National Assembly for Wales

Good afternoon and welcome to this Plenary meeting. The first item on the agenda is questions to the Cabinet Secretary for Finance and Welsh Language, and the first question is from Heledd Fychan.

Well, Llywydd, rwy'n cyfarfod yn rheolaidd â holl gyd-weithwyr y Cabinet, yn unigol ac ar y cyd, yn ystod y broses o osod cyllideb ddrafft. Mynychais yr is-grŵp cyllid gydag Ysgrifennydd y Cabinet ar 22 Hydref, i glywed gan awdurdodau lleol yn uniongyrchol am eu pwysau a'u blaenoriaethau. A chwrddais i eto ag arweinwyr y cyngor a phrif swyddogion ddydd Llun diwethaf.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’n fuddiol iawn gwybod eich bod chi yn cyfarfod mor rheolaidd, ac, yn amlwg, dwi'n siŵr y bydd arweinyddion llywodraeth leol wedi pwysleisio efo chi y ffaith eu bod nhw'n pryderu'n fawr ynglŷn â'u gallu nhw i ddarparu gwasanaethau gofal cymdeithasol yn benodol oherwydd yr heriau ariannol. Yn fy rhanbarth i, ac yn benodol yn Rhondda Cynon Taf, mae'r cyngor yn ymgynghori ynglŷn â chau dau gartref gofal er mwyn gwneud arbedion ar y funud: Cae Glas a Ferndale House. Mae hyn er gwaetha'r ffaith bod yna drigolion mewn gwelyau yn yr ysbytai lleol sy'n barod i gael eu rhyddhau ond yn aros am le mewn cartref gofal, weithiau am wythnosau.

Sut, felly, ydych chi'n gweithio gyda’r Ysgrifenyddion Cabinet perthnasol i sicrhau nad oes yna unrhyw benderfyniadau byrbwyll, megis cau cartrefi gofal, yn digwydd nes bod y darlun cyllid yn gliriach ar gyfer y flwyddyn nesaf? Ac onid ydy hi'n bwysig, o ran sefyllfa gyllidol y gwasanaeth iechyd, fod y cartrefi hyn yn parhau ar agor fel nad ydyn ni'n rhoi mwy o bwysau ar gyllidebau amgen?

Wel, Llywydd, diolch yn fawr i Heledd Fychan am y cwestiwn atodol yna. Rŷch chi'n iawn—mae arweinwyr cynghorau lleol yn sôn bob tro rwy'n cwrdd â nhw am y pwysau y maen nhw'n ei wynebu yn y maes gofal cymdeithasol, ond ar draws eu cyfrifoldebau nhw i gyd.

Wrth gwrs, mae’r berthynas rhwng awdurdodau lleol a byrddau iechyd yn un bwysig ac rŷn ni'n gwybod bod pobl mewn ysbytai yn awr sy'n ddigon da i fynd yn ôl adref neu i gael gofal y tu fas i'r ysbyty. Dwi ddim yn siŵr os yw’n wir i ddweud mai jest mater o arian yw e pan fydd cynghorau lleol yn symud i gau rhai cartrefi preswyl. Fel dwi'n deall, yn RhCT, mae gwelyau yn wag nawr yn y cartrefi gofal sydd ganddyn nhw. So, ar un ochr, mae arian, wrth gwrs, yn bwysig a dyna beth dwi'n ei drafod gyda nhw, ond hefyd mae'r galw am wasanaethau i bobl yn y gymuned yn newid a dyna beth mae awdurdodau lleol yn ei wynebu hefyd.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Peter Fox.

Llefarydd Plaid Cymru, Heledd Fychan.

Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd Cabinet, os caf i ddychwelyd at bwyntiau roeddech chi wedi'u gwneud bach yn gynharach yn eich ymateb i Andrew R.T. Davies, jest o ran yswiriant gwladol yn benodol, roeddech chi'n sôn ynglŷn â diffiniad ONS, a bod yna bosibilrwydd o ddefnyddio'r un un ar hyn o bryd, ond yn amlwg mae yna ffigurau gwahanol iawn ynglŷn â pha ddiffiniad ONS sy'n cael ei ddefnyddio, wrth gwrs. Mae'r mesur sy'n cael ei ddefnyddio gan Stats Wales, sef y labour force survey, yn lot mwy ffafriol o ran Cymru. Gaf i ofyn, felly, pa ddiffiniad y byddwch chi'n pwyso amdano fo efo Llywodraeth y Deyrnas Unedig?

Wel, mae'r posibiliadau yn dod ataf i achos dwi'n bwriadu bod yn Llundain nid yr wythnos nesaf, ond yr wythnos ar ôl hynny, i gael cyfleon i gael cyfarfodydd wyneb yn wyneb â'r Gweinidogion yn y Trysorlys. Wrth gwrs, rydw i yna i roi gwybodaeth a thystiolaeth iddyn nhw am y sefyllfa yma yng Nghymru—rhai o'r pwyntiau rydyn ni wedi eu clywed yn barod am yr effaith ar y maes gofal, ac yn y blaen. So, dyna pam dwi'n mynd, jest i fod yn glir gyda'r Trysorlys am bethau ar lawr gwlad yn fan hyn, a thrwy hynny, a thrwy bopeth arall y bydd y Trysorlys yn ei glywed gan bobl yn Lloegr ac yn yr Alban hefyd, jest iddyn nhw gael y wybodaeth lawn am y sefyllfa rydyn ni'n ei hwynebu yn y sector cyhoeddus, ond hefyd gyda'r asiantaethau rydyn ni'n gweithio â nhw tu fas y sector cyhoeddus. 

Diolch. Mi fydd yn hynod o fuddiol, a gobeithio eich bod chi'n gallu rhoi'r achos gerbron, oherwydd mi fyddwch chithau hefyd wedi derbyn, dwi'n siŵr, llu o gyfathrebiadau gan sefydliadau o'r trydydd sector sy'n hynod o bryderus ynglŷn â'r sefyllfa. Gwnes i sôn wythnos diwethaf am Cyngor ar Bopeth. Yn amlwg, rydyn ni hefyd wedi clywed gan hosbisau, ac mae Platfform wedi amcangyfrif cost ychwanegol o £0.25 miliwn; St John Ambulance, £50,000; Mirus, mudiad yn y sector gofal, cost ychwanegol o £1.6 miliwn. Mae un arweinydd cyngor wedi dweud wrthyf y bydd yn costio £2.5 miliwn i'r holl fudiadau trydydd sector sy'n darparu gwasanaethau i'r cyngor hwnnw. Felly, yr hyn dwi'n ei ofyn ydy: o ran y pwynt yswiriant gwladol yn benodol, beth fyddwch chi'n gofyn i'r diffiniad ONS fod? Oherwydd gan ein bod ni'n derbyn bod yna wahanol ddiffiniadau, beth fyddwn i'n hoffi ei wybod yn union ydy: beth fyddwch chi'n galw ar y Canghellor i'w wneud er mwyn unioni'r sefyllfa hon?

Diolch am yr ymateb. Yn amlwg, y pryder ydy, o ran y penderfyniad hwn gan y Canghellor, efallai ei bod hi heb gymryd i ystyriaeth beth fyddai'r oblygiadau ehangach o'r codiad hwn, oherwydd yn amlwg, mae o yn wyneb toriadau i gyllidebau hefyd. Felly, dwi'n gwybod eich bod chi'n sôn am fesur 12 mis, ond mae'r sefyllfa wedi dirywio i nifer o'r sefydliadau hyn ac maen nhw dan straen aruthrol. Gaf i ofyn, felly, os na fydd yna gefnogaeth ariannol ychwanegol ar gael iddyn nhw yn y gyllideb, beth ydy'r plan B o ran Llywodraeth Cymru? Oherwydd byddwch chi wedi clywed o'ch trafodaethau chi gyda llywodraeth leol pa mor bryderus ydyn nhw o ran y trydydd sector a'r gwasanaethau maen nhw'n eu darparu—mae cymaint o gynlluniau Llywodraeth Cymru, er enghraifft, i fynd i'r afael â thlodi ac ati, sydd mor allweddol, gan y trydydd sector hwn. Felly, beth ydy'r cynllun gan Lywodraeth Cymru os nad ydy'r diffiniad yn newid?

Diolch yn fawr, wrth gwrs, am y cwestiwn, Llywydd. Rŷn ni wrthi’n llunio ymateb i adroddiad y Comisiwn Cymunedau Cymraeg ar hyn o bryd. Pan fyddwn ni’n adolygu 'Cymru’r Dyfodol', byddwn ni’n ystyried pob tystiolaeth, gan gynnwys argymhellion y comisiwn.

Ddoe, wrth drafod adroddiad blynyddol Comisiynydd y Gymraeg a'i rôl hi mewn datblygu polisi, fe wnes i grybwyll pwysigrwydd sicrhau nad yw un agwedd o waith polisi'r Llywodraeth yn tanseilio gwaith polisi arall.

Un arall o'r meysydd lle mae potensial am wrthdaro mawr yw gyda'r cynllun datblygu cenedlaethol 'Cymru'r Dyfodol', a'r gwaith o ddatblygu cynlluniau datblygu strategol drwy'r cydbwyllgorau corfforedig. Byddwn yn gofyn i'r Llywodraeth ailystyried yr egwyddorion sydd yn gyrru'r gwaith, oherwydd bod peryg i'r cynlluniau strategol rhanbarthol filwrio yn erbyn gwaith polisi pwysig sy'n digwydd drwy'r Comisiwn Cymunedau Cymraeg, a hefyd ym milwrio yn erbyn cynllun Arfor, sydd yn uno ardaloedd gorllewin ein gwlad.

Beth, felly, ydy'ch gweledigaeth chi, fel Ysgrifennydd Cabinet dros y Gymraeg, o safbwynt yr ardaloedd o arwyddocâd ieithyddol dwysedd uchel, a beth ydy'ch gweledigaeth chi ar gyfer Arfor 3, sef y cam nesaf synhwyrol i'w gymryd efo'r cynllun arloesol hwn?

Diolch yn fawr i Siân Gwenllian. Llywydd, fe wrandawais i'n ofalus ar y pwyntiau roedd hi wedi'u gwneud yn y ddadl ddoe, a dwi'n barod wedi siarad gyda swyddogion y bore yma i gael mwy o gyngor ar y pwynt roedd hi'n codi am ble mae un polisi yn gwrthdaro â pholisïau eraill. So, diolch yn fawr am godi'r pwyntiau yna.

Rŷn ni'n aros, fel dwi'n siŵr mae Siân Gwenllian yn gwybod, am adroddiad penodol oddi wrth y Comisiwn Cymunedau Cymraeg yn y maes cynllunio, a oedd yn rhan o gam cyntaf y comisiwn, ond maen nhw wedi penderfynu rhoi adroddiad ar wahân i ni ym mis Rhagfyr, gobeithio, am eu hargymhellion nhw yn y maes cynllunio. So, fe allwn ni ddefnyddio hwnnw. A'm huchelgais i yw defnyddio'r profiadau rŷn ni wedi'u cael yn barod gydag Arfor 1 ac Arfor 2 i adeiladu ar rai o'r argymhellion yn yr adroddiad rŷn ni wedi'i weld yn barod a gafodd ei lansio yn yr Eisteddfod. Dwi'n edrych ymlaen at ddod yn ôl at lawr y Senedd yn y flwyddyn nesaf gydag ymatebion y Llywodraeth i bob un o'r argymhellion yn yr adroddiad cyntaf, ac ystyried y pwyntiau mae Siân Gwenllian wedi'u codi y prynhawn yma drwy'r broses o ymateb i'r argymhellion.

Yn olaf, cwestiwn 8, Rhys ab Owen.

Llywydd, yn ogystal â’n gwaith ledled Cymru i hyrwyddo’r Gymraeg i helpu sicrhau ei bod yn iaith i bawb, rydyn ni’n gofyn i bob awdurdod lleol roi gwybodaeth yn eu hadroddiadau blynyddol cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg ar sut maen nhw’n hyrwyddo’r Gymraeg ymysg cymunedau ethnig lleiafrifol.

Diolch yn fawr, Ysgrifennydd Cabinet. Pam oeddwn i'n mynychu ysgol gynradd Gymraeg yng Nghaerdydd yn y 1990au, un plentyn o leiafrif ethnig oedd yn y flwyddyn o 70 o blant, ac un teulu Mwslemaidd mewn ysgol o dros 400 o blant. Nawr, mae pethau wedi gwella, ond mae lot fawr i'w wneud o hyd, ac rŷn ni'n sicr yn methu denu plant o gartrefi lle nad y Gymraeg a'r Saesneg yw'r iaith gyntaf—mae hynny'n amlwg pan rŷch chi'n mynd i ymweld ag ysgolion yng Nglan yr Afon a Threganna.

Nawr, dwi wedi gofyn cwestiwn tebyg i chi yn ddiweddar, ond mae'r ffigurau gyda fi nawr, a'r ffigurau ar draws Cymru—2.5 y cant o blant o gartrefi lle nad ydy'r Gymraeg neu'r Saesneg yn iaith gyntaf sy'n cael addysg Gymraeg. Tynnwch mas Gwynedd ac mae'n syrthio lawr canran arall i 1.6 y cant. Dyw'r rhain ddim yn ffigurau bach, chwaith, o ran nifer y plant—1.6 y cant o blant o gartrefi lle nad ydy'r Gymraeg neu'r Saesneg yn iaith gyntaf sy'n derbyn addysg Gymraeg. Rwy'n siŵr ein bod ni'n deall beth yw'r rheswm—mae'r rhieni eisiau i'w plant siarad Saesneg, ond mae hynny'n bosib trwy addysg Gymraeg. Rŷn ni'n gwybod hynny. Felly, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymrwymo i wneud ymgyrch penodol i ddenu plant o leiafrifoedd ethnig i addysg cyfrwng Cymraeg? Diolch yn fawr.

Wel, Llywydd, dwi'n cytuno gyda Rhys ab Owen am y pwysigrwydd o dynnu mwy o blant mas o gymunedau BAME i mewn i addysg trwy gyfrwng y Gymraeg. Dwi'n cofio yn y flwyddyn gyntaf o Ysgol Treganna, doedd neb, neb o gwbl, o gymunedau lleiafrifoedd ethnig yn yr ysgol, a nawr mae'r ysgol yn hollol wahanol.

Dwi eisiau gweld mwy o bosibiliadau i dynnu pobl i mewn, a'r ffordd i'w wneud e, dwi'n meddwl—un o'r ffyrdd i'w wneud e—yw trwy ddefnyddio'r profiadau rŷn ni wedi'u cael nawr yn barod gyda theuluoedd o'r cymunedau yna, i esbonio i bobl eraill—word of mouth, fel rŷn dweud yn Saesneg—a'u perswadio nhw fod plentyn sy'n mynd i ysgol lle mae'r addysg yn cael ei gyflwyno drwy gyfrwng y Gymraeg wrth gwrs yn deall, ac yn dysgu Saesneg ar yr un pryd, ond nawr maen nhw'n gallu siarad Cymraeg hefyd.

So, rŷn ni wedi llwyddo, ond ddim wedi gwneud digon eto. Ond nawr, gyda'r teuluoedd sydd wedi cael y profiad yn barod, rŷn ni'n gallu defnyddio popeth y maen nhw wedi'i weld, a phopeth maen nhw wedi'i ddysgu, a'r profiadau maen nhw wedi'u cael, i berswadio pobl eraill.

Diolch yn fawr i'r Ysgrifennydd Cabinet.

Eitem 2 fydd y cwestiynau i’r Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig. Y cwestiwn cyntaf gan Tom Giffard. 

Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Janet Finch-Saunders.

Llefarydd Plaid Cymru nawr, Delyth Jewell. 

Ac yn olaf, cwestiwn 8, Heledd Fychan.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.

Yr eitem nesaf fydd y cwestiynau amserol. Mae dau gwestiwn wedi eu cytuno heddiw. Mae'r cyntaf gan Peredur Owen Griffiths.

Diolch am yr ateb yna.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. Mae'r cwestiwn amserol nesaf i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ac i'w ofyn gan Mabon ap Gwynfor.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. 

Eitem 4 heddiw yw'r datganiadau 90 eiliad, ac yn gyntaf, Llyr Gruffydd. 

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Dwi am ddefnyddio'r cyfle yma i longyfarch clybiau ffermwyr ifanc Cymru ar eu llwyddiant yn eisteddfod y ffermwyr ifanc a gynhaliwyd yng Nghaerfyrddin yr wythnos diwethaf. Fe ddaeth nifer o gystadleuwyr i’r brig, yn cynnwys llawer un o’m rhanbarth i yn y gogledd, mewn meysydd mor amrywiol â’r ensemble lleisiol, lle cipiodd Clwb Rhosybol yn Ynys Môn y wobr gyntaf, Hawys Grug o Glwyd yn ennill yr unawd ieuenctid, a Mared Edwards o Fôn yn ennill y gystadleuaeth adrodd digri.

Llongyfarchiadau mawr hefyd i Mared Fflur Jones o Ynys Môn ar ennill y gadair, ac i Elain Iorwerth, sydd yn astudio ym Mhrifysgol Bangor, ar ennill y goron. Mae llwyddiant ysgubol yr eisteddfod unwaith eto eleni yn deyrnged i rôl hanfodol y mudiad fel un o gonglfeini cefn gwlad, diwylliant Cymreig a'r iaith Gymraeg.

Ond y tu hwnt i Gymru hefyd, fe ddaeth llwyddiant i’r ffermwyr ifanc yng ngwobrau cymunedol Prydeinig clybiau'r ffermwyr ifanc, a gynhaliwyd yn Birmingham yn ddiweddar. Un o sêr ffermwyr ifanc ardal Uwchaled, Ceridwen Edwards, a ddaeth i’r brig yng nghategori 'Calon y CFfI', gyda'r beirniaid wrth eu bodd efo egni a gwaith di-flino Ceridwen dros ei chlwb.

Un arall o lwyddiannau mawr y noson oedd Clwb Ffermwyr Ifanc Llangwyryfon yng Ngheredigion. Nhw enillodd wobr 'Ysbryd Cymunedol Ffederasiwn Cenedlaethol Clybiau Ffermwyr Ifanc', gyda chanmoliaeth am rôl y clwb wrth helpu i achub y neuadd bentref leol, a'u cyfraniad at hyfywedd yr iaith Gymraeg.

Mae gan glybiau ffermwyr ifanc Cymru dros 5,500 o aelodau, a'r rheiny yn cyflawni dros filiwn o oriau gwaith gwirfoddol yn flynyddol. Gadewch i ni, felly, ddathlu'r holl lwyddiannau yma, a chyfraniad amhrisiadwy'r mudiad i gymunedau ar hyd a lled y wlad. 

Item 5 this afternoon is a debate on the Children, Young People and Education Committee report, 'Do disabled children and young people have equal access to education and childcare?' And I call on the Chair of the committee to move the motion—Buffy Williams.

Hoffwn i ddiolch i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg am yr adroddiad pwysig hwn. Roeddwn i yn aelod o'r pwyllgor ar ddechrau'r ymchwiliad, ac rwyf wedi bod yn dilyn y gwaith ar ei hyd. Fi yw llefarydd Plaid Cymru ar hawliau plant, a dwi'n credu mai hawliau plant sydd wrth graidd yr adroddiad hwn. Mae Cymru’n ymfalchïo yn y ffaith inni arwain y ffordd o ran ystyried hawliau plant wrth greu polisïau. Roedd mabwysiadu Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn a’i ymgorffori wedyn ym Mesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011 yn gamau blaengar a oedd yn gosod arwydd clir bod ein cenedl yn ymgeisio i ddiogelu ein dinasyddion ieuengaf a mwyaf diamddiffyn, nid yn unig rhag niwed ond hefyd rhag cael eu hanwybyddu, eu diystyru, a’u hatal rhag datblygu i’w llawn botensial. Yr hyn dwi'n meddwl sydd wrth wraidd yr adroddiad swmpus yma yw bod Llywodraeth Cymru yn tramgwyddo hawliau plant anabl wrth beidio â sicrhau mynediad cyfartal i addysg a gofal plant, a bod hynny yn cael effaith sylweddol. 

Mae effaith hyn oll, wrth gwrs, hefyd yn taro eu teuluoedd hefyd. Hoffwn ddiolch i un o'm hetholwyr, Betsan Gower Gallagher o Gwm Tawe, am roi tystiolaeth i'r pwyllgor am ei phrofiad hi fel mam efeilliaid ag awtistiaeth. Dywedodd hi bod ei phlant yn ddieiriau ond bod yr ymchwiliad wedi rhoi llais iddyn nhw. Disgrifiodd ei brwydr ddiddiwedd i gael y gefnogaeth y mae gan ei phlant hawl iddi. Rwyf wedi gweld â'm llygaid fy hunan y pwysau a'r rhwystredigaeth sy'n cael eu hachosi gan hyn ar Betsan, a hoffwn dalu teyrnged iddi hi a'r holl dystion rannodd eu profiadau â'r pwyllgor. Achos maen nhw wedi blino'n lân yn brwydro, ysgrifennu llythyron at bobl fel ni, at eu cynghorau, at swyddogion, at yr ysgolion, ffonio, e-bostio, aros a chael eu hanwybyddu neu eu troi i ffwrdd. Clywodd y pwyllgor dro ar ôl tro bod y brwydro parhaus yma dros hawliau sylfaenol yn effeithio ar eu hiechyd a'u gallu i weithio. Cafodd Betsan wybod gan swyddog yn ei chyngor hi y dylai hi efallai ystyried rhoi lan gwaith.

Fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar hawliau dynol, hoffwn hefyd dynnu sylw yn benodol at y ffaith bod yr hawl i addysg nid yn unig yn hawl dynol sylfaenol, ond mae hefyd yn fodd hanfodol o leihau tlodi, yn fodd o alluogi bod pawb yn medru chwarae rhan mewn cymdeithas. Heb fynediad at yr un addysg a gofal, mae plant anabl yn cael eu hanfanteisio yn sylweddol, gan osod rhwystrau i'r dewisiadau sy'n cwrdd â'u hanghenion a'u dyheadau wrth dyfu'n oedolion. Mae'r hyn a ddadlennodd y pwyllgor o ran diffyg mynediad at ofal plant addas a chynhwysol wedi ei gadarnhau hefyd a'i danlinellu gan dystiolaeth a glywodd y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol yn ystod ein hail ymchwiliad i ddarpariaeth gofal plant. Mae'r dystiolaeth yn ddamniol ac yn dorcalonnus. Clywodd ein hymchwiliad ni fod yr arolwg blynyddol diweddaraf gan Coram Family and Childcare o ddigonolrwydd gofal plant awdurdodau lleol yn dangos mai dim ond 5 y cant o awdurdodau lleol Cymru oedd â digon o ofal plant ar gyfer plant ag anableddau ym mhob ardal.

Mae argymhelliad 5 yn enwedig yn un sy'n adleisio casgliadau ein hadroddiad ni ar y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol, sef yr angen i Lywodraeth Cymru weithredu i symleiddio’r amrywiol ffrydiau ariannu sydd ar gael i ddarparwyr gofal plant. Heb gymryd camau pendant i greu system ddi-dor, hygyrch a chyson drwy Gymru, fydd yna ddim datrysiad i'r cwestiwn o sicrhau darpariaeth ddigonol. Hoffwn i hefyd adleisio yr hyn glywsom ni gan Carolyn Thomas o ran argymhelliad 32. Mae Guide Dogs Cymru hefyd yn bryderus iawn fod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod yr argymhelliad yma. Maen nhw'n teimlo'n gryf bod y bwlch cyrhaeddiad sy'n cael ei brofi gan blant a phobl ifanc sydd â nam ar eu golwg angen cynllun clir gyda thargedau wedi'u gosod allan, a bod modd wedyn monitro a chraffu ar hynny.

Yn ei hymateb i gasgliad 1, mae Llywodraeth Cymru yn nodi'r gwariant sydd wedi bod i gefnogi plant ag anghenion dysgu ychwanegol, ac i greu darpariaeth arbenigol newydd. Hoffwn i, wrth orffen, nodi ymateb un arall o'm hetholwyr i sydd â mab sydd ag awtistiaeth. Gwnaeth e fy e-bostio i am ymateb y Llywodraeth i'r adroddiad. 'Fy mhryder mwyaf', meddai, 'yw bod Llywodraeth Cymru yn hoffi taflu ffigyrau mawr at y rhaglen ADY, ond fel rhieni a phobl sy'n cael eu heffeithio yn uniongyrchol gan y rhaglen, dŷn ni ddim yn gweld cynllun manwl ynglŷn â sut yn union mae'r arian yn cael ei wario, beth yw'r allbynnau a sut y maen nhw'n gwella. Oes yna werthusiad wedi ei wneud eto o gynnydd hyd yma, er mwyn cynnig gobaith a thystiolaeth gadarn i rieni fel fi?' Rhaid inni wrando ar leisiau'r teuluoedd sydd wrth galon yr ymchwiliad hwn, ac ar y llais sydd wedi cael ei roi gan yr adroddiad hwn, fel dywedodd Betsan Gower Gallagher, i'r plant hynny sydd heb lais.  

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, Lynne Neagle.

Cadeirydd y pwyllgor i ymateb i'r ddadl.

Y cynnig yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Eitem 6 heddiw yw dadl ar adroddiad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd, a Seilwaith, 'Adfer safleoedd glo brig', a galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—Llyr Gruffydd.

Diolch o galon, Dirprwy Lywydd. Mae’r ddadl hon, wrth gwrs, yn gyfle inni ystyried perthynas gymhleth Cymru â glo. Er bod y diwydiant yn hanesyddol wedi dod â rhai manteision economaidd i ni, mae wedi gadael, wrth gwrs, creithiau dwfn ar ein tirwedd a hefyd ar ein cymunedau ni. Roedd cau Ffos-y-frân ddiwedd y llynedd yn nodi diwedd y bennod ddiweddaraf honno yn yr hanes hwn. Fel safle glo brig olaf Cymru, mae wedi bod yn destun cryn ddiddordeb gan y cyhoedd ac mae’n un o’r prif bethau y mae adroddiad y pwyllgor wedi canolbwyntio arno fe.

Fel pwyllgor, fe wnaethom ni ymweld â'r safle’r wythnos diwethaf ac mi roddodd hynny well dealltwriaeth i ni o’r materion y buon ni'n eu trafod yng nghwrs yr ymchwiliad. Y prif beth dwi'n siŵr fydd yn aros gyda fi, a dwi'n siŵr nifer o gyd-aelodau'r pwyllgor, yw gwerthfawrogiad o faint y safle. Pan oedd yn gwbl weithredol, mi oedd hyd at filiwn o dunelli o lo yn cael ei symud bob blwyddyn o’r safle i Aberddawan ac yna'n ddiweddarach i’r gwaith dur ym Mhort Talbot. A dwi'n ddiolchgar i weithredwyr y safle am ein croesawu ni ar ein hymweliad.

Er bod rhan fawr o’n hadroddiad ni yn ymdrin ag adfer Ffos-y-frân, bydd yr Aelodau, wrth gwrs, yn gwybod bod yr un stori wedi’i hailadrodd mewn safle ar ôl safle yn ne Cymru. Ym mhob un o’r achosion y gwnaethon ni edrych arnyn nhw, nid yw’r gwaith adfer wedi bod yn agos at yr hyn a addawyd. Rŷn wedi gweld cwmnïau—yr un cwmni weithiau—yn ei heglu hi dro ar ôl tro heb gadw at eu hochr nhw o’r fargen. Mae methiannau adfer wedi golygu colledion i'r pwrs cyhoeddus sy’n cyfateb i gannoedd o filiynau o bunnoedd ac mae hynny wedi cael effaith sylweddol, wrth gwrs, hefyd, ar breswylwyr lleol.

Yn anffodus, mae'n rhy hwyr i lawer o'r safleoedd glo brig a drafodir yn yr adroddiad hwn; mae'r difrod wedi’i wneud. Felly, rŷn ni wedi ceisio gwneud dau beth yn ein hadroddiad. Yn gyntaf, rŷn ni wedi edrych yn ôl ar y camgymeriadau a wnaed i wneud yn siŵr nad yw’r rheini yn cael eu hailadrodd a cheisio helpu'r preswylwyr lleol sy’n dal i fyw gyda’r canlyniadau. Yn ail, mae ein hadroddiad ni yn edrych tua’r dyfodol. Gyda chyfleoedd a thechnolegau newydd yn dod i’r amlwg, sut y gallwn ni sicrhau nad yw’r patrwm o ecsbloetio cymunedau lleol yn cael ei ailadrodd?

Hoffwn i ddechrau drwy roi ar y record fy niolch i Gadeirydd y pwyllgor, y tîm ymchwil a'r tîm clercio am ddod â'r ymchwiliad hwn ger ein bron.

Rydw i'n galw nawr ar y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig, Huw Irranca-Davies.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith am eu gwaith i gynhyrchu’r adroddiad cynhwysfawr hwn ar adfer safleoedd glo brig, ac i bawb a gyfrannodd yn ystod y camau casglu tystiolaeth. Mae Cymru’n falch o'i threftadaeth lofaol, ond mae'n hanfodol bellach fod gennym ddull strwythuredig o ymdrin â’r safleoedd sy'n cael eu gadael ar ôl. Ein tasg, ar unwaith, yw sicrhau bod gennym y seilwaith ar waith i sicrhau bod tomenni yn ddiogel ac nid yn fygythiad i gymunedau.

A galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i ymateb i’r ddadl.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Eitem 7 heddiw yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig: 100 diwrnod cyntaf y Prif Weinidog. A galwaf ar Andrew Davies i wneud y cynnig.

Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Maen nhw'n dweud bod wythnos yn amser hir mewn gwleidyddiaeth—mae lot yn gallu digwydd mewn amser byr iawn—ond i'r rhai a oedd yn gobeithio y byddai'r Prif Weinidog yn golygu newid cywair go iawn, newid cyfeiriad go iawn, wrth inni edrych yn ôl dros 100 niwrnod cyntaf y Prif Weinidog Llafur diweddaraf, prin ydy'r dystiolaeth sy'n cefnogi'r hen ddihareb honno.

Mi gymerodd y Prif Weinidog, wrth gwrs, rai wythnosau i benderfynu beth oedd ei blaenoriaethau hi a setlo ar y rhain: torri hyd restrau aros yr NHS; creu swyddi gwyrdd i daclo'r argyfwng hinsawdd; cynyddu safonau addysgiadol; a chysylltu cymunedau. Rŵan, dwi'n ddigon cymodlon i gydnabod byddai hi'n afresymol disgwyl i'r Prif Weinidog fod wedi trawsnewid bob un o'r meysydd yna o flaenoriaeth, ond mae hi'n deg gofyn lle mae'r weledigaeth a lle mae'r cynllun all arwain at newid. Does yna ddim cynllun i fynd i'r afael â'r argyfwng sy'n wynebu'r gwasanaeth iechyd; yr unig gyhoeddiad hyd yma, o lwyfan y gynhadledd Lafur, am berthynas drawsffiniol newydd wnaeth droi allan i beidio â bod yn berthynas drawsffiniol newydd o gwbl, wedi bod yn destun gwawd a gwrth-ddweud am yn ail. Ac, yn y cyfamser, mae rhestrau aros ar eu lefel uchaf erioed.

Galwaf ar y Prif Weinidog i gynnig yn ffurfiol welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt.

Yn ffurfiol.

Yn ei thaith dros yr haf, mi wnaeth y Prif Weinidog ymweld â Phontypridd, sy'n rhan o fy rhanbarth i, a dwi'n gwybod ei bod hi wedi cael nifer o sgyrsiau difyr, dwi'n siŵr, a wnaeth helpu i lywio'r blaenoriaethau a glywsom ni gan Rhun ap Iorwerth yn gynharach. Rydw innau hefyd yn mynd i farchnad Pontypridd yn rheolaidd ac yn siarad â phobl. Maen nhw wrth eu bodd yn siarad am wleidyddiaeth. Mi oedd gyda nhw farn bendant iawn am nifer o bethau sydd wedi bod yn mynd ymlaen yma.

Ond dwi hefyd wedi bod yn trafod efo nhw sut maen nhw'n credu mae pethau'n mynd ar ôl yr etholiad cyffredinol diwethaf a beth yw eu hadlewyrchiadau nhw ar y sefyllfa yn y Senedd hon, a'r gyllideb newydd, ac ati. Yn sicr, maen nhw eisiau gweld y Llywodraeth Llafur hon yn mynd ati i fod yn blaenoriaethu'r pethau y clywon nhw gymaint amdanyn nhw cyn yr etholiad cyffredinol hwnnw. Maen nhw wedi mynegi siom efo fi fod yna newid tôn wedi bod o ran y Senedd hon, dan arweiniad y Prif Weinidog, o ran mynnu rhai o'r pethau yr oedden nhw mor daer am fynnu pan oedd yna Lywodraeth o liw arall wrth y llyw.

I dynnu sylw o ran y cap budd-dal dau blentyn, mae hwn yn cael effaith anferthol ar bobl yn ein cymunedau ni rŵan. Mae'n bolisi creulon. Mae hwn yn cael ei barhau gan Lywodraeth Lafur y Deyrnas Unedig. Dwi eisiau clywed ein Prif Weinidog ni yn datgan hynny, yn herio Llywodraeth y Deyrnas Unedig.

O ran lwfans tanwydd gaeaf i rai pensiynwyr, mae hwn yn bryder gwirioneddol i bobl yn ein cymdeithas ni. Maen nhw eisiau i bob un ohonom ni fod yn gyfan gwbl unedig. Does dim dwywaith, petai Llywodraeth Dorïaidd yn dal i fod mewn grym ac wedi cyflwyno hyn, y byddech chi wedi bod yn unedig gyda ni yn galw i wyrdroi hynny. A dyma'r pethau mae pobl yn adlewyrchu arnyn nhw: a ydy ein Prif Weinidog ni'n gwrando, a ydy hi'n ein blaenoriaethu ni dros ei haelodaeth o blaid wleidyddol, ac a ydy ei Gweinidogion hi'n cytuno? Mi wnaeth Mick Antoniw, fel yr Aelod lleol dros Bontypridd, siarad allan yn erbyn y lwfans tanwydd gaeaf, ond, o ran pleidleisio, mae wedi bod yn wahanol iawn ers y newid a fu yn San Steffan. Felly, dyna un o'r pethau dwi'n adlewyrchu arnyn nhw.

Yn amlwg, mae pethau wedi newid o gael Llywodraeth wahanol yn San Steffan— Llywodraeth Lafur yno hefyd.   

Mi wnaf i. Wrth gwrs y gwnaf i. 

Diolch yn fawr iawn am gytuno efo bob gair roeddwn i'n ei ddweud, Cefin Campbell—falch iawn o'r gefnogaeth o bell. [Chwerthin.]

O ran y blaenoriaethau hynny, dwi'n meddwl mai dim ond angen sicrhau ydym ni nad ydyn ni'n colli golwg ar y blaenoriaethau hynny. Un o'r pethau sydd wedi bod yn anffodus iawn, dwi'n credu, ydy mai un o'r mwyaf nodedig sydd wedi digwydd yn y 100 diwrnod cyntaf ydy o ran rhestrau ymgeiswyr etholiadol, a'n bod ni wedi newid hynny i fod yn ganllawiau yn hytrach na Bil. Rydyn ni mor falch o weld dynes yn y rôl o fod yn Brif Weinidog, ond, fel mae WEN Wales wedi dweud yn glir, mae cael canllawiau gymaint gwannach na chael Bil. Ac roeddem ni'n gobeithio y byddai cael dwy Lywodraeth Lafur yn golygu y byddai unrhyw rwystrau o ran y Bil hwnnw yn mynd o'r neilltu, a'n bod ni'n gallu gweld newid. Mae cymaint ohonom ni oedd yn trafod ddoe yn y Siambr hon yn ofni'n fawr, heb gael y Bil hwnnw, na welwn ni'r newid sydd ei angen yma. Mi oedd y dystiolaeth glywsom ni fel pwyllgor ar ddiwygio'r Senedd, o ran edrych ar yr elfen hon, yn hollol, hollol sicr bod y Bil hwn yn allweddol. Felly, dwi eisiau adlewyrchu pa mor siomedig ydy nifer o bobl fod y Bil hwnnw wedi diflannu yn y 100 diwrnod cyntaf.

Un o'r pethau mwyaf anffodus, dwi'n meddwl—. Dŷn ni gyd wedi dweud pethau anffodus mewn cyfweliadau—dwi'n siŵr ein bod ni i gyd yn euog o hynny—ond un o'r pethau sydd wedi adlewyrchu fwyaf gennyf fi ydy'r cyfweliad gan y Prif Weinidog ar Byd ar Bedwar, lle cymharwyd ei dylanwad ar Keir Starmer gyda'i dylanwad ar Donald Trump. Efallai, gyda Donald Trump bellach wedi dod unwaith eto yn Arlywydd, y byddai'n dda gwybod faint o ddylanwad sydd ganddi hi ar Donald Trump bellach, ond mae'r math yna o bethau'n pryderu pobl ym Mhontypridd a ledled Cymru. Dŷn ni eisiau Prif Weinidog fydd yn mynnu'r gorau i Gymru, fydd yn mynnu'r holl bwyntiau roeddem ni mor groch yn eu mynnu cyn yr etholiad. Ddylai o ddim gwneud gwahaniaeth i Gymru pa blaid sydd wrth y llyw yn San Steffan. Mi ddylem ni fod yn blaenoriaethu pobl Cymru a'r hyn wnaiff wahaniaeth i'n cymunedau ni.  

Galwaf ar y Prif Weinidog, Eluned Morgan.

Rŷm ni wedi cymryd camau i gefnogi teuluoedd sy'n gweithio'n galed ac i amddifyn a chysylltu'r rhai sydd mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau: £1.5 miliwn ar gyfer canolfannau cynnes ar draws Cymru, llefydd fydd yn cadw pobl yn gynnes ac yn ddiogel y gaeaf yma; £10 miliwn ar gyfer systemau egni lleol clyfar, yn helpu cymunedau i gymryd rheolaeth dros eu dyfodol egni; £12 miliwn yn ychwanegol—[Torri ar draws.]

Un deg dau miliwn o bunnoedd ychwanegol ar gyfer gwell cysylltedd band eang; cynllun Cartrefi Gwyrdd Cymru, yn torri biliau a charbon; a Phapur Gwyn ar dai digonol a rhentu teg, achos mae pawb yn haeddu cartref fforddiadwy. 

Rŷm ni wedi cynnig codiad cyflog o 5.5 y cant i athrawon, gan fynd ymhellach nag argymhelliad y corff adolygu cyflogau. Rŷm ni wedi buddsoddi £1.1 miliwn mewn llythrennedd a rhifedd. Rŷm ni wedi cwblhau cyflwyno prydau ysgol am ddim i holl blant ysgol gynradd, achos ni ddylai unrhyw blentyn orfod dysgu ar stumog wag. Rŷm ni wedi parhau i ddangos ein hymrwymiad i ddiogelu a gwella ein hamgylchedd, gan gydnabod gwerth ein cymunedau gwledig a chyflawni ein haddewidion yn gynt na'r amserlen. Rŷm ni wedi buddsoddi £280,000 mewn sgiliau coedwigaeth. Rŷm ni wedi lansio ein comisiwn dŵr annibynnol. Rŷm ni wedi cyrraedd ein targedau adfer mawndir, peatland, 12 mis yn gynnar, a rŷm ni wedi sicrhau bod £14 miliwn ar gael i ffermwyr ar gyfer ffermio cynaliadwy. Ac rŷm ni yn sefyll lan dros Gymru, gan gryfhau ein democratiaeth a hyrwyddo i'r byd popeth mae Cymru yn sefyll drosto. Ni yw'r cyntaf yn y Deyrnas Unedig i gyflwyno cofrestru awtomatig i bleidleiswyr. Dyna Llafur Cymru unwaith eto yn arwain y ffordd. Rŷm ni wedi gweld setliad ariannol gwell i Gymru ac wedi sicrhau £25 miliwn gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig ar gyfer diogelwch ein tomenni glo.  

Ydy, mae'r rhestr yma yn hir, ond fe allai fod yn hirach, a bydd hi yn hirach wrth i ni barhau i gyflawni. 

Gadewch imi orffen lle dechreuais i. Mae'r 100 diwrnod cyntaf hyn yn dangos sut mae Llafur Cymru yn cyflawni: buddsoddiadau go iawn, swyddi go iawn, cefnogaeth wirioneddol i gymunedau—nid addewidion yn unig, ond cyflawni. Dwi mor falch o bopeth y mae'r Llywodraeth yma'n barod wedi'i gyflawni ers imi fod yn Brif Weinidog, a dwi'n optimistaidd am beth y gallwn ni ei gyflawni wrth inni symud ymlaen.

Brif Weinidog, wnewch chi orffen, os gwelwch chi'n dda?

Dwi'n galw nawr ar Tom Giffard i ymateb i'r ddadl.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, gohiriaf y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Daw hynny â ni at y cyfnod pleidleisio. Oni bai fod tri Aelod yn dymuno i mi ganu'r gloch, symudaf yn syth i'r cyfnod pleidleisio. Nac oes. 

Felly, bydd pleidlais ar eitem 7 heddiw, dadl y Ceidwadwyr Cymreig. Galwaf am bleidlais ar y cynnig heb ei ddiwygio a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Os gwrthodir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliannau a gyflwynwyd i'r cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 39 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei wrthod. 

Galwaf am bleidlais ar welliant 1 yn awr, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, neb yn ymatal, 42 yn erbyn. Mae gwelliant 1 wedi ei wrthod.

We will now vote on amendment 2. I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Jane Hutt. Open the vote. Close the vote. In favour 28, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 2 is agreed. 

A galwaf nawr am bleidlais ar y cynnig wedi ei ddiwygio.

Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i ddiwygio wedi'i dderbyn.

Mae'r ddadl fer, felly, yn cael ei chyflwyno gan Mabon ap Gwynfor.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Dwi wedi rhoi, neu'n cynnig rhoi, o leiaf, munud o fy amser i Joyce Watson a Sioned Williams, a diolch iddyn nhw am gymryd diddordeb yn y ddadl yma. 

Mae cartref i fod yn le hapus—aelwyd gyda sŵn chwerthin ac arogl bwyd yn y popty yn llonni’r ffroenau. Ond i ormod o bobl, mae’r cartref yn hunllef byw, ble mae sŵn allwedd yn troi yn y drws yn destun ofn. I eraill, mae cartref hefyd yn hafan ddiogel rhag yr ofn sy’n codi wrth orfod brysio adref, gan obeithio nad yw’r camau sy’n atseinio y tu ôl yn dod yn agosach.

Mae achos erchyll Sarah Everard wedi gadael clwyf ar ein cydwybod, ac mae’r bygythiad yna yn parhau i fod yn llawer rhy gyffredin i bobl heddiw. Ond mae gennym ni dueddiad i gredu bod ein hardaloedd gwledig yng Nghymru yn eithriad i droseddau erchyll fel hyn, gan feddwl bod camdriniaeth a phroblemau o’r fath yn gyfyngedig i ardaloedd trefol yn unig. Ond mae’r dystiolaeth yn dangos yn wahanol. Mae cyfraddau camdrin domestig yng ngogledd Cymru yn uwch nag yn ninas Llundain. Mae gogledd Cymru, hyd yn oed, yn wynebu’r un lefel o droseddau rhywiol ag y mae Greater Manchester yn ei wneud, sydd â phoblogaeth bum gwaith maint gogledd Cymru.

Dwi am rannau stori fach gyda chi heddiw. Dwi wedi cael caniatâd merch arbennig iawn, sydd wedi bod yn rhan o’m mywyd i ers rhyw dair blynedd erbyn hyn. A hi sydd wedi cyflyru'r cyflwyniad yma heddiw. Felly, dyma ychydig funudau o eiriau'r ferch yma cyn fy mod yn mynd ymlaen i weddill fy nghyfraniad. 

The pledge that this Government has made many times, to build a safe country, sounds very empty when one hears evidence like this.

The latest figures are terrifying, and, as the brave girl whom I quoted said, these figures are not numbers, but people. The Welsh police recorded over 45,000 cases of domestic abuse in 2022-23, and almost 10,000 sexual offences the previous year. And these are the cases that have been officially recorded; just imagine how much greater the actual figures are.

There are fundamental problems here, in our system and in our society—problems that require much more than empty words. There is an underlying misogyny at the core of this, and I am afraid that the election of President Trump in the US is going to make things much worse as he makes misogynistic attitudes acceptable again.

But this Government can do more, even within the current devolved legislative framework that exists now, and there must be intervention.

There are inevitable factors that influence someone's likelihood of experiencing abuse—health, education, housing—but there is one remaining element that is common in so many of our social problems, namely poverty.

These matters are, to a greater or lesser extent, under the control of the Labour Government here in Wales. So, given that so much of this is within our devolved competence here, why is the situation not improving?

I will be releasing a report shortly that will look in detail at these issues, and look at some of the things that we can do within our current competence. What became clear when compiling the report was the lack of specialist support for victims of crime in Wales. Ninety-four per cent of individuals who experience sexual offences develop PTSD within two weeks. But there are waiting lists that are months long to receive counselling after experiencing violence or abuse.

Furthermore, there is no standardisation between regions. While victims have to wait a whole year for support in Cardiff or Merthyr Tydfil, they only have to wait four months in Swansea. How can we justify someone's trauma being dependent on a postcode lottery?

And worse still, if the victim is a child, only the centres in Colwyn Bay and Cardiff have the capacity to treat children at present. Wales has one of the highest rates of children being seen in our sexual assault referral centres—16 per 1,000 children in north Wales. Compare this to London, where the rate is just 2.9 per 1,000 children.

And there is enough evidence to show that domestic violence perpetrated on children leads to adverse well-being and mental health impacts, leading to additional learning needs, children wetting their beds, leading to an increase in bullying, self-harm or suicidal thoughts, and affecting those children's behaviour. Indeed, the NSPCC has found that one in 5 children have experienced domestic violence, and Childline Cardiff has undertaken over 4,000 counselling sessions in the last year.

On a recent visit to the rape and sexual abuse support centre in Bangor, in north Wales, I was told that they had seen a significant increase in sexual assaults on children, particularly attacks by 11-year-olds on 11 year-olds. But, unfortunately, there is a lack of provision for children who survive domestic violence, despite the fact that our legislation here recognises children as victims of domestic violence and that there is a duty on the public sector to respond.

Of course, this should not be a shock to us. After all, this matter has been raised in the Chamber several times. But where is the action from the Government? There is action that we can take. We can ensure that every school is trauma informed; we can ensure that there is an independent domestic violence advocate in every hospital and that GPs recognise the symptoms of domestic violence in order to act on those symptoms; we can expand successful projects beyond just south Wales and out into other areas of Wales; we can demand Welsh data, not England-and-Wales data, in order to develop Welsh policy and allocate resources more effectively; we can standardise the necessary therapeutic services for children across Wales; and we can ensure that victims have the support and stability that they need to break that vicious cycle. There are things that we can do within our powers, but they're not being acted upon.

But, of course, there are also fundamental weaknesses beyond the Government here, especially the shortcomings in our justice system, within policing and the courts. This is critical. Consider that cases of abuse and sexual crimes are dropped due to a lack of capacity in the courts and prisons. Indeed, the prosecution statistics now suggest that sexual violence, to all intents and purposes, has effectively been legalised. Victims are let down and public trust is eroded. We must therefore demand that the justice system and the resources to operate it be devolved urgently. 

Safety is not a privilege, but a right—a basic right, but one that is denied to far too many of our people, and women and children in particular. I understand that neither our Government nor our Senedd have the full range of powers to be able to completely get rid of domestic violence and sexual violence, but we have here the ability here to do a great deal more than what is being done at present. Let's use those powers that we have to their full potential to ensure that the women and children of Wales receive the help that they need.

Fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar drais yn erbyn menywod a phlant, hoffwn i ddiolch i Mabon am ddod â'r ddadl bwysig yma gerbron. Mae'n rhaid inni gadw i siarad am drais domestig ac mae'r hyn sy'n cael ei ddadlennu yn yr adroddiad yn dorcalonnus ac yn annerbyniol. Dwi'n edrych ymlaen at ddarllen yr adroddiad cyfan. Hoffwn eich gwahodd chi i ddod i'r grŵp trawsbleidiol efallai i gyflwyno casgliadau ac argymhellion yr adroddiad. 

Ac rwy'n falch i chi godi'r effaith ar blant. Roedd yr hyn yr oeddech chi'n sôn amdano fe o ran y diffyg darpariaeth—mae hynny hefyd yn deillio yn rhannol o'r ffaith does yna ddim cyllido hirdymor cynaliadwy ar gyfer y gwasanaethau arbenigol sydd yna i roi cymorth i oroeswyr sy'n blant. Felly, mae'r NSPCC wedi bod yn galw ar Lywodraeth Cymru, a hoffwn i glywed ymateb yr Ysgrifennydd Cabinet i hyn, i ymrwymo i gyllid cynaliadwy hirdymor ar gyfer y gefnogaeth arbenigol yma i blant a phobl ifanc sy'n oroeswyr o drais domestig, achos bod y diffyg darpariaeth yn hysbys yng Nghymru. Mae Cymorth i Ferched Cymru yn dweud bod y gyllido ar gyfer y math hanfodol yma o gefnogaeth yn anghyson iawn dros Gymru. Felly, diolch Mabon.

Yr Ysgrifennydd Cabinet dros gyfiawnder nawr i gyfrannu—Jane Hutt.

Yn olaf, mae dod â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol i ben mewn cenhedlaeth yn gofyn i ni edrych ar y system gyfan, sy'n adlewyrchu profiad dioddefwyr a goroeswyr yn well, a phrofiad cyflenwyr. Mae'n gofyn am ymdrechion o bob rhan o gymdeithas. Diolch yn fawr, Llywydd.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. Dyna ddod â'r ddadl fer am heddiw i ben a'r cyfan o'n gwaith ni. Felly, daw'r cyfarfod i ben. Diolch yn fawr.