gefnogaeth sydd ei hangen arno er mwyn hyfforddi ar gyfer Gemau Paralympaidd Tokyo. Felly, Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i ddymuno pob lwc i Paul Davies gyda'i ymdrechion a gobeithio y gall ddod â medal aur yn ôl i Gymru?

Yn sicr. A chredaf y byddai pawb yma yn ymuno â chi, Caroline, i ddymuno pob lwc i Paul. Mewn rhai ffyrdd, gallaf ddweud ei fod yn fachgen lleol, yn ddyn lleol, yn fy ardal i, fymryn y tu allan i fy etholaeth. Ond rydym wrth ein bodd fod yr awdurdod lleol a'r bwrdd iechyd lleol wedi dod ynghyd, i raddau helaeth, mae'n rhaid imi ddweud, ar sail y syniad a grybwyllir gennym yn rheolaidd yma yn y Cynulliad—gan Ysgrifennydd y Cabinet a minnau—y dylid canolbwyntio ar ganlyniadau i'r unigolyn, nid ar ofal yn unig, ond ar fyw'n annibynnol. Ac mae byw'n annibynnol yn cynnwys y gallu i ymgymryd â gweithgareddau a hobïau a diddordebau—mae'n ymwneud â mwy na gofal yn unig. Ond rwy'n falch, drwy dynnu sylw at y mater, Caroline, eich bod chi ac eraill wedi sicrhau—credaf eich bod yn gorbwysleisio fy rôl yn hyn o beth, mae'n rhaid imi ddweud, ond rwyf wrth fy modd eu bod, ar lawr gwlad, yn lleol, wedi llwyddo i sicrhau ateb a fydd yn galluogi iddo fynd ati i gystadlu. Deallaf gan fy swyddogion eu bod bellach wedi gallu penodi dau gynorthwyydd personol, a fydd yn golygu y gall ddilyn ei freuddwydion a'i ddyheadau, ac mae pob un ohonom yn gobeithio hefyd y gall eu gwireddu.

Yn sicr. Diolch, Weinidog. Llwyddasom i sicrhau canlyniad boddhaol iawn yn achos Paul. Ond beth am y rheini nad oes ganddynt eu Haelod Cynulliad i ymladd drostynt? Weinidog, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod pob unigolyn anabl yng Nghymru yn gallu cyflawni eu huchelgeisiau, eu breuddwydion, heb gael eu rhwystro gan eu hanabledd?

Yn hollol. A Caroline, os caf ailadrodd fy sylwadau cynharach, sef bod y fframwaith statudol yng Nghymru yn wahanol iawn i'r hyn a geir dros y ffin yn Lloegr; mae'n seiliedig i raddau helaeth—gyda chefnogaeth yr Aelodau yma, a sicrhaodd fod y ddeddfwriaeth yn cael ei phasio—ar ddull sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn, lle dylai'r unigolyn hwnnw benderfynu ar y cyd ar eu pecyn cymorth ar gyfer byw'n annibynnol. Ni ddylid gwneud hyn ar eu cyfer, ond yn hytrach gyda hwy. Dylai fod yn seiliedig ar y canlyniadau i'r unigolyn er mwyn gwella ansawdd eu bywyd a'u gallu—fel y mae pob un ohonom yn ei gymryd yn ganiataol—i wneud yr hyn a fynnwn ac i gymdeithasu ac i fod yn rhan o'r gymdeithas ehangach. Hefyd, ceir hawl statudol i eiriolaeth, wrth gwrs, naill ai eiriolaeth anffurfiol, neu yn niffyg hynny, eiriolaeth fwy ffurfiol, ac yn y blaen. Credaf mai'r her a wynebir gan awdurdodau lleol a byrddau iechyd ac eraill yw'r cyfyngiadau ariannol y maent yn gweithredu ynddynt. Ond ni ddylai hynny eu hatal rhag canolbwyntio ar y dull hwnnw o weithio gyda'r unigolyn, gyda'u hanghenion, er mwyn pennu'r ffordd orau o gefnogi byw'n annibynnol ac ansawdd bywyd y mae pob un ohonom yn ei gymryd yn ganiataol, a dylent hwythau allu ei gymryd yn ganiataol hefyd.

Diolch eto am eich ateb, Weinidog. Mae Paralympiaid y dyfodol yn dibynnu ar eu gofalwyr—rhai cyflogedig a di-dâl—i'w cefnogi wrth iddynt hwy ganolbwyntio ar ennill y medalau. Ond pwy sy'n cefnogi'r gofalwyr? Weinidog, yn anffodus, gwyddom nad yw dwy ran o dair o ofalwyr di-dâl wedi cael cynnig neu wedi gwneud cais am asesiad o anghenion, ac mae tri chwarter y gofalwyr hynny yn dweud nad ydynt yn cael unrhyw gymorth gan eu meddygon teulu. Felly, beth y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod anghenion gofalwyr yn cael eu hasesu? Diolch.

Diolch am eich cwestiwn. Efallai yr hoffai fy nghyd-Aelodau wybod bod ein bod wedi cynnull cyfarfod ffurfiol cyntaf grŵp cynghori’r Gweinidog ar ofalwyr heddiw. Cyfarfûm â hwy yng nghanol Caerdydd. Mae'r holl randdeiliaid perthnasol yno, o amrywiaeth eang o sefydliadau. Ac mewn ffordd debyg i'r gwaith a wneir gan ein cyd-Aelod yma, David Melding, ar y grŵp gweithredu gweinidogol dros blant sy'n derbyn gofal, sydd wedi darparu canlyniadau a ffrydiau gwaith mor dda sydd wedi arwain at ganlyniadau cadarnhaol, rydym yn obeithiol iawn y bydd grŵp cynghori'r Gweinidog ar ofalwyr yn gwneud yr un peth. Fe'i cefnogir hefyd gan grŵp ategol, gyda'r bwriad o gynrychioli llais ehangach gofalwyr. Ni allwn ffitio pawb o gwmpas y bwrdd hwnnw, ond mae gennym ddarparwyr statudol, mae gennym sefydliadau gofalwyr, sefydliadau pobl hŷn, sefydliadau pobl iau. Ni all pob un ohonynt ffitio o gwmpas y bwrdd—mae'n grŵp sy'n meddu ar ffocws a thargedau pendant iawn—ond y tu hwnt i hynny, ceir grŵp ategol sydd hefyd yn rhoi llais i'r bobl sydd am gael eu clywed fel gofalwyr yn rhan ohono hefyd—. A bydd yn canolbwyntio ar faterion megis sut rydym yn eu cefnogi—sut rydym yn cefnogi gofalwyr â bywyd y tu hwnt i ofalu, fel nad ydynt yn cael eu diffinio fel gofalwyr a dim arall, gan fod llawer o ofalwyr yn awyddus i weithio, i gymryd rhan ehangach yn y gymdeithas ac ati. Mae hyn yn seiliedig ar sut rydym yn nodi gofalwyr a'r gwaith a wnawn gyda meddygfeydd meddygon teulu, gyda fferyllfeydd, mewn ysgolion gyda'r pecyn cymorth i ysgolion, ac mae hefyd yn canolbwyntio ar y cymorth ychwanegol, gan gynnwys cymorth seibiant hyblyg, y gallwn ei roi i ofalwyr yn y dyfodol. Mae hon yn daith rydym arni, nid cynnyrch terfynol, oherwydd mae'n rhaid inni barhau i wella'r canlyniadau. Ond o ran y gwerth o £8.1 biliwn sydd i ofalwyr—y fyddin enfawr o ofalwyr sydd ar gael—nid yw'n ymwneud yn unig â'u gwerth ariannol, ond caiff ei fesur hefyd mewn tosturi a thrwy'r cariad a roddant, a gobeithio y bydd grŵp cynghori'r Gweinidog ar hyn yn rhoi'r cyfeiriad teithio sydd ei angen arnom yn y Llywodraeth ac yma yn y Cynulliad ar gyfer gwella bywydau gofalwyr.

Diolch. Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Nawr, Ysgrifennydd y Cabinet, cyfarfûm y bore yma gyda grŵp a fynegodd bryder ynglŷn ag oesoffagws Barrett, sef cyflwr a all arwain at ganser os nad yw'n cael ei drin. Ond mae modd defnyddio triniaeth o'r enw abladiad radio-amledd i drin y cyflwr cyn iddo arwain at ganser. Mewn gwirionedd, fe'i profwyd yn glinigol ac mae manteision y driniaeth o ran cost yn glir iawn. Ond nid yw'r gwasanaeth hwn ar gael yng Nghymru, felly mae'n rhaid i gleifion fynd i Loegr. Nawr, mae costau darparu triniaeth yn Lloegr, a delir gan y GIG yng Nghymru, wedi cynyddu'n sylweddol dros y flwyddyn ddiwethaf—cynnydd o tua 150 y cant. Felly, mae diffyg mynediad at y dechnoleg hon yng Nghymru yn costio mwy a mwy i'r GIG yma. A allwch ddweud wrthyf beth yw'r rhwystr sy'n atal y gwasanaeth hwnnw rhag cael ei ddarparu yng Nghymru? Ac a allwch roi gwybod i mi a'r Cynulliad am y gwaith sy'n mynd rhagddo ar ddarparu triniaeth abladiad radio-amledd yng Nghymru cyn gynted â phosibl?

Gallaf, rwy'n falch o ymateb i hyn. Mewn gwirionedd, rwyf wedi cael gohebiaeth uniongyrchol gan un o fy etholwyr ar y mater hwn, a chan grŵp buddiant ehangach, a thrwy gyd-ddigwyddiad, ddydd Sadwrn, ym Margam, cefais y pleser o gyfarfod â phobl o Gymdeithas Gastroenteroleg Bangladesh. Cyfarfûm hefyd â llywydd Cymdeithas Gastroenteroleg Prydain, a ddywedodd ei fod yn bwriadu ysgrifennu ataf ynglŷn â'r mater penodol hwn cyn bo hir. Oherwydd rwy'n cydnabod bod triniaeth a argymhellir gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal ar gael a'n bod yn ei chomisiynu dros y ffin ar hyn o bryd, yn enwedig yn ne Cymru. Credwn bellach y gallem ac y dylem allu darparu'r gwasanaeth yma yng Nghymru. Mae Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Caerdydd a'r Fro yn arwain y gwaith ar hynny er mwyn darparu'r gwasanaeth hwnnw. Rwy'n fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau yn y dyfodol ynglŷn â lle y gall fod yn fwy eglur ynglŷn â'r amserlenni ar gyfer gwneud hynny, ond rwy'n disgwyl y gall y driniaeth honno fod ar gael yn briodol, fel yr awgryma'r dystiolaeth, ac i sicrhau ei bod ar gael yma yng Nghymru, yn hytrach na pharhau i orfod comisiynu gwasanaeth dros y ffin.

Ydy, mae hynny'n gadarnhaol. Edrychaf ymlaen at gael y wybodaeth ddiweddaraf.

Gan droi at fater arall sy'n ymwneud ag arafwch y broses o gyflwyno technolegau newydd, sef y defnydd o MRI amlbarametrig i wneud diagnosis o ganser y prostad, fe fyddwch yn gwybod—yn gwybod yn iawn—mai'r consensws clinigol yw bod hyn yn newid go iawn yn y broses o wneud diagnosis o ganser y prostad. Ond dau fwrdd iechyd yng Nghymru yn unig sy'n darparu mpMRI o safon ddigon uchel i osgoi'r angen am fiopsi. Y canlyniad yw bod llawer o ddynion wedi dewis—wedi cael eu gorfodi, i bob pwrpas—i dalu £900 a mwy am sganiau mpMRI preifat.

Nawr, pan ofynnwyd i chi am hyn o'r blaen, fe ddywedoch eich bod yn aros am y canllawiau diweddaraf gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal, ond ni fyddant yn cael eu cyhoeddi tan fis Ebrill y flwyddyn nesaf, ac ar yr un pryd, mae Lloegr a'r Alban wedi cyflwyno hyn ar sail gyffredinol. Nawr, mewn achosion lle rwy'n amau eich bod yn gwybod, a dweud y gwir, mai casgliad y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal fydd argymell bwrw ymlaen â hyn, a lle mae gwasanaethau eraill y GIG yn y DU yn defnyddio technolegau newydd—pam eich bod yn fodlon i gleifion yng Nghymru aros tan y dyfarniad ac i aros wedyn iddo gael ei weithredu?

Wel, nid wyf yn cytuno â'i grynodeb o'r sefyllfa. Yn benodol, y cyngor clir iawn rwyf wedi'i gael yw nad yw'r gwasanaeth hwn ar gael yn gyson yn Lloegr. Nid wyf yn ymwybodol o'r sefyllfa yn yr Alban, ond nid yw ar gael ym mhob rhan o'r GIG yn Lloegr, ac nid oes gennym gonsensws clinigol eto. Dywed nifer o gefnogwyr ei fod yn newid sylweddol; nid dyna yw safbwynt y consensws clinigol eto. Gall hynny ddod naill ai yn sgil arweiniad y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal neu gallai ddod gan fwrdd wroleg Cymru, sy'n archwilio'r mater ar hyn o bryd. Pe bai bwrdd wroleg Cymru yn rhoi cyngor inni, byddai hynny wedyn yn pwyso ar y sail dros gonsensws clinigol a gallem gael gwasanaeth sy'n cael ei gynllunio a'i ddarparu ledled y wlad, yn hytrach na'r cynlluniau braenaru sydd ar waith ar hyn o bryd mewn dau o'r byrddau iechyd, sydd, wrth gwrs, yn ychwanegu at ein sylfaen dystiolaeth. Felly, hoffwn weld y mater yn cael ei ddatrys fel y gallwn ddeall a oes consensws clinigol. Yna, fel rwyf wedi'i ddweud ar sawl achlysur, os bydd y dystiolaeth a'r cyngor yn newid, buaswn yn disgwyl i'n system gofal iechyd weithredu yn unol â'r dystiolaeth a'r cyngor gorau sydd ar gael i ni.

Mae'r holl dystiolaeth rwyf wedi'i gweld yn awgrymu ein bod eisoes yn gwybod yr hyn sydd angen inni wybod—fod hon yn driniaeth a allai achub bywydau.

Nawr, roedd yr adolygiad seneddol diweddar yn pwysleisio'r rôl y gall technolegau newydd ei chwarae wrth ddarparu triniaeth yn nes at adref, gyda'r pwyslais ar iechyd ataliol drwy ddiagnosis cynharach. Mae'r ddwy enghraifft a roddais heddiw yn achosion lle y dylai ein GIG, yn fy marn i, fod yn llawer mwy rhagweithiol wrth fabwysiadu technoleg newydd i gyflawni'r dibenion hyn. Bydd aros am y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal, a'u llwyth gwaith enfawr sy'n golygu nad oes modd iddynt ddal i fyny â phopeth, yn dod yn fwy o broblem dros amser. Felly, a wnewch chi ystyried ailasesu ymagwedd eich Llywodraeth tuag at gyflwyno technoleg cyn gynted â phosibl er mwyn sicrhau y gall triniaethau yng Nghymru barhau neu fod ar flaen y gad, a bod cleifion yng Nghymru yn cael y driniaeth orau sy'n bosibl?

Mae gennym Technoleg Iechyd Cymru er mwyn gwneud yn union hynny, Ddirprwy Lywydd, yn yr un modd ag y mae gennym Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru i'n caniatáu i gael mynediad cyflymach at y broses o arfarnu meddyginiaethau newydd hefyd. Felly, mae gennym broses ar gael inni mewn perthynas â thechnoleg newydd, yn hytrach na meddyginiaethau newydd. A chyda phob parch, gallai bwrdd wroleg Cymru sicrhau consensws clinigol ar yr mpMRI yn awr pe baent yn darparu'r cyngor hwnnw i ni. Pe baent yn darparu'r consensws clinigol hwnnw, byddai gennym le gwahanol i weithredu.

Mae'n iawn i wleidyddion gael eu perswadio ynglŷn â'r hyn y credant sy'n iawn, ond mewn gwirionedd, credaf fod arnom angen consensws clinigol priodol ar y ffordd ymlaen er mwyn cynnal y gwasanaeth cyhoeddus sylweddol hwn. Mae gennym ffordd o wneud hynny eisoes, ond mae gennyf bob amser ddiddordeb mewn gweld a allwn wella'r ffordd rydym yn gwneud y dewisiadau hynny, gan mai rhan o fy rhwystredigaeth reolaidd—ac fe'i hategir gan yr adolygiad seneddol a'r cynllun sydd gennym—yw bod y broses o newid y ffordd y mae ein system gofal iechyd yn cyflawni ac yn gwella yn rhy araf o lawer. Felly, dyna pam mai'r nod deublyg yw sicrhau cyflymder a maint y newid a'r trawsnewid y mae pob un ohonom yn cydnabod sydd ei angen.

Diolch am y cwestiwn. Darperir gwasanaethau iechyd yn Sir Drefaldwyn gan dîm ymroddedig o staff sydd wedi ymrwymo i ddarparu gofal o ansawdd uchel ar gyfer eu poblogaeth leol mor agos i'r cartref â phosibl.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n cytuno bod y staff sy'n gweithio yn Sir Drefaldwyn yn ymroddedig iawn. Bydd newidiadau mawr mewn byrddau iechyd cyfagos yn swydd Amwythig ac ym Mwrdd Iechyd Lleol Hywel Dda yn arwain at symud rhai gwasanaethau ymhellach oddi wrth bobl Sir Drefaldwyn. Gwn ichi ymweld â'r Trallwng yn ddiweddar, a gwn, yn ôl yr hyn a ddeallaf, y byddwch yn ymweld â Llanidloes cyn bo hir. A gaf fi ofyn pa gamau rydych yn eu cymryd i fynd i'r afael â hyn drwy ddarparu gwasanaethau iechyd yn y gymuned i wasanaethu pobl fy etholaeth?

Credaf fod Bwrdd Iechyd Lleol Addysgu Powys wedi bod yn arbennig o flaengar, nid yn unig o ran eu partneriaeth gyda'r cyngor, ond o ran y ffordd y maent yn ceisio datblygu cyfleusterau i ddarparu cymaint o ofal â phosibl o fewn y sir, yn ogystal, wrth gwrs, â chomisiynu gofal gan ddarparwyr eraill yng Nghymru a dros y ffin yn Lloegr.

Rwy'n cydnabod bod ymgynghoriad Future Fit yn peri cryn bryder, yma ac yn Lloegr yn wir, ac felly buaswn yn annog trigolion Sir Drefaldwyn, a thrigolion Brycheiniog a Sir Faesyfed yn wir, i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad sydd ar waith. Mae bwrdd iechyd Powys yn cynnal amrywiaeth o ddigwyddiadau cyhoeddus i geisio hyrwyddo'r ymgynghoriad ac i annog pobl i gymryd rhan. Credaf fod Powys wedi bod yn bartner da i fyrddau iechyd eraill drwy ei gwneud yn glir eu bod yn deall anghenion cleifion Powys, a bydd angen iddynt ystyried ac ailystyried ble mae'r dystiolaeth ynglŷn â'r lle gorau i drigolion Powys gael gofal iechyd—boed yn ofal iechyd lleol neu'n ofal ysbyty. Ond credaf fod gan Bowys stori dda i'w hadrodd am ddarparu ystod eang o wasanaethau cymunedol, a'r awydd i ddarparu cymaint o ofal â phosibl yn y gymuned, ac mewn sawl ffordd, mae angen i weddill Cymru edrych ar Bowys a deall sut y gallent hwy fod yn debycach i Bowys o ran darparu gofal iechyd lleol.

Diolch am y cwestiwn. Teimlaf yn gryf y dylai pobl drawsryweddol allu diwallu eu hanghenion gofal iechyd mor agos i'w cartrefi â phosibl. Rwy'n parhau i fod yn ymrwymedig i wella gofal i bobl drawsryweddol yng Nghymru, drwy ofal sylfaenol a gofal eilaidd. Yn ychwanegol at y gwelliannau a amlinellwyd yn fy natganiad ysgrifenedig diweddar, gallaf gadarnhau bod yr uwch-glinigydd ar gyfer tîm hunaniaeth rhywedd Cymru bellach yn ei swydd.

It is entirely unacceptable that there have been delays of 12 months before introducing this new service, and this creates problems in terms of inconsistency in information provided to people who require this service, with some being told that there is no service available, whilst, in reality, the clinic in London continues to be available to people from Wales until the new service is up and running. Can you explain why there has been this delay, and will you ensure that accurate information is shared with people who ask for gender identity services in this transitional period?

Ie. Mae hwn yn destun pryder go iawn i bobl ledled Cymru, ac rwy'n rhwystredig iawn oherwydd yr amser y mae hyn wedi'i gymryd i ni hyd yma. Hoffwn weld cynnydd yn digwydd yn gyflymach o lawer yn y dyfodol. Mae rhywfaint o hynny wedi ymwneud â recriwtio'r staff cywir yn y lle cywir, ond a dweud y gwir, nid yw'r rhwystredigaethau, rwy'n teimlo, yn cymharu â rhai'r bobl y tarfwyd ar eu gofal iechyd. Dyna yw pwynt hyn. Rwy'n anhapus iawn ynglŷn â'r modd y tarfwyd ar ffyrdd presennol rhai pobl o gael gofal iechyd yng Nghymru. Nid oes unrhyw reswm o gwbl dros ddefnyddio unrhyw un o'r cyhoeddiadau a wneuthum fel rheswm i wneud gwasanaethau iechyd yn llai hygyrch. Nid yw'r gwelliannau rwy'n eu disgwyl ym maes gofal sylfaenol, a bod yn onest, yn ddim byd mwy nag y mae unrhyw un ohonom yn eu disgwyl ein hunain—cael anghenion gofal iechyd sylfaenol arferol wedi eu darparu o fewn ein cymuned leol.

Rydym yn cyrraedd pwynt lle mae gennym ateb i ddarparu'r angen gofal iechyd lleol hwnnw ar sail gyson. Ni ddylai neb roi'r gorau i drin cleifion yn y ffordd y maent yn cael mynediad at ofal ar hyn o bryd, ac yn wir, y gofal arbenigol, rydym yn disgwyl y bydd mwy o hwnnw'n cael ei ddarparu yng Nghymru yn y dyfodol, a dylai'r uwch-glinigydd yn nhîm rhywedd Cymru allu helpu i wneud cynnydd ar hynny eisoes. Felly, rwy'n anhapus ynglŷn â'n diffyg cynnydd. Rwy'n parhau i gyfarfod â phobl o'r gymuned drawsryweddol a gohebu â hwy ac yn wir, bydd ein gwasanaeth gofal iechyd yn parhau i gyfarfod â rhanddeiliaid a'r bobl bwysicaf wrth gwrs—y bobl drawsryweddol eu hunain.

Ysgrifennydd y Cabinet, bydd datblygiad y gwasanaeth hunaniaeth o ran rhywedd ar gyfer Cymru yn ei gwneud yn haws o lawer i bobl drawsryweddol gael mynediad at wasanaethau a chymorth lleol, heb orfod teithio ymhellach i ffwrdd. A allwch chi ddweud ychydig mwy am eich ymrwymiad i sefydlu rhwydwaith o feddygon teulu ag arbenigedd penodol mewn hunaniaeth o ran rhywedd i sicrhau mynediad lleol? Rydych wedi cyffwrdd â hyn yn fras gyda Siân Gwenllian. Yn amlwg, mae'n faes pwysig. A allwch chi ddweud ychydig mwy ynglŷn â sut y byddech yn gweld hwnnw'n gweithredu'n ymarferol?

Gallaf. Rydym eisoes wedi cytuno i roi arian i rywun gael eu cyflogi gan fwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro Bwrdd i ymateb i'r anghenion presgripsiynu uniongyrchol, oherwydd dyna yn aml yw'r wasgfa go iawn, lle nad yw rhai meddygon teulu yn teimlo'n hyderus i bresgripsiynu ar ôl i wasanaeth ysbyty ddechrau triniaeth. Yn y pen draw, dylem gyrraedd pwynt lle mae gennym rwydwaith ehangach, ond y pwynt cyntaf fydd sicrhau bod meddyg teulu cyflogedig, a gyflogir yn uniongyrchol gan y bwrdd iechyd, ar gael i lenwi'r bwlch rydym yn cydnabod sy'n bodoli ar hyn o bryd gan ein bod eisiau datblygu'r gwasanaeth ehangach hwnnw, oherwydd, fel y dywedaf, mae hwn yn angen gofal iechyd rheolaidd y dylem allu ei ddiwallu mewn gofal iechyd lleol, ac nid yw'n beth da nad yw ein gwasanaeth wedi gallu gwneud hynny hyd yma.

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio mewn partneriaeth gydag Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru, byrddau iechyd ac elusennau i fynd ati'n rhagweithiol i hyrwyddo a gosod diffibrilwyr mynediad cyhoeddus mewn adeiladau ledled Cymru.

There have been a number of developments in my constituency recently whereby defibrillators have been introduced, which have been welcomed in communities across the isle, of course, because they provide safeguards in cases of cardiac ill health, and there are efforts, of course, to introduce further such machines. The latest is an application for one to be provided as part of the introduction of the new park run in Anglesey for young people, in the hope of ensuring the best safety facilities possible for runners. It’s very often charities that contribute towards funding these defibrillators, but can you as a Government seek new ways of providing financial assistance as this is something that is driven by communities and deserves Government support? 

Diolch i chi am y cwestiwn. Yn rhyfedd ddigon, roeddwn mewn man yn fy etholaeth yn ddiweddar lle roedd rhywun a gafodd eu cymell gan eu profiad eu hunain o'r gwasanaeth iechyd wedi mynd ati i godi arian i ddarparu diffibrilwyr—un yn ysgol uwchradd Eastern High sydd newydd agor yn Trowbridge yn ddiweddar, a'r llall yng nghlwb bocsio Phoenix yn Llanrhymni. Ac felly, ceir amrywiaeth o bobl sy'n hollol ymrwymedig i wneud hyn, ac yn yr un modd, yn y sector elusennol, ceir amrywiaeth eang o elusennau sydd wedi ymrwymo i sicrhau bod mwy o ddiffibrilwyr ar gael a gwneud yn siŵr eu bod ar gael i'r cyhoedd, ac mae'r bartneriaeth gydag Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru yn helpu i wneud yn siŵr fod y diffibrilwyr mynediad cyhoeddus hynny ar gael ac i'w defnyddio.

Felly, mae'r her bob amser yn ymwneud â faint, lle a phryd, a hefyd lle mae rôl y Llywodraeth o ran sicrhau bod y rheini ar gael. Yn ddiweddar, cyhoeddodd Llywodraeth y DU gronfa o arian. Nid ydym wedi gweld arian canlyniadol ar gyfer y gronfa honno, ond mae angen i ni feddwl eto ynglŷn â sut y gallwn wneud yn siŵr ein bod yn parhau i weld mwy o ddiffibrilwyr yn cael eu defnyddio ac yn wir, sut y mae hynny'n cysylltu â'r cynllun trawiad ar y galon y tu allan i'r ysbyty i sicrhau bod yr offer achub bywyd hwn, sy'n gymharol hawdd i'w ddefnyddio, nid yn unig ar gael ond yn cael ei ddefnyddio i helpu i achub bywydau pobl mewn gwirionedd.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi hefyd groesawu eich ateb a'r gwaith sydd wedi cael ei wneud gan gynifer o gymunedau sydd wedi mynd i'r afael â'r hyn mewn gwirionedd ac wedi sefydlu diffibrilwyr yn y cymunedau hynny, ac sydd wedi codi'r arian, wedi cefnogi'r hyfforddiant, ac ati, er mwyn iddynt weithredu? Yn fy etholaeth i, mewn un ardal yn Nhonyrefail, bellach mae gennym 20 o ddiffibrilwyr wedi'u sefydlu gan gymunedau. Maent i'w cael ar bolion lampau, maent i'w cael mewn siopau, mae un y tu allan i fwyty cyri, a chefais fy sicrhau mai'r rheswm am hynny oedd oherwydd ei fod angen y cysylltiad trydan yno. Ond mae'n dangos beth y gall cymunedau ei wneud, ac mae'n dangos cryfder ein cymunedau.

Mae'n debyg mai'r mater a fyddai'n peri rhywfaint o bryder, wrth gwrs, yw bod hynny'n iawn pan fo gennych y gymuned yn barod i wneud hynny, ond yr hyn na fyddem eisiau ei weld yw bylchau o amgylch y wlad lle mae gan rai ddiffibrilwyr a rhai heb ddiffibrilwyr. Efallai mai'r hyn y dylem ei wneud mewn gwirionedd yw ceisio cael darlun ehangach o'r sefyllfa mewn perthynas â lledaeniad diffibrilwyr ac edrych ar ffyrdd y gallwn annog lledaeniad mwy o ddiffibrilwyr yn yr ardaloedd nad ydynt wedi llwyddo i wneud hynny eto.

Ie, ac rwy'n cydnabod y pwynt y mae'n ei wneud ynglŷn â Thonyrefail gyda grŵp o godwyr arian cymunedol, ac yn benodol gwaith y ddwy elusen sydd wedi'u lleoli yng Nghymru, Cariad a Calonnau Cymru, ond yn amlwg mae gan Sefydliad Prydeinig y Galon ddiddordeb mewn sicrhau bod mwy o ddiffibrilwyr ar gael yn hygyrch i'r cyhoedd.

A dyna pam fod y bartneriaeth gydag Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru yn bwysig, i ddeall lle y maent, fel eu bod ar gael pan fydd rhywun angen un, ond hefyd i ddeall, os oes rhannau o Gymru lle y ceir bwlch yn y ddarpariaeth ac yn yr un modd, o ran adeiladau cyhoeddus, y gallwn fuddsoddi o'r pwrs cyhoeddus i wneud yn siŵr fod yna ddiffibrilwyr ar gael hefyd.

Dylwn wneud pwynt yma oherwydd, mewn trafodaethau diweddar ynglŷn â diffibrilwyr, mae nifer y diffibrilwyr sy'n cael eu fandaleiddio a'u dwyn wedi fy arswydo. Ac mae rhywbeth ynglŷn â chefnogi gwaith pobl sy'n codi arian i'w cael, ac yna eu gweld yn cael eu cynnal hefyd, fel y mae Cariad a Calonnau Cymru yn ei wneud, rwy'n siŵr, ond hefyd ei gwneud yn glir fod dwyn a fandaleiddio offer achub bywyd, fel sy'n digwydd yn llawer rhy aml yn anffodus, yn hollol annerbyniol.

Ein blaenoriaeth ar gyfer gwasanaethau plant yng Nghymru yw helpu teuluoedd i aros gyda'i gilydd lle y bo'n bosibl, gan osgoi'r angen am ofal. Felly, mae rhaglenni fel Dechrau'n Deg a gwasanaethau cymorth i deuluoedd yn darparu cymorth cynnar, cymorth emosiynol a chymorth ymarferol i'r teuluoedd hynny fel y gall pob plentyn yng Nghymru fwynhau'r un cyfleoedd mewn bywyd.

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei ymateb? Hoffwn bwysleisio pwysigrwydd gwasanaethau cymdeithasol i blant a bod y gost a'r angen am wasanaethau plant wedi cynyddu'n sylweddol dros y 40 mlynedd diwethaf, ac yn sicr dros yr 20 mlynedd diwethaf. Hefyd, nid yw gwasanaethau cymdeithasol yn golygu gofal cymdeithasol i'r henoed yn unig, fel sy'n cael ei ystyried yn eithaf aml yn y lle hwn.

Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i wasanaethau cymdeithasol i blant mewn awdurdodau lleol ledled Cymru?

Rwy'n falch o nodi, Mike, fod ein cyllid awdurdod lleol tuag at wariant gwasanaethau i blant a theuluoedd wedi cynyddu 24 y cant, mewn gwirionedd, dros y cyfnod o bum mlynedd rhwng 2012-13 a 2016-17. Mae wedi cynyddu o £467 miliwn i £577 miliwn, ond wrth gwrs, mae hynny ochr yn ochr â'r buddsoddiad rydym yn ei wneud mewn pethau megis Dechrau'n Deg, ac agweddau eraill ar gyllid yn ogystal.

A diolch i chi, Mike, am ein hymweliad yn ddiweddar â chanolfan gymunedol Cwtch yn Eglwys Teilo Sant yn ogystal. Roedd yn wych gweld y gymuned yn dod at ei gilydd mewn ardal sydd o dan rywfaint o anfantais yn ogystal, ond sy'n sicrhau amrywiaeth o ddarpariaeth ar gyfer teuluoedd a phlant sy'n ticio llawer o flychau ar yr un pryd. Ac wrth gwrs, yr agwedd arall o ran Abertawe yw eu cynnydd sylweddol, gyda chymorth Llywodraeth Cymru, ond ar eu liwt eu hunain mewn gwirionedd, mewn perthynas â nifer y plant sy'n derbyn gofal sydd bellach wedi gostwng, o 585 i 480 dros y pedair blynedd diwethaf. Mae rhaglen wella wedi bod ar waith ganddynt, ac mae'n dangos manteision go iawn mewn gwirionedd, ac efallai y byddwn yn gallu dysgu gwersi o'r hyn y mae Abertawe yn ei wneud i leihau nifer y plant sy'n dod i dderbyn gofal yn ddiogel drwy feddwl yn greadigol ac yn ddeallus ar lawr gwlad. Os gall un awdurdod lleol ei wneud, yna gallai llawer o rai eraill ei wneud hefyd.

Tynnwyd cwestiwn 8 [OAQ52423] yn ôl. Cwestiwn 9, Mick Antoniw.

Diolch i chi am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod pwysigrwydd meddygaeth cwsg, ac mae ein dull gweithredu wedi'i nodi yng nghynllun cyflawni Cymru ar gyfer iechyd anadlol. Cafodd y cynllun hwnnw ei ddiweddaru a'i ailgyhoeddi ym mis Ionawr eleni. Mae'n cynnwys ffrwd waith genedlaethol ar gyfer gwella meddygaeth cwsg.

Diolch i chi am yr ateb, ac rwy'n croesawu'r gwaith a wnaed ar rywbeth nad yw ei bwysigrwydd wedi ei gydnabod yn ddigonol o bosibl. Gwn fod cwestiynau blaenorol wedi bod, gan Llyr Gruffydd ac eraill rwy'n credu, ynglŷn â'r pwnc penodol hwn. Rwyf wedi derbyn nifer o sylwadau, oherwydd er bod apnoea cwsg a narcolepsi yn cael cydnabyddiaeth yn arbennig, nid yw'r rheini ond yn ddau o'r 70 o anhwylderau cysgu amrywiol a all gael effaith sylweddol iawn ar allu pobl i weithio, ond hefyd i fyw bywydau cyffredin. Un o'r sylwadau a gefais yw mai Cymru yw'r unig wlad heb gyfleuster dynodedig i wneud diagnosis a rheoli anhwylderau cysgu cymhleth a bod lefel y gwasanaeth yn loteri cod post braidd ledled Cymru o ran y ffordd y mae'r gwasanaethau'n gweithredu. Tybed a yw hynny'n rhywbeth y gallai Ysgrifennydd y Cabinet edrych arno'n fanylach a mynd i'r afael ag ef, a gwn y bydd hefyd wedi derbyn sylwadau meddygol penodol ar y mater hwn.

Yn wir, rwyf wedi cael gohebiaeth ar y mater hwn yn uniongyrchol, ac mae'n rhan o'r hyn y mae'r grŵp gwella iechyd anadlol yn edrych arno, oherwydd, fel y dywedwch, mae anhwylderau cysgu yn bodoli, a'r rhai mwyaf cyffredin rydym yn sôn amdanynt yw narcolepsi ac apnoea cwsg. Ceir rhai eraill, ac maent yn cael effaith go iawn ar allu pobl i fyw eu bywydau bob dydd. Felly, rydym yn edrych ar fwy o'r gwasanaethau sydd, er enghraifft, ar hyn o bryd yn cael eu darparu yn y ganolfan yn Ysbyty Nevill Hall yn Aneurin Bevan, a chawn weld ynglŷn â lledaeniad y gwasanaeth hwnnw a mynediad at y gwasanaeth o rannau eraill o Gymru, yn ogystal â deall beth arall sydd angen i ni ei wneud i leihau peth o'r amrywio rwy'n cydnabod sy'n bodoli hefyd. Felly, mae hynny'n sicr yn rhan o'r rhaglen waith o fewn y grŵp iechyd anadlol, ac felly rwy'n disgwyl y byddaf, dros y flwyddyn nesaf, yn gallu disgrifio i chi beth sy'n cael ei gynllunio yn ogystal â'r hyn sy'n cael ei wneud am hynny hefyd.FootnoteLink

Diolch i chi am y cwestiwn. Mae fy swyddogion yn parhau i weithio'n agos gyda'r bwrdd iechyd i ddarparu'r gefnogaeth a'r her angenrheidiol wrth iddynt weithio i sicrhau bod eu gwasanaethau yn diwallu anghenion eu poblogaeth leol.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Nawr, ym mis Medi 2016, cafodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg ei wneud yn destun ymyrraeth wedi'i thargedu gan Lywodraeth Cymru. Y rheswm am hyn oedd oherwydd pryderon sylweddol ar y pryd ynghylch gofal heb ei drefnu, gofal canser a gofal wedi'i gynllunio, ymhlith eraill, fel y gwyddoch yn iawn. Er gwaethaf bron i ddwy flynedd o ffocws gan Lywodraeth Cymru, mae'n amlwg fod llawer o wasanaethau nid yn unig wedi methu gwella, ond wedi cymryd cam yn ôl mewn gwirionedd: mae perfformiad adrannau damweiniau ac achosion brys, gofal cleifion canser penodol, a pherfformiad gofal wedi'i gynllunio yn erbyn y targed 26 wythnos i gyd wedi cymryd cam yn ôl. Nawr, mae hyn yn amlwg yn codi cwestiynau o ran pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i Fwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, ac rwy'n credu bod angen craffu ar hyn. A wnewch chi ymrwymo, felly, i gyflwyno datganiad Llywodraeth yma yn y Siambr fel y gallwn drafod y cymorth a ddarperir a'r heriau a wynebir yn fwy manwl?

Wel, nid wyf am ymrwymo i ddarparu datganiad; yr hyn rwyf am ymrwymo iddo yw fy mod yn hapus i wneud yn siŵr fod yr Aelodau'n cael gwybod am y cymorth sydd ar gael yn ogystal â chynnydd, neu fel arall, Bwrdd Iechyd ABM, oherwydd rydych yn gywir i ddweud bod yna heriau o ran perfformiad gofal heb ei drefnu a gofal canser yn arbennig. Rwy'n falch fod tuedd i wella wedi bod yn ystod y flwyddyn hon o ran gofal heb ei drefnu, gyda mwy i'w wneud eto i gynnal y sefyllfa gyda gofal canser yn ogystal. Felly, rwy'n fwy na pharod i ddod yn ôl ar y meysydd gwella, ond hefyd, o'r cwestiwn cyntaf a ofynnwyd heddiw, i nodi gwelliant yn eu sefyllfa ariannol. Rwy'n disgwyl y bydd hynny'n gwella, ac o ran gofal heb ei drefnu hefyd, yn sicr rwy'n disgwyl y byddwn mewn sefyllfa i gyhoeddi targed gwella o'r un a oedd ganddynt ar ddechrau'r flwyddyn, a pherfformiad gwell yn wir. Ond ceir amrywiaeth o feysydd lle mae gan ABM stori bwysig a chadarnhaol i'w hadrodd hefyd, fel pob rhan arall o'r gwasanaeth iechyd.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.

Nid oes unrhyw gwestiynau amserol wedi dod i law y prynhawn yma.

Felly, symudwn at eitem 4, sef y datganiad 90 eiliad. Mike Hedges.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Daeth Deddf Cynllunio Gwlad a Thref 1947 i rym ar 1 Gorffennaf 1948. Hoffwn ddathlu pen blwydd y ddeddfwriaeth arloesol hon yn 70 oed. Ystyrir Deddf Cynllunio Gwlad a Thref 1947 yn sylfaen statudol i gynllunio ffisegol ym Mhrydain ar ôl y rhyfel. Sefydlodd y Ddeddf y ddarpariaeth gynllunio sy'n angenrheidiol ar gyfer datblygu tir. Nid oedd perchnogaeth yn unig bellach yn rhoi hawl i ddatblygu'r tir. Er mwyn rheoli hyn, roedd y Ddeddf yn ad-drefnu'r system gynllunio o 1,400 o awdurdodau cynllunio i 145, wedi'u ffurfio o gynghorau sir a bwrdeistref, ac yn ei gwneud yn ofynnol iddynt baratoi cynllun datblygu cynhwysfawr. Ar ben hynny, rhoddwyd pwerau iddynt reoli hysbysebion awyr agored, ac i ddiogelu coetiroedd neu adeiladau o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol, sef dechrau'r system fodern o adeiladau rhestredig rydym yn gyfarwydd â hi heddiw. Er bod y llythyrau a anfonir at holl Aelodau'r Cynulliad a'r Senedd, a chynghorwyr, yn llawn o wrthwynebiadau a chefnogaeth i geisiadau cynllunio, Deddf 1947 oedd dechrau'r broses o ddarparu cynllunio fel rydym yn ei adnabod yn awr—deddfwriaeth flaengar a phwysig arall gan Lywodraeth Lafur 1945-51.

Yr eitem nesaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r cynnig i atal y Rheolau Sefydlog, a galwaf ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig.

Formally.

Diolch. Simon Thomas.

Formally.

Na, na. Mae angen i chi—. A oeddech chi eisiau siarad?

Nid wyf eisiau siarad, na.

Iawn. Mae'n ddrwg gennyf; mae wedi'i ysgrifennu. Felly, y cynnig yw atal y Rheolau Sefydlog. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, cawn bleidlais ar hyn. Mae'n rhaid i'r bleidlais ddigwydd yn awr, oni bai bod tri Aelod—[Torri ar draws.] Canu'r gloch? Tri Aelod? Mae tri Aelod yn dangos eu bod eisiau canu'r gloch. Diolch. Canwch y gloch, os gwelwch yn dda.

Rydym am symud i bleidlais. Y bleidlais yw atal y Rheolau Sefydlog. Felly, rwyf am alw am bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 35, roedd 4 yn ymatal, a 9 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig.

Felly, symudwn at eitem 5, sef dadl ar gynnig diwrnod heb ei enwi 6753: Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Galwaf ar Simon Thomas i wneud y cynnig.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi, yn gyntaf oll, ddiolch i'r Cynulliad am ganiatáu i ni drafod y cynnig diwrnod heb ei enwi yn awr? O ystyried y digwyddiadau dros yr wythnos ddiwethaf a phenderfyniadau Llywodraeth San Steffan, credaf ei bod hi'n briodol i ni drafod y cynnig hwn. Deallaf na fydd pawb yn cefnogi cynnwys y cynnig, a cheir gwelliannau ger ein bron, ond credaf ei bod yn hanfodol ein bod yn caniatáu i'n hunain drafod y cynnig o ddiffyg hyder yn yr Ysgrifennydd Gwladol.

Pan gyflwynais y cynnig, wrth gwrs, nid oeddwn yn meddwl y byddem yn cael dau gynnig o ddiffyg hyder ar yr un diwrnod mewn perthynas â'r Blaid Geidwadol, ond mae'n ymddangos mai dyna fel y mae. Ond rydym ni yma i farnu cyfrifoldeb un dyn, a chyfrifoldeb un dyn i gyflawni ymrwymiadau maniffesto, a dyna rwyf am farnu'r Ysgrifennydd Gwladol arno—ymrwymiad yn 2015 i fuddsoddi mewn dau ddarn mawr o seilwaith yng Nghymru, buddsoddiad o dros £2 biliwn: trydaneiddio'r rheilffordd rhwng Abertawe a Chaerdydd a chefnogi'r morlyn llanw. Yn fwy na hynny, roedd yna ymrwymiad yn y maniffesto y safodd Ysgrifennydd Gwladol Cymru arno, ac y cafodd ei ethol arno, i orffen y gwaith trydaneiddio a chefnogi'r morlyn llanw.

Ers maniffesto 2015, mae amgylchiadau wedi newid, do, a llawer ohonynt wedi'u creu gan y Llywodraeth Geidwadol ei hun, wrth gwrs, wrth alw am refferendwm ar adael yr Undeb Ewropeaidd, ond nid oes un o'r buddsoddiadau mawr hynny wedi'u gwneud, ac mae hynny'n codi cwestiynau, nid yn unig ynglŷn â gair yr Ysgrifennydd Gwladol ei hun ond ynglŷn â gwleidyddiaeth yn fwy eang, rwy'n credu—pob un ohonom sy'n sefyll etholiad ar faniffestos. Rwyf wedi gweld rhai o'r ymatebion gan fy etholwyr ynglŷn â hyn yr wythnos hon, ac maent yn teimlo bellach nad oes unrhyw un yn gwrando arnynt ac y gellir torri ymrwymiadau ac addewidion maniffesto yn ddi-wahân, nid gan wrthbleidiau, nid gan bleidiau bach, nid gan eraill, ond gan bleidiau sydd wedi bod mewn Llywodraeth ers nifer o flynyddoedd.

Mae'r methiant hwnnw i gyflawni wedi ein gadael mewn sefyllfa gas iawn yn y Cynulliad hwn, oherwydd roeddem eisiau i'r prosiectau hyn gyflawni ar ein cyfer, roedd Llywodraeth Cymru eisiau gweithio gyda'r prosiectau hyn, roedd Llywodraeth Cymru yn barod i gydfuddsoddi yn y prosiectau hyn, ac roedd gan Lywodraeth Cymru gynlluniau ar waith er budd Cymru gyfan pan fyddai'r prosiectau hyn yn mynd rhagddynt, o ran trydaneiddio rheilffyrdd ac o ran y morlyn llanw. O ganlyniad i benderfyniad a wnaed gan Lywodraeth San Steffan, ac i ryw raddau, o ran y ddadl hon heddiw, Ysgrifennydd Gwladol Cymru yw'r sawl sy'n atebol—mae'n bosibl nad ef yn bersonol a wnaeth rai o'r penderfyniadau hyn, yn yr ystyr fy mod yn deall mai'r Prif Weinidog a benderfynodd ganslo'r cynlluniau i drydaneiddio'r rheilffordd i Abertawe—ond ef yw ein llais mwyaf uniongyrchol yn San Steffan. Ef sydd i fod yn llais Cymru yn y Cabinet, yr eiriolwr dros Gymru yn y Cabinet, a'r person y dylai hyn fod yn fater o ymrwymiad personol a chyfrifoldeb personol iddo ei gyflawni.

Os oes dau ymrwymiad yn eich maniffesto etholiad, ac mai chi yw'r Ysgrifennydd Cabinet sy'n gyfrifol amdanynt, ac nid ydych yn eu cyflawni, a ydych yn parhau yn eich swydd? A ydych yn ymddiswyddo? A ydych yn dweud, 'Mae'n ddrwg gennyf, methais â'u cyflawni'? A ydych yn ymddiswyddo fel arwydd eich bod yn anhapus â pherfformiad eich Llywodraeth eich hun? Rydym wedi cael ymddiswyddiadau yr wythnos hon gan aelodau o'r Llywodraeth, am resymau llai na hyn, mewn gwirionedd—ar egwyddor i bleidleisio yn erbyn penderfyniad cynllunio ar Heathrow, nad yw mor ddatblygedig â'r cynlluniau i drydaneiddio'r rheilffyrdd a'r morlyn llanw hyd yn oed. Mae'r ffaith nad yw'r Ysgrifennydd Gwladol wedi dewis gweithredu yn ysbryd yr hyn roedd Cymru ei eisiau, na dangos ei anfodlonrwydd gyda phenderfyniadau ei Lywodraeth ei hun—ac a bod yn deg, mae rhai o'r Aelodau gyferbyn â mi wedi gwneud hynny dros y dyddiau diwethaf—rwy'n credu bod hynny'n golygu y dylem wneud cynnig o ddiffyg hyder ynddo yma heddiw.

Nawr, wrth gwrs nad ydym yn gyfrifol am Ysgrifennydd Gwladol Cymru, nid yw'n atebol i ni, ac nid yw'n dod i'r Cynulliad mwyach hyd yn oed i roi ei araith flynyddol. [Torri ar draws.] Mewn eiliad, wrth gwrs. Roeddem yn iawn i gael gwared ar y drefn braidd yn anacronistig honno, ond ei lais ef yw ein hunig lais yn San Steffan, a ni yw llais pobl Cymru, felly mae'n gwbl briodol yn wleidyddol—nid yn gyfansoddiadol efallai, ond yn wleidyddol credaf ei bod yn gwbl briodol—ein bod yn trafod y cynnig ac yn ei basio yma heddiw.

Roeddwn am ddweud ei fod hefyd yn gwrthod dod i bwyllgorau i roi tystiolaeth.

Mae'n wir, ac yn fwyaf diweddar i'r pwyllgor y mae Mike Hedges yn aelod ohono, fel rwyf fi, y Pwyllgor Cyllid.

Nid wyf am restru methiannau un unigolyn yma. Mae llawer ohonynt, a gallwn eu rhestru—[Torri ar draws.] Nid oes gennyf amser yn yr awr nesaf. Rwy'n canolbwyntio ar y ddau ymrwymiad mawr na lwyddodd i'w cyflawni, a oedd yn y maniffesto ac y dylai ef yn bersonol gymryd cyfrifoldeb drostynt. Credaf fod y lleill, a allai ddod yn amlwg yn y drafodaeth i ddod, yn bethau ar gyfer dadl. Nid ydynt yn ein rhoi mewn sefyllfa lle byddem eisiau pasio cynnig neu wneud cynnig o ddiffyg hyder yn yr Ysgrifennydd Gwladol, ond mae'r ddau benderfyniad hwn yn ein rhoi yn y sefyllfa honno.

Gadewch i ni edrych yn benodol ar y penderfyniad ar forlyn llanw bae Abertawe, yr un mwyaf diweddar. Wrth wrthod y prosiect hwn, nid un prosiect morlyn yn unig a wrthodwyd. Yr hyn a wrthodwyd yw'r holl syniad o dechnoleg amrediad llanw. Cafodd ei wrthod ar sail eu hadroddiad annibynnol eu hunain a gomisiynwyd gan Weinidog ynni blaenorol ar botensial ynni amrediad llanw, nad oedd yn ymwneud â morlyn Abertawe yn unig—er iddo ddod i gasgliad penodol ar forlyn Abertawe—ond mewn gwirionedd, roedd yn adroddiad ar yr holl ynni amrediad llanw o gwmpas ynysoedd Prydain. Yng ngeiriau prif weithredwr Tidal Lagoon Power, mae'r penderfyniad i wrthod y morlyn

yn bleidlais o ddiffyg diddordeb yng Nghymru, diffyg hyder mewn gweithgynhyrchu ym Mhrydain, a diffyg gofal am y blaned.

O ystyried hynny, credaf mai diffyg hyder yn yr Ysgrifennydd Gwladol yw'r ymateb lleiaf y gall y Cynulliad hwn ei wneud. Roedd y ffordd y cafodd y cyhoeddiad hwn ei wneud yn rhwbio ein hwynebau yn y baw, ac yn rhwbio halen ar y briw. Ar y diwrnod y cafodd y morlyn llanw ei wrthod, cymeradwywyd rhedfa ychwanegol gwerth £14 biliwn yn Heathrow, ac ar y diwrnod y gwrthodwyd y morlyn llanw, penderfynodd yr Ysgrifennydd Gwladol ddefnyddio ei gyfrwng cymdeithasol ei hun, cyfrif Twitter Swyddfa Cymru, i drydaru cyfres o femynnau plentynaidd ynglŷn â nifer truenus y swyddi a fyddai'n cael eu creu gan y morlyn llanw, a sut na fyddai'n gwneud hyn a'r llall ac arall, ar sail symiau a ffigurau y mae'r rhan fwyaf o bobl yn credu nad ydynt yn gwneud synnwyr. Roeddent yn gwrthddweud ei gilydd yn llwyr; er enghraifft, roedd trydariad gan yr Ysgrifennydd Gwladol yn dweud na fyddai ond wedi creu 28 o swyddi hirdymor, a cheir ymrwymiad ym maniffesto 2015 sy'n dweud:

Bydd y prosiect hwn yn creu miloedd o swyddi ac yn denu gwerth miliynau o bunnoedd o fuddsoddiad i Gymru.

[Torri ar draws.]—Rwyf am roi hynny i'r naill ochr. Dair blynedd ar wahân—pa un yw'r celwydd? Pa un yw'r celwydd—trydariad yr Ysgrifennydd Gwladol ddoe neu'r ymrwymiad mewn maniffesto y cytunwyd arno, nid gan un unigolyn yn unig, ond gan y Blaid Geidwadol gyfan?

Mae Charles Hendry wedi nodi hyn ac wedi gwneud pwynt pwysig iawn yn ei ymateb ei hun i'r penderfyniad hwn. Dywedodd:

yn union fel nad yw gweithfeydd nwy a ffermydd gwynt ond yn creu nifer fach o swyddi hirdymor. Y pwynt yn y fan hon oedd a allwn ddechrau diwydiant byd-eang newydd o'r DU? Dechrau'n unig fyddai Abertawe.

Dechrau'n unig fyddai Abertawe. Nid un prosiect yn unig y mae'r Ysgrifennydd Gwladol wedi'i ddwyn oddi arnom, ond dechrau technoleg gyfan, dechrau newydd i Abertawe ac i Gymru, dechrau marchnad allforio newydd, dechrau sylfaen weithgynhyrchu newydd, dechrau gobaith newydd i Tata Steel, dechrau gobaith newydd ar gyfer sgiliau a hyfforddiant yn ne Cymru. Dyna y mae wedi'i ddwyn oddi arnom, a dyna pam na ddylem roi unrhyw arwydd iddo fod gennym hyder o gwbl yn ei allu i wneud penderfyniadau yn y dyfodol.

Mae yna gefnogaeth gyhoeddus enfawr i'r morlyn—mae 76 y cant o bobl Prydain yn cefnogi ynni tonnau ac ynni'r llanw, o'i gymharu, fel y mae'n digwydd, â 38 y cant yn unig sy'n cefnogi ynni niwclear. Ac eto, nid yn unig y mae ynni niwclear yn cael y cymhorthdal contract gwahaniaeth—roedd y morlyn yn gofyn am yr un peth â Hinkley, wrth gwrs—ond mae hefyd yn cael cydfuddsoddiad gan Lywodraeth y DU, rhywbeth yr oedd Llywodraeth Cymru, a bod yn deg, wedi'i gynnig i'r morlyn, ac a gafodd ei wrthod gan Lywodraeth y DU. Ac wrth gwrs, mae gan fôr-lynnoedd llanw fywyd gweithredol gwahanol iawn a llawer hwy ac maent yn costio llai yn y tymor hir, fel y dywedodd Hendry yng nghasgliad ei adroddiad annibynnol. I'w roi yn y cyd-destun hwn, disgwylir y bydd prosiect braenaru, megis bae Abertawe, wedi'i ariannu drwy'r dull contract gwahaniaeth, sef 30c y flwyddyn ar bob bil, yn costio 30c i bob cartref ar gyfartaledd, fel y dywedais. Mae hyn, i mi, yn ymddangos yn bris bach iawn i'w dalu am dechnoleg newydd sy'n cynnig y manteision hynny ac sydd â photensial amlwg i ddechrau diwydiant newydd sylweddol. Mae symud ymlaen gyda morlyn braenaru, rwy'n credu, yn bolisi 'di-edifeirwch'.

Os ydym yn derbyn y penderfyniad hwn gan San Steffan, a chan yr Ysgrifennydd Gwladol yn benodol, os nad ydym yn sicrhau bod yr Ysgrifennydd Gwladol yn edifar am ei benderfyniad, yna bydd y polisi 'di-edifeirwch' hwn yn troi'n benderfyniad trychinebus. Mae'n rhaid i ni fynnu ein hawliau yma i anfon neges glir at San Steffan. Fe roesant neges glir iawn i ni ddydd Mawrth. Dywedasant, 'Ewch, anghofiwch am fuddsoddi, anghofiwch am eich dyfodol, anghofiwch am y dechrau newydd hwn. Ewch a byddwch yn dawel.' Rhaid inni beidio â bod yn dawel yn wyneb y fath negeseuon cryf gan San Steffan a rhaid i ni anfon neges yr un mor gryf yn ôl at yr Ysgrifennydd Gwladol, oherwydd weithiau mae'n rhaid i chi wneud gwleidyddiaeth yn bersonol, ac weithiau mae'n rhaid i chi sylweddoli bod y rheini sy'n ceisio bod yn bont ar gyfer gwireddu uchelgeisiau Cymru wedi cau'r drws yn glep ar yr uchelgeisiau Cymreig hynny mewn gwirionedd. Datgan nad oes gennym unrhyw hyder ynddo yw'r unig ffordd y gallwn wrthod ei ymgreinio a'i friwsion oddi ar fwrdd y DU a mynnu ein hawl ddemocrataidd i'n hadnoddau ein hunain a'n penderfyniadau ein hunain.

Diolch. Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i gynnig gwelliant 1 yn ffurfiol.

Formally.

Diolch. Galwaf ar Paul Davies i gynnig gwelliant 2 a gyflwynwyd yn ei enw. Paul Davies.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, ac rwy'n cynnig y gwelliant a gyflwynwyd yn fy enw i. 

Rwy'n siomedig fod y cynnig hwn wedi'i gyflwyno gan Blaid Cymru heddiw, ac rwy'n drist eu bod yn chwarae gwleidyddiaeth plaid â'r mater penodol hwn. Ni fydd yn syndod i'r Aelodau y bydd fy nghyfraniad yn canolbwyntio ar rai o'r cyfraniadau cadarnhaol y mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi'u gwneud dros Gymru. Wrth gwrs, nid yw hynny'n golygu nad yw'r Aelodau ar yr ochr hon i'r Siambr yn siomedig iawn gyda'r cyhoeddiad diweddar am y morlyn llanw, ac mae fy nghyd-Aelodau wedi ei gwneud yn gwbl glir ein bod yn rhannu'r siom a'r rhwystredigaeth a adleisiwyd gan Aelodau eraill yn y Siambr hon. Yn wir, fel Aelod sy'n cynrychioli ardal lle mae datblygiadau ynni llanw yn gwneud cynnydd sylweddol, rwy'n cydnabod gwerth posibl y morlyn llanw. Fodd bynnag, rwy'n sylweddoli bod gan Weinidogion y Llywodraeth ddyletswydd i sicrhau bod y ffigurau'n gwneud synnwyr a sicrhau gwerth am arian i'r trethdalwr, ac mae'n amlwg eu bod yn teimlo nad oeddent yn gallu gwneud hynny gyda'r prosiect hwn. Yn fy marn i, mae angen inni edrych ar fodel diwygiedig sy'n gwneud y prosiect yn fwy costeffeithiol ac yn fwy deniadol i fuddsoddiad gan y sector preifat.

Fodd bynnag, ni chyflwynwyd y ddadl heddiw er mwyn trafod hynny na goblygiadau'r morlyn llanw i Gymru, ond yn hytrach i drafod swydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Felly, mae'n briodol ein bod yn bachu ar y cyfle i fod ychydig yn fwy gwrthrychol, a chydnabod fan lleiaf rai o'r canlyniadau cadarnhaol a gyflawnwyd gan yr Ysgrifennydd Gwladol cyfredol. [Torri ar draws.] Gwnaf, mewn munud. Er enghraifft—ac rwyf am roi rhai enghreifftiau i chi—gwyddom fod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi chwarae rôl allweddol yn darparu'r fframwaith cyllidol gyda Llywodraeth Cymru, fframwaith sydd wedi'i groesawu gan bawb yn y Siambr hon. Mae'r fframwaith cyllidol yn darparu trefniant cyllido hirdymor teg i Gymru, gan ystyried y pwerau trethu newydd a ddatganolwyd eleni, ac yn sicr mae'n arwain y ffordd ar gyfer datganoli cyfraddau Cymreig o dreth incwm yn 2019.

Mae'r Ysgrifennydd Gwladol wedi dweud yn glir hefyd y bydd y tollau ar bont Hafren yn dod i ben ddiwedd y flwyddyn, ac mae hwnnw hefyd yn ddatblygiad i'w groesawu'n fawr. Bydd y cyhoeddiad hwn o fudd i ddegau o filiynau o yrwyr bob blwyddyn, yn lleihau'r gost o wneud busnes rhwng Cymru a Lloegr, ac yn darparu hwb gwerth £100 miliwn i economi Cymru. Mae cael gwared ar y rhwystr ariannol hwnnw'n datgan yn glir bod Cymru ar agor ar gyfer busnes ac mae'n ddatganiad symbolaidd fod Llywodraeth y DU a'r Ysgrifennydd Gwladol cyfredol yn chwalu rhwystrau ac yn cefnogi economi Cymru, yn hytrach na chreu rhwystrau. Ildiaf i'r Aelod dros Ynys Môn.

Diolch i chi am ildio. Rydych yn siarad am swydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Mae'n eithaf clir, onid yw, mai dyn San Steffan yng Nghymru yw Alun Cairns, nid dyn Cymru yn San Steffan? Mae'n gwbl amlwg, onid yw, fod Alun Cairns yn ailddyfeisio rôl Ysgrifennydd Gwladol Cymru fel llywodraethwr cyffredinol ar Gymru? Rwy'n gwrthwynebu hynny ar egwyddor, rwy'n gwrthwynebu hynny fel Cymro, a phan fo'n amlwg fod y llywodraethwr cyffredinol hwnnw'n gweithio yn erbyn budd Cymru, onid yw'n ddyletswydd ar bob un ohonom i gefnogi pleidlais o ddiffyg hyder ynddo?

Mae'n nonsens llwyr. Rwyf newydd roi rhestr i chi o'r hyn y mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi'i gyflawni dros Gymru.

Mae ein gwelliant hefyd yn tynnu sylw at y gwaith allweddol sy'n cael ei wneud ar y bargeinion twf dinesig a rhanbarthol ledled Cymru a'r buddsoddiad sylweddol a wnaed mewn gwahanol rannau o Gymru. Cytunwyd ar fargeinion twf ar gyfer rhanbarthau Caerdydd ac Abertawe, gyda chynlluniau'n cael eu llunio yng ngogledd Cymru—ac mae'r rhain i gyd yn cael cymorth ariannol sylweddol gan Lywodraeth y DU. Mae'r bargeinion yn rhoi cyfleoedd i bobl leol fynd i'r afael â'r heriau i dwf economaidd yn yr ardal drwy ddatblygu busnesau newydd gwerth uchel a chynorthwyo busnesau sy'n bodoli eisoes i arloesi a datblygu cynnyrch a gwasanaethau newydd, a dylai'r Cynulliad gefnogi'r bargeinion hynny a gweithio gydag awdurdodau lleol i hybu eu potensial. Er enghraifft, deallaf y bydd bargen ddinesig dinas-ranbarth bae Abertawe yn sicrhau cynnydd parhaol yn ei gwerth ychwanegol gros ac yn cynhyrchu tua 10,000 o swyddi newydd dros y 15 mlynedd nesaf.

Mae'r Ysgrifennydd Gwladol hefyd wedi gweithio'n galed mewn perthynas â datblygu ac adeiladu gorsaf niwclear newydd yn Wylfa Newydd, a fydd yn creu miloedd o swyddi yng ngogledd Cymru yn ystod y cyfnod adeiladu ac yn darparu'r buddsoddiad mwyaf yng ngogledd Nghymru ers cenhedlaeth. Yn wir, mae Horizon yn rhagweld y bydd yn creu hyd at 9,000 o swyddi ar frig y cyfnod adeiladu, a chyda dau adweithydd ar y safle, bydd y gwaith hefyd yn cynnal tua 1,000 o swyddi yn ystod ei weithrediad. Felly, mae'n hanfodol ein bod yn cydnabod, yn wahanol i'r darlun llwm iawn y mae rhai yn y Siambr hon wedi'i baentio, mae Ysgrifennydd Gwladol cyfredol Cymru wedi cyflawni rhai canlyniadau da iawn i Gymru.

Wrth gwrs, ar yr ochr hon i'r Siambr, credwn fod swydd a swyddfa Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn hanfodol er mwyn cynrychioli buddiannau Cymru ar lefel Llywodraeth y DU. Yn wir, wrth i'r DU symud gam yn agosach at adael yr Undeb Ewropeaidd, mae'n bwysicach byth fod llais Cymru i'w glywed o amgylch bwrdd y Cabinet a bod buddiannau pobl Cymru yn cael eu cynrychioli yn holl gyfarfodydd y Cabinet.

Felly, i gloi, Ddirprwy Lywydd, mae Ysgrifennydd Gwladol cyfredol Cymru wedi sicrhau rhai canlyniadau sydd i'w croesawu'n fawr ac mae'n bwysig i'r Aelodau fod yn wrthrychol wrth ystyried cyhoeddiadau polisi. Felly, rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi ein gwelliannau, i edrych y tu hwnt i wleidyddiaeth plaid, a chael dadl go iawn ynglŷn â chyflawni prosiectau seilwaith ledled Cymru.