National Assembly for Wales

Order. I call the National Assembly to order.

Before we move to our agenda this afternoon, I want to take this opportunity to wish our football team well this evening as they take on Portugal. [Applause.] The team’s victory against Belgium was thrilling and a truly momentous event in Welsh sporting and cultural history. The words of the poet Waldo came true:

‘Daw dydd y bydd mawr y rhai bychain’.

We also congratulate the supporters; they have been superb ambassadors for us as a nation. We also thank the coaches, the players and the Football Association of Wales for allowing us to dare to dream and for showing us that we are together stronger.

Ar y pwynt hwn, cefais fy nhemtio i’n harwain ni i gyd i ganu ‘Don’t take me home, please don’t take me home, I just don’t want to go to work’, ond nid oedd gennyf hyder o gwbl yn eich gallu i ganu mewn cytgord. [Chwerthin.] Mae gennyf lawer mwy o hyder yng ngallu tîm Cymru i ennill heno. Ar ran pob un ohonom, rwy’n dymuno pob lwc i Chris Coleman a’i chwaraewyr ar gyfer heno ac ar gyfer Dydd Sul.

Good luck, Wales. [Applause.]

Therefore, we move to the first item on our agenda, and that is the debate on the Queen’s Speech, and I call on a member of the Business Committee to move the motion.

Formally.

I now call on the Secretary of State for Wales, the Rt Hon Alun Cairns MP to move the motion.

Thank you very much, Madam Presiding Officer. It truly is a pleasure to be here. May I first of all thank you, and congratulate you and the Deputy Presiding Officer on your elections into the roles of Presiding Officer and Deputy Presiding Officer of the National Assembly? May I also congratulate all Assembly Members who have been elected, or re-elected, following the recent election?

Mae’n fraint cael bod yma yn Siambr y Senedd unwaith eto. Mae heddiw, fel yr oeddech yn gywir i ddweud, yn ddiwrnod mawr am nifer o resymau. Dylwn awgrymu nad fy mhresenoldeb fel Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn y Siambr yw’r rheswm dros hynny. Rwy’n gobeithio o ddifrif mai dyma’r tro olaf, nid oherwydd diffyg parch o gwbl i’r Cynulliad, ond gan fy mod yn credu bod y ddeddfwriaeth sy’n galw am fy mhresenoldeb yma unwaith y flwyddyn yn perthyn i gyfnod yn y gorffennol oherwydd aeddfedrwydd y Cynulliad.

Mae hefyd yn ddiwrnod pwysig am resymau difrifol iawn, megis cyhoeddi adroddiad Chilcot, ond fel rydych wedi ei ddweud yn gywir, mae’n ddiwrnod mawr i Gymru ar nodyn mwy cadarnhaol ac optimistaidd o ran llwyddiant gwych tîm pêl-droed Cymru. Siaradais â’r llysgennad Portiwgeaidd yn gynharach heddiw ac roedd y ddau ohonom yn cytuno y byddem yn cefnogi’r wlad fuddugol heno, pwy bynnag y bydd, yn y rownd derfynol. Dywedais fy mod yn eithaf hyderus mai Cymru fyddai honno.

Rwyf hefyd yn dweud bod Cymru a’r Senedd wedi dod yn bell iawn am lawer iawn o resymau, ond byddwn yn dweud ei fod yn dweud rhywbeth pan fo hyd yn oed ‘The Daily Telegraph’ yn dweud, yn Gymraeg, ein bod ni i gyd yn Gymry, ac rwy’n gweld hynny fel tanlinelliad cadarnhaol o sefyllfa Cymru a’r tîm pêl-droed hefyd.

Mae gennyf atgofion annwyl o fy amser yn y Siambr, yr 11 mlynedd a dreuliais yma, ac mae dychwelyd wedi peri i mi feddwl cymaint y mae wedi newid ers y cyfnod hwnnw. Ers 2011, pan gafodd y Cynulliad hwn bwerau deddfu llawn, mae wedi pasio 28 o Ddeddfau a sawl darn o is-ddeddfwriaeth, gan gynnwys deddfwriaeth arloesol am roi organau, am gynaliadwyedd ac am dai.

Madam Lywydd, rwyf am siarad heddiw am raglen ddeddfwriaethol y DU a sut y mae’n darparu diogelwch ac yn cynyddu cyfleoedd bywyd i bobl ledled Cymru. Ond yn gyntaf, Madam Lywydd, rwyf am grybwyll y bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd a beth y mae hynny’n ei olygu i ni i gyd.

Mae pobl Cymru wedi siarad, ac mae’n rhaid i ni weithredu a rheoli’r ffordd y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Mae angen i ni ddangos arweiniad cryf a meithrin hyder mewn busnesau a buddsoddwyr, prifysgolion a cholegau, sefydliadau elusennol ac awdurdodau lleol, ac i deuluoedd a defnyddwyr fel ei gilydd. Byddwn yn parhau i fod yn aelodau llawn o’r Undeb Ewropeaidd am o leiaf ddwy flynedd. Wedi siarad â’r rhai sy’n ymgeisio am yr arweinyddiaeth, mae’n amlwg na fydd erthygl 50 yn cael ei galw i rym yn syth ar ôl yr etholiad. Mae hyn yn cynnig mwy o sefydlogrwydd i’r economi ac i’r rhai sy’n elwa o gymorth gan yr Undeb Ewropeaidd. Mae angen i ni ddefnyddio’r cyfnod interim hwn i baratoi’r genedl ar gyfer gadael.

Cytunodd y Cabinet yr wythnos diwethaf i sefydlu uned Undeb Ewropeaidd yn Whitehall, gan edrych ar yr holl faterion cyfreithiol, ymarferol, rhanbarthol, cenedlaethol ac ariannol y mae angen eu hystyried. Wrth gwrs, byddaf yn gweithio’n agos gyda Phrif Weinidog Cymru i hysbysu’r uned tra bo’r DU yn trafod telerau gadael yr Undeb Ewropeaidd. Byddaf yn sicrhau bod buddiannau Cymru yn cael eu cynrychioli wrth i’r Cabinet gytuno ar ein safbwynt negodi ni ac yn dilyn cyfarfod ag Oliver Letwin i drafod rhai manylion penodol yn gynharach yr wythnos hon a’r effaith ar Gymru, gallaf estyn gwahoddiad i’r Prif Weinidog gyfarfod ag Oliver Letwin a minnau i drafod y materion yn fwy manwl, pan fydd y Prif Weinidog yn teimlo fod hynny’n addas. Mae’r un gwahoddiad wedi ei roi heddiw i Nicola Sturgeon ac i’r Dirprwy Brif Weinidog a’r Prif Weinidog yng Ngogledd Iwerddon.

Felly, byddwn yn dweud nad yw siarad yn negyddol ar hyn o bryd yn helpu neb. Mae’r ymateb gan y gymuned fusnes yng Nghymru wedi gwneud argraff fawr arnaf. Cafodd ymadroddion fel ‘busnes fel arfer’ eu defnyddio, a defnyddiwyd un arall, ‘ailenedigaeth busnesau’, yn y sesiynau briffio diweddar a gynhaliais yr wythnos diwethaf. Byddwn hefyd yn dweud mai fy hoff ymadrodd oedd ‘mae entrepreneuriaid yn ffynnu ar newid’ a ddyfynnwyd gan un allforiwr. Mae hynny’n dangos y cyfleoedd y bydd llawer o bobl yn eu gweld yn codi o’r sefyllfa newidiol hon, boed yn sefyllfa yr oedd pobl yn ei dymuno ai peidio.

Rwyf am sicrhau nad yw’r gwerthoedd sy’n agos iawn at galon y gymdeithas ym Mhrydain, gwerthoedd fel goddefgarwch, bod yn agored ac undod, yn cael eu gweld fel pethau a gollir o ganlyniad i’r refferendwm, a’n bod yn ymdrechu’n galetach i gefnogi cydlyniant cymunedol, yn lleol, yn genedlaethol ac ar draws y Deyrnas Unedig. Mae’r mater hwn yn arbennig o bwysig i’r prifysgolion a’r colegau wrth i ni groesawu myfyrwyr rhyngwladol o fis Medi eleni, mis Medi y flwyddyn nesaf a thu hwnt.

Mae economi Prydain yn gryf. Mae cyflogaeth sydd bron ar ei lefel uchaf erioed a llai o ddiffyg ariannol yn ein rhoi mewn sefyllfa dda i allu tyfu. Gadael sefydliad yr Undeb Ewropeaidd a wnawn, nid troi ein cefnau ar ein ffrindiau, ein cymdogion a’n partneriaid masnachu ledled Ewrop. Rwy’n optimistaidd ynglŷn â’n dyfodol a’r dyfodol y mae’n rhaid i Gymru a Phrydain ei greu y tu allan i’r Undeb Ewropeaidd. Rwyf wedi ymrwymo i sicrhau bod adnodd Masnach a Buddsoddi y DU ar gael i agor marchnadoedd newydd ac i ddefnyddio’r Swyddfa Dramor i ddatblygu cysylltiadau ymhellach i ffwrdd. Mae Swyddfa Cymru yn barod ac yn aros i roi mynediad at holl adnoddau ac arbenigedd Whitehall ac wrth gwrs, rwy’n awyddus i weithio gyda phob Aelod o’r Cynulliad a Llywodraeth Cymru i archwilio’r cyfleoedd hynny.

Felly, gan droi at ein rhaglen ddeddfwriaethol, diogelwch economaidd yw ein blaenoriaeth. Mae cynnydd da wedi’i wneud dros y chwe blynedd diwethaf, a fi yw’r cyntaf i gydnabod bod yna bob amser fwy i’w wneud. Bydd Bil yr Economi Ddigidol yn moderneiddio’r hinsawdd ar gyfer entrepreneuriaeth ac yn rhoi hawl gyfreithiol i bawb gael band eang cyflym iawn. Bydd y Bil yn cefnogi Cymru, sydd eisoes yn chwarae rhan flaenllaw yn y sector technoleg. Bydd yn cefnogi Cymru i fynd i’r lefel nesaf a datblygu hyd yn oed ymhellach.

Byddai’r Bil trafnidiaeth fodern yn darparu ar gyfer ceir sy’n eu rheoli eu hunain, meysydd gofod a diogelwch mewn perthynas â gweithrediadau drôn ymhlith ystod o bolisïau eraill, a rhai ohonynt, fe fyddwn yn dweud, ychydig yn fwy lleol. Bydd y Bil cynllunio a seilwaith cymdogaethau yn symleiddio cynllunio ac yn rhoi’r Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol ar sail statudol. Unwaith eto, mae gan Gymru ddiddordeb arbennig yn y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol. Bydd y Bil twf a swyddi lleol yn hyrwyddo perchnogaeth cartrefi yn Lloegr ac yn datblygu pwerau ychwanegol sylweddol i ranbarthau Lloegr. Mae hyn yn creu cyfleoedd ar gyfer economïau rhanbarthol yng Nghymru i ffurfio partneriaethau cryf, ond mae hefyd yn tynnu sylw at y gystadleuaeth ehangach ar draws y DU sy’n rhaid i ni edrych arni fel her gadarnhaol.

Rydym hefyd yn benderfynol o fynd ymhellach i oresgyn rhwystrau i gyfleoedd. Drwy’r Bil diwygio’r carchardai a’r llysoedd, byddwn yn grymuso llywodraethwyr carchardai i fwrw ymlaen â’r arloesedd y mae ein carcharorion ei angen, gan sicrhau na fydd carchardai bellach yn warysau ar gyfer troseddwyr, ond yn hytrach yn feithrinfeydd ar gyfer newid bywydau. Gwn fod hyn yn rhywbeth y soniodd Dai Lloyd amdano yn y ddadl a gynhaliwyd gennych yn ddiweddar yn y Cynulliad.

Bydd y Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol yn gwneud newidiadau i’r broses fabwysiadu i droi’r fantol o blaid mabwysiadu parhaol, os mai dyna’r ateb cywir ar gyfer y plentyn. Bydd y Bil Addysg Uwch ac Ymchwil yn cadarnhau safle’r DU fel arweinydd byd ym maes ymchwil, gan sicrhau ein bod yn gwneud y gorau o’r £6 biliwn rydym yn ei fuddsoddi ym maes ymchwil bob blwyddyn. Mae prifysgolion Cymru yn derbyn mwy nag erioed, a gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn trafod materion eraill sy’n ymwneud â’r Bil hwn gyda’r Gweinidog prifysgolion.

Mae cadw ein gwlad yn ddiogel yn y cyfnod heriol hwn yn bendant yn flaenoriaeth. Bydd y Bil gwrth-eithafiaeth a diogelu yn helpu awdurdodau i darfu ar weithgareddau eithafwyr. Bydd y Bil pwerau ymchwilio yn llenwi tyllau yn ein peirianwaith diogelwch fel ein bod yn sicrhau bod gan asiantaethau gorfodi’r gyfraith yr offeryn sydd ei angen arnynt i ddiogelu’r cyhoedd yn yr oes ddigidol sydd ohoni. Bydd y Bil Heddlua a Throsedd yn bwrw ymlaen â’r cam nesaf o ddiwygio’r heddlu, tra bydd y Bil arian troseddol yn cadarnhau rôl y DU yn y frwydr yn erbyn llygredigaeth ryngwladol ac yn caniatáu ymgyrchu pellach yn erbyn gwyngalchu arian a’r rhai sy’n elwa o droseddu. Ochr yn ochr â hyn, byddwn yn cyflwyno bil hawliau Prydeinig i ddiwygio fframwaith hawliau dynol y DU, a byddwn yn sicr yn ymgynghori’n llawn gyda’r Cynulliad a Llywodraeth Cymru drwy gydol y broses.

Mae’r rhaglen ddeddfwriaethol, Madam Lywydd, hefyd yn gwneud newidiadau pellach a fydd yn berthnasol yn Lloegr yn unig, gan gynnwys diwygio gwaith cymdeithasol a rhoi mwy o ryddid i athrawon mewn ysgolion, yn ogystal ag annog sefydlu prifysgolion newydd. Rwy’n gobeithio y bydd Aelodau’r Cynulliad yn edrych ar y deddfau sy’n gymwys yn Lloegr ac yn chwilio am gyfleoedd sy’n deillio ohonynt—gall hynny fod drwy eu dyblygu, ond gall fod drwy wneud rhywbeth gwahanol iawn—a gobeithio y byddwn yn cydnabod mai’r DU yw’r farchnad fwyaf y mae gennym gysylltiad annatod â hi. Po agosaf y bydd cymunedau’n gweithio, yn cydweithredu, yn ategu, yn cydlynu ac yn cystadlu hyd yn oed, gorau oll yw’r canlyniadau’n tueddu i fod, yn enwedig yn sgil y refferendwm a gafwyd lai na phythefnos yn ôl.

Felly yn awr, Madam Lywydd, rwyf am dreulio ychydig o amser yn siarad am Fil Cymru. Fy nod pennaf yw sicrhau ei fod yn cyflawni dwy egwyddor sylfaenol llywodraethu datganoledig yng Nghymru yn y dyfodol—sef eglurder ac atebolrwydd. Roedd amseriad y Bil i’w weld yn broblem. Gwn fod Rhianon Passmore wedi crybwyll y mater yn y ddadl, yn ogystal â llythyrau gan arweinwyr y Llywodraeth ac arweinwyr y pleidiau yma. Hoffwn ddweud bod yr Ail Ddarlleniad wedi digwydd yr wythnos diwethaf, a ddoe oedd diwrnod cyntaf y Cam Pwyllgor. Gwn fod pryderon ynghylch yr amser a ddyrannwyd, ond ar bob achlysur, daeth y dadleuon i ben yn gynnar gyda llawer o amser yn weddill. Rwy’n gobeithio y bydd hynny’n rhoi hyder yn y ffaith ein bod yn benderfynol o graffu’n briodol. Cynhelir ail ddiwrnod y pwyllgor ddydd Llun nesaf a bydd trafodaeth bellach yn yr hydref wrth i’r Bil gyrraedd y Cyfnod Adrodd cyn y Trydydd Darlleniad. Bydd y broses gyfan yn dechrau eto pan fydd y Bil yn symud ymlaen i’r man arall lle bydd yr arglwyddi’n ddi-os yn dangos diddordeb mawr ac yn craffu fel y bo’n briodol. Wrth gwrs, rwyf am i’r Cynulliad basio cynnig cydsyniad deddfwriaethol, ac rwy’n siŵr y bydd y Prif Weinidog, y Llywydd a minnau’n parhau gyda’n trafodaethau cynnes ac agored.

Bydd y Bil yn datganoli pwerau sylweddol, yn darparu eglurder ac atebolrwydd, ac mae’n ategu fy ymrwymiad i ddatganoli. Nid pethau sy’n ymddangos ar garreg y drws yw Biliau cyfansoddiadol, ond byddant yn caniatáu i Lywodraeth Cymru a’r Cynulliad ganolbwyntio ar y pethau sy’n bwysig i’r bobl sy’n byw ac yn gweithio yng Nghymru: lefelau treth, yr economi, polisi iechyd, polisi addysg, prosiectau ynni, adfywio a chymaint o rai eraill.

Madam Lywydd, cafodd y ddadl ar y Bil Cymru drafft ei dominyddu gan y prawf angenrheidrwydd ac arweiniodd y ffaith i’r prawf gael ei gynnwys at alwadau am awdurdodaeth ar wahân. Credir bod y prawf wedi’i osod yn rhy uchel a galwyd am drothwy is. Ond Madam Lywydd, rwyf wedi mynd gam ymhellach ac wedi dileu’r prawf yn gyfan gwbl pan fo’r Cynulliad yn addasu cyfraith sifil a throseddol mewn meysydd datganoledig. O ganlyniad, dylai llawer o’r dadleuon o blaid awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân fod wedi diflannu. Fodd bynnag, rwyf hefyd yn cydnabod dilysrwydd rhai o’r pwyntiau a wnaed yn y cyfnod craffu cyn y broses ddeddfu. Felly, rwyf wedi cynnwys cymal ar wyneb y Bil sy’n cydnabod, am y tro cyntaf, fod cyfraith Cymru yn cael ei gwneud gan y Cynulliad a Gweinidogion Cymru o fewn yr awdurdodaeth gyfreithiol sengl.

Mae angen i drefniadau gweinyddol penodol gael eu cydnabod hefyd ar gyfer cymhwyso cyfraith Cymru, ac rwyf wedi sefydlu gweithgor yn cynnwys Llywodraeth Cymru, yr Arglwydd Brif Ustus a swyddogion y DU. Bydd hyn yn digwydd ochr yn ochr â’r gwaith o graffu ar y Bil.

Nawr, mae’r awdurdodaeth sengl ei hun wedi ennyn llawer o drafodaeth gan Mick Antoniw, yn un, gan Jeremy Miles a nifer o Aelodau eraill yn ystod y ddadl yn y Cynulliad ar y Bil hwn, ond nid wyf erioed wedi clywed am bolisi na ellir ei gyflwyno oherwydd yr awdurdodaeth sengl. Mae’n cynnig symlrwydd i fusnesau ac yn caniatáu i Gymru a chwmnïau cyfreithiol yng Nghymru fanteisio ar gyfleoedd yn Llundain a mannau eraill. Y proffesiwn cyfreithiol yw un o’r sectorau sy’n tyfu gyflymaf yng Nghymru, ac nid wyf yn siŵr pa faich rheoleiddio ychwanegol, biwrocratiaeth a risgiau i fuddsoddwyr ac ysgolion cyfraith y byddai awdurdodaeth ar wahân yn eu creu. Cafodd hyn ei dderbyn, rwy’n falch o ddweud, gan Aelodau Seneddol yr wrthblaid ddoe. Mae dyfodiad meiri metro a datganoli ledled Lloegr wedi ein rhoi mewn cystadleuaeth fwy am fuddsoddiad ac am gyfalaf. Rwy’n awgrymu nad ydym yn diystyru’r ffordd y byddai’r risgiau’n cael eu portreadu gan rai o’n cystadleuwyr. Mae angen i ni fod yn barod am hynny.

Felly, wrth wraidd y Bil mae’r model cadw pwerau, ac rydym wedi lleihau nifer y cymalau cadw ers cyhoeddi’r Bil drafft ym mis Hydref. Mae’r rhestr yn y Bil Cymru wedi’i symleiddio, gyda disgrifiadau cliriach a chywirach o’r cymalau cadw. Credaf ein bod, yn fras, wedi taro’r cydbwysedd cywir, ond rwy’n hapus i barhau â’r ddeialog. Bydd y model cadw pwerau hwn yn darparu setliad a fydd yn ei gwneud yn glir i bobl yng Nghymru pwy y dylent eu dwyn i gyfrif, Llywodraeth y DU neu Lywodraeth Cymru, am y penderfyniadau sy’n effeithio ar eu bywydau bob dydd.

Mae’r Bil hefyd yn datganoli pwerau pellach dros borthladdoedd, prosiectau ynni, cyfyngiadau cyflymder, arwyddion traffig, gwasanaethau trafnidiaeth yng Nghymru, pwerau dros ffracio, mwyngloddio—mae’n anodd credu, hyd nes y bydd y Bil hwn yn cael ei basio, ni allai’r lle hwn roi caniatâd i lofa newydd, yng Nghymru o bob man—yn ogystal â thrwyddedu a chadwraeth forol.

Felly, un nodwedd allweddol o ddeddfwrfa aeddfed, o senedd, yw ei bod yn codi llawer o’r arian y mae’n ei wario drwy drethi. Datganoli treth dir y dreth stamp a threth dirlenwi a datganoli ardrethi busnes yn llawn y llynedd yw’r camau cyntaf tuag at hyn, ac nid yw ond yn deg fod cyfran o’r dreth incwm yn cael ei datganoli hefyd. Mae Bil Cymru yn dileu’r angen am refferendwm i gyflwyno cyfradd Gymreig o dreth incwm. Mae yna faterion ymarferol y bydd angen eu cytuno gyda Llywodraeth Cymru, yn arbennig sut y dylid addasu grant bloc Cymru er mwyn ystyried datganoli treth, a byddaf yn parhau i adeiladu ar ein perthynas gynnes ac yn gobeithio, ar ôl cyflwyno’r cyllid gwaelodol angenrheidiol, y bydd hynny’n rhoi hyder i’r Aelodau yn y cyswllt hwn.

Llywydd, as I noted earlier, the legislative programme is so much more than simply devolution to Wales. It relates to more than the constitution, which has so often taken up so much time in Cardiff Bay. The legislative programme relates to providing security for working people the length and breadth of Wales; it relates to enhancing the life chances of the people of Wales; and it relates to strengthening our national security also. We must now collaborate and work together, as two Governments, to provide a prosperous and united future for Wales. Thank you.

I now call on the First Minister, Carwyn Jones.

Thank you very much, Llywydd. May I welcome the Secretary of State back to the Assembly and to this Chamber? The relationship between us goes back many years, due to the fact that we’ve stood against each other twice in elections, and so our relationship goes back 17 years, to the time when we first met here.

A gaf fi groesawu, fel y dywedais, yr Ysgrifennydd Gwladol yn ôl i’r Siambr? Mae wedi fy nharo ei fod eisoes wedi cyflawni rhywbeth y mae o leiaf dau o’i ragflaenwyr wedi methu â gwneud, sef ei fod wedi llwyddo i gyflwyno araith heb gael ei heclo. [Chwerthin.] Gwn nad oedd hynny’n wir am ei ragflaenydd, ac yn sicr nid oedd yn wir yn achos y rhagflaenydd cyn hynny, yr Aelod Seneddol dros Orllewin Clwyd, a gafodd ei heclo, rwy’n credu, gan ei ochr ei hun pan ddaeth i’r Siambr hon.

A gaf fi ddiolch iddo am y cyflwyniad a roddodd i ni ar gynlluniau Llywodraeth y DU ar gyfer y rhaglen ddeddfwriaethol? Wrth gwrs, bydd arweinydd y tŷ yn ymateb yn llawn ar ddiwedd y ddadl, ac felly fy lle i yw gwneud rhai sylwadau. Mae’r Siambr hon wedi treulio amser yn trafod Bil Cymru ers misoedd lawer, a bydd Tŷ’r Cyffredin a Thŷ’r Arglwyddi yn gwneud yr un peth yn y misoedd sydd i ddod. Rwy’n dechrau o’r sail fod y Bil a gyflwynwyd yn y Senedd yn flaenorol mor wallus nes ei fod yn anymarferol i bob pwrpas. Nid yw’r Bil hwn yn y categori hwnnw. Mae llawer i’w wneud arno, ond roedd yr obsesiwn gyda chadw’r awdurdodaeth gyfreithiol sengl yn golygu bod y Bil blaenorol yn Fil a fyddai wedi mynd â phwerau oddi wrth y Cynulliad hwn y pleidleisiodd pobl Cymru eu hunain amdanynt yn 2011.

Mae yna rai meysydd, wrth gwrs, lle bydd anghydfod. Ni allaf gytuno â’i farn ar yr awdurdodaeth. Mae’r Bil ei hun yn datganoli’r rhan fwyaf o’r gyfraith droseddol. Yn yr amgylchiadau hynny, byddai’n ymddangos i mi fod hynny’n cynyddu’r ddadl, neu’n cryfhau’r ddadl, y dylid cael awdurdodaeth wahanol ymhen amser. Fel arall, hon fydd yr unig awdurdodaeth cyfraith gyffredin yn y bydysawd sydd â dwy system gyfreithiol gwbl ar wahân yn gweithredu mewn ardal benodol.

Mae yna broblemau beth bynnag, eisoes, i gyfreithwyr a barnwyr. Mae’n rhaid i gyfreithwyr fod yn ymwybodol, er y gallant fod yn gymwys mewn awdurdodaeth, fod yna wahanol setiau o gyfreithiau sy’n berthnasol yn yr awdurdodaeth honno; yr un yw’r sefyllfa ar gyfer barnwyr. Nid wyf yn credu—

Mae’n gwybod fy mod yn cytuno ag ef yn llwyr yn ei ddadansoddiad ynglŷn â pham y gallwn gael awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân neu benodol yng Nghymru. Pam ar y ddaear y gwrthwynebodd y Blaid Lafur hynny yn y bleidlais yr wythnos hon?

Mae’n gwybod beth yw fy marn. Mae’n anochel y daw amser pan fydd yna awdurdodaeth benodol—awdurdodaeth ar wahân o bosibl. Dyna yw barn Llywodraeth Cymru.

Mae plismona, yn yr un modd, yn rhywbeth nad yw’n gwneud unrhyw synnwyr peidio â’i ddatganoli. Fel arall, byddwn mewn sefyllfa yn y pen draw lle bydd, er enghraifft, deddfwriaeth trefn gyhoeddus wedi ei datganoli i raddau helaeth a bydd yr heddlu yn plismona deddfau yng Nghymru, er gwaethaf y ffaith na fyddant yn gyfrifol yng Nghymru am blismona’r deddfau hynny. Mae yna anghysondebau y bydd angen ymdrin â hwy yn y blynyddoedd i ddod.

Rwy’n gwybod na fydd yr Ysgrifennydd Gwladol yn cytuno â mi ynglŷn â’r awdurdodaeth a phlismona, ond yn anffodus, mae’n golygu na all y Bil hwn—er ei fod yn well na’r Bil blaenorol—fod yn setliad parhaol i Gymru, oherwydd y rhesymau hynny a hefyd oherwydd y ffaith ein bod yn gwybod, yn dilyn y refferendwm, fod y sefyllfa gyfansoddiadol yn y DU yn eithaf twymynnol ar hyn o bryd ac nid ydym yn gwybod beth fydd yn digwydd i’r DU ei hun dros y tair blynedd nesaf, a bydd angen ymdrin â hyn yn ofalus os yw’r DU am oroesi.

Credaf y bydd angen trafod rhai meysydd ymhellach, fodd bynnag. Er enghraifft, pam na fyddai’r ardoll seilwaith cymunedol yn cael ei datganoli? Treth gynllunio ydyw, i bob pwrpas. Mae trethiant yn cael ei ddatganoli i’r Cynulliad hwn. Mae’n fy nharo i’n anghyson na fyddai’r ardoll seilwaith cymunedol, felly, yn cael ei datganoli.

Soniodd hefyd am y Bil cynllunio, lle—oes—mae gennym ddiddordeb yn y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol, nid o ddewis, ond oherwydd bod rhai ohonom yn credu y dylai’r hyn y mae’r comisiwn hwnnw’n ei wneud gael ei ddatganoli i Gymru beth bynnag mewn gwirionedd. Felly, nid oes gennym unrhyw ddewis ond bod yn rhan o’r hyn a elwir, a hynny’n anghywir, yn ‘Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol’, gan ei fod yn berthnasol i Gymru ac i Loegr mewn rhai meysydd.

Yn dilyn datganoli’r rhan fwyaf o ddeddfwriaeth trefn gyhoeddus, mae hefyd yn ymddangos yn rhyfedd nad yw trwyddedu wedi’i ddatganoli. O gofio ein bod yn gwybod bod alcohol yn achosi llawer o anhrefn cyhoeddus, ar y naill law byddwn yn gallu creu troseddau neu ddiwygio’r gyfraith o ran trefn gyhoeddus, ond ni fyddwn yn gallu ymdrin ag un o brif achosion anhrefn gyhoeddus. Unwaith eto, y ddadl a ddefnyddiwyd gyda mi yn y blynyddoedd a fu oedd bod trwyddedu yn rhan annatod o ddeddfwriaeth trefn gyhoeddus o dan gyfraith droseddol, a fydd bellach yn cael ei datganoli i raddau helaeth. Felly, pam cadw trwyddedu fel eithriad?

Mae gennym gytundeb mewn egwyddor ar ddatganoli tâl ac amodau athrawon—mae’n werth ailbwysleisio hynny. Bydd angen cynnal trafodaethau pellach, wrth gwrs, o ran y math o drosglwyddiad ariannol fydd ei angen er mwyn i hynny gael ei roi ar waith yng Nghymru.

Croesawaf yr hyn a ddywedodd am y porthladdoedd. Ni allaf weld pam y dylai Aberdaugleddau ddod yn borthladd cytundeb, i bob pwrpas, yn yr un modd ag y digwyddodd i ddau borthladd yn Iwerddon pan sefydlwyd Gwladwriaeth Rydd Iwerddon. Byddwn yn croesawu eglurhad pellach ynglŷn â pham y dylai porthladd Aberdaugleddau gael ei drin yn wahanol i bob porthladd arall yng Nghymru gyfan.

A gaf fi groesawu, o leiaf, y ffaith fod gweithgor cyfiawnder yng Nghymru wedi’i sefydlu? Mae’n rhaid i mi ddweud wrtho nad wyf fi na’r Gweinidogion wedi derbyn gwahoddiad eto i gymryd rhan yn y grŵp hwnnw, ond rwy’n croesawu’r hyn y mae wedi’i ddweud heddiw—y bydd cyfranogiad gan Lywodraeth Cymru. Rwy’n edrych ymlaen at weld cyfranogiad gweinidogol yn rhan o hynny.

O ran y sefyllfa treth incwm, nid wyf yn anghytuno â’r hyn y mae wedi’i ddweud am y refferendwm, ond mae’n rhaid iddo fod yn ymwybodol—mae ef a minnau wedi trafod hyn eisoes—na allwn argymell y dylai’r Cynulliad roi ei gydsyniad deddfwriaethol i Fil Cymru oni bai bod cytundeb ar fframwaith cyllidol ymlaen llaw. Fel y mae’r Bil ar hyn o bryd, gall y Trysorlys orfodi setliad ariannol ar bobl Cymru heb gytundeb y lle hwn, ac mae hynny’n anghywir mewn egwyddor—nid yw’n berthnasol yn yr Alban. Felly, rwy’n credu y bydd cytundeb ar fframwaith cyllidol yn gwbl allweddol i gytundeb y corff hwn mewn perthynas â datganoli treth incwm. Fel rwy’n dweud, nid wyf yn ei erbyn mewn egwyddor, ond mae’r ymarferol yn bwysig i wneud yn siŵr na fydd Cymru ar ei cholled.

Gan ymdrin yn fyr â rhai o’r materion eraill a godwyd ganddo, mae’n gywir i dynnu sylw at yr heriau sy’n bodoli mewn perthynas â chanlyniad refferendwm yr UE. Cytunaf ag ef fod rhoi hyder i fusnesau, a dweud wrth fusnesau fod Cymru ar agor i fusnes, yn hynod o bwysig. Rydym yn gwybod bod busnesau’n casáu ansicrwydd ac yn anffodus, mae’r ansicrwydd hwnnw’n dal i fodoli. Rwy’n derbyn yr hyn y mae’n ei ddweud, mai cyfrifoldeb y ddwy Lywodraeth yw lleddfu’r ansicrwydd hwnnw dros yr ychydig fisoedd nesaf.

Cytunaf yn gryf â’r hyn a ddywedodd am gydlyniant cymunedol. Clywais straeon yr wythnos ddiwethaf, pan euthum i Lanelli ac Abertawe, am bobl sy’n teimlo dan fygythiad oherwydd dehongliad lleiafrif bach o ganlyniad y refferendwm. Mae’n ddyletswydd ar bob un ohonom i wneud yn siŵr fod ‘genie’ rhagfarn a ryddhawyd o’r botel yn cael ei roi yn ôl yn gadarn yn y botel yn y dyfodol.

A gaf fi ddweud wrtho, o ran trafodaethau’r UE, mae’n hynod o bwysig fod pob gweinyddiaeth yn y DU yn rhan o unrhyw drafodaeth? Yn fy marn i, dylai unrhyw setliad, unrhyw gytundeb, gael ei gadarnhau gan bob un o’r pedair senedd er mwyn cael cefnogaeth ar draws y DU. Ceir rhai meysydd, wrth gwrs, fel amaethyddiaeth a physgodfeydd, lle nad oes gan Senedd y DU unrhyw rôl o gwbl bron, ac felly mae’n gwbl briodol, yn y meysydd hynny, ac yn wir yn ehangach, y dylid cael cadarnhad y lle hwn a’r seneddau datganoledig eraill er mwyn i’r cytundeb gael ei dderbyn yn llawn ar draws y DU gyfan.

Yn olaf, rwyf am sôn am y ddeddf hawliau dynol. ‘Pob lwc gyda honno’ a ddywedaf fi wrtho, oherwydd siaradais â’r grŵp oedd yn edrych ar greu deddf hawliau dynol a gwrandewais yn ofalus ar yr hyn y mae Gweinidogion wedi’i ddweud am y ddeddf hawliau dynol, ac i mi nid yw’n ychwanegu unrhyw beth o gwbl at Ddeddf Hawliau Dynol 1998 sydd gennym ar hyn o bryd. Felly, arhoswn i weld beth y bydd deddf hawliau dynol o’r fath yn ei ddweud y tu hwnt i’r rhethreg a beth y bydd yn ei olygu’n benodol i’r gwledydd datganoledig hefyd. Hyd y gwelaf i, nid wyf yn siŵr beth y mae’n ei ychwanegu at y ddeddfwriaeth sydd gennym eisoes. Ond cawn weld sut y bydd yn datblygu dros y misoedd nesaf, ac yn amlwg bydd yn bwysig i Lywodraeth Cymru yn ogystal â’r lle hwn roi eu barn ynglŷn â sut beth fydd y ddeddf hawliau dynol.

Bydd yna feysydd eraill, Biliau eraill, wrth gwrs, lle bydd trafodaethau’n cael eu cynnal wrth i’r Biliau hynny symud ymlaen drwy’r Senedd. Diau y bydd Bil Cymru yn un ohonynt wrth i ni edrych tua’r dyfodol. Ond fel y dywedais yn ystod y ddadl heddiw, mae’n gyfle i’r Aelodau fynegi eu barn, a bydd arweinydd y tŷ yn ymateb yn ffurfiol ar ran y Llywodraeth ar ddiwedd y ddadl.

I have selected two amendments to the motion, and I call on Leanne Wood to move amendments 1 and 2, tabled in the name of Simon Thomas.

Diolch, Lywydd. Cynigiaf welliannau 1 a 2 yn enw Simon Thomas.

Yn dilyn refferendwm yr UE, mae Cymru ar lefel y DU yn nwylo Llywodraeth Geidwadol ranedig iawn. Yn wir, mae sefydliad San Steffan yn ei gyfanrwydd wedi’i rwygo gan ymladd mewnol, gan gynnwys gwrthblaid swyddogol y DU, y Blaid Lafur. Mae i hyn gyfres o oblygiadau i Gymru, gan fod araith 2016 yn cydnabod y parhad yn nhaith Bil Cymru, wrth gwrs, sy’n nodi’r newidiadau tymor byr nesaf i’r cyfansoddiad Cymreig.

Lywydd, fel rhan o fy ymateb i ganlyniad refferendwm yr UE, dywedais y byddai Plaid Cymru yn gwneud cynnig i gynyddu pwerau a chyfrifoldebau’r Cynulliad Cenedlaethol. Os mai pleidlais yn erbyn y canfyddiad o reolaeth o bell neu reolaeth ganoledig oedd canlyniad refferendwm yr UE, yna nid oedd yn bleidlais dros ganoli mwy o bwerau yn San Steffan. Os mai pleidlais i reoli bywydau pobl oedd canlyniad refferendwm yr UE, yna nid oedd yn bleidlais dros wneud mwy o ddeddfau neu benderfyniadau Cymreig y tu allan i Gymru. Mae canlyniad y refferendwm, mewn gwirionedd, yn ei gwneud hi hyd yn oed yn fwy hanfodol fod Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol yn cael eu grymuso i warchod buddiannau ein gwlad, yn unol â’r modd y penderfynwyd ar y buddiannau hynny mewn etholiadau cyffredinol yng Nghymru.

Ni fu unrhyw ymdrechion arwyddocaol hyd yn hyn i gysylltu canlyniad refferendwm yr UE â lleihad ym mhwerau’r Cynulliad Cenedlaethol neu â saib yn natblygiad Cymru fel gwlad hunanlywodraethol, ond rhaid i ni i gyd fod yn effro ac yn wyliadwrus rhag i ymdrechion o’r fath ddod yn amlwg yn y dyfodol. Mae’n rhaid i ni fynd ati’n rhagweithiol i gyflwyno’r achos dros sicrhau bod mwy byth o benderfyniadau am Gymru yn cael eu gwneud yma yn y wlad hon. A phan fydd y pwerau a’r cyfrifoldebau ychwanegol hynny yn eu lle, dylem ehangu’r drafodaeth ynglŷn â’u defnydd i gynnwys y cymunedau hynny nad oes ganddynt gysylltiad da â’r digwyddiadau sy’n cael eu cynnal yn y Siambr hon ar hyn o bryd, gan gynnwys yr ardaloedd lle mae nifer fawr o bobl yn teimlo wedi’u difreinio a’u dadrithio gan wleidyddiaeth ddemocrataidd.

Mae ein hail welliant yn ymwneud â rheoliadau’r UE yn fwy uniongyrchol, a bydd y rheini’n cael sylw pellach gan siaradwyr eraill.

Lywydd, mae holl ddyfodol y Deyrnas Unedig bellach ynghanol y pair. Dylai fod trafodaeth genedlaethol lawn am opsiynau i ni ailymuno â’r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol, os mai dyna fydd pobl ei eisiau, gan dderbyn, wrth gwrs, y byddai hyn yn gofyn i’r bobl yma wneud dewis newydd, ffres. Ond Bil Cymru yw’r cyfrwng priodol ar gyfer y newidiadau uniongyrchol hynny yn y tymor byr a allai godi ein gwlad i lefel o gymhwysedd datganoledig sy’n debyg i ddeddfwrfeydd datganoledig eraill yn y DU. A hoffwn ganolbwyntio yn awr ar y mesurau tymor byr hynny.

Mae Plaid Cymru yn gresynu nad yw Bil Cymru arfaethedig Llywodraeth y DU yn cyrraedd yr un lefel â phwerau tebyg megis y rhai sydd ar gael, neu’n cael eu cynnig, i’r Alban. Mae gennym sefyllfa arall eto fyth lle mae Bil Cymru wedi’i oddiweddyd gan ddigwyddiadau. Mae dull Llywodraeth y DU yn rhy gul, gyda’r Ysgrifennydd Gwladol yn methu â mynychu’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Rwy’n rhannu pryder Cadeirydd y pwyllgor hwnnw, sy’n hollol iawn i nodi y gallai Bil Cymru symud y setliad datganoli yn ei ôl mewn rhai agweddau. Mae hefyd yn gywir i geisio cynnwys cymdeithas ehangach Cymru yng ngwaith craffu’r pwyllgor ar y Bil, ond mae’r gwaith craffu wedi cael ei danseilio gan y ffaith nad oedd yr Ysgrifennydd Gwladol yn bresennol yn y pwyllgor hwnnw.

Ar y cam hwn, ni allwn ond dyfalu sut y bydd Bil Cymru gwan yn effeithio ar archwaeth pobl yn y dyfodol am fwy o hunanlywodraeth. Ond ni fydd y Bil Cymru cyfredol, mewn unrhyw ffordd, yn rhoi diwedd ar y ddadl gyfansoddiadol yn y wlad hon, ac yn hynny o beth, bydd yn methu â bodloni amcanion Llywodraeth y DU.

A fyddai’r Aelod yn ildio ar y pwynt hwnnw?

Byddwn.

Rwy’n codi oherwydd ei bod wedi crybwyll y sylwadau a wnaed gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, ac mae’r gwahoddiad hwnnw’n aros, gyda llaw. Y rheswm y mae’n aros yw oherwydd ein bod, yn ysbryd yr ymgysylltiad adeiladol a wnaed gan y Prif Weinidog, gan arweinwyr y gwrthbleidiau, a hefyd gan y Llywydd—gan gynnwys mynd mor bell ag awgrymu newidiadau hyd yn oed—yn teimlo o ddifrif y gallwn fod o gymorth adeiladol wrth graffu ar y Bil hwn, er mwyn ei wneud yn iawn. Oherwydd mae ganddo botensial i wella, ond mae ganddo hefyd botensial i wrthdroi datganoli mewn rhai meysydd. Felly, mae’r gwahoddiad yn aros.

Rwy’n croesawu eich cyfraniad i’r perwyl hwnnw, ac efallai y byddai’r Ysgrifennydd Gwladol yn hoffi ystyried y pwynt hwnnw. Efallai y byddai hefyd yn hoffi myfyrio ar y ffaith mai’r Bil hwn, os caiff ei roi mewn grym, fydd y pumed tro i ddatganoli gael ei newid yng Nghymru. Nid yw’r ffaith ein bod wedi gorfod newid datganoli bum gwaith yn adlewyrchiad o ryw fath o haelioni o du San Steffan, mae’n adlewyrchu’r ffaith fod y model y rhoesom gynnig arno wedi bod yn anghynaliadwy. O ystyried ein bod wedi clywed Ysgrifenyddion Gwladol olynol yn honni y bydd y Bil datganoli nesaf yn setlo’r ddadl am genhedlaeth—ac rydym wedi clywed hynny gan o leiaf bedwar o Ysgrifenyddion Gwladol Cymru hyd yn hyn—yna setlo nad yw byth yn digwydd mewn gwirionedd, mae rhywbeth mawr iawn o’i le.

Mae Aelodau Seneddol Plaid Cymru yn San Steffan wedi rhoi camau ar waith i geisio cryfhau’r Bil hwn. Yn unol â Bil drafft Llywodraeth a Chyfreithiau yng Nghymru Llywodraeth Cymru, cyflwynodd ein Haelodau Seneddol welliant ar awdurdodaeth gyfreithiol. Mae’r safbwynt hwn wedi cael cymeradwyaeth ddemocrataidd mwyafrif y rhai a bleidleisiodd yng Nghymru yn yr etholiad rai misoedd yn ôl. Mae’n anffodus iawn fod y Blaid Lafur yn San Steffan wedi ymatal ar y bleidlais honno a bod y gefnogaeth i’r egwyddor yn amrywio’n fawr ymhlith yr Aelodau Seneddol Llafur a siaradodd am y gwelliant hwnnw. Rwy’n ei chael hi’n anhygoel clywed y Prif Weinidog yn dweud heddiw fod Llywodraeth Cymru yn cefnogi’r ddadl dros awdurdodaeth gyfreithiol Gymreig, a bod Aelodau Seneddol Llafur wedi methu â chefnogi hynny yn y Senedd ddoe, a dywedais wrth y Prif Weinidog ddoe: mae angen iddo ddweud wrth ei Aelodau Seneddol am gallio.

Cafwyd mwy o gefnogaeth—cefnogaeth gyson—gan Aelodau Seneddol Llafur i’r bleidlais arall a orfodwyd gan yr Aelodau Seneddol yn San Steffan ddoe, ar gael gwared ar yr asesiadau o’r effaith ar gyfiawnder, ac rwy’n croesawu hynny. Ond hoffem pe baem wedi gallu bod yn fwy unedig ar faterion eraill, yn enwedig o ystyried mai polisi’r Blaid Lafur ydoedd.

Nawr, ar sawl ystyr, rwy’n credu bod yr ymdrechion hynny wedi dioddef yn sgil yr anhrefn yn y Blaid Lafur yn San Steffan, ac fel y cyfaddefodd Prif Weinidog Cymru wrthyf ddoe, mae’r sefyllfa honno’n ansefydlog. Ond yn y pen draw, mae methiant wedi bod o ran sut y mae’r Bil hwn wedi’i strwythuro a’i graffu.

Mae’r Araith y Frenhines ehangach wedi bod yn siomedig am nifer o resymau i Gymru. Ar ddiwygio carchardai, mae Llywodraeth y DU, i bob pwrpas, yn cynnig ei model academïau aflwyddiannus i garchardai. Pe baem yn rheoli ein polisi carchardai ein hunain, gellid bod wedi atal hyn. Rwy’n croesawu’r symud ar y dreth diodydd siwgr. Roedd Plaid Cymru o flaen y gweddill, wrth gwrs, gyda’r cynnig hwnnw, ar ôl cael eu gwawdio gan eraill; y tro cyntaf i ni alw amdani oedd yn 2013. Ond bydd yn siomedig os na chaiff y refeniw o’r dreth honno ei ddosbarthu’n gyfartal.

Fel erioed, fodd bynnag, mae Araith y Frenhines yn nodedig am yr hyn sydd ar goll. Roedd Araith y Frenhines amgen gan Blaid Cymru yn cynnwys Bil datganoli plismona; Bil tollau pont Hafren; fe alwom am gytundeb twf i ogledd Cymru, gydag argymhellion lluosog yn amrywio o drydaneiddio rheilffyrdd a chadarnhad o faes gofod Llanbedr. Nid yw’r cyhoeddiad blaenorol gan Lywodraeth y DU am gytundeb twf i ogledd Cymru yn cynnwys unrhyw gynigion pendant o gwbl. Rydym hefyd wedi argymell Bil cronfeydd wrth gefn yr UE i gyflwyno a sefydlu trefniadau cyllido wrth gefn statudol amgen sydd o leiaf yn hafal i’r rhai sydd ar gael ar hyn o bryd i lefelau cronfeydd strwythurol yr UE a’r polisi amaethyddol cyffredin.

Rydym yn nodi gyda diddordeb y datganiad gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar fwriad y Prif Weinidog newydd i oedi gweithredu erthygl 50. Roedd yn syndod braidd ei glywed yn dweud hyn. A oes gennym unrhyw syniad pa mor hir y bydd hynny’n cael ei ohirio? Oherwydd mae ansicrwydd yn broblem fawr yn awr ac ni allaf weld sut y bydd yr oedi hwn yn helpu gyda hynny. Y perygl yw ei bod yn ymddangos fel pe na bai gan Lywodraeth y DU syniad beth y mae’n ei wneud ac rwy’n gobeithio’n fawr mai ymddangos felly’n unig y mae.

Dylai Araith y Frenhines gael ei gweld fel cyfle arall a gollwyd. Mae’r hyn sydd ar goll o’r araith, ac o Fil Cymru, yn fwy arwyddocaol na’r hyn sy’n cael ei gynnwys. Mae’r gwelliannau a gynigir, megis sefydlu parhâd y sefydliad hwn, a rheoli ein trefniadau etholiadol ein hunain, i’w croesawu, ond maent wedi cael eu pecynnu mewn Bil sy’n anhygoel o gymhleth, yn bennaf oherwydd absenoldeb yr awdurdodaeth gyfreithiol Gymreig. Rwy’n poeni am y ffordd y mae’r Bil bellach wedi symud ymlaen heb ymgysylltiad o sylwedd ar ran yr Ysgrifennydd Gwladol â’r Cynulliad hwn.

I gloi, rwy’n credu na fydd y Bil hwn yn sicrhau sefydlogrwydd i Gymru am gyfnod hwy na’r tymor byr uniongyrchol, ac nid yw yn ein rhoi ar yr un lefel â’r hyn sy’n digwydd yn yr Alban. Pam ei bod yn ymddangos, unwaith eto, nad yw’r hyn sy’n ddigon da i’r Alban yn ddigon da i Gymru, a pham fod Ysgrifennydd Gwladol Cymru i’w weld yn fodlon â hynny?

Rwy’n croesawu’r Ysgrifennydd Gwladol yma heddiw. Fel rhywun sydd wedi eistedd ar y meinciau gyda chi, gallaf eich cofio’n dweud ‘clywch, clywch’ ac yn curo ar ddesgiau pan oeddech yma, ond gallaf weld eich bod yn ymddwyn yn llawer gwell yn awr eich bod yn Ysgrifennydd Gwladol. Ond rydym yn estyn croeso cynnes iawn i chi o feinciau’r Ceidwadwyr, gan mai hwn yw eich ymweliad cyntaf fel Ysgrifennydd Gwladol. Clywais y sylwadau a wnaethoch yn eich araith eich bod yn gobeithio mai hwn fydd eich ymweliad olaf, ond rwy’n cofio’r Ysgrifennydd Gwladol blaenorol yn dweud yr un geiriau pan oedd yma oherwydd cynnydd Bil Cymru.

Er y bydd llawer o’r ymrwymiadau heddiw wrth gwrs yn ymwneud â’r Bil Cymru drafft, mae’n bwysig troi at y ddadl ar Araith y Frenhines gyda ffocws ar y llu o fesurau a fydd yn effeithio ar Gymru neu’r rhai a fydd yn tynnu sylw at ddiffyg gweithredu Llywodraeth Cymru mewn llawer o’r meysydd hyn. Bydd y darpariaethau a geir yn Araith y Frenhines yn ddiweddar yn gweithredu i ddarparu sicrwydd economaidd i bobl sy’n gweithio ac yn gwella cyfleoedd bywyd pobl. Mae’n gyfres o gynigion deddfwriaethol sydd â’r egwyddorion creiddiol hyn yn ganolog iddynt, a dylid eu croesawu. Bydd llawer o ddeddfau a gadwyd yn ôl yn effeithio’n fawr ar Gymru, tra bod rhai Biliau ar gyfer Lloegr yn unig yn pwysleisio materion sy’n rhaid i’r weinyddiaeth newydd yma eu hystyried wrth iddi ddatblygu ei rhaglen ddeddfwriaethol ei hun. Mae’r cynlluniau hyn yn adeiladu ar y gwaith sydd eisoes wedi’i wneud gan Lywodraeth y DU dros y chwe blynedd diwethaf i sefydlogi ein heconomi ac yn pwysleisio’r agenda flaengar sy’n cynnal ein dyfodol hirdymor.

Wrth galon Araith y Frenhines mae ffocws ar wella cyfleoedd bywyd ar gyfer y difreintiedig. Lle nad yw darpariaethau ond yn gymwys i Loegr, mae’n bwysig ein bod yn clywed cynlluniau clir gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â sut y byddant yn sicrhau nad yw ein cenedl yn cael ei gadael ar ôl. Yn wir, mae cyfamod newydd i’r rhai sy’n gadael gofal yn hynod gadarnhaol i ofalwyr ac fel rhan o’r Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol, bydd yn gwella’r cyfleoedd hynny. Mae’n rhaid i ni sicrhau bod cyfleoedd bywyd y rhai hynny yng Nghymru yn cael cefnogaeth yn yr un modd, yn ogystal â monitro’n agos sut y mae datblygiadau yn Lloegr yn llwyddo.

Bydd gofynion adrodd newydd o fewn y Bil Addysg Uwch ac Ymchwil yn gosod her symudedd cymdeithasol i’r sector addysg uwch, ac yn amlinellu’n glir pa waith sydd angen ei wneud i gefnogi cyfraddau cynnydd ar gyfer pawb. Mae angen i Lywodraeth Cymru amlinellu sut y bydd diwygiadau o’r fath i’r ochr gyflenwi yn cael eu cyflawni yn yr un modd yma yng Nghymru.

Mae’r Bil Twf a Swyddi Lleol hefyd yn rhoi ardrethi busnes yn Lloegr o dan y chwyddwydr ac rwy’n adnewyddu fy ngalwadau heddiw ar Lywodraeth Cymru i amlinellu pa bryd y bydd yn cyflwyno’r rhyddhad ardrethi gwell i gwmnïau bach ar yr ochr hon i Glawdd Offa. Mae perygl mawr y byddwn yn cael ein gadael ar ôl yng Nghymru ar y mater hwn, yn dilyn cyhoeddiadau eraill diweddar ar ardrethi busnes a wnaed gan y Canghellor presennol.

Mae diogelwch hefyd yn elfen allweddol o Araith y Frenhines eleni, ac mae llawer o faterion sydd heb eu datganoli yn ganolog i’r agenda i helpu i gadw cymunedau Cymru yn ddiogel, gan gynnwys pwerau cryfach i darfu ar weithgareddau eithafwyr a diogelu’r cyhoedd. Ar ben hynny, bydd diwygio carchardai yn sicrhau’r cydbwysedd cywir rhwng cosbi ac adsefydlu, ac yn cefnogi’r ethos o roi cyfle i bawb gyfrannu at gymdeithas—credoau sy’n greiddiol i Lywodraeth Geidwadol un genedl.

Rydym hefyd yn gwybod fod Araith y Frenhines eleni yn paratoi’r ffordd ar gyfer sefydlu comisiwn seilwaith cenedlaethol ar sail statudol. Bydd hyn yn darparu cyngor annibynnol arbenigol ar faterion seilwaith. Yn rhan o’r ddadl hon, rwy’n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn amlinellu sut y bydd ei chynlluniau ei hun ar gyfer comisiwn seilwaith—a drafodwyd y tu ôl i ddrysau caeedig gyda Phlaid Cymru—yn ategu gwaith y corff newydd hwn.

Mae’n debygol mai’r Bil Cymru drafft, wrth gwrs, yw’r Bil mwyaf perthnasol i ennyn diddordeb Aelodau yn y Cynulliad hwn. Bydd y Bil hwn yn darparu setliad datganoli cliriach a mwy sefydlog ac edrychaf ymlaen at barhau i weithio’n agos gyda Llywodraeth y DU wrth iddo fynd ar ei daith.

Mae’n bwysig nodi proses ddatblygu’r Bil Cymru drafft. Mae rhanddeiliaid allweddol wedi bod yn gadarnhaol iawn ynglŷn ag ail ddrafft y Bil, ac mae Llywodraeth y DU yn haeddu clod aruthrol am yr ymarfer gwrando a gynhaliwyd ganddi wrth ddiwygio cynigion blaenorol. Rwy’n diolch o galon i’r Ysgrifennydd Gwladol am ei rôl yn hyn.

Yn wir, mae fy mhlaid fy hun yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru wedi trafod materion sy’n ymwneud â’r rhestr o gymalau cadw a chydsyniadau yn fanwl, a gweithredodd Swyddfa Cymru yn adeiladol ac yn bendant wrth chwilio am gonsensws. Byddai model cadw pwerau yn gam hanesyddol i’r Cynulliad Cenedlaethol, a bydd cyfrifoldebau pellach yn cynnig cyfle amlwg i ddarparu atebion Cymreig penodol i’r heriau a wynebwn, gan gynnwys mewn perthynas ag ynni a thrafnidiaeth yn anad dim.

Un o’r pethau da am ail ddrafft Bil Cymru yw nad yw’r Bil yn gwneud yr hyn y bwriadai ei wneud yn sylfaenol yn ei ffurf ddrafft ac mae’n galluogi sawl rhan o fywyd yng Nghymru i elwa ar y penderfyniadau a wnaed yn y ddeddfwrfa hon. Mae hynny’n newid pethau i Gymru, yn enwedig o ran y dreth incwm, a bydd yn dod â gwir atebolrwydd i Gynulliad Cenedlaethol Cymru. Bydd y modd y defnyddir y pwerau hyn yn rhoi ffocws newydd ar y Cynulliad Cenedlaethol hwn a barn y cyhoedd ar Lywodraeth Cymru.

Mae llawer o’r egwyddorion sy’n cael eu cynnwys yn y ddeddfwriaeth hon ymhlith ei hamodau mwyaf perthnasol. Drwy sefydlu parhauster y Cynulliad Cenedlaethol a Llywodraeth Cymru mewn statud, gwelwn fod gwell cydnabyddiaeth ffurfiol i’r Cynulliad hwn yn nhrefniadau cyfansoddiadol y DU. Rwy’n gobeithio y bydd pob Aelod yn ystyried heddiw pa mor bwysig yw hynny.

Mae’n werth ystyried bod y ddadl hon yn digwydd oriau yn unig ar ôl trafod enw’r Cynulliad Cenedlaethol hwn. Y Bil hwn fydd yn ein galluogi i wneud y penderfyniad hwnnw a thrafod trefniadau eraill, gan gynnwys maint, systemau etholiadol, a’r oedran pleidleisio. Rhaid i ni beidio â cholli golwg ar arwyddocâd hyn.

Wrth gwrs, mae Bil Cymru yn rhan o becyn o ddiwygiadau ehangach y mae Llywodraethau dan arweiniad y Ceidwadwyr wedi eu gweithredu. Un datblygiad o’r fath yw cyllid gwaelodol teg, y cafodd y Blaid Lafur 13 mlynedd i’w weithredu a gwneud dim. Roedd hynny’n anffodus iawn. [Torri ar draws.] Rwy’n pryderu’n fawr am y ffrwydrad o gyfeiriad Ysgrifennydd y Cabinet—rwy’n poeni am ei les. [Chwerthin.] A ydych yn teimlo’n iawn, Ysgrifennydd y Cabinet?

Rwy’n credu ei fod wedi mwynhau ei ginio.

Mae’n amlwg ei fod wedi cael cinio da iawn, buaswn yn tybio. Rwy’n croesawu’r ffaith fod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi cydnabod corff penodol o gyfraith i Gymru ar wyneb y Bil, o fewn awdurdodaeth Cymru a Lloegr. Mae hwn yn gymhwysiad synhwyrol; a bydd sefydlu gweithgor cyfiawnder i edrych ar drefniadau penodol yn llywio gwaith pellach yn y maes hwn. Gallai’r Bil Cymru drafft fod yn garreg filltir i Gymru. Mae’n rhan o Araith y Frenhines sy’n ceisio darparu cyfleoedd a ffyniant. Mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn y Cynulliad Cenedlaethol yn barod i barhau i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau ein bod yn parhau i gael pethau’n iawn i Gymru.

A wnaiff yr Aelod yn ildio?

Gwnaf, yn sicr.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod. A gaf fi fynd ag ef yn ôl ychydig o funudau pan soniodd am y cyllid gwaelodol, sy’n gytundeb gwleidyddol ac nid yw mewn deddfwriaeth fel y cyfryw? Ond wrth gwrs, cyn i ni dderbyn Bil Cymru i’w gymeradwyo’n derfynol yma a phasio’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol, a yw’n cytuno bod angen i ni weld fframwaith cyllidol ar waith—cytundeb rhwng Llywodraeth Cymru a’r Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan—sy’n sicrhau nad oes unrhyw effaith andwyol ar ein perthynas ariannol os ydym yn cael datganoli wedyn ac yn datganoli trethiant ymhellach?

Ni ddylai fod unrhyw niwed i fformiwla cyllido Cymru—mae hynny’n glir fel grisial. Credaf fod y Prif Weinidog wedi dweud hynny ar goedd, ac rwy’n credu bod nifer o Ysgrifenyddion Gwladol, a’r Ysgrifennydd Gwladol hwn, wedi gwneud hynny’n gwbl glir. Mae gennym hanes da iawn mewn perthynas â chyllido Cymru, yn enwedig o ran cyflwyno’r cyllid gwaelodol, a byddwn yn parhau gyda’r trafodaethau hynny i wneud yn siŵr nad oes unrhyw anfantais i Gymru—ac mae’r Alban yn cynnig model i ni edrych arno.

Yn olaf, rwy’n talu teyrnged i Ysgrifennydd Gwladol Cymru, sy’n ymuno â ni heddiw, ac i’r gwaith y mae wedi’i wneud dros ac ar ran Cymru, gan hyrwyddo buddiannau Cymru yng nghoridorau grym. Rydym wedi clywed cryn dipyn yn ddiweddar am dyrcwn yn pleidleisio dros y Nadolig. Mae’r Bil hwn yn hanesyddol: drwy hepgor adran 32 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, bydd yn dod â rhan yr Ysgrifennydd Gwladol yn nhrafodion y Cynulliad i ben yn y dyfodol—cam nodedig arall yn nhaith y sefydliad hwn i gyfeiriad deddfwrfa awdurdodedig gref gartref o fewn Teyrnas Unedig gref. Diolch.

Neil Hamilton.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Rwyf i hefyd yn croesawu’r Ysgrifennydd Gwladol yma, o bosibl am y tro olaf cyn iddo ddychwelyd i ebargofiant San Steffan. Gwnaeth ei orau i gyflwyno Araith y Frenhines fel rhywbeth arwyddocaol, er bod pawb yn gwybod, mewn gwirionedd, mai cybolfa o filiau cymharol ddibwys a di-nod ydyw, am fod y Prif Weinidog yn awyddus i gael gwared ar bopeth a allai fod yn ddadleuol cyn y refferendwm. Roedd y sylwebaeth ar y pryd bron yn unffurf yn y modd yr oedd yn fflangellu Araith y Frenhines. Disgrifiwyd yr araith gan wefan ITV fel

stwff sy’n tynnu sylw ond sy’n hollol annadleuol: pwy allai wrthwynebu meysydd gofod, rheolaeth dynnach ar ddronau neu fand eang cyflymach?

Wel, rwy’n siŵr ein bod i gyd o blaid band eang cyflymach o ystyried bod y rhan fwyaf o Gymru yn bwrw ymlaen ar gyflymder malwen yn hyn o beth. Ond nid yw meysydd gofod a dronau, ar wahân i rai o’r Aelodau yn y tŷ hwn, yn golygu llawer o ddim yn nychymyg pobl mewn gwirionedd. Dywedodd ‘The Daily Telegraph’ am Araith y Frenhines:

Gellid maddau i’r Ceidwadwyr traddodiadol a oedd yn llenwi Tŷ’r Arglwyddi ar gyfer Araith y Frenhines... am feddwl eu bod yn yr ystafell anghywir... I rai Torïaid, bydd yn swnio fel rhaglen y gallai’r llywodraeth Lafur ddiwethaf fod wedi’i chreu.

Cyhuddodd Iain Duncan Smith y Prif Weinidog o osgoi dadl yn fwriadol cyn y bleidlais ar aelodaeth o’r UE, gan ddweud:

Wrth i’r Llywodraeth fynd ar drywydd chwyrligwgan y refferendwm, mae llawer o’r Ceidwadwyr yn gynyddol bryderus eu bod wedi gwanhau neu gael gwared ar elfennau allweddol o’u rhaglen ddeddfwriaethol.

Wel, nid wyf am ymyrryd ymhellach yn y galar preifat hwnnw. Ond dywedodd Ysgrifennydd Gwladol yn ei ragymadrodd i’w araith heddiw, ac mae hyn yn peri cryn syndod, ac ar hyn rwy’n cytuno gydag arweinydd yr wrthblaid, y bydd yr oedi cyn cychwyn y broses o drafod telerau erthygl 50 rywsut yn ennyn hyder ac yn dod â mwy o sefydlogrwydd i’r broses. Dyna’r peth olaf y bydd hyn yn ei wneud. Mewn gwirionedd, mae angen i ni fwrw ymlaen â’r broses hon er mwyn datrys yr ansicrwydd sy’n bodoli. A minnau wedi bod yn aelod o Gyngor y Gweinidogion—Gweinidog y farchnad fewnol—am ddwy flynedd a hanner, fy mhrofiad i yw bod cyfraith Parkinson yn sicr yn berthnasol ac mae’r gwaith yn ehangu i lenwi’r amser sydd ar gael. Felly, po fyrraf yw’r amserlen, y mwyaf rydym yn debygol o’i gyflawni. Yn bersonol nid wyf yn gweld pa mor anodd yw llunio trefniadau olynydd priodol i’n perthynas fasnachu gyda’r UE. Dros 50 mlynedd, dau gytundeb masnach rydd priodol yn unig y mae’r UE wedi llwyddo i’w negodi—gyda Mecsico a De Korea. Ni allaf weld pam na allwn ddefnyddio’r rheini fel templedi ar gyfer ein perthynas ein hunain â’r UE yn y dyfodol. Mae llawer o sôn wedi bod yn y lle hwn am y gwahanol fodelau sy’n bodoli ar gyfer cysylltiadau—model Norwy neu beth bynnag; mae’r rhain i gyd yn gwbl amherthnasol gan nad oes unrhyw ffordd, yn dilyn canlyniad y refferendwm, y gallem dderbyn llafur yn symud yn rhydd o fewn yr UE. Dyna holl bwynt y refferendwm—ni fyddem byth wedi cael un oni bai am y pryder ynghylch natur ddireolaeth ein ffiniau. A bydd unrhyw beth sy’n mynd i’n hatal rhag cael rheolaeth lwyr ar ein polisi mewnfudo ein hunain yn cael ei wrthod gan y cyhoedd yn gyffredinol.

Unwaith eto, rwy’n cytuno, yn ysbryd cytundeb trawsbleidiol, â’r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn ei sylwadau—ac yn wir, arweinydd yr wrthblaid—am gytundeb ar fframwaith cyllidol o gwmpas Bil Cymru. Ni allaf weld sut y gallai fod yn dderbyniol o gwbl i bobl Cymru gael y Bil hwn wedi’i orfodi arnom oni bai ein bod yn gallu bod yn gwbl sicr, a’i fod yno mewn ffeithiau ariannol plaen, na fydd Cymru geiniog yn waeth ei byd ar ôl i’r Bil gael ei basio na chyn hynny. Ac yn hynny o beth, wrth gwrs, mae compact yr UE yn ddarostyngedig i’r un alwad fod yn rhaid i bob ceiniog y mae’r UE yn ei gwario yng Nghymru ar hyn o bryd ddod i Gymru ar ôl i ni adael yr UE.

Felly, o ganlyniad, nid yw Araith y Frenhines eleni ond yn mynd â ni rywfaint o’r ffordd, ond nid yn bell iawn mewn gwirionedd. Ni allaf ddeall o gwbl pam y dylai rhywbeth fel y dreth ar siwgr, a nodwyd yn araith arweinydd yr wrthblaid, gael ei hystyried fel cam ymlaen; mae’n fil hurt, mewn gwirionedd, pan edrychwch ar natur y dreth. Yn gyntaf oll, mae wedi’i dargedu’n wael gan fod suddoedd ffrwythau a diodydd llaeth yn cael eu heithrio, felly mae hynny’n golygu bod rhai o’r diodydd â’r mwyaf o siwgr ar y farchnad yn osgoi’r ardoll arfaethedig mewn gwirionedd. Er enghraifft, mae siocled poeth mawr iawn o Starbucks yn cynnwys 15 llwy de o siwgr, dwbl yr uchafswm dyddiol a argymhellir ar gyfer oedolyn, ond am ei bod yn ddiod laeth caiff ei heithrio rhag yr ardoll. A gellid dweud yr un peth am fathau eraill o ysgytlaeth, coffi a diodydd iogwrt.

Onid ydych yn credu ei fod yn gyfle i newid ffocws y dreth ar siwgr i wneud yn siŵr ei bod yn cynnwys pob math o siwgr mewn pob math o fwydydd?

Mae’n sicr yn gyfle i wneud hynny. Dylwn ddatgan buddiant yn hyn, gyda llaw, am fy mod yn gyfarwyddwr cwmni sy’n arbenigo mewn cynhyrchion di-siwgr, ac felly nid yw fy muddiant mewn gwirionedd yn rhagfarnllyd—. Nid wyf yn rhagfarnllyd tuag at y bil hwn mewn gwirionedd, ond yn dechnegol mae’n debyg y dylwn ddatgan y buddiant hwnnw.

Yr ail wrthwynebiad i’r dreth arfaethedig yw y bydd yn taro pobl dlawd yn galetach nag eraill. Mae hynny’n wir gyda threthi treuliant bob amser wrth gwrs, oherwydd mae’r 10 y cant o aelwydydd tlotaf eisoes yn talu mwy na 20 y cant o’u hincwm gros mewn tollau a TAW, sy’n fwy na dwbl yr hyn y mae’r aelwyd gyfartalog yn ei dalu, a bydd y dreth hon yn ychwanegu at y baich hwnnw.

Yn drydydd, mae’r dreth wedi’i chynllunio’n wael; mae’n fras iawn oherwydd bod yr ardoll yn cael ei phennu fesul litr o ddiod feddal lawn siwgr, nid fesul gram y litr. Felly, mae’n golygu y bydd llawer o ddiodydd sy’n waeth i chi o ran y cynnwys siwgr yn cael eu trethu ar lefel is. Mae’r Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn rhoi’r enghraifft o ddiod egni oren Sainsbury’s a Coca-Cola, dwy ddiod sy’n cael eu trethu ar y gyfradd uwch o 24c y litr. Mae tri litr o Coca-Cola yn cynnwys 318g o siwgr, sef yr un peth â dau litr o’r ddiod egni oren, ond oherwydd bod y dreth wedi’i chynllunio yn y modd hwn, byddwch yn talu 72c o dreth ar y tri litr o Coca-Cola, a 48c yn unig ar y ddiod egni sydd mewn poteli dau litr. Felly mae mwy o siwgr yn y botel lai o faint nag sydd yn y botel fwy o faint. Felly, mae’r ffaith fod y dreth wedi’i chynllunio’n wael hefyd yn golygu ei bod yn methu â chosbi’r diodydd sy’n cynnwys y mwyaf o siwgr.

Tynnodd y Prif Weinidog sylw hefyd at y newidiadau arfaethedig i Ddeddf Hawliau Dynol 1998 yn Araith y Frenhines, ac rwy’n cytuno â’r Prif Weinidog mai camau cosmetig yw’r rhain i raddau helaeth. Ni fydd yn gwneud unrhyw wahaniaeth go iawn i gwmpas y ddeddfwriaeth hawliau dynol, sydd y tu hwnt i gyrraedd sefydliadau seneddol yn y wlad hon, y credaf ei fod yn wrthwynebiad ar sail ddemocrataidd. Yn wir, mewn darlith yn ddiweddar dywedodd yr Arglwydd Sumption, un o’n barnwyr Goruchaf Lys mwyaf nodedig, fod Llys Hawliau Dynol Ewrop yn mynd y tu hwnt i’w bwerau cyfreithlon, yn tresmasu ar rôl gwleidyddion ac yn tanseilio’r broses ddemocrataidd. A chan fod Llys Hawliau Dynol Ewrop wedi datblygu ei gyfreitheg ei hun dros y 50 neu 60 mlynedd diwethaf, mae wedi dyrchafu ei hun ac mewn gwirionedd wedi gwaethygu’r diffyg democrataidd, a dylem, yn sicr fel seneddwyr, fod yn bryderus ynglŷn â hynny. Fel y dywedodd yr Arglwydd Sumption:

[Y Llys] sy’n chwifio’r faner ryngwladol bellach dros gyfraith sylfaenol a wnaed gan farnwyr sy’n ymestyn ymhell y tu hwnt i’r testun y mae’n gyfrifol am ei gymhwyso.

A

dros lawer o flynyddoedd mae wedi datgan bod ganddo’r hawl i drin y Confensiwn fel yr hyn a elwir ganddo yn "offeryn byw".

Felly, mae barnwyr o awdurdodaethau mor bell i ffwrdd ag Azerbaijan, Armenia a Georgia, sy’n aelodau o’r sefydliad hwn, yn llunio’r cyfreithiau ar gyfer y wlad hon, boed honno’n Gymru neu’r Deyrnas Unedig. Gan fod y confensiwn Ewropeaidd wedi’i ddrafftio’n eang ac yn amwys iawn o ran egwyddor—yn wahanol iawn i awdurdodaeth cyfraith gyffredin a threftadaeth cyfraith statudol y wlad hon—mae’n golygu bod gennym system gyfreithiol sydd y tu hwnt i reolaeth ddemocrataidd.

Mae erthygl 8, sy’n cyfeirio at barch tuag at fywyd teuluol, rhywbeth na fyddai’r un ohonom yn gallu ei wrthwynebu mewn egwyddor, wedi cael ei ddehongli mewn gwahanol ffyrdd, ffyrdd y gallem eu gwrthwynebu. Nid oes amser i ni edrych ar fanylion hyn yn awr, ond fel mater o egwyddor gyffredinol, ni all fod yn iawn i farnwyr gael y gair olaf yn yr hyn sy’n gyfraith gwlad. Rhaid bod rhyw fodd democrataidd o wrthdroi hynny. Yn yr Unol Daleithiau, mae gennych y Goruchaf Lys, ond gall mwyafrif o ddwy ran o dair yn y ddau Dŷ Cyngres wrthdroi penderfyniadau barnwyr. Nid yw hynny’n bosibl o dan awdurdodaeth Llys Hawliau Dynol Ewrop ac ni fydd y ddeddfwriaeth hawliau dynol a argymhellwyd yn Araith y Frenhines yn gwneud unrhyw wahaniaeth i hynny. Felly mae’r wlad yn cael ei thwyllo os yw’n credu hynny o ganlyniad i’r hyn y mae’r Ysgrifennydd Cartref—a allai ddod yn Brif Weinidog cyn bo hir—wedi bod yn ceisio ei ddweud wrthym ers cyhyd.

Felly, mae Araith y Frenhines, yn anffodus, yn gyfle gwych a wastraffwyd. Nawr ein bod wedi gwneud y penderfyniad i adael yr UE, efallai y dylid rhwygo hon, ac y dylid cyflwyno un newydd i’r Senedd yn yr hydref gyda biliau gwirioneddol arwyddocaol a fydd yn mynd â ni lawer ymhellach ar y daith i adennill ein hannibyniaeth genedlaethol ac adfer uniondeb ein sefydliadau seneddol.

Cyflwynwyd Araith y Frenhines ar 18 Mai ac mae’n ymddangos yn amser pell iawn yn ôl pan feddyliwch am yr holl bethau sydd wedi digwydd ers hynny. Cafwyd ymgyrch chwerw, gynhennus y refferendwm Ewropeaidd, llofruddiaeth drasig ein cydweithiwr yn San Steffan, yr Aelod Seneddol Jo Cox, buddugoliaeth agos i’r ymgyrch dros adael yr UE—ac rwy’n gwybod bod yr Ysgrifennydd Gwladol a minnau wedi ymgyrchu gyda’n gilydd dros yr ochr ‘aros’ ar Stryd y Frenhines—ac wrth gwrs, ymddiswyddiad y Prif Weinidog, problemau yn fy mhlaid fy hun, a bellach ymddiswyddiad Nigel Farage a’r posibilrwydd o refferendwm annibyniaeth arall i’r Alban. Felly, mae’r ffaith fod yr holl bethau hynny wedi digwydd mewn cyfnod mor fyr o amser wedi goddiweddyd ein bywyd gwleidyddol, ac mae’n gwneud i bethau deimlo’n ansicr a chyfnewidiol iawn. Felly, mae’n eithaf anodd edrych yn ôl ar Araith y Frenhines a gweld ‘Sut y gwnaeth araith y Frenhines eleni effeithio ar gyfleoedd bywyd pobl yma yng Nghymru?’

Nawr, roedd brawddeg gyntaf un Araith y Frenhines yn crybwyll

cryfhau’r economi er mwyn darparu diogelwch i bobl sy’n gweithio

a chynyddu

cyfleoedd bywyd i’r rhai mwyaf difreintiedig.

Honnodd y Prif Weinidog fod hon yn araith y Frenhines un genedl i Lywodraeth un genedl. Nawr, buaswn yn herio hynny’n bendant. Rwy’n credu bod y mesurau caledi a gyflwynwyd ers 2010 gan y glymblaid a’r Llywodraeth Geidwadol bresennol wedi gwneud y bwlch rhwng y rhai ffodus a’r rhai anffodus hyd yn oed yn fwy. Credaf fod yn rhaid i ni ystyried Araith y Frenhines yn y cyd-destun hwnnw.

Nid oes ond raid i chi edrych ar y ffordd y mae’r toriadau wedi effeithio’n anghymesur ar fenywod a phlant, pobl sy’n agored i niwed a phobl anabl. Yn 2014-15 yn y DU, roedd 200,000 yn fwy o blant yn byw mewn tlodi, gan godi’r nifer i 3.9 miliwn yn ôl y ffigurau diweddaraf gan y Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant ym mis Mehefin eleni. Roedd yn dweud,

Mae’r ffigurau arswydus hyn yn atgyfnerthu rhagamcanion gan arbenigwyr fel y Sefydliad Astudiaethau Cyllid a’r Resolution Foundation sy’n dweud bod disgwyl i dlodi plant yn y DU gynyddu 50 y cant neu fwy erbyn 2020.

Beth oedd yn mynd i’r afael â’r materion hynny yn Araith y Frenhines? Beth oedd yn pontio’r bwlch hwnnw yn Araith y Frenhines?

Yng Nghymru, yn ôl ffigurau gan yr Adran Gwaith a Phensiynau, ar ôl costau tai mae tua 200,000 o blant yng Nghymru yn byw mewn tlodi. Dyna 29 y cant o’r holl blant sy’n byw yng Nghymru. Yn amlwg, mae gan Lywodraeth Cymru strategaeth yn erbyn tlodi sydd wedi cael canmoliaeth uchel, ond nid yw’r prif ysgogiadau yn ein dwylo ni. Mae’r ffaith fod tlodi plant, yn 2016, yn tyfu ledled y DU yn warth ac yn gywilydd llwyr, ac nid oedd Araith y Frenhines yn gwneud dim i fynd i’r afael â’r mater hwnnw.

Bydd Araith y Frenhines yn cynyddu cyfleoedd bywyd i’r difreintiedig. Rwy’n siŵr fod swyddfeydd etholaethol pob un ohonoch yn llawn o bobl sy’n wynebu toriadau i’w budd-daliadau, yn enwedig pobl ag anableddau ers i’r lwfans byw i’r anabl ar gyfer pobl sydd â phroblemau iechyd hirdymor gael ei ddiddymu a’i ddisodli gan daliadau annibyniaeth bersonol. Mae gennym lu o achosion agored sy’n ymwneud ag asesiadau taliadau annibyniaeth bersonol ar ein llyfrau ar hyn o bryd. Dyma enghraifft i chi: roedd un o fy etholwyr, dyn ifanc a ddioddefodd anafiadau mewn damwain car rai blynyddoedd yn ôl, mewn poen difrifol, ac er iddo gael llawdriniaeth, ni allai gerdded yn bell o gwbl, ac fe gollodd ei hawliau, collodd ei gerbyd symudedd a chollodd ei obaith o gael byw bywyd normal mewn gwirionedd. A heb y cerbyd hwn, roedd yn hollol gaeth i’r tŷ. Roedd eisoes yn dioddef o iselder mawr ynglŷn â’i gyflwr a’i ragolygon cyn colli ei gymhwysedd i gymorth symudedd, ond roedd colli’r cerbyd yn ychwanegu’n fawr at ei iselder. Felly treuliodd bum mis yn ymladd y penderfyniad ac yn y pen draw, llwyddodd fy swyddfa i’w helpu i gael y penderfyniad wedi’i wrthdroi. Ond i feddwl bod dyn ifanc wedi gorfod treulio’r holl amser, a gwneud yr holl ymdrech, gan waethygu ei iselder, a hynny yn 2016, yn y wlad hon heddiw.

Felly, dyna realiti’r mesurau caledi a gyflwynwyd gan San Steffan. Rwy’n credu ei bod yn ddyletswydd ar Lywodraeth Cymru, ar bob un ohonom yma yn y Cynulliad, i wneud popeth yn ein gallu i dynnu sylw at beth yn union sy’n digwydd. Mae Araith y Frenhines eleni yn cynnwys rhai pethau y gallwn eu canmol—rwy’n cefnogi’r doll ar ddiodydd meddal ac rwy’n credu bod rhai pethau da ynglŷn â mabwysiadu sydd angen eu cyflwyno yng Nghymru—ond nid ydynt yn mynd i’r afael â’r problemau enfawr rydym yn eu gweld yn y gymdeithas heddiw. Mae’r bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd, rwy’n credu, wedi ailbwysleisio’r problemau hynny.

Felly, i gloi, Lywydd, rwy’n credu bod Araith y Frenhines yn cynnig golwg gul iawn ar yr hyn sy’n digwydd yn y gymdeithas yma yng Nghymru heddiw—cyfle arall a gollwyd.

I would like to welcome the Secretary of State, as well as tell him that, although he’s always welcome in this Assembly, this debate today looks extremely pointless, I have to say, not only because the purpose behind the debate is done away with in the Wales Bill, but also, as has been mentioned by many speakers this afternoon, because the political landscape has changed so drastically since the Queen’s Speech that it’s not possible to take this debate seriously in terms of the purpose of the UK Government, as set out in the Queen’s Speech, in terms of a strategy for the next year. We all accept that there will be a change of Prime Minister and a great deal of political change, and that many of the things, even the minor things, in the Queen’s Speech won’t have much chance of being delivered over the next year or two, as the Government as a whole will be concentrating on Brexit and the need to make provisions for that. And that was the purpose of the Plaid Cymru amendments today. I would just like to expand on those amendments, which particularly look at EU law and the continuation of EU law.

In responding to the Queen’s Speech over two months ago, our Members of Parliament in Westminster proposed that the Queen’s Speech should have included a purpose-drafted Brexit Bill. So, our Members of Parliament did want to see a Bill that would set out, if Brexit were to occur, what would happen to the structural funds and what would happen to the funding available through the single farm payments and the common agricultural policy—so, we were prepared for that—and we also said that there should be some legislative provision for a strategy to underpin structural funds and the purpose of developing a new agricultural policy. We all know that agricultural policy is not a common policy across the UK—the policy is different in Wales, England, Northern Ireland and Scotland. So, we did want to see such a Bill in the original Queen’s Speech. That didn’t appear, but, during the referendum campaign, there were a number of pledges made by those campaigning for Brexit that the funding would remain in place and that it would still be possible to fund structural funds and the common agricultural policy. So, we do now hope that the Westminster Government will respond to that challenge by setting out how that will work.

The second element of this, of course, is the fact that, over 40 years, we have incorporated EU law with our law. Many people have interpreted that as Europe telling us what to do. Well, I see it as legislating jointly with Europe. It’s not possible to outline all the details in a speech this afternoon, but among those things that are now part of both UK law and Welsh law are a number of provisions in terms of working hours. The Secretary of State mentioned that we are to receive powers over landfill tax, but, of course, landfill tax comes from an EU landfill directive. There are a number of renewable energy developments in Wales that are also subject to European directives, and the Welsh language has a co-official status in the European Union that it doesn’t have in Westminster. And that is something that we should bear in mind. We have a bovine TB policy that has been developed jointly with the European Union, and there is a real danger, not only that funding will be lost but also that Europe will start to look anew at those areas of Wales where bovine TB is prevalent and will start to question whether Wales has clean status. Because, in the European context, we are a country that suffers a great deal as a result of bovine TB at certain times and in certain areas.

So, these things have been part and parcel of the way that we’ve legislated in Wales over the past 40 years, either under Westminster or the Assembly. So, I do think that the Westminster Government is duty-bound to explain how we will now make provision in these areas, and, of course, the simple thing to state clearly is that European law should remain in place until it has been specifically revoked, either by this Assembly or, in terms of relevant legislation, by Westminster.

To conclude, and related to this question, I want to return to the fact that we need a clear, robust message, and the Secretary of State made some reference to it, but we do need a clear statement that European Union citizens are welcome in Wales, that they make a great contribution to our health service and our economy, and that they should be allowed to stay without any barrier and, in terms of individuals and families, for there to be no requirement for them to return to other nations.

Pan ddaeth Llywodraeth glymblaid y DU i rym yn 2010, roedd yr angen i achub yr economi yn un brys. Roedd Prydain wedi dioddef y dirwasgiad gwaethaf ers yr ail ryfel byd ac roedd ganddi’r diffyg strwythurol mwyaf ond un o’r holl economïau datblygedig. Roedd diweithdra wedi cynyddu bron i hanner miliwn. Mae economeg Keynesaidd yn argymell gwario ar fenthyciadau pan fydd economi yn dioddef, ond mae hefyd yn argymell cwtogi ar wariant y Llywodraeth yn ystod cyfnodau o ffyniant. Ond roedd Gordon Brown wedi torri’r cylch, gan esgus bod yna ben draw i ffynnu a methu. Wedi’r cyfan, mae’r rhai sy’n benthyg yn benthyg, ond y rhai sy’n rhoi benthyg sy’n gosod y telerau: dyna’r wers sy’n wynebu gwledydd a gredai y gallent fenthyg i osgoi methu.

Pan agorodd Gordon Brown bencadlys Lehman Brothers yn Llundain yn 2004, dywedodd:

Hoffwn dalu teyrnged i’r cyfraniad rydych chi a’ch cwmni yn ei wneud i ffyniant Prydain.

Wrth gwrs, arweiniodd eu cwymp yn 2008 at y wasgfa gredyd.

Adroddodd y Swyddfa Archwilio Genedlaethol fod Trysorlys Mr Brown wedi cael rhybudd dair blynedd cyn i Northern Rock ddod yn agos at fynd i’r wal yn dweud bod angen iddo sefydlu cynlluniau brys i ymdrin ag argyfwng bancio ond ni wnaethant ddim am y peth.

Cyn y wasgfa gredyd, dywedodd y Gronfa Ariannol Ryngwladol fod system fancio’r DU yn fwy agored i ddyledion eilaidd nag unman arall yn y byd. Ar ôl y wasgfa gredyd, adroddodd yr Awdurdod Gwasanaethau Ariannol fod y Llywodraeth Lafur ar y pryd yn rhoi pwyslais gwleidyddol parhaus ar yr angen i’r Awdurdod Gwasanaethau Ariannol beidio â bod yn rhy llawdrwm, ac rydym i gyd, wrth gwrs, yn dal i dalu’r pris.

Mae fy ngeiriadur yn diffinio caledi fel bod heb ddigon o arian. Felly, etifeddiaeth ydyw yn hytrach na dewis. Mae asesiadau realistig o gyflwr economi’r DU yn ymwneud â gwneud penderfyniadau anodd i leihau’r diffyg a rheoli gwariant. Yn y byd ariannol go iawn, yr ateb yw lleihau gorwariant a chynhyrchu gwarged cyllidebol, gan ddarparu diogelwch yn awr a sicrwydd yn erbyn dirywiad yn y dyfodol.

Pe bai ymdrechion wedi’u gwneud i leihau’r diffyg yn gyflymach, byddai’r toriadau wedi bod yn fwy. Pe bai ymdrechion wedi’u gwneud i leihau’r diffyg yn arafach byddai cyfraddau llog wedi bod yn uwch a’r toriadau wedi bod yn fwy. Diolch i waith caled pobl yng Nghymru a ledled y DU, mae’r diffyg wedi gostwng ddwy ran o dair, ceir bron i 2.9 miliwn yn fwy o swyddi yn y sector preifat, a cheir dros 900,000 yn fwy o fusnesau. Mewn ymateb i hyn a datblygiadau diweddar, rydym wedi cael y coctel Carwyn clasurol o sothach, stŵr, bwlio a beio, pan fo angen i ni, yn lle hynny, weithio gyda’n gilydd i sicrhau’r canlyniadau gorau posibl, manteisio ar gyfleoedd a darparu ffordd newydd a mwy addas o drechu tlodi a diweithdra yng Nghymru, yn ogystal â’r bwlch ffyniant rhyngom ni a gweddill Prydain.

Mae’n rhaid i ni fynd i’r afael â’r rhwystrau i gyfloedd ac yn ganolog i Araith y Frenhines mae newidiadau mawr i helpu i ledaenu cyfleoedd bywyd i bawb. Bydd Bil yr Economi Ddigidol, fel y clywsom, yn rhoi hawl gyfreithiol i bob aelwyd gael cysylltiad band eang cyflym. Bydd y gofynion yn y Bil cynllunio a seilwaith cymdogaethau, sy’n ymwneud â’r comisiwn seilwaith cenedlaethol ar gyfer darparu swyddi a thwf, yn gymwys i Gymru, fel y bydd darpariaethau sy’n ymwneud â mabwysiadu yn y Bil Plant a Gwaith Cymdeithasol. Bydd y Bil diwygio’r carchardai a’r llysoedd yn cyflwyno’r diwygiadau mwyaf a welwyd i’n carchardai ers oes Fictoria, gan sicrhau nad llefydd ar gyfer cosbi’n unig yw’r rhain ond hefyd i adsefydlu troseddwyr, er mwyn rhoi cyfle i bawb fynd yn ôl ar y trywydd iawn. Bydd y Bil cynilion oes yn helpu pobl i gynilo a gwneud cynlluniau ar gyfer y dyfodol, yn enwedig pobl ifanc a phobl ar incwm isel.

Mae’r Bil gwrth-eithafiaeth a diogelu yn rhoi pwerau newydd i asiantaethau gorfodi’r gyfraith i ddiogelu pobl sy’n agored i niwed, gan gynnwys plant, rhag propaganda eithafol ac i hyrwyddo gwerthoedd cyffredin goddefgarwch a pharch. Bydd y Bil arian troseddol yn cynnwys trosedd newydd i gorfforaethau sy’n methu ag atal staff rhag hwyluso osgoi talu treth.

Er bod y Bil Heddlua a Throsedd yn ymwneud yn bennaf â materion nad ydynt wedi’u datganoli yn ymestyn i Gymru, mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno memorandwm cydsyniad deddfwriaethol mewn perthynas â chymalau o’r Bil y mae’n ystyried eu bod yn berthnasol i faterion datganoledig. Mae hyn yn cynnwys cryfhau diogelwch i bobl sy’n destun ymchwiliad ac mae’n sicrhau diogelwch pellach i blant a phobl ifanc rhag camfanteisio rhywiol. Rwy’n gobeithio felly y bydd y Cynulliad yn cefnogi hynny. Mae’r Bil hefyd yn rhoi pwerau i’r heddlu symud person sy’n ymddangos fel pe bai’n dioddef o anhwylder meddyliol i le diogel ac yn atal defnyddio celloedd yr heddlu fel man diogel ar gyfer unrhyw berson o dan 18 oed. Diolch byth, fodd bynnag, nid yw’n cynnwys datganoli plismona. Fel y dywedodd cyn-Weinidog Llywodraeth Lafur y DU Kim Howells ddydd Llun, mae’r syniad fod Cymru wedi’i hynysu oddi wrth Brydain yn sothach cenedlaetholgar, ac mae Carwyn Jones wedi colli gafael ar sut y mae’r rhan fwyaf o bobl yng Nghymru yn meddwl.

Roedd Harold Wilson yn arfer dweud bod wythnos yn amser hir mewn gwleidyddiaeth. Wel, mae’n ymddangos fel oes wleidyddol gyfan yn ôl, fel y crybwyllwyd eisoes, er pan gyflwynwyd Araith y Frenhines i’r Senedd ar 18 Mai 2016. Ar wahân i’r llu o faterion economaidd, masnachol a chymdeithasol rydym yn eu hwynebu yn awr, mae’n anochel i Gymru fod y sylw’n canolbwyntio yn awr ar Fil Cymru. Nid oes amheuaeth fod y Bil newydd i’w groesawu o’i gymharu â’r Bil drafft blaenorol a gyhoeddwyd fis Hydref diwethaf. Fodd bynnag, rydym unwaith eto yn wynebu materion sy’n parhau heb eu datrys. Yn fwyaf nodedig, nid yw’r Bil yn cynnwys datganoli plismona, ac mae cyflogau athrawon hefyd yn parhau i fod yn gymal cadw cadarn yn y Bil, o ganlyniad i drafodaethau parhaus ar y trosglwyddiad ariannol sydd ei angen i gefnogi datganoli. Mae angen cywiro hyn. Gwn fod y Prif Weinidog a Llywodraeth Cymru yn parhau i bwyso ac annog dadleuon a chraffu seneddol ar y materion hyn. Ni ddylai fod angen dweud mai’r cyfan y mae Cymru yn ei fynnu gan Lywodraeth y DU yw tegwch a pharch—rhaid cael tegwch a pharch ar y naill ochr a’r llall.

Yn yr un modd, nid yw’n gwneud synnwyr i mam a dad ar Stryd Fawr Coed Duon nac i gyfreithwyr cyfansoddiadol fod datganoli pwerau ledled y Deyrnas Unedig i’w weld mor dameidiog ac ad hoc. Mae Llywodraeth y DU, eto heddiw, wedi argymell meiri metro, fel y crybwyllwyd, a fydd yn arwain at roi pwerau dros blismona yn nwylo un person. Eto i gyd, parheir i wadu datganoli pwerau o’r fath i’r Cynulliad Cenedlaethol cyfan, ac nid oes unrhyw resymeg i hyn.

Cefais fy nharo gan y sylwadau yn y Siambr ddoe gan fy ffrind Huw Irranca-Davies, yr Aelod dros Ogwr, Cadeirydd y Pwyllgor Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Er bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi cael gwahoddiad i ddod gerbron y pwyllgor, meddai, hyd yn hyn nid oedd wedi derbyn y gwahoddiad i fynychu. Er ei bod yn dda gweld Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn ein cyfarch ni heddiw—hawl y bydd y Bil Cymru yn ei diddymu gyda llaw—mae’n bwysig fod cyfathrebu a chydweithredu rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru cystal ag y bo modd iddo fod, ac yn seiliedig ar barch y naill tuag at y llall, gan fod Llywodraeth Lafur Cymru bob amser wedi ceisio bwrw ymlaen â’r broses ddatganoli drwy gonsensws trawsbleidiol, lle bo hynny’n bosibl.

Mae’n anodd amgyffred a deall pam fod Bil Cymru wedi’i frysio, yn enwedig pan ystyriwch nad oedd trafodaethau rhwng swyddogion y DU a Llywodraeth Cymru wedi dod i ben. Hefyd, mae’r amserlen bresennol ar gyfer taith y Bil yn gyfyngedig a brysiog ac nid yw’n rhoi fawr iawn o amser ar gyfer craffu gwerthfawr. Mae deddfwriaeth frysiog, fel rwy’n siŵr y bydd pawb yn y Siambr hon yn gwybod, yn arwain at gyfraith wael iawn.

Heddiw rwyf i, gyda fy nghyd-Aelodau ym Mhlaid Lafur Cymru, yn cefnogi gwelliannau Plaid Cymru fel mater o egwyddor. Dylai’r pwerau a gynigir i’r Alban a Gogledd Iwerddon gael eu cynnig i Gymru hefyd. Mae’r Prif Weinidog wedi dadlau’r safbwynt hwnnw’n gyson yn y Siambr hon, ac mae Carwyn Jones wedi arwain ar hyn drwy ddadlau bod angen i ni symud tuag at ddull mwy cydlynol a chyson o weithredu gan Lywodraeth y DU, dull sy’n trin pob rhan o’r DU gyda pharch cyfartal. Nid yw bellach yn ymarferol i Gymru’r unfed ganrif ar hugain gael ei llywodraethu ar sail cyfansoddiad anysgrifenedig sydd wedi datblygu’n anghyfartal ar hyd a lled y gwahanol aelodau o’r Deyrnas Unedig, ac i gyfeiriad cynyddol wahanol i’r setliad datganoli.

Yn yr un modd, nid yw fy etholwyr wedi fy anfon yma i Gynulliad Cenedlaethol Cymru i drafod materion cyfansoddiadol datganoli yn ddiddiwedd. Maent wedi fy anfon yma—fel y crybwyllwyd eisoes—i frwydro dros eu teuluoedd gweithgar, i sicrhau gwell dyfodol i’n cymunedau, i ymladd yn erbyn tlodi a chreu swyddi, a chael y fargen orau sy’n bosibl iddynt. Nid yw Araith y Frenhines yn cyflawni hynny. Gadewch i ni fod yn onest, roedd Araith ddiweddaraf y Frenhines yn gyfle arall a gollwyd i fynd i’r afael â llawer o’r materion mawr sy’n wynebu Cymru a’r DU yn ehangach. Araith y Frenhines ddisylwedd oedd hi a ddarparwyd yng nghysgod y refferendwm Ewropeaidd y rhagwelai’r Prif Weinidog yn hyderus y byddai’n ei ennill. Mae golygydd PoliticsHome.com, Kevin Schofield, wedi crynhoi gwerth rhagfynegiadau’r Prif Weinidog yn daclus:

Felly yn y bôn, byth ers i David Cameron ein sicrhau nad yw Prydeinwyr yn rhoi’r gorau iddi, mae pawb wedi rhoi’r gorau iddi. Ac eithrio Jeremy Corbyn.

Heddiw ac yfory a thrennydd, a’r wythnos ar ôl hynny, a’r mis ar ôl hynny wedyn, gwn na fydd Llywodraeth Cymru yn rhoi’r gorau i’w phenderfyniad diwyro i roi i bobl Cymru y parch a’r broses ddemocrataidd y maent yn ei haeddu, yn gydradd â’n cyd-ddinasyddion ar hyd a lled y Deyrnas Unedig. Diolch, Lywydd.

Yn ogystal â mynd i’r afael â’r hyn a gafodd ei ddweud yn Araith y Frenhines, rwy’n credu ei bod yn bwysig ystyried, fel y mae eraill wedi’i wneud, yr hyn na chafodd ei ddweud, a hefyd i nodi bod 28 o’r 30 Bil a gyhoeddwyd yn hen gyhoeddiadau. Roedd y sylw i Gymru, sydd bellach yn orfodol, yn fyrrach nag arfer hyd yn oed, gyda brawddeg yn unig ar gyflwyno Bil Cymru, rhywbeth rydym eisoes wedi craffu arno cyn y broses ddeddfu. Mae’n drist nodi hefyd na chrybwyllwyd Cymru unwaith gan y Prif Weinidog nac arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan yn eu cyfraniadau i’r ddadl ar Araith y Frenhines yn Nhŷ’r Cyffredin. Fel y clywsom, mae yna nifer o Filiau Cymru-a-Lloegr, ychydig o filiau Prydain, yn ogystal â Biliau ar gyfer y DU gyfan. Rwy’n credu mai un peth sydd angen ei ystyried yn dilyn Araith y Frenhines eleni yw sut y gallwn weithredu proses newydd ar gyfer deddfau o’r fath sydd ar gyfer Cymru a Lloegr, neu ar gyfer Prydain yn unig neu’r DU gyfan sy’n gallu dod â Llywodraethau at ei gilydd, gan gynnwys y gweinyddiaethau datganoledig, fel y gellir cydweithio ar y Biliau hynny, hyd yn oed os ydynt yn parhau i fod yng nghategori materion a gedwir yn ôl ym mha bynnag Fil Cymru a ddaw i rym yn y pen draw.

Rwy’n gobeithio y rhoddir ystyriaeth i rai o’r syniadau yn Araith y Frenhines amgen Plaid Cymru. Mae Simon Thomas eisoes wedi cyfeirio at yr angen am Fil cronfeydd wrth gefn yr EU, ac rwy’n gobeithio y rhoddir ystyriaeth ddifrifol iddo, a bydd nifer o gymunedau yn y wlad hon yn disgwyl Bil o’r fath. Mae’n amlwg, rwy’n credu, ein bod angen Bil i sefydlu comisiwn annibynnol i ddatrys anghydfodau cyllido rhwng Llywodraeth y DU a’r Llywodraethau cenedlaethol datganoledig. Datgelwyd annhegwch fformiwla Barnett gan gomisiwn annibynnol Holtham flynyddoedd lawer yn ôl, yn ogystal â nifer o gomisiynau eraill cyn ac ar ôl hynny, a byddai’r methiant i ddyrannu arian canlyniadol llawn i Gymru o ganlyniad i HS2, yn ogystal ag enghreifftiau eraill, yn cael eu datrys, fel y dylent gael eu datrys, gan gomisiwn annibynnol yn y dyfodol. Mae sefydlu comisiwn annibynnol hefyd yn hanfodol yng nghyd-destun y ddadl sy’n dod i’r amlwg ynglŷn â’r fframwaith cyllidol a fydd yn cynnwys y trefniadau rhannu treth sydd ar y gorwel rhwng y DU a Llywodraeth Cymru.

Fel y nodwyd gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru, dylai comisiwn dyfarnu annibynnol fod yn elfen hanfodol felly yn y fframwaith cyllidol sy’n dod i’r amlwg ar gyfer y DU. Cynigiodd adroddiad Canolfan Bingham mai’r corff hwn, neu gorff annibynnol arall, fydd yn gyfrifol am ddyfarnu mewn achosion o anghydfod rhwng Llywodraethau na ellir eu datrys drwy brosesau gweinidogol ar y cyd—ac os oes un peth rydym wedi’i ddysgu o’r ddadl hon heddiw, mae’n eithaf posibl, buaswn yn awgrymu, y ceir anghydfod neu ddau rhwng dwy Lywodraeth yn y dyfodol.

Yn Araith y Frenhines, byddem wedi croesawu Bil darlledu a fyddai o’r diwedd yn datganoli’r cyfrifoldeb, neu ran o’r cyfrifoldeb, dros ddarlledu yng Nghymru. Byddai hynny’n sefydlu ymddiriedolaeth y BBC ar gyfer Cymru fel rhan o gorff BBC mwy ffederal ar lefel y DU. Ac wrth gwrs, fel rhan o’r Bil darlledu hwn, byddem wedi croesawu gweld y cyfrifoldeb dros S4C yn cael ei drosglwyddo i Gynulliad Cenedlaethol Cymru, yn ogystal â chyllid ar gyfer y sianel sydd ar hyn o bryd gyda’r Adran dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon yn Whitehall.

Mae Aelodau eraill wedi sôn am y cyfrifoldeb dros blismona. Byddai datganoli plismona fel rhan o Fil Cymru, neu fel rhan o ddeddfwriaeth blismona ar wahân, wedi cael croeso mawr gennym. Mae canlyniadau etholiadau comisiynwyr heddlu a throseddu yn ddiweddar wedi arwain at sefyllfa lle mae pedwar Comisiynydd Heddlu a Throseddu Cymru yn datgan eu bod yn cefnogi datganoli plismona, yn ogystal â’r ffaith fod y mwyafrif o’r pleidiau yn y Cynulliad Cenedlaethol wedi cefnogi datganoli plismona.

Mae Plaid Cymru yn credu bod ffordd well o gyflwyno diwygiadau i garchardai, ac fel y soniais yn fy sylwadau agoriadol, mae hynny’n rhywbeth a fydd yn fater Cymru-a-Lloegr, yn Fil Cymru-a-Lloegr, ac rwy’n gobeithio’n fawr iawn y bydd yr Ysgrifennydd Gwladol yn gallu rhoi ymrwymiad pendant, os na fydd carchardai’n cael eu datganoli yn fuan, y bydd y ddeddfwrfa hon a Llywodraeth Cymru yn cael eu cynnwys ar y cam cyn y broses ddeddfu wrth i Filiau pellach symud ymlaen ar blismona.

Byddai Plaid Cymru wedi croesawu Bil, fel llawer o bleidiau eraill rwy’n siŵr, i drosglwyddo cyfrifoldeb, o’r diwedd, dros bontydd Hafren i Lywodraeth Cymru pan fyddant yn dychwelyd i berchnogaeth gyhoeddus. Fel Aelod sy’n cynrychioli rhanbarth Dwyrain De Cymru, gallaf ddweud y byddai hynny wedi cael croeso cynnes yn ein cymunedau. Byddai hyn wedi galluogi Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol i benderfynu ar y lefel briodol o dâl, os o gwbl, sydd ar gyfradd uchel ar hyn o bryd ac sy’n niweidiol i economi Cymru.

Ceir ambell elfen a grybwyllwyd gan eraill y mae Plaid Cymru yn eu croesawu yn Araith y Frenhines, gan gynnwys y doll ar ddiodydd meddal—rhywbeth a gynigwyd gan Blaid Cymru beth amser yn ôl ac a wawdiwyd gan bobl sydd bellach wedi cael tröedigaeth Ddamascaidd. Rwy’n gobeithio, wrth gloi, y bydd San Steffan dros y misoedd nesaf yn gallu cyflawni ei addewid o agenda o barch rhwng y ddwy Lywodraeth sy’n rheoli’r wlad. Rwy’n amau nad ydym eto wedi gweld hwnnw’n datblygu’n llawn. Diolch.

Os caf ofyn ynglŷn ag elfen y Bil Cymru drafft yn Araith y Frenhines, Ysgrifennydd Gwladol, bydd Aelodau’r Siambr hon yn ymwybodol iawn o fy mhryderon ynghylch datganoli treth, neu’n hytrach, y gostyngiadau dilynol a wneir yn y grant bloc ar ôl datganoli treth. Rydym yn derbyn ei fod yn eithaf syml yn y flwyddyn gyntaf, gyda chyfran o dreth incwm yn cael ei chodi yma, ond yn y blynyddoedd dilynol, mae’n rhaid i ni gael mecanwaith, fel y bydd yr Ysgrifennydd Gwladol yn gwybod, ar gyfer mynegeio, a bydd angen ystyried ffactorau megis poblogaeth a chwyddiant. Felly, Ysgrifennydd Gwladol, mae hwn yn faes cymhleth, ac nid oes amheuaeth gennyf y caiff mecanwaith ei ddyfeisio, ond rwy’n credu mai’r hyn y mae’r Siambr hon ei eisiau yw hyder y bydd y mecanwaith hwnnw yn un a fydd yn gwasanaethu pobl Cymru cystal ag y bo modd. Yn yr Alban, cafodd mater y newid yn y boblogaeth ei ystyried wrth benderfynu ar y mecanwaith yno. Penderfynwyd na ddylai hynny fod yn rhan o’r risg i Lywodraeth yr Alban mewn perthynas â chyfran yr Alban o dreth incwm, ac rwy’n credu y byddem yn gobeithio cael yr un trefniadau yma. Tybed a allech roi rhywfaint o eglurder i ni ar y meddylfryd a’r trafodaethau gyda’r Trysorlys o ran y mecanweithiau sy’n cael eu hystyried. Ac os gwelwch yn dda, Ysgrifennydd Gwladol, cymerwch sicrwydd o hyn: nid yw’n fater o ddiffyg hyder ynoch chi; mae gennym ychydig bach mwy o hyder ynoch chi nag sydd gennym yn y Trysorlys, dyna’i gyd.

Croesawaf yr Ysgrifennydd Gwladol yma heddiw, a byddwn o ddifrif yn ei groesawu yn ôl eto fel y gall y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol rwy’n Gadeirydd arno ymgysylltu’n adeiladol i graffu ac yn wir ei helpu i wella Bil Cymru. Nawr, efallai nad ydynt yn trafod hyn hyd syrffed yn y dafarn, ond rwy’n fwy na pharod i brynu peint iddo yn y Mountain Hare ym Mrynna os yw’n derbyn ein gwahoddiad; efallai dau beint hyd yn oed, Ysgrifennydd Gwladol, ac nid wyf erioed wedi prynu dau beint i neb. [Torri ar draws.] Nid i bob un ohonoch. [Chwerthin.]

Nid oes yr un ohonom, yn sicr, am weld Bil sydd yn wir yn sicrhau camau ymlaen i Gymru, ond sydd â chanlyniadau anfwriadol a fyddai’n peri pryder ac a allai ddadwneud y setliad datganoli hyd yn oed. Mae ein pwyllgor—hoffwn dalu teyrnged yma i gyn-aelodau’r pwyllgor a’r aelodau presennol, a’r cyn-Gadeiryddion hefyd—wedi bod yn casglu llawer o dystiolaeth gan dystion arbenigol, a byddwn yn parhau i dderbyn tystiolaeth drwy gydol yr haf. Cafwyd croeso gofalus i rai o’r newidiadau a wnaed i’r Bil drafft gwreiddiol, a gafodd ei wfftio gan bawb, ond mae rhai pryderon cyffredin a difrifol eisoes yn dod yn amlwg.

Er gwaethaf sicrwydd pendant gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru, mae tystion i’r pwyllgor wedi mynegi pryderon y gallai’r asesiadau newydd o’r effaith ar gyfiawnder, o’u defnyddio ar y cyd â phwerau sydd ar gael yn barod i’r Ysgrifennydd Gwladol, gael eu defnyddio er mwyn rhoi feto ar ddeddfwriaeth a wneir yng Nghymru yn y dyfodol. Mae hyn yn codi’r posibilrwydd fod y ddarpariaeth hon yn ymestyn neu o leiaf yn atgyfnerthu gallu Llywodraeth y DU i lesteirio ewyllys Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol hwn. Awgrymwyd nad yw’r asesiadau hyn o’r effaith ar gyfiawnder yn cyflawni unrhyw ddiben defnyddiol, neu y gallent fod yn niweidiol hyd yn oed, i fuddiannau Cymru, ac felly cynigir y dylid cael gwared arnynt.

Mae’r Bil yn argymell ein bod yn symud tuag at fodel cadw pwerau, o fath tebyg i’r un a ddefnyddir yn yr Alban, er nad yn union yr un fath, lle y gallai Llywodraeth Cymru ddeddfu ar unrhyw fater nad yw wedi’i gadw yn ôl yn benodol i Senedd y DU. Beirniadwyd y Bil drafft gwreiddiol yn llym am gynnwys rhestr mor eang o gymalau cadw nes ei fod, yn amlwg, yn lleihau gallu Cymru i ddeddfu ar lawer o faterion. Ond hyd yn oed yn awr, mae’r tystion yn dweud wrthym nad yw ysbryd llawn y model cadw pwerau yn hunanamlwg, ac mae pryderon eang y gallai rhai o’r pwerau a gedwir yn ôl ddechrau dadwneud y broses ddatganoli. Ni fyddai hynny’n dderbyniol, Ysgrifennydd Gwladol, felly bydd yn rhaid ystyried a gwneud newidiadau.

Er mwyn lleihau pryderon ynglŷn â sut i ddelio ag esblygiad parhaus corff o gyfreithiau a wnaed yng Nghymru neu sy’n berthnasol i Gymru, a goblygiadau hyn ar gyfer awdurdodaeth benodol, er nad o reidrwydd ar wahân, mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi sefydlu’r gweithgor ar gyfiawnder yng Nghymru. Yn wir, byddai’r dull hwn yn cael ei groesawu, wrth gwrs. Ond mae ein pwyllgor yn clywed nad yw Prif Weinidog Cymru a Llywodraeth Cymru wedi cael gwahoddiad i bennu’r cylch gorchwyl ac nad ydynt wedi cael eu gwahodd yn ffurfiol eto i gymryd rhan, ac i Weinidogion y DU yn unig y bydd y gweithgor yn adrodd ac nid i Lywodraeth Cymru. Eto i gyd, gyda pheth ailfeddwl, byddwn yn dweud wrth Ysgrifennydd Gwladol Cymru y gallai grŵp sefydlog sy’n ystyried y twf yn neddfwriaeth Cymru dros gyfnod o amser fod â gwerth gwirioneddol, ar yr amod bod Llywodraeth Cymru yn cymryd rhan uniongyrchol.

Mae mwy, wrth gwrs, ac mae’n rhaid i mi ddweud mai dyna pam yr ydym wedi gofyn i Ysgrifennydd Gwladol Cymru ymddangos ger ein bron i rannu’r hyn y mae’n ei feddwl, ac i ystyried yr hyn sy’n rhaid i ni ei newid yn ôl arbenigwyr cyfansoddiadol a chyfreithiol blaenllaw. Dywedodd un o’r tystion arbenigol wrth y pwyllgor fod angen i Fil Cymru fod yn ‘uchelgeisiol’. Heriais hynny, a gofyn pam na allai fod yn ddim mwy na datganiad pragmataidd ac ymarferol o’r hyn sy’n bodoli eisoes. Dywedodd y tyst,

Oherwydd rwy’n credu bod cyfansoddiadau yn cyfleu negeseuon ynglŷn â pha fath o wleidyddiaeth rydych yn ei harfer mewn gwlad, pa fath o gymdeithas yr hoffech fyw ynddi, pa fath o ddyheadau sydd gennych ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol.

Aeth yn ei blaen:

A’r holl negeseuon hyn, symbolaidd neu beidio, ar lefel ddatganiadol neu ar lefel dechnegol iawn—credaf y dylai’r cyfansoddiad fynd ymhellach na mynegiant technegol a chyfreithiol o realiti gwleidyddol yn unig.

Mae rhannau o’r Bil hwn i’w croesawu. Mae’n well na’r drafft gwreiddiol. Mae’n cynnwys rhai buddugoliaethau i Gymru, ond mae hefyd yn cynnwys maglau posibl a allai ddadwneud ein setliad datganoli. Felly, rwy’n rhoi croeso cynnes unwaith eto i Ysgrifennydd Gwladol Cymru—nid yw’n ddieithr i’r Senedd hon—ddychwelyd i’n pwyllgor a’n helpu i wella’r Bil er lles Cymru, er lles pobl Cymru ac er mwyn sicrhau setliad cyfansoddiadol mwy gwydn.

I now call on the Secretary of State to speak.

Well, thank you, Madam Llywydd. It’s been a pleasure to listen very carefully to the debate.

Bu’n bleser gwrando ar ddadl sydd wedi bod yn barchus ac yn ddiddorol yn fy marn i. Nid oeddwn yn sylweddoli mai fi oedd y cyntaf i osgoi cael fy heclo, fel y nododd y Prif Weinidog. Ond wrth edrych o gwmpas, credaf fy mod yn adnabod y rhan fwyaf o’r bobl yn eithaf da—nid wyf yn adnabod pawb, ond gobeithiaf fod hynny’n gosod cywair ar gyfer y berthynas aeddfed y gall Llywodraeth y DU ei chael gyda Swyddfa Cymru, Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad yn eu tro. Ac rwy’n benderfynol o barhau hynny fel deialog, felly hoffwn barhau â llawer o’r pwyntiau a godwyd yn yr ysbryd hwnnw.

Credaf fod ambell thema gyffredin ymhlith y materion a godwyd, ac rwy’n ddiolchgar i’r holl Aelodau sydd wedi siarad. Nid wyf wedi cael cyfle i fynd drwy bob un o’r pwyntiau a wnaed gan bob Aelod yn yr amser cyfyngedig sydd ar gael. Ond os caf dynnu sylw at un neu ddau o’r pwyntiau a godwyd.

Mae’r cyntaf yn ymwneud ag Ewrop. Yn naturiol, credaf fod yna rai cwestiynau, rhai pryderon, ynglŷn â chyfeiriad polisi. Mae rhai’n synnu fy mod wedi dweud na fyddai erthygl 50 yn cael ei rhoi ar waith am ddwy flynedd o leiaf. Wel, mae’n eithaf amlwg na cheir Prif Weinidog newydd tan 9 Medi. Nawr, mae hynny rai misoedd ar ôl y refferendwm i adael yr UE. Mae’n amlwg na fydd y Prif Weinidog newydd yn rhoi erthygl 50 mewn grym yn syth, oherwydd byddant—ef neu hi—am ystyried y goblygiadau, a thrafod gyda’r gweinyddiaethau datganoledig ac Aelodau Seneddol, o bob lliw’n wleidyddol, ynglŷn â’r dull o weithredu yr hoffent ei weld. Felly, mae hynny’n golygu y bydd nifer o fisoedd rhwng y refferendwm i adael yr UE a rhoi erthygl 50 mewn grym.

A dywedaf hyn yn gadarnhaol. Oherwydd, os oes barn wahanol yn y Cynulliad—yn amlwg, gorau po gyntaf yn ôl Neil Hamilton, a chredaf efallai fod y Prif Weinidog wedi dweud rhywbeth tebyg yr wythnos diwethaf, ei fod yn dymuno gweld erthygl 50 yn cael ei roi mewn grym cyn gynted ag y bo modd. Wel, os mai dyna farn y Cynulliad, credaf y byddai’n ddefnyddiol pe bai’r Cynulliad yn arddel safbwynt ffurfiol, er mwyn gwneud hynny’n glir i’r Uned Ewropeaidd, ac i’r Prif Weinidog newydd, o ran ble y mae’n mynd.

I mi’n bersonol, credaf y byddai elfen o sefydlogrwydd, elfen o drafod gyda chenhedloedd Ewropeaidd unigol, er mwyn cryfhau ein sefyllfa, er mwyn cyrraedd sefyllfa lle bo gennym berthynas gref ag eraill, lle’r ydym yn deall bwriadau ac ewyllys cynghreiriaid o amgylch Ewrop, yn ffordd synhwyrol ymlaen. Ac yn y cyfamser, gallwn gryfhau’r Deyrnas Unedig, Cymru, a phob un o rannau cyfansoddol y Deyrnas Unedig, cyn cychwyn y trafodaethau hynny. Oherwydd, doed a ddelo, oni bai bod 27 aelod-wladwriaeth yr Undeb Ewropeaidd i gyd yn cytuno, pan fydd erthygl 50 yn cael ei roi mewn grym, bydd y cloc dwy flynedd yn dechrau tician. Credaf y byddai’n sefyllfa synhwyrol er mwyn deall safbwyntiau Aelodau’r Cynulliad ynglŷn â hynny. Nid fy lle i yw dweud wrthych beth i’w wneud, ond credaf y byddai hynny o gymorth o ran mewnbynnu pa un a hoffech i erthygl 50 gael ei roi mewn grym ar unwaith, neu eich bod o’r farn y byddai oedi yn fwy synhwyrol.

Y thema arall, o fewn yr amser sydd ar ôl, yw Bil Cymru. Mae llawer o sylw wedi cael ei roi i’r fframwaith cyllidol—mae’n well gennyf fi ei alw’n ‘addasiad Barnett’. Oherwydd, yn bendant, yr unig fodel sydd gennym a oedd yn bodoli mewn perthynas â sefyllfa debyg i hon, yw model fel Deddf yr Alban a basiwyd y llynedd. Yn naturiol, ni fyddai Senedd yr Alban yn pasio cynnig cydsyniad deddfwriaethol tan eu bod yn fodlon â’r fframwaith cyllidol. Credaf fod hynny’n naturiol. Rwyf wedi dweud yn glir wrth y Prif Weinidog mai dyna’r safbwynt y byddwn yn disgwyl i’r Cynulliad ei arddel. Felly, gobeithiaf y byddai cyflwyno cyllid gwaelodol yn rhoi hyder.

Cyfeiriwyd at adroddiad Gerry Holtham a’r cyllid gwaelodol o 115 y cant fan lleiaf, ac mae lefel y gwariant yn uwch na hynny ar hyn o bryd. Mae’r cyllid gwaelodol o 115 y cant fan lleiaf wedi ei gyflwyno, ac unwaith eto, cafodd gefnogaeth Gerry Holtham, yn ogystal â llawer o gefnogaeth yn y gymuned ehangach. Mae hefyd wedi cyhoeddi rhai modelau y gellid defnyddio addasiad Barnett ar eu cyfer, ac mae hynny unwaith eto yn sefyllfa ddefnyddiol i fod ynddi. Felly, rwyf am i’r drafodaeth hon, a fydd yn cael ei datblygu ochr yn ochr â’r Bil, barhau yn yr ysbryd hwnnw.

Roeddwn wedi gobeithio trafod llawer o bwyntiau eraill, ond yn anffodus, nid wyf wedi gwneud hynny. Ond o ran yr arian canlyniadol a ddaw yma, hoffwn danlinellu bod symiau canlyniadol HS2 yn bendant wedi cyrraedd y lle hwn, ac mae Aelodau Seneddol Plaid Cymru yn derbyn hynny. Oherwydd arweiniodd symiau canlyniadol HS2 at gynnydd o 16 y cant mewn gwariant cyfalaf, gan ei fod yn swm canlyniadol o gyllideb yr Adran Drafnidiaeth. Felly, roeddwn yn awyddus iawn i danlinellu hynny.

Ac yn olaf, os caf ymateb i’r cwestiynau am fynychu’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yma yn y Cynulliad, roeddwn dan yr argraff fod y Cadeirydd a minnau, drwy drafodaeth anffurfiol, wedi dod i drefniant, felly roeddwn yn synnu braidd ac yn siomedig o weld y feirniadaeth a fynegwyd yn y cyfryngau a’r wasg wedi hynny. Rwy’n hapus i barhau i drafod er mwyn cyrraedd sefyllfa sy’n gweithio i bawb ohonom, a gobeithio y bydd hynny’n cael ei dderbyn yn yr ysbryd y’i bwriadwyd. Diolch.

I call on Jane Hutt to respond to the debate.

Diolch yn fawr. Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd Gwladol Cymru am ei gyfraniad i’r ddadl heddiw, ac am ei ymateb yn ogystal, ac i’r Aelodau am eu cyfraniadau i’r ddadl hefyd. Wrth gwrs, fel y dywedwyd heddiw, mae’r ddadl flynyddol ynglŷn â rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU wedi dod yn ddigwyddiad rheolaidd yng nghalendr y Cynulliad, ond os aiff popeth yn iawn, fel y dywedodd pawb, gan gynnwys y Prif Weinidog yn ei sylwadau agoriadol, bydd y dadleuon hyn yn dod i ben. Bydd Bil Cymru yn cael gwared ar y gofynion diangen sy’n cyfyngu ar y ffordd yr ydym yn cyflawni busnes y Siambr hon ar hyn o bryd, ac rydym yn croesawu hynny, ond wrth gwrs, ar lefel bersonol rydym yn croesawu’r Ysgrifennydd Gwladol, fel y rhoesom groeso i’ch rhagflaenydd—credaf i ni ddweud yr un peth y llynedd—a’ch croesawu, wrth gwrs, nid yn unig fel cyn-Aelod o’r Cynulliad hwn, ond yn bersonol, gan ein bod yn rhannu’r un etholaeth, Bro Morgannwg, a mwynhau’r cyfle hwnnw.

Credaf y gallwn gytuno nad yw’r gofyniad i’r Ysgrifennydd Gwladol ymweld â’r Cynulliad, i ymgynghori â ni ynglŷn â rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU, yn cyflawni unrhyw ddiben bellach ac rydym yn cydnabod hynny. Ond mae’n ddiddorol edrych yn ôl a gweld ein bod, ers mis Mehefin 2008, wedi trafod 88 cynnig cydsyniad deddfwriaethol—88 o achosion pan wnaed darpariaeth gan ddeddfwriaeth y DU mewn maes datganoledig, gyda’r Cynulliad yn penderfynu a ddylai roi cydsyniad deddfwriaethol ai peidio. Mae ein ffocws ni, wrth gwrs, ar raglen ddeddfwriaethol Llywodraeth Cymru, ond mae’n rhaid i ni fod yn effro i’r gorgyffwrdd rhwng ein deddfwriaeth ein hunain a deddfwriaeth Llywodraeth y DU, a galluogi atebion ar gyfer y DU gyfan lle bo’n briodol i gael eu datblygu drwy ddeddfwriaeth y DU os mai dyna yw ein hopsiwn gorau. Mewn gwirionedd, mae proses y cydsyniad deddfwriaethol yn egwyddor gyfansoddiadol bwysig, a chredaf ei bod yn bwysig dweud hynny yn y ddadl hon y prynhawn yma. Pan fo pwerau deddfwriaethol gan y Cynulliad, ni ddylai San Steffan ddeddfu heb gydsyniad y Cynulliad, na deddfu i addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad heb gydsyniad y Cynulliad.

Bydd Bil Cymru yn darparu cydnabyddiaeth statudol, sydd i’w groesawu ar gyfer y confensiwn allweddol hwn. Ni fu ganddo sail statudol yng Nghymru fel sy’n wir, wrth gwrs, yn yr Alban, a bydd Bil Cymru yn darparu hynny. Ac mae hynny’n newid pwysig sydd i’w groesawu. Ond dylai’r Bil ei gwneud yn glir fod y confensiwn yn berthnasol pan fo’r Senedd yn deddfu i addasu cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad, yn ogystal â phan fo’r Senedd yn deddfu ar faterion sydd eisoes wedi’u datganoli. Mae’n amhosibl dweud ar hyn o bryd sawl gwaith y bydd angen i ni ofyn i’r Cynulliad am ei gydsyniad deddfwriaethol dros y flwyddyn sydd i ddod. Ond rwyf wedi ysgrifennu at y Llywydd gydag asesiad cychwynnol Llywodraeth Cymru o raglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU a’i goblygiadau ar gyfer busnes y Cynulliad. Rydym eisoes wedi gosod memoranda ar gyfer cynigion cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Eiddo Diwylliannol (Gwrthdaro Arfog) a’r Bil Heddlua a Throsedd; mae Mark Isherwood eisoes wedi rhoi sylwadau ar hynny y prynhawn yma.

Hoffwn siarad o blaid y ddau welliant a gyflwynwyd gan Blaid Cymru. O ran y gwelliant cyntaf, cytunwn y dylid cynnig pwerau i Gymru os ydynt yn cael eu cynnig i’r Alban neu Ogledd Iwerddon. Mae’n bryd cael dull mwy cydlynol a chyson gan Lywodraeth y DU sy’n trin pob rhan o’r DU gyda’r un parch. O ran yr ail welliant, mae’n rhaid rhoi blaenoriaeth i sicrhau parhad deddfwriaeth bwysig yr UE a roddwyd mewn grym yng Nghymru a gweddill y DU. Nid yw’n glir eto, wrth gwrs, sut y caiff y parhad hwn ei gyflawni, ond mae’n rhaid i ni wneud popeth yn ein gallu i sicrhau nad yw’r cynnydd a wnaed dros y blynyddoedd, yn enwedig, er enghraifft, fel y trafodwyd ddoe yn y Siambr, ar faterion amgylcheddol ac ar ddiogelu hawliau gweithwyr, yn cymryd cam yn ôl.

Dychwelodd yr Ysgrifennydd Gwladol at fater pwysig yr ymateb ers 23 Mehefin o ran ein hymateb i’r refferendwm. Unwaith eto, rwyf am ddilyn o’r hyn y mae Prif Weinidog Cymru wedi’i ddweud yn ei lythyr at Brif Weinidog y DU, yn dilyn canlyniad y refferendwm. Rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i warchod buddiannau Cymru, cryfhau’r economi ac uno’r genedl. Mae’n bwysig i ni gydnabod, a dywedodd Prif Weinidog Cymru hyn yn glir iawn wrth Brif Weinidog y DU, y dylai Cymru gymryd rhan lawn yn y broses o drafod ymadawiad y DU o’r UE er mwyn sicrhau bod buddiannau Cymru a’i phobl yn cael eu hystyried yn llawn er mwyn i ni sicrhau’r cytundeb gorau. Rwy’n falch fod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi gwneud sylwadau ar hynny a’r cyfleoedd yn ei ddatganiad agoriadol.

Er mwyn rhoi rhai enghreifftiau i chi, mae’r Ysgrifennydd dros yr Economi a’r Seilwaith, Ken Skates, eisoes wedi cyhoeddi cyfres o fesurau tymor byr i ddiogelu swyddi a chynnal hyder a sefydlogrwydd economaidd, gan gynnwys digwyddiad twf swyddi pwysig yng ngogledd Cymru, a chredaf fod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi cael gwahoddiad i’r digwyddiad hwnnw hefyd. Mae Mark Drakeford, yr Ysgrifennydd dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn gwneud popeth yn ei allu i sicrhau nad yw Cymru’n colli unrhyw gyllid yn dilyn canlyniad y refferendwm. Dyna’r hyn y mae pobl yn dymuno’i glywed o ran ein hymateb. Ddydd Llun, bydd y Prif Weinidog a’r Ysgrifennydd dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths, yn cyfarfod â ffigyrau allweddol o sectorau amgylcheddol ac amaethyddol Cymru i drafod goblygiadau penderfyniad y DU i adael yr Undeb Ewropeaidd.

Hoffwn dynnu sylw hefyd at y llythyr a ysgrifennodd Prif Weinidog Cymru at Theresa May ddoe, ac mae’n dilyn pwynt Simon Thomas ynghylch gwladolion yr UE. Ysgrifennodd i ddweud ei fod yn fwyfwy pryderus ynghylch sefyllfa gwladolion yr UE sy’n byw, yn gweithio neu’n astudio yng Nghymru. Wrth gwrs, rydych chi hefyd wedi gwneud sylwadau, Ysgrifennydd Gwladol, ar y myfyrwyr sy’n dod i Gymru yn ddiweddarach yn y flwyddyn a’r rhai sydd eisoes yn byw ac yn astudio yng Nghymru. Wrth gwrs, dywedodd y Prif Weinidog wrth yr Ysgrifennydd Cartref fod llawer o sectorau busnes ledled Cymru, ac yn y DU yn gyffredinol yn wir, gan gynnwys y GIG, yn dibynnu ar wladolion yr UE i lenwi swyddi hanfodol. Mae’n gofyn iddi gadarnhau y bydd gwladolion yr UE sy’n gweithio ac yn byw yma pan fydd y DU yn gadael yr UE yn cadw’r hawl i wneud hynny. Mae hefyd yn siarad am brofiadau negyddol gwladolion yr UE a mewnfudwyr eraill o ran effaith ymddygiad camdriniol a throseddau casineb, sydd wedi cael sylw gennym, wrth gwrs, fel Llywodraeth Cymru, a gan yr heddlu a’r comisiynwyr heddlu a throseddu, gan gydnabod bod hwn yn fater hollbwysig, sydd, yn anffodus, yn un o ganlyniadau trist iawn y refferendwm.

Mae llawer o Filiau wedi cael eu crybwyll heddiw—wedi cael eu croesawu neu eu nodi a phwyntiau wedi eu gwneud. Rwy’n siŵr y bydd llawer iawn o ddiddordeb yn nadansoddiad Neil Hamilton o’r diwydiant diodydd meddal mewn perthynas ag ardoll y Bil Cyllid ar y diwydiant diodydd meddal. Wrth gwrs, fel y dywed Jenny Rathbone, mae Llywodraeth Cymru’n dymuno lleihau faint o siwgr y mae pobl yn ei fwyta ac wedi annog yr Ysgrifennydd Gwladol dros Iechyd yn gyson i roi camau gweithredu mwy cadarn ar waith ynglŷn â siwgr ar lefel y DU.

Yn briodol ac yn bwysig, mae’n rhaid i mi dynnu sylw at y pwyntiau a wnaed am blismona gan Rhianon Passmore a Steffan Lewis. Byddent yn croesawu’r gwelliannau a gynigiwyd gan y Prif Weinidog i Fil Cymru. Mae hon yn neges gref iawn—yn gyson, rhaid i mi ddweud, ag argymhellion trawsbleidiol comisiwn Silk—fod Llywodraeth Cymru yn cynnig gwelliannau, gan ganolbwyntio ar y ffaith nad yw’r blaenoriaethau a bennir ar gyfer plismona drwy Gymru a Lloegr, o dan y trefniadau presennol, yn gallu adlewyrchu amgylchiadau unigryw Cymru yn gywir, a mynd ymlaen i ddweud mai plismona yw’r unig brif wasanaeth nad yw’n gyfrifoldeb y sefydliadau datganoledig yng Nghymru ar hyn o bryd, ac wrth gwrs, yr effaith a gaiff hynny o ran cydweithio â gwasanaethau golau glas eraill. O ganlyniad, ceir tystiolaeth glir gan Silk y byddai datganoli yn creu gwell aliniad rhwng polisïau ar gyfer mynd i’r afael â throseddu a’i achosion, yn ogystal ag atebolrwydd dros blismona.

Mae Julie Morgan yn tynnu sylw at ddigwyddiadau pwysig ers y cyflwynwyd Araith y Frenhines yn San Steffan—yn wir, mae Simon Thomas yn sôn sut y mae’r dirwedd wleidyddol wedi newid cymaint—ac mae hi’n iawn i dynnu sylw at y gwrth-ddweud yn Araith y Frenhines, sy’n honni bwriad i gryfhau’r economi a chynyddu cyfleoedd bywyd pobl ifanc, ond yna mae hi’n nodi’n glir, fel y credaf y gallwn ac fel rydym wedi’i wneud yn y Siambr hon, effaith caledi a’r effaith o ran anghydraddoldebau yn dyfnhau a’r toriadau i’n cyllideb, ond hefyd mae’n rhoi enghreifftiau, fel y gallwn ni, o effaith polisïau a gedwir yn ôl i Lywodraeth y DU, yn enwedig mewn perthynas â lles, ac rydym i gyd yn gwybod ac yn deall yr effaith honno ar fywydau pobl sy’n agored i niwed. Rwy’n credu mai dyma pam ei bod mor bwysig ein bod yn edrych ar hyn o ran y persbectif ehangach, o ran yr hyn y gallwn ei wneud gyda’n pwerau a’n cyfrifoldebau, a sut y gallwn eu datblygu a’u cryfhau.

Mae hyn yn dod â mi at y pwynt hollbwysig ynglŷn â fframwaith cyllidol, y cyfeiriodd y Prif Weinidog ato yn ei ddatganiad agoriadol hefyd. Mae cymal 16 yn dileu’r ddarpariaeth yn Neddf Cymru 2014 ar gyfer refferendwm cyn datganoli treth incwm. Wel, ie, os ydym am symud ymlaen â hynny, mae’n rhaid i ni gydnabod bod rhaid iddo ddod gydag ymrwymiad llawn i fframwaith cyllidol y gallwn gytuno arno. Ar hyn o bryd, byddai’r ddarpariaeth yn ei adael yn agored i Drysorlys y DU ddatganoli cyfrifoldebau treth incwm drwy Orchymyn, heb unrhyw ofyn am ymgynghoriad â’r Cynulliad neu Weinidogion Cymru. Mae Llywodraeth Cymru yn cynnig gwelliant fel na fydd pwerau gwneud Gorchmynion yn arferadwy oni bai bod fframwaith cyllidol llawn yn ei le, ac mae’n rhaid i hynny gynnwys y pwyntiau a wnaed. Gwnaeth Nick Ramsay y pwynt hefyd ynglŷn â gwrthbwysiad grant bloc teg, ateb hirdymor i gyllid teg, cynnydd yn nherfyn benthyca cyfalaf Llywodraeth Cymru, a materion eraill, ond mae’n rhaid i’r ddwy Lywodraeth gytuno arnynt. Mae Llywodraeth Cymru wedi argymell y dylai’r Ysgrifennydd Gwladol gyflwyno dogfen y fframwaith cyllidol gerbron y Senedd cyn gwneud Gorchymyn Trysorlys, ac na ddylid gwneud y Gorchymyn nes y bydd Dau Dŷ’r Senedd a’r Cynulliad wedi cytuno ar y fframwaith cyllidol—sy’n hollbwysig o ran y ffordd ymlaen.

Yn olaf, byddwn yn dweud bod Huw Irranca-Davies wedi dangos y ffordd fel Cadeirydd newydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, yn dilyn gwaith rhagorol—ac wrth gwrs, y mae’n aelod o hyd—David Melding, rhagflaenydd y Cadeirydd. Mae’n ei gwneud yn glir iawn fod cyfle go iawn yma i ni weithio gyda’n gilydd. Mae’r pwyllgor bellach yn weithredol ac mae’r gwahoddiad wedi dod, nid yn unig cyn y ddadl hon, ond codwyd cwestiynau wrth gwrs ynglŷn ag a fyddech yn derbyn y gwahoddiad i fynychu’r pwyllgor hwnnw fel Ysgrifennydd Gwladol, ac rwy’n gobeithio y bydd yn gwneud hynny, gan fod cymaint y gallwn ei ennill o’r ymgysylltiad llawn hwnnw a’r cwrteisi rydym wedi’i gynnig heddiw.

Yn fyr, os caf ymyrryd i ddweud fy mod yn croesawu ymateb adeiladol Ysgrifennydd Gwladol Cymru i barhau i drafod hyn, ac nid fy nghynnig terfynol oedd dau beint; rwy’n barod i fynd yn uwch. [Chwerthin.]

Iawn, ar y nodyn hwnnw rwy’n meddwl y gallwn ddod i ben. Diolch i’r Ysgrifennydd Gwladol am ei bresenoldeb heddiw. Efallai mai hon yw’r ddadl olaf ar Araith y Frenhines yma, ond gall fod yn sicr y bydd Llywodraeth Cymru, y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, a’r Cynulliad yn gweithio gyda’i gilydd i fonitro rhaglen ddeddfwriaethol y DU, hyrwyddo buddiannau Cymru yn y dyfodol a mynd o’r fan hon heddiw gyda’r ymgysylltiad cadarnhaol hwnnw wrth i ni i gyd droi at y gêm fawr heddiw, i gefnogi ein tîm buddugol heno yn Ffrainc. Diolch yn fawr.

The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] We will take electronic votes on the remaining votes under this item. In accordance with Standing Order 11.15, the Business Committee has decided that any vote necessary will take place at the end of the debate, and, unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed directly to the vote.

I therefore call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Simon Thomas. Open the vote. For 34, abstentions none, against 11. Therefore the amendment is carried.

I now call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Simon Thomas. Open the vote. Close the vote. For the amendment 34, abstentions 11, against none. Therefore amendment 2 is agreed.

I now call for a vote on the motion as amended.

Open the vote. Close the vote. For 35, abstentions two, against 10. The motion as amended is therefore agreed.

I thank the Secretary of State. We now move to our next item of business.

Iawn, felly. Eitem 2 yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg. Cwestiwn cyntaf, Neil Hamilton.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Nid oes prinder lleoedd ysgolion yng Nghymru. Er bod rhai ysgolion yn boblogaidd iawn ac nad oes ganddynt ddigon o leoedd ar gyfer pawb sy’n dymuno eu mynychu, nid wyf wedi derbyn unrhyw adroddiadau o brinder cyffredinol mewn unrhyw awdurdod lleol.

Fy lle i yw llongyfarch Ysgrifennydd y Cabinet am y tro cyntaf ar ei hymddangosiad cyntaf yn ei swydd newydd, ac rwy’n gwneud hynny’n gynnes a diffuant iawn. Rwy’n siŵr y bydd yn llwyddiannus iawn yn ei swydd. Ond mae arnaf ofn na allaf rannu’r hunanfodlonrwydd sy’n llenwi’r ateb rwyf newydd wrando arno oherwydd bod gwahaniaeth sylweddol rhwng gwahanol rannau o Gymru lle y ceir prinder sylweddol mewn rhai mannau a gormodedd mewn mannau eraill. Er enghraifft, yn Ysgol Uwchradd Caerdydd eleni, cafwyd 635 o geisiadau am 240 o leoedd, ond yn ein rhanbarth ni ym Mhowys, mae 25 y cant o leoedd uwchradd yn wag. Ar draws y ffin yn Swydd Amwythig, mae gormod o geisiadau am leoedd i un rhan o dair o’r ysgolion. Tybed a all Ysgrifennydd y Cabinet rannu ei syniadau ynglŷn â sut y gallem ailgydbwyso addysg yng Nghymru ond heb amddifadu ysgolion gwledig o’u cyllid presennol.

Diolch i’r Aelod am ei eiriau caredig. Mae’n sicr yn brofiad gwahanol iawn i mi fod yn ateb cwestiynau yn hytrach na’u gofyn. A gaf fi ddweud wrth yr Aelod fod peth pwysau ar rai ysgolion mewn rhai rhannau o Gymru, ond nid oes prinder cyffredinol o leoedd mewn ysgolion yng Nghymru? Bydd yr Aelod yn ymwybodol o fy nghytundeb gyda’r Prif Weinidog i adolygu’r polisi ar leoedd gwag, yn enwedig gan ei fod yn effeithio ar y Gymru wledig, a byddaf yn dod yn ôl i’r Siambr cyn bo hir gyda chynigion ar sut y gallwn sicrhau nad effeithir yn andwyol ar ysgolion yng nghefn gwlad Cymru gan orbwyslais ar leoedd gwag.

Gan ddychwelyd i’r Gymru drefol, er ei bod yn wir fod 635 o geisiadau am 240 o leoedd yn Ysgol Uwchradd Caerdydd, nid dyna graidd y mater mewn gwirionedd: bydd yna bob amser rai ysgolion penodol y mae pawb eisiau eu mynychu. Y cwestiwn yw a oes twyll yn digwydd gyda phobl yn esgus eu bod yn byw mewn cyfeiriad penodol pan nad ydynt. Ond roeddwn i eisiau gofyn eich cyngor mewn gwirionedd ar sut rydym yn rheoli lleoedd ysgolion yn gyffredinol yng Nghaerdydd, sef y ddinas sy’n tyfu gyflymaf yn y DU, ac yn arbennig er mwyn sicrhau bod plant ysgol gynradd yn gallu cerdded i’r ysgol, ac nad ydynt yn cael cynnig lleoedd sydd mor bell i ffwrdd fel ei bod yn afrealistig i blentyn pedair neu bum mlwydd oed gerdded yno. Rwy’n sylweddoli ei fod yn gymhleth, ond roeddwn yn meddwl tybed faint o leoedd gwag sy’n rhaid i ni eu darparu felly er mwyn sicrhau bod pobl yn gallu mynd i ysgolion lleol.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am y cwestiwn? Mae hi’n hollol iawn yn nodi nad yw mater lleoedd gwag yn un sy’n perthyn i ardaloedd gwledig yn unig; mae’n effeithio ar y ffordd rydym yn cynllunio darpariaeth mewn ardaloedd trefol hefyd, a bydd hynny’n ffurfio rhan o’r adolygiad. Mae gan Gaerdydd gynlluniau sy’n hysbys iawn i ehangu darpariaeth ysgolion mewn lleoliadau allweddol, yn enwedig ar lefel gynradd, ac mae eisoes wedi derbyn cyllid cyfalaf gan Lywodraeth Cymru er mwyn sefydlu ysgolion newydd, megis yr ysgol gynradd newydd ym Mhontprennau, y cefais wahoddiad ddoe i’w hagor yn nes ymlaen eleni. Cyfrifoldeb yr awdurdodau lleol yw cynllunio lleoedd ysgolion digonol ar gyfer eu poblogaeth yn y cymunedau iawn, ac fe’u bernir gan Estyn ar ba mor effeithiol y maent yn gwneud hynny.

Mae’r Aelod yn crybwyll mater teithio llesol. Dylem geisio annog mesurau teithio llesol lle bynnag y bo modd, er mwyn i bobl allu mynd i’r ysgol drwy gerdded neu ar y beic, a dylai hynny fod yn rhan o’r ystyriaeth wrth gynllunio a datblygu ysgolion newydd. Mae Bil Teithio Llesol (Cymru) 2012 yn nodi gofynion cyfreithiol ar gyfer awdurdodau lleol yn hyn o beth. Nid yw’n fater i mi ond i fy nghyd-Aelod o’r Cabinet, Ken Skates, ond rwy’n siŵr y byddai’r ddau ohonom eisiau sicrwydd, wrth ddatblygu ysgolion newydd, fod ystyriaeth briodol yn cael ei rhoi i sicrhau bod plant yn gallu teithio’n ddiogel i’r ysgolion newydd hyn.

Mae galw heb ei ddiwallu yn awgrymu bod angen mwy o leoedd cyfrwng Cymraeg cynradd mewn ysgolion ym Mhenlle’r-gaer neu yng Ngorseinon yn fy rhanbarth oherwydd pwysau ar Ysgol Gynradd Gymraeg Pontybrenin. Caiff plant ifanc eu cludo o ardaloedd Cwmbwrla a Gendros yn Abertawe i gael addysg gynradd cyfrwng Cymraeg mewn rhannau eraill o’r ddinas am fod y cyngor wedi clustnodi safle perffaith i ysgol ar gyfer tai, a cheir problemau gorlif parhaus gyda pheth o’r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg cynradd yn nwyrain fy rhanbarth o ganlyniad i ymgynghoriad carbwl gan y cyngor a cholli arian ysgolion yr unfed ganrif ar hugain ar gyfer ysgol newydd o ganlyniad i hynny. A yw cynghorau yn trin cynlluniau Cymraeg mewn addysg o ddifrif ac os nad ydynt, a wnewch chi gryfhau’r ddeddfwriaeth berthnasol i sicrhau eu bod yn gwneud hynny?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod? Rwy’n ymwybodol iawn o bryderon y rhieni hynny yn ardal Abertawe sy’n ceisio cael addysg cyfrwng Cymraeg i’w plant. Fe fyddwch yn ymwybodol fod y cynllun Cymraeg mewn addysg blaenorol ar gyfer ardal Abertawe wedi ei gymeradwyo gan y Gweinidog blaenorol ym mis Mawrth eleni, ac yn wir, roedd y cynllun hwnnw’n nodi rhai o’r pwysau ar rieni sy’n chwilio am addysg cyfrwng Cymraeg. Cyflwynir y rownd nesaf o gynlluniau cyfrwng Cymraeg yn ardal Abertawe ar gyfer y cyfnod 2017-20 i fy adran cyn diwedd y flwyddyn hon, a byddaf eisiau bod yn gwbl hyderus fod yna gynllun cynhwysfawr, cynaliadwy a chyraeddadwy ar gael fel bod y rhieni sy’n gwneud y dewis cadarnhaol iawn hwnnw i anfon eu plant i addysg cyfrwng Cymraeg yn cael cyfle i wneud hynny yn eu cymunedau, ac nad ydynt yn gorfod teithio pellteroedd hir i gyflawni hynny.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Mae’r data diweddaraf a gyhoeddwyd o’r cyfrifiad ysgolion blynyddol ar lefel disgyblion, a elwir hefyd yn CYBLD, yn dangos mai nifer y disgyblion mewn dosbarthiadau o dros 30 gydag eithriadau a ganiateir yn gyfreithiol oedd 256 o ddisgyblion allan o gyfanswm o 2,600, gan wneud hynny’n 9.8 y cant o blant.

Diolch i chi am hynny. Mae’r cyfrifiad ysgolion diweddaraf yn dangos mai’r maint dosbarth babanod cyfartalog yng Nghymru yw 25.4 o ddisgyblion. Pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau y gostyngir maint dosbarthiadau babanod yn Islwyn i 25, gan fod lleihau maint dosbarthiadau babanod yn fater pwysig i rieni ac y gall effeithio’n gadarnhaol ar lwyth gwaith athrawon? A pha bryd y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn credu y gellir cyrraedd y targed ar gyfer Islwyn?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am gydnabod pwysigrwydd y mater hwn? Fel rhywun a dreuliodd amser yn dysgu plant, rwy’n siŵr fod ganddi brofiad uniongyrchol o wybod sut y gall niferoedd disgyblion effeithio’n wirioneddol ar allu plant i ddysgu. Mae lleihau llwyth gwaith a galluogi athrawon i dreulio’r amser hanfodol hwnnw’n cynorthwyo disgyblion yn flaenoriaeth allweddol i mi a Llywodraeth Cymru. Rwyf wedi gofyn i fy swyddogion gwmpasu opsiynau i leihau maint dosbarthiadau ar sail Cymru gyfan, gan ddechrau gyda’r dosbarthiadau mwyaf yn gyntaf. O ran yr amser targed ar gyfer Islwyn, nid wyf mewn sefyllfa heddiw i allu dweud pa bryd y cyflawnir hynny, ond mae’n un o fy mlaenoriaethau, fel y dywedais, ar sail Cymru gyfan.

Rwyf hefyd yn awyddus i longyfarch Ysgrifennydd y Cabinet ar ei swydd newydd. Fy nghwestiwn cyntaf iddi yw—. Yn ôl datganiad i’r wasg gan Ddemocratiaid Rhyddfrydol Cymru, cafodd dros 7,500 o ddisgyblion yng Nghymru eu haddysgu mewn dosbarthiadau o fwy na 30 o ddisgyblion y llynedd. Ynddo hefyd, roeddech chi’n dyfynnu—eich dyfyniad chi—

ein prif flaenoriaeth addysg yw torri maint dosbarthiadau.

Fodd bynnag, mae cynghorydd i Lywodraeth Cymru, yr Athro David Reynolds, wedi dweud,

Os edrychwch ar y dystiolaeth academaidd, nid ydych yn ennill llawer o leihau maint dosbarthiadau.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddweud a yw torri maint dosbarthiadau yn Islwyn ac mewn rhannau eraill o Gymru yn dal i fod yn brif flaenoriaeth iddi mewn addysg yng Nghymru?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am y cwestiwn ac am ei eiriau caredig? A gaf fi ddweud yn glir nad yw David Reynolds yn cynghori fy adran? A gaf fi hefyd ddweud bod yna dystiolaeth sy’n awgrymu bod torri maint dosbarthiadau yn arbennig o bwysig i’n disgyblion iau, mae’n arbennig o bwysig i’n disgyblion mwyaf difreintiedig—rhai o’r cymunedau y mae’r Aelod yn dweud ei fod yn eu cynrychioli—ac mae’n arbennig o bwysig i’r plant ifanc hynny nad yw’r Gymraeg na’r Saesneg yn iaith gyntaf iddynt? Dyna ble y gwyddom fod torri maint dosbarthiadau yn gwneud gwahaniaeth go iawn. Os yw’r Aelod yn treulio amser yn siarad gyda rhieni ac athrawon, bydd yn gwybod ei fod yn flaenoriaeth iddynt. Dyna pam mai dyna oedd fy mhrif flaenoriaeth ym maniffesto fy mhlaid a dyna pam y bydd y Llywodraeth hon yn cyflawni arno.

Rwyf wedi bod yn siarad â phenaethiaid yn ddiweddar sy’n pryderu ynglŷn â’r sylfaen dystiolaeth ar gyfer y polisi hwn. Maent hefyd yn pryderu bod ysgolion sydd â gormod o geisiadau eisoes ar eu cyfer—drwy leihau’r nifer safonol, gallai arwain at allu derbyn llai o ddisgyblion nag ar hyn o bryd hyd yn oed. Maent hefyd yn pryderu ynglŷn â gallu adeiladau’r ysgol i ymdopi â’r newidiadau a fydd yn deillio o’r polisi hwn, felly tybed pa sicrwydd y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei gynnig o ystyried y pryderon hynny.

Diolch i’r Aelod am ei sylwadau. Mae’n wir dweud y bydd yn rhaid cael amrywiaeth o ddulliau ar gyfer cyflawni hyn. Dyna pam y mae fy swyddogion yn cwmpasu nifer o ddewisiadau lle y gallwn wireddu hyn ar gyfer y disgyblion. Gallai hynny gynnwys cyflogi athrawon ychwanegol, gallai olygu rhyddhau grantiau ar gyfer gwaith cyfalaf, neu gallai olygu cyflogi, er enghraifft, cynorthwywyr addysgu lefel uwch i ni allu mynd i’r afael â chymarebau oedolion i fyfyrwyr yn yr ystafell ddosbarth. Mae fy swyddogion yn cwmpasu’r dulliau gorau o gyflawni’r nod o sicrhau bod athrawon yn cael yr amser sydd ei angen arnynt i roi’r sylw angenrheidiol i ddisgyblion unigol allu ffynnu yn eu blynyddoedd cynharaf o addysg.

Symudwn yn awr at gwestiynau llefarwyr y pleidiau. Yn gyntaf yr wythnos yma mae’r llefarydd Llyr Gruffydd.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi groesawu Ysgrifennydd y Cabinet i’w chwestiynau addysg cyntaf? Dechreuaf drwy ofyn iddi gadarnhau, efallai, unwaith ac am byth i’r Siambr, y bydd y cyllid ar gyfer y polisi maint dosbarthiadau rydym newydd fod yn ei drafod ac rydych wedi ymrwymo iddo, yn cael ei ddarparu ar wahân i’r addewid addysg o £100 miliwn a wnaed gan y blaid Lafur yn yr etholiad.

A gaf fi groesawu’r llefarydd newydd ar ran Plaid Cymru? Roeddwn yn falch o gael cyfle cynnar i drafod gydag ef pa flaenoriaethau ar y cyd sydd gennym gyda’n gilydd ac edrychaf ymlaen at weithio gydag ef. Fel y byddwch yn gwybod, mae yna nifer o fentrau yr hoffwn eu datblygu ym maes addysg. Trafodir cyllid y rheini yn y trafodaethau arferol rhyngof fi a’r Gweinidog cyllid ac fe’u datgelir yn derfynol yn y gyllideb pan gyhoeddir honno yn nes ymlaen eleni.

Wel, rwy’n meddwl ei bod braidd yn siomedig fod yna amwysedd ynglŷn â hynny o hyd oherwydd nid yn unig ar y meinciau hyn, ond ar y meinciau eraill hefyd, mynegwyd pryder ynglŷn â’r diffyg eglurder ynghylch hynny. Efallai y gallech roi rhywfaint o eglurder i ni felly ynghylch y consortia rhanbarthol, sy’n parhau i hollti barn o fewn y sector addysg. Roedd eich maniffesto Democratiaid Rhyddfrydol yn ymrwymo i ddiddymu’r cyrff hynny, ac roedd maniffesto Llafur yn cefnogi eu parhad. Felly, a allech roi syniad efallai ynglŷn â pholisi maniffesto pa blaid y byddwch yn ei ddilyn?

A gaf fi ddweud bod rôl y consortia yn rôl y ceir trafodaeth yn ei chylch? Roedd ymrwymiad fy maniffesto i ddiddymu’r consortia rhanbarthol yn seiliedig ar y ffaith fod y maniffesto hefyd yn galw am ad-drefnu llywodraeth leol. Er bod diffyg eglurder yn dal i fod ynghylch yr hyn fydd map neu ffurf yr hyn fydd awdurdodau lleol yn ei wneud yn y dyfodol yng Nghymru, rwy’n meddwl bod rhaid i ni fod yn ofalus wrth newid y system gwella addysg sydd gennym yng Nghymru tra bo’r ansicrwydd hwnnw’n bodoli.

Yr hyn sy’n amlwg i mi yw ein bod wedi cael newyddion calonogol gyda chyhoeddi adroddiad Estyn ar gonsortia canol de Cymru. Mae’r newyddion ynghylch GwE, consortia gogledd Cymru, yn llai na chadarnhaol. Byddaf yn aros am adroddiadau Estyn ar bob un o’r pedwar consortiwm cyn i mi wneud datganiad pendant ar y ffordd ymlaen o ran strwythurau gwella ysgolion yng Nghymru.

Wel, beth yw problem y Democratiaid Rhyddfrydol gydag addewidion maniffesto? Nid wyf yn gwybod. Dyna ni. Iawn, wel, mae amwysedd yno o hyd.

Gadewch i ni weld a ydych yn glynu at eich barn ar PISA, felly, oherwydd, 18 mis yn ôl, wrth holi’r Prif Weinidog ynglŷn â newidiadau’r Llywodraeth i dargedau PISA, fe ddywedoch ac rwy’n dyfynnu, ac yn ddiau, bydd llawer o’r rhain dros y misoedd nesaf:

‘Os bu angen enghraifft arnom erioed o ddiffyg uchelgais llwyr y Llywodraeth hon, yna fe’i cafwyd yr wythnos diwethaf. Cafwyd gwared ar un o’r targedau yr oeddech chi fwyaf brwdfrydig drosto wrth ei amddiffyn yn y Siambr—er efallai na ddylem ni synnu, o ystyried bod cynghorydd eich Llywodraeth eich hun wedi dweud ei fod yn gwbl hurt. Yr ymateb gan eich Gweinidog yw targed uchelgeisiol newydd i’n rhoi ni yn yr un sefyllfa erbyn 2021 ag yr oedd yr Alban ynddi y llynedd. Nid ymdrechu i sicrhau uchelgais yw hynny, Brif Weinidog.’

Eich geiriau chi. Felly, beth yw eich uchelgais, Ysgrifennydd y Cabinet, ac a fyddwch, felly, yn gosod targedau newydd?

Yn gyntaf, hoffwn ddweud bod PISA yn parhau i fod yn ddangosydd pwysig iawn o sut y mae’r system addysg yng Nghymru yn perfformio. Nid hwnnw yw’r unig ddangosydd, ond mae’n un pwysig os yw ein myfyrwyr am gystadlu mewn economi fyd-eang pan fyddant yn gadael y system addysg. Bydd yr Aelod yn ymwybodol fod myfyrwyr Cymru wedi cyflawni’r rownd olaf o brofion PISA yn yr hydref y llynedd. Rydym yn disgwyl i’r canlyniadau hynny gael eu cyhoeddi yn yr hydref eleni. Rwy’n gobeithio y byddwn yn gwneud gwelliannau, ond rwy’n siŵr y bydd yr Aelod yn maddau i mi nad wyf mewn sefyllfa i ddylanwadu arnynt mewn unrhyw fodd gan i mi ddod i’r rôl hon rai misoedd ar ôl i’r profion hynny gael eu cynnal.

Yr hyn rwy’n glir yn ei gylch yw bod gweithrediad llwyddiannus cwricwlwm newydd, yn seiliedig ar ‘Dyfodol Llwyddiannus’ gan Donaldson, yn rhoi’r cyfle gorau i’n plant gystadlu’n rhyngwladol gyda’u cymheiriaid ar draws y byd, a dyna’n sicr fydd fy ffocws yn y misoedd nesaf i wneud yn siŵr y datblygir y cwricwlwm a bod ysgolion ac athrawon mewn sefyllfa i gyflawni hynny.

Diolch. Symudwn at lefarydd UKIP, Mark Reckless. Na?

Nid oes gennyf gwestiynau ar yr achlysur hwn.

Iawn. Diolch yn fawr iawn. Symudwn felly at lefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Darren Millar.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi hefyd groesawu Ysgrifennydd y Cabinet i’w chwestiynau cyntaf—[Torri ar draws.]

[Anghlywadwy.]—os gwelwch yn dda.

[Yn parhau.]—ar faterion addysg yma yn y Senedd. [Torri ar draws.] Os yw’r Aelodau yn barod, rwyf am barhau.

Roeddwn wrthi’n dweud, rwyf newydd ofyn iddynt unwaith, ni fyddaf yn gofyn eto.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe gyhoeddoch ddatganiad yn ddiweddar ar y Bil anghenion dysgu ychwanegol a’r cynnydd rydych yn gobeithio ei wneud ar hwnnw. A allwch nodi’r amserlen rydych yn disgwyl cyhoeddi Bil drafft i’w ystyried gan y Cynulliad?

A gaf fi ddweud pa mor falch yr wyf y bydd Darren Millar yn fy nghysgodi? Ar ôl gweithio’n agos â’n gilydd dros y pum mlynedd diwethaf ar y pwyllgor iechyd, byddwn wedi gweld ei golli pe na bai’r newid wedi’i wneud. Fe fyddwch yn ymwybodol o ddatganiad y Prif Weinidog fod y Bil anghenion dysgu ychwanegol yn flaenoriaeth ddeddfwriaethol i’r Llywodraeth; mae’n hen bryd ei gael. Rwy’n gwybod ei fod yn destun gofid i lawer nad oedd y Llywodraeth mewn sefyllfa i symud ymlaen â hyn yn y tymor diwethaf. Caiff y Bil ei gyflwyno i’r Cynulliad gan fy nghyd-Weinidog ac rydym yn gobeithio cyhoeddi Bil drafft cyn gynted ag y bo modd.

A allwch roi rhywfaint o hyder i ni ynglŷn â’r adnoddau a allai fod ynghlwm wrth y Bil, Ysgrifennydd y Cabinet? Un o’r pryderon sydd gan lawer o bobl yw na fydd ganddo ddigon o adnoddau o ran y canlyniadau y mae’r Bil yn gobeithio eu cyflawni, ac y bydd hynny’n effeithio’n anfanteisiol ar y cyfleoedd addysg i unigolion ag anghenion dysgu ychwanegol. Pa adnoddau sydd ynghlwm wrth hyn ar hyn o bryd, gan werthfawrogi’r ymateb rydych eisoes wedi ei roi o ran y trafodaethau rydych yn eu cael ag Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid ynglŷn â’r dyraniadau i’ch cyllideb yn y dyfodol?

Bydd yr Aelod yn ymwybodol, pan gyhoeddir y Bil, ochr yn ochr â hynny cyflawnir asesiad effaith rheoleiddiol a bydd yna asesiad ariannol hefyd, a fydd yn amlinellu’r adnoddau y bydd eu hangen er mwyn gallu gweithredu’r Bil hwnnw’n llwyddiannus.

Un ffordd, wrth gwrs, o ryddhau adnoddau fyddai cael gwared ar y consortia rhanbarthol fel yr argymellasoch mor frwd i’r Cynulliad y dylid bod wedi’i wneud cyn yr etholiadau. Edrychais ar eich maniffesto yn gynharach heddiw, o ran eich ymrwymiad, ac nid oedd yn awgrymu ar unrhyw adeg fod yr ymrwymiad i ddiddymu’r consortia rhanbarthol ynghlwm wrth ddiwygio llywodraeth leol. Felly, credaf fod hynny wedi dod yn dipyn o syndod i lawer o’r Aelodau yma heddiw.

A gaf fi roi cefnogaeth lwyr y Ceidwadwyr Cymreig i chi pe baech yn bwrw ymlaen i fod eisiau cael gwared ar y consortia rhanbarthol, yn enwedig o ystyried barn arolygiaeth Estyn mewn perthynas â’u hadroddiad diweddar ar gonsortia rhanbarthol gogledd Cymru, GwE, y cyfeirioch ato eisoes? Fe wyddoch eu bod wedi canfod ei fod yn anfoddhaol o ran rheoli adnoddau, a byddwn yn awgrymu nad yw hynny’n werth da am arian i drethdalwyr Cymru.

A gaf fi annog yr Aelod i ddarllen nid yn unig adran addysg maniffesto Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, ond y ddogfen gyfan? Mae llawer ynddo i’w argymell i chi. Mae gan y consortia ran bwysig i’w chwarae yn gwella addysg tra bo gennym system o 22 o awdurdodau lleol o hyd, y dangoswyd bod llawer ohonynt, yn y gorffennol, heb adrannau a swyddogaethau gwella addysg effeithiol o’u mewn. Yr hyn y mae’r Aelod yn hollol iawn yn ei ddweud yw bod adroddiad Estyn ar GwE, consortiwm gogledd Cymru, yn siomedig. Cyfarfûm â phrif arolygydd Estyn i drafod yr adroddiad hwnnw yr wythnos diwethaf. Cyfarfu fy swyddogion â chynrychiolwyr GwE ddoe. Nid yw’n ddigon da a bydd angen iddynt wella. Mae adroddiad Estyn ar y consortiwm yng nghanol de Cymru yn gwbl wahanol fodd bynnag. Cyhoeddir y pedwar adroddiad yn ystod yr haf, a byddaf yn cyfarfod â’r holl gonsortia ym mis Medi. Rwy’n disgwyl darpariaeth dda gan bob un ohonynt. Os nad yw hynny’n bosibl, bydd yn rhaid i ni ystyried rôl y consortia eto. Os na allant ychwanegu gwerth i gyrhaeddiad addysgol eu plant, bydd yn rhaid i ni ystyried eto.

Diolch. Symudwn yn ôl at y cwestiynau ar y papur trefn. Cwestiwn 3, Suzy Davies.

Yn sicr. Yng Nghymru, rydym wedi ymrwymo i addysg gynhwysfawr ar gyfer pawb.

Diolch yn fawr iawn. Rwy’n gwybod bod mater llwybrau diogel i’r ysgol o ddiddordeb arbennig i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, gan eich bod wedi gofyn cwestiynau ar ran eich etholwyr cyn hyn. Mae’n broblem i fy etholwyr i, hefyd. Hyd yn oed yn awr, mae’r llwybr cerdded i ysgol newydd Bae Baglan yn enghraifft o hyn i ddisgyblion blaenorol ysgol Cwrt Sart, sy’n cau cyn bo hir. Er nad yw’r ysgol newydd ar agor eto, aseswyd y llwybr cerdded i’r ysgol cyn cyflwyno canllawiau newydd Llywodraeth Cymru ychydig dros ddwy flynedd yn ôl. Nid wyf yn credu y byddai’r llwybr newydd yn bodloni’r meini prawf newydd. A wnewch chi weithio gyda’ch cyd-Aelodau yn y Llywodraeth i fynnu bod awdurdodau lleol yn ailasesu llwybrau i’r ysgol a gafodd eu cymeradwyo o dan yr hen feini prawf, ac i sicrhau eu bod yn cydymffurfio â chanllawiau 2014?

Diolch i’r Aelod. Gwn ei bod wedi gweithio’n galed iawn dros nifer o flynyddoedd ar y mater hwn. Yn wir, adolygodd Llywodraeth Cymru yn y Cynulliad diwethaf y canllawiau i raddau helaeth o ganlyniad i’r gwaith ymgyrchu a wnaeth hi yn y maes hwn. Rwy’n arddel y safbwynt synnwyr cyffredin nad yw trefniadau teithio yn addas os nad ydynt yn ddiogel. Fel y soniais yn gynharach mae’r ddeddfwriaeth sydd ar waith, Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008, yn gosod y gofynion statudol ar gyfer cludo plant o’r cartref i’r ysgol. Os nad yw llwybr yn cael ei ystyried yn ddiogel, yna ni ellir disgwyl i blentyn gerdded i’r ysgol. Mae hyn yn berthnasol hyd yn oed os yw’r pellter rhwng y cartref a’r ysgol yn llai na’r meini prawf milltiroedd statudol ar gyfer cludiant am ddim. Rwy’n ymwybodol fod Llywodraeth Cymru wedi rhoi tua £150,000 i gyngor sir Castell-nedd Port Talbot er mwyn datblygu llwybrau i’r ysgol newydd, felly mae’n siomedig iawn clywed, er y gwariant hwnnw, fod rhieni’n dal yn bryderus. Byddaf yn gofyn i fy swyddogion, ar y cyd â rhai Ysgrifennydd y Cabinet dros ddatblygu economaidd sydd â chyfrifoldeb dros y Mesur teithio gan ddysgwyr, i ystyried hyn eto.

Wrth gwrs, pan fydd disgyblion yn cyrraedd yr ysgol, rhaid iddynt wneud eu ffordd o gwmpas yr ysgol. Mae nifer o blant yn cael anhawster symud, mae rhai mewn cadeiriau olwyn, ond mae rhai hefyd yn cael anhawster i wneud eu ffordd o amgylch yr ysgolion. Sawl un o’r ysgolion sy’n methu â chydymffurfio’n llawn â’r Ddeddf Gwahaniaethu ar Sail Anabledd? Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau eu bod yn cydymffurfio?

Ar fy ngwir, Mike, rwyf wedi ymdrechu’n galed iawn i wneud yn siŵr fy mod wedi paratoi’n dda ar gyfer y cwestiynau hyn, ond nid oes gennyf y manylion hynny wrth law. Os yw’n dderbyniol i’r Aelod, byddaf yn ysgrifennu ato gydag union fanylion yr ysgolion sy’n cydymffurfio neu nad ydynt yn cydymffurfio â’r Ddeddf Gwahaniaethu ar sail Anabledd a’r cynlluniau sydd gennym. Rwy’n siŵr fod llawer o’r buddsoddiad yn rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn cyd-fynd â sicrhau bod ein hysgolion yn hygyrch i’n plant i gyd.

Access to early education of a high standard is an effective way of closing the attainment gap for children from disadvantaged backgrounds and ensuring the linguistic development of young children. At the moment, children living in permanent poverty in Wales are twice as likely to score lower than the average for their linguistic development at five years old as compared to their better-off peers. Now, during the election, Plaid Cymru proposed radical policies that would assist in closing that attainment gap, including offering a place in school for all children from three years old onwards. Research shows that starting school earlier actually tackles that link between poverty and poor attainment and lifts families out of poverty. Do you agree that we do need to work towards securing equal access to early education for all three-year-olds? If so, in order to achieve this, would you be willing to start planning for accepting children into schools at three years old?

Diolch i’r Aelod am y pwynt, sy’n un arbennig o berthnasol. Rydym yn gwybod, hyd yn oed ar y cam cynharaf, pan fydd plant yn dechrau yn yr ysgol, fod ein plant o’r cefndiroedd mwyaf difreintiedig eisoes ar ei hôl hi. Dyna pam, yr wythnos hon, fod Llywodraeth Cymru wedi lansio eu prosiect Parod i Ddysgu er mwyn ceisio rhoi gwybodaeth i rieni a gofalwyr am y pethau bach y gallant eu gwneud gartref i baratoi plant ar gyfer dechrau yn yr ysgol ac i wneud y cyfnod pontio hwnnw’n llwyddiant. Mae’r Llywodraeth hefyd yn cydnabod hyn yn natblygiad y grant amddifadedd disgyblion ar gyfer ein disgyblion cyfnod sylfaen, a byddaf yn ystyried beth arall y gallwn ei wneud yn y meini prawf hynny. Mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi dechrau cynllun i weithredu ymrwymiad maniffesto’r Blaid Lafur i ddarparu 30 awr o addysg a gofal plant. Mae’n bwysig iawn fod y ddarpariaeth honno o safon uchel ac y gall fod ar gael i’r plant tlotaf hynny fel eu bod hwy, hefyd, yn gallu manteisio ar hynny. Rwy’n edrych ymlaen at weithio gyda hi i edrych ar sut y gallwn wneud yn siŵr fod y pecyn addysg a gofal hwnnw’n goresgyn rhai o’r heriau sy’n wynebu ein plant o’n cefndiroedd mwyaf difreintiedig cyn iddynt ddechrau eu taith drwy’r ysgol.

Further education makes a significant contribution to skills development in Wales, increasing employability, careers pathways and public services. Further education colleges also help to increase economic prosperity as well as individual well-being and community life.

I thank the Minister for his answer. As he knows, a lot of discussions have happened in terms of how FE colleges can be a part of the twenty-first century schools programme. Does the Minister agree that that programme should include FE colleges? Indeed, in the Labour manifesto there was a commitment that the £2 million of investment would include FE colleges. Of course, investing means a lot more than buildings. Would the Minister share with us in the Assembly his vision for capital investment and also, perhaps, part of the specific strategy for FE in Wales?

I’d be happy to do that. Clearly, we do have an FE strategy that is part of the long-term strategy for post-16 education, and that includes skills and FE itself. We will continue to make capital investment, as the Member has suggested, but we are also looking at how we safeguard funding for further education in this year. The Member will be aware that the FE budget has suffered over the past few years, but Members will also be aware that the current budget does show a 2 per cent increase in the funding of FE for this financial year.

A gaf fi dynnu sylw’r Gweinidog at Goleg Penybont, a osodwyd ar y brig y llynedd o blith ein sefydliadau addysg bellach yng Nghymru mewn perthynas ag iechyd a lles, cymorth a chefnogaeth, gwybodaeth a chyngor, ac ymatebolrwydd i fyfyrwyr? Ond yn ogystal â lefelau ardderchog o foddhad myfyrwyr a llwybrau academaidd rhagorol, mae hefyd yn helpu i ddarparu prentisiaethau o safon ar y cyd â chyflogwyr lleol a rhanbarthol. Felly, a all y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y sefyllfa bresennol gyda’r ardoll brentisiaethau mewn perthynas â Chymru? Mae’n ymddangos y gallem fod ar ein colled yn hynny o beth. Ond hefyd, ar ôl y bleidlais i adael yr UE, beth yw’r sefyllfa o ran yr arian o gronfa gymdeithasol Ewrop a oedd yn mynd tuag at brentisiaethau a chefnogi prentisiaethau? Sut y mae gwneud iawn am y diffyg a allai ddod yn amlwg bellach yn ystod yr ychydig flynyddoedd nesaf a gwneud yn siŵr ein bod yn gallu cadw’r buddsoddiad hwnnw mewn prentisiaethau o safon yn ein colegau addysg bellach ledled Cymru?

Mae’r cyfrifoldeb dros brentisiaethau a’r meysydd hynny ym mhortffolio’r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth, ac mae hi yma yn y Siambr, a bydd wedi clywed y cwestiwn hwnnw ac yn ymateb maes o law rwy’n siŵr. Ond a gaf fi ddweud hyn: mae’n bwysig ein bod yn sicrhau bod safon yr addysg a ddarperir gan addysg bellach yn cael ei fonitro, ei ddeall a’i ddathlu yn y ffordd y mae’r Aelod wedi ei wneud? Byddwn yn cynnal adolygiad dros y tair blynedd nesaf i sicrhau bod gennym yr arweinyddiaeth a’r ymatebolrwydd i gyflogwyr, yn ogystal â’r cryfder cyllidol sy’n angenrheidiol o fewn sefydliadau unigol, a byddaf yn adrodd wrth y Siambr am y cynnydd ar hynny.

Ond yn gyffredinol, fel y dywedodd y Prif Weinidog wrth y Siambr ddoe, gwyddom fod £650 miliwn yn mynd i gael ei golli bob blwyddyn o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd. Nid wyf yn meddwl bod llawer o bobl yn y Siambr hon sy’n credu am funud y bydd Prif Weinidog Prydain yn gwneud addewid i sicrhau y bydd pob ceiniog o hwnnw’n cael ei roi i Gymru. Gwyddom na allwn ymddiried yn y Torïaid gyda phethau o’r fath. Felly, gwyddom ein bod yn wynebu anawsterau sylweddol yn y blynyddoedd nesaf, a’r modd y gwneir y cytundebau cyffredinol o ran Llywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU a’r Undeb Ewropeaidd wrth i ni wynebu’r blynyddoedd i ddod fydd yn effeithio ar ein gallu i ariannu’r prosiectau hyn yn y dyfodol.

Rwy’n sylweddoli, Weinidog, fod prentisiaethau yn rhan o gylch gwaith Gweinidog portffolio arall, ond rwy’n siwr eich bod yn gwybod am gynllun prentisiaeth Sir Benfro, sy’n anelu at gynyddu nifer y bobl ifanc sy’n cael hyfforddiant yn y sector ynni ar draws Sir Benfro, cynllun a gefnogir gan sefydliadau megis Awdurdod Porthladd Aberdaugleddau, sy’n noddi cyflogwyr. Nawr, mae hon, wrth gwrs, yn enghraifft wych o fusnesau lleol a darparwyr addysg yn gweithio gyda’i gilydd i ddatblygu prentisiaethau sy’n bwysig i’r economi leol. Felly, a allwch ddweud wrthym beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog a chynorthwyo mwy o fusnesau i ymgysylltu â sefydliadau addysg bellach, fel Coleg Sir Benfro, fel bod colegau addysg bellach Cymru ar y blaen yn y gwaith o gyflwyno rhaglenni sy’n adlewyrchu marchnadoedd sgiliau lleol mewn gwirionedd?

Cytunaf yn llwyr â’r pwynt a wnaeth yr Aelod yn ei gwestiwn. Rwy’n meddwl bod y berthynas rhwng cyflogwyr a cholegau a sefydliadau addysg bellach yn gwbl allweddol er mwyn cyflwyno rhaglen brentisiaeth sy’n ateb anghenion y boblogaeth leol a’r economi leol. Un o’r disgwyliadau sydd gennyf yw bod pob sefydliad addysg bellach yn ymatebol i gyflogwyr lleol. Gwyddom fod hynny’n wir am y rhan fwyaf, a gwyddom hefyd, lle mae gennym nifer o gyflogwyr mawr ac arwyddocaol—. Cyfeiriodd yr Aelod at awdurdod porthladd Aberdaugleddau; gallech gyfeirio yn yr un modd at y purfeydd yn yr un math o ardal. Lle y ceir cyflogwyr mawr iawn, gwyddom fod yr ymatebolrwydd yno eisoes. Weithiau os oes gennych economi sy’n cael ei dominyddu gan fentrau bach a chanolig eu maint, rwy’n pryderu nad yw pob un o’r anghenion hynny’n cael eu deall yn llawn ar draws y wlad i gyd, a dyna un maes y byddaf yn canolbwyntio arno yn ystod y blynyddoedd nesaf.

Rydym yn awyddus i drawsnewid disgwyliadau, profiadau a chanlyniadau i bob dysgwr, gan gynnwys dysgwyr mewn ysgolion arbennig. Bydd cyflwyno’r Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru) sydd ar y gorwel yn garreg filltir allweddol yn y daith tuag at newid sydd eisoes wedi cychwyn.

Bydd y Gweinidog yn ymwybodol o’r gwaith ardderchog a wneir gan ysgol anghenion arbennig Trinity Fields yn etholaeth Caerffili dan arweiniad y pennaeth, Ian Elliott, a’i staff rhagorol. Rwy’n datgan buddiant yma fel un o lywodraethwyr y sefydliad hwnnw. Fel llawer ohonom yn y Siambr, ac arweinwyr yr ysgol, rydym yn cefnogi egwyddorion y Bil anghenion dysgu ychwanegol a’r hyn y mae’n ceisio ei gyflawni, ond ar hyn o bryd, nid yw’r ysgol ond yn gyfrifol am ddisgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol hyd nes eu bod yn 19 oed. O ystyried hynny, a allwch roi gwybod i mi sut y bydd Llywodraeth Cymru yn defnyddio’r Bil hwn i sicrhau ymrwymiad llawn y gwasanaeth iechyd gwladol a’r byrddau iechyd i ddarparu’r adnoddau a’r gwasanaethau i ddisgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol cymhleth hyd nes eu bod yn 25 oed?

Diolch. Wrth gwrs, rwy’n ymwybodol iawn o’r gwaith a wnewch chi fel llywodraethwr ac eraill yn Trinity Fields. Rwyf hefyd yn ymwybodol fod yr ysgol wedi cael ei chydnabod gan Estyn yn yr adroddiad blynyddol fel un y mae ei gwaith yn arwain y sector, ac rwy’n meddwl bod hynny’n rhywbeth i’w ddathlu eto. Mae’n wych gweld y gwaith sy’n cael ei wneud gan ysgolion ar hyd a lled Cymru.

Atebodd Ysgrifennydd y Cabinet gwestiwn cynharach yn dweud y bydd y Bil anghenion dysgu ychwanegol yn cael ei gyhoeddi maes o law ac y bydd yn rhoi cyfle bryd hynny i ni ddadlau a thrafod sut rydym yn cyflawni a sut y byddwn yn sicrhau bod gennym y fframwaith statudol cywir yn sail i’r broses o gyflawni’r gwaith hwn. Gallaf roi sicrwydd i’r Aelod dros Gaerffili y byddwn yn sicrhau bod y broses o bontio o addysg i fod yn oedolyn yn cael ei chynllunio a’i chefnogi’n well, a byddwn yn fwy na hapus i barhau i gael y drafodaeth honno, o ran y ddeddfwriaeth y byddwn yn ei drafftio ac yn ei chyflwyno gerbron y Cynulliad Cenedlaethol, ond hefyd o ran sut y darperir y gefnogaeth honno y tu allan i’r fframwaith statudol.

Angela Burns.

Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd dros dro. Weinidog, yn y—[Torri ar draws.]

“Acting”?

Mae’n ddrwg gennyf. [Chwerthin.]

Popeth yn iawn.

Derbyniwch fy ymddiheuriadau.

Na, popeth yn iawn. Gallaf actio os ydych am i mi wneud, ond ni fyddech yn hoffi fy ngweld yn actio. Ewch ymlaen.

Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Fy ymddiheuriadau.

Weinidog, a allech chi gadarnhau i ni, o ran yr ymgynghori a wnaed gan Lywodraeth flaenorol Cymru ar y Bil anghenion dysgu ychwanegol—? Rwy’n gwybod bod y Gweinidog addysg blaenorol wedi dweud y byddai’n ymgynghori eto. Nid oedd unrhyw un o’r elfennau yn gofyn i rieni a gofalwyr am eu barn ynglŷn â throsglwyddo’r rhai yn eu gofal, eu plant, i ysgolion dysgu ychwanegol neu ysgolion arbennig, oherwydd, fel y gwyddoch, ychydig ohonynt sydd yna yng Nghymru ac mae’n rhaid i bobl ifanc deithio pellteroedd enfawr. I blentyn sydd eisoes dan anfantais ddifrifol, naill ai’n feddyliol neu’n gorfforol neu’r ddau, gall y daith honno ynddi ei hun beri straen a phwysau enfawr ac ychwanegu oriau at eu diwrnod. Tybed a fyddwch yn derbyn adborth pellach ar hynny er mwyn i chi allu cynnwys darpariaeth neu ddatganiad neu ganllawiau ar yr union fater hwnnw yn y Bil anghenion dysgu ychwanegol arfaethedig.

Rwy’n sicr yn hapus i wneud hynny. Yr wythnos diwethaf cyhoeddais ymateb y Llywodraeth i ymgynghoriad ar y Bil drafft. Nawr, os nad yw’r Aelod yn credu ein bod wedi ymdrin yn llawn â’r meysydd hynny, yna byddwn yn ddiolchgar pe gallai ysgrifennu ataf a byddaf yn sicr o wneud hynny. Ond o ran y pwynt cyffredinol a wnaed yn y cwestiwn, wrth gwrs, rwy’n cytuno’n llwyr fod angen i ni fabwysiadu ymagwedd gyfannol at bolisi yn hytrach nag ymagwedd sydd ond yn penderfynu ac yn pennu beth sy’n digwydd yn yr ystafell ddosbarth heb gydnabod y cymorth ehangach sydd ei angen i ddarparu profiad addysgol llawn i’r plant hynny. Felly, os nad yw’r Aelod neu unrhyw Aelod arall yn credu ein bod wedi cynnwys y pwyntiau hynny’n llawn yn yr ymateb, yna byddwn yn hapus i wneud hynny.

Fe ddywedaf fod y Prif Weinidog wedi cyhoeddi yr wythnos diwethaf y bydd y Bil hwn yn rhan o flwyddyn gyntaf ein rhaglen ddeddfwriaethol. Ar hyn o bryd, rydym yn edrych ar amserlen ar gyfer hynny, a byddaf yn gwneud datganiad i’r Cynulliad Cenedlaethol cyn gynted ag y bo modd, pan fyddwn yn gallu deall beth fydd yr amserlen a phryd y byddwn yn gallu cyhoeddi’r ddeddfwriaeth. Felly, bydd yr Aelodau’n cael cyfle wedyn i edrych eto ar y mater hwn.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am y cwestiwn amserol? Mae dysgwyr ar hyn o bryd yn astudio gwleidyddiaeth a materion cyfoes drwy’r fframwaith addysg bersonol a chymdeithasol a bagloriaeth Cymru sydd newydd ei ailwampio. Mae’r cwricwlwm newydd yn cael ei gynllunio gyda phedwar diben yn ganolog iddo a bydd yn helpu pob unigolyn ifanc i ddatblygu’n ddinasyddion moesol a gwybodus yng Nghymru ac yn wir, yn y byd.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw. Yn refferendwm diweddar yr UE, pleidleisiodd 73 y cant o bobl 18 i 24 oed dros aros yn yr UE. Fodd bynnag, dim ond 43 y cant o’r rhai a oedd yn gymwys i bleidleisio a wnaeth hynny mewn gwirionedd, o gymharu â chyfanswm y nifer a bleidleisiodd, sef 72 y cant. Mewn gwirionedd, yn ystod etholiadau’r Cynulliad, cyfarfûm â’r unig bleidleisiwr yng Nghaerdydd a oedd yn cael ei phen-blwydd yn 18 oed ar ddiwrnod yr etholiad, ac fe aeth i bleidleisio. Ond dywedodd wrthyf ei bod hi a’i ffrindiau’n teimlo nad oedd ganddynt ddigon o wybodaeth am wleidyddiaeth a dewisiadau, a beth y gallech ei wneud drwy ddemocratiaeth mewn ysgolion. Felly, a oes unrhyw beth pellach y mae’n meddwl y gellid ei wneud i annog pobl ifanc i gydnabod pa mor bwysig yw’r broses bleidleisio, a pha fath o benderfyniadau y gellir eu gwneud?

Diolch i’r Aelod am y sylwadau hynny. Fel y dywedais, mae hyn eisoes wedi’i gynnwys yn y cwricwlwm presennol, ac mae gan Estyn rôl yn sicrhau bod y cwricwlwm hwnnw, fel y mae ar hyn o bryd, yn rhoi’r wybodaeth sydd ei hangen i blant a myfyrwyr allu cymryd rhan ym mhob agwedd ar fywyd Cymru.

Gyda golwg ar y cwricwlwm newydd, sy’n cynnwys datblygu dinasyddion moesol a gwybodus yn un o’i bedwar amcan allweddol fel y dywedais, drwy rwydwaith o ysgolion arloesol mae addysgwyr yn ganolog i’r broses o ddatblygu’r cwricwlwm newydd, a’r trefniadau asesu o’i gwmpas, a fydd yn rhoi mwy o gyfrifoldeb i ysgolion ac addysgwyr dros benderfynu sut y dysgir y pynciau hyn. Ond maent yn agwedd sylfaenol ar y math o addysg rydym yn disgwyl i’n pobl ifanc ei chael, yn awr ac yn y dyfodol.

I am tempted, given the events of the past few weeks, to say that it’s not young people who need to improve their understanding of politics, but perhaps older people. But, certainly, we as parties are duty bound to disseminate information and to encourage people to participate in democracy.

But, specifically on this point, you’ve already mentioned the purpose of the new curriculum, and the way that will make provision that is different to past provision. Are you therefore still clear that this is the best way forward? That is, as the new Cabinet Secretary, are you going to implement those four new purposes of the proposed Donaldson curriculum? Where now do you stand on the particular section of the curriculum decided upon by Huw Lewis, namely to replace religious education with a new set of principles turning around philosophy and ethics?

A gaf fi gytuno’n llwyr gyda’r Aelod efallai nad pobl ifanc oedd angen i ni fod wedi rhoi gwybodaeth well iddynt yn y cyfnod yn arwain at ganlyniad y refferendwm? Ac wrth fynegi fy nhristwch a fy siom ynghylch y canlyniad, y bobl ifanc hynny yr effeithir arnynt mewn gwirionedd gan y penderfyniad hwn yn fwy nag unrhyw un arall yn ein natur. Ac mae wedi bod yn ffynhonnell siom fawr i mi, ar y cam cynnar hwn, i barhau i weld myfyrwyr MA yn dod ataf fel Gweinidog, yn ddibynnol ar y cyllid a gawn gan yr Undeb Ewropeaidd—popeth o brosiectau i gefnogi datblygiad o sgiliau codio yn ein hysgolion, i laeth ysgol am ddim. Ac rwy’n gobeithio y bydd y rhai a oedd o blaid pleidlais i adael yn sicrhau na fydd rhaid colli yr un o’r cynlluniau hynny sy’n cael eu hariannu gan arian Ewropeaidd yn fy adran oherwydd na allant gadw at eu gair. Ac rwy’n disgwyl na fydd ceiniog yn llai ar gyfer addysg plant Cymru yn deillio o gronfeydd yr UE gan y bobl a wnaeth yr addewidion hynny.

Rwy’n gwbl ymrwymedig i ddilyn argymhellion adolygiad Donaldson. Mae’r cwricwlwm presennol wedi ei wreiddio yng nghwricwlwm cenedlaethol 1988 a gadewch i ni ei wynebu, fe’i hysgrifennwyd cyn cwymp Wal Berlin, cyn ffonau symudol a chyn y we fyd-eang, ac mae’n sôn am ddisgiau hyblyg, o ran yr hyn y mae’n disgwyl i athrawon ei ddysgu i’n plant. Mae’n rhaid i ni symud ymlaen, ac rwy’n gwbl ymrwymedig i ddilyn argymhellion Donaldson. Mae ein hysgolion arloesol yn gweithio’n galed iawn arno; rydym yn gwneud cynnydd da, er enghraifft ar y fframweithiau cymhwysedd digidol, a fydd ar gael o fis Medi ymlaen. Gwn fod y mater ynglŷn ag addysg grefyddol wedi achosi rhai pryderon, ac ar y pwynt hwn, nid oes gennyf gynlluniau i newid y penderfyniad a wnaed gan y Gweinidog blaenorol yn hynny o beth—dim cynlluniau.

A yw disgiau hyblyg wedi dyddio mewn gwirionedd, Ysgrifennydd y Cabinet? Mae’n rhaid i mi gadw i fyny gyda’r oes, onid oes? Byddwch yn dweud wrthyf nesaf nad oes gwifrau ar ffonau, ond dyna ni. [Chwerthin.]

Rydym wedi cael nifer o ddadleuon yn y Siambr hon dros y blynyddoedd, Ysgrifennydd y Cabinet, ynglŷn â gostwng yr oedran pleidleisio, ac mae rhan o’r ddadl honno yn aml wedi cynnwys yr angen i geisio gwella dealltwriaeth pobl iau o wleidyddiaeth. Ac rwy’n cytuno â’r amcan hwnnw. Nid bod yn nawddoglyd yw hynny: pan fyddaf yn ymweld ag ysgolion yn fy etholaeth, mae pobl ifanc yn dweud wrthyf, ‘Byddem yn hoffi cael mwy o wybodaeth am wleidyddiaeth ac am y systemau gwleidyddol, a hyd yn oed am bethau mor syml â sut rydych yn pleidleisio, lle mae’r pleidleisiau’n cael eu cyfrif, a sut y rhoddir ystyriaeth i hynny.’ Gwrandewais gyda diddordeb arnoch, ac rwy’n cytuno gyda’ch atebion i Simon Thomas a Julie Morgan. A wnewch chi weithio i gael addysg wleidyddiaeth well yn yr ysgolion, fel bod pobl ifanc yn teimlo eu bod wedi’u paratoi ar gyfer mynd allan i bleidleisio, ar ba oedran bynnag y gallai hynny fod yn y dyfodol?

Gwnaf yn wir, ac fel y dywedais, mae’r fagloriaeth Gymreig newydd, a gyflwynwyd gyntaf i’w dysgu ym mis Medi y llynedd, yn cynnwys dinasyddiaeth fyd-eang fel un o’i phedair her graidd. Ceir darpariaeth ar hyn o bryd yn y cwricwlwm cyfredol, ond wrth i ni ddatblygu ein cwricwlwm newydd, drwy ein hysgolion arloesol, bydd yna ffocws cryf, fel y dywedais, ar sicrhau bod ein plant, pan fyddant yn gadael addysg, yn ddinasyddion moesol a gwybodus, ac yn gallu chwarae rhan lawn ym mhob agwedd ar ein cymuned a’n cymdeithas.

The Welsh Government is committed to meeting the needs of all learners, including those with autism. Through our focus on workforce development, through our strategic action plan and through our programme to transform additional learning needs support, we will ensure that autistic learners receive the provision that they need.

Thank you. I recently raised an issue with the leader of the house on a local issue brought to me by a constituent, who is trying to keep an autistic grandchild in a special school, Maes y Coed, in the Neath area for an extra year, in addition to the school year, until they can reach agreement with Abertawe Bro Morgannwg health board on the long-term future. There is provision to allow this to happen in exceptional circumstances; however, the director of education in Neath Port Talbot council has to date refused. Can you tell me what advice you as a Minister, or as a Government, are giving on these exceptional cases, so that young people who don’t received a service post school can remain in the sector to receive the support that they so desperately need?

If the Member could write to me with this example that she has discussed in the Chamber, I’d be very happy to respond to the specific points that she raised with me. But, could I just say, generally, as a Government—? The Member’s had an opportunity to read the current plan or scheme, which has been changed in the last year, and the plan that Mark Drakeford launched before the election as the health Minister. We need to ensure that every person who needs support and needs a differential curriculum, whatever it may be, receives that, in whichever school or setting they receive their education. We will ensure that that does happen, either through the Bill that we’ve already discussed in this session, or through ensuring that the support is available outwith that. But I’d be very happy to respond directly to the Member on the example that she’s raised.

Weinidog, rwy’n falch iawn o glywed yr ateb rydych newydd ei roi i Bethan Jenkins mewn perthynas â’r strategaeth sydd wedi bod ar y gweill. Fodd bynnag, strategaeth yw strategaeth ac nid oes unrhyw rwymedigaethau cyfreithiol ar awdurdodau a chyrff cyhoeddus a dyna un o ganlyniadau’r Ddeddf awtistiaeth. Rwyf wedi cyfarfod â llawer o rieni sydd wedi cael trafferth cael gwasanaethau ar gyfer eu plant mewn gwirionedd, weithiau oherwydd nad yw awdurdodau lleol yn gwrando ar arbenigwyr megis therapyddion a chlinigwyr, ac maent yn gweld ymddygiad mewn ysgol lle nad yw plentyn gyda lefel uchel o anhwylderau yn y sbectrwm awtistig mewn gwirionedd yn arddangos ymddygiad o’r fath mewn amgylchedd ysgol arferol. A wnewch chi edrych ar y canllawiau i sicrhau bod awdurdodau lleol yn gwrando ar glinigwyr a therapyddion, ac yn cymryd cyngor ganddynt, fel y gellir rhoi cymorth y mae cymaint o’i angen arnynt i rieni?

Gwnaf, yn sicr; byddwn yn sicr o wrando ar hynny, ond hoffwn fynd ymhellach na hynny hefyd, oherwydd os oes anawsterau, fel rydych chi a’r Aelod dros Orllewin De Cymru wedi disgrifio, a bod hynny’n arwain at y farn fod yna yn broblem fwy systemig nag anawsterau unigol, yna, yn amlwg, bydd yn rhaid i ni weithredu’n llawer mwy helaeth ar hynny. Mae’r Aelodau’n ymwybodol o’r cytundeb rhwng y Prif Weinidog ac arweinydd Plaid Cymru, yn yr ystyr y byddwn yn edrych ar y strategaeth awtistiaeth dros y misoedd nesaf ac yn edrych i weld a oes gofyniad i ddeddfu ar y mater hwn neu a oes angen i ni wneud darpariaethau deddfwriaethol ar gyfer y cynllun gweithredu strategol. Gadewch i mi ddweud wrth yr Aelodau fod hynny’n rhywbeth rwy’n ei ystyried yn ddifrifol iawn ac os oes angen cymryd camau deddfwriaethol yn sail i ddarparu’r gwasanaethau hyn, yna ni fyddwn yn oedi rhag gwneud hynny.

Mae ymchwil yn awgrymu’n gryf y gall gweithgarwch corfforol fel chwaraeon effeithio’n gadarnhaol ar allu plentyn awtistig i gyfathrebu ac ymwneud ag eraill a gall leihau’r straen y mae eu problemau’n eu hachosi iddynt. Mae pob person ag anabledd yn unigryw ac mae ganddynt eu hanghenion addysgol penodol eu hunain. Lle mae gweithwyr proffesiynol o’r farn y byddai plentyn penodol yn elwa o weithgarwch corfforol penodol neu chwaraeon sydd ond ar gael yn ystod oriau ysgol, a wnaiff y Gweinidog gefnogi rhyddhau plentyn o’r fath o ysgol, fel y gall fanteisio ar therapïau amgen fel chwaraeon?

Yn amlwg, mae’r math o raglen ddysgu sy’n cael ei darparu ar gyfer pob disgybl unigol yn fater iddynt hwy a’r gweithwyr proffesiynol sy’n ymdrin â hwy. Nid wyf yn siŵr y byddai’n briodol i mi, fel Gweinidog, farnu ar y mathau hynny o benderfyniadau neu i wneud sylwadau ar hynny heb ddeall anghenion unigol y disgybl. Ond a gaf fi ddweud hyn wrthych? Rwy’n credu ei bod yn bwysig i ni gydnabod bod pobl yn gallu manteisio ar y cwricwlwm gwahaniaethol sydd ei angen arnynt, eu bod yn cael cymorth i sicrhau eu bod yn cael y gorau o addysg o’r fath, y dysgu hwnnw a’r cwricwlwm hwnnw a’n bod ni, fel Cynulliad Cenedlaethol, yn rhoi’r strwythurau a’r fframweithiau cenedlaethol ar waith fel na fyddwn yn gweld y methiannau y mae Aelodau unigol yn eu disgrifio yma o bryd i’w gilydd.

Diolch yn fawr iawn, Weinidog.

Symudwn at eitem 3 ar yr agenda, sef cwestiynau i’r Cwnsler Cyffredinol. Cwestiwn 1, Simon Thomas.

A gaf fi ddiolch i chi yn gyntaf am y cwestiwn—y ddau gwestiwn a gyflwynwyd gennych mewn gwirionedd? Rwyf am ddweud fy mod wedi sylwi, ers i mi gael fy mhenodi, fod nifer y cwestiynau wedi haneru mewn gwirionedd. Rwy’n credu ein bod wedi treulio’r pum mlynedd diwethaf yn meddwl am ffyrdd creadigol o ofyn cwestiynau i’r Cwnsler Cyffredinol er mwyn ennyn ateb a gwnaf fy ngorau i dreulio’r pum mlynedd nesaf yn meddwl am ffyrdd creadigol o ateb y cwestiynau hynny.

Ond mewn ymateb uniongyrchol i’r cwestiwn, fel swyddog y gyfraith, fy mlaenoriaethau yw cynorthwyo’r Llywodraeth i gyflawni ei rhaglen lywodraethu, cynnal rheolaeth y gyfraith, gwella mynediad at gyfreithiau Cymru, a sicrhau ein bod yn gallu sicrhau’r fargen orau i bobl Cymru.

I thank the Counsel General for that response, and I welcome him to his new role, of course, by saying that I’m looking forward to five years of asking questions of him, as I asked of his predecessor.

Among those priorities, how important does the Government of the Counsel General consider the fact that the European convention on human rights is part of Welsh law through Welsh legislation? Of course, there is some mention that the Westminster Government will replace that with some sort of bill of rights that will be a lot more ambiguous. Is it the Government’s intention to defend the fact that the convention is part of the law and is a foundation of how we work here in the Assembly?

Wrth gwrs, mae’r confensiwn a Deddf Hawliau Dynol 1998 yn hawliau sy’n rhaid i ni eu hymgorffori yn ein deddfwriaeth Gymreig ein hunain. Mewn gwirionedd, rhaid i Lywodraeth y DU wneud yr un peth gyda’i deddfwriaeth ei hun. Wrth gwrs, cawsom y sylwadau heddiw gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru fod deddf hawliau dynol yn mynd i gael ei chyflwyno. Tybiaf eich bod chi hefyd, ynghyd â llawer o rai eraill, wedi cyfarfod â’r pwyllgor gwreiddiol a sefydlwyd i edrych ar ddeddf hawliau dynol. Daeth i’r casgliad mewn gwirionedd na allent gyflawni eu swyddogaeth heb danseilio rhai o’r hawliau sylfaenol a oedd eisoes yn eu lle.

Credaf fod y confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol yn un o’r trysorau mawr a roddodd y Deyrnas Unedig i Ewrop. Cafodd ei ddrafftio gan gyfreithwyr Ewropeaidd; cafodd ei ddrafftio a bu rhai cyfreithwyr gwych a sefydledig o Gymru ynghlwm wrth y gwaith—yn aml, pobl a oedd wedi dysgu eu crefft a meithrin eu dealltwriaeth o bwysigrwydd yr egwyddorion hyn yn ystod treialon Nuremberg. Wrth gwrs, yn eu plith roedd yr Arglwydd Elwyn-Jones, a llawer o bobl eraill o Gymru a luniodd hwnnw. Felly, rwy’n meddwl bod y cyfraniad a wnaed gennym iddo—. Rydym wedi gosod y safonau mewn gwirionedd. Rydym wedi sefydlu’r fframwaith deddfwriaethol arno. Cafodd ei hyrwyddo gan Winston Churchill, a chaiff ei gydnabod yn rhyngwladol fel un o’r cyfraniadau mawr i sefydlu safonau, hawliau, ar draws y byd. Yn fy marn i, byddai’n gam difrifol iawn yn wir i wneud unrhyw beth sy’n tanseilio neu’n tynnu’n ôl o’r safonau hynny mewn gwirionedd.

Rwy’n credu y bydd yr Aelod yn sylweddoli mai saith diwrnod yn unig sydd yna ers i mi ddechrau yn y swydd, felly ni fydd yn syndod nad wyf wedi cael unrhyw drafodaethau gyda swyddogion y gyfraith eraill ar y mater hwn, ond mae’n amlwg bod gadael yr UE yn newid cyfansoddiadol enfawr i’r DU. Bydd iddo oblygiadau pellgyrhaeddol hefyd o ran y setliad datganoli.

I thank the Counsel General for his response. May I tell him at the outset that his answers have been far more comprehensive than those I’ve received over the past five years, and that he himself received, on occasion, over the past five years?

I respect the fact that there hasn’t been a great deal of time since his appointment, or since the referendum itself, of course. But, in terms of the debate that we’ve just had in this Chamber, it is clear that the way in which European law has been transposed into Welsh law and UK law is going to be a very complex question to be resolved over the next few years. May I refer to an article in today’s ‘Western Mail’ by the barrister Emyr Lewis, who looks at how Welsh law will be part of the very complex question facing the legal profession over the next few years?

What steps will be in place? For example, does the Counsel General intend to announce some sort of scoping exercise that could cover the various directives that impact on law here, so that we can at least understand the scope of the work before we try and understand how to withdraw?

Rydych yn gofyn cwestiwn atodol pwysig iawn. Gwn fod adrannau Llywodraeth Cymru eisoes yn dechrau ar y broses benodol hon, ac rwyf innau hefyd, oherwydd mae yna lawer o agweddau a chymhlethdodau ynghlwm wrth yr holl broses hon. Er enghraifft, ni wyddom pa agwedd y mae Llywodraeth y DU yn mynd i’w mabwysiadu tuag at adael yr UE—er enghraifft, beth fyddai’r drefn ar gyfer galw erthygl 50 i rym. Gwelais adroddiadau—rwy’n siŵr fod yr Aelod wedi eu gweld hefyd—y gallai fod cais cyfreithiol am ddatganiad gan y llys ynglŷn ag a yw’n uchelfraint frenhinol neu a oes rhaid gosod deddfwriaeth. Gallai hynny fod yn arwyddocaol, pe bwrid ymlaen â hynny a’i fod yn llwyddiannus, gan y byddai’n golygu y byddai’n rhaid i rywbeth ddod gerbron y Senedd a fyddai’n gosod paramedrau ar gyfer y trafodaethau eu hunain.

Rwy’n credu hefyd mai’r cwestiwn arall, wrth gwrs, yw bod llawer o’r darnau o ddeddfwriaeth sy’n effeithio ar bobl, boed yn y DU, neu drwy ein deddfwriaeth ein hunain—pa un a fyddem am gadw’r rheini, pa un a allwn gadw’r rheini—yn effeithio’n fawr o ran agweddau ar bolisi Llywodraeth, er enghraifft. Rydym wedi cael nifer o drafodaethau ar gaffael ac rydym wedi cael Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, sy’n rhoi safonau arwyddocaol iawn hefyd, safonau y byddem am eu gweld yn cael eu cymhwyso mewn perthynas â’r rhai sy’n gweithio yn y wlad hon mewn gwirionedd. Ac wrth gwrs, gall fod effeithiau, gan fod llawer o’r hyn sydd wedi’i ddweud yn ymwneud â diddymu biwrocratiaeth, ond wrth gwrs, nid oes unrhyw un wedi llwyddo i gael unrhyw eglurhad clir ynglŷn â pha ddeddfau—beth yw’r fiwrocratiaeth—y byddai’r rhai a gefnogodd y cynnig i adael yr UE eisiau cyfyngu ar eu nifer.

Ni allaf ond mynd yn ôl at y dadleuon a gawsom pan lofnododd Llywodraeth y DU y bennod gymdeithasol, mai’r hyn oedd hi mewn gwirionedd oedd llawer o’r hawliau cymdeithasol a’r hawliau cyflogaeth. Os ydym ni, fel Llywodraeth, yn cefnogi cynnal safonau cyflogaeth uchel, mae’n amlwg y bydd y camau y gellid eu cymryd i leihau nifer y darnau hynny o ddeddfwriaeth o bwys mawr. Er enghraifft, rwy’n sylwi bod gwerthusiad wedi’i wneud o tua 2,500 o ddarnau o ddeddfwriaeth y Gymuned Ewropeaidd, ac mewn gwirionedd, o bob un o’r rheini, dim ond yn achos 48 ohonynt yn unig y methodd y Deyrnas Unedig â chael ei ffordd ei hun mewn gwirionedd.

Felly, yr hyn rydym yn sôn amdano yw nifer o agweddau ar ddeddfwriaeth y mae cynrychiolwyr Cymru, cynrychiolwyr y DU, Llywodraeth y DU ac yn y blaen, wedi eu hyrwyddo a’u heisiau mewn gwirionedd. Felly, os yw’r rhain yn ddarnau o ddeddfwriaeth rydym wedi ymwneud â’u cefnogi ac yn awyddus i’w gweld mewn gwirionedd, pam y byddem am eu gweld yn cael eu diddymu? Pam y byddem am eu gweld yn cael eu dirymu? Pam na fyddem, er enghraifft, am eu gweld yn cael eu cadw? Felly, rwy’n meddwl bod llawer o gwestiynau ond byddaf yn sicr yn adolygu hyn yn ofalus tu hwnt. Mae yna lawer o gymhlethdodau, nid yn lleiaf oherwydd nad ydym yn gwybod yn iawn i ba gyfeiriad rydym yn mynd. Mae’n amlwg nad oedd yna gynllun A neu gynllun B neu gynllun C o ran canlyniadau hyn, ond mae’n amlwg yn ddifrifol ac mae’n rhaid i ni ymdrin ag ef.

Diolch. Diolch yn fawr iawn, Gwnsler Cyffredinol.

Symudwn ymlaen at eitem 4 ar y rhaglen, sef dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig ar effaith refferendwm UE ar Tata Steel, a galwaf ar Caroline Jones i gynnig y cynnig.

Iawn. Diolch i chi—diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n cynnig yn ffurfiol y cynnig a gyflwynwyd yn enwau Neil Hamilton a minnau.

Mae’r cynnig UKIP ger eich bron heddiw yn adlewyrchu ein cred fod yr Undeb Ewropeaidd wedi llyffetheirio busnes Prydain â phentwr o fiwrocratiaeth a pholisi diwydiannol nad yw wedi ei gynllunio ar gyfer ein diwydianwyr yn sector gweithgynhyrchu Prydain. Mae’r problemau sy’n wynebu cwmnïau fel Tata Steel yn fy rhanbarth wedi cael eu trafod yma lawer gwaith, ond nes i’r cyhoedd ym Mhrydain bleidleisio i adael yr UE, roedd yn ymddangos nad oedd llawer y gallem ei wneud i achub y diwydiant dur, ac mae pob plaid a gynrychiolir yn y Siambr hon heddiw yn cytuno bod yn rhaid i’r DU gynnal capasiti cynhyrchu annibynnol.

Pan ymunasom â rhagflaenydd yr Undeb Ewropeaidd yn 1973, roedd y DU yn cynhyrchu bron i 26 miliwn o dunelli o ddur bob blwyddyn. Dros y pedwar degawd y buom yn aelod o’r UE a’r Gymuned Economaidd Ewropeaidd, mae hwn wedi gostwng yn ddramatig. Dros y pedwar degawd y buom yn aelod o’r UE, tyfodd ein cynnyrch domestig gros y pen 71 y cant, a’r UE yn ei chyfanrwydd 62 y cant yn unig, tra tyfodd cynnyrch domestig gros y pen yn Tsieina dros 1,000 y cant a Singapore dros 500 y cant—gwahaniaeth amlwg yn y perfformiad economaidd rhwng y dwyrain a’r gorllewin.

Mae yna rai sy’n dymuno parhau i glymu economi’r UE wrth economi ddi-fflach Ewrop, gan rybuddio am ganlyniadau difrifol os methwn ag aros yn rhan o’r farchnad sengl. Nid oes angen i ni fod yn aelodau o’r farchnad sengl er mwyn masnachu â’r UE 27. Gallwn barhau i brynu cig oen Seland Newydd, gwin Awstralia, cig eidion o Frasil, ceir Americanaidd ac electroneg Tsieineaidd, er nad oes yr un o’r gwledydd hynny’n aelodau o’r farchnad sengl. Yn wir, mae’r UE wedi methu’n llwyr â sicrhau cytundebau masnach gydag unrhyw un o’r gwledydd hyn.

Yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf, mae’r UE wedi ceisio cwblhau pum cytundeb masnach allweddol gyda’r UDA, Japan ac India, yn ogystal â Chymdeithas Cenhedloedd De-ddwyrain Asia a blociau masnachu Mercosur. Oherwydd diffyndollaeth mewn gwledydd Ewropeaidd eraill, mae’r UE wedi methu â chael bargen fasnach gydag unrhyw un o’r gwledydd neu’r blociau hynny. Mae ffigurau’r UE ei hun yn dangos bod hyn wedi costio bron 300,000 o swyddi i’r DU. Aelodau, ymhell o fod yn achubydd swyddi Prydeinig, mae’r UE wedi bod yn rhwystr i greu swyddi, economi ddisymud sy’n llusgo’r DU i lawr gyda hi. Diolch i’r drefn, pleidleisiodd pobl y DU dros wrthod parhau ein haelodaeth o’r UE, dros wrthod cynyddu biwrocratiaeth, dros wrthod sefydliad na all ddelio â gweddill y byd. Ond yn anad dim, pleidleisiodd y bobl dros wrthod sefydliad sy’n tynnu’n groes i’n lles cenedlaethol.

Ar adeg pan fo’n hallforion i weddill y byd yn tyfu, dylem fod yn mynd ar drywydd cytundebau masnach, yn hytrach na’i adael i’r Undeb Ewropeaidd. Mae dyfodol ein sector gweithgynhyrchu yn dibynnu ar ein gallu i fasnachu â gweddill y byd, ond yn bwysicach, mae dyfodol ein diwydiant dur yn dibynnu ar adael yr UE. Yn sgil y dirwasgiad byd-eang, gadawyd Tsieina gyda 200 miliwn tunnell amcangyfrifedig o ddur dros ben, dur yr aethant ati i’w ddympio ar farchnadoedd y byd. Cododd gweddill y byd dariffau er mwyn atal eu marchnadoedd rhag cael eu boddi â dur rhad o Tsieina. Cyflwynodd yr UDA dariffau masnach o 522 y cant ar ddur o Tsieina. Cyflwynodd yr UE dariffau o 16 y cant yn unig. O ganlyniad, mae mewnforion dur o Tsieina i’r UE—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Iawn, fe wnaf.

Diolch i chi am gymryd yr ymyriad. A ydych, felly, yn gresynu at rôl ASEau UKIP yn 2014 yn peidio â chefnogi moderneiddio a symud mecanweithiau tariff masnach ac amddiffyn masnach? Dyma eiriau cynrychiolydd UKIP:

Nid yw UKIP yn pleidleisio o blaid yr UE yn gwneud pethau ar ein rhan.

Nid oeddent yn malio am y diwydiant dur.

Pleidleisiodd Aelodau Seneddol Ewropeaidd UKIP yn erbyn gwelliant grŵp Llafur yr oedd Llafur yn honni y byddai’n arwain at fesurau gwrth-ddympio uwch. Ond nid oedd llawer o dystiolaeth o hyn ac ymataliodd UKIP—ymatal—fel rhan o egwyddor. Tariffau UE o 16 y cant yn unig—o ganlyniad, cododd mewnforion dur o Tsieina i’r UE dros 50 y cant. Mae hyn wedi cael effaith ddinistriol ar ddur y DU a Chymru.

Dair blynedd yn ôl ni ddefnyddiodd y DU un darn o far atgyfnerthu concrid Tsieineaidd, a’r llynedd barrau atgyfnerthu o Tsieina oedd bron i hanner yr holl farrau atgyfnerthu concrid yn y DU. Yn ôl UK Steel mae’r lefel hon o dwf yn ddigynsail ac yn bygwth holl fodolaeth cynhyrchiant barrau atgyfnerthu yn y Deyrnas Unedig. Aelodau, mae dyfodol diwydiant dur Cymru dan fygythiad. Mae dan fygythiad oherwydd dur rhad o Tsieina. Mae dan fygythiad oherwydd prisiau ynni uchel yn y DU, ac mae dan fygythiad oherwydd Undeb Ewropeaidd sy’n tangyflawni, ac sydd â mwy o ddiddordeb mewn biwrocratiaeth na masnach.

Gan fod y rhan fwyaf o’r cyhoedd yng Nghymru a Phrydain bellach wedi pleidleisio dros adael yr UE gallwn achub ein diwydiant dur. Ar ôl gadael yr UE gall perchnogion newydd Tata Steel, ynghyd â Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, edrych tuag at weddill y byd am farchnadoedd i’r dur gorau yn y byd yn ddi-os: dur Cymru. Yn y dyfodol, byddwn yn gallu mynnu bod yr holl waith adeiladu sy’n digwydd yn y DU yn defnyddio dur Prydain a Chymru heb bechu yn erbyn rheolau tendro a chaffael yr UE. Pan fyddwn yn rhydd o hualau’r UE, byddwn yn gallu cynorthwyo ein cynhyrchwyr dur gyda’u biliau ynni—y rhai mwyaf drud yn Ewrop—heb gyfyngiadau rheolau cymorth gwladwriaethol yr UE. Fel y gwyddoch, ni chaem ymyrryd mewn unrhyw fenthyciadau o unrhyw fath oherwydd rheolau cymorth gwladwriaethol. [Torri ar draws.] Ni chaem ac ni wnaethom.

Nid oes rhaid i chi gael sgwrs ar draws y Siambr. Parhewch â’ch araith os gwelwch yn dda.

Diolch. Aelodau, ar ôl gadael yr UE, bydd gan Tata Steel yn fy rhanbarth obaith gwell o oroesi ac fe’ch anogaf i gefnogi’r cynnig. Gan symud at y gwelliannau, rwy’n annog yr Aelodau i wrthod gwelliant y Ceidwadwyr Cymreig. Nid ydym yn anghytuno â’r pwyntiau rydych yn eu gwneud a phe baech wedi penderfynu ychwanegu’r pwyntiau hynny at ein cynnig, byddem wedi eich cefnogi. Fodd bynnag, efallai fod eich grŵp yn dal yn rhanedig ar fater Ewrop; rydych yn dewis dileu ein cynnig. Ni allwn eich cefnogi felly. Byddwn hefyd yn gwrthod gwelliant Llafur Cymru. Nid yw parhau ein haelodaeth o’r UE yn gwarantu dyfodol dur Cymru ac nid yw ein penderfyniad i adael yn peryglu dyfodol cynaliadwy i gynhyrchu dur yng Nghymru.

O ran gwelliannau Plaid Cymru, byddwn yn cefnogi gwelliannau 2 a 3. Wrth gwrs, dylai’r DU a Llywodraeth Cymru fod yn gwneud popeth a allant eisoes i gefnogi’r diwydiant dur. Dylem edrych hefyd ar bob ffynhonnell o gyllid i gefnogi’r diwydiant dur, boed yn arian rydym wedi ei anfon i’r UE ac yn ei gael yn ôl neu ariannu uniongyrchol gan y DU a Llywodraeth Cymru. Byddwn yn ymatal ar welliant rhif 4 Plaid Cymru. Nid ydym yn credu y bydd yna ansicrwydd enfawr a chwalfa economaidd fel y mae’r pleidiau eraill yn ei ragweld yn sgil ein pleidlais i adael yr UE. Yn wir, mae’r farchnad stoc eisoes wedi dechrau adennill y colledion a welwyd ar y newyddion ar ôl i ni sicrhau pleidlais dros adael yr UE. Yn olaf, ar welliannau 1 a 5, byddwn yn pleidleisio yn erbyn. Nid yw’r farchnad sengl yn bopeth. Mae angen i ni allu masnachu’n rhydd gyda’r UE 27 heb gael ein llyffetheirio gan y cyfyngiadau a osodir gan y farchnad sengl. Creu helynt yw bwriad gwelliant 5. Mae Plaid Cymru yn gwybod yn iawn fod nifer o aelodau UKIP yn pleidleisio yn erbyn holl gynigion Comisiwn yr UE ar y sail eu bod am weld seneddwyr a etholwyd yn ddemocrataidd, megis yn San Steffan, yn gwneud cyfreithiau a rheoliadau ac nid biwrocratiaid anetholedig ym Mrwsel.

Ddirprwy Lywydd, rwy’n cymeradwyo’r cynnig hwn i’r Siambr. Diolch yn fawr.

Rwyf wedi dethol y saith gwelliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliannau 2 a 3 yn cael eu dad-ddethol. Os derbynnir gwelliant 2, bydd gwelliant 3 yn cael ei ddad-ddethol. Galwaf ar Bethan Jenkins i gynnig gwelliannau 1, 4, 5, 6 a 7 a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas.

Rwy’n sefyll i gynnig gwelliannau Plaid Cymru. Mae yna gynamserol, wedyn mae yna’r ddadl hon. Edrychwch ar yr anhrefn sydd yng ngwleidyddiaeth Prydain drwyddi draw. Mae’r Prif Weinidog wedi mynd. Mae’r person a oedd yn olynydd mwyaf tebygol iddo wedi mynd. Brwydr arweinyddiaeth yn y Blaid Lafur. Ac eto, hyd yn oed wrth i arweinydd eu plaid eu hunain ymddiswyddo, am nawr, a gadael ei lanast i’r gweddill ohonom gael trefn arno, mae gennym Blaid Annibyniaeth y DU rywsut yn ceisio dadlau y byddai gadael yr UE yn well i’r diwydiant dur heb hyd yn oed ystyried cynllun ar gyfer gwireddu hynny.

Fel y mae dadleuon haniaethol yn mynd, byddai hyn yn ddifyr pe na bai mor ddifrifol. Dyna pam, ar welliant 1, rydym wedi penderfynu rhoi cynnig newydd yn hytrach na’i aileirio, am fod ei gynsail yn hurt. Er bod gwerth mewnforion haearn a dur yn fwy na’r allforion ar gyfer y DU i gyd, ar gyfer Cymru, mae’n sylweddol uwch. Y llynedd, mewnforiwyd 400 miliwn tunnell o haearn a dur gennym ond allforiwyd un biliwn—ddwywaith a hanner cymaint. O’r swm hwnnw, mae oddeutu 69 y cant—dros ddwy ran o dair—yn mynd i’r farchnad Ewropeaidd. A dweud y gwir, mae’n amhosibl dadlau y bydd y diwydiant dur yn elwa o golli ei gallu i fasnachu ar y farchnad agored. Mae’r UE wedi gwneud hyn yn glir; nid oes unrhyw gytundebau arbennig i’w cael. Naill ai rydych chi i mewn neu rydych chi allan. [Torri ar draws.] Na, mae’n ddrwg gennyf. Nid yw’n ymwneud â maint yr economi a marchnadoedd dwyochrog. Hyd yn hyn, mae wedi bod yn iawn i UKIP a chefnogwyr ‘gadael’ eraill ddadlau nad yw hyn yn wir, ond ni ddylem roi unrhyw goel ar hynny hyd nes y profir bod un o ragfynegiadau’r ymgyrch dros ‘adael’ yn wir.

Rwyf am ymdrin â gwelliannau 4 a 5 gyda’i gilydd. Mae Plaid Cymru wedi rhoi dau syniad clir iawn o’r hyn y gallem ei wneud yma yng Nghymru i gefnogi Tata ym Mhort Talbot i ddod yn fwy cystadleuol a chynaliadwy. Gellir ei wneud heb dorri rheolau cystadleuaeth yr UE, er gwaethaf yr hyn a ddywedwyd yn flaenorol. Sut y gwn i hyn? Oherwydd bod staff y Comisiwn Ewropeaidd—y biwrocratiaid diwyneb y siaradwch amdanynt o hyd—wedi dweud wrthyf pan euthum i’r drafferth o ymweld â hwy. Ni waeth beth y mae rhai o Aelodau’r Siambr hon yn ei feddwl ohonynt, mae gennyf y parch mwyaf at y rhai y cyfarfûm â hwy. Maent mewn sefyllfa well nag unrhyw un arall, rwy’n meddwl, i wybod beth sy’n gymorth gwladwriaethol annerbyniol.

Felly, beth am roi’r ddadl honno o’r neilltu a siarad yn gadarnhaol am yr hyn y gellir ei wneud. Wel, mae Llywodraeth Cymru eisoes yn defnyddio Cronfa Fuddsoddi Strategol Ewrop. Cawsom ddatganiad gan y cyn-Weinidog cyllid yn y Cynulliad diwethaf yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ar ei gynnydd, a chynnydd Horizon 2020. Dywedwyd wrthyf ym Mrwsel hefyd fod Cronfa Fuddsoddi Strategol Ewrop yn addas iawn i ariannu cynlluniau Tata ar gyfer gorsaf bŵer newydd. Mae’r cynigion hyn wedi eu gwireddu’n llawn ac mae ganddynt y caniatadau angenrheidiol. Byddai’r gwaith newydd yn ailddefnyddio nwyon sy’n sgil-gynhyrchion cynhyrchu dur. Mae’r agwedd amgylcheddol hon, a fyddai’n lleihau allyriadau’r safle, yn ffactor arwyddocaol wrth benderfynu a ddylai prosiect o’r fath gael arian. Bydd hefyd, yn allweddol, yn lleihau costau ynni Tata.

Diolch i’r Aelod am dderbyn yr ymyriad. A ydych yn cytuno felly ei bod yn bwysig ein bod yn ailddefnyddio nwy gwastraff, a’i bod yn bwysig felly ein bod yn cadw’r pen trwm yn y gwaith dur i gynhyrchu’r nwy gwastraff hwnnw mewn gwirionedd, fel bod y gwaith integredig yn parhau’n waith integredig?

Ydw, wrth gwrs, rwy’n bendant yn cytuno â hynny. Mae llawer o fythau wedi cael eu gwyntyllu ynghylch cost polisi ynni. Yr hyn y gwyddom yw ei fod yn rhan fach iawn o bris biliau cyfleustodau, ac rydym hefyd yn gwybod nad oes affliw o obaith o weld diwygio’r farchnad honno. Felly, gorsaf bŵer ynni adnewyddadwy yw’r opsiwn gorau o hyd—yr unig opsiwn.

Yn yr un modd, mae gan yr UE bot sy’n rhaid ei wario mewn pedair blynedd ar gyfer annog ymchwil a datblygu gwyddonol. Mae gennym adran ddur yng nghampws arloesi newydd Prifysgol Abertawe sydd eisoes yn gweithio gyda Tata Steel. Yn wir, sefydlwyd adran newydd i gefnogi peirianneg a’r diwydiannau sylfaen, ac mae am gryfhau’r berthynas honno. Mae staff yn y brifysgol yn credu bod ganddynt fantais heb ei thebyg o gael ffwrneisi chwyth o fewn golwg i’w campws, ac am gost o tua £17 miliwn a werir dros bum mlynedd, gallem sefydlu sefydliad ymchwil a datblygu a fyddai’n arwain y byd mewn arloesedd dur. Byddai’r ddau brosiect yn cynnal y gwaith a safleoedd eraill ar draws Cymru. Rwyf am gael y wybodaeth ddiweddaraf gan Lywodraeth Cymru ynghylch yr hyn y maent yn ei wneud o ran y tasglu ac o ran yr hyn y maent yn ei wneud i fod yn rhagweithiol yn hyn o beth. Gyda’r bleidlais i adael yr UE, mae’n rhaid i ni wneud yn siŵr fod yna frys ynghylch hyn.

Yn olaf, hoffwn ystyried y mater a grybwyllwyd eisoes mewn perthynas â’r bleidlais ar ddympio dur. Nid oedd Nigel Farage yn bresennol ar gyfer y bleidlais ddeddfwriaethol gyffredinol ar ddympio dur o Tsieina. Pe bai UKIP yn malio go iawn am ddympio dur Tsieineaidd sy’n gwneud Port Talbot yn llai hyfyw, yna byddech wedi pleidleisio dros y ddeddfwriaeth o blaid tariffau uwch ar ddur o Tsieina a chywilydd arnoch am beidio â gwneud hynny. [Torri ar draws.]

Diolch, nid ydym eisiau—. Rwyf wedi dweud unwaith o’r blaen nad ydym am gael sgyrsiau ar draws y Siambr. Pe baech chi eisiau ymyrryd dylech fod wedi sefyll ar eich traed ac ymyrryd ar yr Aelod, ond rydym wedi colli’r un honno. Galwaf ar Russell George i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn gynnig gwelliant y Ceidwadwyr Cymreig yn enw Paul Davies. Nawr, mae’r Ceidwadwyr Cymreig a minnau’n croesawu’r ddadl hon ar ddyfodol y diwydiant dur yng Nghymru. Mae cynhyrchu dur yng Nghymru yn hanfodol bwysig i economi Cymru wrth gwrs, i weithwyr a’u teuluoedd, ac i’r cymunedau sy’n dibynnu ar gynhyrchu dur.

Ni fyddwn yn cefnogi’r cynnig heb ei ddiwygio gan nad ydym yn credu bod y cynnig yn adlewyrchu’n ddigonol gymhlethdod ac ansicrwydd y sefyllfa anodd sy’n wynebu cymunedau dur ar draws Cymru. Mae’r diwydiant dur ar draws y DU ac Ewrop yn wynebu hinsawdd economaidd heriol iawn gyda chwymp byd-eang yn y galw am ddur a cheir gorgynhyrchu mawr ar draws y byd. Mae hwn yn fater gwirioneddol fyd-eang ac fel y cyfryw rwy’n credu na ellir ystyried y sefyllfa sy’n wynebu Tata yng Nghymru ar wahân i’r bleidlais i adael yr UE.

Rwy’n cydnabod y ffaith fod canlyniad refferendwm yr UE yn golygu ei bod yn bwysicach fyth i Lywodraeth y DU weithio gyda Llywodraeth Cymru i sicrhau dyfodol cadarn ar gyfer cynhyrchu dur yng Nghymru. Yr UE, wrth gwrs, yw’r farchnad bwysicaf ar gyfer dur o hyd, gyda thros hanner ein hallforion yn mynd i’r UE ac mae mwy na dwy ran o dair o’n mewnforion yn dod o’r UE. Yn y cyd-destun hwnnw felly rydym yn hapus i gefnogi gwelliant y Llywodraeth yn enw Jane Hutt a gwelliant 4 yn enw Simon Thomas. Dylwn ddweud ein bod hefyd yn cefnogi geiriad gwelliant 1, yn enw Simon Thomas, ond ni allwn gefnogi’r gwelliant hwnnw wrth bleidleisio gan y byddai’n dileu, wrth gwrs—byddai ein gwelliannau ni’n methu.

Rwy’n amau ​​bod yr holl Aelodau yn y Siambr hon, y Senedd, yn cydnabod pwysigrwydd dur Cymru i les economaidd ein cenedl ac rwy’n falch, hyd yn hyn, fod cryn dipyn o gonsensws trawsbleidiol wedi bod i gefnogi ein diwydiant dur. Felly, mewn ysbryd o gydweithrediad roeddwn yn awyddus iawn i welliannau’r Ceidwadwyr Cymreig beidio â bod yn ddadleuol, ac rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau’n cytuno â hynny. Rwy’n siomedig na all UKIP gefnogi ein gwelliannau yn yr ysbryd hwnnw. Ond wyddoch chi, mae’r gwaith dur yn chwarae rhan bwysig yn economi Cymru ac mae’n bwysig fod Llywodraethau’r DU a Chymru yn parhau i weithio gyda’i gilydd i sicrhau cymaint â phosibl o hyfywedd a photensial i gynhyrchiant dur yng Nghymru yn y dyfodol.

Mae Tata Steel yn cyfrannu £200 miliwn mewn cyflogau i economi Cymru a chyfanswm o £3.2 biliwn o effaith economaidd i Gymru yn ei chyfanrwydd—yn ôl brîff a ddarllenais gan wasanaeth ymchwil yr Aelodau. Mae hefyd yn cyflogi 4,000 o bobl ym Mhort Talbot gyda llawer mwy, wrth gwrs, yn y rhanbarth yn ddibynnol ar y diwydiant dur am eu bywoliaeth. Felly, credwn ei bod yn hanfodol fod Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn parhau i weithio’n agos gyda’i gilydd i lunio strategaeth i helpu Tata i sicrhau prynwr credadwy i’r gwaith dur sy’n cynnig y cyfleoedd gorau posibl ar gyfer twf economaidd yn y dyfodol ac yn diogelu swyddi a gweithwyr dur Cymru.

Rwy’n meddwl hefyd ei bod yn hanfodol nad yw’r strategaeth hon yn ymagwedd ddifeddwl, megis y rhai sy’n galw am wladoli, ond yn hytrach, ei fod yn gynllun hirdymor i sicrhau dyfodol y diwydiant dur yng Nghymru yn y sector preifat. Felly, rydym yn cefnogi gwelliant 6, yn enw Simon Thomas, sy’n troi at Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU i ddarparu cyllid ychwanegol os yw hynny’n angenrheidiol. Wrth gwrs, mae Llywodraeth y DU eisoes wedi cymryd camau i greu amgylchedd cystadleuol ar gyfer cynhyrchu dur yng Nghymru drwy ddarparu pecyn cymorth gwerth cannoedd o filiynau. Hefyd, mae Llywodraeth Cymru wedi creu pecyn ar gyfer y rhai dan fygythiad o golli swydd, ac mae Llywodraeth y DU hefyd wedi rhoi camau ar waith mewn perthynas â chostau ynni uchel.

Byddai mesurau eraill i wneud iawn am y baich ynni trwm ar weithgynhyrchu dur i’w croesawu hefyd, a hoffwn ystyried gwelliannau a manylion y Blaid yng ngwelliant 5 mewn perthynas â gwaith ynni adnewyddadwy newydd a lleihau costau ynni ymhellach, a sut y byddai canolfan ymchwil a datblygu dur newydd yn addas i gael cymorth Trysorlys tuag at ardal fenter ar gyfer Port Talbot. Rwyf hefyd yn awyddus i annog Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru i gydweithio gyda chenhedloedd eraill—nid yn unig yn Ewrop, ond o gwmpas y byd—er mwyn sicrhau’r cytundebau masnach gorau posibl i ddiwydiant dur Cymru. Yng ngoleuni’r bleidlais i adael yr UE, ceir cryn dipyn o ansicrwydd o hyd—rhaid cydnabod hynny—ynglŷn â’r modd y caiff cytundebau masnach eu llunio yn y dyfodol. Mae hynny’n ansicr hyd yma, ac wrth gwrs, mae’n hanfodol fod cytundebau masnach yn y dyfodol yn cael eu trefnu gyda chenhedloedd eraill ac nad ydynt yn anwybyddu pwysigrwydd y diwydiant dur.

Nawr, byddwn yn dweud—

Mae’n rhaid i chi ddirwyn i ben yn awr.

Iawn, fe wnaf ddirwyn i ben felly, Ddirprwy Lywydd. Dim ond dweud, o fy safbwynt i, fy mod yn gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn parhau i weithio gyda’i gilydd tuag at ganlyniad cadarnhaol.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith i gynnig gwelliant 3 a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt yn ffurfiol. Gallwch sefyll i wneud hynny; mae’n neis iawn. [Chwerthin.]

Cynnig, yn ffurfiol.

Cynnig yn ffurfiol, diolch. David Rees.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Fel y mae’r Aelodau’n llwyr ymwybodol, dur yw calon fy nhref enedigol ac rwy’n croesawu cyfle arall i drafod dyfodol y diwydiant yma heddiw. Fodd bynnag, heddiw, dylem fod yn trafod sut y gallwn sicrhau dyfodol cynaliadwy drwy weithio gyda’n gilydd i adeiladu amgylchedd economaidd sefydlog a mynd i’r afael â’r heriau sy’n wynebu gweithwyr dur, yn hytrach na defnyddio’r diwydiant dur fel esgus ar gyfer croesawu pleidlais i adael yr UE, sef yr hyn yw’r cynnig hwn.

Mae’r gwaith dur ym Mhort Talbot wedi bod yn rhan o’n nenlinell ers dros ganrif ac rwy’n gobeithio y bydd yn parhau i dra-arglwyddiaethu’r nenlinell am lawer iawn mwy o flynyddoedd i ddod. Mae’r diwydiant dur yng Nghymru—nid yn unig ym Mhort Talbot, gan fod gweithfeydd eraill yng Nghymru—yn rhan hanfodol o’r economi. Ond ni allwn guddio rhag y ffaith fod yna bwysau ar draws Ewrop, sy’n golygu bod y diwydiant dur yn y DU yn dioddef mwy o ansicrwydd mewn gwirionedd, gan beri i’w weithwyr deimlo bod cleddyf Damocles yn hongian drostynt. Mae llawer o fy etholwyr, eu teuluoedd a’r gymuned ehangach yn Aberafan yn dal yn ansicr ynghylch dyfodol y gwaith ym Mhort Talbot, a rhaid i ni ymrwymo i weithio i sicrhau’r dyfodol hwnnw a darparu sicrwydd mawr ei angen. Gwn fod yna gyfarfod o fwrdd Tata yn Mumbai ddydd Gwener a fydd yn sicr o effeithio ar beth fydd y dyfodol yno.

Mae amrywiaeth o ffactorau wedi arwain at filoedd o swyddi’n cael eu colli yn y sector ar draws y DU a chollwyd dros fil mewn gwirionedd yn fy etholaeth i—ni allwn anghofio’r contractwyr a gweithwyr y gadwyn gyflenwi hefyd yr effeithir arnynt yn sgil yr argyfwng dur. Un ffactor pwysig fu’r mewnforion rhad, ond nid yn unig o Tsieina: dônt hefyd o Dwrci a Rwsia. Fel y gwyddom, mae’r UE wedi cael dulliau o roi tariffau ar ddur a fewnforir i fynd i’r afael â dympio, ac maent wedi gwneud hynny yn y gorffennol. Soniwyd mai dim ond 16 y cant sydd ganddynt, ond gadewch i ni atgoffa ein hunain na wasgodd Llywodraeth y DU am newid i’r gyfradd is o dollau; mewn gwirionedd fe wnaethant ei rwystro. Mae hynny’n rhywbeth mae angen i ni fynd i’r afael ag ef. Efallai y bydd y ffaith ein bod yn mynd i adael yr UE yn diddymu’r rhwystr ar y gyfradd is o dollau mewn gwirionedd, ond ni fydd yn berthnasol i ni; bydd yn berthnasol yn ein herbyn, o bosibl, ac mae hynny’n rhywbeth sy’n rhaid i ni ei wylio. Felly, peidiwch â rhoi’r bai ar yr UE am hynny, rhowch y bai ar Lywodraeth bresennol y DU.

Fel y dywedais, o ganlyniad i adael yr UE, efallai y byddwn yn ddarostyngedig i’r tariffau hynny yn y dyfodol, yn enwedig os na all y DU gytuno ar gytundeb ar gyfer y farchnad sengl, ac mae hynny’n rhywbeth sy’n amlwg dan sylw ar hyn o bryd. Bydd hyn yn effeithio ar bris tunnell o ddur a byddwch yn cofio bod Port Talbot mewn gwirionedd yn allforio traean o’i farchnad i’r UE. Felly, mae honno’n effaith drom iawn arnom os bydd yn rhaid i ni dalu costau ychwanegol.

A wnaiff yr Aelod ildio?

Gwnaf.

A yw’r Aelod yn cydnabod, ers y bleidlais i adael yr UE, fod lefel y bunt bellach wedi gostwng oddeutu 10 y cant ac oni fydd hynny’n llifo drwodd i welliant sylweddol yng nghystadleurwydd y diwydiant dur yng Nghymru a’r DU?

Ydw, rwy’n derbyn y pwynt fod y bunt yn is, felly mae’r allforion yn rhatach ac o bosibl yn fwy deniadol i brynwyr, ond wrth gwrs, rydym yn prynu deunyddiau crai mewn doleri, ac mae’r bunt wedi suddo fel plwm i bwynt is nag y gwnaeth ers 31 o flynyddoedd yn erbyn y ddoler, felly mae’r canlyniadau sydd gennym, yn ôl pob tebyg efallai, yn sefyllfa waeth, nid yn sefyllfa well o reidrwydd.

Nid wyf am gymryd ail un, nac ydw.

Rwy’n croesawu’r gwelliant gan y Ceidwadwyr Cymreig mewn gwirionedd, sy’n annog Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU i weithio gyda’i gilydd i lunio strategaeth i hyrwyddo i sicrhau cymaint â phosibl o hyfywedd a photensial hirdymor i gynhyrchiant dur yng Nghymru. Mae hyn yn rhywbeth y bûm yn galw amdano ers amser hir. Gorymdeithiais ochr yn ochr â gweithwyr dur Port Talbot ym mis Mai wrth iddynt lobïo Llywodraeth y DU i gyflwyno strategaeth ddiwydiannol i gryfhau ein sector dur. Rwy’n teimlo y dylai Llywodraeth Cymru fod â rhan i’w chwarae yn y trafodaethau hynny gan fod y rhan fwyaf o’r gweithgarwch cynhyrchu dur bellach yn digwydd yng Nghymru.

O ran gwelliant 5 Plaid Cymru, rwy’n cytuno’n llwyr â’r teimlad sy’n sail iddo, yn tynnu sylw at yr angen i gefnogi datblygiad yr orsaf bŵer a sefydlu canolfan ymchwil ym Mhrifysgol Abertawe, wedi’i chanoli ym Mhrifysgol Abertawe. Mae’r gwelliant, fodd bynnag, yn gofyn i Lywodraeth Cymru weithredu pan nad wyf yn credu bod ganddi’r awdurdod i wneud hynny, ond rhaid i ni bwysleisio’r gwaith gwych y mae Prifysgol Abertawe wedi bod yn ei wneud ar y cyd â Tata a phwysleisio y dylai arwain unrhyw ganolfan ymchwil a datblygu yn y DU. Rwyf wedi ymweld â’r campws arloesi yn y brifysgol a phrosiectau penodol hefyd ym mae Baglan ar sawl achlysur gyda’r Prif Weinidog a’r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth. Mae’r rhain yn gyfleusterau ymchwil o’r radd flaenaf a dylid eu cefnogi yn y blynyddoedd i ddod. Rwy’n cytuno ag unrhyw alwad ar Lywodraeth Cymru i gefnogi’r meysydd hyn.

Yn olaf, mae’n rhaid i ni yn awr sicrhau bod unrhyw brynwyr posibl i fusnes Tata Steel UK yn cael cynnig y cymorth a gynigiwyd iddynt cyn canlyniad y refferendwm. Mae’n rhaid i ni hefyd sicrhau bod Tata yn parhau i fod yn gyflogwr a gwerthwr cyfrifol. Bythefnos yn ôl yn unig, cefais sicrwydd y byddai pan gyfarfûm â Mr Jha, prif swyddog gweithredol Tata Steel UK. Gadewch i ni obeithio y bydd yn parhau ac y bydd hynny’n parhau i ddigwydd.

Ond drwy’r holl ansicrwydd enfawr hwn, mae’r gweithwyr ym Mhort Talbot wedi parhau i ddangos eu hymrwymiad i gynhyrchu dur ac wedi bod yn cynhyrchu mwy nag erioed, er bod y cwmwl hwn o ansicrwydd yn hofran drostynt. Rhaid i ni sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn parhau i roi pwysau ar Lywodraeth y DU i gyflwyno’r manteision treth a addawyd a’r ymgynghoriad pensiwn, a ddaeth i ben ar y trydydd ar hugain—yn rhyfedd ddigon, ar yr un diwrnod y pleidleisiodd y DU dros adael yr UE, ond dyna pryd y caeodd yr ymgynghoriad pensiwn—a’i fod wedi edrych yn ofalus iawn, wedi craffu’n briodol, a’n bod yn dod i ryw gasgliad. Oherwydd y peth olaf rydym ei eisiau yw pensiynau’n mynd i mewn i’r gronfa diogelu pensiynau oherwydd byddai hynny’n drychinebus i bensiynwyr a’r gweithwyr yn y gwaith yn awr.

Rwy’n parhau i gredu bod yna ddyfodol i gynhyrchu dur ym Mhort Talbot. Mae’n rhaid i ni i gyd uno i sicrhau ein bod yn gwarchod y diwydiant sylfaen hwn. Byddaf i, yn bendant, yn parhau i weithio gyda’r cydweithwyr yn yr undebau llafur, rheolwyr, y gweithlu a’r holl bobl ym Mhort Talbot i sicrhau’r dyfodol hwnnw.

Mae’r diwydiant dur yng Nghymru yn wynebu argyfwng sy’n bygwth swyddi a bywoliaeth. Felly, rwy’n teimlo ei bod yn iawn ac yn briodol i ni ystyried y mater hwn yn y Cynulliad. Mae fy nghyd-Aelod UKIP, Caroline Jones, eisoes wedi tynnu sylw at fater tariffau a’r ffordd y mae aelodaeth o’r UE wedi cyfyngu ar allu’r DU i ymateb i ddympio dur o Tsieina. Mae’r pwynt, fel bob amser, yn ddadleuol yn y Siambr hon. Yn bersonol, rwy’n cymeradwyo’r pwynt a wnaeth Caroline, ond nid wyf am ymhel ag ef eto yn awr gan ei fod wedi bod yn destun dadl sawl gwaith yn y Siambr hon. Yn amlwg, ni fyddwn byth yn dod—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Iawn. Ewch ymlaen felly.

Y pwynt yw bod Llywodraeth Prydain hefyd wedi gwrthwynebu’r gwelliannau hynny.

Do, rwy’n dod at hynny.

Felly, pam y mae’n well yn nwylo Llywodraeth Prydain os ydynt hwy hefyd wedi pleidleisio yn y ffordd honno?

Iawn. Mae hwnnw’n bwynt da, ac rwy’n ymdrin â hynny yn nes ymlaen yn fy nghyfraniad.

Iawn. Yr unig ychwanegiad y byddwn yn ei wneud i’r ddadl ar dariffau yw hyn, ac mae’n cyd-fynd â’r hyn y mae David Rees newydd ei grybwyll. Cyfeiriodd David yn briodol at y pwynt pwysig—yr un pwynt ag y gwnaeth Bethan hefyd mewn gwirionedd—fod y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan ei hun wedi gweithredu a phleidleisio yn erbyn gosod tariffau dialgar yn erbyn Tsieina. Felly, yn hyn o beth—rydych yn hollol iawn, maent wedi gwneud hynny—y pwynt y byddwn yn ei wneud yw bod gadael yr UE yn rhoi hawl damcaniaethol i Lywodraeth y DU godi tariffau. Mater i Lywodraeth y DU ei hun yw penderfynu a yw am ddefnyddio’r hawl honno ai peidio. Yn anffodus, ar hyn o bryd, mae wedi penderfynu peidio â gwneud hynny. Mae’n llawer gwell cael yr hawl ddamcaniaethol i weithredu na pheidio â’i chael o gwbl. O leiaf mae gan etholwyr y DU yr hawl i bleidleisio i gael gwared ar Lywodraeth y DU os ydynt yn anghytuno â’i pholisi diwydiannol. Nid oedd ganddynt hawl o’r fath i bleidleisio i gael gwared ar fiwrocratiaid yr UE a fu’n rheoli ein polisi diwydiannol hyd yn hyn. Sylwer, Bethan, na wneuthum eu galw’n ddiwyneb.

Pan fyddwn wedi gadael yr UE ac yn adennill y mesur o reolaeth dros ein diwydiant, beth y gallwn ei wneud wedyn fel cenedl i gefnogi dur Cymru? A oes yna, yn wir, ddyfodol hyfyw i ddur Cymru? Wel, mewn gwirionedd, os edrychwn ar sefyllfa’r farchnad ar hyn o bryd, mae’r galw byd-eang am ddur yn debygol o godi wrth i economïau datblygedig ymadfer yn raddol ar ôl cwymp 2008 ac wrth i fwy o economïau sy’n dod i’r amlwg godi safonau byw. Wrth iddynt wneud hynny, mae mwy o bobl eisiau ac yn gallu fforddio ceir, offer domestig a chynhyrchion eraill sy’n cynnwys dur. Yn y DU ei hun, mae’r Llywodraeth wedi addo prynu mwy o ddur Prydain fel rhan o gontractau sector cyhoeddus yn y DU. Mae nifer o’r rhaglenni seilwaith ac offer mawr yn cynnwys cryn dipyn o ddur.

Fodd bynnag, problem arall sy’n rhaid i ni ei goresgyn yw cost gymharol uchel ynni i ddiwydiant y DU, o’i gymharu â llawer o’i gystadleuwyr Ewropeaidd. Mae llawer o hyn yn ganlyniad i gosbau allyriadau carbon a gyflwynwyd, nid gan yr UE, ond gan Lywodraeth flaenorol yn y DU. Yn 2008, gwnaeth Gordon Brown a’i Gabinet Llafur y penderfyniad tyngedfennol i ailenwi’r Adran Ynni yn Adran Ynni a Newid Hinsawdd. Dan stiwardiaeth Ed Miliband—y dyn hynod o graff hwnnw—cyflwynodd yr adran hon Ddeddf Newid yn yr Hinsawdd 2008 wedyn a gyda hi, y trethi allyriadau llym y mae diwydiant dur y DU bellach yn eu hwynebu. Roedd llawer o bynditiaid gwleidyddol annibynnol eu barn yn rhagweld ar y pryd y byddai hyn yn arwain at drychineb diwydiannol, ac efallai ein bod bellach yn wynebu’r trychineb hwnnw. Tra bo diwydiant dur y DU yn sefyll ar ymyl y dibyn, nid yw gweithwyr dur yr Almaen a’r Iseldiroedd yn wynebu dyfodol mor fygythiol o bell ffordd. Y rheswm am hynny, yn rhannol, ond i raddau helaeth—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Rwy’n dod at y diwedd, felly, mae’n ddrwg gennyf. Mae eu costau ynni yn is o lawer o gymharu â’n rhai ni. Felly, rhaid i ni geisio adennill rheolaeth dros ein diwydiant dur o fachau biwrocratiaeth yr UE, ond mae angen i ni hefyd ddeddfu’n synhwyrol gartref. Diolch.

I’m pleased to be able to contribute to this debate because it is a very important matter, the Tata steelworks. Could I, in the first place, congratulate David Rees and Bethan Jenkins on their contributions? They’ve been excellent this afternoon. I won’t repeat their points, but it’s worth noting that the Tata steelworks is the source of thousands of local jobs with high salaries, with thousands of residents from Port Talbot, Neath and Swansea being employed directly and indirectly in this area.

Now, in February, the European Commission announced tariff payments to try to stop China from dumping cheap steel here in the UK, which is very relevant, as we’ve heard, to Port Talbot, of course. Now, this is the exact mechanism that the United States has used to set anti-dumping tariffs of 266 per cent, and 256 per cent tariffs on cold rolled steel from China—a total of 522 per cent, as we’ve heard already from Caroline Jones. The mechanism that has brought that tariff to the United States, the exact same mechanism, is available in Europe, but the UK Government voted against that, using the veto. That’s why the tariff is only 16 per cent on Chinese steel—because the UK Government voted against it. It’s very misleading to blame Europe for that. If you want to blame anyone, and someone should be blamed for this, the UK Government is to blame. It doesn’t make any sense, therefore, to blame Europe for a problem that the London, the UK Government, has caused.

We’re in a worse situation now, out of Europe. We depend on the decisions of the UK Government, and it has been against these tariffs. That’s why the payments are so low. The argument makes no sense at all, and all because the current UK Government wants to favour its new friends in China at the expense of industry in the UK, and Wales in particular.

We do regret, as Bethan and several others have mentioned, UKIP’s decision to vote against the Commission’s measures in the EU Parliament this year. They decided to vote against measures that would have raised tariffs, much higher tariffs, on Chinese steel. So, blame is also in your hands, and I can’t understand the kind of thinking that can bring this debate before us this afternoon when you are partly to blame for that problem.

Following the referendum, naturally, we accept the result, but we need to act in the interests of trade and business in Wales, and for steelworkers in Port Talbot. We’ve heard the history of the blow—.

Oh, here we go again.

Fis Tachwedd diwethaf, gofynnodd Gweinidog Llywodraeth y DU i Frwsel alw cyfarfod i drafod y tariffau. Cytunasant i wneud hynny, ond parodd oedi ar ôl hynny i Edwina Hart, Gweinidog yr economi ymadawol y lle hwn, ddweud ddeufis yn ôl fod y rheolau braidd yn anhyblyg a’u bod wedi ei gyrru’n wallgof. Pan ofynnais i’r Prif Weinidog am hyn a pha drafodaethau a gafodd gyda’r Comisiwn Ewropeaidd pan gawsom ein galw yn ôl ddechrau mis Ebrill, y cyfan a ddywedodd oedd,

rydym wedi bod yn gohebu â’r Comisiwn.

A ydych yn cytuno bod angen i ni wybod pa ddeialog sydd wedi bod yn digwydd rhwng Llywodraeth Cymru a’r Comisiwn Ewropeaidd dros y misoedd hyn?

Nac ydym. Nid wyf yn cytuno â hynny. Derbyniwch y ffaith fod y Llywodraeth ar lefel Brydeinig, pan gafodd y cyfle, wedi gwrthwynebu—wedi rhoi feto ar—y sefyllfa gyda thariffau uwch, neu fel arall byddem gyda’r UDA ar 522 y cant, nid ar 16 y cant. Derbyniwch hynny fel ffaith, dyna’i gyd. [Torri ar draws.] Fis Tachwedd diwethaf oedd mis Tachwedd diwethaf. Roedd hyn ym mis Chwefror pan oedd pethau’n esblygu a’r cyfle yno a rhoddodd Llywodraeth y DU feto arno. Rhowch y gorau i feio Ewrop. Ac mae’n bryd tyfu i fyny. Beiwch Lywodraeth y DU. Nawr, rydych wedi ein gadael ar drugaredd Llywodraeth y DU.

To close, therefore, I do hope that there will be collaboration between the UK Government and the Government here in Wales. There’s a huge challenge before us. We have thousands of people in my region facing a very uncertain future indeed. There isn’t a need to play any more games. Of course, the situation now is in a state of paralysis—the political system has been paralysed, but we have to act now. Thank you very much.

Rwyf am ddechrau drwy nodi teitl diwygiedig y ddadl hon ac rwy’n croesawu’r sylweddoliad fod ein diwydiant dur yng Nghymru yn llawer mwy na dim ond un safle. Er fy mod yn cydnabod pwysigrwydd ein diwydiant sylfaen, nid yn unig i’n heconomi, ond i gymdeithas yn gyffredinol yng Nghymru, ni fydd yn syndod i’r Aelodau fy mod yn dymuno canolbwyntio fy nghyfraniad heddiw ar Shotton.

Ni allaf bwysleisio digon cymaint o lwyddiant yw dur Shotton. Nid un ond dau fusnes arloesol proffidiol a hyfyw gyda gweithlu medrus a brwdfrydig a theyrngar sydd wedi ymrwymo i’r dyfodol; dyfodol disglair—fel y dywedais o’r blaen a dywedaf eto—gyda’r cymorth cywir. Ar hynny, rhaid i mi roi clod i’n Llywodraeth a’n Prif Weinidog, Ysgrifennydd y Cabinet a fy nghydweithwyr yn Sir y Fflint am y gefnogaeth a’r gwaith ar y cyd a wnaed i gefnogi Shotton wrth edrych tua’r dyfodol. Ond fel ein diwydiant dur ar draws Cymru a’r DU, mae angen ffactorau a gweithredoedd allanol penodol, nid yn unig er mwyn iddo allu goroesi, ond er mwyn iddo allu ffynnu.

Yn gyntaf, mae angen Llywodraeth y DU sy’n rhagweithiol neu hyd yn oed yn weithredol ac sy’n rhoi blaenoriaeth i’n diwydiant dur yn y dyfodol hytrach na’r Prif Weinidog yn y dyfodol. Mae angen i ni hefyd, fel y dywedodd fy nghyd-Aelod o Aberafan, gael cytundeb ar gyfer mynd i mewn i’r farchnad sengl. Nawr, dywedodd llefarydd UKIP, ‘Mae’n iawn; fe gawn gytundebau masnach yn lle hynny’, ond nid yw cytundebau masnach yn digwydd dros nos. Mae angen gweithredu yn awr, ar unwaith, er mwyn cynnal dyfodol ein diwydiant dur. Mae’n bwysicach nag erioed fod Llywodraeth y DU yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru i sicrhau dyfodol cynaliadwy ar gyfer ein diwydiant dur.

Yn olaf, fel Aelod Cynulliad yn Sir y Fflint a chynnyrch gwleidyddol y diwydiant dur hwnnw, yn awr yn fwy nag erioed fe roddaf fy sicrwydd i’r gweithlu yno, wedi refferendwm yr UE, y byddaf yn ymladd dros eu dyfodol er mwyn gwneud yn siŵr eu bod yn parhau’n llwyddiannus yn y dyfodol.

Yn yr un modd â Hannah, rwyf am bwysleisio’r darlun ehangach yng Nghymru mewn perthynas â dur a’r angen i gefnogi’r diwydiant dur yn y dyfodol, Ddirprwy Lywydd, oherwydd, yn amlwg, yn fy ardal i, yng Nghasnewydd, mae gennym waith Tata yn Llanwern, mae gennym waith Orb, sy’n rhan o Tata Steel, a hefyd Liberty a nifer o weithredwyr llai yn ogystal. Felly, mae dur yn dal yn bwysig iawn i Gasnewydd a’r economi ranbarthol o’i hamgylch. Rwy’n credu ei bod yn amlwg o’r ddadl rydym wedi’i chael yma eisoes heddiw fod effeithiau gadael yr UE ym marn y mwyafrif yn gwneud bywyd yn fwy anodd, yn fwy o straen ac yn fwy pryderus i’r diwydiant dur a gweithwyr dur yng Nghymru. Dyna pam rwy’n falch fod gwelliant Llywodraeth Cymru yn cydnabod hynny ac yn ei roi yng nghyd-destun—yn dilyn gadael yr UE—yr angen i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru weithio’n agosach byth gyda’i gilydd i fynd i’r afael ag anghenion y diwydiant dur yng Nghymru. Felly, er bod geiriad y cynnig hwn yn canolbwyntio ar Bort Talbot, gwyddom yn iawn fod Port Talbot wedi ei integreiddio â’r gweithfeydd dur Tata eraill yng Nghymru, ac mae’n rhaid i ni edrych ar y darlun cyfannol os ydym yn mynd i wneud y gwaith mewn perthynas â dur yng Nghymru y mae pobl Cymru, a gweithwyr dur yn arbennig, yn disgwyl i ni ei wneud.

O ran Casnewydd, Ddirprwy Lywydd, rwy’n credu ein bod wedi cael perthynas waith gynhyrchiol iawn gyda Llywodraeth Cymru dros gyfnod o amser. Yn ddiweddar, ymwelais â gwaith dur Llanwern gyda’r Prif Weinidog. Roedd yn eithaf amlwg fod yna berthynas waith dda. Mae cynnyrch o ansawdd da iawn yno yn Llanwern, fel y mae safle Zodiac, er enghraifft, yn ei ddangos, gwaith sy’n cynhyrchu dur o ansawdd uchel iawn ar gyfer y diwydiant ceir. Ac yn yr un modd, mewn ymweliad diweddar â gwaith Orb, roeddent yn gwbl glir fod ganddynt berthynas waith dda gyda Llywodraeth Cymru. Mae’n ymwneud â chymorth ar gyfer buddsoddi, cymorth ar gyfer prosesau newydd, ac yn wir, datblygu sgiliau, ac maent am weld y berthynas honno’n cael ei chryfhau a’i datblygu yng ngoleuni’r sefyllfa newydd a’r pryderon newydd. Ac yn enwedig yn achos Liberty, ar ôl ymweld â’r safle yr wythnos o’r blaen, maent, wrth gwrs, yn rhan o’r broses geisiadau ar gyfer Tata Steel, ond mae ganddynt weithrediadau annibynnol hefyd yng Nghasnewydd sy’n ymgorffori datblygiad ynni yn ogystal â dur. Maent yn uchelgeisiol; maent yn gwmni rhyngwladol gydag adnoddau go iawn. Ganddynt hwy y mae’r orsaf bŵer glo bresennol yn Aber-wysg, a byddent yn hoffi ei throi’n orsaf biomas. Maent yn rhan o’r consortiwm sy’n dymuno datblygu morlynnoedd llanw yn Abertawe, wrth gwrs, ac yng Nghasnewydd a Chaerdydd, a gallai’r ynni y gallai’r morlynnoedd hyn ei gynhyrchu fod yn rhan bwysig o’u cynlluniau cyffredinol. Maent yn ei ddisgrifio fel ‘dur gwyrdd’, Ddirprwy Lywydd, ac mae’n ymwneud â chynhyrchu ynni i ddiwallu’r anghenion ynni mawr sy’n gysylltiedig â dur. Mae’n ymwneud ag ailgylchu sgrap a dod â ffwrneisi arc trydan i’r safle yng Nghasnewydd o bosibl er mwyn darparu’r cyfleuster ar gyfer prosesu’r metel sgrap.

Felly, o roi hynny i gyd at ei gilydd, yr hyn y gofynnent amdano—a dyma oedd eu ple i mi, mewn gwirionedd—oedd gweithio gyda Llywodraeth Cymru i gyfleu’r neges i weinyddiaeth y DU eu bod angen i benderfyniadau pwysig gael eu gwneud yn amserol, mewn perthynas â’r anghenion ynni hynny er enghraifft, o ran y newid i fiomas yng ngwaith pŵer Aber-wysg, ac o ran penderfyniadau ar y morlynnoedd llanw. Maent yn ddiamynedd yn eu hawydd i weld cynnydd ar y penderfyniadau hyn ac rwy’n deall y diffyg amynedd hwnnw’n iawn. Hoffwn ddweud heddiw, Ddirprwy Lywydd, yn y cyd-destun presennol, gyda’r holl ansicrwydd, y gallem gael mwy o sicrwydd ar y ffordd ymlaen pe baem yn cael penderfyniadau amserol a chywir, wyddoch chi, ynglŷn â’r cwestiynau ynni hynny. Rwy’n gobeithio’n fawr fod Llywodraeth y DU yn gwrando ac y bydd yn gweithredu ar fyrder.

Rhaid i mi gyfaddef pan ddarllenais y cynnig yn gyntaf sy’n dweud bod gwell gobaith i Tata Steel ym Mhort Talbot oroesi yn sgil gadael yr UE, roeddwn yn meddwl mai jôc sâl oedd hi. Nid wyf am warafun i’r rheini a ymgyrchodd i adael yr UE eu heiliad i fwynhau eu buddugoliaeth, ond byddwn yn gofyn iddynt beidio â bod yn anystyriol. Mae gennyf etholwyr sy’n gweithio ym Mhort Talbot, a channoedd o deuluoedd sy’n dibynnu ar waith Trostre yn Llanelli ac sy’n poeni’n fawr am ganlyniadau’r penderfyniad i adael yr UE, ac mae cynnig heddiw yn ansensitif i’w pryderon.

Nid yw’r arwyddion cynnar, mae’n rhaid i mi ddweud, yn galonogol. Mae israddio statws credyd y DU eisoes wedi arwain at atal buddsoddiad busnes yng Nghymru. Ddoe ddiwethaf, dywedwyd wrthyf fod cronfa bensiwn fawr wedi tynnu allan o ddatblygiad yn ne Cymru oherwydd na allant roi arian i mewn i economi sydd heb statws AAA. Mae honiadau aruchel am y buddion a fydd yn llifo i ni o fod y tu allan i’r UE eisoes yn ymddangos yn wag, ac nid yw’r cefnu a wnaed ar yr addewid o arian ychwanegol ar gyfer y GIG yn galonogol.

Wrth gwrs, y gwir yw nad ydym yn gwybod beth fydd y trefniadau masnach a thariff. Mae’n bosibl y gallent fod yn well. Rwy’n amau ​​hynny, ond gadewch i ni fod yn hael ac yn optimistaidd; gallent fod. Ond y ffaith yw ei bod yn sefyllfa ansicr ac yn debygol o fod yn ansicr am nifer o flynyddoedd i ddod. Mae’r ansicrwydd hwnnw’n creu risg sylweddol i ddyfodol y gwaith dur yn y tymor byr.

A wnaiff yr Aelod ildio?

Gwnaf.

Rwy’n synnu at ei sylw am gronfeydd pensiwn. Mae Ffrainc a’r Unol Daleithiau wedi cael eu hisraddio o statws AAA—ychydig iawn o economïau AAA sydd i’w cael. Yn sicr, yr un peth y gwyddom yw bod allforion o’r gweithfeydd hyn bellach 10 y cant yn rhatach nag yr oeddent bythefnos yn ôl. Clywsom gan Bethan fod dwywaith a hanner yn fwy o allforion na mewnforion. Yn sicr, mae hynny eisoes wedi gwella cystadleurwydd a dyna pam y mae ein cynnig yn un difrifol iawn—dylid ei drin felly.

Rwy’n adlewyrchu safbwyntiau busnesau, dyna’i gyd, ac mae ef yn rhoi safbwynt dethol iawn o’r darlun economaidd i gyfiawnhau’r uffern a ryddhawyd ar y marchnadoedd. Byddwn yn dadlau bod polisi economaidd sy’n seiliedig yn unig ar y gyfradd gyfnewid rad yn un annoeth iawn.

Ychydig wythnosau yn ôl, fel y dywedodd David Rees, yr Aelod dros Aberafan, eisoes, cyfarfu ef a minnau â phrif weithredwr Tata Steel yn y DU, Mr Bimlendra Jha, yma yn y Cynulliad. Roedd yn amlwg o’i sgwrs, pe bai’n gallu rhoi pecyn at ei gilydd i ddwyn perswâd ar fwrdd Tata yn India i gadw perchnogaeth ar weithfeydd y DU, byddai’n gwneud ei orau, ond ei fod yn poeni am rwymedigaethau’r gronfa bensiwn ac yn poeni ynglŷn â’r DU yn gadael yr UE. Yn wir, mae si ar led fod pecyn achub yn yr arfaeth, ond iddo gael ei dynnu’n ôl y bore ar ôl y bleidlais. Mae bellach yn fwy anodd sicrhau buddsoddiad, felly ni allwn wybod pa un a yw’r cynigwyr eraill yn gallu bwrw ymlaen.

Mae dyfodol yr holl weithfeydd yng Nghymru a phensiynau gweithwyr dan amheuaeth. Naw wfft i’r gobaith gwell o oroesi o fod y tu allan i’r UE. Gwyddom fod Llywodraeth Cymru wedi rhoi arian ar y bwrdd, a dywedodd Mr Jha wrthym yn glir fod Tata wedi croesawu hwnnw’n gynnes, yn wahanol i’r diffyg gwybodaeth gan Lywodraeth y DU, sydd eto i wireddu eu haddewidion o gymorth. Ond yn awr mae angen i’r rhai a oedd am adael yr UE gyflawni, a byddai’n dda pe bai UKIP yn rhoi’r gorau i drin ofnau pobl fel pethau i chwarae gwleidyddiaeth â hwy.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith, Ken Skates.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddiolch i’r Aelodau am eu cyfraniadau heddiw? Rwy’n gwybod y bydd pawb yn pryderu am yr effaith y mae’r refferendwm wedi ei chael ar y diwydiant dur yn y DU, ac nid oes amheuaeth fod canlyniad y refferendwm wedi creu cryn ansicrwydd ac ymdeimlad dwfn o bryder hefyd. Ategaf gyfraniad Lee Waters, a ddisgrifiodd faint y pryder y mae gweithwyr dur a’u teuluoedd bellach yn ei wynebu.

Nid wyf wedi fy argyhoeddi o gwbl gan strategaeth UKIP mai lladd arian cyfredol cenedlaethol yw’r ffordd orau i dyfu economi. Nid wyf yn cofio’r Aelod sy’n eistedd yma heddiw ar hyn o bryd, ond a oedd mewn man arall am nifer o flynyddoedd, yn dathlu’r gostyngiad yng ngwerth y bunt yn ôl yn y 1990au.

A wnewch chi ildio?

Gwnaf, wrth gwrs y gwnaf.

I’r gwrthwyneb, rwy’n meddwl ei bod yn adeg ryfeddol tu hwnt, ac rwyf bob amser wedi ei alw’n ‘Ddydd Mercher Gwyn’ yn hytrach na ‘Dydd Mercher Du’. Fodd bynnag, yn wahanol i’r adeg honno, ar y data diweddaraf, mae gennym ddiffyg cyfrif cyfredol o 7 y cant o gynnyrch domestig gros. Mae ei bennaeth wedi sôn llawer am y modd y mae’r bunt uchel wedi bod yn anfantais i gynhyrchiant dur. Yn sicr, er mwyn dod yn fwy cystadleuol, mae arnom angen arian cyfredol is.

Mae’r Aelod wedi anwybyddu dro ar ôl tro y ffaith fod deunyddiau crai a fewnforir o dramor hyd yn oed yn fwy drud yn awr a bydd yn mygu twf yn y sector hwn. Nid oes unrhyw amheuaeth am hynny; nid oes unrhyw fudd net. Mae yna hefyd, fel y nododd yr Aelodau eisoes—Bethan Jenkins, Dai Lloyd ac eraill—eironi Shakespearaidd trasig yn yr hyn y mae Aelodau UKIP wedi ei ddweud heddiw a’r hyn y maent wedi ei wneud mewn gwirionedd yn y gorffennol, lle maent heddiw wedi honni y bydd tariffau amddiffynnol yn wych ar gyfer y diwydiant dur, ond yn y gorffennol, pan oedd ganddynt gyfle i gyflwyno tariffau a fyddai’n ffafrio ein diwydiant dur, fe wnaethant y gwrthwyneb yn llwyr. Gallai sinig amau ​​bod UKIP yn y gorffennol wedi mynd ati’n fwriadol i danseilio’r diwydiant dur er mwyn gwneud elw gwleidyddol o’r ansicrwydd yr arweiniai hynny ato.

Rwy’n credu y byddai aelodau o’r cyhoedd yn gywir yn amau ​​unrhyw wleidydd sy’n dweud yn derfynol, ‘Mae hyn yn wych’ neu ‘Mae hyn yn enbyd.’ Gadewch i ni ei adael i’r arbenigwyr. Yn yr ychydig ddyddiau diwethaf yn unig, cyhoeddodd UK Steel eu maniffesto, sy’n agor gyda datganiad go glir:

Roedd canlyniad Refferendwm yr UE yn ergyd i’r diwydiant dur.

Yn fy marn i, nid gadael yr UE yw’r ffordd orau o ddatblygu diwydiant dur Prydain, ond gallaf eich sicrhau o hyn: mae’r bobl wedi siarad ac fel Llywodraeth Cymru, byddwn yn gwneud popeth a allwn i sicrhau dyfodol diogel. Rydym yn gweithio’n ddiflino i gefnogi’r broses werthu a’r cymunedau dan sylw, a byddwn yn parhau i roi pob adnodd sydd gennym fel Llywodraeth tuag at y diben hwnnw. Mae’r Prif Weinidog wedi pwysleisio’r neges hon yn gyson ac yn uniongyrchol wrth uwch-arweinwyr Tata yn Ewrop ac yn Mumbai, yn ogystal ag ar y lefelau uchaf o Lywodraeth San Steffan. Byddwn yn parhau i bwysleisio’r neges hon. Yn wir, mae’r dirprwy ysgrifennydd parhaol, fy swyddog uchaf, yn hedfan allan i gyfarfod y bwrdd ddydd Gwener i gyfleu ein safbwynt yn y termau cryfaf posibl.

Serch hynny, mae canlyniad y refferendwm a newidiadau Llywodraeth y DU yn codi cwestiynau pwysig am y dyfodol. Mae’n hanfodol nad yw ansicrwydd arweinwyr ar lefel Llywodraeth y DU yn effeithio ar eu hymrwymiad datganedig i wneud popeth a allant i sicrhau dyfodol ein diwydiant dur. Rwy’n gobeithio nad yw sylw Whitehall ar ddyfodol ein gweithfeydd dur yma yng Nghymru wedi llacio o ganlyniad i ddigwyddiadau diweddar, ac na fydd yn gwanhau nac yn dod i ben. Un o’n blaenoriaethau allweddol yw cadw’r ffwrneisi chwyth ym Mhort Talbot yn weithredol, ond yr un mor bwysig yw sicrhau bod Port Talbot yn parhau i fod yn brif gyflenwr dur i safleoedd eraill Cymru, yn ogystal ag i Hartlepool ac i Corby.

Soniodd Hannah Blythyn am fater pwysig diogelu ein holl safleoedd dur, a hoffwn ei chanmol am y gwaith y mae wedi ei wneud yn cynrychioli gweithwyr ar safle Shotton. Hefyd, roedd Hannah Blythyn, yn gwbl briodol, yn tynnu sylw at y ffaith y byddai cryn ansicrwydd yn cael ei achosi yn ystod y broses o drafod cytundeb fframwaith newydd, a allai gymryd degawd neu fwy—ansicrwydd ac wrth gwrs, fel y dywedais eisoes, pryder i’r rhai a gyflogir yn y diwydiant dur.

Rydym yn aros am y wybodaeth ddiweddaraf gan Tata ar sut y mae’n dod yn ei flaen gyda’r broses werthu, ac rydym yn parhau’n barod i gefnogi unrhyw gynigwyr a fydd yn sicrhau bod swyddi a chynhyrchiant dur cynaliadwy yn aros yng Nghymru. Mae ein cynnig o gymorth yn parhau i fod ar y bwrdd, ond ni allwn ystyried manylion unrhyw gynnig penodol hyd nes y cyrhaeddwn y cam nesaf pan fydd gennym fwy o eglurder ynghylch cynlluniau cynigydd. [Torri ar draws.] Buaswn yn hoffi, ond mae’n ddrwg gennyf.

Tra bo Tata yn parhau i roi ystyriaeth ddyladwy i’r mater, mae’n fwy hanfodol nag erioed o’r blaen, fel y dywedodd Russell George ac fel y dywedodd John Griffiths, fod Llywodraeth y DU yn parhau i weithio gyda ni, y diwydiant dur, undebau llafur dur a phartneriaid eraill i ennyn hyder ein bod i gyd yn gweithio gyda’n gilydd i greu’r amgylchedd busnes cywir a fydd yn cynnal diwydiant dur cynaliadwy yn y Deyrnas Unedig. Fis diwethaf, mynychais gyngor dur Llywodraeth y DU. Mae gan y cyngor bedwar grŵp sy’n gweithio dan arweiniad y diwydiant i ystyried, nid yn unig sut rydym yn ymateb i’r argyfwng dur presennol, ond hefyd sut i alluogi cynaladwyedd hirdymor cynhyrchu dur yn y dyfodol. Wrth gwrs, mae gennym ein tasglu dur ein hunain hefyd. Byddaf yn cadeirio cyfarfodydd y tasglu yn y dyfodol er mwyn sicrhau ein bod yn cynnal y momentwm a’r bartneriaeth gadarnhaol sy’n cael ei datblygu i gefnogi gweithwyr. A byddwn yn falch o roi’r newyddion diweddaraf i’r Aelodau yn yr wythnosau nesaf ar y cynnydd a wnaed.

Mae gwaith hefyd yn mynd rhagddo’n dda ar gryfhau ein polisi caffael, a fydd yn egluro pwysigrwydd agor cyfleoedd i gyflenwyr dur yn y DU. Bu cynnydd, hefyd, ar ardal fenter glannau Port Talbot sydd newydd ei sefydlu, ac a gynhaliodd ei gyfarfod cyntaf fis diwethaf. Bydd y bwrdd yn datblygu ei strategaeth drwy adeiladu ar y sgiliau gweithgynhyrchu uwch o’r radd flaenaf a’r dreftadaeth weithgynhyrchu gref. Bydd yn canolbwyntio ar ymchwil a datblygu, entrepreneuriaeth wedi ei gyrru gan arloesedd, gan gynnwys cyfleoedd sy’n gysylltiedig â’r brifysgol a dinas-ranbarth Bae Abertawe, fel yr amlinellwyd gan fy ffrind a fy nghyd-Aelod, Dai Rees.

Ddirprwy Lywydd, byddwn yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU, Tata Steel a chynrychiolwyr y diwydiant dur yng Nghymru a’r DU i ailadrodd bod Cymru, fel gwlad, wedi ymrwymo i wneud popeth yn ein gallu i sicrhau diwydiant dur cynaliadwy. Disgwyliwn i’r holl rai rydym yn ymgysylltu â hwy i wneud eu gorau glas i sicrhau bod hyn yn cael ei gyflawni. Er gwaethaf canlyniad y refferendwm, mae Cymru ar agor i fusnes—ac rwy’n benderfynol o’i chadw felly, ac rwyf yr un mor benderfynol o adeiladu dyfodol disglair i’n diwydiant dur hefyd.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar David Rowlands i ymateb i’r ddadl. David Rowlands.

Diolch yn fawr. Wel, rhaid i mi ddweud bod llawer wedi cael ei ddweud yn y Siambr hon am yr angen i gadw hyder yn economi Cymru ac economi Prydain. Wel, yn ystod y pythefnos diwethaf ers pleidleisio dros adael yr UE, ni fyddai gan neb a fu’n gwrando ar y sylwadau yn y Siambr hon unrhyw hyder o gwbl yn ein gallu fel cenedl i gynnal economi dda a hyderus sy’n ehangu.

Afraid dweud ein bod i gyd yn gresynu at yr ansefydlogrwydd mewn perthynas â gwaith Tata Steel ym Mhort Talbot a’r canlyniadau a fyddai’n deillio o’i gau, nid yn unig i weithwyr a’u teuluoedd, ond i economi ehangach Port Talbot yn ei chyfanrwydd. Ond teimlaf fod yn rhaid gwneud pwynt yma fod y Blaid Lafur yn hwyr iawn yn dod at y frwydr i achub swyddi yn y diwydiant dur, yma yng Nghymru ac yn y DU yn gyffredinol. O dan y Llywodraeth Lafur ac wrth gwrs, tra roeddem yn y DU—yr UE—collodd y DU oddeutu—[Torri ar draws.] Collodd y DU oddeutu 33,000 o swyddi yn y diwydiant dur, gan ddisgyn o 68,000 pan ddaeth Llafur i rym yn 1997 i tua 35,000 pan adawsant yn 2010, gan gynnwys gostwng o 17,000 i 7,000 yng Nghymru yn yr un cyfnod. [Torri ar draws.] Na, mae’n ddrwg gennyf. [Aelodau’r Cynulliad: ‘O.’]. Yn hytrach na helpu diwydiant dur Prydain, rwy’n awgrymu bod ein presenoldeb yn y prosiect gwleidyddol Ewropeaidd wedi bod yn anfantais enfawr i’r diwydiant.

O dan reolau caffael yr UE, er enghraifft, bydd 100 o gerbydau ymladd Ajax newydd y Fyddin Brydeinig yn cael eu hadeiladu yn Sbaen gan ddefnyddio dur o Sweden. Roedd hyn ar gais Brwsel, a ddefnyddiodd grantiau’r UE er mwyn cynnal swyddi yn Sbaen. [Torri ar draws.] Gallwn gyfrif—[Torri ar draws.] Gallwn gyfrif nifer o achosion o’r fath. Ers ymuno â’r Undeb Ewropeaidd rydym bron iawn â cholli rhannau helaeth o’n diwydiannau gweithgynhyrchu—adeiladu llongau, adeiladu trenau a cherbydau, mae’r diwydiant cemegol yn dirywio’n derfynol, mae tecstilau mewn argyfwng, ac mae’r diwydiant pysgota a ffermio bron iawn â bod wedi dirywio’n llwyr.

Mae’r Prif Weinidog wedi datgan sawl gwaith, os cofiaf yn iawn, pa mor lân yw ein hafonydd a’n traethau o ganlyniad i ddeddfwriaeth amgylcheddol yr UE. Wel, mae’n ddrwg gennyf hysbysu’r Prif Weinidog nad oes ganddo ddim i’w wneud â rheoliadau’r UE; y rheswm am hynny yw nad oes gennym ddiwydiannau i’w llygru bellach. [Aelodau’r Cynulliad: ‘O.’] Rydym wedi clywed hyd syrffed gan Aelodau’r Cynulliad hwn am y trychineb a ddaw i ran economi Cymru os na chawn arian grant.

A wnaiff yr Aelod ildio?

Gwnaf.

Ai eich cynigion felly—? A ydych felly yn barod i gael gwared ar yr holl ddiwydiant yng Nghymru er mwyn i chi gael amgylchedd glân, oherwydd dyna rydych newydd ei ddweud?

Wel, dyna beth sy’n digwydd. [Torri ar draws.] Dyna beth sy’n digwydd. [Torri ar draws.] Mae’n ganlyniad peidio â chael y diwydiant. Mae’r ateb yn y ffaith ein bod, ar ôl 17 mlynedd o reolaeth Lafur yn y sefydliad hwn ac am flynyddoedd lawer gyda Llywodraeth Lafur yn San Steffan, yn gymwys i gael y grantiau hynny—. Mae’n ddrwg gennyf, fe ailadroddaf hyn, gan i rywun dorri ar draws.

Rydym wedi clywed hyd syrffed gan Aelodau’r Cynulliad hwn am y trychineb a ddaw i ran economi Cymru os na fyddwn yn cael arian grant yr UE neu wrth gwrs, yr arian cyfatebol gan Lywodraeth y DU ar ôl gadael yr UE. Os yw hyn yn wir mae’n rhaid i ni ofyn y cwestiwn ‘pam?’ Mae’r ateb yn y ffaith ein bod, ar ôl 17 mlynedd o reolaeth Lafur yn y sefydliad hwn ac am flynyddoedd lawer gyda Llywodraeth Lafur yn San Steffan, yn gymwys i gael y grantiau hynny oherwydd ein bod yn dal i fod yn un o ranbarthau tlotaf Ewrop. Mae llawer o Aelodau’r Cynulliad hwn yn ymddwyn fel pe bai’r arian Ewropeaidd hwn yn galon ac enaid y genedl hon. Maent yn anwybyddu’r ffaith fod yr holl arian a gawn gan Ewrop yn fychan iawn o gymharu â’r symiau a gawn gan fformiwla Barnett, hyd yn oed gyda’i ddiffygion amlwg. [Torri ar draws.] Rydym ni yn UKIP yn hyderus os yw’r pleidiau’r tŷ yn gweithredu’n unedig â’r pleidiau eraill, fel rydym i gyd wedi addo ei wneud, fe gawn arian gan Lywodraeth y DU a fydd yn cyfateb—na, yn fwy—na’r arian a gawn gan Ewrop.

Rydym ni yn UKIP, yn wahanol i’r rhan fwyaf o’r wrthblaid yn y Cynulliad, yn credu y gallwn ymddiried yn ein gwleidyddion Cymreig a Phrydeinig ein hunain yn San Steffan yn hytrach na chasgliad o gomisiynwyr tramor anatebol ac annemocrataidd ym Mrwsel, a than ein nawdd ein hunain bydd gobaith i Tata Steel oroesi am flynyddoedd lawer i ddod. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Diolch. Cafwyd gwrthwynebiad, felly fe—[Torri ar draws.] Diolch. Rwy’n gwybod bod pawb yn gynhyrfus ynglŷn â digwyddiad a allai ddigwydd heno ond os na fyddwn yn ymdawelu, byddwn yn dal yma’n pleidleisio cyn dechrau’r digwyddiad hwnnw, felly a gawn ni bleidleisio’n ddistaw, os gwelwch yn dda? Gohiriaf y pleidleisio yn awr tan y cyfnod pleidleisio.

Rydym wedi cytuno y bydd y cyfnod pleidleisio yn digwydd cyn y ddadl fer. Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i’r gloch gael ei chanu, af ymlaen yn syth at y cyfnod pleidleisio. A oes unrhyw un sy’n dymuno i’r gloch gael ei chanu? Nac oes.

Iawn, symudwn ymlaen at y pleidleisio. Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Neil Hamilton a Caroline Jones. Os na dderbynnir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliannau a gyflwynwyd i’r cynnig. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 5, yn erbyn y cynnig 43. Nid oedd neb yn ymatal. Felly, gwrthodwyd y cynnig.

Galwaf yn awr am bleidlais ar y gwelliannau. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliannau 2 a 3 yn cael eu dad-ddethol. Felly, galwaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 34, yn erbyn y cynnig—mae’n ddrwg gennyf, y gwelliant, mae’n ddrwg gennyf. Felly, o blaid gwelliant 1 34, yn erbyn gwelliant 1 14, neb yn ymatal. Felly, derbyniwyd gwelliant 1.

Gan fod gwelliant 1 wedi’i dderbyn, mae gwelliannau 2 a 3 yn cael eu dad-ddethol.

Symudwn i bleidlais ar welliant 4. Galwaf am bleidlais ar welliant 4, a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y gwelliant 46, yn erbyn y gwelliant 2. Felly, derbyniwyd gwelliant 4.

Galwaf am bleidlais ar welliant 5, a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 10, yn erbyn 27, ac roedd 10 yn ymatal. Felly, gwrthodwyd gwelliant 5.

Galwaf am bleidlais ar welliant 6, a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y gwelliant 44, yn erbyn y gwelliant 2, gydag un yn ymatal. Felly derbyniwyd y gwelliant.

Galwaf am bleidlais ar welliant 7, a gyflwynwyd yn enw Simon Thomas. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y gwelliant 34, yn erbyn y gwelliant 5. Roedd 9 yn ymatal. Felly, derbyniwyd y gwelliant.

Galwaf yn awr am bleidlais ar y cynnig fel y’i diwygiwyd.

Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 43, yn erbyn y cynnig 5. Nid oedd neb yn ymatal.

Cytunwyd y bydd y ddadl fer yn cael ei gohirio tan ddydd Mercher 13 Gorffennaf. Felly, dyna ddiwedd y trafodion am heddiw. Ac fel y soniodd y Llywydd ar ddechrau’r trafodion, pob lwc i’r tîm pêl-droed, a lle bynnag y byddwn yn gwylio, a gawn ni i gyd ddweud, ‘Yn gryfach gyda’n gilydd, yn unedig fel gwlad’? Ac rwy’n siŵr y byddwn i gyd yn dychwelyd yfory gyda’r canlyniad cywir. Diolch yn fawr iawn.