Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
21/01/2020Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Angela Burns.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Angela Burns.
1. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella'r gwasanaeth iechyd dros y flwyddyn sydd i ddod? OAQ54972
1. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government's priorities for improving the health service over the coming year? OAQ54972
Llywydd, I thank the Member for that question.
Amongst our priorities for the coming year are the investment of record sums across our health and social care system, the training of record numbers of clinical professionals to create the workforce of the future and defending Wales against any attempts by the UK Government to put the NHS up for sale.
Llywydd, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna.
Ymhlith ein blaenoriaethau ar gyfer y flwyddyn i ddod mae buddsoddi'r symiau uchaf erioed ar draws ein system iechyd a gofal cymdeithasol, hyfforddi'r nifer uchaf erioed o weithwyr clinigol proffesiynol i greu gweithlu'r dyfodol ac amddiffyn Cymru rhag unrhyw ymgais gan Lywodraeth y DU i roi'r GIG ar werth.
Well, First Minister, as you know, recent weeks have brought to the fore the current pressures that are facing the Welsh NHS—'winter pressures', as we like to term them, though the reality is that they are there for most of the year. Now, in the words of Dr Phil Banfield, the British Medical Association Cymru Wales consultant committee chair, he said
'It is clear from the latest developments that things are getting worse not better.'
He also went on to state that
'Care will suffer if something isn't done about this now. This must be taken seriously. There is a real chance of lives being needlessly lost.'
First Minister, the BMA also go on to suggest, as many of us have in this Chamber suggested, the various things that need to be done to alleviate winter pressures and the kinds of areas that we need to look at, from increasing beds in hospitals, to increasing people's ability to come out of hospital and be supported in the community, to ensuring that only the people who need to go into hospital go into hospital. So, we're four years in, and this was a priority of the Welsh Government. Can you please tell us, in the remaining year that we have, whether or not you'll finally be able to address this very serious issue? And it is serious, because I want to end on this one note. Dr Banfield, who represents a great many people in the health NHS goes on to say that the staff pressures are intolerable, and that patients' lives are at risk. This is not an acceptable situation.
Wel, Prif Weinidog, fel y gwyddoch, mae'r pwysau presennol sy'n wynebu GIG Cymru wedi dod i'r amlwg yn yr wythnosau diwethaf—'pwysau'r gaeaf', fel yr ydym ni'n hoffi eu galw, er mai'r realiti yw eu bod nhw yno yn ystod y rhan fwyaf o'r flwyddyn. Nawr, yng ngeiriau Dr Phil Banfield, Cadeirydd pwyllgor ymgynghorol Cymdeithas Feddygol Prydain Cymru, dywedodd
Mae'n amlwg o'r datblygiadau diweddaraf bod pethau'n mynd yn waeth nid yn well.
Aeth ymlaen hefyd i ddweud
Bydd gofal yn dioddef os na wneir rhywbeth am hyn nawr. Mae'n rhaid cymryd hyn o ddifrif. Mae'n gwbl bosibl y gallai bywydau gael eu colli'n ddiangen.
Prif Weinidog, mae Cymdeithas Feddygol Prydain hefyd yn mynd ymlaen i awgrymu, fel y mae llawer ohonom ni yn y Siambr hon wedi awgrymu, y gwahanol bethau y mae angen eu gwneud i leddfu pwysau'r gaeaf a'r mathau o feysydd y mae angen i ni eu hystyried, o gynyddu nifer y gwelyau mewn ysbytai, i gynyddu gallu pobl i ddod allan o'r ysbyty a chael eu cynorthwyo yn y gymuned, i sicrhau mai dim ond y bobl y mae angen iddyn nhw fynd i'r ysbyty sy'n mynd i'r ysbyty. Felly, mae pedair blynedd wedi mynd heibio, ac roedd hyn yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. A allwch chi ddweud wrthym ni, os gwelwch yn dda, yn y flwyddyn sydd gennym ni ar ôl, a fyddwch chi'n gallu mynd i'r afael â'r mater difrifol iawn hwn o'r diwedd? Ac mae'n ddifrifol, oherwydd rwyf i eisiau cloi ar yr un nodyn hwn. Mae Dr Banfield, sy'n cynrychioli llawer iawn o bobl yn y GIG iechyd, yn mynd ymlaen i ddweud bod y pwysau ar staff yn annioddefol, a bod bywydau cleifion mewn perygl. Nid yw hon yn sefyllfa dderbyniol.
Well, Llywydd, let me agree with something that the Member said at the start of her question, because nine of the last 11 months in the Welsh NHS have been the busiest months of that sort on record. So, she is right to say that the pressures in the Welsh NHS are relentless; that the demand grows all the time. But she then goes on simply to focus on the supply side, as though the answer to the health service is just continually to ratchet up the services that are provided, in pursuit of ever-growing demand. And that is not an answer to the health service. We do all of that. We go on every year. We have a record number of professionals working in the health service in Wales. We now have more people working in the NHS in Wales than in the whole of the British Army. More than 92,000 people are employed to provide the service that Angela Burns refers to. As a result of winter pressure planning, there will be 400 more beds, or bed-equivalent services, available in this winter than there otherwise would have been.
The Member referred to the services that are there to keep people out of hospital. My understanding, from management information, is that we will have seen a fall in delayed transfers of care in December of last year because of the enormous efforts that are made by our local authorities to provide those services. But when you have a rising tide of people coming through the door; when those people are often elderly, where their needs are often complex, where they do need to be in hospital—. I agree completely with what Angela Burns said, but only somebody who needs to be in hospital should be in hospital. But the number of over-75-year-olds presenting at the front door of the Welsh NHS, who then need—and genuinely need—a hospital bed, has been at the highest it has ever been over this winter.
So, wherever we can, we need services that divert people from the highest level of intensity in the hospital sector, deescalating need, using community pharmacies before you go to the doctor, all of those things—they are all happening in the Welsh NHS, but they happen against a pattern of demand that means you have to run even faster simply to stand still.
Wel, Llywydd, gadewch i mi gytuno â rhywbeth a ddywedodd yr Aelod ar ddechrau ei chwestiwn, oherwydd mae naw o'r 11 mis diwethaf yn y GIG yng Nghymru wedi bod y misoedd prysuraf o'r math hwnnw a gofnodwyd erioed. Felly, mae hi'n iawn i ddweud bod y pwysau yn y GIG yng Nghymru yn ddi-baid; bod y galw'n tyfu drwy'r amser. Ond mae hi wedyn yn mynd ymlaen i ganolbwyntio ar yr ochr gyflenwi yn unig, fel pe byddai'r ateb i'r gwasanaeth iechyd yw parhau i ehangu'r gwasanaethau a ddarperir yn unig, gan fynd ar drywydd galw bythol gynyddol. Ac nid yw hwnnw'n ateb i'r gwasanaeth iechyd. Rydym ni'n gwneud hynny i gyd. Rydym ni'n parhau bob blwyddyn. Mae gennym ni'r nifer uchaf erioed o weithwyr proffesiynol yn gweithio yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru. Erbyn hyn mae gennym ni fwy o bobl yn gweithio yn y GIG yng Nghymru nag yn holl Fyddin Prydain. Cyflogir mwy na 92,000 o bobl i ddarparu'r gwasanaeth y mae Angela Burns yn cyfeirio ato. O ganlyniad i gynllunio ar gyfer pwysau'r gaeaf, bydd 400 yn fwy o welyau, neu wasanaethau sy'n cyfateb i welyau, ar gael y gaeaf hwn nag a fyddai wedi bod ar gael fel arall.
Cyfeiriodd yr Aelod at y gwasanaethau sydd ar gael i gadw pobl allan o'r ysbyty. Fy nealltwriaeth i, o wybodaeth reoli, yw y byddwn ni wedi gweld gostyngiad i nifer yr achosion o oedi wrth drosglwyddo gofal ym mis Rhagfyr y llynedd oherwydd yr ymdrechion aruthrol a wneir gan ein hawdurdodau lleol i ddarparu'r gwasanaethau hynny. Ond pan fydd llanw cynyddol o bobl yn dod drwy'r drws; pan fydd y bobl hynny yn aml yn oedrannus, pan fo'u hanghenion yn aml yn gymhleth, pan fo angen iddyn nhw fod yn yr ysbyty—. Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd Angela Burns, ond dim ond rhywun sydd angen bod mewn ysbyty ddylai fod yn yr ysbyty. Ond mae nifer y bobl dros 75 oed sy'n cyflwyno eu hunain wrth ddrws ffrynt GIG Cymru, sydd wedyn angen—a gwir angen—gwely mewn ysbyty, wedi bod ar ei uchaf erioed yn ystod y gaeaf hwn.
Felly, lle bynnag y gallwn ni, rydym ni angen gwasanaethau sy'n dargyfeirio pobl o'r lefel uchaf o ddwyster yn y sector ysbytai, gan leihau angen, defnyddio fferyllfeydd cymunedol cyn i chi fynd at y meddyg, yr holl bethau hynny—maen nhw i gyd yn digwydd yn y GIG yng Nghymru, ond maen nhw'n digwydd yn erbyn patrwm o alw sy'n golygu bod yn rhaid i chi redeg hyd yn oed yn gyflymach dim ond i sefyll yn llonydd.
Her sylfaenol ydy symud tuag at system sydd yn wirioneddol ataliol ei natur. Dŷn ni ddim yn gweld hynny o ran polisi ar hyn o bryd; dŷn ni ddim yn ei weld o o ran y ffordd mae cyllidebau yn cael eu rhannu. A wnaiff y Prif Weinidog sylweddoli bod angen blaenoriaethu go iawn rŵan yr angen i ffeindio ffyrdd o bontio at fath newydd o NHS, o allu buddsoddi yn yr ataliol—yn cynnwys isadeiledd ataliol, adnoddau chwaraeon, adnoddau ymarfer corff, adnoddau cadw'n heini, ac ati—neu, fel arall, pwll diwaelod fydd yr NHS? Mae angen y trawsnewidiad yna nad ydym ni'n ei weld ar hyn o bryd.
A fundamental challenge is to move towards a system that is truly preventative. We don't see that in terms of policy at the moment, and we don't see it in terms of how budgets are divvied up. So, will the First Minister realise that we need real prioritisation now? We need to find ways of moving towards a new kind of NHS, and of being able to invest in the preventative—including preventative infrastructure, sports resources, physical exercise resources, and resources for keep fit—or the NHS will be a bottomless pit. We need that transformation that we are not currently seeing.
Wel, wrth gwrs dwi'n cytuno, Llywydd. A beth rŷm ni'n gallu ei wneud i atal pobl heb gael—. Sori.
Well, of course I agree, Llywydd. The things that we could do to prevent people from—. Sorry.
—to prevent people from needing access to the health service, that, of course, is a proper investment in the future; it's not an answer to the person aged over 75 who needs services in the here and now. The parliamentary review, in which parties across this Chamber participated, provides a bridge of that sort. It describes how you can incrementally—because that is the only way you can do it—shift the system so there is greater emphasis on prevention, and therefore a reduced need for people to seek help in the most intense part of the system. That doesn't help people whose needs for that sort of help are in the present day, and you can't not attend to those needs.
And prevention is not the responsibility of the national health service; prevention is something that you can only bring about where you have all public services invested in doing that and where you have a relationship with the user in which they too play their part. We talk often on the floor of the Assembly about co-production, and the need to capture the contribution that users make, and nowhere is that contribution more important to capture than if we are genuinely to have preventative services. Because most of all, that relies on what individuals can do to make sure that the harm that would otherwise happen in their own lives is avoided.
—i atal pobl rhag bod angen mynediad at y gwasanaeth iechyd, mae hwnnw, wrth gwrs, yn fuddsoddiad priodol yn y dyfodol; nid yw'n ateb i'r sawl sydd dros 75 oed sydd angen gwasanaethau yn y fan a'r lle. Mae'r adolygiad seneddol, y cymerodd pleidiau ar draws y Siambr hon ran ynddo, yn darparu pont o'r math hwnnw. Mae'n disgrifio sut y gallwch chi newid y system gam wrth gam—oherwydd dyna'r unig ffordd y gallwch chi ei wneud—fel bod mwy o bwyslais ar atal, ac felly llai o angen i bobl geisio cymorth yn rhan fwyaf dwys y system. Nid yw hynny'n helpu pobl y mae eu hanghenion am y math hwnnw o gymorth yn bodoli nawr, ac na allwch chi beidio â rhoi sylw i'r anghenion hynny.
Ac nid cyfrifoldeb y gwasanaeth iechyd gwladol yw atal; mae atal yn rhywbeth y gallwch chi ei gyflwyno dim ond pan fo gennych chi'r holl wasanaethau cyhoeddus wedi ymrwymo i wneud hynny a phan fo gennych chi berthynas gyda'r defnyddiwr lle mae hwythau hefyd yn chwarae eu rhan. Rydym ni'n siarad yn aml ar lawr y Cynulliad am gyd-gynhyrchu, a'r angen i gofnodi'r cyfraniad y mae defnyddwyr yn ei wneud, ac nid oes unrhyw amgylchiadau lle mae cofnodi'r cyfraniad hwnnw yn bwysicach nag os ydym ni wir yn mynd i gael gwasanaethau ataliol. Oherwydd yn anad dim, mae hynny'n dibynnu ar yr hyn y gall unigolion ei wneud i sicrhau bod y niwed a fyddai'n digwydd fel arall yn eu bywydau eu hunain yn cael ei osgoi.
Minister, I see that a worldwide study has revealed that sepsis is now a bigger killer than cancer, and instances of it are increasing in England and Wales. What assessment has the Welsh Government made of this, and how is your Government going to ensure that the Welsh NHS is prepared for this over the coming year?
Gweinidog, rwy'n gweld bod astudiaeth fyd-eang wedi datgelu bod sepsis yn lladdwr mwy na chanser erbyn hyn, a bod enghreifftiau ohono ar gynnydd yng Nghymru a Lloegr. Pa asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o hyn, a sut mae eich Llywodraeth yn mynd i sicrhau bod GIG Cymru yn barod am hyn yn ystod y flwyddyn nesaf?
I thank the Member for that important supplementary question. I should just make it clear that sepsis numbers in Wales are falling and not rising, so the figures that were published are not Welsh figures—they have fallen in Wales since 2016. And that is because of some really groundbreaking work that has been done by clinicians here in Wales, led by some very far-sighted and committed clinicians, who have developed the early-warning signs system that we have for sepsis here in Wales, which is now being adopted in other parts of the health service more broadly, which makes sure that people are alert to those early signs that can easily enough be confused as a sign of something other than sepsis, to do the six steps that you need to take as a clinician to test for whether sepsis is what you're seeing in front of you, then to take rapid action. It's a really important issue, but I think we can genuinely claim that we have been in front of this debate in Wales, and that's why the figures in Wales have been falling.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol pwysig yna. Dylwn ei gwneud yn eglur bod niferoedd sepsis yng Nghymru yn gostwng a ddim yn codi, felly nid yw'r ffigurau a gyhoeddwyd yn ffigurau ar gyfer Cymru—maen nhw wedi gostwng yng Nghymru ers 2016. Ac mae hynny oherwydd gwaith arloesol iawn a wnaed gan glinigwyr yma yng Nghymru, o dan arweiniad rhai clinigwyr craff ac ymroddedig iawn, sydd wedi datblygu'r system arwyddion rhybudd cynnar sydd gennym ni ar gyfer sepsis yma yng Nghymru, sydd bellach yn cael ei mabwysiadu mewn rhannau eraill o'r gwasanaeth iechyd yn fwy cyffredinol, sy'n sicrhau bod pobl yn effro i'r arwyddion cynnar hynny y gellir eu drysu'n ddigon hawdd fel arwydd o rywbeth heblaw sepsis, i ddilyn y chwe cham y mae angen i chi eu cymryd fel clinigydd i brofi ai sepsis yw'r hyn yr ydych chi'n ei weld o'ch blaen, ac yna cymryd camau cyflym. Mae'n fater pwysig iawn, ond rwy'n credu y gallwn ni hawlio'n wirioneddol ein bod ni wedi bod y tu blaen i'r ddadl hon yng Nghymru, a dyna pam mae'r ffigurau yng Nghymru wedi bod yn gostwng.
First Minister, I've raised with yourself the situation in Cwm Taf Morgannwg University Health Board many times, in respect of ambulance handovers. And it's fair to say that, in recent years, they have developed an excellent model, where they receive the patients from the ambulance, to free up the ambulances. But of course it also requires that there is the investment at the other end in terms of those who are in beds being able to leave; that they have the right social service support, and so on. Now, it is clear that, this year, that has been working, but there are considerable pressures, so I've had a number of examples reported to me.
I think there are two issues, really, that I'd like to consider. To what extent has that model that was developed in Cwm Taf been rolled out amongst other health boards? But secondly, what evaluation is taking place of the pressures that clearly exist at the co-ordination with the social services side, so that beds—people are able to leave hospital when they're ready to do so, obviously freeing up space, and also then freeing up the ambulance service? And I suppose finally on that is really the recognition, I think, of the professionalism and dedication of our ambulance services. Because, at this time of year, their responses and their commitment are second to none.
Prif Weinidog, rwyf i wedi codi gyda chi eich hun y sefyllfa ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg lawer gwaith, o ran trosglwyddiadau ambiwlansys. Ac mae'n deg dweud eu bod nhw, dros y blynyddoedd diwethaf, wedi datblygu model rhagorol, lle maen nhw'n derbyn y cleifion o'r ambiwlans, er mwyn rhyddhau'r ambiwlansys. Ond wrth gwrs mae hefyd yn ei gwneud hi'n ofynnol bod buddsoddiad ar y pen arall o ran y rhai sydd mewn gwelyau yn gallu gadael; eu bod nhw'n cael y cymorth priodol gan y gwasanaethau cymdeithasol, ac yn y blaen. Nawr, mae'n amlwg bod hynny wedi bod yn gweithio eleni, ond ceir pwysau sylweddol, felly rwyf i wedi cael fy hysbysu am nifer o enghreifftiau.
Rwy'n credu bod dau fater, mewn gwirionedd, yr hoffwn i eu hystyried. I ba raddau y mae'r model hwnnw a ddatblygwyd yng Nghwm Taf wedi cael ei gyflwyno ymhlith byrddau iechyd eraill? Ond yn ail, pa werthusiad sy'n cael ei gynnal o'r pwysau sy'n amlwg yn bodoli ar y cydgysylltiad gyda'r ochr gwasanaethau cymdeithasol, fel bod gwelyau—bod pobl yn gallu gadael yr ysbyty pan fyddan nhw'n barod i wneud hynny, gan ryddhau lle, yn amlwg, a hefyd rhyddhau'r gwasanaeth ambiwlans wedyn? Ac yn olaf ynglŷn â hynny mae'n debyg, mae'r gydnabyddiaeth, rwy'n credu, o broffesiynoldeb ac ymroddiad ein gwasanaethau ambiwlans. Oherwydd, ar yr adeg hon o'r flwyddyn, mae eu hymatebion a'u hymrwymiad heb eu hail.
Well, Llywydd, I'm very glad to put on record the appreciation of the Welsh Government for all those who work at the front line of our health services under the unremitting pressures that have been there, not just over the winter, but as Angela Burns said, over many months before that. There is a lot that other people can learn from the Cwm Taf experience of handover of people from ambulances into hospitals and that's why we have a national approach to the development of ambulance services.
Mick Antoniw is right, of course, to point to the pressures that are there in our social services, as well as the health service. I mentioned in my answer to Angela Burns that there are 400 bed or bed-equivalent services being produced over this winter in addition to the normal services. About 160 of those are actually in social care, providing places where people can be safely looked after in the community, either rapidly discharged from hospital or preventing admission in the first place.
But, as I've also said previously on the floor of the Assembly, what local authorities are facing, in some ways, is a consequence of the success that they have achieved in reducing the need for residential care here in Wales. I remember reading predictions at the start of devolution that told us there would be thousands more elderly people in residential care in Wales by today and that we needed to start preparing for that. In fact, what local authorities have done is to strengthen community services so that that explosion in the need for residential care hasn't happened.
But when you are looking after more people—more fragile people, people with higher levels of need and greater intensity of service in the community—then the challenge of keeping those people well, keeping them active, returning them to their homes when they have an acute episode of care, is a genuine challenge. Of course we track it; of course we talk through the regional partnership boards and with our colleagues, and we will learn the lessons from this winter, as we begin planning—as we soon will—for the winter of next year.
Wel, Llywydd, rwy'n falch iawn o gofnodi gwerthfawrogiad Llywodraeth Cymru i bawb sy'n gweithio ar reng flaen ein gwasanaethau iechyd o dan y pwysau di-baid sydd wedi bod yno, nid yn unig dros y gaeaf, ond fel y dywedodd Angela Burns, dros fisoedd lawer cyn hynny. Mae llawer y gall pobl eraill ei ddysgu o brofiad Cwm Taf o drosglwyddo pobl o ambiwlansys i ysbytai a dyna pam mae gennym ni ddull cenedlaethol o ddatblygu gwasanaethau ambiwlans.
Mae Mick Antoniw yn iawn, wrth gwrs, i gyfeirio at y pwysau sydd yn ein gwasanaethau cymdeithasol, yn ogystal â'r gwasanaeth iechyd. Soniais yn fy ateb i Angela Burns bod 400 o wasanaethau gwelyau neu'n cyfateb i welyau yn cael eu cynhyrchu dros y gaeaf hwn yn ychwanegol i'r gwasanaethau arferol. Mae tua 160 o'r rheini mewn gofal cymdeithasol mewn gwirionedd, yn cynnig lleoedd lle gellir gofalu am bobl yn ddiogel yn y gymuned, naill ai wedi'u rhyddhau'n gyflym o'r ysbyty neu'n atal derbyniad yn y lle cyntaf.
Ond, fel yr wyf i hefyd wedi ei ddweud o'r blaen ar lawr y Cynulliad, mae'r hyn y mae awdurdodau lleol yn ei wynebu, mewn rhai ffyrdd, yn ganlyniad i'r llwyddiant y maen nhw wedi ei gael o ran lleihau'r angen am ofal preswyl yma yng Nghymru. Rwy'n cofio darllen rhagfynegiadau ar ddechrau datganoli a oedd yn dweud wrthym y byddai miloedd yn fwy o bobl hŷn mewn gofal preswyl yng Nghymru erbyn heddiw, a bod angen i ni ddechrau paratoi ar gyfer hynny. Mewn gwirionedd, yr hyn y mae awdurdodau lleol wedi ei wneud yw cryfhau gwasanaethau cymunedol fel nad yw'r ffrwydrad hwnnw yn yr angen am ofal preswyl wedi digwydd.
Ond pan eich bod chi'n gofalu am fwy o bobl—pobl fwy bregus, pobl â lefelau uwch o angen a gwasanaeth mwy dwys yn y gymuned—yna mae'r her o gadw'r bobl hynny'n iach, eu cadw nhw'n egnïol, eu dychwelyd nhw i'w cartrefi pan fyddan nhw'n cael achos o ofal acíwt, yn her wirioneddol. Rydym ni'n olrhain hynny wrth gwrs; rydym ni'n trafod drwy'r byrddau partneriaeth rhanbarthol a chyda'n cyd-Aelodau wrth gwrs, a byddwn yn dysgu'r gwersi o'r gaeaf hwn, wrth i ni ddechrau cynllunio—fel y byddwn ni'n fuan—ar gyfer gaeaf y flwyddyn nesaf.
2. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â cham-drin domestig yng Nghymru? OAQ54954
2. Will the First Minister outline how the Welsh Government is tackling domestic abuse in Wales? OAQ54954
I thank the Member for that. We tackle domestic abuse through a range of initiatives informed by survivors. These include raising awareness and challenging attitudes through communications campaigns; training professionals; providing healthy relationships education; setting standards for working with perpetrators; and providing both revenue and capital funding to service providers.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Rydym ni'n mynd i'r afael â cham-drin domestig drwy amrywiaeth o fentrau wedi eu llywio gan oroeswyr. Mae'r rhain yn cynnwys codi ymwybyddiaeth a herio agweddau drwy ymgyrchoedd cyfathrebu; hyfforddi gweithwyr proffesiynol; darparu addysg ar gydberthnasoedd iach; pennu safonau ar gyfer gweithio gyda chyflawnwyr troseddau; a darparu cyllid refeniw a chyfalaf i ddarparwyr gwasanaethau.
Thank you for that answer. I know the Welsh Government has put in many different practices in relation to coercive control, which I welcome, and you will know, from the debate last week that we had on rape—the Plaid Cymru debate—I hosted an event with David and Sally Challen in the Senedd building. And what struck me was that many of the victims will just not know that some of the many forms of abuse that relate to coercive control is something that they don't identify in those relationships. And so trying to get to grips with that is something that—. When we had the police commissioners present they were saying that domestic abuse is an epidemic now and that coercive control-related incidents have risen exponentially within that particular police force.
So, my question is, from that evening, we heard that the Freedom programme is very successful, will you be able to put that into schools? We know that it looks at belief systems of abusers and how they can change their attitudes.
And my second question is—. We had a roomful of people there, but we only had five or six men. Whether they are being abused or whether they are abusers, if they're not in the room they're not listening and they're not engaging in those processes. So, how do we make this a societal issue?
And the third one is about how you can make sure that, when the current coercive control programme that you've got, as a Welsh Government, comes to an end, what are you going to do post that, so that we can make sure that we have people in these types of relationships in the future who are able to be supported and helped when they need to escape those relationships, but in a way that they can do with the support of society behind them?
Diolch am yr ateb yna. Gwn fod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno llawer o wahanol arferion o ran rheolaeth drwy orfodaeth, ac rwyf i'n croesawu hynny, a byddwch yn gwybod, o'r ddadl yr wythnos diwethaf a gawsom ar dreisio—dadl Plaid Cymru—fy mod i wedi cynnal digwyddiad gyda David a Sally Challen yn adeilad y Senedd. A'r hyn a'm trawodd i oedd na fydd llawer o'r dioddefwyr yn gwybod bod rhai o'r nifer o fathau o gamdriniaeth sy'n ymwneud â rheolaeth drwy orfodaeth yn rhywbeth nad ydyn nhw'n ei nodi yn y cydberthnasoedd hynny. Ac felly mae ceisio mynd i'r afael â hynny yn rhywbeth—. Pan oedd comisiynwyr yr heddlu yn bresennol, roedden nhw'n dweud bod cam-drin domestig yn epidemig erbyn hyn a bod digwyddiadau sy'n gysylltiedig â rheoli drwy orfodaeth wedi cynyddu ynghynt ac ynghynt yn ardal yr heddlu penodol hwnnw.
Felly, fy nghwestiwn i yw, o'r noson honno, clywsom fod rhaglen Freedom yn llwyddiannus iawn, a fyddwch chi'n gallu cyflwyno honno mewn ysgolion? Rydym ni'n gwybod ei bod yn edrych ar systemau credo camdrinwyr a sut y galla nhw newid eu hagweddau.
Ac fy ail gwestiwn yw—. Roedd gennym ni lond ystafell o bobl yno, ond dim ond pump neu chwech o ddynion oedd gennym ni. Pa un a ydyn nhw'n cael eu cam-drin neu'n gamdrinwyr, os nad ydyn nhw yn yr ystafell nid ydyn nhw'n gwrando ac nid ydyn nhw'n cymryd rhan yn y prosesau hynny. Felly, sut gallwn ni wneud hwn yn fater cymdeithasol?
Ac mae'r trydydd un yn ymwneud â sut y gallwch chi wneud yn siŵr, pan ddaw'r rhaglen rheolaeth drwy orfodaeth bresennol sydd gennych chi, fel Llywodraeth Cymru, i ben, beth ydych chi'n mynd i'w wneud ar ôl hynny, fel y gallwn ni wneud yn siŵr bod gennym ni bobl yn y mathau hyn o gydberthnasoedd yn y dyfodol sy'n gallu cael eu cefnogi a'u helpu pan fydd angen iddyn nhw ddianc o'r cydberthnasoedd hynny, ond mewn modd y gallan nhw ei wneud gyda chefnogaeth cymdeithas y tu ôl iddyn nhw?
Well, Llywydd, I thank Bethan Sayed both for those questions and for the event that she hosted, which I know has attracted a lot of interest beyond the Assembly in learning from what was said and the question and answer session with David and Sally Challen. And it was said there, I know, that, for so many victims of coercive control the first step is to recognise that this is happening to them and to understand that this is just not a normal way that relationships are conducted. So, to take the specific questions in reverse order, the 'This is not Love. This is Control' communication campaign, which ran through last year, will have a successor. We will go on from there. It has certainly, we think, through evidence from police forces, seen a rise in reported cases of coercive control, suggesting that the awareness campaign is having an effect. But as the event here showed, raising awareness has to be the first step. I thought a very important point was made about how we broaden the conversation so that men as well as women are fully engaged in it, understand what is being debated and can be themselves, as Bethan said, victims of coercive control but also need to understand the part that they play in sustaining it in some relationships, or challenging it when it is seen.
As far as schools are concerned, then, of course, the new curriculum has a rounded approach to the way in which health, well-being and personal relationships are taught in our schools in an age-appropriate way, so that by the time young people are themselves involved in relationships, they are informed, they understand and, hopefully, are better equipped to be the sort of citizens we would like to see them be here in Wales.
Wel, Llywydd, diolchaf i Bethan Sayed am y cwestiynau yna ac am y digwyddiad a gynhaliwyd ganddi, y gwn ei fod wedi denu llawer o ddiddordeb y tu hwnt i'r Cynulliad o ran dysgu o'r hyn a ddywedwyd a'r sesiwn holi ac ateb gyda David a Sally Challen. A dywedwyd yno, rwy'n gwybod, i gynifer o ddioddefwyr rheolaeth dan orfodaeth mai'r cam cyntaf yw cydnabod bod hyn yn digwydd iddyn nhw a deall nad yw hon yn ffordd normal o gynnal perthynas. Felly, i gymryd y cwestiynau penodol gan gychwyn gyda'r olaf, bydd gan yr ymgyrch gyfathrebu 'Nid Cariad yw Hyn. Rheolaeth yw Hyn', a gynhaliwyd drwy'r llynedd, olynydd. Byddwn yn bwrw ymlaen o'r fan honno. Mae'n sicr, rydym ni'n credu, trwy dystiolaeth gan heddluoedd, wedi arwain at gynnydd i nifer yr achosion o reolaeth drwy orfodaeth yr adroddir amdanynt, sy'n awgrymu bod yr ymgyrch ymwybyddiaeth yn cael effaith. Ond fel y dangosodd y digwyddiad yn y fan yma, mae'n rhaid mai'r cam cyntaf yw codi ymwybyddiaeth. Rwy'n credu y gwnaed pwynt pwysig iawn ynghylch sut y dylem ni ehangu'r sgwrs fel bod dynion yn ogystal â menywod yn cymryd rhan lawn ynddi, yn deall yr hyn sy'n cael ei drafod ac yn gallu bod eu hunain, fel y dywedodd Bethan, yn ddioddefwyr rheolaeth drwy orfodaeth ond hefyd angen deall y rhan y maen nhw'n ei chwarae yn ei gynnal mewn rhai perthnasoedd, neu'n ei herio pan gaiff ei weld.
Cyn belled ag y mae ysgolion yn y cwestiwn, wedyn, wrth gwrs, mae'r cwricwlwm newydd yn cynnwys dull cytbwys o ymdrin â'r ffordd y caiff iechyd, llesiant a chydberthnasoedd personol eu haddysgu yn ein hysgolion mewn ffordd sy'n briodol i oedran y plant, fel bod pobl ifanc yn wybodus, yn deall a, gobeithio, yn fwy cymwys i fod y math o ddinasyddion yr hoffem ni eu gweld nhw'n ei fod yma yng Nghymru erbyn yr adeg y byddan nhw eu hunain mewn cydberthynas.
I did attend the question and answer session with Sally and David Challen. Of course, coercive control also applies to children in terms of adults. Worryingly, analysis by the Children's Society has shown that around 85 per cent of sexual offences against children reported to the police in England and Wales do not result in any action taken against the perpetrator, and the figures they include are that 70 per cent of sexual offences against children under 13 are familial sexual offences; in other words, domestic or occurring within their family or home. How, therefore, do you respond to the call on the Welsh Government by the Children's Society to review the case for making the offer of debriefs following a child's return from a missing incident a statutory requirement, where there are frequently links between children going missing from home and their experience of sexual abuse or exploitation? They say this will result in improved intelligence gathering to help inform abuse and exploitation cases, young people being referred into services for support and in information sharing about at-risk children between the police and social care, noting that debrief is offered in England.
Roeddwn i'n bresennol yn y sesiwn holi ac ateb gyda Sally a David Challen. Wrth gwrs, mae rheolaeth drwy orfodaeth hefyd yn berthnasol i blant o ran oedolion. Testun gofid yw bod dadansoddiad gan Gymdeithas y Plant wedi dangos nad yw tua 85 y cant o droseddau rhywiol yn erbyn plant a hysbysir i'r heddlu yng Nghymru a Lloegr yn arwain at gymryd unrhyw gamau yn erbyn y cyflawnydd, ac mae'r ffigurau y maen nhw'n eu cynnwys yn dangos bod 70 y cant o droseddau rhywiol yn erbyn plant dan 13 oed yn droseddau rhywiol teuluol; mewn geiriau eraill, domestig neu'n digwydd o fewn eu teulu neu gartref. Sut, felly, ydych chi'n ymateb i'r alwad ar Lywodraeth Cymru gan Gymdeithas y Plant i adolygu'r achos dros wneud y cynnig o ôl-drafodaethau yn dilyn dychweliad plentyn o achos o fod ar goll yn ofyniad statudol, lle ceir cysylltiadau'n aml rhwng plant yn mynd ar goll o'u cartref a'u profiad o gam-drin neu gamfanteisio rhywiol? Maen nhw'n dweud y bydd hyn yn arwain at gasglu gwell gwybodaeth i helpu i hysbysu achosion o gam-drin a chamfanteisio, pobl ifanc yn cael eu hatgyfeirio i wasanaethau am gymorth ac at rannu gwybodaeth am blant sydd mewn perygl rhwng yr heddlu a gofal cymdeithasol, gan nodi y cynigir ôl-drafodaeth yn Lloegr.
Llywydd, I think there are a number of different strands in that question. The Member began by rightly pointing out that children who are sexually exploited are more likely to have that occur to them within the home and with people they know than with strangers. Children who run away from residential care provided by the state are in a different position. They are vulnerable in a different sort of way and to a far wider range of potential perpetrators.
I am not aware of the very specific point in the Children's Society's advice. My understanding from the cases that I myself have dealt with is that when a young person runs away and are returned, they are almost always spoken to and their experiences explored with them. Whether that is a debrief interview in the sense of the Children's Society's report I'd need to look at in greater detail, and whether there is a case for making that statutory, when, as it would seem to me, it would simply be good practice on the part of any childcare social worker, to have explored with a young person on return what has happened to them in the interim, I'm happy to look at that as well.
Llywydd, rwy'n credu bod nifer o wahanol elfennau yn y cwestiwn yna. Dechreuodd yr Aelod drwy dynnu sylw'n briodol at y ffaith bod plant y camfanteisir yn rhywiol arnynt yn fwy tebygol o gael hynny'n digwydd iddyn nhw yn y cartref a chyda phobl y maen nhw'n eu hadnabod na dieithriaid. Mae plant sy'n rhedeg i ffwrdd o ofal preswyl a ddarperir gan y wladwriaeth mewn sefyllfa wahanol. Maen nhw'n agored i niwed mewn gwahanol fath o ffordd ac i amrywiaeth lawer ehangach o gyflawnwyr posibl.
Nid wyf i'n ymwybodol o'r pwynt penodol iawn yng nghyngor Cymdeithas y Plant. Fy nealltwriaeth i o'r achosion yr wyf i fy hun wedi ymdrin â nhw yw, pan fydd person ifanc yn rhedeg i ffwrdd ac yn cael ei ddychwelyd, y siaredir â hwy bron bob amser a bod eu profiadau'n cael eu trafod gyda nhw. Mae pa un a yw hynny'n gyfweliad ôl-drafodaeth yn ystyr adroddiad Cymdeithas y Plant yn rhywbeth y byddai angen i mi edrych arno'n fwy manwl, a pha un a oes achos dros wneud hynny'n statudol, pan, fel y mae'n ymddangos i mi, mai dim ond arfer da ar ran unrhyw weithiwr cymdeithasol gofal plant fyddai hynny, i fod wedi trafod gyda pherson ifanc ar ôl iddo dychwelyd yr hyn sydd wedi digwydd iddo yn y cyfamser, rwy'n hapus i edrych ar hynny hefyd.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau—arweinwyr y pleidiau, hyd yn oed. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Questions now from the party leaders. Leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, the Welsh Government's latest figures show that over 12,000 cattle were slaughtered due to bovine tuberculosis. This is an eye-watering 24 per cent increase on the previous year. These figures are the highest on record. Where is your Government's policy going wrong?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae ffigurau diweddaraf Llywodraeth Cymru yn dangos bod dros 12,000 o wartheg wedi cael eu lladd oherwydd twbercwlosis mewn gwartheg. Mae hyn yn gynnydd anhygoel o 24 y cant o'r flwyddyn flaenorol. Dyma'r ffigurau uchaf erioed. Ym mhle mae polisi eich Llywodraeth yn methu?
The Government policy is certainly not going wrong on the basis that the Member has just outlined. Let me begin, though, by recognising the enormous impact that TB has in the farming community, the trauma and the hurt that occurs in farming families when TB occurs in cattle, but the slaughter figures are the result of greater sensitivity in testing, greater testing regimes—. We are discovering more TB, and, therefore, the slaughter figures are up. It is not that this is TB that wasn't there before. It was there before, and it went undetected, and because it was undetected, it continued to pose a risk of further onward transmission. So, the fact that we are discovering more TB, and I understand all the distress that that brings—but the fact that the slaughter figures are up is not for a moment by itself a sign that the policy is failing.
Yn sicr, nid yw polisi'r Llywodraeth yn methu ar y sail y mae'r Aelod newydd ei hamlinellu. Gadewch i mi ddechrau, fodd bynnag, trwy gydnabod yr effaith enfawr y mae TB yn ei chael yn y gymuned ffermio, y trawma a'r niwed a geir mewn teuluoedd ffermio pan geir TB mewn gwartheg, ond mae'r ffigurau lladd yn ganlyniad i fwy o sensitifrwydd o ran profi, mwy o gyfundrefnau profi—. Rydym ni'n darganfod mwy o TB, ac, felly, mae'r ffigurau lladd wedi codi. Nid yw'n wir bod hwn yn TB nad oedd yno o'r blaen. Roedd yno o'r blaen, ac nid oedd yn cael ei ganfod, a chan nad oedd yn cael ei ganfod, roedd yn dal i beri risg o drosglwyddiad pellach. Felly, mae'r ffaith ein bod ni'n darganfod mwy o TB, ac rwy'n deall yr holl ofid a ddaw yn sgil hynny—ond nid yw'r ffaith bod y ffigurau lladd wedi cynyddu yn arwydd o gwbl ar ei ben ei hun bod y polisi'n methu.
Well, First Minister, you've just said it yourself: you are finding more incidents of TB. And let's be clear: your policy is not working, otherwise the number of cattle slaughtered due to bovine TB would be decreasing, but, instead, we're seeing an increase. And whichever way you want to look at this, the fact remains that the Welsh farming sector is under a huge amount of pressure. This morning's farmhouse breakfast hosted by the Farmers Union of Wales gave us the opportunity to hear more about the challenges facing Welsh farmers, and bovine TB was certainly at the top of their agenda.
First Minister, you're right, I myself have had first-hand experience of seeing just how difficult and devastating bovine TB can be for those farmers affected by the disease, and they expect and deserve more from the Welsh Government. The unsustainably high number of cattle being slaughtered in Wales is down to your Government's failure to tackle this disease holistically, and in the meantime, farming communities across Wales are feeling isolated, ignored and neglected.
So, with that in mind, First Minister, and in light of the very serious impact that bovine TB is continuing to have on Welsh farms, both financially and emotionally, can you tell us what new action the Welsh Government will now take to push ahead with the eradication of bovine TB in Wales? And can you also tell us what reassurances you can offer Welsh farmers that your Government is listening and that you will protect the sustainability of the farming industry for the future?
Wel, Prif Weinidog, rydych chi newydd ei ddweud eich hun: rydych chi'n canfod mwy o achosion o TB. A gadewch i ni fod yn eglur: nid yw eich polisi'n gweithio, neu fel arall byddai nifer y gwartheg sy'n cael eu difa oherwydd TB mewn gwartheg yn gostwng, ond yn hytrach, rydym ni'n gweld cynnydd. A pha ffordd bynnag yr ydych chi eisiau edrych ar hyn, mae'r ffaith yn parhau bod y sector ffermio yng Nghymru o dan bwysau enfawr. Rhoddodd y brecwast ffermdy a gynhaliwyd gan Undeb Amaethwyr Cymru y bore yma gyfle i ni glywed mwy am yr heriau sy'n wynebu ffermwyr Cymru, ac yr oedd TB mewn gwartheg yn sicr ar frig eu hagenda.
Prif Weinidog, rydych chi'n iawn, rwyf i fy hun wedi cael profiad uniongyrchol o weld mor anodd a dinistriol y gall TB mewn gwartheg fod i'r ffermwyr hynny y mae'r clefyd yn effeithio arnyn nhw, ac maen nhw'n disgwyl ac yn haeddu mwy gan Lywodraeth Cymru. Methiant eich Llywodraeth chi i fynd i'r afael â'r clefyd hwn yn gyfannol sy'n gyfrifol am y nifer anghynaladwy o uchel o wartheg sy'n cael eu lladd yng Nghymru, ac yn y cyfamser, mae cymunedau ffermio ledled Cymru yn teimlo eu bod ar wahân, yn cael eu hanwybyddu ac yn cael eu hesgeuluso.
Felly, gyda hynny mewn golwg, Prif Weinidog, ac o ystyried yr effaith ddifrifol iawn y mae TB mewn gwartheg yn parhau i'w chael ar ffermydd Cymru, yn ariannol ac yn emosiynol, a allwch chi ddweud wrthym ni pa gamau newydd y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd nawr i fwrw ymlaen â'r gwaith o ddileu TB mewn gwartheg yng Nghymru? Ac a allwch chi ddweud wrthym ni hefyd pa sicrwydd y gallwch chi ei gynnig i ffermwyr Cymru bod eich Llywodraeth yn gwrando ac y byddwch chi'n diogelu cynaliadwyedd y diwydiant ffermio ar gyfer y dyfodol?
Well, in terms of the Welsh Government listening, Llywydd, I myself addressed the National Farmers Union council yesterday afternoon, as I did to the FUW's annual conference last year in Aberystwyth, as I met with the FUW with Lesley Griffiths to talk with them specifically about TB. I want to recognise the sense of strain that there is in farming communities here in Wales as we leave the European Union, with all the uncertainty that that brings for farming communities, and that is very real, as they told me yesterday when I met with them, alarmed by what the Chancellor of the Exchequer had to say at the weekend about not pursuing regulatory alignment, for example.
As far as long-term indicators of TB in Wales are concerned, there's been a 37 per cent decrease in new incidents over the last decade, a 4 per cent decrease in animal slaughters over the whole of that period, and there were 393 fewer herds under restrictions at the end of 2018 than at the end of 2009. We do need to do more. I acknowledge that. It's why I met with Professor Glyn Hewinson, with Lesley Griffiths, not last week but the week before—the world's leading expert in bovine TB who we have brought here to Wales, we have established with a new institute in Aberystwyth under the Sêr programme, drawing in other major figures from this world. He said to us that he thought there were new things that we would be able to attempt in Wales as a result of the research that he is carrying out and that what we will need is a differentiated package to deal with TB. TB is different in different parts of Wales, the underlying causes are different in different parts of Wales, and as a result of his work and the work that we're doing with others, for example in the Gower, where we have a very particular project hand-in-hand with farmers, we will find new ways of tackling a disease that has such a devastating impact on farming families.
Wel, o ran Llywodraeth Cymru yn gwrando, Llywydd, anerchais gyngor Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr fy hunan brynhawn ddoe, fel y gwneuthum i gynhadledd flynyddol yr FUW y llynedd yn Aberystwyth, wrth i mi gyfarfod gyda'r FUW gyda Lesley Griffiths i siarad â nhw am TB yn benodol. Hoffwn gydnabod y synnwyr o straen sy'n bodoli mewn cymunedau ffermio yma yng Nghymru wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, gyda'r holl ansicrwydd a ddaw yn sgil hynny i gymunedau ffermio, ac mae hynny'n wirioneddol iawn, fel y dywedwyd wrthyf ddoe pan gefais gyfarfod â nhw, wedi eu dychryn gan yr hyn yr oedd gan Ganghellor y Trysorlys i'w ddweud dros y penwythnos am beidio â mynd ar drywydd aliniad rheoleiddiol, er enghraifft.
Cyn belled ag y mae dangosyddion hirdymor o TB yng Nghymru yn y cwestiwn, bu gostyngiad o 37 y cant i ddigwyddiadau newydd dros y degawd diwethaf, gostyngiad o 4 y cant i nifer yr achosion o ladd anifeiliaid yn ystod yr holl gyfnod hwnnw, ac roedd 393 yn llai o fuchesi yn destun cyfyngiadau ar ddiwedd 2018 nag ar ddiwedd 2009. Mae angen i ni wneud mwy. Rwy'n cydnabod hynny. Dyna pam y cefais gyfarfod â'r Athro Glyn Hewinson, gyda Lesley Griffiths, nid yr wythnos diwethaf ond yr wythnos gynt—arbenigwr blaenllaw'r byd ar TB mewn gwartheg yr ydym ni wedi dod ag ef yma i Gymru, yr ydym ni wedi'i sefydlu gydag athrofa newydd yn Aberystwyth o dan raglen Sêr, gan ddenu ffigurau blaenllaw eraill o'r byd hwn. Dywedodd wrthym ei fod yn credu bod pethau newydd y byddem ni'n gallu rhoi cynnig arnynt yng Nghymru o ganlyniad i'r gwaith ymchwil y mae e'n ei wneud ac mai'r hyn y bydd ei angen arnom ni yw pecyn gwahaniaethol i ymdrin â TB. Mae TB yn wahanol mewn gwahanol rannau o Gymru, mae'r achosion sylfaenol yn wahanol mewn gwahanol rannau o Gymru, ac o ganlyniad i'w waith ef a'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud gyda phobl eraill, er enghraifft ym Mhenrhyn Gwyr, lle mae gennym ni brosiect penodol iawn law yn llaw â ffermwyr, byddwn yn dod o hyd i ffyrdd newydd o fynd i'r afael â chlefyd sy'n cael effaith mor ddinistriol ar deuluoedd ffermio.
It's quite clear, First Minister, that farmers and farming unions don't think that your current policy on bovine TB is working and that's why it is crucial now that your Government reconsiders this policy in order to tackle this disease in a much more holistic way.
Another pressing issue raised with me this morning, where the Welsh Government also has responsibility, is in relation to nitrate vulnerable zones. There are some very serious concerns regarding these proposals that could impose huge burdens on farmers and, as a result, force many out of business. So, farmers are rightly seeing these proposals as another blow to the agricultural community. At the very least, a regulatory impact assessment must be published, given the enormous impact your Government's proposals will have on every farm in Wales. First Minister, NFU Cymru are absolutely right to say that the Welsh Government is testing the Welsh farming industry beyond its limits. Will you therefore confirm exactly what the Welsh Government's plans are for nitrate vulnerable zones in Wales, given that you promised to introduce these at the beginning of this year? Will you now publish a detailed regulatory impact assessment of these proposals and will you now make it crystal clear exactly what support will be made available to those farmers who will be financially disadvantaged by your Government's proposals?
Mae'n eithaf eglur, Prif Weinidog, nad yw ffermwyr ac undebau amaethyddol yn credu bod eich polisi cyfredol ar TB mewn gwartheg yn gweithio a dyna pam mae'n hanfodol nawr bod eich Llywodraeth yn ailystyried y polisi hwn er mwyn mynd i'r afael â'r clefyd hwn mewn ffordd fwy cyfannol o lawer.
Mae mater brys arall a godwyd gyda mi y bore yma, lle mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb hefyd, yn ymwneud â pharthau perygl nitradau. Ceir rhai pryderon difrifol iawn ynghylch y cynigion hyn a allai roi baich enfawr ar ffermwyr ac, o ganlyniad, gorfodi llawer allan o fusnes. Felly, mae ffermwyr, yn gywir ddigon, yn gweld y cynigion hyn fel ergyd arall i'r gymuned amaethyddol. Mae'n rhaid, o leiaf, cyhoeddi asesiad o effaith rheoleiddiol, o ystyried yr effaith enfawr y bydd cynigion eich Llywodraeth yn ei chael ar bob fferm yng Nghymru. Prif Weinidog, mae NFU Cymru yn llygad eu lle wrth ddweud bod Llywodraeth Cymru yn profi diwydiant ffermio Cymru y tu hwnt i'w derfynau. A wnewch chi gadarnhau felly beth yn union yw cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer parthau perygl nitradau yng Nghymru, o gofio eich bod chi wedi addo cyflwyno'r rhain ddechrau'r flwyddyn hon? A wnewch chi gyhoeddi asesiad o effaith rheoleiddiol manwl nawr ar y cynigion hyn ac a wnewch chi ei gwneud yn berffaith eglur nawr pa gymorth yn union a fydd ar gael i'r ffermwyr hynny a fydd yn cael eu rhoi dan anfantais ariannol oherwydd cynigion eich Llywodraeth?
Well, Llywydd, we were committed to bringing forward regulations at the start of January, and the reason that we have delayed that for a number of weeks is exactly in order to be able to carry on the conversation with farmers who have come through the consultation process with some new ideas as to how the purpose of the regulations can be delivered in practice. But let me be completely clear: the Welsh Government will not step back from tackling pollution in agriculture here in Wales.
Pollution incidents are too high—they have been growing, they do damage. They do damage to water courses here in Wales, they do damage to the environment and they do damage to the reputation of the farming industry, just at the point where the reputation of food production here in Wales needs to be at its very best. That is why, following years of a voluntary scheme agreed with the NFU, which is not then honoured on the ground, we will move to regulate, but we will do it alongside our farming communities, in discussion with them. That's why we have held back in bringing the regulations forward, because there may be ways in which we can achieve the aims that we will not stand back from in a way that farmers would find more practical in the way that it is applied. And then we will provide financial support to assist them—not to reach the standards that are already there in regulations and that every farm in Wales ought already to be meeting, but to meet any additional regulatory burden that will come through the pollution control. Five million pounds in next year's budget to help tackle pollution to water quality. We will work with the farming community. This is the right thing to do. We want to do it alongside them, but that does not mean for a moment that we will stand back from the challenge that agricultural pollution poses to us here in Wales.
Wel, Llywydd, roeddem ni wedi ymrwymo i gyflwyno rheoliadau ddechrau mis Ionawr, a'r union reswm pam yr ydym ni wedi gohirio hynny am nifer o wythnosau yw er mwyn gallu parhau'r sgwrs gyda ffermwyr sydd wedi dod drwy'r broses ymgynghori gyda syniadau newydd ynghylch sut y gellir cyflawni diben y rheoliadau yn ymarferol. Ond gadewch i mi fod yn gwbl eglur: ni wnaiff Llywodraeth Cymru gamu'n ôl o fynd i'r afael â llygredd mewn amaethyddiaeth yma yng Nghymru.
Mae achosion o lygredd yn rhy uchel—maen nhw wedi bod yn tyfu, maen nhw'n gwneud difrod. Maen nhw'n gwneud difrod i gyrsiau dŵr yma yng Nghymru, maen nhw'n gwneud niwed i'r amgylchedd ac maen nhw'n gwneud niwed i enw da y diwydiant ffermio, ar yr union adeg y mae angen i enw da cynhyrchu bwyd yma yng Nghymru fod ar ei orau. Dyna pam, yn dilyn blynyddoedd o gynllun gwirfoddol y cytunwyd arno gyda'r NFU, nad yw'n cael ei anrhydeddu wedyn ar lawr gwlad, byddwn yn cymryd camau i reoleiddio, ond byddwn yn ei wneud ar y cyd â'n cymunedau ffermio, mewn trafodaethau gyda nhw. Dyna pam yr ydym ni wedi dal yn ôl rhag cyflwyno'r rheoliadau, gan y gallai fod ffyrdd y gallwn ni gyflawni'r nodau na fyddwn yn cilio rhagddynt mewn ffordd y byddai ffermwyr yn ei chael yn fwy ymarferol yn y ffordd y cânt eu cymhwyso. Ac yna byddwn yn darparu cymorth ariannol i'w cynorthwyo—nid i gyrraedd y safonau sydd yno eisoes mewn rheoliadau ac y dylai pob fferm yng Nghymru fod yn eu bodloni eisoes, ond i fodloni unrhyw faich rheoleiddiol ychwanegol a ddaw yn sgil y mesurau rheoli llygredd. Pum miliwn o bunnau yng nghyllideb y flwyddyn nesaf i helpu i fynd i'r afael â llygredd i ansawdd dŵr. Byddwn yn gweithio gyda'r gymuned ffermio. Dyma'r peth iawn i'w wneud. Rydym ni eisiau ei wneud ochr yn ochr â nhw, ond nid yw hynny'n golygu am eiliad y byddwn ni'n camu yn ôl o'r her y mae llygredd amaethyddol yn ei pheri i ni yma yng Nghymru.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. Despite repeated public safety concerns, the then justice Secretary at Westminster, Chris Grayling, pressed ahead with the part privatisation of the probation service in 2014. A year later, Conner Marshall from Barry was murdered by David Braddon, who was under the supervision of a privately run community rehabilitation company. This has turned out to be one of the most catastrophic policy decisions by a Westminster Government. Conner's mother Nadine, who was in the Senedd today, has led a tireless campaign to get justice for Conner. First Minister, how can we best honour his memory and her work?
Diolch, Llywydd. Er gwaethaf pryderon ynghylch diogelwch y cyhoedd, fe wnaeth yr Ysgrifennydd cyfiawnder ar y pryd yn San Steffan, Chris Grayling, fwrw ymlaen â'r rhan o breifateiddio'r gwasanaeth prawf yn 2014. Flwyddyn yn ddiweddarach, llofruddiwyd Conner Marshall o'r Barri gan David Braddon, a oedd dan oruchwyliaeth cwmni adsefydlu cymunedol sy'n cael ei redeg yn breifat. Mae'n ymddangos mai hwn fu un o'r penderfyniadau polisi mwyaf trychinebus gan Lywodraeth San Steffan. Mae mam Conner, Nadine, a oedd yn y Senedd heddiw, wedi arwain ymgyrch ddiflino i gael cyfiawnder i Conner. Prif Weinidog, sut orau allwn ni ei gofio ef ac anrhydeddu ei gwaith hithau?
I thank the Member for that question and begin by agreeing with him that the destruction of the probation service, often referred to previously as the jewel in the crown of the England and Wales criminal justice system, is a stain on the record of the previous Conservative Government and a stain that had such devastating practical consequences in the case to which Adam Price has referred. I pay enormous tribute to the campaign led by Conner's mother. I know what an impact that has had on the wider family and on her own future. I know that, because she met twice with my predecessor as First Minister to present directly to him her and her family's experience and to ask for our help in putting pressure on the UK Government to right the wrongs that had been done, which was assiduously followed by my predecessor.
The Member asked what could we do to mark our difference here in Wales. Well, I have long argued that the probation service ought to be devolved here in Wales. I first gave evidence in 1995, on behalf of the National Association of Probation Officers, to a commission that was preparing legislation for devolution and argued there that the probation service and youth justice ought to have been on the early list of services to be devolved, because the things that a probation officer relies on to discharge their responsibilities effectively are all devolved already. If you're looking for a mental health service, it's controlled in Wales. If you're looking for a course for somebody to go on to improve their prospects of employment, it's devolved to Wales. If you're looking for somewhere for somebody to live, housing services are devolved to Wales. The alignment between the probation service and the services that are already devolved is so strong that probation ought to be devolved so that the dedicated staff who still work in the probation service, under often impossibly difficult conditions, would be better placed to do the job that they want to do, and we could have a probation service of the sort that we would want to see here in Wales.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna a dechreuaf trwy gytuno ag ef bod dinistrio'r gwasanaeth prawf, y cyfeiriwyd ato'n aml fel prif drysor system cyfiawnder troseddol Cymru a Lloegr, yn fefl ar hanes y Llywodraeth Geidwadol flaenorol ac yn fefl a arweiniodd at ganlyniadau ymarferol mor ddinistriol yn yr achos y mae Adam Price wedi cyfeirio ato. Talaf deyrnged enfawr i'r ymgyrch a arweiniwyd gan fam Conner. Gwn pa effaith y mae hynny wedi ei chael ar y teulu ehangach ac ar ei dyfodol ei hun. Rwy'n gwybod hynny, oherwydd iddi gyfarfod ddwywaith â'm rhagflaenydd fel Prif Weinidog i gyflwyno'n uniongyrchol iddo ef ei phrofiad hi a'i theulu ac i ofyn am ein cymorth i roi pwysau ar Lywodraeth y DU i unioni'r camweddau a wnaed, a ddilynwyd yn ddyfal gan fy rhagflaenydd.
Gofynnodd yr Aelod beth allem ni ei wneud i nodi ein gwahaniaeth yma yng Nghymru. Wel, rwyf i wedi dadlau ers tro y dylai'r gwasanaeth prawf gael ei ddatganoli yma yng Nghymru. Rhoddais dystiolaeth gyntaf ym 1995, ar ran Cymdeithas Genedlaethol y Swyddogion Prawf, i gomisiwn a oedd yn paratoi deddfwriaeth ar gyfer datganoli a dadleuais y dylai'r gwasanaeth prawf a chyfiawnder ieuenctid fod wedi bod ar y rhestr gynnar o wasanaethau i'w datganoli, oherwydd mae'r pethau y mae swyddog prawf yn dibynnu arnyn nhw i gyflawni ei gyfrifoldebau'n effeithiol i gyd wedi eu datganoli eisoes. Os ydych chi'n chwilio am wasanaeth iechyd meddwl, mae'n cael ei reoli yng Nghymru. Os ydych chi'n chwilio am gwrs i rywun fynd arno i wella ei ragolygon cyflogaeth, mae wedi ei ddatganoli i Gymru. Os ydych chi'n chwilio am rywle i rywun fyw, mae gwasanaethau tai wedi eu datganoli i Gymru. Mae'r cyfochri rhwng y gwasanaeth prawf a'r gwasanaethau sydd wedi eu datganoli eisoes mor gryf fel y dylid datganoli'r gwasanaeth prawf fel y byddai'r staff ymroddgar sy'n dal i weithio yn y gwasanaeth prawf, o dan amodau amhosibl o anodd yn aml, mewn sefyllfa well i wneud y gwaith y maen nhw eisiau ei wneud, a gallem ni gael gwasanaeth prawf o'r math yr hoffem ni ei weld yma yng Nghymru.
Thank you, First Minister. When the system was privatised, as we know, eight organisations were awarded the contracts worth just under £4 billion. Working Links was the company supervising David Braddon. In 2015, the year of the murder, The Financial Times reported that staff were writing to the company complaining of excessive workloads. Last week, the coroner concluded that the management and supervision of the newly appointed probation worker responsible for David Braddon was woefully inadequate. However, it's not clear that much changed in the intervening period. The inspectorate of probation report in July last year reported that 60 per cent of reporting officers thought their workload was unmanageable. Were the concerns raised by probation workers brought to the attention of the integrated offender management Cymru board or the all-Wales criminal justice board, on which the Welsh Government is represented for the reasons that the First Minister has just outlined, and, specifically, were the boards aware of any increased risk, potentially, to the public in south Wales at the time of Conner Marshall's murder as a result of the shortcomings identified?
Diolch, Prif Weinidog. Pan gafodd y system ei phreifateiddio, fel y gwyddom, dyfarnwyd y contractau gwerth ychydig llai na £4 biliwn i wyth sefydliad. Working Links oedd y cwmni a oedd yn goruchwylio David Braddon. Yn 2015, blwyddyn y llofruddiaeth, adroddodd The Financial Times bod staff yn ysgrifennu at y cwmni yn cwyno am lwythi gwaith gormodol. Yr wythnos diwethaf, daeth y crwner i'r casgliad bod rheolaeth a goruchwyliaeth y gweithiwr prawf a oedd newydd ei benodi a oedd yn gyfrifol am David Braddon yn druenus o annigonol. Fodd bynnag, nid yw'n eglur bod llawer wedi newid yn y cyfamser. Dywedodd adroddiad yr arolygiaeth prawf ym mis Gorffennaf y llynedd bod 60 y cant o swyddogion adrodd yn credu bod eu llwyth gwaith yn amhosibl i'w reoli. A gafodd y pryderon a godwyd gan weithwyr prawf eu dwyn i sylw bwrdd rheoli troseddwyr integredig Cymru neu fwrdd cyfiawnder troseddol Cymru gyfan, y cynrychiolir Llywodraeth Cymru arno am y rhesymau y mae'r Prif Weinidog newydd eu hamlinellu, ac, yn benodol, a oedd y byrddau yn ymwybodol o unrhyw gynnydd mewn risg, o bosibl, i'r cyhoedd yn ne Cymru ar adeg llofruddiaeth Conner Marshall o ganlyniad i'r diffygion a nodwyd?
Llywydd, what I can say in general is that our concerns about the fate of the probation service, about its privatisation, about its break-up into component parts, have very regularly been raised through the machinery that we have here in Wales and in our contact with the UK Government. Indeed, I very well remember myself the strenuous efforts that we made while Chris Grayling was embarking upon this wholly misguided reform, where we argued that Wales should be excluded from it, because if there was a market anywhere—and I would have doubted that very much—if there was a market that could be used to provide services, there was no market in Wales. There simply weren't providers out there waiting to take on this work. So, we argued strenuously at the time that we should be excluded from these reforms, because they simply were never going to work on the ground here, and we conveyed that through all the different mechanisms that we had.
Llywydd, Adam Price asked me a very specific question at the end as to the boards' discussions of a particular item. I don't have that information immediately to hand, but I'm very happy that we will find it and let him know the outcome.FootnoteLink
Llywydd, yr hyn y gallaf ei ddweud yn gyffredinol yw bod ein pryderon am dynged y gwasanaeth prawf, am ei breifateiddio, am ei chwalu'n gydrannau, wedi cael eu codi yn rheolaidd iawn drwy'r peirianwaith sydd gennym ni yma yng Nghymru ac yn ein cyswllt gyda Llywodraeth y DU. Yn wir, rwy'n cofio'n dda iawn yr ymdrechion dyfal a wnaethom pan oedd Chris Grayling yn cychwyn ar y diwygiad hollol gyfeiliornus hwn, pryd y dadleuwyd gennym ni y dylid eithrio Cymru ohono, oherwydd os oedd marchnad yn unman—a byddwn wedi amau hynny'n fawr iawn—os oedd marchnad y gellid ei defnyddio i ddarparu gwasanaethau, nid oedd marchnad yng Nghymru. Yn syml, nid oedd darparwyr ar gael yn aros i ymgymryd â'r gwaith hwn. Felly, dadleuwyd yn ddygn gennym ar y pryd y dylem ni gael ein heithrio o'r diwygiadau hyn, oherwydd nid oedden nhw byth yn mynd i weithio ar lawr gwlad yma, a chyflëwyd hynny gennym drwy'r holl wahanol fecanweithiau a oedd gennym ni.
Llywydd, gofynnodd Adam Price gwestiwn penodol iawn i mi ar y diwedd ynghylch trafodaethau'r byrddau ar eitem benodol. Nid yw'r wybodaeth honno gen i yn syth i law, ond rwy'n ffyddiog iawn y byddwn ni'n dod o hyd iddi ac yn ei hysbysu am y canlyniad.FootnoteLink
First Minister, you make the case very eloquently that, certainly, probation should have been devolved long ago, and it's certainly the case, I think, that had the justice system been devolved then we wouldn't have followed the disastrous changes that the UK Government implemented, and I think you have to ask: could it be that an innocent life would not have been lost? Obviously, the Thomas commission has issued its report, making the case broadly for the devolution of justice and policing. It should be noted in this context that the actual name of the new community rehabilitation company that took over from Working Links is, actually, and almost inexplicably, the Wales division of Kent, Surrey and Sussex, which in some ways say it all, doesn't it, about the predicament that we're in? Is the First Minister able to tell us when the Welsh Government will formally respond to the Thomas commission recommendations, and will that response be a positive one in terms of its core proposal, which is the devolution of justice and policing and probation? And wouldn't that be the best way of honouring Conner's memory?
Prif Weinidog, rydych chi'n dadlau'r achos yn huawdl iawn, yn sicr, y dylai'r gwasanaeth prawf fod wedi cael ei ddatganoli ymhell yn ôl, ac mae'n sicr yn wir, rwy'n credu, pe byddai'r system gyfiawnder wedi cael ei datganoli yna ni fyddem wedi dilyn y newidiadau trychinebus a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU, ac rwy'n meddwl bod yn rhaid i chi ofyn: a yw hi'n bosibl na fyddai bywyd diniwed wedi cael ei golli? Yn amlwg, mae comisiwn Thomas wedi cyhoeddi ei adroddiad, gan ddadlau'r achos yn fras dros ddatganoli cyfiawnder a phlismona. Dylid nodi yn y cyd-destun hwn mai enw iawn y cwmni adsefydlu cymunedol newydd a gymerodd drosodd gan Working Links, mewn gwirionedd, a bron yn anesboniadwy, yw is-adran Cymru Caint, Surrey a Sussex, sydd mewn rhai ffyrdd yn dweud y cyfan, onid yw, am y cyfyng-gyngor yr ydym ni ynddo? A all y Prif Weinidog ddweud wrthym ni pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb yn ffurfiol i argymhellion comisiwn Thomas, ac a fydd yr ymateb hwnnw'n un cadarnhaol o ran ei gynnig craidd, sef datganoli cyfiawnder a phlismona a'r gwasanaeth prawf? Ac onid dyna fyddai'r ffordd orau o barchu coffadwriaeth Conner?
Llywydd, we will certainly be making a positive response to the Thomas commission. One of the recommendations was greater co-ordination of the work that turns out to be going on right across the Welsh Government in this non-devolved area already—one of the striking things that Lord Thomas said he found that he hadn't necessarily anticipated.
Yesterday we had the first meeting of the Cabinet sub-committee that I will chair to oversee the implementation of the Thomas commission's recommendations and the wider work of the Welsh Government in the justice field. There will be a debate on the floor of the Assembly here in Government time very shortly, in which we will report on the steps we have taken immediately after the publication of the report. I understand that there is a conference planned for April of this year led by Swansea University, which will be a further opportunity to bring those interests together, because, Llywydd, let's not forget that lots of the recommendations in the Thomas commission are aimed at the profession here in Wales—things that the profession itself needs to do to strengthen its ability to provide the service of the sort that the Thomas commission envisages. That April conference will be an early opportunity for us to report on progress, and to do it with those other interests that are necessary if we're to make a success of the recommendations in Wales.
Llywydd, byddwn yn sicr yn ymateb yn gadarnhaol i gomisiwn Thomas. Un o'r argymhellion oedd mwy o gydgysylltiad o'r gwaith y mae'n ymddangos sy'n cael ei wneud ar draws Llywodraeth Cymru yn y maes hwn nad yw eisoes wedi ei ddatganoli—un o'r pethau trawiadol a ddywedodd yr Arglwydd Thomas iddo ei ganfod nad oedd wedi ei ragweld o anghenraid.
Ddoe, cawsom gyfarfod cyntaf is-bwyllgor y Cabinet y byddaf i yn ei gadeirio i oruchwylio'r broses o weithredu argymhellion comisiwn Thomas a gwaith ehangach Llywodraeth Cymru ym maes cyfiawnder. Bydd dadl ar lawr y Cynulliad yn y fan yma yn amser y Llywodraeth yn fuan iawn, pryd y byddwn yn adrodd ar y camau yr ydym ni wedi eu cymryd yn syth ar ôl cyhoeddi'r adroddiad. Rwy'n deall bod cynhadledd wedi'i chynllunio ar gyfer mis Ebrill eleni dan arweiniad Prifysgol Abertawe, a fydd yn gyfle arall i ddod â'r buddiannau hynny at ei gilydd, oherwydd, Llywydd, ni ddylem anghofio bod llawer o'r argymhellion gan gomisiwn Thomas wedi eu bwriadu ar gyfer y proffesiwn yma yng Nghymru—pethau y mae angen i'r proffesiwn ei hun eu gwneud i gryfhau ei allu i ddarparu gwasanaeth o'r math y mae comisiwn Thomas yn ei ragweld. Bydd y gynhadledd honno ym mis Ebrill yn gyfle cynnar i ni adrodd ar gynnydd, a gwneud hynny gyda'r buddiannau eraill hynny sy'n angenrheidiol os ydym ni'n mynd i sicrhau llwyddiant yr argymhellion yng Nghymru.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
Brexit Party leader, Mark Reckless.
First Minister, a key element of city deals, at least as the UK Government has promoted them over the past eight years, is to integrate transport on a regional basis. Does Cardiff council's announcement last week mean that a different approach is being taken in Wales? Not only does one council area, Cardiff, appear to get a disproportionate share of public transport investment for the Cardiff city region, we're now told that Cardiff council wants to make others pay for it by charging non-Cardiff residents £2 a time to bring their cars into Cardiff city centre, while exempting all Cardiff's own residents. First Minister, do you support taxing Newport, Bridgend and the Valleys to pay for Cardiff?
Prif Weinidog, un o elfennau allweddol bargeinion dinesig, o leiaf fel y mae Llywodraeth y DU wedi eu hyrwyddo dros yr wyth mlynedd diwethaf, yw integreiddio trafnidiaeth ar sail ranbarthol. A yw cyhoeddiad cyngor Caerdydd yr wythnos diwethaf yn golygu bod gwahanol ddull yn cael ei fabwysiadu yng Nghymru? Nid yn unig y mae'n ymddangos bod un ardal cyngor, Caerdydd yn cael cyfran anghymesur o fuddsoddiad trafnidiaeth gyhoeddus ar gyfer dinas-ranbarth Caerdydd, dywedir wrthym nawr bod cyngor Caerdydd eisiau gwneud i eraill dalu amdano trwy godi £2 bob tro ar bobl nad ydynt yn drigolion Caerdydd i ddod â'u ceir i ganol dinas Caerdydd, gan eithrio holl drigolion Caerdydd ei hun. Prif Weinidog, a ydych chi'n cefnogi trethu Casnewydd, Pen-y-bont ar Ogwr a'r cymoedd i dalu am Gaerdydd?
Well, Llywydd, I think the Member confuses a number of different strands in trying to tie the city deal and its mechanisms and its funding with the proposals for consultation that Cardiff council have produced. I'll just draw the Member's attention, in case he's not had an opportunity to see it yet, to a letter issued by my colleague Ken Skates on behalf of the Welsh Government to the leader of Cardiff council. The letter is in the public domain, and I'll just quote from the relevant paragraph: the Welsh Government needs to consider in detail the proposed introduction of any new demand management mechanism by the council and its impact on the wider region around Cardiff, which includes some of the most deprived communities in Wales. To this end, I can confirm that the Welsh Government is now commissioning a detailed study into demand management approaches, their benefits and challenges, to inform a national position on this issue, which can help contribute to regional positions in relation to it.
Wel, Llywydd, rwy'n credu bod yr Aelod yn drysu nifer o wahanol elfennau wrth geisio clymu'r fargen ddinesig a'i mecanweithiau a'i chyllid gyda'r cynigion ymgynghori y mae cyngor Caerdydd wedi eu llunio. Hoffwn dynnu sylw'r Aelod, rhag ofn nad yw wedi cael cyfle i'w weld eto, at lythyr a gyhoeddwyd gan fy nghyd-Weinidog Ken Skates ar ran Llywodraeth Cymru at arweinydd cyngor Caerdydd. Mae'r llythyr yn gyhoeddus, a dyfynnaf o'r paragraff perthnasol: mae angen i Lywodraeth Cymru ystyried yn fanwl y bwriad i gyflwyno unrhyw fecanwaith rheoli galw newydd gan y cyngor a'i effaith ar y rhanbarth ehangach o amgylch Caerdydd, sy'n cynnwys rhai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yng Nghymru. I'r perwyl hwn, gallaf gadarnhau bod Llywodraeth Cymru yn comisiynu astudiaeth fanwl bellach o ddulliau rheoli galw, eu manteision a'u heriau, i hysbysu safbwynt cenedlaethol ar y mater hwn, a all helpu i gyfrannu at safbwyntiau rhanbarthol yn ei gylch.
I'm glad to hear the Government will be looking at this in detail and responding to the consultation. However, doesn't this go to values? Average pay in Cardiff is £583 per week. In Blaenau Gwent, it is £458 per week. Why should people who earn £125 less per week pay a new tax while people who earn £125 more a week are exempted? What does that say about the values of the First Minister, his party and his Government? While he may respond in general in due course, why can't he say now that it is wrong for Cardiff council to seek to make everyone else pay a congestion charge while exempting its own residents? We learned in the draft budget that there are to be swanky new electric buses at twice the normal price for Cardiff, yet bus services in Ebbw Vale have been halved in frequency as Welsh Government makes real-terms cuts to bus subsidies. [Interruption.] And the junior Minister heckles. His budget—real-terms cuts to bus subsidies. Those are the values of this Welsh Government. The head of Welsh Treasury told Finance Committee last week that this was because Welsh Government could give capital support, but not more revenue. First Minister, is this really true? Wouldn't new buses reduce operating costs and attract more passengers, therefore reducing the need for revenue subsidy? And if UK Government can rip up Treasury rules in order to get investment out of London and to the north of England, why is it that Welsh Treasury is insisting on an approach that denies investment to the Valleys in order to concentrate it in Cardiff?
Rwy'n falch o glywed y bydd y Llywodraeth yn edrych ar hyn yn fanwl ac yn ymateb i'r ymgynghoriad. Fodd bynnag, onid yw hyn yn mynd i werthoedd? £583 yr wythnos yw'r cyflog cyfartalog yng Nghaerdydd. £458 yr wythnos ydyw ym Mlaenau Gwent. Pam ddylai pobl sy'n ennill £125 yn llai yr wythnos dalu treth newydd tra bod pobl sy'n ennill £125 yn fwy yr wythnos yn cael eu heithrio? Beth mae hynny'n ei ddweud am werthoedd y Prif Weinidog, ei blaid a'i Lywodraeth? Er efallai y bydd yn ymateb yn gyffredinol maes o law, pam na all ef ddweud nawr nad yw'n iawn i gyngor Caerdydd geisio gwneud i bawb arall dalu ffi atal tagfeydd gan eithrio ei drigolion ei hun? Darganfuwyd gennym yn y gyllideb ddrafft y bydd bysus trydan newydd crand ddwywaith y pris arferol i Gaerdydd, ac eto mae gwasanaethau bws yng Nglynebwy wedi cael haneru o ran amlder wrth i Lywodraeth Cymru wneud toriadau mewn termau real i gymorthdaliadau bysiau. [Torri ar draws.] Ac mae'r Gweinidog iau yn heclo. Ei gyllideb ef—toriadau mewn termau real i gymorthdaliadau bysiau. Dyna werthoedd y Llywodraeth Cymru hon. Dywedodd pennaeth Trysorlys Cymru wrth y Pwyllgor Cyllid yr wythnos diwethaf mai'r rheswm am hyn oedd y gallai Llywodraeth Cymru roi cymorth cyfalaf, ond nid mwy o refeniw. Prif Weinidog, a yw hyn yn wir mewn gwirionedd? Oni fyddai bysiau newydd yn lleihau costau gweithredu ac yn denu mwy o deithwyr, gan leihau drwy hynny yr angen am gymhorthdal refeniw? Ac os gall Llywodraeth y DU anwybyddu rheolau'r Trysorlys er mwyn cael buddsoddiad o Lundain a gogledd Lloegr, pam mae Trysorlys Cymru yn mynnu cael dull sy'n gwrthod buddsoddiad i'r cymoedd er mwyn ei ganolbwyntio yng Nghaerdydd?
Well, Llywydd, it is the normal farrago of ideas that we are offered by the Member. Swanky new electric buses are being provided in Newport and Caerphilly as well. Does he not want to see them there either? Does he not want to see the £29 million that we have put in our draft budget for next year to support electric vehicles here in Wales? Of course we need to see new forms of public transport, because we have to persuade people to come away from the car and to use different forms of transport. Cardiff is the most commuted city in the whole of the United Kingdom—70,000 vehicles travel into Cardiff every day. If we are serious about air quality, if we are serious about the climate emergency, then we can't just look the other way and say, 'Never mind; just let it carry on.' Now, fairness is at the heart of how that problem must be solved, and that is absolutely in the heart of the letter that Ken Skates has provided to the leader of Cardiff council. But dismissing all the ways in which we can make a difference in the future as though they were of no relevance to people who live either in the capital city or in the areas that surround it is no way at all to approach what is a fundamentally serious public policy challenge here in Wales, in our capital city and far beyond.
Wel, Llywydd, dyma'r cawdel arferol o syniadau a gynigir i ni gan yr Aelod. Mae bysus trydan newydd crand yn cael eu darparu yng Nghasnewydd a Chaerffili hefyd. Onid yw ef eisiau eu gweld nhw yno ychwaith? Onid yw ef eisiau gweld y £29 miliwn yr ydym ni wedi ei roi yn ein cyllideb ddrafft ar gyfer y flwyddyn nesaf i gefnogi cerbydau trydan yma yng Nghymru? Wrth gwrs bod angen i ni weld mathau newydd o gludiant cyhoeddus, gan fod yn rhaid i ni berswadio pobl i ddod oddi wrth y car a defnyddio gwahanol fathau o gludiant. Caerdydd yw'r ddinas y cymudir iddi fwyaf yn y Deyrnas Unedig gyfan—mae 70,000 o gerbydau yn teithio i mewn i Gaerdydd bob dydd. Os ydym ni o ddifrif ynghylch ansawdd aer, os ydym ni o ddifrif am yr argyfwng hinsawdd, yna ni allwn ni edrych i'r cyfeiriad arall a dweud, 'Peidiwch â phoeni; gadewch iddo gario 'mlaen.' Nawr, mae tegwch yn ganolog i'r ffordd y mae'n rhaid datrys y broblem honno, ac mae hynny'n gwbl ganolog i'r llythyr y mae Ken Skates wedi ei roi i arweinydd cyngor Caerdydd. Ond nid yw wfftio'r holl ffyrdd y gallwn ni wneud gwahaniaeth yn y dyfodol fel pe na bydden nhw'n berthnasol o gwbl i bobl sydd yn byw naill ai yn y brifddinas neu yn yr ardaloedd o'i hamgylch yn ddim ffordd o gwbl i fynd i'r afael â'r hyn sy'n her polisi cyhoeddus sylfaenol ddifrifol yma yng Nghymru, yn ein prifddinas ac ymhell y tu hwnt.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am wella trosglwyddiadau ambiwlansys yng Nghymru? OAQ54941
3. Will the First Minister make a statement on improving ambulance transfers in Wales? OAQ54941
I thank the Member. The health Minister published a written statement on 15 January setting out steps further to improve ambulance services in Wales, including transfers between ambulances and receiving hospital departments.
Diolchaf i'r Aelod. Cyhoeddodd y Gweinidog iechyd ddatganiad ysgrifenedig ar 15 Ionawr yn nodi camau i wella gwasanaethau ambiwlans yng Nghymru ymhellach, gan gynnwys trosglwyddiadau rhwng ambiwlansys ac adrannau derbyn mewn ysbytai.
Thank you, Minister. The Wales Air Ambulance charity had its busiest year in 2019, its hard-working team responding to 3,627 emergency calls—up 1,200 from 2018. The aircraft can travel over 2 miles per minute and reach anywhere in Wales within 20 minutes. Now, the effectiveness of reaching, treating and transporting patients is clear, so I now support the air ambulance's aim for it to become a 24-hour service. David Gilbert OBE, chairman of the trust, has said:
'with the help of the Welsh public, we want to make our vision of providing a 24-hour service a reality'.
An extra £1.5 million is required for this. What steps could you as a Welsh Government take to help make a 24-hour air ambulance service a reality?
Diolch yn fawr, Gweinidog. Cafodd elusen Ambiwlans Awyr Cymru ei blwyddyn brysuraf yn 2019, gyda'i thîm gweithgar yn ymateb i 3,627 o alwadau brys—i fyny gan 1,200 o 2018. Gall yr awyren deithio dros 2 filltir y funud a chyrraedd unrhyw le yng Nghymru o fewn 20 munud. Nawr, mae effeithiolrwydd cyrraedd, trin a chludo cleifion yn eglur, felly rwyf nawr yn cefnogi nod yr ambiwlans awyr iddo ddod yn wasanaeth 24 awr. Mae David Gilbert OBE, cadeirydd yr ymddiriedolaeth, wedi dweud:
gyda chymorth y cyhoedd yng Nghymru, rydym ni eisiau gwneud ein gweledigaeth o ddarparu gwasanaeth 24 awr yn realiti.
Mae angen £1.5 miliwn yn ychwanegol ar gyfer hyn. Pa gamau allech chi fel Llywodraeth Cymru eu cymryd i helpu i wneud gwasanaeth ambiwlans awyr 24 awr yn realiti?
I thank the Member for that, and just want to say how much I share the positive view that she has expressed of the Wales Air Ambulance, the fantastic work that it does. The air ambulance has always been very clear with us as a Government that it doesn't want public money directly paid to it, because it thinks it would compromise its ability to raise money from the public, which it does year in and year out in such a fantastic way, with so many committed volunteers.
We support the charity in other ways. We do support it by training, particularly the paramedics that it employs. We support it through the EMRTS service, the emergency medical retrieval services that work closely with it, and we certainly support the work of the Wales Air Ambulance by explaining to people the fantastic work that it does, how making it a 24-hour service will allow it to do even more in future, supporting it in the different places in Wales from where it operates, and making it clear to people in Wales that it has the full support of the Welsh Government in its work and in its ambition.
Diolchaf i'r Aelod am hynna, a hoffwn ddweud cymaint yr wyf i'n rhannu'r farn gadarnhaol y mae hi wedi ei mynegi ar Ambiwlans Awyr Cymru, y gwaith gwych y mae'n ei wneud. Mae'r ambiwlans awyr wedi bod yn eglur iawn gyda ni erioed fel Llywodraeth nad yw eisiau i arian cyhoeddus gael ei dalu'n uniongyrchol iddo, gan ei fod yn credu y byddai'n amharu ar ei allu i godi arian gan y cyhoedd, y mae'n ei wneud o flwyddyn i flwyddyn mewn ffordd mor wych, gyda chymaint o wirfoddolwyr ymroddedig.
Rydym ni'n cefnogi'r elusen mewn ffyrdd eraill. Rydym ni'n ei chefnogi drwy hyfforddiant, yn enwedig y parafeddygon y mae'n eu cyflogi. Rydym ni'n ei chefnogi drwy'r gwasanaeth EMRTS, y gwasanaethau adalw meddygol brys sy'n gweithio'n agos gydag ef, ac rydym ni'n sicr yn cefnogi gwaith Ambiwlans Awyr Cymru drwy egluro i bobl y gwaith gwych y mae'n ei wneud, sut y bydd ei wneud yn wasanaeth 24 awr yn caniatáu iddo wneud mwy fyth yn y dyfodol, gan ei gefnogi yn y gwahanol fannau yng Nghymru y mae'n gweithredu ohonynt, a'i gwneud yn eglur i bobl yng Nghymru bod Llywodraeth Cymru yn ei gefnogi i'r eithaf yn ei waith ac yn ei uchelgais.
4. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo treftadaeth a diwylliant Casnewydd? OAQ54977
4. Will the First Minister outline how the Welsh Government is promoting Newport's heritage and culture? OAQ54977
The Welsh Government invests directly in key elements of the rich heritage and culture of Newport. At the same time, we act with others—the local authority, private businesses, the National Lottery Heritage Fund and Cadw, for example—to promote the city's many attractions, both at home and abroad.
Mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi'n uniongyrchol mewn elfennau allweddol o dreftadaeth a diwylliant cyfoethog Casnewydd. Ar yr un pryd, rydym ni'n gweithredu gydag eraill—yr awdurdod lleol, busnesau preifat, Cronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol a Cadw, er enghraifft—i hyrwyddo atyniadau niferus y ddinas, gartref a thramor.
Thank you, First Minister. As you said, we have a very rich and diverse history in Newport that we're very proud of, from our Chartist heritage to our majestic transporter bridge and maritime history, the splendid Tredegar House and our Roman fortress at Caerleon.
Last week, it was a pleasure to welcome the Deputy Minister to Caerleon for the reopening of the National Roman Legion Museum. While the museum has been closed to the public for renovation, the educational visits continued, with over 20,000 visitors last year. In Caerleon, we have a Roman legacy with an amphitheatre, baths and barracks that rival anywhere in the UK. However, to make the most of this wonderful site, National Museum Wales, Cadw and Newport City Council, along with Welsh Government, must all work together to promote Caerleon as a popular tourist destination, not just within Newport, but within the rest of Wales and to attract visitors from further afield.
Firstly, will the First Minister join me in recognising the important educational work of National Museum Wales's offer to schools and our young people in Caerleon, and also look at practical ways that the Welsh Government can redouble its efforts to support Newport council, National Museum Wales and Cadw to come together to ensure that what we have to offer in Caerleon is maximised and utilised fully?
Diolch, Prif Weinidog. Fel y dywedasoch, mae gennym ni hanes cyfoethog ac amrywiol iawn yng Nghasnewydd yr ydym ni'n falch iawn ohono, o'n treftadaeth Siartwyr i'n pont gludo ardderchog a'n hanes morwrol, Tŷ Tredegar ysblennydd a'n caer Rufeinig yng Nghaerllion.
Pleser oedd croesawu'r Dirprwy Weinidog i Gaerllion yr wythnos diwethaf ar gyfer ailagoriad Amgueddfa Lleng Rufeinig Cymru. Er bod yr amgueddfa wedi bod ar gau i'r cyhoedd oherwydd gwaith ailwampio, parhaodd yr ymweliadau addysgol, gyda dros 20,000 o ymwelwyr y llynedd. Yng Nghaerllion, mae gennym ni etifeddiaeth Rufeinig gydag amffitheatr, baddonau a barics cystal ag mewn unrhyw le yn y DU. Fodd bynnag, er mwyn gwneud y gorau o'r safle gwych hwn, mae'n rhaid i Amgueddfa Cymru, Cadw a Chyngor Dinas Casnewydd, ynghyd â Llywodraeth Cymru, gydweithio i hyrwyddo Caerllion fel cyrchfan boblogaidd i dwristiaid, nid yn unig yng Nghasnewydd, ond yng ngweddill Cymru a denu ymwelwyr o fannau pellach i ffwrdd.
Yn gyntaf, a wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i gydnabod gwaith addysgol pwysig cynnig Amgueddfa Genedlaethol Cymru i ysgolion a'n pobl ifanc yng Nghaerllion, ac edrych hefyd ar ffyrdd ymarferol y gall Llywodraeth Cymru gynyddu ei hymdrechion i gynorthwyo cyngor Casnewydd, Amgueddfa Genedlaethol Cymru a Cadw i ddod ynghyd i sicrhau bod yr hyn sydd gennym ni i'w gynnig yng Nghaerllion yn cael ei bwysleisio a'i ddefnyddio'n llawn?
Can I thank Jayne Bryant for that? I see that the Deputy Minister is a regular visitor to Newport, having been to the transporter bridge recently as well, and I look forward to developing possibilities for making more of that attraction in Newport in the future.
Of course, Jayne Bryant is right in what she says about the importance of the ancient Roman town of Caerleon—the most complete Roman amphitheatre in Britain, the only Roman legionary barracks on view anywhere in Europe—and it's great to see that the work that has been done to repair it, some of the essential work to the roof of the museum, has now been completed and that it's open fully to the public.
I want to just pay tribute to the people who work at the museum for the way in which they kept those educational services going, even when the museum itself wasn't open to the public in the way that it had been previously. It's a really important part of what it does to make sure that those live experiences that it offers to young people—that bring the history of Caerleon and Wales's history alive for them—now continues and develops. And, of course the Welsh Government will work, as I said in my original answer, in partnership with the local authority, with Cadw and others, to make the very most of that really important site.
A gaf i ddiolch i Jayne Bryant am hynna? Rwy'n gweld bod y Dirprwy Weinidog yn ymwelydd rheolaidd â Chasnewydd, ar ôl bod i'r bont gludo yn ddiweddar hefyd, ac edrychaf ymlaen at ddatblygu posibiliadau ar gyfer gwneud mwy o'r atyniad hwnnw yng Nghasnewydd yn y dyfodol.
Wrth gwrs, mae Jayne Bryant yn iawn yn yr hyn y mae'n ei ddweud am bwysigrwydd tref Rufeinig hynafol Caerllion—yr amffitheatr Rufeinig fwyaf cyflawn ym Mhrydain, yr unig farics lleng Rufeinig sydd i'w gweld yn unman yn Ewrop—ac mae'n wych gweld bod y gwaith a wnaed i'w drin, rhywfaint o'r gwaith hanfodol ar do'r amgueddfa, wedi ei gwblhau erbyn hyn a'i fod yn gwbl agored i'r cyhoedd.
Hoffwn dalu teyrnged i'r bobl sy'n gweithio yn yr amgueddfa am y ffordd iddyn nhw barhau'r gwasanaethau addysgol hynny, hyd yn oed pan nad oedd yr amgueddfa ei hun ar agor i'r cyhoedd yn y ffordd y bu gynt. Mae'n rhan bwysig iawn o'r hyn y mae'n ei wneud i wneud yn siŵr bod y profiadau byw hynny y mae'n eu cynnig i bobl ifanc—sy'n dod â hanes Caerllion a hanes Cymru yn fyw iddyn nhw—yn parhau ac yn datblygu erbyn hyn. Ac, wrth gwrs, bydd Llywodraeth Cymru, fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol, yn gweithio, mewn partneriaeth â'r awdurdod lleol, gyda Cadw ac eraill, i wneud y gorau posibl o'r safle gwirioneddol bwysig hwnnw.
5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd yn ne Cymru i fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd? OAQ54956
5. Will the First Minister make a statement on what action the Welsh Government is taking in south Wales to tackle climate change? OAQ54956
Llywydd, we are tackling climate change by reducing emissions and building resilience. In south Wales, we are investing in public transport, low-carbon buildings, decarbonising our energy system, improving biodiversity, and building resilience to the impacts of climate change in areas such as flood prevention and natural resource management.
Llywydd, rydym ni'n mynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd trwy leihau allyriadau a datblygu cydnerthedd. Yn y de, rydym ni'n buddsoddi mewn cludiant cyhoeddus, adeiladau carbon isel, datgarboneiddio ein system ynni, gwella bioamrywiaeth, a datblygu'r gallu i wrthsefyll effeithiau'r newid yn yr hinsawdd mewn meysydd fel atal llifogydd a rheoli adnoddau naturiol.
Thank you for that answer, First Minister. I'd like to return you briefly to the issue of road congestion and the impact on climate change. I very much welcome the consideration that's now being given to the issue of congestion and pollution from traffic into Cardiff. Of course, that traffic doesn't miraculously appear in Cardiff, it goes through constituencies such as mine into Cardiff, and that congestion and pollution is felt all through quite a large number of our constituencies. But, in particular, the solution to congestion and pollution is not just in Cardiff, it lies much further through.
In order to win the support, I think, of the many people in the Pontypridd constituency and further afield, it seems to me that consideration of the whole issue of congestion charging is dependent on a number of principled assurances I think people want. The first one is that the costs do not disproportionately fall on the poorest communities. The second one is that a proportion of the proceeds are redistributed and invested within our broader transport system. And that, thirdly, there is an affordable public transport alternative available, First Minister.
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Hoffwn fynd â chi'n ôl yn fyr at fater tagfeydd ar y ffyrdd a'r effaith ar y newid yn yr hinsawdd. Rwy'n croesawu'n fawr yr ystyriaeth sy'n cael ei rhoi erbyn hyn i fater tagfeydd a llygredd oddi wrth y traffig sy'n mynd i mewn i Gaerdydd. Wrth gwrs, nid yw'r traffig hwnnw'n ymddangos yn wyrthiol yng Nghaerdydd, mae'n mynd drwy etholaethau fel fy un i i mewn i Gaerdydd, ac mae tagfeydd a llygredd yn cael eu teimlo drwy bob un o nifer eithaf helaeth o'n hetholaethau. Ond, yn arbennig, nid yng Nghaerdydd yn unig y mae'r ateb i dagfeydd a llygredd, mae'n ymhellach drwyddo o lawer.
Er mwyn ennill cefnogaeth, rwy'n credu, y bobl niferus yn etholaeth Pontypridd a thu hwnt, mae'n ymddangos i mi bod ystyried holl fater codi ffi tagfeydd yn dibynnu ar nifer o fathau o sicrwydd egwyddorol yr wyf i'n credu y mae pobl eu heisiau. Yr un cyntaf yw nad yw'r costau'n disgyn yn anghymesur ar y cymunedau tlotaf. Yr ail un yw bod cyfran o'r enillion yn cael ei hailddosbarthu a'i buddsoddi yn ein system drafnidiaeth ehangach. Ac, yn drydydd, bod y dewis amgen o gludiant cyhoeddus fforddiadwy ar gael, Prif Weinidog.
I thank Mick Antoniw for those additional points on this matter. Of course, he is right that traffic that flows through his constituency and very often from his constituency into mine and then onwards into Cardiff is generated elsewhere. I just want to recognise what Mick Antoniw said about the need for this to be tackled. The idea that you can simply ignore it and look the other way is simply not an answer to what we face. But the answer that we design has to have the sorts of characteristics that he mentioned.
I said in the answer to my previous question, for those who were here to hear it, that the Minister's letter puts fairness at the heart of the Welsh Government's response to it, and that redistribution of any sums raised, so that they benefit areas outside Cardiff, is integral to any plan as well. And of course, affordable public transport of the sort that I know the Member has particularly campaigned for, for the reopening of former railway lines that would serve his constituency and provide that sort of affordable public transport, has to be integral to the plan as well. And it is why, in the answer that I provided to Mark Reckless, I read that part of the Minister's letter to Cardiff Council that places all of those things in that wider context.
Diolchaf i Mick Antoniw am y pwyntiau ychwanegol yna ar y mater hwn. Wrth gwrs, mae'n iawn bod traffig sy'n llifo drwy ei etholaeth ef ac yn aml iawn o'i etholaeth ef i mewn i'm hetholaeth i ac ymlaen i Gaerdydd yn cael ei gynhyrchu mewn mannau eraill. Hoffwn gydnabod yr hyn a ddywedodd Mick Antoniw am yr angen i fynd i'r afael â hyn. Yn syml, nid yw'r syniad y gallwch ei anwybyddu ac edrych y ffordd arall yn ateb i'r hyn sy'n ein hwynebu. Ond mae'n rhaid i'r ateb yr ydym ni'n ei ddylunio fod â'r mathau o nodweddion y soniodd ef amdanynt.
Dywedais yn yr ateb i'm cwestiwn blaenorol, i'r rhai a oedd yma i'w glywed, bod llythyr y Gweinidog yn rhoi tegwch wrth wraidd ymateb Llywodraeth Cymru iddo, a bod ailddosbarthu unrhyw symiau a godir, fel eu bod o fudd i ardaloedd y tu allan i Gaerdydd, yn rhan annatod o unrhyw gynllun hefyd. Ac wrth gwrs, mae'n rhaid i gludiant cyhoeddus fforddiadwy o'r math y gwn fod yr Aelod wedi ymgyrchu'n arbennig drosto, am ailagor hen reilffyrdd a fyddai'n gwasanaethu ei etholaeth ef ac yn darparu'r math hwnnw o gludiant cyhoeddus fforddiadwy, fod yn rhan annatod o'r cynllun hefyd. A dyna pam, yn yr ateb a roddais i Mark Reckless, y darllenais y rhan honno o lythyr y Gweinidog i Gyngor Caerdydd sy'n rhoi'r pethau hynny i gyd yn y cyd-destun ehangach hwnnw.
6. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i helpu dioddefwyr troseddau yng Nghymru? OAQ54975
6. What is the Welsh Government doing to help victims of crime in Wales? OAQ54975
Llywydd, we work closely with the four police forces and our police and crime commissioners in Wales and other partners, including the Welsh Local Government Association and Public Health Wales, to support victims of crime and to reduce the risk of people becoming victims of crime.
Llywydd, rydym ni'n gweithio'n agos gyda'r pedwar heddlu a'n comisiynwyr heddlu a throseddu yng Nghymru a phartneriaid eraill, gan gynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, i gefnogi dioddefwyr troseddau ac i leihau'r risg y gallai pobl ddioddef troseddau.
Thank you for that answer, First Minister. A number of months ago, I asked you if you would support my call for the fathers of children conceived by an act of rape being barred from gaining a right to see those children. At the time, you refused to give me a straight answer, saying that it was not a devolved matter, despite the fact that you in this place often call on the Westminster Government to act on matters that are not devolved to this place. The Children and Family Court Advisory and Support Service Cymru is devolved, though, and can make recommendations to the family courts in Wales that a family court in England or elsewhere in the UK might not, and so are social services devolved.
How can a victim of rape ever find anything near closure if she has to worry that, one day, her attacker may come back and be a part of her child's life, and that her child may be forced to have contact with the person who raped their own mother? So, I'm asking you for a second time: do you agree with me—and you do have some of the levers necessary to be able to do this—that the family court shouldn't grant the fathers of children born from rape any access rights to see those children, and will you make an effort to bring about such a ban in Wales? If not, why?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Nifer o fisoedd yn ôl, gofynnais i chi a fyddech chi'n cefnogi fy ngalwad i dadau plant sy'n cael eu cenhedlu drwy weithred o dreisio gael eu gwahardd rhag cael yr hawl i weld y plant hynny. Ar y pryd, fe wnaethoch wrthod rhoi ateb pendant i mi, gan ddweud nad oedd yn fater datganoledig, er eich bod chi'n galw'n aml yn y lle hwn ar Lywodraeth San Steffan i weithredu ar faterion nad ydyn nhw wedi eu datganoli i'r lle hwn. Mae Gwasanaeth Cynghori a Chynorthwyo Llys i Blant a Theuluoedd Cymru wedi'i ddatganoli, fodd bynnag, a gall wneud argymhellion i'r llysoedd teulu yng Nghymru efallai na allai llys teulu yn Lloegr neu yn rhywle arall yn y DU ei wneud, ac mae gwasanaethau cymdeithasol wedi eu datganoli hefyd.
Sut y gall dioddefwr trais fyth ganfod unrhyw beth yn agos at ddiweddglo os oes yn rhaid iddi boeni y gallai ei hymosodwr, ryw ddiwrnod, ddychwelyd a bod yn rhan o fywyd ei phlentyn, ac y gallai ei phlentyn gael ei orfodi i fod mewn cysylltiad â'r sawl a dreisiodd ei fam ei hun? Felly, rwy'n gofyn i chi am yr eildro: a ydych chi'n cytuno â mi—ac mae gennych chi rai o'r cyfrifoldebau sydd eu hangen i allu gwneud hyn—na ddylai'r llys teulu roi unrhyw hawliau mynediad i dadau plant sy'n cael eu geni yn sgil trais weld y plant hynny, ac a wnewch chi ymdrechu i gyflwyno gwaharddiad o'r fath yng Nghymru? Os na wnewch chi, pam?
Llywydd, I probably can't go further than I did in my last answer to the Member. I want to recognise the importance of the points that she makes and the debate that she has engendered around this issue. The reason why I can't offer her the guarantees that she looks to me to provide is that the powers to do so do not lie in this Assembly. That was true the last time she asked me the question and it's true again today. A change in the law of the sort that she has asked me about cannot be brought about here, no matter how many times she asks for that to happen. So, I can't provide her with a guarantee, because it wouldn't be honest to do that.
The decisions that are made in the family court cannot be made by politicians. They are made in the family court with the advice of the professional workers who report on individual cases. Of course they should take very seriously the points that the Member has made. I agree entirely with that. But it's for—[Interruption.] The Member is trying to intervene, Llywydd, from where she is sitting, but the point she makes is no better for repeating it than it was the first time she made it. She asks me to guarantee something that is not in my power to guarantee. I won't do that, because that would be to offer a false assurance to people who, quite rightly, are concerned about the points the Member has raised and, I'll repeat, deserve to be taken seriously.
Llywydd, mae'n debyg na allaf i fynd ymhellach nag a wneuthum yn fy ateb diwethaf i'r Aelod. Hoffwn gydnabod pwysigrwydd y pwyntiau y mae'n eu gwneud a'r ddadl y mae hi wedi ei sbarduno ynghylch y mater hwn. Y rheswm pam na allaf gynnig y sicrwydd y mae'n dymuno i mi ei ddarparu yw nad yw'r pwerau i wneud hynny wedi eu lleoli yn y Cynulliad hwn. Roedd hynny'n wir y tro diwethaf iddi ofyn y cwestiwn i mi ac mae'n wir eto heddiw. Ni ellir gwneud newid i'r gyfraith o'r math y mae wedi fy holi yn ei gylch yn y fan yma, ni waeth faint o weithiau y mae'n gofyn i hynny ddigwydd. Felly, ni allaf roi sicrwydd iddi, oherwydd ni fyddai'n onest i wneud hynny.
Ni all gwleidyddion wneud y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud yn y llys teulu. Maen nhw'n cael eu gwneud yn y llys teulu gyda chyngor y gweithwyr proffesiynol sy'n adrodd ar achosion unigol. Wrth gwrs, dylen nhw roi ystyriaeth ddifrifol iawn i'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu gwneud. Rwy'n cytuno'n llwyr â hynny. Ond mater i—[Torri ar draws.] Mae'r Aelod yn ceisio ymyrryd, Llywydd, o'r man lle mae'n eistedd, ond nid yw'r pwynt y mae'n ei wneud yn ddim gwell o'i ailadrodd nag yr oedd y tro cyntaf iddi ei wneud. Mae hi'n gofyn i mi roi sicrwydd ynghylch rhywbeth nad yw'r grym gen i i'w warantu. Ni wnaf i wneud hynny, oherwydd byddai hynny'n golygu cynnig sicrwydd ffug i bobl sydd, yn gwbl briodol, yn pryderu am y pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu codi ac sydd, fe ailadroddaf, yn haeddu cael eu cymryd o ddifrif.
7. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr amserlen arfaethedig ar gyfer deuoli adrannau 5 a 6 o ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd? OAQ54947
7. Will the First Minister provide an update on the projected timetable for the dualling of sections 5 and 6 of the A465 Heads of the Valleys road? OAQ54947
I thank the Member for that, Llywydd. It's expected that tenders for the dualling of sections 5 and 6 of the A465 will be received next month. Ministers will then consider the project's full business case. Provided that remains satisfactory, we expect a contract to be let in the summer of 2020, with construction due to start by the end of the year.
Diolch i'r Aelod am hynna, Llywydd. Y disgwyl yw y bydd tendrau ar gyfer deuoli rhannau 5 a 6 o'r A465 yn cael eu derbyn y mis nesaf. Bydd y Gweinidogion wedyn yn ystyried achos busnes llawn y prosiect. Ar yr amod bod hynny'n parhau'n foddhaol, rydym ni'n disgwyl i gontract gael ei osod yn ystod haf 2020, gydag adeiladu i ddechrau erbyn diwedd y flwyddyn.
Thank you, First Minister. I know you've been a strong supporter of this project, which has been so important to my constituents, not least in your former role as finance Minister when you put forward the mutual investment model that will ensure that this project is delivered. I know there have been some concerns about the impact of delays and increased costs in dualling earlier sections of the road, and this can be set against recent reports that geological survey work on the Hirwaun to Dowlais section wasn't carried out until more than a year after procurement of contracts began. In at least one case, exploratory drilling has been postponed until construction is under way. This surely must raise some concerns about how both costs and engineering techniques have been drawn up for this section thus far and, with that in mind, what lessons has Welsh Government learnt from the dualling of the A465 section 2, and how will they be applied to the dualling of sections 5 and 6?
Diolch, Prif Weinidog. Fe wn eich bod chi wedi bod yn gefnogwr brwd i'r prosiect hwn, sydd wedi bod mor bwysig i'm hetholwyr, yn enwedig yn eich swydd flaenorol fel Gweinidog Cyllid pryd y gwnaethoch chi gyflwyno'r model buddsoddi cydfuddiannol a fydd yn sicrhau bod y prosiect hwn yn cael ei gyflawni. Gwn i y bu rhai pryderon am effaith yr oedi a'r costau cynyddol wrth ddeuoli rhannau cynharach o'r ffordd, ac mae modd gosod hyn yn erbyn adroddiadau diweddar nad oedd y gwaith arolwg daearegol ar yr adran rhwng Hirwaun a Dowlais wedi'i gynnal hyd at fwy na blwyddyn ar ôl dechrau caffael contractau. Mewn un achos o leiaf, mae drilio archwiliadol wedi'i ohirio tan fod yr adeiladu yn cychwyn. Mae'n rhaid bod hyn yn codi rhai pryderon am y ffordd y lluniwyd y technegau a chostau a pheirianneg ar gyfer yr adran hon hyd yma, a gyda hynny mewn golwg, pa wersi y mae Llywodraeth Cymru wedi eu dysgu wrth ddeuoli adran 2 yr A465, a sut y byddan nhw yn cael eu cymhwyso i ddeuoli adrannau 5 a 6?
I thank the Member for the important question. She is absolutely right to say that there are lessons to be learnt from the way in which the dualling of section 2 of the A465 has been carried out, both in the way in which contracts are drawn up and the way in which risks between the Welsh Government and the contractor are spread. Indeed, to turn to the specific point that Vikki Howells made, in that contract the collection of data—for example, through ground condition surveys—was the responsibility of the contractor; I think one of the things we will have learnt from that is that, in future, it would be better if the Welsh Government took responsibility for that, given some of the things that have transpired since.
But I'm very grateful to Vikki Howells for the opportunity just to be clear—because I think there may have been some confusion about this—that section 2 of the A465 was not a mutual investment model programme, whereas the contract to be used for sections 5 and 6 is to be discharged through the MIM arrangement. It's a fundamentally different approach; it's a fixed price, lump-sum contract, in which the Welsh Government will not pay for the service until it is operational. That will incentivise the contractors to deliver the programme on time. The risk of cost increase and programme delays sits entirely with the appointed service provider in the mutual investment model. We will learn the lessons from earlier sections, but the model we will use for sections 5 and 6 will have all those additional benefits that we think, in this instance, using that form of contract will bring.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn pwysig. Mae hi yn llygad ei lle wrth ddweud bod gwersi i'w dysgu o'r ffordd y cafodd adran 2 o'r A465 ei deuoli, o ran y ffordd y caiff contractau eu llunio a'r ffordd y caiff y risgiau rhwng Llywodraeth Cymru a'r contractwr eu rhannu. Yn wir, i droi at y pwynt penodol a wnaeth Vikki Howells, yn y contract hwnnw, y contractwr oedd yn gyfrifol am gasglu data—er enghraifft, drwy arolygon cyflwr tir; rwy'n credu mai un o'r pethau y byddwn ni wedi'i ddysgu o hynny yw y byddai'n well, yn y dyfodol, pe byddai Llywodraeth Cymru yn derbyn cyfrifoldeb am hynny, o ystyried rhai o'r pethau sydd wedi digwydd ers hynny.
Ond rwy'n ddiolchgar iawn i Vikki Howells am y cyfle i fod yn glir o leiaf—oherwydd rwy'n meddwl efallai y bu peth dryswch ynglŷn â hyn—nad oedd adran 2 yr A465 yn rhaglen model buddsoddi cydfuddiannol, ond bod y contract sydd i'w ddefnyddio ar gyfer adrannau 5 a 6 i'w gyflawni drwy'r trefniant MIM. Mae'n ddull sylfaenol gwahanol; mae'n gontract cyfandaliad, pris penodol, sy'n golygu na fydd Llywodraeth Cymru yn talu am y gwasanaeth tan ei fod yn weithredol. Bydd hynny'n cymell y contractwyr i gwblhau'r rhaglen yn brydlon. Mae'r risg o gostau cynyddol ac oedi mewn rhaglenni yn disgyn yn llwyr ar y darparwr gwasanaeth penodedig yn y model buddsoddi cydfuddiannol. Byddwn ni'n dysgu'r gwersi o adrannau cynharach, ond bydd gan y model y byddwn ni’n ei ddefnyddio ar gyfer adrannau 5 a 6 yr holl fanteision ychwanegol hynny yr ydym ni o'r farn, yn yr achos hwn, a ddaw yn sgîl defnyddio'r math hwnnw o gontract.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Leanne Wood.
Finally, question 8, Leanne Wood.
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddyfodol gwasanaethau damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg? OAQ54953
8. Will the First Minister make a statement on the future of accident and emergency services at the Royal Glamorgan Hospital? OAQ54953
Llywydd, I understand that the local health board will discuss this matter at its next public board meeting on 30 January.
Llywydd, deallaf i y bydd y bwrdd iechyd lleol yn trafod y mater hwn yn ei gyfarfod bwrdd cyhoeddus nesaf ar 30 Ionawr.
First Minister, I have a report looking at how communities served by the Royal Glamorgan Hospital will be affected if consultant-led accident and emergency services are removed from there. The worst affected communities are to be found in mid Rhondda. The towns and villages at the top of the Rhondda Fach and Fawr can access Prince Charles Hospital relatively quickly via the Maerdy and Rhigos mountain roads. However, Rhondda residents who regularly use that route know that that's a dangerous assumption to make because in the winter those roads are often closed. Do you support the retention of consultant-led services at the Royal Glamorgan accident and emergency department and its ability to deal with trauma admissions? And will you be prepared to listen to the views of both patients and staff, especially those concerns around travel times, before any final decision on the future of consultant-led A&E in that hospital is made?
Prif Weinidog, mae gennyf i adroddiad sy'n edrych ar sut y bydd cymunedau sy'n cael eu gwasanaethu gan Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn cael eu heffeithio os caiff y gwasanaethau damweiniau ac achosion brys dan arweiniad meddyg arbenigol eu symud oddi yno. Mae'r cymunedau yr effeithir waethaf arnyn nhw yng nghanol y Rhondda. Gall y trefi a'r pentrefi ym mhen uchaf y Rhondda Fach a'r Rhondda Fawr fynd i ysbyty'r Tywysog Siarl yn gymharol gyflym drwy ddefnyddio heolydd mynydd y Maerdy a'r Rhigos. Fodd bynnag, mae trigolion y Rhondda sy'n defnyddio'r ffordd honno'n rheolaidd yn gwybod ei bod hi'n beryglus cymryd hynny yn ganiataol, oherwydd yn y gaeaf mae'r ffyrdd hynny yn aml ar gau. A ydych chi o blaid cadw gwasanaethau dan arweiniad meddyg arbenigol yn adran damweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg a'i gallu i ymdrin â derbyniadau trawma? Ac a fyddwch chi'n barod i wrando ar farn cleifion a staff, yn enwedig y pryderon hynny sy'n ymwneud ag amseroedd teithio, cyn i unrhyw benderfyniad terfynol ynghylch dyfodol gwasanaethau damweiniau ac achosion brys dan arweiniad meddyg arbenigol yn yr ysbyty hwnnw gael ei wneud?
Llywydd, I thank the Member for those points. I haven't seen the report to which she referred, and I haven't seen the paper that the board will take to its public meeting on 30 January. However, I do understand that the board is to offer local Assembly Members an opportunity of a briefing on Friday of this week, in order to understand what they are to report to that board. I certainly expect that the board would operate in the way that Leanne Wood has suggested, listening to the views of patients, of staff, and of elected representatives, and I hope that Friday's meeting will be a helpful start to that process.
Llywydd, hoffwn i ddiolch i'r Aelod am y pwyntiau hynny. Nid wyf wedi gweld yr adroddiad y cyfeiriodd hi ato, ac nid wyf wedi gweld y papur y bydd y bwrdd yn ei gyflwyno i'w gyfarfod cyhoeddus ar 30 Ionawr. Fodd bynnag, rwy'n deall y bydd y bwrdd yn cynnig cyfle i Aelodau Cynulliad lleol gael eu briffio ddydd Gwener yr wythnos hon, er mwyn deall yr hyn y maen nhw i'w adrodd i'r bwrdd hwnnw. Rwy'n sicr yn disgwyl y byddai'r bwrdd yn gweithredu yn y ffordd a awgrymwyd gan Leanne Wood, gan wrando ar farn cleifion, staff, a chynrychiolwyr etholedig, a gobeithiaf y bydd y cyfarfod ddydd Gwener yn ddechrau da i'r broses honno.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud ei datganiad—Rebecca Evans.
The next item is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make the statement—Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd.
There are two changes to this week's business. Firstly, the legislative consent motion on the European Union (Withdrawal Agreement) Bill will be debated immediately after this business statement, with a vote then taken immediately afterwards. Secondly, the length of the debate on the Children (Abolition of Defence of Reasonable Punishment) (Wales) Bill has been reduced in line with the number of amendments tabled. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd.
Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Yn gyntaf, bydd y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael) yn cael ei drafod yn syth ar ôl y datganiad busnes hwn, gyda phleidlais yn cael ei chynnal yn syth wedyn. Yn ail, mae hyd y ddadl ar Fil Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol) (Cymru) wedi'i gwtogi yn unol â nifer y gwelliannau a gyflwynwyd. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.
Trefnydd, can I call for a statement from the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs please, on the Welsh Government's efforts to protect endangered and threatened species in Wales? You may or may not be aware that today is Squirrel Appreciation Day around the world, and as the red squirrel champion in the National Assembly, I think it's very important that I take this opportunity to raise the important issue of red squirrel conservation across the country.
Since the 1940s, the red squirrel population has gone from covering the majority of Wales to having a population in just three main centres, one on Ynys Môn, one in mid Wales, and one in the Clocaenog Forest in my own constituency. Now, I know that there are many species represented by many individuals in this Chamber, but I do think it would be an opportune time to request an update on the action that is being taken by the Welsh Government to protect red squirrels, and, indeed, other threatened species across the country.
Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, os gwelwch yn dda, ynghylch ymdrechion Llywodraeth Cymru i ddiogelu rhywogaethau sydd mewn perygl a dan fygythiad yng Nghymru? Efallai eich bod chi'n ymwybodol ei bod yn Ddiwrnod Gwerthfawrogi Gwiwerod o amgylch y byd heddiw, ac fel pencampwr y wiwer goch yn y Cynulliad Cenedlaethol, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fy mod yn achub ar y cyfle hwn i godi mater pwysig cadwraeth y wiwer goch ar draws y wlad.
Ers y 1940au, mae poblogaeth y wiwer goch, a arferai fod dros y rhan fwyaf o Gymru, bellach yn boblogaeth sydd mewn tair prif ganolfan yn unig, un ar Ynys Môn, un yn y Canolbarth, ac un yng Nghoedwig Clocaenog yn fy etholaeth i fy hun. Rwy'n gwybod bod nifer o rywogaethau'n cael eu cynrychioli gan lawer o unigolion yn y Siambr hon, ond rwy'n credu y byddai'n amser da i ofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf am y camau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru i ddiogelu gwiwerod coch, ac, yn wir, rywogaethau eraill sydd dan fygythiad ledled y wlad.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I thank Darren Millar for the question, and wish him a very happy squirrel appreciation day, as the species champion within this Assembly. And, certainly, the Minister was here to hear your request for an update on action to protect threatened species, and I'm sure she'll give it due consideration.
Diolch i Darren Millar am y cwestiwn, a dymunaf ddiwrnod gwerthfawrogi'r wiwer hapus iawn iddo, fel pencampwr y rhywogaethau yn y Cynulliad hwn. Ac, yn sicr, roedd y Gweinidog yma i glywed eich cais am ddiweddariad ar y camau i amddiffyn rhywogaethau dan fygythiad, ac rwy'n siŵr y bydd yn rhoi ystyriaeth briodol iddo.
I want to raise the devolution of the criminal justice system. The past week has seen a significant strengthening of the arguments for devolution, in line with what already exists in Scotland and the north of Ireland. The tragic case of Conner Marshall has highlighted what many of us already knew—that the probation service privatisation has been an unmitigated disaster. How many other lives have to be lost before the probation service is sorted out? Will we ever fully understand the extent of the true cost of the decision to part privatise the probation service?
The Tory justice secretary has said that he's keen to press ahead with plans for another new prison in Wales, even though we have the highest incarceration rate in western Europe. The numbers of people dying because of substance use has reached an all-time high, and the rape conviction rates are plummeting from an already low level. It's clear that the English criminal justice system is not working for us. As the Thomas commission on devolving justice found, people in Wales are let down by the system in its current state. If Wales were running its own criminal justice system, we could have a focus on reducing harm and improving outcomes.
In the First Minister's initial response to the Thomas commission, he promised to open dialogue with the UK Government following the election. Now, more than a month has passed since that election, so can we have a Government statement outlining whether that dialogue has begun? Can you also tell me what preparatory work that you personally have begun in terms of this Government's budget, because you can demonstrate that Wales is serious about the devolution of the criminal justice system to Wales, and that we are not content to see the findings of this commission kicked into the long grass by committing resources to the issue? Do you plan to do that?
Rwyf i eisiau codi'r mater datganoli'r system cyfiawnder troseddol. Yn ystod yr wythnos diwethaf mae'r dadleuon dros ddatganoli wedi cryfhau'n sylweddol, yn unol â'r hyn sydd eisoes yn bodoli yn yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae achos trasig Conner Marshall wedi tynnu sylw at yr hyn yr oedd llawer ohonom ni eisoes yn ei wybod—sef bod preifateiddio'r gwasanaeth prawf wedi bod yn drychineb llwyr. Sawl bywyd arall fydd angen ei golli cyn y bydd trefn yn cael ei rhoi ar y gwasanaeth prawf? A fyddwn ni byth yn deall yn llwyr wir gost y penderfyniad i breifateiddio'n rhannol y gwasanaeth prawf?
Mae ysgrifennydd cyfiawnder y Torïaid wedi dweud ei fod yn awyddus i fwrw ymlaen â chynlluniau ar gyfer carchar newydd arall yng Nghymru, er mai gennym ni y mae'r gyfradd garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop. Mae nifer y bobl sy'n marw o ganlyniad i ddefnyddio sylweddau wedi cyrraedd lefel uwch nag erioed, ac mae'r cyfraddau euogfarnau am drais yn plymio o lefelau sydd eisoes yn isel. Mae'n amlwg nad yw system cyfiawnder troseddol Lloegr yn gweithio i ni. Fel y canfu'r Comisiwn Thomas ar ddatganoli cyfiawnder, mae pobl yng Nghymru yn cael eu siomi gan y system yn ei chyflwr presennol. Pe bai Cymru'n cynnal ei system cyfiawnder troseddol ei hun, gallem ganolbwyntio ar leihau niwed a gwella canlyniadau.
Yn ymateb cychwynnol y Prif Weinidog i Gomisiwn Thomas, addawodd y byddai'n cychwyn deialog gyda Llywodraeth y DU ar ôl yr etholiad. Nawr, mae mwy na mis wedi mynd heibio ers yr etholiad hwnnw, felly a gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth yn amlinellu a yw'r ddeialog honno wedi dechrau? A allwch chi ddweud wrthyf hefyd pa waith paratoi yr ydych chi'n bersonol wedi'i ddechrau o ran cyllideb y Llywodraeth hon, oherwydd gallwch chi ddangos bod Cymru o ddifrif ynghylch datganoli'r system cyfiawnder troseddol i Gymru, ac nad ydym ni'n fodlon gweld canfyddiadau'r comisiwn hwn yn cael eu taflu o'r neilltu drwy ymrwymo adnoddau i'r mater hwn? A ydych chi'n bwriadu gwneud hynny?
Well, I would say, in the first instance, with respect, I think the First Minister has answered some of those questions. But there will be the opportunity to have a more detailed discussion in a debate in Government time, which I understand will be taking place in the coming weeks.
Wel, yn y lle cyntaf, byddwn i'n dweud, gyda phob parch, rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi ateb rhai o'r cwestiynau hynny. Ond bydd cyfle i gael trafodaeth fanylach mewn dadl yn amser y Llywodraeth, a fydd yn cael ei chynnal yn ystod yr wythnosau nesaf, yn ôl yr hyn yr wyf i'n ei ddeall.
Could we have a statement or a debate on the provision of appropriate treatments for borderline personality disorder in a consistent way right across Wales? I've been approached by an articulate and very well-informed constituent—informed through personal experience and through academic research—who has raised the difficulty of obtaining dialectical behaviour therapy, DBT, in the Cwm Taf Morgannwg University Health Board area, and he's queried whether the same may apply across different health board areas in Wales. And we could also discuss, then, the extent to which an individual experiencing borderline personality disorder should be able to engage with clinicians on what the individual considers to be the most appropriate form of treatment for themselves, as opposed to simply accepting whatever treatment may or may not be available within one health board area.
Could we also have a statement on changes on train timetabling, to enable Valleys commuters to get to work on time in Cardiff? There are only two trains that leave Maesteg that are scheduled to arrive in Cardiff before 9 a.m. on weekdays. The first leaves at 6.44 a.m., arriving at 7.38 a.m.—plenty of time to get to work for an 8 a.m. or 8.30 a.m. start. However, the second was subject to a timetable change in November, which pushed back the departure train to 8.04 a.m., arriving in Cardiff at 8.54 a.m. if there are no delays. Minister, there are always delays—sometimes five minutes, sometimes 10 minutes, sometimes more. So it means that commuters who previously had understanding bosses who said, 'As long as you're at your desk by 9 a.m., don't worry, you're fine', are now regularly arriving at their desks later than 9 a.m., to find their bosses saying, 'You keep this up and you'll be out of a job.' So, I've written to Ministers, to Transport for Wales, to KeolisAmey, to Network Rail, and others, to put this train back to an earlier time when the May timetable changes come. So I'd welcome a statement on the May timetabling.
And finally, could we have a debate on the roll-out of universal credit, which, as I'm seeing in my surgeries week after week, is pushing many of my constituents deep into debt, into penury, and into despair? And can we have an update on the Welsh Government-commissioned research by Policy in Practice, which is designed to help the Welsh Government make policy decisions to best support local authorities and residents with universal credit, and understand how this is affecting families in Wales? We saw the research last year by Cartref, showing the impact of the freeze on universal credit, leading to an average 6 per cent cut to the income of people claiming working-age benefits since 2016. It showed that 84 per cent of tenants claiming UC now owe some rent to their housing association, whether through non-payment or technical issues. And those tenants on UC who are in arrears owe more than double the amount of rent compared to peers claiming housing benefit under the old system. So it would be good to have a statement or a debate on this, so we can really get to grips with the worst effects of this badly designed and poverty-inducing UK Government policy.
A gawn ni ddatganiad neu ddadl ynghylch ddarparu triniaethau priodol ar gyfer anhwylderau personoliaeth ffiniol mewn modd cyson ledled Cymru? Mae etholwr huawdl a hyddysg iawn wedi cysylltu â mi—yn wybodus drwy brofiad personol a drwy ymchwil academaidd—sydd wedi codi'r anhawster o gael therapi ymddygiad dialectig, DBT, yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Morgannwg Cwm Taf, ac mae wedi holi a allai'r un peth fod yn berthnasol ar draws ardaloedd byrddau iechyd gwahanol yng Nghymru. Ac yna gallem hefyd drafod, felly, i ba raddau y dylai unigolyn sydd ag anhwylder personoliaeth ffiniol fod yn gallu ymgysylltu â chlinigwyr ar yr hyn y mae'r unigolyn yn ei ystyried y ffurf fwyaf priodol o driniaeth iddyn nhw eu hunain, yn hytrach na dim ond derbyn pa driniaeth bynnag a all fod ar gael, neu beidio, o fewn un ardal Bwrdd Iechyd.
A gawn ni ddatganiad hefyd am y newidiadau i amserlennu trenau, er mwyn galluogi cymudwyr yn y Cymoedd i gyrraedd y gwaith yn brydlon yng Nghaerdydd? Dim ond dau drên o Faesteg sydd wedi'u hamserlennu i gyrraedd Caerdydd cyn 9 a.m. ar ddyddiau'r wythnos. Mae'r cyntaf yn gadael am 6.44 a.m. ac yn cyrraedd am 7.38 a.m.—digon o amser i gyrraedd y gwaith erbyn 8 a.m. neu 8.30 a.m. Fodd bynnag, effeithiwyd ar yr ail gan newid i'r amserlen ym mis Tachwedd, a wthiodd amser ymadael y trên yn ôl i 8.04 a.m., gan gyrraedd Caerdydd am 8.54 a.m. os nad oes oedi. Gweinidog, mae oedi bob tro—weithiau pum munud, weithiau 10 munud, weithiau'n fwy. Felly mae'n golygu bod cymudwyr oedd â phenaethiaid deallgar a ddywedai, 'cyn belled â'ch bod chi wrth eich desg erbyn 9 a.m., peidiwch â phoeni, rydych chi'n iawn', bellach yn cyrraedd eu desgiau'n yn hwyrach na 9 a.m. yn rheolaidd, i ddarganfod eu penaethiaid yn dweud, 'os bydd hyn yn digwydd o hyd, fydd ddim swydd i chi.' Felly, rwyf wedi ysgrifennu at Weinidogion, at Drafnidiaeth Cymru, at KeolisAmey, at Network Rail, ac eraill, iddyn nhw roi'r trên hwn yn ôl i amser cynharach pan ddaw'r newidiadau i'r amserlen fis Mai. Felly byddwn i'n croesawu datganiad ar amserlen mis Mai.
Ac yn olaf, a gawn ni ddadl ar gyflwyno credyd cynhwysol, sydd, fel yr wyf i'n ei weld yn fy nghymorthfeydd wythnos ar ôl wythnos, yn gwthio llawer o'n hetholwyr i yn drwm i ddyled, i mewn i dlodi, ac i anobaith? Ac a oes modd inni gael yr wybodaeth ddiweddaraf am yr ymchwil gan Policy in Practice a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru, sydd wedi'i chynllunio i helpu Llywodraeth Cymru i wneud penderfyniadau polisi mewn modd sy'n helpu awdurdodau lleol a phreswylwyr yn y ffordd orau bosibl gyda chredyd cynhwysol, ac i ddeall sut mae hyn yn effeithio ar deuluoedd yng Nghymru? Gwelsom y gwaith ymchwil y llynedd gan Cartref, sy'n dangos effaith rhewi'r credyd cynhwysol, gan arwain at ostyngiad o 6 y cant ar gyfartaledd yn incwm pobl sy'n hawlio budd-daliadau oedran gweithio ers 2016. Dangosodd fod ar 84 y cant o'r tenantiaid sy'n hawlio Credyd Cynhwysol rywfaint o rent bellach i'w cymdeithasau tai, naill ai drwy beidio â thalu neu faterion technegol. Ac mae ar y tenantiaid hynny ar Gredyd Cynhwysol sydd mewn ôl-ddyledion fwy na dwywaith swm y rhent o'u cymharu â chyfoedion sy'n hawlio budd-dal tai o dan yr hen drefn. Felly byddai'n dda cael datganiad neu ddadl ar hyn, felly gallwn ni fynd i'r afael o ddifrif ag effeithiau gwaethaf polisi Llywodraeth y DU sy'n creu tlodi ac sydd wedi'i ddylunio'n wael.
I'm grateful to Huw Irranca-Davies for raising three really important issues. The first he raised was regarding access to DBT for individuals with borderline personality disorder. Improving access to a range of therapies is a current priority for the Welsh Government, and over recent years, we have continued to implement our commitment to improve access to psychological therapies, and we provided an additional £4 million to health boards in 2018-19 to support that. A further £3 million was also made available as part of the mental health service improvement funding from this financial year. Improving access, quality, and the range of psychological therapies will, I can confirm, remain a top priority in the forthcoming 'Together for Mental Health Delivery Plan 2019-2022' and it is the intention of the Minister for Health and Social Services to publish that very shortly.
The second issue that was raised was the concern that Huw Irranca-Davies has raised previously in the Chamber, actually, in relation to access to Cardiff from Maesteg. In the first instance, it's an operational matter for Transport for Wales and KeolisAmey, which must meet the franchise commitment, and that is those two trains from Maesteg to Cardiff to arrive before 9 a.m.. But in recognition of the particular issues that he's described, I understand that Transport for Wales representatives have held a stakeholder workshop to look at this issue. The Maesteg-to-Cardiff morning service and the challenges you describe are currently under consideration, and I know that they'll be keen to provide an update following those stakeholder workshops.
The third issue was the issue of welfare reform, and particularly universal credit and the devastating impact that's had on many people right across Wales. Another piece of evidence that adds, I suppose, to our understanding of the impact of the roll-out of universal credit, is the piece of research I published on the council tax reduction scheme in Wales. And Huw Irranca-Davies has described the impact it has on people in terms of rent arrears. That is one piece of a suite of research that we've undertaken that relates to both council tax and non-domestic rates, and as we gather more of those pieces of research together, they will help inform our way forward, and obviously I'd be keen to update Members in due course.
Rwy'n ddiolchgar i Huw Irranca-Davies am godi tri mater pwysig iawn. Roedd y cyntaf iddo ei godi yn ymwneud â chyfle i gael DBT ar gyfer unigolion ag anhwylder personoliaeth ffiniol. Mae gwella'r cyfle i fynd at amrywiaeth o therapïau yn flaenoriaeth ar hyn o bryd i Lywodraeth Cymru, ac yn ystod y blynyddoedd diwethaf, rydym wedi parhau i weithredu ein hymrwymiad i wella'r cyfle i gael therapïau seicolegol. Darparwyd £4 miliwn ychwanegol i fyrddau iechyd yng 2018-19 i gefnogi hynny. Darparwyd £3 miliwn arall hefyd fel rhan o'r cyllid ar gyfer gwella'r gwasanaeth iechyd meddwl o'r flwyddyn ariannol hon. Gallaf sicrhau y bydd gwella ansawdd ac amrywiaeth y therapïau seicolegol a'r cyfle i'w defnyddio, yn parhau'n brif flaenoriaeth yn y 'Cynllun Cyflawni Law yn Llaw at Iechyd Meddwl 2019-2022' sydd ar y gweill a bwriad y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yw cyhoeddi hwnnw'n fuan iawn.
Yr ail fater a godwyd oedd y pryder y mae Huw Irranca-Davies wedi'i godi o'r blaen yn y Siambr, mewn gwirionedd, o ran teithio i Gaerdydd o Faesteg. Yn y lle cyntaf, mae'n fater gweithredol ar gyfer trafnidiaeth Cymru a KeolisAmey, sy'n gorfod bodloni ymrwymiad y fasnachfraint, sef bod y ddau drên hynny o Faesteg i Gaerdydd yn cyrraedd cyn 9 y bore. Ond i gydnabod y materion penodol a ddisgrifiodd, rwy'n deall bod cynrychiolwyr Trafnidiaeth Cymru wedi cynnal gweithdy i randdeiliaid i ystyried y mater hwn. Mae gwasanaeth y bore rhwng Maesteg a Chaerdydd a'r heriau yr ydych chi'n eu disgrifio yn cael eu hystyried ar hyn o bryd, a gwn y byddan nhw'n awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf yn dilyn y gweithdai rhanddeiliaid hynny.
Y trydydd mater oedd diwygio lles, a chredyd cynhwysol yn benodol, a'r effaith ddinistriol y mae hynny wedi'i chael ar lawer o bobl ledled Cymru. Darn arall o dystiolaeth sy'n ychwanegu, mae'n debyg, at ein dealltwriaeth o effaith cyflwyno credyd cynhwysol, yw'r darn o waith ymchwil a gyhoeddais i ar gynllun gostyngiadau'r dreth gyngor yng Nghymru. Ac mae Huw Irranca-Davies wedi disgrifio'r effaith y mae'n ei gael ar bobl o ran ôl-ddyledion rhent. Dyna un darn o ymchwil yr ydym ni wedi'i gyflawni sy'n ymwneud â'r dreth gyngor ac ardrethi annomestig, ac wrth inni gasglu rhagor o'r darnau hynny o ymchwil ynghyd, byddan nhw'n helpu i lywio ein ffordd ymlaen, ac yn amlwg byddwn ni'n awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau maes o law.
Could the Minister make a statement regarding the siting of small modular reactors in north Wales? We understand that the consortium led by Rolls Royce is considering building small modular reactors, with Trawsfynydd in Gwynedd tipped as a prime target. We also thought that there were plans to site one on the Wylfa facility on Anglesey and reports seemed to confirm that. But a statement from Horizon Nuclear Power has sought to make it clear that this is not correct. They say,
'There are no plans to deploy a Rolls Royce Small Modular Reactor at Wylfa Newydd site and recent media stories reporting this are not correct.'
Could the Minister comment on this statement?
They added:
'Activity on the Horizon project is currently suspended, but we're working hard to establish the conditions for a restart using our tried and tested reactor design, which has already cleared the UK regulators' assessment process.'
They said that there is a
'planning application to deliver two of these reactors—providing enough clean power for over five million homes and a multi-billion pound investment to the region.'
Can the Minister give a clear understanding as to the position with both these sites?
A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ynghylch lleoli adweithyddion modiwlaidd bach yn y Gogledd? Deallwn ni fod y consortiwm o dan arweiniad Rolls Royce yn ystyried adeiladu adweithyddion modiwlaidd bach, gyda Thrawsfynydd yng Ngwynedd wedi'i awgrymu fel prif darged. Roeddem hefyd yn credu bod yna gynlluniau i leoli un ar y safle Wylfa ar Ynys Môn ac roedd adroddiadau i'w gweld yn cadarnhau hynny. Ond mae datganiad gan bŵer niwclear Horizon wedi ceisio egluro nad yw hyn yn gywir. Dywedasant:
Nid oes unrhyw gynlluniau i ddefnyddio adweithydd modiwlaidd bach Rolls Royce ar safle Wylfa newydd ac mae'r straeon diweddar yn y cyfryngau yn nodi hynny'n anghywir.
A allai'r Gweinidog wneud sylwadau ar y datganiad hwn?
Fe wnaethant ychwanegu:
Mae gweithgarwch ar y prosiect Horizon wedi'i atal ar hyn o bryd, ond rydym yn gweithio'n galed i sefydlu'r amodau ar gyfer ailgychwyn gan ddefnyddio cynllun adweithyddion a brofwyd gennym, sydd eisoes wedi clirio proses asesu rheolyddion y DU.
Dywedasant fod
cais cynllunio i gyflenwi dau o'r adweithyddion hyn–gan ddarparu digon o bŵer glân ar gyfer dros 5 miliwn o gartrefi a buddsoddiad gwertho biliynau o bunnoedd i'r rhanbarth.
A all y Gweinidog roi gwybodaeth glir ynglŷn â'r sefyllfa gyda'r ddau safle hyn?
Can I ask you, in the first instance, to write to the Minister for Economy and Transport, who will, I think, be best placed to provide an update on his latest understanding of the situation?
A gaf i ofyn i chi, yn y lle cyntaf, ysgrifennu at Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, a fydd, rwy'n credu, yn y sefyllfa orau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch ei ddealltwriaeth o'r sefyllfa?
Thank you, Deputy Presiding Officer. Organiser, the First Minister, in response to the leader of the opposition, did not confirm when the regulatory impact assessment was going to be made available for public consideration. This is a vitally important document to understand the impact of such proposals that the Government are considering at the moment around nitrate vulnerable zones to be implemented here in Wales. Could I implore you to work with the Minister to make that document available to Members, so that we can understand exactly what the regulatory impact assessment is telling Ministers and the impact it will have, should these regulations be implemented across Wales, as proposed, before the Minister decided to have further consultations with the farming unions and other organisations?
I do take the sincerity with which the Government is entering into those discussions, but these are big decisions that are going to be made here on an all-Wales basis. And the Government's own panel, which it set up with the regulator, Natural Resources Wales, signing up to the report that that regulatory panel came up with, was for a voluntary approach on these matters that would seek to address the agricultural pollution incidents that the First Minister touched on.
I would draw the First Minister's attention to the fact that, over the last 20 years there has been no substantial increase in agricultural pollution across Wales. The barometer has been between 190 instances at its top mark and about 120 or 130 instances at its lowest mark. And of those instances, only 20 to 30 have been severe. Now, one is one too many—I accept that. But when you think of the discharge of Welsh Water, for example, in sewage pollution incidents that happen across Wales, and the action of the Government doesn't seem to want to take on those particular issues, this does seem to be using a sledgehammer to crack a nut here, when you already have a deal on the table that the regulator has signed up to, and the organisations came around the table, discussed this, debated it and came up with a proposal. I would implore the Welsh Government to go back to that document and actually work to that document, rather than bring these draconian proposals forward.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Trefnydd, nid oedd y Prif Weinidog, mewn ymateb i arweinydd yr wrthblaid, wedi cadarnhau pryd y byddai'r asesiad effaith rheoleiddiol ar gael i'r cyhoedd ei ystyried. Mae hon yn ddogfen hanfodol bwysig er mwyn deall effaith cynigion o'r fath dan ystyriaeth y Llywodraeth ar hyn o bryd ynghylch parthau perygl nitradau i'w gweithredu yma yng Nghymru. A gaf i erfyn arnoch i weithio gyda'r Gweinidog i sicrhau bod y ddogfen honno ar gael i'r Aelodau, fel y gallwn ni ddeall yn union yr hyn y mae'r asesiad effaith rheoleiddiol yn ei ddweud wrth Weinidogion a'r effaith a gaiff, pe bai'r rheoliadau hyn yn cael eu rhoi ar waith ledled Cymru, yn ôl y cynnig, cyn bod y Gweinidog yn penderfynu cynnal ymgynghoriadau pellach ag undebau'r ffermwyr a sefydliadau eraill?
Rwy'n derbyn diffuantrwydd y Llywodraeth wrth gychwyn ar y trafodaethau hynny, ond mae'r rhain yn benderfyniadau mawr a gaiff eu gwneud yma ar sail Cymru gyfan. Ac roedd panel y Llywodraeth ei hun, a sefydlwyd gyda'r rheoleiddiwr, Cyfoeth Naturiol Cymru, a oedd yn ymrwymo i'r adroddiad a gyflwynwyd gan y panel rheoleiddiol hwnnw, yn gofyn am ddull gwirfoddol o weithredu'r materion hyn a fyddai'n ceisio mynd i'r afael â'r achosion o lygredd amaethyddol a grybwyllwyd gan y Prif Weinidog.
Hoffwn i dynnu sylw'r Prif Weinidog at y ffaith na fu cynnydd sylweddol mewn llygredd amaethyddol ledled Cymru yn ystod y 20 mlynedd diwethaf. Mae hyn wedi amrywio o 190 o achosion ar ei huchaf i oddeutu 120 neu 130 o achosion ar ei hisaf. Ac o'r achosion hynny, dim ond 20 i 30 sydd wedi bod yn ddifrifol. Wrth gwrs, mae un yn ormod—rwy'n derbyn hynny. Ond wrth feddwl am ollyngiadau dŵr Cymru, er enghraifft, mewn achosion o lygredd carthion sy'n digwydd ledled Cymru, ac nid yw'n edrych fel bod y Llywodraeth yn dymuno ymgymryd â'r materion penodol hynny, ymddengys fod hwn yn ddull llawdrwm iawn pan fod gennych eisoes gytundeb ar y bwrdd y mae'r rheoleiddiwr wedi ymrwymo iddo, a bod y sefydliadau sydd wedi dod o amgylch y bwrdd, wedi trafod hyn ac wedi cyflwyno cynnig. Byddwn i'n erfyn ar Lywodraeth Cymru i ddychwelyd at y ddogfen honno a gweithio i'r ddogfen honno, yn hytrach na chyflwyno'r cynigion llym hyn.
I know that the Minister with responsibility for environment, energy and rural affairs is really keen to keep on working alongside farmers and their union representatives on this particular issue. As you say, these are big decisions, which is why Welsh Government is taking the time that it needs in order to develop proposals and to consider them. I understand that the Minister will be receiving advice including the RIA within the coming weeks, hopefully by the end of the month, and, clearly, she'll be keen to discuss things further with stakeholders in due course.
Gwn fod y Gweinidog sy'n gyfrifol am yr amgylchedd, ynni a materion gwledig yn awyddus iawn i barhau i weithio ochr yn ochr â ffermwyr a'u cynrychiolwyr undeb ar y mater penodol hwn. Fel yr ydych chi'n ei ddweud, mae'r rhain yn benderfyniadau mawr, a dyna pam y mae Llywodraeth Cymru yn cymryd yr amser sydd ei angen arni er mwyn datblygu cynigion a'u hystyried. Rwy'n deall y bydd y Gweinidog yn cael cyngor, gan gynnwys yr asesiad effaith rheoleiddiol, o fewn yr wythnosau nesaf, erbyn diwedd y mis gobeithio, ac yn amlwg, bydd hi'n awyddus i drafod pethau ymhellach gyda rhanddeiliaid maes o law.
Could we have a statement from the relevant Government Minister on the recent fire at Kronospan in Chirk, which has caused huge concern locally, of course? It's the third fire there in just three years, and it burned for a week, causing pollution across the town and further afield. Now, it took 48 hours for air quality monitoring equipment to be put in place, which missed, of course, the worst of the pollution, but nevertheless it detected formaldehyde, which is a known carcinogen, in the air, which, as you can imagine, is causing huge worry to the population locally.
We need an explanation in the wake of these events. We need to hear what Welsh Government is doing to ensure that this doesn't happen again. Will you join with me in calling for an independent inquiry to establish why the fire raged for so long and also why the response from agencies was so sluggish? We also need independent air quality monitoring equipment to be permanently sited there. I understand that the current temporary equipment had to be moved up from Swansea. Now, local residents deserve a robust response from Welsh Government on this, and, at the moment, I'm afraid they're not getting it.
Also, could we have a statement from the education Minister in the wake of a highly critical report by Care Inspectorate Wales into Ruthin School, which was published recently? The report says, and I quote:
'The leadership, management and governance relating to safeguarding was found to be inadequate and as a result, young people were not fully protected.'
And the report identifies
'Significant and widespread concerns in respect of the wellbeing of young people'.
Furthermore,
'arrangements for dealing with concerns about young people's safeguarding were inadequate.'
Now, that's wholly unacceptable, and I'm sure you'll agree. So, will the Minister make a statement regarding the Welsh Government's role in safeguarding children in private and boarding schools? Will she also make a statement regarding the interventions available in schools based in Wales that are not subject to local authority control? What oversight do statutory authorities, such as child protection, have over private schools in Wales? And is there not a case to be made that when child safeguarding is at issue, then earlier intervention is required? This is the second report in a year highlighting concerns about safeguarding issues at the school and we need answers from the Welsh Government on these questions.
A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog perthnasol yn y Llywodraeth ynghylch y tân diweddar yn Kronospan yn y Waun, sydd wedi achosi cryn bryder yn lleol, wrth gwrs? Dyma'r trydydd tân yno mewn cwta dair blynedd, a bu'n llosgi am wythnos, gan achosi llygredd ledled y dref a thu hwnt. Cymerodd 48 awr i roi offer monitro ansawdd aer yn ei le, a gollodd, wrth gwrs, y gwaethaf o'r llygredd, ond er hynny fe ganfu fformalin, sydd wedi'i gydnabod yn garsinogen, yn yr awyr, sydd, fel y gallwch chi ei ddychmygu, yn achosi pryder enfawr i'r boblogaeth leol.
Mae angen esboniad arnom ni yn sgil y digwyddiadau hyn. Mae angen inni glywed yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau na fydd hyn yn digwydd eto. A wnewch chi ymuno â mi i alw am ymchwiliad annibynnol i ddarganfod pam yr oedd y tân wedi llosgi'n ffyrnig gyhyd a hefyd pam yr oedd yr ymateb gan asiantaethau mor araf? Hefyd mae angen lleoli offer monitro ansawdd aer annibynnol yno'n barhaol. Rwy'n deall bod yr offer dros dro presennol wedi cael ei symud yno o Abertawe. Nawr, mae trigolion lleol yn haeddu ymateb cadarn gan Lywodraeth Cymru ar hyn, ac, ar hyn o bryd, rwy'n ofni nad ydyn nhw'n cael yr ymateb hwnnw.
Hefyd, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog Addysg yn sgil adroddiad hynod feirniadol gan Arolygiaeth Gofal Cymru o Ysgol Rhuthun, a gafodd ei gyhoeddi yn ddiweddar? Dywed yr adroddiad, a dyfynnaf:
Canfuwyd bod yr arweinyddiaeth, y rheolaeth a'r llywodraethu sy'n ymwneud â diogelu yn annigonol ac, o ganlyniad, nid oedd pobl ifanc yn cael eu hamddiffyn yn llawn.
Ac mae'r adroddiad yn nodi:
Pryderon sylweddol a chyffredin o ran llesiant pobl ifanc.
Hefyd,
Roedd y trefniadau ar gyfer ymdrin â phryderon am ddiogelu pobl ifanc yn annigonol.
Mae hynny'n gwbl annerbyniol, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno. Felly, a wnaiff y Gweinidog ddatganiad ynghylch swyddogaeth Llywodraeth Cymru o ran diogelu plant mewn ysgolion preifat a phreswyl? A wnaiff ddatganiad hefyd ynghylch yr ymyriadau sydd ar gael mewn ysgolion yng Nghymru nad ydynt dan reolaeth awdurdodau lleol? Pa oruchwyliaeth sydd gan awdurdodau statudol, megis diogelu plant, dros ysgolion preifat yng Nghymru? Ac onid oes achos i'w wneud bod angen ymyrryd yn gynharach pan fo diogelu plant yn broblem? Dyma'r ail adroddiad mewn blwyddyn sy'n tynnu sylw at bryderon am faterion diogelu yn yr ysgol ac mae angen atebion gan Lywodraeth Cymru i'r cwestiynau hyn.
On the second issue, which you raised in relation to Ruthin School, I will ask the Minister for social services to write to you in response to the particular questions you had about safeguarding and Welsh Government's role of ensuring the safeguarding of children and young people in private and boarding schools, and also the oversight that the statutory bodies have, because those were some detailed questions and I'm sure that they require a detailed answer.
The first issue was, of course, the fire at Kronospan and the issues that related to the smoke as a result of that fire. The Minister has obviously been here to hear your comments on that and he's obviously taken an interest in it. I'm sure your officials would have been in touch with Wrexham County Borough Council, which, obviously, is the lead body in terms of responding to this. But if I could ask you to write to the Minister, I'm sure she'd provide an update on the overall issue.
O ran yr ail fater a godwyd, yn ymwneud ag Ysgol Rhuthun, byddaf i'n gofyn i'r Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol ysgrifennu atoch mewn ymateb i'r cwestiynau penodol a oedd gennych chi ynghylch diogelu a swyddogaeth Llywodraeth Cymru o sicrhau diogelu plant a phobl ifanc mewn ysgolion preifat a phreswyl, a hefyd yr oruchwyliaeth sydd gan y cyrff statudol. Mae'r rheini'n gwestiynau manwl ac rwy'n siŵr bod angen ateb manwl arnyn nhw.
Y mater cyntaf, wrth gwrs, oedd y tân yn Kronospan a'r materion a oedd yn ymwneud â'r mwg o ganlyniad i'r tân hwnnw. Mae'n amlwg bod y Gweinidog wedi bod yma i glywed eich sylwadau ar hynny ac mae'n amlwg ei fod wedi cymryd diddordeb ynddo. Rwy'n siŵr y byddai eich swyddogion wedi bod mewn cysylltiad â Chyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam, sef, yn amlwg, y corff arweiniol o ran ymateb i hyn. Ond os caf i ofyn ichi ysgrifennu at y Gweinidog, rwy'n siŵr y byddai hi'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y mater yn gyffredinol.
I would, business manager, like to ask for two statements, if possible, from the Government. The first relates to a matter that was raised during First Minister's questions, and that is the congestion charge that Cardiff county council has proposed as part of their work to improve transport within the city. Many of us will welcome the vision that Cardiff local authorities demonstrated in their White Paper, and many of us will support their ambitions, but many of us will not tolerate a Valleys tax to pay for it. It's important, I believe, that any charge levied on citizens of this country is done so fairly and with equality at its heart. The congestion charge as proposed by Cardiff county council fails on both of those measures. It is, of course, the Welsh Government that has responsibility for the trunk road network and the major roads into and out of Cardiff. I understand that Cardiff city council, Cardiff county council, will take responsibility for those roads within the city itself, but up until the entrance to the city, they are the responsibility of the Welsh Government. It would be useful, therefore, if we could understand what the policy of the Welsh Government is on road charging and whether the Welsh Government were consulted as part of this and whether the Welsh Government has signalled any consent or support for this potential tax. And for many of us, we are immensely concerned about the way in which this was announced and immensely concerned about the impact it will have on our constituents. So, I would be grateful if the Welsh Government could provide us with a statement on those matters.
The second is—I would like to ask for a statement from the health Minister on issues around drugs and the spiking of drinks. This matter has been raised with me in the last few weeks. We had, last week, a very good, I felt, debate on rape and how rape is dealt with within the criminal justice system. I think many of us welcomed that debate and I think there was a broad agreement on all sides of this Chamber about the need to improve the experience of people who've been victims of rape within the criminal justice system. But we must also recognise—particularly young women are at threat from drinks being spiked in all of our major towns and cities, and particularly students and young women face an enormous impact and fear that their drinks can be spiked and they may be attacked when enjoying a night out. This is something that I think is of profound significance to all of us, and it's something that I hope the Welsh Government could seek to take action to address.
Byddwn i, rheolwr busnes, yn hoffi gofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth, os oes modd. Mae'r cyntaf yn ymwneud â mater a gafodd ei godi yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog, sef y tâl atal tagfeydd y mae cyngor sir Caerdydd wedi'i gynnig fel rhan o'i waith o wella trafnidiaeth yn y ddinas. Bydd llawer ohonom ni'n croesawu'r weledigaeth a ddangosodd awdurdodau lleol Caerdydd yn eu Papur Gwyn, a bydd llawer ohonom yn cefnogi eu huchelgeisiau. Ond ni fydd llawer ohonom ni'n goddef treth y Cymoedd i dalu amdani. Mae'n bwysig, rwy'n credu, bod unrhyw dâl sy'n cael ei godi ar ddinasyddion y wlad hon yn cael ei wneud yn deg ac yn gyfartal. Mae'r tâl atal tagfeydd a gynigodd cyngor sir Caerdydd yn methu â chyflawni'r ddau fesur hynny. Wrth gwrs, Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y rhwydwaith cefnffyrdd a'r prif ffyrdd i mewn ac allan o Gaerdydd. Rwy'n deall y bydd cyngor dinas Caerdydd, cyngor sir Caerdydd, yn cymryd cyfrifoldeb am y ffyrdd hynny yn y ddinas ei hun, ond hyd at y fynedfa i'r ddinas, cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw'r rhain. Byddai'n ddefnyddiol, felly, pe gallem ddeall beth yw polisi Llywodraeth Cymru ar godi tâl am ffyrdd ac a fu ymgynghori â Llywodraeth Cymru fel rhan o hyn ac a yw Llywodraeth Cymru wedi awgrymu ei bod yn cydsynio neu gefnogi'r dreth bosibl hon o gwbl. Ac i lawer ohonom, rydym yn pryderu'n ddirfawr am y ffordd y cafodd hyn ei gyhoeddi ac yn pryderu'n fawr am yr effaith a gaiff ar ein hetholwyr. Felly, byddwn i'n ddiolchgar pe gallai Llywodraeth Cymru roi datganiad inni am y materion hynny.
Yr ail yw—hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ar faterion sy'n ymwneud â chyffuriau a sbeicio ddiodydd. Codwyd y mater hwn gyda mi yn ystod yr wythnosau diwethaf. Yr wythnos diwethaf, cawsom ddadl dda iawn, yn fy marn i, ar drais rhywiol a sut y mae treisio yn cael ei drin o fewn y system cyfiawnder troseddol. Credaf fod llawer ohonom wedi croesawu'r ddadl honno ac rwy'n credu bod cytundeb eang ar bob ochr i'r Siambr hon ynglŷn â'r angen i wella profiad pobl sydd wedi dioddef trais rhywiol o fewn y system cyfiawnder troseddol. Ond mae'n rhaid inni hefyd gydnabod—mae menywod ifanc yn arbennig mewn perygl o gael rhywun yn sbeicio eu diodydd ym mhob un o'n prif drefi a dinasoedd. Ac mae myfyrwyr a menywod ifanc yn enwedig yn wynebu cael eu heffeithio'n fawr ac yn ofni y gall eu diodydd gael eu sbeicio ac y gellir ymosod arnyn nhw wrth iddyn nhw fwynhau noson allan. Mae hyn yn rhywbeth sydd, yn fy marn i, yn arwyddocaol iawn i bob un ohonom ni, ac mae'n rhywbeth yr wyf yn gobeithio y gallai Llywodraeth Cymru geisio cymryd camau i fynd i'r afael ag ef.
I'm grateful to Alun Davies for raising both of these issues. I think that the letter that the economy Minister has sent to the leader of Cardiff council does start to answer some of those concerns that you have, particularly in terms of Welsh Government's concern about fairness, but also the concern that any decisions should be taken in a way that is very much considerate of the impact on the wider region as well. So, I think that the work that is set in train as a result of that letter will be the starting point for those discussions, and I'll ensure that that letter is circulated to Members.
And on the second issue in terms of the spiking of drinks, I know that the health Minister is due to issue a statement in the near future that will launch the new substance misuse delivery plan, and, clearly, education and keeping people safe are very much at the heart of that particular plan.
Rwy'n ddiolchgar i Alun Davies am godi'r ddau fater hyn. Credaf fod y llythyr y mae Gweinidog yr economi wedi'i anfon at arweinydd Cyngor Caerdydd yn dechrau ateb rhai o'r pryderon sydd gennych chi, yn enwedig o ran pryder Llywodraeth Cymru ynghylch tegwch, ond hefyd y pryder y dylai unrhyw benderfyniadau gael eu gwneud mewn ffordd sy'n ystyriol iawn o'r effaith ar y rhanbarth ehangach hefyd. Felly, rwy'n credu y bydd y gwaith a gaiff ei wneud o ganlyniad i'r llythyr hwnnw yn fan cychwyn ar gyfer y trafodaethau hynny, a byddaf i'n sicrhau bod y llythyr hwnnw'n cael ei ddosbarthu i'r Aelodau.
Ac ar yr ail fater o sbeicio diodydd, gwn fod y Gweinidog iechyd i fod i gyhoeddi datganiad yn y dyfodol agos a fydd yn lansio'r cynllun cyflawni newydd ar gamddefnyddio sylweddau ac, yn amlwg, mae addysg a chadw pobl yn ddiogel wrth wraidd y cynllun penodol hwnnw.
Minister, may I ask for a statement from the Minister for Housing and Local Government about the housing support grant? Funding for housing-related support has fallen by £27 million in real terms since 2012. Local authorities, third sector support providers and social landlords say that, within current budget restraints, it is already difficult to meet the needs of people requiring support services. They claim that without additional investment in the housing support grant, there is a risk that services will not have the capacity to meet people's needs and that homelessness could get much worse in Wales. Could we have a statement from the Minister in response to these concerns about what action she will take to ensure services have the resources to meet the needs of people experiencing the effects of homelessness?
And the second statement I would like to ask for from the Minister for culture, please. I think the First Minister earlier mentioned heritage sites in Newport. It was very nice to understand his concern. But my concern is vandalism in heritage sites. Earlier this month, it was reported that appalling damage had been done to a burial mound dating back to the Bronze Age at Wentwood near Newport, and police say it could only have been done by off-road vehicles. It is not acceptable in any society. Before we promote our Newport heritage, our culture, we have to make sure it is adequately protected. So, Minister, can we have a statement from the Government that all of our heritage sites are properly protected from these vandals? Thank you.
Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar y grant cymorth tai? Mae cyllid ar gyfer cymorth sy'n gysylltiedig â thai wedi gostwng £27 miliwn mewn termau real ers 2012. Mae awdurdodau lleol, darparwyr cymorth y trydydd sector a landlordiaid cymdeithasol yn dweud ei bod eisoes yn anodd diwallu anghenion pobl y mae angen gwasanaethau cymorth arnyn nhw o fewn y cyfyngiadau presennol ar y gyllideb. Maen nhw'n honni, heb fuddsoddiad ychwanegol yn y grant cymorth tai, fod perygl na fydd gan wasanaethau'r gallu i ddiwallu anghenion pobl ac y gallai digartrefedd fod yn llawer gwaeth yng Nghymru. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog mewn ymateb i'r pryderon hyn ynghylch pa gamau y bydd yn eu cymryd i sicrhau bod gan wasanaethau yr adnoddau i ddiwallu anghenion pobl sy'n dioddef effeithiau digartrefedd?
A'r ail ddatganiad yr hoffwn i ofyn amdano gan y Gweinidog diwylliant, os gwelwch yn dda. Rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi sôn yn gynharach am safleoedd treftadaeth yng Nghasnewydd. Roedd yn braf iawn deall ei bryder. Ond fandaliaeth mewn safleoedd treftadaeth yw fy mhryder i. Yn gynharach y mis hwn, adroddwyd bod difrod dychrynllyd wedi'i wneud i domen gladdu sy'n dyddio'n ôl i'r Oes Efydd yng Nghoed Gwent ger Casnewydd, ac mae'r heddlu'n dweud mai dim ond cerbydau oddi ar y ffordd a allai fod wedi gwneud hynny. Nid yw'n dderbyniol mewn unrhyw gymdeithas. Cyn inni hyrwyddo treftadaeth a diwylliant Casnewydd, rhaid inni sicrhau eu bod yn cael eu diogelu'n ddigonol. Felly, Gweinidog, a gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth bod ein holl safleoedd treftadaeth yn cael eu diogelu'n briodol rhag y fandaliaid hyn? Diolch.
Thank you for raising these issues, the first being the housing support grant. The particular issue you refer to is a part of the budget for 2020-1, and I would suggest, perhaps, that the appropriate place for scrutiny of that is within the budget discussions, so there'll be another opportunity to have those debates here on the floor of the Assembly, and also through the budget scrutiny process that committees are undertaking as well. So, that, I think, would be the appropriate place to be scrutinising elements of the 2020-1 budget.
I will ask the Minister to write to you in terms of how we are protecting our heritage sites in the round, but also with some specific thoughts on the issue of those off-road vehicles that you described, which clearly have had a very, very detrimental impact in the area of Wentloog, which you referred to.
Diolch am godi'r materion hyn. Y cyntaf yw'r grant cynnal tai. Mae'r mater penodol y cyfeiriwch chi ato yn rhan o'r gyllideb ar gyfer 2020-1. Byddwn i'n awgrymu, efallai, mai'r lle priodol i graffu ar hynny yw o fewn y trafodaethau ar y gyllideb, felly bydd cyfle arall i gael y dadleuon hynny yma ar lawr y Cynulliad, a hefyd drwy'r broses o graffu ar y gyllideb y mae pwyllgorau yn ymgymryd â hi. Felly, rwy'n credu mai dyna fyddai'r lle priodol i fod yn craffu ar elfennau o gyllideb 2020-1.
Gofynnaf i'r Gweinidog ysgrifennu atoch o ran sut yr ydym ni'n gwarchod ein safleoedd treftadaeth yn eu cyfanrwydd, ond hefyd gyda rhai syniadau penodol ar fater y cerbydau oddi ar y ffordd a ddisgrifiwyd gennych chi, sydd yn amlwg wedi cael effaith niweidiol dros ben yn ardal Coed Gwent, y cyfeirioch ati.
I would like to ask for two Government statements. The first is on British Sign Language and the provision of courses, especially for the parents of deaf children. We received and debated a petition from Deffo!, which was supported by the Government and supported by Members across the Chamber, and people are saying to me at Deffo!, 'What's happening now?' Can we have a statement on what actions have been taken and what actions are planned following that petition, because there are serious concerns within the deaf community? I'm not sure I want to declare an interest: my sister is profoundly deaf and a member of the deaf community, but I'm not the parent of a deaf child.
The second request is on publicly available electric charging points. We're trying to promote electric cars; we're trying to promote green energy. Would it be possible for the Minister to make a statement on where they're planned for, when they're likely to be installed, how many are likely to be installed at each point and what type? Because I understand from one of my constituents that most of those at the Sarn service station are there for Tesla vehicles, not the more common charger. I'm not an expert in these things, but my constituent says that if you've got a Tesla vehicle, there's no queue; if you've got an ordinary electrical vehicle, there is a queue. We're trying to get people into electrical vehicles. There needs to be some sort of plan, and I'd like a Government statement on that plan.
Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth. Mae'r cyntaf yn cyfeirio at Iaith Arwyddion Prydain a darparu cyrsiau, yn enwedig ar gyfer rhieni plant byddar. Cawsom a thrafodwyd deiseb gan Deffro!, a gafodd ei chefnogi gan y Llywodraeth ac Aelodau ar draws y Siambr, ac mae pobl yn Deffro! yn dweud wrthyf i, 'beth sy'n digwydd ar hyn o bryd?' A gawn ni ddatganiad ynglŷn â pha gamau sydd wedi'u cymryd a pha gamau sydd wedi'u cynllunio yn dilyn y ddeiseb honno, oherwydd bod pryderon difrifol o fewn y gymuned fyddar? Nid wyf yn siŵr fy mod eisiau datgan buddiant: mae fy chwaer yn hollol fyddar ac yn aelod o'r gymuned fyddar, ond nid wyf i yn rhiant i blentyn byddar.
Mae'r ail gais ar bwyntiau gwefru trydan sydd ar gael i'r cyhoedd. Rydym ni'n ceisio hyrwyddo ceir trydan; rydym ni'n ceisio hyrwyddo ynni gwyrdd. A oes modd i'r Gweinidog wneud datganiad ynghylch ar gyfer ble y maen nhw wedi'u cynllunio, pa bryd y maen nhw'n debygol o gael eu gosod, faint sy'n debygol o gael eu gosod wrth bob pwynt a pha fath? Oherwydd deallaf oddi wrth un o fy etholwyr fod y rhan fwyaf o'r pwyntiau gwefru yng ngorsaf wasanaeth Sarn yno ar gyfer cerbydau Tesla, nid y gwefrydd mwy cyffredin. Nid wyf i'n arbenigwr yn y pethau hyn, ond mae fy etholwr yn dweud os oes gennych gerbyd Tesla, does dim ciw; os oes gennych chi gerbyd trydanol cyffredin, mae ciw. Rydyn ni'n ceisio cael pobl i ddefnyddio cerbydau trydanol. Mae angen rhyw fath o gynllun, a hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth ar y cynllun hwnnw.
I can see the Minister responding positively to your request for a statement in relation to electric car charging points. There are currently over 930 publicly accessible charging point connectors across Wales, up from 670 in April of last year. So, clearly, we are starting to see some progress in this area, but Mike Hedges raises an important point, doesn't he, about the particular charging points being appropriate for the vehicles that people are choosing to drive? So, Ken Skates would have heard those comments, and I'm sure that he'll provide an update on that.
On the specific issue of BSL and the petition that Deffo! brought forward to the Assembly, I'll be sure to liaise with colleagues—I know that this is an area of interest for a number of our colleagues, actually, across Government, both in education and health—to ensure that you are provided with a suitable update.FootnoteLink
Gallaf weld y Gweinidog yn ymateb yn gadarnhaol i'ch cais am ddatganiad ynglŷn â phwyntiau gwefru ceir trydan. Ar hyn o bryd mae dros 930 o gysylltwyr pwynt gwefru sy'n hygyrch i'r cyhoedd ledled Cymru, i fyny o 670 ym mis Ebrill y llynedd. Felly, yn amlwg, rydym yn dechrau gweld rhywfaint o gynnydd yn y maes hwn, ond mae Mike Hedges yn codi pwynt pwysig, onid ydyw, fod y pwyntiau gwefru penodol yn briodol ar gyfer y cerbydau y mae pobl yn dewis eu gyrru? Felly, byddai Ken Skates wedi clywed y sylwadau hynny, ac rwy'n siŵr y bydd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ar hynny.
Ar fater penodol Iaith Arwyddion Prydain a'r ddeiseb y mae Deffro! wedi'i chyflwyno i'r Cynulliad, byddaf i'n siŵr o gysylltu â chyd-Aelodau—gwn fod hwn yn faes o ddiddordeb i nifer o'n cydweithwyr, mewn gwirionedd, ym mhob rhan o'r Llywodraeth, ym maes addysg ac ym maes iechyd—i sicrhau eich bod yn cael diweddariad addas.FootnoteLink
I'd like to raise an issue as a supporter of sport in Wales and of the need to celebrate Welsh sporting history, and also as a Cardiff City fan and elected representative of a not insignificant number and hardy bunch of Bluebirds fans from Anglesey—Holyhead in particular—who've been very faithful to the club over the years. Cardiff City Supporters' Trust has become aware of a valuable and irreplaceable collection of Cardiff City Football Club historic memorabilia that's due to be auctioned on 25 January. Now, the trust has urged Cardiff City Football Club to acquire the collection as the basis of a museum to celebrate the history of the club. There had been some reports that the items had been withdrawn from sale. It appears that they are due still to go for sale on 25 January. Time is running out to prevent this loss of a very important Welsh sporting heritage. Could I ask for intervention by the Minister for sport and sporting heritage, including making contact with the club to see what assistance might be given to keep this in public hands, or at least accessible to the public, and for a written statement on steps that might be taken by Welsh Government to support the club in acquiring this very valuable memorabilia?
Hoffwn i godi mater, fel cefnogwr chwaraeon yng Nghymru, o'r angen i ddathlu hanes chwaraeon Cymru, a hefyd fel ffan o ddinas Caerdydd a chynrychiolydd etholedig nifer nid ansylweddol o gefnogwyr yr Adar Gleision o Ynys Môn—Caergybi yn arbennig—sydd wedi bod yn ffyddlon iawn i'r Clwb dros y blynyddoedd. Mae Ymddiriedolaeth Cefnogwyr Dinas Caerdydd wedi dod yn ymwybodol o gasgliad gwerthfawr ac anhepgor o gofiannau hanesyddol clwb pêl-droed Dinas Caerdydd a fydd yn mynd i ocsiwn ar 25 Ionawr. Nawr, mae'r Ymddiriedolaeth wedi annog clwb pêl-droed Dinas Caerdydd i brynu'r casgliad fel sail i amgueddfa i ddathlu hanes y clwb. Cafwyd rhai adroddiadau nad oedd yr eitemau bellach ar werth. Ond mae'n ymddangos y byddant yn mynd ar werth ar 25 Ionawr. Does dim llawer o amser ar ôl i atal y golled hon o dreftadaeth chwaraeon Gymreig bwysig iawn. A gaf i ofyn am ymyriad gan y Gweinidog chwaraeon a threftadaeth chwaraeon, gan gynnwys cysylltu â'r clwb i weld pa gymorth y gellid ei roi i gadw hyn mewn dwylo cyhoeddus, neu o leiaf ei fod ar gael i'r cyhoedd, a chael datganiad ysgrifenedig ar y camau posibl y gallai Lywodraeth Cymru eu cymryd i gefnogi'r clwb i brynu'r cofiannau gwerthfawr iawn hyn?
Of course, the Deputy Minister with responsibility for sport has been here to hear your request for his intervention in this particular issue in terms of ensuring the memorabilia to celebrate the history of the club that you described is still accessible to fans of the club, and I'm sure that he will give it due consideration.
Wrth gwrs, mae'r Dirprwy Weinidog sydd â chyfrifoldeb dros chwaraeon wedi bod yma i glywed eich cais am ymyrryd yn y mater penodol hwn o ran sicrhau bod y pethau cofiadwy i ddathlu hanes y clwb yr ydych chi wedi'i ddisgrifio yn dal i fod ar gael i gefnogwyr y clwb, ac rwy'n siŵr y bydd yn rhoi ystyriaeth deilwng iddo.
Through you, Minister, I'd like a statement from the Deputy Minister for children on child protection, because we live in a Wales where a vulnerable child, or vulnerable children, actually, in the care of private companies can allege abuse, it's not taken seriously, they will not be taken to a place of safety to be spoken to, if a child has learning difficulties they will not be given an advocate, they will not speak to a child protection specialist. And, if you think of the scandals all over the UK now about children having been through the utmost brutality in care, and if you look at the history of care homes in Wales—in this city, in fact—then my question or statement that I want from the Government really is: what is the Government going to do to protect children in Wales? It's a desperate situation. They must be listened to.
Drwyddoch chi, Gweinidog, hoffwn gael datganiad gan y Dirprwy Weinidog dros blant ar ddiogelu plant. Rydym ni’n byw yng Nghymru, sy'n wlad lle mae plentyn sy'n agored i niwed, neu blant sy'n agored i niwed, mewn gwirionedd, yng ngofal cwmnïau preifat yn gallu honni camdriniaeth, ond nid ydynt yn cael eu cymryd o ddifrif, ni fyddant yn cael eu cludo i fan diogel er mwyn siarad â nhw, ac os oes gan blentyn anawsterau dysgu ni fydd yn cael eiriolwr, ac ni fydd yn siarad ag arbenigwr ar ddiogelu plant. Ac os meddyliwch chi am y sgandalau ledled y DU bellach am blant sydd wedi dioddef y creulondeb mwyaf mewn gofal, ac os edrychwch chi ar hanes cartrefi gofal yng Nghymru—yn y ddinas hon, â dweud y gwir—yna fy nghwestiwn i neu'r datganiad yr wyf i'n dymuno ei gael gan y Llywodraeth mewn gwirionedd yw: beth y mae'r Llywodraeth yn mynd i'w wneud i ddiogelu plant yng Nghymru? Mae'n sefyllfa anobeithiol. Rhaid gwrando arnyn nhw.
Safeguarding of children, and vulnerable children in particular, is clearly a priority for the Welsh Government, and I will certainly ask the Minister for social services to provide you with that update on what the Welsh Government's priorities are for child protection in Wales.
Mae diogelu plant, a phlant sy'n agored i niwed yn benodol, yn amlwg yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, a byddaf i'n sicr yn gofyn i'r Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer diogelu plant yng Nghymru.
I endorse the comments about the fire at Kronospan and note that Wrexham council convened a multi-agency meeting to discuss this last Tuesday, and that the Clwyd South MP was meeting the chief executive of the council last Friday and is keeping the Secretary of State up to date on this.
But I call for two statements. Firstly, on cervical cancer prevention, you may be aware that this is Cervical Cancer Prevention Week. Jo's Cervical Cancer Trust, which is campaigning to end the stigma around the human papilloma virus infection, or HPV, and to raise awareness of this really common virus and the role of cervical cancer screening in preventing cervical cancer, states the cervical screening programme in Wales is now testing all samples for HPV first, but notes amongst other things that many women still—. They hear regularly from women every day who feel ashamed, embarrassed, confused after being told they have HPV. Myths around HPV may further discourage women from attending their screening tests. So, could I call for a statement responding to their call for detail from the Welsh Government on the steps that the health Secretary is taking to increase understanding of HPV following the cervical screening move to HPV primary screening?
Secondly and finally, could I call for a statement on help for young people facing financial hardship? This is in the context of the charity established by Ally Elouise in Llandudno in 2015, which offers free loans of over 3,000 suits and prom dresses to hundreds of students who otherwise couldn't afford to celebrate finishing school. Ally has been awarded the Prime Minister's Points of Light award, and she e-mailed last week stating, 'I'd be grateful if you could share or promote this in order to help as many young people facing financial hardship as possible to attend their school proms this year.' I call for a statement accordingly.
Ategaf i'r sylwadau am y tân yn Kronospan a nodaf fod cyngor Wrecsam wedi cynnal cyfarfod amlasiantaeth i drafod hyn ddydd Mawrth diwethaf, a bod AS De Clwyd yn cyfarfod â phrif weithredwr y cyngor ddydd Gwener diwethaf ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Ysgrifennydd Gwladol ar hyn.
Ond rwy'n galw am ddau ddatganiad. Yn gyntaf, o ran atal canser ceg y groth, efallai eich bod yn ymwybodol mai Wythnos Atal Canser Ceg y Groth yw hon. Mae Ymddiriedolaeth Canser Ceg y Groth Jo, sy'n ymgyrchu i roi terfyn ar y stigma sy'n ymwneud â haint y firws papiloma dynol, neu'r feirws HPV, ac i godi ymwybyddiaeth o'r firws gwirioneddol gyffredin hwn a swyddogaeth sgrinio canser ceg y groth wrth atal canser ceg y groth, yn datgan bod y rhaglen sgrinio yng Nghymru bellach yn profi pob sampl ar gyfer HPV yn gyntaf, ond yn nodi ymhlith pethau eraill fod llawer o fenywod yn dal i fod—. Maen nhw'n clywed yn rheolaidd gan fenywod bob dydd sy'n teimlo cywilydd ac embaras ac yn ddryslyd ar ôl cael gwybod bod HPV ganddyn nhw. Gall y mythau ynghylch HPV annog menywod i beidio â mynd am brofion sgrinio. Felly, a fyddai modd imi alw am ddatganiad yn ymateb i'w galwad am fanylion gan Lywodraeth Cymru ar y camau y mae'r Ysgrifennydd Iechyd yn eu cymryd i gynyddu dealltwriaeth o HPV yn dilyn sgrinio ceg y groth yn symud i fod yn sgrinio sylfaenol HPV?
Yn ail ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad ar gymorth i bobl ifanc sy'n wynebu caledi ariannol? Dyma gyd-destun yr elusen a sefydlwyd gan Ally Elouise yn Llandudno yn 2015, sy'n cynnig dros 3,000 o siwtiau a ffrogiau prom ar fenthyg am ddim i gannoedd o fyfyrwyr na allant fel arall fforddio i ddathlu gorffen yn yr ysgol. Mae Ally wedi ennill gwobr Points of Light Prif Weinidog y DU, ac roedd hi wedi anfon e-bost yr wythnos diwethaf yn datgan, 'Byddwn i'n ddiolchgar pe gallech rannu neu hyrwyddo hyn er mwyn helpu cynifer â phosib o bobl ifanc sy'n wynebu caledi ariannol i fynd i'w proms ysgol eleni.' Galwaf am ddatganiad yn unol â hynny.
Firstly, I would congratulate Ally on everything that she's achieved and the fact that she has received recognition for what is an excellent, practical idea that can really make all the difference to young people. We know the cost of attending a prom can really be prohibitive and a worry for some families, so I take my hat off to Ally and the ingenuity she's shown in ensuring that young people can enjoy what is a very special moment in their school, or the ending of their school, lives.
The cervical cancer issue that you raise is also extremely important, because we are due to have Cervical Cancer Awareness Week, and I know that Vikki Howells will be hosting an event for all Assembly Members in the Senedd to attend and find out ways in which we can all play our part in raising awareness of the importance of testing locally. The health Minister, as you were talking, was really keen for me to make the point that, actually, there's no shame involved in any of this, and that it is important that the tests are undertaken. We have more sensitive tests here in Wales, which will mean that we are able to intervene and save lives early, and also now, of course, we're rolling out the vaccinations to boys as well. I know that that's been really warmly welcomed across Wales.
Yn gyntaf, rwy'n llongyfarch Ally ar bopeth y mae hi wedi'i gyflawni a'r ffaith ei bod wedi cael cydnabyddiaeth am syniad rhagorol, ymarferol a all wneud gwahaniaeth mawr i bobl ifanc. Gwyddom y gall y gost o fynd i prom fod yn afresymol o ddrud ac yn bryder i rai teuluoedd, felly rwy'n canmol Ally a'i dyfeisgarwch wrth sicrhau y gall pobl ifanc fwynhau moment arbennig iawn yn eu bywyd ysgol, neu ddiwedd eu bywyd ysgol.
Mae mater canser ceg y groth a godwyd gennych yn bwysig dros ben hefyd. Rydym ar fin cael Wythnos Ymwybyddiaeth Canser Ceg y Groth, a gwn i y bydd Vikki Howells yn cynnal digwyddiad ar gyfer holl Aelodau'r Cynulliad yn y Senedd i glywed am ffyrdd y gall pawb ohonom ni chwarae ein rhan wrth godi ymwybyddiaeth o bwysigrwydd cynnal profion yn lleol. Roedd y Gweinidog iechyd, pan oeddech chi'n siarad, yn awyddus iawn imi wneud y pwynt nad oes unrhyw gywilydd yn gysylltiedig â hyn o gwbl, a'i bod yn bwysig bod y profion yn cael eu cynnal. Mae gennym ni brofion mwy sensitif yma yng Nghymru, a fydd yn golygu ein bod ni'n gallu ymyrryd ac achub bywydau'n gynnar, a hefyd nawr, wrth gwrs, rydyn ni'n cyflwyno'r brechiadau i fechgyn hefyd. Gwn fod hynny wedi cael croeso cynnes iawn ledled Cymru.
And finally, David Rees.
Ac yn olaf, David Rees.
Trefnydd, last week the Secretary of State for Justice in the UK Government reminded us that he still believed that there was a need for a new prison in south Wales. Now, we've had this debate before, where my community has been very vehemently against the location of the last proposal. But the question we had in that debate was whether we needed a new superprison, and what were the appropriate processes. Will you have a statement from the Welsh Government as to what discussions you've had with the UK Government on such ideas from the Secretary of State for Justice, and what actually he means by the benefits of a new superprison? Because, in the debates last time, we talked about the ways in which we can actually make lives better for prisoners, and to look at the way in which we pass justice over. We talked very much about the devolution of justice and devolution of prison services to Wales so that we could do it appropriately for Wales. Now, this statement seems to be ignoring all those concepts and once again looking to impose a new prison in us. So, hopefully we'll have a statement from the Minister, or whoever is the relevant Minister, in relation to actually what discussions are taking place and what plans he's having for Wales.
Trefnydd, yr wythnos diwethaf, fe'n hatgoffwyd gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Gyfiawnder yn Llywodraeth y DU ei fod yn dal i gredu bod angen carchar newydd yn y de. Nawr, rydym wedi clywed y ddadl hon o'r blaen, ac mae fy nghymuned i wedi bod yn chwyrn iawn yn ei gwrthwynebiad i leoliad y cynnig diwethaf. Ond y cwestiwn a gawsom yn y ddadl honno oedd a oedd angen uwch garchar newydd arnom, a beth oedd y prosesau cymwys. A fydd gennych ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch pa drafodaethau a gawsoch â Llywodraeth y DU ar syniadau o'r fath gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Gyfiawnder, a'r hyn y mae ef yn ei olygu, mewn gwirionedd, pan fo'n sôn am fanteision cael uwch garchar newydd? Oherwydd, yn y dadleuon y tro diwethaf, buom yn siarad am y ffyrdd y gallwn wella ansawdd bywyd i garcharorion, ac edrych ar y ffordd yr ydym ni'n hepgor cyfiawnder. Siaradwyd yn helaeth am ddatganoli cyfiawnder a datganoli gwasanaethau carchardai i Gymru fel y gallem wneud hynny'n briodol ar gyfer Cymru. Nawr, mae'n ymddangos bod y datganiad hwn yn anwybyddu'r holl gysyniadau hynny ac unwaith eto yn ein gorfodi ni i gael carchar newydd. Felly, rwy'n gobeithio y cawn ni ddatganiad gan y Gweinidog, neu bwy bynnag yw'r Gweinidog perthnasol, ynglŷn â pha drafodaethau sy'n digwydd a pha gynlluniau sydd ganddo ar gyfer Cymru.
I will certainly ask the Deputy Minister and Chief Whip to provide you with an update on the latest discussions that may have been had in this particular area and the Welsh Government's approach to the relevant issues that have been raised.
Fe fyddaf i'n sicr o ofyn i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi am y trafodaethau diweddaraf a all fod wedi digwydd yn y maes penodol hwn a dull Llywodraeth Cymru o ymdrin â'r materion perthnasol a godwyd.
Thank you very much, Trefnydd.
Diolch yn fawr iawn i chi, Trefnydd.
Item 3 on the agenda this afternoon is the legislative consent motion on the European Union (Withdrawal Agreement) Bill, and I call on the First Minister to move the motion—Mark Drakeford.
Eitem 3 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael), ac rwy'n galw ar y Prif Weinidog i gynnig y cynnig—Mark Drakeford.
Cynnig NDM7232 Mark Drakeford
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau ym Mil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael) i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Motion NDM7232 Mark Drakeford
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the European Union (Withdrawal Agreement) Bill in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr. Mae'r cynnig gerbron y Cynulliad heddiw yn un pwysig a hanesyddol. Mae angen inni ystyried cydsyniad deddfwriaethol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael). Wrth drafod hwn heddiw, fe fydd Llywodraeth Cymru yn ystyried y Bil o safbwynt beth sydd er lles Cymru. Dirprwy Lywydd, mae Brexit yn mynd i ddigwydd. Nawr, mae'n rhaid canolbwyntio ar sut y mae Brexit yn digwydd, a sut i gael perthynas gydag Ewrop sy'n amddiffyn buddiannau Cymru. Dyna'r man cychwyn i edrych ar y cwestiwn o gydsyniad deddfwriaethol i'r Bil tyngedfennol hwn.
Thank you very much, Dirprwy Lywydd. The motion before the Assembly today is important and historic. We need to consider legislative consent to the European Union (Withdrawal Agreement) Bill. In discussing this issue today, the Welsh Government will consider the Bill from the perspective of what is best for Wales. Deputy Presiding Officer, Brexit is going to happen. We must now focus on how Brexit happens, and how we can establish a relationship with Europe that safeguards the interests of Wales. That is the starting point in looking at the issue of legislative consent to this crucial Bill.
Dirprwy Lywydd, can I thank you and the Llywydd for the flexibility that you have shown over the debate, the timing of the debate, on the withdrawal agreement Bill, probably the most important piece of Westminster legislation we have had to consider in the 20-year history of this Senedd? Now, let me be clear about what this debate is not about. It is not about blocking Brexit; it is not about frustrating the Bill. It is about the form and not the fact of Brexit. It is about improving and not derailing the Bill. Brexit is going to happen—that is a fact. How Brexit happens, however, is anything but settled.
Dirprwy Lywydd, a gaf i ddiolch i chi ac i'r Llywydd am yr hyblygrwydd yr ydych chi wedi ei ddangos ynglŷn â'r ddadl, amseriad y ddadl, ar y Bil cytundeb ymadael, y darn pwysicaf o ddeddfwriaeth San Steffan y bu'n rhaid inni ei ystyried yn ystod 20 mlynedd o hanes y Senedd hon? Nawr, gadewch imi fod yn glir am yr hyn nad yw'r ddadl hon yn ei olygu. Nid yw'n golygu atal Brexit; nid yw'n ymwneud â pheri rhwystredigaeth i'r Bil. Mae'n ymwneud â ffurf Brexit, ac nid ffaith Brexit. Mae'n ymwneud â gwella'r Bil ac nid ei daflu oddi ar y cledrau. Mae Brexit yn mynd i ddigwydd—mae honno'n ffaith. Er hynny, mae'r ffordd y bydd Brexit yn digwydd ymhell o fod wedi ei sefydlu.
Will the First Minister give way? Isn't that exactly what you said in 2016 after the referendum? Given your actions for the last three and a half years, why should people believe you now?
A wnaiff y Prif Weinidog ildio? Onid dyna'n union y gwnaethoch chi ei ddweud yn 2016 ar ôl y refferendwm? O ystyried eich camau gweithredu yn ystod y tair blynedd a hanner diwethaf, pam ddylai pobl eich credu chi nawr?
Well, I think the Member may have been asleep for the whole month of December when a general election took place, and we have a Government that is clear that we are leaving the European Union. I thought that is something that he said he had campaigned for many years to bring about, and I have just said, as clearly as I can, on the record, that, whatever others of us may have thought, that is now a settled fact. What is not settled, and what is the subject of our consideration this afternoon, is how Brexit should happen, and the form of Brexit has twisted and turned many times already in the hands of successive Conservative Governments. Indeed, the Bill that we are asked to consent to today is not the Bill that the current Prime Minister would have asked us to consent to just at the start of December.
Now, Dirprwy Lywydd, the UK Government is pushing this Bill through Parliament at a speed in inverse proportion to its significance. That is both unnecessary and wrong. It is the most important decision taken by Parliament in a generation or more, and the legislation surely deserves the fullest and most thorough scrutiny. The failure to afford Parliament with the opportunity to do that has a direct impact on us here. Normally, we would come to the floor of the Assembly to debate the issue of legislative consent on a Bill knowing the final form that it was to be voted upon in Parliament. We still do not know that this afternoon. The fact that there is to be no gap between Report and Third Reading in the House of Lords means that our ability to put a proper decision in front of this National Assembly is also compromised.
Wel, rwy'n tybio bod yr Aelod wedi bod yn cysgu drwy gydol mis Rhagfyr pan gynhaliwyd etholiad cyffredinol, ac mae gennym Lywodraeth sy'n eglur am y ffaith ein bod ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd. Roeddwn i'n credu bod hynny'n rhywbeth y dywedodd ef ei fod wedi ymgyrchu drosto am flynyddoedd lawer, ac rwyf innau newydd ddweud, mor glir ag y gallaf, ar goedd, fod honno, beth bynnag oedd barn rhai ohonom ni, yn ffaith sefydlog erbyn hyn. Yr hyn nad yw'n sefydlog, a dyma bwnc ein hystyriaeth ni'r prynhawn yma, yw sut y dylai Brexit ddigwydd, ac mae ffurf Brexit wedi troi a throi lawer tro eisoes yn nwylo Llywodraethau Ceidwadol olynol. Yn wir, nid y Bil y mae gofyn inni gydsynio ag ef heddiw yw'r Bil y byddai'r Prif Weinidog presennol wedi gofyn inni gydsynio ag ef ddechrau mis Rhagfyr.
Nawr, Dirprwy Lywydd, mae Llywodraeth y DU yn gwthio'r Bil hwn drwy San Steffan gyda chyflymder sy'n hollol amhriodol o ystyried ei arwyddocâd. Mae hynny'n ddiangen ac yn annoeth. Dyma'r penderfyniad pwysicaf a gymerwyd gan San Steffan mewn cenhedlaeth neu fwy, ac mae'n sicr bod y ddeddfwriaeth yn haeddu'r craffu llawnaf a mwyaf trwyadl posibl. Mae'r methiant i roi cyfle i'r Senedd wneud hynny yn effeithio arnom ni yma'n uniongyrchol. Fel rheol, fe fyddem ni ar lawr y Cynulliad yn trafod mater cydsyniad deddfwriaethol ar Fil gan wybod beth fyddai ei ffurf derfynol ar gyfer pleidleisio arno yn San Steffan. Ni wyddom hynny y prynhawn yma. Mae'r ffaith na fydd bwlch rhwng adroddiad a thrydydd darlleniad yn Nhŷ'r Arglwyddi yn golygu y bydd ein gallu ni i roi penderfyniad cywir gerbron y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn cael ei gyfaddawdu hefyd.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
The question that is in front of us, though, is this: does this Bill as currently set out meet the interests of Wales? And the answer that this Government suggests to you this afternoon, the clear conclusion that we have come to, is that we cannot ask you to give consent to the Bill, because the interests of Wales are emphatically not met by it. A mandate for Brexit is not a mandate for bad legislation and, as far as Wales is concerned, this legislation remains very bad indeed. It will undermine our economy in damaging ways and, more importantly, Llywydd, ways that could be avoided.
Let me just set out some of the ways in which this legislation damages essential Welsh interests. First of all, the protection of workers' rights, which was written into the previous proposed legislation, has been abandoned in the Bill that is in front of the House of Commons and House of Lords today. Provisions that were there in previous versions have been taken out of the Bill, and we can't imagine that that is accidental. A Government that was serious about protecting workers' interests would have left those provisions in the Bill, as a previous Conservative Government had been content to do.
Secondly, Llywydd, the Ireland-Northern Ireland protocol creates a whole new set of barriers to trade that simply weren't there under the previous deal. The analysis we published yesterday, carried out by the UK Trade Policy Observatory at the University of Sussex, catalogues the inevitable friction and threat to business at Welsh ports that will arise as a result of the legislation. And it's worth recalling, isn't it, that these dangers were ones that the Prime Minister went all the way to Belfast explicitly to rule out when he promised the unionist community there that he would never agree to a border in the Irish sea. That border in the Irish sea has direct and detrimental impacts upon us here in Wales and we're asked to consent to those detrimental impacts, and this Government says to Members of this Senedd that we should not do so.
Thirdly, dynamic alignment with those EU rules and regulations that are necessary to avoid new barriers to trade featured in Mrs May's earlier agreement but this too has now been abandoned. Now, instead, the Chancellor of the Exchequer openly boasts about diverging from the European Union as though it were an article of faith. Well, this is an article of faith that can only make life harder for Welsh businesses who trade with Europe and surely we should understand in this Chamber that the Welsh economy is more vulnerable in this sense than the UK as a whole because of our reliance on manufacturing and the rural economy. It is surely for supporters of this legislation to describe how they think that new barriers to trade brought about by deliberately departing from the common standards that allow our farmers—to go back to earlier this afternoon—to export to markets elsewhere in Europe more difficult.
Y cwestiwn sydd ger ein bron, serch hynny, yw hwn: a yw'r Bil hwn, fel y mae'n cael ei eirio ar hyn o bryd, yn bodloni buddiannau Cymru? A'r ateb y mae'r Llywodraeth hon yn ei awgrymu ichi'r prynhawn yma, y casgliad clir yr ydym ni wedi dod iddo, yw na allwn ni ofyn ichi roi cydsyniad i'r Bil, gan ei bod yn bendant nad yw buddiannau Cymru'n cael eu bodloni ynddo. Nid yw mandad ar gyfer Brexit yn fandad ar gyfer deddfwriaeth wael, a chyn belled ag y mae Cymru yn y cwestiwn, mae'r ddeddfwriaeth hon yn dal i fod yn wael iawn. Fe fydd yn tanseilio ein heconomi ni mewn ffyrdd niweidiol ac, yn bwysicach fyth, Llywydd, mewn ffyrdd y gellid eu hosgoi.
Gadewch imi amlinellu rhai o'r ffyrdd y mae'r ddeddfwriaeth hon yn niweidio buddiannau hanfodol Cymru. Yn gyntaf oll, mae amddiffyn hawliau gweithwyr, a gafodd eu cynnwys yn y ddeddfwriaeth arfaethedig flaenorol, yn cael eu hepgor yn y Bil sydd gerbron Tŷ'r Cyffredin a Thŷ'r Arglwyddi heddiw. Mae'r darpariaethau a oedd ar gael mewn fersiynau blaenorol wedi cael eu tynnu allan o'r Bil, ac ni allwn ni ddychmygu mai ar ddamwain y digwyddodd hynny. Fe fyddai Llywodraeth a oedd yn cymryd diogelu buddiannau gweithwyr o ddifrif wedi gadael y darpariaethau hynny yn y Bil, fel yr oedd Llywodraeth Geidwadol flaenorol yn hapus i'w wneud.
Yn ail, Llywydd, mae protocol Iwerddon-Gogledd Iwerddon yn gosod cyfres newydd o rwystrau i fasnachu nad oedd yn bresennol yn y fargen flaenorol. Mae'r dadansoddiad a gyhoeddwyd gennym ddoe, a gynhaliwyd gan Arsyllfa Polisi Masnach y DU ym Mhrifysgol Sussex, yn nodi'r gwrthdaro anochel a'r bygythiad i fusnes ym mhorthladdoedd Cymru a fydd yn codi o ganlyniad i'r ddeddfwriaeth. Ac mae'n werth cofio, onid yw, fod y peryglon hyn yn rhai y bu i'r Prif Weinidog fynd yr holl ffordd i Belfast yn benodol i'w diystyru pan addawodd i'r gymuned unoliaethol yno na fyddai ef byth yn cytuno i ffin ym Môr Iwerddon. Mae'r ffin honno ym Môr Iwerddon yn effeithio'n uniongyrchol ac yn niweidiol arnom ni yma yng Nghymru ac fe ofynnir i ni gydsynio i'r effeithiau niweidiol hynny, ac mae'r Llywodraeth hon yn dweud wrth Aelodau'r Senedd hon na ddylem ni wneud hynny.
Yn drydydd, mae'r aliniad deinamig â'r rheolau a'r rheoliadau Ewropeaidd hynny sy'n angenrheidiol i osgoi rhwystrau newydd i fasnachu yn cael sylw yng nghytundeb blaenorol Mrs May, ond rhoddwyd hyn o'r neilltu bellach hefyd. Nawr, yn lle hynny, mae Canghellor y Trysorlys yn ymffrostio'n agored am wahanu oddi wrth yr Undeb Ewropeaidd fel pe bai'n erthygl ffydd. Wel, mae hon yn erthygl ffydd a fydd yn gwneud bywyd yn fwy anodd i fusnesau yng Nghymru sy'n masnachu ag Ewrop ac yn sicr dylem ni yn y Siambr hon ddeall bod economi Cymru yn fwy agored i niwed yn hyn o beth na'r DU yn gyffredinol oherwydd ein dibyniaeth ar y diwydiant gweithgynhyrchu a'r economi wledig. Siawns na ddylai cefnogwyr y ddeddfwriaeth hon ddisgrifio sut y maen nhw'n credu y bydd rhwystrau newydd i fasnachu, drwy wyro'n fwriadol oddi wrth y safonau cyffredin, yn caniatáu ar gyfer gwneud allforio i farchnadoedd mewn mannau eraill yn Ewrop yn fwy anodd i'n ffermwyr ni—i fynd yn ôl at yr hyn a gawsom ni'n gynharach y prynhawn yma.
The legislation takes us backwards and not forwards. It's not inevitable; it is the result of political choices by the UK Government and there is better legislation available. That is why we have worked so hard, Llywydd, with colleagues at Westminster over the last recent days to move amendments that would have put right some of the things that this legislation gets so badly wrong.
Can I, while I am on this matter, pay tribute to the enormous efforts that have been made by Welsh peers in the House of Lords? Peers of different parties and cross-bench peers as well, many of them former Members of this Senedd, but others too. It's invidious to mention anybody by name, Llywydd, but I do just want to mention Lord John Morris. The last time I had a conversation with Lord Morris, at the end of last year, he told the story of how, as a young man in his 20s, he was chosen to be the warm-up act introducing the main speaker, Clem Attlee, at the Carmarthen by-election of 1957. Here we are, more than 60 years later. Having served as Secretary of State for Wales under Harold Wilson and James Callaghan, and Attorney-General in Tony Blair's Cabinet, there he was yesterday—90 years old he'll be next year—battling hard to get this Bill amended so that it could defend essential Welsh interests. If Lord John Morris can battle to defend Welsh interests, then surely we here in this Chamber should be able to do the same.
Let me for a moment, Llywydd, also enumerate the specific shortcomings of this Bill from a devolution perspective. First of all, the wholly offensive clause 21, where the UK Government is taking to itself so-called Henry VIII powers to repeal or amend any part of any Act of Parliament, including the Government of Wales Act 2006. There are Members of the Conservative benches here who have very honourably and over many years policed the boundary between powers given to Welsh Ministers and powers that ought to be exercised here on the floor of the Senedd. I haven't always agreed with some of the conclusions that they have drawn, but I have always admired the effort that they have made to keep that relationship honest. Today, they will be voting to support a Bill in which UK Ministers can amend the Government of Wales Act through secondary legislation and with no consent from this Senedd at all. How could we possibly consent to that?
We wish the Northern Ireland protocol every success, but support for devolution and peace in Northern Ireland does not require the unilateral rewriting by UK Ministers of the devolution settlement. That is what Lord Thomas of Cwmgiedd, the former Lord Chief Justice, battled so hard to persuade UK Ministers of on the floor of the House of Lords, but, despite every argument that he deployed, we've had no return on it at all.
The withdrawal agreement Bill provides no assurance that devolved institutions will be given a meaningful role in future-partnership negotiations, for which it paves the way—negotiations that would have a major impact on matters within devolved competence. We should have a guarantee through the legislation that the voice of this Senedd will be heard in those negotiations, but, despite the amendments that we placed to the Bill, all those attempts were turned down. As the Counsel General has said, it cannot be right to oblige us to comply with international obligations that impact on devolved competence if we have had no part in agreeing to them.
Finally, and most gratuitously, Llywydd, Government Ministers have so far rejected an attempt to add any recognition of the Sewel convention to a clause that asserts the untrammelled sovereignty of Parliament—a clause that my predecessor has memorably described as either a piece of constitutional graffiti, because it means absolutely nothing, or a clause that has a genuine attempt to trespass into the devolution settlement in a genuinely profound way.
Llywydd, I'm not under any illusion that a refusal of legislative consent from this Senedd will stop the Bill from being enacted, but I hope that, even now, the UK Government will pause for reflection about their approach to devolution and consider the damage they risk to the fabric of the United Kingdom. I note the suggestion in the letter from the Secretary of State for Exiting the European Union that the circumstances around this Bill are singular, specific and exceptional. The way for them to demonstrate that they really believe what they say is to follow the advice that we have provided about how Sewel could be codified to make sure that the singularity of this decision is genuinely upheld in the future.
The Bill sets the United Kingdom on a new path, one fraught with dangers, including dangers that are unnecessary and could have been avoided. They have not been avoided in the way that the Bill has progressed through the Houses of Parliament; rather, in this Bill, they have been increased and increased to the detriment of devolution and to the detriment of Wales. Our job is to stand up for our interests, as the Scottish Parliament will stand up for the interests of Scotland, and as I believe the Northern Ireland Assembly will do on behalf of their population too. That's what we have an opportunity to do this afternoon, and that's why I ask this Senedd to vote against the motion and to refuse our consent to this damaging Bill.
Mae'r ddeddfwriaeth yn mynd â ni yn ein holau ac nid yn ein blaenau. Nid yw hynny'n anochel; mae o ganlyniad i ddewisiadau gwleidyddol gan Lywodraeth y DU ac mae gwell deddfwriaeth ar gael. Dyna pam rydym ni wedi gweithio mor galed, Llywydd, gyda'n cyd-Aelodau yn San Steffan dros y dyddiau diwethaf i gynnig gwelliannau a fyddai wedi unioni rhai o'r pethau y mae'r ddeddfwriaeth hon yn eu gwneud mor wael.
A gaf i, wrth imi ymdrin â'r mater hwn, roi teyrnged i'r ymdrechion aruthrol a wnaeth yr Arglwyddi o Gymru yn Nhŷ'r Arglwyddi? Arglwyddi o wahanol bleidiau ac Arglwyddi meinciau croes hefyd, lawer ohonyn nhw'n gyn-Aelodau o'r Senedd hon, ond rhai eraill hefyd. Mae'n annheg enwi unrhyw un yn arbennig, Llywydd, ond fe hoffwn grybwyll yr Arglwydd John Morris. Y tro diwethaf imi gael sgwrs gyda'r Arglwydd Morris, tua diwedd y flwyddyn y llynedd, fe ddywedodd ef y stori am sut, yn ddyn ifanc yn ei 20au, y bu iddo gael ei ddewis i godi hwyl cyn cyflwyno'r prif siaradwr, Clem Attlee, yn isetholiad Caerfyrddin ym 1957. A dyma ni, fwy na 60 mlynedd yn ddiweddarach. Ar ôl bod yn Ysgrifennydd Gwladol Cymru dan Harold Wilson a James Callaghan, ac yn Dwrnai Cyffredinol yng Nghabinet Tony Blair, roedd ef yno ddoe—fe fydd yn 90 mlwydd oed y flwyddyn nesaf—yn brwydro'n galed i ddiwygio'r Bil hwn fel y byddai'n amddiffyn buddiannau hanfodol Cymru. Os gall yr Arglwydd John Morris frwydro i amddiffyn buddiannau Cymru, yna siawns y dylem ninnau yma yn y Siambr hon allu gwneud yr un peth.
Gadewch imi hefyd am ennyd, Llywydd, rifo'r diffygion penodol yn y Bil hwn o safbwynt datganoli. Yn gyntaf oll, y cymal cwbl sarhaus sef rhif 21, lle mae Llywodraeth y DU yn defnyddio pwerau Harri'r Wythfed fel y'u gelwir, i ddiddymu neu ddiwygio unrhyw ran o unrhyw Ddeddf Seneddol, gan gynnwys Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Mae yna Aelodau o feinciau'r Ceidwadwyr yn y fan hon sydd, yn anrhydeddus a thros flynyddoedd lawer, wedi plismona'r ffin rhwng pwerau a roddir i Weinidogion Cymru a phwerau y dylid eu harfer yma ar lawr y Senedd. Nid wyf wedi cytuno bob amser â rhai o'u casgliadau nhw, ond rwyf bob amser wedi edmygu'r ymdrech a wnaethon nhw i gadw'r berthynas honno'n ddidwyll. Heddiw, fe fyddan nhw'n pleidleisio i gefnogi Bil lle gall Gweinidogion y DU ddiwygio Deddf Llywodraeth Cymru drwy ddeddfwriaeth eilaidd a heb unrhyw ganiatâd gan y Senedd hon o gwbl. Sut yn y byd y gallwn ni gydsynio i hynny?
Rydym ni'n dymuno pob llwyddiant i brotocol Gogledd Iwerddon, ond nid yw cefnogaeth i ddatganoli a heddwch yng Ngogledd Iwerddon yn gofyn am ailysgrifennu'r setliad datganoli gan Weinidogion y DU yn unochrog. Dyna oedd dadl fawr Arglwydd Thomas o Gwmgïedd, y cyn Arglwydd Brif Ustus, ar lawr Tŷ'r Arglwyddi wrth geisio perswadio Gweinidogion y Deyrnas Unedig. Ond, er pob dadl a ddefnyddiwyd ganddo ef, nid ydym wedi elwa ar hynny o gwbl.
Nid yw'r Bil cytundeb ymadael yn rhoi unrhyw sicrwydd y bydd sefydliadau datganoledig yn cael swyddogaeth ystyrlon yn y trafodaethau ar y cyd â'r bartneriaeth, y mae'n paratoi'r ffordd ar eu cyfer nhw—trafodaethau a fyddai'n cael effaith fawr ar faterion o fewn cymhwysedd datganoledig. Fe ddylem ni gael gwarant yn sgil y ddeddfwriaeth y bydd llais y Senedd hon yn cael ei glywed yn y trafodaethau hynny ond, er gwaethaf y gwelliannau a argymhellwyd gennym ni i'r Bil, fe wrthodwyd pob un o'r ymdrechion hynny. Fel y dywedodd y Cwnsler Cyffredinol, nid yw hi'n iawn i'n gorfodi ni i gydymffurfio â rhwymedigaethau rhyngwladol sy'n effeithio ar gymhwysedd datganoledig os nad ydym ni wedi bod yn rhan o gytuno arnynt.
Yn olaf, a does dim esgus dros hynny, Llywydd, mae Gweinidogion y Llywodraeth hyd yma wedi gwrthod ymgais i ychwanegu unrhyw gydnabyddiaeth o gonfensiwn Sewel at gymal sy'n haeru sofraniaeth ddiwrthdro'r Senedd—cymal a ddisgrifiwyd yn gofiadwy gan fy rhagflaenydd fel naill ai darn o graffiti cyfansoddiadol, oherwydd nid yw'n golygu dim, neu gymal sydd ag ymgais wirioneddol i dresmasu yn y setliad datganoli mewn ffordd ddifrifol iawn.
Llywydd, nid wyf yn fy nhwyllo fy hun y bydd gwrthod cydsyniad deddfwriaethol gan y Senedd hon yn atal y Bil rhag cael ei ddeddfu, ond rwy'n gobeithio, hyd yn oed nawr, y bydd Llywodraeth y DU yn aros i fyfyrio ynghylch eu hagwedd nhw at ddatganoli ac yn ystyried y difrod y maen nhw'n ei achosi i wead y Deyrnas Unedig. Rwy'n nodi'r awgrym yn y llythyr gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ymadael â'r Undeb Ewropeaidd fod yr amgylchiadau sy'n ymwneud â'r Bil hwn yn neilltuol, yn benodol ac yn eithriadol. Dylent ddangos eu bod nhw'n credu mewn gwirionedd yn yr hyn y maen nhw'n ei ddweud drwy ddilyn ein cyngor ni ar sut y gellid codio Sewel i wneud yn siŵr bod y penderfyniad hwn yn cael ei gadarnhau mewn gwirionedd yn y dyfodol.
Mae'r Bil yn rhoi'r Deyrnas Unedig ar drywydd newydd, un sy'n llawn peryglon, gan gynnwys peryglon diangen y gellid bod wedi eu hosgoi. Ni chawsant eu hosgoi yn y ffordd y mae'r Bil wedi mynd trwy ddau Dŷ Seneddol; yn hytrach, yn y Bil hwn, maen nhw wedi cynyddu eto fyth ar draul datganoli ac ar draul Gymru. Ein gwaith ni yw amddiffyn ein buddiannau ni, gan y bydd Senedd yr Alban yn amddiffyn buddiannau'r Alban, ac fel y credaf y bydd Cynulliad Gogledd Iwerddon yn ei wneud ar ran eu poblogaeth nhw hefyd. Mae cyfle inni wneud hyn y prynhawn yma, a dyna pam yr wyf i'n gofyn i'r Senedd hon bleidleisio yn erbyn y cynnig a gwrthod ein cydsyniad ni i'r Bil niweidiol hwn.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, David Rees.
I call on the Chair of the External Affairs and Additional Legislation Committee, David Rees.
Diolch, Llywydd. The publication of the External Affairs and Additional Legislation Committee's report on the EU withdrawal agreement Bill focuses on an analysis of the clauses in the Bill that we consider require the Assembly's consent. In the short time available, we have been unable to consider some of the broader concerns that the Welsh Government has put in its memorandum, particularly as some of these concerns relate to issues that were not included in the Bill on its introduction.
Broadly, many of the concerns we raised regarding the delegation of powers to UK and Welsh Ministers in the European Union (Withdrawal) Act 2018 remain in relation to this particular Bill. However, in light of practical and political reasons we have decided against restating them in our report. We have instead focused on the provisions that require legislative consent, with a view to ensuring the Assembly's role in the scrutiny of EU law during the implementation period is not diminished, and that's highlighted the point: to ensure the Assembly's role in the scrutiny of EU law. So, it is about this institution that we've focused our report on, to ensure that's not adversely affected.
We agree with the Welsh Government's assessment of the provisions in the Bill that require legislative consent, with one addition—clause 42—and hope that this report helps inform the Assembly's debate on the legislative consent motion this afternoon.
As a committee, we have been considering the question of the Assembly's role in considering EU legislation during the transition or implementation period, and we've been doing that since 2018. We have written to the UK Government and UK parliamentary colleagues on several occasions since then. We take the view that the Assembly's role in the scrutiny of EU legislation should not be diminished during the implementation period, though we acknowledge that the role might need to adjust to the terms of the withdrawal agreement.
Whilst we welcome the role provided to Westminster committees under clause 29, we believe it needs to be strengthened through the inclusion of a role for the relevant committees of the devolved legislatures when EU legislation is being reviewed, particularly when it relates to devolved areas of competence. On 8 January 2020, we wrote to the Secretary of State for Exiting the European Union to make the case for two amendments to clause 29 of the Bill to include a role for those devolved legislatures. We've published this letter as an annex to our report on the legislative consent.
Llywydd, I'm sure Members will be aware that Joan McAlpine MSP, who is Convener of the Culture, Tourism, Europe and External Affairs Committee in the Scottish Parliament, has also written to the Secretary of State in support of our proposed amendments. The case we made for these amendments is simple. Currently, the Assembly has a role in considering the compliance of draft EU law with the principle of subsidiarity. This stems from article 6 of protocol 2 to the treaty on the functioning of the European Union. This provision will no longer apply once the UK leaves the EU next week.
Clause 29 of the Bill provides for a parliamentary mechanism for reviewing EU legislation during the implementation period. In our report, we note that this does not operate on the question of compliance with the principle of subsidiarity. Instead, it's based on a question of whether a piece of EU legislation raises a matter of vital national interest to the United Kingdom. The Assembly's experience on reviewing draft EU law in the past has shown that, on occasion, there have been specific issues of interest to Wales that have arisen that were not identified at a specific UK level. For example, the possible impact on Welsh fisheries or a ban on drift-net fishing and changes to organic regulations for Welsh agriculture.
These issues, by extension, can be considered issues of UK national interest. We contended that the Assembly, in conducting a review of EU legislation with a focus on the areas of policy devolved to it, would add value to the overall UK-wide scrutiny process. Therefore, to ensure the Assembly's role in reviewing EU law during transition is not diminished, we wish to see an analogous role for the Assembly to be acknowledged in UK law, just as such a role is currently acknowledged in the legal text of the treaties. So, we are actually seeing a diminution of our role here.
Despite making this case to the Secretary of State, it appears unlikely that any amendment to clause 29 will be made. If clause 29 remains unamended, we will seek to work with committees in both Houses of Parliament to ensure that we can play a role in the consideration of EU legislation during the transition period, despite the absence of recognition for that role in the Bill.
Llywydd, the committee put this report together with a view on some of the issues, and we did not make any recommendations, because we felt it was important to inform Members of the points that needed to be considered in this debate. As such, I want to perhaps include a personal view rather than a committee view on some of these points.
Llywydd, I do agree with the First Minister, and I think it's important to highlight this, this debate must not—must not—be about whether Brexit occurs or not. That's irrelevant. It is about a Bill that sets a law that sets out how we can undertake our duties in this Chamber and whether that law is good enough.
The Welsh Government has highlighted the weaknesses in this Bill and how it has quite substantially changed since the general election. Our job is to look at the interests of the people who elect us and seek to make decisions and take actions that improve their quality of life. The omissions in this Bill—which could have been included, but because of the choice of the UK Government were not—actually result in reduction of scrutiny of Government actions. It's important, therefore, that we ensure that we get those changes made. If they're not made, then we should not support a Bill that does not help us deliver on our role. A desire to get Brexit done in all haste should not be seen as a reason for us to abdicate our responsibilities and duties here in the Senedd.
I will be voting against this LCM today because I do not believe that this Bill delivers for us to do our job: ensuring that the interests of the people of Wales are met. If the UK Government had actually done something and accepted some of the amendments—. We've seen amendments put forward to the UK Government. We've put some forward to the UK Government. They're ignoring everything. They don't want that. They've scrapped an awful lot of issues they had in place. It is not a Bill that delivers. Therefore, I will oppose that to ensure that we are seen to be standing up for the people who elect us.
Diolch, Llywydd. Mae'r cyhoeddiad o adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar Fil cytundeb ymadael yr UE yn canolbwyntio ar ddadansoddiad o'r cymalau yn y Bil yr ydym ni'n ystyried bod angen cael cydsyniad y Cynulliad ar eu cyfer nhw. Yn yr amser byr sydd ar gael, nid ydym wedi gallu ystyried rhai o'r pryderon ehangach y mae Llywodraeth Cymru wedi eu rhoi yn ei memorandwm, yn enwedig gan fod rhai o'r pryderon hyn yn ymwneud â materion nad ydyn nhw wedi eu cynnwys yn y Bil wrth ei gyflwyno.
Yn fras, mae llawer o'r pryderon a godwyd gennym ni o ran dirprwyo pwerau i Weinidogion y DU a Llywodraeth Cymru yn Neddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018 yn parhau o ran y Bil penodol hwn. Er hynny, oherwydd rhesymau ymarferol a gwleidyddol, rydym wedi penderfynu peidio â'u hailddatgan nhw yn ein hadroddiad ni. Yn hytrach, rydym wedi canolbwyntio ar y darpariaethau y mae angen cydsyniad deddfwriaethol ar eu cyfer, gyda golwg ar sicrhau na fydd lleihad yn swyddogaeth y Cynulliad wrth graffu ar gyfraith yr UE yn ystod y cyfnod gweithredu, ac mae hynny wedi tynnu sylw at y pwynt hwn: sicrhau swyddogaeth y Cynulliad yn y craffu ar gyfraith yr UE. Felly, rydym wedi canolbwyntio ein hadroddiad ni ar y sefydliad hwn, i sicrhau na chaiff effaith andwyol.
Rydym ni'n cytuno ag asesiad Llywodraeth Cymru o'r darpariaethau yn y Bil y mae angen cydsyniad deddfwriaethol arnyn nhw, gydag un ychwanegiad—cymal 42—ac rydym ni'n gobeithio y bydd yr adroddiad hwn yn helpu i lywio dadl y Cynulliad ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol y prynhawn yma.
Fel pwyllgor, rydym wedi bod yn ystyried mater swyddogaeth y Cynulliad wrth ystyried deddfwriaeth yr UE yn ystod y cyfnod pontio neu weithredu, ac rydym wedi bod yn gwneud hynny ers 2018. Rydym wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU a chyd-Aelodau Seneddol y DU sawl gwaith ers hynny. Rydym o'r farn na ddylai swyddogaeth y Cynulliad leihau wrth graffu ar ddeddfwriaeth yr UE yn ystod y cyfnod gweithredu, er ein bod ni'n cydnabod y gallai fod angen i'r swyddogaeth addasu yn ôl telerau'r cytundeb ymadael.
Er ein bod ni'n croesawu'r swyddogaeth a ddarperir i bwyllgorau San Steffan o dan gymal 29, credwn fod angen ei chryfhau drwy gynnwys swyddogaeth i bwyllgorau perthnasol y deddfwrfeydd datganoledig pan fydd deddfwriaeth yr UE yn cael ei hadolygu, yn enwedig pan fydd yn ymwneud â meysydd o gymhwysedd datganoledig. Ar 8 Ionawr 2020, ysgrifennwyd at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ymadael â'r Undeb Ewropeaidd i gyflwyno'r achos o blaid dau welliant i gymal 29 yn y Bil i gynnwys swyddogaeth i'r deddfwrfeydd datganoledig hynny. Rydym wedi cyhoeddi'r llythyr hwn mewn atodiad i'n hadroddiad ni ar y cydsyniad deddfwriaethol.
Llywydd, rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yn ymwybodol bod Joan McAlpine ASA, sy'n Gynullydd Pwyllgor Diwylliant, Twristiaeth, Ewrop a Materion Allanol yn Senedd yr Alban, wedi ysgrifennu hefyd at yr Ysgrifennydd Gwladol i gefnogi ein gwelliannau arfaethedig ni. Mae ein hachos ni dros y gwelliannau hyn yn syml. Ar hyn o bryd, mae gan y Cynulliad swyddogaeth o ran ystyried cydymffurfiaeth â chyfraith ddrafft yr UE gyda'r egwyddor o sybsidiaredd. Mae hyn yn deillio o erthygl 6 o brotocol 2 i'r cytuniad ar weithrediad yr Undeb Ewropeaidd. Ni fydd y ddarpariaeth hon yn gymwys mwyach pan fydd y DU yn ymadael â'r UE yr wythnos nesaf.
Mae cymal 29 y Bil yn darparu ar gyfer mecanwaith Seneddol i adolygu deddfwriaeth yr UE yn ystod y cyfnod gweithredu. Yn ein hadroddiad ni, rydym yn nodi nad yw hyn yn weithredol ynglŷn â mater cydymffurfio ag egwyddor sybsidiaredd. Yn hytrach, caiff ei seilio ar gwestiwn ynghylch a yw darn o ddeddfwriaeth yr UE yn codi mater o ddiddordeb cenedlaethol hanfodol i'r Deyrnas Unedig. Mae profiad y Cynulliad o adolygu cyfraith ddrafft yr UE yn y gorffennol wedi dangos, ar adegau, fod materion penodol wedi codi sydd o ddiddordeb i Gymru a heb eu nodi ar lefel y Deyrnas Unedig. Er enghraifft, yr effaith bosibl ar bysgodfeydd Cymru neu waharddiad ar bysgota rhwydi drifft a newidiadau i reoliadau organig i amaethyddiaeth yng Nghymru.
Fe ellir ystyried y materion hyn, drwy estyniad, yn faterion o ddiddordeb cenedlaethol y DU. Roeddem ni'n dadlau y byddai'r Cynulliad, wrth gynnal adolygiad o ddeddfwriaeth yr UE sy'n canolbwyntio ar y meysydd polisi a ddatganolwyd iddo, yn ychwanegu gwerth at y broses graffu gyffredinol ar gyfer y DU gyfan. Felly, i sicrhau nad yw swyddogaeth y Cynulliad yn lleihau wrth adolygu cyfraith yr UE yn ystod y cyfnod pontio, fe hoffem ni weld swyddogaeth gyfatebol i'r Cynulliad yn cael ei chydnabod yng nghyfraith y DU, yn union fel y cydnabyddir hynny ar hyn o bryd yn nhestun cyfreithiol y cytuniadau. Felly, rydym ni'n gweld lleihad yn ein swyddogaeth ni yma mewn gwirionedd.
Er i'r achos hwn gael ei gyflwyno i'r Ysgrifennydd Gwladol, mae'n ymddangos yn annhebygol y bydd unrhyw ddiwygiad yn cael ei wneud i gymal 29. Os bydd cymal 29 yn parhau i fod heb ei ddiwygio, fe fyddwn ni'n ceisio gweithio gyda phwyllgorau yn y ddau Dŷ Seneddol i sicrhau y gallwn chwarae rhan wrth ystyried deddfwriaeth yr UE yn ystod y cyfnod pontio, er gwaethaf y diffyg cydnabyddiaeth i'r swyddogaeth honno yn y Bil.
Llywydd, rhoddodd y pwyllgor yr adroddiad hwn ynghyd gyda barn ar rai o'r materion, ac ni wnaethpwyd unrhyw argymhellion, oherwydd roeddem ni'n teimlo ei bod hi'n bwysig inni roi gwybod i'r Aelodau am y pwyntiau yr oedd angen eu hystyried yn y ddadl hon. Fel y cyfryw, fe hoffwn i efallai gynnwys barn bersonol yn hytrach na barn y pwyllgor ar rai o'r pwyntiau hyn.
Llywydd, rwyf i'n cytuno â'r Prif Weinidog, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig tynnu sylw at hyn, mae'n rhaid i'r ddadl hon beidio â bod—peidio â bod—yn ddadl ynglŷn ag a yw Brexit am ddigwydd ai peidio. Mae hynny'n amherthnasol. Mae'n ymwneud â Bil sy'n pennu cyfraith sy'n nodi sut y gallwn ni gyflawni ein dyletswyddau yn y Siambr hon ac a yw'r gyfraith honno'n ddigon da.
Mae Llywodraeth Cymru wedi tynnu sylw at y gwendidau yn y Bil hwn a'r ffordd y mae wedi newid cryn dipyn ers yr etholiad cyffredinol. Ein gwaith ni yw edrych ar fuddiannau'r bobl sy'n ein hethol ni a cheisio gwneud penderfyniadau a chymryd camau sy'n gwella ansawdd eu bywydau nhw. Mewn gwirionedd, mae'r diffygion yn y Mesur hwn—y gellid bod wedi eu cynnwys nhw, ond oherwydd dewis Llywodraeth y DU i beidio eu cynnwys—wedi arwain at leihad yn y craffu ar gamau gweithredu'r Llywodraeth. Mae'n bwysig, felly, ein bod ni'n sicrhau bod y newidiadau hynny'n cael eu cyflawni. Os na chân nhw eu cyflawni, yna ni ddylem gefnogi Bil nad yw'n ein helpu ni i gyflawni ein swyddogaeth. Ni ddylid ystyried awydd i sicrhau bod Brexit yn cael ei gyflawni ar frys yn rheswm dros ymwrthod â'n cyfrifoldebau ni a'n dyletswyddau ni yma yn y Senedd.
Fe fyddaf i'n pleidleisio yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw gan nad wyf i'n credu bod y Bil hwn yn rhoi digon o allu inni wneud ein gwaith: sef sicrhau bod buddiannau pobl Cymru yn cael eu digoni. Pe bai Llywodraeth y DU wedi gwneud rhywbeth gwirioneddol ac wedi derbyn rhai o'r gwelliannau—. Rydym wedi gweld gwelliannau yn cael eu cyflwyno i Lywodraeth y DU. Rydym ni wedi cyflwyno rhai i Lywodraeth y DU. Maen nhw'n anwybyddu popeth. Nid ydyn nhw'n dymuno hynny. Maen nhw wedi cael gwared ar lawer iawn o faterion a oedd ganddyn nhw ar waith. Nid yw hwn yn Fil sy'n cyflawni. Felly, fe fyddaf i'n gwrthwynebu hwn ar gyfer sicrhau ein bod ni'n cael ein gweld yn cefnogi'r bobl sy'n ein hethol ni.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw.
Diolch, Llywydd. We took evidence from the First Minister about the Welsh Government's legislative consent memorandum on the European Union withdrawal agreement Bill at our meeting on 13 January 2020 and we reported last Friday, 17 January. Our report, with the unanimous agreement of the members of the committee, drew five conclusions. The first of these reflected observations we've made on many occasions regarding the fundamental role the Sewel convention plays in the operation of the UK's constitution. We concluded that, if the National Assembly decides not to consent to the Bill on the matters for which consent is required and the UK Parliament nevertheless decides to proceed in the absence of consent, this will have significant adverse constitutional consequences for the future of the Sewel convention and devolution.
Since then, we have seen the letter from UK Government's Secretary of State for Exiting the European Union, Stephen Barclay, indicating that, in the absence of consent from this Parliament, the UK Government will nevertheless proceed. This will be the first time that this has happened, and as stated by the Supreme Court in the article 50 Miller judgment, Sewel is a political convention and there are political consequences when conventions are broken. There clearly will be severe and adverse consequences to the already fragile constitutional structure of the UK.
We noted that the First Minister had sought amendments to the Bill in the House of Lords, which were intended to protect the interests of Wales. We concluded that these amendments did not undermine the primary objective of the Bill, which is to leave the European Union on 31 January 2020, but rather, sought to improve parts of the Bill in important areas. Now, as the First Minister has indicated, clause 21 of the Bill would permit the modification of the Government of Wales Act 2006 by UK Government regulations insofar as the UK Government considered such modification appropriate to implement the protocol on Ireland/Northern Ireland. While such regulations would require approval of both Houses of Parliament, there is no formal role for the National Assembly set out in the Bill, and this is a concern because we do not know the extent to which the 2006 Act might be modified.
We noted that one of the Welsh Government's amendments sought to address its concern about the breadth of power contained in clause 21. We also drew attention to the concerns of the House of Lords' delegated powers and regulatory reform and constitution committees about the breadth of the powers in clause 21.
Our third conclusion, agreed with both House of Lords committees, that if clause 21 and its current format can be justified, the powers within it should be limited. Our fourth conclusion repeated our longstanding view that any modification of Schedule 7A or 7B to the Government of Wales Act, in relation to the legislative competence of the National Assembly, should be achieved via the process set out in section 109 of the Act.
Our final conclusion expressed concern at the inclusion of clause 38 in the Bill—the parliamentary sovereignty clause. We consider it to be an unnecessary provision in a Bill that is primarily concerned with leaving the EU, rather than the broader constitutional framework of the UK. There are important debates to be had about the nature of sovereignty within the UK, but entrenching this provision in statute, and, in particular, in a Bill that is not concerned with the UK's make-up, or the devolution settlements, could well bring about unintended constitutional consequences.
Llywydd, in the light of the recent developments in the letter from the UK Government, in my capacity as Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, I'd make these additional comments. The parliamentary process of this Bill is not yet concluded. It is right and proper that the concerns of this Parliament are reflected in this process, and, of course, the Bill has now been amended by the House of Lords, and its final format is not yet determined. The obligation is on the UK Government to seek and to establish consensus. Proceeding without consent would, in my view, spell the end of Sewell. The longer term constitutional consequences of this are not yet certain. I would also wish to make a personal point, and that is this: failure to achieve consensus and overriding Sewell, in the absence of any other constitutional reform, brings the process of disintegration and break-up of the UK one step nearer.
Diolch, Llywydd. Fe gawsom ni dystiolaeth gan y Prif Weinidog ynglŷn â memorandwm cydsyniad deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar Fil ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn ein cyfarfod ni ar 13 Ionawr 2020 ac adroddwyd ar hyn ddydd Gwener diwethaf, 17 Ionawr. Daeth ein hadroddiad ni, gyda chytundeb unfrydol aelodau'r pwyllgor, i bump o gasgliadau. Roedd y cyntaf o'r rhain yn adlewyrchu'r sylwadau a wnaed gennym ni ar sawl achlysur ynglŷn â swyddogaeth sylfaenol confensiwn Sewel wrth weithredu cyfansoddiad y DU. Fe ddaethom ni i'r casgliad, pe byddai'r Cynulliad Cenedlaethol yn penderfynu peidio â chydsynio i'r Bil ar y materion y mae angen cydsyniad arnynt a bod Senedd y DU, er hynny, yn penderfynu bwrw ymlaen heb gydsyniad, y byddai hynny'n golygu canlyniadau cyfansoddiadol andwyol sylweddol i ddyfodol confensiwn Sewel a datganoli.
Ers hynny, rydym wedi gweld y llythyr gan Ysgrifennydd Gwladol Llywodraeth y DU dros ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, Stephen Barclay, yn nodi y bydd Llywodraeth y DU, yn absenoldeb caniatâd gan y Senedd hon, yn bwrw ymlaen er gwaethaf hynny. Hwn fydd y tro cyntaf i hyn ddigwydd, ac fel y nododd y Goruchaf Lys yn erthygl 50 o ddyfarniad Miller, confensiwn gwleidyddol yw Sewel ac fe geir canlyniadau gwleidyddol pan gaiff confensiynau eu torri. Yn amlwg, fe fydd yna ganlyniadau difrifol ac andwyol i strwythur cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig, sydd yn fregus eisoes.
Nodwyd bod y Prif Weinidog wedi ceisio gwelliannau i'r Bil yn Nhŷ'r Arglwyddi, gyda'r bwriad o ddiogelu buddiannau Cymru. Fe ddaethom ni i'r casgliad nad oedd y gwelliannau hyn yn tanseilio prif amcan y Bil, sef ymadael â'r Undeb Ewropeaidd ar 31 Ionawr 2020, ond yn hytrach, roedd yn ceisio gwella rhannau o'r Bil mewn meysydd pwysig. Nawr, fel y dywedodd y Prif Weinidog, fe fyddai cymal 21 y Bil yn caniatáu addasu Deddf Llywodraeth Cymru 2006 gan reoliadau Llywodraeth y DU i'r graddau yr oedd Llywodraeth y DU yn ystyried bod addasiad o'r fath yn briodol i weithredu'r protocol ar gyfer Iwerddon/Gogledd Iwerddon. Er y byddai angen cymeradwyaeth y ddau Dŷ Seneddol ar gyfer rheoliadau o'r fath, nid oes swyddogaeth ffurfiol i'r Cynulliad Cenedlaethol wedi ei nodi yn y Bil, ac mae hyn yn peri pryder gan nad ydym yn gwybod i ba raddau y gellid addasu Deddf 2006.
Nodwyd bod un o welliannau Llywodraeth Cymru yn ceisio mynd i'r afael â'i phryder ynghylch maint y pŵer a geir yng nghymal 21. Tynnwyd sylw hefyd at bryderon y pwyllgor ar bwerau dirprwyedig a diwygio rheoleiddio a chyfansoddiad Tŷ'r Arglwyddi ynghylch maint y pwerau yng nghymal 21.
Ein trydydd casgliad ni, a gytunwyd gyda'r ddau bwyllgor o Dŷ'r Arglwyddi, sef pe gellid cyfiawnhau cymal 21 a'i fformat presennol, y dylid cyfyngu ar y pwerau sydd ynddo. Roedd ein pedwerydd casgliad yn ailadrodd ein barn hirsefydlog y dylai unrhyw addasiad o Atodlen 7A neu 7B i Ddeddf Llywodraeth Cymru, o ran cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol, gael ei gyflawni drwy'r broses a nodir yn adran 109 o'r Ddeddf.
Mynegodd ein casgliad terfynol ni bryder ynghylch cynnwys cymal 38 yn y Bil—y cymal sofraniaeth seneddol. Rydym ni o'r farn mai darpariaeth ddiangen yw hon mewn Bil sy'n ymwneud yn bennaf ag ymadael â'r UE, yn hytrach na fframwaith cyfansoddiadol ehangach y Deyrnas Unedig. Mae dadleuon pwysig i'w cael ynglŷn â natur sofraniaeth yn y DU, ond mae sefydlu'r ddarpariaeth hon mewn statud, ac, yn benodol, mewn Bil nad yw'n ymwneud â'r cyfansoddiad yn y DU, neu'r setliadau datganoli, yn gallu arwain at ganlyniadau cyfansoddiadol anfwriadol.
Llywydd, yng ngoleuni'r datblygiadau diweddar yn y llythyr oddi wrth Lywodraeth y DU, yn rhinwedd fy swydd i fel Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, fe fyddaf i'n gwneud y sylwadau ychwanegol hyn. Nid yw proses seneddol y Bil hwn wedi dod i ben eto. Mae'n iawn fod pryderon y Senedd hon yn cael eu hadlewyrchu yn y broses hon, ac, wrth gwrs, mae'r Bil wedi cael ei ddiwygio erbyn hyn gan Dŷ'r Arglwyddi, ac ni phenderfynwyd ar ei fformat terfynol eto. Mae rhwymedigaeth ar Lywodraeth y DU i geisio a sefydlu consensws. Fe fyddai bwrw ymlaen heb ganiatâd yn golygu diwedd ar Sewel yn fy marn i. Nid yw canlyniadau cyfansoddiadol tymor hwy yn sicr eto ynglŷn â hyn. Rwyf hefyd am wneud pwynt personol, sef: mae methu â dod i gonsensws a diystyru Sewel, yn absenoldeb unrhyw ddiwygiad cyfansoddiadol arall, yn golygu bod y broses o ddatgymalu a thorri'r DU wedi dod un cam yn nes.
Will you give way?
A wnewch chi ildio?
Yes I will.
Gwnaf.
Of course, the principle of Sewel is based on the fact that consent is not withheld unreasonably, and that's quite a test as well.
Wrth gwrs, mae egwyddor Sewel yn seiliedig ar y ffaith nad yw cydsyniad yn cael ei ddal yn ôl yn afresymol, ac mae hynny'n gryn dipyn o brawf hefyd.
Yes, but the issue in this case is that the primary objective of the Bill is not something that is being objected to; it is the quality and stature and the composition of that Bill that is the issue that is of concern to us. And that is why Sewel is so important, because, by not seeking to achieve consensus, by not acting to obtain that, and to nevertheless override Sewel, is, in fact, a breach of the fundamental principles of the convention.
So, the UK Government is, in my view, gambling with the future integrity of the UK. The case for a constitutional convention becomes greater day by day with every act of this Government. Diolch, Llywydd.
Ydy, ond y broblem yn yr achos hwn yw nad yw prif amcan y Bil yn rhywbeth sy'n cael ei wrthwynebu; ansawdd a statws a chyfansoddiad y Bil hwnnw yw'r mater sy'n peri pryder i ni. A dyna pam mae Sewel mor bwysig, oherwydd, drwy beidio â cheisio cael consensws, drwy beidio â gweithredu i gael hynny, a diystyru Sewel er hynny, mae hynny, mewn gwirionedd, yn torri egwyddorion sylfaenol y confensiwn.
Ac felly, yn fy marn i, mae Llywodraeth y DU yn hapchwarae â chyfanrwydd y DU i'r dyfodol. Mae'r achos dros gonfensiwn cyfansoddiadol yn cynyddu o ddydd i ddydd gyda phob un o weithrediadau'r Llywodraeth hon. Diolch, Llywydd.
Paul Davies.
Paul Davies.
Diolch, Llywydd.
I'm pleased to take part in this important debate and lay out the position of the Welsh Conservatives. Today's legislative consent motion provides this Parliament with a clear opportunity to deliver the result that the people of Wales voted for in the 2016 EU referendum. Nearly four years after that referendum, we, on this side of the Chamber, believe it's time to finally get on with the job of leaving the European Union. It's time to deliver on the clear will of the people of Wales and the UK, and it's time to move our country on and explore ways in which we can ensure Wales's success on the international stage, post Brexit.
Now, the endless uncertainty that has been caused by some politicians has done nothing to render confidence in our country. And so, following the clear mandate given to the UK Government at the recent general election, it's now time to get on with the job. Finally getting on with the job will end the uncertainty, and help restore confidence to the UK economy.
Members will be aware of the recent comments from Airbus, which reflect a new confidence. This is what the chief executive said recently, and I quote,
'We see great potential to improve and expand our operations in the UK this year.'
And Airbus are absolutely right to say that the Prime Minister's Brexit deal has made things more certain. And so, I hope Members will reflect on those comments, as well as the views of the people and communities that they represent, when they vote later on today.
Now, I know that the First Minister has claimed that leaving the European Union will make devolution across the UK vulnerable, and yet, the UK Government has made it absolutely clear that any decision currently taken by the devolved administrations will remain their responsibility after the UK leaves the EU. Indeed, the UK Government has also proposed that the vast majority of powers that are returned from Brussels should start in Edinburgh, Cardiff and Belfast. And I'm pleased to see the UK Government operating from that perspective, and respecting the devolution settlement.
Indeed, I think it would be remiss of us all not to see that this agreement also offers some constitutional opportunities for the whole of the UK. For example, the Bill restores UK sovereignty by making British courts, rather than the European Court of Justice, the highest courts in the land, bringing vitally important judicial rulings closer to our people. However, I accept that our withdrawal from the EU will change the relationship between the constituent parts of the United Kingdom. As Britain moves further along this process, the inter-governmental relations between each part of the UK will be profoundly critical in protecting constitution stability to the union. And it's important that Wales plays a full part in that.
Now, I also happen to believe that, post-Brexit, the Welsh Government has an opportunity to set an ambitious agenda for Wales by calling for further devolution of Wales's own natural resources, for example, so that we can harness its power and market it on the global stage. As my colleagues and I see it, far from reneging on environmental commitments, leaving the European Union could enable us to transform our environmental protections, with the introduction of a new Bill to set legally binding targets. There are opportunities.
Now, whether people like it or not, leaving the European Union will free Wales of EU laws, including leaving the common agricultural policy and the common fisheries policy, where we have until now been bound by those EU rules. The Welsh Government will be free to develop sustainable policies to protect the livelihoods of Welsh farmers, and, indeed, Welsh fishermen. I believe now is the time for innovative thinking and ideas to transform those industries here in Wales. We should be much more optimistic, and not adopt the Welsh Government's sometimes dour approach of doom and gloom.
Llywydd, the people of Wales voted to leave the European Union in 2016, and, in last month's general election, they did speak loud and clear once again. The people of Wales voted to leave the European Union, and they want to unlock the opportunities that exist for us outside the European Union. We have clear instructions from the people and communities that we represent, and the overriding message from our country is that it wants to leave the European Union. Today, Llywydd, it's our duty to deliver that, and I urge Members to support this legislative consent motion, and start working together to make Wales a truly competitive global nation.
Diolch, Llywydd.
Rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl bwysig hon ac egluro safbwynt y Ceidwadwyr Cymreig. Mae'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw yn gyfle clir i'r Senedd hon gyflawni'r canlyniad y pleidleisiodd pobl Cymru o'i blaid yn refferendwm yr UE yn 2016. Bron i bedair blynedd ar ôl y refferendwm hwnnw, rydym ni, ar yr ochr hon i'r Siambr, yn credu ei bod hi'n bryd i ni fwrw ymlaen â'r gwaith o ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Mae'n bryd inni gyflawni ewyllys glir pobl Cymru a'r DU, ac mae'n bryd inni ddwyn ein gwlad ni ymlaen ac archwilio ffyrdd o sicrhau llwyddiant Cymru ar y llwyfan rhyngwladol, ar ôl Brexit.
Nawr, nid yw'r ansicrwydd parhaus sydd wedi cael ei achosi gan rai gwleidyddion wedi gwneud dim i ennyn hyder yn ein gwlad. Ac felly, yn dilyn y mandad clir a roddwyd i Lywodraeth y DU yn yr etholiad cyffredinol diweddar, mae'n amser bwrw ymlaen â'r gwaith erbyn hyn. O'r diwedd, fe fydd bwrw ymlaen â'r gwaith yn dod â'r ansicrwydd i ben, ac yn helpu i adfer hyder yn economi'r DU.
Bydd yr Aelodau yn ymwybodol o sylwadau Airbus yn ddiweddar, sy'n adlewyrchu hyder newydd. Dyma a ddywedodd y prif weithredwr yn ddiweddar, ac rwy'n dyfynnu,
Rydym ni'n gweld potensial mawr i wella ac ehangu ein gweithrediadau ni yn y DU eleni.
Ac mae Airbus yn gwbl gywir i ddweud bod cytundeb Brexit y Prif Weinidog wedi gwneud pethau'n fwy sicr. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau yn rhoi ystyriaeth i'r sylwadau hynny, yn ogystal â barn y bobl a'r cymunedau y maen nhw'n eu cynrychioli, pan fyddan nhw'n pleidleisio yn ddiweddarach heddiw.
Nawr, fe wn i fod y Prif Weinidog Cymru wedi honni y bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn peri i ddatganoli ledled y DU fod yn agored i niwed, ac eto, mae Llywodraeth y DU wedi datgan yn gwbl glir y bydd unrhyw benderfyniad a wneir ar hyn o bryd gan y gweinyddiaethau datganoledig yn aros yn gyfrifoldeb iddyn nhw ar ôl i'r DU ymadael â'r UE. Yn wir, mae Llywodraeth y DU wedi cynnig hefyd y dylai mwyafrif helaeth y pwerau sy'n cael eu dychwelyd o Frwsel egino yng Nghaeredin, Caerdydd a Belfast. Ac rwy'n falch o weld Llywodraeth y DU yn gweithredu o'r safbwynt hwnnw, ac yn parchu'r setliad datganoli.
Yn wir, rwyf i o'r farn y byddem ni i gyd yn ddiofal pe byddem ni'n methu â gweld bod y cytundeb hwn yn cynnig rhai cyfleoedd cyfansoddiadol hefyd ar gyfer y DU gyfan. Er enghraifft, mae'r Bil yn adfer sofraniaeth y DU drwy wneud llysoedd Prydain, yn hytrach na Llys Cyfiawnder Ewrop, yn llysoedd uchaf y wlad, gan ddod â dyfarniadau barnwrol hanfodol bwysig yn nes at ein pobl ni. Er hynny, rwy'n derbyn y bydd tynnu allan o'r UE yn newid y berthynas rhwng rhannau cyfansoddol y Deyrnas Unedig. Wrth i Brydain fynd ymhellach ar hyd y broses hon, fe fydd y cysylltiadau rhynglywodraethol rhwng pob rhan o'r DU yn hollbwysig ar gyfer diogelu sefydlogrwydd y cyfansoddiad i'r undeb. Ac mae'n bwysig bod Cymru â rhan lawn yn hynny.
Nawr, rwy'n digwydd credu hefyd, ar ôl Brexit, y bydd gan Lywodraeth Cymru gyfle i osod agenda uchelgeisiol ar gyfer Cymru drwy alw am ddatganoli adnoddau naturiol Cymru ei hun ymhellach, er enghraifft, fel y gallwn ni harneisio ei phŵer a'i farchnata'n fyd-eang. Fel y mae fy nghydweithwyr a minnau'n ei gweld hi, yn wahanol iawn i dorri ymrwymiadau amgylcheddol, fe allai ymadael â'r Undeb Ewropeaidd ein galluogi ni i weddnewid ein dulliau o ddiogelu'r amgylchedd, gan gyflwyno Bil newydd i osod nodau cyfreithiol sy'n rhwymo. Mae yna gyfleoedd inni.
Nawr, os yw pobl yn hoffi hynny neu beidio, fe fydd ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn rhyddhau cyfreithiau'r UE i Gymru, gan gynnwys ymadael â'r polisi amaethyddol cyffredin a'r polisi pysgodfeydd cyffredin, lle mae'r rheolau hynny o'r UE wedi ein rhwymo ni hyd yn hyn. Fe fydd Llywodraeth Cymru yn rhydd i ddatblygu polisïau cynaliadwy i ddiogelu bywoliaeth ffermwyr Cymru, ac, yn wir, bysgotwyr Cymru. Rwy'n credu mai dyma'r amser i feddwl am syniadau arloesol i drawsnewid y diwydiannau hynny yma yng Nghymru. Fe ddylem ni fod yn llawer mwy optimistaidd, ac nid mabwysiadu dull Llywodraeth Cymru weithiau o alaru ac anobeithio.
Llywydd, fe bleidleisiodd pobl Cymru o blaid ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn 2016, ac, yn yr etholiad cyffredinol fis diwethaf, fe wnaethon nhw godi eu llais yn uchel ac yn hyglyw unwaith eto. Fe bleidleisiodd pobl Cymru i ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, ac maen nhw'n awyddus i ddatgloi'r cyfleoedd sydd ar gael inni y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd. Mae gennym ni gyfarwyddiadau eglur gan y bobl a'r cymunedau yr ydym ni'n eu cynrychioli, a'r neges bennaf o'n gwlad ni yw ei bod yn dymuno ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Heddiw, Llywydd, mae'n ddyletswydd arnom i gyflawni hynny, ac rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, a dechrau gweithio gyda'n gilydd i wneud Cymru yn genedl fyd-eang sy'n wirioneddol gystadleuol.
Sometimes in politics, it benefits us to take a long-lens view of how we ended up where we are. This will be my last contribution in this Chamber as my party's spokesperson on Brexit, as I'm taking on a new role that coincides quite fittingly with our timing of leaving the EU. It has been a curious honour—in equal measures, challenging and frustrating—to speak on this issue for my party during my first year as an elected politician. It is a role that I inherited from Steffan Lewis, who did such significant work, alongside the Welsh Government, in producing 'Securing Wales' Future'. That document set out a clear roadmap for leaving the EU that avoided erecting unnecessary barriers. And I'd like to pay tribute to Steffan once again for all his efforts in this regard. History will look kindly on his principled attempt to broker a compromise deal that reflected the close result of the referendum. But Westminster wasn't interested in compromise. Indeed, that was one of a catalogue of missed chances not taken by successive Westminster Governments to deliver Brexit in a way that worked—all the 'might have beens' that never were.
Since Westminster refused to compromise, Plaid Cymru concluded that we had no choice but to try to persuade the UK Government to gain a mandate for their specific plans, namely a second referendum. We worked with other parties to further the same, but well-laid plans were undermined by the hubris of Labour and the Lib Dems in Westminster, who convinced themselves that the way to beat Boris Johnson was to give him exactly what he wanted—a general election; an election they thought they could win when all the evidence suggested that Corbyn, Swinson and the circumstances gave them no chance. Well, we are where we are. They were proven wrong. Boris Johnson secured the majority he wanted and it is now inevitable that we will leave the EU in 10 days' time, and it will be a Tory hard Brexit that is delivered. So, our job now must be to scrutinise the plans and to defend the interests of the people we represent.
There are five main reasons why Plaid Cymru has concluded we have no choice but to vote against the LCM today: (1) the Bill allows the UK Government to amend the Government of Wales Act without the consent of this Senedd—that is unacceptable; (2) it provides no role for the Senedd to scrutinise measures like trade that will have a huge impact on the livelihoods of the people of Wales; (3) the lack of economic impact assessments leaves crucial Welsh sectors and ports in the dark and vulnerable; (4) the Bill takes away rights from child refugees, workers and EU citizens and, potentially, the rights of Welsh students to study abroad; (5) the ruling out of an extension to the transition period is irresponsible and makes a bare-bones deal or a 'no deal' the most likely outcome.
Llywydd, Plaid Cymru accepts that Brexit is happening and we will do everything we can to try to get the best deal possible for Wales. This debate is not about whether Brexit is going to happen—it will—it is rather about what kind of country we will become in the coming years, because this is unchartered territory. There's never before been an example of a nation state seeking trade deals whereby it looks to erect barriers and not take them down. It's a topsy-turvy world.
When he was giving evidence to the External Affairs and Additional Legislation Committee a few weeks ago, the First Minister quoted a commentator who'd said that a Pandora's box was being opened by Brexit. Llywydd, Pandora's box is usually shorthand for wreaking untold chaos; it is the 'There be monsters' at the map's edge or, as David Cameron conceded, the 2016 referendum was likely to unleash demons, the likes of which we knew not.
But, it would also do us well to remember that after everything had come out of Pandora's box, one thing remained—hope. Hope can take many forms. It could be hope for trade deals; hope for security; hope for a better withdrawal agreement Bill that actually takes the views of this Senedd into account; hope for future years that again takes many forms. For those of us on these benches, that hope ultimately catapults us towards a Wales that looks to work internationally, that's outward-looking, that's a proud independent nation on the world stage. So, let's not only focus on the 'might have beens'; let's focus on the 'yet to comes' and underlying all of these things that greatest of catapults—hope.
Ambell waith mewn gwleidyddiaeth, mae'n fanteisiol inni edrych i'r pellteroedd i weld sut yr ydym ni wedi cyrraedd y fan lle'r ydym ni. Hwn fydd fy nghyfraniad olaf i yn y Siambr hon fel llefarydd fy mhlaid ar Brexit, gan fy mod i'n ymgymryd â swydd newydd sy'n cyd-fynd yn addas iawn â'n hamseriad ni o ran ymadael â'r UE. Anrhydedd rhyfedd fu hwn—yn heriol ac yn peri rhwystredigaeth ar yr un pryd—siarad ynglŷn â'r mater hwn dros fy mhlaid yn ystod fy mlwyddyn gyntaf yn wleidydd etholedig. Dyma'r gwaith a etifeddais i gan Steffan Lewis, a wnaeth waith mor arwyddocaol, ynghyd â Llywodraeth Cymru, wrth gynhyrchu 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Roedd y ddogfen honno'n nodi map eglur ar gyfer ymadael â'r UE a fyddai'n osgoi codi rhwystrau diangen. Ac fe hoffwn i dalu teyrnged i Steffan unwaith eto am ei holl ymdrechion ef yn hyn o beth. Bydd hanes yn edrych yn garedig ar ei ymgais egwyddorol ef i geisio cael cytundeb ar gyfaddawd a oedd yn adlewyrchu canlyniad agos y refferendwm. Ond nid oedd gan San Steffan ddiddordeb mewn cyfaddawdu. Yn wir, roedd hwn yn un o blith llawer o gyfleoedd a gollwyd gan Lywodraethau olynol yn San Steffan i gyflawni Brexit mewn ffordd a oedd yn gweithio—yr holl gyfleoedd a aeth i'r gwellt.
Gan fod San Steffan wedi gwrthod cyfaddawdu, fe ddaeth Plaid Cymru i'r casgliad nad oedd gennym ddewis ond ceisio perswadio Llywodraeth y DU i ennill mandad ar gyfer eu cynlluniau penodol nhw, sef ail refferendwm. Fe wnaethom ni weithio gyda phleidiau eraill i hybu hynny, ond fe danseiliwyd cynlluniau doeth gan ryfyg Llafur a'r Democratiaid Rhyddfrydol yn San Steffan, a'u hargyhoeddodd nhw eu hunain mai'r ffordd i goncro Boris Johnson oedd rhoi iddo'r hyn yn union yr oedd yn ei ddymuno—etholiad cyffredinol; etholiad yr oedden nhw'n credu y gallen nhw ei hennill pan oedd yr holl dystiolaeth yn awgrymu nad oedd Corbyn, Swinson na'r amgylchiadau yn rhoi unrhyw obaith iddyn nhw. Wel, rydym yn y fan lle'r ydym ni. Fe'u profwyd yn anghywir. Llwyddodd Boris Johnson i ennill y mwyafrif yr oedd yn ei ddymuno ac mae hi'n anorfod erbyn hyn y byddwn ni'n ymadael â'r UE ymhen 10 diwrnod, a bydd Brexit caled Torïaidd yn cael ei gyflawni. Felly, ein gwaith ni nawr yw craffu ar y cynlluniau ac amddiffyn buddiannau'r bobl yr ydym ni'n eu cynrychioli.
Mae yna bump o brif resymau pam mae Plaid Cymru wedi dod i'r casgliad nad oes gennym unrhyw ddewis ond pleidleisio yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw: (1) mae'r Bil yn caniatáu i Lywodraeth y DU ddiwygio Deddf Llywodraeth Cymru heb gydsyniad y Senedd hon—mae hynny'n annerbyniol; (2) nid yw'n rhoi unrhyw swyddogaeth i'r Senedd wrth graffu ar fesurau fel masnach a fydd yn cael effaith enfawr ar fywoliaeth pobl Cymru; (3) mae'r diffyg asesiadau o effaith economaidd yn gadael sectorau a phorthladdoedd allweddol yng Nghymru yn y tywyllwch ac yn agored i niwed; (4) mae'r Bil yn dwyn hawliau oddi wrth ffoaduriaid, gweithwyr a dinasyddion yr UE ac, o bosibl, hawliau myfyrwyr Cymru i astudio dramor; (5) mae diystyru estyniad i'r cyfnod pontio yn anghyfrifol ac yn gwneud cytundeb esgyrn noeth neu 'heb gytundeb' yn ganlyniad mwyaf tebygol.
Llywydd, mae Plaid Cymru yn derbyn bod Brexit yn digwydd ac fe fyddwn ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i geisio cael y cytundeb gorau posibl i Gymru. Nid yw'r ddadl hon yn ymwneud ag a fydd Brexit yn digwydd—fe fydd—ond yn hytrach, mae'n ymwneud â sut wlad fyddwn ni yn y blynyddoedd sydd i ddod, oherwydd mae hon yn diriogaeth hollol newydd. Ni chafwyd enghraifft erioed o'r blaen o genedl-wladwriaeth yn ceisio cytundebau masnach lle mae hi'n bwriadu codi rhwystrau a pheidio â'u tynnu nhw i lawr. Mae'n fyd ar ei ben i lawr.
Pan oedd yn rhoi tystiolaeth i'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ychydig wythnosau yn ôl, fe ddyfynnodd y Prif Weinidog sylwebydd a oedd wedi dweud bod blwch Pandora yn cael ei agor gan Brexit. Llywydd, mae blwch Pandora fel arfer yn ffordd o fynegi anhrefn mawr; y rhybudd fod yna angenfilod ar ymyl y map neu, fel y cyfaddefodd David Cameron, roedd refferendwm 2016 yn debygol o ryddhau cythreuliaid, nad oeddem ni'n gwybod dim amdanyn nhw.
Ond, fe fyddai hefyd yn dda inni gofio, ar ôl i bopeth ddod allan o flwch Pandora, roedd un peth ar ôl ynddo—sef gobaith. Fe all gobaith fod ar sawl ffurf. Fe allai fod yn obaith am gytundebau masnach; yn obaith am ddiogelwch; yn obaith am Fil cytundeb ymadael gwell sy'n ystyried barn y Senedd hon mewn gwirionedd; yn obaith am flynyddoedd i ddod sydd ar sawl ffurf eto. I'r rhai ohonom ni sydd ar y meinciau hyn, mae'r gobaith hwnnw yn y pen draw yn ein hannog ni i geisio cael Cymru sy'n bwriadu gweithio'n rhyngwladol, sy'n edrych tuag allan, sef cenedl annibynnol falch ar lwyfan y byd. Felly, gadewch inni ganolbwyntio nid yn unig ar yr hyn a allai fod wedi digwydd; gadewch inni ganolbwyntio ar yr hyn sydd eto i ddod ac wrth wraidd yr holl bethau hyn, y symbyliad pwysicaf un—gobaith.
I thank the First Minister for his motion proposing that we give consent to the European Union (Withdrawal Agreement) Bill, as we should, following the decision of the people of Wales in a referendum. It's astonishing that the First Minister is voting against his own motion, in effect maintaining Welsh Government's opposition to Brexit. That argument should be over; it should've been over on 24 June 2016. The First Minister's predecessor told us then that it was over; that you respected the referendum; that Brexit was going ahead and it was a question of 'how', not 'if'. So, when you say the same today, as you said then, why should we believe you? No matter how many times the Welsh people tell you they want Brexit, you don't want to hear it: 'We know better. You got it wrong, so we've made you vote three times, but we're still going to vote against this today.'
You say that this Bill, that Brexit, how we leave, hasn't be subjected to sufficient scrutiny. The failure to attend Parliament, the opportunity to give appropriate scrutiny. What on earth do you think has been happening for the past three and a half years?
After the referendum, you chose to team up with Plaid Cymru to develop a document, 'Securing Wales' Future', effectively a Brexit in name only. Yet when Theresa May offered you such a remainer's Brexit, with a customs union, with dynamic alignment, you voted against it. Again and again, you teamed up with Plaid Cymru, in other circumstances with the SNP, to try and block Brexit happening. Scotland voted to leave, the SNP want to break up the United Kingdom, as do Plaid Cymru. You, as a Labour Party, as a Welsh Labour Government, are meant to respect the people you claim to represent, the people of Wales who voted to leave in a referendum and who want to stay within a United Kingdom.
So, First Minister, I thanked you and Labour and the Welsh Government last week for what you had done to inadvertently bring about Brexit, yet this week you refuse to recognise that there are consequences to the gamble that you took. First, you decided to turn down Theresa May's deal, despite it being pretty much what you had in your own 'Securing Wales' Future', despite the Counsel General saying he was quite happy with the withdrawal agreement, he'd just like, possibly, some changes to the non-binding political declaration. So, having done that, you now complain that bits of the withdrawal agreement that May was going to have are no longer there. Well, of course they're not. You gambled. We dethroned Theresa May in the European election. She tried to do that. She is no longer Prime Minister because of that. [Interruption.] I'd be delighted to take your intervention.
Rwy'n diolch i'r Prif Weinidog am ei gynnig i roi cydsyniad i Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael), fel y dylem ni ei wneud, yn dilyn penderfyniad pobl Cymru mewn refferendwm. Mae'n rhyfeddol bod y Prif Weinidog yn pleidleisio yn erbyn ei gynnig ef ei hun, i bob pwrpas yn cadw at wrthwynebiad Llywodraeth Cymru i Brexit. Fe ddylai'r ddadl honno fod wedi dod i ben; fe ddylai fod wedi dod i ben ar 24 Mehefin 2016. Dywedodd rhagflaenydd y Prif Weinidog wrthym ni bryd hynny fod y ddadl honno drosodd; eich bod chi am barchu'r refferendwm; bod Brexit am ddigwydd a mater o 'sut' fyddai hynny'n digwydd oedd hi, ac nid 'pe' byddai hynny'n digwydd. Felly, pan ddywedwch yr un peth heddiw ag y gwnaethoch chi bryd hynny, pam y dylem ni eich credu chi? Nid oes gwahaniaeth sawl gwaith y mae pobl Cymru yn dweud wrthych eu bod nhw'n dymuno cael Brexit, nid ydych chi'n clywed hynny: 'Rydym ni'n gwybod yn well. Fe wnaethoch chi gamgymeriad, ac felly rydym ni wedi gwneud ichi bleidleisio tair gwaith, ond rydym eisiau pleidleisio yn erbyn hyn heddiw eto.'
Rydych chi'n dweud bod y Bil hwn, bod Brexit, sut rydym ni am ymadael, heb gael digon o graffu arno. Y methiant i fynd drwy'r Senedd, y cyfle i gael craffu priodol. Beth ar y ddaear ydych chi'n credu sydd wedi bod yn digwydd dros y tair blynedd a hanner diwethaf?
Ar ôl y refferendwm, fe wnaethoch chi ddewis gwneud eich gwely gyda Phlaid Cymru i ddatblygu dogfen, 'Diogelu Dyfodol Cymru', sef Brexit mewn enw yn unig i bob pwrpas. Ac eto, pan wnaeth Theresa May gynnig Brexit fel hyn ichi ar gyfer y rhai oedd yn dymuno aros, gydag undeb tollau, gydag aliniad deinamig, fe wnaethoch chi bleidleisio yn ei erbyn. Dro ar ôl tro, fe wnaethoch chi gydweithio â Phlaid Cymru, ac mewn amgylchiadau eraill gyda'r SNP, i geisio rhwystro Brexit rhag digwydd. Fe bleidleisiodd yr Alban i adael, mae'r SNP yn dymuno torri'r Deyrnas Unedig, fel y mae Plaid Cymru. Fe ddylech chi, y Blaid Lafur, y Llywodraeth Lafur yng Nghymru, barchu'r bobl yr ydych chi'n honni eich bod yn eu cynrychioli, sef pobl Cymru a bleidleisiodd i ymadael mewn refferendwm ac sy'n dymuno aros yn y Deyrnas Unedig.
Felly, Prif Weinidog, roeddwn i'n diolch i chi ac i Lafur ac i Lywodraeth Cymru yr wythnos diwethaf am yr hyn yr oeddech chi wedi ei wneud, yn anfwriadol, i sicrhau bod Brexit yn digwydd. Ac eto i gyd, yr wythnos hon rydych chi'n gwrthod cydnabod bod canlyniadau i'r siawns yr ydych chi wedi ei gymryd. Yn gyntaf, fe wnaethoch chi benderfynu gwrthod bargen Theresa May, er ei bod fwy neu lai'r hyn a oedd gennych chi yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', ac er i'r Cwnsler Cyffredinol ddweud ei fod ef yn ddigon hapus gyda'r cytundeb ymadael, ac y byddai'n hoffi, efallai, gweld rhai newidiadau i'r datganiad gwleidyddol nad yw'n rhwymol. Felly, ar ôl gwneud hynny, rydych nawr yn cwyno nad yw rhai darnau o'r cytundeb ymadael, yr oedd May yn mynd i'w cael, yno mwyach. Wel, wrth gwrs, nad ydynt. Fe wnaethoch chi gymryd eich siawns. Cafodd Theresa May ei disodli yn yr etholiad Ewropeaidd. Fe geisiodd hi wneud hynny. Nid hi yw'r Prif Weinidog erbyn hyn oherwydd hynny. [Torri ar draws.] Fe fyddwn i'n falch o dderbyn eich ymyriad chi.
So, why do you say—? Thank you for taking the intervention. When you say those items with regard to employment protection are not there any longer, 'of course they're not', why do you say, 'of course they're not'? Why should they be taken out? What is the justification for taking them out when they were perfectly acceptable before? This isn't a game of poker; this is a game of good legislation. So, why do you say it was proper to take out the employment rights protection?
Felly, pam ydych chi'n dweud—? Diolch ichi am dderbyn yr ymyriad. Pan ddywedwch chi nad yw'r eitemau hynny o ran amddiffyn cyflogaeth yn bodoli erbyn hyn, 'wrth gwrs nad ydynt', pam ydych chi'n dweud, 'wrth gwrs nad ydynt'? Pam y dylid eu tynnu nhw allan? Beth sy'n cyfiawnhau eu tynnu nhw allan pan oedden nhw'n gwbl dderbyniol o'r blaen? Nid gêm o bocer mo hon; gêm o ddeddfwriaeth dda ydyw. Felly, pam ydych chi'n dweud ei bod yn briodol hepgor amddiffyn hawliau cyflogaeth?
Well, because we had these laws before we joined the European Union and the European Union was there. We had far greater protections for workers' rights in this country than most of those European countries had, which had been gained, largely, by the trade unions. Yet you now ignore that and make out that it's somehow a gift from the European Union rather than from the unions that created your own party. [Interruption.] What happened? You had a balance in Parliament. Theresa May lost the majority. She teamed up with the DUP. You had that situation, you sought to exploit it. But, ultimately, on two occasions, you gambled and you lost. Firstly, you would not agree Theresa May's Brexit in name only, despite it being what you'd argued for when you said you respected the result of the referendum, and then, under Boris Johnson, you voted against the programme motion. There was a majority, just, at Second Reading, but you then decided to vote against that programme motion for a Bill that included many of the things you say you want—notwithstanding we had them before we joined the EU, and we'll have them afterwards, because Boris Johnson and the Conservatives have won an election. They have got a majority of 80. You voted to have that election, the Liberal Democrats voted to have that election, the SNP were arguing to have that election before abstaining, and this is the consequence of that. And you say you don't want to block Brexit, but you've said that before. Why should we believe it now?
And what you do with this tantrum that Welsh Government throws yet again is that you are putting the Sewel convention at risk. You are forcing the UK Government into breaching that convention, notwithstanding that the people of Wales voted for Brexit in a referendum, but you don't like it. We are getting Brexit, it's going to happen, it's going to happen on the terms set by the Conservative Government in Westminster with a majority 80 because of the choices you made. We will leave at the end of this month, and I welcome this morning's letter to my colleague Mandy Jones confirming the flags outside this place will be coming down.
Wel, oherwydd bod y cyfreithiau hyn gennym cyn inni ymuno â'r Undeb Ewropeaidd a bod yr Undeb Ewropeaidd yno. Roedd gennym lawer mwy o amddiffyniadau i hawliau gweithwyr yn y wlad hon nag a oedd gan y rhan fwyaf o'r gwledydd Ewropeaidd hynny, a gafodd eu hennill, i raddau helaeth, gan yr undebau llafur. Eto i gyd, rydych chi'n anwybyddu hynny nawr ac yn datgan mai rhodd gan yr Undeb Ewropeaidd oedd hon rywsut yn hytrach na chan yr undebau a grëwyd eich plaid eich hun. [Torri ar draws.] Beth ddigwyddodd? Roedd gennych gydbwysedd yn y Senedd. Fe gollodd Theresa May y mwyafrif. Fe wnaeth ei gwely gyda'r DUP. Roedd y sefyllfa hon gennych ac roeddech chi'n ceisio manteisio arni. Ond, yn y pen draw, ar ddau achlysur, fe gymeroch chi eich siawns a cholli wnaethoch chi. Yn y lle cyntaf, nid oeddech chi'n cytuno â Brexit Theresa May mewn enw yn unig, er eich bod wedi dadlau drosto pan ddywedasoch eich bod chi'n parchu canlyniad y refferendwm, ac yna, dan Boris Johnson, fe wnaethoch chi bleidleisio yn erbyn cynnig y rhaglen. Fe gafwyd mwyafrif, prin, yn yr Ail Ddarlleniad, ond wedyn fe wnaethoch chi benderfynu pleidleisio yn erbyn cynnig y rhaglen ar gyfer Bil a oedd yn cynnwys llawer o'r pethau yr oeddech chi'n dweud eich bod chi'n awyddus i'w cael—er eu bod nhw gennym ni cyn ymuno â'r UE, ac fe fyddan nhw gennym ni eto, oherwydd mae Boris Johnson a'r Ceidwadwyr wedi ennill etholiad. Mae ganddyn nhw fwyafrif o 80. Fe wnaethoch chi bleidleisio i gael yr etholiad hwnnw, fe bleidleisiodd y Democratiaid Rhyddfrydol o blaid yr etholiad hwnnw, roedd yr SNP yn dadlau dros gael yr etholiad hwnnw cyn iddyn nhw ymatal, a dyma yw canlyniad hynny. Ac rydych chi'n dweud nad ydych chi eisiau rhwystro Brexit, ond rydych chi wedi dweud hynny o'r blaen. Pam ddylem ni gredu hynny nawr?
A'r hyn yr ydych chi'n ei wneud wrth i Lywodraeth Cymru wylltio fel hyn unwaith eto yw peryglu confensiwn Sewel. Rydych chi'n gorfodi Llywodraeth y DU i dorri'r Confensiwn hwnnw, er bod pobl Cymru wedi pleidleisio dros Brexit mewn refferendwm, ond nid ydych chi'n hoffi hynny. Rydym ni'n mynd i gael Brexit, mae'n mynd i ddigwydd, mae'n mynd i ddigwydd ar y telerau a osodwyd gan y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan gyda mwyafrif o 80 oherwydd y dewisiadau a wnaethoch chi. Fe fyddwn ni'n gadael ddiwedd y mis hwn, ac rwy'n croesawu'r llythyr y bore yma at fy nghyd-Aelod Mandy Jones yn cadarnhau y bydd y baneri y tu allan i'r lle hwn yn cael eu tynnu i lawr.
All of them? Every one of them?
Y cyfan i gyd? Pob un ohonyn nhw?
Just the EU.
Dim ond yr UE.
It's a crashing irony, Presiding Officer, to be lectured on democracy by Mark Reckless, but let me say this: the Conservative argument that has been given to them by their bosses in London is that we have no right to oppose this Bill, that we have to accept whatever Bill is written in Downing Street and driven through the House of Commons, that this Parliament has no right to a view, that this Parliament has no right to express its opinion on whatever clauses are drafted by Boris Johnson, that we have no rights—[Interruption.]—that we have no rights. So much for taking back control. We no longer have these rights.
We were told that we had no right, of course, to oppose the previous Bills. This is the third iteration of this particular Bill, and we were told, clearly by the same people, that we had no right to oppose or comment upon either the first or the second iteration of this legislation. We were told the same thing. In this new British democracy, we do not have a right to oppose what the Executive demand of us, we have only the right to agree. That's not much of a democracy, is it?
We were told that this would enhance the role of the British Parliament and of the Scottish and Welsh Parliaments and the Northern Irish Assembly. And then we are told that the clauses that submit the Executive to the control of Parliament are to be deleted from this Bill. So, there won't be any examination of a negotiating mandate, there won't be any reporting either to this Parliament or to the UK Parliament, there won't be any democratic scrutiny and there won't be any democratic accountability. And then we're told that we've just got to vote for it—that we've just got to vote for it—that whatever else is taken and removed from this Bill, we've got to sit there and take our medicine. That doesn't sound like democracy to me.
And then we're told that because Bill Cash has had this fantasy of parliamentary sovereignty we have to accept another clause imposing the sovereignty of the British Parliament upon the interests of the people of Wales, the people, Mark, who elected us—elected us. I'll show you a dictionary. The people to whom we will be accountable next year. When I face the electorate in Blaenau Gwent, let me tell you this: I will not be running—[Interruption.] You don't know the people of Blaenau Gwent; they don't know you either. They will not be asking me what didn't I do; they'll be asking me what did I do. What did I do to defend our democracy? The First Minister will remember the rally for the national health service in Tredegar last summer where we spoke up for Welsh democracy, and we will not acquiesce today in the hollowing out of that democracy.
So, this Parliament will stand for scrutiny. We will stand up for accountability and we will stand up for our rights. We will stand up for our democratically given right to disagree, to oppose and to stand up for that which we were elected to do.
Let me say this: I listened to Conservative colleagues telling us that we cannot oppose. They've done nothing but oppose for 20 years, and they'll be opposing later this afternoon, and I support them in their right to oppose the legislation of this Government. It is right and proper that the Conservatives be given the opportunity to oppose, and to articulate and to argue their case. It is also right and proper that this place be given the same opportunity.
Let me close by saying this: this is a very, very serious piece of legislation, not simply because of what it does in terms of Brexit, but what it does in terms of our own constitution. This is the dismantling of the Sewel convention. The points made by the Member for Pontypridd were absolutely clear. The UK Government has got this wrong. This is not an opportunity to legislate without the consent of this place, of the Scottish Parliament, of the Northern Irish Assembly, because it is extraordinary. It is because these are extraordinary times that that consent must be demanded and the not giving of that consent must be recognised. I cannot think of a time when the UK Parliament can have simply been so careless with the powers of the Parliaments of the United Kingdom, and then tell us that we have no choice but to acquiesce. This is a Bill that will not simply deliver Brexit, but could start to deliver the dismantling and the unraveling of the United Kingdom.
Mae'n eironig iawn, Llywydd, cael pregeth ar ddemocratiaeth gan Mark Reckless, ond gadewch i mi ddweud hyn: dadl y Ceidwadwyr a roddwyd iddyn nhw gan eu penaethiaid yn Llundain yw nad oes gennym ni hawl i wrthwynebu'r Bil hwn, bod yn rhaid i ni dderbyn pa bynnag Fil a gaiff ei ysgrifennu yn Stryd Downing a'i anfon drwy Dŷ'r Cyffredin, nad oes gan y Senedd hon unrhyw hawl i farn, nad oes gan y Senedd hon unrhyw hawl i fynegi ei barn ar ba gymalau bynnag a gaiff eu drafftio gan Boris Johnson, nad oes gennym ni ddim hawliau—[Torri ar draws.]—nad oes gennym ni ddim hawliau. Dydym ni ddim yn adennill rheolaeth. Nid yw'r hawliau hyn gennym ni mwyach.
Dywedwyd wrthym ni nad oedd gennym ni hawl, wrth gwrs, i wrthwynebu'r Biliau blaenorol. Dyma drydydd fersiwn y Bil penodol hwn, a dywedwyd wrthym ni, yn amlwg gan yr un bobl, nad oedd gennym ni hawl i wrthwynebu na nodi sylwadau ar y fersiwn gyntaf na'r ail fersiwn o'r ddeddfwriaeth hon. Dywedwyd yr un peth wrthym ni. Yn y ddemocratiaeth Brydeinig newydd hon, nid oes gennym ni'r hawl i wrthwynebu'r hyn y mae'r Weithrediaeth yn galw amdano gennym, y cyfan sydd gennym ni yw'r hawl i gytuno. Nid yw hynny'n fawr o ddemocratiaeth, ydy e'?
Dywedwyd wrthym ni y byddai hyn yn gwella swyddogaeth Senedd Prydain a Senedd Cymru a Senedd Yr Alban a Chynulliad Gogledd Iwerddon. Ac yna dywedir wrthym ni y bydd y cymalau sy'n cyflwyno'r Weithrediaeth i reolaeth y Senedd yn cael eu dileu o'r Bil hwn. Felly, ni fydd unrhyw archwiliad o fandad negodi, ni fydd unrhyw adrodd naill ai i'r Senedd hon nac i Senedd y DU, ni fydd unrhyw graffu democrataidd ac ni fydd unrhyw atebolrwydd democrataidd. Ac yna dywedir wrthym bod yn rhaid i ni bleidleisio o'i blaid—bod yn rhaid i ni bleidleisio o'i blaid—beth bynnag arall sy'n cael ei gymryd a'i ddileu o'r Bil hwn, mae'n rhaid i ni eistedd yno a derbyn hynny. Nid yw hynny'n swnio fel democratiaeth i mi.
Ac yna dywedir wrthym ni, oherwydd bod Bill Cash wedi cael y ffantasi hwn o sofraniaeth seneddol bod yn rhaid i ni dderbyn cymal arall sy'n gorfodi sofraniaeth Senedd Prydain ar fuddiannau pobl Cymru, y bobl, Mark, sydd wedi ein hethol ni—sydd wedi ein hethol. Fe ddangosaf i eiriadur i chi. Y bobl y byddwn ni'n atebol iddyn nhw y flwyddyn nesaf. Pan fyddaf i'n wynebu'r etholwyr ym Mlaenau Gwent, gadewch i mi ddweud hyn wrthych chi: ni fyddaf i'n rhedeg—[Torri ar draws.] Dydych chi ddim yn adnabod pobl Blaenau Gwent; dydyn nhw ddim yn eich adnabod chithau ychwaith. Fyddan nhw ddim yn gofyn i mi beth nad wyf i wedi ei wneud; byddan nhw'n gofyn i mi beth yr wyf i wedi ei wneud. Beth wnes i i amddiffyn ein democratiaeth? Bydd y Prif Weinidog yn cofio'r rali ar gyfer y Gwasanaeth Iechyd Gwladol yn Nhredegar yr haf diwethaf pryd y buom yn siarad dros ddemocratiaeth yng Cymru, ac ni fyddwn yn cydsynio heddiw i lastwreiddio'r ddemocratiaeth honno.
Felly, bydd y Senedd hon yn sefyll dros graffu. Byddwn yn sefyll dros atebolrwydd a byddwn yn sefyll dros ein hawliau. Byddwn yn sefyll dros ein hawl ddemocrataidd i anghytuno, i wrthwynebu ac i sefyll dros yr hyn y cawsom ein hethol i'w wneud.
Gadewch i mi ddweud hyn: gwrandewais ar fy nghyd-Aelodau Ceidwadol yn dweud wrthym na allwn ni wrthwynebu. Nid ydyn nhw wedi gwneud dim ond gwrthwynebu am 20 mlynedd, a byddan nhw'n gwrthwynebu yn ddiweddarach y prynhawn yma, ac rwy'n eu cefnogi nhw yn eu hawl i wrthwynebu deddfwriaeth y Llywodraeth hon. Mae'n iawn ac yn briodol bod y Ceidwadwyr yn cael y cyfle i wrthwynebu, ac i fynegi a dadlau eu hachos. Mae hefyd yn iawn ac yn briodol bod y lle hwn yn cael yr un cyfle.
Gadewch i mi gloi drwy ddweud hyn: mae hwn yn ddarn difrifol iawn o ddeddfwriaeth, nid yn unig oherwydd yr hyn y mae'n ei wneud o ran Brexit, ond yr hyn y mae'n ei wneud o ran ein cyfansoddiad ein hunain. Mae hyn yn chwalu Confensiwn Sewel. Roedd y pwyntiau a wnaed gan yr Aelod dros Bontypridd yn gwbl glir. Mae Llywodraeth y DU yn anghywir ynglŷn â hyn. Nid yw hwn yn gyfle i ddeddfu heb gydsyniad y lle hwn, Senedd yr Alban, Cynulliad Gogledd Iwerddon, oherwydd mae hyn yn eithriadol. Oherwydd bod hwn yn gyfnod eithriadol mae'n rhaid mynnu'r cydsyniad hwnnw ac mae'n rhaid cydnabod nad yw'r caniatâd hwnnw'n cael ei roi. Ni allaf feddwl am adeg pan fo Senedd y DU wedi bod mor ddiofal o ran pwerau Seneddau'r Deyrnas Unedig, a dweud wrthym wedyn nad oes gennym ni unrhyw ddewis heblaw cydsynio. Mae hwn yn Fil a fydd nid yn unig yn cyflawni Brexit, ond a allai ddechrau cyflawni datgymaliad a datgysylltiad y Deyrnas Unedig.
Gareth Bennett.
Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd.
Diolch, Llywydd.
Who's that?
Pwy yw hwnna?
Who are you, by the way, sir? [Interruption.] Well, yes, professor—
Pwy ydych chi, gyda llaw, syr? [Torri ar draws.] Wel, ie, yr athro—
Allow the Member to start his speech, please.
Gadewch i'r Aelod ddechrau ei araith, os gwelwch yn dda.
Such a well-earned professorship.
Thank you again, Llywydd. Well, it's been an interesting debate today, but I really do think that the First Minister, in opposing this LCM, must be a sucker for punishment. Since seeing his side lose the Brexit debate in 2016, when they lost the referendum not only in the UK but also here in Wales, he has been at the heart of trying to stop Brexit from happening for the past three and a half years. The result of that was that Labour just got hammered at the general election. Perhaps there is something that the First Minister and his Welsh Labour Party need to realise: the longer and louder they continue to oppose Brexit, the more they will suffer at the polls. Don't think that the 2019 general election is the low point. It may not be. There may yet be worse to come for them. Just a thought—and a good job one of your friends is buggering off to Aberystwyth to miss it.
I see that the First Minister is today following the example of the Scottish Parliament. Alas for the First Minister, at least Miss Sturgeon can claim that her region of the UK voted to remain. The First Minister can't even claim that, because Wales, of course, voted to leave. In any event, the devolved bodies of the UK were not set up for this kind of purpose. They were set up to allow for scrutiny in certain devolved policy areas such as health, housing and education. They were not supposed to interfere with the workings of the UK Government as regards clearly non-devolved areas such as foreign policy and international trade deals. The First Minister and his colleagues, like Mick Antoniw and Alun Davies, keep pushing the envelope on this, but they should be aware that, outside the Cardiff Bay bubble, most ordinary people in Wales will not be impressed by any of their words. Many people may come to the logical conclusion that, if the First Minister and the Assembly wilfully obstruct the wishes of the people of Wales for this long and this loud, then the First Minister must himself be abolished and the Assembly must also be abolished. Those, of course, are conclusions that I myself reached some time ago. Diolch yn fawr. [Interruption.]
Swydd athro mor haeddiannol.
Diolch eto, Llywydd. Wel, mae wedi bod yn ddadl ddiddorol heddiw, ond rwy'n credu mewn gwirionedd bod yn rhaid bod y Prif Weinidog, wrth wrthwynebu'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, yn mwynhau cael ei gosbi. Ers gweld ei ochr ef yn colli'r ddadl Brexit yn 2016, pan wnaethon nhw golli'r refferendwm nid yn unig yn y DU ond yma yng Nghymru hefyd, mae wedi bod wrth wraidd ceisio atal Brexit rhag digwydd dros y tair blynedd a hanner diwethaf. Canlyniad hynny fu bod Llafur newydd gael ei chwalu yn yr etholiad cyffredinol. Efallai fod rhywbeth y mae angen i'r Prif Weinidog a'i Blaid Lafur Gymreig ei sylweddoli: po hwyaf ac uchaf eu cloch y maen nhw'n parhau i wrthwynebu Brexit, y mwyaf y byddan nhw'n dioddef mewn etholiadau. Peidiwch â meddwl mai etholiad cyffredinol 2019 yw'r pwynt isaf. Efallai na fydd. Mae'n bosibl y bydd gwaeth i ddod ar eu cyfer nhw eto. Dim ond rhywbeth i feddwl amdano—ac mae'n dda bod un o'ch ffrindiau yn ei heglu hi am Aberystwyth er mwyn ei osgoi.
Rwy'n gweld bod y Prif Weinidog heddiw yn dilyn esiampl Senedd yr Alban. Yn anffodus i'r Prif Weinidog, o leiaf gall Miss Sturgeon hawlio bod ei rhanbarth hi o'r DU wedi pleidleisio dros aros. Ni all y Prif Weinidog hyd yn oed hawlio hynny, oherwydd pleidleisiodd Cymru, wrth gwrs, i adael. Beth bynnag, ni chafodd cyrff datganoledig y DU eu sefydlu ar gyfer y math hwn o ddiben. Fe'u sefydlwyd er mwyn caniatáu ar gyfer craffu mewn meysydd polisi datganoledig penodol megis iechyd, tai ac addysg. Nid oedden nhw i fod i ymyrryd yng ngwaith Llywodraeth y DU mewn meysydd y mae'n amlwg nad ydyn nhw wedi'u datganoli fel polisi tramor a chytundebau masnach rhyngwladol. Mae'r Prif Weinidog a'i gyd-Aelodau, fel Mick Antoniw ac Alun Davies, yn dal i wthio'r ffiniau ar hyn, ond dylen nhw fod yn ymwybodol, y tu allan i swigen Bae Caerdydd, na fydd unrhyw rai o'u geiriau yn gwneud argraff dda ar y rhan fwyaf o bobl gyffredin yng Nghymru. Efallai y daw llawer o bobl i'r casgliad rhesymegol, os bydd y Prif Weinidog a'r Cynulliad yn fwriadol yn rhwystro dymuniadau pobl Cymru am gyhyd â hyn ac mor uchel â hyn, yna bydd yn rhaid dileu'r Prif Weinidog ei hun a chael gwared ar y Cynulliad hefyd. Mae'r rheini, wrth gwrs, yn gasgliadau yr wyf i fy hun wedi dod iddyn nhw gryn amser yn ôl. Diolch yn fawr. [Torri ar draws.]
What happened there? [Laughter.] Oh, that was the end. Okay, fine. David Melding.
Beth ddigwyddodd yn y fan yna? [Chwerthin.] O, dyna oedd y diwedd. Iawn, o'r gorau. David Melding.