Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
21/01/2020Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Angela Burns.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Angela Burns.
1. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella'r gwasanaeth iechyd dros y flwyddyn sydd i ddod? OAQ54972
1. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government's priorities for improving the health service over the coming year? OAQ54972
Llywydd, I thank the Member for that question.
Amongst our priorities for the coming year are the investment of record sums across our health and social care system, the training of record numbers of clinical professionals to create the workforce of the future and defending Wales against any attempts by the UK Government to put the NHS up for sale.
Llywydd, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna.
Ymhlith ein blaenoriaethau ar gyfer y flwyddyn i ddod mae buddsoddi'r symiau uchaf erioed ar draws ein system iechyd a gofal cymdeithasol, hyfforddi'r nifer uchaf erioed o weithwyr clinigol proffesiynol i greu gweithlu'r dyfodol ac amddiffyn Cymru rhag unrhyw ymgais gan Lywodraeth y DU i roi'r GIG ar werth.
Well, First Minister, as you know, recent weeks have brought to the fore the current pressures that are facing the Welsh NHS—'winter pressures', as we like to term them, though the reality is that they are there for most of the year. Now, in the words of Dr Phil Banfield, the British Medical Association Cymru Wales consultant committee chair, he said
'It is clear from the latest developments that things are getting worse not better.'
He also went on to state that
'Care will suffer if something isn't done about this now. This must be taken seriously. There is a real chance of lives being needlessly lost.'
First Minister, the BMA also go on to suggest, as many of us have in this Chamber suggested, the various things that need to be done to alleviate winter pressures and the kinds of areas that we need to look at, from increasing beds in hospitals, to increasing people's ability to come out of hospital and be supported in the community, to ensuring that only the people who need to go into hospital go into hospital. So, we're four years in, and this was a priority of the Welsh Government. Can you please tell us, in the remaining year that we have, whether or not you'll finally be able to address this very serious issue? And it is serious, because I want to end on this one note. Dr Banfield, who represents a great many people in the health NHS goes on to say that the staff pressures are intolerable, and that patients' lives are at risk. This is not an acceptable situation.
Wel, Prif Weinidog, fel y gwyddoch, mae'r pwysau presennol sy'n wynebu GIG Cymru wedi dod i'r amlwg yn yr wythnosau diwethaf—'pwysau'r gaeaf', fel yr ydym ni'n hoffi eu galw, er mai'r realiti yw eu bod nhw yno yn ystod y rhan fwyaf o'r flwyddyn. Nawr, yng ngeiriau Dr Phil Banfield, Cadeirydd pwyllgor ymgynghorol Cymdeithas Feddygol Prydain Cymru, dywedodd
Mae'n amlwg o'r datblygiadau diweddaraf bod pethau'n mynd yn waeth nid yn well.
Aeth ymlaen hefyd i ddweud
Bydd gofal yn dioddef os na wneir rhywbeth am hyn nawr. Mae'n rhaid cymryd hyn o ddifrif. Mae'n gwbl bosibl y gallai bywydau gael eu colli'n ddiangen.
Prif Weinidog, mae Cymdeithas Feddygol Prydain hefyd yn mynd ymlaen i awgrymu, fel y mae llawer ohonom ni yn y Siambr hon wedi awgrymu, y gwahanol bethau y mae angen eu gwneud i leddfu pwysau'r gaeaf a'r mathau o feysydd y mae angen i ni eu hystyried, o gynyddu nifer y gwelyau mewn ysbytai, i gynyddu gallu pobl i ddod allan o'r ysbyty a chael eu cynorthwyo yn y gymuned, i sicrhau mai dim ond y bobl y mae angen iddyn nhw fynd i'r ysbyty sy'n mynd i'r ysbyty. Felly, mae pedair blynedd wedi mynd heibio, ac roedd hyn yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. A allwch chi ddweud wrthym ni, os gwelwch yn dda, yn y flwyddyn sydd gennym ni ar ôl, a fyddwch chi'n gallu mynd i'r afael â'r mater difrifol iawn hwn o'r diwedd? Ac mae'n ddifrifol, oherwydd rwyf i eisiau cloi ar yr un nodyn hwn. Mae Dr Banfield, sy'n cynrychioli llawer iawn o bobl yn y GIG iechyd, yn mynd ymlaen i ddweud bod y pwysau ar staff yn annioddefol, a bod bywydau cleifion mewn perygl. Nid yw hon yn sefyllfa dderbyniol.
Well, Llywydd, let me agree with something that the Member said at the start of her question, because nine of the last 11 months in the Welsh NHS have been the busiest months of that sort on record. So, she is right to say that the pressures in the Welsh NHS are relentless; that the demand grows all the time. But she then goes on simply to focus on the supply side, as though the answer to the health service is just continually to ratchet up the services that are provided, in pursuit of ever-growing demand. And that is not an answer to the health service. We do all of that. We go on every year. We have a record number of professionals working in the health service in Wales. We now have more people working in the NHS in Wales than in the whole of the British Army. More than 92,000 people are employed to provide the service that Angela Burns refers to. As a result of winter pressure planning, there will be 400 more beds, or bed-equivalent services, available in this winter than there otherwise would have been.
The Member referred to the services that are there to keep people out of hospital. My understanding, from management information, is that we will have seen a fall in delayed transfers of care in December of last year because of the enormous efforts that are made by our local authorities to provide those services. But when you have a rising tide of people coming through the door; when those people are often elderly, where their needs are often complex, where they do need to be in hospital—. I agree completely with what Angela Burns said, but only somebody who needs to be in hospital should be in hospital. But the number of over-75-year-olds presenting at the front door of the Welsh NHS, who then need—and genuinely need—a hospital bed, has been at the highest it has ever been over this winter.
So, wherever we can, we need services that divert people from the highest level of intensity in the hospital sector, deescalating need, using community pharmacies before you go to the doctor, all of those things—they are all happening in the Welsh NHS, but they happen against a pattern of demand that means you have to run even faster simply to stand still.
Wel, Llywydd, gadewch i mi gytuno â rhywbeth a ddywedodd yr Aelod ar ddechrau ei chwestiwn, oherwydd mae naw o'r 11 mis diwethaf yn y GIG yng Nghymru wedi bod y misoedd prysuraf o'r math hwnnw a gofnodwyd erioed. Felly, mae hi'n iawn i ddweud bod y pwysau yn y GIG yng Nghymru yn ddi-baid; bod y galw'n tyfu drwy'r amser. Ond mae hi wedyn yn mynd ymlaen i ganolbwyntio ar yr ochr gyflenwi yn unig, fel pe byddai'r ateb i'r gwasanaeth iechyd yw parhau i ehangu'r gwasanaethau a ddarperir yn unig, gan fynd ar drywydd galw bythol gynyddol. Ac nid yw hwnnw'n ateb i'r gwasanaeth iechyd. Rydym ni'n gwneud hynny i gyd. Rydym ni'n parhau bob blwyddyn. Mae gennym ni'r nifer uchaf erioed o weithwyr proffesiynol yn gweithio yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru. Erbyn hyn mae gennym ni fwy o bobl yn gweithio yn y GIG yng Nghymru nag yn holl Fyddin Prydain. Cyflogir mwy na 92,000 o bobl i ddarparu'r gwasanaeth y mae Angela Burns yn cyfeirio ato. O ganlyniad i gynllunio ar gyfer pwysau'r gaeaf, bydd 400 yn fwy o welyau, neu wasanaethau sy'n cyfateb i welyau, ar gael y gaeaf hwn nag a fyddai wedi bod ar gael fel arall.
Cyfeiriodd yr Aelod at y gwasanaethau sydd ar gael i gadw pobl allan o'r ysbyty. Fy nealltwriaeth i, o wybodaeth reoli, yw y byddwn ni wedi gweld gostyngiad i nifer yr achosion o oedi wrth drosglwyddo gofal ym mis Rhagfyr y llynedd oherwydd yr ymdrechion aruthrol a wneir gan ein hawdurdodau lleol i ddarparu'r gwasanaethau hynny. Ond pan fydd llanw cynyddol o bobl yn dod drwy'r drws; pan fydd y bobl hynny yn aml yn oedrannus, pan fo'u hanghenion yn aml yn gymhleth, pan fo angen iddyn nhw fod yn yr ysbyty—. Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd Angela Burns, ond dim ond rhywun sydd angen bod mewn ysbyty ddylai fod yn yr ysbyty. Ond mae nifer y bobl dros 75 oed sy'n cyflwyno eu hunain wrth ddrws ffrynt GIG Cymru, sydd wedyn angen—a gwir angen—gwely mewn ysbyty, wedi bod ar ei uchaf erioed yn ystod y gaeaf hwn.
Felly, lle bynnag y gallwn ni, rydym ni angen gwasanaethau sy'n dargyfeirio pobl o'r lefel uchaf o ddwyster yn y sector ysbytai, gan leihau angen, defnyddio fferyllfeydd cymunedol cyn i chi fynd at y meddyg, yr holl bethau hynny—maen nhw i gyd yn digwydd yn y GIG yng Nghymru, ond maen nhw'n digwydd yn erbyn patrwm o alw sy'n golygu bod yn rhaid i chi redeg hyd yn oed yn gyflymach dim ond i sefyll yn llonydd.
Her sylfaenol ydy symud tuag at system sydd yn wirioneddol ataliol ei natur. Dŷn ni ddim yn gweld hynny o ran polisi ar hyn o bryd; dŷn ni ddim yn ei weld o o ran y ffordd mae cyllidebau yn cael eu rhannu. A wnaiff y Prif Weinidog sylweddoli bod angen blaenoriaethu go iawn rŵan yr angen i ffeindio ffyrdd o bontio at fath newydd o NHS, o allu buddsoddi yn yr ataliol—yn cynnwys isadeiledd ataliol, adnoddau chwaraeon, adnoddau ymarfer corff, adnoddau cadw'n heini, ac ati—neu, fel arall, pwll diwaelod fydd yr NHS? Mae angen y trawsnewidiad yna nad ydym ni'n ei weld ar hyn o bryd.
A fundamental challenge is to move towards a system that is truly preventative. We don't see that in terms of policy at the moment, and we don't see it in terms of how budgets are divvied up. So, will the First Minister realise that we need real prioritisation now? We need to find ways of moving towards a new kind of NHS, and of being able to invest in the preventative—including preventative infrastructure, sports resources, physical exercise resources, and resources for keep fit—or the NHS will be a bottomless pit. We need that transformation that we are not currently seeing.
Wel, wrth gwrs dwi'n cytuno, Llywydd. A beth rŷm ni'n gallu ei wneud i atal pobl heb gael—. Sori.
Well, of course I agree, Llywydd. The things that we could do to prevent people from—. Sorry.
—to prevent people from needing access to the health service, that, of course, is a proper investment in the future; it's not an answer to the person aged over 75 who needs services in the here and now. The parliamentary review, in which parties across this Chamber participated, provides a bridge of that sort. It describes how you can incrementally—because that is the only way you can do it—shift the system so there is greater emphasis on prevention, and therefore a reduced need for people to seek help in the most intense part of the system. That doesn't help people whose needs for that sort of help are in the present day, and you can't not attend to those needs.
And prevention is not the responsibility of the national health service; prevention is something that you can only bring about where you have all public services invested in doing that and where you have a relationship with the user in which they too play their part. We talk often on the floor of the Assembly about co-production, and the need to capture the contribution that users make, and nowhere is that contribution more important to capture than if we are genuinely to have preventative services. Because most of all, that relies on what individuals can do to make sure that the harm that would otherwise happen in their own lives is avoided.
—i atal pobl rhag bod angen mynediad at y gwasanaeth iechyd, mae hwnnw, wrth gwrs, yn fuddsoddiad priodol yn y dyfodol; nid yw'n ateb i'r sawl sydd dros 75 oed sydd angen gwasanaethau yn y fan a'r lle. Mae'r adolygiad seneddol, y cymerodd pleidiau ar draws y Siambr hon ran ynddo, yn darparu pont o'r math hwnnw. Mae'n disgrifio sut y gallwch chi newid y system gam wrth gam—oherwydd dyna'r unig ffordd y gallwch chi ei wneud—fel bod mwy o bwyslais ar atal, ac felly llai o angen i bobl geisio cymorth yn rhan fwyaf dwys y system. Nid yw hynny'n helpu pobl y mae eu hanghenion am y math hwnnw o gymorth yn bodoli nawr, ac na allwch chi beidio â rhoi sylw i'r anghenion hynny.
Ac nid cyfrifoldeb y gwasanaeth iechyd gwladol yw atal; mae atal yn rhywbeth y gallwch chi ei gyflwyno dim ond pan fo gennych chi'r holl wasanaethau cyhoeddus wedi ymrwymo i wneud hynny a phan fo gennych chi berthynas gyda'r defnyddiwr lle mae hwythau hefyd yn chwarae eu rhan. Rydym ni'n siarad yn aml ar lawr y Cynulliad am gyd-gynhyrchu, a'r angen i gofnodi'r cyfraniad y mae defnyddwyr yn ei wneud, ac nid oes unrhyw amgylchiadau lle mae cofnodi'r cyfraniad hwnnw yn bwysicach nag os ydym ni wir yn mynd i gael gwasanaethau ataliol. Oherwydd yn anad dim, mae hynny'n dibynnu ar yr hyn y gall unigolion ei wneud i sicrhau bod y niwed a fyddai'n digwydd fel arall yn eu bywydau eu hunain yn cael ei osgoi.
Minister, I see that a worldwide study has revealed that sepsis is now a bigger killer than cancer, and instances of it are increasing in England and Wales. What assessment has the Welsh Government made of this, and how is your Government going to ensure that the Welsh NHS is prepared for this over the coming year?
Gweinidog, rwy'n gweld bod astudiaeth fyd-eang wedi datgelu bod sepsis yn lladdwr mwy na chanser erbyn hyn, a bod enghreifftiau ohono ar gynnydd yng Nghymru a Lloegr. Pa asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o hyn, a sut mae eich Llywodraeth yn mynd i sicrhau bod GIG Cymru yn barod am hyn yn ystod y flwyddyn nesaf?
I thank the Member for that important supplementary question. I should just make it clear that sepsis numbers in Wales are falling and not rising, so the figures that were published are not Welsh figures—they have fallen in Wales since 2016. And that is because of some really groundbreaking work that has been done by clinicians here in Wales, led by some very far-sighted and committed clinicians, who have developed the early-warning signs system that we have for sepsis here in Wales, which is now being adopted in other parts of the health service more broadly, which makes sure that people are alert to those early signs that can easily enough be confused as a sign of something other than sepsis, to do the six steps that you need to take as a clinician to test for whether sepsis is what you're seeing in front of you, then to take rapid action. It's a really important issue, but I think we can genuinely claim that we have been in front of this debate in Wales, and that's why the figures in Wales have been falling.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol pwysig yna. Dylwn ei gwneud yn eglur bod niferoedd sepsis yng Nghymru yn gostwng a ddim yn codi, felly nid yw'r ffigurau a gyhoeddwyd yn ffigurau ar gyfer Cymru—maen nhw wedi gostwng yng Nghymru ers 2016. Ac mae hynny oherwydd gwaith arloesol iawn a wnaed gan glinigwyr yma yng Nghymru, o dan arweiniad rhai clinigwyr craff ac ymroddedig iawn, sydd wedi datblygu'r system arwyddion rhybudd cynnar sydd gennym ni ar gyfer sepsis yma yng Nghymru, sydd bellach yn cael ei mabwysiadu mewn rhannau eraill o'r gwasanaeth iechyd yn fwy cyffredinol, sy'n sicrhau bod pobl yn effro i'r arwyddion cynnar hynny y gellir eu drysu'n ddigon hawdd fel arwydd o rywbeth heblaw sepsis, i ddilyn y chwe cham y mae angen i chi eu cymryd fel clinigydd i brofi ai sepsis yw'r hyn yr ydych chi'n ei weld o'ch blaen, ac yna cymryd camau cyflym. Mae'n fater pwysig iawn, ond rwy'n credu y gallwn ni hawlio'n wirioneddol ein bod ni wedi bod y tu blaen i'r ddadl hon yng Nghymru, a dyna pam mae'r ffigurau yng Nghymru wedi bod yn gostwng.
First Minister, I've raised with yourself the situation in Cwm Taf Morgannwg University Health Board many times, in respect of ambulance handovers. And it's fair to say that, in recent years, they have developed an excellent model, where they receive the patients from the ambulance, to free up the ambulances. But of course it also requires that there is the investment at the other end in terms of those who are in beds being able to leave; that they have the right social service support, and so on. Now, it is clear that, this year, that has been working, but there are considerable pressures, so I've had a number of examples reported to me.
I think there are two issues, really, that I'd like to consider. To what extent has that model that was developed in Cwm Taf been rolled out amongst other health boards? But secondly, what evaluation is taking place of the pressures that clearly exist at the co-ordination with the social services side, so that beds—people are able to leave hospital when they're ready to do so, obviously freeing up space, and also then freeing up the ambulance service? And I suppose finally on that is really the recognition, I think, of the professionalism and dedication of our ambulance services. Because, at this time of year, their responses and their commitment are second to none.
Prif Weinidog, rwyf i wedi codi gyda chi eich hun y sefyllfa ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg lawer gwaith, o ran trosglwyddiadau ambiwlansys. Ac mae'n deg dweud eu bod nhw, dros y blynyddoedd diwethaf, wedi datblygu model rhagorol, lle maen nhw'n derbyn y cleifion o'r ambiwlans, er mwyn rhyddhau'r ambiwlansys. Ond wrth gwrs mae hefyd yn ei gwneud hi'n ofynnol bod buddsoddiad ar y pen arall o ran y rhai sydd mewn gwelyau yn gallu gadael; eu bod nhw'n cael y cymorth priodol gan y gwasanaethau cymdeithasol, ac yn y blaen. Nawr, mae'n amlwg bod hynny wedi bod yn gweithio eleni, ond ceir pwysau sylweddol, felly rwyf i wedi cael fy hysbysu am nifer o enghreifftiau.
Rwy'n credu bod dau fater, mewn gwirionedd, yr hoffwn i eu hystyried. I ba raddau y mae'r model hwnnw a ddatblygwyd yng Nghwm Taf wedi cael ei gyflwyno ymhlith byrddau iechyd eraill? Ond yn ail, pa werthusiad sy'n cael ei gynnal o'r pwysau sy'n amlwg yn bodoli ar y cydgysylltiad gyda'r ochr gwasanaethau cymdeithasol, fel bod gwelyau—bod pobl yn gallu gadael yr ysbyty pan fyddan nhw'n barod i wneud hynny, gan ryddhau lle, yn amlwg, a hefyd rhyddhau'r gwasanaeth ambiwlans wedyn? Ac yn olaf ynglŷn â hynny mae'n debyg, mae'r gydnabyddiaeth, rwy'n credu, o broffesiynoldeb ac ymroddiad ein gwasanaethau ambiwlans. Oherwydd, ar yr adeg hon o'r flwyddyn, mae eu hymatebion a'u hymrwymiad heb eu hail.
Well, Llywydd, I'm very glad to put on record the appreciation of the Welsh Government for all those who work at the front line of our health services under the unremitting pressures that have been there, not just over the winter, but as Angela Burns said, over many months before that. There is a lot that other people can learn from the Cwm Taf experience of handover of people from ambulances into hospitals and that's why we have a national approach to the development of ambulance services.
Mick Antoniw is right, of course, to point to the pressures that are there in our social services, as well as the health service. I mentioned in my answer to Angela Burns that there are 400 bed or bed-equivalent services being produced over this winter in addition to the normal services. About 160 of those are actually in social care, providing places where people can be safely looked after in the community, either rapidly discharged from hospital or preventing admission in the first place.
But, as I've also said previously on the floor of the Assembly, what local authorities are facing, in some ways, is a consequence of the success that they have achieved in reducing the need for residential care here in Wales. I remember reading predictions at the start of devolution that told us there would be thousands more elderly people in residential care in Wales by today and that we needed to start preparing for that. In fact, what local authorities have done is to strengthen community services so that that explosion in the need for residential care hasn't happened.
But when you are looking after more people—more fragile people, people with higher levels of need and greater intensity of service in the community—then the challenge of keeping those people well, keeping them active, returning them to their homes when they have an acute episode of care, is a genuine challenge. Of course we track it; of course we talk through the regional partnership boards and with our colleagues, and we will learn the lessons from this winter, as we begin planning—as we soon will—for the winter of next year.
Wel, Llywydd, rwy'n falch iawn o gofnodi gwerthfawrogiad Llywodraeth Cymru i bawb sy'n gweithio ar reng flaen ein gwasanaethau iechyd o dan y pwysau di-baid sydd wedi bod yno, nid yn unig dros y gaeaf, ond fel y dywedodd Angela Burns, dros fisoedd lawer cyn hynny. Mae llawer y gall pobl eraill ei ddysgu o brofiad Cwm Taf o drosglwyddo pobl o ambiwlansys i ysbytai a dyna pam mae gennym ni ddull cenedlaethol o ddatblygu gwasanaethau ambiwlans.
Mae Mick Antoniw yn iawn, wrth gwrs, i gyfeirio at y pwysau sydd yn ein gwasanaethau cymdeithasol, yn ogystal â'r gwasanaeth iechyd. Soniais yn fy ateb i Angela Burns bod 400 o wasanaethau gwelyau neu'n cyfateb i welyau yn cael eu cynhyrchu dros y gaeaf hwn yn ychwanegol i'r gwasanaethau arferol. Mae tua 160 o'r rheini mewn gofal cymdeithasol mewn gwirionedd, yn cynnig lleoedd lle gellir gofalu am bobl yn ddiogel yn y gymuned, naill ai wedi'u rhyddhau'n gyflym o'r ysbyty neu'n atal derbyniad yn y lle cyntaf.
Ond, fel yr wyf i hefyd wedi ei ddweud o'r blaen ar lawr y Cynulliad, mae'r hyn y mae awdurdodau lleol yn ei wynebu, mewn rhai ffyrdd, yn ganlyniad i'r llwyddiant y maen nhw wedi ei gael o ran lleihau'r angen am ofal preswyl yma yng Nghymru. Rwy'n cofio darllen rhagfynegiadau ar ddechrau datganoli a oedd yn dweud wrthym y byddai miloedd yn fwy o bobl hŷn mewn gofal preswyl yng Nghymru erbyn heddiw, a bod angen i ni ddechrau paratoi ar gyfer hynny. Mewn gwirionedd, yr hyn y mae awdurdodau lleol wedi ei wneud yw cryfhau gwasanaethau cymunedol fel nad yw'r ffrwydrad hwnnw yn yr angen am ofal preswyl wedi digwydd.
Ond pan eich bod chi'n gofalu am fwy o bobl—pobl fwy bregus, pobl â lefelau uwch o angen a gwasanaeth mwy dwys yn y gymuned—yna mae'r her o gadw'r bobl hynny'n iach, eu cadw nhw'n egnïol, eu dychwelyd nhw i'w cartrefi pan fyddan nhw'n cael achos o ofal acíwt, yn her wirioneddol. Rydym ni'n olrhain hynny wrth gwrs; rydym ni'n trafod drwy'r byrddau partneriaeth rhanbarthol a chyda'n cyd-Aelodau wrth gwrs, a byddwn yn dysgu'r gwersi o'r gaeaf hwn, wrth i ni ddechrau cynllunio—fel y byddwn ni'n fuan—ar gyfer gaeaf y flwyddyn nesaf.
2. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â cham-drin domestig yng Nghymru? OAQ54954
2. Will the First Minister outline how the Welsh Government is tackling domestic abuse in Wales? OAQ54954
I thank the Member for that. We tackle domestic abuse through a range of initiatives informed by survivors. These include raising awareness and challenging attitudes through communications campaigns; training professionals; providing healthy relationships education; setting standards for working with perpetrators; and providing both revenue and capital funding to service providers.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Rydym ni'n mynd i'r afael â cham-drin domestig drwy amrywiaeth o fentrau wedi eu llywio gan oroeswyr. Mae'r rhain yn cynnwys codi ymwybyddiaeth a herio agweddau drwy ymgyrchoedd cyfathrebu; hyfforddi gweithwyr proffesiynol; darparu addysg ar gydberthnasoedd iach; pennu safonau ar gyfer gweithio gyda chyflawnwyr troseddau; a darparu cyllid refeniw a chyfalaf i ddarparwyr gwasanaethau.
Thank you for that answer. I know the Welsh Government has put in many different practices in relation to coercive control, which I welcome, and you will know, from the debate last week that we had on rape—the Plaid Cymru debate—I hosted an event with David and Sally Challen in the Senedd building. And what struck me was that many of the victims will just not know that some of the many forms of abuse that relate to coercive control is something that they don't identify in those relationships. And so trying to get to grips with that is something that—. When we had the police commissioners present they were saying that domestic abuse is an epidemic now and that coercive control-related incidents have risen exponentially within that particular police force.
So, my question is, from that evening, we heard that the Freedom programme is very successful, will you be able to put that into schools? We know that it looks at belief systems of abusers and how they can change their attitudes.
And my second question is—. We had a roomful of people there, but we only had five or six men. Whether they are being abused or whether they are abusers, if they're not in the room they're not listening and they're not engaging in those processes. So, how do we make this a societal issue?
And the third one is about how you can make sure that, when the current coercive control programme that you've got, as a Welsh Government, comes to an end, what are you going to do post that, so that we can make sure that we have people in these types of relationships in the future who are able to be supported and helped when they need to escape those relationships, but in a way that they can do with the support of society behind them?
Diolch am yr ateb yna. Gwn fod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno llawer o wahanol arferion o ran rheolaeth drwy orfodaeth, ac rwyf i'n croesawu hynny, a byddwch yn gwybod, o'r ddadl yr wythnos diwethaf a gawsom ar dreisio—dadl Plaid Cymru—fy mod i wedi cynnal digwyddiad gyda David a Sally Challen yn adeilad y Senedd. A'r hyn a'm trawodd i oedd na fydd llawer o'r dioddefwyr yn gwybod bod rhai o'r nifer o fathau o gamdriniaeth sy'n ymwneud â rheolaeth drwy orfodaeth yn rhywbeth nad ydyn nhw'n ei nodi yn y cydberthnasoedd hynny. Ac felly mae ceisio mynd i'r afael â hynny yn rhywbeth—. Pan oedd comisiynwyr yr heddlu yn bresennol, roedden nhw'n dweud bod cam-drin domestig yn epidemig erbyn hyn a bod digwyddiadau sy'n gysylltiedig â rheoli drwy orfodaeth wedi cynyddu ynghynt ac ynghynt yn ardal yr heddlu penodol hwnnw.
Felly, fy nghwestiwn i yw, o'r noson honno, clywsom fod rhaglen Freedom yn llwyddiannus iawn, a fyddwch chi'n gallu cyflwyno honno mewn ysgolion? Rydym ni'n gwybod ei bod yn edrych ar systemau credo camdrinwyr a sut y galla nhw newid eu hagweddau.
Ac fy ail gwestiwn yw—. Roedd gennym ni lond ystafell o bobl yno, ond dim ond pump neu chwech o ddynion oedd gennym ni. Pa un a ydyn nhw'n cael eu cam-drin neu'n gamdrinwyr, os nad ydyn nhw yn yr ystafell nid ydyn nhw'n gwrando ac nid ydyn nhw'n cymryd rhan yn y prosesau hynny. Felly, sut gallwn ni wneud hwn yn fater cymdeithasol?
Ac mae'r trydydd un yn ymwneud â sut y gallwch chi wneud yn siŵr, pan ddaw'r rhaglen rheolaeth drwy orfodaeth bresennol sydd gennych chi, fel Llywodraeth Cymru, i ben, beth ydych chi'n mynd i'w wneud ar ôl hynny, fel y gallwn ni wneud yn siŵr bod gennym ni bobl yn y mathau hyn o gydberthnasoedd yn y dyfodol sy'n gallu cael eu cefnogi a'u helpu pan fydd angen iddyn nhw ddianc o'r cydberthnasoedd hynny, ond mewn modd y gallan nhw ei wneud gyda chefnogaeth cymdeithas y tu ôl iddyn nhw?
Well, Llywydd, I thank Bethan Sayed both for those questions and for the event that she hosted, which I know has attracted a lot of interest beyond the Assembly in learning from what was said and the question and answer session with David and Sally Challen. And it was said there, I know, that, for so many victims of coercive control the first step is to recognise that this is happening to them and to understand that this is just not a normal way that relationships are conducted. So, to take the specific questions in reverse order, the 'This is not Love. This is Control' communication campaign, which ran through last year, will have a successor. We will go on from there. It has certainly, we think, through evidence from police forces, seen a rise in reported cases of coercive control, suggesting that the awareness campaign is having an effect. But as the event here showed, raising awareness has to be the first step. I thought a very important point was made about how we broaden the conversation so that men as well as women are fully engaged in it, understand what is being debated and can be themselves, as Bethan said, victims of coercive control but also need to understand the part that they play in sustaining it in some relationships, or challenging it when it is seen.
As far as schools are concerned, then, of course, the new curriculum has a rounded approach to the way in which health, well-being and personal relationships are taught in our schools in an age-appropriate way, so that by the time young people are themselves involved in relationships, they are informed, they understand and, hopefully, are better equipped to be the sort of citizens we would like to see them be here in Wales.
Wel, Llywydd, diolchaf i Bethan Sayed am y cwestiynau yna ac am y digwyddiad a gynhaliwyd ganddi, y gwn ei fod wedi denu llawer o ddiddordeb y tu hwnt i'r Cynulliad o ran dysgu o'r hyn a ddywedwyd a'r sesiwn holi ac ateb gyda David a Sally Challen. A dywedwyd yno, rwy'n gwybod, i gynifer o ddioddefwyr rheolaeth dan orfodaeth mai'r cam cyntaf yw cydnabod bod hyn yn digwydd iddyn nhw a deall nad yw hon yn ffordd normal o gynnal perthynas. Felly, i gymryd y cwestiynau penodol gan gychwyn gyda'r olaf, bydd gan yr ymgyrch gyfathrebu 'Nid Cariad yw Hyn. Rheolaeth yw Hyn', a gynhaliwyd drwy'r llynedd, olynydd. Byddwn yn bwrw ymlaen o'r fan honno. Mae'n sicr, rydym ni'n credu, trwy dystiolaeth gan heddluoedd, wedi arwain at gynnydd i nifer yr achosion o reolaeth drwy orfodaeth yr adroddir amdanynt, sy'n awgrymu bod yr ymgyrch ymwybyddiaeth yn cael effaith. Ond fel y dangosodd y digwyddiad yn y fan yma, mae'n rhaid mai'r cam cyntaf yw codi ymwybyddiaeth. Rwy'n credu y gwnaed pwynt pwysig iawn ynghylch sut y dylem ni ehangu'r sgwrs fel bod dynion yn ogystal â menywod yn cymryd rhan lawn ynddi, yn deall yr hyn sy'n cael ei drafod ac yn gallu bod eu hunain, fel y dywedodd Bethan, yn ddioddefwyr rheolaeth drwy orfodaeth ond hefyd angen deall y rhan y maen nhw'n ei chwarae yn ei gynnal mewn rhai perthnasoedd, neu'n ei herio pan gaiff ei weld.
Cyn belled ag y mae ysgolion yn y cwestiwn, wedyn, wrth gwrs, mae'r cwricwlwm newydd yn cynnwys dull cytbwys o ymdrin â'r ffordd y caiff iechyd, llesiant a chydberthnasoedd personol eu haddysgu yn ein hysgolion mewn ffordd sy'n briodol i oedran y plant, fel bod pobl ifanc yn wybodus, yn deall a, gobeithio, yn fwy cymwys i fod y math o ddinasyddion yr hoffem ni eu gweld nhw'n ei fod yma yng Nghymru erbyn yr adeg y byddan nhw eu hunain mewn cydberthynas.
I did attend the question and answer session with Sally and David Challen. Of course, coercive control also applies to children in terms of adults. Worryingly, analysis by the Children's Society has shown that around 85 per cent of sexual offences against children reported to the police in England and Wales do not result in any action taken against the perpetrator, and the figures they include are that 70 per cent of sexual offences against children under 13 are familial sexual offences; in other words, domestic or occurring within their family or home. How, therefore, do you respond to the call on the Welsh Government by the Children's Society to review the case for making the offer of debriefs following a child's return from a missing incident a statutory requirement, where there are frequently links between children going missing from home and their experience of sexual abuse or exploitation? They say this will result in improved intelligence gathering to help inform abuse and exploitation cases, young people being referred into services for support and in information sharing about at-risk children between the police and social care, noting that debrief is offered in England.
Roeddwn i'n bresennol yn y sesiwn holi ac ateb gyda Sally a David Challen. Wrth gwrs, mae rheolaeth drwy orfodaeth hefyd yn berthnasol i blant o ran oedolion. Testun gofid yw bod dadansoddiad gan Gymdeithas y Plant wedi dangos nad yw tua 85 y cant o droseddau rhywiol yn erbyn plant a hysbysir i'r heddlu yng Nghymru a Lloegr yn arwain at gymryd unrhyw gamau yn erbyn y cyflawnydd, ac mae'r ffigurau y maen nhw'n eu cynnwys yn dangos bod 70 y cant o droseddau rhywiol yn erbyn plant dan 13 oed yn droseddau rhywiol teuluol; mewn geiriau eraill, domestig neu'n digwydd o fewn eu teulu neu gartref. Sut, felly, ydych chi'n ymateb i'r alwad ar Lywodraeth Cymru gan Gymdeithas y Plant i adolygu'r achos dros wneud y cynnig o ôl-drafodaethau yn dilyn dychweliad plentyn o achos o fod ar goll yn ofyniad statudol, lle ceir cysylltiadau'n aml rhwng plant yn mynd ar goll o'u cartref a'u profiad o gam-drin neu gamfanteisio rhywiol? Maen nhw'n dweud y bydd hyn yn arwain at gasglu gwell gwybodaeth i helpu i hysbysu achosion o gam-drin a chamfanteisio, pobl ifanc yn cael eu hatgyfeirio i wasanaethau am gymorth ac at rannu gwybodaeth am blant sydd mewn perygl rhwng yr heddlu a gofal cymdeithasol, gan nodi y cynigir ôl-drafodaeth yn Lloegr.
Llywydd, I think there are a number of different strands in that question. The Member began by rightly pointing out that children who are sexually exploited are more likely to have that occur to them within the home and with people they know than with strangers. Children who run away from residential care provided by the state are in a different position. They are vulnerable in a different sort of way and to a far wider range of potential perpetrators.
I am not aware of the very specific point in the Children's Society's advice. My understanding from the cases that I myself have dealt with is that when a young person runs away and are returned, they are almost always spoken to and their experiences explored with them. Whether that is a debrief interview in the sense of the Children's Society's report I'd need to look at in greater detail, and whether there is a case for making that statutory, when, as it would seem to me, it would simply be good practice on the part of any childcare social worker, to have explored with a young person on return what has happened to them in the interim, I'm happy to look at that as well.
Llywydd, rwy'n credu bod nifer o wahanol elfennau yn y cwestiwn yna. Dechreuodd yr Aelod drwy dynnu sylw'n briodol at y ffaith bod plant y camfanteisir yn rhywiol arnynt yn fwy tebygol o gael hynny'n digwydd iddyn nhw yn y cartref a chyda phobl y maen nhw'n eu hadnabod na dieithriaid. Mae plant sy'n rhedeg i ffwrdd o ofal preswyl a ddarperir gan y wladwriaeth mewn sefyllfa wahanol. Maen nhw'n agored i niwed mewn gwahanol fath o ffordd ac i amrywiaeth lawer ehangach o gyflawnwyr posibl.
Nid wyf i'n ymwybodol o'r pwynt penodol iawn yng nghyngor Cymdeithas y Plant. Fy nealltwriaeth i o'r achosion yr wyf i fy hun wedi ymdrin â nhw yw, pan fydd person ifanc yn rhedeg i ffwrdd ac yn cael ei ddychwelyd, y siaredir â hwy bron bob amser a bod eu profiadau'n cael eu trafod gyda nhw. Mae pa un a yw hynny'n gyfweliad ôl-drafodaeth yn ystyr adroddiad Cymdeithas y Plant yn rhywbeth y byddai angen i mi edrych arno'n fwy manwl, a pha un a oes achos dros wneud hynny'n statudol, pan, fel y mae'n ymddangos i mi, mai dim ond arfer da ar ran unrhyw weithiwr cymdeithasol gofal plant fyddai hynny, i fod wedi trafod gyda pherson ifanc ar ôl iddo dychwelyd yr hyn sydd wedi digwydd iddo yn y cyfamser, rwy'n hapus i edrych ar hynny hefyd.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau—arweinwyr y pleidiau, hyd yn oed. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Questions now from the party leaders. Leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, the Welsh Government's latest figures show that over 12,000 cattle were slaughtered due to bovine tuberculosis. This is an eye-watering 24 per cent increase on the previous year. These figures are the highest on record. Where is your Government's policy going wrong?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae ffigurau diweddaraf Llywodraeth Cymru yn dangos bod dros 12,000 o wartheg wedi cael eu lladd oherwydd twbercwlosis mewn gwartheg. Mae hyn yn gynnydd anhygoel o 24 y cant o'r flwyddyn flaenorol. Dyma'r ffigurau uchaf erioed. Ym mhle mae polisi eich Llywodraeth yn methu?
The Government policy is certainly not going wrong on the basis that the Member has just outlined. Let me begin, though, by recognising the enormous impact that TB has in the farming community, the trauma and the hurt that occurs in farming families when TB occurs in cattle, but the slaughter figures are the result of greater sensitivity in testing, greater testing regimes—. We are discovering more TB, and, therefore, the slaughter figures are up. It is not that this is TB that wasn't there before. It was there before, and it went undetected, and because it was undetected, it continued to pose a risk of further onward transmission. So, the fact that we are discovering more TB, and I understand all the distress that that brings—but the fact that the slaughter figures are up is not for a moment by itself a sign that the policy is failing.
Yn sicr, nid yw polisi'r Llywodraeth yn methu ar y sail y mae'r Aelod newydd ei hamlinellu. Gadewch i mi ddechrau, fodd bynnag, trwy gydnabod yr effaith enfawr y mae TB yn ei chael yn y gymuned ffermio, y trawma a'r niwed a geir mewn teuluoedd ffermio pan geir TB mewn gwartheg, ond mae'r ffigurau lladd yn ganlyniad i fwy o sensitifrwydd o ran profi, mwy o gyfundrefnau profi—. Rydym ni'n darganfod mwy o TB, ac, felly, mae'r ffigurau lladd wedi codi. Nid yw'n wir bod hwn yn TB nad oedd yno o'r blaen. Roedd yno o'r blaen, ac nid oedd yn cael ei ganfod, a chan nad oedd yn cael ei ganfod, roedd yn dal i beri risg o drosglwyddiad pellach. Felly, mae'r ffaith ein bod ni'n darganfod mwy o TB, ac rwy'n deall yr holl ofid a ddaw yn sgil hynny—ond nid yw'r ffaith bod y ffigurau lladd wedi cynyddu yn arwydd o gwbl ar ei ben ei hun bod y polisi'n methu.
Well, First Minister, you've just said it yourself: you are finding more incidents of TB. And let's be clear: your policy is not working, otherwise the number of cattle slaughtered due to bovine TB would be decreasing, but, instead, we're seeing an increase. And whichever way you want to look at this, the fact remains that the Welsh farming sector is under a huge amount of pressure. This morning's farmhouse breakfast hosted by the Farmers Union of Wales gave us the opportunity to hear more about the challenges facing Welsh farmers, and bovine TB was certainly at the top of their agenda.
First Minister, you're right, I myself have had first-hand experience of seeing just how difficult and devastating bovine TB can be for those farmers affected by the disease, and they expect and deserve more from the Welsh Government. The unsustainably high number of cattle being slaughtered in Wales is down to your Government's failure to tackle this disease holistically, and in the meantime, farming communities across Wales are feeling isolated, ignored and neglected.
So, with that in mind, First Minister, and in light of the very serious impact that bovine TB is continuing to have on Welsh farms, both financially and emotionally, can you tell us what new action the Welsh Government will now take to push ahead with the eradication of bovine TB in Wales? And can you also tell us what reassurances you can offer Welsh farmers that your Government is listening and that you will protect the sustainability of the farming industry for the future?
Wel, Prif Weinidog, rydych chi newydd ei ddweud eich hun: rydych chi'n canfod mwy o achosion o TB. A gadewch i ni fod yn eglur: nid yw eich polisi'n gweithio, neu fel arall byddai nifer y gwartheg sy'n cael eu difa oherwydd TB mewn gwartheg yn gostwng, ond yn hytrach, rydym ni'n gweld cynnydd. A pha ffordd bynnag yr ydych chi eisiau edrych ar hyn, mae'r ffaith yn parhau bod y sector ffermio yng Nghymru o dan bwysau enfawr. Rhoddodd y brecwast ffermdy a gynhaliwyd gan Undeb Amaethwyr Cymru y bore yma gyfle i ni glywed mwy am yr heriau sy'n wynebu ffermwyr Cymru, ac yr oedd TB mewn gwartheg yn sicr ar frig eu hagenda.
Prif Weinidog, rydych chi'n iawn, rwyf i fy hun wedi cael profiad uniongyrchol o weld mor anodd a dinistriol y gall TB mewn gwartheg fod i'r ffermwyr hynny y mae'r clefyd yn effeithio arnyn nhw, ac maen nhw'n disgwyl ac yn haeddu mwy gan Lywodraeth Cymru. Methiant eich Llywodraeth chi i fynd i'r afael â'r clefyd hwn yn gyfannol sy'n gyfrifol am y nifer anghynaladwy o uchel o wartheg sy'n cael eu lladd yng Nghymru, ac yn y cyfamser, mae cymunedau ffermio ledled Cymru yn teimlo eu bod ar wahân, yn cael eu hanwybyddu ac yn cael eu hesgeuluso.
Felly, gyda hynny mewn golwg, Prif Weinidog, ac o ystyried yr effaith ddifrifol iawn y mae TB mewn gwartheg yn parhau i'w chael ar ffermydd Cymru, yn ariannol ac yn emosiynol, a allwch chi ddweud wrthym ni pa gamau newydd y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd nawr i fwrw ymlaen â'r gwaith o ddileu TB mewn gwartheg yng Nghymru? Ac a allwch chi ddweud wrthym ni hefyd pa sicrwydd y gallwch chi ei gynnig i ffermwyr Cymru bod eich Llywodraeth yn gwrando ac y byddwch chi'n diogelu cynaliadwyedd y diwydiant ffermio ar gyfer y dyfodol?
Well, in terms of the Welsh Government listening, Llywydd, I myself addressed the National Farmers Union council yesterday afternoon, as I did to the FUW's annual conference last year in Aberystwyth, as I met with the FUW with Lesley Griffiths to talk with them specifically about TB. I want to recognise the sense of strain that there is in farming communities here in Wales as we leave the European Union, with all the uncertainty that that brings for farming communities, and that is very real, as they told me yesterday when I met with them, alarmed by what the Chancellor of the Exchequer had to say at the weekend about not pursuing regulatory alignment, for example.
As far as long-term indicators of TB in Wales are concerned, there's been a 37 per cent decrease in new incidents over the last decade, a 4 per cent decrease in animal slaughters over the whole of that period, and there were 393 fewer herds under restrictions at the end of 2018 than at the end of 2009. We do need to do more. I acknowledge that. It's why I met with Professor Glyn Hewinson, with Lesley Griffiths, not last week but the week before—the world's leading expert in bovine TB who we have brought here to Wales, we have established with a new institute in Aberystwyth under the Sêr programme, drawing in other major figures from this world. He said to us that he thought there were new things that we would be able to attempt in Wales as a result of the research that he is carrying out and that what we will need is a differentiated package to deal with TB. TB is different in different parts of Wales, the underlying causes are different in different parts of Wales, and as a result of his work and the work that we're doing with others, for example in the Gower, where we have a very particular project hand-in-hand with farmers, we will find new ways of tackling a disease that has such a devastating impact on farming families.
Wel, o ran Llywodraeth Cymru yn gwrando, Llywydd, anerchais gyngor Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr fy hunan brynhawn ddoe, fel y gwneuthum i gynhadledd flynyddol yr FUW y llynedd yn Aberystwyth, wrth i mi gyfarfod gyda'r FUW gyda Lesley Griffiths i siarad â nhw am TB yn benodol. Hoffwn gydnabod y synnwyr o straen sy'n bodoli mewn cymunedau ffermio yma yng Nghymru wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, gyda'r holl ansicrwydd a ddaw yn sgil hynny i gymunedau ffermio, ac mae hynny'n wirioneddol iawn, fel y dywedwyd wrthyf ddoe pan gefais gyfarfod â nhw, wedi eu dychryn gan yr hyn yr oedd gan Ganghellor y Trysorlys i'w ddweud dros y penwythnos am beidio â mynd ar drywydd aliniad rheoleiddiol, er enghraifft.
Cyn belled ag y mae dangosyddion hirdymor o TB yng Nghymru yn y cwestiwn, bu gostyngiad o 37 y cant i ddigwyddiadau newydd dros y degawd diwethaf, gostyngiad o 4 y cant i nifer yr achosion o ladd anifeiliaid yn ystod yr holl gyfnod hwnnw, ac roedd 393 yn llai o fuchesi yn destun cyfyngiadau ar ddiwedd 2018 nag ar ddiwedd 2009. Mae angen i ni wneud mwy. Rwy'n cydnabod hynny. Dyna pam y cefais gyfarfod â'r Athro Glyn Hewinson, gyda Lesley Griffiths, nid yr wythnos diwethaf ond yr wythnos gynt—arbenigwr blaenllaw'r byd ar TB mewn gwartheg yr ydym ni wedi dod ag ef yma i Gymru, yr ydym ni wedi'i sefydlu gydag athrofa newydd yn Aberystwyth o dan raglen Sêr, gan ddenu ffigurau blaenllaw eraill o'r byd hwn. Dywedodd wrthym ei fod yn credu bod pethau newydd y byddem ni'n gallu rhoi cynnig arnynt yng Nghymru o ganlyniad i'r gwaith ymchwil y mae e'n ei wneud ac mai'r hyn y bydd ei angen arnom ni yw pecyn gwahaniaethol i ymdrin â TB. Mae TB yn wahanol mewn gwahanol rannau o Gymru, mae'r achosion sylfaenol yn wahanol mewn gwahanol rannau o Gymru, ac o ganlyniad i'w waith ef a'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud gyda phobl eraill, er enghraifft ym Mhenrhyn Gwyr, lle mae gennym ni brosiect penodol iawn law yn llaw â ffermwyr, byddwn yn dod o hyd i ffyrdd newydd o fynd i'r afael â chlefyd sy'n cael effaith mor ddinistriol ar deuluoedd ffermio.
It's quite clear, First Minister, that farmers and farming unions don't think that your current policy on bovine TB is working and that's why it is crucial now that your Government reconsiders this policy in order to tackle this disease in a much more holistic way.
Another pressing issue raised with me this morning, where the Welsh Government also has responsibility, is in relation to nitrate vulnerable zones. There are some very serious concerns regarding these proposals that could impose huge burdens on farmers and, as a result, force many out of business. So, farmers are rightly seeing these proposals as another blow to the agricultural community. At the very least, a regulatory impact assessment must be published, given the enormous impact your Government's proposals will have on every farm in Wales. First Minister, NFU Cymru are absolutely right to say that the Welsh Government is testing the Welsh farming industry beyond its limits. Will you therefore confirm exactly what the Welsh Government's plans are for nitrate vulnerable zones in Wales, given that you promised to introduce these at the beginning of this year? Will you now publish a detailed regulatory impact assessment of these proposals and will you now make it crystal clear exactly what support will be made available to those farmers who will be financially disadvantaged by your Government's proposals?
Mae'n eithaf eglur, Prif Weinidog, nad yw ffermwyr ac undebau amaethyddol yn credu bod eich polisi cyfredol ar TB mewn gwartheg yn gweithio a dyna pam mae'n hanfodol nawr bod eich Llywodraeth yn ailystyried y polisi hwn er mwyn mynd i'r afael â'r clefyd hwn mewn ffordd fwy cyfannol o lawer.
Mae mater brys arall a godwyd gyda mi y bore yma, lle mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb hefyd, yn ymwneud â pharthau perygl nitradau. Ceir rhai pryderon difrifol iawn ynghylch y cynigion hyn a allai roi baich enfawr ar ffermwyr ac, o ganlyniad, gorfodi llawer allan o fusnes. Felly, mae ffermwyr, yn gywir ddigon, yn gweld y cynigion hyn fel ergyd arall i'r gymuned amaethyddol. Mae'n rhaid, o leiaf, cyhoeddi asesiad o effaith rheoleiddiol, o ystyried yr effaith enfawr y bydd cynigion eich Llywodraeth yn ei chael ar bob fferm yng Nghymru. Prif Weinidog, mae NFU Cymru yn llygad eu lle wrth ddweud bod Llywodraeth Cymru yn profi diwydiant ffermio Cymru y tu hwnt i'w derfynau. A wnewch chi gadarnhau felly beth yn union yw cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer parthau perygl nitradau yng Nghymru, o gofio eich bod chi wedi addo cyflwyno'r rhain ddechrau'r flwyddyn hon? A wnewch chi gyhoeddi asesiad o effaith rheoleiddiol manwl nawr ar y cynigion hyn ac a wnewch chi ei gwneud yn berffaith eglur nawr pa gymorth yn union a fydd ar gael i'r ffermwyr hynny a fydd yn cael eu rhoi dan anfantais ariannol oherwydd cynigion eich Llywodraeth?
Well, Llywydd, we were committed to bringing forward regulations at the start of January, and the reason that we have delayed that for a number of weeks is exactly in order to be able to carry on the conversation with farmers who have come through the consultation process with some new ideas as to how the purpose of the regulations can be delivered in practice. But let me be completely clear: the Welsh Government will not step back from tackling pollution in agriculture here in Wales.
Pollution incidents are too high—they have been growing, they do damage. They do damage to water courses here in Wales, they do damage to the environment and they do damage to the reputation of the farming industry, just at the point where the reputation of food production here in Wales needs to be at its very best. That is why, following years of a voluntary scheme agreed with the NFU, which is not then honoured on the ground, we will move to regulate, but we will do it alongside our farming communities, in discussion with them. That's why we have held back in bringing the regulations forward, because there may be ways in which we can achieve the aims that we will not stand back from in a way that farmers would find more practical in the way that it is applied. And then we will provide financial support to assist them—not to reach the standards that are already there in regulations and that every farm in Wales ought already to be meeting, but to meet any additional regulatory burden that will come through the pollution control. Five million pounds in next year's budget to help tackle pollution to water quality. We will work with the farming community. This is the right thing to do. We want to do it alongside them, but that does not mean for a moment that we will stand back from the challenge that agricultural pollution poses to us here in Wales.
Wel, Llywydd, roeddem ni wedi ymrwymo i gyflwyno rheoliadau ddechrau mis Ionawr, a'r union reswm pam yr ydym ni wedi gohirio hynny am nifer o wythnosau yw er mwyn gallu parhau'r sgwrs gyda ffermwyr sydd wedi dod drwy'r broses ymgynghori gyda syniadau newydd ynghylch sut y gellir cyflawni diben y rheoliadau yn ymarferol. Ond gadewch i mi fod yn gwbl eglur: ni wnaiff Llywodraeth Cymru gamu'n ôl o fynd i'r afael â llygredd mewn amaethyddiaeth yma yng Nghymru.
Mae achosion o lygredd yn rhy uchel—maen nhw wedi bod yn tyfu, maen nhw'n gwneud difrod. Maen nhw'n gwneud difrod i gyrsiau dŵr yma yng Nghymru, maen nhw'n gwneud niwed i'r amgylchedd ac maen nhw'n gwneud niwed i enw da y diwydiant ffermio, ar yr union adeg y mae angen i enw da cynhyrchu bwyd yma yng Nghymru fod ar ei orau. Dyna pam, yn dilyn blynyddoedd o gynllun gwirfoddol y cytunwyd arno gyda'r NFU, nad yw'n cael ei anrhydeddu wedyn ar lawr gwlad, byddwn yn cymryd camau i reoleiddio, ond byddwn yn ei wneud ar y cyd â'n cymunedau ffermio, mewn trafodaethau gyda nhw. Dyna pam yr ydym ni wedi dal yn ôl rhag cyflwyno'r rheoliadau, gan y gallai fod ffyrdd y gallwn ni gyflawni'r nodau na fyddwn yn cilio rhagddynt mewn ffordd y byddai ffermwyr yn ei chael yn fwy ymarferol yn y ffordd y cânt eu cymhwyso. Ac yna byddwn yn darparu cymorth ariannol i'w cynorthwyo—nid i gyrraedd y safonau sydd yno eisoes mewn rheoliadau ac y dylai pob fferm yng Nghymru fod yn eu bodloni eisoes, ond i fodloni unrhyw faich rheoleiddiol ychwanegol a ddaw yn sgil y mesurau rheoli llygredd. Pum miliwn o bunnau yng nghyllideb y flwyddyn nesaf i helpu i fynd i'r afael â llygredd i ansawdd dŵr. Byddwn yn gweithio gyda'r gymuned ffermio. Dyma'r peth iawn i'w wneud. Rydym ni eisiau ei wneud ochr yn ochr â nhw, ond nid yw hynny'n golygu am eiliad y byddwn ni'n camu yn ôl o'r her y mae llygredd amaethyddol yn ei pheri i ni yma yng Nghymru.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. Despite repeated public safety concerns, the then justice Secretary at Westminster, Chris Grayling, pressed ahead with the part privatisation of the probation service in 2014. A year later, Conner Marshall from Barry was murdered by David Braddon, who was under the supervision of a privately run community rehabilitation company. This has turned out to be one of the most catastrophic policy decisions by a Westminster Government. Conner's mother Nadine, who was in the Senedd today, has led a tireless campaign to get justice for Conner. First Minister, how can we best honour his memory and her work?
Diolch, Llywydd. Er gwaethaf pryderon ynghylch diogelwch y cyhoedd, fe wnaeth yr Ysgrifennydd cyfiawnder ar y pryd yn San Steffan, Chris Grayling, fwrw ymlaen â'r rhan o breifateiddio'r gwasanaeth prawf yn 2014. Flwyddyn yn ddiweddarach, llofruddiwyd Conner Marshall o'r Barri gan David Braddon, a oedd dan oruchwyliaeth cwmni adsefydlu cymunedol sy'n cael ei redeg yn breifat. Mae'n ymddangos mai hwn fu un o'r penderfyniadau polisi mwyaf trychinebus gan Lywodraeth San Steffan. Mae mam Conner, Nadine, a oedd yn y Senedd heddiw, wedi arwain ymgyrch ddiflino i gael cyfiawnder i Conner. Prif Weinidog, sut orau allwn ni ei gofio ef ac anrhydeddu ei gwaith hithau?
I thank the Member for that question and begin by agreeing with him that the destruction of the probation service, often referred to previously as the jewel in the crown of the England and Wales criminal justice system, is a stain on the record of the previous Conservative Government and a stain that had such devastating practical consequences in the case to which Adam Price has referred. I pay enormous tribute to the campaign led by Conner's mother. I know what an impact that has had on the wider family and on her own future. I know that, because she met twice with my predecessor as First Minister to present directly to him her and her family's experience and to ask for our help in putting pressure on the UK Government to right the wrongs that had been done, which was assiduously followed by my predecessor.
The Member asked what could we do to mark our difference here in Wales. Well, I have long argued that the probation service ought to be devolved here in Wales. I first gave evidence in 1995, on behalf of the National Association of Probation Officers, to a commission that was preparing legislation for devolution and argued there that the probation service and youth justice ought to have been on the early list of services to be devolved, because the things that a probation officer relies on to discharge their responsibilities effectively are all devolved already. If you're looking for a mental health service, it's controlled in Wales. If you're looking for a course for somebody to go on to improve their prospects of employment, it's devolved to Wales. If you're looking for somewhere for somebody to live, housing services are devolved to Wales. The alignment between the probation service and the services that are already devolved is so strong that probation ought to be devolved so that the dedicated staff who still work in the probation service, under often impossibly difficult conditions, would be better placed to do the job that they want to do, and we could have a probation service of the sort that we would want to see here in Wales.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna a dechreuaf trwy gytuno ag ef bod dinistrio'r gwasanaeth prawf, y cyfeiriwyd ato'n aml fel prif drysor system cyfiawnder troseddol Cymru a Lloegr, yn fefl ar hanes y Llywodraeth Geidwadol flaenorol ac yn fefl a arweiniodd at ganlyniadau ymarferol mor ddinistriol yn yr achos y mae Adam Price wedi cyfeirio ato. Talaf deyrnged enfawr i'r ymgyrch a arweiniwyd gan fam Conner. Gwn pa effaith y mae hynny wedi ei chael ar y teulu ehangach ac ar ei dyfodol ei hun. Rwy'n gwybod hynny, oherwydd iddi gyfarfod ddwywaith â'm rhagflaenydd fel Prif Weinidog i gyflwyno'n uniongyrchol iddo ef ei phrofiad hi a'i theulu ac i ofyn am ein cymorth i roi pwysau ar Lywodraeth y DU i unioni'r camweddau a wnaed, a ddilynwyd yn ddyfal gan fy rhagflaenydd.
Gofynnodd yr Aelod beth allem ni ei wneud i nodi ein gwahaniaeth yma yng Nghymru. Wel, rwyf i wedi dadlau ers tro y dylai'r gwasanaeth prawf gael ei ddatganoli yma yng Nghymru. Rhoddais dystiolaeth gyntaf ym 1995, ar ran Cymdeithas Genedlaethol y Swyddogion Prawf, i gomisiwn a oedd yn paratoi deddfwriaeth ar gyfer datganoli a dadleuais y dylai'r gwasanaeth prawf a chyfiawnder ieuenctid fod wedi bod ar y rhestr gynnar o wasanaethau i'w datganoli, oherwydd mae'r pethau y mae swyddog prawf yn dibynnu arnyn nhw i gyflawni ei gyfrifoldebau'n effeithiol i gyd wedi eu datganoli eisoes. Os ydych chi'n chwilio am wasanaeth iechyd meddwl, mae'n cael ei reoli yng Nghymru. Os ydych chi'n chwilio am gwrs i rywun fynd arno i wella ei ragolygon cyflogaeth, mae wedi ei ddatganoli i Gymru. Os ydych chi'n chwilio am rywle i rywun fyw, mae gwasanaethau tai wedi eu datganoli i Gymru. Mae'r cyfochri rhwng y gwasanaeth prawf a'r gwasanaethau sydd wedi eu datganoli eisoes mor gryf fel y dylid datganoli'r gwasanaeth prawf fel y byddai'r staff ymroddgar sy'n dal i weithio yn y gwasanaeth prawf, o dan amodau amhosibl o anodd yn aml, mewn sefyllfa well i wneud y gwaith y maen nhw eisiau ei wneud, a gallem ni gael gwasanaeth prawf o'r math yr hoffem ni ei weld yma yng Nghymru.
Thank you, First Minister. When the system was privatised, as we know, eight organisations were awarded the contracts worth just under £4 billion. Working Links was the company supervising David Braddon. In 2015, the year of the murder, The Financial Times reported that staff were writing to the company complaining of excessive workloads. Last week, the coroner concluded that the management and supervision of the newly appointed probation worker responsible for David Braddon was woefully inadequate. However, it's not clear that much changed in the intervening period. The inspectorate of probation report in July last year reported that 60 per cent of reporting officers thought their workload was unmanageable. Were the concerns raised by probation workers brought to the attention of the integrated offender management Cymru board or the all-Wales criminal justice board, on which the Welsh Government is represented for the reasons that the First Minister has just outlined, and, specifically, were the boards aware of any increased risk, potentially, to the public in south Wales at the time of Conner Marshall's murder as a result of the shortcomings identified?
Diolch, Prif Weinidog. Pan gafodd y system ei phreifateiddio, fel y gwyddom, dyfarnwyd y contractau gwerth ychydig llai na £4 biliwn i wyth sefydliad. Working Links oedd y cwmni a oedd yn goruchwylio David Braddon. Yn 2015, blwyddyn y llofruddiaeth, adroddodd The Financial Times bod staff yn ysgrifennu at y cwmni yn cwyno am lwythi gwaith gormodol. Yr wythnos diwethaf, daeth y crwner i'r casgliad bod rheolaeth a goruchwyliaeth y gweithiwr prawf a oedd newydd ei benodi a oedd yn gyfrifol am David Braddon yn druenus o annigonol. Fodd bynnag, nid yw'n eglur bod llawer wedi newid yn y cyfamser. Dywedodd adroddiad yr arolygiaeth prawf ym mis Gorffennaf y llynedd bod 60 y cant o swyddogion adrodd yn credu bod eu llwyth gwaith yn amhosibl i'w reoli. A gafodd y pryderon a godwyd gan weithwyr prawf eu dwyn i sylw bwrdd rheoli troseddwyr integredig Cymru neu fwrdd cyfiawnder troseddol Cymru gyfan, y cynrychiolir Llywodraeth Cymru arno am y rhesymau y mae'r Prif Weinidog newydd eu hamlinellu, ac, yn benodol, a oedd y byrddau yn ymwybodol o unrhyw gynnydd mewn risg, o bosibl, i'r cyhoedd yn ne Cymru ar adeg llofruddiaeth Conner Marshall o ganlyniad i'r diffygion a nodwyd?
Llywydd, what I can say in general is that our concerns about the fate of the probation service, about its privatisation, about its break-up into component parts, have very regularly been raised through the machinery that we have here in Wales and in our contact with the UK Government. Indeed, I very well remember myself the strenuous efforts that we made while Chris Grayling was embarking upon this wholly misguided reform, where we argued that Wales should be excluded from it, because if there was a market anywhere—and I would have doubted that very much—if there was a market that could be used to provide services, there was no market in Wales. There simply weren't providers out there waiting to take on this work. So, we argued strenuously at the time that we should be excluded from these reforms, because they simply were never going to work on the ground here, and we conveyed that through all the different mechanisms that we had.
Llywydd, Adam Price asked me a very specific question at the end as to the boards' discussions of a particular item. I don't have that information immediately to hand, but I'm very happy that we will find it and let him know the outcome.FootnoteLink
Llywydd, yr hyn y gallaf ei ddweud yn gyffredinol yw bod ein pryderon am dynged y gwasanaeth prawf, am ei breifateiddio, am ei chwalu'n gydrannau, wedi cael eu codi yn rheolaidd iawn drwy'r peirianwaith sydd gennym ni yma yng Nghymru ac yn ein cyswllt gyda Llywodraeth y DU. Yn wir, rwy'n cofio'n dda iawn yr ymdrechion dyfal a wnaethom pan oedd Chris Grayling yn cychwyn ar y diwygiad hollol gyfeiliornus hwn, pryd y dadleuwyd gennym ni y dylid eithrio Cymru ohono, oherwydd os oedd marchnad yn unman—a byddwn wedi amau hynny'n fawr iawn—os oedd marchnad y gellid ei defnyddio i ddarparu gwasanaethau, nid oedd marchnad yng Nghymru. Yn syml, nid oedd darparwyr ar gael yn aros i ymgymryd â'r gwaith hwn. Felly, dadleuwyd yn ddygn gennym ar y pryd y dylem ni gael ein heithrio o'r diwygiadau hyn, oherwydd nid oedden nhw byth yn mynd i weithio ar lawr gwlad yma, a chyflëwyd hynny gennym drwy'r holl wahanol fecanweithiau a oedd gennym ni.
Llywydd, gofynnodd Adam Price gwestiwn penodol iawn i mi ar y diwedd ynghylch trafodaethau'r byrddau ar eitem benodol. Nid yw'r wybodaeth honno gen i yn syth i law, ond rwy'n ffyddiog iawn y byddwn ni'n dod o hyd iddi ac yn ei hysbysu am y canlyniad.FootnoteLink
First Minister, you make the case very eloquently that, certainly, probation should have been devolved long ago, and it's certainly the case, I think, that had the justice system been devolved then we wouldn't have followed the disastrous changes that the UK Government implemented, and I think you have to ask: could it be that an innocent life would not have been lost? Obviously, the Thomas commission has issued its report, making the case broadly for the devolution of justice and policing. It should be noted in this context that the actual name of the new community rehabilitation company that took over from Working Links is, actually, and almost inexplicably, the Wales division of Kent, Surrey and Sussex, which in some ways say it all, doesn't it, about the predicament that we're in? Is the First Minister able to tell us when the Welsh Government will formally respond to the Thomas commission recommendations, and will that response be a positive one in terms of its core proposal, which is the devolution of justice and policing and probation? And wouldn't that be the best way of honouring Conner's memory?
Prif Weinidog, rydych chi'n dadlau'r achos yn huawdl iawn, yn sicr, y dylai'r gwasanaeth prawf fod wedi cael ei ddatganoli ymhell yn ôl, ac mae'n sicr yn wir, rwy'n credu, pe byddai'r system gyfiawnder wedi cael ei datganoli yna ni fyddem wedi dilyn y newidiadau trychinebus a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU, ac rwy'n meddwl bod yn rhaid i chi ofyn: a yw hi'n bosibl na fyddai bywyd diniwed wedi cael ei golli? Yn amlwg, mae comisiwn Thomas wedi cyhoeddi ei adroddiad, gan ddadlau'r achos yn fras dros ddatganoli cyfiawnder a phlismona. Dylid nodi yn y cyd-destun hwn mai enw iawn y cwmni adsefydlu cymunedol newydd a gymerodd drosodd gan Working Links, mewn gwirionedd, a bron yn anesboniadwy, yw is-adran Cymru Caint, Surrey a Sussex, sydd mewn rhai ffyrdd yn dweud y cyfan, onid yw, am y cyfyng-gyngor yr ydym ni ynddo? A all y Prif Weinidog ddweud wrthym ni pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb yn ffurfiol i argymhellion comisiwn Thomas, ac a fydd yr ymateb hwnnw'n un cadarnhaol o ran ei gynnig craidd, sef datganoli cyfiawnder a phlismona a'r gwasanaeth prawf? Ac onid dyna fyddai'r ffordd orau o barchu coffadwriaeth Conner?
Llywydd, we will certainly be making a positive response to the Thomas commission. One of the recommendations was greater co-ordination of the work that turns out to be going on right across the Welsh Government in this non-devolved area already—one of the striking things that Lord Thomas said he found that he hadn't necessarily anticipated.
Yesterday we had the first meeting of the Cabinet sub-committee that I will chair to oversee the implementation of the Thomas commission's recommendations and the wider work of the Welsh Government in the justice field. There will be a debate on the floor of the Assembly here in Government time very shortly, in which we will report on the steps we have taken immediately after the publication of the report. I understand that there is a conference planned for April of this year led by Swansea University, which will be a further opportunity to bring those interests together, because, Llywydd, let's not forget that lots of the recommendations in the Thomas commission are aimed at the profession here in Wales—things that the profession itself needs to do to strengthen its ability to provide the service of the sort that the Thomas commission envisages. That April conference will be an early opportunity for us to report on progress, and to do it with those other interests that are necessary if we're to make a success of the recommendations in Wales.
Llywydd, byddwn yn sicr yn ymateb yn gadarnhaol i gomisiwn Thomas. Un o'r argymhellion oedd mwy o gydgysylltiad o'r gwaith y mae'n ymddangos sy'n cael ei wneud ar draws Llywodraeth Cymru yn y maes hwn nad yw eisoes wedi ei ddatganoli—un o'r pethau trawiadol a ddywedodd yr Arglwydd Thomas iddo ei ganfod nad oedd wedi ei ragweld o anghenraid.
Ddoe, cawsom gyfarfod cyntaf is-bwyllgor y Cabinet y byddaf i yn ei gadeirio i oruchwylio'r broses o weithredu argymhellion comisiwn Thomas a gwaith ehangach Llywodraeth Cymru ym maes cyfiawnder. Bydd dadl ar lawr y Cynulliad yn y fan yma yn amser y Llywodraeth yn fuan iawn, pryd y byddwn yn adrodd ar y camau yr ydym ni wedi eu cymryd yn syth ar ôl cyhoeddi'r adroddiad. Rwy'n deall bod cynhadledd wedi'i chynllunio ar gyfer mis Ebrill eleni dan arweiniad Prifysgol Abertawe, a fydd yn gyfle arall i ddod â'r buddiannau hynny at ei gilydd, oherwydd, Llywydd, ni ddylem anghofio bod llawer o'r argymhellion gan gomisiwn Thomas wedi eu bwriadu ar gyfer y proffesiwn yma yng Nghymru—pethau y mae angen i'r proffesiwn ei hun eu gwneud i gryfhau ei allu i ddarparu gwasanaeth o'r math y mae comisiwn Thomas yn ei ragweld. Bydd y gynhadledd honno ym mis Ebrill yn gyfle cynnar i ni adrodd ar gynnydd, a gwneud hynny gyda'r buddiannau eraill hynny sy'n angenrheidiol os ydym ni'n mynd i sicrhau llwyddiant yr argymhellion yng Nghymru.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
Brexit Party leader, Mark Reckless.
First Minister, a key element of city deals, at least as the UK Government has promoted them over the past eight years, is to integrate transport on a regional basis. Does Cardiff council's announcement last week mean that a different approach is being taken in Wales? Not only does one council area, Cardiff, appear to get a disproportionate share of public transport investment for the Cardiff city region, we're now told that Cardiff council wants to make others pay for it by charging non-Cardiff residents £2 a time to bring their cars into Cardiff city centre, while exempting all Cardiff's own residents. First Minister, do you support taxing Newport, Bridgend and the Valleys to pay for Cardiff?
Prif Weinidog, un o elfennau allweddol bargeinion dinesig, o leiaf fel y mae Llywodraeth y DU wedi eu hyrwyddo dros yr wyth mlynedd diwethaf, yw integreiddio trafnidiaeth ar sail ranbarthol. A yw cyhoeddiad cyngor Caerdydd yr wythnos diwethaf yn golygu bod gwahanol ddull yn cael ei fabwysiadu yng Nghymru? Nid yn unig y mae'n ymddangos bod un ardal cyngor, Caerdydd yn cael cyfran anghymesur o fuddsoddiad trafnidiaeth gyhoeddus ar gyfer dinas-ranbarth Caerdydd, dywedir wrthym nawr bod cyngor Caerdydd eisiau gwneud i eraill dalu amdano trwy godi £2 bob tro ar bobl nad ydynt yn drigolion Caerdydd i ddod â'u ceir i ganol dinas Caerdydd, gan eithrio holl drigolion Caerdydd ei hun. Prif Weinidog, a ydych chi'n cefnogi trethu Casnewydd, Pen-y-bont ar Ogwr a'r cymoedd i dalu am Gaerdydd?
Well, Llywydd, I think the Member confuses a number of different strands in trying to tie the city deal and its mechanisms and its funding with the proposals for consultation that Cardiff council have produced. I'll just draw the Member's attention, in case he's not had an opportunity to see it yet, to a letter issued by my colleague Ken Skates on behalf of the Welsh Government to the leader of Cardiff council. The letter is in the public domain, and I'll just quote from the relevant paragraph: the Welsh Government needs to consider in detail the proposed introduction of any new demand management mechanism by the council and its impact on the wider region around Cardiff, which includes some of the most deprived communities in Wales. To this end, I can confirm that the Welsh Government is now commissioning a detailed study into demand management approaches, their benefits and challenges, to inform a national position on this issue, which can help contribute to regional positions in relation to it.
Wel, Llywydd, rwy'n credu bod yr Aelod yn drysu nifer o wahanol elfennau wrth geisio clymu'r fargen ddinesig a'i mecanweithiau a'i chyllid gyda'r cynigion ymgynghori y mae cyngor Caerdydd wedi eu llunio. Hoffwn dynnu sylw'r Aelod, rhag ofn nad yw wedi cael cyfle i'w weld eto, at lythyr a gyhoeddwyd gan fy nghyd-Weinidog Ken Skates ar ran Llywodraeth Cymru at arweinydd cyngor Caerdydd. Mae'r llythyr yn gyhoeddus, a dyfynnaf o'r paragraff perthnasol: mae angen i Lywodraeth Cymru ystyried yn fanwl y bwriad i gyflwyno unrhyw fecanwaith rheoli galw newydd gan y cyngor a'i effaith ar y rhanbarth ehangach o amgylch Caerdydd, sy'n cynnwys rhai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yng Nghymru. I'r perwyl hwn, gallaf gadarnhau bod Llywodraeth Cymru yn comisiynu astudiaeth fanwl bellach o ddulliau rheoli galw, eu manteision a'u heriau, i hysbysu safbwynt cenedlaethol ar y mater hwn, a all helpu i gyfrannu at safbwyntiau rhanbarthol yn ei gylch.
I'm glad to hear the Government will be looking at this in detail and responding to the consultation. However, doesn't this go to values? Average pay in Cardiff is £583 per week. In Blaenau Gwent, it is £458 per week. Why should people who earn £125 less per week pay a new tax while people who earn £125 more a week are exempted? What does that say about the values of the First Minister, his party and his Government? While he may respond in general in due course, why can't he say now that it is wrong for Cardiff council to seek to make everyone else pay a congestion charge while exempting its own residents? We learned in the draft budget that there are to be swanky new electric buses at twice the normal price for Cardiff, yet bus services in Ebbw Vale have been halved in frequency as Welsh Government makes real-terms cuts to bus subsidies. [Interruption.] And the junior Minister heckles. His budget—real-terms cuts to bus subsidies. Those are the values of this Welsh Government. The head of Welsh Treasury told Finance Committee last week that this was because Welsh Government could give capital support, but not more revenue. First Minister, is this really true? Wouldn't new buses reduce operating costs and attract more passengers, therefore reducing the need for revenue subsidy? And if UK Government can rip up Treasury rules in order to get investment out of London and to the north of England, why is it that Welsh Treasury is insisting on an approach that denies investment to the Valleys in order to concentrate it in Cardiff?
Rwy'n falch o glywed y bydd y Llywodraeth yn edrych ar hyn yn fanwl ac yn ymateb i'r ymgynghoriad. Fodd bynnag, onid yw hyn yn mynd i werthoedd? £583 yr wythnos yw'r cyflog cyfartalog yng Nghaerdydd. £458 yr wythnos ydyw ym Mlaenau Gwent. Pam ddylai pobl sy'n ennill £125 yn llai yr wythnos dalu treth newydd tra bod pobl sy'n ennill £125 yn fwy yr wythnos yn cael eu heithrio? Beth mae hynny'n ei ddweud am werthoedd y Prif Weinidog, ei blaid a'i Lywodraeth? Er efallai y bydd yn ymateb yn gyffredinol maes o law, pam na all ef ddweud nawr nad yw'n iawn i gyngor Caerdydd geisio gwneud i bawb arall dalu ffi atal tagfeydd gan eithrio ei drigolion ei hun? Darganfuwyd gennym yn y gyllideb ddrafft y bydd bysus trydan newydd crand ddwywaith y pris arferol i Gaerdydd, ac eto mae gwasanaethau bws yng Nglynebwy wedi cael haneru o ran amlder wrth i Lywodraeth Cymru wneud toriadau mewn termau real i gymorthdaliadau bysiau. [Torri ar draws.] Ac mae'r Gweinidog iau yn heclo. Ei gyllideb ef—toriadau mewn termau real i gymorthdaliadau bysiau. Dyna werthoedd y Llywodraeth Cymru hon. Dywedodd pennaeth Trysorlys Cymru wrth y Pwyllgor Cyllid yr wythnos diwethaf mai'r rheswm am hyn oedd y gallai Llywodraeth Cymru roi cymorth cyfalaf, ond nid mwy o refeniw. Prif Weinidog, a yw hyn yn wir mewn gwirionedd? Oni fyddai bysiau newydd yn lleihau costau gweithredu ac yn denu mwy o deithwyr, gan leihau drwy hynny yr angen am gymhorthdal refeniw? Ac os gall Llywodraeth y DU anwybyddu rheolau'r Trysorlys er mwyn cael buddsoddiad o Lundain a gogledd Lloegr, pam mae Trysorlys Cymru yn mynnu cael dull sy'n gwrthod buddsoddiad i'r cymoedd er mwyn ei ganolbwyntio yng Nghaerdydd?
Well, Llywydd, it is the normal farrago of ideas that we are offered by the Member. Swanky new electric buses are being provided in Newport and Caerphilly as well. Does he not want to see them there either? Does he not want to see the £29 million that we have put in our draft budget for next year to support electric vehicles here in Wales? Of course we need to see new forms of public transport, because we have to persuade people to come away from the car and to use different forms of transport. Cardiff is the most commuted city in the whole of the United Kingdom—70,000 vehicles travel into Cardiff every day. If we are serious about air quality, if we are serious about the climate emergency, then we can't just look the other way and say, 'Never mind; just let it carry on.' Now, fairness is at the heart of how that problem must be solved, and that is absolutely in the heart of the letter that Ken Skates has provided to the leader of Cardiff council. But dismissing all the ways in which we can make a difference in the future as though they were of no relevance to people who live either in the capital city or in the areas that surround it is no way at all to approach what is a fundamentally serious public policy challenge here in Wales, in our capital city and far beyond.
Wel, Llywydd, dyma'r cawdel arferol o syniadau a gynigir i ni gan yr Aelod. Mae bysus trydan newydd crand yn cael eu darparu yng Nghasnewydd a Chaerffili hefyd. Onid yw ef eisiau eu gweld nhw yno ychwaith? Onid yw ef eisiau gweld y £29 miliwn yr ydym ni wedi ei roi yn ein cyllideb ddrafft ar gyfer y flwyddyn nesaf i gefnogi cerbydau trydan yma yng Nghymru? Wrth gwrs bod angen i ni weld mathau newydd o gludiant cyhoeddus, gan fod yn rhaid i ni berswadio pobl i ddod oddi wrth y car a defnyddio gwahanol fathau o gludiant. Caerdydd yw'r ddinas y cymudir iddi fwyaf yn y Deyrnas Unedig gyfan—mae 70,000 o gerbydau yn teithio i mewn i Gaerdydd bob dydd. Os ydym ni o ddifrif ynghylch ansawdd aer, os ydym ni o ddifrif am yr argyfwng hinsawdd, yna ni allwn ni edrych i'r cyfeiriad arall a dweud, 'Peidiwch â phoeni; gadewch iddo gario 'mlaen.' Nawr, mae tegwch yn ganolog i'r ffordd y mae'n rhaid datrys y broblem honno, ac mae hynny'n gwbl ganolog i'r llythyr y mae Ken Skates wedi ei roi i arweinydd cyngor Caerdydd. Ond nid yw wfftio'r holl ffyrdd y gallwn ni wneud gwahaniaeth yn y dyfodol fel pe na bydden nhw'n berthnasol o gwbl i bobl sydd yn byw naill ai yn y brifddinas neu yn yr ardaloedd o'i hamgylch yn ddim ffordd o gwbl i fynd i'r afael â'r hyn sy'n her polisi cyhoeddus sylfaenol ddifrifol yma yng Nghymru, yn ein prifddinas ac ymhell y tu hwnt.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am wella trosglwyddiadau ambiwlansys yng Nghymru? OAQ54941
3. Will the First Minister make a statement on improving ambulance transfers in Wales? OAQ54941
I thank the Member. The health Minister published a written statement on 15 January setting out steps further to improve ambulance services in Wales, including transfers between ambulances and receiving hospital departments.
Diolchaf i'r Aelod. Cyhoeddodd y Gweinidog iechyd ddatganiad ysgrifenedig ar 15 Ionawr yn nodi camau i wella gwasanaethau ambiwlans yng Nghymru ymhellach, gan gynnwys trosglwyddiadau rhwng ambiwlansys ac adrannau derbyn mewn ysbytai.
Thank you, Minister. The Wales Air Ambulance charity had its busiest year in 2019, its hard-working team responding to 3,627 emergency calls—up 1,200 from 2018. The aircraft can travel over 2 miles per minute and reach anywhere in Wales within 20 minutes. Now, the effectiveness of reaching, treating and transporting patients is clear, so I now support the air ambulance's aim for it to become a 24-hour service. David Gilbert OBE, chairman of the trust, has said:
'with the help of the Welsh public, we want to make our vision of providing a 24-hour service a reality'.
An extra £1.5 million is required for this. What steps could you as a Welsh Government take to help make a 24-hour air ambulance service a reality?
Diolch yn fawr, Gweinidog. Cafodd elusen Ambiwlans Awyr Cymru ei blwyddyn brysuraf yn 2019, gyda'i thîm gweithgar yn ymateb i 3,627 o alwadau brys—i fyny gan 1,200 o 2018. Gall yr awyren deithio dros 2 filltir y funud a chyrraedd unrhyw le yng Nghymru o fewn 20 munud. Nawr, mae effeithiolrwydd cyrraedd, trin a chludo cleifion yn eglur, felly rwyf nawr yn cefnogi nod yr ambiwlans awyr iddo ddod yn wasanaeth 24 awr. Mae David Gilbert OBE, cadeirydd yr ymddiriedolaeth, wedi dweud:
gyda chymorth y cyhoedd yng Nghymru, rydym ni eisiau gwneud ein gweledigaeth o ddarparu gwasanaeth 24 awr yn realiti.
Mae angen £1.5 miliwn yn ychwanegol ar gyfer hyn. Pa gamau allech chi fel Llywodraeth Cymru eu cymryd i helpu i wneud gwasanaeth ambiwlans awyr 24 awr yn realiti?
I thank the Member for that, and just want to say how much I share the positive view that she has expressed of the Wales Air Ambulance, the fantastic work that it does. The air ambulance has always been very clear with us as a Government that it doesn't want public money directly paid to it, because it thinks it would compromise its ability to raise money from the public, which it does year in and year out in such a fantastic way, with so many committed volunteers.
We support the charity in other ways. We do support it by training, particularly the paramedics that it employs. We support it through the EMRTS service, the emergency medical retrieval services that work closely with it, and we certainly support the work of the Wales Air Ambulance by explaining to people the fantastic work that it does, how making it a 24-hour service will allow it to do even more in future, supporting it in the different places in Wales from where it operates, and making it clear to people in Wales that it has the full support of the Welsh Government in its work and in its ambition.
Diolchaf i'r Aelod am hynna, a hoffwn ddweud cymaint yr wyf i'n rhannu'r farn gadarnhaol y mae hi wedi ei mynegi ar Ambiwlans Awyr Cymru, y gwaith gwych y mae'n ei wneud. Mae'r ambiwlans awyr wedi bod yn eglur iawn gyda ni erioed fel Llywodraeth nad yw eisiau i arian cyhoeddus gael ei dalu'n uniongyrchol iddo, gan ei fod yn credu y byddai'n amharu ar ei allu i godi arian gan y cyhoedd, y mae'n ei wneud o flwyddyn i flwyddyn mewn ffordd mor wych, gyda chymaint o wirfoddolwyr ymroddedig.
Rydym ni'n cefnogi'r elusen mewn ffyrdd eraill. Rydym ni'n ei chefnogi drwy hyfforddiant, yn enwedig y parafeddygon y mae'n eu cyflogi. Rydym ni'n ei chefnogi drwy'r gwasanaeth EMRTS, y gwasanaethau adalw meddygol brys sy'n gweithio'n agos gydag ef, ac rydym ni'n sicr yn cefnogi gwaith Ambiwlans Awyr Cymru drwy egluro i bobl y gwaith gwych y mae'n ei wneud, sut y bydd ei wneud yn wasanaeth 24 awr yn caniatáu iddo wneud mwy fyth yn y dyfodol, gan ei gefnogi yn y gwahanol fannau yng Nghymru y mae'n gweithredu ohonynt, a'i gwneud yn eglur i bobl yng Nghymru bod Llywodraeth Cymru yn ei gefnogi i'r eithaf yn ei waith ac yn ei uchelgais.
4. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo treftadaeth a diwylliant Casnewydd? OAQ54977
4. Will the First Minister outline how the Welsh Government is promoting Newport's heritage and culture? OAQ54977
The Welsh Government invests directly in key elements of the rich heritage and culture of Newport. At the same time, we act with others—the local authority, private businesses, the National Lottery Heritage Fund and Cadw, for example—to promote the city's many attractions, both at home and abroad.
Mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi'n uniongyrchol mewn elfennau allweddol o dreftadaeth a diwylliant cyfoethog Casnewydd. Ar yr un pryd, rydym ni'n gweithredu gydag eraill—yr awdurdod lleol, busnesau preifat, Cronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol a Cadw, er enghraifft—i hyrwyddo atyniadau niferus y ddinas, gartref a thramor.
Thank you, First Minister. As you said, we have a very rich and diverse history in Newport that we're very proud of, from our Chartist heritage to our majestic transporter bridge and maritime history, the splendid Tredegar House and our Roman fortress at Caerleon.
Last week, it was a pleasure to welcome the Deputy Minister to Caerleon for the reopening of the National Roman Legion Museum. While the museum has been closed to the public for renovation, the educational visits continued, with over 20,000 visitors last year. In Caerleon, we have a Roman legacy with an amphitheatre, baths and barracks that rival anywhere in the UK. However, to make the most of this wonderful site, National Museum Wales, Cadw and Newport City Council, along with Welsh Government, must all work together to promote Caerleon as a popular tourist destination, not just within Newport, but within the rest of Wales and to attract visitors from further afield.
Firstly, will the First Minister join me in recognising the important educational work of National Museum Wales's offer to schools and our young people in Caerleon, and also look at practical ways that the Welsh Government can redouble its efforts to support Newport council, National Museum Wales and Cadw to come together to ensure that what we have to offer in Caerleon is maximised and utilised fully?
Diolch, Prif Weinidog. Fel y dywedasoch, mae gennym ni hanes cyfoethog ac amrywiol iawn yng Nghasnewydd yr ydym ni'n falch iawn ohono, o'n treftadaeth Siartwyr i'n pont gludo ardderchog a'n hanes morwrol, Tŷ Tredegar ysblennydd a'n caer Rufeinig yng Nghaerllion.
Pleser oedd croesawu'r Dirprwy Weinidog i Gaerllion yr wythnos diwethaf ar gyfer ailagoriad Amgueddfa Lleng Rufeinig Cymru. Er bod yr amgueddfa wedi bod ar gau i'r cyhoedd oherwydd gwaith ailwampio, parhaodd yr ymweliadau addysgol, gyda dros 20,000 o ymwelwyr y llynedd. Yng Nghaerllion, mae gennym ni etifeddiaeth Rufeinig gydag amffitheatr, baddonau a barics cystal ag mewn unrhyw le yn y DU. Fodd bynnag, er mwyn gwneud y gorau o'r safle gwych hwn, mae'n rhaid i Amgueddfa Cymru, Cadw a Chyngor Dinas Casnewydd, ynghyd â Llywodraeth Cymru, gydweithio i hyrwyddo Caerllion fel cyrchfan boblogaidd i dwristiaid, nid yn unig yng Nghasnewydd, ond yng ngweddill Cymru a denu ymwelwyr o fannau pellach i ffwrdd.
Yn gyntaf, a wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i gydnabod gwaith addysgol pwysig cynnig Amgueddfa Genedlaethol Cymru i ysgolion a'n pobl ifanc yng Nghaerllion, ac edrych hefyd ar ffyrdd ymarferol y gall Llywodraeth Cymru gynyddu ei hymdrechion i gynorthwyo cyngor Casnewydd, Amgueddfa Genedlaethol Cymru a Cadw i ddod ynghyd i sicrhau bod yr hyn sydd gennym ni i'w gynnig yng Nghaerllion yn cael ei bwysleisio a'i ddefnyddio'n llawn?
Can I thank Jayne Bryant for that? I see that the Deputy Minister is a regular visitor to Newport, having been to the transporter bridge recently as well, and I look forward to developing possibilities for making more of that attraction in Newport in the future.
Of course, Jayne Bryant is right in what she says about the importance of the ancient Roman town of Caerleon—the most complete Roman amphitheatre in Britain, the only Roman legionary barracks on view anywhere in Europe—and it's great to see that the work that has been done to repair it, some of the essential work to the roof of the museum, has now been completed and that it's open fully to the public.
I want to just pay tribute to the people who work at the museum for the way in which they kept those educational services going, even when the museum itself wasn't open to the public in the way that it had been previously. It's a really important part of what it does to make sure that those live experiences that it offers to young people—that bring the history of Caerleon and Wales's history alive for them—now continues and develops. And, of course the Welsh Government will work, as I said in my original answer, in partnership with the local authority, with Cadw and others, to make the very most of that really important site.
A gaf i ddiolch i Jayne Bryant am hynna? Rwy'n gweld bod y Dirprwy Weinidog yn ymwelydd rheolaidd â Chasnewydd, ar ôl bod i'r bont gludo yn ddiweddar hefyd, ac edrychaf ymlaen at ddatblygu posibiliadau ar gyfer gwneud mwy o'r atyniad hwnnw yng Nghasnewydd yn y dyfodol.
Wrth gwrs, mae Jayne Bryant yn iawn yn yr hyn y mae'n ei ddweud am bwysigrwydd tref Rufeinig hynafol Caerllion—yr amffitheatr Rufeinig fwyaf cyflawn ym Mhrydain, yr unig farics lleng Rufeinig sydd i'w gweld yn unman yn Ewrop—ac mae'n wych gweld bod y gwaith a wnaed i'w drin, rhywfaint o'r gwaith hanfodol ar do'r amgueddfa, wedi ei gwblhau erbyn hyn a'i fod yn gwbl agored i'r cyhoedd.
Hoffwn dalu teyrnged i'r bobl sy'n gweithio yn yr amgueddfa am y ffordd iddyn nhw barhau'r gwasanaethau addysgol hynny, hyd yn oed pan nad oedd yr amgueddfa ei hun ar agor i'r cyhoedd yn y ffordd y bu gynt. Mae'n rhan bwysig iawn o'r hyn y mae'n ei wneud i wneud yn siŵr bod y profiadau byw hynny y mae'n eu cynnig i bobl ifanc—sy'n dod â hanes Caerllion a hanes Cymru yn fyw iddyn nhw—yn parhau ac yn datblygu erbyn hyn. Ac, wrth gwrs, bydd Llywodraeth Cymru, fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol, yn gweithio, mewn partneriaeth â'r awdurdod lleol, gyda Cadw ac eraill, i wneud y gorau posibl o'r safle gwirioneddol bwysig hwnnw.
5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd yn ne Cymru i fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd? OAQ54956
5. Will the First Minister make a statement on what action the Welsh Government is taking in south Wales to tackle climate change? OAQ54956
Llywydd, we are tackling climate change by reducing emissions and building resilience. In south Wales, we are investing in public transport, low-carbon buildings, decarbonising our energy system, improving biodiversity, and building resilience to the impacts of climate change in areas such as flood prevention and natural resource management.
Llywydd, rydym ni'n mynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd trwy leihau allyriadau a datblygu cydnerthedd. Yn y de, rydym ni'n buddsoddi mewn cludiant cyhoeddus, adeiladau carbon isel, datgarboneiddio ein system ynni, gwella bioamrywiaeth, a datblygu'r gallu i wrthsefyll effeithiau'r newid yn yr hinsawdd mewn meysydd fel atal llifogydd a rheoli adnoddau naturiol.
Thank you for that answer, First Minister. I'd like to return you briefly to the issue of road congestion and the impact on climate change. I very much welcome the consideration that's now being given to the issue of congestion and pollution from traffic into Cardiff. Of course, that traffic doesn't miraculously appear in Cardiff, it goes through constituencies such as mine into Cardiff, and that congestion and pollution is felt all through quite a large number of our constituencies. But, in particular, the solution to congestion and pollution is not just in Cardiff, it lies much further through.
In order to win the support, I think, of the many people in the Pontypridd constituency and further afield, it seems to me that consideration of the whole issue of congestion charging is dependent on a number of principled assurances I think people want. The first one is that the costs do not disproportionately fall on the poorest communities. The second one is that a proportion of the proceeds are redistributed and invested within our broader transport system. And that, thirdly, there is an affordable public transport alternative available, First Minister.
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Hoffwn fynd â chi'n ôl yn fyr at fater tagfeydd ar y ffyrdd a'r effaith ar y newid yn yr hinsawdd. Rwy'n croesawu'n fawr yr ystyriaeth sy'n cael ei rhoi erbyn hyn i fater tagfeydd a llygredd oddi wrth y traffig sy'n mynd i mewn i Gaerdydd. Wrth gwrs, nid yw'r traffig hwnnw'n ymddangos yn wyrthiol yng Nghaerdydd, mae'n mynd drwy etholaethau fel fy un i i mewn i Gaerdydd, ac mae tagfeydd a llygredd yn cael eu teimlo drwy bob un o nifer eithaf helaeth o'n hetholaethau. Ond, yn arbennig, nid yng Nghaerdydd yn unig y mae'r ateb i dagfeydd a llygredd, mae'n ymhellach drwyddo o lawer.
Er mwyn ennill cefnogaeth, rwy'n credu, y bobl niferus yn etholaeth Pontypridd a thu hwnt, mae'n ymddangos i mi bod ystyried holl fater codi ffi tagfeydd yn dibynnu ar nifer o fathau o sicrwydd egwyddorol yr wyf i'n credu y mae pobl eu heisiau. Yr un cyntaf yw nad yw'r costau'n disgyn yn anghymesur ar y cymunedau tlotaf. Yr ail un yw bod cyfran o'r enillion yn cael ei hailddosbarthu a'i buddsoddi yn ein system drafnidiaeth ehangach. Ac, yn drydydd, bod y dewis amgen o gludiant cyhoeddus fforddiadwy ar gael, Prif Weinidog.
I thank Mick Antoniw for those additional points on this matter. Of course, he is right that traffic that flows through his constituency and very often from his constituency into mine and then onwards into Cardiff is generated elsewhere. I just want to recognise what Mick Antoniw said about the need for this to be tackled. The idea that you can simply ignore it and look the other way is simply not an answer to what we face. But the answer that we design has to have the sorts of characteristics that he mentioned.
I said in the answer to my previous question, for those who were here to hear it, that the Minister's letter puts fairness at the heart of the Welsh Government's response to it, and that redistribution of any sums raised, so that they benefit areas outside Cardiff, is integral to any plan as well. And of course, affordable public transport of the sort that I know the Member has particularly campaigned for, for the reopening of former railway lines that would serve his constituency and provide that sort of affordable public transport, has to be integral to the plan as well. And it is why, in the answer that I provided to Mark Reckless, I read that part of the Minister's letter to Cardiff Council that places all of those things in that wider context.
Diolchaf i Mick Antoniw am y pwyntiau ychwanegol yna ar y mater hwn. Wrth gwrs, mae'n iawn bod traffig sy'n llifo drwy ei etholaeth ef ac yn aml iawn o'i etholaeth ef i mewn i'm hetholaeth i ac ymlaen i Gaerdydd yn cael ei gynhyrchu mewn mannau eraill. Hoffwn gydnabod yr hyn a ddywedodd Mick Antoniw am yr angen i fynd i'r afael â hyn. Yn syml, nid yw'r syniad y gallwch ei anwybyddu ac edrych y ffordd arall yn ateb i'r hyn sy'n ein hwynebu. Ond mae'n rhaid i'r ateb yr ydym ni'n ei ddylunio fod â'r mathau o nodweddion y soniodd ef amdanynt.
Dywedais yn yr ateb i'm cwestiwn blaenorol, i'r rhai a oedd yma i'w glywed, bod llythyr y Gweinidog yn rhoi tegwch wrth wraidd ymateb Llywodraeth Cymru iddo, a bod ailddosbarthu unrhyw symiau a godir, fel eu bod o fudd i ardaloedd y tu allan i Gaerdydd, yn rhan annatod o unrhyw gynllun hefyd. Ac wrth gwrs, mae'n rhaid i gludiant cyhoeddus fforddiadwy o'r math y gwn fod yr Aelod wedi ymgyrchu'n arbennig drosto, am ailagor hen reilffyrdd a fyddai'n gwasanaethu ei etholaeth ef ac yn darparu'r math hwnnw o gludiant cyhoeddus fforddiadwy, fod yn rhan annatod o'r cynllun hefyd. A dyna pam, yn yr ateb a roddais i Mark Reckless, y darllenais y rhan honno o lythyr y Gweinidog i Gyngor Caerdydd sy'n rhoi'r pethau hynny i gyd yn y cyd-destun ehangach hwnnw.
6. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i helpu dioddefwyr troseddau yng Nghymru? OAQ54975
6. What is the Welsh Government doing to help victims of crime in Wales? OAQ54975
Llywydd, we work closely with the four police forces and our police and crime commissioners in Wales and other partners, including the Welsh Local Government Association and Public Health Wales, to support victims of crime and to reduce the risk of people becoming victims of crime.
Llywydd, rydym ni'n gweithio'n agos gyda'r pedwar heddlu a'n comisiynwyr heddlu a throseddu yng Nghymru a phartneriaid eraill, gan gynnwys Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, i gefnogi dioddefwyr troseddau ac i leihau'r risg y gallai pobl ddioddef troseddau.
Thank you for that answer, First Minister. A number of months ago, I asked you if you would support my call for the fathers of children conceived by an act of rape being barred from gaining a right to see those children. At the time, you refused to give me a straight answer, saying that it was not a devolved matter, despite the fact that you in this place often call on the Westminster Government to act on matters that are not devolved to this place. The Children and Family Court Advisory and Support Service Cymru is devolved, though, and can make recommendations to the family courts in Wales that a family court in England or elsewhere in the UK might not, and so are social services devolved.
How can a victim of rape ever find anything near closure if she has to worry that, one day, her attacker may come back and be a part of her child's life, and that her child may be forced to have contact with the person who raped their own mother? So, I'm asking you for a second time: do you agree with me—and you do have some of the levers necessary to be able to do this—that the family court shouldn't grant the fathers of children born from rape any access rights to see those children, and will you make an effort to bring about such a ban in Wales? If not, why?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Nifer o fisoedd yn ôl, gofynnais i chi a fyddech chi'n cefnogi fy ngalwad i dadau plant sy'n cael eu cenhedlu drwy weithred o dreisio gael eu gwahardd rhag cael yr hawl i weld y plant hynny. Ar y pryd, fe wnaethoch wrthod rhoi ateb pendant i mi, gan ddweud nad oedd yn fater datganoledig, er eich bod chi'n galw'n aml yn y lle hwn ar Lywodraeth San Steffan i weithredu ar faterion nad ydyn nhw wedi eu datganoli i'r lle hwn. Mae Gwasanaeth Cynghori a Chynorthwyo Llys i Blant a Theuluoedd Cymru wedi'i ddatganoli, fodd bynnag, a gall wneud argymhellion i'r llysoedd teulu yng Nghymru efallai na allai llys teulu yn Lloegr neu yn rhywle arall yn y DU ei wneud, ac mae gwasanaethau cymdeithasol wedi eu datganoli hefyd.
Sut y gall dioddefwr trais fyth ganfod unrhyw beth yn agos at ddiweddglo os oes yn rhaid iddi boeni y gallai ei hymosodwr, ryw ddiwrnod, ddychwelyd a bod yn rhan o fywyd ei phlentyn, ac y gallai ei phlentyn gael ei orfodi i fod mewn cysylltiad â'r sawl a dreisiodd ei fam ei hun? Felly, rwy'n gofyn i chi am yr eildro: a ydych chi'n cytuno â mi—ac mae gennych chi rai o'r cyfrifoldebau sydd eu hangen i allu gwneud hyn—na ddylai'r llys teulu roi unrhyw hawliau mynediad i dadau plant sy'n cael eu geni yn sgil trais weld y plant hynny, ac a wnewch chi ymdrechu i gyflwyno gwaharddiad o'r fath yng Nghymru? Os na wnewch chi, pam?
Llywydd, I probably can't go further than I did in my last answer to the Member. I want to recognise the importance of the points that she makes and the debate that she has engendered around this issue. The reason why I can't offer her the guarantees that she looks to me to provide is that the powers to do so do not lie in this Assembly. That was true the last time she asked me the question and it's true again today. A change in the law of the sort that she has asked me about cannot be brought about here, no matter how many times she asks for that to happen. So, I can't provide her with a guarantee, because it wouldn't be honest to do that.
The decisions that are made in the family court cannot be made by politicians. They are made in the family court with the advice of the professional workers who report on individual cases. Of course they should take very seriously the points that the Member has made. I agree entirely with that. But it's for—[Interruption.] The Member is trying to intervene, Llywydd, from where she is sitting, but the point she makes is no better for repeating it than it was the first time she made it. She asks me to guarantee something that is not in my power to guarantee. I won't do that, because that would be to offer a false assurance to people who, quite rightly, are concerned about the points the Member has raised and, I'll repeat, deserve to be taken seriously.
Llywydd, mae'n debyg na allaf i fynd ymhellach nag a wneuthum yn fy ateb diwethaf i'r Aelod. Hoffwn gydnabod pwysigrwydd y pwyntiau y mae'n eu gwneud a'r ddadl y mae hi wedi ei sbarduno ynghylch y mater hwn. Y rheswm pam na allaf gynnig y sicrwydd y mae'n dymuno i mi ei ddarparu yw nad yw'r pwerau i wneud hynny wedi eu lleoli yn y Cynulliad hwn. Roedd hynny'n wir y tro diwethaf iddi ofyn y cwestiwn i mi ac mae'n wir eto heddiw. Ni ellir gwneud newid i'r gyfraith o'r math y mae wedi fy holi yn ei gylch yn y fan yma, ni waeth faint o weithiau y mae'n gofyn i hynny ddigwydd. Felly, ni allaf roi sicrwydd iddi, oherwydd ni fyddai'n onest i wneud hynny.
Ni all gwleidyddion wneud y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud yn y llys teulu. Maen nhw'n cael eu gwneud yn y llys teulu gyda chyngor y gweithwyr proffesiynol sy'n adrodd ar achosion unigol. Wrth gwrs, dylen nhw roi ystyriaeth ddifrifol iawn i'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu gwneud. Rwy'n cytuno'n llwyr â hynny. Ond mater i—[Torri ar draws.] Mae'r Aelod yn ceisio ymyrryd, Llywydd, o'r man lle mae'n eistedd, ond nid yw'r pwynt y mae'n ei wneud yn ddim gwell o'i ailadrodd nag yr oedd y tro cyntaf iddi ei wneud. Mae hi'n gofyn i mi roi sicrwydd ynghylch rhywbeth nad yw'r grym gen i i'w warantu. Ni wnaf i wneud hynny, oherwydd byddai hynny'n golygu cynnig sicrwydd ffug i bobl sydd, yn gwbl briodol, yn pryderu am y pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu codi ac sydd, fe ailadroddaf, yn haeddu cael eu cymryd o ddifrif.
7. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr amserlen arfaethedig ar gyfer deuoli adrannau 5 a 6 o ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd? OAQ54947
7. Will the First Minister provide an update on the projected timetable for the dualling of sections 5 and 6 of the A465 Heads of the Valleys road? OAQ54947
I thank the Member for that, Llywydd. It's expected that tenders for the dualling of sections 5 and 6 of the A465 will be received next month. Ministers will then consider the project's full business case. Provided that remains satisfactory, we expect a contract to be let in the summer of 2020, with construction due to start by the end of the year.
Diolch i'r Aelod am hynna, Llywydd. Y disgwyl yw y bydd tendrau ar gyfer deuoli rhannau 5 a 6 o'r A465 yn cael eu derbyn y mis nesaf. Bydd y Gweinidogion wedyn yn ystyried achos busnes llawn y prosiect. Ar yr amod bod hynny'n parhau'n foddhaol, rydym ni'n disgwyl i gontract gael ei osod yn ystod haf 2020, gydag adeiladu i ddechrau erbyn diwedd y flwyddyn.
Thank you, First Minister. I know you've been a strong supporter of this project, which has been so important to my constituents, not least in your former role as finance Minister when you put forward the mutual investment model that will ensure that this project is delivered. I know there have been some concerns about the impact of delays and increased costs in dualling earlier sections of the road, and this can be set against recent reports that geological survey work on the Hirwaun to Dowlais section wasn't carried out until more than a year after procurement of contracts began. In at least one case, exploratory drilling has been postponed until construction is under way. This surely must raise some concerns about how both costs and engineering techniques have been drawn up for this section thus far and, with that in mind, what lessons has Welsh Government learnt from the dualling of the A465 section 2, and how will they be applied to the dualling of sections 5 and 6?
Diolch, Prif Weinidog. Fe wn eich bod chi wedi bod yn gefnogwr brwd i'r prosiect hwn, sydd wedi bod mor bwysig i'm hetholwyr, yn enwedig yn eich swydd flaenorol fel Gweinidog Cyllid pryd y gwnaethoch chi gyflwyno'r model buddsoddi cydfuddiannol a fydd yn sicrhau bod y prosiect hwn yn cael ei gyflawni. Gwn i y bu rhai pryderon am effaith yr oedi a'r costau cynyddol wrth ddeuoli rhannau cynharach o'r ffordd, ac mae modd gosod hyn yn erbyn adroddiadau diweddar nad oedd y gwaith arolwg daearegol ar yr adran rhwng Hirwaun a Dowlais wedi'i gynnal hyd at fwy na blwyddyn ar ôl dechrau caffael contractau. Mewn un achos o leiaf, mae drilio archwiliadol wedi'i ohirio tan fod yr adeiladu yn cychwyn. Mae'n rhaid bod hyn yn codi rhai pryderon am y ffordd y lluniwyd y technegau a chostau a pheirianneg ar gyfer yr adran hon hyd yma, a gyda hynny mewn golwg, pa wersi y mae Llywodraeth Cymru wedi eu dysgu wrth ddeuoli adran 2 yr A465, a sut y byddan nhw yn cael eu cymhwyso i ddeuoli adrannau 5 a 6?
I thank the Member for the important question. She is absolutely right to say that there are lessons to be learnt from the way in which the dualling of section 2 of the A465 has been carried out, both in the way in which contracts are drawn up and the way in which risks between the Welsh Government and the contractor are spread. Indeed, to turn to the specific point that Vikki Howells made, in that contract the collection of data—for example, through ground condition surveys—was the responsibility of the contractor; I think one of the things we will have learnt from that is that, in future, it would be better if the Welsh Government took responsibility for that, given some of the things that have transpired since.
But I'm very grateful to Vikki Howells for the opportunity just to be clear—because I think there may have been some confusion about this—that section 2 of the A465 was not a mutual investment model programme, whereas the contract to be used for sections 5 and 6 is to be discharged through the MIM arrangement. It's a fundamentally different approach; it's a fixed price, lump-sum contract, in which the Welsh Government will not pay for the service until it is operational. That will incentivise the contractors to deliver the programme on time. The risk of cost increase and programme delays sits entirely with the appointed service provider in the mutual investment model. We will learn the lessons from earlier sections, but the model we will use for sections 5 and 6 will have all those additional benefits that we think, in this instance, using that form of contract will bring.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn pwysig. Mae hi yn llygad ei lle wrth ddweud bod gwersi i'w dysgu o'r ffordd y cafodd adran 2 o'r A465 ei deuoli, o ran y ffordd y caiff contractau eu llunio a'r ffordd y caiff y risgiau rhwng Llywodraeth Cymru a'r contractwr eu rhannu. Yn wir, i droi at y pwynt penodol a wnaeth Vikki Howells, yn y contract hwnnw, y contractwr oedd yn gyfrifol am gasglu data—er enghraifft, drwy arolygon cyflwr tir; rwy'n credu mai un o'r pethau y byddwn ni wedi'i ddysgu o hynny yw y byddai'n well, yn y dyfodol, pe byddai Llywodraeth Cymru yn derbyn cyfrifoldeb am hynny, o ystyried rhai o'r pethau sydd wedi digwydd ers hynny.
Ond rwy'n ddiolchgar iawn i Vikki Howells am y cyfle i fod yn glir o leiaf—oherwydd rwy'n meddwl efallai y bu peth dryswch ynglŷn â hyn—nad oedd adran 2 yr A465 yn rhaglen model buddsoddi cydfuddiannol, ond bod y contract sydd i'w ddefnyddio ar gyfer adrannau 5 a 6 i'w gyflawni drwy'r trefniant MIM. Mae'n ddull sylfaenol gwahanol; mae'n gontract cyfandaliad, pris penodol, sy'n golygu na fydd Llywodraeth Cymru yn talu am y gwasanaeth tan ei fod yn weithredol. Bydd hynny'n cymell y contractwyr i gwblhau'r rhaglen yn brydlon. Mae'r risg o gostau cynyddol ac oedi mewn rhaglenni yn disgyn yn llwyr ar y darparwr gwasanaeth penodedig yn y model buddsoddi cydfuddiannol. Byddwn ni'n dysgu'r gwersi o adrannau cynharach, ond bydd gan y model y byddwn ni’n ei ddefnyddio ar gyfer adrannau 5 a 6 yr holl fanteision ychwanegol hynny yr ydym ni o'r farn, yn yr achos hwn, a ddaw yn sgîl defnyddio'r math hwnnw o gontract.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Leanne Wood.
Finally, question 8, Leanne Wood.
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddyfodol gwasanaethau damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg? OAQ54953
8. Will the First Minister make a statement on the future of accident and emergency services at the Royal Glamorgan Hospital? OAQ54953
Llywydd, I understand that the local health board will discuss this matter at its next public board meeting on 30 January.
Llywydd, deallaf i y bydd y bwrdd iechyd lleol yn trafod y mater hwn yn ei gyfarfod bwrdd cyhoeddus nesaf ar 30 Ionawr.
First Minister, I have a report looking at how communities served by the Royal Glamorgan Hospital will be affected if consultant-led accident and emergency services are removed from there. The worst affected communities are to be found in mid Rhondda. The towns and villages at the top of the Rhondda Fach and Fawr can access Prince Charles Hospital relatively quickly via the Maerdy and Rhigos mountain roads. However, Rhondda residents who regularly use that route know that that's a dangerous assumption to make because in the winter those roads are often closed. Do you support the retention of consultant-led services at the Royal Glamorgan accident and emergency department and its ability to deal with trauma admissions? And will you be prepared to listen to the views of both patients and staff, especially those concerns around travel times, before any final decision on the future of consultant-led A&E in that hospital is made?
Prif Weinidog, mae gennyf i adroddiad sy'n edrych ar sut y bydd cymunedau sy'n cael eu gwasanaethu gan Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn cael eu heffeithio os caiff y gwasanaethau damweiniau ac achosion brys dan arweiniad meddyg arbenigol eu symud oddi yno. Mae'r cymunedau yr effeithir waethaf arnyn nhw yng nghanol y Rhondda. Gall y trefi a'r pentrefi ym mhen uchaf y Rhondda Fach a'r Rhondda Fawr fynd i ysbyty'r Tywysog Siarl yn gymharol gyflym drwy ddefnyddio heolydd mynydd y Maerdy a'r Rhigos. Fodd bynnag, mae trigolion y Rhondda sy'n defnyddio'r ffordd honno'n rheolaidd yn gwybod ei bod hi'n beryglus cymryd hynny yn ganiataol, oherwydd yn y gaeaf mae'r ffyrdd hynny yn aml ar gau. A ydych chi o blaid cadw gwasanaethau dan arweiniad meddyg arbenigol yn adran damweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg a'i gallu i ymdrin â derbyniadau trawma? Ac a fyddwch chi'n barod i wrando ar farn cleifion a staff, yn enwedig y pryderon hynny sy'n ymwneud ag amseroedd teithio, cyn i unrhyw benderfyniad terfynol ynghylch dyfodol gwasanaethau damweiniau ac achosion brys dan arweiniad meddyg arbenigol yn yr ysbyty hwnnw gael ei wneud?
Llywydd, I thank the Member for those points. I haven't seen the report to which she referred, and I haven't seen the paper that the board will take to its public meeting on 30 January. However, I do understand that the board is to offer local Assembly Members an opportunity of a briefing on Friday of this week, in order to understand what they are to report to that board. I certainly expect that the board would operate in the way that Leanne Wood has suggested, listening to the views of patients, of staff, and of elected representatives, and I hope that Friday's meeting will be a helpful start to that process.
Llywydd, hoffwn i ddiolch i'r Aelod am y pwyntiau hynny. Nid wyf wedi gweld yr adroddiad y cyfeiriodd hi ato, ac nid wyf wedi gweld y papur y bydd y bwrdd yn ei gyflwyno i'w gyfarfod cyhoeddus ar 30 Ionawr. Fodd bynnag, rwy'n deall y bydd y bwrdd yn cynnig cyfle i Aelodau Cynulliad lleol gael eu briffio ddydd Gwener yr wythnos hon, er mwyn deall yr hyn y maen nhw i'w adrodd i'r bwrdd hwnnw. Rwy'n sicr yn disgwyl y byddai'r bwrdd yn gweithredu yn y ffordd a awgrymwyd gan Leanne Wood, gan wrando ar farn cleifion, staff, a chynrychiolwyr etholedig, a gobeithiaf y bydd y cyfarfod ddydd Gwener yn ddechrau da i'r broses honno.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud ei datganiad—Rebecca Evans.
The next item is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make the statement—Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd.
There are two changes to this week's business. Firstly, the legislative consent motion on the European Union (Withdrawal Agreement) Bill will be debated immediately after this business statement, with a vote then taken immediately afterwards. Secondly, the length of the debate on the Children (Abolition of Defence of Reasonable Punishment) (Wales) Bill has been reduced in line with the number of amendments tabled. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd.
Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Yn gyntaf, bydd y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael) yn cael ei drafod yn syth ar ôl y datganiad busnes hwn, gyda phleidlais yn cael ei chynnal yn syth wedyn. Yn ail, mae hyd y ddadl ar Fil Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol) (Cymru) wedi'i gwtogi yn unol â nifer y gwelliannau a gyflwynwyd. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.
Trefnydd, can I call for a statement from the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs please, on the Welsh Government's efforts to protect endangered and threatened species in Wales? You may or may not be aware that today is Squirrel Appreciation Day around the world, and as the red squirrel champion in the National Assembly, I think it's very important that I take this opportunity to raise the important issue of red squirrel conservation across the country.
Since the 1940s, the red squirrel population has gone from covering the majority of Wales to having a population in just three main centres, one on Ynys Môn, one in mid Wales, and one in the Clocaenog Forest in my own constituency. Now, I know that there are many species represented by many individuals in this Chamber, but I do think it would be an opportune time to request an update on the action that is being taken by the Welsh Government to protect red squirrels, and, indeed, other threatened species across the country.
Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, os gwelwch yn dda, ynghylch ymdrechion Llywodraeth Cymru i ddiogelu rhywogaethau sydd mewn perygl a dan fygythiad yng Nghymru? Efallai eich bod chi'n ymwybodol ei bod yn Ddiwrnod Gwerthfawrogi Gwiwerod o amgylch y byd heddiw, ac fel pencampwr y wiwer goch yn y Cynulliad Cenedlaethol, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fy mod yn achub ar y cyfle hwn i godi mater pwysig cadwraeth y wiwer goch ar draws y wlad.
Ers y 1940au, mae poblogaeth y wiwer goch, a arferai fod dros y rhan fwyaf o Gymru, bellach yn boblogaeth sydd mewn tair prif ganolfan yn unig, un ar Ynys Môn, un yn y Canolbarth, ac un yng Nghoedwig Clocaenog yn fy etholaeth i fy hun. Rwy'n gwybod bod nifer o rywogaethau'n cael eu cynrychioli gan lawer o unigolion yn y Siambr hon, ond rwy'n credu y byddai'n amser da i ofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf am y camau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru i ddiogelu gwiwerod coch, ac, yn wir, rywogaethau eraill sydd dan fygythiad ledled y wlad.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I thank Darren Millar for the question, and wish him a very happy squirrel appreciation day, as the species champion within this Assembly. And, certainly, the Minister was here to hear your request for an update on action to protect threatened species, and I'm sure she'll give it due consideration.
Diolch i Darren Millar am y cwestiwn, a dymunaf ddiwrnod gwerthfawrogi'r wiwer hapus iawn iddo, fel pencampwr y rhywogaethau yn y Cynulliad hwn. Ac, yn sicr, roedd y Gweinidog yma i glywed eich cais am ddiweddariad ar y camau i amddiffyn rhywogaethau dan fygythiad, ac rwy'n siŵr y bydd yn rhoi ystyriaeth briodol iddo.
I want to raise the devolution of the criminal justice system. The past week has seen a significant strengthening of the arguments for devolution, in line with what already exists in Scotland and the north of Ireland. The tragic case of Conner Marshall has highlighted what many of us already knew—that the probation service privatisation has been an unmitigated disaster. How many other lives have to be lost before the probation service is sorted out? Will we ever fully understand the extent of the true cost of the decision to part privatise the probation service?
The Tory justice secretary has said that he's keen to press ahead with plans for another new prison in Wales, even though we have the highest incarceration rate in western Europe. The numbers of people dying because of substance use has reached an all-time high, and the rape conviction rates are plummeting from an already low level. It's clear that the English criminal justice system is not working for us. As the Thomas commission on devolving justice found, people in Wales are let down by the system in its current state. If Wales were running its own criminal justice system, we could have a focus on reducing harm and improving outcomes.
In the First Minister's initial response to the Thomas commission, he promised to open dialogue with the UK Government following the election. Now, more than a month has passed since that election, so can we have a Government statement outlining whether that dialogue has begun? Can you also tell me what preparatory work that you personally have begun in terms of this Government's budget, because you can demonstrate that Wales is serious about the devolution of the criminal justice system to Wales, and that we are not content to see the findings of this commission kicked into the long grass by committing resources to the issue? Do you plan to do that?
Rwyf i eisiau codi'r mater datganoli'r system cyfiawnder troseddol. Yn ystod yr wythnos diwethaf mae'r dadleuon dros ddatganoli wedi cryfhau'n sylweddol, yn unol â'r hyn sydd eisoes yn bodoli yn yr Alban a Gogledd Iwerddon. Mae achos trasig Conner Marshall wedi tynnu sylw at yr hyn yr oedd llawer ohonom ni eisoes yn ei wybod—sef bod preifateiddio'r gwasanaeth prawf wedi bod yn drychineb llwyr. Sawl bywyd arall fydd angen ei golli cyn y bydd trefn yn cael ei rhoi ar y gwasanaeth prawf? A fyddwn ni byth yn deall yn llwyr wir gost y penderfyniad i breifateiddio'n rhannol y gwasanaeth prawf?
Mae ysgrifennydd cyfiawnder y Torïaid wedi dweud ei fod yn awyddus i fwrw ymlaen â chynlluniau ar gyfer carchar newydd arall yng Nghymru, er mai gennym ni y mae'r gyfradd garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop. Mae nifer y bobl sy'n marw o ganlyniad i ddefnyddio sylweddau wedi cyrraedd lefel uwch nag erioed, ac mae'r cyfraddau euogfarnau am drais yn plymio o lefelau sydd eisoes yn isel. Mae'n amlwg nad yw system cyfiawnder troseddol Lloegr yn gweithio i ni. Fel y canfu'r Comisiwn Thomas ar ddatganoli cyfiawnder, mae pobl yng Nghymru yn cael eu siomi gan y system yn ei chyflwr presennol. Pe bai Cymru'n cynnal ei system cyfiawnder troseddol ei hun, gallem ganolbwyntio ar leihau niwed a gwella canlyniadau.
Yn ymateb cychwynnol y Prif Weinidog i Gomisiwn Thomas, addawodd y byddai'n cychwyn deialog gyda Llywodraeth y DU ar ôl yr etholiad. Nawr, mae mwy na mis wedi mynd heibio ers yr etholiad hwnnw, felly a gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth yn amlinellu a yw'r ddeialog honno wedi dechrau? A allwch chi ddweud wrthyf hefyd pa waith paratoi yr ydych chi'n bersonol wedi'i ddechrau o ran cyllideb y Llywodraeth hon, oherwydd gallwch chi ddangos bod Cymru o ddifrif ynghylch datganoli'r system cyfiawnder troseddol i Gymru, ac nad ydym ni'n fodlon gweld canfyddiadau'r comisiwn hwn yn cael eu taflu o'r neilltu drwy ymrwymo adnoddau i'r mater hwn? A ydych chi'n bwriadu gwneud hynny?
Well, I would say, in the first instance, with respect, I think the First Minister has answered some of those questions. But there will be the opportunity to have a more detailed discussion in a debate in Government time, which I understand will be taking place in the coming weeks.
Wel, yn y lle cyntaf, byddwn i'n dweud, gyda phob parch, rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi ateb rhai o'r cwestiynau hynny. Ond bydd cyfle i gael trafodaeth fanylach mewn dadl yn amser y Llywodraeth, a fydd yn cael ei chynnal yn ystod yr wythnosau nesaf, yn ôl yr hyn yr wyf i'n ei ddeall.
Could we have a statement or a debate on the provision of appropriate treatments for borderline personality disorder in a consistent way right across Wales? I've been approached by an articulate and very well-informed constituent—informed through personal experience and through academic research—who has raised the difficulty of obtaining dialectical behaviour therapy, DBT, in the Cwm Taf Morgannwg University Health Board area, and he's queried whether the same may apply across different health board areas in Wales. And we could also discuss, then, the extent to which an individual experiencing borderline personality disorder should be able to engage with clinicians on what the individual considers to be the most appropriate form of treatment for themselves, as opposed to simply accepting whatever treatment may or may not be available within one health board area.
Could we also have a statement on changes on train timetabling, to enable Valleys commuters to get to work on time in Cardiff? There are only two trains that leave Maesteg that are scheduled to arrive in Cardiff before 9 a.m. on weekdays. The first leaves at 6.44 a.m., arriving at 7.38 a.m.—plenty of time to get to work for an 8 a.m. or 8.30 a.m. start. However, the second was subject to a timetable change in November, which pushed back the departure train to 8.04 a.m., arriving in Cardiff at 8.54 a.m. if there are no delays. Minister, there are always delays—sometimes five minutes, sometimes 10 minutes, sometimes more. So it means that commuters who previously had understanding bosses who said, 'As long as you're at your desk by 9 a.m., don't worry, you're fine', are now regularly arriving at their desks later than 9 a.m., to find their bosses saying, 'You keep this up and you'll be out of a job.' So, I've written to Ministers, to Transport for Wales, to KeolisAmey, to Network Rail, and others, to put this train back to an earlier time when the May timetable changes come. So I'd welcome a statement on the May timetabling.
And finally, could we have a debate on the roll-out of universal credit, which, as I'm seeing in my surgeries week after week, is pushing many of my constituents deep into debt, into penury, and into despair? And can we have an update on the Welsh Government-commissioned research by Policy in Practice, which is designed to help the Welsh Government make policy decisions to best support local authorities and residents with universal credit, and understand how this is affecting families in Wales? We saw the research last year by Cartref, showing the impact of the freeze on universal credit, leading to an average 6 per cent cut to the income of people claiming working-age benefits since 2016. It showed that 84 per cent of tenants claiming UC now owe some rent to their housing association, whether through non-payment or technical issues. And those tenants on UC who are in arrears owe more than double the amount of rent compared to peers claiming housing benefit under the old system. So it would be good to have a statement or a debate on this, so we can really get to grips with the worst effects of this badly designed and poverty-inducing UK Government policy.
A gawn ni ddatganiad neu ddadl ynghylch ddarparu triniaethau priodol ar gyfer anhwylderau personoliaeth ffiniol mewn modd cyson ledled Cymru? Mae etholwr huawdl a hyddysg iawn wedi cysylltu â mi—yn wybodus drwy brofiad personol a drwy ymchwil academaidd—sydd wedi codi'r anhawster o gael therapi ymddygiad dialectig, DBT, yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Morgannwg Cwm Taf, ac mae wedi holi a allai'r un peth fod yn berthnasol ar draws ardaloedd byrddau iechyd gwahanol yng Nghymru. Ac yna gallem hefyd drafod, felly, i ba raddau y dylai unigolyn sydd ag anhwylder personoliaeth ffiniol fod yn gallu ymgysylltu â chlinigwyr ar yr hyn y mae'r unigolyn yn ei ystyried y ffurf fwyaf priodol o driniaeth iddyn nhw eu hunain, yn hytrach na dim ond derbyn pa driniaeth bynnag a all fod ar gael, neu beidio, o fewn un ardal Bwrdd Iechyd.
A gawn ni ddatganiad hefyd am y newidiadau i amserlennu trenau, er mwyn galluogi cymudwyr yn y Cymoedd i gyrraedd y gwaith yn brydlon yng Nghaerdydd? Dim ond dau drên o Faesteg sydd wedi'u hamserlennu i gyrraedd Caerdydd cyn 9 a.m. ar ddyddiau'r wythnos. Mae'r cyntaf yn gadael am 6.44 a.m. ac yn cyrraedd am 7.38 a.m.—digon o amser i gyrraedd y gwaith erbyn 8 a.m. neu 8.30 a.m. Fodd bynnag, effeithiwyd ar yr ail gan newid i'r amserlen ym mis Tachwedd, a wthiodd amser ymadael y trên yn ôl i 8.04 a.m., gan gyrraedd Caerdydd am 8.54 a.m. os nad oes oedi. Gweinidog, mae oedi bob tro—weithiau pum munud, weithiau 10 munud, weithiau'n fwy. Felly mae'n golygu bod cymudwyr oedd â phenaethiaid deallgar a ddywedai, 'cyn belled â'ch bod chi wrth eich desg erbyn 9 a.m., peidiwch â phoeni, rydych chi'n iawn', bellach yn cyrraedd eu desgiau'n yn hwyrach na 9 a.m. yn rheolaidd, i ddarganfod eu penaethiaid yn dweud, 'os bydd hyn yn digwydd o hyd, fydd ddim swydd i chi.' Felly, rwyf wedi ysgrifennu at Weinidogion, at Drafnidiaeth Cymru, at KeolisAmey, at Network Rail, ac eraill, iddyn nhw roi'r trên hwn yn ôl i amser cynharach pan ddaw'r newidiadau i'r amserlen fis Mai. Felly byddwn i'n croesawu datganiad ar amserlen mis Mai.
Ac yn olaf, a gawn ni ddadl ar gyflwyno credyd cynhwysol, sydd, fel yr wyf i'n ei weld yn fy nghymorthfeydd wythnos ar ôl wythnos, yn gwthio llawer o'n hetholwyr i yn drwm i ddyled, i mewn i dlodi, ac i anobaith? Ac a oes modd inni gael yr wybodaeth ddiweddaraf am yr ymchwil gan Policy in Practice a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru, sydd wedi'i chynllunio i helpu Llywodraeth Cymru i wneud penderfyniadau polisi mewn modd sy'n helpu awdurdodau lleol a phreswylwyr yn y ffordd orau bosibl gyda chredyd cynhwysol, ac i ddeall sut mae hyn yn effeithio ar deuluoedd yng Nghymru? Gwelsom y gwaith ymchwil y llynedd gan Cartref, sy'n dangos effaith rhewi'r credyd cynhwysol, gan arwain at ostyngiad o 6 y cant ar gyfartaledd yn incwm pobl sy'n hawlio budd-daliadau oedran gweithio ers 2016. Dangosodd fod ar 84 y cant o'r tenantiaid sy'n hawlio Credyd Cynhwysol rywfaint o rent bellach i'w cymdeithasau tai, naill ai drwy beidio â thalu neu faterion technegol. Ac mae ar y tenantiaid hynny ar Gredyd Cynhwysol sydd mewn ôl-ddyledion fwy na dwywaith swm y rhent o'u cymharu â chyfoedion sy'n hawlio budd-dal tai o dan yr hen drefn. Felly byddai'n dda cael datganiad neu ddadl ar hyn, felly gallwn ni fynd i'r afael o ddifrif ag effeithiau gwaethaf polisi Llywodraeth y DU sy'n creu tlodi ac sydd wedi'i ddylunio'n wael.
I'm grateful to Huw Irranca-Davies for raising three really important issues. The first he raised was regarding access to DBT for individuals with borderline personality disorder. Improving access to a range of therapies is a current priority for the Welsh Government, and over recent years, we have continued to implement our commitment to improve access to psychological therapies, and we provided an additional £4 million to health boards in 2018-19 to support that. A further £3 million was also made available as part of the mental health service improvement funding from this financial year. Improving access, quality, and the range of psychological therapies will, I can confirm, remain a top priority in the forthcoming 'Together for Mental Health Delivery Plan 2019-2022' and it is the intention of the Minister for Health and Social Services to publish that very shortly.
The second issue that was raised was the concern that Huw Irranca-Davies has raised previously in the Chamber, actually, in relation to access to Cardiff from Maesteg. In the first instance, it's an operational matter for Transport for Wales and KeolisAmey, which must meet the franchise commitment, and that is those two trains from Maesteg to Cardiff to arrive before 9 a.m.. But in recognition of the particular issues that he's described, I understand that Transport for Wales representatives have held a stakeholder workshop to look at this issue. The Maesteg-to-Cardiff morning service and the challenges you describe are currently under consideration, and I know that they'll be keen to provide an update following those stakeholder workshops.
The third issue was the issue of welfare reform, and particularly universal credit and the devastating impact that's had on many people right across Wales. Another piece of evidence that adds, I suppose, to our understanding of the impact of the roll-out of universal credit, is the piece of research I published on the council tax reduction scheme in Wales. And Huw Irranca-Davies has described the impact it has on people in terms of rent arrears. That is one piece of a suite of research that we've undertaken that relates to both council tax and non-domestic rates, and as we gather more of those pieces of research together, they will help inform our way forward, and obviously I'd be keen to update Members in due course.
Rwy'n ddiolchgar i Huw Irranca-Davies am godi tri mater pwysig iawn. Roedd y cyntaf iddo ei godi yn ymwneud â chyfle i gael DBT ar gyfer unigolion ag anhwylder personoliaeth ffiniol. Mae gwella'r cyfle i fynd at amrywiaeth o therapïau yn flaenoriaeth ar hyn o bryd i Lywodraeth Cymru, ac yn ystod y blynyddoedd diwethaf, rydym wedi parhau i weithredu ein hymrwymiad i wella'r cyfle i gael therapïau seicolegol. Darparwyd £4 miliwn ychwanegol i fyrddau iechyd yng 2018-19 i gefnogi hynny. Darparwyd £3 miliwn arall hefyd fel rhan o'r cyllid ar gyfer gwella'r gwasanaeth iechyd meddwl o'r flwyddyn ariannol hon. Gallaf sicrhau y bydd gwella ansawdd ac amrywiaeth y therapïau seicolegol a'r cyfle i'w defnyddio, yn parhau'n brif flaenoriaeth yn y 'Cynllun Cyflawni Law yn Llaw at Iechyd Meddwl 2019-2022' sydd ar y gweill a bwriad y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yw cyhoeddi hwnnw'n fuan iawn.
Yr ail fater a godwyd oedd y pryder y mae Huw Irranca-Davies wedi'i godi o'r blaen yn y Siambr, mewn gwirionedd, o ran teithio i Gaerdydd o Faesteg. Yn y lle cyntaf, mae'n fater gweithredol ar gyfer trafnidiaeth Cymru a KeolisAmey, sy'n gorfod bodloni ymrwymiad y fasnachfraint, sef bod y ddau drên hynny o Faesteg i Gaerdydd yn cyrraedd cyn 9 y bore. Ond i gydnabod y materion penodol a ddisgrifiodd, rwy'n deall bod cynrychiolwyr Trafnidiaeth Cymru wedi cynnal gweithdy i randdeiliaid i ystyried y mater hwn. Mae gwasanaeth y bore rhwng Maesteg a Chaerdydd a'r heriau yr ydych chi'n eu disgrifio yn cael eu hystyried ar hyn o bryd, a gwn y byddan nhw'n awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf yn dilyn y gweithdai rhanddeiliaid hynny.
Y trydydd mater oedd diwygio lles, a chredyd cynhwysol yn benodol, a'r effaith ddinistriol y mae hynny wedi'i chael ar lawer o bobl ledled Cymru. Darn arall o dystiolaeth sy'n ychwanegu, mae'n debyg, at ein dealltwriaeth o effaith cyflwyno credyd cynhwysol, yw'r darn o waith ymchwil a gyhoeddais i ar gynllun gostyngiadau'r dreth gyngor yng Nghymru. Ac mae Huw Irranca-Davies wedi disgrifio'r effaith y mae'n ei gael ar bobl o ran ôl-ddyledion rhent. Dyna un darn o ymchwil yr ydym ni wedi'i gyflawni sy'n ymwneud â'r dreth gyngor ac ardrethi annomestig, ac wrth inni gasglu rhagor o'r darnau hynny o ymchwil ynghyd, byddan nhw'n helpu i lywio ein ffordd ymlaen, ac yn amlwg byddwn ni'n awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau maes o law.
Could the Minister make a statement regarding the siting of small modular reactors in north Wales? We understand that the consortium led by Rolls Royce is considering building small modular reactors, with Trawsfynydd in Gwynedd tipped as a prime target. We also thought that there were plans to site one on the Wylfa facility on Anglesey and reports seemed to confirm that. But a statement from Horizon Nuclear Power has sought to make it clear that this is not correct. They say,
'There are no plans to deploy a Rolls Royce Small Modular Reactor at Wylfa Newydd site and recent media stories reporting this are not correct.'
Could the Minister comment on this statement?
They added:
'Activity on the Horizon project is currently suspended, but we're working hard to establish the conditions for a restart using our tried and tested reactor design, which has already cleared the UK regulators' assessment process.'
They said that there is a
'planning application to deliver two of these reactors—providing enough clean power for over five million homes and a multi-billion pound investment to the region.'
Can the Minister give a clear understanding as to the position with both these sites?
A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ynghylch lleoli adweithyddion modiwlaidd bach yn y Gogledd? Deallwn ni fod y consortiwm o dan arweiniad Rolls Royce yn ystyried adeiladu adweithyddion modiwlaidd bach, gyda Thrawsfynydd yng Ngwynedd wedi'i awgrymu fel prif darged. Roeddem hefyd yn credu bod yna gynlluniau i leoli un ar y safle Wylfa ar Ynys Môn ac roedd adroddiadau i'w gweld yn cadarnhau hynny. Ond mae datganiad gan bŵer niwclear Horizon wedi ceisio egluro nad yw hyn yn gywir. Dywedasant:
Nid oes unrhyw gynlluniau i ddefnyddio adweithydd modiwlaidd bach Rolls Royce ar safle Wylfa newydd ac mae'r straeon diweddar yn y cyfryngau yn nodi hynny'n anghywir.
A allai'r Gweinidog wneud sylwadau ar y datganiad hwn?
Fe wnaethant ychwanegu:
Mae gweithgarwch ar y prosiect Horizon wedi'i atal ar hyn o bryd, ond rydym yn gweithio'n galed i sefydlu'r amodau ar gyfer ailgychwyn gan ddefnyddio cynllun adweithyddion a brofwyd gennym, sydd eisoes wedi clirio proses asesu rheolyddion y DU.
Dywedasant fod
cais cynllunio i gyflenwi dau o'r adweithyddion hyn–gan ddarparu digon o bŵer glân ar gyfer dros 5 miliwn o gartrefi a buddsoddiad gwertho biliynau o bunnoedd i'r rhanbarth.
A all y Gweinidog roi gwybodaeth glir ynglŷn â'r sefyllfa gyda'r ddau safle hyn?
Can I ask you, in the first instance, to write to the Minister for Economy and Transport, who will, I think, be best placed to provide an update on his latest understanding of the situation?
A gaf i ofyn i chi, yn y lle cyntaf, ysgrifennu at Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, a fydd, rwy'n credu, yn y sefyllfa orau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch ei ddealltwriaeth o'r sefyllfa?
Thank you, Deputy Presiding Officer. Organiser, the First Minister, in response to the leader of the opposition, did not confirm when the regulatory impact assessment was going to be made available for public consideration. This is a vitally important document to understand the impact of such proposals that the Government are considering at the moment around nitrate vulnerable zones to be implemented here in Wales. Could I implore you to work with the Minister to make that document available to Members, so that we can understand exactly what the regulatory impact assessment is telling Ministers and the impact it will have, should these regulations be implemented across Wales, as proposed, before the Minister decided to have further consultations with the farming unions and other organisations?
I do take the sincerity with which the Government is entering into those discussions, but these are big decisions that are going to be made here on an all-Wales basis. And the Government's own panel, which it set up with the regulator, Natural Resources Wales, signing up to the report that that regulatory panel came up with, was for a voluntary approach on these matters that would seek to address the agricultural pollution incidents that the First Minister touched on.
I would draw the First Minister's attention to the fact that, over the last 20 years there has been no substantial increase in agricultural pollution across Wales. The barometer has been between 190 instances at its top mark and about 120 or 130 instances at its lowest mark. And of those instances, only 20 to 30 have been severe. Now, one is one too many—I accept that. But when you think of the discharge of Welsh Water, for example, in sewage pollution incidents that happen across Wales, and the action of the Government doesn't seem to want to take on those particular issues, this does seem to be using a sledgehammer to crack a nut here, when you already have a deal on the table that the regulator has signed up to, and the organisations came around the table, discussed this, debated it and came up with a proposal. I would implore the Welsh Government to go back to that document and actually work to that document, rather than bring these draconian proposals forward.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Trefnydd, nid oedd y Prif Weinidog, mewn ymateb i arweinydd yr wrthblaid, wedi cadarnhau pryd y byddai'r asesiad effaith rheoleiddiol ar gael i'r cyhoedd ei ystyried. Mae hon yn ddogfen hanfodol bwysig er mwyn deall effaith cynigion o'r fath dan ystyriaeth y Llywodraeth ar hyn o bryd ynghylch parthau perygl nitradau i'w gweithredu yma yng Nghymru. A gaf i erfyn arnoch i weithio gyda'r Gweinidog i sicrhau bod y ddogfen honno ar gael i'r Aelodau, fel y gallwn ni ddeall yn union yr hyn y mae'r asesiad effaith rheoleiddiol yn ei ddweud wrth Weinidogion a'r effaith a gaiff, pe bai'r rheoliadau hyn yn cael eu rhoi ar waith ledled Cymru, yn ôl y cynnig, cyn bod y Gweinidog yn penderfynu cynnal ymgynghoriadau pellach ag undebau'r ffermwyr a sefydliadau eraill?
Rwy'n derbyn diffuantrwydd y Llywodraeth wrth gychwyn ar y trafodaethau hynny, ond mae'r rhain yn benderfyniadau mawr a gaiff eu gwneud yma ar sail Cymru gyfan. Ac roedd panel y Llywodraeth ei hun, a sefydlwyd gyda'r rheoleiddiwr, Cyfoeth Naturiol Cymru, a oedd yn ymrwymo i'r adroddiad a gyflwynwyd gan y panel rheoleiddiol hwnnw, yn gofyn am ddull gwirfoddol o weithredu'r materion hyn a fyddai'n ceisio mynd i'r afael â'r achosion o lygredd amaethyddol a grybwyllwyd gan y Prif Weinidog.
Hoffwn i dynnu sylw'r Prif Weinidog at y ffaith na fu cynnydd sylweddol mewn llygredd amaethyddol ledled Cymru yn ystod y 20 mlynedd diwethaf. Mae hyn wedi amrywio o 190 o achosion ar ei huchaf i oddeutu 120 neu 130 o achosion ar ei hisaf. Ac o'r achosion hynny, dim ond 20 i 30 sydd wedi bod yn ddifrifol. Wrth gwrs, mae un yn ormod—rwy'n derbyn hynny. Ond wrth feddwl am ollyngiadau dŵr Cymru, er enghraifft, mewn achosion o lygredd carthion sy'n digwydd ledled Cymru, ac nid yw'n edrych fel bod y Llywodraeth yn dymuno ymgymryd â'r materion penodol hynny, ymddengys fod hwn yn ddull llawdrwm iawn pan fod gennych eisoes gytundeb ar y bwrdd y mae'r rheoleiddiwr wedi ymrwymo iddo, a bod y sefydliadau sydd wedi dod o amgylch y bwrdd, wedi trafod hyn ac wedi cyflwyno cynnig. Byddwn i'n erfyn ar Lywodraeth Cymru i ddychwelyd at y ddogfen honno a gweithio i'r ddogfen honno, yn hytrach na chyflwyno'r cynigion llym hyn.
I know that the Minister with responsibility for environment, energy and rural affairs is really keen to keep on working alongside farmers and their union representatives on this particular issue. As you say, these are big decisions, which is why Welsh Government is taking the time that it needs in order to develop proposals and to consider them. I understand that the Minister will be receiving advice including the RIA within the coming weeks, hopefully by the end of the month, and, clearly, she'll be keen to discuss things further with stakeholders in due course.
Gwn fod y Gweinidog sy'n gyfrifol am yr amgylchedd, ynni a materion gwledig yn awyddus iawn i barhau i weithio ochr yn ochr â ffermwyr a'u cynrychiolwyr undeb ar y mater penodol hwn. Fel yr ydych chi'n ei ddweud, mae'r rhain yn benderfyniadau mawr, a dyna pam y mae Llywodraeth Cymru yn cymryd yr amser sydd ei angen arni er mwyn datblygu cynigion a'u hystyried. Rwy'n deall y bydd y Gweinidog yn cael cyngor, gan gynnwys yr asesiad effaith rheoleiddiol, o fewn yr wythnosau nesaf, erbyn diwedd y mis gobeithio, ac yn amlwg, bydd hi'n awyddus i drafod pethau ymhellach gyda rhanddeiliaid maes o law.
Could we have a statement from the relevant Government Minister on the recent fire at Kronospan in Chirk, which has caused huge concern locally, of course? It's the third fire there in just three years, and it burned for a week, causing pollution across the town and further afield. Now, it took 48 hours for air quality monitoring equipment to be put in place, which missed, of course, the worst of the pollution, but nevertheless it detected formaldehyde, which is a known carcinogen, in the air, which, as you can imagine, is causing huge worry to the population locally.
We need an explanation in the wake of these events. We need to hear what Welsh Government is doing to ensure that this doesn't happen again. Will you join with me in calling for an independent inquiry to establish why the fire raged for so long and also why the response from agencies was so sluggish? We also need independent air quality monitoring equipment to be permanently sited there. I understand that the current temporary equipment had to be moved up from Swansea. Now, local residents deserve a robust response from Welsh Government on this, and, at the moment, I'm afraid they're not getting it.
Also, could we have a statement from the education Minister in the wake of a highly critical report by Care Inspectorate Wales into Ruthin School, which was published recently? The report says, and I quote:
'The leadership, management and governance relating to safeguarding was found to be inadequate and as a result, young people were not fully protected.'
And the report identifies
'Significant and widespread concerns in respect of the wellbeing of young people'.
Furthermore,
'arrangements for dealing with concerns about young people's safeguarding were inadequate.'
Now, that's wholly unacceptable, and I'm sure you'll agree. So, will the Minister make a statement regarding the Welsh Government's role in safeguarding children in private and boarding schools? Will she also make a statement regarding the interventions available in schools based in Wales that are not subject to local authority control? What oversight do statutory authorities, such as child protection, have over private schools in Wales? And is there not a case to be made that when child safeguarding is at issue, then earlier intervention is required? This is the second report in a year highlighting concerns about safeguarding issues at the school and we need answers from the Welsh Government on these questions.
A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog perthnasol yn y Llywodraeth ynghylch y tân diweddar yn Kronospan yn y Waun, sydd wedi achosi cryn bryder yn lleol, wrth gwrs? Dyma'r trydydd tân yno mewn cwta dair blynedd, a bu'n llosgi am wythnos, gan achosi llygredd ledled y dref a thu hwnt. Cymerodd 48 awr i roi offer monitro ansawdd aer yn ei le, a gollodd, wrth gwrs, y gwaethaf o'r llygredd, ond er hynny fe ganfu fformalin, sydd wedi'i gydnabod yn garsinogen, yn yr awyr, sydd, fel y gallwch chi ei ddychmygu, yn achosi pryder enfawr i'r boblogaeth leol.
Mae angen esboniad arnom ni yn sgil y digwyddiadau hyn. Mae angen inni glywed yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau na fydd hyn yn digwydd eto. A wnewch chi ymuno â mi i alw am ymchwiliad annibynnol i ddarganfod pam yr oedd y tân wedi llosgi'n ffyrnig gyhyd a hefyd pam yr oedd yr ymateb gan asiantaethau mor araf? Hefyd mae angen lleoli offer monitro ansawdd aer annibynnol yno'n barhaol. Rwy'n deall bod yr offer dros dro presennol wedi cael ei symud yno o Abertawe. Nawr, mae trigolion lleol yn haeddu ymateb cadarn gan Lywodraeth Cymru ar hyn, ac, ar hyn o bryd, rwy'n ofni nad ydyn nhw'n cael yr ymateb hwnnw.
Hefyd, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog Addysg yn sgil adroddiad hynod feirniadol gan Arolygiaeth Gofal Cymru o Ysgol Rhuthun, a gafodd ei gyhoeddi yn ddiweddar? Dywed yr adroddiad, a dyfynnaf:
Canfuwyd bod yr arweinyddiaeth, y rheolaeth a'r llywodraethu sy'n ymwneud â diogelu yn annigonol ac, o ganlyniad, nid oedd pobl ifanc yn cael eu hamddiffyn yn llawn.
Ac mae'r adroddiad yn nodi:
Pryderon sylweddol a chyffredin o ran llesiant pobl ifanc.
Hefyd,
Roedd y trefniadau ar gyfer ymdrin â phryderon am ddiogelu pobl ifanc yn annigonol.
Mae hynny'n gwbl annerbyniol, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno. Felly, a wnaiff y Gweinidog ddatganiad ynghylch swyddogaeth Llywodraeth Cymru o ran diogelu plant mewn ysgolion preifat a phreswyl? A wnaiff ddatganiad hefyd ynghylch yr ymyriadau sydd ar gael mewn ysgolion yng Nghymru nad ydynt dan reolaeth awdurdodau lleol? Pa oruchwyliaeth sydd gan awdurdodau statudol, megis diogelu plant, dros ysgolion preifat yng Nghymru? Ac onid oes achos i'w wneud bod angen ymyrryd yn gynharach pan fo diogelu plant yn broblem? Dyma'r ail adroddiad mewn blwyddyn sy'n tynnu sylw at bryderon am faterion diogelu yn yr ysgol ac mae angen atebion gan Lywodraeth Cymru i'r cwestiynau hyn.
On the second issue, which you raised in relation to Ruthin School, I will ask the Minister for social services to write to you in response to the particular questions you had about safeguarding and Welsh Government's role of ensuring the safeguarding of children and young people in private and boarding schools, and also the oversight that the statutory bodies have, because those were some detailed questions and I'm sure that they require a detailed answer.
The first issue was, of course, the fire at Kronospan and the issues that related to the smoke as a result of that fire. The Minister has obviously been here to hear your comments on that and he's obviously taken an interest in it. I'm sure your officials would have been in touch with Wrexham County Borough Council, which, obviously, is the lead body in terms of responding to this. But if I could ask you to write to the Minister, I'm sure she'd provide an update on the overall issue.
O ran yr ail fater a godwyd, yn ymwneud ag Ysgol Rhuthun, byddaf i'n gofyn i'r Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol ysgrifennu atoch mewn ymateb i'r cwestiynau penodol a oedd gennych chi ynghylch diogelu a swyddogaeth Llywodraeth Cymru o sicrhau diogelu plant a phobl ifanc mewn ysgolion preifat a phreswyl, a hefyd yr oruchwyliaeth sydd gan y cyrff statudol. Mae'r rheini'n gwestiynau manwl ac rwy'n siŵr bod angen ateb manwl arnyn nhw.
Y mater cyntaf, wrth gwrs, oedd y tân yn Kronospan a'r materion a oedd yn ymwneud â'r mwg o ganlyniad i'r tân hwnnw. Mae'n amlwg bod y Gweinidog wedi bod yma i glywed eich sylwadau ar hynny ac mae'n amlwg ei fod wedi cymryd diddordeb ynddo. Rwy'n siŵr y byddai eich swyddogion wedi bod mewn cysylltiad â Chyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam, sef, yn amlwg, y corff arweiniol o ran ymateb i hyn. Ond os caf i ofyn ichi ysgrifennu at y Gweinidog, rwy'n siŵr y byddai hi'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y mater yn gyffredinol.
I would, business manager, like to ask for two statements, if possible, from the Government. The first relates to a matter that was raised during First Minister's questions, and that is the congestion charge that Cardiff county council has proposed as part of their work to improve transport within the city. Many of us will welcome the vision that Cardiff local authorities demonstrated in their White Paper, and many of us will support their ambitions, but many of us will not tolerate a Valleys tax to pay for it. It's important, I believe, that any charge levied on citizens of this country is done so fairly and with equality at its heart. The congestion charge as proposed by Cardiff county council fails on both of those measures. It is, of course, the Welsh Government that has responsibility for the trunk road network and the major roads into and out of Cardiff. I understand that Cardiff city council, Cardiff county council, will take responsibility for those roads within the city itself, but up until the entrance to the city, they are the responsibility of the Welsh Government. It would be useful, therefore, if we could understand what the policy of the Welsh Government is on road charging and whether the Welsh Government were consulted as part of this and whether the Welsh Government has signalled any consent or support for this potential tax. And for many of us, we are immensely concerned about the way in which this was announced and immensely concerned about the impact it will have on our constituents. So, I would be grateful if the Welsh Government could provide us with a statement on those matters.
The second is—I would like to ask for a statement from the health Minister on issues around drugs and the spiking of drinks. This matter has been raised with me in the last few weeks. We had, last week, a very good, I felt, debate on rape and how rape is dealt with within the criminal justice system. I think many of us welcomed that debate and I think there was a broad agreement on all sides of this Chamber about the need to improve the experience of people who've been victims of rape within the criminal justice system. But we must also recognise—particularly young women are at threat from drinks being spiked in all of our major towns and cities, and particularly students and young women face an enormous impact and fear that their drinks can be spiked and they may be attacked when enjoying a night out. This is something that I think is of profound significance to all of us, and it's something that I hope the Welsh Government could seek to take action to address.
Byddwn i, rheolwr busnes, yn hoffi gofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth, os oes modd. Mae'r cyntaf yn ymwneud â mater a gafodd ei godi yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog, sef y tâl atal tagfeydd y mae cyngor sir Caerdydd wedi'i gynnig fel rhan o'i waith o wella trafnidiaeth yn y ddinas. Bydd llawer ohonom ni'n croesawu'r weledigaeth a ddangosodd awdurdodau lleol Caerdydd yn eu Papur Gwyn, a bydd llawer ohonom yn cefnogi eu huchelgeisiau. Ond ni fydd llawer ohonom ni'n goddef treth y Cymoedd i dalu amdani. Mae'n bwysig, rwy'n credu, bod unrhyw dâl sy'n cael ei godi ar ddinasyddion y wlad hon yn cael ei wneud yn deg ac yn gyfartal. Mae'r tâl atal tagfeydd a gynigodd cyngor sir Caerdydd yn methu â chyflawni'r ddau fesur hynny. Wrth gwrs, Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y rhwydwaith cefnffyrdd a'r prif ffyrdd i mewn ac allan o Gaerdydd. Rwy'n deall y bydd cyngor dinas Caerdydd, cyngor sir Caerdydd, yn cymryd cyfrifoldeb am y ffyrdd hynny yn y ddinas ei hun, ond hyd at y fynedfa i'r ddinas, cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw'r rhain. Byddai'n ddefnyddiol, felly, pe gallem ddeall beth yw polisi Llywodraeth Cymru ar godi tâl am ffyrdd ac a fu ymgynghori â Llywodraeth Cymru fel rhan o hyn ac a yw Llywodraeth Cymru wedi awgrymu ei bod yn cydsynio neu gefnogi'r dreth bosibl hon o gwbl. Ac i lawer ohonom, rydym yn pryderu'n ddirfawr am y ffordd y cafodd hyn ei gyhoeddi ac yn pryderu'n fawr am yr effaith a gaiff ar ein hetholwyr. Felly, byddwn i'n ddiolchgar pe gallai Llywodraeth Cymru roi datganiad inni am y materion hynny.
Yr ail yw—hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ar faterion sy'n ymwneud â chyffuriau a sbeicio ddiodydd. Codwyd y mater hwn gyda mi yn ystod yr wythnosau diwethaf. Yr wythnos diwethaf, cawsom ddadl dda iawn, yn fy marn i, ar drais rhywiol a sut y mae treisio yn cael ei drin o fewn y system cyfiawnder troseddol. Credaf fod llawer ohonom wedi croesawu'r ddadl honno ac rwy'n credu bod cytundeb eang ar bob ochr i'r Siambr hon ynglŷn â'r angen i wella profiad pobl sydd wedi dioddef trais rhywiol o fewn y system cyfiawnder troseddol. Ond mae'n rhaid inni hefyd gydnabod—mae menywod ifanc yn arbennig mewn perygl o gael rhywun yn sbeicio eu diodydd ym mhob un o'n prif drefi a dinasoedd. Ac mae myfyrwyr a menywod ifanc yn enwedig yn wynebu cael eu heffeithio'n fawr ac yn ofni y gall eu diodydd gael eu sbeicio ac y gellir ymosod arnyn nhw wrth iddyn nhw fwynhau noson allan. Mae hyn yn rhywbeth sydd, yn fy marn i, yn arwyddocaol iawn i bob un ohonom ni, ac mae'n rhywbeth yr wyf yn gobeithio y gallai Llywodraeth Cymru geisio cymryd camau i fynd i'r afael ag ef.
I'm grateful to Alun Davies for raising both of these issues. I think that the letter that the economy Minister has sent to the leader of Cardiff council does start to answer some of those concerns that you have, particularly in terms of Welsh Government's concern about fairness, but also the concern that any decisions should be taken in a way that is very much considerate of the impact on the wider region as well. So, I think that the work that is set in train as a result of that letter will be the starting point for those discussions, and I'll ensure that that letter is circulated to Members.
And on the second issue in terms of the spiking of drinks, I know that the health Minister is due to issue a statement in the near future that will launch the new substance misuse delivery plan, and, clearly, education and keeping people safe are very much at the heart of that particular plan.
Rwy'n ddiolchgar i Alun Davies am godi'r ddau fater hyn. Credaf fod y llythyr y mae Gweinidog yr economi wedi'i anfon at arweinydd Cyngor Caerdydd yn dechrau ateb rhai o'r pryderon sydd gennych chi, yn enwedig o ran pryder Llywodraeth Cymru ynghylch tegwch, ond hefyd y pryder y dylai unrhyw benderfyniadau gael eu gwneud mewn ffordd sy'n ystyriol iawn o'r effaith ar y rhanbarth ehangach hefyd. Felly, rwy'n credu y bydd y gwaith a gaiff ei wneud o ganlyniad i'r llythyr hwnnw yn fan cychwyn ar gyfer y trafodaethau hynny, a byddaf i'n sicrhau bod y llythyr hwnnw'n cael ei ddosbarthu i'r Aelodau.
Ac ar yr ail fater o sbeicio diodydd, gwn fod y Gweinidog iechyd i fod i gyhoeddi datganiad yn y dyfodol agos a fydd yn lansio'r cynllun cyflawni newydd ar gamddefnyddio sylweddau ac, yn amlwg, mae addysg a chadw pobl yn ddiogel wrth wraidd y cynllun penodol hwnnw.
Minister, may I ask for a statement from the Minister for Housing and Local Government about the housing support grant? Funding for housing-related support has fallen by £27 million in real terms since 2012. Local authorities, third sector support providers and social landlords say that, within current budget restraints, it is already difficult to meet the needs of people requiring support services. They claim that without additional investment in the housing support grant, there is a risk that services will not have the capacity to meet people's needs and that homelessness could get much worse in Wales. Could we have a statement from the Minister in response to these concerns about what action she will take to ensure services have the resources to meet the needs of people experiencing the effects of homelessness?
And the second statement I would like to ask for from the Minister for culture, please. I think the First Minister earlier mentioned heritage sites in Newport. It was very nice to understand his concern. But my concern is vandalism in heritage sites. Earlier this month, it was reported that appalling damage had been done to a burial mound dating back to the Bronze Age at Wentwood near Newport, and police say it could only have been done by off-road vehicles. It is not acceptable in any society. Before we promote our Newport heritage, our culture, we have to make sure it is adequately protected. So, Minister, can we have a statement from the Government that all of our heritage sites are properly protected from these vandals? Thank you.
Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar y grant cymorth tai? Mae cyllid ar gyfer cymorth sy'n gysylltiedig â thai wedi gostwng £27 miliwn mewn termau real ers 2012. Mae awdurdodau lleol, darparwyr cymorth y trydydd sector a landlordiaid cymdeithasol yn dweud ei bod eisoes yn anodd diwallu anghenion pobl y mae angen gwasanaethau cymorth arnyn nhw o fewn y cyfyngiadau presennol ar y gyllideb. Maen nhw'n honni, heb fuddsoddiad ychwanegol yn y grant cymorth tai, fod perygl na fydd gan wasanaethau'r gallu i ddiwallu anghenion pobl ac y gallai digartrefedd fod yn llawer gwaeth yng Nghymru. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog mewn ymateb i'r pryderon hyn ynghylch pa gamau y bydd yn eu cymryd i sicrhau bod gan wasanaethau yr adnoddau i ddiwallu anghenion pobl sy'n dioddef effeithiau digartrefedd?
A'r ail ddatganiad yr hoffwn i ofyn amdano gan y Gweinidog diwylliant, os gwelwch yn dda. Rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi sôn yn gynharach am safleoedd treftadaeth yng Nghasnewydd. Roedd yn braf iawn deall ei bryder. Ond fandaliaeth mewn safleoedd treftadaeth yw fy mhryder i. Yn gynharach y mis hwn, adroddwyd bod difrod dychrynllyd wedi'i wneud i domen gladdu sy'n dyddio'n ôl i'r Oes Efydd yng Nghoed Gwent ger Casnewydd, ac mae'r heddlu'n dweud mai dim ond cerbydau oddi ar y ffordd a allai fod wedi gwneud hynny. Nid yw'n dderbyniol mewn unrhyw gymdeithas. Cyn inni hyrwyddo treftadaeth a diwylliant Casnewydd, rhaid inni sicrhau eu bod yn cael eu diogelu'n ddigonol. Felly, Gweinidog, a gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth bod ein holl safleoedd treftadaeth yn cael eu diogelu'n briodol rhag y fandaliaid hyn? Diolch.
Thank you for raising these issues, the first being the housing support grant. The particular issue you refer to is a part of the budget for 2020-1, and I would suggest, perhaps, that the appropriate place for scrutiny of that is within the budget discussions, so there'll be another opportunity to have those debates here on the floor of the Assembly, and also through the budget scrutiny process that committees are undertaking as well. So, that, I think, would be the appropriate place to be scrutinising elements of the 2020-1 budget.
I will ask the Minister to write to you in terms of how we are protecting our heritage sites in the round, but also with some specific thoughts on the issue of those off-road vehicles that you described, which clearly have had a very, very detrimental impact in the area of Wentloog, which you referred to.
Diolch am godi'r materion hyn. Y cyntaf yw'r grant cynnal tai. Mae'r mater penodol y cyfeiriwch chi ato yn rhan o'r gyllideb ar gyfer 2020-1. Byddwn i'n awgrymu, efallai, mai'r lle priodol i graffu ar hynny yw o fewn y trafodaethau ar y gyllideb, felly bydd cyfle arall i gael y dadleuon hynny yma ar lawr y Cynulliad, a hefyd drwy'r broses o graffu ar y gyllideb y mae pwyllgorau yn ymgymryd â hi. Felly, rwy'n credu mai dyna fyddai'r lle priodol i fod yn craffu ar elfennau o gyllideb 2020-1.
Gofynnaf i'r Gweinidog ysgrifennu atoch o ran sut yr ydym ni'n gwarchod ein safleoedd treftadaeth yn eu cyfanrwydd, ond hefyd gyda rhai syniadau penodol ar fater y cerbydau oddi ar y ffordd a ddisgrifiwyd gennych chi, sydd yn amlwg wedi cael effaith niweidiol dros ben yn ardal Coed Gwent, y cyfeirioch ati.
I would like to ask for two Government statements. The first is on British Sign Language and the provision of courses, especially for the parents of deaf children. We received and debated a petition from Deffo!, which was supported by the Government and supported by Members across the Chamber, and people are saying to me at Deffo!, 'What's happening now?' Can we have a statement on what actions have been taken and what actions are planned following that petition, because there are serious concerns within the deaf community? I'm not sure I want to declare an interest: my sister is profoundly deaf and a member of the deaf community, but I'm not the parent of a deaf child.
The second request is on publicly available electric charging points. We're trying to promote electric cars; we're trying to promote green energy. Would it be possible for the Minister to make a statement on where they're planned for, when they're likely to be installed, how many are likely to be installed at each point and what type? Because I understand from one of my constituents that most of those at the Sarn service station are there for Tesla vehicles, not the more common charger. I'm not an expert in these things, but my constituent says that if you've got a Tesla vehicle, there's no queue; if you've got an ordinary electrical vehicle, there is a queue. We're trying to get people into electrical vehicles. There needs to be some sort of plan, and I'd like a Government statement on that plan.
Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth. Mae'r cyntaf yn cyfeirio at Iaith Arwyddion Prydain a darparu cyrsiau, yn enwedig ar gyfer rhieni plant byddar. Cawsom a thrafodwyd deiseb gan Deffro!, a gafodd ei chefnogi gan y Llywodraeth ac Aelodau ar draws y Siambr, ac mae pobl yn Deffro! yn dweud wrthyf i, 'beth sy'n digwydd ar hyn o bryd?' A gawn ni ddatganiad ynglŷn â pha gamau sydd wedi'u cymryd a pha gamau sydd wedi'u cynllunio yn dilyn y ddeiseb honno, oherwydd bod pryderon difrifol o fewn y gymuned fyddar? Nid wyf yn siŵr fy mod eisiau datgan buddiant: mae fy chwaer yn hollol fyddar ac yn aelod o'r gymuned fyddar, ond nid wyf i yn rhiant i blentyn byddar.
Mae'r ail gais ar bwyntiau gwefru trydan sydd ar gael i'r cyhoedd. Rydym ni'n ceisio hyrwyddo ceir trydan; rydym ni'n ceisio hyrwyddo ynni gwyrdd. A oes modd i'r Gweinidog wneud datganiad ynghylch ar gyfer ble y maen nhw wedi'u cynllunio, pa bryd y maen nhw'n debygol o gael eu gosod, faint sy'n debygol o gael eu gosod wrth bob pwynt a pha fath? Oherwydd deallaf oddi wrth un o fy etholwyr fod y rhan fwyaf o'r pwyntiau gwefru yng ngorsaf wasanaeth Sarn yno ar gyfer cerbydau Tesla, nid y gwefrydd mwy cyffredin. Nid wyf i'n arbenigwr yn y pethau hyn, ond mae fy etholwr yn dweud os oes gennych gerbyd Tesla, does dim ciw; os oes gennych chi gerbyd trydanol cyffredin, mae ciw. Rydyn ni'n ceisio cael pobl i ddefnyddio cerbydau trydanol. Mae angen rhyw fath o gynllun, a hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth ar y cynllun hwnnw.
I can see the Minister responding positively to your request for a statement in relation to electric car charging points. There are currently over 930 publicly accessible charging point connectors across Wales, up from 670 in April of last year. So, clearly, we are starting to see some progress in this area, but Mike Hedges raises an important point, doesn't he, about the particular charging points being appropriate for the vehicles that people are choosing to drive? So, Ken Skates would have heard those comments, and I'm sure that he'll provide an update on that.
On the specific issue of BSL and the petition that Deffo! brought forward to the Assembly, I'll be sure to liaise with colleagues—I know that this is an area of interest for a number of our colleagues, actually, across Government, both in education and health—to ensure that you are provided with a suitable update.FootnoteLink
Gallaf weld y Gweinidog yn ymateb yn gadarnhaol i'ch cais am ddatganiad ynglŷn â phwyntiau gwefru ceir trydan. Ar hyn o bryd mae dros 930 o gysylltwyr pwynt gwefru sy'n hygyrch i'r cyhoedd ledled Cymru, i fyny o 670 ym mis Ebrill y llynedd. Felly, yn amlwg, rydym yn dechrau gweld rhywfaint o gynnydd yn y maes hwn, ond mae Mike Hedges yn codi pwynt pwysig, onid ydyw, fod y pwyntiau gwefru penodol yn briodol ar gyfer y cerbydau y mae pobl yn dewis eu gyrru? Felly, byddai Ken Skates wedi clywed y sylwadau hynny, ac rwy'n siŵr y bydd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ar hynny.
Ar fater penodol Iaith Arwyddion Prydain a'r ddeiseb y mae Deffro! wedi'i chyflwyno i'r Cynulliad, byddaf i'n siŵr o gysylltu â chyd-Aelodau—gwn fod hwn yn faes o ddiddordeb i nifer o'n cydweithwyr, mewn gwirionedd, ym mhob rhan o'r Llywodraeth, ym maes addysg ac ym maes iechyd—i sicrhau eich bod yn cael diweddariad addas.FootnoteLink
I'd like to raise an issue as a supporter of sport in Wales and of the need to celebrate Welsh sporting history, and also as a Cardiff City fan and elected representative of a not insignificant number and hardy bunch of Bluebirds fans from Anglesey—Holyhead in particular—who've been very faithful to the club over the years. Cardiff City Supporters' Trust has become aware of a valuable and irreplaceable collection of Cardiff City Football Club historic memorabilia that's due to be auctioned on 25 January. Now, the trust has urged Cardiff City Football Club to acquire the collection as the basis of a museum to celebrate the history of the club. There had been some reports that the items had been withdrawn from sale. It appears that they are due still to go for sale on 25 January. Time is running out to prevent this loss of a very important Welsh sporting heritage. Could I ask for intervention by the Minister for sport and sporting heritage, including making contact with the club to see what assistance might be given to keep this in public hands, or at least accessible to the public, and for a written statement on steps that might be taken by Welsh Government to support the club in acquiring this very valuable memorabilia?
Hoffwn i godi mater, fel cefnogwr chwaraeon yng Nghymru, o'r angen i ddathlu hanes chwaraeon Cymru, a hefyd fel ffan o ddinas Caerdydd a chynrychiolydd etholedig nifer nid ansylweddol o gefnogwyr yr Adar Gleision o Ynys Môn—Caergybi yn arbennig—sydd wedi bod yn ffyddlon iawn i'r Clwb dros y blynyddoedd. Mae Ymddiriedolaeth Cefnogwyr Dinas Caerdydd wedi dod yn ymwybodol o gasgliad gwerthfawr ac anhepgor o gofiannau hanesyddol clwb pêl-droed Dinas Caerdydd a fydd yn mynd i ocsiwn ar 25 Ionawr. Nawr, mae'r Ymddiriedolaeth wedi annog clwb pêl-droed Dinas Caerdydd i brynu'r casgliad fel sail i amgueddfa i ddathlu hanes y clwb. Cafwyd rhai adroddiadau nad oedd yr eitemau bellach ar werth. Ond mae'n ymddangos y byddant yn mynd ar werth ar 25 Ionawr. Does dim llawer o amser ar ôl i atal y golled hon o dreftadaeth chwaraeon Gymreig bwysig iawn. A gaf i ofyn am ymyriad gan y Gweinidog chwaraeon a threftadaeth chwaraeon, gan gynnwys cysylltu â'r clwb i weld pa gymorth y gellid ei roi i gadw hyn mewn dwylo cyhoeddus, neu o leiaf ei fod ar gael i'r cyhoedd, a chael datganiad ysgrifenedig ar y camau posibl y gallai Lywodraeth Cymru eu cymryd i gefnogi'r clwb i brynu'r cofiannau gwerthfawr iawn hyn?
Of course, the Deputy Minister with responsibility for sport has been here to hear your request for his intervention in this particular issue in terms of ensuring the memorabilia to celebrate the history of the club that you described is still accessible to fans of the club, and I'm sure that he will give it due consideration.
Wrth gwrs, mae'r Dirprwy Weinidog sydd â chyfrifoldeb dros chwaraeon wedi bod yma i glywed eich cais am ymyrryd yn y mater penodol hwn o ran sicrhau bod y pethau cofiadwy i ddathlu hanes y clwb yr ydych chi wedi'i ddisgrifio yn dal i fod ar gael i gefnogwyr y clwb, ac rwy'n siŵr y bydd yn rhoi ystyriaeth deilwng iddo.
Through you, Minister, I'd like a statement from the Deputy Minister for children on child protection, because we live in a Wales where a vulnerable child, or vulnerable children, actually, in the care of private companies can allege abuse, it's not taken seriously, they will not be taken to a place of safety to be spoken to, if a child has learning difficulties they will not be given an advocate, they will not speak to a child protection specialist. And, if you think of the scandals all over the UK now about children having been through the utmost brutality in care, and if you look at the history of care homes in Wales—in this city, in fact—then my question or statement that I want from the Government really is: what is the Government going to do to protect children in Wales? It's a desperate situation. They must be listened to.
Drwyddoch chi, Gweinidog, hoffwn gael datganiad gan y Dirprwy Weinidog dros blant ar ddiogelu plant. Rydym ni’n byw yng Nghymru, sy'n wlad lle mae plentyn sy'n agored i niwed, neu blant sy'n agored i niwed, mewn gwirionedd, yng ngofal cwmnïau preifat yn gallu honni camdriniaeth, ond nid ydynt yn cael eu cymryd o ddifrif, ni fyddant yn cael eu cludo i fan diogel er mwyn siarad â nhw, ac os oes gan blentyn anawsterau dysgu ni fydd yn cael eiriolwr, ac ni fydd yn siarad ag arbenigwr ar ddiogelu plant. Ac os meddyliwch chi am y sgandalau ledled y DU bellach am blant sydd wedi dioddef y creulondeb mwyaf mewn gofal, ac os edrychwch chi ar hanes cartrefi gofal yng Nghymru—yn y ddinas hon, â dweud y gwir—yna fy nghwestiwn i neu'r datganiad yr wyf i'n dymuno ei gael gan y Llywodraeth mewn gwirionedd yw: beth y mae'r Llywodraeth yn mynd i'w wneud i ddiogelu plant yng Nghymru? Mae'n sefyllfa anobeithiol. Rhaid gwrando arnyn nhw.
Safeguarding of children, and vulnerable children in particular, is clearly a priority for the Welsh Government, and I will certainly ask the Minister for social services to provide you with that update on what the Welsh Government's priorities are for child protection in Wales.
Mae diogelu plant, a phlant sy'n agored i niwed yn benodol, yn amlwg yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, a byddaf i'n sicr yn gofyn i'r Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer diogelu plant yng Nghymru.
I endorse the comments about the fire at Kronospan and note that Wrexham council convened a multi-agency meeting to discuss this last Tuesday, and that the Clwyd South MP was meeting the chief executive of the council last Friday and is keeping the Secretary of State up to date on this.
But I call for two statements. Firstly, on cervical cancer prevention, you may be aware that this is Cervical Cancer Prevention Week. Jo's Cervical Cancer Trust, which is campaigning to end the stigma around the human papilloma virus infection, or HPV, and to raise awareness of this really common virus and the role of cervical cancer screening in preventing cervical cancer, states the cervical screening programme in Wales is now testing all samples for HPV first, but notes amongst other things that many women still—. They hear regularly from women every day who feel ashamed, embarrassed, confused after being told they have HPV. Myths around HPV may further discourage women from attending their screening tests. So, could I call for a statement responding to their call for detail from the Welsh Government on the steps that the health Secretary is taking to increase understanding of HPV following the cervical screening move to HPV primary screening?
Secondly and finally, could I call for a statement on help for young people facing financial hardship? This is in the context of the charity established by Ally Elouise in Llandudno in 2015, which offers free loans of over 3,000 suits and prom dresses to hundreds of students who otherwise couldn't afford to celebrate finishing school. Ally has been awarded the Prime Minister's Points of Light award, and she e-mailed last week stating, 'I'd be grateful if you could share or promote this in order to help as many young people facing financial hardship as possible to attend their school proms this year.' I call for a statement accordingly.
Ategaf i'r sylwadau am y tân yn Kronospan a nodaf fod cyngor Wrecsam wedi cynnal cyfarfod amlasiantaeth i drafod hyn ddydd Mawrth diwethaf, a bod AS De Clwyd yn cyfarfod â phrif weithredwr y cyngor ddydd Gwener diwethaf ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Ysgrifennydd Gwladol ar hyn.
Ond rwy'n galw am ddau ddatganiad. Yn gyntaf, o ran atal canser ceg y groth, efallai eich bod yn ymwybodol mai Wythnos Atal Canser Ceg y Groth yw hon. Mae Ymddiriedolaeth Canser Ceg y Groth Jo, sy'n ymgyrchu i roi terfyn ar y stigma sy'n ymwneud â haint y firws papiloma dynol, neu'r feirws HPV, ac i godi ymwybyddiaeth o'r firws gwirioneddol gyffredin hwn a swyddogaeth sgrinio canser ceg y groth wrth atal canser ceg y groth, yn datgan bod y rhaglen sgrinio yng Nghymru bellach yn profi pob sampl ar gyfer HPV yn gyntaf, ond yn nodi ymhlith pethau eraill fod llawer o fenywod yn dal i fod—. Maen nhw'n clywed yn rheolaidd gan fenywod bob dydd sy'n teimlo cywilydd ac embaras ac yn ddryslyd ar ôl cael gwybod bod HPV ganddyn nhw. Gall y mythau ynghylch HPV annog menywod i beidio â mynd am brofion sgrinio. Felly, a fyddai modd imi alw am ddatganiad yn ymateb i'w galwad am fanylion gan Lywodraeth Cymru ar y camau y mae'r Ysgrifennydd Iechyd yn eu cymryd i gynyddu dealltwriaeth o HPV yn dilyn sgrinio ceg y groth yn symud i fod yn sgrinio sylfaenol HPV?
Yn ail ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad ar gymorth i bobl ifanc sy'n wynebu caledi ariannol? Dyma gyd-destun yr elusen a sefydlwyd gan Ally Elouise yn Llandudno yn 2015, sy'n cynnig dros 3,000 o siwtiau a ffrogiau prom ar fenthyg am ddim i gannoedd o fyfyrwyr na allant fel arall fforddio i ddathlu gorffen yn yr ysgol. Mae Ally wedi ennill gwobr Points of Light Prif Weinidog y DU, ac roedd hi wedi anfon e-bost yr wythnos diwethaf yn datgan, 'Byddwn i'n ddiolchgar pe gallech rannu neu hyrwyddo hyn er mwyn helpu cynifer â phosib o bobl ifanc sy'n wynebu caledi ariannol i fynd i'w proms ysgol eleni.' Galwaf am ddatganiad yn unol â hynny.
Firstly, I would congratulate Ally on everything that she's achieved and the fact that she has received recognition for what is an excellent, practical idea that can really make all the difference to young people. We know the cost of attending a prom can really be prohibitive and a worry for some families, so I take my hat off to Ally and the ingenuity she's shown in ensuring that young people can enjoy what is a very special moment in their school, or the ending of their school, lives.
The cervical cancer issue that you raise is also extremely important, because we are due to have Cervical Cancer Awareness Week, and I know that Vikki Howells will be hosting an event for all Assembly Members in the Senedd to attend and find out ways in which we can all play our part in raising awareness of the importance of testing locally. The health Minister, as you were talking, was really keen for me to make the point that, actually, there's no shame involved in any of this, and that it is important that the tests are undertaken. We have more sensitive tests here in Wales, which will mean that we are able to intervene and save lives early, and also now, of course, we're rolling out the vaccinations to boys as well. I know that that's been really warmly welcomed across Wales.
Yn gyntaf, rwy'n llongyfarch Ally ar bopeth y mae hi wedi'i gyflawni a'r ffaith ei bod wedi cael cydnabyddiaeth am syniad rhagorol, ymarferol a all wneud gwahaniaeth mawr i bobl ifanc. Gwyddom y gall y gost o fynd i prom fod yn afresymol o ddrud ac yn bryder i rai teuluoedd, felly rwy'n canmol Ally a'i dyfeisgarwch wrth sicrhau y gall pobl ifanc fwynhau moment arbennig iawn yn eu bywyd ysgol, neu ddiwedd eu bywyd ysgol.
Mae mater canser ceg y groth a godwyd gennych yn bwysig dros ben hefyd. Rydym ar fin cael Wythnos Ymwybyddiaeth Canser Ceg y Groth, a gwn i y bydd Vikki Howells yn cynnal digwyddiad ar gyfer holl Aelodau'r Cynulliad yn y Senedd i glywed am ffyrdd y gall pawb ohonom ni chwarae ein rhan wrth godi ymwybyddiaeth o bwysigrwydd cynnal profion yn lleol. Roedd y Gweinidog iechyd, pan oeddech chi'n siarad, yn awyddus iawn imi wneud y pwynt nad oes unrhyw gywilydd yn gysylltiedig â hyn o gwbl, a'i bod yn bwysig bod y profion yn cael eu cynnal. Mae gennym ni brofion mwy sensitif yma yng Nghymru, a fydd yn golygu ein bod ni'n gallu ymyrryd ac achub bywydau'n gynnar, a hefyd nawr, wrth gwrs, rydyn ni'n cyflwyno'r brechiadau i fechgyn hefyd. Gwn fod hynny wedi cael croeso cynnes iawn ledled Cymru.
And finally, David Rees.
Ac yn olaf, David Rees.
Trefnydd, last week the Secretary of State for Justice in the UK Government reminded us that he still believed that there was a need for a new prison in south Wales. Now, we've had this debate before, where my community has been very vehemently against the location of the last proposal. But the question we had in that debate was whether we needed a new superprison, and what were the appropriate processes. Will you have a statement from the Welsh Government as to what discussions you've had with the UK Government on such ideas from the Secretary of State for Justice, and what actually he means by the benefits of a new superprison? Because, in the debates last time, we talked about the ways in which we can actually make lives better for prisoners, and to look at the way in which we pass justice over. We talked very much about the devolution of justice and devolution of prison services to Wales so that we could do it appropriately for Wales. Now, this statement seems to be ignoring all those concepts and once again looking to impose a new prison in us. So, hopefully we'll have a statement from the Minister, or whoever is the relevant Minister, in relation to actually what discussions are taking place and what plans he's having for Wales.
Trefnydd, yr wythnos diwethaf, fe'n hatgoffwyd gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Gyfiawnder yn Llywodraeth y DU ei fod yn dal i gredu bod angen carchar newydd yn y de. Nawr, rydym wedi clywed y ddadl hon o'r blaen, ac mae fy nghymuned i wedi bod yn chwyrn iawn yn ei gwrthwynebiad i leoliad y cynnig diwethaf. Ond y cwestiwn a gawsom yn y ddadl honno oedd a oedd angen uwch garchar newydd arnom, a beth oedd y prosesau cymwys. A fydd gennych ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch pa drafodaethau a gawsoch â Llywodraeth y DU ar syniadau o'r fath gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Gyfiawnder, a'r hyn y mae ef yn ei olygu, mewn gwirionedd, pan fo'n sôn am fanteision cael uwch garchar newydd? Oherwydd, yn y dadleuon y tro diwethaf, buom yn siarad am y ffyrdd y gallwn wella ansawdd bywyd i garcharorion, ac edrych ar y ffordd yr ydym ni'n hepgor cyfiawnder. Siaradwyd yn helaeth am ddatganoli cyfiawnder a datganoli gwasanaethau carchardai i Gymru fel y gallem wneud hynny'n briodol ar gyfer Cymru. Nawr, mae'n ymddangos bod y datganiad hwn yn anwybyddu'r holl gysyniadau hynny ac unwaith eto yn ein gorfodi ni i gael carchar newydd. Felly, rwy'n gobeithio y cawn ni ddatganiad gan y Gweinidog, neu bwy bynnag yw'r Gweinidog perthnasol, ynglŷn â pha drafodaethau sy'n digwydd a pha gynlluniau sydd ganddo ar gyfer Cymru.
I will certainly ask the Deputy Minister and Chief Whip to provide you with an update on the latest discussions that may have been had in this particular area and the Welsh Government's approach to the relevant issues that have been raised.
Fe fyddaf i'n sicr o ofyn i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi am y trafodaethau diweddaraf a all fod wedi digwydd yn y maes penodol hwn a dull Llywodraeth Cymru o ymdrin â'r materion perthnasol a godwyd.
Thank you very much, Trefnydd.
Diolch yn fawr iawn i chi, Trefnydd.
Item 3 on the agenda this afternoon is the legislative consent motion on the European Union (Withdrawal Agreement) Bill, and I call on the First Minister to move the motion—Mark Drakeford.
Eitem 3 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael), ac rwy'n galw ar y Prif Weinidog i gynnig y cynnig—Mark Drakeford.
Cynnig NDM7232 Mark Drakeford
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau ym Mil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael) i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Motion NDM7232 Mark Drakeford
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the European Union (Withdrawal Agreement) Bill in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr. Mae'r cynnig gerbron y Cynulliad heddiw yn un pwysig a hanesyddol. Mae angen inni ystyried cydsyniad deddfwriaethol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael). Wrth drafod hwn heddiw, fe fydd Llywodraeth Cymru yn ystyried y Bil o safbwynt beth sydd er lles Cymru. Dirprwy Lywydd, mae Brexit yn mynd i ddigwydd. Nawr, mae'n rhaid canolbwyntio ar sut y mae Brexit yn digwydd, a sut i gael perthynas gydag Ewrop sy'n amddiffyn buddiannau Cymru. Dyna'r man cychwyn i edrych ar y cwestiwn o gydsyniad deddfwriaethol i'r Bil tyngedfennol hwn.
Thank you very much, Dirprwy Lywydd. The motion before the Assembly today is important and historic. We need to consider legislative consent to the European Union (Withdrawal Agreement) Bill. In discussing this issue today, the Welsh Government will consider the Bill from the perspective of what is best for Wales. Deputy Presiding Officer, Brexit is going to happen. We must now focus on how Brexit happens, and how we can establish a relationship with Europe that safeguards the interests of Wales. That is the starting point in looking at the issue of legislative consent to this crucial Bill.
Dirprwy Lywydd, can I thank you and the Llywydd for the flexibility that you have shown over the debate, the timing of the debate, on the withdrawal agreement Bill, probably the most important piece of Westminster legislation we have had to consider in the 20-year history of this Senedd? Now, let me be clear about what this debate is not about. It is not about blocking Brexit; it is not about frustrating the Bill. It is about the form and not the fact of Brexit. It is about improving and not derailing the Bill. Brexit is going to happen—that is a fact. How Brexit happens, however, is anything but settled.
Dirprwy Lywydd, a gaf i ddiolch i chi ac i'r Llywydd am yr hyblygrwydd yr ydych chi wedi ei ddangos ynglŷn â'r ddadl, amseriad y ddadl, ar y Bil cytundeb ymadael, y darn pwysicaf o ddeddfwriaeth San Steffan y bu'n rhaid inni ei ystyried yn ystod 20 mlynedd o hanes y Senedd hon? Nawr, gadewch imi fod yn glir am yr hyn nad yw'r ddadl hon yn ei olygu. Nid yw'n golygu atal Brexit; nid yw'n ymwneud â pheri rhwystredigaeth i'r Bil. Mae'n ymwneud â ffurf Brexit, ac nid ffaith Brexit. Mae'n ymwneud â gwella'r Bil ac nid ei daflu oddi ar y cledrau. Mae Brexit yn mynd i ddigwydd—mae honno'n ffaith. Er hynny, mae'r ffordd y bydd Brexit yn digwydd ymhell o fod wedi ei sefydlu.
Will the First Minister give way? Isn't that exactly what you said in 2016 after the referendum? Given your actions for the last three and a half years, why should people believe you now?
A wnaiff y Prif Weinidog ildio? Onid dyna'n union y gwnaethoch chi ei ddweud yn 2016 ar ôl y refferendwm? O ystyried eich camau gweithredu yn ystod y tair blynedd a hanner diwethaf, pam ddylai pobl eich credu chi nawr?
Well, I think the Member may have been asleep for the whole month of December when a general election took place, and we have a Government that is clear that we are leaving the European Union. I thought that is something that he said he had campaigned for many years to bring about, and I have just said, as clearly as I can, on the record, that, whatever others of us may have thought, that is now a settled fact. What is not settled, and what is the subject of our consideration this afternoon, is how Brexit should happen, and the form of Brexit has twisted and turned many times already in the hands of successive Conservative Governments. Indeed, the Bill that we are asked to consent to today is not the Bill that the current Prime Minister would have asked us to consent to just at the start of December.
Now, Dirprwy Lywydd, the UK Government is pushing this Bill through Parliament at a speed in inverse proportion to its significance. That is both unnecessary and wrong. It is the most important decision taken by Parliament in a generation or more, and the legislation surely deserves the fullest and most thorough scrutiny. The failure to afford Parliament with the opportunity to do that has a direct impact on us here. Normally, we would come to the floor of the Assembly to debate the issue of legislative consent on a Bill knowing the final form that it was to be voted upon in Parliament. We still do not know that this afternoon. The fact that there is to be no gap between Report and Third Reading in the House of Lords means that our ability to put a proper decision in front of this National Assembly is also compromised.
Wel, rwy'n tybio bod yr Aelod wedi bod yn cysgu drwy gydol mis Rhagfyr pan gynhaliwyd etholiad cyffredinol, ac mae gennym Lywodraeth sy'n eglur am y ffaith ein bod ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd. Roeddwn i'n credu bod hynny'n rhywbeth y dywedodd ef ei fod wedi ymgyrchu drosto am flynyddoedd lawer, ac rwyf innau newydd ddweud, mor glir ag y gallaf, ar goedd, fod honno, beth bynnag oedd barn rhai ohonom ni, yn ffaith sefydlog erbyn hyn. Yr hyn nad yw'n sefydlog, a dyma bwnc ein hystyriaeth ni'r prynhawn yma, yw sut y dylai Brexit ddigwydd, ac mae ffurf Brexit wedi troi a throi lawer tro eisoes yn nwylo Llywodraethau Ceidwadol olynol. Yn wir, nid y Bil y mae gofyn inni gydsynio ag ef heddiw yw'r Bil y byddai'r Prif Weinidog presennol wedi gofyn inni gydsynio ag ef ddechrau mis Rhagfyr.
Nawr, Dirprwy Lywydd, mae Llywodraeth y DU yn gwthio'r Bil hwn drwy San Steffan gyda chyflymder sy'n hollol amhriodol o ystyried ei arwyddocâd. Mae hynny'n ddiangen ac yn annoeth. Dyma'r penderfyniad pwysicaf a gymerwyd gan San Steffan mewn cenhedlaeth neu fwy, ac mae'n sicr bod y ddeddfwriaeth yn haeddu'r craffu llawnaf a mwyaf trwyadl posibl. Mae'r methiant i roi cyfle i'r Senedd wneud hynny yn effeithio arnom ni yma'n uniongyrchol. Fel rheol, fe fyddem ni ar lawr y Cynulliad yn trafod mater cydsyniad deddfwriaethol ar Fil gan wybod beth fyddai ei ffurf derfynol ar gyfer pleidleisio arno yn San Steffan. Ni wyddom hynny y prynhawn yma. Mae'r ffaith na fydd bwlch rhwng adroddiad a thrydydd darlleniad yn Nhŷ'r Arglwyddi yn golygu y bydd ein gallu ni i roi penderfyniad cywir gerbron y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn cael ei gyfaddawdu hefyd.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
The question that is in front of us, though, is this: does this Bill as currently set out meet the interests of Wales? And the answer that this Government suggests to you this afternoon, the clear conclusion that we have come to, is that we cannot ask you to give consent to the Bill, because the interests of Wales are emphatically not met by it. A mandate for Brexit is not a mandate for bad legislation and, as far as Wales is concerned, this legislation remains very bad indeed. It will undermine our economy in damaging ways and, more importantly, Llywydd, ways that could be avoided.
Let me just set out some of the ways in which this legislation damages essential Welsh interests. First of all, the protection of workers' rights, which was written into the previous proposed legislation, has been abandoned in the Bill that is in front of the House of Commons and House of Lords today. Provisions that were there in previous versions have been taken out of the Bill, and we can't imagine that that is accidental. A Government that was serious about protecting workers' interests would have left those provisions in the Bill, as a previous Conservative Government had been content to do.
Secondly, Llywydd, the Ireland-Northern Ireland protocol creates a whole new set of barriers to trade that simply weren't there under the previous deal. The analysis we published yesterday, carried out by the UK Trade Policy Observatory at the University of Sussex, catalogues the inevitable friction and threat to business at Welsh ports that will arise as a result of the legislation. And it's worth recalling, isn't it, that these dangers were ones that the Prime Minister went all the way to Belfast explicitly to rule out when he promised the unionist community there that he would never agree to a border in the Irish sea. That border in the Irish sea has direct and detrimental impacts upon us here in Wales and we're asked to consent to those detrimental impacts, and this Government says to Members of this Senedd that we should not do so.
Thirdly, dynamic alignment with those EU rules and regulations that are necessary to avoid new barriers to trade featured in Mrs May's earlier agreement but this too has now been abandoned. Now, instead, the Chancellor of the Exchequer openly boasts about diverging from the European Union as though it were an article of faith. Well, this is an article of faith that can only make life harder for Welsh businesses who trade with Europe and surely we should understand in this Chamber that the Welsh economy is more vulnerable in this sense than the UK as a whole because of our reliance on manufacturing and the rural economy. It is surely for supporters of this legislation to describe how they think that new barriers to trade brought about by deliberately departing from the common standards that allow our farmers—to go back to earlier this afternoon—to export to markets elsewhere in Europe more difficult.
Y cwestiwn sydd ger ein bron, serch hynny, yw hwn: a yw'r Bil hwn, fel y mae'n cael ei eirio ar hyn o bryd, yn bodloni buddiannau Cymru? A'r ateb y mae'r Llywodraeth hon yn ei awgrymu ichi'r prynhawn yma, y casgliad clir yr ydym ni wedi dod iddo, yw na allwn ni ofyn ichi roi cydsyniad i'r Bil, gan ei bod yn bendant nad yw buddiannau Cymru'n cael eu bodloni ynddo. Nid yw mandad ar gyfer Brexit yn fandad ar gyfer deddfwriaeth wael, a chyn belled ag y mae Cymru yn y cwestiwn, mae'r ddeddfwriaeth hon yn dal i fod yn wael iawn. Fe fydd yn tanseilio ein heconomi ni mewn ffyrdd niweidiol ac, yn bwysicach fyth, Llywydd, mewn ffyrdd y gellid eu hosgoi.
Gadewch imi amlinellu rhai o'r ffyrdd y mae'r ddeddfwriaeth hon yn niweidio buddiannau hanfodol Cymru. Yn gyntaf oll, mae amddiffyn hawliau gweithwyr, a gafodd eu cynnwys yn y ddeddfwriaeth arfaethedig flaenorol, yn cael eu hepgor yn y Bil sydd gerbron Tŷ'r Cyffredin a Thŷ'r Arglwyddi heddiw. Mae'r darpariaethau a oedd ar gael mewn fersiynau blaenorol wedi cael eu tynnu allan o'r Bil, ac ni allwn ni ddychmygu mai ar ddamwain y digwyddodd hynny. Fe fyddai Llywodraeth a oedd yn cymryd diogelu buddiannau gweithwyr o ddifrif wedi gadael y darpariaethau hynny yn y Bil, fel yr oedd Llywodraeth Geidwadol flaenorol yn hapus i'w wneud.
Yn ail, Llywydd, mae protocol Iwerddon-Gogledd Iwerddon yn gosod cyfres newydd o rwystrau i fasnachu nad oedd yn bresennol yn y fargen flaenorol. Mae'r dadansoddiad a gyhoeddwyd gennym ddoe, a gynhaliwyd gan Arsyllfa Polisi Masnach y DU ym Mhrifysgol Sussex, yn nodi'r gwrthdaro anochel a'r bygythiad i fusnes ym mhorthladdoedd Cymru a fydd yn codi o ganlyniad i'r ddeddfwriaeth. Ac mae'n werth cofio, onid yw, fod y peryglon hyn yn rhai y bu i'r Prif Weinidog fynd yr holl ffordd i Belfast yn benodol i'w diystyru pan addawodd i'r gymuned unoliaethol yno na fyddai ef byth yn cytuno i ffin ym Môr Iwerddon. Mae'r ffin honno ym Môr Iwerddon yn effeithio'n uniongyrchol ac yn niweidiol arnom ni yma yng Nghymru ac fe ofynnir i ni gydsynio i'r effeithiau niweidiol hynny, ac mae'r Llywodraeth hon yn dweud wrth Aelodau'r Senedd hon na ddylem ni wneud hynny.
Yn drydydd, mae'r aliniad deinamig â'r rheolau a'r rheoliadau Ewropeaidd hynny sy'n angenrheidiol i osgoi rhwystrau newydd i fasnachu yn cael sylw yng nghytundeb blaenorol Mrs May, ond rhoddwyd hyn o'r neilltu bellach hefyd. Nawr, yn lle hynny, mae Canghellor y Trysorlys yn ymffrostio'n agored am wahanu oddi wrth yr Undeb Ewropeaidd fel pe bai'n erthygl ffydd. Wel, mae hon yn erthygl ffydd a fydd yn gwneud bywyd yn fwy anodd i fusnesau yng Nghymru sy'n masnachu ag Ewrop ac yn sicr dylem ni yn y Siambr hon ddeall bod economi Cymru yn fwy agored i niwed yn hyn o beth na'r DU yn gyffredinol oherwydd ein dibyniaeth ar y diwydiant gweithgynhyrchu a'r economi wledig. Siawns na ddylai cefnogwyr y ddeddfwriaeth hon ddisgrifio sut y maen nhw'n credu y bydd rhwystrau newydd i fasnachu, drwy wyro'n fwriadol oddi wrth y safonau cyffredin, yn caniatáu ar gyfer gwneud allforio i farchnadoedd mewn mannau eraill yn Ewrop yn fwy anodd i'n ffermwyr ni—i fynd yn ôl at yr hyn a gawsom ni'n gynharach y prynhawn yma.
The legislation takes us backwards and not forwards. It's not inevitable; it is the result of political choices by the UK Government and there is better legislation available. That is why we have worked so hard, Llywydd, with colleagues at Westminster over the last recent days to move amendments that would have put right some of the things that this legislation gets so badly wrong.
Can I, while I am on this matter, pay tribute to the enormous efforts that have been made by Welsh peers in the House of Lords? Peers of different parties and cross-bench peers as well, many of them former Members of this Senedd, but others too. It's invidious to mention anybody by name, Llywydd, but I do just want to mention Lord John Morris. The last time I had a conversation with Lord Morris, at the end of last year, he told the story of how, as a young man in his 20s, he was chosen to be the warm-up act introducing the main speaker, Clem Attlee, at the Carmarthen by-election of 1957. Here we are, more than 60 years later. Having served as Secretary of State for Wales under Harold Wilson and James Callaghan, and Attorney-General in Tony Blair's Cabinet, there he was yesterday—90 years old he'll be next year—battling hard to get this Bill amended so that it could defend essential Welsh interests. If Lord John Morris can battle to defend Welsh interests, then surely we here in this Chamber should be able to do the same.
Let me for a moment, Llywydd, also enumerate the specific shortcomings of this Bill from a devolution perspective. First of all, the wholly offensive clause 21, where the UK Government is taking to itself so-called Henry VIII powers to repeal or amend any part of any Act of Parliament, including the Government of Wales Act 2006. There are Members of the Conservative benches here who have very honourably and over many years policed the boundary between powers given to Welsh Ministers and powers that ought to be exercised here on the floor of the Senedd. I haven't always agreed with some of the conclusions that they have drawn, but I have always admired the effort that they have made to keep that relationship honest. Today, they will be voting to support a Bill in which UK Ministers can amend the Government of Wales Act through secondary legislation and with no consent from this Senedd at all. How could we possibly consent to that?
We wish the Northern Ireland protocol every success, but support for devolution and peace in Northern Ireland does not require the unilateral rewriting by UK Ministers of the devolution settlement. That is what Lord Thomas of Cwmgiedd, the former Lord Chief Justice, battled so hard to persuade UK Ministers of on the floor of the House of Lords, but, despite every argument that he deployed, we've had no return on it at all.
The withdrawal agreement Bill provides no assurance that devolved institutions will be given a meaningful role in future-partnership negotiations, for which it paves the way—negotiations that would have a major impact on matters within devolved competence. We should have a guarantee through the legislation that the voice of this Senedd will be heard in those negotiations, but, despite the amendments that we placed to the Bill, all those attempts were turned down. As the Counsel General has said, it cannot be right to oblige us to comply with international obligations that impact on devolved competence if we have had no part in agreeing to them.
Finally, and most gratuitously, Llywydd, Government Ministers have so far rejected an attempt to add any recognition of the Sewel convention to a clause that asserts the untrammelled sovereignty of Parliament—a clause that my predecessor has memorably described as either a piece of constitutional graffiti, because it means absolutely nothing, or a clause that has a genuine attempt to trespass into the devolution settlement in a genuinely profound way.
Llywydd, I'm not under any illusion that a refusal of legislative consent from this Senedd will stop the Bill from being enacted, but I hope that, even now, the UK Government will pause for reflection about their approach to devolution and consider the damage they risk to the fabric of the United Kingdom. I note the suggestion in the letter from the Secretary of State for Exiting the European Union that the circumstances around this Bill are singular, specific and exceptional. The way for them to demonstrate that they really believe what they say is to follow the advice that we have provided about how Sewel could be codified to make sure that the singularity of this decision is genuinely upheld in the future.
The Bill sets the United Kingdom on a new path, one fraught with dangers, including dangers that are unnecessary and could have been avoided. They have not been avoided in the way that the Bill has progressed through the Houses of Parliament; rather, in this Bill, they have been increased and increased to the detriment of devolution and to the detriment of Wales. Our job is to stand up for our interests, as the Scottish Parliament will stand up for the interests of Scotland, and as I believe the Northern Ireland Assembly will do on behalf of their population too. That's what we have an opportunity to do this afternoon, and that's why I ask this Senedd to vote against the motion and to refuse our consent to this damaging Bill.
Mae'r ddeddfwriaeth yn mynd â ni yn ein holau ac nid yn ein blaenau. Nid yw hynny'n anochel; mae o ganlyniad i ddewisiadau gwleidyddol gan Lywodraeth y DU ac mae gwell deddfwriaeth ar gael. Dyna pam rydym ni wedi gweithio mor galed, Llywydd, gyda'n cyd-Aelodau yn San Steffan dros y dyddiau diwethaf i gynnig gwelliannau a fyddai wedi unioni rhai o'r pethau y mae'r ddeddfwriaeth hon yn eu gwneud mor wael.
A gaf i, wrth imi ymdrin â'r mater hwn, roi teyrnged i'r ymdrechion aruthrol a wnaeth yr Arglwyddi o Gymru yn Nhŷ'r Arglwyddi? Arglwyddi o wahanol bleidiau ac Arglwyddi meinciau croes hefyd, lawer ohonyn nhw'n gyn-Aelodau o'r Senedd hon, ond rhai eraill hefyd. Mae'n annheg enwi unrhyw un yn arbennig, Llywydd, ond fe hoffwn grybwyll yr Arglwydd John Morris. Y tro diwethaf imi gael sgwrs gyda'r Arglwydd Morris, tua diwedd y flwyddyn y llynedd, fe ddywedodd ef y stori am sut, yn ddyn ifanc yn ei 20au, y bu iddo gael ei ddewis i godi hwyl cyn cyflwyno'r prif siaradwr, Clem Attlee, yn isetholiad Caerfyrddin ym 1957. A dyma ni, fwy na 60 mlynedd yn ddiweddarach. Ar ôl bod yn Ysgrifennydd Gwladol Cymru dan Harold Wilson a James Callaghan, ac yn Dwrnai Cyffredinol yng Nghabinet Tony Blair, roedd ef yno ddoe—fe fydd yn 90 mlwydd oed y flwyddyn nesaf—yn brwydro'n galed i ddiwygio'r Bil hwn fel y byddai'n amddiffyn buddiannau hanfodol Cymru. Os gall yr Arglwydd John Morris frwydro i amddiffyn buddiannau Cymru, yna siawns y dylem ninnau yma yn y Siambr hon allu gwneud yr un peth.
Gadewch imi hefyd am ennyd, Llywydd, rifo'r diffygion penodol yn y Bil hwn o safbwynt datganoli. Yn gyntaf oll, y cymal cwbl sarhaus sef rhif 21, lle mae Llywodraeth y DU yn defnyddio pwerau Harri'r Wythfed fel y'u gelwir, i ddiddymu neu ddiwygio unrhyw ran o unrhyw Ddeddf Seneddol, gan gynnwys Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Mae yna Aelodau o feinciau'r Ceidwadwyr yn y fan hon sydd, yn anrhydeddus a thros flynyddoedd lawer, wedi plismona'r ffin rhwng pwerau a roddir i Weinidogion Cymru a phwerau y dylid eu harfer yma ar lawr y Senedd. Nid wyf wedi cytuno bob amser â rhai o'u casgliadau nhw, ond rwyf bob amser wedi edmygu'r ymdrech a wnaethon nhw i gadw'r berthynas honno'n ddidwyll. Heddiw, fe fyddan nhw'n pleidleisio i gefnogi Bil lle gall Gweinidogion y DU ddiwygio Deddf Llywodraeth Cymru drwy ddeddfwriaeth eilaidd a heb unrhyw ganiatâd gan y Senedd hon o gwbl. Sut yn y byd y gallwn ni gydsynio i hynny?
Rydym ni'n dymuno pob llwyddiant i brotocol Gogledd Iwerddon, ond nid yw cefnogaeth i ddatganoli a heddwch yng Ngogledd Iwerddon yn gofyn am ailysgrifennu'r setliad datganoli gan Weinidogion y DU yn unochrog. Dyna oedd dadl fawr Arglwydd Thomas o Gwmgïedd, y cyn Arglwydd Brif Ustus, ar lawr Tŷ'r Arglwyddi wrth geisio perswadio Gweinidogion y Deyrnas Unedig. Ond, er pob dadl a ddefnyddiwyd ganddo ef, nid ydym wedi elwa ar hynny o gwbl.
Nid yw'r Bil cytundeb ymadael yn rhoi unrhyw sicrwydd y bydd sefydliadau datganoledig yn cael swyddogaeth ystyrlon yn y trafodaethau ar y cyd â'r bartneriaeth, y mae'n paratoi'r ffordd ar eu cyfer nhw—trafodaethau a fyddai'n cael effaith fawr ar faterion o fewn cymhwysedd datganoledig. Fe ddylem ni gael gwarant yn sgil y ddeddfwriaeth y bydd llais y Senedd hon yn cael ei glywed yn y trafodaethau hynny ond, er gwaethaf y gwelliannau a argymhellwyd gennym ni i'r Bil, fe wrthodwyd pob un o'r ymdrechion hynny. Fel y dywedodd y Cwnsler Cyffredinol, nid yw hi'n iawn i'n gorfodi ni i gydymffurfio â rhwymedigaethau rhyngwladol sy'n effeithio ar gymhwysedd datganoledig os nad ydym ni wedi bod yn rhan o gytuno arnynt.
Yn olaf, a does dim esgus dros hynny, Llywydd, mae Gweinidogion y Llywodraeth hyd yma wedi gwrthod ymgais i ychwanegu unrhyw gydnabyddiaeth o gonfensiwn Sewel at gymal sy'n haeru sofraniaeth ddiwrthdro'r Senedd—cymal a ddisgrifiwyd yn gofiadwy gan fy rhagflaenydd fel naill ai darn o graffiti cyfansoddiadol, oherwydd nid yw'n golygu dim, neu gymal sydd ag ymgais wirioneddol i dresmasu yn y setliad datganoli mewn ffordd ddifrifol iawn.
Llywydd, nid wyf yn fy nhwyllo fy hun y bydd gwrthod cydsyniad deddfwriaethol gan y Senedd hon yn atal y Bil rhag cael ei ddeddfu, ond rwy'n gobeithio, hyd yn oed nawr, y bydd Llywodraeth y DU yn aros i fyfyrio ynghylch eu hagwedd nhw at ddatganoli ac yn ystyried y difrod y maen nhw'n ei achosi i wead y Deyrnas Unedig. Rwy'n nodi'r awgrym yn y llythyr gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ymadael â'r Undeb Ewropeaidd fod yr amgylchiadau sy'n ymwneud â'r Bil hwn yn neilltuol, yn benodol ac yn eithriadol. Dylent ddangos eu bod nhw'n credu mewn gwirionedd yn yr hyn y maen nhw'n ei ddweud drwy ddilyn ein cyngor ni ar sut y gellid codio Sewel i wneud yn siŵr bod y penderfyniad hwn yn cael ei gadarnhau mewn gwirionedd yn y dyfodol.
Mae'r Bil yn rhoi'r Deyrnas Unedig ar drywydd newydd, un sy'n llawn peryglon, gan gynnwys peryglon diangen y gellid bod wedi eu hosgoi. Ni chawsant eu hosgoi yn y ffordd y mae'r Bil wedi mynd trwy ddau Dŷ Seneddol; yn hytrach, yn y Bil hwn, maen nhw wedi cynyddu eto fyth ar draul datganoli ac ar draul Gymru. Ein gwaith ni yw amddiffyn ein buddiannau ni, gan y bydd Senedd yr Alban yn amddiffyn buddiannau'r Alban, ac fel y credaf y bydd Cynulliad Gogledd Iwerddon yn ei wneud ar ran eu poblogaeth nhw hefyd. Mae cyfle inni wneud hyn y prynhawn yma, a dyna pam yr wyf i'n gofyn i'r Senedd hon bleidleisio yn erbyn y cynnig a gwrthod ein cydsyniad ni i'r Bil niweidiol hwn.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, David Rees.
I call on the Chair of the External Affairs and Additional Legislation Committee, David Rees.
Diolch, Llywydd. The publication of the External Affairs and Additional Legislation Committee's report on the EU withdrawal agreement Bill focuses on an analysis of the clauses in the Bill that we consider require the Assembly's consent. In the short time available, we have been unable to consider some of the broader concerns that the Welsh Government has put in its memorandum, particularly as some of these concerns relate to issues that were not included in the Bill on its introduction.
Broadly, many of the concerns we raised regarding the delegation of powers to UK and Welsh Ministers in the European Union (Withdrawal) Act 2018 remain in relation to this particular Bill. However, in light of practical and political reasons we have decided against restating them in our report. We have instead focused on the provisions that require legislative consent, with a view to ensuring the Assembly's role in the scrutiny of EU law during the implementation period is not diminished, and that's highlighted the point: to ensure the Assembly's role in the scrutiny of EU law. So, it is about this institution that we've focused our report on, to ensure that's not adversely affected.
We agree with the Welsh Government's assessment of the provisions in the Bill that require legislative consent, with one addition—clause 42—and hope that this report helps inform the Assembly's debate on the legislative consent motion this afternoon.
As a committee, we have been considering the question of the Assembly's role in considering EU legislation during the transition or implementation period, and we've been doing that since 2018. We have written to the UK Government and UK parliamentary colleagues on several occasions since then. We take the view that the Assembly's role in the scrutiny of EU legislation should not be diminished during the implementation period, though we acknowledge that the role might need to adjust to the terms of the withdrawal agreement.
Whilst we welcome the role provided to Westminster committees under clause 29, we believe it needs to be strengthened through the inclusion of a role for the relevant committees of the devolved legislatures when EU legislation is being reviewed, particularly when it relates to devolved areas of competence. On 8 January 2020, we wrote to the Secretary of State for Exiting the European Union to make the case for two amendments to clause 29 of the Bill to include a role for those devolved legislatures. We've published this letter as an annex to our report on the legislative consent.
Llywydd, I'm sure Members will be aware that Joan McAlpine MSP, who is Convener of the Culture, Tourism, Europe and External Affairs Committee in the Scottish Parliament, has also written to the Secretary of State in support of our proposed amendments. The case we made for these amendments is simple. Currently, the Assembly has a role in considering the compliance of draft EU law with the principle of subsidiarity. This stems from article 6 of protocol 2 to the treaty on the functioning of the European Union. This provision will no longer apply once the UK leaves the EU next week.
Clause 29 of the Bill provides for a parliamentary mechanism for reviewing EU legislation during the implementation period. In our report, we note that this does not operate on the question of compliance with the principle of subsidiarity. Instead, it's based on a question of whether a piece of EU legislation raises a matter of vital national interest to the United Kingdom. The Assembly's experience on reviewing draft EU law in the past has shown that, on occasion, there have been specific issues of interest to Wales that have arisen that were not identified at a specific UK level. For example, the possible impact on Welsh fisheries or a ban on drift-net fishing and changes to organic regulations for Welsh agriculture.
These issues, by extension, can be considered issues of UK national interest. We contended that the Assembly, in conducting a review of EU legislation with a focus on the areas of policy devolved to it, would add value to the overall UK-wide scrutiny process. Therefore, to ensure the Assembly's role in reviewing EU law during transition is not diminished, we wish to see an analogous role for the Assembly to be acknowledged in UK law, just as such a role is currently acknowledged in the legal text of the treaties. So, we are actually seeing a diminution of our role here.
Despite making this case to the Secretary of State, it appears unlikely that any amendment to clause 29 will be made. If clause 29 remains unamended, we will seek to work with committees in both Houses of Parliament to ensure that we can play a role in the consideration of EU legislation during the transition period, despite the absence of recognition for that role in the Bill.
Llywydd, the committee put this report together with a view on some of the issues, and we did not make any recommendations, because we felt it was important to inform Members of the points that needed to be considered in this debate. As such, I want to perhaps include a personal view rather than a committee view on some of these points.
Llywydd, I do agree with the First Minister, and I think it's important to highlight this, this debate must not—must not—be about whether Brexit occurs or not. That's irrelevant. It is about a Bill that sets a law that sets out how we can undertake our duties in this Chamber and whether that law is good enough.
The Welsh Government has highlighted the weaknesses in this Bill and how it has quite substantially changed since the general election. Our job is to look at the interests of the people who elect us and seek to make decisions and take actions that improve their quality of life. The omissions in this Bill—which could have been included, but because of the choice of the UK Government were not—actually result in reduction of scrutiny of Government actions. It's important, therefore, that we ensure that we get those changes made. If they're not made, then we should not support a Bill that does not help us deliver on our role. A desire to get Brexit done in all haste should not be seen as a reason for us to abdicate our responsibilities and duties here in the Senedd.
I will be voting against this LCM today because I do not believe that this Bill delivers for us to do our job: ensuring that the interests of the people of Wales are met. If the UK Government had actually done something and accepted some of the amendments—. We've seen amendments put forward to the UK Government. We've put some forward to the UK Government. They're ignoring everything. They don't want that. They've scrapped an awful lot of issues they had in place. It is not a Bill that delivers. Therefore, I will oppose that to ensure that we are seen to be standing up for the people who elect us.
Diolch, Llywydd. Mae'r cyhoeddiad o adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar Fil cytundeb ymadael yr UE yn canolbwyntio ar ddadansoddiad o'r cymalau yn y Bil yr ydym ni'n ystyried bod angen cael cydsyniad y Cynulliad ar eu cyfer nhw. Yn yr amser byr sydd ar gael, nid ydym wedi gallu ystyried rhai o'r pryderon ehangach y mae Llywodraeth Cymru wedi eu rhoi yn ei memorandwm, yn enwedig gan fod rhai o'r pryderon hyn yn ymwneud â materion nad ydyn nhw wedi eu cynnwys yn y Bil wrth ei gyflwyno.
Yn fras, mae llawer o'r pryderon a godwyd gennym ni o ran dirprwyo pwerau i Weinidogion y DU a Llywodraeth Cymru yn Neddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018 yn parhau o ran y Bil penodol hwn. Er hynny, oherwydd rhesymau ymarferol a gwleidyddol, rydym wedi penderfynu peidio â'u hailddatgan nhw yn ein hadroddiad ni. Yn hytrach, rydym wedi canolbwyntio ar y darpariaethau y mae angen cydsyniad deddfwriaethol ar eu cyfer, gyda golwg ar sicrhau na fydd lleihad yn swyddogaeth y Cynulliad wrth graffu ar gyfraith yr UE yn ystod y cyfnod gweithredu, ac mae hynny wedi tynnu sylw at y pwynt hwn: sicrhau swyddogaeth y Cynulliad yn y craffu ar gyfraith yr UE. Felly, rydym wedi canolbwyntio ein hadroddiad ni ar y sefydliad hwn, i sicrhau na chaiff effaith andwyol.
Rydym ni'n cytuno ag asesiad Llywodraeth Cymru o'r darpariaethau yn y Bil y mae angen cydsyniad deddfwriaethol arnyn nhw, gydag un ychwanegiad—cymal 42—ac rydym ni'n gobeithio y bydd yr adroddiad hwn yn helpu i lywio dadl y Cynulliad ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol y prynhawn yma.
Fel pwyllgor, rydym wedi bod yn ystyried mater swyddogaeth y Cynulliad wrth ystyried deddfwriaeth yr UE yn ystod y cyfnod pontio neu weithredu, ac rydym wedi bod yn gwneud hynny ers 2018. Rydym wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU a chyd-Aelodau Seneddol y DU sawl gwaith ers hynny. Rydym o'r farn na ddylai swyddogaeth y Cynulliad leihau wrth graffu ar ddeddfwriaeth yr UE yn ystod y cyfnod gweithredu, er ein bod ni'n cydnabod y gallai fod angen i'r swyddogaeth addasu yn ôl telerau'r cytundeb ymadael.
Er ein bod ni'n croesawu'r swyddogaeth a ddarperir i bwyllgorau San Steffan o dan gymal 29, credwn fod angen ei chryfhau drwy gynnwys swyddogaeth i bwyllgorau perthnasol y deddfwrfeydd datganoledig pan fydd deddfwriaeth yr UE yn cael ei hadolygu, yn enwedig pan fydd yn ymwneud â meysydd o gymhwysedd datganoledig. Ar 8 Ionawr 2020, ysgrifennwyd at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ymadael â'r Undeb Ewropeaidd i gyflwyno'r achos o blaid dau welliant i gymal 29 yn y Bil i gynnwys swyddogaeth i'r deddfwrfeydd datganoledig hynny. Rydym wedi cyhoeddi'r llythyr hwn mewn atodiad i'n hadroddiad ni ar y cydsyniad deddfwriaethol.
Llywydd, rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yn ymwybodol bod Joan McAlpine ASA, sy'n Gynullydd Pwyllgor Diwylliant, Twristiaeth, Ewrop a Materion Allanol yn Senedd yr Alban, wedi ysgrifennu hefyd at yr Ysgrifennydd Gwladol i gefnogi ein gwelliannau arfaethedig ni. Mae ein hachos ni dros y gwelliannau hyn yn syml. Ar hyn o bryd, mae gan y Cynulliad swyddogaeth o ran ystyried cydymffurfiaeth â chyfraith ddrafft yr UE gyda'r egwyddor o sybsidiaredd. Mae hyn yn deillio o erthygl 6 o brotocol 2 i'r cytuniad ar weithrediad yr Undeb Ewropeaidd. Ni fydd y ddarpariaeth hon yn gymwys mwyach pan fydd y DU yn ymadael â'r UE yr wythnos nesaf.
Mae cymal 29 y Bil yn darparu ar gyfer mecanwaith Seneddol i adolygu deddfwriaeth yr UE yn ystod y cyfnod gweithredu. Yn ein hadroddiad ni, rydym yn nodi nad yw hyn yn weithredol ynglŷn â mater cydymffurfio ag egwyddor sybsidiaredd. Yn hytrach, caiff ei seilio ar gwestiwn ynghylch a yw darn o ddeddfwriaeth yr UE yn codi mater o ddiddordeb cenedlaethol hanfodol i'r Deyrnas Unedig. Mae profiad y Cynulliad o adolygu cyfraith ddrafft yr UE yn y gorffennol wedi dangos, ar adegau, fod materion penodol wedi codi sydd o ddiddordeb i Gymru a heb eu nodi ar lefel y Deyrnas Unedig. Er enghraifft, yr effaith bosibl ar bysgodfeydd Cymru neu waharddiad ar bysgota rhwydi drifft a newidiadau i reoliadau organig i amaethyddiaeth yng Nghymru.
Fe ellir ystyried y materion hyn, drwy estyniad, yn faterion o ddiddordeb cenedlaethol y DU. Roeddem ni'n dadlau y byddai'r Cynulliad, wrth gynnal adolygiad o ddeddfwriaeth yr UE sy'n canolbwyntio ar y meysydd polisi a ddatganolwyd iddo, yn ychwanegu gwerth at y broses graffu gyffredinol ar gyfer y DU gyfan. Felly, i sicrhau nad yw swyddogaeth y Cynulliad yn lleihau wrth adolygu cyfraith yr UE yn ystod y cyfnod pontio, fe hoffem ni weld swyddogaeth gyfatebol i'r Cynulliad yn cael ei chydnabod yng nghyfraith y DU, yn union fel y cydnabyddir hynny ar hyn o bryd yn nhestun cyfreithiol y cytuniadau. Felly, rydym ni'n gweld lleihad yn ein swyddogaeth ni yma mewn gwirionedd.
Er i'r achos hwn gael ei gyflwyno i'r Ysgrifennydd Gwladol, mae'n ymddangos yn annhebygol y bydd unrhyw ddiwygiad yn cael ei wneud i gymal 29. Os bydd cymal 29 yn parhau i fod heb ei ddiwygio, fe fyddwn ni'n ceisio gweithio gyda phwyllgorau yn y ddau Dŷ Seneddol i sicrhau y gallwn chwarae rhan wrth ystyried deddfwriaeth yr UE yn ystod y cyfnod pontio, er gwaethaf y diffyg cydnabyddiaeth i'r swyddogaeth honno yn y Bil.
Llywydd, rhoddodd y pwyllgor yr adroddiad hwn ynghyd gyda barn ar rai o'r materion, ac ni wnaethpwyd unrhyw argymhellion, oherwydd roeddem ni'n teimlo ei bod hi'n bwysig inni roi gwybod i'r Aelodau am y pwyntiau yr oedd angen eu hystyried yn y ddadl hon. Fel y cyfryw, fe hoffwn i efallai gynnwys barn bersonol yn hytrach na barn y pwyllgor ar rai o'r pwyntiau hyn.
Llywydd, rwyf i'n cytuno â'r Prif Weinidog, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig tynnu sylw at hyn, mae'n rhaid i'r ddadl hon beidio â bod—peidio â bod—yn ddadl ynglŷn ag a yw Brexit am ddigwydd ai peidio. Mae hynny'n amherthnasol. Mae'n ymwneud â Bil sy'n pennu cyfraith sy'n nodi sut y gallwn ni gyflawni ein dyletswyddau yn y Siambr hon ac a yw'r gyfraith honno'n ddigon da.
Mae Llywodraeth Cymru wedi tynnu sylw at y gwendidau yn y Bil hwn a'r ffordd y mae wedi newid cryn dipyn ers yr etholiad cyffredinol. Ein gwaith ni yw edrych ar fuddiannau'r bobl sy'n ein hethol ni a cheisio gwneud penderfyniadau a chymryd camau sy'n gwella ansawdd eu bywydau nhw. Mewn gwirionedd, mae'r diffygion yn y Mesur hwn—y gellid bod wedi eu cynnwys nhw, ond oherwydd dewis Llywodraeth y DU i beidio eu cynnwys—wedi arwain at leihad yn y craffu ar gamau gweithredu'r Llywodraeth. Mae'n bwysig, felly, ein bod ni'n sicrhau bod y newidiadau hynny'n cael eu cyflawni. Os na chân nhw eu cyflawni, yna ni ddylem gefnogi Bil nad yw'n ein helpu ni i gyflawni ein swyddogaeth. Ni ddylid ystyried awydd i sicrhau bod Brexit yn cael ei gyflawni ar frys yn rheswm dros ymwrthod â'n cyfrifoldebau ni a'n dyletswyddau ni yma yn y Senedd.
Fe fyddaf i'n pleidleisio yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw gan nad wyf i'n credu bod y Bil hwn yn rhoi digon o allu inni wneud ein gwaith: sef sicrhau bod buddiannau pobl Cymru yn cael eu digoni. Pe bai Llywodraeth y DU wedi gwneud rhywbeth gwirioneddol ac wedi derbyn rhai o'r gwelliannau—. Rydym wedi gweld gwelliannau yn cael eu cyflwyno i Lywodraeth y DU. Rydym ni wedi cyflwyno rhai i Lywodraeth y DU. Maen nhw'n anwybyddu popeth. Nid ydyn nhw'n dymuno hynny. Maen nhw wedi cael gwared ar lawer iawn o faterion a oedd ganddyn nhw ar waith. Nid yw hwn yn Fil sy'n cyflawni. Felly, fe fyddaf i'n gwrthwynebu hwn ar gyfer sicrhau ein bod ni'n cael ein gweld yn cefnogi'r bobl sy'n ein hethol ni.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw.
Diolch, Llywydd. We took evidence from the First Minister about the Welsh Government's legislative consent memorandum on the European Union withdrawal agreement Bill at our meeting on 13 January 2020 and we reported last Friday, 17 January. Our report, with the unanimous agreement of the members of the committee, drew five conclusions. The first of these reflected observations we've made on many occasions regarding the fundamental role the Sewel convention plays in the operation of the UK's constitution. We concluded that, if the National Assembly decides not to consent to the Bill on the matters for which consent is required and the UK Parliament nevertheless decides to proceed in the absence of consent, this will have significant adverse constitutional consequences for the future of the Sewel convention and devolution.
Since then, we have seen the letter from UK Government's Secretary of State for Exiting the European Union, Stephen Barclay, indicating that, in the absence of consent from this Parliament, the UK Government will nevertheless proceed. This will be the first time that this has happened, and as stated by the Supreme Court in the article 50 Miller judgment, Sewel is a political convention and there are political consequences when conventions are broken. There clearly will be severe and adverse consequences to the already fragile constitutional structure of the UK.
We noted that the First Minister had sought amendments to the Bill in the House of Lords, which were intended to protect the interests of Wales. We concluded that these amendments did not undermine the primary objective of the Bill, which is to leave the European Union on 31 January 2020, but rather, sought to improve parts of the Bill in important areas. Now, as the First Minister has indicated, clause 21 of the Bill would permit the modification of the Government of Wales Act 2006 by UK Government regulations insofar as the UK Government considered such modification appropriate to implement the protocol on Ireland/Northern Ireland. While such regulations would require approval of both Houses of Parliament, there is no formal role for the National Assembly set out in the Bill, and this is a concern because we do not know the extent to which the 2006 Act might be modified.
We noted that one of the Welsh Government's amendments sought to address its concern about the breadth of power contained in clause 21. We also drew attention to the concerns of the House of Lords' delegated powers and regulatory reform and constitution committees about the breadth of the powers in clause 21.
Our third conclusion, agreed with both House of Lords committees, that if clause 21 and its current format can be justified, the powers within it should be limited. Our fourth conclusion repeated our longstanding view that any modification of Schedule 7A or 7B to the Government of Wales Act, in relation to the legislative competence of the National Assembly, should be achieved via the process set out in section 109 of the Act.
Our final conclusion expressed concern at the inclusion of clause 38 in the Bill—the parliamentary sovereignty clause. We consider it to be an unnecessary provision in a Bill that is primarily concerned with leaving the EU, rather than the broader constitutional framework of the UK. There are important debates to be had about the nature of sovereignty within the UK, but entrenching this provision in statute, and, in particular, in a Bill that is not concerned with the UK's make-up, or the devolution settlements, could well bring about unintended constitutional consequences.
Llywydd, in the light of the recent developments in the letter from the UK Government, in my capacity as Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, I'd make these additional comments. The parliamentary process of this Bill is not yet concluded. It is right and proper that the concerns of this Parliament are reflected in this process, and, of course, the Bill has now been amended by the House of Lords, and its final format is not yet determined. The obligation is on the UK Government to seek and to establish consensus. Proceeding without consent would, in my view, spell the end of Sewell. The longer term constitutional consequences of this are not yet certain. I would also wish to make a personal point, and that is this: failure to achieve consensus and overriding Sewell, in the absence of any other constitutional reform, brings the process of disintegration and break-up of the UK one step nearer.
Diolch, Llywydd. Fe gawsom ni dystiolaeth gan y Prif Weinidog ynglŷn â memorandwm cydsyniad deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar Fil ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn ein cyfarfod ni ar 13 Ionawr 2020 ac adroddwyd ar hyn ddydd Gwener diwethaf, 17 Ionawr. Daeth ein hadroddiad ni, gyda chytundeb unfrydol aelodau'r pwyllgor, i bump o gasgliadau. Roedd y cyntaf o'r rhain yn adlewyrchu'r sylwadau a wnaed gennym ni ar sawl achlysur ynglŷn â swyddogaeth sylfaenol confensiwn Sewel wrth weithredu cyfansoddiad y DU. Fe ddaethom ni i'r casgliad, pe byddai'r Cynulliad Cenedlaethol yn penderfynu peidio â chydsynio i'r Bil ar y materion y mae angen cydsyniad arnynt a bod Senedd y DU, er hynny, yn penderfynu bwrw ymlaen heb gydsyniad, y byddai hynny'n golygu canlyniadau cyfansoddiadol andwyol sylweddol i ddyfodol confensiwn Sewel a datganoli.
Ers hynny, rydym wedi gweld y llythyr gan Ysgrifennydd Gwladol Llywodraeth y DU dros ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, Stephen Barclay, yn nodi y bydd Llywodraeth y DU, yn absenoldeb caniatâd gan y Senedd hon, yn bwrw ymlaen er gwaethaf hynny. Hwn fydd y tro cyntaf i hyn ddigwydd, ac fel y nododd y Goruchaf Lys yn erthygl 50 o ddyfarniad Miller, confensiwn gwleidyddol yw Sewel ac fe geir canlyniadau gwleidyddol pan gaiff confensiynau eu torri. Yn amlwg, fe fydd yna ganlyniadau difrifol ac andwyol i strwythur cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig, sydd yn fregus eisoes.
Nodwyd bod y Prif Weinidog wedi ceisio gwelliannau i'r Bil yn Nhŷ'r Arglwyddi, gyda'r bwriad o ddiogelu buddiannau Cymru. Fe ddaethom ni i'r casgliad nad oedd y gwelliannau hyn yn tanseilio prif amcan y Bil, sef ymadael â'r Undeb Ewropeaidd ar 31 Ionawr 2020, ond yn hytrach, roedd yn ceisio gwella rhannau o'r Bil mewn meysydd pwysig. Nawr, fel y dywedodd y Prif Weinidog, fe fyddai cymal 21 y Bil yn caniatáu addasu Deddf Llywodraeth Cymru 2006 gan reoliadau Llywodraeth y DU i'r graddau yr oedd Llywodraeth y DU yn ystyried bod addasiad o'r fath yn briodol i weithredu'r protocol ar gyfer Iwerddon/Gogledd Iwerddon. Er y byddai angen cymeradwyaeth y ddau Dŷ Seneddol ar gyfer rheoliadau o'r fath, nid oes swyddogaeth ffurfiol i'r Cynulliad Cenedlaethol wedi ei nodi yn y Bil, ac mae hyn yn peri pryder gan nad ydym yn gwybod i ba raddau y gellid addasu Deddf 2006.
Nodwyd bod un o welliannau Llywodraeth Cymru yn ceisio mynd i'r afael â'i phryder ynghylch maint y pŵer a geir yng nghymal 21. Tynnwyd sylw hefyd at bryderon y pwyllgor ar bwerau dirprwyedig a diwygio rheoleiddio a chyfansoddiad Tŷ'r Arglwyddi ynghylch maint y pwerau yng nghymal 21.
Ein trydydd casgliad ni, a gytunwyd gyda'r ddau bwyllgor o Dŷ'r Arglwyddi, sef pe gellid cyfiawnhau cymal 21 a'i fformat presennol, y dylid cyfyngu ar y pwerau sydd ynddo. Roedd ein pedwerydd casgliad yn ailadrodd ein barn hirsefydlog y dylai unrhyw addasiad o Atodlen 7A neu 7B i Ddeddf Llywodraeth Cymru, o ran cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol, gael ei gyflawni drwy'r broses a nodir yn adran 109 o'r Ddeddf.
Mynegodd ein casgliad terfynol ni bryder ynghylch cynnwys cymal 38 yn y Bil—y cymal sofraniaeth seneddol. Rydym ni o'r farn mai darpariaeth ddiangen yw hon mewn Bil sy'n ymwneud yn bennaf ag ymadael â'r UE, yn hytrach na fframwaith cyfansoddiadol ehangach y Deyrnas Unedig. Mae dadleuon pwysig i'w cael ynglŷn â natur sofraniaeth yn y DU, ond mae sefydlu'r ddarpariaeth hon mewn statud, ac, yn benodol, mewn Bil nad yw'n ymwneud â'r cyfansoddiad yn y DU, neu'r setliadau datganoli, yn gallu arwain at ganlyniadau cyfansoddiadol anfwriadol.
Llywydd, yng ngoleuni'r datblygiadau diweddar yn y llythyr oddi wrth Lywodraeth y DU, yn rhinwedd fy swydd i fel Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, fe fyddaf i'n gwneud y sylwadau ychwanegol hyn. Nid yw proses seneddol y Bil hwn wedi dod i ben eto. Mae'n iawn fod pryderon y Senedd hon yn cael eu hadlewyrchu yn y broses hon, ac, wrth gwrs, mae'r Bil wedi cael ei ddiwygio erbyn hyn gan Dŷ'r Arglwyddi, ac ni phenderfynwyd ar ei fformat terfynol eto. Mae rhwymedigaeth ar Lywodraeth y DU i geisio a sefydlu consensws. Fe fyddai bwrw ymlaen heb ganiatâd yn golygu diwedd ar Sewel yn fy marn i. Nid yw canlyniadau cyfansoddiadol tymor hwy yn sicr eto ynglŷn â hyn. Rwyf hefyd am wneud pwynt personol, sef: mae methu â dod i gonsensws a diystyru Sewel, yn absenoldeb unrhyw ddiwygiad cyfansoddiadol arall, yn golygu bod y broses o ddatgymalu a thorri'r DU wedi dod un cam yn nes.
Will you give way?
A wnewch chi ildio?
Yes I will.
Gwnaf.
Of course, the principle of Sewel is based on the fact that consent is not withheld unreasonably, and that's quite a test as well.
Wrth gwrs, mae egwyddor Sewel yn seiliedig ar y ffaith nad yw cydsyniad yn cael ei ddal yn ôl yn afresymol, ac mae hynny'n gryn dipyn o brawf hefyd.
Yes, but the issue in this case is that the primary objective of the Bill is not something that is being objected to; it is the quality and stature and the composition of that Bill that is the issue that is of concern to us. And that is why Sewel is so important, because, by not seeking to achieve consensus, by not acting to obtain that, and to nevertheless override Sewel, is, in fact, a breach of the fundamental principles of the convention.
So, the UK Government is, in my view, gambling with the future integrity of the UK. The case for a constitutional convention becomes greater day by day with every act of this Government. Diolch, Llywydd.
Ydy, ond y broblem yn yr achos hwn yw nad yw prif amcan y Bil yn rhywbeth sy'n cael ei wrthwynebu; ansawdd a statws a chyfansoddiad y Bil hwnnw yw'r mater sy'n peri pryder i ni. A dyna pam mae Sewel mor bwysig, oherwydd, drwy beidio â cheisio cael consensws, drwy beidio â gweithredu i gael hynny, a diystyru Sewel er hynny, mae hynny, mewn gwirionedd, yn torri egwyddorion sylfaenol y confensiwn.
Ac felly, yn fy marn i, mae Llywodraeth y DU yn hapchwarae â chyfanrwydd y DU i'r dyfodol. Mae'r achos dros gonfensiwn cyfansoddiadol yn cynyddu o ddydd i ddydd gyda phob un o weithrediadau'r Llywodraeth hon. Diolch, Llywydd.
Paul Davies.
Paul Davies.
Diolch, Llywydd.
I'm pleased to take part in this important debate and lay out the position of the Welsh Conservatives. Today's legislative consent motion provides this Parliament with a clear opportunity to deliver the result that the people of Wales voted for in the 2016 EU referendum. Nearly four years after that referendum, we, on this side of the Chamber, believe it's time to finally get on with the job of leaving the European Union. It's time to deliver on the clear will of the people of Wales and the UK, and it's time to move our country on and explore ways in which we can ensure Wales's success on the international stage, post Brexit.
Now, the endless uncertainty that has been caused by some politicians has done nothing to render confidence in our country. And so, following the clear mandate given to the UK Government at the recent general election, it's now time to get on with the job. Finally getting on with the job will end the uncertainty, and help restore confidence to the UK economy.
Members will be aware of the recent comments from Airbus, which reflect a new confidence. This is what the chief executive said recently, and I quote,
'We see great potential to improve and expand our operations in the UK this year.'
And Airbus are absolutely right to say that the Prime Minister's Brexit deal has made things more certain. And so, I hope Members will reflect on those comments, as well as the views of the people and communities that they represent, when they vote later on today.
Now, I know that the First Minister has claimed that leaving the European Union will make devolution across the UK vulnerable, and yet, the UK Government has made it absolutely clear that any decision currently taken by the devolved administrations will remain their responsibility after the UK leaves the EU. Indeed, the UK Government has also proposed that the vast majority of powers that are returned from Brussels should start in Edinburgh, Cardiff and Belfast. And I'm pleased to see the UK Government operating from that perspective, and respecting the devolution settlement.
Indeed, I think it would be remiss of us all not to see that this agreement also offers some constitutional opportunities for the whole of the UK. For example, the Bill restores UK sovereignty by making British courts, rather than the European Court of Justice, the highest courts in the land, bringing vitally important judicial rulings closer to our people. However, I accept that our withdrawal from the EU will change the relationship between the constituent parts of the United Kingdom. As Britain moves further along this process, the inter-governmental relations between each part of the UK will be profoundly critical in protecting constitution stability to the union. And it's important that Wales plays a full part in that.
Now, I also happen to believe that, post-Brexit, the Welsh Government has an opportunity to set an ambitious agenda for Wales by calling for further devolution of Wales's own natural resources, for example, so that we can harness its power and market it on the global stage. As my colleagues and I see it, far from reneging on environmental commitments, leaving the European Union could enable us to transform our environmental protections, with the introduction of a new Bill to set legally binding targets. There are opportunities.
Now, whether people like it or not, leaving the European Union will free Wales of EU laws, including leaving the common agricultural policy and the common fisheries policy, where we have until now been bound by those EU rules. The Welsh Government will be free to develop sustainable policies to protect the livelihoods of Welsh farmers, and, indeed, Welsh fishermen. I believe now is the time for innovative thinking and ideas to transform those industries here in Wales. We should be much more optimistic, and not adopt the Welsh Government's sometimes dour approach of doom and gloom.
Llywydd, the people of Wales voted to leave the European Union in 2016, and, in last month's general election, they did speak loud and clear once again. The people of Wales voted to leave the European Union, and they want to unlock the opportunities that exist for us outside the European Union. We have clear instructions from the people and communities that we represent, and the overriding message from our country is that it wants to leave the European Union. Today, Llywydd, it's our duty to deliver that, and I urge Members to support this legislative consent motion, and start working together to make Wales a truly competitive global nation.
Diolch, Llywydd.
Rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl bwysig hon ac egluro safbwynt y Ceidwadwyr Cymreig. Mae'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw yn gyfle clir i'r Senedd hon gyflawni'r canlyniad y pleidleisiodd pobl Cymru o'i blaid yn refferendwm yr UE yn 2016. Bron i bedair blynedd ar ôl y refferendwm hwnnw, rydym ni, ar yr ochr hon i'r Siambr, yn credu ei bod hi'n bryd i ni fwrw ymlaen â'r gwaith o ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Mae'n bryd inni gyflawni ewyllys glir pobl Cymru a'r DU, ac mae'n bryd inni ddwyn ein gwlad ni ymlaen ac archwilio ffyrdd o sicrhau llwyddiant Cymru ar y llwyfan rhyngwladol, ar ôl Brexit.
Nawr, nid yw'r ansicrwydd parhaus sydd wedi cael ei achosi gan rai gwleidyddion wedi gwneud dim i ennyn hyder yn ein gwlad. Ac felly, yn dilyn y mandad clir a roddwyd i Lywodraeth y DU yn yr etholiad cyffredinol diweddar, mae'n amser bwrw ymlaen â'r gwaith erbyn hyn. O'r diwedd, fe fydd bwrw ymlaen â'r gwaith yn dod â'r ansicrwydd i ben, ac yn helpu i adfer hyder yn economi'r DU.
Bydd yr Aelodau yn ymwybodol o sylwadau Airbus yn ddiweddar, sy'n adlewyrchu hyder newydd. Dyma a ddywedodd y prif weithredwr yn ddiweddar, ac rwy'n dyfynnu,
Rydym ni'n gweld potensial mawr i wella ac ehangu ein gweithrediadau ni yn y DU eleni.
Ac mae Airbus yn gwbl gywir i ddweud bod cytundeb Brexit y Prif Weinidog wedi gwneud pethau'n fwy sicr. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau yn rhoi ystyriaeth i'r sylwadau hynny, yn ogystal â barn y bobl a'r cymunedau y maen nhw'n eu cynrychioli, pan fyddan nhw'n pleidleisio yn ddiweddarach heddiw.
Nawr, fe wn i fod y Prif Weinidog Cymru wedi honni y bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn peri i ddatganoli ledled y DU fod yn agored i niwed, ac eto, mae Llywodraeth y DU wedi datgan yn gwbl glir y bydd unrhyw benderfyniad a wneir ar hyn o bryd gan y gweinyddiaethau datganoledig yn aros yn gyfrifoldeb iddyn nhw ar ôl i'r DU ymadael â'r UE. Yn wir, mae Llywodraeth y DU wedi cynnig hefyd y dylai mwyafrif helaeth y pwerau sy'n cael eu dychwelyd o Frwsel egino yng Nghaeredin, Caerdydd a Belfast. Ac rwy'n falch o weld Llywodraeth y DU yn gweithredu o'r safbwynt hwnnw, ac yn parchu'r setliad datganoli.
Yn wir, rwyf i o'r farn y byddem ni i gyd yn ddiofal pe byddem ni'n methu â gweld bod y cytundeb hwn yn cynnig rhai cyfleoedd cyfansoddiadol hefyd ar gyfer y DU gyfan. Er enghraifft, mae'r Bil yn adfer sofraniaeth y DU drwy wneud llysoedd Prydain, yn hytrach na Llys Cyfiawnder Ewrop, yn llysoedd uchaf y wlad, gan ddod â dyfarniadau barnwrol hanfodol bwysig yn nes at ein pobl ni. Er hynny, rwy'n derbyn y bydd tynnu allan o'r UE yn newid y berthynas rhwng rhannau cyfansoddol y Deyrnas Unedig. Wrth i Brydain fynd ymhellach ar hyd y broses hon, fe fydd y cysylltiadau rhynglywodraethol rhwng pob rhan o'r DU yn hollbwysig ar gyfer diogelu sefydlogrwydd y cyfansoddiad i'r undeb. Ac mae'n bwysig bod Cymru â rhan lawn yn hynny.
Nawr, rwy'n digwydd credu hefyd, ar ôl Brexit, y bydd gan Lywodraeth Cymru gyfle i osod agenda uchelgeisiol ar gyfer Cymru drwy alw am ddatganoli adnoddau naturiol Cymru ei hun ymhellach, er enghraifft, fel y gallwn ni harneisio ei phŵer a'i farchnata'n fyd-eang. Fel y mae fy nghydweithwyr a minnau'n ei gweld hi, yn wahanol iawn i dorri ymrwymiadau amgylcheddol, fe allai ymadael â'r Undeb Ewropeaidd ein galluogi ni i weddnewid ein dulliau o ddiogelu'r amgylchedd, gan gyflwyno Bil newydd i osod nodau cyfreithiol sy'n rhwymo. Mae yna gyfleoedd inni.
Nawr, os yw pobl yn hoffi hynny neu beidio, fe fydd ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn rhyddhau cyfreithiau'r UE i Gymru, gan gynnwys ymadael â'r polisi amaethyddol cyffredin a'r polisi pysgodfeydd cyffredin, lle mae'r rheolau hynny o'r UE wedi ein rhwymo ni hyd yn hyn. Fe fydd Llywodraeth Cymru yn rhydd i ddatblygu polisïau cynaliadwy i ddiogelu bywoliaeth ffermwyr Cymru, ac, yn wir, bysgotwyr Cymru. Rwy'n credu mai dyma'r amser i feddwl am syniadau arloesol i drawsnewid y diwydiannau hynny yma yng Nghymru. Fe ddylem ni fod yn llawer mwy optimistaidd, ac nid mabwysiadu dull Llywodraeth Cymru weithiau o alaru ac anobeithio.
Llywydd, fe bleidleisiodd pobl Cymru o blaid ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn 2016, ac, yn yr etholiad cyffredinol fis diwethaf, fe wnaethon nhw godi eu llais yn uchel ac yn hyglyw unwaith eto. Fe bleidleisiodd pobl Cymru i ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, ac maen nhw'n awyddus i ddatgloi'r cyfleoedd sydd ar gael inni y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd. Mae gennym ni gyfarwyddiadau eglur gan y bobl a'r cymunedau yr ydym ni'n eu cynrychioli, a'r neges bennaf o'n gwlad ni yw ei bod yn dymuno ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Heddiw, Llywydd, mae'n ddyletswydd arnom i gyflawni hynny, ac rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, a dechrau gweithio gyda'n gilydd i wneud Cymru yn genedl fyd-eang sy'n wirioneddol gystadleuol.
Sometimes in politics, it benefits us to take a long-lens view of how we ended up where we are. This will be my last contribution in this Chamber as my party's spokesperson on Brexit, as I'm taking on a new role that coincides quite fittingly with our timing of leaving the EU. It has been a curious honour—in equal measures, challenging and frustrating—to speak on this issue for my party during my first year as an elected politician. It is a role that I inherited from Steffan Lewis, who did such significant work, alongside the Welsh Government, in producing 'Securing Wales' Future'. That document set out a clear roadmap for leaving the EU that avoided erecting unnecessary barriers. And I'd like to pay tribute to Steffan once again for all his efforts in this regard. History will look kindly on his principled attempt to broker a compromise deal that reflected the close result of the referendum. But Westminster wasn't interested in compromise. Indeed, that was one of a catalogue of missed chances not taken by successive Westminster Governments to deliver Brexit in a way that worked—all the 'might have beens' that never were.
Since Westminster refused to compromise, Plaid Cymru concluded that we had no choice but to try to persuade the UK Government to gain a mandate for their specific plans, namely a second referendum. We worked with other parties to further the same, but well-laid plans were undermined by the hubris of Labour and the Lib Dems in Westminster, who convinced themselves that the way to beat Boris Johnson was to give him exactly what he wanted—a general election; an election they thought they could win when all the evidence suggested that Corbyn, Swinson and the circumstances gave them no chance. Well, we are where we are. They were proven wrong. Boris Johnson secured the majority he wanted and it is now inevitable that we will leave the EU in 10 days' time, and it will be a Tory hard Brexit that is delivered. So, our job now must be to scrutinise the plans and to defend the interests of the people we represent.
There are five main reasons why Plaid Cymru has concluded we have no choice but to vote against the LCM today: (1) the Bill allows the UK Government to amend the Government of Wales Act without the consent of this Senedd—that is unacceptable; (2) it provides no role for the Senedd to scrutinise measures like trade that will have a huge impact on the livelihoods of the people of Wales; (3) the lack of economic impact assessments leaves crucial Welsh sectors and ports in the dark and vulnerable; (4) the Bill takes away rights from child refugees, workers and EU citizens and, potentially, the rights of Welsh students to study abroad; (5) the ruling out of an extension to the transition period is irresponsible and makes a bare-bones deal or a 'no deal' the most likely outcome.
Llywydd, Plaid Cymru accepts that Brexit is happening and we will do everything we can to try to get the best deal possible for Wales. This debate is not about whether Brexit is going to happen—it will—it is rather about what kind of country we will become in the coming years, because this is unchartered territory. There's never before been an example of a nation state seeking trade deals whereby it looks to erect barriers and not take them down. It's a topsy-turvy world.
When he was giving evidence to the External Affairs and Additional Legislation Committee a few weeks ago, the First Minister quoted a commentator who'd said that a Pandora's box was being opened by Brexit. Llywydd, Pandora's box is usually shorthand for wreaking untold chaos; it is the 'There be monsters' at the map's edge or, as David Cameron conceded, the 2016 referendum was likely to unleash demons, the likes of which we knew not.
But, it would also do us well to remember that after everything had come out of Pandora's box, one thing remained—hope. Hope can take many forms. It could be hope for trade deals; hope for security; hope for a better withdrawal agreement Bill that actually takes the views of this Senedd into account; hope for future years that again takes many forms. For those of us on these benches, that hope ultimately catapults us towards a Wales that looks to work internationally, that's outward-looking, that's a proud independent nation on the world stage. So, let's not only focus on the 'might have beens'; let's focus on the 'yet to comes' and underlying all of these things that greatest of catapults—hope.
Ambell waith mewn gwleidyddiaeth, mae'n fanteisiol inni edrych i'r pellteroedd i weld sut yr ydym ni wedi cyrraedd y fan lle'r ydym ni. Hwn fydd fy nghyfraniad olaf i yn y Siambr hon fel llefarydd fy mhlaid ar Brexit, gan fy mod i'n ymgymryd â swydd newydd sy'n cyd-fynd yn addas iawn â'n hamseriad ni o ran ymadael â'r UE. Anrhydedd rhyfedd fu hwn—yn heriol ac yn peri rhwystredigaeth ar yr un pryd—siarad ynglŷn â'r mater hwn dros fy mhlaid yn ystod fy mlwyddyn gyntaf yn wleidydd etholedig. Dyma'r gwaith a etifeddais i gan Steffan Lewis, a wnaeth waith mor arwyddocaol, ynghyd â Llywodraeth Cymru, wrth gynhyrchu 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Roedd y ddogfen honno'n nodi map eglur ar gyfer ymadael â'r UE a fyddai'n osgoi codi rhwystrau diangen. Ac fe hoffwn i dalu teyrnged i Steffan unwaith eto am ei holl ymdrechion ef yn hyn o beth. Bydd hanes yn edrych yn garedig ar ei ymgais egwyddorol ef i geisio cael cytundeb ar gyfaddawd a oedd yn adlewyrchu canlyniad agos y refferendwm. Ond nid oedd gan San Steffan ddiddordeb mewn cyfaddawdu. Yn wir, roedd hwn yn un o blith llawer o gyfleoedd a gollwyd gan Lywodraethau olynol yn San Steffan i gyflawni Brexit mewn ffordd a oedd yn gweithio—yr holl gyfleoedd a aeth i'r gwellt.
Gan fod San Steffan wedi gwrthod cyfaddawdu, fe ddaeth Plaid Cymru i'r casgliad nad oedd gennym ddewis ond ceisio perswadio Llywodraeth y DU i ennill mandad ar gyfer eu cynlluniau penodol nhw, sef ail refferendwm. Fe wnaethom ni weithio gyda phleidiau eraill i hybu hynny, ond fe danseiliwyd cynlluniau doeth gan ryfyg Llafur a'r Democratiaid Rhyddfrydol yn San Steffan, a'u hargyhoeddodd nhw eu hunain mai'r ffordd i goncro Boris Johnson oedd rhoi iddo'r hyn yn union yr oedd yn ei ddymuno—etholiad cyffredinol; etholiad yr oedden nhw'n credu y gallen nhw ei hennill pan oedd yr holl dystiolaeth yn awgrymu nad oedd Corbyn, Swinson na'r amgylchiadau yn rhoi unrhyw obaith iddyn nhw. Wel, rydym yn y fan lle'r ydym ni. Fe'u profwyd yn anghywir. Llwyddodd Boris Johnson i ennill y mwyafrif yr oedd yn ei ddymuno ac mae hi'n anorfod erbyn hyn y byddwn ni'n ymadael â'r UE ymhen 10 diwrnod, a bydd Brexit caled Torïaidd yn cael ei gyflawni. Felly, ein gwaith ni nawr yw craffu ar y cynlluniau ac amddiffyn buddiannau'r bobl yr ydym ni'n eu cynrychioli.
Mae yna bump o brif resymau pam mae Plaid Cymru wedi dod i'r casgliad nad oes gennym unrhyw ddewis ond pleidleisio yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw: (1) mae'r Bil yn caniatáu i Lywodraeth y DU ddiwygio Deddf Llywodraeth Cymru heb gydsyniad y Senedd hon—mae hynny'n annerbyniol; (2) nid yw'n rhoi unrhyw swyddogaeth i'r Senedd wrth graffu ar fesurau fel masnach a fydd yn cael effaith enfawr ar fywoliaeth pobl Cymru; (3) mae'r diffyg asesiadau o effaith economaidd yn gadael sectorau a phorthladdoedd allweddol yng Nghymru yn y tywyllwch ac yn agored i niwed; (4) mae'r Bil yn dwyn hawliau oddi wrth ffoaduriaid, gweithwyr a dinasyddion yr UE ac, o bosibl, hawliau myfyrwyr Cymru i astudio dramor; (5) mae diystyru estyniad i'r cyfnod pontio yn anghyfrifol ac yn gwneud cytundeb esgyrn noeth neu 'heb gytundeb' yn ganlyniad mwyaf tebygol.
Llywydd, mae Plaid Cymru yn derbyn bod Brexit yn digwydd ac fe fyddwn ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i geisio cael y cytundeb gorau posibl i Gymru. Nid yw'r ddadl hon yn ymwneud ag a fydd Brexit yn digwydd—fe fydd—ond yn hytrach, mae'n ymwneud â sut wlad fyddwn ni yn y blynyddoedd sydd i ddod, oherwydd mae hon yn diriogaeth hollol newydd. Ni chafwyd enghraifft erioed o'r blaen o genedl-wladwriaeth yn ceisio cytundebau masnach lle mae hi'n bwriadu codi rhwystrau a pheidio â'u tynnu nhw i lawr. Mae'n fyd ar ei ben i lawr.
Pan oedd yn rhoi tystiolaeth i'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ychydig wythnosau yn ôl, fe ddyfynnodd y Prif Weinidog sylwebydd a oedd wedi dweud bod blwch Pandora yn cael ei agor gan Brexit. Llywydd, mae blwch Pandora fel arfer yn ffordd o fynegi anhrefn mawr; y rhybudd fod yna angenfilod ar ymyl y map neu, fel y cyfaddefodd David Cameron, roedd refferendwm 2016 yn debygol o ryddhau cythreuliaid, nad oeddem ni'n gwybod dim amdanyn nhw.
Ond, fe fyddai hefyd yn dda inni gofio, ar ôl i bopeth ddod allan o flwch Pandora, roedd un peth ar ôl ynddo—sef gobaith. Fe all gobaith fod ar sawl ffurf. Fe allai fod yn obaith am gytundebau masnach; yn obaith am ddiogelwch; yn obaith am Fil cytundeb ymadael gwell sy'n ystyried barn y Senedd hon mewn gwirionedd; yn obaith am flynyddoedd i ddod sydd ar sawl ffurf eto. I'r rhai ohonom ni sydd ar y meinciau hyn, mae'r gobaith hwnnw yn y pen draw yn ein hannog ni i geisio cael Cymru sy'n bwriadu gweithio'n rhyngwladol, sy'n edrych tuag allan, sef cenedl annibynnol falch ar lwyfan y byd. Felly, gadewch inni ganolbwyntio nid yn unig ar yr hyn a allai fod wedi digwydd; gadewch inni ganolbwyntio ar yr hyn sydd eto i ddod ac wrth wraidd yr holl bethau hyn, y symbyliad pwysicaf un—gobaith.
I thank the First Minister for his motion proposing that we give consent to the European Union (Withdrawal Agreement) Bill, as we should, following the decision of the people of Wales in a referendum. It's astonishing that the First Minister is voting against his own motion, in effect maintaining Welsh Government's opposition to Brexit. That argument should be over; it should've been over on 24 June 2016. The First Minister's predecessor told us then that it was over; that you respected the referendum; that Brexit was going ahead and it was a question of 'how', not 'if'. So, when you say the same today, as you said then, why should we believe you? No matter how many times the Welsh people tell you they want Brexit, you don't want to hear it: 'We know better. You got it wrong, so we've made you vote three times, but we're still going to vote against this today.'
You say that this Bill, that Brexit, how we leave, hasn't be subjected to sufficient scrutiny. The failure to attend Parliament, the opportunity to give appropriate scrutiny. What on earth do you think has been happening for the past three and a half years?
After the referendum, you chose to team up with Plaid Cymru to develop a document, 'Securing Wales' Future', effectively a Brexit in name only. Yet when Theresa May offered you such a remainer's Brexit, with a customs union, with dynamic alignment, you voted against it. Again and again, you teamed up with Plaid Cymru, in other circumstances with the SNP, to try and block Brexit happening. Scotland voted to leave, the SNP want to break up the United Kingdom, as do Plaid Cymru. You, as a Labour Party, as a Welsh Labour Government, are meant to respect the people you claim to represent, the people of Wales who voted to leave in a referendum and who want to stay within a United Kingdom.
So, First Minister, I thanked you and Labour and the Welsh Government last week for what you had done to inadvertently bring about Brexit, yet this week you refuse to recognise that there are consequences to the gamble that you took. First, you decided to turn down Theresa May's deal, despite it being pretty much what you had in your own 'Securing Wales' Future', despite the Counsel General saying he was quite happy with the withdrawal agreement, he'd just like, possibly, some changes to the non-binding political declaration. So, having done that, you now complain that bits of the withdrawal agreement that May was going to have are no longer there. Well, of course they're not. You gambled. We dethroned Theresa May in the European election. She tried to do that. She is no longer Prime Minister because of that. [Interruption.] I'd be delighted to take your intervention.
Rwy'n diolch i'r Prif Weinidog am ei gynnig i roi cydsyniad i Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael), fel y dylem ni ei wneud, yn dilyn penderfyniad pobl Cymru mewn refferendwm. Mae'n rhyfeddol bod y Prif Weinidog yn pleidleisio yn erbyn ei gynnig ef ei hun, i bob pwrpas yn cadw at wrthwynebiad Llywodraeth Cymru i Brexit. Fe ddylai'r ddadl honno fod wedi dod i ben; fe ddylai fod wedi dod i ben ar 24 Mehefin 2016. Dywedodd rhagflaenydd y Prif Weinidog wrthym ni bryd hynny fod y ddadl honno drosodd; eich bod chi am barchu'r refferendwm; bod Brexit am ddigwydd a mater o 'sut' fyddai hynny'n digwydd oedd hi, ac nid 'pe' byddai hynny'n digwydd. Felly, pan ddywedwch yr un peth heddiw ag y gwnaethoch chi bryd hynny, pam y dylem ni eich credu chi? Nid oes gwahaniaeth sawl gwaith y mae pobl Cymru yn dweud wrthych eu bod nhw'n dymuno cael Brexit, nid ydych chi'n clywed hynny: 'Rydym ni'n gwybod yn well. Fe wnaethoch chi gamgymeriad, ac felly rydym ni wedi gwneud ichi bleidleisio tair gwaith, ond rydym eisiau pleidleisio yn erbyn hyn heddiw eto.'
Rydych chi'n dweud bod y Bil hwn, bod Brexit, sut rydym ni am ymadael, heb gael digon o graffu arno. Y methiant i fynd drwy'r Senedd, y cyfle i gael craffu priodol. Beth ar y ddaear ydych chi'n credu sydd wedi bod yn digwydd dros y tair blynedd a hanner diwethaf?
Ar ôl y refferendwm, fe wnaethoch chi ddewis gwneud eich gwely gyda Phlaid Cymru i ddatblygu dogfen, 'Diogelu Dyfodol Cymru', sef Brexit mewn enw yn unig i bob pwrpas. Ac eto, pan wnaeth Theresa May gynnig Brexit fel hyn ichi ar gyfer y rhai oedd yn dymuno aros, gydag undeb tollau, gydag aliniad deinamig, fe wnaethoch chi bleidleisio yn ei erbyn. Dro ar ôl tro, fe wnaethoch chi gydweithio â Phlaid Cymru, ac mewn amgylchiadau eraill gyda'r SNP, i geisio rhwystro Brexit rhag digwydd. Fe bleidleisiodd yr Alban i adael, mae'r SNP yn dymuno torri'r Deyrnas Unedig, fel y mae Plaid Cymru. Fe ddylech chi, y Blaid Lafur, y Llywodraeth Lafur yng Nghymru, barchu'r bobl yr ydych chi'n honni eich bod yn eu cynrychioli, sef pobl Cymru a bleidleisiodd i ymadael mewn refferendwm ac sy'n dymuno aros yn y Deyrnas Unedig.
Felly, Prif Weinidog, roeddwn i'n diolch i chi ac i Lafur ac i Lywodraeth Cymru yr wythnos diwethaf am yr hyn yr oeddech chi wedi ei wneud, yn anfwriadol, i sicrhau bod Brexit yn digwydd. Ac eto i gyd, yr wythnos hon rydych chi'n gwrthod cydnabod bod canlyniadau i'r siawns yr ydych chi wedi ei gymryd. Yn gyntaf, fe wnaethoch chi benderfynu gwrthod bargen Theresa May, er ei bod fwy neu lai'r hyn a oedd gennych chi yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', ac er i'r Cwnsler Cyffredinol ddweud ei fod ef yn ddigon hapus gyda'r cytundeb ymadael, ac y byddai'n hoffi, efallai, gweld rhai newidiadau i'r datganiad gwleidyddol nad yw'n rhwymol. Felly, ar ôl gwneud hynny, rydych nawr yn cwyno nad yw rhai darnau o'r cytundeb ymadael, yr oedd May yn mynd i'w cael, yno mwyach. Wel, wrth gwrs, nad ydynt. Fe wnaethoch chi gymryd eich siawns. Cafodd Theresa May ei disodli yn yr etholiad Ewropeaidd. Fe geisiodd hi wneud hynny. Nid hi yw'r Prif Weinidog erbyn hyn oherwydd hynny. [Torri ar draws.] Fe fyddwn i'n falch o dderbyn eich ymyriad chi.
So, why do you say—? Thank you for taking the intervention. When you say those items with regard to employment protection are not there any longer, 'of course they're not', why do you say, 'of course they're not'? Why should they be taken out? What is the justification for taking them out when they were perfectly acceptable before? This isn't a game of poker; this is a game of good legislation. So, why do you say it was proper to take out the employment rights protection?
Felly, pam ydych chi'n dweud—? Diolch ichi am dderbyn yr ymyriad. Pan ddywedwch chi nad yw'r eitemau hynny o ran amddiffyn cyflogaeth yn bodoli erbyn hyn, 'wrth gwrs nad ydynt', pam ydych chi'n dweud, 'wrth gwrs nad ydynt'? Pam y dylid eu tynnu nhw allan? Beth sy'n cyfiawnhau eu tynnu nhw allan pan oedden nhw'n gwbl dderbyniol o'r blaen? Nid gêm o bocer mo hon; gêm o ddeddfwriaeth dda ydyw. Felly, pam ydych chi'n dweud ei bod yn briodol hepgor amddiffyn hawliau cyflogaeth?
Well, because we had these laws before we joined the European Union and the European Union was there. We had far greater protections for workers' rights in this country than most of those European countries had, which had been gained, largely, by the trade unions. Yet you now ignore that and make out that it's somehow a gift from the European Union rather than from the unions that created your own party. [Interruption.] What happened? You had a balance in Parliament. Theresa May lost the majority. She teamed up with the DUP. You had that situation, you sought to exploit it. But, ultimately, on two occasions, you gambled and you lost. Firstly, you would not agree Theresa May's Brexit in name only, despite it being what you'd argued for when you said you respected the result of the referendum, and then, under Boris Johnson, you voted against the programme motion. There was a majority, just, at Second Reading, but you then decided to vote against that programme motion for a Bill that included many of the things you say you want—notwithstanding we had them before we joined the EU, and we'll have them afterwards, because Boris Johnson and the Conservatives have won an election. They have got a majority of 80. You voted to have that election, the Liberal Democrats voted to have that election, the SNP were arguing to have that election before abstaining, and this is the consequence of that. And you say you don't want to block Brexit, but you've said that before. Why should we believe it now?
And what you do with this tantrum that Welsh Government throws yet again is that you are putting the Sewel convention at risk. You are forcing the UK Government into breaching that convention, notwithstanding that the people of Wales voted for Brexit in a referendum, but you don't like it. We are getting Brexit, it's going to happen, it's going to happen on the terms set by the Conservative Government in Westminster with a majority 80 because of the choices you made. We will leave at the end of this month, and I welcome this morning's letter to my colleague Mandy Jones confirming the flags outside this place will be coming down.
Wel, oherwydd bod y cyfreithiau hyn gennym cyn inni ymuno â'r Undeb Ewropeaidd a bod yr Undeb Ewropeaidd yno. Roedd gennym lawer mwy o amddiffyniadau i hawliau gweithwyr yn y wlad hon nag a oedd gan y rhan fwyaf o'r gwledydd Ewropeaidd hynny, a gafodd eu hennill, i raddau helaeth, gan yr undebau llafur. Eto i gyd, rydych chi'n anwybyddu hynny nawr ac yn datgan mai rhodd gan yr Undeb Ewropeaidd oedd hon rywsut yn hytrach na chan yr undebau a grëwyd eich plaid eich hun. [Torri ar draws.] Beth ddigwyddodd? Roedd gennych gydbwysedd yn y Senedd. Fe gollodd Theresa May y mwyafrif. Fe wnaeth ei gwely gyda'r DUP. Roedd y sefyllfa hon gennych ac roeddech chi'n ceisio manteisio arni. Ond, yn y pen draw, ar ddau achlysur, fe gymeroch chi eich siawns a cholli wnaethoch chi. Yn y lle cyntaf, nid oeddech chi'n cytuno â Brexit Theresa May mewn enw yn unig, er eich bod wedi dadlau drosto pan ddywedasoch eich bod chi'n parchu canlyniad y refferendwm, ac yna, dan Boris Johnson, fe wnaethoch chi bleidleisio yn erbyn cynnig y rhaglen. Fe gafwyd mwyafrif, prin, yn yr Ail Ddarlleniad, ond wedyn fe wnaethoch chi benderfynu pleidleisio yn erbyn cynnig y rhaglen ar gyfer Bil a oedd yn cynnwys llawer o'r pethau yr oeddech chi'n dweud eich bod chi'n awyddus i'w cael—er eu bod nhw gennym ni cyn ymuno â'r UE, ac fe fyddan nhw gennym ni eto, oherwydd mae Boris Johnson a'r Ceidwadwyr wedi ennill etholiad. Mae ganddyn nhw fwyafrif o 80. Fe wnaethoch chi bleidleisio i gael yr etholiad hwnnw, fe bleidleisiodd y Democratiaid Rhyddfrydol o blaid yr etholiad hwnnw, roedd yr SNP yn dadlau dros gael yr etholiad hwnnw cyn iddyn nhw ymatal, a dyma yw canlyniad hynny. Ac rydych chi'n dweud nad ydych chi eisiau rhwystro Brexit, ond rydych chi wedi dweud hynny o'r blaen. Pam ddylem ni gredu hynny nawr?
A'r hyn yr ydych chi'n ei wneud wrth i Lywodraeth Cymru wylltio fel hyn unwaith eto yw peryglu confensiwn Sewel. Rydych chi'n gorfodi Llywodraeth y DU i dorri'r Confensiwn hwnnw, er bod pobl Cymru wedi pleidleisio dros Brexit mewn refferendwm, ond nid ydych chi'n hoffi hynny. Rydym ni'n mynd i gael Brexit, mae'n mynd i ddigwydd, mae'n mynd i ddigwydd ar y telerau a osodwyd gan y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan gyda mwyafrif o 80 oherwydd y dewisiadau a wnaethoch chi. Fe fyddwn ni'n gadael ddiwedd y mis hwn, ac rwy'n croesawu'r llythyr y bore yma at fy nghyd-Aelod Mandy Jones yn cadarnhau y bydd y baneri y tu allan i'r lle hwn yn cael eu tynnu i lawr.
All of them? Every one of them?
Y cyfan i gyd? Pob un ohonyn nhw?
Just the EU.
Dim ond yr UE.
It's a crashing irony, Presiding Officer, to be lectured on democracy by Mark Reckless, but let me say this: the Conservative argument that has been given to them by their bosses in London is that we have no right to oppose this Bill, that we have to accept whatever Bill is written in Downing Street and driven through the House of Commons, that this Parliament has no right to a view, that this Parliament has no right to express its opinion on whatever clauses are drafted by Boris Johnson, that we have no rights—[Interruption.]—that we have no rights. So much for taking back control. We no longer have these rights.
We were told that we had no right, of course, to oppose the previous Bills. This is the third iteration of this particular Bill, and we were told, clearly by the same people, that we had no right to oppose or comment upon either the first or the second iteration of this legislation. We were told the same thing. In this new British democracy, we do not have a right to oppose what the Executive demand of us, we have only the right to agree. That's not much of a democracy, is it?
We were told that this would enhance the role of the British Parliament and of the Scottish and Welsh Parliaments and the Northern Irish Assembly. And then we are told that the clauses that submit the Executive to the control of Parliament are to be deleted from this Bill. So, there won't be any examination of a negotiating mandate, there won't be any reporting either to this Parliament or to the UK Parliament, there won't be any democratic scrutiny and there won't be any democratic accountability. And then we're told that we've just got to vote for it—that we've just got to vote for it—that whatever else is taken and removed from this Bill, we've got to sit there and take our medicine. That doesn't sound like democracy to me.
And then we're told that because Bill Cash has had this fantasy of parliamentary sovereignty we have to accept another clause imposing the sovereignty of the British Parliament upon the interests of the people of Wales, the people, Mark, who elected us—elected us. I'll show you a dictionary. The people to whom we will be accountable next year. When I face the electorate in Blaenau Gwent, let me tell you this: I will not be running—[Interruption.] You don't know the people of Blaenau Gwent; they don't know you either. They will not be asking me what didn't I do; they'll be asking me what did I do. What did I do to defend our democracy? The First Minister will remember the rally for the national health service in Tredegar last summer where we spoke up for Welsh democracy, and we will not acquiesce today in the hollowing out of that democracy.
So, this Parliament will stand for scrutiny. We will stand up for accountability and we will stand up for our rights. We will stand up for our democratically given right to disagree, to oppose and to stand up for that which we were elected to do.
Let me say this: I listened to Conservative colleagues telling us that we cannot oppose. They've done nothing but oppose for 20 years, and they'll be opposing later this afternoon, and I support them in their right to oppose the legislation of this Government. It is right and proper that the Conservatives be given the opportunity to oppose, and to articulate and to argue their case. It is also right and proper that this place be given the same opportunity.
Let me close by saying this: this is a very, very serious piece of legislation, not simply because of what it does in terms of Brexit, but what it does in terms of our own constitution. This is the dismantling of the Sewel convention. The points made by the Member for Pontypridd were absolutely clear. The UK Government has got this wrong. This is not an opportunity to legislate without the consent of this place, of the Scottish Parliament, of the Northern Irish Assembly, because it is extraordinary. It is because these are extraordinary times that that consent must be demanded and the not giving of that consent must be recognised. I cannot think of a time when the UK Parliament can have simply been so careless with the powers of the Parliaments of the United Kingdom, and then tell us that we have no choice but to acquiesce. This is a Bill that will not simply deliver Brexit, but could start to deliver the dismantling and the unraveling of the United Kingdom.
Mae'n eironig iawn, Llywydd, cael pregeth ar ddemocratiaeth gan Mark Reckless, ond gadewch i mi ddweud hyn: dadl y Ceidwadwyr a roddwyd iddyn nhw gan eu penaethiaid yn Llundain yw nad oes gennym ni hawl i wrthwynebu'r Bil hwn, bod yn rhaid i ni dderbyn pa bynnag Fil a gaiff ei ysgrifennu yn Stryd Downing a'i anfon drwy Dŷ'r Cyffredin, nad oes gan y Senedd hon unrhyw hawl i farn, nad oes gan y Senedd hon unrhyw hawl i fynegi ei barn ar ba gymalau bynnag a gaiff eu drafftio gan Boris Johnson, nad oes gennym ni ddim hawliau—[Torri ar draws.]—nad oes gennym ni ddim hawliau. Dydym ni ddim yn adennill rheolaeth. Nid yw'r hawliau hyn gennym ni mwyach.
Dywedwyd wrthym ni nad oedd gennym ni hawl, wrth gwrs, i wrthwynebu'r Biliau blaenorol. Dyma drydydd fersiwn y Bil penodol hwn, a dywedwyd wrthym ni, yn amlwg gan yr un bobl, nad oedd gennym ni hawl i wrthwynebu na nodi sylwadau ar y fersiwn gyntaf na'r ail fersiwn o'r ddeddfwriaeth hon. Dywedwyd yr un peth wrthym ni. Yn y ddemocratiaeth Brydeinig newydd hon, nid oes gennym ni'r hawl i wrthwynebu'r hyn y mae'r Weithrediaeth yn galw amdano gennym, y cyfan sydd gennym ni yw'r hawl i gytuno. Nid yw hynny'n fawr o ddemocratiaeth, ydy e'?
Dywedwyd wrthym ni y byddai hyn yn gwella swyddogaeth Senedd Prydain a Senedd Cymru a Senedd Yr Alban a Chynulliad Gogledd Iwerddon. Ac yna dywedir wrthym ni y bydd y cymalau sy'n cyflwyno'r Weithrediaeth i reolaeth y Senedd yn cael eu dileu o'r Bil hwn. Felly, ni fydd unrhyw archwiliad o fandad negodi, ni fydd unrhyw adrodd naill ai i'r Senedd hon nac i Senedd y DU, ni fydd unrhyw graffu democrataidd ac ni fydd unrhyw atebolrwydd democrataidd. Ac yna dywedir wrthym bod yn rhaid i ni bleidleisio o'i blaid—bod yn rhaid i ni bleidleisio o'i blaid—beth bynnag arall sy'n cael ei gymryd a'i ddileu o'r Bil hwn, mae'n rhaid i ni eistedd yno a derbyn hynny. Nid yw hynny'n swnio fel democratiaeth i mi.
Ac yna dywedir wrthym ni, oherwydd bod Bill Cash wedi cael y ffantasi hwn o sofraniaeth seneddol bod yn rhaid i ni dderbyn cymal arall sy'n gorfodi sofraniaeth Senedd Prydain ar fuddiannau pobl Cymru, y bobl, Mark, sydd wedi ein hethol ni—sydd wedi ein hethol. Fe ddangosaf i eiriadur i chi. Y bobl y byddwn ni'n atebol iddyn nhw y flwyddyn nesaf. Pan fyddaf i'n wynebu'r etholwyr ym Mlaenau Gwent, gadewch i mi ddweud hyn wrthych chi: ni fyddaf i'n rhedeg—[Torri ar draws.] Dydych chi ddim yn adnabod pobl Blaenau Gwent; dydyn nhw ddim yn eich adnabod chithau ychwaith. Fyddan nhw ddim yn gofyn i mi beth nad wyf i wedi ei wneud; byddan nhw'n gofyn i mi beth yr wyf i wedi ei wneud. Beth wnes i i amddiffyn ein democratiaeth? Bydd y Prif Weinidog yn cofio'r rali ar gyfer y Gwasanaeth Iechyd Gwladol yn Nhredegar yr haf diwethaf pryd y buom yn siarad dros ddemocratiaeth yng Cymru, ac ni fyddwn yn cydsynio heddiw i lastwreiddio'r ddemocratiaeth honno.
Felly, bydd y Senedd hon yn sefyll dros graffu. Byddwn yn sefyll dros atebolrwydd a byddwn yn sefyll dros ein hawliau. Byddwn yn sefyll dros ein hawl ddemocrataidd i anghytuno, i wrthwynebu ac i sefyll dros yr hyn y cawsom ein hethol i'w wneud.
Gadewch i mi ddweud hyn: gwrandewais ar fy nghyd-Aelodau Ceidwadol yn dweud wrthym na allwn ni wrthwynebu. Nid ydyn nhw wedi gwneud dim ond gwrthwynebu am 20 mlynedd, a byddan nhw'n gwrthwynebu yn ddiweddarach y prynhawn yma, ac rwy'n eu cefnogi nhw yn eu hawl i wrthwynebu deddfwriaeth y Llywodraeth hon. Mae'n iawn ac yn briodol bod y Ceidwadwyr yn cael y cyfle i wrthwynebu, ac i fynegi a dadlau eu hachos. Mae hefyd yn iawn ac yn briodol bod y lle hwn yn cael yr un cyfle.
Gadewch i mi gloi drwy ddweud hyn: mae hwn yn ddarn difrifol iawn o ddeddfwriaeth, nid yn unig oherwydd yr hyn y mae'n ei wneud o ran Brexit, ond yr hyn y mae'n ei wneud o ran ein cyfansoddiad ein hunain. Mae hyn yn chwalu Confensiwn Sewel. Roedd y pwyntiau a wnaed gan yr Aelod dros Bontypridd yn gwbl glir. Mae Llywodraeth y DU yn anghywir ynglŷn â hyn. Nid yw hwn yn gyfle i ddeddfu heb gydsyniad y lle hwn, Senedd yr Alban, Cynulliad Gogledd Iwerddon, oherwydd mae hyn yn eithriadol. Oherwydd bod hwn yn gyfnod eithriadol mae'n rhaid mynnu'r cydsyniad hwnnw ac mae'n rhaid cydnabod nad yw'r caniatâd hwnnw'n cael ei roi. Ni allaf feddwl am adeg pan fo Senedd y DU wedi bod mor ddiofal o ran pwerau Seneddau'r Deyrnas Unedig, a dweud wrthym wedyn nad oes gennym ni unrhyw ddewis heblaw cydsynio. Mae hwn yn Fil a fydd nid yn unig yn cyflawni Brexit, ond a allai ddechrau cyflawni datgymaliad a datgysylltiad y Deyrnas Unedig.
Gareth Bennett.
Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd.
Diolch, Llywydd.
Who's that?
Pwy yw hwnna?
Who are you, by the way, sir? [Interruption.] Well, yes, professor—
Pwy ydych chi, gyda llaw, syr? [Torri ar draws.] Wel, ie, yr athro—
Allow the Member to start his speech, please.
Gadewch i'r Aelod ddechrau ei araith, os gwelwch yn dda.
Such a well-earned professorship.
Thank you again, Llywydd. Well, it's been an interesting debate today, but I really do think that the First Minister, in opposing this LCM, must be a sucker for punishment. Since seeing his side lose the Brexit debate in 2016, when they lost the referendum not only in the UK but also here in Wales, he has been at the heart of trying to stop Brexit from happening for the past three and a half years. The result of that was that Labour just got hammered at the general election. Perhaps there is something that the First Minister and his Welsh Labour Party need to realise: the longer and louder they continue to oppose Brexit, the more they will suffer at the polls. Don't think that the 2019 general election is the low point. It may not be. There may yet be worse to come for them. Just a thought—and a good job one of your friends is buggering off to Aberystwyth to miss it.
I see that the First Minister is today following the example of the Scottish Parliament. Alas for the First Minister, at least Miss Sturgeon can claim that her region of the UK voted to remain. The First Minister can't even claim that, because Wales, of course, voted to leave. In any event, the devolved bodies of the UK were not set up for this kind of purpose. They were set up to allow for scrutiny in certain devolved policy areas such as health, housing and education. They were not supposed to interfere with the workings of the UK Government as regards clearly non-devolved areas such as foreign policy and international trade deals. The First Minister and his colleagues, like Mick Antoniw and Alun Davies, keep pushing the envelope on this, but they should be aware that, outside the Cardiff Bay bubble, most ordinary people in Wales will not be impressed by any of their words. Many people may come to the logical conclusion that, if the First Minister and the Assembly wilfully obstruct the wishes of the people of Wales for this long and this loud, then the First Minister must himself be abolished and the Assembly must also be abolished. Those, of course, are conclusions that I myself reached some time ago. Diolch yn fawr. [Interruption.]
Swydd athro mor haeddiannol.
Diolch eto, Llywydd. Wel, mae wedi bod yn ddadl ddiddorol heddiw, ond rwy'n credu mewn gwirionedd bod yn rhaid bod y Prif Weinidog, wrth wrthwynebu'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, yn mwynhau cael ei gosbi. Ers gweld ei ochr ef yn colli'r ddadl Brexit yn 2016, pan wnaethon nhw golli'r refferendwm nid yn unig yn y DU ond yma yng Nghymru hefyd, mae wedi bod wrth wraidd ceisio atal Brexit rhag digwydd dros y tair blynedd a hanner diwethaf. Canlyniad hynny fu bod Llafur newydd gael ei chwalu yn yr etholiad cyffredinol. Efallai fod rhywbeth y mae angen i'r Prif Weinidog a'i Blaid Lafur Gymreig ei sylweddoli: po hwyaf ac uchaf eu cloch y maen nhw'n parhau i wrthwynebu Brexit, y mwyaf y byddan nhw'n dioddef mewn etholiadau. Peidiwch â meddwl mai etholiad cyffredinol 2019 yw'r pwynt isaf. Efallai na fydd. Mae'n bosibl y bydd gwaeth i ddod ar eu cyfer nhw eto. Dim ond rhywbeth i feddwl amdano—ac mae'n dda bod un o'ch ffrindiau yn ei heglu hi am Aberystwyth er mwyn ei osgoi.
Rwy'n gweld bod y Prif Weinidog heddiw yn dilyn esiampl Senedd yr Alban. Yn anffodus i'r Prif Weinidog, o leiaf gall Miss Sturgeon hawlio bod ei rhanbarth hi o'r DU wedi pleidleisio dros aros. Ni all y Prif Weinidog hyd yn oed hawlio hynny, oherwydd pleidleisiodd Cymru, wrth gwrs, i adael. Beth bynnag, ni chafodd cyrff datganoledig y DU eu sefydlu ar gyfer y math hwn o ddiben. Fe'u sefydlwyd er mwyn caniatáu ar gyfer craffu mewn meysydd polisi datganoledig penodol megis iechyd, tai ac addysg. Nid oedden nhw i fod i ymyrryd yng ngwaith Llywodraeth y DU mewn meysydd y mae'n amlwg nad ydyn nhw wedi'u datganoli fel polisi tramor a chytundebau masnach rhyngwladol. Mae'r Prif Weinidog a'i gyd-Aelodau, fel Mick Antoniw ac Alun Davies, yn dal i wthio'r ffiniau ar hyn, ond dylen nhw fod yn ymwybodol, y tu allan i swigen Bae Caerdydd, na fydd unrhyw rai o'u geiriau yn gwneud argraff dda ar y rhan fwyaf o bobl gyffredin yng Nghymru. Efallai y daw llawer o bobl i'r casgliad rhesymegol, os bydd y Prif Weinidog a'r Cynulliad yn fwriadol yn rhwystro dymuniadau pobl Cymru am gyhyd â hyn ac mor uchel â hyn, yna bydd yn rhaid dileu'r Prif Weinidog ei hun a chael gwared ar y Cynulliad hefyd. Mae'r rheini, wrth gwrs, yn gasgliadau yr wyf i fy hun wedi dod iddyn nhw gryn amser yn ôl. Diolch yn fawr. [Torri ar draws.]
What happened there? [Laughter.] Oh, that was the end. Okay, fine. David Melding.
Beth ddigwyddodd yn y fan yna? [Chwerthin.] O, dyna oedd y diwedd. Iawn, o'r gorau. David Melding.
Thank you, Presiding Officer. We heard the First Minister graciously concede that Brexit is going to happen, and this at least is an advance, because I'm not quite sure about last year, when you did reject Mrs May's deal despite my passionate appeals that that was as positive a Brexit as we were likely to get. Of course, I was a keen remainer and I'm not happy that we're in this situation, but we are, as the result of a massive democratic vote that I think, by any interpretation, was further strengthened in the general election. I think that's the only reasonable explanation to make of recent political developments.
However, the First Minister then insisted that the only way he would support any future relationship with the EU was that if that met the interests of Wales as he sees them. There then followed in the bulk of his speech—he spent two thirds of his time on this—a long list of reasons why Brexit is bad and ought to make us just implement it in as insipid a way as possible, so in effect you remain in the political and economic orbit of the EU. And that's just not reality. It's something I accepted immediately after the referendum. Of course, I was hoping we would remain fully in the economic and political orbit with all the rights of a member, but there are consequences if we move out, and they are that we will be pursuing in some areas quite distinctively different paths, and to try and defang Brexit of all meaning I think is a highly questionable process on democratic grounds. But at least, in his approach, we know that his real objection is political and not much to do with constitutional propriety. What he is aiming to do this afternoon is not dishonourable at all. He wants to make Brexit a matter that is purely owned by the Conservative Party, and this is part of that great play he's making to the public—'Nothing to do with us. We never supported it or facilitated it in any way.' And, on rational grounds, I do see there's a certain logic if you believe there's a path back for Labour on these sorts of grounds, especially in some of their former heartland areas. I'll leave it to you to determine your tactics on these matters.
But what we've not had is an explanation on the grounds of high constitutional principle why this LCM should be rejected. And let's remember, it's about enacting, taking forward, a referendum decision on a major constitutional matter. These are not trivial—I do agree with some of the Labour Members that have spoken on that score—but they are indeed very, very solemn moments.
The First Minister did spend some time as an afterthought—. I'll give way.
Diolch yn fawr, Llywydd. Clywsom y Prif Weinidog yn cyfaddef yn haelionus fod Brexit yn mynd i ddigwydd, ac mae hyn o leiaf yn gam ymlaen, gan nad wyf i'n hollol siŵr am y llynedd, pryd y gwnaethoch chi wrthod cytundeb Mrs May er gwaethaf fy apeliadau angerddol bod hynny yn Brexit mor gadarnhaol ag yr oeddem ni'n debygol o'i gael. Wrth gwrs, roeddwn i'n frwd dros aros ac nid wyf i'n hapus ein bod ni yn y sefyllfa hon, ond rydym ni ynddi, yn sgil pleidlais ddemocrataidd enfawr a gafodd, yn fy marn i, drwy unrhyw ddehongliad, ei chryfhau ymhellach yn yr etholiad cyffredinol. Rwy'n credu mai dyna'r unig esboniad rhesymol o'r datblygiadau gwleidyddol diweddar.
Fodd bynnag, mynnodd y Prif Weinidog wedyn mai'r unig ffordd y byddai'n cefnogi unrhyw berthynas â'r UE yn y dyfodol oedd pe byddai hynny'n bodloni buddiannau Cymru fel y mae ef yn eu gweld nhw. Wedyn daeth y rhan fwyaf o'i araith—treuliodd ddwy ran o dair o'i amser ar hyn—rhestr faith o resymau pam mae Brexit yn ddrwg i ni ac y dylai ein gwneud ni ei weithredu mewn modd mor wan â phosibl, felly i bob pwrpas rydych chi'n aros yng nghylch dylanwad gwleidyddol ac economaidd yr UE. Ond nid yw hynny'n realiti. Mae'n rhywbeth y gwnes i ei dderbyn yn syth ar ôl y refferendwm. Wrth gwrs, roeddwn i'n gobeithio y byddem ni'n aros yn gyfan gwbl yn y cylch dylanwad economaidd a gwleidyddol gyda holl hawliau aelodaeth, ond mae canlyniadau os byddwn ni'n symud allan, sef y byddwn ni'n mynd ar drywydd llwybrau eithaf gwahanol mewn rhai meysydd, ac mae ceisio dileu pob ystyr ar Brexit, yn fy marn i, yn broses hynod amheus ar sail ddemocrataidd. Ond o leiaf, yn ei ddull o weithredu, fe wyddom mai gwrthwynebiad gwleidyddol sydd ganddo ac nad oes gan hynny fawr i'w wneud â phriodoldeb cyfansoddiadol. Nid yw'r hyn y mae'n ceisio ei wneud y prynhawn yma yn waradwyddus o gwbl. Mae e'n dymuno gwneud Brexit yn fater sy'n eiddo i'r Blaid Geidwadol yn unig, ac mae hyn yn rhan o'r neges fawr sydd ganddo i'r cyhoedd—'Dim byd i'w wneud â ni. Ni wnaethom ni erioed ei gefnogi na'i hwyluso mewn unrhyw ffordd.' Ac, ar sail resymol, rwy'n gweld bod rhyw fath o resymeg os ydych chi'n credu bod yna lwybr yn ôl i Lafur ar y mathau hyn o sail, yn enwedig yn rhai o'u cyn gadarnleoedd. Fe adawaf i i chi benderfynu ar eich tactegau ar y materion hyn.
Ond yr hyn nad ydym ni wedi ei gael yw esboniad ar sail egwyddor gyfansoddiadol uchel pam y dylai'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn gael ei wrthod. A gadewch i ni gofio, mae'n ymwneud â deddfu, gweithredu, penderfyniad refferendwm ar fater cyfansoddiadol hynod bwysig. Nid yw'r rhain yn ddibwys—rwy'n cytuno â rhai o'r Aelodau Llafur sydd wedi siarad i'r perwyl hwnnw—ond maen nhw wir yn funudau difrifol iawn, iawn.
Treuliodd y Prif Weinidog rywfaint o amser fel ôl-ystyriaeth—. Fe wnaf i ildio.
Thank you. I am very grateful to the Member for allowing me to intervene. What advice would he give to those of us who are exceptionally concerned about clause 38(1), and particularly the effect that that will have if that were to become law?
Diolch. Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Aelod am ganiatáu i mi ymyrryd. Pa gyngor y byddai'n ei roi i'r rhai hynny ohonom ni sy'n pryderu'n eithriadol ynghylch cymal 38(1), ac yn enwedig yr effaith a gaiff hynny pe byddai'n dod yn Ddeddf?
I will give him full and considered advice on that part when I've read it and I will write to him. Now, that's the sort of answer that I used to get from him very frequently, so I hope he will be satisfied. [Laughter.]
The First Minister then went on, as something of an afterthought, in my view, to the constitutional grounds, some of which do require a response—it's not an unreasonable probe on these—that Sewel is not embedded; that UK Ministers under this Bill have a power to align Assembly law to reflect the eventual agreement; matters relating to the Northern Ireland border as it affects Ireland and, in effect, the British border—of course, that implementing the preference the EU had from the very beginning after the Brexit vote—and then parliamentary sovereignty. Now, some people may think it jejune to repeat the fact that Parliament in Westminster is ultimately sovereign, but it is, and I do remind Labour Members that it is embedded in your devolution Acts of 1997 or 1998. So, these things are there. And if these are not abnormal circumstances in which it is permissible, constitutionally, for a UK Government to override decisions here and be accountable for that, then I don't know what are. So, I do not accept, in any way, that we are not respecting rights. We're exercising our rights, and, should we not agree the LCM, we will have had the right to do that. What we don't have the right to do is to—I'm afraid I did see Jenny first—blow up the tracks of Brexit and stop it happening. The UK Parliament has a duty to ensure that does not occur. I will give way, if I have your indulgence.
Fe wnaf roi cyngor llawn ac ystyriol iddo ar y rhan honno pan fyddaf wedi ei darllen ac fe wnaf ysgrifennu ato. Nawr, dyna'r math o ateb yr arferwn i ei gael ganddo fe yn aml iawn, felly rwy'n gobeithio y bydd yn fodlon. [Chwerthin.]
Aeth y Prif Weinidog yn ei flaen wedyn, fel rhyw ôl-ystyriaeth, yn fy marn i, i'r seiliau cyfansoddiadol, ac mae rhai ohonyn nhw yn gofyn am ymateb—nid yw'n beth afresymol i'w ystyried—nad yw Sewel wedi'i ymwreiddio; bod gan Weinidogion y DU o dan y Bil hwn bŵer i gysoni cyfraith y Cynulliad i adlewyrchu'r cytundeb yn y pen draw; materion sy'n ymwneud â ffin Gogledd Iwerddon fel y mae'n effeithio ar Iwerddon, ac, i bob pwrpas, y ffin Brydeinig—wrth gwrs, bod gweithredu'r dewis blaenoriaethol a oedd gan yr UE o'r cychwyn cyntaf ar ôl pleidlais Brexit—ac yna sofraniaeth seneddol. Nawr, efallai fod rhai pobl yn meddwl ei bod hi'n naïf ailadrodd y ffaith fod y Senedd yn San Steffan yn sofran yn y pen draw, ond mae hi, ac rwy'n atgoffa Aelodau Llafur bod hynny yn rhan annatod o'ch Deddfau datganoli chi o 1997 neu 1998. Felly, mae'r pethau hyn yno. Ac os nad yw'r rhain yn amgylchiadau anarferol pryd y caniateir, yn gyfansoddiadol, i Lywodraeth y DU ddiystyru penderfyniadau yn y fan yma a bod yn atebol am hynny, yna nid wyf i'n gwybod beth sy'n anarferol. Felly, nid wyf i'n derbyn, mewn unrhyw ffordd, nad ydym ni'n parchu hawliau. Rydym ni'n arfer ein hawliau, ac os na fyddwn ni'n cytuno ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol, byddwn ni wedi cael yr hawl i wneud hynny. Yr hyn nad oes gennym yr hawl i'w wneud yw—rwy'n ofni fy mod i wedi gweld Jenny yn gyntaf—chwythu cledrau Brexit a'i atal rhag digwydd. Mae dyletswydd ar Senedd y DU i sicrhau nad yw hynny'n digwydd. Fe wnaf i ildio, gyda'ch goddefgarwch.
David Melding, thank you for giving way, and I just wondered if you, like me, like many of us, deplore the removal of the Dubs amendment, giving child refugees the right to be reunited with their families.
David Melding, diolch i chi am ildio, ac roeddwn i'n meddwl tybed a ydych chi, fel llawer ohonom ni, yn wffti at y ffaith fod y gwelliant Dubs wedi'i ddileu, sy'n rhoi'r hawl i ffoaduriaid sy'n blant gael eu haduno gyda'u teuluoedd.
There are lots of things that I would have much preferred in Mrs May's approach. Everybody knows in this Chamber how pro-Europe I am, and I am very discomforted. I think the long-term constitutional challenges we face to keep the union together are much tougher than they would have been had we remained in the union, and, having been a former deputy director of the Welsh Centre for International Affairs and the Unicef officer in Wales, these are matters that do disturb me. However, I think it would be much better if the Welsh Government had accepted this LCM and supported it, and then said to the UK Government, as it did last year, when it repealed the continuity Bill or the Act—well, it may have become an Act, but, anyway, it in the end repealed it—and used its leverage to achieve long-term objectives that would strengthen the British union post Brexit. Because you do have leverage compared to the Scottish Government, which obviously is on a very different course, with an ultimate objective to secede from the United Kingdom. And, on that score, you'd get a lot of support, as you have had, from these benches on such matters as stronger inter-governmental relations, much more formalised, on your rights on future trade agreements—it's not in this withdrawal agreement we should be looking for that, but in future it is a really important issue—and over common frameworks and their governance. That's where you should have been going. That's where you should have been using your political leverage. Instead, you are playing to what you see is the remain gallery that still is out there, and I think that that's a misjudgment.
I do thank you, Presiding Officer, for your indulgence.
Mae llawer o bethau a fyddai'n well o lawer gennyf yn ymagwedd Mrs May. Mae pawb yn gwybod yn y Siambr hon cymaint o blaid Ewrop ydw i, ac rwy'n teimlo'n anesmwyth iawn. Rwy'n credu bod yr heriau cyfansoddiadol hirdymor a wynebwn i gadw'r undeb gyda'i gilydd yn llawer anoddach nag y bydden nhw wedi bod pe byddem ni wedi aros yn yr undeb, ac fel cyn ddirprwy gyfarwyddwr Canolfan Materion Rhyngwladol Cymru a swyddog Unicef yng Nghymru, mae'r rhain yn faterion sy'n fy mhryderu. Fodd bynnag, credaf y byddai'n well o lawer pe byddai Llywodraeth Cymru wedi derbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn ac wedi'i gefnogi, ac yna wedi dweud wrth Lywodraeth y DU, fel y gwnaeth y llynedd, pan ddiddymodd y Bil parhad neu'r Ddeddf—wel, gallai fod wedi mynd yn Ddeddf, ond, beth bynnag, fe'i diddymwyd yn y diwedd—a defnyddio ei dylanwad i gyflawni amcanion hirdymor a fyddai'n cryfhau'r undeb Prydeinig ar ôl Brexit. Oherwydd mae gennych chi ddylanwad o'i gymharu â Llywodraeth yr Alban, sy'n amlwg ar gwrs gwahanol iawn, gyda'r nod yn y pen draw o dorri'n rhydd oddi wrth y Deyrnas Unedig. Ac, ar y pwynt hwnnw, byddech chi'n cael llawer o gefnogaeth, fel yr ydych chi wedi'i chael, o'r meinciau hyn ar faterion fel cysylltiadau rhynglywodraethol cryfach, wedi'u ffurfioli yn fwy o lawer, ar eich hawliau ar gytundebau masnach yn y dyfodol—nid yn y cytundeb ymadael hwn y dylem ni fod yn chwilio am hynny, ond mae'n fater gwirioneddol bwysig yn y dyfodol—ac ar fframweithiau cyffredin a'u trefniadau llywodraethu. Dyna ble y dylech chi fod wedi bod yn mynd. Dyna ble y dylech chi fod wedi bod yn defnyddio eich dylanwad gwleidyddol. Yn hytrach, rydych chi'n ceisio apelio at bobl sydd o blaid aros sydd yn dal i fodoli, ac rwy'n credu bod hynny yn gamgymeriad.
Rwy'n ddiolchgar iawn i chi, Llywydd, am eich goddefgarwch.
There can be no better backdrop to our debate today and the headlong rush to exit the EU at the end of the month than the ludicrous pantomime surrounding the ringing of Big Ben on 31 January. Firstly, it is a complete waste of time and energy, secondly, the Prime Minister, egged on by his Eurosceptic right-wingers, now seems to think it is a good idea, and, thirdly, he wants the public to pay for it. It couldn't symbolise Brexit any more closely than if the whole thing was scripted by Quentin Tarantino. At least, though, Tarantino would give us a decent soundtrack for the carnage that is to follow, rather than the hollow ring of a single bell.
Now, there is plenty to say about my own party's failure in the remain campaign of 2016 and the subsequent loss of the Brexit general election of 2019. Having a seven out of 10 approach in the former makes it very doubtful I'd give our UK party leader anything approaching 10 out of 10 for the latter. And so those of us in this Chamber who are proudly European need to ask ourselves a number of questions about how we got to this point, but that is not a matter for today. Whilst I accept, with the heaviest of hearts, that the general election result in December means that our exit from the EU is now assured, that is not the same as signing up to this ludicrous idea that we can now just get Brexit done.
There can be no free pass for the Prime Minister as he rushes the country towards the exit door, and we have an important role in this place to make sure that he does not weaken the fabric of our economy or of our society. And the justification for our renewed vigilance could not be clearer when we look at what we are being asked to agree to today: a rollback of commitments in relation to Wales's voice even from the substandard legislation proposed in October. As the memorandum from the Welsh Government and accompanying committee reports make clear, the Bill as drafted asserts Westminster authority in a way that has never happened before and runs counter to all the dialogue that has taken place between the Governments over the last few years. But then that shouldn't surprise us at all.
The Conservative Party has clearly decided that what they say in public simply does not matter any more. When they were courting the support of businesses in the referendum and during the Brexit negotiations, they said they would take seriously the calls for regulatory alignment, but years of warm words and assurances were washed away in a single interview by the Chancellor this weekend. The man who, a month before the referendum, described the single market as a great invention now dismissed business concerns saying, 'We're talking about companies that have known since 2016 that we are leaving the EU.' He might as well have said, 'Well, of course we weren't telling the truth. What did they expect?'
Perhaps he was rattled by the new analysis that shows that the cost of Brexit has already been predicted to hit £200 billion this year, totalling more than the UK has paid into the EU over 47 years. Whatever the reason for the Chancellor's alarming u-turn, it is following a familiar party pattern. In Parliament last week, Conservative MPs also voted down amendments that in no way impacted on the decision to leave the EU. Indeed, they would have simply honoured a number of commitments they had previously made to this country—on EU citizens' rights, on workers' rights, child refugees, ministerial powers, Northern Ireland, the single market and a say for Parliament and the devolved administrations on the future relationship with the EU. Even on the Erasmus programme, the Government refused to offer that incredible opportunity to future generations. I know first-hand what that kind of opportunity can mean to young people who can't afford family holidays abroad and expensive school trips. It is beyond any sort of defence to limit the horizons of young people in this country.
This is the Government that wants us in this Assembly to rely on their goodwill and honourable intentions about the devolved institutions' role in future law making. I don't think so. This is the Government that wants us to hand over the responsibility for regional funding policy to the Wales Office and Whitehall. I don't think so.
They may have won the 2016 referendum, they may have won the 2019 general election, but that doesn't mean that they get to undo decades of convention, law and agreement. It is tantamount to Wales demanding to play all this year's six nations fixtures at home as the reigning champions. That may seem very attractive to the victor, but in reality it is absurd and unfair. The UK Government has won a legitimate right to take Brexit forward, but not in this slapdash way. The country deserves better than an Eton-mess Brexit. So, I will add my voice to that of the Welsh Government and other Members here today by saying 'no'.
The UK Government has not won the right to ride roughshod over our economy, our democracy or our society. To take this country forward together, the UK Government must mend its ways, mend some fences and amend this legislation.
Ni ellir cael cyd-destun gwell i'n dadl heddiw a'r rhuthr mawr i adael yr UE ddiwedd y mis na'r pantomeim hurt ynghylch canu cloch Big Ben ar 31 Ionawr. Yn gyntaf, mae'n wastraff llwyr o amser ac egni, yn ail, mae'r Prif Weinidog, wedi ei ysgogi gan ei Aelodau adain dde Ewrosgeptig, fel petai'n meddwl ei fod yn syniad da erbyn hyn, ac, yn drydydd, mae ef eisiau i'r cyhoedd dalu amdano. Ni allai symboleiddio Brexit yn fwy agos na phe byddai'r holl beth wedi'i sgriptio gan Quentin Tarantino. O leiaf, serch hynny, byddai Tarantino yn rhoi trac sain da i ni ar gyfer y gyflafan sydd i ddilyn, yn hytrach na sŵn gwag un gloch.
Nawr, mae digon i'w ddweud am fethiant fy mhlaid fy hun yn ymgyrch aros 2016 a cholli etholiad cyffredinol Brexit 2019 wedi hynny. Mae bod ag agwedd saith allan o 10 yn y cyntaf yn ei gwneud hi'n amheus iawn y byddwn i'n rhoi unrhyw beth yn agos at 10 allan o 10 i arweinydd ein plaid yn y DU ar gyfer yr olaf. Ac felly mae angen i'r rhai ohonom ni yn y Siambr hon sy'n falch o fod yn Ewropeaidd ofyn nifer o gwestiynau i ni ein hunain ynglŷn â sut y daethom ni i'r pwynt hwn, ond nid yw hynny'n fater ar gyfer heddiw. Er fy mod i'n derbyn, gyda'r galon drymaf, fod canlyniad yr etholiad cyffredinol ym mis Rhagfyr yn golygu bod ein hymadawiad o'r UE bellach yn sicr, nid yw hynny yr un fath â chytuno â'r syniad chwerthinllyd hwn y gallwn ni yn awr gyflawni Brexit yn rhwydd.
Ni ellir rhoi rhyddid llwyr i'r Prif Weinidog wrth iddo ruthro'r wlad tuag at ddrws yr allanfa, ac mae gennym ni swyddogaeth bwysig yn y lle hwn i wneud yn siŵr nad yw'n gwanhau sylwedd ein heconomi na'n cymdeithas. Ac ni allai'r cyfiawnhad dros ein gwyliadwriaeth o'r newydd fod yn gliriach na phan edrychwn ni ar yr hyn y gofynnir i ni gytuno iddo heddiw: lleihau ymrwymiadau yn gysylltiedig â llais Cymru hyd yn oed o'r ddeddfwriaeth is na'r safon ofynnol a gynigiwyd ym mis Hydref. Fel y mae'r memorandwm gan Lywodraeth Cymru a'r adroddiadau pwyllgor cysylltiedig yn ei wneud yn glir, mae'r Bil fel y mae wedi'i ddrafftio yn datgan awdurdod San Steffan mewn ffordd nad yw erioed wedi digwydd o'r blaen ac mae'n mynd yn groes i'r holl ddeialog sydd wedi digwydd rhwng y Llywodraethau dros y blynyddoedd diwethaf. Ond wedyn ni ddylai hynny ein synnu o gwbl.
Mae'n amlwg fod y Blaid Geidwadol wedi penderfynu nad yw'r hyn y maen nhw yn ei ddweud yn gyhoeddus yn bwysig erbyn hyn. Pan oedden nhw'n gofyn am gefnogaeth busnesau yn y refferendwm ac yn ystod trafodaethau Brexit, fe wnaethon nhw ddweud y bydden nhw'n cymryd y galwadau am aliniad rheoleiddiol o ddifrif, ond cafodd blynyddoedd o eiriau gwresog a sicrwydd eu golchi i ffwrdd mewn un cyfweliad gan y Canghellor y penwythnos hwn. Roedd y dyn a ddisgrifiodd y farchnad sengl, fis cyn y refferendwm, fel dyfais wych bellach yn gwrthod pryderon busnes gan ddweud, 'Rydym ni'n sôn am gwmnïau sy'n gwybod ers 2016 ein bod yn gadael yr UE.' Fyddai waeth iddo fod wedi dweud, 'Wel, wrth gwrs nad oeddem ni'n dweud y gwir. Beth oedden nhw'n ei ddisgwyl?'
Efallai ei fod wedi ei ysgwyd gan y dadansoddiad newydd sy'n dangos y rhagwelwyd eisoes y bydd cost Brexit yn cyrraedd £200 biliwn eleni, sef cyfanswm o fwy nag y mae'r DU wedi ei dalu i mewn i'r UE dros 47 mlynedd. Beth bynnag fo'r rheswm dros dro pedol brawychus y Canghellor, mae'n dilyn patrwm cyfarwydd y blaid. Yn y Senedd yr wythnos diwethaf, gwnaeth ASau Ceidwadol hefyd wrthod gwelliannau nad oedden nhw'n effeithio mewn unrhyw ffordd ar y penderfyniad i adael yr UE. Mewn gwirionedd, bydden nhw wedi anrhydeddu nifer o ymrwymiadau a wnaed ganddyn nhw yn flaenorol i'r wlad hon—ar hawliau dinasyddion yr UE, ar hawliau gweithwyr, ffoaduriaid sy'n blant, pwerau gweinidogol, Gogledd Iwerddon, y farchnad sengl a hawl i'r Senedd a'r gweinyddiaethau datganoledig fynegi eu barn ar y berthynas gyda'r UE yn y dyfodol. Hyd yn oed ar raglen Erasmus, gwrthododd y Llywodraeth gynnig y cyfle anhygoel hwnnw i genedlaethau'r dyfodol. Gwn yn uniongyrchol beth y gall y math hwnnw o gyfle ei olygu i bobl ifanc na allan nhw fforddio gwyliau teuluol dramor a theithiau ysgol drud. Mae cyfyngu ar orwelion pobl ifanc yn y wlad hon y tu hwnt i unrhyw fath o amddiffyniad.
Dyma'r Llywodraeth sydd yn dymuno i ni yn y Cynulliad hwn ddibynnu ar eu hewyllys da a'u bwriadau anrhydeddus ynghylch swyddogaeth y sefydliadau datganoledig wrth lunio deddfau yn y dyfodol. Dim ar unrhyw gyfrif, ddywedwn i. Dyma'r Llywodraeth sydd yn dymuno i ni drosglwyddo'r cyfrifoldeb dros bolisi cyllido rhanbarthol i Swyddfa Cymru a Whitehall. Dim ar unrhyw gyfrif, ddywedwn i.
Efallai eu bod nhw wedi ennill refferendwm 2016, efallai eu bod nhw wedi ennill etholiad cyffredinol 2019, ond nid yw hynny'n golygu eu bod yn cael dad-wneud degawdau o gonfensiwn, cyfraith a chytundeb. Mae hyn yn gyfystyr â Chymru yn mynnu chwarae pob un o gemau'r chwe gwlad gartref eleni gan mai nhw yw'r pencampwyr presennol. Gall hynny ymddangos yn atyniadol iawn i'r enillydd, ond mewn gwirionedd mae'n hurt ac yn annheg. Mae Llywodraeth y DU wedi ennill hawl ddilys i fwrw ymlaen â Brexit, ond nid yn y ffordd ffwrdd â hi hon. Mae'r wlad yn haeddu gwell na Brexit 'Eton-mess'. Felly, fe ychwanegaf fy llais innau at lais Llywodraeth Cymru ac aelodau eraill yn y fan yma heddiw drwy ddweud 'na'.
Nid yw Llywodraeth y DU wedi ennill yr hawl i sathru dan draed ein heconomi, ein democratiaeth na'n cymdeithas. Er mwyn datblygu'r wlad hon gyda'n gilydd, mae'n rhaid i Lywodraeth y DU wella ei ffordd o weithredu, gwella ei chysylltiadau ag eraill a diwygio'r ddeddfwriaeth hon.
Ten days and seven hours to go until next Friday. Yes.
Right. There's no dressing up the fact that Labour got a drubbing in the general election and Plaid Cymru once again stood still. I did think that some sort of lesson may have been learned from these results, but clearly not. I watched with some surprise when the newly elected Welsh Labour and Plaid MPs started as they totally meant to go on in the new Parliament, flogging the now-dead horse of blocking Brexit, when the reality is they are now irrelevant, due to the thumping majority of a Conservative Government. Thank the Lord for that.
While they continue to navel gaze, they don't seem to have got the memo that we are leaving. The message from the electorate in December was very clear: it was, 'Get Brexit done.' As usual—. What will Labour and Plaid do here? As usual, they will use their combined numbers to vote down this LCM. You still are not listening to your people in Wales. [Interruption.] I don't have to listen to you lot; you're opposition.
The country voted yet again for Brexit in December, having done so in May 2019, May 2017 and June 2016. Enough now. Admit it: your Government is still peddling project fear and that was roundly rejected again in December just gone. It will be no surprise that it's my view that the Assembly should give its consent today and allow this country to finally move forward into our future. Welsh Labour and Plaid Cymru really need to stop holding Wales back, because that is what you are doing and you will no doubt continue to do so.
I've seen Stephen Barclay's letter, dated yesterday, and we all know that whatever happens the withdrawal Bill will go through and we will leave the EU next Friday, on the twenty first. So, what this Assembly decides today is purely academic. Finally, I'd remind every single one of you in this Chamber that the withdrawal agreement that is the subject of this LCM today has been agreed also by the EU negotiating team. So, the EU is also on board. So, can we all now please get behind the UK Government in the spirit of forging the new relationship with our European friends? That has to be in everybody's interests. Thank you.
Deg diwrnod a saith awr i fynd tan ddydd Gwener nesaf. Hwrê.
Iawn. Nid oes dim celu'r ffaith y cafodd Llafur grasfa yn yr etholiad cyffredinol ac y safodd Plaid Cymru unwaith eto yn ei hunfan. Fe wnes i feddwl y byddai rhyw fath o wers wedi ei dysgu o'r canlyniadau hyn, ond yn amlwg ddim. Fe wnes i wylio â chryn syndod wrth i ASau etholedig newydd Llafur Cymru a Plaid ddechrau fel yr oedden nhw'n bwriadu symud ymlaen yn llwyr yn y Senedd newydd, trwy fynd ar drywydd rhwystro Brexit er bod y freuddwyd honno yn farw, a'r realiti yw eu bod nhw yn amherthnasol erbyn hyn, oherwydd mwyafrif llethol Llywodraeth Geidwadol. Diolch i Dduw am hynny.
Wrth iddyn nhw barhau â'u golwg ar yr un peth hwn, nid yw'n ymddangos eu bod nhw wedi clywed ein bod ni yn gadael. Roedd y neges gan yr etholwyr ym mis Rhagfyr yn glir iawn: 'Cyflawni Brexit'. Fel arfer—. Beth fydd Llafur a Plaid Cymru yn ei wneud yma? Fel arfer, byddan nhw'n defnyddio eu rhifau cyfunol i bleidleisio yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Nid ydych yn gwrando ar eich pobl yng Nghymru o hyd. [Torri ar draws.] Nid oes rhaid i mi wrando arnoch chi; chi yw'r wrthblaid.
Pleidleisiodd y wlad unwaith eto o blaid Brexit ym mis Rhagfyr, ar ôl gwneud hynny ym mis Mai 2019, Mai 2017 a Mehefin 2016. Digon nawr. Waeth i chi gyfaddef: mae eich Llywodraeth yn dal i godi bwganod a chafodd hynny ei wrthod o ddifrif unwaith eto fis Rhagfyr diwethaf. Ni fydd yn syndod mai fy marn i yw y dylai'r Cynulliad roi ei gydsyniad heddiw a chaniatáu i'r wlad hon symud ymlaen o'r diwedd i'n dyfodol. Mae angen gwirioneddol i Lafur Cymru a Plaid Cymru roi'r gorau i atal Cymru, oherwydd dyna yr ydych yn ei wneud ac mae'n siŵr y byddwch yn parhau i wneud hynny.
Rwyf i wedi gweld llythyr Stephen Barclay, â dyddiad ddoe arno, ac rydym ni i gyd yn gwybod, beth bynnag fydd yn digwydd, bydd y Bil ymadael yn mynd drwyddo ac y byddwn yn gadael yr UE ddydd Gwener nesaf, ar yr unfed ar hugain. Felly, mae'r hyn y mae'r Cynulliad hwn yn ei benderfynu heddiw yn gwbl academaidd. Yn olaf, hoffwn i atgoffa bob un ohonoch yn y Siambr hon bod y cytundeb ymadael sy'n destun y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw wedi ei gytuno gan dîm negodi yr UE hefyd. Felly, mae'r UE yn ei gefnogi hefyd. Felly, a gawn ni i gyd yn awr gefnogi Llywodraeth y DU mewn ysbryd o ffurfio'r berthynas newydd â'n cyfeillion yn Ewrop? Mae'n rhaid bod hynny er lles pawb. Diolch.
Michelle Brown.
Michelle Brown.
Thank you, Presiding Officer. [Interruption.]
Diolch yn fawr, Llywydd. [Torri ar draws.]
They're excited to hear you, Michelle.
Maen nhw ar bigau'r draen i'ch clywed chi, Michelle.
Oh, I know. It's touching isn't it, Presiding Officer? Yes.
You know, the awkward thing about Labour and Plaid's refusal to support this LCM is that I'm not sure if I'm surprised or not. It's as if the recent general election didn't happen. Everyone was aware that the election was primarily about Brexit and the public reasserted its voice. Fed up that their opinions were being ignored, people supported Boris Johnson's position that, even without a deal, the UK should leave the EU at the end of this month.
Such is the desire in Wales to leave the EU that the Tories nearly doubled their number of seats here, even winning Wrexham, which has been Labour since 1930, and Labour now clings on to the Alyn and Deeside Westminster seat by the tip of their fingers. The First Minister was campaigning for a second referendum and, as it turned out, that's exactly how the people treated the general election. So, Labour effectively had their second referendum and lost massively.
And you can't say that parties supporting remain won the day because, although the First Minister was advocating a second referendum and a campaign to stay, the potential Labour Prime Minister had such a confused message no-one knew what Labour stood for. For a second time, the public saw through the scaremongering. Having become angry at the way the Welsh Government has tried to weasel its way out of delivering the referendum result, the public has even more loudly told politicians that we must leave the EU with or without a deal.
Even Plaid's best friend Nicola Sturgeon has said that she believes that, apart from Scotland, which actually voted to remain in 2016, Boris Johnson has a mandate to leave the EU. Yet, most parties in this place are seeking to remain in the EU or to leave in name only. Let's be accurate about this, Labour and Plaid's joint plan for Brexit amounts, to all intents and purposes, to remaining in the EU. And as well, we have to face another thing, nothing short of proper membership will be good enough for Plaid or Welsh Labour in this place.
So, on the one hand I'm surprised that Labour and Plaid are still trying to disrupt the Brexit process, but on the other I'm not at all—[Interruption.] No. I'm not at all surprised, because they have been ignoring the views—[Interruption.] You've all had your opportunity to give your two penn'orth. You've had plenty of opportunity to say your piece—plenty of opportunity to say your piece. Let me say mine. I'm not at all surprised, because they've all been ignoring the views of the voters for a few years now, even in the face of electoral decline or stagnation.
Unlike Labour, Boris Johnson made his position crystal clear, and the general election unambiguously showed us that we should leave the EU with or without a deal. At least, that's what it shows those of us who don't think the electorate are stupid. So, why are the Welsh Government and many AMs still trying to thwart Brexit? Protest all you like, people out there know what this Welsh Government's agenda is in opposing this LCM. How many times do the people have to tell you what to do before you'll listen to them? How many seats do you have to lose before you'll listen to the democratic voice of the people? We hear some moaning that the withdrawal agreement Bill is undemocratic because it doesn't allow much input from the Welsh Government, yet this Welsh Government thinks nothing of trying to ignore the democratic will of the Welsh electorate.
Boris Johnson is right to deny the Welsh Labour Government any substantial involvement in the Brexit process, because they will do everything possible to make it fail. The Welsh electorate knew that Labour should be kept away from the Brexit negotiations, because they would end up ceding too much control to Brussels and keep us heavily aligned to the EU. The Welsh electorate knew that Labour being anywhere near the Brexit process would mean, at most, we would leave in name only, and they clearly don't want that. So, I'm sure that Boris Johnson will be ignoring any rejection of this LCM by this Assembly, and so he should. He doesn't need a mandate from the Welsh Assembly. He has a mandate from the British people. He seems prepared to respect the will of Welsh voters, even if Labour, Plaid and Lib Dems aren't. Thank you.
O mi wn i. Mae'n cynhesu calon onid yw, Llywydd? Ydy.
Wyddoch chi, yr hyn sy'n lletchwith am wrthodiad Llafur a Plaid i gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn yw nad wyf i'n siŵr a wyf i wedi synnu ai peidio. Mae fel pe na bai'r etholiad cyffredinol diweddar wedi digwydd. Roedd pawb yn ymwybodol bod yr etholiad yn ymwneud yn bennaf â Brexit a bod y cyhoedd wedi ailddatgan ei lais. Mae pobl wedi cael llond bol ar eu barn yn cael ei hanwybyddu, felly fe wnaethon nhw gefnogi safbwynt Boris Johnson y dylai'r DU adael yr UE ar ddiwedd y mis hwn, hyd yn oed heb gytundeb.
Cymaint yw'r awydd yng Nghymru i adael yr UE nes i'r Torïaid bron â dyblu eu nifer o seddi yma, gan hyd yn oed ennill sedd Wrecsam, a fu'n Llafur ers 1930, ac mae Llafur bellach yn dal gafael bregus ar sedd Alun a Glannau Dyfrdwy yn San Steffan. Roedd y Prif Weinidog yn ymgyrchu dros ail refferendwm ac, fel y gwelwyd, dyna'n union sut y bu i'r bobl drin yr etholiad cyffredinol. Felly, cafodd Llafur eu hail refferendwm i bob pwrpas a chollodd yn enfawr.
Ac ni allwch chi ddweud mai'r pleidiau sy'n cefnogi'r ymgyrch aros enillodd y dydd oherwydd, er bod y Prif Weinidog yn dadlau dros ail refferendwm ac ymgyrch i aros, roedd neges y darpar Brif Weinidog Llafur mor ddryslyd nad oedd neb yn gwybod beth yr oedd Llafur yn sefyll amdano. Am yr ail dro, gwelodd y cyhoedd drwy'r codi bwganod. Ar ôl mynd yn ddig ynglŷn â'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi ceisio peidio â chyflawni canlyniad y refferendwm, mae'r cyhoedd wedi bod hyd yn oed yn fwy uchel eu cloch wrth ddweud wrth y gwleidyddion bod yn rhaid i ni adael yr UE gyda chytundeb neu heb un.
Mae hyd yn oed ffrind gorau Plaid, Nicola Sturgeon, wedi dweud ei bod hi o'r farn bod gan Boris Johnson fandad i adael yr UE, ac eithrio i'r Alban, a bleidleisiodd mewn gwirionedd i aros yn 2016. Ac eto, mae'r rhan fwyaf o'r pleidiau yn y lle hwn yn ceisio aros yn yr UE neu adael mewn enw yn unig. Gadewch i ni fod yn gywir ynglŷn â hyn, mae cydgynllun Llafur a Plaid ar gyfer Brexit, i bob pwrpas, gystal ag aros yn yr UE. Hefyd, mae'n rhaid i ni wynebu rhywbeth arall, ni fydd unrhyw beth yn llai nag aelodaeth iawn yn ddigon da i Plaid neu Llafur yn y lle hwn.
Felly, ar y naill law rwy'n synnu bod Llafur a Plaid yn dal i geisio tarfu ar y broses Brexit, ond ar y llaw arall nid wyf i'n synnu o gwbl—[Torri ar draws.] Na. Nid wyf i'n synnu o gwbl, oherwydd eu bod nhw wedi anwybyddu'r safbwyntiau—[Torri ar draws.] Rydych chi i gyd wedi cael eich cyfle i ddweud eich dweud. Rydych chi wedi cael digon o gyfle i ddweud eich barn—digon o gyfle i ddweud eich barn. Gadewch i mi ddweud fy marn i. Nid wyf i yn synnu o gwbl, oherwydd eu bod nhw i gyd wedi anwybyddu barn y pleidleiswyr am rai blynyddoedd bellach, hyd yn oed yn wyneb dirywiad neu ddiffyg twf etholiadol.
Yn wahanol i'r Blaid Lafur, gwnaeth Boris Johnson ei safbwynt yn gwbl glir, a dangosodd yr etholiad cyffredinol yn ddiamwys i ni y dylem ni adael yr UE gyda chytundeb neu heb un. O leiaf, dyna mae'n ei ddangos i'r rhai hynny ohonom ni nad ydyn nhw'n credu bod yr etholwyr yn dwp. Felly, pam mae Llywodraeth Cymru a llawer o'r ACau yn dal i geisio rhwystro Brexit? Protestiwch faint y mynnwch chi, mae'r bobl allan yn y fan yna yn gwybod beth yw agenda Llywodraeth Cymru trwy wrthwynebu'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Sawl gwaith y mae'n rhaid i'r bobl ddweud wrthych chi beth i'w wneud cyn y byddwch chi'n gwrando arnyn nhw? Faint o seddi y mae'n rhaid i chi eu colli cyn i chi wrando ar lais democrataidd y bobl? Rydym ni'n clywed rhai yn cwyno bod y Bil cytundeb ymadael yn annemocrataidd oherwydd nad yw'n caniatáu llawer o fewnbwn gan Lywodraeth Cymru, ac eto nid yw'r Llywodraeth Cymru hon yn meddwl dim am geisio anwybyddu ewyllys democrataidd etholwyr Cymru.
Mae Boris Johnson yn iawn i wadu i Lywodraeth Lafur Cymru unrhyw ymwneud sylweddol â'r broses Brexit, oherwydd byddan nhw yn gwneud popeth posibl i sicrhau ei bod yn methu. Roedd etholwyr Cymru yn gwybod y dylid cadw Llafur draw oddi wrth y trafodaethau Brexit, oherwydd y byddan nhw yn y diwedd yn ildio gormod o reolaeth i Frwsel ac yn ein cadw'n gyson iawn â'r UE. Roedd etholwyr Cymru yn gwybod y byddai cael Llafur yn agos at y broses Brexit yn golygu, ar y mwyaf, y byddem ni'n gadael mewn enw yn unig, ac yn amlwg nid dyna maen nhw'n ei ddymuno. Felly, rwy'n siŵr y bydd Boris Johnson yn anwybyddu unrhyw wrthodiad o'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn gan y Cynulliad hwn, ac felly y dylai wneud. Nid oes angen mandad arno gan Gynulliad Cymru. Mae ganddo fandad gan bobl Prydain. Mae'n ymddangos ei fod ef yn barod i barchu ewyllys pleidleiswyr Cymru, hyd yn oed os nad yw Llafur, Plaid a'r Democratiaid Rhyddfrydol. Diolch.
I don't intend to spend much time talking about the issues that other Members have talked about; I've waxed lyrical or gratingly on them, according to your point of view, over the past year and a half. But two points I did want to make, and that is that the people of Wales did not vote for the Conservatives and they did not vote for a Conservative Government. Let's be clear about that. I grant the Conservatives the fact that it was a very good result historically from their perspective, but let's not pretend that the Conservatives represent Wales.
Secondly, it's been suggested by my colleague Alun Davies that there are some in this Chamber—[Interruption.] Well, the mathematics are all for there to see. There are some in this Chamber who take the view that we have no right to express a view on this LCM. Indeed, the Member opposite, whose name I forget, said that in fact not only did we not have a right to oppose this LCM but that we should be abolished for opposing this LCM. Well, this is my country, this is my Parliament, I see my Government in front of me, and I want my country to continue to exist, thanks very much.
I'm going to focus purely on clause 38. I was surprised that David Melding couldn't deal with it and, by his standards, I'm sure he will respond in due course. But it simply says this, clause 38(1):
'It is recognised that the Parliament of the United Kingdom is sovereign.'
Some might say, 'What's the problem with that?' Well, what's the point of it? What's the point of something that—if the Parliament of the UK is already sovereign, why put it in law? Because it's not in law anywhere else. It's just graffiti. Or is it the case that the UK Government have realised that the Parliament of the UK is not in fact sovereign? There is nothing in law that says the Parliament of the UK is sovereign at all. Nothing. It's a convention. And the courts have respected that convention. But the courts have said in opinions that where, in the future, they felt that an Act of Parliament was oppressive, where it was Draconian, where it was clearly ridiculous, then they would reserve the right to themselves to intervene if they saw fit, but they saw that only in extremis. What this clause does is remove the right of the courts to look at any primary legislation drafted by the UK Government. That is a dangerous course of action.
It was Lord Hailsham, a Conservative peer, who said in the late 1970s that the British constitution was effectively an elective dictatorship, and so it is. And by including this clause, it makes it even worse. It says, 'The UK Parliament can do whatever it wants, whenever it wants, with no interference at all during its time in office.' That cannot be democratic and it cannot be right as far as the constitution is concerned.
And there is nothing in law that says the UK Parliament is sovereign. Nothing. So, this is why I suspect this has appeared, to make up for the fact that a convention, whilst it's been respected over the years, is not actually law. But when you make it law, you make it far more difficult, for example, for the courts to take a view on laws.
Nid wyf yn bwriadu treulio llawer o amser yn sôn am y materion y mae Aelodau eraill wedi sôn amdanyn nhw; rwyf wedi traethu'n huawdl neu'n gras arnyn nhw, yn dibynnu ar eich safbwynt, dros y flwyddyn a hanner diwethaf. Ond dau bwynt yr wyf i'n awyddus i'w gwneud, sef na phleidleisiodd pobl Cymru dros y Ceidwadwyr ac na wnaethon nhw bleidleisio dros Lywodraeth Geidwadol. Gadewch i ni fod yn glir am hynny. Rwy'n ildio i'r Ceidwadwyr y ffaith ei fod yn ganlyniad da iawn yn hanesyddol o'u safbwynt nhw, ond gadewch i ni beidio ag esgus bod y Ceidwadwyr yn cynrychioli Cymru.
Yn ail, mae fy nghyd-Aelod Alun Davies wedi awgrymu bod rhai yn y Siambr hon—[Torri ar draws.] Wel, mae'r fathemateg yno i bawb ei gweld. Mae rhai yn y Siambr hon sydd o'r farn nad oes gennym ni'r hawl i fynegi barn ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Yn wir, dywedodd yr Aelod gyferbyn, rwyf wedi anghofio ei enw, yn ogystal â pheidio â bod â'r hawl i wrthwynebu'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, y dylem ni mewn gwirionedd gael ein diddymu rhag gwrthwynebu'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Wel, fy ngwlad i yw hon, fy Senedd i yw hon, rwy'n gweld fy Llywodraeth i o fy mlaen, ac rwyf i'n awyddus i fy ngwlad barhau i fodoli, diolch yn fawr iawn.
Rwyf am ganolbwyntio'n llwyr ar gymal 38. Roeddwn i'n synnu nad oedd David Melding yn gallu ymdrin ag ef ac, yn ôl ei safonau ef, rwy'n siŵr y bydd yn ymateb maes o law. Ond mae'n dweud hyn yn syml, cymal 38(1):
'Cydnabyddir bod Senedd y Deyrnas Unedig yn sofran.'
Efallai byddai rhai yn dweud, 'Beth yw'r broblem gyda hynny?' Wel, beth yw'r pwynt? Beth yw pwynt rhywbeth—os yw Senedd y DU eisoes yn sofran, pam rhoi hynny yn y gyfraith? Oherwydd nid yw mewn unrhyw gyfraith arall. Graffiti llwyr yw hi. Neu ai'r gwirionedd amdani yw bod Llywodraeth y DU wedi sylweddoli nad yw Senedd y DU yn sofran mewn gwirionedd? Nid oes dim mewn cyfraith sy'n dweud bod Senedd y DU yn sofran o gwbl. Dim. Mae'n gonfensiwn. Ac mae'r llysoedd wedi parchu'r confensiwn hwnnw. Ond mae'r llysoedd wedi dweud mewn barn, yn y dyfodol os ydynt o'r farn bod Deddf Seneddol yn ormesol, yn ddidostur, yn amlwg yn chwerthinllyd, y bydden nhw'n cadw'r hawl iddyn nhw eu hunain ymyrryd os byddai hynny'n briodol, ond y byddai hynny o dan amgylchiadau eithriadol yn unig. Yr hyn y mae'r cymal hwn yn ei wneud yw dileu hawl y llysoedd i edrych ar unrhyw ddeddfwriaeth sylfaenol a ddrafftiwyd gan Lywodraeth y DU. Mae hwnnw'n gam gweithredu peryglus.
Yr Arglwydd Hailsham, arglwydd Ceidwadol, a ddywedodd tua diwedd y 1970au fod cyfansoddiad Prydain i bob pwrpas yn unbennaeth ddewisol, ac felly y mae hi. A thrwy gynnwys y cymal hwn, mae'n ei gwneud yn waeth byth. Mae'n dweud y gall Senedd y DU wneud beth a fynno, pryd bynnag y dymuna, heb unrhyw ymyrraeth o gwbl yn ystod ei chyfnod mewn grym. Ni all hynny fod yn ddemocrataidd ac ni all fod yn iawn cyn belled ag y mae'r cyfansoddiad yn y cwestiwn.
Ac nid oes dim yn y gyfraith sy'n dweud bod Senedd y DU yn sofran. Dim. Felly, dyna pam yr wyf i'n amau ei bod wedi ymddangos, i wneud yn iawn am y ffaith nad yw confensiwn, er iddo gael ei barchu dros y blynyddoedd, yn gyfraith mewn gwirionedd. Ond trwy ei wneud yn gyfraith, rydych chi'n ei gwneud hi'n llawer anoddach, er enghraifft, i'r llysoedd roi barn ar gyfreithiau.
Would you give way?
A wnewch chi ildio?
Of course I will.
Wrth gwrs y gwnaf.
I'm grateful to the First Minister emeritus. We're in a common law system. It was in the 1690s that parliamentary sovereignty was first expressed by the courts, and the reason it can't be encoded is Parliament itself is the extreme and ultimate expression of the law. That's the system we have, unless we move to a different system.
Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog Emeritws. Rydym ni mewn system cyfraith gyffredin. Yn y 1690au mynegwyd sofraniaeth seneddol gyntaf gan y llysoedd, a'r rheswm na ellir ei hamgodio yw mai'r Senedd ei hun yw'r mynegiant eithaf ac uchaf o'r gyfraith. Dyna'r system sydd gennym ni, oni bai ein bod yn symud i system wahanol.
What David Melding refers to is correct: in 1689, the Earl of Shaftesbury said that the English Parliament was sovereign; but the English Parliament doesn't exist anymore. The English Parliament disappeared in 1707, as did the Scottish Parliament. The Parliament of the United Kingdom: there is no law at all that says that that is sovereign. The reason why that's important is because in Scotland there's no concept at all of parliamentary sovereignty. The declaration of Arbroath in 1380, which we'll all be familiar with, of course, says that sovereignty in Scotland rests with the people. That's still the case today in Scots constitutional law; it's still the case, and the Scottish courts have expressed an opinion in that regard, particularly in cases in the 1950s to the 1970s.
What does that mean in practice? It means that, if this clause becomes law, Scotland will have imposed on it a form of sovereignty that, firstly, doesn't exist in Scotland and, secondly, cuts across the Treaty of Union in 1707. The Scottish courts have said that is something that they're willing to look at in terms of its justiciability.
It doesn't affect us in Wales, I grant you, because our courts system was abolished gradually between 1536 and 1830, but this actually is a fundamental attack on the 1707 Treaty of Union in Scotland. I'll leave it to the Scots to fight their own battle, but it's something that just hasn't been noticed. Parliamentary sovereignty has never been part of the law of the United Kingdom with regard to the Parliament of the United Kingdom, apart from now. And I've already explained the consequences of that.
Finally, the other point I want to make is this: I could not support this LCM—there are many other reasons that other Members have mentioned, and it's nothing to do with Brexit—because I do not support the idea of parliamentary sovereignty. It's an outdated concept and it's about time the UK had a more modern constitution. We can look at shared sovereignty. Why entrench a system that is ragged and is not fit for the purpose? That is a typical Westminster-bubble amendment that's been put into this legislation, ignoring the reality of the existence of other Parliaments within the UK. Sovereignty rests with the people of Wales. They expressed that sovereignty through a referendum in 1997 and in 2011, and they expressed that view in 2016 when they said, 'We want to leave the EU.' I don't dispute that. But that sovereignty rests with the people of Wales as expressed through those referendums.
And what will we have if this clause passes? A system with no checks and balances. Five years where a Government can do absolutely anything it wants without any kind of restriction. This is a fundamental change to the way the UK has been governed. It's undemocratic. It's not in any party's manifesto. It takes us backwards. It entrenches in law something that's never been there before. It is a fundamental misunderstanding and possibly an attack on the nature of devolution within the UK. And for that reason, along with many others, I could not support this LCM.
Mae'r hyn y mae David Melding yn cyfeirio ato yn gywir: ym 1689, dywedodd Iarll Shaftesbury fod Senedd Lloegr yn sofran; ond nid yw Senedd Lloegr yn bodoli mwyach. Diflannodd Senedd Lloegr ym 1707, a Senedd yr Alban yn yr un modd. Senedd y Deyrnas Unedig: nid oes unrhyw gyfraith o gwbl sy'n dweud bod honno yn sofran. Y rheswm pam mae hynny'n bwysig yw oherwydd yn yr Alban nid oes unrhyw gysyniad o gwbl o sofraniaeth seneddol. Mae datganiad Arbroath ym 1380, byddwn ni i gyd yn gyfarwydd ag ef, wrth gwrs, yn dweud bod sofraniaeth yn yr Alban yn gorffwys gyda'r bobl. Mae hynny'n dal i fod yn wir heddiw yng nghyfraith gyfansoddiadol yr Alban; mae'n dal yn wir, ac mae llysoedd yr Alban wedi mynegi barn ar hynny, yn enwedig mewn achosion yn y 1950au hyd at y 1970au.
Beth mae hynny yn ei olygu'n ymarferol? Mae'n golygu, os daw'r cymal hwn yn gyfraith, y bydd yr Alban yn cael ffurf o sofraniaeth wedi'i orfodi arno nad yw, yn gyntaf, yn bodoli yn yr Alban ac, yn ail, sy'n torri ar draws y Cytundeb Undeb ym 1707. Mae llysoedd yr Alban wedi dweud bod hynny yn rhywbeth y maen nhw'n fodlon edrych arno o ran y gallu i'w gyfiawnhau.
Nid yw'n effeithio arnom ni yng Nghymru, mae'n wir, oherwydd cafodd ein system lysoedd ei diddymu yn raddol rhwng 1536 a 1830, ond mae hyn mewn gwirionedd yn ymosodiad sylfaenol ar Gytundeb Undeb 1707 yn yr Alban. Byddaf yn gadael i'r Albanwyr ymladd eu brwydr eu hunain, ond mae'n rhywbeth sydd wedi mynd heb roi sylw iddo. Nid yw sofraniaeth seneddol erioed wedi bod yn rhan o gyfraith y Deyrnas Unedig o ran Senedd y Deyrnas Unedig, ar wahân i nawr. Ac rwyf eisoes wedi esbonio canlyniadau hynny.
Yn olaf, y pwynt arall yr hoffwn i ei wneud yw hyn: ni allaf i gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn—mae llawer o resymau eraill y mae Aelodau eraill wedi eu crybwyll, ac nid yw'n ymwneud â Brexit o gwbl—oherwydd nid wyf yn cefnogi'r syniad o sofraniaeth seneddol. Mae'n gysyniad hen ffasiwn ac mae'n hen bryd i'r DU gael cyfansoddiad mwy modern. Gallwn edrych ar sofraniaeth a rennir. Pam sefydlu system sy'n flinedig ac nad yw'n addas at y diben? Mae hwnnw yn welliant nodweddiadol o fyd bach San Steffan ac sydd wedi ei roi yn y ddeddfwriaeth hon, gan anwybyddu realiti bodolaeth Seneddau eraill yn y DU. Mae sofraniaeth yn gorffwys gyda phobl Cymru. Fe wnaethon nhw fynegi'r sofraniaeth honno drwy refferendwm ym 1997 ac yn 2011, ac fe wnaethon nhw fynegi'r farn honno yn 2016 trwy ddweud, 'Rydym ni eisiau gadael yr UE.' Nid wyf i'n amau hynny. Ond mae'r sofraniaeth honno yn gorffwys gyda phobl Cymru fel y'i mynegir drwy'r refferenda hynny.
A beth fydd gennym ni os bydd y cymal hwn yn cael ei basio? System heb unrhyw rwystrau na gwrthbwysau. Pum mlynedd lle gall Llywodraeth wneud unrhyw beth a fynno heb unrhyw fath o gyfyngiad. Mae hyn yn newid sylfaenol i'r ffordd y mae'r DU yn cael ei llywodraethu. Mae'n annemocrataidd. Nid yw'n rhan o faniffesto unrhyw blaid. Mae'n mynd â ni tuag yn ôl. Mae'n sefydlu yn y gyfraith rywbeth nad yw erioed wedi bod yno o'r blaen. Mae'n gamddealltwriaeth sylfaenol ac o bosibl yn ymosodiad ar natur datganoli o fewn y DU. Ac am y rheswm hwnnw, ynghyd â llawer o rai eraill, ni allaf i gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn.
In her impassioned speech earlier on, Lynne Neagle talked about this Bill riding roughshod over democracy. But of course, it's not riding roughshod over democracy, it's a fulfilment of democracy. In the course of the professorial disquisition to which we've just listened, Carwyn Jones referred to the declaration of Arbroath as saying in Scottish law that sovereignty lies in the hands of the people. Well, the people decided in June 2016—17.4 million, the largest democratic vote in the whole of British history—to leave the EU. For the last three and a half years, the Labour Party, Plaid Cymru and the SNP have been trying every possible stratagem to avoid the consequences of that vote. I give way.
Yn ei haraith angerddol yn gynharach, soniodd Lynne Neagle am y Bil hwn yn sathru ar ddemocratiaeth. Ond wrth gwrs, nid yw'n sathru ar ddemocratiaeth, mae'n cyflawni democratiaeth. Yn ystod y traethawd athrawiaethol yr ydym ni newydd wrando arno, cyfeiriodd Carwyn Jones at ddatganiad Arbroath i ddweud yng nghyfraith yr Alban fod sofraniaeth yn gorffwys yn nwylo'r bobl. Wel, penderfynodd y bobl ym mis Mehefin 2016—17.4 miliwn, y bleidlais ddemocrataidd fwyaf yn hanes Prydain i gyd—i adael yr UE. Am y tair blynedd a hanner diwethaf, mae'r Blaid Lafur, Plaid Cymru a'r SNP wedi bod yn trio pob ffordd bosibl o osgoi canlyniadau'r bleidlais honno. Rwy'n ildio.
You can't have popular sovereignty and parliamentary sovereignty. You're now arguing that parliamentary sovereignty doesn't actually exist.
Ni allwch chi gael sofraniaeth boblogaidd a sofraniaeth seneddol. Rydych chi'n dadlau nawr nad yw sofraniaeth seneddol yn bodoli mewn gwirionedd.
No. I don't think I'm going to spend much time arguing how many angels can dance on the head of a pin. These kinds of academic pursuits lie ahead for the Member for Bridgend; a seat that was lost, of course, in the Westminster election just a few weeks ago. These facts don't seem to have impinged upon the consciousness of Labour Members, and possibly Plaid Cymru Members, at all.
There was, I think, quite a palpable mood in the country to get on with the job of delivering on Brexit. That wasn't the only reason why Labour lost so many seats in that election, but it was undoubtedly a very significant part of it. The problem has been, for this institution, overwhelmingly populated by those who supported the 'remain' cause in the referendum, you have never been reconciled to the result of the referendum itself. And you've done everything you possibly can to throw spanners in the works and to try to delay, and possibly frustrate, and, through a campaign for a so-called people's vote, to reverse the result of the referendum in June 2016. Well, you've lost, and now it's time for you to recognise that you've lost. And if there are any constitutional outrages included in this Bill, the reason that that has come about is because of your intransigent opposition to what the people voted for three and a half years ago.
I don't have those worries that have been expressed by other Members in this debate, but I do think this is a highly exceptional case, as David Melding explained in the course of his speech. We're not going to have referenda of this constitutional import very often, if indeed ever again in this country. And as a result of the delays that have occurred in fulfilling that referendum result, there is now a pressing and overriding desire that we should deliver on what the people voted for.
We've heard speeches going over, once again, all the arguments that we've done to death in the course of the referendum campaign and over the last three and a half years. The argument about whether it's a good thing to leave the EU or not is over. The people have decided. But the policy of the Welsh Government is that we have Brexit in name only; they want to stay in the customs union, they want to stay in the single market. Well, by no stretch of the imagination could that be described as Brexit. The whole point of this, to go back to the former First Minister's point about parliamentary sovereignty, is to restore legislative power to the legislators, not just in Westminster, but, so long as the devolution settlement subsists, to legislators here in this place. I give way again, yes.
Na. Nid wyf yn credu fy mod i am dreulio llawer o amser yn dadlau faint o angylion sy'n gallu dawnsio ar ben pin. Mae'r mathau hyn o weithgareddau academaidd o flaen yr Aelod ar gyfer Pen-y-bont ar Ogwr; sedd a gollwyd, wrth gwrs, yn etholiad San Steffan ychydig wythnosau yn ôl. Nid yw'n ymddangos bod y ffeithiau hyn wedi taro ar ymwybyddiaeth Aelodau Llafur, ac Aelodau Plaid Cymru o bosibl, o gwbl.
Roedd hwyliau digon amlwg yn y wlad, rwy'n credu, i fwrw ymlaen â'r gwaith o gyflawni Brexit. Nid dyna'r unig reswm pam y collodd Llafur gynifer o seddi yn yr etholiad hwnnw, ond yn sicr yr oedd yn rhan arwyddocaol iawn ohono. Y broblem sydd wedi bod, ar gyfer y sefydliad hwn sydd wedi ei boblogi'n bennaf gan y rhai hynny a oedd yn cefnogi'r achos 'aros' yn y refferendwm, yw nad ydych chi erioed wedi derbyn canlyniad y refferendwm ei hun. Ac rydych chi wedi gwneud popeth o fewn eich gallu i darfu ar y broses a cheisio oedi, a rhwystro o bosibl, a thrwy ymgyrchu dros bleidlais y bobl honedig, i wrthdroi canlyniad y refferendwm ym mis Mehefin 2016. Wel, rydych chi wedi colli, a nawr mae'n bryd i chi gydnabod eich bod wedi colli. Ac os oes unrhyw warth cyfansoddiadol wedi ei gynnwys yn y Bil hwn, y rheswm dros hynny yw oherwydd eich gwrthwynebiad di-ildio chi i'r hyn y pleidleisiodd y bobl drosto dair blynedd a hanner yn ôl.
Nid oes gen i y pryderon hynny y mae'r Aelodau eraill wedi eu mynegi yn y ddadl hon, ond rwyf yn credu bod hwn yn achos hynod eithriadol, fel yr eglurodd David Melding yn ystod ei araith. Nid ydym yn mynd i gael refferenda o'r pwys cyfansoddiadol hwn yn aml iawn, os yn wir byth eto yn y wlad hon. Ac o ganlyniad i'r oedi sydd wedi digwydd wrth gyflawni canlyniad y refferendwm hwnnw, mae awydd dybryd a hollbwysig erbyn hyn y dylem ni gyflawni'r hyn yr oedd y bobl wedi pleidleisio drosto.
Rydym ni wedi clywed areithiau drosodd a throsodd, unwaith eto, yn trafod yr holl ddadleuon yr ydym ni wedi eu clywed hyd ddiflastod yn ystod ymgyrch y refferendwm a thros y tair blynedd a hanner diwethaf. Mae'r ddadl ynghylch a yw'n beth da i adael yr UE ai peidio wedi dod i ben. Mae'r bobl wedi penderfynu. Ond polisi Llywodraeth Cymru yw ein bod yn cyflawni Brexit mewn enw yn unig; maen nhw eisiau aros yn yr undeb tollau, maen nhw eisiau aros yn y farchnad sengl. Wel, ni ellir disgrifio hwnnw fel Brexit mewn unrhyw ffordd. Holl bwynt hyn, i ddychwelyd at bwynt y cyn Brif Weinidog ynghylch sofraniaeth seneddol, yw adfer pŵer deddfwriaethol i'r deddfwyr, nid yn unig yn San Steffan, ond, cyhyd ag y mae'r setliad datganoli yn bodoli, i ddeddfwyr yma yn hyn lle hwn. Rwy'n ildio eto, ydw.
I do thank the Member for taking a second intervention. I accept his point about accepting the result of the referendum in 2016. Will he then accept the result of the referendums in 1997 and 2011?
Diolch i'r Aelod am dderbyn ail ymyriad. Rwy'n derbyn ei bwynt ynglŷn â derbyn canlyniad y refferendwm yn 2016. A wnaiff ef wedyn dderbyn canlyniad y refferenda ym 1997 a 2011?
Well, we delivered on the results of the referenda in 1997 and 2011. And I'm perfectly happy to see the Labour Party commit itself to going back into the EU once we've left; what it did not have the moral right to do was to attempt to frustrate the result of the referendum before it had actually been delivered. It's a perfectly honourable role for other parties to say, 'We are better off inside the EU', and to campaign. I think it would be a brave step for them to take, and I hope, indeed, that they take it up, because that will, I think, help to consign them to the irrelevance which they have arrived at for the foreseeable future.
But this debate is not about workers' rights or any of the other ingredients of the referendum campaign. I don't want to see any rolling back on the rights of workers any more than any other Member does in this house. This is all about legislative competence. This is what democracy is all about. Nations, for good or ill, take decisions. Through elections, they elect Governments to introduce laws and to change laws. And if we're not going to have a sovereign Parliament in that respect, then, effectively, we haven't left the EU at all in those particulars.
So this, ultimately, is all about what kind of a country are we and what kind of a nation are we. What kind of electoral system to deliver on the democratic will of the people have we got? It's amazing that we have a nationalist party, so-called, in this place that doesn't actually believe in national independence as expressed through representative institutions; they'd much rather be governed from a technocratic elite that we don't elect and can't even name in most cases, based in Brussels.
This was a vote by the British people and the Welsh people for independence and the supremacy of their parliamentary institutions, including this one here in Cardiff. The fulfilment of what the people voted for three and a half years ago is an historic moment for this country, and I'm afraid the Labour Party, and Plaid Cymru in particular, have failed the people who have elected them.
Wel, fe wnaethom ni gyflawni canlyniadau'r refferenda ym 1997 a 2011. Ac rwy'n berffaith hapus i weld y Blaid Lafur yn ymrwymo i fynd yn ôl i'r UE pan fyddwn wedi gadael; yr hyn nad oedd ganddi'r hawl foesol i'w wneud oedd ceisio rhwystro canlyniad y refferendwm cyn iddo gael ei gyflawni mewn gwirionedd. Mae'n safbwynt gwbl anrhydeddus i bleidiau eraill ddweud, 'Rydym yn well ein byd y tu mewn i'r UE', ac i ymgyrchu. Rwy'n credu y byddai'n gam dewr iddyn nhw ei gymryd, ac rwy'n gobeithio, yn wir, y byddan nhw'n ei gymryd, oherwydd bydd hynny, rwy'n credu, yn helpu i gadarnhau eu bod mor amherthnasol ag y maen nhw ar hyn o bryd ar gyfer y dyfodol rhagweladwy.
Ond nid yw'r ddadl hon yn ymwneud â hawliau gweithwyr nac unrhyw elfen arall o gynhwysion ymgyrch y refferendwm. Nid wyf i'n awyddus i weld unrhyw gamu yn ôl ar hawliau gweithwyr yn fwy nag y mae unrhyw Aelod arall yn ei wneud yn y tŷ hwn. Mae hyn i gyd yn ymwneud â chymhwysedd deddfwriaethol. Dyma beth yw democratiaeth. Cenhedloedd, er da neu ddrwg, yn gwneud penderfyniadau. Trwy etholiadau, maen nhw'n ethol Llywodraethau i gyflwyno cyfreithiau ac i newid cyfreithiau. Ac os nad ydym ni'n mynd i gael Senedd sofran yn y cyswllt hwnnw, yna, i bob pwrpas, nid ydym ni wedi gadael yr UE o gwbl yn y manylion hynny.
Felly yn y pen draw, mae hyn yn ymwneud â pha fath o wlad yr ydym ni a pha fath o genedl yr ydym ni. Pa fath o system etholiadol i gyflawni ewyllys democrataidd y bobl sydd gennym ni? Mae'n rhyfeddol bod gennym ni blaid cenedlaetholwyr, fel y'i gelwir, yn y lle hwn nad yw'n credu mewn gwirionedd mewn annibyniaeth genedlaethol fel y mynegir drwy sefydliadau cynrychioliadol; byddai'n well o lawer ganddyn nhw gael eu llywodraethu gan elît technocrataidd nad ydym ni'n ei ethol ac nad ydym yn gallu ei enwi hyd yn oed yn y rhan fwyaf o achosion, wedi'i leoli ym Mrwsel.
Roedd hon yn bleidlais gan bobl Prydain a phobl Cymru dros annibyniaeth a goruchafiaeth eu sefydliadau seneddol, gan gynnwys hon yma yng Nghaerdydd. Mae cyflawni'r hyn y pleidleisiodd y bobl drosto dair blynedd a hanner yn ôl yn foment hanesyddol i'r wlad hon, ac mae arnaf ofn bod y Blaid Lafur, a Phlaid Cymru yn arbennig, wedi siomi'r bobl sydd wedi eu hethol.
Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol i ymateb i'r ddadl.
I call on the Counsel General to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. Gaf i ddiolch i bob Aelod sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl hon am eu cyfraniad ac am waith y pwyllgorau o dan gadeiryddiaeth David Rees a Mick Antoniw am eu hasesiadau o'r Bil?
Thank you, Llywydd. May I thank all Members who have participated in this debate? I'd also like to thank the committees chaired by David Rees and Mick Antoniw for their assessments of the Bill.
At the start of this debate, the First Minister said we would undoubtedly hear our opponents claim that the decision to recommend voting down the legislative consent motion was rooted in our objections to the withdrawal deal itself, and I'm glad that Mark Reckless and Neil Hamilton didn't disappoint in that regard in what must be an ongoing and, I think, increasingly desperate search for relevance that Mandy Jones, in giving us a countdown to Brexit, reminded us is thankfully now limited. But let me say quite honestly that these decisions are always important decisions for a Government that wants to see a more effective union.
For 20 years, we and successive UK Governments, actually, have tried hard to avoid a situation where the Sewel convention is breached, because though the Supreme Court has ruled it is not justiciable, it is, as Mick Antoniw in his contribution outlined, of huge significance. Conventions in an unwritten constitution should matter. It is convention that the sovereign does not refuse to sign Acts of Parliament duly passed by both Houses; no statute or court can't force her to do that. It's convention that the House of Lords does not seek to block legislation that has featured in a winning party's election manifesto.
So, we have obviously then thought long and hard before advising the Senedd to deny consent. Contrary to the argument of the leader of the opposition, this is not about blocking Brexit or sulking, because the general election has undoubtedly given the UK Government a mandate to negotiate a relationship with the EU based on the free trade agreement they've outlined. As our document on future negotiations and priorities for Wales sets out, though we don't think that is in the best interests of Wales, we accept that that is the starting point for the discussions, and we set out the direction that we feel they need to take.
Our objections to the Bill are based on what it threatens to do to the devolution settlement, and it is right for us to stand up for that settlement. As Alun Davies said in his contribution, 'The alternative doesn't sound like democracy to me', and I think he's right in that. I refute David Melding's argument that the reasons given are not matters of constitutional principle, and I would attach less weight perhaps than I would normally to his important contributions in this sort of debate, because I think he did fail to grapple with the point that Carwyn Jones made so eloquently about the emblematic impact of clause 38, which asserts a form of parliamentary sovereignty that we in this place should not be quick to support, because it fundamentally misunderstands the changed constitution of Wales and of the United Kingdom in a way that I hope Members in this Chamber would recognise.
At the centre of our argument is the fact that, under the Government of Wales Act, the UK Government can ultimately seek to compel this Senedd to put in place measures to implement international obligations that, effectively, we don't agree with and it can block the Senedd from legislating in a way that it believes right and which is otherwise within—
Ar ddechrau'r ddadl hon, dywedodd y Prif Weinidog y byddem ni'n sicr yn clywed ein gwrthwynebwyr yn honni bod y penderfyniad i argymell pleidleisio ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol wedi'i seilio ar ein gwrthwynebiad i'r cytundeb tynnu yn ôl ei hun, ac rwy'n falch na wnaeth Mark Reckless a Neil Hamilton ein siomi yn hynny o beth yn yr hyn sy'n gorfod bod yn ymgais parhaus ac, rwy'n meddwl, fwyfwy taer am berthnasedd fod Mandy Jones, wrth gyfri'r diwrnodau tan Brexit, yn ein hatgoffa ei bod yn gyfyngedig erbyn hyn diolch byth. Ond gadewch i mi ddweud yn gwbl onest bod y penderfyniadau hyn bob tro yn benderfyniadau pwysig i Lywodraeth sy'n dymuno gweld Undeb mwy effeithiol.
Am 20 mlynedd, rydym ni a Llywodraethau olynol y DU, mewn gwirionedd, wedi ymdrechu'n galed i osgoi sefyllfa lle y torrir cytundeb Sewel, oherwydd er bod y Goruchaf Lys wedi dyfarnu nad yw'n gyfiawnadwy, y mae, fel yr amlinellodd Mick Antoniw yn ei gyfraniad, ag arwyddocâd enfawr. Dylai confensiynau mewn cyfansoddiad heb ei ysgrifennu fod yn bwysig. Mae'n gonfensiwn nad yw'r sofran yn gwrthod llofnodi Deddfau Seneddol a gaiff eu pasio'n briodol gan y ddau Dŷ; ni all yr un statud na llys ei gorfodi i wneud hynny. Mae'n gonfensiwn nad yw Tŷ'r Arglwyddi yn ceisio rhwystro deddfwriaeth sydd wedi ymddangos mewn maniffesto etholiad y blaid fuddugol.
Felly, mae'n amlwg ein bod ni wedi meddwl yn hir ac yn galed cyn cynghori'r Senedd i wrthod cydsyniad. Yn groes i ddadl arweinydd yr wrthblaid, nid yw hyn yn ymwneud ag atal Brexit na phwdu, gan fod yr etholiad cyffredinol yn ddi-os wedi rhoi mandad i Lywodraeth y DU negodi perthynas â'r UE ar sail y cytundeb masnach rydd y maen nhw wedi ei amlinellu. Fel y mae ein dogfen ar negodiadau a blaenoriaethau i Gymru yn y dyfodol yn ei nodi, er nad ydym yn credu bod hynny er budd gorau Cymru, rydym yn derbyn mai dyna fan cychwyn y trafodaethau, ac rydym yn pennu'r cyfeiriad yr ydym ni o'r farn y mae angen iddyn nhw ei gymryd.
Mae ein gwrthwynebiad i'r Bil wedi ei seilio ar yr hyn y mae'n bygwth ei wneud i'r setliad datganoli, ac mae'n iawn i ni sefyll dros y setliad hwnnw. Fel y dywedodd Alun Davies yn ei gyfraniad, 'Nid yw'r dewis arall yn swnio fel democratiaeth i fi', ac rwy'n credu ei fod yn iawn yn hynny o beth. Rwy'n gwrthod dadl David Melding nad yw'r rhesymau a roddir yn faterion sy'n ymwneud ag egwyddor gyfansoddiadol, a byddwn i'n rhoi llai o bwys efallai ar ei gyfraniadau pwysig nag y byddwn i fel arfer yn ei wneud yn y math hwn o ddadl, oherwydd fy mod i'n credu ei fod wedi methu â mynd i'r afael â'r pwynt a wnaeth Carwyn Jones mor huawdl ynghylch effaith arwyddol cymal 38, sy'n honni rhyw fath o sofraniaeth seneddol na ddylem ni yn y lle hwn ei gefnogi yn rhwydd, oherwydd ei fod yn camddeall yn sylfaenol gyfansoddiad Cymru sydd wedi newid a'r Deyrnas Unedig mewn ffordd rwy'n gobeithio y byddai'r Aelodau yn y Siambr hon yn ei chydnabod.
Wrth wraidd ein dadl yw'r ffaith y gall Llywodraeth y DU, o dan Ddeddf Llywodraeth Cymru, geisio gorfodi'r Senedd hon yn y pen draw i roi mesurau ar waith i weithredu rhwymedigaethau rhyngwladol nad ydym ni, i bob pwrpas, yn cytuno â nhw ac a all rwystro'r Senedd rhag deddfu mewn ffordd sy'n iawn yn ei barn hi ac sydd fel arall o fewn—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes.
Gwnaf.
On this point that the UK state and the UK Government will take the role to enforce certain legal changes, of course, that replicates exactly the situation at the moment—that the EU has the right to direct our law in certain respects and we do accept that that's part of the constitutional arrangement.
Ar y pwynt hwn y bydd gwladwriaeth y DU a Llywodraeth y DU yn cymryd y swyddogaeth i orfodi rhai newidiadau cyfreithiol, wrth gwrs, mae hynny'n efelychu'r sefyllfa ar hyn o bryd—mae gan yr UE yr hawl i gyfarwyddo ein cyfraith ni mewn rhai ffyrdd ac rydym ni yn derbyn bod hynny yn rhan o'r trefniant cyfansoddiadol.
I'm not seeking to say it's not part of the constitutional arrangement. The very point I make is that the threat of using those powers has, to date, been theoretical, but the future relationship negotiations and the free trade negotiations with third countries are going to raise a huge number of issues that impact directly and vitally on devolved competences. These are choices that will affect the lives of people in Wales. What qualifications do we recognise or not recognise for our teachers and health workers? What limits are there to the financial support that we can give, including through the Development Bank of Wales? Can we continue to refuse to allow hormone-treated beef onto the market? As Lynne Neagle said in her contribution, can our young people continue to participate in Erasmus, which has played such a huge role in opening up Wales to the world and the world to Wales?
We've been clear with the UK Government that they have a choice. They can try to, wherever possible, agree with ourselves and the other devolved administrations' negotiating positions on these and many other issues that impact on our competences, in which case, we will support the agreed position and implement those agreements. I hope that in calling on Wales to play its full part in the stage ahead, Paul Davies will persuade his colleagues in Parliament to enable that to happen. He has failed to do that so far.
Alternatively, the UK could ignore our views, negotiate alone and then face a constitutional battle to compel us to implement an outcome that we may oppose and will have played no part in reaching. Unfortunately, despite the discussion about leverage in this debate, the Government has thus far given us no such assurance, despite, if I may say—and I echo the First Minister's words here—the admirable work from the House of Lords to encourage them to do that. Moreover, they've refused to rule out acting unilaterally to amend the Government of Wales Act, if that's necessary for them to deliver their assurances to Northern Ireland. Llywydd, if ever there was a case of robbing Peter to pay Paul in devolution terms, that is surely it.
So, our advice to the Senedd to vote against the motion is based squarely on defending devolution. Can I acknowledge Delyth Jewell's support for that proposition in her contribution and thank her for her scrutiny and challenge in her role as Brexit spokesman for Plaid? I note that unfortunately she failed to resist the opportunity to have a slightly partisan dig there, but I do thank her for the opportunities to work together on one or two of the issues that have arisen in the context of Brexit.
It's not a coincidence, Llywydd, that the Scottish Parliament and the Northern Ireland Assembly have come to the same view, and so the UK Government faces an unprecedented situation where it will potentially plough on with the Bill despite having failed to gain legislative consent from all three devolved legislatures. Faced by that situation, I would appeal to the UK Government to do two things: firstly, to make clear that they are not jettisoning the Sewel convention. I take some comfort from the Secretary of State's letter of yesterday that the First Minister quoted, and I hope now that those assurances will be repeated in Parliament. And secondly, to seriously consider its response to our legitimate demands for a role in the future negotiations. They have promised us an answer at the next JMC(EN), due very shortly, in Cardiff—let's see what that answer is.
Dydw i ddim yn ceisio dweud nad yw'n rhan o'r trefniant cyfansoddiadol. Yr union bwynt a wnaf yw y bu'r bygythiad o ddefnyddio'r pwerau hynny yn ddamcaniaethol, hyd yn hyn, ond mae'r negodiadau ar berthynas yn y dyfodol a'r negodiadau masnach rydd gyda thrydydd gwledydd yn mynd i esgor ar nifer enfawr o faterion sydd yn effeithio'n uniongyrchol ac yn allweddol ar gymwyseddau datganoledig. Mae'r rhain yn ddewisiadau a fydd yn effeithio ar fywydau pobl yng Nghymru. Pa gymwysterau ydym ni yn eu cydnabod neu ddim yn eu cydnabod ar gyfer ein hathrawon a'n gweithwyr iechyd? Pa derfynau sydd i'r cymorth ariannol y gallwn ni ei roi, gan gynnwys drwy Fanc Datblygu Cymru? A allwn ni barhau i wrthod caniatáu i gig eidion wedi'i drin â hormonau ddod i'r farchnad? Fel y dywedodd Lynne Neagle yn ei chyfraniad, a all ein pobl ifanc barhau i gymryd rhan yn y cynllun Erasmus, sydd wedi bod â rhan mor enfawr o ran agor Cymru i'r byd a'r byd i Gymru?
Rydym ni wedi bod yn glir gyda Llywodraeth y DU bod ganddynt ddewis. Gallant geisio, lle bynnag y bo'n bosib, gytuno â ni a safbwyntiau negodi'r gweinyddiaethau datganoledig eraill ar y rhain a llawer o faterion eraill sy'n effeithio ar ein cymwyseddau, ac os felly, byddwn yn cefnogi'r sefyllfa y cytunwyd arni ac yn rhoi'r cytundebau hynny ar waith. Gobeithio, wrth alw ar Gymru i gymryd rhan lawn yn y cyfnod sydd o'n blaenau, y bydd Paul Davies yn perswadio'i gyd-Aelodau yn y Senedd i alluogi hynny i ddigwydd. Mae wedi methu â gwneud hynny hyd yn hyn.
Fel arall, gallai'r DU anwybyddu ein safbwyntiau, trafod ar eu pen ein hunain ac yna wynebu brwydr gyfansoddiadol i'n gorfodi ni i weithredu canlyniad y gallem ni ei wrthwynebu ac na fyddwn ni wedi bod ag unrhyw ran yn penderfynu arno. Yn anffodus, er gwaethaf y drafodaeth ynglŷn â throsoledd yn y ddadl hon, nid yw'r Llywodraeth hyd yn hyn wedi rhoi unrhyw sicrwydd inni, er gwaethaf, os caf ddweud—ac ategaf eiriau'r Prif Weinidog yn y fan yma—y gwaith clodwiw gan Dŷ'r Arglwyddi i'w hannog i wneud hynny. At hynny, maent wedi gwrthod diystyru gweithredu ar eu pen eu hunain i ddiwygio Deddf Llywodraeth Cymru, os yw hynny'n angenrheidiol iddynt roi eu sicrwydd i Ogledd Iwerddon. Llywydd, os bu achos erioed o ddwyn gan y naill i dalu'r llall o ran datganoli, dyna, yn sicr, yw hynny.
Felly, mae ein cyngor i'r Senedd i bleidleisio yn erbyn y cynnig yn seiliedig yn llwyr ar amddiffyn datganoli. A gaf i gydnabod cefnogaeth Delyth Jewell i'r cynnig hwnnw yn ei chyfraniad a diolch iddi am ei gwaith yn craffu a herio yn ei swyddogaeth yn llefarydd Plaid Cymru ar Brexit? Sylwaf ei bod yn anffodus wedi methu â gwrthod y cyfle i daflu ensyniadau pleidiol braidd gynnau, ond rwyf yn diolch iddi am y cyfleoedd i gydweithio ar un neu ddau o'r materion sydd wedi codi yng nghyd-destun Brexit.
Nid cyd-ddigwyddiad, Llywydd, yw bod Senedd yr Alban a Chynulliad Gogledd Iwerddon wedi dod i'r un farn, ac felly mae Llywodraeth y DU yn wynebu sefyllfa na welwyd ei thebyg o'r blaen lle y bydd hi o bosib yn bwrw ymlaen â'r Bil er iddi fethu â chael cydsyniad deddfwriaethol gan y tair deddfwrfa ddatganoledig. Yn wyneb y sefyllfa honno, byddwn yn apelio ar Lywodraeth y DU i wneud dau beth: yn gyntaf, i'w gwneud hi'n glir nad yw hi'n diystyru confensiwn Sewel. Caf fy nghysuro gan lythyr yr Ysgrifennydd Gwladol ddoe a ddyfynnodd y Prif Weinidog, a gobeithiaf nawr y caiff y sicrwydd hwnnw ei ailadrodd yn y Senedd. Ac yn ail, i ystyried o ddifrif ei hymateb i'n gofynion dilys am ran yn nhrafodaethau'r dyfodol. Maent wedi addo rhoi ateb inni yng nghyfarfod nesaf Cyd-bwyllgor y Gweinidogion (Negodiadau’r UE), a gynhelir yn fuan iawn, yng Nghaerdydd—gadewch inni weld beth yw'r ateb hwnnw.
Bydd y bleidlais ar y cynnig yma yn digwydd nawr, yn unol â Rheol Sefydlog 11.15(i), oni bai bod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch. Os na, dwi'n symud i bleidlais ar y mater yma. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid, 15, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i wrthod.
The vote on this motion will be taken now, in accordance with Standing Order 11.15(i). Unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed directly to the vote on this motion. Open the vote. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 35 against. Therefore, the motion is not agreed.
NDM7232 - Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cytundeb Ymadael): O blaid: 15, Yn erbyn: 35, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y cynnig
NDM7232 - LCM on the European Union (Withdrawal Agreement) Bill: For: 15, Against: 35, Abstain: 0
Motion has been rejected
Mae'r Senedd nawr, felly, wedi cytuno i beidio â rhoi cydsyniad i Fil cytundeb ymadael Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol. Bydd y penderfyniad yma yn cael ei gyfathrebu ar frys i'r ddau Senedd-dŷ San Steffan i'w ystyried yn ofalus fel rhan o'u trafodaethau.
The Senedd has agreed not to give its consent to the UK Government's withdrawal agreement Bill. This decision will be communicated urgently to both Houses of Parliament so that they can take it into account as part of their deliberations.
Yr eitem nesaf o'n busnes ni'r prynhawn yma yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y wybodaeth ddiweddaraf am wasanaethau mamolaeth ac ymyrraeth wedi'i thargedu ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg. Galwaf ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Vaughan Gething.
The next item of business this afternoon is a statement by the Minister for Health and Social Services: update on maternity services and targeted intervention at Cwm Taf Morgannwg University Health Board. I call on the Minister to make the statement—Vaughan Gething.
Diolch, Llywydd. Further to my written statement yesterday, I wanted to take the opportunity to update Members on the range of actions underway to secure and sustain improvements both in maternity services and the wider quality and governance arrangements across Cwm Taf Morgannwg University Health Board.
Yesterday, I published a second update from the independent maternity services oversight panel. I'm sure that, across the Chamber, we'll be encouraged by the overall assessment provided by the independent panel that there has been good progress in implementing the recommendations made by the royal colleges following their review of maternity services that I ordered and reported last year.
Importantly, and in the words of the independent panel members, they are now cautiously optimistic that longer term, sustainable improvements will be achieved. The panel has assessed evidence that has provided them with reasonable assurance that a further 25 recommendations have been delivered since they last reported. This includes: improvements in both the quality and uptake of training for both medical and midwifery staff, underpinned by robust plans for continued delivery; having a comprehensive clinical governance framework in place that is resulting in improvements in clinical practice; improvements in the reporting, investigation and learning from serious incidents; and, very importantly, confirmation that the midwifery staffing levels, which the health board has been working to over the past nine months, are now in line with Birthrate Plus recommended levels.
The panel will revisit these and other areas periodically over the next six to 12 months to ensure that they're embedded in practice and improvements are therefore sustained, whilst also assessing progress against the outstanding recommendations.
Whilst I am encouraged to see these improvements in the safety and quality of clinical care, I'm particularly pleased by the positive feedback about the experience of care being reported by women and families who currently use services. In addition to the health boards' processes for capturing real-time experience, this feedback is also corroborated by findings from community health council visits over recent months. Furthermore, the recent inspection report from Healthcare Inspectorate Wales found that care was being provided in a safe and effective manner at the Tirion birth centre, which a midwifery-led unit at the Royal Glamorgan Hospital.
However, as the panel has made clear, there remains much more to do to build on this progress. I confirmed in my written statement yesterday that an important component of the panel's role is to undertake a programme of clinical reviews looking at the quality of care previously provided. This is important to ensure that all possible learning is identified and acted upon, but equally, to try to answer any outstanding questions that women and families may have about their care.
I'm grateful to the panel for the extensive work that has been undertaken to develop a robust and thorough process, supported by a large team of independent, experienced clinical reviewers who have now been recruited. They are and I am determined that women and families will be at the centre of this work and will be supported to be involved if that is their wish. Additional advocacy support is also being provided by the community health council to assist with this.
I was pleased to have the opportunity to meet with women and families last week, alongside the panel. Listening first-hand to their experience is always difficult, but it is essential to understand how we ensure sustainable improvements in the provision of high-quality, women-and-family centred services.
Before Christmas, I also met with staff at both Prince Charles and Royal Glamorgan hospitals. They told me that they now felt that there was more coherence and credibility to the leadership and delivery of their service. I got a real sense of commitment, ownership and pride once more in the improvements that they were seeking to sustain and build upon. This, without doubt, has been a very difficult time for staff, and I want to thank them for what that they have achieved in a short period of time, and that has been clearly recognised by the independent panel.
Much of the learning from maternity services is now helping to shape wider organisational improvements. Since my last statement in October, Members will be aware that Healthcare Inspectorate Wales and the Wales Audit Office have published their joint review of quality governance arrangements. This highlighted a number of fundamental weaknesses in those arrangements, and the report makes wide-ranging recommendations to address them. However, I was also encouraged that they confirmed that the organisation's new leadership had fully recognised the challenges, the need for change and that much of that work is already well under way. This includes making changes to ensure their governance processes are robust, open and transparent, with clear lines of accountability and escalation when concerns arise.
There are a number of work streams under way to engage staff to address the concerns that have been raised around the culture within the organisation, together with those actions needed to rebuild patient, public and stakeholder confidence and trust. I particularly expect rapid and sustainable improvements to be made in how the organisation responds to patient concerns and complaints. This is essential to drive learning and improvement as well as being recognised as an organisation that is open and transparent in all that it does.
The various reviews that have now taken place and have reported over past months have provided a comprehensive picture and diagnostic of changes that are needed. That includes ways of working and the underpinning values and behaviours that are expected to ensure the quality and standards of care that everyone has a right to expect. I'm confident that the board fully recognises the seriousness of the issues and the scale of the challenge that they still face in achieving sustainable change and improvement, and they are considerable.
As I set out in my written statement last week on NHS escalation and intervention, the current levels of escalation remain in place across all NHS organisations. So, in Cwm Taf, maternity services remain in special measures and Cwm Taf Morgannwg remains in targeted intervention.
There are now clear improvement plans developing to respond to the range of changes required. My officials will continue to work closely with the health board to ensure they are both supported and challenged to deliver those improvements. Many can and must be achieved at pace, while others will take longer to achieve and embed to ensure sustainable improvement. I will of course keep Members updated on progress.
Diolch, Llywydd. Yn sgîl fy natganiad ysgrifenedig ddoe, roeddwn eisiau achub ar y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am yr amrywiaeth o gamau sydd ar y gweill i sicrhau a chynnal gwelliannau mewn gwasanaethau mamolaeth a'r trefniadau ansawdd a llywodraethu ehangach ledled Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg.
Ddoe, cyhoeddais ail ddiweddariad gan y panel trosolwg annibynnol ar wasanaethau mamolaeth. Rwy'n siŵr ein bod ni, ym mhob rhan o'r siambr, yn llawenhau o weld yn yr asesiad cyffredinol a ddarparwyd gan y panel annibynnol fod cynnydd da wedi'i wneud o ran gweithredu'r argymhellion a wnaed gan y colegau brenhinol yn dilyn eu hadolygiad o wasanaethau mamolaeth y gofynnais amdano ac yr adroddais yn ei gylch y llynedd.
Yr hyn sy'n bwysig, ac yng ngeiriau aelodau annibynnol y panel, maent yn lled-gadarnhaol nawr y llwyddir i sicrhau gwelliannau cynaliadwy yn y tymor hwy. Mae'r panel wedi asesu tystiolaeth sydd wedi rhoi sicrwydd rhesymol iddynt fod 25 o argymhellion pellach wedi'u cyflawni ers yr adroddiad diwethaf. Mae hyn yn cynnwys: gwella ansawdd hyfforddiant ar gyfer staff meddygol a bydwreigiaeth a chynyddu'r niferoedd sy'n elwa arno, yn seiliedig ar gynlluniau cadarn i barhau i ddarparu gwasanaethau; bod â fframwaith llywodraethu clinigol cynhwysfawr ar waith sy'n arwain at welliannau mewn arferion clinigol; gwelliannau o ran adrodd, ymchwilio a dysgu o ddigwyddiadau difrifol; ac, yn bwysig iawn, cadarnhad bod y lefelau staffio ym maes bydwreigiaeth yn y bwrdd iechyd dros y naw mis diwethaf, bellach yn unol â'r lefelau a argymhellir gan Birthrate Plus.
Bydd y panel yn ailymweld â'r rhain a meysydd eraill o bryd i'w gilydd dros y chwech i 12 mis nesaf i sicrhau eu bod yn effeithio ar arferion a bod gwelliannau felly'n parhau, gan hefyd asesu cynnydd yn unol â'r argymhellion sy'n weddill.
Er mai testun calondid imi yw gweld y gwelliannau hyn o ran diogelwch ac ansawdd gofal clinigol, rwy'n arbennig o falch o'r adborth cadarnhaol am y profiad o ofal a geir gan fenywod a theuluoedd sy'n defnyddio gwasanaethau ar hyn o bryd. Yn ogystal â phrosesau'r byrddau iechyd ar gyfer cofnodi profiadau pobl wrth iddynt eu cael, caiff yr adborth hwn hefyd ei ategu gan ganfyddiadau ymweliadau'r cynghorau iechyd cymuned dros y misoedd diwethaf. At hynny, canfu adroddiad arolygu diweddar Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru fod gofal yn cael ei ddarparu mewn modd diogel ac effeithiol yng nghanolfan eni Tirion, sy'n uned dan arweiniad bydwragedd yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg.
Fodd bynnag, fel y mae'r panel wedi'i wneud yn glir, mae llawer mwy i'w wneud eto i adeiladu ar y cynnydd hwn. Cadarnheais yn fy natganiad ysgrifenedig ddoe mai un o elfennau pwysig swyddogaeth y panel yw cynnal rhaglen o adolygiadau clinigol sy'n edrych ar ansawdd y gofal a ddarparwyd yn flaenorol. Mae hyn yn bwysig er mwyn sicrhau y nodir pob agwedd bosib ar ddysgu ac y gweithredir arnynt, ond yn yr un modd, i geisio ateb unrhyw gwestiynau gan fenywod a theuluoedd am eu gofal sydd heb eu hateb eto.
Rwy'n ddiolchgar i'r panel am y gwaith helaeth sydd wedi'i wneud i ddatblygu proses gadarn a thrylwyr, a gefnogir gan dîm mawr o adolygwyr clinigol profiadol, annibynnol sydd bellach wedi'u recriwtio. Maen nhw ac rwyf i yn benderfynol y bydd menywod a theuluoedd wrth wraidd y gwaith hwn ac y byddant yn cael cymorth i gymryd rhan os dymunant. Mae'r cyngor iechyd cymuned hefyd yn darparu cymorth eirioli ychwanegol i helpu gyda hyn.
Roeddwn yn falch o gael y cyfle i gyfarfod â menywod a theuluoedd yr wythnos diwethaf, ochr yn ochr â'r panel. Mae gwrando'n uniongyrchol ar eu profiad bob amser yn anodd, ond mae'n hanfodol deall sut yr ydym ni'n sicrhau gwelliannau cynaliadwy wrth ddarparu gwasanaethau o ansawdd uchel sy'n canolbwyntio ar fenywod a theuluoedd.
Cyn y Nadolig, cyfarfûm hefyd â staff yn ysbyty'r Tywysog Siarl ac Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Dywedwyd wrthyf eu bod bellach yn teimlo bod mwy o gydlyniant a hygrededd yn bodoli o ran arwain a darparu eu gwasanaeth. Cefais ymdeimlad gwirioneddol o ymrwymiad, perchenogaeth a balchder unwaith yn rhagor yn y gwelliannau yr oeddent yn ceisio eu cynnal ac adeiladu arnynt. Mae hyn, heb os, wedi bod yn gyfnod anodd iawn i staff, ac rwyf eisiau diolch iddynt am yr hyn y maent wedi'i gyflawni mewn cyfnod byr o amser, ac mae hynny wedi ei gydnabod yn glir gan y panel annibynnol.
Mae llawer o'r hyn a ddysgwyd o wasanaethau mamolaeth bellach yn helpu i lywio gwelliannau sefydliadol ehangach. Ers fy natganiad diwethaf ym mis Hydref, bydd Aelodau'n ymwybodol bod Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru wedi cyhoeddi eu cydadolygiad o drefniadau llywodraethu ansawdd. Amlygodd hyn nifer o wendidau sylfaenol yn y trefniadau hynny, ac mae'r adroddiad yn gwneud argymhellion eang eu cwmpas i fynd i'r afael â nhw. Fodd bynnag, cefais fy nghalonogi hefyd gan y ffaith eu bod yn cadarnhau bod arweinyddiaeth newydd y sefydliad wedi llwyr gydnabod yr heriau, yr angen am newid a bod llawer o'r gwaith hwnnw eisoes yn mynd rhagddo. Mae hyn yn cynnwys gwneud newidiadau er mwyn sicrhau bod eu prosesau llywodraethu yn gadarn, yn agored ac yn dryloyw, gyda llinellau uwchgyfeirio a llinellau atebolrwydd clir pan fydd pryderon yn codi.
Mae nifer o ffrydiau gwaith ar y gweill i ymgysylltu â staff i fynd i'r afael â'r pryderon a godwyd ynghylch y diwylliant o fewn y sefydliad, ynghyd â'r camau gweithredu hynny sydd eu hangen i ailennyn ffydd ac ymddiriedaeth cleifion, y cyhoedd a rhanddeiliaid. Disgwyliaf yn arbennig weld gwelliannau cyflym a chynaliadwy yn y modd y mae'r sefydliad yn ymateb i bryderon a chwynion cleifion. Mae hyn yn hanfodol er mwyn ysgogi dysgu a gwella yn ogystal ag er mwyn i'r sefydliad gael ei gydnabod fel sefydliad sy'n agored ac yn dryloyw ym mhob peth a wna.
Mae'r gwahanol adolygiadau sydd wedi'u cynnal erbyn hyn ac sydd wedi adrodd yn ôl dros y misoedd diwethaf wedi rhoi darlun cynhwysfawr a disgrifiad o'r newidiadau sydd eu hangen. Mae hynny'n cynnwys ffyrdd o weithio a'r gwerthoedd a'r arferion sylfaenol y disgwylir iddynt sicrhau ansawdd a safonau gofal y mae gan bawb yr hawl i'w disgwyl. Rwy'n ffyddiog bod y bwrdd yn llwyr gydnabod difrifoldeb y materion a maint yr her sy'n eu hwynebu o hyd o ran sicrhau newid a gwelliant cynaliadwy, ac maent yn sylweddol.
Fel y dywedais yn fy natganiad ysgrifenedig yr wythnos diwethaf ar uwchgyfeirio ac ymyrryd yn y GIG, mae'r lefelau uwchgyfeirio presennol yn parhau ar draws holl sefydliadau'r GIG. Felly, yng Nghwm Taf, mae gwasanaethau mamolaeth yn parhau mewn mesurau arbennig ac mae Cwm Taf Morgannwg yn parhau i fod yn destun ymyrraeth wedi'i thargedu.
Erbyn hyn mae cynlluniau gwella clir yn datblygu i ymateb i'r ystod o newidiadau sydd eu hangen. Bydd fy swyddogion yn parhau i weithio'n agos gyda'r bwrdd iechyd i sicrhau y cânt eu cefnogi a'u herio i gyflawni'r gwelliannau hynny. Mae'n bosib ac yn angenrheidiol cyflawni llawer yn gyflym, tra bydd eraill yn cymryd mwy o amser i'w cyflawni ac i ymwreiddio er mwyn sicrhau gwelliant cynaliadwy. Wrth gwrs, byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y cynnydd.
Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer took the Chair.
I'm very grateful, Minister, for the briefings that have been provided on this report, although I think that we must remember—and, once again, I wish to extend my deepest, deepest sympathies to all of those affected—the distress at the failings the maternity services in Cwm Taf have brought to many, many parents and at a time when it should have been one of the most joyful times of their lives. I must admit, I've also been surprised to read headlines in the media following publication of the update that said it had made significant progress, because my reading of this is that the panel are cautiously optimistic, and that's where I think we really need to set our expectations.
I do want to pay tribute to the work of the independent maternity services oversight panel. They've used their experience to help drive change in this health board. Can I also, Minister, take this opportunity to praise the hardworking front-line staff who must have found the criticism and failings of maternity services at this health board very upsetting and demoralising? I hope that the positives from this report demonstrate that a corner has been turned and that maternity services and, indeed, the whole of the health board are now all pulling in the right direction and that there is a real review going on throughout not just the maternity services but elsewhere in the board.
I was very pleased to hear that staffing levels are now at an appropriate level and that twice-weekly patient advice and liaison service surveys have been consistently positive. It was also very reassuring, Deputy Presiding Officer, to hear of the positive feedback following the CHC's unannounced visits and the positive reports from HIW as to the Tirion Birth Centre at the Royal Glamorgan. I do, however, reserve judgment on how much things have changed until we get to hear of the report that is due at the end of this month on the maternity unit at Prince Charles itself.
There do remain areas of concern, especially relating to that pace of change and the speed of response to requests for information provided to the panel, so I just have a few questions here, Minister. I understand that the panel have only been able to sign off 25 out of the 79 actions they requested that the board should complete. Some of these actions that remain unapproved include improvements in training, clinical governance and clinical audits. Are you satisfied with the pace of progress, and what time frames do you have in mind to get the rest of these actions approved?
I remain concerned to read, Minister, that there is still a need for more pace and better administrative discipline in the way that the change process is being managed by the health board. Specifically that there has not been as much progress on the integrated performance assessment and assurance framework, which enables long-term improvement in outcomes to be monitored and assessed. This has been requested to be achieved by December, but it's been put back to April. I would have thought that this was actually key to driving that change through and I wonder if you can tell us what assurances you can give us that that April deadline will be achieved, having been delayed once already.
The panel also noted that there was still work to be done to develop the maternity improvement plan into a responsible plan with clear milestones, targets and deliverables. Again, Minister, I find it concerning that this is not yet in play and the absence of it, I would suggest to you, gives off some really mixed messages. Because having that maternity improvement plan when this whole issue is about the delivery of maternity services would be key. We need to rebuild trust in the system. We need to ensure that families feel confident going forward. I would like it if you could give us an update on when you would expect that to happen.
The handling of complaints and concerns remains inconsistent. There are still significant challenges in terms of addressing that historical backlog of complaints and it's simply not good enough. This should have been a matter of priority to help grieving parents move forward. Because we all know when we have constituents come to see us about any issue where they think there's been a miscarriage of justice, that it's very hard to move on. And these parents are stuck in a time warp. I understood from a news article yesterday that there was a mother who lost her premature baby in 2015. The health board agreed they'd breached their duty of care, but she is yet to receive an apology from the board. I think we really need to move forward at pace on this.
There have been gaps in capacity and capability within the improvement team. For example, they had to defer the implementation of the clinical review programme by one month because the panel was not confident that the health board had the necessary arrangements in place to support and ensure that the needs of women and families could be met. So, could you please give us an update on whether or not you believe that the improvement team is now fit for purpose and can deliver this?
Finally, Minister, I do accept that welcome changes have been made, but there are still fundamental issues, issues that permeate the whole of the health board. We have seen small cracks and larger cracks, perhaps, even, arise in other areas. Many of the key personnel have changed and I welcome this. I accept that replacements take time to settle in, get their feet under the table and pick up and move forward. But are you confident—really confident—that the new-shape board, with the chair who oversaw some of the stuff that happened previously, are in the right place and that we've got the right personnel at a really senior level to now drive this forward? Because we need to be able to close the chapter on this really sad chapter in NHS delivery of care to mothers and families.
Rwy'n ddiolchgar iawn, Gweinidog, am y sesiynau briffio sydd wedi'u darparu ar yr adroddiad hwn, er fy mod yn credu bod yn rhaid i ni gofio—ac, unwaith eto, hoffwn estyn fy nghydymdeimlad dwysaf a chywiraf i bawb yr effeithir arnynt—y loes ynghylch y diffygion y mae gwasanaethau mamolaeth yng Nghwm Taf wedi ei beri i lawer iawn, iawn o rieni ac ar adeg a ddylai fod yn un o'r adegau mwyaf llawen yn eu bywydau. Mae'n rhaid i mi gyfaddef, rwyf hefyd wedi synnu o ddarllen penawdau yn y cyfryngau yn dilyn cyhoeddi'r diweddariad oedd yn dweud ei fod wedi gwneud cynnydd sylweddol, oherwydd fy nealltwriaeth i o hynny hyn yw bod y panel yn lled-gadarnhaol, a dyna rwy'n credu dylai fod yn sylfaen i'n disgwyliadau.
Rwyf eisiau talu teyrnged i waith y panel trosolwg annibynnol ar wasanaethau mamolaeth. Maen nhw wedi defnyddio'u profiad i helpu i ysgogi newid yn y bwrdd iechyd hwn. A gaf i hefyd, Gweinidog, fanteisio ar y cyfle hwn i ganmol y staff rheng flaen diwyd y mae'n rhaid eu bod wedi teimlo loes calon a digalondid mawr oherwydd methiannau gwasanaethau mamolaeth yn y bwrdd iechyd hwn a'r beirniadu a fu arnynt? Gobeithiaf fod agweddau cadarnhaol yr adroddiad hwn yn dangos bod pethau'n dechrau gwella a bod gwasanaethau mamolaeth ac, yn wir, y bwrdd iechyd cyfan bellach yn gwneud cynnydd a bod adolygiad gwirioneddol yn cael ei gynnal nid yn unig ym mhob agwedd ar y gwasanaethau mamolaeth ond mewn mannau eraill yn y bwrdd.
Roeddwn yn falch iawn o glywed bod y lefel staffio bellach ar raddfa briodol a bod arolygon ddwywaith yr wythnos o wasanaethau cyngor a chyswllt â chleifion wedi bod yn gyson gadarnhaol. Roedd hi hefyd yn galonogol iawn, Dirprwy Lywydd, clywed am yr adborth cadarnhaol yn dilyn ymweliadau dirybudd y cyngor iechyd cymuned a'r adroddiadau cadarnhaol gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ynglŷn â Chanolfan Eni Tirion yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Rwyf, fodd bynnag, yn gochel rhag barnu faint y mae pethau wedi newid nes inni glywed am yr adroddiad sydd i'w gyhoeddi ddiwedd y mis hwn am yr uned famolaeth yn Ysbyty y Tywysog Siarl ei hun.
Mae meysydd sy'n peri pryder o hyd, yn enwedig mewn cysylltiad â chyflymder y newid a chyflymder yr ymateb i geisiadau am wybodaeth a ddarperir i'r panel, felly, mae gennyf ambell gwestiwn yn y fan yma, Gweinidog. Deallaf nad yw'r panel ond wedi gallu cymeradwyo 25 o'r 79 cam gweithredu y gwnaethant gais i'r bwrdd eu cwblhau. Mae rhai o'r camau gweithredu hyn sy'n parhau heb eu cymeradwyo yn cynnwys gwelliannau mewn hyfforddiant, llywodraethu clinigol ac archwiliadau clinigol. Ydych chi'n fodlon â chyflymder y cynnydd, a pha amserlenni sydd gennych chi mewn golwg i gymeradwyo gweddill y camau hyn?
Rwy'n dal yn bryderus o ddarllen, Gweinidog, fod angen cyflymu pethau a gwell disgyblaeth weinyddol o hyd yn y ffordd y caiff y broses newid ei rheoli gan y bwrdd iechyd. Yn benodol, ni fu cymaint o gynnydd yn y fframwaith sicrwydd na chyda'r asesiad perfformiad integredig, sy'n fodd o fonitro ac asesu gwelliant hirdymor mewn canlyniadau. Gofynnwyd am gyflawni hyn erbyn mis Rhagfyr, ond mae wedi cael ei ohirio i fis Ebrill. Byddwn wedi meddwl bod hyn yn allweddol mewn gwirionedd i gyflawni'r newid hwnnw; tybed a wnewch chi ddweud wrthym ni pa sicrwydd y gallwch ei roi inni y caiff y terfyn amser hwnnw ei gyflawni, ar ôl cael ei ohirio unwaith yn barod.
Dywedodd y panel hefyd fod gwaith i'w wneud o hyd i ddatblygu'r cynllun gwella gwasanaethau mamolaeth yn gynllun cyfrifol gyda cherrig milltir, targedau a chanlyniadau clir. Unwaith eto, Gweinidog, mae'n peri pryder imi nad yw hyn ar waith eto ac mae'r ffaith nad yw'n bod, byddwn yn awgrymu i chi, yn rhoi negeseuon cymysg iawn. Gan y byddai cael y cynllun gwella gwasanaethau mamolaeth hwnnw pan fo'r holl fater hwn yn ymwneud â darparu gwasanaethau mamolaeth yn allweddol. Mae angen inni ailennyn ymddiriedaeth yn y system. Mae angen i ni sicrhau bod teuluoedd yn teimlo'n ffyddiog yn y dyfodol. Hoffwn pe baech chi'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynghylch pryd yr ydych chi'n disgwyl i hynny ddigwydd.
Mae'r dull o ymdrin â chwynion a phryderon yn parhau'n anghyson. Mae heriau sylweddol o hyd o ran mynd i'r afael â'r ôl-groniad hanesyddol o gwynion ac nid yw'n ddigon da. Dylai hyn fod wedi bod yn fater o flaenoriaeth i helpu rhieni sy'n galaru i symud ymlaen. Oherwydd rydym ni i gyd yn gwybod pan ddaw etholwyr i'n gweld ni am unrhyw fater pryd byddant yn credu y bu camweinyddiad cyfiawnder, ei bod hi'n anodd iawn symud ymlaen. Ac ni all y rhieni hyn wneud hynny. Deallais o ddarllen erthygl newyddion ddoe fod mam wedi colli ei baban cynamserol yn 2015. Cytunodd y bwrdd iechyd eu bod wedi torri eu dyletswydd gofal, ond nid yw hi eto wedi cael ymddiheuriad gan y bwrdd. Rwy'n credu bod gwir angen i ni wneud cynnydd cyflym yn hyn o beth.
Bu bylchau o ran capasiti a gallu o fewn y tîm gwella. Er enghraifft, bu'n rhaid iddynt ohirio'r broses o weithredu'r rhaglen adolygiadau clinigol o un mis gan nad oedd y panel yn ffyddiog bod gan y bwrdd iechyd y trefniadau angenrheidiol ar waith i gefnogi a sicrhau y gellid diwallu anghenion menywod a theuluoedd. Felly, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynghylch a ydych chi'n credu bod y tîm gwella bellach yn addas at y diben ac a all gyflawni hyn?
Yn olaf, Gweinidog, rwyf yn derbyn bod newidiadau derbyniol wedi'u gwneud, ond mae problemau sylfaenol o hyd, sef materion sy'n treiddio drwy'r holl fwrdd iechyd. Gwelsom ddiffygion bach a diffygion mwy, efallai, hyd yn oed, mewn meysydd eraill. Mae llawer o'r personél allweddol wedi newid ac rwy'n croesawu hyn. Rwy'n derbyn bod angen amser i staff newydd ymgartrefu, ymgynefino, bwrw iddi a symud ymlaen. Ond a ydych chi'n ffyddiog—yn wirioneddol ffyddiog—fod y bwrdd newydd, gyda'r Cadeirydd a fu'n goruchwylio rhai o'r pethau a ddigwyddodd o'r blaen, mewn sefyllfa briodol, a bod gennym y personél cywir mewn swyddi dylanwadol iawn i gael y maen hwn i'r wal nawr? Oherwydd mae angen i ni allu cau pen y mwdl ar y bennod drist iawn hon o ran darparu gofal i famau a theuluoedd yn y GIG.
Thank you for the list of questions. I want to start with the point about the impact on families. In terms of meeting families it's hard to understate the impact on those families, not at a single point in time, and different people are on different points in their progress, in either being able to move on or not. Of course, different people with differing responsibilities. It's one of the real and significant difficulties that we face, not just as representatives, but of course in terms of the service and indeed the improvement action that we're taking around it. But that's definitely been added to by the direct engagement with families and that's one of the most encouraging things, I think, about the improvement action taken to date, that it's proactively looking for more feedback from people using the service in the here and now, as well as the engagement of families who have come forward and a number of whom will now go through the clinical review process at various points in time.
It's been useful, I think, with the two events that have taken place, one in Merthyr and one in Llantrisant, to actually ask women to come forward to explain their own views on recent practice too. So, I think those are encouraging. I, too, look forward to seeing the HIW report on their recent visit to Prince Charles, as well, to provide that level of assurance and honesty about the level of progress being made.
On that, your point about the way that this has been reported—well, of course, I'm not in charge of the way that other people report it, but what the panel themselves said was that there has been good progress and that they are now cautiously optimistic about the future, and that's the point. So, there isn't a clean bill of health saying that everything is fine and that no further work is needed, and, equally, part of the optimism is when it comes to progress that has been made, but, equally, some of the caution is about the fact that you need to see some of those points sustained. So, on a number of your questions about both the progress against the royal college review recommendations, on the pace of progress that's commented on in the report on page 35, as well as, then, page 37 and 36, about the maternity improvement plan. And there's something about the honesty of how fast the health board has moved and, equally, where there has been progress, about wanting to see that becoming genuinely sustained and embedded. So, the panel themselves have said that whilst they recognise that a number of recommendations have been delivered, that's why they want to come back themselves to look in the next six to 12 months to make sure they're still there. And on some of them, they recognise they are a work in progress.
So, on one of your questions about the pace of that progress, the honest answer is both 'yes' and 'no'. Yes, I'm satisfied they're making progress and they're doing it at a pace that is as quick as possible. However, I'm not particularly satisfied in that I would always want them to be able to move faster, but I have to balance the sort of demand that I push into the system, as it were, in that the overarching point has to be that they don't do anything to compromise the safety and the quality of the service, and the improvements they're making. And I certainly don't want to do anything that artificially makes people think back to how we got into some of this mess in the first place. People are looking for speed and looking to have a headline message that is convenient, as opposed to doing something that makes the best possible difference for our staff and the people that they are working with and serving.
In terms of your point about supporting needs during clinical reviews and the speed at which that's being put in place, then, yes, I am encouraged, particularly having had conversations over the last week directly with families as well as people from the health board and the improvement panel. And whilst I would have wanted that to have been in place before, the deliberate choice to not start until January was a difficult one because, on the one hand, I was particularly keen for those reviews to start sooner rather than later. There was then an honest challenge about whether you write out to people in the middle of December, just before the festive season, and tell them that their reviews were about to start, and that's not a simple choice to make. I think, on balance, it was the right thing to delay it until January before starting that process, so letters have gone out at the start of January. But also, that then has given more time to put support in place, and that's about doing what is right and what is appropriate, and not doing something that is fast. And equally, it's then important to be honest.
I hope that the second report from the independent panel does provide that assurance—that there is real honesty in the steps that have been taken and how long it will take before we can give the sign-off that the culture and the progress has been embedded, rather than simply looking to do something that is convenient either for myself or members of the health board. And I do have confidence in the members of the board, from the executive members, the interim chief executive and the new medical director and nurse director, and there's commentary in the report about the impact that those two people have had in helping to change positively some of the culture that was difficult for a range of staff, but also when I met staff they were positive about the leadership of the service and the difference in the meetings was palpable from the previous meeting that I'd had with staff. But there was also confidence in the chair and the independent members, and they take very seriously the failure that took place, and they've absolutely taken that to heart. And they've recognised that some of the ways in which the information was presented to them or not presented to them was simply not acceptable, and there is real rigour as well as determination, and I think capacity and capability within the board and its independent members, including the chair, to do the right thing.
Diolch am y rhestr o gwestiynau. Rwyf eisiau dechrau gyda'r sylw am yr effaith ar deuluoedd. O ran cwrdd â theuluoedd mae'n anodd tanbwysleisio yr effaith ar y teuluoedd hynny, nid ar un adeg yn unig, ac mae gwahanol bobl ar wahanol adegau o ran gwneud cynnydd, naill ai o ran gallu symud ymlaen neu beidio. Wrth gwrs, gwahanol bobl gyda gwahanol gyfrifoldebau. Mae'n un o'r anawsterau gwirioneddol a sylweddol sy'n ein hwynebu, nid yn unig fel cynrychiolwyr, ond wrth gwrs o ran y gwasanaeth ac yn wir yr hyn yr ydym ni'n ei wneud i wella hynny. Ond mae'r ymgysylltu uniongyrchol â theuluoedd wedi ychwanegu at hynny yn bendant a dyna un o'r pethau mwyaf calonogol, rwy'n credu, am yr hyn a wnaed o ran gwella hyd yma, sef ei fod yn mynd ati'n rhagweithiol i chwilio am fwy o adborth gan bobl sy'n defnyddio'r gwasanaeth ar hyn o bryd, yn ogystal ag ymgysylltu â theuluoedd sydd wedi dod ymlaen ac y bydd nifer ohonynt nawr yn mynd drwy'r broses adolygu clinigol ar wahanol adegau.
Mae wedi bod yn ddefnyddiol, rwy'n credu, gyda'r ddau ddigwyddiad a fu, un ym Merthyr ac un yn Llantrisant, i ofyn mewn gwirionedd i fenywod ddod ymlaen i roi eu barn eu hunain am arferion diweddar hefyd. Felly, rwy'n credu bod y rheini'n galonogol. Rwyf i, hefyd, yn edrych ymlaen at weld adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ar eu hymweliad diweddar ag Ysbyty'r Tywysog Siarl, hefyd, i roi'r sicrwydd a'r gonestrwydd hynny ynghylch faint o gynnydd sy'n cael ei wneud.
Yn hynny o beth, mae eich sylw ynglŷn â'r ffordd yr adroddwyd hyn—wel, wrth gwrs, nid wyf yn gyfrifol am y ffordd y mae pobl eraill yn rhoi gwybod am hynny, ond yr hyn a ddywedodd y panel eu hunain oedd y bu cynnydd da a'u bod bellach yn lled-gadarnhaol ynghylch y dyfodol, a dyna sy'n arwyddocaol. Felly, nid oes unrhyw ddatganiad pendant yn dweud bod popeth yn iawn ac nad oes angen rhagor o waith, ac, yn yr un modd, mae rhan o'r optimistiaeth yn ymwneud â'r cynnydd a wnaed, ond, yn yr un modd, mae rhywfaint o'r pryder yn ymwneud â'r ffaith bod angen ichi weld rhai o'r agweddau hynny'n cael eu cynnal. Felly, ynglŷn â nifer o'ch cwestiynau am y cynnydd o gymharu ag argymhellion adolygiad y coleg brenhinol, ynglŷn â chyflymder y cynnydd y gwnaed sylwadau arno yn yr adroddiad ar dudalen 35, yn ogystal â thudalen 37 a 36 ar y pryd, am y cynllun gwella gwasanaethau mamolaeth. Ac mae a wnelo hynny i raddau â gonestrwydd ynghylch pa mor gyflym y mae'r bwrdd iechyd wedi gwneud cynnydd, yn yr un modd, ynglŷn â lle gwelwyd cynnydd, o ran bod eisiau gweld hynny yn ymwreiddio ac yn parhau mewn difrif. Felly, mae'r panel eu hunain wedi dweud, er eu bod yn cydnabod bod nifer o argymhellion wedi cael eu cyflawni, dyna pam eu bod nhw eisiau dychwelyd i ailedrych eu hunain ar hyn yn y chwech i 12 mis nesaf i wneud yn siŵr eu bod dal yno. Ac o ran rhai o'r agweddau hyn, maent yn cydnabod fod gwaith ar y gweill.
Felly, o ran un o'ch cwestiynau am gyflymder y cynnydd hwnnw, yr ateb gonest yw 'ydw' a 'nac ydw'. Ydw, rwy'n fodlon eu bod yn gwneud cynnydd a'u bod yn gwneud hynny mor gyflym â phosib. Fodd bynnag, nid wyf yn arbennig o fodlon oherwydd rwyf wastad eisiau iddynt allu gwneud y cynnydd hwnnw yn gyflymach, ond rhaid i mi gael cydbwysedd o ran y gofynion yr wyf yn eu rhoi ar y system, fel petai, oherwydd mae'n ymddangos mai'r pwynt cyffredinol yw nad ydynt yn gwneud unrhyw beth i beryglu diogelwch ac ansawdd y gwasanaeth, a'r gwelliannau y maen nhw'n eu gwneud. Ac yn sicr nid wyf eisiau gwneud unrhyw beth sy'n gwneud i bobl fod o dan gamargraff ynghylch sut y cawsom ni rywfaint o'r llanast hwn yn y lle cyntaf. Mae pobl eisiau cynnydd cyflym ac yn ceisio rhyw bennawd bachog, cyfleus, yn hytrach na gwneud rhywbeth sy'n gwneud y gwahaniaeth gorau posib i'n staff a'r bobl y maent yn gweithio gyda nhw ac yn eu gwasanaethu.
O ran eich sylw am gefnogi anghenion yn ystod adolygiadau clinigol a chyflymder gweithredu hynny, yna, ydw, rwyf wedi fy nghalonogi, yn enwedig ar ôl cael sgyrsiau dros yr wythnos diwethaf yn uniongyrchol gyda theuluoedd yn ogystal â phobl o'r bwrdd iechyd a'r panel gwella. Ac er y byddwn wedi dymuno i hynny fod wedi'i sefydlu o'r blaen, roedd y dewis bwriadol i beidio â dechrau tan fis Ionawr yn un anodd oherwydd, ar y naill law, roeddwn yn awyddus iawn i'r adolygiadau hynny ddechrau yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach. Cafwyd her onest wedyn ynghylch a ydych chi'n ysgrifennu at bobl ganol mis Rhagfyr, ychydig cyn y Nadolig, ac yn dweud wrthynt fod eu hadolygiadau ar fin dechrau, ac nid yw hynny'n ddewis syml i'w wneud. Rwy'n credu, ar y cyfan, mai'r peth priodol oedd gohirio hynny tan fis Ionawr cyn dechrau ar y broses honno, felly mae llythyrau wedi'u cyflwyno ddechrau mis Ionawr. Ond hefyd, mae hynny wedi rhoi mwy o amser i roi cymorth ar waith, ac mae a wnelo hynny â gwneud yr hyn sy'n iawn a'r hyn sy'n briodol, a pheidio â gwneud rhywbeth sy'n gyflym. Ac yn yr un modd, mae'n bwysig bod yn onest.
Gobeithiaf fod yr ail adroddiad gan y panel annibynnol yn rhoi'r sicrwydd hwnnw—bod gwir onestrwydd yn yr hyn a wnaed a pha mor hir y bydd yn ei gymryd cyn y gallwn ni gadarnhau bod y diwylliant a'r cynnydd wedi ymwreiddio, yn hytrach na dim ond ceisio gwneud rhywbeth sy'n gyfleus i mi neu i aelodau o'r bwrdd iechyd. Ac mae gennyf ffydd yn aelodau'r bwrdd, o'r aelodau gweithredol, y prif weithredwr dros dro a'r cyfarwyddwr meddygol newydd a'r cyfarwyddwr nyrsio, ac mae sylwadau yn yr adroddiad am yr effaith a gafodd y ddau unigolyn hynny wrth helpu i newid peth o'r diwylliant er gwell a oedd yn anodd i amrywiaeth o staff, ond hefyd pan gyfarfûm â staff, roeddent yn gadarnhaol ynghylch arweinyddiaeth y gwasanaeth ac roedd y gwahaniaeth yn y cyfarfodydd yn amlwg o gymharu â'r cyfarfod blaenorol a gefais gyda'r staff. Ond roedd ffydd hefyd yn y cadeirydd a'r aelodau annibynol, ac maen nhw'n hollol o ddifrif ynghylch y methiant a fu, ac y maen nhw wedi llwyr gydnabod hynny. Ac maen nhw wedi cydnabod nad oedd rhai o'r ffyrdd y cyflwynwyd neu na chyflwynwyd yr wybodaeth iddyn nhw yn dderbyniol, ac mae yna drylwyrdeb gwirioneddol yn ogystal â phenderfyniad, ac rwy'n credu bod capasiti a gallu gan y bwrdd a'i aelodau, gan gynnwys y cadeirydd, i wneud y peth priodol.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad? A gaf i yn gyntaf ddweud bod rhaid i ni fod yn bwyllog iawn wrth fesur pa mor bell rydyn ni wedi dod yn fan hyn? Oes, mae yna wella wedi bod, ond rydyn ni yn siarad yma am sgandal lle y bu farw babanod, lle cafodd bywydau eu chwalu. Ac mae'r adroddiad diweddaraf yn dangos lle'r oeddem ni wedi dod yn y daith wrth ymateb i'r sgandal honno, ac mae'n dangos yn glir fod yna ffordd bell i fynd i ateb hyd yn oed rhai o'r cwestiynau mwyaf sylfaenol.
May I thank the Minister for the statement? May I first of all say that we have to be very careful in measuring how far we've come? Yes, there has been improvement, but we are talking here about a scandal where babies died, where lives were destroyed. The latest report does show where we've come on the journey in responding to that scandal, and it shows that there's a long distance to travel to answer some of the most fundamental questions.
We have to be careful in suggesting that significant progress has been made, because reading the latest update shows that there are still significant concerns, and, in many ways, at a pretty fundamental level. I'll refer to several elements of the report:
'More than two-thirds...of the actions in the Maternity Improvement Plan are still work in progress';
'still significant work to do in order to meet the performance standards achieved in other Health Boards';
a lack of
'clear milestones, targets and deliverables';
'still a long way to go to improve critical business systems and process like those for handling complaints and concerns'—
it's a pretty long list—
'gaps in capability in critical areas like performance analysis, quality improvement and patient engagement'.
I'll sum up some of my key questions, maybe three or four questions. Why are we yet to see the development of the key metrics and milestones that will allow the oversight panel to measure exactly where we are to provide a more evidence-based assessment of progress
'using a richer blend of qualitative and quantitative measures',
to quote from the report? I think we need to see ways being developed of measuring much more clearly how far we have come in responding to the scandal.
On staffing levels, a particular question: you state in your statement, very importantly, confirmation that the midwifery staffing levels, you said, which had been given, which the health board had been working to over the past nine months are now in line with Birthrate Plus recommended levels. As I see it from the report, the panel is not able to sign off yet on that, because they still haven't seen the action plan. At the time of writing, not all vacancies had been filled. So, perhaps you could tell us if something has happened over the past three weeks that means that now this threshold has been met, which, actually, it hadn't by the time the report was written.
Could you explain—third question—why you think the panel says it has become increasingly concerned about lack of capacity to deliver improvements? It strikes me that, at this stage, if there are elements that are becoming increasingly concerning, that is something that should be ringing some very, very loud alarm bells indeed, and perhaps should lead to additional intervention to make sure that that issue of capacity in this stage is being addressed.
Finally, why, in relation to complaints, is the culture still apparently so defensive when that has been highlighted as a significant issue? I think we're still hearing of clinical staff saying that they find it difficult to raise complaints. And it's on that whole issue of a culture change needed, I think, that we need to keep a sharp focus still, and that culture change has to be assisted by and taken forward by a framework, I think, for holding NHS managers to account in the way that clinical staff are held to account. We have excellent NHS managers in all parts of the NHS—I met some excellent, innovative managers at Ysbyty Gwynedd last week—but, clearly, you will have poor managers and we need a framework in place to make sure that they are held to account exactly as we would doctors or nurses, who can be struck off if they underperform.
We are talking here as if we need a reminder about something that is as serious an issue as we could ever deal with in our Parliament, the kind of matter, as has been raised here before, that in other countries would have led to the resignation of Ministers, would have led to the disciplining or removal of senior managers. I think we need to remind ourselves that the fact those things have not happened here suggests that some of the most fundamental lessons that should be at the heart of all this have still not been learnt.
Rhaid inni fod yn ofalus wrth awgrymu bod cynnydd sylweddol wedi'i wneud, oherwydd mae darllen y diweddariad diweddaraf yn dangos bod pryderon sylweddol o hyd, ac, mewn sawl ffordd, ar lefel eithaf sylfaenol. Fe wnaf i gyfeirio at sawl elfen o'r adroddiad:
'Mae mwy na dwy ran o dair...o'r camau gweithredu yn y cynllun gwella mamolaeth yn dal i fod yn waith ar y gweill';
'mae gwaith sylweddol o hyd i'w wneud er mwyn cyrraedd y safonau perfformiad y mae byrddau iechyd eraill yn eu cyflawni';
diffyg
'cerrig milltir, targedau a chanlyniadau clir';
'mae ffordd bell i fynd o hyd i wella systemau a phroses busnes hanfodol fel y rhai ar gyfer ymdrin â chwynion a phryderon'—
Mae'n rhestr eithaf hir—
'diffyg gallu mewn meysydd hollbwysig megis dadansoddi perfformiad, gwella ansawdd ac ymgysylltu â chleifion'.
Fe wnaf i grynhoi rhai o'm cwestiynau allweddol, tri neu bedwar cwestiwn efallai. Pam nad ydym ni eto wedi gweld datblygiad y metrigau a'r cerrig milltir allweddol a fydd yn caniatáu i'r panel trosolwg fesur yn union lle yr ydym ni arni er mwyn darparu asesiad cynnydd sy'n fwy seiliedig ar dystiolaeth
'gan ddefnyddio cyfuniad grymus o fesurau ansoddol a meintiol',
i ddyfynnu o'r adroddiad? Rwy'n credu bod angen i ni weld datblygu ffyrdd o fesur yn llawer mwy eglur faint o gynnydd a wnaed wrth ymateb i'r sgandal.
O ran lefelau staffio, cwestiwn penodol: rydych chi'n cadarnhau yn eich datganiad, yn bwysig iawn, bod y lefelau staffio ym maes bydwreigiaeth y bwrdd iechyd dros y naw mis diwethaf, bellach yn cyd-fynd â'r lefelau y mae Birthrate Plus yn eu hargymell. Yn ôl yr hyn yr wyf yn ei weld o'r adroddiad, nid yw'r panel yn gallu cymeradwyo hynny eto, oherwydd nid ydynt wedi gweld y cynllun gweithredu o hyd. Ar adeg ysgrifennu'r llythyr hwn, nid oedd pob swydd wag wedi'i llenwi. Felly, efallai y gallwch chi ddweud wrthym ni os oes rhywbeth wedi digwydd dros y tair wythnos diwethaf sy'n golygu bod y trothwy hwn bellach wedi'i gyrraedd, ond nad oedd hynny'n wir, mewn gwirionedd, adeg ysgrifennu'r adroddiad.
A wnewch chi egluro—y trydydd cwestiwn—pam rydych chi'n credu bod y panel yn dweud ei fod yn gynyddol bryderus ynghylch diffyg capasiti i sicrhau gwelliannau? Mae'n fy nharo, ar hyn o bryd, os oes elfennau sy'n destun pryder cynyddol, fod hynny'n rhywbeth a ddylai fod yn destun cryn bryder yn wir, ac efallai y dylai arwain at ymyrraeth ychwanegol i wneud yn siŵr fod y mater hwnnw o gapasiti yn y cam hwn yn cael sylw.
Yn olaf, pam, mewn perthynas â chwynion, yr ymddengys hi fod y diwylliant yn dal i fod mor amddiffynnol pan amlygir hynny fel mater o bwys? Rwy'n credu ein bod yn dal i glywed am staff clinigol yn dweud eu bod yn ei chael hi'n anodd cwyno. Ac o ran yr holl fater o newid diwylliant sydd ei angen, rwy'n credu, bod angen i ni fod â phwyslais clir o hyd, a bod yn rhaid cael fframwaith, rwy'n credu, ar gyfer dwyn rheolwyr y GIG i gyfrif yn y ffordd y mae staff clinigol yn cael eu dwyn i gyfrif er mwyn cynorthwyo i newid diwylliant a gweithredu hynny. Mae gennym ni reolwyr GIG rhagorol ym mhob rhan o'r GIG—fe wnes i gyfarfod â rhai rheolwyr rhagorol ac arloesol yn Ysbyty Gwynedd yr wythnos diwethaf—ond, yn amlwg, bydd gennych chi reolwyr gwael ac mae arnom ni angen fframwaith i sicrhau y cânt eu dwyn i gyfrif yn union fel y byddem ni yn dwyn meddygon neu nyrsys i gyfrif, y gellir eu diswyddo os ydynt yn tangyflawni.
Rydym ni'n sôn yn y fan yma fel pe bai angen inni gael ein hatgoffa am rywbeth sydd yn un o'r materion mwyaf difrifol y gallem ni ymdrin ag ef erioed yn ein Senedd, y fath fater, fel y crybwyllwyd yma o'r blaen, y byddai wedi arwain at ymddiswyddiad Gweinidogion mewn gwledydd eraill, a fyddai wedi arwain at ddisgyblu neu ddiswyddo uwch reolwyr. Rwy'n credu bod angen i ni atgoffa ein hunain bod y ffaith nad yw'r pethau hynny wedi digwydd yma yn awgrymu bod rhai o'r gwersi mwyaf sylfaenol a ddylai fod wrth wraidd hyn oll yn dal heb eu dysgu.
I'll deal with some of the more substantive points, and, again, point out that I certainly haven't gone out to try to overplay the level of progress or the level of challenge that still exists, and, in the words of the panel, the health board has made good progress and the panel are cautiously optimistic about future improvement prospects. There is no suggestion at all that all is resolved, and you wouldn't expect there to be at this point, partly because some of the challenges are longer term, in changing, improving and embedding culture and that cultural change. And if I stood up today and tried to claim that all of that cultural change had taken place and was embedded, then no-one in this room would take me seriously, and nor should you, and, equally, the families and the staff themselves wouldn't. So, there's an honesty about this—that you can't simply demand change and make it so. Some of this will necessarily take time, and whether it's a public service or, indeed, within the private sector, changing a culture and remaking it does not happen quickly or necessarily easily.
The other reason why you wouldn't expect to see everything resolved now is, of course, that we're about to start the clinical review process, and there's a lot of learning that we expect to come from that. And, at the end of the clinical review process, we'll be able to gather together the different learning that's taken place and understand how we expect that to be applied and how we expect people to see evidence of that progress. And I think that leads into your point about how will we know and what are the metrics. And that's the point about what's being developed now between the health board and the oversight of the independent panel and the maturity matrix that the panel have set out, and to talk about the levels and the stages of progress, and I think that's important. So, there is, then, an objective measure on how much progress has been made and how embedded it is, all the way through to providing a good service and then, potentially, an exemplar service as well. And that maturity matrix that the panel referred to, I think will be an important measure for all of us here, but also externally for the public and for staff as well, and, again, the honesty in the panel's assessment on how far progress has been made.
On your point that the panel are increasingly concerned about some areas of progress, it's difficult, without the proper context of the phrases that you've picked out, but I do think that, when you look at what the panel themselves say, they're recognising that, with the challenges that they are revealing, the health board are responding appropriately to them and making sure that resources are there to make sure that progress is made. And, obviously, as a Government, we've put some more resource around this improvement programme as well. That includes the extra funding we've made available to the community health council as well. But the panel themselves recognise that, in view of the progress and the ongoing commitment of the health board's improvement process, they don't feel it necessary to make any specific recommendations at this stage. That should give all of us, wherever we sit in the Chamber, some confidence about the progress, how seriously it's been made, because I absolutely expect that this panel, if they do feel the need to make recommendations, then they will do so without fear or favour, and they will publish those recommendations as well as making them to me. So, I do believe there are appropriate resources in place.
And, on midwifery Birthrate Plus, in fact yesterday, in direct questioning with interviews, the panel chair was able to confirm that the health board is now Birthrate Plus compliant. And that's both about the staff who are in place, as well as funding properly, to the appropriate establishment level, the recruitment of more staff. Now, it's never the case you can draw a single line and you're either one above or one below and Birthrate Plus compliant or not. It is actually, then, about how successful you are at maintaining a level of staffing, and genuinely being committed to actually having a properly funded establishment and the ability to recruit to that. And, again, all of us should take comfort in the fact that the health board have been successful at recruiting people to come and work in the organisation. At one point, there was concern they would not be able to do so because of the action that had been taken and the labelling of the organisation.
Finally, your point about managers in the health service—I just don't think it's at all helpful to suggest that I am siding with managers and not people directly affected. That certainly isn't the very direct conversation that I've had with families or, indeed, the staff. I am siding with the improvement that is required to provide the quality, the safety and the compassion in the service, and for staff to have the working conditions and leadership to be able to do their job and to do it well. We'll run around the issue about an independent regulator for managers many more times, I think, but I don't think that actually helps us in terms of moving forward with the improvement that is required. It would require a significant legislative change, and, if Plaid Cymru have more worked-up proposals that they wish to bring forward at this point, or in a future Welsh Parliament, then I'll be happy to engage with them. But I'm focused on delivering the improvement that those families plainly require and deserve.
Fe wnaf i roi sylw i rai o'r pwyntiau mwyaf sylweddol, ac, unwaith eto, tynnu sylw at y ffaith nad wyf yn sicr wedi mynd ati i geisio gorbwysleisio maint y cynnydd na maint yr her sy'n dal i fodoli, ac, yng ngeiriau'r panel, mae'r bwrdd iechyd wedi gwneud cynnydd da ac mae'r panel yn lled-gadarnhaol ynghylch rhagolygon gwella yn y dyfodol. Nid oes awgrym o gwbl fod popeth wedi ei ddatrys, ac ni fyddech yn disgwyl hynny ar hyn o bryd, yn rhannol oherwydd bod rhai o'r heriau yn rhai tymor hwy, o ran newid, gwella ac ymgorffori diwylliant a'r newid diwylliannol hwnnw. A phe bawn yn sefyll ar fy nhraed heddiw ac yn ceisio honni bod yr holl newid diwylliannol hwnnw wedi digwydd a'i fod wedi ymwreiddio, ni fyddai neb yn yr ystafell hon yn fy nghymryd o ddifrif, ac ni ddylech chi ychwaith, ac, yn yr un modd, y teuluoedd a'r staff eu hunain. Felly, mae gonestrwydd ynglŷn â hyn—ni allwch chi fynnu newid a disgwyl gweld hynny. Bydd rhywfaint o hyn yn cymryd amser o reidrwydd, a pha un a yw'n wasanaeth cyhoeddus neu, yn wir, o fewn y sector preifat, nid yw newid diwylliant ac ail-lunio yn digwydd yn gyflym nac o reidrwydd yn hawdd.
Y rheswm arall pam na fyddech yn disgwyl gweld popeth yn cael ei ddatrys nawr, wrth gwrs, yw ein bod ar fin dechrau'r broses adolygu clinigol, ac rydym yn disgwyl dysgu llawer o hynny. Ac, ar ddiwedd y broses adolygu clinigol, byddwn yn gallu casglu ynghyd y gwahanol bethau a ddysgwyd a deall sut rydym yn disgwyl i hynny gael ei gymhwyso a sut rydym yn disgwyl i bobl weld tystiolaeth o'r cynnydd hwnnw. A chredaf fod hynny'n arwain at eich sylw ynghylch sut y byddwn yn gwybod a beth yw'r metrigau. A dyna arwyddocâd yr hyn sy'n cael ei ddatblygu nawr rhwng y bwrdd iechyd a throsolwg y panel annibynnol a'r matrics aeddfedrwydd y mae'r panel wedi'i amlinellu, ac i siarad am y lefelau a'r camau cynnydd, ac rwy'n credu bod hynny'n bwysig. Felly, mae yna, wedyn, fesur gwrthrychol ar faint o gynnydd sydd wedi'i wneud a pha mor drylwyr ydyw, i ddarparu gwasanaeth da ac yna, o bosib, gwasanaeth enghreifftiol hefyd. A bydd y matrics aeddfedrwydd hwnnw y cyfeiriodd y panel ato, rwy'n credu, yn fesur pwysig i bob un ohonom ni yn y fan yma, ond hefyd yn allanol i'r cyhoedd ac i staff hefyd, ac, unwaith eto, y gonestrwydd yn asesiad y panel ynghylch faint o gynnydd a wnaed.
O ran eich sylw bod y panel yn pryderu fwyfwy am rai meysydd cynnydd, mae'n anodd, heb gyd-destun priodol yr ymadroddion yr ydych chi wedi'u dewis, ond rwy'n credu, pan edrychwch chi ar yr hyn y mae'r panel ei hun yn ei ddweud, eu bod yn cydnabod, gyda'r heriau y maent yn eu datgelu, fod y bwrdd iechyd yn ymateb yn briodol iddynt ac yn sicrhau bod adnoddau ar gael i wneud yn siŵr y gwneir cynnydd. Ac, yn amlwg, fel Llywodraeth, rydym ni wedi neilltuo mwy o adnoddau i'r rhaglen wella hon hefyd. Mae hynny'n cynnwys yr arian ychwanegol yr ydym ni wedi'i ddarparu i'r cyngor iechyd cymuned hefyd. Ond mae'r panel eu hunain yn cydnabod, o ystyried cynnydd ac ymrwymiad parhaus proses wella'r bwrdd iechyd, nad ydynt yn teimlo bod angen gwneud unrhyw argymhellion penodol ar hyn o bryd. Dylai hynny roi rhywfaint o ffydd i bob un ohonom ni, lle bynnag yr ydym ni'n eistedd yn y Siambr, ynglŷn â'r cynnydd, sef faint a wnaed mewn difrif, oherwydd disgwyliaf i'r panel hwn, os teimlant fod angen gwneud argymhellion, wneud hynny yn ddiduedd, a byddant yn cyhoeddi'r argymhellion hynny yn ogystal â'u dwyn at fy sylw i. Felly, rwy'n credu bod adnoddau priodol ar gael.
Ac, o ran bydwreigiaeth a Birthrate Plus, mewn gwirionedd, ddoe, wrth gael ei holi'n uniongyrchol a'i gyfweld, llwyddodd cadeirydd y panel i gadarnhau bod y bwrdd iechyd bellach yn cydymffurfio â Birthrate Plus. Ac mae a wnelo hynny â'r staff sydd yn ei le, yn ogystal â chyllido'n briodol, yn unol â'r nifer priodol o staff ar gyfer y sefydliad, a recriwtio mwy o staff. Nawr, nid yw hi byth yn wir y gallwch chi dynnu un llinell ac rydych chi naill ai un safle yn uwch neu un yn is ac rydych chi'n cydymffurfio â Birthrate Plus neu beidio. Felly, mewn gwirionedd, mae a wnelo hyn â pha mor llwyddiannus ydych chi o ran cynnal y niferoedd staff, a bod yn ymrwymedig mewn gwirionedd i gael sefydliad a ariennir yn briodol a'r gallu i recriwtio ar gyfer hynny. Ac, unwaith eto, dylai pob un ohonom ni gysuro'n hunain gyda'r ffaith bod y bwrdd iechyd wedi llwyddo i recriwtio pobl i ddod i weithio yn y sefydliad. Ar un adeg, roedd pryder na fyddent yn gallu gwneud hynny oherwydd y camau a gymerwyd a sut y cafodd y sefydliad ei labelu.
Yn olaf, eich sylw am reolwyr yn y gwasanaeth iechyd—nid wyf yn credu ei bod hi'n ddefnyddiol o gwbl awgrymu fy mod yn ochri gyda rheolwyr ac nid gyda phobl yr effeithiwyd arnynt yn uniongyrchol. Yn sicr nid dyna'r sgwrs uniongyrchol iawn yr wyf wedi'i chael gyda theuluoedd nac, yn wir, y staff. Yr hyn sydd arnaf eisiau ei weld yw'r gwelliant sy'n ofynnol i ddarparu'r ansawdd, y diogelwch a'r tosturi yn y gwasanaeth, ac i'r staff gael yr amodau gwaith a'r arweinyddiaeth i allu gwneud eu gwaith a'i wneud yn dda. Byddwn yn trafod y mater o gael rheoleiddiwr annibynnol ar gyfer rheolwyr lawer gwaith eto, rwy'n credu, ond dydw i ddim yn meddwl bod hynny'n ein helpu ni o ran symud ymlaen gyda'r gwelliant angenrheidiol. Byddai'n gofyn am newid deddfwriaethol sylweddol, ac, os oes gan Blaid Cymru gynigion mwy pendant yr hoffent eu cyflwyno ar hyn o bryd, neu mewn Senedd yng Nghymru'r dyfodol, yna byddaf yn hapus i drafod â nhw. Ond rwy'n canolbwyntio ar gyflawni'r gwelliant y mae'n amlwg bod ar y teuluoedd hynny ei angen ac yn ei haeddu.
Dawn Bowden.
Dawn Bowden.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and can I thank you, Minister, for your statement? Like others, I'd want to place again on record my sincere sympathy for those families affected by the failings of Cwm Taf maternity unit. Some of those families I continue to have contact with, and I see, from that contact and that continuing dialogue with them, first-hand the impact that that's had on their lives, and that's something that we should never ever lose sight of. But can I also thank the oversight panel for their briefings and the improved communication that I think we're getting now with the health board, which I think is to be welcomed?
Now, I'm not going to go through all the issues raised in the report—I know the Deputy Presiding Officer wouldn't let me anyway—so, three brief points from me. Firstly, I think it's important to put on record that I'm still reflecting on the fact that, at so many levels, the situation at Cwm Taf maternity unit came as a shock to me, and I'll say again that my trust in the health board was badly damaged, and it's going to take some time and some tangible evidence of long-term improvement for that trust to be restored.
Secondly, I think it's fair to acknowledge some relief that the independent and expert oversight panel has identified progress in the period under review. Like Angela Burns, I was pleased to note that the panel seemed to be reassured that the reporting of serious incidents is becoming compliant, because this is important to have a clear understanding of patient experiences. We've seen real signs of improvement from the two-weekly feedback from women and the families themselves on the unit, which is much different to what had been reported previously, and that, as you've just alluded to in response to Rhun ap Iorwerth, staffing levels do now comply with Birthrate Plus amongst midwives, so there is more confidence now around safety. So, all of that progress is clearly to be welcomed.
But, finally, I note that there remains much to be done. This is still a work in progress, and I don't think for one minute that we can take our foot off the pedal, as has happened in the past. You'll know, Minister, that we have had reports in the past when actions have been implemented, the foot has been taken off the pedal and we've seen things slip, and that's potentially how we've arrived at the situation that we found ourselves in 18 months ago. So, it's clearly going to take whatever time it takes in order to review past cases and for families to receive answers, because families need those answers in order to get closure and to assure themselves that such failures are not going to be repeated in the future. As that review process involves extremely sensitive work, I was very pleased to hear you say that families will very much be at the centre of that work.
So, at this point, I'm again seeking your reassurance that the independent panel are receiving all the support that they require in order to complete their work in a timely, but not rushed, manner, and that families affected will also continue to receive whatever support they need while this is ongoing, because, despite the fact that this is going to take some time to address and turn all these issues around, I think an opportunity is presented, with all the support in place, and given the huge capital infrastructure investment, particularly at Prince Charles Hospital, that this could and should be an exemplar unit. I don't think that that is anything less than the women and families of the Cwm Taf health board area deserve.
Diolch, Dirprwy Lywydd, ac a gaf i ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad? Fel eraill, hoffwn gydymdeimlo'n ddiffuant, a hynny ar goedd, â'r teuluoedd hynny yr effeithiwyd arnynt gan fethiannau uned famolaeth Cwm Taf. Rwy'n parhau i gysylltu â rhai o'r teuluoedd hynny, ac rwy'n gweld, yn sgil y cyswllt hwnnw a'r trafod parhaus â nhw, yn uniongyrchol yr effaith y mae hynny wedi'i chael ar eu bywydau, ac mae hynny'n rhywbeth na ddylem ni byth golli golwg arno. Ond a gaf i hefyd ddiolch i'r panel trosolwg am eu datganiadau a'r cyfathrebu gwell rwy'n credu sydd rhyngom ni nawr a'r bwrdd iechyd, sydd i'w groesawu yn fy marn i?
Nawr, nid wyf yn mynd i sôn am yr holl faterion a grybwyllwyd yn yr adroddiad—rwy'n gwybod na fyddai'r Dirprwy Lywydd yn caniatáu i mi beth bynnag—felly, tri phwynt byr gennyf fi. Yn gyntaf, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig dweud ar goedd fy mod yn dal i fyfyrio ar y ffaith bod y sefyllfa yn uned famolaeth Cwm Taf, mewn sawl agwedd, wedi bod yn sioc i mi, a dywedaf eto y tanseiliwyd fy ymddiriedaeth yn y bwrdd iechyd, ac mae'n mynd i gymryd peth amser a rhywfaint o dystiolaeth ddiriaethol o welliant tymor hir i'r ymddiriedaeth honno gael ei hadfer.
Yn ail, rwy'n credu ei bod hi'n deg cydnabod rhywfaint o ryddhad bod y panel trosolwg annibynnol ac arbenigol wedi nodi cynnydd yn ystod y cyfnod dan sylw. Fel Angela Burns, roeddwn yn falch o weld bod y panel i'w weld yn fodlon bod y broses o adrodd am ddigwyddiadau difrifol yn dechrau cydymffurfio, oherwydd mae'n bwysig cael dealltwriaeth glir o brofiadau cleifion. Rydym ni wedi gweld arwyddion gwirioneddol o welliant o'r adborth pythefnosol gan fenywod a'r teuluoedd eu hunain ar yr uned, sy'n wahanol iawn i'r hyn a adroddwyd o'r blaen, ac fel yr ydych chi newydd gyfeirio ato mewn ymateb i Rhun ap Iorwerth, mae lefel staffio bellach yn cydymffurfio â Birthrate Plus o ran bydwragedd, felly mae mwy o ffydd nawr o ran diogelwch. Felly, mae'n amlwg y croesewir yr holl gynnydd hwnnw.
Ond, yn olaf, sylwaf fod llawer i'w wneud eto. Gwaith ar y gweill yw hyn o hyd, ac nid wyf yn credu am un funud y gallwn ni laesu dwylo, fel sydd wedi digwydd yn y gorffennol. Byddwch yn gwybod, Gweinidog, ein bod wedi cael adroddiadau yn y gorffennol pan gafodd camau gweithredu eu rhoi ar waith, y dechreuwyd llaesu dwylo a gwelsom bethau'n dirywio, ac mae'n bosib mai dyma sut y daethom ni i'r sefyllfa yr oeddem ynddi ddeunaw mis yn ôl. Felly, mae'n amlwg yn mynd i gymryd faint bynnag o amser a gymer hi er mwyn adolygu achosion y gorffennol ac i deuluoedd gael atebion, oherwydd mae angen yr atebion hynny ar deuluoedd er mwyn iddyn nhw gael symud ymlaen a sicrhau eu hunain na chaiff methiannau o'r fath eu hailadrodd yn y dyfodol. Gan fod y broses adolygu honno'n golygu gwaith hynod o dringar, roeddwn yn falch iawn o'ch clywed yn dweud y bydd teuluoedd yn ganolog iawn i'r gwaith hwnnw.
Felly, nawr, rwyf unwaith eto yn gofyn am sicrwydd gennych chi bod y panel annibynnol yn cael yr holl gymorth sydd ei angen arno er mwyn cwblhau ei waith mewn modd amserol, ond heb frysio, ac y bydd teuluoedd yr effeithir arnynt hefyd yn parhau i gael pa bynnag gymorth sydd ei angen arnynt tra bod hyn yn parhau, oherwydd, er gwaethaf y ffaith bod hyn yn mynd i gymryd peth amser i fynd i'r afael â'r holl faterion hyn, credaf fod cyfle yn y fan yma, gyda'r holl gymorth yn ei le, ac o ystyried y buddsoddiad enfawr mewn seilwaith cyfalaf, yn enwedig yn ysbyty'r Tywysog Siarl, y gallai ac y dylai hyn fod yn uned enghreifftiol. Nid wyf yn credu bod hynny'n ddim llai nag y mae menywod a theuluoedd ardal bwrdd iechyd Cwm Taf yn ei haeddu.
Thank you for the comments and the questions, and, in fact, obviously, I've met a number of Dawn Bowden's constituents at the family meetings, and a number of Dawn Bowden's constituents who work in the health service while meeting staff.
The point about rebuilding trust that Dawn Bowden makes is one that I recognise. Among the constituency Members who regularly engage with the board and regional Members, I think that's a common feeling, and, equally, from the Government's point of view, there's been an issue, and that's part of the reason why the service is in special measures and the organisation is in targeted intervention. They need to rebuild that trust in the way that they behave, and that's why the panel report on progress is important, but it's setting out what the health board are actually doing to respond to the challenges they face, both reactively and proactively, on this improvement journey.
The reporting of serious incidents is one marker of that. The fact they're now properly at Birthrate Plus levels is another marker of that, because, actually, concerns around Birthrate Plus were part of the markers of concern, when, having been assured through the chief nurse's office that they were Birthrate Plus compliant, it was plain that they weren't. That was one of the issues that staff complained about themselves, about persistent understaffing and not attempting to properly recruit to those vacancies. So, those are really important, because they need to be sustained to rebuild the trust that Dawn Bowden refers to.
And on your points around the panel and whether they're properly resourced, 'Yes', I think is the straight answer to that. And if there's a requirement for more resource for them to do their job, then of course I'll want to make sure that they continue to have the resource to do what they require. A good example of what we've already done, though, is the fact that we've got this much bigger team of clinical reviewers. With the expansion in the scale of the reviews that need to take place, we've obviously had to make sure we have more reviewers; otherwise, we'd have had an unacceptably long period of time for all of those reviews to be carried out. It will take as long as it takes, but we have many more people engaging in the role now than we thought we might have had at the outset, when there were only 40-odd cases, apparently, to look at. There are now, as we know, around about 140. But that will be a matter for the panel to look at, as well as people who can self-refer into the process as well.
On your point about families being at the heart of the clinical reviews and the support for them, one thing that's been helpful is the way that the panel has produced a chart to help people to go through the process, with the 12 steps in it. It's not written as a document for healthcare professionals; it's written for the wider public. And I think it's been very helpful for me to look at that and understand how it's going to work. Right at the outset, I talked about the opportunity for families to tell their story, and to be able to do that and then to be supported to do that as well.
Because, as I said earlier, what has happened within each of those family groups doesn't just get switched off after a certain point in time. So, there's the ongoing support that people will need after the potential loss or harm caused to someone. And even if there's no physical harm that's been caused, then the way in which people are treated will be a cause when there's a need for support. And at the family events, we've had both the Teardrop group and the Sands group there to provide support as well, to make sure people are supported through the whole of this process, and for the health board to understand the ongoing care needs that exist.
Again, that is all part of rebuilding trust and confidence. We've been helped in that, though, by the fact that a number of families who we know have suffered harm and loss have been prepared to give their time to help the health board to improve, and it's a really altruistic motive that we recognise in many people, that they don't want other people to go through what they've gone through, and they've given up lots themselves to try to make sure that doesn't happen. It's incumbent on all of us to make sure that time, energy and effort aren't wasted.
Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau, ac, yn wir, yn amlwg, rwyf wedi cwrdd â nifer o etholwyr Dawn Bowden yn y cyfarfodydd teulu, ac â nifer o etholwyr Dawn Bowden sy'n gweithio yn y gwasanaeth iechyd wrth imi gyfarfod â staff.
Mae'r sylw ynglŷn â meithrin ymddiriedaeth y mae Dawn Bowden yn ei wneud yn un yr wyf yn ei gydnabod. Ymhlith yr Aelodau dros etholaethau sy'n ymgysylltu'n rheolaidd â'r bwrdd ac Aelodau rhanbarthol, rwy'n credu bod hynny'n deimlad cyffredin, ac, yn yr un modd, o safbwynt y Llywodraeth, mae yna broblem wedi bod, ac mae hynny'n rhan o'r rheswm pam mae'r gwasanaeth mewn mesurau arbennig a bod y sefydliad yn destun ymyrraeth wedi'i thargedu. Mae angen iddynt feithrin yr ymddiriedaeth honno yn y ffordd y maent yn ymddwyn, a dyna pam mae adroddiad y panel ar gynnydd yn bwysig, ond mae'n nodi'r hyn y mae'r bwrdd iechyd yn ei wneud mewn gwirionedd i ymateb i'r heriau a wynebant, yn adweithiol ac yn rhagweithiol, ar y daith hon o wella.
Mae adrodd am ddigwyddiadau difrifol yn un arwydd o hynny. Mae'r ffaith eu bod nawr yn cydymffurfio'n briodol â lefelau Birthrate Plus yn arwydd arall o hynny, oherwydd, mewn gwirionedd, roedd pryderon ynghylch Birthrate Plus yn rhan o'r arwyddion o bryder, pan, ar ôl cael sicrwydd drwy swyddfa'r prif nyrs eu bod yn cydymffurfio â Birthrate Plus, roedd hi'n amlwg nad oeddent. Roedd hynny'n un o'r materion yr oedd y staff eu hunain yn cwyno amdano, ynglŷn â diffyg staff cyson ac am beidio â cheisio recriwtio'n briodol i'r swyddi gwag hynny. Felly, mae'r rheini'n bwysig iawn, gan fod angen eu cynnal er mwyn meithrin yr ymddiriedaeth y mae Dawn Bowden yn cyfeirio ati.
Ac o ran eich sylwadau ynghylch y panel ac a ydynt yn cael yr adnoddau priodol, 'ydynt', rwy'n credu yw'r ateb syml i hynny. Ac os bydd angen mwy o adnoddau iddynt wneud eu gwaith, yna wrth gwrs byddaf eisiau sicrhau eu bod yn parhau i gael yr adnoddau i wneud yr hyn sydd angen iddynt ei wneud. Enghraifft dda o'r hyn rydym ni eisoes wedi'i wneud, fodd bynnag, yw'r ffaith bod gennym y tîm llawer mwy hwn o adolygwyr clinigol. Gyda'r cynnydd yn nifer yr adolygiadau sydd angen eu cynnal, mae'n amlwg ein bod wedi gorfod sicrhau bod gennym ni fwy o adolygwyr; fel arall, byddai wedi bod yn gyfnod annerbyniol o hir i'r holl adolygiadau hynny gael eu cynnal. Bydd yn cymryd cymaint o amser ag y mae'n ei gymryd, ond mae llawer mwy o bobl yn ymgymryd â'r swyddogaeth nawr nag yr oeddem yn credu y gallem eu cael ar y dechrau, pan oedd dim ond tua 40 o achosion, mae'n debyg, i edrych arnynt. Bellach, fel yr ydym ni nawr, mae tua 140. Ond mater i'r panel edrych arno fydd hynny, yn ogystal â phobl sy'n gallu eu cyfeirio eu hunain i'r broses hefyd.
O ran eich sylw ynglŷn â sicrhau bod teuluoedd yn ganolog i'r adolygiadau clinigol a'r gefnogaeth iddynt, un peth sydd wedi bod yn ddefnyddiol yw'r ffordd y mae'r panel wedi cynhyrchu siart i helpu pobl i fynd drwy'r broses, gyda'r 12 cam ynddi. Nid yw wedi'i hysgrifennu fel dogfen ar gyfer gweithwyr gofal iechyd proffesiynol; mae wedi'i hysgrifennu ar gyfer y cyhoedd ehangach. Ac rwy'n credu y bu hi'n ddefnyddiol iawn i mi edrych ar honno a deall sut y bydd yn gweithio. Ar y cychwyn cyntaf, siaradais am y cyfle i deuluoedd adrodd eu hanes, a gallu gwneud hynny ac yna cael eu cefnogi i wneud hynny hefyd.
Oherwydd, fel y dywedais yn gynharach, nid oes modd cau pen y mwdl ar yr hyn sydd wedi digwydd ym mhob un o'r grwpiau teuluol ar ôl cyfnod penodol. Felly, mae'r cymorth parhaus y bydd ei angen ar bobl ar ôl y posibilrwydd o golled neu niwed a achosir i rywun. A hyd yn oed os nad oes unrhyw niwed corfforol wedi'i achosi, yna bydd y ffordd y caiff pobl eu trin yn elfen pan fydd angen cymorth. Ac yn y digwyddiadau teuluol, rydym ni wedi cael grŵp Teardrop a'r grŵp Sands yno i roi cymorth hefyd, i wneud yn siŵr bod pobl yn cael eu cefnogi drwy'r broses gyfan hon, ac i'r bwrdd iechyd ddeall yr anghenion gofal parhaus sy'n bodoli.
Unwaith eto, mae hynny i gyd yn rhan o ailennyn ymddiriedaeth a ffydd. Cawsom gymorth yn hynny o beth gan y ffaith y bu nifer o deuluoedd y gwyddom iddynt ddioddef niwed a cholled yn fodlon rhoi o'u hamser i helpu'r bwrdd iechyd i wella, ac mae'n gymhelliad gwirioneddol anhunanol ein bod yn cydnabod mewn llawer o bobl, nad ydyn nhw eisiau i bobl eraill fynd drwy'r hyn y maen nhw wedi'i brofi, ac maen nhw wedi aberthu llawer eu hunain i geisio gwneud yn siŵr nad yw hynny'n digwydd. Mae'n ddyletswydd ar bob un ohonom ni i sicrhau nad yw amser, egni ac ymdrech yn cael eu gwastraffu.
My condolences also—I'd like to place on record—to all families who have been affected.
Thank you for your statement, Minister, and for facilitating the briefing with the independent panel and your officials. I welcome the progress being made to make maternity services in Cwm Taf Morgannwg University Health Board safe for my constituents.
As the panel highlights, there is a long way to go. The panel are cautiously optimistic. So, I ask you, Minister, how optimistic are you? One of the main takeaways from this quarterly update is that the local health board are not doing enough. In the words of the independent panel, they need to pick up the pace. Minister, what pressure can you bring to bear to ensure swifter progress is being made by the LHB?
As the panel highlights, the handling of complaints remains a matter of concern. The LHB is struggling with the process. Minister, given that the Andrews report made recommendations regarding complaints processes five years ago, it is concerning that the health boards are still struggling to deal with complaints and concerns. Do you have any confidence that local health boards can learn lessons from incidents at other health boards? How can we be assured that the failings at Cwm Taf are not being repeated at other health boards? After all, the maternity failings at Cwm Taf were happening under people's noses for years. Minister, do you have confidence that the local health board model is working for patients in Wales? How can you assure us of this?
Finally, Minister, the community health council has played a vital role during this process and has continued to provide advocacy for the women and families impacted by this situation. It is reassuring that there has been positive feedback from recent unannounced visits. Minister, do you agree that these unannounced visits are a vital part in reassuring the general public that NHS services are safe? And if so, will you amend your Health and Social Care (Quality and Engagement) (Wales) Bill to ensure unannounced visits can continue under the new body destined to replace the CHCs?
I welcome the progress that has been made at Cwm Taf and hope that you will do all you can to ensure that the independent panel's next report shows swifter progress toward implementing all 79 actions in the maternity improvement plan. Diolch yn fawr.
Fe hoffwn innau hefyd gydymdeimlo ar goedd â'r holl deuluoedd yr effeithiwyd arnynt.
Diolch am eich datganiad, Gweinidog, ac am hwyluso'r briffio gyda'r panel annibynnol a'ch swyddogion. Rwy'n croesawu'r cynnydd sy'n cael ei wneud i sicrhau bod gwasanaethau mamolaeth ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf yn ddiogel i'm hetholwyr.
Fel y mae'r panel yn tynnu sylw ato, mae ffordd bell i fynd. Mae'r panel yn lled-gadarnhaol. Felly, gofynnaf i chi, Gweinidog, pa mor gadarnhaol ydych chi? Un o'r prif bethau sydd i'w weld o'r diweddariad chwarterol hwn yw nad yw'r bwrdd iechyd lleol yn gwneud digon. Yng ngeiriau'r panel annibynnol, mae angen iddynt brysuro. Gweinidog, pa bwysau allwch chi ei roi i sicrhau bod y bwrdd iechyd lleol yn gwneud cynnydd cyflymach?
Fel y mae'r panel yn tynnu sylw ato, mae ymdrin â chwynion yn dal yn destun pryder. Mae'r bwrdd iechyd lleol yn cael trafferth gyda'r broses. Gweinidog, gan fod adroddiad Andrews wedi gwneud argymhellion ynghylch prosesau cwyno bum mlynedd yn ôl, mae'n destun pryder bod y byrddau iechyd yn dal i'w chael yn anodd ymdrin â chwynion a phryderon. Oes gennych chi unrhyw ffydd y gall byrddau iechyd lleol ddysgu gwersi o achosion mewn byrddau iechyd eraill? Sut gallwn ni fod yn sicr nad yw'r methiannau yng Nghwm Taf yn cael eu hailadrodd mewn byrddau iechyd eraill? Wedi'r cyfan, roedd y methiannau mamolaeth yng Nghwm Taf yn digwydd o dan drwyn pobl am flynyddoedd. Gweinidog, ydych chi'n ffyddiog bod model y bwrdd iechyd lleol yn gweithio i gleifion yng Nghymru? Sut y gallwch chi ein sicrhau ni o hyn?
Yn olaf, Gweinidog, mae'r cyngor iechyd cymuned wedi chwarae rhan hanfodol yn ystod y broses hon ac mae wedi parhau i eiriol dros y menywod a'r teuluoedd y mae'r sefyllfa hon wedi effeithio arnynt. Mae'n galonogol y cafwyd adborth cadarnhaol yn sgil ymweliadau dirybudd diweddar. Gweinidog, ydych chi'n cytuno bod yr ymweliadau dirybudd hyn yn rhan hanfodol o dawelu meddyliau'r cyhoedd bod gwasanaethau'r GIG yn ddiogel? Ac os felly, a wnewch chi ddiwygio eich Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru) i sicrhau y gall ymweliadau dirybudd barhau o dan y corff newydd y bwriedir iddo ddisodli'r cynghorau iechyd cymuned?
Croesawaf y cynnydd a wnaed yng Nghwm Taf a gobeithiaf y byddwch yn gwneud popeth a allwch chi i sicrhau bod adroddiad nesaf y panel annibynnol yn dangos cynnydd cyflymach tuag at weithredu pob un o'r 79 cam gweithredu yn y cynllun gwella gwasanaethau mamolaeth. Diolch yn fawr.
Well, as you'd expect, when I meet the chair and the chief executive of the health board respectively, this is one of the subjects we discuss: how effectively and how rapidly the health board is responding to the improvements that are required, and indeed the level of quality and safety that is being provided in maternity services today and in the future.
And as I said in my statement, and in the HIW review that was published in December on the Tirion birth centre, there's good feedback currently being provided by women, and there's a much more proactive effort to go out and secure that feedback from women to understand what is happening in the service today.
There is learning across health boards to be provided, both in terms of complaint handling, where we've seen real progress, and in fact complaint handling now in Cwm Taf is in a better place, but there's still a challenge about changing a very defensive culture and approach. So, the independent panel themselves make commentary on it, and there's definitely still more learning and improvement to come, not just in this health board, but across others.
In terms of your point about community health councils and advocacy, well, of course, we've provided extra resource for the extra advocacy needs we expect the community health councils will have. And on your point about visits, we have Stage 2 of the Bill coming up on Thursday, and I don't want today's statement—which is about maternity services in Cwm Taf—to get lost in that. There will be an opportunity to go through the commitments that I've previously given about wanting to have statutory guidance and a presumption in favour of visits. But this is not a point to confuse the function of the community health councils and unannounced visits of the inspectorate, which have taken place, and of course the larger piece of thematic work they're doing on maternity services across the country—I look forward to the publication of that later in the year.
But, what happened didn't so much happen under people's noses where people where aware of it, the challenge was what was happening was out of sight and hidden from decision makers and the board, and that's certainly one of the learning points we've had about that control within a limited number of people within the organisation.
Wel, fel y byddech yn ei ddisgwyl, pan fyddaf yn cwrdd â chadeirydd a phrif weithredwr y bwrdd iechyd, dyma un o'r pynciau yr ydym yn eu trafod: pa mor effeithiol a pha mor gyflym y mae'r bwrdd iechyd yn ymateb i'r gwelliannau sydd eu hangen, ac yn wir, lefel yr ansawdd a diogelwch sy'n cael ei ddarparu mewn gwasanaethau mamolaeth heddiw ac yn y dyfodol.
Ac fel y dywedais yn fy natganiad, ac yn adolygiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru a gyhoeddwyd ym mis Rhagfyr ar ganolfan eni Tirion, mae menywod yn rhoi adborth da ar hyn o bryd, ac mae ymdrech llawer mwy rhagweithiol i fynd ati i sicrhau bod adborth gan fenywod i ddeall beth sy'n digwydd yn y gwasanaeth heddiw.
Mae angen i'r holl fyrddau iechyd ddysgu, o ran ymdrin â chwynion, lle yr ydym ni wedi gweld cynnydd gwirioneddol, ac mewn gwirionedd mae pethau'n llawer gwell ar hyn o bryd o ran ymdrin â chwynion yng Nghwm Taf, ond mae her o hyd ynghylch newid diwylliant a ffordd o weithio amddiffynnol iawn. Felly, mae'r panel annibynnol eu hunain yn gwneud sylwadau ar hynny, ac yn sicr, mae mwy o ddysgu a gwella i ddod, nid yn unig yn y bwrdd iechyd hwn, ond mewn rhai eraill hefyd.
O ran eich sylw am gynghorau iechyd cymuned ac eiriolaeth, wel, wrth gwrs, rydym ni wedi darparu adnoddau ychwanegol ar gyfer yr anghenion eiriolaeth ychwanegol y disgwyliwn i'r cynghorau iechyd cymuned eu cael. Ac o ran eich sylw am ymweliadau, mae Cyfnod 2 o'r Bil ar y gweill ddydd Iau, ac nid wyf eisiau gweld datganiad heddiw—sy'n ymwneud â gwasanaethau mamolaeth yng Nghwm Taf—yn mynd ar goll yn hynny. Bydd cyfle i edrych yn fanwl ar yr ymrwymiadau a roddwyd gennyf yn flaenorol ynghylch y dymuniad i gael canllawiau statudol a rhagdybiaeth o blaid ymweliadau. Ond ni ddylid drysu rhwng swyddogaeth y cynghorau iechyd cymuned ac ymweliadau dirybudd yr arolygiaeth, sydd wedi digwydd, ac wrth gwrs y darn mwy o waith thematig y maent yn ei wneud ar wasanaethau mamolaeth ar draws y wlad—edrychaf ymlaen at gyhoeddiad hwnnw yn ddiweddarach yn y flwyddyn.
Ond, nid oedd yr hyn a ddigwyddodd yn digwydd cymaint o dan drwynau pobl pan oedd pobl yn ymwybodol ohono, yr her oedd bod hyn yn digwydd yn y dirgel ac o olwg y rhai a oedd yn gwneud penderfyniadau a'r bwrdd, ac mae hynny'n sicr yn un o'r pethau yr ydym ni wedi eu dysgu am y rheolaeth honno o ran nifer cyfyngedig o bobl yn y sefydliad.
Thank you. We've had speakers from all of the main parties. Can I just ask the next couple of speakers to just curtail their contributions, and can the Minister also curtail his answers, slightly, and then we won't run over too far? Mick Antoniw.
Diolch. Rydym ni wedi cael siaradwyr o bob un o'r prif bleidiau. A gaf i ofyn i'r ddau siaradwr nesaf grynhoi eu cyfraniadau, ac a all y Gweinidog hefyd grynhoi ei atebion ychydig, ac wedyn ni fyddwn ni ymhell ar ei hôl hi? Mick Antoniw.
Minister, most of the points I wanted to make have already been made, and you've answered most of them. There is just one point that, obviously, is of concern, and that is the references to the punitive culture within the maternity services. Of course, it is something that has been rumoured of and of concern for quite some time. And you indicate in your statement, of course, that you've met with staff. Changing that culture is absolutely fundamental to the success of the whole reversal of the operation of maternity services and the delivery of it. I'm wondering what discussions you may have had, for example, with the trade unions that represent those staff and what the feedback has been from the staff, and how you evaluate the progress. Because, within the report, it does say that the culture within the service is still perceived as punitive. It does talk about work being under way, and of course it recognises culture change takes time, but this is very much work in progress. But it seems to me this is really one of the core points about change, and I'm wondering how you're evaluating and monitoring that specific aspect.
Gweinidog, mae'r rhan fwyaf o'r sylwadau yr oeddwn eisiau eu gwneud eisoes wedi'u gwneud, ac rydych chi wedi ateb y rhan fwyaf ohonynt. Dim ond un pwynt sydd, yn amlwg, yn peri pryder, sef y cyfeiriadau at y diwylliant o gosbi sy'n bodoli yn y gwasanaethau mamolaeth. Wrth gwrs, mae'n rhywbeth sydd wedi bod yn destun sôn a phryder ers cryn amser. Ac rydych chi'n dweud yn eich datganiad, wrth gwrs, eich bod wedi cyfarfod â staff. Mae newid y diwylliant hwnnw yn gwbl sylfaenol i lwyddiant y gwaith o lwyr wyrdroi sut mae'r gwasanaethau mamolaeth yn gweithio, a chyflawni hynny. Tybed pa drafodaethau ydych chi efallai wedi'u cael, er enghraifft, gyda'r undebau llafur sy'n cynrychioli'r staff hynny a beth fu'r adborth gan y staff, a sut ydych chi'n gwerthuso'r cynnydd? Oherwydd yn yr adroddiad, mae'n dweud bod ymdeimlad o hyd bod y diwylliant o fewn y gwasanaeth yn dal i fod yn un sy'n cosbi. Mae'n sôn am waith sy'n mynd rhagddo, ac wrth gwrs mae'n cydnabod bod newid mewn diwylliant yn cymryd amser, ond gwaith sydd ar y gweill yw hyn i raddau helaeth. Ond mae'n ymddangos i mi mai dyma un o'r pwyntiau craidd am newid, tybed sut yr ydych chi'n gwerthuso ac yn monitro'r agwedd benodol honno.
It's not just a fair point, but an important one, and part of our challenge about wanting to move away from a punitive culture to a learning one is counter-balancing that with people's demands for accountability, whether at the top, or in the middle, or at the bottom of an organisation as well. So, there's a fear that people will be punished if they stick their head above the parapet—that's part of what led to this being hidden—and it's then about our ability to break through that.
There's also, though—. When you look at the reports from women and families and the way that some had complained about how they were treated, there was a need to actually get into the middle of that prevailing culture amongst some parts of the staff team and to break some of it up. That was difficult because those staff, when they were moved, felt that action was being taken against them and that they were being punished. So, it's not straightforward, but I think that the nurse director in particular has stepped in to do the right thing, in terms of changing some of the rota patterns and in the leadership on values and behaviour as well.
It definitely involves trade unions, in particular the Royal College of Midwives and Unison as the two largest trade unions, and they're directly engaged with the health board in looking to change and improve some of this. That certainly came through in the staff meetings that I had. It was a significant change, from anger and disappointment and some people not feeling pride in the uniform, to a much, much better outlook from staff themselves. So, some progress made, but more to go.
Mae hwnnw'n sylw sydd nid yn unig yn deg, ond yn un pwysig, a rhan o'n her ni ynghylch dymuno ffeirio diwylliant o gosbi am un sy'n dysgu yw cydbwyso hynny â galwadau'r bobl am atebolrwydd, boed ar y brig, neu yn y canol, neu ar waelod sefydliad hefyd. Felly, mae ofn y caiff pobl eu cosbi os byddant yn sôn am eu pryderon—mae hynny'n rhan o'r hyn a barodd i hyn gael ei guddio—ac mae'n ymwneud wedyn â'n gallu i dorri drwy hynny.
Mae hefyd, er hynny—. Pan edrychwch chi ar yr adroddiadau gan fenywod a theuluoedd a'r ffordd yr oedd rhai wedi cwyno am y modd y cawsant eu trin, roedd angen mewn gwirionedd ymrafael â'r diwylliant cyffredinol hwnnw oedd yn bodoli mewn rhai rhannau o'r tîm staff ac i chwalu rhywfaint ohono. Roedd hynny'n anodd oherwydd bod y staff hynny, pan gawsant eu symud, yn teimlo bod yna weithredu yn eu herbyn a'u bod yn cael eu cosbi. Felly, nid yw'n syml, ond rwy'n credu bod y cyfarwyddwr nyrsio yn arbennig wedi ymyrryd i wneud y peth priodol, o ran newid rhai o'r patrymau rota ac o ran yr arweinyddiaeth ar werthoedd ac arferion hefyd.
Mae'n bendant yn cynnwys undebau llafur, yn enwedig Coleg Brenhinol y Bydwragedd ac Unsain fel y ddau undeb llafur mwyaf, ac maent yn trafod yn uniongyrchol â'r bwrdd iechyd i geisio newid a gwella rhywfaint o hyn. Yn sicr, daeth hynny i'r amlwg yn y cyfarfodydd staff a gefais. Roedd yn newid sylweddol, o ddicter a siom a rhai pobl ddim yn teimlo balchder yn eu gwisg, i ragolwg llawer, llawer gwell gan y staff eu hunain. Felly, mae rhywfaint o gynnydd wedi'i wneud, ond mae angen gwneud mwy.
Thank you, Minister, for your statement today. It certainly suggests that there have been some green shoots of progress in terms of putting things right at Cwm Taf Morgannwg maternity services. I'm also really grateful that you've engaged with women and families and with staff, including families from my own constituency, who have engaged with such dignity in the process to try to ensure that no other families experience the kind of loss that they have endured. They'll know who they are, as I mention them here today, and my thoughts remain very firmly with them and with all other families affected.
You mentioned the clinical review process, and I agree it's really important that the family voice is heard within this. I know there have been some concerns around records being re-examined so we can get to the core of what went wrong. What assurances can you give around that specifically? I note also your comments around expecting rapid and sustainable improvements in the response to patient concerns and complaints, and I'd like to strongly add my support to that. When I raise casework issues with the health board on a variety of things, not just maternity issues, I am often surprised at how long it can take for complaints to be responded to, let alone resolved. What do you think improvements in this process would look like? Are there any examples of best practice of health boards dealing with complaints? And how will this be monitored so that any trends or patterns can be identified?
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad heddiw. Mae'n sicr yn awgrymu y bu peth cynnydd o ran unioni pethau yng ngwasanaethau mamolaeth Cwm Taf Morgannwg. Rwyf hefyd yn ddiolchgar iawn eich bod wedi ymgysylltu â menywod a theuluoedd a chyda staff, gan gynnwys teuluoedd o'm hetholaeth fy hun, sydd wedi ymgysylltu â'r fath urddas yn y broses er mwyn ceisio sicrhau nad oes unrhyw deuluoedd eraill yn profi'r math o golled y maen nhw wedi'i dioddef. Byddant yn gwybod pwy ydynt, gan fy mod yn sôn amdanynt yma heddiw, ac rwy'n parhau i gydymdeimlo'n ddwys iawn â nhw a'r holl deuluoedd eraill yr effeithiwyd arnynt.
Fe wnaethoch chi sôn am y broses adolygu clinigol, ac rwy'n cytuno ei bod hi'n bwysig iawn y clywir llais y teulu yn rhan o hyn. Rwy'n gwybod y bu rhai pryderon ynghylch ail-archwilio cofnodion er mwyn i ni fynd i wraidd yr hyn a aeth o'i le. Pa sicrwydd allwch ei roi o ran hynny'n benodol? Sylwaf hefyd ar eich sylwadau ynghylch disgwyl gwelliannau cyflym a chynaliadwy yn yr ymateb i bryderon a chwynion cleifion, a hoffwn ategu hynny'n gryf. Pan fyddaf yn codi materion gwaith achos gyda'r bwrdd iechyd ar amrywiaeth o bethau, nid dim ond materion mamolaeth, rwy'n synnu'n aml faint o amser y gall ei gymryd i ymateb i gwynion, heb sôn am eu datrys. Yn eich barn chi, beth yn union fyddai'r gwelliannau yn y broses hon? A oes unrhyw enghreifftiau o arferion gorau gan fyrddau iechyd o ran ymdrin â chwynion? A sut caiff hyn ei fonitro fel y gellir nodi unrhyw dueddiadau neu batrymau?
On the point about complaints, you're absolutely right, and I mentioned earlier about moving away from a defensive approach. I know, as a constituency Member, when I first arrived in this place, the response from the complaints function in Cardiff and Vale health board was very different, both in terms of the timeliness of it but also the quality of it. I absolutely think that, as a constituency Member now, I get a much better response from the health board than I did at the start—and that's not about the change in my position in the Government, I think it's actually about the way the health board now deals with those complaints.
The improvement in the complaints function that is taking place at Cwm Taf is certainly not completed, but there is practice within the NHS to look at and to learn from already. But in particular, there's something about, even as we are now, for those families who have gone through the process already and had an outcome, making sure that doesn't get in the way of a health board apologising. Far from it being an invitation to legal action, often it is what families are looking for. It doesn't affect the test on a breach of legal duty or not, but it makes a real difference to the families when they receive correspondence that appears to be more open and interested in them and their experience, rather than something that seems harsh and too driven by lawyers—and I say that as a former practitioner.
On your point about the family story, this is really important to reiterate. The family story will be near the front of the clinical review process. So, people will be given a proper opportunity to tell their story and will be supported in doing so. That's part of the reason we've put extra resource into community health councils. And it won't just consider the notes, because some of the complaints families have are that they don't believe that what's in the notes is accurate and that's part of what's being challenged in some of the legal process that's ongoing. But also, the correspondence around that care will also be part of what the clinical review process considers. So, it won't simply be a matter of reading clinical notes and taking what's in there as entirely gospel; there will be an opportunity for patients to tell their story. Because some of this is about how people have felt during the process, and you can't always get that just from the notes.
I think it's also important to set out that, in the clinical review process, after the first tranche of reviews that are taking place there is still an opportunity to self-refer in. They've now agreed the way in which people who are concerned about their care can refer themselves in and then have a choice made, involving the independent panel, about whether they'll receive reviews for longer-standing concerns as well.
But I want to end, Presiding Officer, by agreeing with the point that Vikki Howells made about the dignity of families—I'm incredibly impressed by the dignity people have shown—but also the ongoing hurt and the impact that it's having today.
O ran y sylw am gwynion, rydych chi yn llygad eich lle, a soniais yn gynharach am gefnu ar ddull amddiffynnol o wneud pethau. Rwy'n gwybod, a minnau'n Aelod etholaeth, pan ddeuthum i'r fan yma gyntaf, fod yr ymateb gan y swyddogaeth gwynion ym Mwrdd Iechyd Caerdydd a'r Fro yn wahanol iawn, o ran prydlondeb ond hefyd o ran ansawdd ymatebion. Rwy'n credu'n llwyr fy mod, fel Aelod etholaeth nawr, yn cael ymateb llawer gwell gan y bwrdd iechyd nag a gefais ar y dechrau—ac nid yw hynny'n ymwneud â'r newid yn fy sefyllfa yn y Llywodraeth, rwy'n credu ei fod yn ymwneud mewn gwirionedd â'r ffordd y mae'r bwrdd iechyd yn ymdrin â'r cwynion hyn nawr.
Yn sicr, nid yw'r gwelliant yn y swyddogaeth gwynion sy'n digwydd yng Nghwm Taf wedi'i gwblhau, ond mae ymarfer o fewn y GIG i edrych ar hynny ac i ddysgu o hynny eisoes. Ond yn arbennig, elfen bwysig o hyn yw'r teuluoedd hynny sydd wedi mynd drwy'r broses eisoes ac sydd wedi cael canlyniad, hyd yn oed fel yr ydym ni nawr, gan sicrhau nad yw hynny'n rhwystro bwrdd iechyd rhag ymddiheuro. Ymhell o fod yn wahoddiad i gamau cyfreithiol, yn aml, dyna'r hyn y mae teuluoedd yn chwilio amdano. Nid yw'n effeithio ar y prawf ar dorri dyletswydd gyfreithiol ai peidio, ond mae'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i'r teuluoedd pan dderbyniant ohebiaeth sydd yn ymddangos yn fwy agored ac yn ymddiddori ynddyn nhw a'u profiad, yn hytrach na rhywbeth sy'n ymddangos yn llym ac yn gyfreithiol ei naws—a dywedaf hynny a minnau'n gyn-gyfreithiwr.
O ran eich sylw am y profiad teuluol, mae hyn yn wirioneddol bwysig ei ailadrodd. Bydd y profiad teuluol yn un o elfennau cyntaf y broses adolygu clinigol. Felly, bydd pobl yn cael cyfle priodol i adrodd eu hanes ac yn cael cymorth i wneud hynny. Dyna ran o'r rheswm pam yr ydym ni wedi rhoi adnoddau ychwanegol i gynghorau iechyd cymuned. Ac ni fydd y broses honno yn ystyried y nodiadau yn unig, gan fod a wnelo rhai o'r cwynion sydd gan deuluoedd â'u cred nad yw'r hyn sydd yn y nodiadau yn gywir a bod hynny'n rhan o'r hyn sy'n cael ei herio yn rhywfaint o'r broses gyfreithiol sy'n mynd rhagddi. Ond hefyd, bydd yr ohebiaeth ynghylch y gofal hwnnw hefyd yn rhan o'r hyn y mae'r broses adolygu clinigol yn ei ystyried. Felly, ni fydd yn unig yn fater o ddarllen nodiadau clinigol a derbyn y cynnwys fel gwirionedd pur; bydd cyfle i gleifion adrodd eu stori. Oherwydd bod rhywfaint o hyn yn ymwneud â'r ffordd y mae pobl wedi teimlo yn ystod y broses, ac ni allwch chi ddirnad hynny o'r nodiadau yn unig bob tro.
Rwy'n credu ei bod hi hefyd yn bwysig dweud, yn y broses adolygu clinigol, ar ôl yr haen gyntaf o adolygiadau sy'n digwydd, bod cyfle o hyd i hunangyfeirio. Maen nhw bellach wedi cytuno ar y ffordd y gall pobl sy'n pryderu am eu gofal eu cyfeirio eu hunain ac yna cael penderfyniad, sy'n cynnwys y panel annibynnol, ynghylch a fyddan nhw'n derbyn adolygiadau ar gyfer pryderon mwy hirsefydlog hefyd.
Ond fe hoffwn i orffen, Llywydd, drwy gytuno â'r sylw a wnaeth Vikki Howells am urddas teuluoedd—rwy'n rhyfeddu at yr urddas y mae pobl wedi'i ddangos—ond hefyd y loes barhaus a'r effaith y mae'n ei chael heddiw.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr, Gweinidog.
Item 5 on the agenda this afternoon is the Representation of the People (Annual Canvass) (Amendment) (Wales) Regulations 2020, and I call on the Deputy Minister for Housing and Local Government to move the motion. Hannah Blythyn.
Eitem 5 ar yr agenda y prynhawn yma yw Rheoliadau Cynrychiolaeth y Bobl (Canfasiad Blynyddol) (Diwygio) (Cymru) 2020, a galwaf ar y Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol i gynnig y cynnig. Hannah Blythyn.
Cynnig NDM7230 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cynrychiolaeth y Bobl (Canfasiad Blynyddol) (Diwygio) (Cymru) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 10 Rhagfyr 2019.
Motion NDM7230 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Representation of the People (Annual Canvass) (Amendment) (Wales) Regulations 2020 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 10 December 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I am pleased today to be able to bring forward a motion to approve the Representation of the People (Annual Canvass) (Amendment) (Wales) Regulations 2020. The current annual canvass for electors is outdated and cumbersome, is expensive and complex for electoral registration officers to administer and can lead to confusion for our citizens. In light of this, we have worked with the Scottish and UK Governments to modernise and streamline the annual canvass to ensure that it's fit for purpose across nations for all of our elections. This work is part of a range of electoral reforms, including an extension of the franchise for devolved elections achieved in part by the Senedd and Elections (Wales) Act 2020, and to be completed by the Local Government and Elections (Wales) Bill.
The Local Government and Elections (Wales) Bill will also include some other important provisions aimed at improving voter registration in the long term, such as registration for applications, sometimes referred to as automatic registration, and the option to create an all-Wales database of electoral registration information. Taken together with the changes in the annual canvass introduced by these regulations, our electoral reforms will work together to modernise the registration processes as well as improving efficiency and voter experience. Collectively, they represent a significant change in our electoral system and a wide-ranging programme of work.
The objectives of canvass reform are to make the process simpler and clearer for citizens, give more local discretion to electoral registration officers and to safeguard the accuracy and integrity of the electoral register. These canvass reforms will also address the additional cost generated by individual electoral registration and improve the accuracy of our electoral register. With the expansion of the franchise to include 16 and 17-year-olds and qualifying foreign citizens, maximising the accuracy and continued integrity of the electoral register is essential.
The electoral community in Wales has consistently delivered on their registration and election responsibilities to very high standards. In recent years, it's been under very difficult circumstances. The continued robustness of our elections is thanks in no small measure to this great community of professionals and I would like to take this opportunity to place on the record our thanks for their continuing hard work and commitment.
So, I encourage Members here to approve this motion so that we continue to bring electoral processes into the twenty-first century and help our democracy to thrive.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch heddiw o gael dod â chynnig gerbron i gymeradwyo Rheoliadau Cynrychiolaeth y Bobl (Canfasiad Blynyddol) (Diwygio) (Cymru) 2020. Mae'r canfasiad blynyddol presennol ar gyfer etholwyr yn hen ffasiwn ac yn feichus, mae'n ddrud ac yn gymhleth i'r swyddog cofrestru etholiadol ei weinyddu a gall arwain at ddryswch i'n dinasyddion. O gofio hyn, rydym wedi gweithio gyda llywodraethau'r Alban a'r DU i foderneiddio a symleiddio'r canfasiad blynyddol er mwyn sicrhau ei fod yn addas i'r diben ar draws y cenhedloedd ar gyfer pob un o'n hetholiadau. Mae'r gwaith hwn yn rhan o ystod o ddiwygiadau etholiadol, gan gynnwys ymestyn yr etholfraint ar gyfer etholiadau datganoledig a gyflawnwyd yn rhannol gan Ddeddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020, a fydd yn cael ei gwblhau gan Fil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru).
Bydd Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) hefyd yn cynnwys rhai darpariaethau pwysig eraill sydd â'r nod o wella cofrestru pleidleiswyr yn yr hirdymor, megis cofrestru ar gyfer ceisiadau, sydd weithiau yn cael ei alw'n cofrestru awtomatig, a'r opsiwn i greu cronfa ddata Cymru gyfan o wybodaeth cofrestru etholiadol. Ynghyd â'r newidiadau yn y canfasiad blynyddol a gyflwynir gan y rheoliadau hyn, bydd ein diwygiadau etholiadol yn cydweithio i foderneiddio'r prosesau cofrestru yn ogystal â gwella effeithlonrwydd a phrofiad pleidleiswyr. Gyda'i gilydd, maen nhw'n cynrychioli newid sylweddol yn ein system etholiadol ac yn ein rhaglen eang o waith.
Amcanion y diwygiadau canfasiad yw gwneud y broses yn symlach ac yn gliriach i ddinasyddion, rhoi mwy o ddisgresiwn lleol i swyddogion cofrestru etholiadol a diogelu cywirdeb ac uniondeb y gofrestr etholiadol. Bydd y diwygiadau canfasiad hyn hefyd yn mynd i'r afael â'r gost ychwanegol a gynhyrchir drwy gofrestru etholiadol unigol ac yn gwella cywirdeb ein cofrestr etholiadol. Wrth i'r fasnachfraint ehangu i gynnwys pobl 16 ac 17 oed a dinasyddion tramor cymwys, mae'n hanfodol sicrhau cywirdeb ac uniondeb parhaus y gofrestr etholiadol i'r eithaf.
Mae'r gymuned etholiadol yng Nghymru wedi cyflawni ei chyfrifoldebau cofrestru ac ethol i safonau uchel iawn yn gyson. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae wedi bod o dan amgylchiadau anodd iawn. Mae cadernid ein hetholiadau yn barhaus, diolch i'r gymuned bwysig hon o weithwyr proffesiynol, a hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i gofnodi ein diolch am eu gwaith caled a'u hymroddiad parhaus.
Felly, anogaf yr Aelodau yma i gymeradwyo'r cynnig hwn er mwyn inni barhau i ddwyn prosesau etholiadol i mewn i'r unfed ganrif ar hugain a helpu ein democratiaeth i ffynnu.
Thank you. I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw.
Diolch. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
Thank you, Deputy Presiding Officer. We considered these regulations at our meeting on 13 January and we laid our report before the Assembly on 14 January. Our report raised one merits point under Standing Order 21.3. We noted and welcomed the thorough information provided in the explanatory memorandum to the regulations. In addition, we noted how the regulations, which were laid on 10 December 2019, rely on the Government of Wales Act 2006 (Amendment) (Order) 2019. This Order did not come into force until 18 December 2019. We agreed that it was appropriate to lay these regulations before the section 109 Order was made in order to give the Assembly sufficient time for scrutiny. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Ystyriwyd y rheoliadau hyn yn ein cyfarfod ar 13 Ionawr a gosodwyd ein hadroddiad gerbron y Cynulliad ar 14 Ionawr. Cododd ein hadroddiad un pwynt rhinweddau o dan Reol Sefydlog 21.3. Gwnaethom nodi a chroesawu'r wybodaeth drylwyr a ddarparwyd ym memorandwm esboniadol y rheoliadau. Hefyd, fe wnaethom nodi sut y mae'r rheoliadau, a osodwyd ar 10 Rhagfyr 2019, yn dibynnu ar Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 (Diwygio) (Gorchymyn) 2019. Ni ddaeth y Gorchymyn hwn i rym tan 18 Rhagfyr 2019. Cytunasom ei bod yn briodol gosod y rheoliadau hyn cyn gwneud y Gorchymyn adran 109 er mwyn rhoi digon o amser i'r Cynulliad graffu arnynt. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Thank you. The Deputy Minister to reply to the debate, or are you happy?
Diolch. Y Dirprwy Weinidog i ymateb i'r ddadl, neu a ydych yn hapus?
Happy to move forward.
Hapus i symud ymlaen.
Happy to move. Okay. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Hapus. Iawn. Y cynnig yw bod y cynnig yn cael ei gytuno. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We have no items to be voted on under voting time.
Before we move to the Stage 3 debate on the Children (Abolition of the Defence of Reasonable Punishment) (Wales) Bill, I will suspend proceedings until 17:40. So, that's six minutes. And we are not ringing the bell so it's up to business managers to make sure that their Members are all in. So, at 17:40, we will reconvene with Stage 3 of the Children (Abolition of the Defence of Reasonable Punishment) (Wales) Bill.
Nid oes gennym unrhyw eitemau i bleidleisio arnynt yn y cyfnod pleidleisio.
Cyn i ni symud i'r ddadl Cyfnod 3 ar Fil Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol) (Cymru), byddaf yn atal y Trafodion tan 17:40. Felly, dyna chwe munud. A dydyn ni ddim yn canu'r gloch felly mae'n rhaid i reolwyr busnes wneud yn siŵr bod eu Haelodau i gyd i mewn. Felly, am 17:40, byddwn yn ailymgynnull ar gyfer Cyfnod 3 y Bil Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol) (Cymru).
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 17:34.
Ailymgynullodd y Cynulliad am 17:40, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
Plenary was suspended at 17:34.
The Assembly reconvened at 17:40, with the Llywydd in the Chair.
Dwi'n ailgychwyn y sesiwn, a dyma ni'n cyrraedd Cyfnod 3 y Bil Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol) (Cymru).
I will recommence the session, and this brings us to the Stage 3 debate on the Children (Abolition of the Defence of Reasonable Punishment) (Wales) Bill.
Rydym ni'n trafod yn gyntaf grŵp 1 o welliannau, ac mae'r grŵp cyntaf o welliannau yn ymwneud â'r ddyletswydd i hybu ymwybyddiaeth y cyhoedd. Gwelliant 1 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, a dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant yma a'r gwelliannau eraill yn y grŵp—Janet Finch-Saunders.
We will first discuss group 1. The first group of amendments relates to the duty to promote public awareness. The lead amendment in this group is amendment 1 and I call on Janet Finch-Saunders to move the amendment and to speak to the other amendments in the group—Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 1 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 1 (Janet Finch-Saunders) moved.
Thank you, Llywydd. I speak to amendments 1 to 5, which relate to the duty to promote public awareness. Of course, we tabled these amendments at Stage 2 with the view that, because this is such a controversial piece of legislation with far-reaching effects on ordinary, otherwise law-abiding parents, the Welsh Government must continue its public awareness campaigns beyond the Bill's Royal Assent. Again, I would argue that, despite the Bill's aims to deter a certain type of behaviour, the potential consequences of removing the defence of reasonable punishment could not be more significant. This exposes parents to criminal penalties, rather than lesser civil offences, such as with the smoking ban, meaning that, for parents and families, permanent criminal records, harm to employment chances and potential separation could be the end result. Therefore, public awareness must be a central plank of the Bill's application.
So, amendments 1 and 5: turning to amendment 1, at Stage 2, the Deputy Minister assured the committee that there would be public awareness campaigns beyond the Bill's Royal Assent, therefore she believed that this amendment was not necessary. Now, if future Welsh Governments are to report on the effectiveness and the consequences of the Bill to the Assembly, then surely public awareness is central to the Bill's success on changing behaviour and should also be considered in tandem by the Government. It's true that this amendment does not have a time limit, but we don't expect this to be continually applied ad infinitum. Amendment 1 is intended to ensure that the Assembly, when assessing and having an input to the Bill's application, is able to conclude how aware the public is of the Bill's consequences and whether future Welsh Governments do need to go further in their own campaigns.
During the passage of the Scottish Bill, stakeholders giving evidence before the Equalities and Human Rights Committee noted that, aside from the public awareness campaigns at the time of legislation, there must also be a recognition that, because people are becoming parents all the time, there must be an ongoing commitment to campaigning around awareness. This is actually an excellent point that clearly shows the necessity for an ongoing awareness campaign. Parenting does not stop at a Bill's Royal Assent, nor does it stop six years later. Deputy Minister, I believe that it's your duty to take the Welsh public along with you, rather than to create an atmosphere of hostility and resistance, and continuous public awareness is vital for you to achieve that goal.
Despite this Bill being laid before us for nearly a year, the feedback that we have received has been overwhelmingly negative. The committee's consultation showed that nearly two thirds of the respondents did not support this Bill. The Welsh Conservatives' own survey showed that 79 per cent of respondents were against the ban, with comments including the following: 'The state should not be telling people how to parent. There are already laws in place', and 'It is not necessary to seek to criminalise parents. The impact on a child of a parent taken away by police is greater than the impact of a slight smack.'
Diolch, Llywydd. Rwy'n siarad am welliannau 1 i 5, sy'n ymwneud â'r ddyletswydd i hybu ymwybyddiaeth y cyhoedd. Wrth gwrs, fe wnaethom ni gyflwyno'r gwelliannau hyn yng Nghyfnod 2 gyda'r farn, gan fod hwn yn ddarn o ddeddfwriaeth mor ddadleuol gydag effeithiau pellgyrhaeddol ar rieni cyffredin, sydd fel arall yn parchu'r gyfraith, bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru barhau â'i hymgyrchoedd i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd y tu hwnt i Gydsyniad Brenhinol y Bil. Unwaith eto, er gwaethaf bwriad y Bil i atal math penodol o ymddygiad, byddwn yn dadlau na allai goblygiadau posib dileu'r amddiffyniad o gosb resymol fod yn fwy arwyddocaol. Mae hyn yn gwneud rhieni yn agored i gosbau troseddol, yn hytrach na throseddau sifil llai, fel yn achos y gwaharddiad ar ysmygu, sy'n golygu, i rieni a theuluoedd, y gallai hyn arwain at gofnodion troseddol parhaol, difetha cyfleoedd cyflogaeth ac o bosib gwahanu. Felly, rhaid i ymwybyddiaeth gyhoeddus fod yn elfen ganolog o weithrediad y Bil.
Felly, gwelliannau 1 a 5: gan droi at welliant 1, yng Nghyfnod 2, sicrhaodd y Dirprwy Weinidog y pwyllgor y byddai ymgyrchoedd ymwybyddiaeth gyhoeddus y tu hwnt i Gydsyniad Brenhinol y Bil, ac felly roedd hi'n credu nad oedd angen y gwelliant hwn. Nawr, os yw Llywodraethau Cymru yn y dyfodol i adrodd ar effeithiolrwydd a goblygiadau'r Bil i'r Cynulliad, yna siawns nad yw ymwybyddiaeth gyhoeddus yn ganolog i lwyddiant y Bil o ran newid ymddygiad a dylai'r Llywodraeth hefyd ei ystyried ar y cyd. Mae'n wir nad oes terfyn amser ar gyfer y gwelliant hwn, ond nid ydym yn disgwyl i hyn gael ei weithredu'n barhaus ac yn ddiddiwedd. Bwriad gwelliant 1 yw sicrhau bod y Cynulliad, wrth asesu a chael mewnbwn yng ngweithrediad y Bil, yn gallu dod i gasgliad ynghylch pa mor ymwybodol yw'r cyhoedd o oblygiadau'r Bil ac a oes angen i Lywodraethau Cymru yn y dyfodol fynd ymhellach yn eu hymgyrchoedd eu hunain.
Yn ystod hynt Bil yr Alban, nododd rhanddeiliaid a roddodd dystiolaeth gerbron y Pwyllgor Cydraddoldebau a Hawliau Dynol, ar wahân i ymgyrchoedd ymwybyddiaeth y cyhoedd adeg gweithredu'r ddeddfwriaeth, fod yn rhaid cydnabod hefyd, gan fod pobl yn dod yn rhieni drwy'r amser, bod rhaid cael ymrwymiad parhaus i ymgyrchu ynghylch ymwybyddiaeth. Mae hwn yn bwynt rhagorol mewn gwirionedd sy'n dangos yn glir yr angen am ymgyrch ymwybyddiaeth barhaus. Nid yw rhianta'n dod i ben adeg Cydsyniad Brenhinol Bil, ac nid yw'n dod i ben chwe blynedd yn ddiweddarach. Dirprwy Weinidog, credaf mai eich dyletswydd chi yw cael y cyhoedd yng Nghymru ar eich ochr chi, yn hytrach na chreu awyrgylch o elyniaeth ac ymwrthedd, ac mae ymwybyddiaeth gyhoeddus barhaus yn hanfodol er mwyn i chi gyrraedd y nod hwnnw.
Er i'r Bil hwn gael ei osod ger ein bron am flwyddyn fwy neu lai, mae'r adborth a gawsom yn hynod negyddol. Dangosodd ymgynghoriad y pwyllgor nad oedd bron i ddwy ran o dair o'r ymatebwyr yn cefnogi'r Bil hwn. Dangosodd arolwg y Ceidwadwyr Cymreig eu hunain fod 79 y cant o'r ymatebwyr yn erbyn y gwaharddiad, gyda sylwadau'n cynnwys y canlynol: 'Ni ddylai'r wladwriaeth ddweud wrth bobl sut i fod yn rhiant. Mae Deddfau ar waith eisoes', ac 'Nid oes angen gwneud rhieni'n droseddwyr. Mae effaith yr heddlu yn mynd â rhiant oddi ar blentyn yn cael mwy o effaith ar y plentyn na chaiff smacen fechan.'
Such strength of opinion suggests that much more work needs to be done by the Welsh Government to gain acceptance for this idea outside, of course, of the usual professional circles.
Amendment 5 extends the awareness-raising campaign to visitors to Wales. At Stage 2, I did outline that while the chief Crown prosecutor stated,
'ignorance of the law is no defence',
more cases in Wales would pass the evidential stage than in England, raising issues of awareness of criminal offending for people from England who travel to Wales. Furthermore, while I really welcome the Deputy Minister's correspondence with the strategic implementation group and her commitment to consider awareness raising for visitors to Wales, I would be grateful if she could answer a concern I raised at Stage 2. In my speech to the committee, I asked the Deputy Minister about the options she will be considering with the strategic implementation group specifically about visitors to Wales. So, I therefore do urge Members to consider this amendment carefully and to support the meaning behind it, so that future parents are not disadvantaged by this Bill.
Amendment 2. Speaking to amendment 2, this relates to information that is available to parents on alternatives to physical punishment. The Deputy Minister promised that she would ensure that harder-to-reach groups receive this information, but we believe that a duty to provide information on alternatives to physical punishment would guarantee the maintenance of a successful awareness-raising campaign.
So, I was dismayed that the Deputy Minister rejected my arguments at Stage 2. I disagree with her own arguments put forward that the parenting expert group's thinking about future campaigns would be constrained by this amendment. How? This is intended to be constructive and it is very unlikely that any expert group or future Welsh Government would disagree with the need to show parents the support available to them, so that they don't use corporal punishment.
During evidence, stakeholders raised deep concerns about groups of parents who could be much harder to reach. We also heard that the Welsh Government's current support package, 'Parenting. Give it Time' was woefully inadequate, missing a crucial cross-section of Welsh society because it is only available online. With this amendment, we're not placing too much emphasis on certain groups of parents, Deputy Minister; we're wanting to include everyone. The updated regulatory impact assessment has said that the age range of 'Parenting. Give it Time' would be expanded and in the last fiscal year, around £30,000 was actually identified to develop new resources. So, will the Deputy Minister provide an update on how this is progressing and whether tools are now available to those without access to the internet?
Finally, I must emphasise to Members here today that this amendment is not seeking to achieve a more complex constrained Bill, but we want to have some input as a Parliament to how the awareness of a smacking ban will be achieved. This will be an Act of the Assembly, not the Welsh Government, if it is passed at Stage 4. So, I therefore urge the Deputy Minister and Members to consider how we explain to our constituents across Wales about their involvement in making parents aware of the Bill's consequences.
Moving to amendment 3, on amendment 3, this ensures that the public are provided with information about what they can do if they see something. I think that the Deputy Minister's repetition at Stage 2 that safeguarding is everybody's business doesn't cut through to the concerns that we have. We want to make sure that members of the public are confident enough to feel that they have correctly judged a particular situation. And to judge is the key point here. The Welsh Government is asking everyone to be well equipped enough to see that an incident would definitely merit police or social service involvement. It would only be after a visit from the police or social services that context could be determined. By then, of course, the damage could already be done.
Mae cryfder barn o'r fath yn awgrymu bod angen i Lywodraeth Cymru wneud llawer mwy o waith i gael derbyniad i'r syniad hwn y tu allan, wrth gwrs, i'r cylchoedd proffesiynol arferol.
Mae gwelliant 5 yn ymestyn yr ymgyrch codi ymwybyddiaeth i ymwelwyr â Chymru. Yng Nghyfnod 2, fe wnes i amlinellu, er i brif erlynydd y Goron ddweud,
nid yw anwybodaeth ynghylch y gyfraith yn amddiffyniad,
y byddai mwy o achosion yng Nghymru yn pasio'r cam tystiolaethol nag yn Lloegr, gan godi materion yn ymwneud ag ymwybyddiaeth o droseddu ymhlith pobl o Loegr sy'n teithio i Gymru. At hynny, er fy mod yn croesawu'n fawr ohebiaeth y Dirprwy Weinidog â'r grŵp gweithredu strategol a'i hymrwymiad i ystyried codi ymwybyddiaeth ymwelwyr â Chymru, byddwn yn ddiolchgar pe bai'n ateb cwestiwn o bryder a godais yng Nghyfnod 2. Yn fy araith i'r pwyllgor, holais y Dirprwy Weinidog am y dewisiadau y bydd yn eu hystyried gyda'r grŵp gweithredu strategol, yn benodol ynghylch ymwelwyr â Chymru. Felly, rwy'n annog yr Aelodau i ystyried y gwelliant hwn yn ofalus a chefnogi'r ystyr y tu ôl iddo, fel nad yw rhieni yn y dyfodol yn cael eu rhoi dan anfantais gan y Bil hwn.
Gwelliant 2. Wrth siarad am welliant 2, mae hwn yn ymwneud â gwybodaeth sydd ar gael i rieni am ddewisiadau eraill heblaw cosb gorfforol. Addawodd y Dirprwy Weinidog y byddai'n sicrhau bod grwpiau sy'n anos eu cyrraedd yn cael yr wybodaeth hon, ond credwn y byddai dyletswydd i ddarparu gwybodaeth am ddewisiadau amgen i gosb gorfforol yn gwarantu cynnal ymgyrch codi ymwybyddiaeth lwyddiannus.
Felly, cefais fy siomi bod y Dirprwy Weinidog wedi gwrthod fy nadleuon yng Nghyfnod 2. Anghytunaf â'i dadleuon ei hun a gyflwynwyd sef y byddai meddylfryd y grŵp arbenigwyr rhianta am ymgyrchoedd yn y dyfodol yn cael ei gyfyngu gan y gwelliant hwn. Sut? Bwriedir i hyn fod yn adeiladol ac mae'n annhebygol iawn y byddai unrhyw grŵp arbenigol neu Lywodraeth Cymru yn y dyfodol yn anghytuno â'r angen i ddangos i rieni y gefnogaeth sydd ar gael iddynt, fel nad ydynt yn defnyddio cosb gorfforol.
Yn ystod y dystiolaeth, cododd rhanddeiliaid bryderon dwys ynghylch grwpiau o rieni a allai fod yn llawer anos eu cyrraedd. Clywsom hefyd fod pecyn cymorth presennol Llywodraeth Cymru, 'Magu plant. Rhowch amser iddo' yn druenus o annigonol, yn methu â chyrraedd croestoriad hanfodol o gymdeithas Cymru oherwydd ei fod ar gael ar-lein yn unig. Gyda'r gwelliant hwn, nid ydym yn rhoi gormod o bwyslais ar rai grwpiau o rieni, Dirprwy Weinidog; rydym ni eisiau cynnwys pawb. Mae'r asesiad effaith rheoleiddiol diweddaraf wedi dweud bod ystod oedran 'Magu plant. Rhowch amser iddo', yn cael ei ehangu ac yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf, dynodwyd oddeutu £30,000 mewn gwirionedd i ddatblygu adnoddau newydd. Felly, a wnaiff y Dirprwy Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut y mae hyn yn mynd yn ei flaen ac a yw'r dulliau ar gael nawr i bobl sydd heb fynediad i'r rhyngrwyd?
Yn olaf, mae'n rhaid imi bwysleisio wrth yr Aelodau yma heddiw nad yw'r gwelliant hwn yn ceisio sicrhau Bil cyfyngedig mwy cymhleth, ond rydym eisiau rhywfaint o fewnbwn fel Senedd i'r modd y sicrheir yr ymwybyddiaeth o waharddiad ar smacio. Deddf y Cynulliad fydd hon, nid Llywodraeth Cymru, os caiff ei phasio yng Nghyfnod 4. Felly, anogaf y Dirprwy Weinidog ac Aelodau i ystyried sut yr eglurwn i'n hetholwyr ledled Cymru ynghylch sut y byddant yn codi ymwybyddiaeth rhieni o oblygiadau'r Bil.
Gan droi at welliant 3, o ran gwelliant 3, mae hwn yn sicrhau bod y cyhoedd yn cael gwybodaeth am yr hyn y gallant ei wneud os gwelant rywbeth. Credaf nad yw geiriau ailadroddus y Dirprwy Weinidog yng Nghyfnod 2 yn dweud fod diogelu yn fusnes i bawb yn lleddfu ein pryderon. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod aelodau'r cyhoedd yn ddigon hyderus i deimlo eu bod nhw wedi barnu sefyllfa arbennig yn gywir. A barnu yw'r gair allweddol yma. Mae Llywodraeth Cymru yn gofyn i bawb fod yn ddigon medrus i weld y byddai digwyddiad yn bendant angen ymyrraeth yr heddlu neu'r gwasanaethau cymdeithasol. Dim ond ar ôl ymweliad gan yr heddlu neu'r gwasanaethau cymdeithasol y gellid penderfynu ar y cyd-destun. Erbyn hynny, wrth gwrs, gallai'r difrod fod wedi ei wneud eisoes.
In evidence, the Welsh NHS Confederation and Swansea Bay UHB were concerned that the Bill's explanatory memorandum does not provide sufficient clarity on the definition of acceptable behaviour once the defence is removed, which could lead to more referrals. So, I therefore think that the Deputy Minister needs to re-evaluate her previous comments that it's up to the individual to do what they think is right in that circumstance, because, frankly, it's a bit of a cop-out. The answers we received at Stage 2 did not reassure me that individuals would be confident enough to know what to do in the event of seeing or learning of a child being physically punished. If the Deputy Minister's view is that it is up to the individual, then the Welsh Government has a duty to ensure that those who are reporting incidents are fully informed as to whether they should be or not and whether they are making things better or worse for the child. Alternatively, if this is not the case, then the Welsh Government should be clear that if the defence of reasonable punishment is removed, physical punishment is indefensible in criminal law. So, the public would have to report it regardless of the circumstances. So, I therefore, once again, ask Members to consider this very carefully and to support our amendment.
Amendment 4: I have re-tabled amendment 4 because I feel that we didn't receive a full or satisfactory response from the Deputy Minister about promoting awareness of the smacking ban amongst children themselves and young people. While I do respect the Deputy Minister's promises at Stage 2, I go back to the point that this amendment was based on a committee recommendation. What is the point of having committees if we ignore their recommendations? This was because we weren't satisfied with the Deputy Minister's replies on how the smacking ban would be taught in the new curriculum. I simply cannot accept that the Bill's objectives would be merely considered as part of developing the new curriculum. We need a clear response from both the Deputy Minister and the Minister for Education on how this is going to work. This legislation will precede the curriculum legislation, so we cannot be assured that it will be included in every school. The Deputy Minister also admitted that the new curriculum would not be designed to specify detailed lists of topics for teachers, so this could mean that awareness lessons differ from school to school, potentially leading to patchy knowledge of a law and its implications.
I welcome the updated explanatory memorandum that explains that work is being carried out to consider the legislation's objectives within the development of the new curriculum, but it does state that practitioners who develop the areas of learning and experience are still going through feedback and are considering how the guidance can be refined. Therefore, I would be grateful if the Deputy Minister would provide us with an update on their ongoing work, as well as a time frame for the Assembly to have sight of this guidance.
During Stage 2 discussions, the Deputy Minister did not quite respond to my specific questions, so I would therefore be grateful if the Deputy Minister would answer the following today: Deputy Minister, will you update us on the discussions you are having with the education Minister to embed uniform teaching of the smacking ban in the new curriculum? Also, will you advise how teaching of the smacking ban will inform children in a balanced way? And, also, how is the Deputy Minister addressing risks encountered by younger children who are unable to articulate their concerns? And of course, these weren't included within the Bill's equality impact assessment. Given that the Deputy Minister is seeking to protect the rights of the child through this Bill, it is only right for Assembly Members to be able to know how children themselves will be taught in the future. So, I therefore call on all Members to support this amendment.
Rounding off this set of amendments on awareness raising, I'd like to end with this point, which was so ably raised by my colleague Suzy Davies AM at Stage 2. She said, unless some of these amendments are accepted by Members of this Welsh Parliament, the position with this Bill is that our influence will be precisely zero over the content of an awareness-raising campaign. So, I therefore urge Members to consider these amendments carefully before casting their votes. Thank you.
Yn eu tystiolaeth, roedd Conffederasiwn GIG Cymru a Bwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe yn pryderu nad yw memorandwm esboniadol y Bil yn rhoi digon o eglurder ynghylch y diffiniad o ymddygiad derbyniol ar ôl cael gwared ar yr amddiffyniad, a allai arwain at fwy o atgyfeiriadau. Felly, rwy'n credu felly bod angen i'r Dirprwy Weinidog ail-ystyried ei sylwadau blaenorol mai cyfrifoldeb yr unigolyn yw gwneud yr hyn y mae'n credu sy'n briodol yn y sefyllfa honno, oherwydd, a bod yn blwmp ac yn blaen, osgoi cyfrifoldeb yw hynny. Nid oedd yr atebion a gawsom ni yng Nghyfnod 2 yn fy sicrhau y byddai unigolion yn ddigon hyderus i wybod beth i'w wneud pe byddent yn gweld neu'n clywed fod plentyn yn cael ei gosbi'n gorfforol. Os yw'r Dirprwy Weinidog o'r farn mai penderfyniad yr unigolyn ydyw, yna mae'n ddyletswydd ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod y rhai sy'n rhoi gwybod am ddigwyddiadau yn gwbl ymwybodol a ddylent fod yn gwneud hynny ai peidio, ac a ydynt yn gwneud pethau'n well neu'n waeth i'r plentyn. Fel arall, os nad yw hyn yn wir, dylai Llywodraeth Cymru egluro, os caiff amddiffyniad cosb resymol ei ddileu, na ellir amddiffyn cosb gorfforol mewn cyfraith droseddol. Felly, byddai'n rhaid i'r cyhoedd ei adrodd ni waeth beth fo'r amgylchiadau. Felly, unwaith eto, gofynnaf i'r Aelodau ystyried hyn yn ofalus iawn a chefnogi ein gwelliant.
Gwelliant 4: Rwyf wedi ail-gyflwyno gwelliant 4 gan fy mod yn teimlo na chawsom ni ymateb llawn na boddhaol gan y Dirprwy Weinidog ynghylch hybu ymwybyddiaeth o'r gwaharddiad ar smacio ymhlith plant eu hunain a phobl ifanc. Er fy mod i yn parchu addewidion y Dirprwy Weinidog yng Nghyfnod 2, af yn ôl at y pwynt bod y gwelliant hwn yn seiliedig ar argymhelliad gan y pwyllgor. Beth yw diben cael pwyllgorau os anwybyddwn eu hargymhellion? Y rheswm am hyn oedd nad oeddem yn fodlon ar atebion y Dirprwy Weinidog o ran sut y cai'r gwaharddiad ar smacio ei ddysgu yn y cwricwlwm newydd. Ni allaf dderbyn y byddai amcanion y Bil ond yn cael eu hystyried fel rhan o ddatblygu'r cwricwlwm newydd. Mae arnom ni angen ymateb clir gan y Dirprwy Weinidog a'r Gweinidog Addysg ynghylch sut y mae hyn yn mynd i weithio. Bydd y ddeddfwriaeth hon yn rhagflaenu deddfwriaeth y cwricwlwm, felly ni allwn ni fod yn sicr y bydd yn cael ei chynnwys ym mhob ysgol. Cyfaddefodd y Dirprwy Weinidog hefyd na fyddai'r cwricwlwm newydd yn cael ei gynllunio i fanylu ar restrau manwl o bynciau ar gyfer athrawon, felly gallai hyn olygu bod y gwersi ymwybyddiaeth yn amrywio o ysgol i ysgol, gan arwain o bosib at wybodaeth dameidiog o'r gyfraith a'i goblygiadau.
Croesawaf y memorandwm esboniadol sydd wedi'i ddiweddaru ac sy'n esbonio bod gwaith yn cael ei wneud i ystyried amcanion y ddeddfwriaeth wrth ddatblygu'r cwricwlwm newydd, ond mae yn nodi bod ymarferwyr sy'n datblygu'r meysydd dysgu a phrofiad yn dal i ddarllen yr adborth ac yn ystyried sut y gellir mireinio'r canllawiau. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe bai'r Dirprwy Weinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am y gwaith maen nhw'n ei wneud ar hyn o bryd, yn ogystal ag amserlen er mwyn i'r Cynulliad gael gweld y canllawiau hyn.
Yn ystod trafodaethau Cyfnod 2, ni wnaeth y Dirprwy Weinidog ymateb i'm cwestiynau penodol yn llwyr, felly byddwn yn ddiolchgar felly pe bai'r Dirprwy Weinidog yn ateb y canlynol heddiw: Dirprwy Weinidog, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y trafodaethau yr ydych chi'n eu cael gyda'r Gweinidog Addysg i ymgorffori addysgu unffurf ar wahardd smacio yn y cwricwlwm newydd? Hefyd, a wnewch chi roi gwybod sut y dysgir plant mewn modd cytbwys am y gwaharddiad ar smacio? A hefyd, sut mae'r Dirprwy Weinidog yn mynd i'r afael â'r risgiau a wynebir gan blant iau nad ydynt yn gallu mynegi eu pryderon? Ac wrth gwrs, ni chafodd y rhain eu cynnwys yn asesiad y Bil o'r effaith ar gydraddoldeb. O gofio bod y Dirprwy Weinidog yn ceisio amddiffyn hawliau'r plentyn drwy'r Bil hwn, mae'n briodol i Aelodau'r Cynulliad gael gwybod sut y caiff plant eu hunain eu haddysgu yn y dyfodol. Felly, galwaf ar bob Aelod i gefnogi'r gwelliant hwn.
Gan ddod â'r gyfres hon o welliannau ar godi ymwybyddiaeth i ben, hoffwn orffen gyda'r sylw hwn, a wnaed mor fedrus gan fy nghyd-Aelod Suzy Davies AC yng Nghyfnod 2. Dywedodd, oni bai fod rhai o'r gwelliannau hyn yn cael eu derbyn gan Aelodau o Senedd Cymru, y sefyllfa gyda'r Bil hwn yw na fydd gennym ni ronyn o ddylanwad dros gynnwys ymgyrch i godi ymwybyddiaeth. Felly, anogaf yr Aelodau i ystyried y gwelliannau hyn yn ofalus cyn bwrw eu pleidlais. Diolch.
I rise to speak in this debate on behalf of my colleague Siân Gwenllian, who is unfortunately unwell and unable to be with us today. But I also rise as a person who has campaigned for over 25 years to bring about this change. And this, of course, has been a matter that has been discussed on many occasions in this Assembly, long before we had the power, and the will was there. Well, now we have the will and the power.
I will speak to this group of amendments and then briefly mention our group's position on the others, but I'll make some brief general remarks to begin with. This is not about making a dramatic change in the way that the law currently works. It is currently impossible for a family to use the defence of reasonable chastisement if a child has been struck and a mark has been left. This is a very, very difficult law to enforce, because people are differently sensitive. I happen to be somebody who bruises very easily, so if my parents had smacked me, they would have got into a lot more trouble than if they'd smacked my big brother who never takes a mark and never seems to bruise at all. So, it's actually very difficult for parents to know what is and isn't permissible under the current law.
We're also not in this debate suggesting a revolution in parenting practices, because the truth is that all opinion surveys and all research now suggests that only a minority of parents continue to use physical punishment, and that most of those who do, when they're asked about it, will say that they did it in a moment of temper, that they regret it, and they don't actually think that it's taught the children very much.
So, while I do accept that the Members opposite have some really genuine concerns, and I think it's right that we exercise them and we discuss them, I really think we need to understand that while the change that the Government is proposing through this legislation is important, it really isn't as big as perhaps some of us feel that it is.
I understand, in turning to this group of amendments, the need to make the public aware of a change in the law. I have to say, I think the Government's commitment on this is substantial. We don't usually have massive public information campaigns when we change the law. We expect people to know that the law has changed. But when sometimes we are proposing a change that has a big influence on people's behaviour, potentially, then it is right to make them aware of the change. But I really don't think that the face of the Bill is the right place for this. We don't normally put these kinds of things on the face of a Bill. [Interruption.] I will, by all means.
Codaf i siarad yn y ddadl hon ar ran fy nghyd-Aelod Siân Gwenllian, sydd yn anffodus yn sâl ac yn methu bod gyda ni heddiw. Ond rwyf hefyd yn codi fel unigolyn sydd wedi ymgyrchu dros 25 mlynedd i sicrhau'r newid hwn. Ac mae hyn, wrth gwrs, wedi bod yn fater a drafodwyd droeon yn y Cynulliad hwn, ymhell cyn inni gael y pŵer, ac yr oedd yr ewyllys yno. Wel, nawr mae gennym yr ewyllys a'r pŵer.
Siaradaf am y grŵp hwn o welliannau ac yna sôn yn fyr am safbwynt ein grŵp ar y lleill, ond gwnaf rai sylwadau cyffredinol byr i ddechrau. Nid yw hyn yn golygu gwneud newid dramatig yn y ffordd y mae'r gyfraith yn gweithio ar hyn o bryd. Ar hyn o bryd, mae'n amhosib i deulu ddefnyddio'r amddiffyniad o gosb resymol os yw plentyn wedi'i daro a bod marc wedi'i adael. Mae hon yn gyfraith anodd iawn i'w gorfodi, oherwydd bod pobl yn wahanol o ran sensitifrwydd. Rwy'n digwydd bod yn un sy'n cleisio'n hawdd iawn, felly pe bai fy rhieni wedi rhoi smacen imi, byddent wedi mynd i lawer mwy o drafferthion na phe bai nhw wedi rhoi smacen i fy mrawd mawr nad yw byth yn dangos marc nac yn cleisio o gwbl. Felly, mewn gwirionedd mae'n anodd iawn i rieni wybod beth sy'n cael ei ganiatáu o dan y gyfraith bresennol.
Nid ydym yn y ddadl hon ychwaith yn awgrymu chwyldro mewn arferion rhianta, oherwydd y gwir amdani yw bod yr holl arolygon barn a'r holl ymchwil bellach yn awgrymu mai dim ond lleiafrif o rieni sy'n parhau i ddefnyddio cosb gorfforol, a bod y rhan fwyaf o'r rhai sy'n gwneud hynny, pan fyddant yn cael eu holi amdano, yn dweud eu bod yn gwneud hynny yn eu tymer, eu bod yn difaru, a dydyn nhw ddim mewn gwirionedd yn credu ei fod wedi dysgu fawr ddim i'r plant.
Felly, er fy mod yn derbyn bod gan yr Aelodau gyferbyn rai pryderon gwirioneddol, ac rwy'n credu ei bod hi'n briodol ein bod yn eu gwyntyllu ac yn eu trafod, rwy'n credu mewn gwirionedd bod angen i ni ddeall, er bod y newid y mae'r Llywodraeth yn ei gynnig drwy'r ddeddfwriaeth hon yn bwysig, nid yw mor fawr ag y mae rhai ohonom ni efallai yn teimlo ei fod ef.
Rwy'n deall, wrth droi at y grŵp hwn o welliannau, fod angen gwneud y cyhoedd yn ymwybodol o newid yn y gyfraith. Mae'n rhaid i mi ddweud, rwy'n credu bod ymrwymiad y Llywodraeth ar hyn yn sylweddol. Dydym ni ddim fel arfer yn cael ymgyrchoedd gwybodaeth enfawr i'r cyhoedd pan fyddwn ni'n newid y gyfraith. Rydym yn disgwyl i bobl wybod bod y gyfraith wedi newid. Ond pan fyddwn ni weithiau'n cynnig newid sy'n cael dylanwad mawr ar arferion pobl, o bosib, yna mae'n briodol eu gwneud yn ymwybodol o'r newid. Ond dydw i ddim yn credu mai wyneb y Bil yw'r lle priodol ar gyfer hyn. Dydym ni ddim fel arfer yn rhoi'r mathau hyn o bethau ar wyneb Bil. [Torri ar draws.] Gwnaf, wrth gwrs.
Just on that particular point, of course we did take a decision to put this sort of item on the face of the Bill when it came to organ donation law, which again was a significant piece of legislation that was going to affect a lot of people's lives. I think it's absolutely right that we take a similar approach here, given that that's the Government's policy position, and, of course, they've been arguing earlier on today that policy positions should be put on the face of a Bill.
Dim ond ar y pwynt penodol yna, wrth gwrs, gwnaethom benderfyniad i roi'r math hwn o eitem ar wyneb y Bil o ran cyfraith rhoi organau, a oedd unwaith eto'n ddarn arwyddocaol o ddeddfwriaeth a fyddai'n effeithio ar fywydau llawer o bobl. Rwy'n credu ei bod hi'n gwbl briodol ein bod yn cymryd ymagwedd debyg gyda hyn, o ystyried mai dyna safbwynt polisi'r Llywodraeth, ac, wrth gwrs, maen nhw wedi bod yn dadlau yn gynharach heddiw y dylid rhoi safbwyntiau polisi ar wyneb Bil.
You could follow that through. I would argue that the change in the law on organ donation was actually much bigger in terms of its influence on people's practice than this is. But that said, the Government—if we just look at the evidence, and the most concrete piece of evidence is in the budget. We have a saying in Welsh, 'Diwedd y gân yw'r geiniog'—at the end of the song comes the penny. And the Government is committing, in this year's draft budget, to a £600,000 campaign to raise awareness. I'm aware, and I'm grateful to the Deputy Minister for her information in this regard, that they are consulting with focus groups, with people from minority communities, people from faith groups, to ensure that the messages get out in the most appropriate way to all parents who might need them. I don't see the necessity, therefore, to have it on the face of the Act. I would, in my contribution here, ask the Minister to assure us that, of course, this information will be made available bilingually, but I would make a plea for the design to be bilingual from the beginning, and for the Welsh information not just to be a translation of the information in English, just because that's usually pretty clumsy.
I have to say, Llywydd, when comparable legislation was introduced in the Republic of Ireland, the Government there didn't feel the need to do any kind of public awareness raising, because the debate had been extensively exercised in the press, and everybody was aware of the change in the law. From my own personal perspective, I can think of other things that the Government might usefully do with their £600,000, but I think that the benches opposite should acknowledge the commitment that the Minister is showing in this regard.
I'll turn briefly to the other groups of amendments, though I will return to them at the appropriate time. Group 2, about reporting requirements, again, I think the Government is generous in agreeing to accept this; it isn't necessarily usual to set down on the face of legislation two different time frames for reporting back, but I think, in doing so, the Deputy Minister is acknowledging that there are real concerns, and we do need to make sure that this legislation is working effectively and that there aren't any unintended consequences.
Again, group 3, with regard to sufficient funding, well, I would submit, and I think this is the Government's position, that there's unlikely to be much increased cost, because we are not going to see masses and masses of parents going through systems that they would not otherwise go through, but if there are additional costs, the Government has committed to the appropriate public bodies to meet those, and, again, we don't see the need to put this on the face of the Bill.
The amendment in group 4 is unnecessary, because, of course, this Assembly can always amend or repeal legislation if the majority of us decide that it is inappropriate.
And when it comes to the fifth group of amendments, amendment 10, the effect of this amendment, were we to pass it, would be to place in the hands of non-devolved bodies—much as we might wish these criminal justice bodies were devolved, it would place into the hands of non-devolved bodies the power to decide when or whether this piece of legislation is to be enacted.
Now, it is a matter, Llywydd, for this Chamber, not perhaps for me to say, whether this is deliberate on the part of the Conservatives—we've seen examples of them seeming to want to roll back devolution. These matters, Llywydd, are clearly devolved, and that is how they should stay. Of course it is right for the Welsh Government to be negotiating with the appropriate non-devolved criminal justice bodies and with the police to ensure that this legislation is appropriately implemented; it is not right to allow the Home Office to decide whether it gets implemented at all.
Llywydd, I look forward to the rest of this debate.
Gallech ddilyn y trywydd yna. Byddwn i'n dadlau bod y newid yn y gyfraith ar roi organau mewn gwirionedd yn llawer mwy o ran ei ddylanwad ar arferion pobl na hyn. Ond wedi dweud hynny, mae'r Llywodraeth—os edrychwn ni ar y dystiolaeth, ac mae'r darn mwyaf diamwys o dystiolaeth yn y gyllideb. Mae gennym ni ddywediad yn Gymraeg, 'diwedd y gân yw'r geiniog'. Ac mae'r Llywodraeth yn ymrwymo, yng nghyllideb ddrafft eleni, i ymgyrch £600,000 i godi ymwybyddiaeth. Rwy'n ymwybodol, ac rwy'n ddiolchgar i'r Dirprwy Weinidog am ei gwybodaeth yn hyn o beth, eu bod yn ymgynghori â grwpiau ffocws, gyda phobl o gymunedau lleiafrifol, pobl o grwpiau ffydd, i sicrhau bod y negeseuon yn cael eu cyfleu yn y ffordd fwyaf priodol i bob rhiant a allai fod eu hangen. Nid wyf yn gweld yr anghenraid, felly, i'w gael ar wyneb y Ddeddf. Byddwn, yn fy nghyfraniad yma, yn gofyn i'r Gweinidog roi sicrwydd inni, wrth gwrs, y bydd yr wybodaeth hon ar gael yn ddwyieithog, ond byddwn yn erfyn ar i'r dyluniad fod yn ddwyieithog o'r dechrau, ac i'r wybodaeth yn y Gymraeg fod yn fwy na chyfieithiad o'r wybodaeth Saesneg yn unig, dim ond oherwydd bod hynny'n eithaf lletchwith fel arfer.
Rhaid imi ddweud, Llywydd, pan gyflwynwyd deddfwriaeth gyffelyb yng Ngweriniaeth Iwerddon, nid oedd y Llywodraeth yno'n teimlo bod angen gwneud unrhyw fath o godi ymwybyddiaeth ymhlith y cyhoedd, gan fod y ddadl wedi cael sylw helaeth yn y wasg, ac roedd pawb yn ymwybodol o'r newid yn y gyfraith. O'm safbwynt personol i, gallaf feddwl am bethau eraill y byddai'n fuddiol i'r Llywodraeth eu gwneud gyda'u £600,000, ond credaf y dylai'r meinciau gyferbyn gydnabod yr ymrwymiad y mae'r Gweinidog yn ei ddangos yn hyn o beth.
Trof yn fyr at y grwpiau eraill o welliannau, er y dychwelaf atynt ar yr adeg briodol. Grŵp 2, am ofynion adrodd, unwaith eto, credaf fod y Llywodraeth yn hael wrth gytuno i dderbyn hyn; nid yw'n arferol, o anghenraid, gosod ar wyneb deddfwriaeth ddwy amserlen wahanol ar gyfer adrodd yn ôl, ond credaf, wrth wneud hynny, fod y Dirprwy Weinidog yn cydnabod bod pryderon gwirioneddol, a bod angen inni sicrhau bod y ddeddfwriaeth hon yn gweithio'n effeithiol ac nad oes unrhyw ganlyniadau anfwriadol.
Eto, grŵp 3, mewn cysylltiad â chyllid digonol, wel, byddwn yn dweud, ac rwy'n credu mai dyma safbwynt y Llywodraeth, ei bod hi'n annhebygol y bydd llawer mwy o gostau, oherwydd ni fyddwn yn gweld lluoedd a lluoedd o rieni'n mynd drwy systemau na fyddent fel arall yn mynd trwyddyn nhw, ond os oes costau ychwanegol, mae'r Llywodraeth wedi ymrwymo i'r cyrff cyhoeddus priodol gwrdd â'r rheini, ac, unwaith eto, nid ydym yn gweld yr angen i roi hyn ar wyneb y Bil.
Mae'r gwelliant yng ngrŵp 4 yn ddiangen, oherwydd, wrth gwrs, gall y Cynulliad hwn bob amser ddiwygio neu ddiddymu deddfwriaeth os bydd y mwyafrif ohonom yn penderfynu ei bod yn amhriodol.
Ac o ran y pumed grŵp o welliannau, gwelliant 10, effaith y gwelliant hwn, pe baem yn ei basio, fyddai rhoi yn nwylo cyrff sydd heb eu datganoli—er cymaint y byddem yn dymuno i'r cyrff cyfiawnder troseddol hyn gael eu datganoli, byddai'n rhoi yn nwylo'r cyrff sydd heb eu datganoli y pŵer i benderfynu pryd neu a ddylid gweithredu'r darn hwn o ddeddfwriaeth.
Nawr, mae'n fater, Llywydd, i'r Siambr hon, ac nid i mi ei ddweud efallai, a yw hyn yn fwriadol ar ran y Ceidwadwyr—rydym ni wedi gweld enghreifftiau ohonynt yn ymddangos fel petaen nhw eisiau dadwneud datganoli. Mae'r materion hyn, Llywydd, yn amlwg wedi'u datganoli, a dyna sut y dylent aros. Wrth gwrs, mae'n briodol i Lywodraeth Cymru gyd-drafod â'r cyrff cyfiawnder troseddol priodol nad ydynt wedi'u datganoli a chyda'r heddlu i sicrhau bod y ddeddfwriaeth hon yn cael ei gweithredu'n briodol; nid yw hi'n briodol caniatáu i'r Swyddfa Gartref benderfynu a gaiff ei gweithredu o gwbl.
Llywydd, edrychaf ymlaen at weddill y ddadl hon.
Galwaf ar y Dirprwy Weinidog, Julie Morgan.
I call on the Deputy Minister, Julie Morgan.
Thank you—diolch. Can I start by thanking the members of the Children, Young People and Education Committee for the scrutiny of this Bill, and Members for their consideration of this very important legislation?
This Bill is a simple one, with a very clear purpose: it aims to remove the defence of reasonable punishment. It removes the defence to an existing criminal offence, it doesn't create a new offence, and it seeks to provide children with the same level of protection from physical punishment as adults.
I've carefully considered amendments 1 to 5, relating to the duty to raise awareness. As you will be aware, the Bill already places a duty on Welsh Ministers to raise awareness, which I am fully committed to doing. Amendment 1 introduces a reference to public understanding, which I believe—in my view— adds nothing to the Bill.
Awareness raising will form one aspect of our efforts to inform the public, including parents, about the change in the law. We already provide a broad package of support for parents, which includes the 'Parenting. Give it Time' campaign as well as Flying Start, Families First and our universal health visiting service. We are engaging with a wide range of professionals who provide these face-to-face services for parents, including through our parenting expert action group, which has been set up as part of our implementation group. They obviously have a key role in ensuring parents are aware of the change in the law and how they can use positive approaches to behaviour management.
Our communications strategy includes a comprehensive stakeholder engagement exercise, which will take place before commencement. This will include a wide range of organisations and individuals who work with children, young people and their families in Wales. Janet Finch-Saunders raised this proposal for an open-ended awareness-raising duty, and it was discussed and rejected at Stage 2, and my views on that have not changed.
But let me assure you that, by commencement, if this law is passed, this messaging about the change in the law will be absolutely integrated into the communications parents receive from health and other professionals and in a wide range of parenting resources, including the new parent information resources replacing 'Bump Baby and Beyond', given to all pregnant women and new parents.
I am fully committed to raising awareness, and I thank Helen Mary Jones for her comments. The Government is fully committed to raising awareness and have agreed to a focused and high-profile awareness-raising campaign. If this Bill is passed, the campaign will run for at least six years and will be refined based on regular research, including levels of awareness and changes in attitude. Therefore, in my view, an ongoing duty referring specifically to the law change is not required.
The updated explanatory memorandum sets out our plans to awareness raising with children, including our intention to consult with representatives of young people. Similarly, setting out specifically the topics that need to be covered in the awareness-raising campaign, which is suggested in amendments 2 and 3, I do not believe is for the face of the Bill. However, let me assure you, there is a clear plan that will ensure the campaign is effective and properly evaluated.
Also, don't let us forget the family information service within each local authority, our 'Parenting. Give it Time' campaign, and professionals working with parents, and they already signpost parents to available support.
All these issues are being considered by the parenting expert action group and their thinking should not be constrained in any way by specifications on the face of the Bill. We have a duty to have an awareness campaign, but I do not think we need all these details on the face of the Bill.
This Bill does not create a new offence. In this context, it doesn't make sense to include a provision requiring the provision of information about how a person may raise concerns if it appears to them that a child has been physically punished. And I repeat: safeguarding is everyone's business. As now, the public have a role in highlighting to relevant services if they are concerned about a child. This Bill does not change that.
In my view, I think it is unhelpful to highlight particular aspects of awareness raising over others. I believe there should be a flexibility to adapt and adjust the awareness-raising campaign, including taking into account ongoing research, and evaluation will be an integral feature of this campaign. This will ensure we find the best way to communicate with individuals, families, groups and communities as they will all need to be aware of this change in the law. Information, raising awareness: the information will be built into resources provided to parents as part of ongoing professional development. So, we will make sure that all this information is absolutely endemic. I don't think it's necessary to highlight particular groups, such as visitors to Wales. This will be built into all our communications. Indeed, I know Members of the Senedd have been putting their views into articles in different parts of the press, and I think that's very good, because it's also highlighting this.
I've already said that we are reaching out to hard-to-reach groups, and Janet Finch-Saunders mentioned those who don't use the internet. We already provide information in face-to-face discussions, support and in printed material. I do think we need to trust the public, as we do now. And people make decisions now about whether to raise concerns with social services and the police. I think it's important that we ensure parents are signposted to where they can receive help, support and advice on positive parenting, and this is what we are taking forward with the implementation group.
We have got fantastic commitment and enthusiasm on the implementation groups. I can't really think of a greater effort of work that is being made by our officials, by the—[Interruption.] Yes, certainly.
Diolch yn fawr iawn. A gaf i ddechrau drwy ddiolch i Aelodau'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg am graffu ar y Bil hwn, ac i'r Aelodau am ystyried y ddeddfwriaeth bwysig iawn hon?
Mae'r Bil hwn yn un syml, gyda diben clir iawn: ei nod yw dileu amddiffyniad cosb resymol. Mae'n dileu'r amddiffyniad i drosedd sy'n bodoli eisoes, nid yw'n creu trosedd newydd, ac mae'n ceisio rhoi'r un maint o amddiffyniad i blant rhag cosb gorfforol ag oedolion.
Rwyf wedi ystyried yn ofalus gwelliannau 1 i 5, sy'n ymwneud â'r ddyletswydd i godi ymwybyddiaeth. Fel y gwyddoch chi, mae'r Bil eisoes yn gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i godi ymwybyddiaeth, ac rwyf wedi ymrwymo'n llwyr i wneud hynny. Mae gwelliant 1 yn cyflwyno cyfeiriad at ddealltwriaeth y cyhoedd, a chredaf—yn fy marn i—nad yw'n ychwanegu dim at y Bil.
Bydd codi ymwybyddiaeth yn un agwedd ar ein hymdrechion i roi gwybod i'r cyhoedd, gan gynnwys rhieni, am y newid yn y gyfraith. Rydym ni eisoes yn darparu pecyn cymorth eang i rieni, sy'n cynnwys 'Magu Plant. Rhowch amser iddo' yn ogystal â Dechrau'n Deg, Teuluoedd yn Gyntaf a'n gwasanaeth ymwelwyr iechyd cyffredinol. Rydym yn ymgysylltu ag amrywiaeth eang o weithwyr proffesiynol sy'n darparu'r gwasanaethau wyneb yn wyneb hyn i rieni, gan gynnwys drwy ein grŵp gweithredu arbenigol ar rianta, sydd wedi'i sefydlu yn rhan o'n grŵp gweithredu. Mae'n amlwg bod ganddynt swyddogaeth allweddol o ran sicrhau bod rhieni'n ymwybodol o'r newid yn y gyfraith a sut y gallant ddefnyddio dulliau cadarnhaol o reoli ymddygiad.
Mae ein strategaeth gyfathrebu yn cynnwys ymarfer cynhwysfawr i ymgysylltu â rhanddeiliaid, a fydd yn digwydd cyn gweithredu'r strategaeth. Bydd hyn yn cynnwys amrywiaeth eang o sefydliadau ac unigolion sy'n gweithio gyda phlant, pobl ifanc a'u teuluoedd yng Nghymru. Cyflwynodd Janet Finch-Saunders y cynnig hwn am ddyletswydd codi ymwybyddiaeth benagored, ac fe'i trafodwyd a'i wrthod yng Nghyfnod 2, ac nid yw fy marn ynghylch hynny wedi newid.
Ond gadewch imi eich sicrhau, os caiff y gyfraith hon ei phasio, y bydd y negeseuon am y newid yn y gyfraith yn cael eu hymgorffori'n llwyr i'r ohebiaeth y mae rhieni yn ei chael gan weithwyr iechyd a gweithwyr proffesiynol eraill ac mewn ystod eang o adnoddau rhianta, gan gynnwys yr adnoddau gwybodaeth newydd i rieni sy'n disodli 'Bwmp, Babi a Thu Hwnt', a roddir i bob menyw feichiog a rhieni newydd.
Rwyf wedi ymrwymo'n llwyr i godi ymwybyddiaeth, a diolchaf i Helen Mary Jones am ei sylwadau. Mae'r Llywodraeth wedi ymrwymo'n llwyr i godi ymwybyddiaeth ac wedi cytuno i ymgyrch codi ymwybyddiaeth amlwg a phenodol. Os caiff y Bil hwn ei basio, bydd yr ymgyrch yn para am o leiaf chwe blynedd a bydd yn cael ei fireinio yn seiliedig ar ymchwil reolaidd, gan gynnwys graddau ymwybyddiaeth a newidiadau mewn agwedd. Felly, yn fy marn i, nid oes angen dyletswydd barhaus sy'n cyfeirio'n benodol at y newid yn y gyfraith.
Mae'r memorandwm esboniadol sydd wedi'i ddiweddaru yn nodi ein cynlluniau i godi ymwybyddiaeth gyda phlant, gan gynnwys ein bwriad i ymgynghori â chynrychiolwyr pobl ifanc. Yn yr un modd, gan nodi'n benodol y pynciau y mae angen ymdrin â hwy yn yr ymgyrch codi ymwybyddiaeth, a awgrymir yng ngwelliannau 2 a 3, nid wyf yn credu bod hynny ar gyfer wyneb y Bil. Fodd bynnag, gadewch imi eich sicrhau, y mae cynllun clir a fydd yn sicrhau bod yr ymgyrch yn effeithiol ac yn cael ei gwerthuso'n briodol.
Hefyd, na foed i ni anghofio'r gwasanaeth gwybodaeth i deuluoedd ym mhob awdurdod lleol, ein hymgyrch 'Magu plant. Rhowch amser iddo', a gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio gyda rhieni, ac maen nhw eisoes yn cyfeirio rhieni i'r cymorth sydd ar gael.
Mae'r holl faterion hyn yn cael eu hystyried gan y grŵp gweithredu arbenigol ar rianta ac ni ddylid cyfyngu ar eu syniadau mewn unrhyw fodd gan fanylebau ar wyneb y Bil. Mae gennym ni ddyletswydd i gynnal ymgyrch ymwybyddiaeth, ond nid wyf yn credu bod angen yr holl fanylion hyn arnom ni ar wyneb y Bil.
Nid yw'r Bil hwn yn creu trosedd newydd. Yn y cyd-destun hwn, nid yw'n gwneud synnwyr i gynnwys darpariaeth sy'n ei gwneud hi'n ofynnol darparu gwybodaeth am sut y gall unigolyn godi pryderon os yw'n ymddangos iddynt fod plentyn wedi cael ei gosbi'n gorfforol. Ac rwy'n ailadrodd: mae diogelu yn gyfrifoldeb ar bawb. Fel ar hyn o bryd, mae gan y cyhoedd ran i'w chwarae wrth dynnu sylw at wasanaethau perthnasol os ydynt yn pryderu am blentyn. Nid yw'r Bil hwn yn newid hynny.
Yn fy marn i, nid yw'n ddefnyddiol tynnu sylw at agweddau penodol ar godi ymwybyddiaeth ar draul rhai eraill. Credaf y dylai fod hyblygrwydd i addasu a theilwra'r ymgyrch codi ymwybyddiaeth, gan gynnwys ystyried gwaith ymchwil sy'n mynd rhagddo, a bydd gwerthuso yn rhan annatod o'r ymgyrch hon. Bydd hyn yn sicrhau ein bod yn dod o hyd i'r ffordd orau o gyfathrebu ag unigolion, teuluoedd, grwpiau a chymunedau gan y bydd angen iddynt i gyd fod yn ymwybodol o'r newid hwn yn y gyfraith. Gwybodaeth, codi ymwybyddiaeth: bydd yr wybodaeth yn cael ei chynnwys yn yr adnoddau a ddarperir i rieni yn rhan o ddatblygiad proffesiynol parhaus. Felly, byddwn yn gwneud yn siŵr bod y caiff yr holl wybodaeth hon ei lledaenu'n eang iawn. Dydw i ddim yn credu bod angen tynnu sylw grwpiau penodol, fel ymwelwyr â Chymru. Bydd hyn yn cael ei gynnwys yn ein holl ohebiaeth. Yn wir, rwy'n gwybod y bu aelodau'r Senedd yn mynegi barn mewn erthyglau mewn gwahanol rannau o'r wasg, ac rwy'n credu bod hynny'n dda iawn, oherwydd ei fod hefyd yn tynnu sylw at hyn.
Rwyf eisoes wedi dweud ein bod yn estyn allan at grwpiau anodd eu cyrraedd, a soniodd Janet Finch-Saunders am y rhai nad ydynt yn defnyddio'r rhyngrwyd. Rydym ni eisoes yn darparu gwybodaeth mewn trafodaethau wyneb yn wyneb, cymorth ac mewn deunydd printiedig. Rwyf yn credu bod angen i ni ymddiried yn y cyhoedd, fel y gwnawn ni ar hyn o bryd. Ac mae pobl yn gwneud penderfyniadau nawr ynghylch a ddylid codi pryderon gyda'r gwasanaethau cymdeithasol a'r heddlu. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod yn sicrhau bod rhieni'n cael eu cyfeirio at leoedd y gallant gael cymorth, cefnogaeth a chyngor ar rianta cadarnhaol, a dyma'r hyn yr ydym yn ei ddatblygu gyda'r grŵp gweithredu.
Mae gennym ni ymrwymiad a brwdfrydedd gwych yn y grwpiau gweithredu. Ni allaf feddwl mewn gwirionedd am waith mwy ymdrechgar y mae ein swyddogion yn ei wneud, gan—[torri ar draws.] Iawn, yn sicr.
I'm listening to you there talking about protecting children, and I've been saying—hundreds of times on social media, in this Chamber—that children are alleging serious abuse in private care homes in Wales and nobody is listening to them. So, we're debating this now—whether that's criminal or not. I'm being told by children themselves, actually, some of them who've left care, that they have been assaulted in care and nothing is being done. There's silence from almost everybody in this Chamber, and we're debating that.
Rwy'n gwrando arnoch chi yna yn sôn am amddiffyn plant, ac rwyf wedi bod yn dweud—gannoedd o weithiau ar gyfryngau cymdeithasol, yn y Siambr hon—fod plant yn honni eu bod yn cael eu cam-drin yn ddifrifol mewn cartrefi gofal preifat yng Nghymru ac nad oes neb yn gwrando arnyn nhw. Felly, rydym yn trafod hyn yn awr—pa un a yw hynny'n rhywbeth troseddol ai peidio. Rwy'n cael gwybod gan blant eu hunain, mewn gwirionedd, rhai ohonynt sydd wedi gadael gofal, y buont yn dioddef ymosodiadau mewn gofal ac nad oes dim yn cael ei wneud. Mae pawb bron yn dawel yn y Siambr hon, ac rydym ni'n trafod hynny.
We're debating removing the defence of reasonable punishment here today, and if I can go on just to comment on the new curriculum, the curriculum guidance is clear: learners should develop an understanding of the range of legal rights and protections that they have. We will ensure that that happens as the curriculum is developed.
Therefore, I urge Members to reject the amendments proposed by Janet Finch-Saunders, as I don't think they are helpful in terms of what the awareness-raising duty, which already exists, needs to achieve.
Rydym yn trafod cael gwared ar yr amddiffyniad o gosb resymol yma heddiw, ac os gallaf fynd ymlaen dim ond i wneud sylwadau ar y cwricwlwm newydd, mae canllawiau'r cwricwlwm yn glir: dylai dysgwyr ddatblygu dealltwriaeth o'r ystod o hawliau cyfreithiol ac amddiffyniadau sydd ganddyn nhw. Byddwn yn sicrhau bod hynny'n digwydd wrth i'r cwricwlwm gael ei ddatblygu.
Felly, anogaf yr Aelodau i wrthod y gwelliannau a gynigiwyd gan Janet Finch-Saunders, gan nad wyf yn credu eu bod yn ddefnyddiol o ran yr hyn y mae angen i'r ddyletswydd codi ymwybyddiaeth, sy'n bodoli eisoes, ei sicrhau.
Galwaf ar Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl.
I call on Janet Finch-Saunders to reply to the debate.
Thank you, Llywydd. If I can just say at the onset, before I start my next part, I am trying to be helpful. This is going to pass; we know already where the votes are today with Labour and Plaid Cymru. However, part of my role as an Assembly Member in scrutiny is to challenge as well, and I am, in my own way, trying to be helpful.
Now, what I'm asking isn't untoward. Examples of an open-ended duty of awareness can be found within the Health and Social Care (Quality and Engagement) (Wales) Bill, with the duties placed upon the health bodies and local authorities to promote awareness of the proposed citizen voice body. There is nothing to suggest that this is time-limited. So, there is no reason why this Bill could not have actually had that approach.
I still believe a public awareness campaign is vital. In New Zealand, a nationwide poll found that half of New Zealanders believe that the 2007 anti-smacking law has caused a decline in discipline. Almost 40 per cent of mothers of young children say they have smacked despite the law change, and the Curia Market Research poll of 1,000 respondents surveyed at the beginning of December also found low-income families—63 per cent—were far more likely to flout the law. Seventy per cent said they would not report a parent who they saw smacking their child on the backside or hand, while 20 per cent would. Twenty-two per cent of parents with young children said their child had threatened to report them to the authorities if they were smacked. Fifteen per cent of parents with young children had said they were aware of a family that had been negatively affected by the law, and 17 per cent of parents with young children said the law had made them less confident as a parent; 21 per cent of fathers.
So, those are my views, I would ask Members to support—. I cannot see, in my own mind—and members of the public have asked me, why there would be any reticence, and if this law is going to come forward, why you would not actually want to make the awareness campaign as strong as it could be, and, by that, I mean placing it on the face of the Bill.
Diolch, Llywydd. Os caf ddweud ar y dechrau, cyn imi ddechrau fy rhan nesaf, rwy'n ceisio bod o gymorth. Mae hyn yn mynd i basio; gwyddom eisoes lle mae'r pleidleisiau heddiw o ran Llafur a Phlaid Cymru. Fodd bynnag, rhan o'm swyddogaeth yn Aelod Cynulliad wrth graffu yw herio hefyd, ac rwyf fi, yn fy ffordd fy hun, yn ceisio bod o gymorth.
Nawr, nid yw'r hyn yr wyf yn gofyn amdano yn amhriodol. Mae enghreifftiau o ddyletswydd benagored o ran ymwybyddiaeth i'w gweld yn y Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru), a'r dyletswyddau a roddir ar y cyrff iechyd ac awdurdodau lleol i hybu ymwybyddiaeth o'r corff llais dinasyddion arfaethedig. Nid oes dim i awgrymu bod hyn yn gyfyngedig o ran amser. Felly, nid oes rheswm pam na ellid bod wedi ymdrin â'r Bil hwn yn y ffordd honno mewn gwirionedd.
Rwy'n dal i gredu bod ymgyrch i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd yn hanfodol. Yn Seland Newydd, canfu arolwg cenedlaethol fod hanner pobl Seland Newydd yn credu bod cyfraith 2007 yn erbyn taro plant wedi achosi dirywiad mewn disgyblaeth. Mae bron i 40 y cant o famau plant ifanc yn dweud eu bod wedi taro eu plentyn er gwaetha'r newid yn y gyfraith, ac roedd pôl piniwn Ymchwil y Farchnad Curia o 1,000 o ymatebwyr a holwyd eu barn ddechrau mis Rhagfyr hefyd wedi canfod bod teuluoedd incwm isel—63 y cant—yn llawer mwy tebygol o herio'r gyfraith. Dywedodd 70 y cant na fyddent yn rhoi gwybod am riant a welsant yn taro plentyn ar ei ben-ôl neu ar ei law, tra byddai 20 y cant yn gwneud hynny. Dywedodd 22 y cant o rieni â phlant ifanc fod eu plentyn wedi bygwth rhoi gwybod i'r awdurdodau pe baent yn cael eu taro. Dywedodd 15 y cant o rieni â phlant ifanc eu bod yn ymwybodol o deulu y cafodd y gyfraith effaith negyddol arnyn nhw, a dywedodd 17 y cant o rieni â phlant ifanc fod y gyfraith wedi eu gwneud yn llai hyderus fel rhieni; 21 y cant o dadau.
Felly, dyna fy marn i, y gofynnaf i'r Aelodau ei chefnogi—. Ni allaf weld, yn fy meddwl fy hun—ac mae aelodau o'r cyhoedd wedi gofyn imi, pam y byddai yna unrhyw dawedogrwydd, ac os yw'r gyfraith hon yn mynd i gael ei chyflwyno, pam na fyddech chi mewn gwirionedd eisiau gwneud yr ymgyrch ymwybyddiaeth mor gryf ag y gallai fod, a thrwy hynny, rwy'n golygu ei rhoi ar wyneb y Bil.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Dwi'n symud i'r bleidlais, felly, ac yn agor y bleidlais ar welliant 1. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 1 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 1 should be agreed. Does any Member object? [Objection.] I will move to the vote and open the vote on amendment 1. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 38 against. And, therefore, amendment 1 is not agreed.
Gwelliant 1: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Janet Finch-Saunders, gwelliant 2.
Janet Finch-Saunders, amendment 2.
Are you moving?
A ydych chi'n cynnig?
Cynigiwyd gwelliant 2 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 2 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid gwelliant 2? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Dwi'n agor y bleidlais, felly, ar welliant 2. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 2 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 2 be agreed. Does any Member object? [Objection.] I will therefore open the vote on amendment 2. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 2 is not agreed.
Gwelliant 2: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Janet Finch-Saunders, gwelliant 3.
Janet Finch-Saunders, amendment 3.
Cynigiwyd gwelliant 3 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 3 (Janet Finch-Saunders) moved.
Move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, dwi'n agor y bleidlais ar welliant 3. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 3 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 3 be agreed. Does any Member object? [Objection.] I will therefore open the vote on amendment 3. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 38 against. And, therefore, amendment 3 is not agreed.
Gwelliant 3: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Janet Finch-Saunders, gwelliant 4.
Janet Finch-Saunders, amendment 4.
Cynigiwyd gwelliant 4 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 4 (Janet Finch-Saunders) moved.
Move.
Cynigiaf.
Mae gwelliant 4 wedi ei symud. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, dwi'n agor y bleidlais ar welliant 4. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 4 wedi'i wrthod.
Amendment 4 is moved. The question is that amendment 4 be agreed. Does any Member object? [Objection.] I will therefore open the vote on amendment 4. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 4 is not agreed.
Gwelliant 4: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Gwelliant 5—Janet Finch-Saunders.
Amendment 5—Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 5 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 5 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 5? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, dwi'n agor y bleidlais ar welliant 5. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 5 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 5 be agreed. Is there any objection? [Objection.] Therefore, I open the vote on amendment 5. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 5 is not agreed.
Gwelliant 5: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Daw hyn â ni at yr ail grŵp o welliannau, ac mae'r grŵp yma yn ymwneud â gofynion adrodd. Gwelliant 6 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliannau yn y grŵp yma. Janet Finch-Saunders.
That brings us to the second group of amendments, and this group of amendments relates to reporting requirements. Amendment 6 is the lead amendment in this group. I call on Janet Finch-Saunders to move the lead amendments and to speak to the other amendment in the group. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 6 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 6 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. I now want to turn to amendments 6 and 11 on the post-implementation review, but first I would like to thank the Deputy Minister and her team for assisting us with those amendments, as outlined in her letter of 11 December to the Children, Young People and Education Committee. Both my colleague Suzy Davies and I welcome the constructive tone of our discussion with the Deputy Minister.
Second, I very much welcome the Deputy Minister's letter of 11 December to the strategic implementation group, which requested the views of the group on the amendments I tabled at Stage 2 about the contents of the post-implementation review, including: the number of people prosecuted for corporal punishment in Wales; the number of reports made to police of corporal punishment of a child taking place in Wales; the number of reports made to social services departments of corporal punishment; costs incurred by devolved Welsh authorities; and the number of staff employed by any devolved Welsh authority who have attended training as a consequence of this Bill.
So, briefly, amendment 6 enables Welsh Ministers to prepare two reports on the effect of the changes this Bill brings and lay them before the National Assembly for Wales. The first report will be three years from the commencement of year 1, and the second after five years.
Amendment 11 is consequential and technical in nature, providing for changes due to the removal and replacement of section 3 of the Bill. At Stage 1, the Constitutional and Legislative Affairs Committee recommended that the reporting period be brought in line with the ordinary timetable for post-legislative scrutiny, but three years after the commencement of the legislation. So, as it currently stands, the Bill's post-legislative scrutiny timetable would mean its effect would not be formally assessed until seven years after it has passed. So, I am thankful that the Deputy Minister has, quite rightfully, recognised our concerns and those of the Constitutional and Legislative Affairs Committee through our discussions at Stage 3. Therefore, I commend Members to support this amendment.
Diolch, Llywydd. Hoffwn droi yn awr at welliannau 6 ac 11 ar yr adolygiad ar ôl gweithredu, ond yn gyntaf hoffwn ddiolch i'r Dirprwy Weinidog a'i thîm am ein cynorthwyo gyda'r gwelliannau hynny, fel y nodwyd yn ei llythyr dyddiedig 11 Rhagfyr at y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. Mae fy nghyd-Aelod Suzy Davies a minnau'n croesawu naws adeiladol ein trafodaeth â'r Dirprwy Weinidog.
Yn ail, rwy'n croesawu'n fawr llythyr y Dirprwy Weinidog dyddiedig 11 Rhagfyr at y grŵp gweithredu strategol, a ofynnodd am farn y grŵp ar y gwelliannau a gyflwynais yng Nghyfnod 2 ynghylch cynnwys yr adolygiad ôl-weithredu, gan gynnwys nifer y bobl a gafodd eu herlyn am gosb gorfforol yng Nghymru; nifer yr adroddiadau i'r heddlu am achosion o gosbi plentyn yn gorfforol a oedd yn digwydd yng Nghymru; nifer yr adroddiadau a gyflwynwyd i adrannau gwasanaethau cymdeithasol ynghylch cosbi corfforol; costau a ysgwyddwyd gan awdurdodau datganoledig Cymru; a nifer y staff a gyflogir gan unrhyw awdurdod Cymreig datganoledig sydd wedi cael hyfforddiant o ganlyniad i'r Bil hwn.
Felly, yn fyr, mae gwelliant 6 yn galluogi Gweinidogion Cymru i baratoi dau adroddiad ar effaith y newidiadau a ddaw yn sgil y Bil hwn a'u cyflwyno gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Bydd yr adroddiad cyntaf dair blynedd o ddechrau blwyddyn 1, a'r ail ar ôl pum mlynedd.
Mae gwelliant 11 yn ganlyniadol ac yn dechnegol ei natur, gan ddarparu ar gyfer newidiadau oherwydd dileu ac amnewid adran 3 o'r Bil. Yng Nghyfnod 1, argymhellodd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol y dylid cysoni'r cyfnod adrodd â'r amserlen arferol ar gyfer craffu ar ôl deddfu, ond tair blynedd ar ôl cychwyn y ddeddfwriaeth. Felly, fel y mae hi ar hyn o bryd, byddai'r amserlen craffu ar ôl deddfu yn y Bil yn golygu na fyddai ei effaith yn cael ei asesu'n ffurfiol tan i saith mlynedd fynd heibio. Felly, rwy'n ddiolchgar bod y Dirprwy Weinidog, yn gwbl briodol, wedi cydnabod ein pryderon ni a phryderon y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol drwy ein trafodaethau yng Nghyfnod 3. Felly, rwy'n argymell i Aelodau gefnogi'r gwelliant hwn.
The Plaid Cymru group will be supporting these amendments. I personally feel that the Government's been very generous in accepting them. I don't anticipate that there will be negative consequences for the Government to report upon. Certainly, the experience in the Republic of Ireland does not suggest this.
Janet Finch-Saunders, in responding to the previous debate, referenced the poll in New Zealand. Of course, the poll in New Zealand was just that—it was an opinion poll commissioned by the campaign group that had campaigned against the repeal of the defence of reasonable chastisement, and there is a great historical trend here, is there not, Llywydd? There is always a tendency, from the time of Aristotle and Pliny, to reflect back on the generation below us and see them as worse behaved than we were. This, of course, is very rarely borne out by the facts. I would refer Members to the Irish experience, where none of the anticipated difficulties have occurred, but since the Government is prepared to accept this amendment, and since it's creating work for them and not for us, Plaid Cymru will happily support the amendments as they stand, though of course we would hope to be the responsible Government in some of the reporting period.
Bydd grŵp Plaid Cymru yn cefnogi'r gwelliannau hyn. Yn bersonol, teimlaf fod y Llywodraeth wedi bod yn hael iawn wrth eu derbyn. Nid wyf yn rhagweld y bydd canlyniadau negyddol i'r Llywodraeth adrodd arnynt. Yn sicr, nid yw'r profiad yng Ngweriniaeth Iwerddon yn awgrymu hyn.
Wrth ymateb i'r ddadl flaenorol, cyfeiriodd Janet Finch-Saunders at yr arolwg yn Seland Newydd. Wrth gwrs, dyna'n union oedd y bleidlais yn Seland Newydd—roedd yn arolwg barn a gomisiynwyd gan y grŵp ymgyrchu a oedd wedi ymgyrchu yn erbyn diddymu'r amddiffyniad o gosb resymol, ac mae tuedd hanesyddol gref yma, onid oes, Llywydd? Y mae tuedd bob amser, o amser Aristotle a Pliny, i fyfyrio ar y genhedlaeth iau na ni a'u gweld yn ymddwyn yn waeth nag yr oeddem ni. Anaml iawn y caiff hyn, wrth gwrs, ei gadarnhau gan y ffeithiau. Byddwn yn cyfeirio Aelodau at brofiad Iwerddon, lle nad oedd yr un o'r anawsterau a ragwelwyd wedi digwydd, ond gan fod y Llywodraeth yn barod i dderbyn y gwelliant hwn, a chan ei fod yn creu gwaith iddynt hwy ac nid i ni, bydd Plaid Cymru yn falch o gefnogi'r gwelliannau fel y maen nhw ar hyn o bryd, er y byddem, wrth gwrs, yn gobeithio mai ni fydd y Llywodraeth gyfrifol yn ystod rhywfaint o'r cyfnod adrodd.
Y Dirprwy Weinidog, Julie Morgan.
The Deputy Minister, Julie Morgan.
Diolch. I welcome this amendment, and the willingness of Janet Finch-Saunders and Suzy Davies to work with me to find a middle way, really, regarding the post-implementation review. I'm grateful to Janet for working with me and my officials to draft this amendment, and I thank Helen Mary Jones again for her support and her group's support.
Following Stage 2 and a productive meeting with my Conservative colleagues, I can confirm that I've written to the strategic implementation group to ask them to consider the feasibility of including issues raised during Stage 2 as part of the post-implementation review. They will need time to thoroughly consider these issues, so I would anticipate receiving an initial response over the summer. I will keep the committee updated with their response.
It was clear from the recommendations made by the committees at Stage 1 that they shared my view of the importance of a post-implementation review of the effect of the abolition of the defence of reasonable punishment. For this reason, I brought forward a Stage 2 amendment to include a duty to undertake such a review on the face of the Bill, which was agreed.
The post-implementation review of this Bill will not be a single piece of work, but a continuous programme of work during the years following the commencement of section 1. Firstly, we will continue to conduct attitudinal surveys, which will be used to track changes in attitudes towards the physical punishment of children and the prevalence of parents reporting that they use physical punishment. The surveys will also be used to monitor the effectiveness of our awareness-raising campaign. And then secondly, through a dedicated task and finish group, we're working with organisations to put in place arrangements to establish robust methods for capturing meaningful data relating to the Bill and to consider the possible impact on services. The group includes representatives from the following organisations: the police, Crown Prosecution Service Cymru, Children and Family Court Advisory and Support Service Cymru, Her Majesty's Courts and Tribunal Service, directors of education, directors of social and children's services and NHS safeguarding. This is a very enthusiastic group, who are working very hard on this issue.
So, I support this amendment and the consequential amendment.
Diolch. Rwy'n croesawu'r gwelliant hwn, a pharodrwydd Janet Finch-Saunders a Suzy Davies i weithio gyda mi i ddod o hyd i ffordd ganol, mewn gwirionedd, o ran yr adolygiad ar ôl gweithredu. Rwy'n ddiolchgar i Janet am weithio gyda mi a'm swyddogion i ddrafftio'r gwelliant hwn, a diolchaf eto i Helen Mary Jones am ei chefnogaeth a chefnogaeth ei grŵp.
Yn dilyn Cyfnod 2 a chyfarfod cynhyrchiol gyda'm cyd-Aelodau Ceidwadol, gallaf gadarnhau fy mod wedi ysgrifennu at y grŵp gweithredu strategol i ofyn iddynt ystyried dichonoldeb cynnwys materion a godwyd yn ystod Cyfnod 2 yn rhan o'r adolygiad ôl-weithredu. Bydd angen amser arnynt i ystyried y materion hyn yn drylwyr, felly byddwn yn disgwyl cael ymateb cychwynnol dros yr haf. Byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r pwyllgor am eu hymateb.
Roedd yn amlwg o'r argymhellion a wnaed gan y pwyllgorau yng Nghyfnod 1 eu bod yn rhannu fy marn am bwysigrwydd adolygiad ôl-weithredu o effaith diddymu'r amddiffyniad cosb resymol. Am y rheswm hwn, fe wnes i gyflwyno gwelliant Cyfnod 2 i gynnwys dyletswydd i gynnal adolygiad o'r fath ar wyneb y Bil, a gytunwyd.
Ni fydd yr adolygiad ôl-weithredu o'r Bil hwn yn un darn o waith, ond yn rhaglen barhaus o waith yn ystod y blynyddoedd ar ôl cychwyn adran 1. Yn gyntaf, byddwn yn parhau i gynnal arolygon o agweddau, a ddefnyddir i olrhain newidiadau mewn agweddau tuag at gosbi plant yn gorfforol a nifer y rhieni sy'n dweud eu bod yn defnyddio cosb gorfforol. Bydd yr arolygon hefyd yn cael eu defnyddio i fonitro effeithiolrwydd ein hymgyrch codi ymwybyddiaeth. Ac yna, yn ail, drwy grŵp gorchwyl a gorffen penodedig, rydym yn gweithio gyda sefydliadau i sefydlu trefniadau i bennu dulliau cadarn o gasglu data ystyrlon sy'n ymwneud â'r Bil ac i ystyried yr effaith bosibl ar wasanaethau. Mae'r grŵp yn cynnwys cynrychiolwyr o'r sefydliadau canlynol: yr heddlu, Gwasanaeth Erlyn y Goron Cymru, Gwasanaeth Cynghori a Chynorthwyo Llys i Blant a Theuluoedd Cymru, Gwasanaeth Llysoedd a Thribiwnlys ei Mawrhydi, cyfarwyddwyr addysg, cyfarwyddwyr gwasanaethau cymdeithasol a phlant a rhwydwaith diogelu'r GIG. Mae hwn yn grŵp brwdfrydig iawn, sy'n gweithio'n galed iawn ar y mater hwn.
Felly, rwy'n cefnogi'r gwelliant hwn a'r gwelliant canlyniadol.
Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl.
Janet Finch-Saunders to reply.
Just to move to the vote.
Dim ond i symud i'r bleidlais.
Ocê. Ymateb, felly. Os gwrthodir gwelliant 6, bydd gwelliant 11 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly derbynnir gwelliant 6 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Okay. Response, therefore. If amendment 6 is not agreed, amendment 11 will fall. The question is that amendment 6 be agreed. Does any Member object? No. Therefore amendment 6 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 3 yw'r trydydd grŵp o welliannau, sydd yn ymwneud â dyletswydd i sicrhau cyllid digonol. Gwelliant 7 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, a dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliannau—Janet Finch-Saunders.
Group 3 is our next group of amendments. The group relates to a duty to ensure sufficient funding. Amendment 7 is the lead amendment, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment—Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 7 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 7 (Janet Finch-Saunders) moved.
Turning to amendments 7 and 8 on a duty to ensure sufficient funding for devolved authorities, these have been brought forward from Stage 2, where I outlined that we have ongoing concerns about the potential costs for Welsh devolved authorities as well as the lack of quantifiable costs within the Bill's regulatory impact assessment.
Whilst amendment 7 makes reference to costs borne by local authorities and health boards, I note that amendment 8 takes this further by including other devolved authorities that are not funded by the Welsh Government. Anticipating the Deputy Minister's response that few under this category, if any at all, would be affected by the Bill, we're pursuing a principle here, and it is agreement to the principle of providing sufficient funding that we are seeking from the Deputy Minister and Members present today.
I do accept the Deputy Minister's argument at Stage 2 that some of the witnesses didn't believe there would be much of a cost element, although I previously produced conflicting evidence on that score. We are still not at the point where we can confidently say that this won't impact our public services. I also thank the Deputy Minister for providing an updated regulatory impact assessment ahead of Stage 3 proceedings today, yet the Deputy Minister admitted to the Chair of the Children, Young People and Education Committee in a letter of 7 January that she is still unable to produce a complete estimate for referrals for physical punishment at an all-Wales level. Now, this is crucial to determine the cost to our public services.
I note specifically that the Deputy Minister's team was only able to produce estimates for three—yes, three—out of 22 local authorities, and even those figures were extremely caveated. I am therefore still cautious about the potential effects the Bill could have on already limited budgets for public bodies, which is why I tabled both amendments again. The Deputy Minister has previously said that the National Assembly for Wales can always make an argument for additional funding through the budget-setting process, and that future Welsh Government spending priorities will change. This response worries me deeply. Essentially, if either a budget suggestion on extra funding is voted down by Welsh Government or their spending priorities change, public bodies themselves will be left to pick up the pieces and the costs borne out of a Welsh Government pledge. [Interruption.] Yes.
Gan droi at welliannau 7 ac 8 ar ddyletswydd i sicrhau cyllid digonol ar gyfer awdurdodau datganoledig, dygwyd y rhain ymlaen o Gyfnod 2, pan amlinellais ein bod yn dal i bryderu am y costau posib i awdurdodau datganoledig Cymru yn ogystal â'r diffyg costau mesuradwy yn asesiad effaith rheoleiddiol y Bil.
Er bod gwelliant 7 yn cyfeirio at gostau a delir gan awdurdodau lleol a byrddau iechyd, nodaf fod gwelliant 8 yn mynd â hyn ymhellach drwy gynnwys awdurdodau datganoledig eraill nad ydynt yn cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru. Gan ragweld ymateb y Dirprwy Weinidog y byddai'r Bil dim ond yn effeithio ar ychydig o dan y categori hwn, os o gwbl, rydym yn dilyn egwyddor yn hyn o beth, a'r hyn a geisiwn yw i'r Dirprwy Weinidog a'r Aelodau sy'n bresennol heddiw gytuno ar yr egwyddor o ddarparu cyllid digonol.
Rwy'n derbyn dadl y Dirprwy Weinidog yng Nghyfnod 2 nad oedd rhai o'r tystion yn credu y byddai'r elfen o gost yn fawr iawn, er i mi ddangos tystiolaeth groes o ran hynny yn flaenorol. Nid ydym wedi cyrraedd y pwynt o hyd lle gallwn ddweud yn ffyddiog na fydd hyn yn effeithio ar ein gwasanaethau cyhoeddus. Diolchaf hefyd i'r Dirprwy Weinidog am ddarparu'r asesiad effaith rheoleiddiol diweddaraf cyn trafodion Cyfnod 3 heddiw, ac eto, cyfaddefodd y Dirprwy Weinidog i Gadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg mewn llythyr dyddiedig 7 Ionawr ei bod yn dal yn methu â llunio amcangyfrif cyflawn ar gyfer atgyfeiriadau o ran cosb gorfforol ar lefel Cymru gyfan. Nawr, mae hyn yn hanfodol er mwyn darganfod y gost i'n gwasanaethau cyhoeddus.
Nodaf yn benodol nad oedd tîm y Dirprwy Weinidog ond yn gallu dangos amcangyfrifon ar gyfer tri—ie, tri—o'r 22 awdurdod lleol, ac roedd y ffigurau hynny hyd yn oed yn llawn amodau. Felly, rwyf yn dal yn ochelgar ynghylch yr effeithiau posibl y gallai'r Bil eu cael ar gyllidebau cyrff cyhoeddus sydd eisoes yn gyfyngedig, a dyna pam y cyflwynais y ddau welliant eto. Mae'r Dirprwy Weinidog wedi dweud o'r blaen y gall Cynulliad Cenedlaethol Cymru bob amser ddadlau dros gael arian ychwanegol drwy'r broses pennu cyllideb, ac y bydd blaenoriaethau gwariant Llywodraeth Cymru yn y dyfodol yn newid. Mae'r ymateb hwn yn fy mhoeni'n fawr. Yn y bôn, os bydd Llywodraeth Cymru yn pleidleisio yn erbyn awgrym cyllideb ynghylch cyllid ychwanegol neu fod eu blaenoriaethau gwariant yn newid, yna cyrff cyhoeddus eu hunain fydd yn gorfod ysgwyddo'r baich a'r costau a fydd yn deillio o addewid gan Lywodraeth Cymru. [Torri ar draws.] Iawn.
You've talked about the additional costs. What about the savings that may occur because of a lack of psychological damage to children from being hit, and what about the savings that can be made in that parents not starting off with hitting a child lightly don't move on to hitting them more violently?
Rydych chi wedi sôn am y costau ychwanegol. Beth am yr arbedion a all ddigwydd drwy osgoi'r niwed seicolegol y gall plant ei ddioddef yn sgil cael eu taro, a beth am yr arbedion y gellir eu gwneud o ran atal rhieni rhag dechrau taro plentyn yn ysgafn ac o bosib symud ymlaen i'w taro'n galetach?
Well, in respect of that, I think, if you'd been involved in the debates all through the Stages, one of the conflicting arguments is that children can be very badly psychologically damaged by coercive control and other forms of punishment that affect their mental health and well-being. So, I don't really want to agree about the psychological impact of a child having what is considered by many parents reasonable chastisement.
Finally, I draw Members' attention to evidence from the Welsh Local Government Association, who said at Stage 1 that there must be
'a commitment that, whatever the costs are, those costs are met because it is legislation that is being led by the National Assembly for Wales.'
We are in doubt that this should be the case. Therefore, I commend this amendment to be supported.
Wel, o ran hynny, rwy'n credu, pe byddech chi wedi bod yn rhan o'r dadleuon drwy'r Cyfnodau i gyd, un o'r dadleuon croes yw y gall plant ddioddef niwed seicolegol mawr iawn yn sgil rheolaeth drwy orfodaeth a mathau eraill o gosbi sy'n cael effaith ar eu hiechyd meddwl a'u lles. Felly, dydw i ddim wir eisiau cytuno ynglŷn â'r effaith seicolegol pan fo plentyn yn cael yr hyn y mae llawer o rieni'n ei ystyried yn gosb resymol.
Yn olaf, tynnaf sylw'r Aelodau at dystiolaeth gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, a ddywedodd yng Nghyfnod 1 fod yn rhaid cael:
ymrwymiad y caiff y costau hynny eu talu, beth bynnag yw'r costau, oherwydd ei bod yn ddeddfwriaeth y mae Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn arwain arni.
Rydym yn amau mai dyma fel bydd hi. Felly, rwy'n argymell cefnogi'r gwelliant hwn.
While we would accept that the concerns the Member is raising are genuine, we are at a loss to see where the evidence is that public bodies are likely to face really substantial extra financial pressures as a result of this legislation. I would again refer Members opposite to the example of the Republic of Ireland, where there was no additional pressure on public services.
Now, of course, we have just agreed to amendments that, if the legislation is eventually passed, will ensure that there is a reporting process on the impact of the legislation. I am absolutely sure that, should that reporting process bring forward evidence that shows that there is a substantial pressure on our public services, our public services will not be backward in coming forward in putting pressure on whoever is the Welsh Government then to make the necessary extra resources available. We know that the Welsh Local Government Association, do we not, are very, very effective in ensuring that they raise concerns if there are additional pressures.
So, we're not prepared to support these amendments, both because we believe that the predicted additional pressures are very unlikely to come forward, and because we don't believe in any case that these kinds of budgetary decisions are best made on the face of a piece of legislation. If a Welsh Government has got its priorities wrong, it is the responsibility of this Chamber to hold them to account for that and to try to convince them to change their minds. If we place specific budgetary requirements into specific bits of legislation, then there will be other budgetary requirements that future Welsh Governments may not be able to meet.
So, while I accept that Janet Finch-Saunders' concerns may be genuine, I don't think that those concerns are well evidenced and, on that basis, we will not be supporting these amendments.
Er ein bod yn derbyn bod y pryderon y mae'r Aelod yn eu codi yn rhai gwirioneddol, rydym yn methu â gweld lle mae'r dystiolaeth sy'n dangos bod cyrff cyhoeddus yn debygol o wynebu pwysau ariannol ychwanegol gwirioneddol sylweddol o ganlyniad i'r ddeddfwriaeth hon. Cyfeiriaf yr Aelodau gyferbyn eto at enghraifft Gweriniaeth Iwerddon, lle nad oedd pwysau ychwanegol ar wasanaethau cyhoeddus.
Nawr, wrth gwrs, rydym newydd gytuno i welliannau y bydd y ddeddfwriaeth, os caiff ei phasio yn y pen draw, yn sicrhau bod proses adrodd ar effaith y ddeddfwriaeth. Rwy'n gwbl sicr, os bydd y broses adrodd honno'n cyflwyno tystiolaeth sy'n dangos bod pwysau sylweddol ar ein gwasanaethau cyhoeddus, na fydd ein gwasanaethau cyhoeddus yn oedi cyn rhoi pwysau ar bwy bynnag yw Llywodraeth Cymru wedyn i sicrhau bod yr adnoddau ychwanegol angenrheidiol ar gael. Gwyddom fod Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, onid ydym, yn effeithiol iawn, iawn o ran sicrhau eu bod yn codi pryderon os oes pwysau ychwanegol.
Felly, nid ydym yn barod i gefnogi'r gwelliannau hyn, oherwydd rydym yn credu bod y pwysau ychwanegol a ragwelwyd yn annhebygol iawn o ddigwydd, ac oherwydd nad ydym yn credu beth bynnag ei bod yn well gwneud y mathau hyn o benderfyniadau cyllidebol ar wyneb darn o Ddeddfwriaeth. Os yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru'n anghywir, cyfrifoldeb y Siambr hon yw eu dwyn i gyfrif am hynny a cheisio'u hargyhoeddi i newid eu meddyliau. Os byddwn yn gosod gofynion cyllidebol penodol mewn darnau penodol o ddeddfwriaeth, yna bydd gofynion cyllidebol eraill na fydd Llywodraethau Cymru yn y dyfodol yn gallu eu bodloni o bosibl.
Felly, er fy mod yn derbyn y gallai pryderon Janet Finch-Saunders fod yn ddidwyll, nid wyf yn credu bod y pryderon hynny yn seiliedig ar dystiolaeth ddigonnol ac, ar y sail honno, ni fyddwn yn cefnogi'r gwelliannau hyn.
Y Dirprwy Weinidog, Julie Morgan.
The Deputy Minister, Julie Morgan.
Diolch. I can understand that the Member is concerned about the impacts of this Bill on public services, and absolutely accept that that is a genuine concern. However, you will see from the updated explanatory memorandum, and from the raft of impact statements published with the Bill, that we have done a thorough and extremely diligent job of considering the potential impacts of this Bill, both before introduction and during the scrutiny process.
And, as Helen Mary Jones has said, Ireland didn't do any of the work that we're actually doing, and, as far as I'm aware, no other country has done more than us to consider the impacts of similar legislation or to so comprehensively prepare for implementation. We have worked flat out to do all that we possibly can do to prepare for this legislation. The published data available from other countries on the impact of measures they've taken to prohibit the physical punishment of children have been explored and we've had discussions with a wide range of people in Ireland, New Zealand and Malta, who have similar legal systems to our own. And, in these countries, there is no evidence that public services have been overwhelmed following law reform. And stakeholders here in this country have been clear when giving evidence to the Children, Young People and Education Committee—I'm sure Janet Finch-Saunders will have heard this—that they do not consider that there will be runaway costs, and I think we should trust their judgment on this.
As the Children, Young People and Education Committee noted in its Stage 1 report, those delivering services on the front line have said, without exception, that the Bill
'will improve their ability to protect children living in Wales because it will make the law clear.'
And that is why we are doing this. Sally Jenkins of the Association of Directors of Social Services said to the committee:
'In terms of thresholds for children's services, we would not be anticipating a huge number of referrals to us. There may be a small number of referrals that come through. What we know from other nations is that it will peak and then settle. We recognise that's likely to happen.'
Jane Randall, chair of the National Independent Safeguarding Board, said
'there's no expectation that there's going to be a huge increase in the number of referrals coming through to local authority social services, I think it would be dealt with within their existing resources.'
And Dr Rowena Christmas, Royal College of General Practitioners, has said:
'I can't see it's going to lengthen consultations. I can't see that it's going to increase the number of consultations, and I don't think it's going to increase the number of referrals I make to the health visitor or to social services, because if I was worried, I'd make those referrals now regardless of the Bill.'
And unanimously, from all the experts working in the childcare field, they all came forward with this: that they don't expect that this will result in a huge increase in referrals. And the Irish Senator Jillian Van Turnhout told a number of us last week, when she visited here:
'Professionals in Ireland feel the change in the law has brought clarity. It has changed the relationship between professionals and parents enabling them to talk about what they can do rather than what they can't. There is a sense that this has been preventative because advice and information can be provided earlier.'
Now, this Bill is removing a defence to an offence of common assault, which has formed part of the common law of England and Wales for a very long time. Social services already receive and investigate reports of children being assaulted, including from health and education, so this is not a whole new area of costly activity for any of them. We're working with organisations to put in place arrangements to collect data about the possible impact on their services. And this will be analysed as part of the post-implementation review. We can consider with relevant organisations how best to manage any impact on workloads or resources, and any cost implications.
So, what is being proposed is outside the normal funding arrangements that operate within Government and it's not clear why, in the context of the evidence heard at Stage 1, such provisions are necessary. I'm sure Members will agree that future Governments need to be able to consider, within the context of the budget-setting process, what their priorities are. And these considerations would need to be made within the context at the time, for example, taking into account what happens in relation to Brexit or any other unforeseen impact on the economy or fabric of Welsh society. Future Governments need to be able to make those decisions.
Furthermore, as is the case now, the Senedd scrutinises the Welsh Government budget annually, so it would be able to make an argument for additional funding for public bodies should it consider this is required. But I think we should listen to all those people who work in the services and the public services that we are talking about, and so I therefore urge Members to reject these amendments, which I consider unnecessary.
Diolch. Gallaf ddeall bod yr Aelod yn pryderu am effeithiau'r Bil hwn ar wasanaethau cyhoeddus, a derbyniaf yn llwyr fod hynny'n bryder gwirioneddol. Fodd bynnag, fe welwch chi o'r memorandwm esboniadol sydd wedi'i ddiweddaru, ac o'r llu o ddatganiadau effaith a gyhoeddwyd gyda'r Bil, ein bod wedi gwneud gwaith trwyadl a diwyd iawn o ystyried effeithiau posibl y Bil hwn, cyn ei gyflwyno ac yn ystod y broses graffu. Ac, fel y dywedodd Helen Mary Jones, nid oedd Iwerddon yn gwneud dim o'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud mewn gwirionedd, a, hyd y gwn i, nid oes yr un wlad arall wedi gwneud mwy na ni i ystyried effeithiau deddfwriaeth debyg neu i baratoi ar gyfer gweithredu mewn modd mor gynhwysfawr.
Buom yn gweithio fel lladd nadroedd i wneud popeth y gallwn ni i baratoi ar gyfer y ddeddfwriaeth hon. Archwiliwyd y data cyhoeddedig sydd ar gael o wledydd eraill ar effaith y mesurau a weithredwyd i wahardd cosbi plant yn gorfforol a buom yn trafod ag amrywiaeth eang o bobl yn Iwerddon, Seland Newydd a Malta, sydd â systemau tebyg i'n rhai ni. Ac, yn y gwledydd hyn, nid oes unrhyw dystiolaeth y llethwyd gwasanaethau cyhoeddus yn dilyn diwygio'r gyfraith. Ac mae rhanddeiliaid, yma yn y wlad hon wedi bod yn glir wrth roi tystiolaeth i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg—rwy'n siŵr y bydd Janet Finch-Saunders wedi clywed hyn—nad ydynt o'r farn y bydd costau ychwanegol, a chredaf y dylem ni ymddiried yn eu barn ar hyn.
Fel y nododd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn ei adroddiad Cyfnod 1, mae'r rhai sy'n darparu gwasanaethau yn y rheng flaen wedi dweud, yn ddieithriad, fod y Bil:
yn gwella eu gallu i amddiffyn plant sy'n byw yng Nghymru oherwydd bydd yn gwneud y gyfraith yn glir.
A dyna pam ein bod yn gwneud hyn. Dywedodd Sally Jenkins o Gymdeithas Cyfarwyddwyr y Gwasanaethau Cymdeithasol wrth y pwyllgor:
O ran y trothwyon ar gyfer gwasanaethau plant, ni fyddem yn rhagweld cyfeirio nifer enfawr o achosion atom ni. Efallai y bydd nifer fach o atgyfeiriadau. Yr hyn a wyddom ni o genhedloedd eraill yw y bydd yn cyrraedd uchafbwynt ac yna bydd cysondeb. Rydym yn cydnabod bod hynny'n debygol o ddigwydd.
Dywedodd Jane Randall, Cadeirydd y Bwrdd Diogelu Annibynnol Cenedlaethol:
Nid oes disgwyl y bydd cynnydd enfawr yn nifer yr achosion a gaiff eu cyfeirio at wasanaethau cymdeithasol awdurdodau lleol, rwy'n credu yr ymdrinnid â nhw o fewn eu hadnoddau presennol.
Ac mae Dr Rowena Christmas, Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, wedi dweud:
Ni allaf weld y bydd yn ymestyn ymgynghoriadau. Ni allaf weld y bydd yn cynyddu nifer yr ymgynghoriadau, ac nid wyf yn credu y bydd yn cynyddu nifer yr atgyfeiriadau yr wyf yn eu gwneud i'r ymwelydd iechyd neu'r gwasanaethau cymdeithasol, oherwydd petawn i'n poeni, byddwn yn gwneud yr atgyfeiriadau hynny nawr, ni waeth beth fo'r Bil.
A'r un oedd y stori, yn unfrydol, gan yr holl arbenigwyr sy'n gweithio ym maes gofal plant: nad ydynt yn disgwyl y bydd hyn yn arwain at gynnydd enfawr yn nifer yr atgyfeiriadau. A dywedodd y Seneddwr Gwyddelig Jillian Van Turnhout wrth nifer ohonom ni yr wythnos diwethaf, pan ymwelodd â'r fan yma:
Mae gweithwyr proffesiynol yn Iwerddon yn teimlo bod y newid yn y gyfraith wedi dod ag eglurder. Mae wedi newid y berthynas rhwng gweithwyr proffesiynol a rhieni gan eu galluogi i siarad am yr hyn y gallant ei wneud yn hytrach na'r hyn na allant ei wneud. Ceir ymdeimlad y bu hyn yn ataliol oherwydd y gellir darparu cyngor a gwybodaeth yn gynharach.
Nawr, mae'r Bil hwn yn dileu amddiffyniad i drosedd o ymosodiad cyffredin, sydd wedi ffurfio rhan o gyfraith gyffredin Cymru a Lloegr ers amser maith. Mae'r gwasanaethau cymdeithasol eisoes yn cael adroddiadau ac yn ymchwilio i adroddiadau am blant sy'n dioddef ymosodiad, gan gynnwys o adrannau iechyd ac addysg, felly nid yw hwn yn faes cwbl newydd o weithgarwch costus i unrhyw un ohonynt. Rydym ni'n gweithio gyda sefydliadau i roi trefniadau ar waith i gasglu data am yr effaith bosibl ar eu gwasanaethau. A chaiff hyn ei ddadansoddi yn rhan o'r adolygiad ôl-weithredu. Gallwn ystyried gyda'r sefydliadau perthnasol y ffordd orau o reoli unrhyw effaith ar lwyth gwaith neu adnoddau, ac unrhyw oblygiadau o ran cost.
Felly, mae'r hyn sy'n cael ei gynnig y tu hwnt i'r trefniadau ariannu arferol sy'n gweithredu o fewn y Llywodraeth ac nid yw'n glir pam, yng nghyd-destun y dystiolaeth a glywyd yng Nghyfnod 1, fod angen darpariaethau o'r fath. Rwy'n siŵr y bydd Aelodau'n cytuno bod angen i lywodraethau'r dyfodol ystyried, yng nghyd-destun y broses pennu cyllideb, beth yw eu blaenoriaethau. A byddai angen gwneud yr ystyriaethau hyn yn y cyd-destun ar y pryd, er enghraifft, gan ystyried yr hyn sy'n digwydd mewn cysylltiad â Brexit neu unrhyw effaith arall nas rhagwelwyd ar economi neu wead cymdeithas yng Nghymru. Mae angen i Lywodraethau'r dyfodol allu gwneud y penderfyniadau hynny.
At hynny, fel sy'n digwydd nawr, mae'r Senedd yn craffu ar gyllideb Llywodraeth Cymru bob blwyddyn, felly gallai ddadlau o blaid cyllid ychwanegol i gyrff cyhoeddus pe bai'n ystyried bod angen gwneud hynny. Ond rwy'n credu y dylem ni wrando ar yr holl bobl hynny sy'n gweithio yn y gwasanaethau a'r gwasanaethau cyhoeddus yr ydym yn sôn amdanynt, ac felly rwy'n annog Aelodau i wrthod y gwelliannau hyn, sy'n ddiangen yn fy marn i.
Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl.
Janet Finch-Saunders to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. I would just like to put on record that, as the elected Member for Aberconwy, my own social services department, especially when it comes to work with families, is very overstretched, and that is plainly as a result of a lack of fair settlement to it. I can tell you, it does not really echo well for this Chamber that we are going to be passing legislation without amendments on cost, when one considers that, of 22 local authorities that have been approached for estimates, only three have been able to respond. I find that a very weak position for this Welsh Labour Government. But I will move to the amendments now, please.
Diolch, Llywydd. Hoffwn ddweud ar goedd, fel yr aelod etholedig dros Aberconwy, fod fy adran gwasanaethau cymdeithasol fy hun, yn enwedig o ran gweithio gyda theuluoedd, dan bwysau mawr, ac mae hynny'n amlwg o ganlyniad i ddiffyg setliad teg iddo. Gallaf ddweud wrthych chi, nid yw'n adlewyrchu'n dda ar y Siambr hon a ninnau ar fin pasio deddfwriaeth heb welliannau ar gost, o gofio mai dim ond tri o'r 22 awdurdod lleol y gofynnwyd iddynt am amcangyfrifon sydd wedi gallu ymateb. Rwy'n gweld hynny'n sefyllfa wan iawn i'r Llywodraeth Lafur hon sydd gan Gymru. Ond symudaf ymlaen i'r gwelliannau nawr, os gwelwch yn dda.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 7? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, dwi'n agor y bleidlais ar welliant 7. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 7 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 7 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] I will therefore open the vote on amendment 7. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 7 is not agreed.
Gwelliant 7: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Gwelliant 8, Janet Finch-Saunders.
Amendment 8, Janet Finch-Saunders.
Move?
Cynnig?
Cynigiwyd gwelliant 8 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 8 (Janet Finch-Saunders) moved.
Move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 8? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Felly, dwi'n agor y bleidlais ar welliant 8. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 8 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 8 be agreed. Does any Member object? [Objection.] I will therefore open the vote on amendment 8. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 8 is not agreed.
Gwelliant 8: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 4, a'r grŵp yma'n ymwneud â phwerau gwneud rheoliadau yn y Bil. Gwelliant 9 yw'r prif welliant, a'r unig welliant. Rwy'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig gwelliant 9—Janet Finch-Saunders.
The next group of amendments is group 4, and the amendments relate to regulation-making powers in the Bill. Amendment 9 is the lead amendment and only amendment in this group. I call on Janet Finch-Saunders to move amendment 9—Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 9 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 9 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. I speak to amendment 9, which my colleague Suzy Davies AM also tabled at Stage 2. This amends section 4 on regulation-making powers for Welsh Ministers. As Suzy noted in Stage 2, what is now section 4 is not a separate commencement power to section 1, and it is likely you will need regulatory powers to introduce the reports into the Bill's effectiveness as well as the awareness campaign. As it is drafted, section 4 may not give enough powers to the Deputy Minister during the course of the Bill to achieve her aims. As such, this amendment ensures the ability for the Assembly to bring anything the Deputy Minister wishes to introduce under section 1 of the Bill onto the floor of this Parliament.
In her responses at Stage 2, the Deputy Minister noted that CLAC concluded there should be no Assembly procedure, and that wider powers were not necessary in her view. While I accept these points, we still aren't clear as to whether the provision she intends to introduce would be better suited to affirmative or negative procedures.
Finally, the Deputy Minister confirmed that she would be keeping the powers under review coming up to Stage 3. Therefore, I would be grateful if she would update Members today on her thoughts about the implications of limited powers, especially if there are links between this Bill and other legislation that may require a wider power.
Diolch, Llywydd. Siaradaf am welliant 9, a gyflwynwyd hefyd gan fy nghyd-Aelod Suzy Davies yng Nghyfnod 2. Mae hwn yn diwygio adran 4 o ran y pwerau sydd gan Weinidogion Cymru i wneud rheoliadau. Fel y dywedodd Suzy yng Nghyfnod 2, nid yw'r hyn sydd bellach yn adran 4 yn bŵer cychwyn ar wahân i adran 1, ac mae'n debygol y bydd angen pwerau rheoleiddio arnoch i gyflwyno'r adroddiadau i effeithiolrwydd y Bil yn ogystal â'r ymgyrch ymwybyddiaeth. Fe y mae wedi'i drafftio, mae'n bosibl na fydd adran 4 yn rhoi digon o bwerau i'r Dirprwy Weinidog yn ystod y Bil i gyflawni ei hamcanion. Fel y cyfryw, mae'r gwelliant hwn yn sicrhau gallu'r Cynulliad i gyflwyno unrhyw beth y dymuna'r Dirprwy Weinidog ei gyflwyno o dan adran 1 o'r Bil gerbron y Senedd hon.
Yn ei hymatebion yng Nghyfnod 2, dywedodd y Dirprwy Weinidog fod y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol wedi dod i'r casgliad na ddylid cael gweithdrefn Cynulliad, ac nad oedd angen pwerau ehangach yn ei barn hi. Er fy mod yn derbyn y pwyntiau hyn, nid ydym yn glir o hyd a fyddai'r ddarpariaeth y mae'n bwriadu ei chyflwyno yn fwy addas i weithdrefnau cadarnhaol neu weithdrefnau negyddol.
Yn olaf, cadarnhaodd y Dirprwy Weinidog y byddai'n parhau i arolygu'r pwerau wrth nesáu at Gyfnod 3. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe bai'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau heddiw am ei barn am oblygiadau pwerau cyfyngedig, yn enwedig os oes cysylltiadau rhwng y Bil hwn a deddfwriaeth arall a allai fod angen pŵer ehangach.
It is of course the default position of these benches that we always want to be keeping an eye on whatever the Government is doing. From that point of view, I have some sympathy with what Janet Finch-Saunders is attempting to achieve with this amendment, but in this case it seems unnecessary. This is a simple repeal, this is not a complex piece of legislation, and if the Deputy Minister is content that this is unnecessary, then we are content to support her and not to support the amendment.
Y sefyllfa naturiol ar y meinciau hyn, wrth gwrs, yw ein bod wastad eisiau cadw llygad ar beth bynnag y mae'r Llywodraeth yn ei wneud. Yn hynny o beth, mae gennyf rywfaint o gydymdeimlad â'r hyn y mae Janet Finch-Saunders yn ceisio'i gyflawni gyda'r gwelliant hwn, ond yn yr achos yma mae'n ymddangos yn ddianghenraid. Mae hyn yn ddiddymiad syml, nid yw hyn yn ddarn cymhleth o ddeddfwriaeth, ac os yw'r Dirprwy Weinidog yn fodlon bod hyn yn ddianghenraid, yna rydym yn fodlon ei chefnogi a pheidio â chefnogi'r gwelliant.
Y Dirprwy Weinidog, Julie Morgan.
The Deputy Minister, Julie Morgan.
Thank you. The amendment is technical in nature and the Constitutional and Legislative Affairs Committee were content that, in this case, no procedure was the appropriate procedure. The absence of an Assembly procedure does not mean that Ministers' decisions in relation to transitional powers cannot be scrutinised by Members. Any concerns about the Welsh Ministers' proposals could be put to me in the Senedd. This was a point made to the Constitutional and Legislative Affairs Committee and, as I say, their final conclusion was: no procedure is the appropriate procedure for such a power.
Introducing the possibility of annulment sends mixed messages to our key stakeholders when certainty has been given on the face of the Bill as to when the change in the law will commence. For this reason, I encourage Members to reject amendment 9 from Janet Finch Saunders, which goes against the Stage 1 report from the Constitutional and Legislative Affairs Committee.
Diolch. Mae'r gwelliant yn dechnegol ei natur ac roedd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn fodlon, yn hyn o beth, nad oedd yr un weithdrefn yn briodol. Nid yw'r ffaith nad oes gweithdrefn Cynulliad yn golygu na all Aelodau graffu ar benderfyniadau Gweinidogion mewn cysylltiad â phwerau trosiannol. Gallai unrhyw bryderon am gynigion Gweinidogion Cymru gael eu cyflwyno i mi yn y Senedd. Cyflëwyd hyn i'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ac, fel y dywedais, eu casgliad terfynol oedd: nid oes unrhyw weithdrefn sy'n weithdrefn briodol ar gyfer pŵer o'r fath.
Mae cyflwyno'r posibilrwydd o ddirymu yn anfon negeseuon cymysg i'n rhanddeiliaid allweddol pan fo sicrwydd wedi'i roi ar wyneb y Bil ynghylch pryd y bydd y newid yn y gyfraith yn dechrau. Oherwydd hyn, anogaf yr Aelodau i wrthod gwelliant 9 gan Janet Finch-Saunders, sy'n mynd yn groes i adroddiad Cyfnod 1 y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Move to the vote.
Symud i'r bleidlais.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 9? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Agor y bleidlais felly ar welliant 9. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 9.
The question is that amendment 9 be agreed. Does any Member object? [Objection.] Open the vote therefore on amendment 9. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 38 against. Therefore, amendment 9 is not agreed.
Gwelliant 9: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Janet Finch-Saunders, gwelliant 11.
Janet Finch-Saunders, amendment 11.
Do you move amendment 11?
A ydych chi'n cynnig gwelliant 11?
Cynigiwyd gwelliant 11 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 11 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 11? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 11.
The question is that amendment 11 be agreed. Does any Member object? Amendment 11 is therefore agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 5 yw'r grŵp nesaf, y grŵp olaf o welliannau, sy'n ymwneud â chychwyn. Gwelliant 10 yw'r prif welliant, yr unig welliant. Dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gyflwyno gwelliant 10.
Group 5 is our final group of amendments, and the amendments relate to commencement. Amendment 10 is the lead amendment, and the only amendment. Janet Finch-Saunders to speak to amendment 10.
Cynigiwyd gwelliant 10 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 10 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. Turning to amendment 10, this is split into three parts: to delay the commencement of section 1, including the revision of Crown Prosecution Service guidance; an alternative pathway away from the criminal justice system to be established; and the establishment of parenting support.
The Deputy Minister will no doubt be familiar with the arguments that Welsh Conservatives placed when we tabled these as separate amendments at Stage 2, but I think that the National Assembly for Wales should be aware of our reasoning behind the delays. I must repeat that this Bill will have far-reaching impacts, not only on the rights of the child, but also the lives of their parents. The Deputy Minister has consistently said throughout the Bill's legislative progress that she wants this to engender a behavioural change. However, she could have done this through awareness raising or civil enforcement, rather than to expose parents to criminal liability.
The potential effects of this exposure are so utterly serious and could have severely negative impacts on parents, children and families, which I have outlined previously in my amendments in group 1. We are not satisfied that parenting support will be properly established by the time the Bill fully comes into force. We are well aware in this Chamber of the patchy application of Flying Start, and the Deputy Minister really needs to keep us updated on the progress of Healthy Child Wales's capacity and reach, given that we were told just over half of children had been contacted under the scheme. That is why establishing an alternative way and parenting support before the smacking ban is introduced is essential.
Additionally, including the CPS and police, through the revised charging guidance, makes us stray slightly into reserved matters. Suzy picked this up and noted it at Stage 2. The duties of both bodies sit outside of our competence. Therefore, by passing this Bill without prior sight of this guidance, we as a devolved legislature would be placing serious considerations, such as family relationships, in the hands of two non-devolved bodies. Putting it quite simply, we wouldn't have control over the guidance, which could end up being completely disproportionate to what the Deputy Minister intends.
And, ultimately, it will be the parents and families who will suffer for a policy that has not been thought through. The Deputy Minister admitted to the committee that the strategic implementation group was only in the early stages of discussing what these guidelines may look like, meaning that it's us who are left passing a piece of legislation that gives us no control or input on how parents may be punished for smacking their children. That is actually truly shocking.
I disagree entirely with the Deputy Minister's claims that we would give a non-devolved body power on the way we legislate in Wales. These are very carefully worded amendments that don't seek to confer that power. On the flip side, I remind Members that Schedule 7B to the Government of Wales Act 2006 places restrictions on our ability to impose, modify or remove the functions of reserved authorities without the consent of the UK Government. So, we have to be careful about Crown consent. Instead, we are seeking reassurance that the Assembly will have some sight of the charging guidelines before the Bill comes into force.
Now, of course, the potential consequences of these actions could be avoided had you decided to protect the rights of the child through civil enforcement. None of us want to criminalise parents unnecessarily, and so it is very important that we must get the alternatives in place before the Bill's provisions commence. It is our duty as an Assembly to ensure that we get it right before the Bill begins, and so I really do urge Members to support this particular amendment. Diolch yn fawr.
Diolch, Llywydd. Gan droi at welliant 10, mae tair rhan i hyn: gohirio cychwyn adran 1, gan gynnwys diwygio canllawiau Gwasanaeth Erlyn y Goron; sefydlu llwybr amgen i ffwrdd o'r system cyfiawnder troseddol; a sefydlu cymorth rhianta.
Mae'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog yn gyfarwydd â dadleuon y Ceidwadwyr Cymreig pan fu inni gyflwyno y rhain fel gwelliannau ar wahân yng Nghyfnod 2, ond credaf y dylai Cynulliad Cenedlaethol Cymru fod yn ymwybodol o'n rhesymeg y tu ôl i'r oedi. Rhaid imi ailadrodd y bydd y Bil hwn yn cael effeithiau pellgyrhaeddol, nid yn unig ar hawliau'r plentyn, ond hefyd ar fywydau eu rhieni. Mae'r Dirprwy Weinidog wedi dweud yn gyson yn ystod hynt ddeddfwriaethol y Bil bod arni eisiau i hyn ennyn newid mewn ymddygiad. Fodd bynnag, gallai fod wedi gwneud hyn drwy godi ymwybyddiaeth neu orfodi sifil, yn hytrach na gwneud rhieni'n destun atebolrwydd troseddol.
Mae effeithiau posibl o fod yn destun y fath atebolrwydd mor ddifrifol a gallent gael effeithiau negyddol difrifol ar rieni, plant a theuluoedd, ac rwyf wedi amlinellu hynny o'r blaen yn fy ngwelliannau yng ngrŵp 1. Nid ydym yn argyhoeddedig y bydd cymorth rhianta wedi ei sefydlu'n briodol erbyn i'r Bil ddod i rym yn llawn. Rydym yn ymwybodol iawn yn y Siambr hon o'r defnydd tameidiog o Dechrau'n Deg, ac mae gwir angen i'r Dirprwy Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am y cynnydd o ran capasiti a chyrhaeddiad Plant Iach Cymru, o ystyried y dywedwyd wrthym y cysylltwyd â dim ond ychydig dros hanner y plant o dan y cynllun. Dyna pam mae sefydlu ffordd amgen a chymorth rhianta cyn cyflwyno gwaharddiad ar smacio yn hanfodol.
At hynny, mae cynnwys Gwasanaeth Erlyn y Goron a'r heddlu, drwy'r canllawiau diwygiedig ynghylch cyhuddo, yn achosi i ni grwydro ychydig i faterion a gadwyd yn ôl. Soniodd Suzy am hyn a'i nodi yng Nghyfnod 2. Mae dyletswyddau'r ddau gorff y tu allan i'n cymhwysedd ni. Felly, drwy basio'r Bil hwn heb weld y canllawiau hyn ymlaen llaw, byddem ni fel deddfwrfa ddatganoledig yn rhoi ystyriaethau difrifol, megis cydberthnasau teuluol, yn nwylo dau gorff nad ydynt wedi'u datganoli. A'i roi'n hollol syml, ni fyddai gennym ni reolaeth dros y canllawiau, a allai yn y pen draw fod yn gwbl anghymesur â'r hyn y mae'r Dirprwy Weinidog yn bwriadu ei wneud.
Ac, yn y pen draw, y rhieni a'r teuluoedd fydd yn dioddef yn sgil polisi sydd heb ei ystyried yn drwyadl. Cyfaddefodd y Dirprwy Weinidog i'r pwyllgor nad oedd y grŵp gweithredu strategol ond yn y camau cynnar o drafod sut beth yn union fyddai natur y canllawiau hyn, gan olygu mai ni wedyn sy'n pasio darn o ddeddfwriaeth nad yw'n rhoi unrhyw reolaeth na mewnbwn ynghylch sut y gallai rhieni gael eu cosbi am smacio eu plant. Mae hynny'n wirioneddol frawychus.
Rwy'n anghytuno'n llwyr â honiadau'r Dirprwy Weinidog y byddem yn rhoi pŵer i gorff nad yw wedi'i ddatganoli o ran y ffordd yr ydym yn deddfu yng Nghymru. Mae'r rhain yn welliannau wedi'u geirio'n ofalus iawn nad ydynt yn ceisio rhoi'r pŵer hwnnw. Ar y llaw arall, atgoffaf yr Aelodau fod Atodlen 7B i Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 yn gosod cyfyngiadau ar ein gallu, heb ganiatâd Llywodraeth y DU, i orfodi, addasu neu ddileu swyddogaethau awdurdodau a gadwyd yn ôl. Felly, rhaid inni fod yn ofalus ynglŷn â chydsyniad y Goron. Yn hytrach, rydym yn ceisio sicrwydd y gall y Cynulliad weld ychydig ar y canllawiau cyhuddo cyn i'r Bil ddod i rym.
Nawr, wrth gwrs, gellid osgoi canlyniadau posibl y camau hyn pe baech chi wedi penderfynu amddiffyn hawliau'r plentyn drwy orfodaeth sifil. Nid oes yr un ohonom ni eisiau troi rhieni'n droseddwyr yn ddiangen, ac felly mae'n bwysig iawn bod gennym ni'r trefniadau amgen ar waith cyn i ddarpariaethau'r Bil ddechrau. Ein dyletswydd ni fel Cynulliad yw sicrhau ein bod yn cael pethau'n iawn cyn i'r Bil ddechrau, ac felly rwyf yn wirioneddol annog yr Aelodau i gefnogi'r gwelliant penodol hwn. Diolch yn fawr.
I read the amendment and was somewhat confused by its intent. I'd rather hoped that Janet Finch-Saunders's contribution to the debate might enlighten me. In fact, it has confused me further, because there were some points in her contribution when it sounded as if she was calling for the devolution of the criminal justice system to enable this place to have control over the Crown Prosecution Service and the police—and I would welcome that, of course, with open arms. And if Janet has reached that position, I am absolutely delighted.
The amendment itself is muddled, and in Janet's contribution she shows remarkably little faith in the police service in Wales and in the Crown Prosecution Service here to work in a co-operative manner with the Welsh Government, with the devolved administration. The experience of this in other fields is quite the reverse; both the Crown Prosecution Service and the police are very open to being co-operative and supportive.
I will happily give way.
Darllenais i'r gwelliant a chefais i fy nrysu braidd gan ei fwriad. Roeddwn i wedi gobeithio y byddai cyfraniad Janet Finch-Saunders i'r ddadl yn fy ngoleuo. Mewn gwirionedd, mae hwnnw wedi fy nrysu i ymhellach, oherwydd yr oedd rhai pwyntiau yn ei chyfraniad pan oedd yn swnio fel pe bai'n galw am ddatganoli'r system cyfiawnder troseddol i alluogi'r lle hwn i gael rheolaeth dros Wasanaeth Erlyn y Goron a'r heddlu—a byddwn i'n croesawu hynny, wrth gwrs, gyda breichiau agored. Ac os yw Janet wedi dod i'r safbwynt hwnnw, rwyf wrth fy modd.
Mae'r gwelliant ei hun yn ddryslyd, ac yng nghyfraniad Janet ychydig iawn o ffydd y mae hi'n ei ddangos yng ngwasanaeth yr heddlu yng Nghymru ac yng Ngwasanaeth Erlyn y Goron yma i weithio mewn modd cydweithredol gyda Llywodraeth Cymru, gyda'r weinyddiaeth ddatganoledig. Mae'r profiad o hyn mewn meysydd eraill yn gwbl groes; mae Gwasanaeth Erlyn y Goron a'r heddlu yn agored iawn i fod yn gydweithredol ac yn gefnogol.
Rwy'n barod i ildio.
Thank you for giving way. As you noted, in the work that's been done on ACEs and prevention, but also on domestic abuse, the police indeed do work very much within policy frameworks set by Welsh Government. I've got no reason to anticipate they'd work in any different way with this.
Diolch am ildio. Fel y gwnaethoch chi ei nodi, yn y gwaith a wnaed ar brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod ac atal, ond hefyd ar gam-drin domestig, yn wir mae'r heddlu yn bendant yn gweithio o fewn fframweithiau polisi sydd wedi'u pennu gan Lywodraeth Cymru. Does gen i ddim rheswm i ragweld y bydden nhw'n gweithio mewn unrhyw ffordd wahanol gyda hyn.
I would absolutely agree with Huw Irranca-Davies on this.
Let me just briefly take the three sections one by one. The Crown Prosecution Service must have revised its guidance: well, I am prepared to accept the Minister's assurance that she's given me today on behalf of my party that she fully anticipates that, by the time this legislation is implemented, that guidance will have been revised, and that she's had assurances from the Crown Prosecution Service to that effect, and I for one am prepared to believe the Crown Prosecution Service.
Section (b) calls for the UK Government, the police and the Crown Prosecution Service to establish an alternative-to-prosecution pathway. Well, it's never been the UK Government's job to directly establish that, even in pre-devolution days. The police will take a lead, with others, in providing alternatives to prosecution. But I really don't believe that we are likely to see dozens and dozens of families facing prosecution who would not otherwise have done so. The Irish experience has showed that their legislation has only led to one family, across the whole nation, in the whole period of its implementation, going into the process who would not otherwise have done so. And that was because a member of the public spotted some behaviour that she was concerned about in a public place, reported that to the police, and when they investigated they discovered that, beneath that public smack, was a really serious pattern of abuse, which of course would not normally be the case. So, section (b) doesn't make sense as it stands.
Section (c) asks the Welsh Ministers to establish parenting support services. Well, the Welsh Government has been working on establishing parenting support services in many ways for many years. Are we on these benches entirely sanguine that they're doing everything they can do, should do, and will do? Well, of course not; it's our job to scrutinise and it's our job to raise concerns. But it seems, to us, foolish to put on the face of the Bill a requirement for the Welsh Government to do something that they've been doing for about 18 years anyway.
Happy always to take an intervention from Darren Millar.
Byddwn i'n cytuno'n llwyr â Huw Irranca-Davies ar hyn.
Gadewch i mi gymryd y tair adran un ar y tro yn fyr. Mae'n rhaid bod Gwasanaeth Erlyn y Goron wedi diwygio ei ganllawiau: wel, rwy'n barod i dderbyn y sicrwydd a roddodd y Gweinidog i mi heddiw ar ran fy mhlaid, ei bod hi yn bendant yn rhagweld y bydd y canllawiau, erbyn y caiff y ddeddfwriaeth hon ei rhoi ar waith, wedi'u diwygio, a'i bod wedi cael sicrwydd gan Wasanaeth Erlyn y Goron i'r perwyl hwnnw, ac rwyf fi yn barod i gredu Gwasanaeth Erlyn y Goron.
Mae adran (b) yn galw ar Lywodraeth y DU, yr heddlu a Gwasanaeth Erlyn y Goron i sefydlu llwybr dewis amgen yn hytrach nag erlyn. Wel, nid yw erioed wedi bod yn waith Llywodraeth y DU i sefydlu hynny'n uniongyrchol, hyd yn oed yn y dyddiau cyn datganoli. Bydd yr heddlu'n arwain, gydag eraill, i gynnig dewisiadau amgen yn hytrach nag erlyn. Ond nid wyf i'n credu ein bod yn debygol o weld dwsinau a dwsinau o deuluoedd yn wynebu erlyniad na fydden nhw wedi'i wneud fel arall. Mae'r profiad yn Iwerddon wedi dangos bod eu deddfwriaeth wedi arwain at un teulu yn unig, ledled y genedl gyfan, yn ystod holl gyfnod ei gweithredu, yn mynd i mewn i'r broses na fydden nhw fel arall wedi gwneud. A hynny oherwydd bod aelod o'r cyhoedd wedi gweld ymddygiad mewn man cyhoeddus yr oedd hi'n pryderu yn ei gylch, wedi adrodd ar hynny i'r heddlu, a phan wnaethon nhw ymchwilio, fe wnaethon nhw weld, o dan y smac gyhoeddus honno, fod patrwm cam-drin difrifol iawn, na fyddai fel arfer, wrth gwrs, yn wir. Felly, nid yw adran (b) yn gwneud synnwyr fel y mae.
Mae adran (c) yn gofyn i Weinidogion Cymru sefydlu gwasanaethau cymorth rhianta. Wel, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio ar sefydlu gwasanaethau cymorth rhianta mewn sawl ffordd ers blynyddoedd lawer. A ydym ni ar y meinciau hyn yn gwbl ffyddiog eu bod yn gwneud popeth y gallan nhw ei wneud, y dylen nhw ei wneud, ac y byddan nhw yn ei wneud? Wel, wrth gwrs nad ydym ni; ein gwaith ni yw craffu a'n gwaith ni yw codi pryderon. Ond mae'n ymddangos, i ni, yn ffôl i roi ar wyneb y Bil ei bod yn ofynnol i Lywodraeth Cymru wneud rhywbeth y maen nhw wedi bod yn ei wneud ers tua 18 mlynedd beth bynnag.
Rwyf bob amser yn hapus i dderbyn ymyriad gan Darren Millar.
I'm very grateful. I'm just a little bit confused by what appears to be a very different approach on the Plaid Cymru benches—and indeed on the Labour backbenches—towards this piece of legislation versus the EU withdrawal Bill that we were discussing earlier on this afternoon, where there have been some very clear statements about policy intention of the UK Government, and yet you all want amendments on the Bill in order to demonstrate that there's a clear commitment to those things, because you're afraid that people will roll back. And yet, on this particular Bill, there are some clear indications of policy intent from the Government, and it's quite clear that the Government has made its position—
Rwy'n ddiolchgar iawn. Rwyf i wedi fy nrysu ychydig gan yr hyn sy'n ymddangos yn agwedd wahanol iawn ar feinciau Plaid Cymru—ac yn wir, ar feinciau cefn Llafur—tuag at y darn hwn o ddeddfwriaeth o'i gymharu â Bil ymadael yr UE yr oeddem ni'n ei drafod yn gynharach y prynhawn yma, lle y bu rhai datganiadau clir iawn am fwriad polisi Llywodraeth y DU, ac eto rydych chi i gyd eisiau gwelliannau ar y Bil er mwyn dangos bod ymrwymiad clir i'r pethau hynny, oherwydd mae arnoch chi ofn y bydd pobl yn mynd yn ôl ar bethau. Ac eto, ar y Bil penodol hwn, mae rhai arwyddion clir o fwriad polisi gan y Llywodraeth, ac mae'n eithaf amlwg bod y Llywodraeth wedi gwneud ei safbwynt—
Sorry, Darren, I need to continue my remarks. I take your point.
Mae'n ddrwg gen' i, Darren, mae angen i mi barhau â fy sylwadau. Rwyf yn derbyn eich pwynt.
I appreciate that, but I'm just not sure why there is such a different approach.
Rwy'n gwerthfawrogi hynny, ond nid wyf yn siŵr pam mae'r dull mor wahanol.
Well, allow me to explain.
Wel, gadewch i mi egluro.
Please do.
Gwnewch chi hynny.
There is a difference—and it depends entirely upon who one believes, of course. But what these two things do—[Interruption.]
Mae gwahaniaeth—ac mae'n dibynnu'n llwyr ar bwy mae rhywun yn ei gredu, wrth gwrs. Ond yr hyn mae'r ddau beth hyn yn ei wneud—[Torri ar draws.]
Allow Helen Mary to respond.
Gadewch i Helen Mary ymateb.
I have allowed Darren Millar to make an intervention; I would like him, if he will, to listen to my reply. And my reply is this: the things that the Bill we debated earlier—the Westminster Bill—and this have in common is that, read the wrong way, they both amount to a Westminster power grab. If we pass this amendment, non-devolved bodies, which Janet Finch-Saunders has rightly highlighted, would be able, if they refused to co-operate, to prevent the commencement of a piece of legislation here. I have no reason—no reason at all—to think that either the police or the Crown Prosecution Service in Wales would want to do such a thing, but this amendment makes specific reference to the UK Government needing to do something before legislation that we've passed in this place can be put into place. That's not acceptable. The thing that the two things have in common is an attempt to reduce the power and authority of this place and I for one am not prepared to tolerate either of them.
Rwyf i wedi caniatáu i Darren Millar wneud ymyriad; hoffwn i iddo ef, os gwnaiff ef, wrando ar fy ateb. A fy ateb i yw hyn: y pethau sydd gan y Bil yr oeddem ni wedi'i drafod yn gynharach—Bil San Steffan—a hwn yn gyffredin yw, o'u darllen y ffordd anghywir, bod y ddau yn gyfystyr â San Steffan yn cipio pŵer Os byddwn ni'n pasio'r gwelliant hwn, byddai cyrff nad ydyn nhw wedi'u datganoli, y mae Janet Finch-Saunders, yn gwbl briodol, wedi tynnu sylw atyn nhw, yn gallu atal darn o ddeddfwriaeth rhag cychwyn yma, petaent yn gwrthod cydweithredu. Nid oes gennyf i unrhyw reswm—dim rheswm o gwbl—i feddwl y byddai'r heddlu na Gwasanaeth Erlyn y Goron yng Nghymru eisiau gwneud y fath beth, ond mae'r gwelliant hwn yn cyfeirio'n benodol at y ffaith bod angen i Lywodraeth y DU wneud rhywbeth cyn bod modd rhoi deddfwriaeth yr ydym ni wedi'i phasio yn y lle hwn ar waith. Nid yw hynny'n dderbyniol. Yr hyn sydd gan y ddau beth yn gyffredin yw ymgais i leihau grym ac awdurdod y lle hwn ac nid wyf i yn barod i oddef y naill na'r llall ohonyn nhw.
Whilst my group would rather this Bill was rejected in its entirety, we will be supporting this amendment by Janet Finch-Saunders. The fact of the matter is: this is a bad piece of legislation. It removes the defence of reasonable punishment. Reasonable. What any of us in this Chamber would have thought was reasonable punishment is now not a defence. So, what it does is take it down to the minutiae of smacking a child, tapping a child on the hand. This is where this is a bad piece of legislation by any standards whatsoever.
We have the protection of the law and I am absolutely certain that everybody in this Chamber does care about the protection of children, but there is huge verbal abuse of our children. This doesn't in any way affect the verbal abuse of children, which is far more psychologically damaging than a small tap on the hand.
Er y byddai'n well gan fy ngrŵp i petai'r Bil hwn yn cael ei wrthod yn ei gyfanrwydd, byddwn ni’n cefnogi'r gwelliant hwn gan Janet Finch-Saunders. Y gwir amdani yw bod hwn yn ddarn gwael o ddeddfwriaeth. Mae'n dileu'r amddiffyniad o gosb resymol. Rhesymol. Nid yw'r hyn y byddai unrhyw un ohonom ni y Siambr hon wedi'i ystyried yn gosb resymol yn amddiffyniad mwyach. Felly, yr hyn y mae'n ei wneud yw ystyried manylion smacio plentyn, taro plentyn ar ei law. Dyma le mae hwn yn ddarn gwael o ddeddfwriaeth yn ôl unrhyw safonau o gwbl.
Mae gennym ni amddiffyniad y gyfraith ac rwyf i'n gwbl sicr bod pawb yn y Siambr hon yn poeni ynghylch diogelu plant, ond mae ein plant yn dioddef llawer iawn o gam-drin geiriol. Nid yw hyn yn effeithio mewn unrhyw ffordd ar gam-drin plant yn eiriol, sy'n llawer mwy niweidiol yn seicolegol na chael eu taro'n ysgafn ar y llaw.
David, would you give way?
David, a wnewch chi'n ildio?
Yes, I will, of course.
Gwnaf, wrth gwrs.
Would you agree also that parental alienation is a massive form of child abuse, which is completely ignored by many Assembly Members here? Many Members ignore it. It's the only kind of child abuse that is accepted. We should have a Bill on that.
A fyddech chi hefyd yn cytuno bod dieithrio rhieni'n yn fath enfawr o gam-drin plant, sy'n cael ei anwybyddu'n llwyr gan lawer o Aelodau'r Cynulliad hwn? Mae llawer o Aelodau'n ei anwybyddu. Dyma'r unig fath o gam-drin plant sy'n cael ei dderbyn. Dylem ni fod â Bil ar hynny.
Let me just explore a scenario where a couple are in a restaurant or a cafe with a young child. They have hot cups of coffee or a container of hot coffee on the table and the child goes to grab the coffee, and the mother instinctively taps the child's hand to warn it against that. [Interruption.] And then, you have zealots in that cafe, which could be Plaid Cymru AMs or Labour AMs, who choose to inform the police of what's happened. You could have the scenario where a parent is dragged out of the cafe—
Gadewch i mi ystyried sefyllfa lle mae cwpl gyda phlentyn ifanc mewn bwyty neu gaffi. Mae ganddyn nhw gwpanau poeth o goffi neu gynhwysydd o goffi poeth ar y bwrdd ac mae'r plentyn yn mynd i fachu'r coffi, ac mae'r fam, yn reddfol, yn tapio llaw'r plentyn i'w rybuddio yn erbyn hynny. [Torri ar draws.] Ac yna, mae gennych chi selotiaid yn y caffi hwn, a allai fod yn ACau Plaid Cymru neu ACau Llafur, sy'n dewis rhoi gwybod i'r heddlu am yr hyn sydd wedi digwydd. Gallech chi gael y senario lle mae rhiant yn cael ei lusgo allan o'r caffi—
Can we allow the Member to carry on in a degree of silence, please?
A allwn ni ganiatáu i'r Aelod gario ymlaen mewn rhywfaint o dawelwch, os gwelwch yn dda?
—by the police. That's the sort of law you're seeking to bring in to this Chamber. I support Janet's amendment, which has overwhelming support from all those who've contacted me about this Bill. I've had probably more contact over this particular Bill than on anything else that's been brought through this Chamber. And from academics, and from people who actually work in this area. And all of them condemning this Bill. It's a bad piece of legislation.
—gan yr heddlu. Dyna'r math o gyfraith rydych chi'n ceisio ei chyflwyno i'r Siambr hon. Rwy'n cefnogi gwelliant Janet, y mae pawb sydd wedi cysylltu â mi ynglŷn â'r Bil hwn yn ei gefnogi'n ysgubol. Mae'n debyg fy mod i wedi cael mwy o ohebiaeth ynghylch y Bil arbennig hwn nag ynghylch unrhyw beth arall sydd wedi cael ei ddwyn drwy'r Siambr hon. A gan academyddion, a gan bobl sy'n gweithio yn y maes hwn. A phob un ohonyn nhw'n condemnio'r Bil hwn. Mae'n ddarn gwael o ddeddfwriaeth.
David, will you take an intervention?
David, a wnewch chi dderbyn ymyriad?
I will. Yes, of course, I will.
Gwnaf. Ie, wrth gwrs fe wnaf.
You said that you had had lots of communication from professionals working in this field. Are you aware that every single professional who gave evidence to the Children, Young People and Education Committee from health, education, across the board, were in support of this legislation?
Fe wnaethoch chi ddweud eich bod wedi cael llawer o ohebiaeth gan weithwyr proffesiynol sy'n gweithio yn y maes hwn. A ydych chi'n ymwybodol bod pob un gweithiwr proffesiynol a roddodd dystiolaeth i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg o feysydd iechyd, addysg, yn gyffredinol, yn cefnogi'r ddeddfwriaeth hon?
All I can say is what's coming through my e-mails and through my letterbox, which is absolutely contrary to what you've just said.
Y cyfan y gallaf i ei ddweud yw'r hyn sy'n dod drwy fy negeseuon e-bost a drwy fy mlwch llythyrau, sy'n gwbl groes i'r hyn yr ydych chi newydd ei ddweud.
Darren Millar a gododd—
Darren Millar rose—
Of course I will.
Wrth gwrs y gwnaf.
A point has been made about the support or otherwise for this particular piece of legislation. Do you accept that there's very little parental support because poll after poll has demonstrated that parents do not want this legislation passed, and indeed members of the public, when polled, have consistently polled at least two thirds to three quarters in favour of maintaining the current arrangements?
Mae pwynt wedi'i wneud ynglŷn â'r gefnogaeth neu fel arall ar gyfer y darn penodol hwn o ddeddfwriaeth. A ydych chi'n derbyn mai ychydig iawn o rieni sy'n ei gefnogi gan fod pleidlais ar ôl pleidlais wedi dangos nad yw rhieni eisiau i'r ddeddfwriaeth hon gael ei phasio, ac yn wir wrth ofyn i aelodau o'r cyhoedd bleidleisio ar hyn, mae dwy ran o dair neu dri chwarter ohonyn nhw yn gyson wedi pleidleisio o blaid cadw'r trefniadau presennol?
Absolutely. We've heard in this Chamber the transposition of what's happened in Ireland. One prosecution. That's all it's resulted in. And how many investigations? How much time and effort by the social services have been involved in the many cases that must have been coming forward to them—the cost of all that when they should be investigating much more serious areas of abuse of children?
We know that in this country, whether we like it or not, there is a risk-averse culture within our social services. That's why we see children taken into care where they should never have been taken into care, because of the over zealousness, often, of social services, and that's exactly what we will get with this Bill at a huge cost to this country.
Yn hollol. Rydym ni wedi clywed yn y Siambr hon am y broses o drosi'r hyn sydd wedi digwydd yn Iwerddon. Un erlyniad. Dyna'r cyfan a ddeilliodd ohoni. A sawl ymchwiliad? Faint o amser ac ymdrech a fu gan y gwasanaethau cymdeithasol yn ymwneud â'r nifer fawr o achosion a fu, heb os, yn dod ger eu bron—cost hynny oll pan ddylen nhw fod yn ymchwilio i feysydd llawer mwy difrifol o gam-drin plant?
Gwyddom ni yn y wlad hon, pa un ag ydym ni'n hoffi hynny ai peidio, fod diwylliant gwrth-risg yn ein gwasanaethau cymdeithasol. Dyna pam yr ydym ni'n gweld plant yn derbyn gofal pan na ddylen nhw fod wedi bod yn derbyn gofal, oherwydd gorfrwdfrydedd y gwasanaethau cymdeithasol, yn aml, a dyna'n union y byddwn ni'n ei gael gyda'r Bil hwn am gost enfawr i'r wlad hon.
Well, as I said when we debated this Bill in September, I'm the parent of six, all now responsible and caring adults, a godparent, grandparent, uncle and great-uncle. Three of my daughters are also currently pregnant. Two of these now live a few miles away in England. They told me they're grateful that this Bill will not apply to them. However, our other pregnant daughter, who still lives in Wales, is worried about the snoopers' charter this Bill threatens to introduce, so are her friends, colleagues and peer groups.
An independently conducted nationwide poll in New Zealand—independently conducted—where smacking is already criminalised found that 70 per cent said they would not report a parent they saw smacking their child, but 20 per cent would become snoopers.
The people behind this Bill appear to live in an unrepresentative Cardiff bay bubble where sitting in judgment on others and deciding what is good for them takes priority over listening to the people they're supposed to represent. They claim to be protecting children and state that those who disagree with them need positive parenting courses. However, the overwhelming majority of parents already know and apply the positive parenting interventions they advocate, whilst also retaining the option of light smacking in their positive parenting toolkit for rare use in times of danger or as a last resort.
As the crown prosecution states, the defence of reasonable chastisement cannot be used
'for minor assaults committed by an adult upon a child that result in injuries such as grazes, scratches, abrasions, minor bruising, swelling, superficial cuts or a black eye, the appropriate charge will normally be ABH'.
The reasonable chastisement defence only remains available, they state, in cases where
'the injury is transient and trifling'.
A recent survey of Welsh local councillors found that seven in 10 are opposed to a smacking ban, including a majority from each of the main parties, and that nine in 10 say that councils do not have the resources to cope with one, and concern has been raised that the Welsh Government has not given—
Wel, fel y dywedais i pan gawsom ni ddadl ar y Bil hwn ym mis Medi, rwy'n rhiant i chwech, pob un ohonyn nhw bellach yn oedolion cyfrifol a gofalgar, yn rhiant bedydd, taid, ewythr a hen ewythr. Mae tair o fy merched yn feichiog ar hyn o bryd hefyd. Mae dwy o'r rhain bellach yn byw ychydig filltiroedd i ffwrdd yn Lloegr. Maen nhw wedi dweud wrthyf i eu bod yn ddiolchgar na fydd y Bil hwn yn berthnasol iddyn nhw. Fodd bynnag, mae ein merch feichiog arall, sy'n dal i fyw yng Nghymru, yn poeni am yr hawl i fusnesa y mae'r Bil hwn yn bygwth ei chyflwyno, ac felly hefyd ei ffrindiau, ei chydweithwyr a'i grwpiau cyfoedion.
Canfu arolwg cenedlaethol annibynnol yn Seland Newydd—a gynhaliwyd yn annibynnol—lle y mae smacio eisoes yn drosedd, fod 70 y cant yn dweud na fydden nhw'n adrodd am riant y bydden nhw'n ei weld yn smacio ei blentyn, ond byddai 20 y cant yn troi'n fusneslyd.
Mae'n ymddangos bod y bobl sydd y tu ôl i'r Bil hwn yn byw yn swigen anghynrychioliadol Bae Caerdydd lle mae barnu pobl eraill a phenderfynu ar yr hyn sy'n dda iddyn nhw'n cael blaenoriaeth dros wrando ar y bobl y maen nhw i fod i'w cynrychioli. Maen nhw'n honni eu bod yn amddiffyn plant ac maen nhw'n dweud bod angen cyrsiau rhianta cadarnhaol ar y rhai hynny sy'n anghytuno â nhw. Fodd bynnag, mae mwyafrif llethol y rhieni eisoes yn gwybod am yr ymyriadau rhianta cadarnhaol y maen nhw'n eu hargymell ac maen nhw'n eu defnyddio, gan hefyd gadw'r opsiwn o smacio ysgafn yn eu dull o rianta cadarnhaol i'w ddefnyddio ar adegau prin pan fo perygl neu fel dewis olaf.
Fel y dywed Gwasanaeth Erlyn y Goron, ni ellir defnyddio amddiffyniad cosb resymol:
ar gyfer mân ymosodiadau a gyflawnir gan oedolyn ar blentyn sy'n arwain at anafiadau fel crafiadau, sgriffiadau, mân gleisiau, chwyddo, toriadau arwynebol neu lygad du, y cyhuddiad priodol fel arfer fyddai gwir niwed corfforol.
Mae'r amddiffyniad cosb resymol dim ond ar gael, maen nhw'n nodi, mewn achosion lle:
mae'r anaf yn fyrhoedlog ac yn ddibwys.
Canfu arolwg diweddar o gynghorwyr lleol Cymru fod saith o bob 10 yn erbyn gwaharddiad smacio, gan gynnwys mwyafrif o bob un o'r prif bleidiau, a bod naw o bob 10 yn dweud nad oes gan gynghorau yr adnoddau i ymdopi ag un, ac mae pryder wedi'i godi nad yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi—
Will the Member take an intervention?
A wnaiff yr Aelod dderbyn ymyriad?
One minute, Helen Mary.
—an assessment of the cost to social services of this Bill in terms of an uplift in referrals and an increased burden on social workers.
Un funud, Helen Mary.
—asesiad o gost y Bil hwn i'r gwasanaethau cymdeithasol o ran cynnydd yn nifer yr atgyfeiriadau a baich cynyddol ar weithwyr cymdeithasol.
I'm not sure if the Member is aware that, in terms of response rates to that survey, it was fewer than 13 per cent of local authority members who were surveyed who responded at all. One would expect, under those circumstances, that they would be members who were opposed. I think we just have to be a bit careful about how we use those figures, and I've already made the point about the New Zealand survey, which was just that—it was an opinion poll commissioned by the organisation that had opposed the ban in the first place.
Nid wyf yn siŵr a yw'r Aelod yn ymwybodol, o ran cyfraddau ymateb i'r arolwg hwnnw, mai dim ond llai na 13 y cant o'r aelodau awdurdodau lleol a arolygwyd a ymatebodd o gwbl. Byddai rhywun yn disgwyl, o dan yr amgylchiadau hynny, y bydden nhw'n aelodau a oedd yn gwrthwynebu. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn eithaf gofalus ynglŷn â sut yr ydym ni'n defnyddio'r ffigurau hynny, ac rwyf eisoes wedi gwneud y pwynt ynghylch arolwg Seland Newydd, sef yr union beth hwnnw—roedd yn bôl piniwn a gomisiynwyd gan y sefydliad a oedd wedi gwrthwynebu'r gwaharddiad yn y lle cyntaf.
Thirteen per cent would normally be considered a high response for most Welsh Government consultations and many of the other polls and surveys that we as Members frequently quote from.
Speaking here on this Bill in September, I quoted an experienced senior officer with a Welsh police force, who stated
'I'm constrained from speaking out publicly'—
like many other professionals in Wales on the Welsh Government's payroll—
'but I have to do something'—
although I clearly appreciate that a police officer is not on the Welsh Government payroll—
'but I have to do something to try to discourage the Assembly from backing plans to outlaw smacking.'
They said, 'The reasonable chastisement defence only covers the lightest sort of smacking. It stops parents being treated like criminals for no good reason. Removing the defence'—this police officer said—'will remove any discretion we have. It will lead to decent families being traumatised.'
I stated here in September that I had received extensive correspondence from constituents regarding this Bill, which I had, all of which had asked me to oppose it. Not one asked me to support it. Four months later, I've still not received a single request from any constituent to support this Bill—not one—but I've received numerous e-mails from constituents asking me to support amendment 10, moved today by Janet Finch-Saunders, which would delay the smacking ban coming into force until the UK Government, police and Crown Prosecution Service have established a pathway as an alternative to prosecution for those affected by the changes to the law. This follows a recommendation to this effect in the Children, Young People and Education Committee's Stage 1 report on the Bill, which recognises that policing and justice in Wales is a non-devolved responsibility, hence the wording.
In order to represent my constituents, I will share some of their recent comments, as follows: 'We were both among the 76 per cent of adults living in Wales who voted in the 2017 ComRes poll to oppose the criminalising of smacking. The law already protects children from violence, and this Bill will overwhelm the police and social workers with a plethora of records whilst real cases of serious child abuse will be overlooked.'
Another: 'We trust that you will support Janet Finch-Saunders's amendment, which calls for an alternative to prosecution. Whilst we do not approve of thrashing a child when it misbehaves, a light smack is not harmful and should not be criminalised. We understand that children need to be protected from abuse, but smacking is not abusive.'
Another: 'No-one supports abuse of children, but this law will be counterproductive. It is completely undemocratic as every opinion poll I've seen shows parents have rejected it. I urge you to consider what effect this will have on police, social services and court services. It could also lead to the unnecessary break-up of loving families.'
Another: 'If passed in its current form, the proposed Bill would have the effect of leaving loving parents open to being criminalised for a mild smack of their child, introducing unnecessary police investigations and child protection investigations by overstretched services for very trivial cases and leave real cases of child abuse unaddressed.'
Another: 'Please, Mr Isherwood, would you support amendment 10, tabled by Janet Finch-Saunders, to ensure that the smacking ban does not come into force, as this ban would turn good parents into criminals. Please protect family freedoms.'
Another: 'This Bill constitutes an affront to every normal parent, as well as being an unwarranted intrusion into family life.'
Two more: 'We, as recently retired GPs, are aware of the heavy workload that professionals in both the social care and healthcare sectors carry with regard to detecting risk and protecting children from real and significant abuse. We fear that the Bill in its current form might result in the overwhelming of child protection services as resources are diverted away from the protection of children at real risk to the investigation and persecution of responsible loving parents.'
And a final quote: 'I beg you to please support amendment 10. I'm deeply concerned that this could lead to the criminalising of loving parents and cause the breakdown of families.'
That's just a small sample of those received in recent days.
It is not having boundaries that contributes to damaged and disordered lives, disturbance and delinquency, but a lack of boundaries. Instead of criminalising normal, decent, loving parents who use a smack from time to time, we must recognise the clear difference between smacking and child abuse, which the vast majority of parents are well able to recognise. This debate is a distraction, when our full focus should instead be on the growing reports of the sexual abuse, exploitation and forced labour of children. Let's show the people of Wales that we're listening, let's show the parents of Wales that this is not the virtual reality establishment that too often this Parliament is presenting it as, and let's support amendment 10 and give this piece of legislation a chance to do some good.
Fel arfer, byddai 13 y cant yn cael ei ystyried yn ymateb uchel ar gyfer y rhan fwyaf o ymgynghoriadau Llywodraeth Cymru a llawer o'r polau a'r arolygon eraill yr ydym ni fel Aelodau yn eu dyfynnu'n aml.
Wrth siarad yma ar y Bil hwn ym mis Medi, dyfynnais uwch-swyddog profiadol gyda heddlu Cymru, a ddywedodd:
Rwyf i wedi fy nghyfyngu rhag siarad yn gyhoeddus'
—fel llawer o weithwyr proffesiynol eraill yng Nghymru ar gyflogres Llywodraeth Cymru—
ond mae'n rhaid i mi wneud rhywbeth—
er fy mod yn amlwg yn gwerthfawrogi nad yw swyddog heddlu ar gyflogres Llywodraeth Cymru—
ond mae'n rhaid i mi wneud rhywbeth i geisio annog y Cynulliad i beidio â chefnogi cynlluniau i wahardd smacio.
Fe ddywedodd, 'Mae'r amddiffyniad cosb resymol ond yn cwmpasu'r math ysgafnaf o smacio. Mae'n atal rhieni rhag cael eu trin fel troseddwyr heb reswm da. Byddai dileu'r amddiffyniad'—dywedodd y swyddog heddlu hwn—'yn dileu unrhyw ddisgresiwn sydd gennym ni. Bydd yn arwain at brofiad trawmatig i deuluoedd gweddus.'
Dywedais yma ym mis Medi fy mod wedi cael llawer o ohebiaeth gan etholwyr ynglŷn â'r Bil hwn, ac fe gefais, pob un ohonyn nhw yn gofyn imi ei wrthwynebu. Nid oedd yr un yn gofyn i mi ei gefnogi. Bedwar mis yn ddiweddarach, nid wyf wedi cael yr un cais gan unrhyw etholwr i gefnogi'r Bil hwn—dim un—ond rwyf i wedi derbyn nifer o negeseuon e-bost gan etholwyr yn gofyn i mi gefnogi gwelliant 10, a gynigiwyd heddiw gan Janet Finch-Saunders, a fyddai'n atal y gwaharddiad ar smacio rhag dod i rym tan fod Llywodraeth y DU, yr heddlu a Gwasanaeth Erlyn y Goron wedi sefydlu llwybr fel dewis amgen yn hytrach nag erlyn ar gyfer y rhai hynny y mae'r newidiadau i'r gyfraith yn effeithio arnyn nhw. Mae hyn yn dilyn argymhelliad i'r perwyl hwn yn adroddiad Cyfnod 1 y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar y Bil, sy'n cydnabod bod plismona a chyfiawnder yng Nghymru yn gyfrifoldeb nad yw wedi'i ddatganoli, a dyna'r rheswm dros y geiriad.
Er mwyn cynrychioli fy etholwyr, fe rannaf i rai o'u sylwadau diweddar, fel a ganlyn: 'Yr oedd y ddau ohonom ni ymhlith y 76 y cant o oedolion sy'n byw yng Nghymru a bleidleisiodd yn yr arolwg ComRes yn 2017 i wrthwynebu troseddoli smacio. Mae'r gyfraith eisoes yn amddiffyn plant rhag trais, a bydd y Bil hwn yn llethu'r heddlu a gweithwyr cymdeithasol â gormod o gofnodion tra bydd achosion go iawn o gam-drin plant difrifol yn cael eu hanwybyddu.'
Un arall: 'Hyderwn y byddwch chi'n cefnogi gwelliant Janet Finch-Saunders, sy'n galw am ddewis amgen yn hytrach nag erlyn. Er nad ydym ni'n cymeradwyo taro plentyn pan fydd yn camymddwyn, nid yw smacio ysgafn yn niweidiol ac ni ddylid ei wneud yn drosedd. Rydym ni'n deall bod angen amddiffyn plant rhag cael eu cam-drin, ond nid yw smacio'n gam-drin.'
Un arall: 'Nid oes unrhyw un yn cefnogi cam-drin plant, ond bydd y gyfraith hon yn wrthgynhyrchiol. Mae'n gwbl annemocrataidd gan fod pob pôl piniwn yr wyf i wedi'i weld yn dangos bod rhieni wedi'i wrthod. Rwy'n eich annog i ystyried pa effaith a gaiff hyn ar yr heddlu, gwasanaethau cymdeithasol a gwasanaethau'r llysoedd. Gallai hefyd arwain at chwalu teuluoedd cariadus yn ddiangen.'
Un arall: 'Os caiff ei basio ar ei ffurf bresennol, effaith y Bil arfaethedig fyddai gadael rhieni cariadus yn agored i gael eu troi'n droseddwyr oherwydd smac ysgafn i'w plentyn, yn cyflwyno ymchwiliadau diangen gan yr heddlu ac ymchwiliadau amddiffyn plant gan wasanaethau gorbrysur ar gyfer achosion dibwys iawn a gadael achosion go iawn o gam-drin plant heb eu datrys.'
Un arall: 'Mr Isherwood, a fyddech cystal â chefnogi gwelliant 10, a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders, i sicrhau nad yw'r gwahardd smacio yn dod i rym, gan y byddai'r gwaharddiad hwn yn troi rhieni da yn droseddwyr. A wnewch chi amddiffyn rhyddid teulu, os gwelwch yn dda?'
Un arall: 'Mae'r Bil hwn yn sarhad ar bob rhiant normal, yn ogystal â bod yn ymyrraeth ddiangen ar fywyd teuluol.'
Dau arall: 'Rydym ni, fel meddygon teulu sydd wedi ymddeol yn ddiweddar, yn ymwybodol o'r llwyth gwaith trwm sydd gan weithwyr proffesiynol yn y sectorau gofal cymdeithasol a gofal iechyd o ran canfod risg ac amddiffyn plant rhag cam-drin gwirioneddol a sylweddol. Ein hofn ni yw y gallai'r Bil, ar ei ffurf bresennol, arwain at lethu gwasanaethau amddiffyn plant wrth i adnoddau gael eu dargyfeirio i ffwrdd o amddiffyn plant sy'n wynebu risg go iawn tuag at ymchwilio ac erlid rhieni cariadus cyfrifol.'
A dyfyniad terfynol: 'Rwy'n erfyn arnoch chi i gefnogi gwelliant 10. Rwy'n pryderu'n fawr y gallai hyn arwain at droseddoli rhieni cariadus ac achosi i deuluoedd chwalu.'
Sampl bach yn unig yw'r rheini o'r rhai sydd wedi eu derbyn yn y dyddiau diwethaf.
Bod heb gyfyngiadau sy'n cyfrannu at fywydau di-drefn sydd wedi'u niweidio, aflonyddwch a drwgweithredu, nid bod â chyfyngiadau. Yn lle troseddoli rhieni normal, gweddus a chariadus sy'n defnyddio smacio o bryd i'w gilydd, mae'n rhaid i ni gydnabod y gwahaniaeth amlwg rhwng smacio a cham-drin plentyn, y mae'r mwyafrif helaeth o rieni'n gallu ei gydnabod. Mae'r ddadl hon yn tynnu ein sylw'n llwyr, pan ddylem ni fod yn canolbwyntio ar adroddiadau cynyddol ynghylch plant yn cael eu cam-drin yn rhywiol, eu hecsbloetio a'u gorfodi i weithio, yn hytrach. Gadewch i ni ddangos i bobl Cymru ein bod ni'n gwrando, gadewch i ni ddangos i rieni Cymru nad sefydliad rhith-wirionedd yw hwn, fel y mae'r Senedd hon yn rhy aml yn ei gyflwyno, a gadewch i ni gefnogi gwelliant 10 a rhoi cyfle i'r darn hwn o ddeddfwriaeth wneud rhywfaint o dda.
Neil McEvoy.
Neil McEvoy.
[Inaudible.]
[Anghlywadwy.]
Y Dirprwy Weinidog i ymateb.
I call on the Deputy Minister to reply.
Diolch.
I listened carefully to what stakeholders and the three committees said during Stage 1 about the importance of ensuring sufficient time is available prior to the change in the law to abolish the defence of reasonable punishment. As a result, I brought forth amendments at Stage 2 to provide certainty around the date for the change in the law and for a period of two years between Royal Assent and commencement. I believe that this remains the most appropriate way to bring in this change.
This certainty, in terms of the timeline, will allow all our key partners, including the police, social services and the Crown Prosecution Service to plan for changes to guidance, training and data collection and to be able to do it more effectively because they know the exact period of time that they've got. It will also provide a focus for our awareness-raising campaign.
Diolch.
Gwrandewais yn astud ar yr hyn a ddywedodd y rhanddeiliaid a'r tri phwyllgor yn ystod Cyfnod 1 am bwysigrwydd sicrhau bod digon o amser ar gael i ddiddymu'r amddiffyniad cosb resymol cyn y newid yn y gyfraith. O ganlyniad, fe wnes i gyflwyno gwelliannau yng Nghyfnod 2 i ddarparu sicrwydd ynghylch y dyddiad ar gyfer y newid yn y gyfraith ac am gyfnod o ddwy flynedd rhwng y Cydsyniad Brenhinol a dechrau gweithredu'r ddeddf. Credaf mai dyma'r ffordd fwyaf priodol o hyd i gyflwyno'r newid hwn.
Bydd y sicrwydd hwn, o ran yr amserlen, yn caniatáu i'n holl bartneriaid allweddol, gan gynnwys yr heddlu, y gwasanaethau cymdeithasol a Gwasanaeth Erlyn y Goron, gynllunio ar gyfer newidiadau i ganllawiau, hyfforddiant a chasglu data a gallu ei wneud mewn modd mwy effeithiol oherwydd eu bod yn gwybod yr union gyfnod o amser sydd ganddynt. Bydd hefyd yn darparu pwyslais i'n hymgyrch codi ymwybyddiaeth.
I've listened to the arguments put forward by Janet Finch-Saunders and other Members, and I think it is very important to acknowledge, as has already been said—and Helen Mary Jones has made this point very strongly—if this amendment is accepted, it will make commencement of the Bill conditional on something else happening first, whether that's waiting for the revision of Crown Prosecution Service guidance, or establishment of a pathway for diversion from the criminal justice system, or the provision of parenting support services. By making commencement of this legislation contingent on the revision of guidance by the CPS we would allow non-devolved bodies to be the final arbiters of our legislation, and I do think that that is a very important point.
In addition, you suggest we allow the UK Government to have a say in when Welsh legislation is commenced in an area that was specifically devolved to the Senedd under the Wales Act 2017, and why on earth would we want to do that? The CPS is entirely independent of Government and will make its own decisions about how and when it will revise its guidance. Let's not forget that, during Stage 1, the CPS assured the Children, Young People and Education Committee that revisions will be made to their guidance.
The test applied by the proposed amendment as to when commencement could lawfully occur is uncertain. If this amendment is passed, it would be very difficult, if not impossible, to judge when section 1 could be commenced. This contravenes what stakeholders and committees have asked for, and raises huge uncertainty which potentially jeopardises the Bill. We have been asked to give certainty, and that's what we have given.
I want to assure you we have really good working relationships with the CPS and the police. Huw Irranca-Davies referred to how they've worked closely with us in other areas, and we've certainly got that good working relationship now. We have worked with them in providing the estimates of costs in the regulatory impact assessment, and they are active members of the strategic implementation group and its task and finish groups. They are fully participating in all our preparations.
The work we do in these groups should not affect the timing of the Bill’s commencement. In fact, it's the other way round: a two-year period between Royal Assent and commencement means these groups can plan their work to a known timescale and deliver in good time before the law comes into force.
When it comes to parenting support, parents and carers across Wales already have access to a wide range of services to support positive parenting, including face-to-face advice through health visiting, the universal health visiting service, and through our family support programmes, Flying Start and Families First. In addition, our 'Parenting. Give it Time' campaign provides parents with positive parenting tips through a website, Facebook and a range of other resources, and is very well used.
I have allocated £325,000 to the 'Parenting. Give it Time' campaign this year, and intend to provide a similar level of investment next year. But I'm certainly not complacent. Members know that I made a commitment to review the existing provision of parenting support, and work is already under way through the parenting expert action group on this very issue. This group of parenting experts and professionals will consider what, if any, additional parenting support, advice and information is required to support behavioural change alongside this legislation, as well as identifying any gaps in current provision. Early indications from the exercise we carried out to map parenting support are that there is generally a good range of support provided by local authorities across different age ranges, but, as I stated earlier, the group will consider how this could be enhanced to best effect.
Just to comment on some of the contributions that have been made here this evening, I want to re-emphasise that all the professionals want clarity of the law. They're asking for the law to be clear. Health visitors, people at the front line, want that clarity. But I also want to make it quite clear that there is nothing in this legislation that stops the parent protecting a child that is in danger. If a child is running towards a road, of course a parent can grab the child. If a child is likely to be scalded by hot coffee, of course the parent can pull the child away. This is absolutely acceptable. [Interruption.] If a child is in danger, the parent must act in order to stop the child. In the example that the Member used, you would pull the child away and that would be perfectly acceptable.
And the other point I want to make is that whole—. [Interruption.]
Rwyf wedi gwrando ar y dadleuon a gyflwynwyd gan Janet Finch-Saunders ac Aelodau eraill, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn cydnabod, fel y dywedwyd eisoes—ac mae Helen Mary Jones wedi gwneud y pwynt hwn yn gryf iawn—os derbynnir y gwelliant hwn, bydd yn gwneud cychwyn y Bil yn amodol ar i rywbeth arall ddigwydd gyntaf, boed hynny'n aros i ganllawiau Gwasanaeth Erlyn y Goron gael eu diwygio, neu sefydlu llwybr ar gyfer dargyfeirio o'r system cyfiawnder troseddol, neu ddarparu gwasanaethau cymorth magu plant. Drwy wneud dechreuad y ddeddfwriaeth hon yn amodol ar ddiwygio canllawiau Gwasanaeth Erlyn y Goron, byddem yn caniatáu i gyrff nad ydynt wedi eu datganoli fod y cymrodeddwyr terfynol ar ein deddfwriaeth, ac rwy'n credu bod hwnnw'n bwynt pwysig iawn.
Hefyd, rydych chi'n awgrymu ein bod ni'n caniatáu i Lywodraeth y DU leisio barn ynghylch pa bryd y cychwynnir deddfwriaeth Cymru mewn maes a ddatganolwyd yn benodol i'r Senedd o dan Ddeddf Cymru 2017, a pham yn y byd y byddem ni eisiau gwneud hynny? Mae Gwasanaeth Erlyn y Goron yn gwbl annibynnol ar y Llywodraeth a bydd yn gwneud ei benderfyniadau ei hun ynghylch sut a phryd y bydd yn diwygio ei ganllawiau. Gadewch i ni beidio ag anghofio, yn ystod Cyfnod 1, bod Gwasanaeth Erlyn y Goron wedi sicrhau'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y bydd diwygiadau'n cael eu gwneud i'w canllawiau.
Mae ansicrwydd ynglŷn â'r prawf a gymhwysir gan y newid arfaethedig o ran pryd y gallai'r cychwyniad ddigwydd yn gyfreithlon. Os caiff y gwelliant hwn ei basio, byddai'n anodd iawn, os nad yn amhosibl, barnu pryd y gellid dechrau adran 1. Mae hyn yn groes i'r hyn y mae rhanddeiliaid a phwyllgorau wedi gofyn amdano, ac mae'n codi ansicrwydd mawr a allai beryglu'r Bil. Gofynnwyd i ni roi sicrwydd, a dyna'r hyn yr ydym wedi rhoi.
Rwyf eisiau eich sicrhau bod gennym ni berthynas waith dda iawn gyda Gwasanaeth Erlyn y Goron a'r heddlu. Cyfeiriodd Huw Irranca-Davies at sut maen nhw wedi gweithio'n agos gyda ni mewn meysydd eraill, ac yn sicr mae gennym ni berthynas waith dda erbyn hyn. Rydym wedi gweithio gyda hwy i ddarparu'r amcangyfrifon o'r costau yn yr asesiad o effaith rheoleiddiol, ac maen nhw'n aelodau gweithredol o'r grŵp gweithredu strategol a'i grwpiau gorchwyl a gorffen. Maen nhw'n cymryd rhan lawn yn ein holl baratoadau.
Ni ddylai'r gwaith a wnawn yn y grwpiau hyn effeithio ar amseriad cychwyn y Bil. Mewn gwirionedd, mae i'r gwrthwyneb: mae cyfnod o ddwy flynedd rhwng Cydsyniad Brenhinol a chychwyniad sydd yn golygu y gall y grwpiau hyn gynllunio eu gwaith yn ôl amserlen hysbys a'i gyflawni mewn da bryd cyn i'r gyfraith ddod i rym.
O ran cymorth magu plant, mae ystod eang o wasanaethau eisoes ar gael i rieni a gofalwyr ledled Cymru i gefnogi magu plant mewn modd cadarnhaol, gan gynnwys cyngor wyneb yn wyneb drwy ymweliadau iechyd, y gwasanaeth ymwelwyr iechyd cyffredinol, a thrwy ein rhaglenni cymorth teulu, Dechrau'n Deg a Teuluoedd yn Gyntaf. Hefyd, mae ein hymgyrch 'Magu plant. Rhowch Amser Iddo' yn rhoi cyngor cadarnhaol i rieni ar fagu plant drwy wefan, Facebook ac amrywiaeth o adnoddau eraill, ac fe'u defnyddir yn helaeth.
Rwyf wedi dyrannu £325,000 i'r ymgyrch 'Magu plant. Rhowch Amser Iddo' eleni, ac rwy'n bwriadu darparu lefel debyg o fuddsoddiad y flwyddyn nesaf. Ond yn sicr, nid wyf yn hunanfodlon. Mae'r Aelodau yn gwybod fy mod wedi ymrwymo i adolygu'r ddarpariaeth bresennol o ran cymorth i rieni, ac mae gwaith yn mynd rhagddo eisoes ar yr union fater hwn drwy'r grŵp gweithredu arbenigol ar fagu plant. Bydd y grŵp hwn o arbenigwyr ar fagu plant a gweithwyr proffesiynol yn ystyried pa gymorth, os o gwbl, sydd ei angen o ran magu plant, a chyngor a gwybodaeth ychwanegol i gefnogi newid mewn ymddygiad ynghyd â'r ddeddfwriaeth hon, yn ogystal â nodi unrhyw fylchau yn y ddarpariaeth bresennol. Yn ôl yr arwyddion cynnar o'r ymarfer a gynhaliwyd i fapio cymorth magu plant, ceir amrywiaeth dda ar y cyfan o gymorth a ddarperir gan awdurdodau lleol ar draws gwahanol ystodau oedran, ond, fel y dywedais yn gynharach, bydd y grŵp yn ystyried sut y gellid gwella hyn i gyflawni'r effaith fwyaf.
Dim ond i sôn am rai o'r cyfraniadau a wnaed yn y fan yma heno, rwyf am bwysleisio unwaith eto bod yr holl weithwyr proffesiynol eisiau i'r gyfraith fod yn eglur. Maen nhw'n gofyn i'r gyfraith fod yn glir. Mae ymwelwyr iechyd, pobl yn y rheng flaen, yn awyddus i gael yr eglurder hwnnw. Ond rwyf hefyd eisiau ei gwneud yn gwbl glir nad oes unrhyw beth yn y ddeddfwriaeth hon sy'n atal y rhiant rhag amddiffyn plentyn sydd mewn perygl. Os yw plentyn yn rhedeg tuag at heol, wrth gwrs y caiff rhiant ddal gafael ar y plentyn. Os yw plentyn yn debygol o gael ei sgaldio gan goffi poeth, wrth gwrs y caiff y rhiant dynnu'r plentyn oddi wrth y perygl. Mae hyn yn gwbl dderbyniol. [Torri ar draws.] Os yw plentyn mewn perygl, mae'n rhaid i'r rhiant weithredu er mwyn achub y plentyn. Yn yr enghraifft a ddefnyddiodd yr Aelod, byddech yn tynnu'r plentyn oddi wrth y perygl a byddai hynny'n gwbl dderbyniol.
A'r pwynt arall yr wyf yn dymuno ei wneud yw bod yr holl—. [Torri ar draws.]
Allow the Deputy Minister to carry on, please, and be heard.
Gadewch i'r Dirprwy Weinidog barhau a chael gwrandawiad, os gwelwch yn dda.
If I can continue, Members have referred to public opinion, and I think it's very important to say that 58 per cent already think it's not lawful to hit a child. So, a majority actually think that this law is in place already and, on the whole, public opinion is changing. More and more people in Wales are thinking that physical punishment is not acceptable and we are tracking that, and we will continue to track it after this legislation is passed. And what is particularly significant, I think, is that it is the parents who are actually bringing up children—parents with young children—who are more and more in a majority believing that it's not physically acceptable to harm their child.
And so, I really feel that this legislation is in the mood of the times. It is going with public opinion. And I know that in the past there were different standards and people operated in a different way, but now we've moved on and we have much more information; we've got much more research that shows us the potential harm. And so, I feel that we are doing exactly the right thing in bringing forward this legislation today, and I therefore urge you not to support amendment 10, which would cause great difficulties for bringing this legislation into force.
Os caf i barhau, mae Aelodau wedi cyfeirio at farn y cyhoedd, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn i ddweud bod 58 y cant eisoes yn credu nad yw'n gyfreithlon i daro plentyn. Felly, mewn gwirionedd, mae mwyafrif yn credu bod y gyfraith hon ar waith eisoes ac, ar y cyfan, mae barn y cyhoedd yn newid. Mae mwy a mwy o bobl yng Nghymru yn credu nad yw cosbi corfforol yn dderbyniol ac rydym ni'n cadw golwg ar hynny, a byddwn yn parhau i gadw golwg arno ar ôl i'r ddeddfwriaeth hon gael ei phasio. A'r hyn sy'n arbennig o arwyddocaol, rwy'n credu, yw mai'r rhieni sy'n magu plant—rhieni sydd â phlant ifanc—sydd fwyfwy mewn mwyafrif yn credu nad yw'n dderbyniol niweidio eu plentyn yn gorfforol.
Ac felly, rwyf wir yn teimlo bod y ddeddfwriaeth hon yn cyd-fynd ag ysbryd yr oes. Mae'n cyd-fynd â barn y cyhoedd. Ac rwy'n gwybod y bu safonau gwahanol yn y gorffennol a bod pobl yn gweithredu mewn ffordd wahanol, ond nawr rydym wedi symud ymlaen ac mae gennym ni lawer mwy o wybodaeth; mae gennym ni lawer mwy o ymchwil sy'n dangos y niwed posibl. Ac felly, rwy'n teimlo ein bod ni'n gwneud yr union beth iawn wrth gyflwyno'r ddeddfwriaeth hon heddiw, ac rwy'n eich annog felly i beidio â chefnogi gwelliant 10, a fyddai'n achosi anawsterau mawr o ran dwyn y ddeddfwriaeth hon i rym.
Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl.
Janet Finch-Saunders to reply to the debate.
Let's move to the vote.
Gadewch i ni symud at y bleidlais.
Okay. Thank you, Janet.
Iawn. Diolch, Janet.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 10? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Rydym ni'n symud i'r bleidlais felly, ac agor y bleidlais ar welliant 10. Cau'r bleidlais. O blaid 16, neb yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 10.
The question is that amendment 10 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We will therefore move to the vote, and open the vote on amendment 10. Close the vote. In favour 16, no abstentions, 37 against. Therefore, amendment 10 is not agreed.
Gwelliant 10: O blaid: 16, Yn erbyn: 37, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 10: For: 16, Against: 37, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Rydym ni felly wedi cyrraedd diwedd ein ystyriaeth Cyfnod 3 o'r Bil Plant (Diddymu Amddifyniad Cosb Resymol) (Cymru). Dwi'n datgan bod pob adran o'r Bil a phob Atodlen wedi eu derbyn, a daw hynna â'n trafodion am y Cyfnod 3 yma i ben.
We have therefore reached the end of our Stage 3 consideration of the Children (Abolition of the Defence of Reasonable Punishment) (Wales) Bill. I declare that all sections and Schedules of the Bill are deemed agreed, and that brings our proceedings of this Stage 3 to an end.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:12.
All sections of the Bill deemed agreed.
The meeting ended at 19:12.