Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
13/11/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Dawn Bowden.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, and the first question is from Dawn Bowden.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer rheoli'r amgylchedd naturiol ym Merthyr Tudful a Rhymni? OAQ54666
1. Will the Minister make a statement on the Welsh Government's priorities for managing the natural environment in Merthyr Tydfil and Rhymney? OAQ54666
Thank you. Our natural resources policy and nature recovery action plan set out our priorities at a national level. The South Wales Central area statement currently being produced by Natural Resources Wales will help to focus action at a local level, building on initiatives already under way in Merthyr and the surrounding area.
Diolch. Mae ein polisi adnoddau naturiol a'n cynllun gweithredu adfer natur yn nodi ein blaenoriaethau ar lefel genedlaethol. Bydd datganiad ardal Canol De Cymru, y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei gynhyrchu ar hyn o bryd, yn helpu i ganolbwyntio gweithgarwch ar lefel leol, gan adeiladu ar fentrau sydd eisoes ar y gweill ym Merthyr a'r cyffiniau.
Thank you for that answer, Minister. The natural environment of Merthyr Tydfil and Rhymney, like other communities in the south Wales Valleys, needs that continuing investment from the Welsh Government in order to build on the growing recognition of the importance of projects like the Valleys regional park. The natural environment of our valleys is also a backdrop for important tourist attractions in my constituency, like BikePark Wales, Rock UK, the Garwnant forest park, and areas like the Merthyr and Gelligaer common. So, what more can Welsh Government do to develop these sustainable types of tourism attractions for the overall benefit of the local economy?
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mae amgylchedd naturiol Merthyr Tudful a Rhymni, fel cymunedau eraill yng Nghymoedd de Cymru, angen y buddsoddiad parhaus hwnnw gan Lywodraeth Cymru er mwyn adeiladu ar y gydnabyddiaeth gynyddol o bwysigrwydd prosiectau fel parc rhanbarthol y Cymoedd. Mae amgylchedd naturiol ein cymoedd hefyd yn gefnlen i atyniadau twristiaeth pwysig yn fy etholaeth, fel BikePark Wales, Rock UK, parc coedwig Garwnant, ac ardaloedd fel comin Merthyr a Gelligaer. Felly, beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i ddatblygu'r mathau cynaliadwy hyn o atyniadau twristiaeth er budd cyffredinol yr economi leol?
Our aim is to unlock and maximise the potential of the natural environment and the associated cultural heritage of the Valleys to generate social, economic and environmental benefits. I'm sure you'll be aware, just last month, my colleague Dafydd Elis-Thomas the Deputy Minister—sorry, Lee Waters, the Deputy Minister for Economy and Transport—announced £2.4 million for foundational economy projects in the Valleys taskforce budget, and that, obviously, includes the tourism sector. You mentioned BikePark Wales, and I just wanted to say that I know they are becoming a premier destination for mountain biking, and I very much welcome the investment in its facilities, and that did include £400,000 from Visit Wales. Also, organisations such as Ramblers Cymru and Green Valleys received funding.
Ein nod yw datgloi a manteisio i'r eithaf ar botensial yr amgylchedd naturiol a threftadaeth ddiwylliannol gysylltiedig y Cymoedd er mwyn creu manteision cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol. Rwy'n siŵr y byddwch yn gwybod bod fy nghyd-Aelod, Dafydd Elis-Thomas, y Dirprwy Weinidog—mae'n ddrwg gennyf, Lee Waters, Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth—wedi cyhoeddi £2.4 miliwn ar gyfer prosiectau yr economi sylfaenol yng nghyllideb tasglu'r Cymoedd fis diwethaf, ac mae hynny, yn amlwg, yn cynnwys y sector twristiaeth. Fe sonioch chi am BikePark Wales, ac roeddwn eisiau dweud fy mod yn gwybod eu bod ar y ffordd i fod yn gyrchfan o'r radd flaenaf ar gyfer beicio mynydd, ac rwy'n croesawu'r buddsoddiad yn ei chyfleusterau yn fawr, buddsoddiad a oedd yn cynnwys £400,000 gan Croeso Cymru. Yn ogystal, mae sefydliadau fel y Cerddwyr a Cymoedd Gwyrdd wedi derbyn cyllid.
Minister, you will be aware of the importance of pollinators to the natural environment and of the need to reverse the decline in their numbers. Could you provide an update on the work being undertaken by your department to improve land management in the countryside, including farmlands, to ensure the importance of pollinators is given the recognition it deserves in Wales?
Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol o bwysigrwydd peillwyr i'r amgylchedd naturiol a'r angen i wrthdroi'r dirywiad yn eu niferoedd. A allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith sy'n cael ei wneud gan eich adran i wella'r gwaith o reoli tir yng nghefn gwlad, gan gynnwys tir fferm, i sicrhau bod pwysigrwydd peillwyr yn cael y gydnabyddiaeth y mae'n ei haeddu yng Nghymru?
Thank you. I quite agree with you that pollinators do need to be an area where we continue to have a focus—that is, within the nature recovery action plan. And you may be aware that I recently announced funding through the enabling natural resources and well-being in Wales grant. And, if I am right in remembering, I think there are some specific funding in relation to pollinators there.
Diolch. Cytunaf yn llwyr â chi fod angen i beillwyr fod yn faes lle rydym yn parhau i ganolbwyntio—hynny yw, o fewn y cynllun gweithredu adfer natur. Ac efallai eich bod yn gwybod fy mod wedi cyhoeddi cyllid yn ddiweddar drwy'r grant galluogi adnoddau naturiol a lles yng Nghymru. Ac os cofiaf yn iawn, rwy'n credu bod rhywfaint o gyllid penodol ar gael mewn perthynas â pheillwyr.
Nid yw Bethan Sayed yma i ofyn yr ail gwestiwn.
Bethan Sayed is not present to ask the second question.
Ni ofynnwyd cwestiwn 2 [OAQ54646].
Question 2 [OAQ54646] not asked.
Felly, cwestiynau'r llefarwyr sydd nesaf. Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
So, we now move to spokespeople's questions. The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Thank you very much, Llywydd.
Minister, the national development framework clearly is primarily the responsibility of the Minister for Housing and Local Government. But you've explained to us here previously how you've worked closely with her in developing many aspects relevant to your portfolio, and it will clearly have a huge bearing on your and the Government's ability to deliver on your aspirations in relation to biodiversity, carbon reduction, renewable energy, et cetera.
And I'd like to start with renewable energy, if I may. There are 11 energy priority areas designated for onshore wind development in the NDF—the draft NDF. But there have been huge concerns from many in the sector, and beyond actually, that the Arup assessment used to underpin the proposal is fundamentally flawed, and that those areas, as a result, are largely unusable for onshore wind. Arup have applied, I'm told, inappropriate constraints, onerous buffers around designations, they failed to include separation distances from residential properties, which developers apply as standard to mitigate against the impacts of noise, visual amenity, or shadow flicker impacts. Now, that means that less than 10 per cent of the priority areas are actually suitable for wind, and only 5 per cent is available once, of course, existing windfarms have been excluded. Now, furthermore, available areas are only likely to be suitable for projects of less than 10 MW. That won't, then, fall under the development of national significance system and will therefore not be assessed against the NDF. So, do you accept that these proposals are flawed and that we should replace the place-based system of energy priority areas with a broader criteria-based approach?
Weinidog, yn amlwg, cyfrifoldeb y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yw'r fframwaith datblygu cenedlaethol yn bennaf. Ond rydych wedi esbonio i ni yma o'r blaen sut rydych wedi gweithio'n agos gyda hi ar ddatblygu llawer o agweddau sy'n berthnasol i'ch portffolio, ac mae'n amlwg y bydd yn effeithio'n enfawr ar eich gallu chi a'ch Llywodraeth i gyflawni eich dyheadau mewn perthynas â bioamrywiaeth, lleihau carbon, ynni adnewyddadwy, ac ati.
Hoffwn ddechrau gydag ynni adnewyddadwy, os caf. Mae 11 o feysydd blaenoriaeth ynni wedi'u dynodi ar gyfer datblygiadau gwynt ar y tir yn y fframwaith datblygu cenedlaethol—y fframwaith drafft. Ond mynegwyd pryderon mawr gan lawer yn y sector, a thu hwnt, fod yr asesiad Arup a ddefnyddiwyd i ategu'r cynnig yn ddiffygiol iawn, ac na ellir defnyddio'r ardaloedd hynny, o ganlyniad, ar gyfer ffermydd gwynt ar y tir. Rwyf wedi clywed bod Arup wedi gosod cyfyngiadau amhriodol a byfferau beichus o amgylch dynodiadau, ac maent wedi methu cynnwys pellteroedd gwahanu oddi wrth eiddo preswyl a osodir yn arferol gan ddatblygwyr i liniaru effeithiau sŵn, amwynder gweledol, neu effeithiau cysgodion symudol. Nawr, mae hynny'n golygu bod llai na 10 y cant o'r ardaloedd blaenoriaeth yn addas ar gyfer gwynt mewn gwirionedd, a 5 y cant yn unig sydd ar gael wedi i ffermydd gwynt presennol gael eu heithrio wrth gwrs. Nawr, ar ben hynny, nid yw'r ardaloedd sydd ar gael ond yn debygol o fod yn addas ar gyfer prosiectau llai na 10 MW. Ni fydd hynny felly yn dod o dan ddatblygiad system o arwyddocâd cenedlaethol ac felly ni chaiff ei asesu yn erbyn y fframwaith datblygu cenedlaethol. Felly, a ydych yn derbyn bod y cynigion hyn yn ddiffygiol ac y dylem gael dull yn seiliedig ar feini prawf ehangach yn lle'r system o ardaloedd blaenoriaeth sy'n seiliedig ar le?
Obviously, the consultation is still live until Thursday, I think. And it's really important that the draft NDF, and then, consequently, the plan itself, does support the Welsh Government's targets for decarbonisation and renewable energy generation, so it's very important that we get that right. I am aware that the evidence that's been used has been commissioned by Arup, but certainly, as you can see, the Minister for Housing and Local Government is in her place and has heard that, and we will continue to have discussions on this following the close of the consultation, and, particularly, I have been contacted about some of the points that you've just raised.
Yn amlwg, mae'r ymgynghoriad yn dal yn agored tan ddydd Iau, rwy'n credu. Ac mae'n bwysig iawn fod y fframwaith datblygu cenedlaethol drafft, a'r cynllun ei hun wedi hynny, yn cefnogi targedau Llywodraeth Cymru ar gyfer datgarboneiddio a chynhyrchiant ynni adnewyddadwy, felly mae'n bwysig iawn ein bod yn cael hynny'n iawn. Rwy'n ymwybodol fod y dystiolaeth a ddefnyddiwyd wedi'i chomisiynu gan Arup, ond yn sicr, fel y gallwch weld, mae'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn ei sedd ac wedi clywed hynny, a byddwn yn parhau i gael trafodaethau ar hyn ar ôl i'r ymgynghoriad ddod i ben, ac yn benodol, mae rhai wedi cysylltu â mi ynglŷn â rhai o'r pwyntiau rydych newydd eu codi.
Well, I am a bit concerned that you're not concerned and, clearly, it needs to be addressed, because it will have a huge impact on your ability to fulfil what I presume are your aspirations in terms of decarbonisation and energy or renewable energy production. Now, the strategic search areas in TAN 8, of course, had a target in terms of proposed energy generation. There's no indication of what levels of energy your energy priority areas in the NDF are expected to contribute. So, is that something that you intend to provide? And if not, then how do we know how significantly, or otherwise, these specific areas will contribute to our energy needs? Indeed, what demand assumption have you made for the period of this NDF up to 2040, in terms of energy, in order to ensure that it does actually facilitate the delivery of enough renewable energy to meet our decarbonisation targets over the next 20 years?
Wel, rwyf ychydig yn bryderus nad ydych chi'n pryderu ac yn amlwg, mae angen rhoi sylw i hyn, oherwydd bydd yn cael effaith enfawr ar eich gallu i gyflawni'r hyn rwy'n tybio yw eich dyheadau o ran datgarboneiddio a chynhyrchiant ynni neu ynni adnewyddadwy. Nawr, roedd gan yr ardaloedd chwilio strategol yn TAN 8 darged, wrth gwrs, ar gyfer y cynhyrchiant ynni arfaethedig. Nid oes unrhyw arwydd o ba lefelau o ynni y disgwylir i'ch ardaloedd blaenoriaeth ynni yn y fframwaith datblygu cenedlaethol eu darparu. Felly, a yw hynny'n rhywbeth rydych yn bwriadu ei ddarparu? Ac os na, sut y gwyddom i ba raddau y bydd yr ardaloedd penodol hyn yn cyfrannu at ein hanghenion ynni? Yn wir, faint o alw am ynni a ragdybiwyd gennych ar gyfer cyfnod y fframwaith datblygu cenedlaethol hwn hyd at 2040, er mwyn sicrhau ei fod yn hwyluso'r broses o gyflenwi digon o ynni adnewyddadwy i gyrraedd ein targedau datgarboneiddio dros yr 20 mlynedd nesaf?
Well, I wouldn't want you to think I wasn't concerned. I made very clear, right at the beginning, that it's vital that the draft NDF and then the plan itself does seek to support our targets for decarbonisation, and it's very important that when the consultation is finished—and please remember it's still in consultation—that it does just that. So, those will be the conversations that will be continuing, certainly at an official level and at a ministerial level. There is huge potential for renewable energy in Wales, and you've referred to onshore wind particularly. So, I'm very aware that the policy has caused a lot of media interest. I don't think it would be appropriate to make any further comment on specifics while the consultation is live.
Wel, ni fuaswn eisiau i chi feddwl nad oeddwn yn bryderus. Eglurais yn glir iawn, ar y dechrau, ei bod yn hanfodol bod y fframwaith datblygu cenedlaethol drafft, ac yna'r cynllun ei hun, yn cefnogi ein targedau ar gyfer datgarboneiddio, ac mae'n bwysig iawn, pan fydd yr ymgynghoriad wedi dod i ben—a chofiwch ei fod yn dal i fod yn destun ymgynghoriad—mai dyna'n union y bydd yn ei wneud. Felly, bydd y sgyrsiau hynny'n parhau, ar lefel swyddogol ac ar lefel weinidogol yn sicr. Mae potensial enfawr ar gyfer ynni adnewyddadwy yng Nghymru, ac rydych wedi cyfeirio at wynt ar y tir yn arbennig. Felly, rwy'n ymwybodol iawn fod y polisi wedi achosi llawer o ddiddordeb yn y cyfryngau. Nid wyf yn credu y byddai'n briodol gwneud unrhyw sylwadau pellach ar fanylion tra bod yr ymgynghoriad yn mynd rhagddo.
Well, I'm afraid that you're hiding behind the consultation a little bit, because what I'm asking is what assessment has your Government made in terms of the demand that will be required in terms of energy generation over the next 20 years, because surely you will have to have done that piece of work before, then, you can put forward a national development framework that is supposedly there to facilitate the achievement of those renewable energy targets. So, I really would like you to try and answer that question again, if you would.
But I'd also like you to address this point, because, within the NDF, policy 8 sets out the strategic framework for biodiversity and economic resilience, something, of course, that you spoke at length about yesterday in a marine context. Now, feedback so far indicates that this needs strengthening, and the policy interestingly only requires that the development 'should enhance biodiversity', not that it must contribute to net biodiversity benefit as is stated, of course, in 'Planning Policy Wales.' Now, that is a clear change in policy from the Government, as the NDF will sit above 'Planning Policy Wales' and will dictate the policies that need to be fulfilled through the strategic and local development plans. So, can you explain to the Assembly why you believe this clear change of policy is justified?
Wel, rwy'n ofni eich bod yn cuddio y tu ôl i'r ymgynghoriad braidd, oherwydd yr hyn rwy'n ei ofyn yw pa asesiad y mae eich Llywodraeth wedi'i wneud mewn perthynas â'r galw angenrheidiol o ran y cynhyrchiant ynni dros yr 20 mlynedd nesaf, oherwydd does bosibl y byddai'n rhaid i chi fod wedi gwneud y gwaith hwnnw ymlaen llaw, fel y gallwch gyflwyno fframwaith datblygu cenedlaethol sydd i fod yno i hwyluso'r gwaith o gyflawni'r targedau ynni adnewyddadwy hynny. Felly, hoffwn i chi geisio ateb y cwestiwn hwnnw eto, os gwnewch chi.
Ond hoffwn i chi hefyd roi sylw i'r pwynt hwn oherwydd, o fewn y fframwaith datblygu cenedlaethol, mae polisi 8 yn amlinellu'r fframwaith strategol ar gyfer bioamrywiaeth a chydnerthedd economaidd, rhywbeth, wrth gwrs, y siaradoch chi'n faith yn ei gylch ddoe mewn yng nghyd-destun y môr. Nawr, mae'r adborth hyd yn hyn yn dangos bod angen cryfhau hyn, ac yn ddiddorol nid yw'r polisi ond yn mynnu y dylai'r datblygiad 'wella bioamrywiaeth', nid dweud bod yn rhaid iddo gyfrannu at fudd net ar gyfer bioamrywiaeth fel y dywedir, wrth gwrs, yn 'Polisi Cynllunio Cymru.' Nawr, mae hwnnw'n newid amlwg ym mholisi'r Llywodraeth, oherwydd bydd y fframwaith datblygu cenedlaethol yn cael blaenoriaeth ar 'Polisi Cynllunio Cymru' a bydd yn pennu'r polisïau sydd angen eu cyflawni drwy'r cynlluniau datblygu strategol a lleol. Felly, a allwch chi egluro i'r Cynulliad pam eich bod yn credu y gellir cyfiawnhau'r newid polisi amlwg hwn?
Yes, that is not the case, and those are discussions that I am continuing to have with the Minister. The NDF falls in her portfolio. Obviously, from a renewable energy point of view, we've had a great deal of discussion, but whilst the consultation is live I cannot comment on specific projects and assessments, but, believe me, the assessments have been done and they will come forward once the NDF has been published.
Ie, nid yw hynny'n wir, ac mae'r rheini'n drafodaethau rwy'n dal i'w cael gyda'r Gweinidog. Mae'r fframwaith datblygu cenedlaethol yn ei phortffolio hi. Yn amlwg, o safbwynt ynni adnewyddadwy, rydym wedi trafod llawer, ond tra bod yr ymgynghoriad yn mynd rhagddo ni allaf wneud sylwadau ar brosiectau ac asesiadau penodol, ond credwch fi, mae'r asesiadau wedi cael eu gwneud ac fe'u cyflwynir pan fydd y fframwaith datblygu cenedlaethol wedi'i gyhoeddi.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
The Conservative spokesperson, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. Minister, we're in the middle of a general election campaign, just in case no-one had noticed. Obviously, environmental policy will be closely co-ordinated across the UK, but you have responsibility here in Wales. Your party, at a UK level, says that if it was to become the Government on 13 December they would move to a net zero target by 2030. Your policy is 2050 here in Wales, something we all subscribe to. Do you believe it is credible to move to net zero by 2030? And if you do believe it is credible, will you as a Government be doing that as well?
Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, rydym yng nghanol ymgyrch etholiad cyffredinol, rhag ofn nad oedd neb wedi sylwi. Yn amlwg, bydd polisi amgylcheddol yn cael ei gydlynu'n agos ar draws y DU, ond mae gennych gyfrifoldeb yma yng Nghymru. Dywed eich plaid chi, ar lefel y DU, pe bai'n dod yn Llywodraeth ar 13 Rhagfyr y byddent yn symud i darged sero net erbyn 2030. Eich polisi chi yw 2050 yma yng Nghymru, rhywbeth rydym i gyd yn ei gefnogi. A ydych yn credu ei bod yn gredadwy y gallwn symud i sero net erbyn 2030? Ac os ydych yn credu ei fod yn gredadwy, a fyddwch chi fel Llywodraeth yn gwneud hynny hefyd?
So, this Welsh Government took the advice from our advisory body, the UK Climate Change Committee. They advised us that the target that we should reach for here in Wales, because this is the Welsh Government that you're questioning now, should be 95 per cent. I've asked the committee to go back and see if we can go further to net zero by 2050. They're the people who advise us and that's the advice I take. What the UK Labour Government comes forward with on the evidence that they've gathered for, obviously, the UK—. This is devolved to Wales, please bear in mind, but we are part of the UK when it comes to our climate change targets. I'd be very interested to see that evidence and then we could look at it further.
Cymerodd y Llywodraeth hon gyngor gan ein corff ymgynghorol, sef Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd. Dywedodd y pwyllgor hwnnw wrthym mai'r targed y dylem geisio ei gyrraedd yma yng Nghymru, gan mai i Lywodraeth Cymru y gofynnwch y cwestiwn yn awr, yw 95 y cant. Rwyf wedi gofyn i'r pwyllgor edrych i weld a allwn fynd ymhellach i sero net erbyn 2050. Hwy yw'r bobl sy'n ein cynghori a dyna'r cyngor rwy'n ei gymryd. Mae'r hyn y mae Llywodraeth Lafur y DU yn ei gyflwyno yn seiliedig ar y dystiolaeth y maent hwy wedi'i chasglu, yn amlwg, ar gyfer y DU—. Mae hyn wedi'i ddatganoli i Gymru, cofiwch, ond rydym yn rhan o'r DU mewn perthynas â'n targedau newid hinsawdd. Byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn gweld y dystiolaeth honno ac yna gallem ei hystyried ymhellach.
I accept that, because that's the point I made in my opening remarks—that you were responsible for policy here in Wales, but environmental policy is co-ordinated across the UK, as well, to make that overall gain. I assume from your answer—and if you could just clarify, because I think it is really important, because there are many comments that say it would be devastating to move to net zero by 2030—. The GMB union, for example, says it would be completely devastating to whole swathes of communities the length and breadth of the United Kingdom, and here in Wales. But I take it that your policy stays the same—it is 2050 and you cannot see a credible route to move to net zero by 2030 in your capacity as Minister and with the evidence that you have before you at the moment.
Rwy'n derbyn hynny, oherwydd dyna'r pwynt a wneuthum yn fy sylwadau agoriadol—eich bod yn gyfrifol am bolisi yma yng Nghymru, ond mae polisi amgylcheddol yn cael ei gydlynu ar draws y DU hefyd, er mwyn sicrhau'r budd cyffredinol hwnnw. Tybiaf o'ch ateb—ac os gallwch egluro, oherwydd credaf ei fod yn bwysig iawn, oherwydd ceir llawer o sylwadau sy'n dweud y byddai'n ddinistriol newid i sero net erbyn 2030—. Mae undeb y GMB, er enghraifft, yn dweud y byddai'n gwbl ddinistriol i gymunedau ar hyd a lled y Deyrnas Unedig, ac yma yng Nghymru. Ond cymeraf fod eich polisi'n aros yr un fath—2050 ydyw ac ni allwch weld llwybr credadwy i newid i sero net erbyn 2030 yn rhinwedd eich swydd fel Gweinidog a gyda'r dystiolaeth sydd ger eich bron ar hyn o bryd.
We're a long way from 2050, aren't we? At the moment, the UK Committee on Climate Change, which advises us, tells me that we should be aiming for a 95 per cent target. I, of course, want to reach net zero and I, of course, want to reach net zero earlier, and if the UKCCC comes back to me with advice that that's possible, I will look to it. Presumably, the UK Labour Government that hopefully will be in place after 12 December will also go to the UKCCC for advice and they will be able to then take that forward.
Rydym yn bell o 2050, onid ydym? Ar hyn o bryd, mae Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd, sy'n ein cynghori, yn dweud wrthyf y dylem fod yn anelu at darged o 95 y cant. Wrth gwrs, rwyf i eisiau cyrraedd sero net ac wrth gwrs, rwyf eisiau cyrraedd sero net yn gynharach, ac os daw Pwyllgor y DU ar Newid yn yr Hinsawdd yn ôl ataf gyda chyngor fod hynny'n bosibl, byddaf yn edrych arno. Yn ôl pob tebyg, bydd Llywodraeth Lafur y DU, a fydd yn ei lle ar ôl 12 Rhagfyr, gobeithio, hefyd yn gofyn i Bwyllgor y DU ar Newid yn yr Hinsawdd am gyngor a byddant yn gallu bwrw ymlaen â hynny wedyn.
Well, I think, as you said, the advice that the climate change committee have given is that it is completely impractical to move to net zero by 2030, and so, hopefully, the Labour Party will bear that in mind when they're bringing their policy forward, rather than devastating communities here in Wales and across the rest of the United Kingdom.
But if I could ask you another question around the basic payment for farmers, a window for which will be opening in the first week of December, and I declare an interest in this as an active farmer—. The Government brought forward news that was very welcome in that they were making a loan facility available to farmers should their basic payment application be held up through concerns around Brexit and obviously staffing alignment to make sure that claims were processed. As I understand it—and I look forward to this being corrected, because I have tried to find this information over the last month—if you've claimed that loan in the last 12 months, which was the last payment window, you would be excluded from doing the same this time around. Now you did, a week or two ago, say that you'd come back to me and write to me. I'm hopeful that you might have more of an up-to-date position, given that we're only two weeks away from that window, and, as we saw with the dairy in north Wales going bankrupt and going into administration, there are many farmers who have a real problem with cash flow at the moment, and any delay in the basic payment hitting bank accounts will cause huge problems. So, can you confirm that all farms will be eligible to receive that loan facility if they wish to, or is there an exclusion for farms that have exercised that option in the last 12 months?
Wel, fel y dywedoch chi, rwy'n credu mai'r cyngor y mae'r pwyllgor newid hinsawdd wedi'i roi yw fod newid i sero net erbyn 2030 yn gwbl anymarferol, ac felly, gobeithio y bydd y Blaid Lafur yn cadw hynny mewn cof pan fyddant yn cyflwyno eu polisi, yn hytrach na dinistrio cymunedau yma yng Nghymru ac ar draws gweddill y Deyrnas Unedig.
Ond os caf ofyn cwestiwn arall i chi ynghylch y taliad sylfaenol i ffermwyr, bydd y cyfnod talu'n dechrau yn ystod wythnos gyntaf mis Rhagfyr, ac rwy'n datgan buddiant yn hyn o beth fel ffermwr gweithredol—. Cyhoeddodd y Llywodraeth newyddion calonogol iawn eu bod yn sefydlu cyfleuster benthyca i ffermwyr pe bai eu cais am daliad sylfaenol yn cael ei ddal yn ôl oherwydd pryderon ynghylch Brexit ac yn amlwg, trefniadau staffio i sicrhau bod hawliadau'n cael eu prosesu. Fel rwy'n ei ddeall—ac edrychaf ymlaen at weld hyn yn cael ei gywiro, oherwydd rwyf wedi ceisio dod o hyd i'r wybodaeth hon dros y mis diwethaf—os ydych wedi hawlio'r benthyciad hwnnw yn ystod y 12 mis diwethaf, sef y cyfnod talu diwethaf, byddech yn cael eich gwahardd rhag gwneud yr un peth y tro hwn. Nawr, wythnos neu ddwy yn ôl, fe ddywedoch y byddech yn dod yn ôl ataf ac yn ysgrifennu ataf. Rwy'n obeithiol y gallai fod gennych y newyddion diweddaraf i ni, o gofio mai pythefnos yn unig sydd nes y cyfnod talu, ac fel y gwelsom gyda'r hufenfa yng ngogledd Cymru yn mynd yn fethdalwr ac yn mynd i ddwylo'r gweinyddwyr, mae gan lawer o ffermwyr broblem wirioneddol o ran llif arian ar y foment, a bydd unrhyw oedi o ran trosglwyddo'r taliad sylfaenol i gyfrifon banc yn achosi problemau enfawr. Felly, a allwch chi gadarnhau y bydd pob fferm yn gymwys i gael y cyfleuster benthyca hwnnw os ydynt yn dymuno, neu a oes gwaharddiad ar ffermydd sydd wedi defnyddio'r opsiwn hwnnw yn y 12 mis diwethaf?
I thought I had signed off a letter to you actually, so I do apologise if you haven't received that, and the answer was, yes, all farms can apply for that loan scheme. I thought it was really important to bring that loan scheme forward, because certainly the loan scheme we had last year—it's a support scheme we're having this year—was very well taken up and I've done all I can to publicise it to farmers to make sure that they do apply. But the answer to your specific question is that my understanding is that everyone can apply.
Roeddwn o dan yr argraff fy mod wedi llofnodi llythyr i chi mewn gwirionedd, felly rwy'n ymddiheuro os nad ydych wedi derbyn hwnnw, a'r ateb oedd y bydd pob fferm yn gallu gwneud cais am y cynllun benthyciad hwnnw. Roeddwn yn meddwl ei bod yn bwysig iawn cyflwyno'r cynllun benthyciadau hwnnw, oherwydd, yn sicr, roedd y cynllun benthyciadau a oedd gennym y llynedd—cynllun cymorth sydd gennym eleni—yn un y manteisiodd llawer arno, ac rwyf wedi gwneud popeth y gallaf i'w hyrwyddo i ffermwyr er mwyn sicrhau eu bod yn gwneud cais. Ond yr ateb i'ch cwestiwn penodol chi yw fod pawb yn cael gwneud cais yn ôl yr hyn a ddeallaf.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am bolisi coedwigaeth Llywodraeth Cymru? OAQ54680
3. Will the Minister make a statement on the Welsh Government's forestry policy? OAQ54680
We need to rapidly increase the scale and pace of tree planting in Wales to help tackle biodiversity decline and the climate change emergency. The First Minister’s vision for a national forest programme will accelerate tree planting, delivering a wide range of economic, environmental and social benefits for the people of Wales.
Mae angen inni gynyddu maint a chyflymu'r broses o blannu coed yng Nghymru er mwyn mynd i'r afael â dirywiad bioamrywiaeth a'r argyfwng newid hinsawdd. Bydd gweledigaeth y Prif Weinidog ar gyfer rhaglen goedwigo genedlaethol yn cyflymu'r gwaith o blannu coed, gan ddarparu ystod eang o fuddion economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol i bobl Cymru.
I welcome that statement from the Minister. I particularly welcome the First Minister's commitment to a national forest. I think those are very important statements. I also welcome what is written in the latest iteration of 'Woodlands for Wales', which I think was published last year. In that document, I believe the Government sets out advice on climate change policy that it requires to move from planting a few 100 hectares at the moment, to 2,000 and then to 4,000 hectares of woodland in order to meet our climate ambitions. Could the Minister tell me whether it is the policy of Welsh Government that we will reach the European average for woodland cover, which I think is something like 38 per cent? Is that the policy of the Government? If that is not the policy of the Government, what is the objective of the Government in terms of woodland cover across Wales, and does the Government have a timescale by which it can deliver that objective?
Rwy'n croesawu'r datganiad hwnnw gan y Gweinidog. Yn arbennig, croesawaf ymrwymiad y Prif Weinidog i goedwig genedlaethol. Rwy'n credu bod y rheini'n ddatganiadau pwysig iawn. Rwyf hefyd yn croesawu'r hyn sydd wedi'i ysgrifennu yn fersiwn ddiweddaraf 'Coetiroedd i Gymru', a gyhoeddwyd y llynedd, rwy'n credu. Yn y ddogfen honno, credaf fod y Llywodraeth yn nodi cyngor ar y polisi newid hinsawdd fod angen iddo symud o blannu ychydig gannoedd o hectarau ar hyn o bryd, i 2,000 ac yna i 4,000 hectar o goetir er mwyn cyflawni ein huchelgeisiau mewn perthynas â'r hinsawdd. A allai'r Gweinidog ddweud wrthyf, ai polisi Llywodraeth Cymru yw cyrraedd y cyfartaledd Ewropeaidd ar gyfer gorchudd coetir, sy'n rhywbeth tebyg i 38 y cant, rwy'n credu? Ai dyna yw polisi'r Llywodraeth? Os nad dyna yw polisi'r Llywodraeth, beth yw amcan y Llywodraeth mewn perthynas â gorchudd coetir ledled Cymru, ac a oes gan y Llywodraeth amserlen ar gyfer cyflawni'r amcan hwnnw?
I would be the first person to say that we aren't planting sufficient numbers of trees, but we have seen steady but small progress over the last three years in particular. Just over the last three years, we've planted 16,387,612 trees. I'm not quite sure what percentage of land that covers, but that's the number that we have planted. Certainly, the progress that we are making to take forward the First Minister's vision for a national forest programme will help. Obviously, it's a long-term project, so I haven't got a target, as such. There was a target within the woodland strategy, which we haven't been fulfilling, so I would rather really push ahead with significant work, and I hope to bring forward some significant announcements around tree planting before the end of the year, but, clearly, if we are going to meet our climate change targets, we do need to rapidly increase the forest cover that we have in Wales, because that is an absolutely key way of being able to mitigate climate change through carbon sequestration.
Fi fyddai'r cyntaf i ddweud nad ydym yn plannu digon o goed, ond rydym wedi gweld cynnydd cyson ond bychan dros y tair blynedd diwethaf yn enwedig. Dros y tair blynedd diwethaf yn unig, rydym wedi plannu 16,387,612 o goed. Nid wyf yn hollol siŵr pa ganran o dir y maent yn ei orchuddio, ond dyna faint rydym wedi'u plannu. Yn sicr, bydd y cynnydd rydym yn ei wneud i fwrw ymlaen â gweledigaeth y Prif Weinidog ar gyfer rhaglen goedwigo genedlaethol yn helpu. Yn amlwg, mae'n brosiect hirdymor, felly nid oes gennyf darged, fel y cyfryw. Roedd yna darged yn y strategaeth goetiroedd nad ydym wedi bod yn ei gyflawni felly byddai'n well gennyf fwrw ymlaen â gwaith arwyddocaol, ac rwy'n gobeithio cyflwyno cyhoeddiadau pwysig ynglŷn â phlannu coed cyn diwedd y flwyddyn, ond yn amlwg, os ydym am gyrraedd ein targedau newid hinsawdd, mae angen inni gynyddu'r gorchudd coed sydd gennym yng Nghymru yn gyflym, oherwydd mae honno'n ffordd gwbl allweddol o allu lliniaru newid yn yr hinsawdd drwy ddal a storio carbon.
Two weeks ago, the Confederation of Forest Industries—Confor—stated that, at present, only a third of the budget is available to meet the Welsh Government's minimum target of creating 2,000 hectares of new woodland each year and to meet its climate energy aspirations. I understand that the Welsh forestry sector generates £528 million gross value added for Wales, supporting 10,000 jobs, and, of course, plays a major role in carbon dioxide sequestration, or carbon capture and storage.
During the summer, I visited a BSW Timber group at Maelor Forest Nurseries Holdings in Bronington, Wrexham, just outside your constituency, who told me about the world-leading role they're playing in forestry genetics research and development—the only nursery in the UK carrying out this key work, developing species to make them more sustainable as the climate changes. They told me that they're investing heavily in this research and development and planning further long-term investments, that the Scottish Government is opening the door to them and trying to encourage them to go there, but they're looking to the Welsh Government to encourage them and incentivise them to stay in Wales and develop the lab they have there. So, what support will you give to ensure that this world-beating research stays in Wales and doesn't emigrate to Scotland?
Bythefnos yn ôl, dywedodd y Cydffederasiwn Diwydiannau Coedwigoedd—Confor—mai un rhan o dair yn unig o'r gyllideb sydd ar gael ar hyn o bryd i gyrraedd targed gofynnol Llywodraeth Cymru o greu 2,000 hectar o goetir newydd bob blwyddyn ac i gyflawni ei dyheadau o ran yr hinsawdd. Deallaf fod sector coedwigaeth Cymru yn cynhyrchu £528 miliwn o werth ychwanegol gros i Gymru, gan gynnal 10,000 o swyddi, ac wrth gwrs, mae'n chwarae rhan fawr yn y gwaith o ddal a storio carbon.
Yn ystod yr haf, ymwelais â grŵp BSW Timber yn Maelor Forest Nurseries Holdings yn Bronington, Wrecsam, ychydig y tu allan i'ch etholaeth, a ddywedodd wrthyf am y rôl flaenllaw y maent yn ei chwarae ym maes ymchwil a datblygu geneteg coedwigaeth—yr unig feithrinfa yn y DU sy'n cyflawni'r gwaith allweddol hwn, gan ddatblygu rhywogaethau i'w gwneud yn fwy cynaliadwy wrth i'r hinsawdd newid. Dywedasant wrthyf eu bod yn buddsoddi'n drwm yn y gwaith ymchwil a datblygu hwn a'u bod yn cynllunio buddsoddiadau pellach yn y tymor hir, a bod Llywodraeth yr Alban yn agor y drws iddynt ac yn ceisio'u hannog i fynd yno, ond maent yn gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn eu hannog a'u cymell i aros yng Nghymru a datblygu'r lab sydd ganddynt yno. Felly, pa gymorth fyddwch chi'n ei roi i sicrhau bod yr ymchwil hon, sydd gyda'r gorau drwy'r byd, yn aros yng Nghymru ac nad yw'n ymfudo i'r Alban?
I'm not aware that I have been asked for support, but there could be something in the pipeline that I haven't seen. But I'd certainly be very interested to visit there and have a look at their R&D. I think any R&D, particularly world-leading R&D, that's done in Wales, we would be very keen to keep here, in principle. So, I'd be very happy, if the Member would like to write to me around it, or ask them to write to me, and I'll certainly visit and take that forward.
Nid wyf yn ymwybodol fod rhywun wedi gofyn am gefnogaeth gennyf, ond gallai fod rhywbeth ar y gweill nad wyf wedi'i weld. Ond buaswn yn sicr yn awyddus iawn i ymweld â'r grŵp a chael golwg ar eu gwaith ymchwil a datblygu. Rwy'n credu y byddem yn awyddus iawn o ran egwyddor i sicrhau bod unrhyw waith ymchwil a datblygu, yn enwedig gwaith ymchwil a datblygu sydd gyda'r gorau yn y byd, ac sy'n cael ei wneud yng Nghymru, yn cael ei gadw yma. Felly, buaswn yn hapus iawn, os hoffai'r Aelod ysgrifennu ataf ynglŷn â hyn, neu os hoffai ofyn iddynt hwy ysgrifennu ataf, a byddaf yn sicr o ymweld â'r lle a bwrw ymlaen â hynny.
Minister, in 2017 the decline in softwood planting in Wales was time-predicted to lead to a 50 per cent reduction in the availability of softwood by 2045. The shortfall in production in conifer woodland in Wales since the turn of the century is of considerable concern and has affected the supply of timber. What measures are being taken to increase the planting of trees by NRW and to also replenish stocks felled in response to the deadly disease of larch?
Weinidog, yn 2017 rhagwelwyd y byddai'r dirywiad yn y gwaith o blannu pren meddal yng Nghymru yn arwain at ostyngiad o 50 y cant yn nifer y coed meddal sydd ar gael erbyn 2045. Mae'r diffyg yng nghynhyrchiant coetiroedd conwydd yng Nghymru ers troad y ganrif yn peri cryn bryder ac mae wedi effeithio ar gyflenwad pren. Pa gamau sy'n cael eu cymryd i gynyddu nifer y coed y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn eu plannu ac i ailgyflenwi stociau coed a gafodd eu cwympo mewn ymateb i glefyd y llarwydd marwol?
Thank you. I met just yesterday with the chair and officers of Natural Resources Wales, where tree planting—well, it's always a standing agenda item. And, certainly, we've given funding to NRW for them to be able to increase the tree planting. We have seen some specific tree planting around some diseases—you'll be aware of P. ramorum, for instance, which has forced clearances of large areas of larch, as you said, especially in the south Wales Valleys. So, NRW, when they do replant trees and replace them, they take the opportunity to make sure that the trees and the woodlands that are replanted are restructured with multispecies to help them become much more resilient to that disease.
Diolch. Cyfarfûm â chadeirydd a swyddogion Cyfoeth Naturiol Cymru ddoe, lle mae plannu coed—wel, mae bob amser yn eitem sefydlog ar yr agenda. Ac yn sicr, rydym wedi rhoi arian i Cyfoeth Naturiol Cymru er mwyn iddynt allu cynyddu nifer y coed sy'n cael eu plannu. Rydym wedi gweld gwaith plannu coed penodol mewn perthynas â rhai clefydau—fe fyddwch yn ymwybodol o P. ramorum, er enghraifft, sydd wedi golygu bod rhaid clirio ardaloedd mawr o goed llarwydd, fel y dywedoch chi, yn enwedig yng Nghymoedd de Cymru. Felly, mae Cyfoeth Naturiol Cymru, pan fyddant yn ailblannu coed yn lle coed a dorrir, yn manteisio ar y cyfle i wneud yn siŵr bod y coed a'r coetiroedd sy'n cael eu hailblannu yn cael eu hailstrwythuro â choed amlrywogaeth i'w helpu i allu gwrthsefyll y clefyd hwnnw'n llawer gwell.
4. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gamau gweithredu a gymerwyd gan Lywodraeth Cymru yn dilyn y datganiad ysgrifenedig ar fridio cŵn a gyhoeddwyd ar 9 Hydref 2019? OAQ54669
4. Will the Minister provide an update on actions taken by the Welsh Government following the written statement on dog breeding issued on 9 October 2019? OAQ54669
Thank you. The Wales animal health welfare framework group is undertaking an urgent and immediate review of the dog breeding regulations and will continue to engage with key stakeholders. The chief veterinary officer met with local authorities and the Welsh Local Government Association yesterday to discuss licensing and enforcement issues.
Diolch. Mae grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru yn cynnal adolygiad brys o'r rheoliadau bridio cŵn a bydd yn parhau i ymgysylltu â rhanddeiliaid allweddol. Cyfarfu'r prif swyddog milfeddygol ag awdurdodau lleol a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ddoe i drafod materion trwyddedu a gorfodi.
I do welcome the immediate action that the Welsh Government did take following the documentary on Welsh puppy farming last month. But one area that concerns me and others I've spoken to when it comes to licensing is the staff-to-dog ratio in these establishments. Currently, only one full-time attendant is required for 20 adult dogs, and that doesn't even take into account the number of puppies that each dog could have. So, we could end up with a situation of an average-sized litter per dog equating to one person being expected to be responsible for up to 180 adult dogs and puppies at any one time. I can't see how any one person can adequately care for so many animals, spot potential health issues and also meet the welfare needs of those animals to a good standard. So, what I'm asking, Minister, is if you'll consider reviewing the ratio of competent staff required to look after dogs and puppies in breeding establishments to ensure that they are well cared for and that their welfare needs are met. I'm also asking if you'll consider reducing the number of licences issued to each authority to enable a manageable inspection and protection scheme, which is currently failing.
Rwy'n croesawu'r camau brys y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cymryd yn dilyn y rhaglen ddogfen ar ffermio cŵn bach yng Nghymru y mis diwethaf. Ond un maes sy'n peri pryder i mi ac eraill y siaradais â hwy mewn perthynas â thrwyddedu yw'r gymhareb staff-i-gŵn yn y sefydliadau hyn. Ar hyn o bryd, un gofalwr llawn amser yn unig sy'n ofynnol ar gyfer 20 o gŵn llawndwf, ac nid yw hynny'n ystyried nifer y cŵn bach y gallai pob ci eu cael hyd yn oed. Felly, yn y pen draw, gallem gael sefyllfa lle mae gan bob ci dorraid maint cyfartalog, a fyddai'n golygu bod disgwyl i un person fod yn gyfrifol am hyd at 180 o gŵn llawndwf a chŵn bach ar unrhyw adeg. Ni allaf weld sut y gall unrhyw unigolyn roi gofal o safon ddigon da am gynifer o anifeiliaid, nodi problemau iechyd posibl yn ogystal â diwallu anghenion lles yr anifeiliaid hynny. Felly, Weinidog, rwy'n gofyn i chi ystyried adolygu'r gymhareb o staff cymwys sydd eu hangen i ofalu am gŵn a chŵn bach mewn sefydliadau bridio er mwyn sicrhau eu bod yn derbyn gofal da a bod eu hanghenion lles yn cael eu diwallu. Rwyf hefyd yn gofyn a wnewch chi ystyried lleihau nifer y trwyddedau a roddir i bob awdurdod er mwyn ei gwneud yn bosibl cyflawni cynllun arolygu a diogelu y gellir ei reoli, rhywbeth nad yw'n digwydd ar hyn o bryd.
Thank you. I certainly share your concern, particularly about the staff-to-dog ratio. Following the meeting that was held yesterday between the chief veterinary officer and her officials with, actually, 21 local authorities—Flintshire didn't attend, they sent their apologies—I think this was one area that came out very, very high up on the list that we need to look at very carefully.
I mention the task and finish group with members of the Wales animal health and welfare framework group review that's already begun. I don't want to pre-empt that review, but I think, certainly, there were a lot of issues that were raised at this meeting yesterday that I think need careful consideration. Certainly, if you think about exercising the dogs, for instance, whilst I appreciate you can take several dogs out at once, you certainly wouldn't be able to take 50 dogs out at once. If they need exercising three times a day, which I think is what the regulations say, then, certainly, we need to look at that. So, whilst I don't want to pre-empt the review, I think this is clearly an area we need to look at.
In relation to your question about the licences, again, when you see the table of local authorities and the number of licensed premises that they have—I think Torfaen's got one, for instance, Carmarthenshire's got 80, so you can see that there's a big difference across all local authorities. So, again, as part of the review, it's something we can look at, but, clearly, it's the unlicensed breeders that we really need to be making improvements on as well, and the review will have a holistic look at dog breeding here in Wales.
Diolch. Rwy'n sicr yn rhannu eich pryder, yn enwedig ynglŷn â'r gymhareb staff-i-gŵn. Yn dilyn y cyfarfod a gynhaliwyd ddoe rhwng y prif swyddog milfeddygol a'i swyddogion gyda 21 o awdurdodau lleol—nid oedd sir y Fflint yn bresennol, roeddent yn ymddiheuro am hynny—credaf fod hwn yn un maes sy'n uchel iawn ar y rhestr o bethau y mae angen inni edrych arnynt yn ofalus iawn.
Crybwyllaf y grŵp gorchwyl a gorffen, gydag aelodau o grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru, sydd eisoes wedi dechrau. Nid wyf am achub y blaen ar yr adolygiad hwnnw, ond rwy'n credu, yn sicr, fod llawer o faterion wedi cael sylw yn y cyfarfod y bydd angen eu hystyried yn ofalus. Yn sicr, os meddyliwch am sicrhau bod y cŵn yn cael ymarfer corff er enghraifft, er fy mod yn derbyn y gallwch fynd â sawl ci allan ar unwaith, yn sicr ni allech fynd â 50 o gŵn allan ar unwaith. Os ydynt angen ymarfer corff deirgwaith y dydd, sef yr hyn y mae'r rheoliadau'n ei ddweud, rwy'n credu felly fod angen inni edrych ar hynny. Gan hynny, er nad wyf am achub y blaen ar yr adolygiad, rwy'n credu bod hwn yn amlwg yn faes y mae angen i ni edrych arno.
O ran eich cwestiwn am y trwyddedau, unwaith eto, pan welwch y tabl o awdurdodau lleol a nifer y safleoedd trwyddedig sydd ganddynt—credaf fod gan Dor-faen un, er enghraifft, mae gan sir Gaerfyrddin 80 ohonynt, felly gallwch weld bod gwahaniaeth mawr ar draws pob awdurdod lleol. Felly, unwaith eto, fel rhan o'r adolygiad, mae'n rhywbeth y gallwn edrych arno, ond yn amlwg, mae gwir angen i ni wneud gwelliannau mewn perthynas â bridwyr didrwydded hefyd, a bydd yr adolygiad yn edrych yn gyfannol ar fridio cŵn yma yng Nghymru.
I'm pleased that Joyce Watson raised this question, because I do have a number of very serious concerns about this, Minister. I represent an area where illegal dog breeding is rife. I've written to Elin Jones, when she was the Minister, John Griffiths when he was the Minister, Alun Davies when he was the Minister, Rebecca Evans when she was the Minister, and I've also written to you on this subject. We've seen very little action. Now, Joyce raises a very, very good point about licensing and about—but the issue is, they're the people we know about. The big problem is the people we cannot track, or who we know are down the end of long lanes, and I'd like to understand really clearly a couple of things. One: will you really take action this time, because this has been a long-running sore in Carmarthen West and South Pembrokeshire? Two: how will you ensure that good breeders, honest breeders, legitimate breeders are not overly penalised, so that we really drive after the illegal dog breeders?
Finally, I do have to raise the issue of dogs being brought in from Ireland, because I've been out with the police, I've seen with my own eyes caravans where the floors are literally awash with little puppies, and they're used to disguise the trafficking of drugs and other things. There's a van that goes around Pembroke, Pembroke Dock—literally, I've seen him, and he's opened up his back and inside are cages, stuffed, racked, full of puppies. Those are the people we need to get, because the people that Joyce talks about—we know where they are, they need to be improved, they need to be banned or whatever, but it's the others that we cannot get hold of. A difficult job, I appreciate, but it is time we took action on this.
Rwy'n falch fod Joyce Watson wedi codi'r cwestiwn hwn, oherwydd mae gennyf nifer o bryderon difrifol iawn ynglŷn â hyn, Weinidog. Rwy'n cynrychioli ardal lle mae bridio cŵn anghyfreithlon yn rhemp. Rwyf wedi ysgrifennu at Elin Jones, pan oedd yn Weinidog, John Griffiths pan oedd yn Weinidog, Alun Davies pan oedd yn Weinidog, Rebecca Evans pan oedd yn Weinidog, ac rwyf hefyd wedi ysgrifennu atoch chi ar y pwnc hwn. Ychydig iawn o weithredu a welsom. Nawr, mae Joyce yn nodi pwynt da iawn am drwyddedu ac am—ond y broblem yw, hwy yw'r rhai rydym yn gwybod amdanynt. Y broblem fawr yw'r bobl na allwn eu holrhain, neu'r rhai y gwyddom eu bod ar ben draw lonydd hir, a hoffwn ddeall dau beth yn glir iawn. Un: a wnewch chi gymryd camau go iawn y tro hwn oherwydd mae hon wedi bod yn broblem ers amser hir yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro? Dau: sut y byddwch yn sicrhau nad yw bridwyr da, bridwyr gonest, bridwyr cyfreithlon yn cael eu cosbi'n ormodol, fel mai mynd ar ôl y bridwyr cŵn anghyfreithlon a wnawn mewn gwirionedd?
Yn olaf, mae'n rhaid imi grybwyll cŵn sy'n cael eu cludo i mewn o Iwerddon, oherwydd rwyf wedi bod allan gyda'r heddlu, rwyf wedi gweld carafanau lle mae'r lloriau yn llythrennol wedi'u gorchuddio â chŵn bach, a chânt eu defnyddio i gelu masnachu cyffuriau a phethau eraill. Mae yna fan sy'n mynd o amgylch Penfro, Doc Penfro—yn llythrennol, rwyf wedi'i weld, ac mae wedi agor y cefn ac mae cewyll y tu mewn sydd wedi'u stwffio'n llawn dop o gŵn bach. Dyna'r bobl y mae angen inni eu dal, oherwydd mae'r bobl y mae Joyce yn sôn amdanynt—rydym yn gwybod lle maent, mae angen eu gwella, mae angen eu gwahardd neu beth bynnag, ond ni allwn gael gafael ar y lleill. Gwaith anodd, rwy'n derbyn, ond mae'n bryd i ni weithredu ar hyn.
You make a very important point, and that was why I said at the end of my answer to Joyce Watson—Joyce was referring to the breeders that we know about; it's the illegal breeders that we also need to make some areas of great improvement on, because I'm very aware of the stories that you've just told here. The balance about not penalising the legal breeders is very important, and the meeting that was held yesterday with the local authorities was to find out exactly what is going on on the ground—how local authorities are dealing with enforcing, for instance. So, I think it was a very productive meeting. I've had a note of the meeting. That will now feed into the task and finish group review that I asked to be undertaken immediately after that programme was aired. So, I will keep Members updated, but I just wanted to show that, with what I said in the written statement, we are taking action immediately. I expect to have the report from the task and finish group by the end of this year. So, when we come back in January, after the Christmas recess, I hope to be able to update Members then.
Rydych yn gwneud pwynt pwysig iawn, a dyna pam y dywedais ar ddiwedd fy ateb i Joyce Watson—roedd Joyce yn cyfeirio at y bridwyr y gwyddom amdanynt; rydym angen dal y bridwyr anghyfreithlon hefyd i sicrhau gwelliannau mawr mewn rhai ardaloedd, oherwydd rwy'n ymwybodol iawn o'r straeon rydych newydd eu hadrodd yma. Mae'r cydbwysedd o ran peidio â chosbi'r bridwyr cyfreithiol yn bwysig iawn, a diben y cyfarfod a gynhaliwyd ddoe gyda'r awdurdodau lleol oedd canfod yn union beth sy'n digwydd ar lawr gwlad—sut y mae awdurdodau lleol yn ymdrin â gorfodi, er enghraifft. Felly, rwy'n credu iddo fod yn gyfarfod cynhyrchiol iawn. Rwyf wedi cael nodyn o'r cyfarfod. Bydd hwnnw bellach yn bwydo i mewn i adolygiad y grŵp gorchwyl a gorffen y gofynnais iddo gael ei gynnal yn syth ar ôl i'r rhaglen honno gael ei dangos. Felly, byddaf yn sicrhau bod yr Aelodau'n cael yr wybodaeth ddiweddaraf, ond roeddwn eisiau dangos, gyda'r hyn a ddywedais yn y datganiad ysgrifenedig, ein bod yn gweithredu ar unwaith. Rwy'n disgwyl cael adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen erbyn diwedd y flwyddyn. Felly, pan ddown yn ôl ym mis Ionawr, ar ôl toriad y Nadolig, rwy'n gobeithio gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau bryd hynny.
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r diwydiant ffermio yng nghanolbarth Cymru? OAQ54668
5. Will the Minister make a statement on how the Welsh Government is supporting the farming industry in mid-Wales? OAQ54668
The Welsh Government is supporting the farming community in mid Wales, as in all parts of Wales, to become more profitable, sustainable, resilient and professionally managed. Over 5,000 individuals and 2,000 businesses in the region have signed up to Farming Connect, a vital element of our support to farming.
Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r gymuned ffermio yng nghanolbarth Cymru, fel ym mhob rhan o Gymru, i fod yn fwy proffidiol, cynaliadwy, gwydn ac i sicrhau ei bod yn cael ei rheoli'n broffesiynol. Mae dros 5,000 o unigolion a 2,000 o fusnesau yn y rhanbarth wedi ymuno â Cyswllt Ffermio, sy'n elfen hanfodol o'n cymorth i'r gymuned ffermio.
Thank you for your answer, Minister. As you can imagine, I regularly meet with the farming unions in Montgomeryshire. The issue that they raised with me in the last meeting, as you would not be surprised about at all, is the 'Sustainable Farming and our Land' consultation. They have raised a number of questions regarding how the scheme would work in practice, and how the abandonment of the stability mechanism that protects farmers from that market volatility would work in practice, and how it would impact businesses.
Now, given that you've emphasised to me and to others that this is a genuine consultation rather than being a done deal, can I ask how the Government will take into account these concerns that they've raised with me, and the need to address them in designing any future schemes? And how would the bespoke support for every farm work in practice—'practice' being the key word here; how it would it work in practice—and will you confirm that the proposals will not result in extra bureaucracy for farmers and, indeed, of course, for Welsh Government?
Diolch ichi am eich ateb, Weinidog. Fel y gallwch ddychmygu, rwy'n cyfarfod yn rheolaidd ag undebau'r ffermwyr yn sir Drefaldwyn. Y mater a godwyd gyda mi yn y cyfarfod diwethaf, fel na fyddech yn synnu o gwbl, yw'r ymgynghoriad 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir'. Maent wedi gofyn nifer o gwestiynau ynglŷn â sut y byddai'r cynllun yn gweithio'n ymarferol, a sut y byddai cefnu ar y mecanwaith sefydlogrwydd sy'n diogelu ffermwyr rhag yr anwadalrwydd yn y farchnad yn gweithio'n ymarferol, a sut y byddai'n effeithio ar fusnesau.
Nawr, o ystyried eich bod wedi pwysleisio wrthyf fi ac eraill fod hwn yn ymgynghoriad go iawn yn hytrach na rhywbeth sydd eisoes wedi'i gytuno, a gaf fi ofyn sut y bydd y Llywodraeth yn ystyried y pryderon y maent wedi'u dwyn i fy sylw, a'r angen i fynd i'r afael â hwy wrth lunio unrhyw gynlluniau yn y dyfodol? A sut y byddai'r gefnogaeth bwrpasol i bob fferm yn gweithio'n ymarferol—'ymarferol' yw'r gair allweddol yn y fan hon; sut y byddai'n gweithio'n ymarferol—ac a wnewch chi gadarnhau na fydd y cynigion yn arwain at fiwrocratiaeth ychwanegol i ffermwyr, nac i Lywodraeth Cymru wrth gwrs?
Starting with the extra bureaucracy, I have said from the outset that if we introduce extra bureaucracy into a scheme—I think many farmers will tell you that one of the reasons that many of them voted 'leave' in the European elections was because of the bureaucracy surrounding common agricultural policy—then we will have failed. It is absolutely important that we don't increase extra bureaucracy, certainly for the farmers and for ourselves.
The consultation only closed at the end of October. We had well over 3,000 responses, many of them individual responses. They will take a while to work through, but I also meet very regularly with the farming unions. Just last week, I spoke at the NFU Cymru conference and, of course, questions around 'Sustainable Farming and our Land' were raised with me.
You used the word 'stability' in relation to CAP and the basic payments scheme. I would disagree with you—I don't think CAP has provided stability for our farmers. If you think about just last year, when we had a drought, we held a summit at the Royal Welsh Show—they were looking for Welsh Government support because they couldn't cope with the drought. CAP has not made our agriculture sector stable in the way that we would want. What we're seeking to do in 'Sustainable Farming and our Land' is do that.
We've come forward with the idea of the scheme, which I think has been broadly welcomed. Certainly, the responses that I've seen—and I've probably read about 200 of the responses now—very much welcome the change in focus in 'Sustainable Farming and our Land' as to what had gone on in the previous year in 'Brexit and our land'. So, we are now working through the consultation responses. We're working on the co-design of the scheme.
Of course, that bespoke support is going to be very important—that bespoke assessment. No two farms are the same, and it's really important that every farm is visited. But we're not starting from scratch. When an adviser goes out to a farm, there will be a lot of data already there—nutrient management, for instance. So, the bureaucracy, I hope, will be kept to the minimum.
Gan ddechrau gyda'r fiwrocratiaeth ychwanegol, rwyf wedi dweud o'r cychwyn cyntaf, os byddwn yn cyflwyno biwrocratiaeth ychwanegol i gynllun—credaf y bydd llawer o ffermwyr yn dweud wrthych mai un o'r rhesymau pam y pleidleisiodd llawer ohonynt dros adael yr UE yn yr etholiadau Ewropeaidd oedd oherwydd y fiwrocratiaeth sydd ynghlwm wrth bolisi amaethyddol cyffredin—yna byddwn wedi methu. Mae'n dra phwysig nad ydym yn cynyddu biwrocratiaeth ychwanegol, i'r ffermwyr yn sicr, nac i ni ein hunain.
Daeth yr ymgynghoriad i ben ddiwedd mis Hydref. Cawsom ymhell dros 3,000 o ymatebion, gyda llawer ohonynt yn ymatebion gan unigolion. Bydd yn cymryd peth amser i weithio drwyddynt, ond rwyf hefyd yn cyfarfod yn rheolaidd iawn â'r undebau ffermio. Yr wythnos diwethaf, siaradais yng nghynhadledd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ac wrth gwrs, cafodd cwestiynau ynghylch 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir' eu codi gyda mi.
Fe ddefnyddioch chi'r gair 'sefydlogrwydd' mewn perthynas â'r PAC a'r cynllun taliadau sylfaenol. Rwy'n anghytuno â chi—nid wyf yn credu bod y PAC wedi rhoi sefydlogrwydd i'n ffermwyr. Os meddyliwch am y llynedd, pan gawsom sychder, cynhaliwyd uwchgynhadledd yn Sioe Frenhinol Cymru—roeddent yn chwilio am gymorth gan Lywodraeth Cymru oherwydd nad oeddent yn gallu ymdopi â'r sychder. Nid yw'r PAC wedi gwneud ein sector amaethyddol yn sefydlog yn y ffordd y byddem yn ei ddymuno. Dyna y ceisiwn ei wneud yn 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir'.
Rydym wedi cyflwyno syniad y cynllun, a chredaf ei fod wedi cael croeso cyffredinol. Yn sicr, mae'r ymatebion rwyf wedi'u gweld—ac mae'n debyg fy mod wedi darllen tua 200 o'r ymatebion bellach—yn croesawu'r newid ffocws yn 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir' yn fawr o'r hyn a oedd wedi digwydd yn y flwyddyn flaenorol yn 'Brexit a'n Tir'. Felly, rydym yn awr yn gweithio drwy'r ymatebion i'r ymgynghoriad. Rydym yn gweithio ar gydgynllunio'r cynllun.
Wrth gwrs, bydd y cymorth pwrpasol hwnnw'n bwysig iawn—yr asesiad pwrpasol hwnnw. Nid oes dwy fferm yr un fath, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn ymweld â phob fferm. Ond nid ydym yn dechrau o'r dechrau. Pan fydd cynghorydd yn ymweld â fferm, bydd llawer o ddata ar gael yno eisoes—rheoli maethynnau, er enghraifft. Felly, gobeithio y bydd cyn lleied â phosibl o fiwrocratiaeth.
We know that the goods produced by mid Wales farmers go way beyond the excellent food produce that they do produce off their land. Also, the successful management of the Pumlumon hills has a direct effect, whether it's good or bad, on downstream flooding, both in parts of Wales and parts of England. I feel very strongly that they ought to be rewarded for good, effective land management.
Also, I have to say that they are a resource not only for visitors from within Wales, but also for tourists from far afield. Recently, we launched with Cicerone, the publisher—and I declare my interest as one of the vice-presidents of Ramblers Cymru—Walking the Cambrian Way, the official Cicerone publication for people like myself who like long-distance trails and stay in bed and breakfasts, and like a good restaurant meal in the evening and so on, as we go along. The Cambrian mountains initiative—the Dyfodol Cambrian Futures project—has launched 11 community routes, and I think, as ramblers are putting forward, that, in the consultation, we should be considering whether some of the public goods that are produced through that access—we should be able to explicitly reward farmers for maintaining those routes. So, would she confirm, in taking this forward, that she will engage, definitely with farmers and land managers, but also those other members of the wider Welsh public who see the public goods that are delivered by good, effective land management?
Gwyddom fod y nwyddau a gynhyrchir gan ffermwyr canolbarth Cymru yn mynd ymhell y tu hwnt i'r cynnyrch bwyd rhagorol y maent yn ei gynhyrchu ar eu tir. Hefyd, mae rheoli bryniau Pumlumon yn cael effaith uniongyrchol, boed hynny'n dda neu'n ddrwg, ar lifogydd i lawr yr afon, mewn rhannau o Gymru a rhannau o Loegr. Teimlaf yn gryf iawn y dylid eu gwobrwyo am reoli'r tir yn dda ac yn effeithiol.
Hefyd, mae'n rhaid i mi ddweud eu bod yn adnodd, nid yn unig ar gyfer ymwelwyr o'r tu mewn i Gymru, ond hefyd ar gyfer twristiaid o bell i ffwrdd. Yn ddiweddar, gyda Cicerone, y cyhoeddwr, fe wnaethom lansio—ac rwy'n datgan buddiant fel un o is-lywyddion y Cerddwyr—Walking the Cambrian Way, cyhoeddiad swyddogol Cicerone i bobl fel fi sy'n hoffi llwybrau hir ac aros mewn llety gwely a brecwast, a phryd bwyd da mewn bwyty gyda'r nos ac yn y blaen wrth i ni fynd yn ein blaenau. Mae menter mynyddoedd y Cambria—prosiect Dyfodol Cambrian Futures—wedi lansio 11 o lwybrau cymunedol, ac rwy'n credu, gan fod cerddwyr yn dweud yn yr ymgynghoriad y dylem fod yn ystyried a yw rhai o'r nwyddau cyhoeddus a gynhyrchir drwy'r mynediad hwnnw—dylem allu gwobrwyo ffermwyr yn benodol am gynnal y llwybrau hynny. Felly, a wnaiff hi gadarnhau, wrth fwrw ymlaen â hyn, y bydd yn ymgysylltu'n bendant â ffermwyr a rheolwyr tir, ond hefyd ag aelodau eraill o'r cyhoedd yn ehangach yng Nghymru sy'n gweld y nwyddau cyhoeddus a ddarperir drwy reoli tir yn effeithiol ac yn dda?
I agree with everything that Huw Irranca-Davies has said. It's very important that farmers are rewarded for the environmental outcomes that they're not currently rewarded for. You will have heard me say many times that people come to Wales for the beautiful landscapes. They are there because of our farmers and our agricultural sector, and it's absolutely right that they are rewarded for it. The farm on which I launched the 'Sustainable Farming and our Land' consultation—the carbon capture on his farm was just incredible. The tonnage of carbon capture that he had—he's not rewarded for that at the current time, and he should be.
Rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd Huw Irranca-Davies. Mae'n bwysig iawn fod ffermwyr yn cael eu gwobrwyo am y canlyniadau amgylcheddol nad ydynt yn cael eu gwobrwyo amdanynt ar hyn o bryd. Byddwch wedi fy nghlywed yn dweud droeon fod pobl yn dod i Gymru i weld y tirweddau prydferth. Maent yno oherwydd ein ffermwyr a'n sector amaethyddol, ac mae'n gwbl briodol eu bod yn cael eu gwobrwyo amdanynt. Roedd y fferm y lansiais yr ymgynghoriad 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir' arni—roedd y broses o ddal carbon ar ei fferm yn anhygoel. Y tunelli o garbon a ddaliai—nid yw'n cael ei wobrwyo am hynny ar hyn o bryd, ac fe ddylai.
6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y camau a gymerwyd o ganlyniad i ddatganiad Llywodraeth Cymru am argyfwng yn yr hinsawdd? OAQ54652
6. Will the Minister make a statement on actions taken as a result of the Welsh Government's declaration of a climate emergency? OAQ54652
Thank you. We've accepted the Committee on Climate Change’s recommendation to increase our 2050 target to 95 per cent. We've made a series of new investments across Government and arranged Wales's first climate change conference with 300 low-carbon leaders to see how all parts of society can respond collectively to the challenge.
Diolch. Rydym wedi derbyn argymhelliad y Pwyllgor ar y Newid yn yr Hinsawdd i gynyddu ein targed 2050 i 95 y cant. Rydym wedi gwneud cyfres o fuddsoddiadau newydd ar draws y Llywodraeth ac wedi trefnu cynhadledd gyntaf Cymru ar newid hinsawdd gyda 300 o arweinwyr carbon isel i weld sut y gall pob rhan o gymdeithas ymateb i'r her ar y cyd.
Minister, thank you for that, but, according to recent opinion polls, 56 per cent of adults across the whole of the UK support the Labour Party's green new deal policy, which sets the objective of total decarbonisation by 2030. This Welsh Government has led the way by declaring a climate emergency. What more can Welsh Government do to assist the next Labour Government to achieve this objective?
Weinidog, diolch am hynny, ond yn ôl arolygon barn diweddar, mae 56 y cant o oedolion ar draws y DU gyfan yn cefnogi polisi bargen newydd werdd y Blaid Lafur, sy'n gosod nod i ddatgarboneiddio'n llwyr erbyn 2030. Mae Llywodraeth Cymru wedi arwain y ffordd drwy ddatgan argyfwng hinsawdd. Beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu'r Llywodraeth Lafur nesaf i gyflawni'r amcan hwn?
I'm not sure if you were in the Chamber when I answered Andrew R.T. Davies's questions, but you will have heard me say that we moved to a 95 per cent target on the advice of the UK CCC. I have, however, asked them to see if, here in Wales, we can move to a net-zero target.
I'd be very interested to work with the next UK Labour Government after 12 December to see what advice they can give us also, and what we can do together. The UK CCC will be advising the new Government, and, certainly, obviously, as a UK, we have our climate change targets. Wales has to play its part. I'm very keen. We may only be a small country, but we've got really big ambition in relation to climate change mitigation.
Nid wyf yn siŵr a oeddech yn y Siambr pan atebais gwestiynau Andrew R.T. Davies, ond byddwch wedi fy nghlywed yn dweud ein bod wedi symud at darged o 95 y cant ar gyngor Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd. Fodd bynnag, rwyf wedi gofyn iddynt weld a allwn ni yma yng Nghymru newid i darged sero net.
Byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn gweithio gyda Llywodraeth Lafur nesaf y DU ar ôl 12 Rhagfyr i weld pa gyngor y gallant ei roi i ni hefyd, a beth y gallwn ei wneud gyda'n gilydd. Bydd Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd yn cynghori'r Llywodraeth newydd, ac yn sicr, yn amlwg, fel DU, mae gennym ein targedau newid hinsawdd. Rhaid i Gymru chwarae ei rhan. Rwy'n frwd iawn. Efallai mai gwlad fach yn unig ydym, ond mae gennym uchelgais gwirioneddol fawr mewn perthynas â lliniaru newid yn yr hinsawdd.
I'm sure you'll enjoy working with the next Conservative Government as well in Westminster. [Interruption.] Touché Turtle. Thank you for your answer, and I think we all welcome the declaration of a climate emergency. But it strikes me—. I welcome the 95 per cent target as well, which you've set, but it strikes me that it's only really going to achieve its aim if it's mainstreamed across all departments, not just by yourself and your officials, and across public bodies, with some real behavioural changes at the end of those policy changes. And I think electric charging points, for instance, are one example of an area where—. Wales needs far more electric charging points than we've had in the past. But only last year an application for a new charging hub in Monmouth, in my constituency, was turned down due to it breaching technical advice note 15 rules, much to the dismay of local people. I wonder if you could see if Welsh Government policies, including the TANs and the planning polices, are revisited so that they can be more flexible when decisions are being taken that will actively promote the environment. I'm not saying they should be disregarded; in many cases, they're there for a reason. But I think if we are all trying to make sure that this climate change emergency really does work and we do solve the long-term environmental and climate problems that we've got, then we need to make sure that these policies are more flexible.
Rwy'n siŵr y byddwch yn mwynhau gweithio gyda'r Llywodraeth Geidwadol nesaf yn San Steffan hefyd. [Torri ar draws.] Touché Turtle. Diolch ichi am eich ateb, a chredaf ein bod i gyd yn croesawu'r datganiad o argyfwng hinsawdd. Ond mae'n fy nharo—. Rwy'n croesawu'r targed o 95 y cant a osodwyd gennych hefyd, ond mae'n fy nharo mai'r unig ffordd o gyflawni'r nod yw drwy sicrhau ei fod yn cael ei brif ffrydio ar draws yr holl adrannau, nid yn unig gennych chi a'ch swyddogion, ond ar draws y cyrff cyhoeddus, gyda newid ymddygiad go iawn ar ddiwedd y newidiadau polisi hynny. Ac rwy'n credu bod pwyntiau gwefru trydan, er enghraifft, yn un enghraifft o faes lle—. Mae Cymru angen llawer mwy o bwyntiau gwefru trydan nag a oedd gennym yn y gorffennol. Ond y llynedd, er mawr siom i bobl leol, gwrthodwyd cais am ganolbwynt gwefru newydd ym Mynwy, yn fy etholaeth, oherwydd ei fod yn torri rheolau nodyn cyngor technegol 15. Tybed a allech weld a yw polisïau Llywodraeth Cymru, gan gynnwys y nodiadau cyngor technegol a'r polisïau cynllunio, yn cael eu hailystyried er mwyn iddynt fod yn fwy hyblyg pan wneir penderfyniadau a fydd yn gweithredu er budd yr amgylchedd. Nid wyf yn dweud y dylid eu hanwybyddu; mewn llawer o achosion, maent yno am reswm. Ond os ydym i gyd yn ceisio gwneud yn siŵr bod y datganiad o argyfwng newid hinsawdd yn gweithio mewn gwirionedd, a'n bod yn datrys y problemau hirdymor sydd gennym mewn perthynas â'r amgylchedd a'r hinsawdd, yna rwy'n credu bod angen i ni sicrhau bod y polisïau hyn yn fwy hyblyg.
I think you raise a very important point about conflicting policies and about making sure we don't have those conflicting policies, particularly when it comes to our decarbonisation and climate change targets. Obviously, this is cross-Government. Climate change mitigation might sit within my portfolio, but every member of Cabinet and Welsh Government is thoroughly aware of their responsibilities too, and that's why we’ve got the sub-committee on decarbonisation, which many of my ministerial colleagues sit on. The First Minister's putting that onto a permanent footing.
And, again, after we declared the climate emergency at the beginning of the year, right across Government we can show how we've reallocated funding, for instance, where we've made investments—so, my colleagues Ken Skates and Lee Waters, £30 million into active travel; Vaughan Gething as the health Minister spent significant funding on the new ambulances having solar panels on them—so that we can address that climate emergency. And, again, right across Government, you will see a variety of proposals coming out to make sure that we focus on delivering 'A Low Carbon Wales', which is our plan that was launched by the First Minister back in March.
Rwy'n credu eich bod yn nodi pwynt pwysig iawn am bolisïau sy'n gwrthdaro ac am sicrhau nad yw ein polisïau’n gwrthdaro, yn enwedig o ran ein targedau datgarboneiddio a'n targedau newid hinsawdd. Yn amlwg, mae hyn yn drawslywodraethol. Efallai bod lliniaru newid hinsawdd yn rhan o fy mhortffolio i, ond mae pob Aelod o'r Cabinet a Llywodraeth Cymru yn gwbl ymwybodol o'u cyfrifoldebau hefyd, a dyna pam fod gennym yr is-bwyllgor ar ddatgarboneiddio, y mae llawer o fy nghyd-Weinidogion yn aelodau ohono. Mae'r Prif Weinidog yn rhoi hwnnw ar sail barhaol.
Ac unwaith eto, ar ôl i ni ddatgan yr argyfwng hinsawdd ar ddechrau'r flwyddyn, ar draws y Llywodraeth, gallwn ddangos sut rydym wedi ailddyrannu cyllid, er enghraifft, lle rydym wedi gwneud buddsoddiadau—felly, mae fy nghyd-Aelodau Ken Skates a Lee Waters wedi dyrannu £30 miliwn i deithio llesol; mae Vaughan Gething, fel Gweinidog iechyd, wedi gwario arian sylweddol ar yr ambiwlansys newydd sydd â phaneli solar arnynt—fel y gallwn fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd hwnnw. Ac unwaith eto, ar draws y Llywodraeth i gyd, byddwch yn gweld amryw o argymhellion yn cael eu cyflwyno i sicrhau ein bod yn canolbwyntio ar gyflawni 'Cymru Carbon Isel', sef ein cynllun a lansiwyd gan y Prif Weinidog yn ôl ym mis Mawrth.
7. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o sut y gall sector bwyd-amaeth Cymru helpu i liniaru newid yn yr hinsawdd? OAQ54674
7. What assessment has the Welsh Government made of how the Welsh agri-food sector can help mitigate climate change? OAQ54674
Thank you. Welsh Government published 'Prosperity for All: A Low Carbon Wales', which includes detailed sector-by-sector emissions profiles, policies and proposals to achieve a low-carbon Wales for the agri-food sector. Future farming schemes and food action plans will continually be aligned to respond to the climate emergency.
Diolch. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru 'Ffyniant i Bawb: Cymru Carbon Isel', sy'n cynnwys cynigion, polisïau a phroffiliau allyriadau manwl fesul sector i gyflawni Cymru carbon isel ar gyfer y sector bwyd-amaeth. Bydd cynlluniau ffermio a chynlluniau gweithredu bwyd yn y dyfodol yn cael eu cydgysylltu'n barhaus i ymateb i'r argyfwng hinsawdd.
Thank you, Minister. Since you announced the climate emergency here in Wales, what specific steps have you taken to mitigate the effects of climate change on the Welsh agri-food sector? Because I'm particularly concerned with the potential for price rises, which will affect farmers and households alike.
Diolch yn fawr, Weinidog. Ers ichi gyhoeddi'r argyfwng hinsawdd yma yng Nghymru, pa gamau penodol a gymerwyd gennych i liniaru effeithiau newid hinsawdd ar y sector bwyd-amaeth? Oherwydd rwy'n pryderu'n benodol am y posibilrwydd y bydd prisiau'n codi, a byddai hynny'n effeithio ar ffermwyr a theuluoedd fel ei gilydd.
Well, I think we'll certainly see price rises if we do leave the European Union. And one of the reasons I've been working with the agricultural sector, particularly around red meat and dairy sectors, is to make them more resilient and competitive. The agricultural sector are doing a great deal of work in relation to reducing their emissions. Agriculture accounted for 13 per cent of Welsh greenhouse gas emissions in 2017, and NFU Cymru in particular have come forward with some very good policies to become net zero.
Wel, rwy'n credu y byddwn yn sicr yn gweld prisiau'n codi os byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Ac un o'r rhesymau pam y bûm yn gweithio gyda'r sector amaethyddol, yn enwedig y sectorau cig coch a llaeth, yw i'w gwneud yn fwy gwydn a chystadleuol. Mae'r sector amaethyddol yn gwneud llawer o waith mewn perthynas â lleihau eu hallyriadau. Amaethyddiaeth oedd i gyfrif am 13 y cant o allyriadau nwyon tŷ gwydr Cymru yn 2017, ac mae NFU Cymru yn enwedig wedi cyflwyno polisïau da iawn ar gyfer dod yn sero net.
Janet Finch-Saunders.
Janet Finch-Saunders.
Sorry, is this in relation—?
Mae'n ddrwg gennyf, a yw hyn mewn perthynas â—?
If you're not ready to ask your question, I'll move on.
Os nad ydych yn barod i ofyn eich cwestiwn, fe symudaf ymlaen.
Okay.
Iawn.
8. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am bolisi Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella'r broses o reoli tir comin yng Nghymru? OAQ54677
8. Will the Minister provide an update with regard to the Welsh Government's policy for improving the management of common land in Wales? OAQ54677
Thank you. The Commons Act 2006 is being implemented through a rolling programme, with substantial parts already in force. Our priorities now are to implement the remainder of Part 1, to include electronic registers, and enable commons councils to be established by bringing forward Part 2 of the Act.
Diolch. Mae Deddf Tiroedd Comin 2006 yn cael ei gweithredu drwy raglen dreigl, gyda rhannau sylweddol eisoes ar waith. Ein blaenoriaethau yn awr yw gweithredu gweddill Rhan 1, i gynnwys cofrestri electronig, a galluogi cynghorau tiroedd comin i gael eu sefydlu drwy fwrw ymlaen â Rhan 2 y Ddeddf.
I've written to the Minister on several occasions about the problems at Eglwysilan common, which is mostly located within the Caerphilly constituency. In your most recent letter, dated 24 September, you didn't address the substance of the numerous issues facing the common and simply repeated your offer of a one-off financial and official support to Caerphilly County Borough Council to address it themselves.
The local authority, having spoken to them, elected councillors and commoners, are disappointed that the Welsh Government doesn't appear to be taking its ongoing legal responsibilities under the Commons Act 2006 seriously enough. A one-off offer of support will be of no significant use to the local authority in dealing with the recurring problems on the common, which they feel would continue even if they were to take successful action against perpetrators on the land.
A further option that was discussed related to potential for Welsh Government to consider the introduction of enhanced legislation relating to standards of management in use of common land across Wales, which I think would be a step forward. But, for legislation to be successful, it needs to be enforced. Will the Minister therefore commit today to making sure Welsh Government meets its legal responsibilities and works with the local authority and other appropriate partners to address the longstanding issues at Eglwysilan common?
Rwyf wedi ysgrifennu at y Gweinidog droeon am y problemau ar dir comin Eglwysilan, sydd wedi'i leoli, yn bennaf, yn etholaeth Caerffili. Yn eich llythyr diweddaraf, dyddiedig 24 Medi, nid ydych wedi mynd i'r afael â sylwedd y problemau niferus sy'n wynebu'r tir comin gan ailadrodd eich cynnig o gymorth ariannol swyddogol untro i Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili fel y gallant fynd i'r afael â'r mater eu hunain.
Mae'r awdurdod lleol, ar ôl siarad â hwy, yn gynghorwyr etholedig a chominwyr, yn siomedig nad yw Llywodraeth Cymru yn ymddangos fel pe bai o ddifrif ynglŷn â'i chyfrifoldebau cyfreithiol parhaus o dan Ddeddf Tiroedd Comin 2006. Ni fydd cynnig cymorth untro o unrhyw ddefnydd mawr i'r awdurdod lleol wrth iddynt geisio mynd i'r afael â'r problemau mynych ar y tir comin, ac maent yn teimlo y byddai'r problemau hynny'n parhau hyd yn oed pe baent yn llwyddo i ddwyn achos yn erbyn y tramgwyddwyr ar y tir.
Trafodwyd opsiwn arall yn ymwneud â'r posibilrwydd y gallai Llywodraeth Cymru ystyried cyflwyno deddfwriaeth well mewn perthynas â safonau rheoli yn y defnydd o dir comin ledled Cymru, a fyddai'n gam ymlaen yn fy marn i. Ond er mwyn i ddeddfwriaeth lwyddo, mae angen ei gorfodi. Felly, a wnaiff y Gweinidog ymrwymo heddiw i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cyflawni ei chyfrifoldebau cyfreithiol ac yn gweithio gyda'r awdurdod lleol a phartneriaid priodol eraill i fynd i'r afael â'r problemau hirdymor ar dir comin Eglwysilan?
Well, we do work with the local authority. I know my officials attended a multi-agency meeting with Caerphilly council to continue to explore possible solutions. The offer of that financial support is still there. I understand that is currently being considered. But I will be very happy to ensure that officials continue to work with Caerphilly council to that endeavour.
Wel, rydym yn gweithio gyda'r awdurdod lleol. Rwy'n gwybod bod fy swyddogion wedi mynychu cyfarfod amlasiantaethol gyda chyngor Caerffili i barhau i archwilio atebion posibl. Mae'r cynnig o gymorth ariannol ar gael o hyd. Deallaf fod hwnnw'n cael ei ystyried ar hyn o bryd. Ond byddaf yn hapus iawn i sicrhau bod swyddogion yn parhau i weithio gyda chyngor Caerffili yn yr ymdrech honno.
Minister, it's about a year since Hefin David—in fact, Andrew R.T. Davies raised the issue with you of commoners' rights being restricted on their patches. But, at that time, I raised the opposite problem with you, relating to residents in Pennard in Gower within my region, where common rights are being exercised with some irresponsibility, if I can put it that way, meaning that residents who live in villages adjacent to common land have stock wandering through their gardens and their streets without any curb on that by, well, one particular commoner, actually. At that time, I asked you whether there was anything that could be done through secondary legislation—a similar point to that raised by Hefin—to help commoners exercise their rights responsibly, because it's pretty important that rights are respected and observed and protected, of course, but then they should be exercised with consideration for those around them. Thank you.
Weinidog, mae oddeutu blwyddyn ers i Hefin David—a dweud y gwir, ers i Andrew R.T. Davies ddwyn mater cyfyngu ar hawliau cominwyr yn eu hardaloedd i'ch sylw. Ond ar y pryd, soniais wrthych am y broblem o'r cyfeiriad arall, ynghylch trigolion Pennard ym Mhenrhyn Gŵyr yn fy rhanbarth, lle mae hawliau comin yn cael eu harfer braidd yn anghyfrifol, os caf ei roi felly, sy'n golygu bod trigolion sy'n byw mewn pentrefi ger y tir comin yn gorfod dioddef anifeiliaid yn crwydro drwy eu gerddi a'u strydoedd oherwydd nad yw, wel, un cominwr penodol yn cadw rheolaeth arnynt. Ar y pryd, gofynnais ichi a oedd unrhyw beth y gellid ei wneud drwy is-ddeddfwriaeth—pwynt tebyg i'r un a godwyd gan Hefin—i helpu cominwyr i arfer eu hawliau'n gyfrifol, oherwydd mae'n bwysig fod hawliau'n cael eu parchu a'u diogelu, wrth gwrs, ond dylid eu harfer gan ystyried y bobl o'u hamgylch. Diolch.
I do remember you raising that with me and we did look to see if anything could be done further. And I know we are going out to consultation in January on the introduction of the commons councils. So, whether that could be encompassed within that, I will certainly check and I'll write to you.FootnoteLink
Rwy'n cofio ichi godi hynny gyda mi, a buom yn edrych i weld a ellid gwneud unrhyw beth pellach. A gwn ein bod yn ymgynghori ar gyflwyno cynghorau tiroedd comin ym mis Ionawr. Felly, byddaf yn sicr o edrych i weld a ellid cynnwys hyn yn yr ymgynghoriad ac fe ysgrifennaf atoch.FootnoteLink
9. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ystyriaeth Llywodraeth Cymru ynghylch cyflwyno teledu cylch cyfyng gorfodol ar gyfer lladd-dai yng Nghymru? OAQ54663
9. Will the Minister provide an update on the Welsh Government's consideration of the introduction of mandatory CCTV for slaughterhouses in Wales? OAQ54663
Our seven largest slaughterhouses, which process the majority of animals, already have CCTV. I have committed to working with slaughterhouse operators, in a supportive relationship, to ensure CCTV is in place in all Welsh slaughterhouses. I've not ruled out the introduction of legislation to make CCTV mandatory.
Mae gan ein saith lladd-dy mwyaf, sy'n prosesu'r rhan fwyaf o anifeiliaid, gamerâu cylch cyfyng eisoes. Rwyf wedi ymrwymo i weithio gyda gweithredwyr lladd-dai, mewn perthynas gefnogol, i sicrhau bod teledu cylch cyfyng ar gael ym mhob lladd-dy yng Nghymru. Nid wyf wedi diystyru'r syniad o gyflwyno deddfwriaeth i wneud teledu cylch cyfyng yn orfodol.
Thank you, Minister, for that very encouraging reply. Since Animal Aid released their disturbing footage of cruelty at the Farmers Fresh slaughterhouse in September, another investigation by Animal Equality released last week has revealed similarly appalling evidence of horrendous suffering being inflicted on animals in the same slaughterhouse. Covert cameras have shown animals being thrown, pulled along by their legs or throats, kneed or kicked, and not properly stunned. This is just not acceptable. So, as the voluntary use of CCTV clearly isn't working, isn't it time to move to a system of mandatory independently monitored CCTV on welfare grounds?
Diolch am ateb calonogol iawn, Weinidog. Ers i Animal Aid ryddhau eu ffilm ysgytwol o greulondeb yn lladd-dy Farmers Fresh ym mis Medi, mae ymchwiliad arall gan Animal Equality, a ryddhawyd yr wythnos ddiwethaf, wedi dangos tystiolaeth yr un mor echrydus o greulondeb erchyll yn erbyn anifeiliaid yn yr un lladd-dy. Mae camerâu cudd wedi dangos anifeiliaid yn cael eu taflu, eu tynnu gerfydd eu coesau neu eu gyddfau, eu pen-glinio neu eu cicio, yn ogystal ag anifeiliaid heb gael eu stynio'n briodol. Nid yw hyn yn dderbyniol. Felly, gan ei bod yn amlwg nad yw'r defnydd gwirfoddol o deledu cylch cyfyng yn gweithio, onid yw'n bryd newid i system deledu cylch cyfyng gorfodol a gaiff ei fonitro'n annibynnol ar sail lles?
Obviously, there is a live investigation currently under way in relation to Farmers Fresh slaughterhouse. I'd also like to say that Farmers Fresh slaughterhouse does indeed have CCTV, so it just shows that CCTV on its own is not the answer. Training is also a key factor, and it's really important that Lantra, who deliver that training, continue to play a key role in relation to that.
I've already stated I've not ruled out legislating to introduce mandatory CCTV, but I did commit a year ago to work with businesses to look at whether they would do CCTV installation voluntarily. We've put forward the food business investment scheme, where we would give funding for CCTV. The bid process for that doesn't close until the end of January. I want to see how that progresses before I make a decision looking at the next steps in relation to mandatory CCTV. But, as I say, the slaughterhouse to which you refer does have CCTV and there is an investigation under way and I will be meeting with the Food Standards Agency next week about this issue.
Yn amlwg, mae ymchwiliad byw ar y gweill ar hyn o bryd mewn perthynas â lladd-dy Farmers Fresh. Hoffwn ddweud hefyd fod yna deledu cylch cyfyng yn lladd-dy Farmers Fresh mewn gwirionedd, felly mae'n dangos nad teledu cylch cyfyng ar ei ben ei hun yw'r ateb. Mae hyfforddiant hefyd yn ffactor allweddol, ac mae'n bwysig iawn fod Lantra, sy'n darparu'r hyfforddiant hwnnw, yn parhau i chwarae rôl allweddol mewn perthynas â hynny.
Rwyf eisoes wedi datgan nad wyf wedi diystyru deddfu i gyflwyno teledu cylch cyfyng gorfodol, ond ymrwymais flwyddyn yn ôl i weithio gyda busnesau i weld a fyddent yn gosod teledu cylch cyfyng yn wirfoddol. Rydym wedi cyflwyno'r cynllun buddsoddi mewn busnesau bwyd, lle byddem yn rhoi arian ar gyfer teledu cylch cyfyng. Nid yw'r broses ymgeisio ar gyfer hwnnw yn cau tan ddiwedd mis Ionawr. Rwyf eisiau gweld sut y bydd hwnnw'n datblygu cyn penderfynu ar y camau nesaf mewn perthynas â theledu cylch cyfyng gorfodol. Ond fel y dywedais, mae teledu cylch cyfyng yn y lladd-dy rydych yn cyfeirio ato ac mae ymchwiliad ar y gweill a byddaf yn cyfarfod â'r Asiantaeth Safonau Bwyd yr wythnos nesaf i drafod y mater hwn.
Thank you, Minister. I know very much about your sincere commitment to the highest standards of animal welfare, but I do think that the case that has already been cited by Vikki Howells demonstrates very clearly that the current voluntary arrangements in respect of CCTV in slaughterhouses in Wales are not working and that we do need to move to legislate on this as soon as possible. The UK Government, as you know, have already legislated in England, and the vast majority of slaughterhouses there are complying with that legislation, and the small number that aren't are being tackled about it. And I would urge you, therefore, to move to ensure that this legislation is brought forward as soon as possible. I think we have the evidence already, we shouldn't delay, and we should get this on the statute book as soon as possible.
Diolch yn fawr, Weinidog. Rwy'n ymwybodol o'ch ymrwymiad diffuant i'r safonau uchaf mewn perthynas â lles anifeiliaid, ond credaf fod yr achos a grybwyllwyd eisoes gan Vikki Howells yn dangos yn glir iawn nad yw'r trefniadau gwirfoddol presennol mewn perthynas â theledu cylch cyfyng mewn lladd-dai yng Nghymru yn gweithio a bod angen inni ymroi i ddeddfu ar hyn cyn gynted â phosibl. Mae Llywodraeth y DU, fel y gwyddoch, eisoes wedi deddfu yn Lloegr, ac mae'r mwyafrif helaeth o ladd-dai yno'n cydymffurfio â'r ddeddfwriaeth, ac eir i'r afael â'r nifer fach nad ydynt yn cydymffurfio. A hoffwn eich annog, felly, i sicrhau bod y ddeddfwriaeth hon yn cael ei chyflwyno cyn gynted â phosibl. Rwy'n credu bod y dystiolaeth gennym yn barod, ni ddylem oedi, a dylem osod hyn ar y llyfr statud cyn gynted ag y bo modd.
Well, as you will have heard me say in my answer to Vikki Howells, the slaughterhouse to which Vikki referred does have CCTV so, clearly, mandatory CCTV on its own is not the answer. We have to look at this holistically. There was also—you know, there are inspectors on site, there are vets on site. Clearly, we need to ensure that the training is up to date. So, whilst I appreciate your comments around CCTV—you know, your wish to see it mandatory—I still don't think that, on its own, is the answer. But it is a live investigation. I am meeting the Food Standards Agency next week, because they are looking into the two examples that Vikki Howells gave us. But just CCTV on its own is certainly not the answer, when you look at this particular case, where CCTV is installed. And, as I said, the majority of our slaughterhouses, certainly, where the majority of animals are processed, do already have CCTV; it's only a very few small ones.
Wel, fel y byddwch wedi fy nghlywed yn dweud yn fy ateb i Vikki Howells, mae teledu cylch cyfyng yn y lladd-dy y cyfeiriodd Vikki ato, felly, yn amlwg, nid teledu cylch cyfyng gorfodol ar ei ben ei hun yw'r ateb. Mae'n rhaid inni edrych ar hyn yn gyfannol. Roedd yna hefyd—wyddoch chi, mae arolygwyr ar y safle, mae milfeddygon ar y safle. Yn amlwg, mae angen inni sicrhau bod yr hyfforddiant yn gyfredol. Felly, er fy mod yn derbyn eich sylwadau ynglŷn â theledu cylch cyfyng—wyddoch chi, eich dymuniad i'w wneud yn orfodol—nid wyf yn credu mai dyna'r ateb ar ei ben ei hun. Ond mae'n ymchwiliad byw. Rwy'n cyfarfod â'r Asiantaeth Safonau Bwyd yr wythnos nesaf, oherwydd maent yn edrych ar y ddwy enghraifft a roddodd Vikki Howells inni. Ond yn sicr, nid teledu cylch cyfyng yn unig yw'r ateb, pan fyddwch yn edrych ar yr achos arbennig hwn, lle mae teledu cylch cyfyng wedi'i osod. Ac fel y dywedais, mae'r rhan fwyaf o'n lladd-dai, yn sicr, lle mae'r rhan fwyaf o anifeiliaid yn cael eu prosesu, eisoes wedi gosod teledu cylch cyfyng; ychydig iawn o rai bach sydd heb wneud hynny.
10. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am bolisi ynni Llywodraeth Cymru? OAQ54685
10. Will the Minister provide an update on the Welsh Government's energy policy? OAQ54685
Thank you. Energy underpins prosperity and is a key part of delivering our climate goals. We are reducing emissions from energy in a way that responds to the climate emergency and also improves well-being in Wales. This means a managed transition to a low-carbon energy system, supported by investment and innovation.
Diolch. Mae ynni yn sail i ffyniant ac mae'n rhan allweddol o gyflawni ein nodau hinsawdd. Rydym yn lleihau allyriadau o ynni mewn ffordd sy'n ymateb i'r argyfwng hinsawdd ac sydd hefyd yn gwella llesiant yng Nghymru. Mae hyn yn golygu newid wedi'i reoli i system ynni carbon isel, wedi'i chefnogi gan fuddsoddiad ac arloesedd.
Diolch. I welcome the Welsh Government's policy on fracking; I think that's a good development. Do you know how much of our natural gas imported through Pembrokeshire comes from fracked sources?
Diolch. Rwy'n croesawu polisi Llywodraeth Cymru ar ffracio; rwy'n credu bod hwnnw'n ddatblygiad da. A ydych yn gwybod faint o'n nwy naturiol, sy'n cael ei fewnforio drwy sir Benfro, sy'n dod o ffynonellau ffracio?
I don't have that data to hand, but I'd be very happy to write to the Member.FootnoteLink
Nid oes gennyf y data hwnnw wrth law, ond buaswn yn hapus iawn i ysgrifennu at yr Aelod.FootnoteLink
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Minister, the roll out of smart meters—a UK programme, of course—but something that can be helped very much by Welsh Government, has stuttered recently. This is not the Welsh Government's fault, but it's important we get back on track, because particularly for those in fuel poverty, once we've switched completely to tariffs based on these meters and different rates through the day, it could really, really be a way out of fuel poverty for many, many people.
Weinidog, mae'r broses o gyflwyno mesuryddion deallus—rhaglen y DU, wrth gwrs—ond rhywbeth y gall Llywodraeth Cymru ei helpu i raddau helaeth, wedi arafu'n ddiweddar. Nid bai Llywodraeth Cymru yw hyn, ond mae'n bwysig ein bod yn mynd yn ôl ar y trywydd cywir, oherwydd, yn enwedig i'r rheini sydd mewn tlodi tanwydd, pan fyddwn wedi newid yn llwyr i dariffau sy'n seiliedig ar y mesuryddion hyn a gwahanol gyfraddau drwy gydol y dydd, gallai'n sicr fod yn ffordd allan o dlodi tanwydd i lawer iawn o bobl.
I quite agree, and I think I'm about to meet, certainly before the end of this term, I am about to meet with smart meters to see what more as a Government we can do to encourage. As you say, it is a reserved issue, but I'm very keen to do all I can to support them.
Rwy'n cytuno'n llwyr, ac rwy'n credu fy mod ar fin cyfarfod, yn sicr cyn diwedd y tymor hwn, rwyf ar fin cyfarfod â'r rhaglen mesuryddion deallus i weld beth yn rhagor y gallwn ei wneud fel Llywodraeth i'w hannog. Fel y dywedwch, mae'n fater a gadwyd yn ôl, ond rwy'n awyddus iawn i wneud popeth yn fy ngallu i'w cefnogi.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr, Weinidog.
Item 2 is questions to the Minister for Housing and Local Government. The first question this afternoon is question 1 from Paul Davies.
Eitem 2 yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. Y cwestiwn cyntaf y prynhawn yma yw cwestiwn 1 gan Paul Davies.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer y sector tai ym Mhreseli Sir Benfro? OAQ54659
1. Will the Minister make a statement on the Welsh Government’s priorities for the housing sector in Preseli Pembrokeshire? OAQ54659
Certainly. Our housing priorities for Pembrokeshire are the same as for all of Wales. I want to see far more much-needed social housing built in truly mixed communities, homelessness being proactively addressed, decarbonisation being tackled, and market housing that is of good size and quality.
Yn sicr. Mae ein blaenoriaethau tai ar gyfer sir Benfro yr un fath ag ar gyfer Cymru gyfan. Rwyf eisiau gweld llawer mwy o dai cymdeithasol mawr eu hangen yn cael eu hadeiladu mewn cymunedau gwirioneddol gymysg, ymladd digartrefedd yn rhagweithiol, mynd i'r afael â datgarboneiddio, a thai'r farchnad agored o faint ac ansawdd da.
I'm grateful to the Minister for that response. According to figures from Shelter Cymru, there are around 3,600 households on social housing waiting lists in Pembrokeshire, and yet only 172 social houses were built in the last year, leaving, of course, a significant shortfall. In September, the Welsh Government's innovative housing programme committed a further £33 million of funding to help deliver 600 new homes this year. Can the Minister therefore confirm that some of the funding will actually reach Pembrokeshire, and can she also confirm how she's monitoring the progress of local authorities on this issue?
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw. Yn ôl ffigurau Shelter Cymru, mae tua 3,600 o aelwydydd ar restri aros am dai cymdeithasol yn sir Benfro, ac eto dim ond 172 o dai cymdeithasol a adeiladwyd yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, sy'n gadael diffyg sylweddol wrth gwrs. Ym mis Medi, ymrwymodd rhaglen tai arloesol Llywodraeth Cymru £33 miliwn arall o gyllid i helpu i ddarparu 600 o gartrefi newydd eleni. A all y Gweinidog gadarnhau felly y bydd rhywfaint o'r arian yn cyrraedd sir Benfro, ac a all gadarnhau hefyd sut y mae'n monitro cynnydd awdurdodau lleol ar y mater hwn?
Yes. Paul Davies will know that we've been really working very hard to build a lot more social homes in Wales; it's been a significant priority for this First Minister to accelerate both the pace and scale of social home building. At the moment, most social homes in Wales are built by registered social landlords because, as he will know, there were restrictions on the housing revenue accounts of local authorities until only last year. So, we've worked very hard with local authorities to remove those restrictions and get the right frameworks in place for the councils themselves to be able to borrow to build housing, whether they're stockholding or non-stockholding.
In the meantime, we have been making a series of investments. So far in this Assembly term, we've invested £1.7 billion in housing, £137 million of that in social housing grant, and over £33 million in housing finance grant. For the mid and south-west Wales region, we estimate that the social housing need is 44 per cent of the new homes needed, so 44 per cent of the new homes built in the mid and south-west Wales region should be houses that are affordable if we are to get to where we need to be. So, I agree with you entirely that we need to accelerate that programme.
We've been investing £71.5 million revenue funding over 29 years under the affordable housing grant programme to support the local housing authorities to build new council homes, including Pembrokeshire County Council. Around 400 new social homes are expected to be funded directly through that initiative across Wales. We're also on track to achieve our target of bringing 5,000 empty homes back into use during this Assembly term. We've already provided councils in Wales with £40 million to support property owners to help bring back empty properties into use. Very recently, I made a statement in this Chamber about using the private rented sector to assist with social housing in the interim while we build the homes that we need, and it was welcomed from across the Chamber; I think we're all on the same page around hoping to take that scheme forward.
So, I absolutely agree with him; we do need to build at pace and scale. We have worked very hard to get those arrangements in place in only the year we've had to get that started. Pembrokeshire has had its full share of the grant, as have the national park authorities, where appropriate, for the planning arrangements. In the meantime, we're putting a series of interim measures in place.
Ie. Bydd Paul Davies yn gwybod ein bod wedi bod yn gweithio'n galed iawn i adeiladu llawer mwy o gartrefi cymdeithasol yng Nghymru; mae cynyddu cyflymder a graddfa'r gwaith o adeiladu cartrefi cymdeithasol wedi bod yn flaenoriaeth bwysig i Brif Weinidog Cymru. Ar hyn o bryd, caiff y rhan fwyaf o gartrefi cymdeithasol yng Nghymru eu hadeiladu gan landlordiaid cymdeithasol cofrestredig oherwydd, fel y gŵyr, roedd cyfyngiadau ar gyfrifon refeniw tai awdurdodau lleol tan y llynedd. Felly, rydym wedi gweithio'n galed iawn gydag awdurdodau lleol i ddileu'r cyfyngiadau hynny a sicrhau bod y fframweithiau cywir ar waith er mwyn i'r cynghorau eu hunain allu benthyca i adeiladu tai, p'un a ydynt yn dal stoc dai neu beidio.
Yn y cyfamser, rydym wedi bod yn gwneud cyfres o fuddsoddiadau. Hyd yn hyn, yn ystod tymor y Cynulliad hwn, rydym wedi buddsoddi £1.7 biliwn mewn tai, a £137 miliwn o hwnnw yn y grant tai cymdeithasol, a thros £33 miliwn yn y grant cyllid tai. Ar gyfer rhanbarth y canolbarth a'r de-orllewin, amcangyfrifwn fod yr angen am dai cymdeithasol yn 44 y cant o'r tai newydd sydd eu hangen, felly dylai 44 y cant o'r cartrefi newydd a adeiledir yn rhanbarth canolbarth a de-orllewin Cymru fod yn dai fforddiadwy os ydym am gyrraedd lle mae angen inni fod. Felly, cytunaf yn llwyr â chi fod angen inni gyflymu'r rhaglen honno.
Rydym wedi bod yn buddsoddi £71.5 miliwn o gyllid refeniw dros 29 mlynedd o dan y rhaglen grant tai fforddiadwy i helpu'r awdurdodau tai lleol i adeiladu tai cyngor newydd, gan gynnwys Cyngor Sir Penfro. Disgwylir i tua 400 o gartrefi cymdeithasol newydd gael eu hariannu'n uniongyrchol drwy'r fenter honno ledled Cymru. Rydym hefyd ar y trywydd iawn i gyrraedd ein targed o sicrhau bod 5,000 o dai gwag yn cael eu defnyddio unwaith eto yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Rydym eisoes wedi rhoi £40 miliwn i gynghorau yng Nghymru i helpu perchnogion eiddo i ailddechrau defnyddio eiddo gwag. Yn ddiweddar iawn, gwneuthum ddatganiad yn y Siambr am ddefnyddio'r sector rhentu preifat i gynorthwyo gyda thai cymdeithasol yn y cyfamser wrth inni adeiladu'r cartrefi rydym eu hangen, ac fe'i croesawyd o bob rhan o'r Siambr; rwy'n credu ein bod i gyd ar yr un dudalen ac yn gobeithio bwrw ymlaen â'r cynllun hwnnw.
Felly, rwy'n cytuno'n llwyr ag ef; mae angen i ni gynyddu cyflymder a graddfa'r gwaith adeiladu. Rydym wedi gweithio'n galed iawn i sicrhau bod y trefniadau hynny ar waith yn y flwyddyn rydym wedi'i chael i gychwyn ar y gwaith hwnnw. Mae sir Benfro wedi cael ei chyfran lawn o'r grant, fel y mae awdurdodau'r parciau cenedlaethol, lle bo'n briodol, ar gyfer y trefniadau cynllunio. Yn y cyfamser, rydym yn rhoi cyfres o fesurau interim ar waith.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am hawliau datblygu a ganiateir yng Nghymru? OAQ54650
2. Will the Minister make a statement on permitted development rights in Wales? OAQ54650
Certainly. Permitted development rights are an important tool to remove minor developments from the need for planning permission. They allow local planning authorities to concentrate on larger, more complex applications that create homes and jobs.
Yn sicr. Mae hawliau datblygu a ganiateir yn ddull pwysig o ddiddymu'r angen am ganiatâd cynllunio ar gyfer mân ddatblygiadau. Maent yn caniatáu i awdurdodau cynllunio lleol ganolbwyntio ar geisiadau mwy a mwy cymhleth sy'n creu cartrefi a swyddi.
Thank you for that answer, Minister. I've been recently contacted by a number of people in my own constituency, in the Llanferres area, regarding concerns that they have about a development that appears to be taking place in the Big Covert area in the Clwyd forest. This is a situation where parcels of woodland appear to have been sold off piecemeal to individuals and, unfortunately, some of the individuals who were buying those pieces of land are then felling trees without appropriate licences from Natural Resources Wales, and some of them are building structures made of wood or dragged in on trailers into the forest and setting up almost like second homes or camps of some sort. All of this is without proper development permissions, and, unfortunately, Denbighshire County Council appear to be having some difficulty in enforcing development because of the current permitted development rights. Can you give me some assurance that you'll look into this sort of development, which does appear to be happening more frequently, not just in rural Denbighshire but also in other parts of Wales as well?
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mae nifer o bobl yn fy etholaeth, yn ardal Llanferres, wedi cysylltu â mi'n ddiweddar ynglŷn â phryderon sydd ganddynt am ddatblygiad sydd i'w weld yn digwydd yn ardal Big Covert yng nghoedwig Clwyd. Mae hon yn sefyllfa lle mae'n ymddangos bod ardaloedd o goetir wedi cael eu gwerthu'n dameidiog i unigolion ac yn anffodus, mae rhai o'r unigolion a oedd yn prynu'r darnau hynny o dir yn cwympo coed heb drwyddedau priodol gan Cyfoeth Naturiol Cymru, ac mae rhai ohonynt yn adeiladu strwythurau wedi'u gwneud o goed neu wedi'u llusgo i mewn i'r goedwig ar drelars ac yn sefydlu ail gartrefi, bron, neu wersylloedd o ryw fath. Mae hyn i gyd yn digwydd heb ganiatâd datblygu priodol, ac yn anffodus, ymddengys bod Cyngor Sir Ddinbych yn cael peth anhawster i orfodi datblygiad oherwydd yr hawliau datblygu a ganiateir presennol. A allwch chi roi rhywfaint o sicrwydd i mi y byddwch yn ymchwilio i'r math hwn o ddatblygiad, sy'n ymddangos fel pe bai'n digwydd yn amlach, nid yn unig yng nghefn gwlad sir Ddinbych ond mewn rhannau eraill o Gymru yn ogystal?
Yes, I certainly would. I'm not aware of it, and if Darren Millar wants to write to me with specific details, I'm very happy to look into that. I don't know the specifics, so I can't really comment, but in general permitted development rights are only available where there is already a residential or other structure that carries the permitted development rights with it. They wouldn't normally be available in open woodland where there was not already a structure. So, although I can't comment specifically, because unless you know the specific detail you can't, in general the advice would be that you don't have permitted development rights unless it's attached to a dwelling or other premises that carries those rights with it. So, it seems unlikely on the face of it that that would be permitted development.
Gwnaf, yn sicr. Nid wyf yn ymwybodol ohono, ac os yw Darren Millar eisiau ysgrifennu ataf gyda manylion penodol, rwy'n fwy na pharod i edrych arnynt. Nid wyf yn gwybod y manylion, felly ni allaf wneud sylwadau mewn gwirionedd, ond ar y cyfan nid yw hawliau datblygu a ganiateir ond ar gael lle ceir adeilad preswyl neu adeilad arall eisoes sydd â hawliau datblygu a ganiateir ynghlwm wrtho. Ni fyddent fel arfer ar gael mewn coetir agored lle nad oes adeilad yn bodoli eisoes. Felly, er na allaf wneud sylwadau penodol, oherwydd ni allwch wneud hynny oni bai eich bod yn gwybod y manylion penodol, y cyngor cyffredinol fyddai nad oes gennych hawliau datblygu a ganiateir oni bai eu bod ynghlwm wrth annedd neu fangre arall sydd â'r hawliau hynny. Felly, mae'n ymddangos yn annhebygol ar yr wyneb y byddai hwnnw'n ddatblygiad a ganiateir.
One of the issues that faces many residents in rural Wales is that because their land isn't considered an area for permitted housing development they find it very difficult to obtain planning permission for housing on their land, when the purpose of that housing, of course, is to accommodate a family member to remain in the local community. So, would you examine the possibility of relaxing these rules to allow for limited housing purely for local need, which can't then be sold on or turned into second homes, as a way of supporting the sustainability of some of our rural communities?
Un o'r problemau sy'n wynebu llawer o drigolion yng nghefn gwlad Cymru, am nad yw eu tir yn cael ei ystyried yn ardal ar gyfer datblygiad tai a ganiateir, yw eu bod yn ei chael hi'n anodd iawn cael caniatâd cynllunio ar gyfer tai ar eu tir, os mai bod yn ffordd i aelodau o'r teulu aros yn y gymuned leol yw diben y tai hynny wrth gwrs. Felly, a fyddech yn archwilio'r posibilrwydd o lacio'r rheolau hyn i ganiatáu datblygiad tai cyfyngedig ar gyfer angen lleol yn unig na ellir eu gwerthu neu eu troi'n ail gartrefi wedyn, fel ffordd o gefnogi cynaliadwyedd rhai o'n cymunedau gwledig?
Yes, I accept the point that he makes. Unfortunately, we do have a large range of houses that were built under those circumstances that then are fairly rapidly sold on as open private market housing, and the issue is how we can get a balance to do that. I've been very keen to explore with councils from across Wales how we can get more social housing into those areas. I'm very keen that young people from across the whole of Wales can afford the housing that's there. So, it is a question of how do we get the right kind of housing into communities of that sort to allow young people to stay there, and family members to stay, without actually it being a route into just selling out another private sector house in the middle of a field somewhere, which we, unfortunately, have seen happening in other bits of Wales. So, I'm very happy, Llyr, to work with you to see what we can do to achieve both of those aims simultaneously. So, I think we're trying to get to the same place. It is around how we get the controls in place to make sure that such a system isn't abused and is available in particular to the youngsters who want to stay in those areas.
Rwy'n derbyn y pwynt y mae'n ei wneud. Yn anffodus, mae gennym ystod eang o dai a adeiladwyd dan yr amgylchiadau hynny sydd wedyn yn cael eu gwerthu yn weddol gyflym fel tai preifat ar y farchnad agored, a'r broblem yw sut y gallwn gael cydbwysedd i wneud hynny. Rwyf wedi bod yn awyddus iawn i archwilio gyda chynghorau o bob rhan o Gymru sut y gallwn gael mwy o dai cymdeithasol i'r ardaloedd hynny. Rwy'n awyddus iawn i bobl ifanc o bob cwr o Gymru allu fforddio'r tai sydd ar gael. Felly, mae'n ymwneud â sut y gallwn sicrhau bod y math iawn o dai yn cael eu hadeiladu mewn cymunedau o'r fath i ganiatáu i bobl ifanc aros yno, ac aelodau o'r teulu i aros yno, heb ei fod yn ffordd o werthu tŷ sector preifat arall yng nghanol cae yn rhywle, ac yn anffodus, rydym wedi gweld hynny'n digwydd mewn rhannau eraill o Gymru. Felly, rwy'n hapus iawn, Llyr, i weithio gyda chi i weld beth y gallwn ei wneud i gyflawni'r ddau nod hynny ar yr un pryd. Felly, rwy'n credu ein bod yn ceisio cyrraedd yr un lle. Mae'n ymwneud â sut i roi mesurau rheoli ar waith i sicrhau nad yw system o'r fath yn cael ei chamddefnyddio a'i bod ar gael i'r bobl ifanc sydd eisiau aros yn yr ardaloedd hynny yn enwedig.
Turning to spokespeople's questions, and, again this afternoon, the Conservative spokesperson, David Melding.
Trown at gwestiynau'r llefarwyr, ac unwaith eto y prynhawn yma, llefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.
Diolch yn fawr, Diprwy Llywydd. Would you agree, Minister, that following your accusation that the private house building industry were creating the 'slums of the future'—comments you made earlier this year—that the Welsh Government has created a rather inhospitable environment for private house builders in Wales?
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. A fyddech yn cytuno, Weinidog, yn dilyn eich cyhuddiad fod y diwydiant adeiladu tai preifat yn creu 'slymiau'r dyfodol'—sylwadau a wnaethoch yn gynharach eleni—fod Llywodraeth Cymru wedi creu amgylchedd braidd yn ddigroeso ar gyfer adeiladwyr tai yng Nghymru?
No, I wouldn't agree with that at all. I stand by what I said. I said they were in danger of creating the slums of the future. If you have an estate of houses that has no infrastructure available to it, where people have to drive to work, where the houses are poorly built, and, frankly, we've seen examples of that from the big house builders across Wales, where not even the most routine of fire breaks have been present, where there's little green infrastructure, where the houses are too close together and there's no play space, this—. I know he agrees with me: this is not a good example of development.
On the other hand, there are many private sector developers across Wales, particularly in the SME end of the market, who build really lovely private sector homes in mixed developments with good green infrastructure and so on. I can give him a list of good SME builders of that sort. So, it's not the private sector in general. There have been issues with some of the bigger builders building far too fast in mono-tenure estates a long way from any infrastructure, built, I think, just to generate profits for that builder rather than building the communities that we need for the future.
Na, ni fyddwn yn cytuno â hynny o gwbl. Rwy'n glynu wrth yr hyn a ddywedais. Dywedais eu bod mewn perygl o greu slymiau'r dyfodol. Os oes gennych ystâd o dai nad oes seilwaith ar gael ar ei chyfer, lle mae'n rhaid i bobl yrru i'r gwaith, lle mae'r tai wedi'u hadeiladu'n wael, ac a dweud y gwir, rydym wedi gweld enghreifftiau o hynny gan yr adeiladwyr tai mawr ledled Cymru, lle na chafwyd y breciau rhag tân mwyaf sylfaenol hyd yn oed, lle nad oes fawr o seilwaith gwyrdd, lle mae'r tai yn rhy agos at ei gilydd a lle nad oes lle i chwarae, mae—. Gwn ei fod yn cytuno â mi: nid yw'n enghraifft o ddatblygu da.
Ar y llaw arall, ceir llawer o ddatblygwyr sector preifat ledled Cymru, yn enwedig ym mhen BBaCh y farchnad, sy'n adeiladu cartrefi hyfryd iawn yn y sector preifat mewn datblygiadau cymysg gyda seilwaith gwyrdd da ac yn y blaen. Gallaf roi rhestr iddo o adeiladwyr BBaCh da o'r fath. Felly, nid wyf yn sôn am y sector preifat yn gyffredinol. Mae problemau wedi bod mewn perthynas â rhai o'r adeiladwyr mwy yn adeiladu'n rhy gyflym o lawer mewn ystadau un math o ddeiliadaeth ymhell o unrhyw seilwaith, ac yn adeiladu, rwy'n credu, er mwyn cynhyrchu elw i'r adeiladwr yn hytrach nag adeiladu'r cymunedau rydym eu hangen ar gyfer y dyfodol.
Well, I'm glad you qualified those remarks and added some commendation to your appreciation of the sector, because I think you caused a lot of distress when you used that rhetoric about slums earlier this year.
And the point is, we obviously need a housing market that brings together the public and private sector, large and small house builders, and national and local government in a positive public-spirited partnership. And a robust housing strategy to increase supply needs more than the very necessary expansion in social housing; it also needs private house builders to significantly increase market housing to boost affordable delivery in general, mixed tenures, and everything else that goes hand in hand. And a lot of what you said earlier this year was actually about poor planning law, poor regulatory enforcement, and it's not a matter that can be laid at the doors of most house builders who do an excellent job for this country and are there with much latent capacity. And if we can encourage them, they could really be at the heart of solving our housing crisis.
Wel, rwy'n falch eich bod wedi goleddfu'r sylwadau hynny ac wedi ychwanegu rhywfaint o ganmoliaeth i'ch gwerthfawrogiad o'r sector, oherwydd rwy'n credu eich bod wedi achosi llawer o ofid pan ddefnyddioch chi'r rhethreg honno am slymiau yn gynharach eleni.
A'r pwynt yw, mae'n amlwg fod arnom angen marchnad dai sy'n dod â'r sector cyhoeddus a'r sector preifat, adeiladwyr tai mawr a bach, a llywodraeth genedlaethol a lleol at ei gilydd mewn partneriaeth sy'n llawn o ysbryd cyhoeddus cadarnhaol. Ac mae strategaeth dai gadarn i gynyddu'r cyflenwad yn galw am fwy na'r cynnydd angenrheidiol iawn mewn tai cymdeithasol; mae'n galw am adeiladwyr tai preifat hefyd i gynyddu nifer y tai ar y farchnad agored yn sylweddol er mwyn rhoi hwb i ddarpariaeth fforddiadwy yn gyffredinol, deiliadaethau cymysg, a phopeth arall sy'n mynd law yn llaw â hynny. Ac mewn gwirionedd roedd llawer o'r hyn a ddywedoch yn gynharach eleni yn ymwneud â chyfraith gynllunio wael, gorfodaeth reoleiddio wael, ac nid yw'n fater y gellir ei feio ar y rhan fwyaf o adeiladwyr tai sy'n gwneud gwaith rhagorol dros y wlad hon ac sydd â llawer o allu wrth gefn. Ac os gallwn eu hannog, gallent fod yn ganolog i'r broses o ddatrys ein hargyfwng tai.
Well, again, we can find some areas of agreement and some areas of disagreement in those remarks, David Melding.
So, recently I met with one of the very biggest house builders; we had a full and frank exchange. I've just had a letter back off them thanking me for the very positive meeting and indications of the way that we can go forward together with this ambition. And I think you share my ambition to see the houses that are built being fit for human habitation, easy to heat and cool in the summer, with good, green infrastructure around them, not houses that people are only in because it's all they could afford, there's no social housing available, and the developer has maximised their profits. So, I agree with you that there are large numbers of good small and medium-sized builders around. Some of the larger builders have not stepped up to that plate, although I'm very pleased to say that in my conversations with them, they are seeming to step up to that plate now.
Wel, unwaith eto, gallwn ddod o hyd i bethau y buaswn yn cytuno â hwy a phethau y buaswn yn anghytuno â hwy yn y sylwadau hynny, David Melding.
Yn ddiweddar, cyfarfûm ag un o'r adeiladwyr tai mwyaf; cawsom drafodaeth lawn a gonest. Rwyf newydd gael llythyr yn ôl ganddynt yn diolch imi am y cyfarfod cadarnhaol iawn a syniadau ynglŷn â sut y gallwn symud ymlaen gyda'n gilydd gyda'r uchelgais hwn. Ac rwy'n meddwl eich bod yn rhannu fy uchelgais i weld y tai sy'n cael eu hadeiladu yn addas i bobl fyw ynddynt, yn hawdd i'w gwresogi a'u hoeri yn yr haf, gyda seilwaith gwyrdd, da o'u hamgylch, nid tai nad yw pobl ond ynddynt am mai dyna'r cyfan y gallent ei fforddio, neu am nad oes unrhyw dai cymdeithasol ar gael, tai y mae'r datblygwr wedi'u hadeiladu er mwyn gwneud yr elw mwyaf ohonynt. Felly, rwy'n cytuno â chi fod nifer fawr o adeiladwyr bach a chanolig da o gwmpas. Nid yw rhai o'r adeiladwyr mwy wedi ymateb i'r her, er fy mod yn falch iawn o ddweud, yn fy sgyrsiau â hwy, eu bod i'w gweld yn ymateb i'r her yn awr.
Having thrown a comment that I very much disagreed with at you, can I ask you to elaborate on what you were reported to have said to the Chartered Institute of Housing Cymru in Swansea earlier this week? It's something I rather approve of. You said that:
'the "major flaw" with Right to Buy was not necessarily the selling off of council homes, but was instead not allowing councils to use the proceeds from those sales to build more homes.'
I mean, I agree with that. But does it not prove that it was the Welsh Conservative Party that was correct all along, the right to buy policy needed reform not abolition?
Ar ôl taflu sylw roeddwn yn anghytuno'n gryf ag ef atoch, a gaf fi ofyn ichi ymhelaethu ar yr hyn y dywedwyd eich bod wedi'i ddweud wrth Sefydliad Tai Siartredig Cymru yn Abertawe yn gynharach yr wythnos hon? Mae'n rhywbeth rwy'n ei gymeradwyo. Fe ddywedoch chi:
Nid gwerthu tai cyngor oedd y 'gwendid mawr' gyda Hawl i Brynu o reidrwydd, ond yn hytrach, peidio â chaniatáu i gynghorau ddefnyddio'r elw o'r gwerthiannau hynny i adeiladu rhagor o gartrefi.
Hynny yw, rwy'n cytuno â hynny. Ond onid yw'n profi mai Plaid Geidwadol Cymru oedd yn iawn ar hyd yr amser, mai diwygio'r polisi hawl i brynu nid ei ddiddymu oedd angen ei wneud?
So, I'm afraid the headline of the article that you've obviously read is rather misleading. If you go on to read what I actually said, the headline isn't quite it. What I said was, when we have built enough social homes in Wales, when any person in Wales who wants a socially rented home can rock up to a council and say, 'I would like to rent from you, please' and they can show you a portfolio of suitable premises, then we might need to look at whether, in order to get mixed tenure into some estates, we would, in limited circumstances, allow people to buy their socially rented home. So, it's not quite the headline that you've been so pleased to see. So, I'll just reiterate it: when we have built that many social homes across Wales, and it's something that people can choose because there is a sufficient supply, then, yes, of course, we could look to see how we can drive some mixed tenure in. But I fear that that will not be in my political lifetime or yours.
Rwy'n ofni bod pennawd yr erthygl rydych chi'n amlwg wedi'i darllen braidd yn gamarweiniol. Os ewch ymlaen i ddarllen yr hyn a ddywedais mewn gwirionedd, nid yw'r pennawd yn ei gyfleu yn hollol. Yr hyn a ddywedais oedd, pan fyddwn wedi adeiladu digon o gartrefi cymdeithasol yng Nghymru, pan fydd unrhyw berson yng Nghymru sydd am gael cartref rhent cymdeithasol yn gallu mynd at gyngor a dweud, 'Hoffwn rentu gennych, os gwelwch yn dda' a'u bod yn gallu dangos portffolio o lefydd addas i chi, er mwyn cael deiliadaeth gymysg mewn rhai ystadau, mae'n bosibl y bydd angen inni edrych i weld a fyddem, mewn rhai amgylchiadau, yn caniatáu i bobl brynu eu cartref rhent cymdeithasol. Felly, nid dyna'n hollol oedd y pennawd roeddech chi mor falch o'i weld. Felly, rwyf am ei ailadrodd: pan fyddwn wedi adeiladu cymaint â hynny o gartrefi cymdeithasol ledled Cymru, a'i fod yn rhywbeth y gall pobl ei ddewis am fod cyflenwad digonol ar gael, yna wrth gwrs, gallem edrych i weld sut y gallwn annog rhywfaint o ddeiliadaeth gymysg. Ond ofnaf na fydd hynny'n digwydd yn fy oes wleidyddol i nac yn eich un chi.
Plaid Cymru spokesperson, Leanne Wood.
Llefarydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
Minister, you'll be aware that the National Housing Federation has joined the lengthy list of organisations who are critical of the behaviour of Europe's most vindictive and incompetent department, the Department for Work and Pensions. In this case, they are referring to the problems caused by universal credit for those who pay their rent on a weekly basis. The regulations for universal credit state that tenants with weekly tenancies will have their universal credit entitlement calculated on a maximum of 52 weeks. This means that every five or so years, tenants paying weekly on the same day will be charged rent on the basis of 53 weeks, but will only be able to receive universal credit to cover 52 weeks. Therefore, there is a shortfall that Community Housing Cymru have estimated could affect 13,000 people in Wales.
This might seem like a minor quirk of the interaction of the regulations and the calendar, but for people who are already struggling and who are already distrustful of the DWP, it simply adds another problem and may push households over the edge. So, what actions are you taking to mitigate this?
Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod y Ffederasiwn Tai Cenedlaethol wedi ymuno â'r rhestr faith o sefydliadau sy'n feirniadol o ymddygiad yr adran fwyaf dialgar ac anghymwys yn Ewrop, yr Adran Gwaith a Phensiynau. Yn yr achos hwn, maent yn cyfeirio at y problemau a achosir gan y credyd cynhwysol i'r rhai sy'n talu eu rhent yn wythnosol. Mae rheoliadau'r credyd cynhwysol yn datgan y bydd hawl i gredyd cynhwysol tenantiaid â thenantiaethau wythnosol yn cael ei gyfrifo ar sail uchafswm o 52 wythnos. Mae hyn yn golygu, bob pum mlynedd, y codir rhent ar denantiaid sy'n talu'n wythnosol ar yr un diwrnod ar sail 53 wythnos, ond ni fyddant ond yn gallu cael credyd cynhwysol ar gyfer 52 wythnos. Felly, dyma ddiffyg yr amcangyfrifodd Cartrefi Cymunedol Cymru y gallai effeithio ar 13,000 o bobl yng Nghymru.
Efallai fod hyn i'w weld yn nodwedd ddibwys sy'n codi o aliniad y rheoliadau a'r calendr, ond i bobl sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd ac sydd eisoes yn ddrwgdybus o'r Adran Gwaith a Phensiynau, mae'n ychwanegu problem arall a gall wthio aelwydydd dros y dibyn. Felly, pa gamau rydych yn eu cymryd i liniaru hyn?
Yes, I agree. And I think there's a real problem—we were discussing only in this Chamber, I think the last time I was answering questions, or in one of the statements on housing—around what the local housing allowance does to people in the private rented sector as well. Because, as you know, universal credit is capped at the local housing allowance level, and that's been frozen for four years. So, quite clearly, people are having to top up their rent very substantially from a very small amount of money. And that is driving rent arrears, debt and, pretty much, misery into the sector. And I think that report, off the top of my head, I seem to remember, said that only 2 per cent of available housing for rent in Cardiff was inside the local housing allowance, because it's been frozen for four years now. The Government of the party opposite had said that, if they had stayed in power and not called this general election, they were going to review that next summer. I don't know what 'review it' means, but we obviously hope that they would put it back to where it should be, which is at around a third of the normal market rent for an area. So, the first thing we ought to be doing is saying that we would do that.
Secondly, on the way it's paid, the delays in universal credit, when you come in and out of universal credit, are clearly ruinous for people. I can't remember if I'm on the second or third, but, anyway, the last point I want to make is to agree with you entirely that, obviously, people should be paying the rent they have to pay. And if they pay it weekly, they should be paid it appropriately, and if they pay it monthly, they should be paying it appropriately. I'm very much hoping that, when we get our Renting Homes (Wales) Act, which we passed in this Assembly back in 2016, in force, which I very much hope to do by the end of this Assembly term—as you know, we're working very hard to do that at the moment—that will at least alleviate some of that, because it will give people a better security of tenure as their lease is running.
Ie, rwy'n cytuno. A chredaf fod yna broblem wirioneddol—buom yn trafod yn y Siambr hon, y tro diwethaf roeddwn yn ateb cwestiynau, rwy’n credu, neu yn un o'r datganiadau ar dai—ynghylch yr hyn y mae'r lwfans tai lleol yn ei wneud i bobl yn y sector rhentu preifat hefyd. Oherwydd, fel y gwyddoch, mae credyd cynhwysol wedi’i gapio ar lefel y lwfans tai lleol, ac mae hwnnw wedi'i rewi ers pedair blynedd. Felly, yn amlwg, mae pobl yn gorfod ychwanegu cryn dipyn o arian at eu rhent o swm bach iawn o arian. Ac mae hynny'n arwain at ôl-ddyledion rhent, dyledion, a thipyn o ofid yn y sector. A chredaf fod yr adroddiad hwnnw, yn ôl yr hyn rwy'n ei gofio, yn dweud mai 2 y cant yn unig o'r tai sydd ar gael i'w rhentu yng Nghaerdydd sydd o fewn y lwfans tai lleol, gan ei fod wedi'i rewi ers pedair blynedd bellach. Roedd Llywodraeth y blaid gyferbyn wedi dweud, pe baent wedi aros mewn grym a heb alw’r etholiad cyffredinol hwn, y byddent yn adolygu hynny yr haf nesaf. Nid wyf yn gwybod beth y mae 'adolygu' yn ei olygu, ond yn amlwg, rydym yn gobeithio y byddent yn ei osod yn ôl lle dylai fod, sef tua thraean o rent arferol y farchnad ar gyfer ardal. Felly, y peth cyntaf y dylem fod yn ei wneud yw dweud y byddem yn gwneud hynny.
Yn ail, o ran y ffordd y caiff ei dalu, mae’r oedi mewn credyd cynhwysol, pan fyddwch yn mynd i mewn ac allan o gredyd cynhwysol, yn amlwg yn ddinistriol i bobl. Ac ni allaf gofio a wyf ar yr ail neu'r trydydd, ond beth bynnag, y pwynt olaf yr hoffwn ei wneud yw cytuno’n llwyr â chi y dylai pobl, yn amlwg, fod yn talu'r rhent y mae'n rhaid iddynt ei dalu. Ac os ydynt yn ei dalu'n wythnosol, dylid ei dalu'n briodol iddynt, ac os ydynt yn ei dalu'n fisol, dylent fod yn ei dalu'n briodol. Rwy'n mawr obeithio, pan fydd ein Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru), a basiwyd gennym yn y Cynulliad hwn yn ôl yn 2016, mewn grym gennym, ac rwy’n mawr obeithio gwneud hynny erbyn diwedd tymor y Cynulliad hwn—fel y gwyddoch, rydym yn gweithio'n galed iawn ar hyn o bryd i wneud hynny—y bydd hynny o leiaf yn lleddfu rhywfaint ar y mater, gan y bydd yn rhoi gwell sicrwydd i bobl wrth i'w deiliadaeth fynd rhagddi.
Okay. Well, Community Housing Cymru have suggested using discretionary housing payments to help those people affected. Now, my preferred option is for Wales to have administrative control over social security so we could solve this problem overnight, and it wouldn't cost us any money either. There's no point in asking you if you agree with that, Minister—we've been round the houses on this many, many times.
So, I want to broaden the subject. You'll be aware of the lengthy list of reductions to social security payments over the last decade, and how each one of those has not only made poverty worse, but has also hindered the ability of our housing associations to support people. The Wales Audit Office a few years ago noted most of the alleged savings from benefit cuts have been swallowed up by housing associations having to focus resources on administrative tasks that have been caused by many of these cuts, in addition to the wider costs public services have had to bear from homelessness, arrears, stress, and so on. Has the Government conducted an up-to-date assessment as to how much Westminster's social security cuts have cost Welsh public services?
Iawn. Wel, mae Cartrefi Cymunedol Cymru wedi awgrymu defnyddio taliadau disgresiwn at gostau tai i helpu'r bobl yr effeithir arnynt. Nawr, yr opsiwn a ffafrir gennyf fyddai pe bai gan Gymru reolaeth weinyddol dros nawdd cymdeithasol fel y gallem ddatrys y broblem dros nos, ac ni fyddai’n costio unrhyw arian inni ychwaith. Nid oes pwynt gofyn i chi a ydych yn cytuno â hynny, Weinidog—rydym wedi trafod hyn lawer gwaith o'r blaen.
Felly, rwy’n awyddus i ehangu'r pwnc. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r rhestr hirfaith o ostyngiadau i daliadau nawdd cymdeithasol dros y degawd diwethaf, a sut y mae pob un ohonynt nid yn unig wedi gwaethygu tlodi, ond hefyd wedi rhwystro gallu ein cymdeithasau tai i gefnogi pobl. Nododd Swyddfa Archwilio Cymru ychydig flynyddoedd yn ôl fod y rhan fwyaf o'r arbedion honedig yn sgil toriadau i fudd-daliadau wedi cael eu llyncu gan y ffaith bod yn rhaid i gymdeithasau tai ganolbwyntio adnoddau ar dasgau gweinyddol a achoswyd gan lawer o'r toriadau hyn, yn ychwanegol at y costau ehangach y mae’r gwasanaethau cyhoeddus wedi gorfod eu hysgwyddo o ganlyniad i ddigartrefedd, ôl-ddyledion, straen, ac ati. A yw'r Llywodraeth wedi cynnal asesiad cyfredol o faint y mae toriadau nawdd cymdeithasol San Steffan wedi’i gostio i wasanaethau cyhoeddus Cymru?
I'll talk to my colleague Hannah Blythyn, who takes a lead on welfare issues, but it's one of the issues that we've asked the homelessness action group to look at as well, because they're going to do three more reports. As you know, they've done the homelessness report in the run-up to Christmas for us. But it's one of the things we've asked them to look at as well. And I think we're still awaiting the piece of research on the administration of welfare. I don't know off the top of my head—I don't know if Hannah does—when that's due, but I can write to the Member and tell her when it's due.
Fe siaradaf â fy nghyd-Aelod, Hannah Blythyn, sy'n arwain ar faterion lles, ond mae'n un o'r materion rydym wedi gofyn i'r grŵp gweithredu ar ddigartrefedd edrych arnynt hefyd, gan eu bod yn mynd i wneud tri adroddiad arall. Fel y gwyddoch, maent wedi cwblhau’r adroddiad ar ddigartrefedd yn y cyfnod cyn y Nadolig ar ein cyfer. Ond mae'n un o'r pethau rydym wedi gofyn iddynt edrych arnynt hefyd. A chredaf ein bod yn dal i aros am yr ymchwil ar weinyddu lles. Nid wyf yn siŵr heb fynd i edrych—nid wyf yn gwybod a yw Hannah yn gwybod—erbyn pryd y mae hwnnw i fod i ddod i law, ond gallaf ysgrifennu at yr Aelod i roi gwybod iddi.
Minister, if your Government did carry out an assessment, as I've just suggested, I think it would finally put to bed the notion that there's a financial benefit to Westminster controlling these matters. The truth is, we can't afford not to take over control over welfare administration. It's clear from international evidence that one of the most effective ways to reduce poverty is to give more money to the poorest households. Now, Plaid Cymru wants a fair deal for Welsh families, which means we are now proposing that Wales introduces a new £35 a week payment for every child in low-income families, lifting 50,000 children out of poverty. After almost 20 years, child poverty is worse than ever in this country. Isn't it time we took a different approach, and would you agree with Plaid Cymru that now is the time to introduce such a payment?
Weinidog, pe bai eich Llywodraeth yn cynnal asesiad, fel rwyf newydd ei awgrymu, credaf y byddai hynny o'r diwedd yn cael gwared ar y syniad fod budd ariannol i’w gael o San Steffan yn rheoli'r materion hyn. Y gwir amdani yw na allwn fforddio peidio â rheoli’r gwaith o weinyddu lles. Mae'n amlwg o dystiolaeth ryngwladol mai un o'r ffyrdd mwyaf effeithiol o leihau tlodi yw rhoi mwy o arian i'r aelwydydd tlotaf. Nawr, mae Plaid Cymru yn awyddus i gael bargen deg i deuluoedd Cymru, sy'n golygu ein bod yn awr yn cynnig bod Cymru'n cyflwyno taliad newydd o £35 yr wythnos am bob plentyn mewn teulu incwm isel, gan ddod â 50,000 o blant allan o dlodi. Ar ôl bron i 20 mlynedd, mae tlodi plant yn waeth nag erioed yn y wlad hon. Onid yw'n bryd inni fabwysiadu ymagwedd wahanol, ac a fyddech yn cytuno â Phlaid Cymru mai nawr yw'r adeg i gyflwyno taliad o'r fath?
I think, again, we agree on the base—obviously, the way out of poverty is to give people more money. Their chance to earn it, in good, fair employment, is obviously the best way to do that, so that people are not reliant on benefits—so, paying a real living wage, and all that sort of stuff. So I think we're on the same page on that. We are awaiting a piece of research, but I'm afraid I just can't recall when it's due back. We want to be sure what would happen if we take over the administration of benefits, what that means for us in terms of cost, and whether we can administer the benefits properly, without having to administer some of the, frankly, appalling mandation and sanctioning regimes that are currently perpetrated by the DWP, with which I know she disagrees, and I also vehemently disagree with people having their money stopped because their bus was late, and so on—a completely heartless way to go on. So, we want to just be sure that, if we take over the administration, we aren't just having a series of unintended consequences as a result of that, in terms of the cost to the rest of the public purse, because I agree with her in the principle of administering it, but what we want to look at is what the practice would look like. Apologies—I should be able to remember, but I can't remember, when that research is due, so I will write to you about it.FootnoteLink
Credaf, unwaith eto, ein bod yn cytuno ar y mater sylfaenol—yn amlwg, y ffordd allan o dlodi yw rhoi mwy o arian i bobl. Yn amlwg, y ffordd orau o wneud hynny yw rhoi cyfle iddynt ei ennill mewn swyddi da a theg, fel nad yw pobl yn dibynnu ar fudd-daliadau—felly talu cyflog byw gwirioneddol, ac yn y blaen. Felly credaf ein bod yn cytuno ynglŷn â hynny. Rydym yn aros am ymchwil, ond mae arnaf ofn na allaf gofio pryd y bydd yn barod. Rydym am fod yn sicr beth fyddai'n digwydd pe baem yn gyfrifol am weinyddu budd-daliadau, beth y mae hynny'n ei olygu i ni o ran cost, ac a allwn weinyddu'r budd-daliadau yn briodol heb orfod gweinyddu rhai o'r cyfundrefnau gorfodi a chosbi echrydus sydd ar waith ar hyn o bryd gan yr Adran Gwaith a Phensiynau, y gwn ei bod yn anghytuno â hwy, ac rwyf innau hefyd yn anghytuno'n gryf ag atal arian i bobl am fod eu bws yn hwyr ac ati—ffordd gwbl ddideimlad o fynd o’i chwmpas hi. Felly, rydym am fod yn sicr, os byddwn yn gyfrifol am y broses weinyddu, na fyddwn yn cael cyfres o ganlyniadau anfwriadol o ganlyniad i hynny, o ran y gost i weddill pwrs y wlad, gan fy mod yn cytuno â hi ar egwyddor ei weinyddu, ond yr hyn yr hoffem ei ystyried yw sut olwg fyddai ar hynny. Rwy’n ymddiheuro—dylwn allu cofio, ond ni allaf gofio, pryd y daw'r gwaith ymchwil hwnnw i law, felly fe ysgrifennaf atoch ynglŷn â hynny.FootnoteLink
3. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo partneriaeth effeithiol rhwng llywodraeth leol a chyrff iechyd cyhoeddus yng Nghymru? OAQ54647
3. How does the Welsh Government promote effective partnership between local government and public health bodies in Wales? OAQ54647
The Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 and Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 require public bodies, including local government and health boards, to think and act differently, putting collaboration at the heart of how they work. This includes, but extends far beyond, their work on public services boards.
Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus, gan gynnwys llywodraeth leol a byrddau iechyd, feddwl a gweithredu'n wahanol, gan sicrhau bod cydweithredu wrth wraidd y ffordd y maent yn gweithio. Mae hyn yn cynnwys, ond yn ymestyn ymhell y tu hwnt, i'w gwaith ar fyrddau gwasanaethau cyhoeddus.
Thank you. Although Public Health Wales provides specialist public health support to the 22 local authorities in Wales, responsibility for public health in Wales is shared amongst all the NHS bodies, with leadership provided by Public Health Wales. In contrast, in England, the main statutory duties for public health were proffered on local authorities in 2013, with responsibility in local authorities for improving health of the local population and for public health services, including no sexual health services and services aimed at reducing drug and alcohol misuse. I recently had a meeting with executive members and officers of a local authority in Wales, who told me that in England, as a consequence, there'd been a better focus and scrutiny for the same resources. A subsequent report to the launch of this in England by the independent health and social care charity and think tank, King's Fund, said,
'The transfer of public health functions and staff...to local authorities has gone, in most cases, remarkably smoothly, with directors of public health confident of better health outcomes in the future and reporting positive experiences of working in local authorities.'
Without prejudging this, what consideration or what review role does the Welsh Government have in considering, on a neutral basis, on a non-judgmental basis, what works best in an outcome-related manner and looking at whether the systems across the border are delivering better, as was alleged to me?
Diolch. Er bod Iechyd Cyhoeddus Cymru yn darparu cymorth arbenigol ar iechyd y cyhoedd i'r 22 awdurdod lleol yng Nghymru, mae holl gyrff y GIG yn rhannu’r cyfrifoldeb am iechyd y cyhoedd yng Nghymru, o dan arweinyddiaeth Iechyd Cyhoeddus Cymru. Mewn cyferbyniad, yn Lloegr, cafodd y prif ddyletswyddau statudol ar gyfer iechyd y cyhoedd eu gosod ar awdurdodau lleol yn 2013, gyda’r awdurdodau lleol yn gyfrifol am wella iechyd y boblogaeth leol ac am wasanaethau iechyd cyhoeddus, heb gynnwys unrhyw wasanaethau iechyd rhywiol na gwasanaethau sy’n ceisio lleihau camddefnydd o alcohol a chyffuriau. Yn ddiweddar, cefais gyfarfod â swyddogion ac aelodau gweithredol awdurdod lleol yng Nghymru a ddywedodd wrthyf fod y ffocws a gwaith craffu yn Lloegr wedi bod yn well am yr un adnoddau o ganlyniad i hynny. Dywedodd adroddiad dilynol ar lansio hyn yn Lloegr gan yr elusen iechyd a gofal cymdeithasol annibynnol a'r felin drafod, y King's Fund, fod,
Trosglwyddo swyddogaethau a staff iechyd y cyhoedd... i awdurdodau lleol wedi mynd yn rhyfeddol o dda yn y rhan fwyaf o achosion, gyda chyfarwyddwyr iechyd y cyhoedd yn hyderus o ganlyniadau iechyd gwell yn y dyfodol ac yn adrodd am brofiadau cadarnhaol o weithio mewn awdurdodau lleol.
Heb farnu ymlaen llaw ar hyn, pa ystyriaeth neu ba rôl adolygu sydd gan Lywodraeth Cymru wrth ystyried, ar sail niwtral, ar sail anfeirniadol, beth sy'n gweithio orau mewn modd sy'n gysylltiedig â chanlyniadau ac edrych i weld a yw'r systemau dros y ffin yn cyflawni’n well, fel yr honnwyd wrthyf?
Public health is actually in my colleague Vaughan Gething's portfolio and not mine. So, much of what you've just talked about is in Vaughan Gething's portfolio but, in general, we've been using the regional partnership boards to achieve the same result, because it's not just about transferring functions from one part of the public sector to the other; it's about getting the whole public sector to work together in harmony to deliver a set of mutually agreed outcomes and a shared vision. So, it's a relatively new system. We've had some reports done into it.
We're about, in the local government Bill, to put a different regional working arrangement in place, which local authorities and health authorities and public health and other public bodies will be able to take advantage of, if they want to, on a not-one-size-fits-all basis. So, if a local authority you're talking to thinks that's a better route, they will have a vehicle to do that. But, at the moment, we've been looking at getting the regional partnership boards to work. It's a relatively new arrangement in Wales. So far, so good. But we are taking account of where they are at the moment, and actually my colleague Vaughan Gething and I are taking an interest in how that works and whether the way that we fund that and the way that we support that might need to change in view of the learning, as we come through the, I think, second year of functioning.
Mewn gwirionedd, mae iechyd y cyhoedd ym mhortffolio fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething, nid fy un i. Felly, mae llawer o'r hyn rydych newydd sôn amdano ym mhortffolio Vaughan Gething, ond yn gyffredinol, rydym wedi bod yn defnyddio'r byrddau partneriaeth rhanbarthol i gyflawni'r un canlyniad, gan fod a wnelo hyn â mwy na throsglwyddo swyddogaethau o un rhan o'r sector cyhoeddus i'r llall; mae'n ymwneud â sicrhau bod y sector cyhoeddus cyfan yn gweithio gyda'i gilydd yn gytûn i gyflawni set o ganlyniadau y cytunwyd arnynt ar y cyd a gweledigaeth a rennir. Felly, mae'n system gymharol newydd. Rydym wedi cael adroddiadau wedi'u gwneud arni.
Yn y Bil llywodraeth leol, rydym ar fin rhoi trefniant gweithio rhanbarthol gwahanol ar waith, y gall awdurdodau lleol ac awdurdodau iechyd ac iechyd y cyhoedd a chyrff cyhoeddus eraill fanteisio arno os ydynt am wneud hynny, ar y sail na cheir un ateb sy'n addas i bawb. Felly, os oes awdurdod lleol rydych yn siarad ag ef o’r farn fod hwnnw'n llwybr gwell, bydd ganddynt ffordd o wneud hynny. Ond ar hyn o bryd, rydym wedi bod yn edrych ar sicrhau bod y byrddau partneriaeth rhanbarthol yn gweithio. Mae'n drefniant cymharol newydd yng Nghymru. Mae’n gweithio’n dda hyd yn hyn. Ond rydym yn ystyried eu sefyllfa ar hyn o bryd, ac mewn gwirionedd, mae gan fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething, a minnau ddiddordeb yn y ffordd y mae hynny'n gweithio ac a fydd angen i'r ffordd rydym yn ariannu hynny a'r ffordd rydym yn cefnogi hynny newid yng ngoleuni'r gwersi a ddysgir, a ninnau yn ail flwyddyn ei weithrediad, rwy’n credu.
Yes, thank you, Minister. I hear what you say about regional partnership boards, but, just to develop the argument a bit, with the range of what makes people ill in the first place—the so-called determinants of ill health, as you'll be aware—they already fall within the ambit of local government: bad housing and environmental health, education particularly and public transport. They're already under the control of local authorities. So, it would make sense, really, to try and strengthen the public health aspects of local authorities, because they already do a lot of that, to actually move across a fair amount directly to local authorities, rather than to regional partnership boards. I don't know how you think about that.
Ie, diolch, Weinidog. Clywaf yr hyn a ddywedwch am fyrddau partneriaeth rhanbarthol, ond yn amlwg, er mwyn datblygu'r ddadl ychydig, gyda'r ystod o'r hyn sy'n gwneud pobl yn sâl yn y lle cyntaf—y penderfynyddion afiechyd fel y’u gelwir, fel y gwyddoch—maent eisoes yn rhan o gylch gorchwyl llywodraeth leol: iechyd yr amgylchedd a thai gwael, addysg yn arbennig a thrafnidiaeth gyhoeddus. Maent eisoes o dan reolaeth awdurdodau lleol. Felly, byddai'n gwneud synnwyr i geisio cryfhau agweddau iechyd y cyhoedd awdurdodau lleol, gan eu bod eisoes yn gwneud llawer o hynny, trosglwyddo cryn dipyn o hynny yn uniongyrchol i awdurdodau lleol, yn hytrach nag i fyrddau partneriaeth rhanbarthol. Nid wyf yn gwybod sut rydych chi'n teimlo am hynny.
We're not actually in the game of moving functions from one to the other. You can make an argument that social care should be in health, or the whole thing should be together in one body or whatever. Generally speaking, I'm a proponent of the view that it's not the structure that matters but the working arrangements and the culture. So, we're going down the regional partnership board route because we want all of the public services to work well together. So, he's absolutely right, but you could also add having a decent job and decent primary healthcare, and all the rest of it, into that.
So, the regional partnership boards have the range of public services sitting on them. They have shared budget arrangements, and they have a shared vision and purpose. As I say, we're about to give them a new vehicle if they want to use that. It's not compulsory; they can use it if they want to. We haven't gone for a one-size-fits-all, because the culture is different across Wales, and so, in some places, they will want to have slightly different arrangements. But, together with Vaughan, I have been looking very closely at how the regional partnership boards have been developing, how we fund them and how the partners work together. You'll know that we've recently made housing a statutory member of the board for the very reason that you outlined.
Nid ydym yn y gêm o drosglwyddo swyddogaethau o'r naill i'r llall. Gallwch ddadlau y dylai gofal cymdeithasol fod yn rhan o iechyd, neu y dylai'r holl beth fod gyda'i gilydd mewn un corff neu beth bynnag. Yn gyffredinol, rwyf o'r farn nad y strwythur sy'n bwysig, ond y trefniadau gweithio a'r diwylliant. Felly, rydym yn mynd ar lwybr y byrddau partneriaeth rhanbarthol am ein bod eisiau i'r holl wasanaethau cyhoeddus weithio'n dda gyda'i gilydd. Felly, mae'n llygad ei le, ond gallech ychwanegu cael swydd dda a gofal iechyd sylfaenol da a phopeth arall at hynny.
Felly, mae gan y byrddau partneriaeth rhanbarthol yr ystod o wasanaethau cyhoeddus yn rhan ohonynt. Mae ganddynt drefniadau cyllidebol a rennir, ac maent yn rhannu gweledigaeth a diben. Fel y dywedaf, rydym ar fin rhoi cyfrwng newydd iddynt os ydynt am ei ddefnyddio. Nid yw hynny'n orfodol; gallant ei ddefnyddio os ydynt am wneud hynny. Nid ydym wedi mynd am un ateb sy’n addas i bawb, gan fod y diwylliant yn wahanol ledled Cymru, felly mewn rhai lleoedd, byddant am gael trefniadau ychydig yn wahanol. Ond gyda Vaughan, rwyf wedi bod yn edrych yn agos iawn ar sut y mae'r byrddau partneriaeth rhanbarthol wedi bod yn datblygu, sut rydym yn eu hariannu a sut y mae'r partneriaid yn gweithio gyda'i gilydd. Fe fyddwch yn gwybod ein bod wedi gwneud tai yn aelod statudol o'r bwrdd yn ddiweddar am yr union reswm a amlinellwyd gennych.
4. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo pobl ifanc sy'n byw mewn gofal i ganfod tai addas sy'n diwallu eu hanghenion i fyw'n annibynnol? OAQ54673
4. How is the Welsh Government supporting young people living in care to find appropriate housing that meets their needs to live independently? OAQ54673
We've invested an additional £10 million this year to tackle youth homelessness, including funding specific projects for care leavers. Our focus is on strengthening the arrangements in place to successfully transition young people from care into independent living, with a joint housing and social services group driving forward this work.
Rydym wedi buddsoddi £10 miliwn ychwanegol eleni i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc, gan gynnwys ariannu prosiectau penodol ar gyfer pobl sy'n gadael gofal. Rydym yn canolbwyntio ar gryfhau'r trefniadau sydd ar waith i sicrhau bod pobl ifanc yn pontio'n llwyddiannus o ofal i fyw'n annibynnol, gyda chyd-grŵp tai a gwasanaethau cymdeithasol yn llywio'r gwaith hwn.
Well, thank you for that answer, Minister, and there's no doubt that there are many good organisations out in the community that work with these young people to allow them to transition from the care setting into an independent living setting. Now, very often, we find that they move into one room or kitchenette in a house, where they have shared bathrooms, shared toilet facilities and maybe the access of a warden, who usually doesn't live on those premises, for support. Now, I've seen a bill for such accommodation and it works out at approximately £900 a month. Those young people, therefore, have to find their food, have to find their travel costs and their clothes costs, and they end up borrowing money as a consequence of trying to live normal lives. If they find work, they're then in a spiral because they can't get social housing because of debt. As a consequence, they are very much locked into that accommodation and they're still paying those high costs. Will you have discussions with organisations to ensure that they work with these young people to ensure that they are able to get out of that spiral and get into social housing? I saw a flat in my constituency—a one-bedroom flat. So, that will be one bedroom, one living room, one kitchen, one bathroom, all to themselves—not shared—for £400 a month. And they don't spend £400 a month on utilities, which is what the other cost would be. So, if we want to help these young people to become independent and to live independently in the community, get employment and become useful citizens, we need to work with those organisations to help them.
Wel, diolch am eich ateb, Weinidog, ac nid oes amheuaeth fod llawer o sefydliadau da yn y gymuned yn gweithio gyda'r bobl ifanc hyn i'w galluogi i bontio o'r lleoliad gofal i leoliad byw'n annibynnol. Nawr, yn aml iawn, rydym yn gweld eu bod yn symud i mewn i un ystafell neu gegin fach mewn tŷ, lle maent yn rhannu ystafelloedd ymolchi a chyfleusterau toiled a lle ceir mynediad at warden efallai, nad ydynt fel arfer yn byw ar y safle, am gefnogaeth. Nawr, rwyf wedi gweld bil am lety o'r fath ac mae'n dod i oddeutu £900 y mis. Felly, mae'n rhaid i'r bobl ifanc hynny ddod o hyd i'w bwyd, eu costau teithio a'u costau dillad, ac maent yn benthyca arian o ganlyniad i hynny i geisio byw bywydau normal. Os ydynt yn cael gwaith, maent mewn cylch diddiwedd wedyn am na allant gael tai cymdeithasol oherwydd dyled. O ganlyniad, maent yn gaeth i'r llety hwnnw ac maent yn dal i dalu'r costau uchel hynny. A wnewch chi gael trafodaethau gyda sefydliadau i sicrhau eu bod yn gweithio gyda'r bobl ifanc hyn i sicrhau y gallant ddod allan o'r cylch diddiwedd hwnnw ac i mewn i dai cymdeithasol? Gwelais fflat yn fy etholaeth—fflat un ystafell wely. Felly, un ystafell wely, un ystafell fyw, un gegin, un ystafell ymolchi, y cyfan iddynt hwy eu hunain—nid i'w rhannu—am £400 y mis. Ac nid ydynt yn gwario £400 y mis ar gyfleustodau, sef yr hyn fyddai'r gost arall. Felly, os ydym am helpu'r bobl ifanc hyn i ddod yn annibynnol ac i fyw'n annibynnol yn y gymuned, cael swydd a dod yn ddinasyddion defnyddiol, mae angen inni weithio gyda'r sefydliadau hynny i'w helpu.
Yes, I absolutely agree with that. I don't know the specifics, and I would invite David Rees to write to me with the specifics of the case that he's mentioning. But there are a range of things that are provided through accommodation for young care leavers, and some of those are actual care. I'm afraid I don't know what's included in the rent that you mentioned—if there's a care package included or anything else. But what I do know is that, in the transition period for young people, we do have financial assistance available to them if they get into that circumstance and we are also working with registered social landlords and local authorities to make sure that that kind of debt does not debar you from being able to access social housing, for example.
So, we know that care leavers have been disproportionately impacted by homelessness, and we very much want to address that. So, we've put a number of measures in. We've got a joint housing and social services group established to sit under both the ministerial homelessness task and finish group, which you'll be aware of, and the improving outcomes ministerial advisory group in order to make sure that we capture all of the issues together. I'm more than happy to share the work of that with the Member, as a result of this question.
Cytunaf yn llwyr â hynny. Nid wyf yn ymwybodol o'r manylion, a buaswn yn gwahodd David Rees i ysgrifennu ataf gyda manylion yr achos y mae'n ei grybwyll. Ond ceir ystod o bethau a ddarperir drwy lety i bobl ifanc sy'n gadael gofal, a gofal yn benodol yw rhai o'r rheini. Rwy'n ofni nad wyf yn gwybod beth sydd wedi'i gynnwys yn y rhent y sonioch chi amdano—os oes pecyn gofal wedi'i gynnwys neu unrhyw beth arall. Ond gwn fod gennym, yn y cyfnod pontio i bobl ifanc, gymorth ariannol ar gael iddynt os ydynt yn y sefyllfa honno ac rydym hefyd yn gweithio gyda landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ac awdurdodau lleol i sicrhau nad yw'r math hwnnw o ddyled yn eich rhwystro rhag gallu cael mynediad at dai cymdeithasol, er enghraifft.
Felly, gwyddom fod digartrefedd wedi effeithio'n anghymesur ar bobl sy'n gadael gofal, ac rydym yn awyddus iawn i fynd i'r afael â hynny. Felly, rydym wedi rhoi nifer o fesurau ar waith. Mae gennym gyd-grŵp tai a gwasanaethau cymdeithasol wedi'i sefydlu o dan y grŵp gorchwyl a gorffen gweinidogol ar ddigartrefedd, ac fe fyddwch yn gwybod am hwnnw, a'r grŵp cynghori gweinidogol ar wella canlyniadau er mwyn sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â'r holl faterion gyda'i gilydd. Rwy'n fwy na pharod i rannu gwaith y grŵp gyda'r Aelod yn sgil y cwestiwn hwn.
Leaving care, of course, is one of the most difficult times in a young person's life and some people—young people in particular—do not feel quite ready to manage on their own. In such circumstances, supported accommodation, such as community living schemes or supported housing, will be considered. I've been around some fantastic provision in Conwy County Borough Council. However, demand is outstripping the supply, and I've established, through chatting with elected members and also officers, that less then 50 per cent of individuals with learning difficulties or disabilities, in fact, are able to access such supported schemes in Conwy. And I'm also mindful of the actual cost associated with some of these schemes—they can be over £1,000 a month. What support are you giving to local authorities in order that they can at least try and meet some of the demand that actually seems to be increasing now on a week-by-week basis—the need for this kind of supported living scheme?
Mae gadael gofal, wrth gwrs, yn un o'r adegau anoddaf ym mywydau pobl ifanc ac nid yw rhai pobl—pobl ifanc yn enwedig—yn teimlo'n hollol barod i ymdopi ar eu pen eu hunain. Mewn amgylchiadau o'r fath, bydd llety â chymorth, fel cynlluniau byw yn y gymuned neu dai â chymorth, yn cael eu hystyried. Rwyf wedi gweld darpariaeth wych yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Conwy. Fodd bynnag, mae'r galw'n fwy na'r cyflenwad, ac rwyf wedi darganfod, drwy sgwrsio ag aelodau etholedig a swyddogion, fod llai na 50 y cant o unigolion ag anawsterau neu anableddau dysgu yn gallu cael mynediad at gynlluniau cymorth o'r fath yng Nghonwy. Ac rwyf hefyd yn ymwybodol o'r gost wirioneddol sy'n gysylltiedig â rhai o'r cynlluniau hyn—gallant fod dros £1,000 y mis. Pa gefnogaeth rydych yn ei rhoi i awdurdodau lleol fel y gallant o leiaf geisio ateb rhywfaint o'r galw yr ymddengys ei fod yn cynyddu o wythnos i wythnos bellach—yr angen am y math hwn o gynllun byw â chymorth?
We have a range of measures, as I've just said in response to David Rees, and we're also looking at a suite of other measures across the Government. So, as I mentioned, we've got the joint housing and social services group, which is sitting under the homelessness action group and the ministerial group, to look at the range of options available for young people leaving or have left care, aged between 16 and 24 years old. It also looks at the ongoing support arrangements in place to help support young people transitioning to more independent living. And as Janet Finch-Saunders has just mentioned, there are a range of different provisions, from full care, really, in supported accommodation, to putting you into accommodation where you've got ordinary tenancy support, but not care arrangements. There's a very large range. If there's care being provided, that has to be in a registered address. So, it's very hard to have a general conversation about a very specific set of things.
We also, of course, have the When I Am Ready scheme that enables young people in foster care to continue with their foster carers until they turn 18, if that's what they and their foster carers want and it's in their best interests, or up until the age of 21, if they're completing an agreed programme of education or training.
So, if you've got anything specific in mind, I'm very happy to talk to you about those specifics, but, in general, we have a range of provision that is supported by our various grants. We've just added £1 million to the St David's Day scheme, for example, in order to support these kinds of schemes for young people leaving care.
Mae gennym ystod o fesurau, fel y dywedais yn fy ateb i David Rees, ac rydym hefyd yn edrych ar gyfres o fesurau eraill ar draws y Llywodraeth. Felly, fel y dywedais, mae gennym y cyd-grŵp tai a gwasanaethau cymdeithasol o dan y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd a'r grŵp gweinidogol i edrych ar yr ystod o opsiynau sydd ar gael i bobl ifanc sy'n gadael neu sydd wedi gadael gofal, rhwng 16 a 24 oed. Mae hefyd yn edrych ar y trefniadau cymorth parhaus sydd ar waith i helpu i gefnogi pobl ifanc sy'n pontio i fyw'n fwy annibynnol. Ac fel y dywedodd Janet Finch-Saunders yn awr, mae ystod o wahanol ddarpariaethau, o ofal llawn, mewn gwirionedd, mewn llety â chymorth, i'ch rhoi mewn llety lle mae gennych gefnogaeth tenantiaeth arferol, ond nid trefniadau gofal. Mae'r ystod yn fawr iawn. Os oes gofal yn cael ei ddarparu, mae'n rhaid i hynny fod mewn cyfeiriad cofrestredig. Felly, mae'n anodd iawn cael sgwrs gyffredinol am set benodol iawn o bethau.
Mae gennym hefyd, wrth gwrs, y cynllun Pan Fydda i'n Barod, sy'n galluogi pobl ifanc mewn gofal maeth i barhau â'u gofalwyr maeth hyd nes eu bod yn 18 oed, os mai dyna maent hwy a'u gofalwyr maeth yn ei ddymuno ac os mai dyna sydd orau i'w lles, neu hyd nes eu bod yn 21 oed, os ydynt yn cwblhau rhaglen addysg neu hyfforddiant y cytunwyd arni.
Felly, os oes gennych unrhyw beth penodol mewn golwg, rwy'n fwy na pharod i siarad â chi am y manylion penodol hynny, ond yn gyffredinol, mae gennym ystod o ddarpariaeth a gefnogir gan ein gwahanol grantiau. Rydym newydd ychwanegu £1 miliwn at gynllun Dydd Gŵyl Dewi, er enghraifft, er mwyn cefnogi'r mathau hyn o gynlluniau ar gyfer pobl ifanc sy'n gadael gofal.
5. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i undebau credyd yng Nghymru? OAQ54667
5. Will the Minister provide an update on Welsh Government support for credit unions in Wales? OAQ54667
Credit unions provide access to affordable credit and promote a savings habit. They offer a fairer and ethical alternative to often exploitative high-cost credit. In support of their work, £544,000 is being provided to credit unions this financial year to take forward 20 projects that promote financial inclusion.
Mae undebau credyd yn darparu mynediad at gredyd fforddiadwy ac yn hybu arfer o gynilo. Maent yn cynnig dewis arall mwy teg a moesegol yn lle credyd ar gost uchel, sy'n aml yn ecsbloetiol. I gefnogi eu gwaith, mae £544,000 yn cael ei ddarparu i undebau credyd yn y flwyddyn ariannol hon er mwyn rhoi 20 prosiect sy'n hyrwyddo cynhwysiant ariannol ar waith.
Thank you for that answer, Minister. You'll be aware that we're approaching a time of the year that can be a huge pressure on household budgets, and the pressure of advertising and wanting to buy the right thing can often lead to wrong decisions on spending and fuel the growth of personal debt, and unsustainable debt, actually. So, would you join me in thanking the credit unions across Wales, including the great work of Merthyr Tydfil Borough Credit Union and Smart Money Cymru Credit Union, which provide financial and loan services in my constituency, that can really help hard-pressed families to budget effectively, not just at Christmas, but all year round? And could you tell me what more can Welsh Government do to promote and encourage the use of credit unions?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod yn agosáu at adeg o'r flwyddyn a all roi pwysau enfawr ar gyllidebau aelwydydd, a gall pwysau hysbysebu a'r dyhead i brynu'r peth iawn arwain yn aml at benderfyniadau gwario anghywir a bwydo twf dyled bersonol, a dyled sy'n anghynaliadwy mewn gwirionedd. Felly, a wnewch chi ymuno â mi i ddiolch i'r undebau credyd ledled Cymru, gan gynnwys gwaith gwych Undeb Credyd Bwrdeistref Merthyr Tudful ac Undeb Credyd Smart Money Cymru, sy'n darparu gwasanaethau arian a benthyg yn fy etholaeth, a all helpu teuluoedd sydd o dan bwysau i gyllidebu'n effeithiol, nid yn unig adeg y Nadolig, ond drwy gydol y flwyddyn? Ac a allech ddweud wrthyf beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i hyrwyddo ac annog defnydd o undebau credyd?
I absolutely share the Member's concerns regarding the additional pressure and burden often felt and placed on families particularly at this time of year, and wanting to do the right thing, perhaps, by your family or your children—the additional pressures that that places, and it affects people's ability to pay essential household bills, including rent and mortgages.
Of course, I join with you in thanking the excellent work that credit unions in communities right across Wales do, including, obviously, Merthyr Tydfil credit union and Smart Money Cymru. And I'd like to place on record today my thanks for their commitment in all that they do in our communities. As you say, you need to think that credit unions are for everyone, and, as you say, they're particularly useful in the build-up to Christmas, enabling people to save towards Christmas, but I think we should really use the mantra that credit unions are not just for Christmas, they are for life. And I think Welsh Government has put in resources to promote the use of credit unions and I think perhaps there's more we can do in terms of working with Members in terms of how we can spread that message right across each and every one of our constituencies.
Rhannaf bryderon yr Aelod ynglŷn â’r pwysau a’r baich ychwanegol a deimlir ac a roddir yn aml ar deuluoedd ar yr adeg hon o’r flwyddyn yn enwedig, ac mae'r dyhead i wneud y peth iawn, efallai, i'ch teulu neu eich plant—y pwysau ychwanegol y mae hynny’n ei roi, ac mae'n effeithio ar allu pobl i dalu biliau hanfodol y cartref, gan gynnwys rhent a morgeisi.
Wrth gwrs, fe ategaf eich diolch am y gwaith rhagorol y mae'r undebau credyd mewn cymunedau ledled Cymru yn ei wneud, gan gynnwys, yn amlwg, undeb credyd Merthyr Tudful a Smart Money Cymru. A hoffwn gofnodi fy niolch iddynt heddiw am eu hymrwymiad ym mhob dim a wnânt yn ein cymunedau. Fel y dywedwch, mae angen ichi feddwl bod undebau credyd ar gyfer pawb, ac fel y dywedwch, maent yn arbennig o ddefnyddiol yn y cyfnod cyn y Nadolig, yn galluogi pobl i gynilo tuag at y Nadolig, ond credaf y dylem ddefnyddio'r mantra nad ar gyfer y Nadolig yn unig y mae undebau credyd, ond am oes. A chredaf fod Llywodraeth Cymru wedi darparu adnoddau i hyrwyddo'r defnydd o undebau credyd a chredaf efallai fod mwy y gallwn ei wneud o ran gweithio gyda'r Aelodau i weld sut y gallwn ledaenu'r neges honno ym mhob un o'n hetholaethau.
Minister, Newport Credit Union has pioneered a personal loan scheme to prevent more people from falling victim to high interest rate payday lenders. The family loan is an innovative scheme that allows members of a credit union to repay what they borrow directly from their benefits. Other credit unions in Wales are now following Newport's example. Minister, will you join me in congratulating Newport Credit Union on this scheme, and will you also commit to continuing to support credit unions in their work to prevent people from using payday lenders charging, in some cases, over 3,000 per cent more interest to some borrowers? Thank you.
Weinidog, mae Undeb Credyd Casnewydd wedi arloesi gyda chynllun benthyciadau personol i atal mwy o bobl rhag cael eu bachu gan fenthycwyr diwrnod cyflog a'u cyfraddau llog uchel. Mae'r benthyciad teulu yn gynllun arloesol sy'n caniatáu i aelodau undeb credyd ad-dalu'r hyn y maent yn ei fenthyca yn uniongyrchol o'u budd-daliadau. Mae undebau credyd eraill yng Nghymru bellach yn dilyn esiampl Casnewydd. Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Undeb Credyd Casnewydd ar y cynllun hwn, ac a wnewch chi hefyd ymrwymo i barhau i gefnogi undebau credyd gyda'u gwaith i atal pobl rhag defnyddio benthycwyr diwrnod cyflog, sy'n codi dros 3,000 y cant yn fwy o log ar rai benthycwyr mewn rhai achosion? Diolch.
I'm absolutely more than happy to join the Member in congratulating the work of Newport Credit Union in all they do, and as I said in my initial answer to Dawn Bowden, credit unions offer a much fairer, more ethical alternative to what are often very exploitative high-cost lenders who take advantage of people in communities right across Wales.
In terms of the services that Newport Credit Union offer, they offer excellent services, as do many other credit unions throughout Wales. I think one of the things the Welsh Government is 100 per cent committed to continuing to support is the excellent work that credit unions do. I think we need to be aware, actually, there is huge diversity amongst the 18 credit unions right across Wales, with the largest credit union in Wales being 42 times the size of the smallest, and some credit unions are, like some in my own consistency, entirely volunteer-run and focus on the provision of traditional savings, whereas, perhaps, larger credit unions are able to offer a much wider range of services. And, of course, we're happy to continue to work with credit unions across the country to see how they can build on the work that they do.
Rwy'n fwy na pharod i ymuno â'r Aelod i longyfarch gwaith Undeb Credyd Casnewydd ym mhob dim a wnânt, ac fel y dywedais yn fy ateb cychwynnol i Dawn Bowden, mae undebau credyd yn cynnig dewis llawer tecach, mwy moesegol na benthycwyr cost uchel, ecsbloetiol iawn yn aml, sy'n manteisio ar bobl mewn cymunedau ledled Cymru.
O ran y gwasanaethau y mae Undeb Credyd Casnewydd yn eu cynnig, maent yn cynnig gwasanaethau rhagorol, fel llawer o undebau credyd eraill ledled Cymru. Credaf mai un o'r pethau y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo 100 y cant i barhau i'w cefnogi yw'r gwaith rhagorol y mae undebau credyd yn ei wneud. Credaf fod angen inni fod yn ymwybodol, mewn gwirionedd, fod amrywiaeth enfawr ymhlith y 18 undeb credyd ledled Cymru, gyda'r undeb credyd mwyaf yng Nghymru 42 gwaith yn fwy o faint na'r lleiaf, ac mae rhai undebau credyd, fel rhai yn fy etholaeth i, yn cael eu rhedeg gan wirfoddolwyr yn unig ac yn canolbwyntio ar ddarparu arbedion traddodiadol, tra bo undebau credyd mwy o faint, efallai, yn gallu cynnig ystod lawer ehangach o wasanaethau. Ac wrth gwrs, rydym yn fwy na pharod i barhau i weithio gydag undebau credyd ledled y wlad i weld sut y gallant adeiladu ar y gwaith a wnânt.
6. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ymdrechion Llywodraeth Cymru i leihau lefelau digartrefedd? OAQ54684
6. Will the Minister provide an update on Welsh Government attempts to reduce levels of homelessness? OAQ54684
Yes. This Government is committed to tackling homelessness, in all its forms, in Wales. This commitment is supported by over £20 million this year alone. Our strategy, published last month, sets the policy framework for actions to prevent homelessness and, where it cannot be prevented, to ensure it is rare, brief and unrepeated.
Gwnaf. Mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i fynd i'r afael â digartrefedd ar ei holl ffurfiau yng Nghymru. Cefnogir yr ymrwymiad hwn gan dros £20 miliwn eleni yn unig. Mae ein strategaeth, a gyhoeddwyd y mis diwethaf, yn nodi'r fframwaith polisi ar gyfer camau i atal digartrefedd, a lle na ellir ei atal, i sicrhau ei fod yn brin, dros gyfnod byr ac nad yw'n digwydd eto.
I've received casework regarding homeless people in a desperate situation after presenting themselves to Rhondda Cynon Taf council, only to be fobbed off. I know of a local charity helping homeless people that are having similar experiences. Now, the council usually say that they have no legal obligation to house people if they aren't a priority. They add that the only way to be treated as a priority is if the person is a threat to themselves, the general public or if they have mental health issues or medical issues.
Back last month, I asked you in a committee session if we could raise cases directly with you when the local authority has fobbed someone off in this way, and you replied unequivocally with a 'yes'. Yet, when I e-mailed you subsequently about a man who was homeless after being a victim of domestic abuse and had already been turned away by Rhondda Cynon Taf council, you wrote back to me saying, and I quote,
'Welsh Ministers are unable to intervene in individual cases, as Local Authorities have responsibility for addressing housing needs within their area.'
So, can you clear up with me today, once and for all, whether the Welsh Government can intervene when a local authority turns its back on homeless people or any other cases involving people in a crisis situation?
Rwyf wedi derbyn gwaith achos ar bobl ddigartref mewn sefyllfa enbyd a ofynnodd am gymorth gan gyngor Rhondda Cynon Taf, ddim ond i gael eu troi ymaith. Gwn am elusen leol sy'n helpu pobl ddigartref sy'n cael profiadau tebyg. Nawr, mae'r cyngor fel arfer yn dweud nad oes ganddynt rwymedigaeth gyfreithiol i roi cartref i bobl os nad ydynt yn flaenoriaeth. Maent yn ychwanegu mai'r unig ffordd o gael eu trin fel blaenoriaeth yw os yw'r unigolyn yn fygythiad iddynt eu hunain, i'r cyhoedd neu os oes ganddynt broblemau iechyd meddwl neu broblemau meddygol.
Y mis diwethaf, gofynnais i chi mewn sesiwn bwyllgor a allem godi achosion yn uniongyrchol gyda chi pan fo'r awdurdod lleol wedi troi rhywun ymaith fel hyn, ac fe ateboch chi'n bendant y gallem. Fodd bynnag, pan anfonais e-bost atoch wedi hynny ynglŷn â dyn a oedd yn ddigartref ar ôl dioddef cam-drin domestig ac a oedd eisoes wedi cael ei droi ymaith gan gyngor Rhondda Cynon Taf, fe ysgrifennoch chi'n ôl ataf gan ddweud, a dyfynnaf,
Ni all Gweinidogion Cymru ymyrryd mewn achosion unigol, gan mai Awdurdodau Lleol sy'n gyfrifol am fynd i'r afael ag anghenion tai yn eu hardal.
Felly, a allwch egluro i mi heddiw, unwaith ac am byth, a all Llywodraeth Cymru ymyrryd pan fydd awdurdod lleol yn troi ei gefn ar bobl ddigartref neu unrhyw achosion eraill sy'n ymwneud â phobl mewn argyfwng?
Yes, well, the letter goes on to say,
'However, my officials have been in touch with Rhondda Cynon Taf County Borough Council regarding the issues you raise. I am able to offer the following advice.'
And then there are several more paragraphs of the advice that we were able to offer. I'm sorry if that wasn't what you were expecting, but, obviously, we can't do individual casework from the Government. We have, however, been in touch with Rhondda Cynon Taf, as the letter makes very plain to you. It offers a range of services to your constituency office, setting out what is available, and I know that the officials had quite a long conversation with the officers at Rhondda Cynon Taf about that case and the general themes that it raised. So, that's what I had in mind when I spoke to you. Obviously, I can't take on individual case load as a Government Minister. But officials had had that conversation with Rhondda Cynon Taf, and if there are things that arise generally out of your casework that you think are going wrong in a council, I'm more than happy to get the officials to contact the council and just make sure that they are working within both the spirit and the letter of the law.
Ie, wel, mae'r llythyr yn mynd yn ei flaen i ddweud,
Fodd bynnag, mae fy swyddogion wedi cysylltu â Chyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf ynghylch y materion a godwch. Gallaf gynnig y cyngor canlynol.
Ac yna mae sawl paragraff arall yn manylu ar y cyngor y gallem ei gynnig. Mae'n ddrwg gennyf os nad dyna oeddech yn ei ddisgwyl, ond yn amlwg, ni allwn ymgymryd â gwaith achos unigol yn y Llywodraeth. Fodd bynnag, rydym wedi cysylltu â Rhondda Cynon Taf, fel y dywed y llythyr yn glir wrthych. Mae'n cynnig ystod o wasanaethau i'ch swyddfa etholaethol, yn nodi'r hyn sydd ar gael, a gwn fod y swyddogion wedi cael sgwrs eithaf hir gyda'r swyddogion yn Rhondda Cynon Taf am yr achos hwnnw a'r themâu cyffredinol a ddeilliai ohono. Felly, dyna oedd gennyf mewn golwg pan siaradais â chi. Yn amlwg, ni allaf ymgymryd â llwyth achosion unigol fel un o Weinidogion y Llywodraeth. Ond roedd swyddogion wedi cael y sgwrs honno gyda Rhondda Cynon Taf, ac os oes pethau'n codi yn gyffredinol o'ch gwaith achos sy'n mynd o chwith mewn cyngor yn eich barn chi, rwy'n fwy na pharod i ofyn i'r swyddogion gysylltu â'r cyngor a gwneud yn siŵr eu bod yn cadw at ysbryd a llythyren y gyfraith.
Minister, winter will soon be upon us once again, and it looks like it's going to be a bad one. What support is your Government going to give to the local authorities and delivery partners in the third sector to help rough-sleepers in particular?
Weinidog, bydd yn aeaf arnom unwaith eto cyn bo hir, ac mae'n edrych yn debyg y bydd yn un gwael. Pa gefnogaeth y bydd eich Llywodraeth yn ei rhoi i'r awdurdodau lleol a phartneriaid cyflenwi yn y trydydd sector i helpu pobl sy'n cysgu allan yn enwedig?
As I just said, we've invested over £20 million in preventing and relieving homelessness this year alone. The funding supports a range of statutory and non-statutory services to help those who do not have a secure place to live. The strategic policy statement was published on 8 October and sets out the policy framework and principles this Government will take to tackle and prevent homelessness. Our strategy is very much focused around a person-centred, trauma-informed response that involves all public services in meeting the needs of those who actually find themselves at risk of being or actually homeless.
Fel y dywedais, rydym wedi buddsoddi dros £20 miliwn eleni yn unig i atal a lleddfu digartrefedd. Mae'r cyllid yn cefnogi ystod o wasanaethau statudol ac anstatudol i helpu pobl nad oes ganddynt le diogel i fyw. Cyhoeddwyd y datganiad polisi strategol ar 8 Hydref ac mae'n nodi'r fframwaith polisi a'r egwyddorion y bydd y Llywodraeth hon yn eu mabwysiadu er mwyn atal a mynd i'r afael â digartrefedd. Mae ein strategaeth yn canolbwyntio'n helaeth ar ymateb sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn, wedi'i lywio gan drawma, sy'n cynnwys yr holl wasanaethau cyhoeddus er mwyn diwallu anghenion y rheini sydd mewn perygl o fynd yn ddigartref neu sy'n ddigartref.
7. Pa gamau y bydd y Gweinidog yn eu cymryd i wella gwasanaethau ar gyfer cyn-filwyr y lluoedd arfog yng Nghymru dros y 12 mis nesaf? OAQ54649
7. What actions will the Minister take to improve services for armed forces veterans in Wales over the next 12 months? OAQ54649
The Welsh Government is committed to supporting our armed forces community. Further to my oral statement yesterday, we will, in partnership with the armed forces expert group and others, continue to progress the key issues identified in our armed forces scoping exercise, building on the work we've already done.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gefnogi cymuned ein lluoedd arfog. I ychwanegu at fy natganiad llafar ddoe, mewn partneriaeth â grŵp arbenigol y lluoedd arfog ac eraill, byddwn yn parhau i fynd i'r afael â'r materion allweddol a nodwyd yn ein hymarfer cwmpasu'r lluoedd arfog, gan adeiladu ar y gwaith rydym wedi'i wneud eisoes.
Thank you for the answer, Minister, but I'm sure you'll agree it is essential that veterans and their families are given safe, secure and supported housing when entering civil life. Simply providing leaflets and advice cards does not address the Royal British Legion's concerns about how housing officers who provide the necessary support are able to manage complex cases of free housing for veterans. Deputy Minister, what action are you taking to ensure that local authorities provide the training necessary to skill housing authorities on the correct procedures and options open to veterans in Wales? Thank you.
Diolch am eich ateb, Weinidog, ond rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno ei bod yn hanfodol fod cyn-filwyr a'u teuluoedd yn cael tai saff a diogel, a thai â chymorth wrth ddychwelyd i fywyd sifil. Nid yw darparu taflenni a chardiau cyngor yn unig yn lleddfu pryderon y Lleng Brydeinig Frenhinol ynglŷn â sut y gall swyddogion tai sy’n darparu’r gefnogaeth angenrheidiol reoli achosion cymhleth o dai am ddim i gyn-filwyr. Ddirprwy Weinidog, pa gamau rydych yn eu cymryd i sicrhau bod awdurdodau lleol yn darparu'r hyfforddiant angenrheidiol i awdurdodau tai yn y gweithdrefnau cywir a'r opsiynau sy'n agored i gyn-filwyr yng Nghymru? Diolch.
I absolutely agree that we need to make sure that we support our veterans and our armed forces community, and ensure that there is the trained expertise there to support people, particularly in the period of transition upon leaving the services. We do actually have a specific housing pathway for veterans in Wales. We've worked across portfolios to develop the pathway, which not only provides information and signposts to services, but also the options available.
Members of the armed forces community are classed as a priority if they are currently identified as homeless when leaving the forces. But as I alluded to in my oral statement yesterday, there is currently a review in terms of the priority need in terms of housing, which is expected to report early in the new year. Clearly, we'll look also at that against our scoping exercise, which we recently carried out too, to identify any gaps in services for the armed forces community and veterans, and make sure we build that into the work we've already done to make sure we plug any gaps moving forward.
Cytunaf yn llwyr fod angen inni sicrhau ein bod yn cefnogi ein cyn-filwyr a chymuned y lluoedd arfog, a sicrhau bod arbenigedd hyfforddedig ar gael i gefnogi pobl, yn enwedig yn y cyfnod pontio ar ôl gadael y lluoedd arfog. Mewn gwirionedd, mae gennym lwybr tai penodol ar gyfer cyn-filwyr yng Nghymru. Rydym wedi gweithio ar draws portffolios i ddatblygu'r llwybr, sydd nid yn unig yn darparu gwybodaeth ac yn cyfeirio at wasanaethau, ond mae'n nodi'r opsiynau sydd ar gael hefyd.
Mae aelodau o gymuned y lluoedd arfog yn cael eu hystyried yn flaenoriaeth os nodir eu bod yn ddigartref wrth iddynt adael y lluoedd arfog. Ond fel y dywedais yn fy natganiad llafar ddoe, cynhelir adolygiad ar hyn o bryd o'r angen blaenoriaethol am dai, a disgwylir adroddiad arno yn gynnar yn y flwyddyn newydd. Yn amlwg, byddwn yn edrych arno hefyd yn erbyn ein hymarfer cwmpasu a gynhaliwyd gennym yn ddiweddar, i nodi unrhyw fylchau mewn gwasanaethau ar gyfer cymuned y lluoedd arfog a chyn-filwyr, a sicrhau ein bod yn ymgorffori hynny yn y gwaith rydym eisoes wedi'i wneud er mwyn sicrhau ein bod yn llenwi unrhyw fylchau wrth symud ymlaen.
8. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r effaith y mae perchentyaeth tai gwyliau yn ei chael ar y ddarpariaeth dai yng Nghymru? OAQ54672
8. What assessment has the Minister made of the impact that holiday home ownership is having on housing provision in Wales? OAQ54672
We recognise that, in some parts of Wales, holiday or second-home ownership does impact on the availability and price of homes. Whilst councils are best placed to understand housing need in their areas, we are supporting a range of measures, including introducing powers to apply council tax premiums.
Rydym yn cydnabod, mewn rhai rhannau o Gymru, fod perchentyaeth tai gwyliau neu ail gartrefi yn effeithio ar argaeledd a phris cartrefi. Er mai'r cynghorau sydd yn y sefyllfa orau i ddeall anghenion tai yn eu hardaloedd, rydym yn cefnogi ystod o fesurau, gan gynnwys cyflwyno pwerau i osod premiymau treth gyngor.
Thank you. I'm going to use the phrase 'holiday home ownership', which I think covers a range from two categories: the 'second home' the Minister referred to, perhaps only used for a few weeks—or perhaps, at most, months—a year, compared to a property that is let out to a wide range of holidaymakers, more as a commercial proposition. I just wonder, as housing Minister, do you consider there is a difference in terms of impact on housing provision elsewhere of those two different models, and do you see one as more attractive than the other, or one we would want to incentivise or not? If so, will you seek to ensure joined-up policy making by Welsh Government by having appropriate discussions with ministerial colleagues?
Diolch. Rwyf am ddefnyddio'r ymadrodd 'perchentyaeth tai gwyliau', sydd, yn fy nhyb i, yn cwmpasu dau gategori: yr 'ail gartref' y cyfeiriodd y Gweinidog ato, sydd efallai'n cael ei ddefnyddio am ychydig wythnosau o'r flwyddyn yn unig—neu ychydig fisoedd ar y mwyaf efallai—o gymharu ag eiddo sy'n cael ei osod i ystod eang o bobl ar eu gwyliau, yn fwy fel menter fasnachol. Tybed, fel Gweinidog tai, a ydych yn credu bod gwahaniaeth rhwng y ddau fodel gwahanol o ran yr effaith ar ddarpariaeth tai mewn mannau eraill, ac a ydych o'r farn fod un yn fwy deniadol na'r llall, neu a oes un y byddem am ei gymell ai peidio? Os felly, a wnewch chi geisio sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn llunio polisi mewn modd cydgysylltiedig drwy gael trafodaethau priodol gyda'ch cyd-Weinidogion?
No. As I said, I think the local authority is best placed to understand the challenge that a specific sort of second home, empty home or holiday home—whatever you want to call it—can present to the supply of affordable housing in that community. That's why we introduced the powers for authorities to apply council tax premiums. Since 1 April 2017, local authorities have been able to charge a premium of up to 100 per cent of the standard rate of council tax on second homes and long-term empty properties.
The powers to charge council tax premiums on second homes and long-term empty homes are discretionary powers introduced to assist local authorities to manage issues in their local housing supply. Wales remains the only part of the UK that has given local authorities these powers in relation to second homes, and we are working closely with local authorities and other partners to meet our target of delivering affordable homes across Wales in order to assist with the housing supply that we think this issue addresses.
Na. Fel y dywedais, credaf mai'r awdurdod lleol sydd yn y sefyllfa orau i ddeall yr her y gall math penodol o ail gartref, cartref gwag neu gartref gwyliau—beth bynnag rydych am ei alw—ei pheri i'r cyflenwad o dai fforddiadwy yn y gymuned honno. Dyna pam rydym wedi cyflwyno'r pwerau i awdurdodau godi premiymau treth gyngor. Ers 1 Ebrill 2017, mae awdurdodau lleol wedi gallu codi premiwm o hyd at 100 y cant o gyfradd safonol y dreth gyngor ar ail gartrefi ac eiddo sy'n wag yn hirdymor.
Mae'r pwerau i godi premiymau treth gyngor ar ail gartrefi a chartrefi sy'n wag yn hirdymor yn bwerau disgresiwn a gyflwynwyd i gynorthwyo awdurdodau lleol i reoli problemau gyda'u cyflenwad tai lleol. Cymru yw'r unig ran o'r DU o hyd sydd wedi rhoi'r pwerau hyn i awdurdodau lleol mewn perthynas ag ail gartrefi, ac rydym yn gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol a phartneriaid eraill i gyrraedd ein targed o ddarparu cartrefi fforddiadwy ledled Cymru er mwyn cynorthwyo gyda'r cyflenwad tai y credwn fod y mater hwn yn mynd i'r afael ag ef.
9. Pa asesiad sydd wedi'i wneud o'r effaith y mae goruchafiaeth ail gartrefi yn ei chael mewn ardaloedd sydd ag anghenion tai yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru, yn enwedig mewn trefi glan môr? OAQ54660
9. What assessment has been made of the impact that a predominance of second homes is having on areas of housing need in Mid and West Wales, particularly in coastal towns? OAQ54660
Yes, I accept that some Welsh coastal towns can have extremely high house prices, with people struggling to get on the property ladder in their own community. I'm keen to see Welsh Government support like homebuy benefit these people. And our new Self Build Wales can also offer help when it launches shortly.
Iawn, rwy’n derbyn y gall prisiau tai fod yn eithriadol o uchel mewn rhai trefi arfordirol yng Nghymru, gyda phobl yn ei chael hi'n anodd camu ar yr ysgol eiddo yn eu cymuned eu hunain. Rwy'n awyddus i weld cymorth Llywodraeth Cymru fel Cymorth Prynu yn darparu budd i'r bobl hyn. A gall ein cynllun newydd, Hunanadeiladu Cymru, gynnig cymorth hefyd pan gaiff ei lansio cyn bo hir.
I'm grateful to the Minister for her answer. In her answer to the previous question, she made reference to the council tax premiums that now can be charged, but I'm sure that she's aware that there is, of course, a loophole allowing individuals to register second homes as businesses and then renting them out for a minimum number of days a year. By doing this, they can of course avoid those council tax premiums and, in fact, may become liable for small business rate relief—in that case, contributing nothing.
We know that there's an estimate that 1,000 of the 5,000 second homes in Gwynedd alone have been taking advantage of this loophole. Has the Welsh Government made any assessment of what the picture of this is across the mid and west region, what kind of impact that may be having, and how that may be exacerbating the impact of second-home ownership on those coastal communities I referred to in my original question?
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei hateb. Yn ei hateb i'r cwestiwn blaenorol, cyfeiriodd at bremiymau treth gyngor y gellir eu codi bellach, ond rwy'n siŵr ei bod yn ymwybodol fod bwlch yn y gyfraith, wrth gwrs, sy'n caniatáu i unigolion gofrestru ail gartrefi fel busnesau ac yna'u gosod ar rent am isafswm o ddyddiau bob blwyddyn. Drwy wneud hyn, wrth gwrs, gallant osgoi premiymau'r dreth cyngor, ac mewn gwirionedd, gallant fod yn gymwys i gael rhyddhad ardrethi busnesau bach—heb orfod cyfrannu unrhyw beth gan hynny.
Gwyddom fod amcangyfrif wedi'i wneud fod 1,000 o'r 5,000 o ail gartrefi yng Ngwynedd yn unig wedi bod yn manteisio ar y bwlch hwn yn y gyfraith. A yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw asesiad o'r sefyllfa mewn perthynas â hyn ar draws rhanbarth y canolbarth a'r gorllewin, pa fath o effaith y gallai hynny fod yn ei chael, a sut y gallai waethygu effaith perchentyaeth ail gartrefi ar y cymunedau arfordirol y cyfeiriais atynt yn fy nghwestiwn gwreiddiol?
Yes, I think that my colleague Rebecca Evans answered this fairly comprehensively in a debate fairly recently. What I would say is if they're—I have said to all of the local authorities across Wales that, if they have evidence that this is causing them a problem, they should bring it forward. I said it at the WLGA executive committee, and I had individual meetings with various local authorities in north Wales around the evidence that they could bring forward. If that evidence exists, we're very happy to look at it. At the moment, we don't have the evidence that that switch is happening to the detriment of local tax raising, but, if there is evidence, we are very happy to look at it.
Iawn, credaf fod fy nghyd-Aelod Rebecca Evans wedi ateb hyn yn weddol gynhwysfawr mewn dadl yn lled ddiweddar. Yr hyn y buaswn yn ei ddweud yw os ydynt—rwyf wedi dweud wrth bob un o'r awdurdodau lleol ledled Cymru, os oes ganddynt dystiolaeth fod hyn yn achosi problem iddynt, dylent ei chyflwyno. Dywedais hynny ym mhwyllgor gweithredol CLlLC, a chefais gyfarfodydd unigol ag awdurdodau lleol amrywiol yng ngogledd Cymru ynghylch y dystiolaeth y gallent ei chyflwyno. Os yw'r dystiolaeth honno'n bodoli, rydym yn fwy na pharod i edrych arni. Ar hyn o bryd, nid oes tystiolaeth gennym fod y newid hwnnw'n digwydd ar draul y trethi lleol a godir, ond os oes tystiolaeth yn bodoli, rydym yn fwy na pharod i edrych arni.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr, Weinidog.
The next item on the agenda—there are have been no topical questions accepted, which is item 3.
Yr eitem nesaf ar yr agenda—ni dderbyniwyd unrhyw gwestiynau amserol, sef eitem 3.
Item 4 on the agenda, then, is the 90-second statements, and the first of the 90-second statements this afternoon is from Leanne Wood.
Eitem 4 ar yr agenda, felly, yw’r datganiadau 90 eiliad, a daw'r datganiad 90 eiliad cyntaf y prynhawn yma gan Leanne Wood.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
I'd like our Senedd to acknowledge the singing talents that we have in the Rhondda. We are famed for world-class male voice choirs, whose talents are more than well-known. But it's great to see that we have some new kids on the block. The school choir at Ysgol Gynradd Gymraeg Llwyncelyn has been forging a formidable reputation over recent years. They've won first prize at the Urdd National Eisteddfod and have been crowned BBC Songs of Praise Young Choir of the Year. The latest stellar achievement is for them to be selected to sing and appear on the Marks & Spencer Christmas advert campaign. The song they've recorded—a version of Fleetwood Mac's Albatross—will be played at least once an hour in every M&S store, and millions more will hear them on the television advert over coming weeks. If that sounds a bit like overkill to you, then you haven't heard the incredible sound that they make. It really is something special, and I've been privileged to hear them on a number of occasions over the years. The pupils may change from year to year, but the excellence remains. I'm so pleased to see the next generation of singers in the Rhondda. Long may this excellent singing continue.
Hoffwn i'n Senedd gydnabod y doniau canu sydd gennym yn y Rhondda. Rydym yn enwog am gorau meibion o'r radd flaenaf, ac mae eu doniau'n adnabyddus tu hwnt. Ond mae'n wych gweld bod gennym rai wynebau newydd. Mae côr yr ysgol yn Ysgol Gynradd Gymraeg Llwyncelyn wedi bod yn datblygu enw da iawn dros y blynyddoedd diwethaf. Maent wedi ennill y wobr gyntaf yn Eisteddfod yr Urdd ac wedi ennill gwobr Côr Ifanc y Flwyddyn BBC Songs of Praise. Eu camp ddiweddaraf yw cael eu dewis i ganu ac ymddangos ar ymgyrch hysbyseb Nadolig Marks & Spencer. Bydd y gân y maent wedi'i recordio—fersiwn o Albatross gan Fleetwood Mac—yn cael ei chwarae o leiaf unwaith yr awr ym mhob siop M&S, a bydd miliynau yn rhagor yn eu clywed ar yr hysbyseb teledu dros yr wythnosau nesaf. Os yw hynny'n swnio'n ormod i chi, nid ydych wedi clywed eu sain anhygoel. Mae'n wirioneddol arbennig, ac rwyf wedi cael y fraint o'u clywed sawl gwaith dros y blynyddoedd. Efallai fod y disgyblion yn newid o flwyddyn i flwyddyn, ond mae'r rhagoriaeth yn parhau. Rwyf mor falch o weld y genhedlaeth nesaf o gantorion yn y Rhondda. Hir oes i'r canu rhagorol hwn.
Llongyfarchiadau, Llwyncelyn, a diolch yn fawr iawn.
Congratulations, Llwyncelyn, and thank you very much.
Vaughan Gething.
Vaughan Gething.
Diolch, Llywydd. November always turns our minds to remembering the sacrifices made on our behalf, when we stop and take time out of our lives to remember the service and the debt of gratitude that we owe. On Saturday, I joined constituents of different ages and faiths to take part in the merchant navy remembrance service on the steps of the Senedd with other Members in the Chamber today. It's the ninth consecutive year as a constituency Member that I have had the honour of laying a wreath at the seafarers' memorial. The memorial was unveiled in 1997—thanks to the dedication and the hard work of a local man, Bill Henke, who I had the pleasure of meeting—to ensure that seafarers would never be forgotten. And, afterwards, it is always inspiring to listen to veterans, not just from Cardiff South and Penarth, but from across south Wales—Swansea, Neath Port Talbot, Barry, Newport and beyond—as they speak of their experiences in the merchant navy. And, of course, Butetown and old Tiger Bay has a proud maritime history. It has brought the world to our city, and we are richer for it. But their stories are remarkable and too easily forgotten or taken for granted. The sacrifice, the loss, the victory and the ongoing comradeship have all helped to ensure the freedom that we enjoy today, and I'm proud to be working with the Merchant Navy Association and Cardiff council to ensure the memorial is restored to its former glory. I hope it continues to act as a focal point for conversation, reflection and remembrance for generations to come.
Diolch, Lywydd. Mae mis Tachwedd bob amser yn troi ein meddyliau tuag at gofio’r aberth a wnaed ar ein rhan, pan fyddwn yn rhoi amser yn ein bywydau i gofio’r gwasanaeth a’n diolch amdano. Ddydd Sadwrn, ymunais ag etholwyr o wahanol oedrannau a ffydd i gymryd rhan yng ngwasanaeth coffa'r llynges fasnachol ar risiau'r Senedd gydag Aelodau eraill yn y Siambr heddiw. Dyma'r nawfed flwyddyn yn olynol fel Aelod etholaethol i mi gael yr anrhydedd o osod torch wrth gofeb y morwyr. Dadorchuddiwyd y gofeb ym 1997—diolch i ymroddiad a gwaith caled dyn lleol, Bill Henke, y cefais y pleser o’i gyfarfod—i sicrhau na fyddai'r morwyr byth yn cael eu hanghofio. Ac ar ôl hynny, mae bob amser yn ysbrydoledig gwrando ar gyn-filwyr, nid yn unig o Dde Caerdydd a Phenarth, ond o bob rhan o dde Cymru—Abertawe, Castell-nedd Port Talbot, Y Barri, Casnewydd a thu hwnt—wrth iddynt sôn am eu profiadau yn y llynges fasnachol. Ac wrth gwrs, mae gan Butetown a'r hen Tiger Bay hanes morwrol balch. Mae wedi dod â'r byd i'n dinas, ac rydym yn gyfoethocach yn sgil hynny. Ond mae eu straeon yn rhyfeddol ac yn cael eu hanghofio'n rhy hawdd neu eu cymryd yn ganiataol. Mae'r aberth, y golled, y fuddugoliaeth a'r cyfeillgarwch parhaus wedi helpu i sicrhau'r rhyddid rydym yn ei fwynhau heddiw, ac rwy'n falch o fod yn gweithio gyda Chymdeithas y Llynges Fasnachol a chyngor Caerdydd i sicrhau bod y gofeb yn cael ei hadfer i'w gogoniant blaenorol. Rwy'n gobeithio y bydd yn parhau i fod yn ganolbwynt i sgyrsiau, myfyrdod a choffâd am genedlaethau i ddod.
Mike Hedges.
Mike Hedges.
This year is the two hundredth anniversary of John Humphrey's birth. He was known as 'God's architect' for the chapels he designed, including Tabernacle in Morriston. The number of chapels he designed or remodelled has been estimated at between 30 and 44, and they were built across mid and south Wales, between Llanidloes, Pentre Rhondda and Carmarthenshire, whilst most were built in Swansea. He also designed four schools, including Terrace Road school in Swansea, which is still open.
What made John Humphrey's success astounding was he had no architectural qualifications or training. He was a carpenter by trade. His father was almost certainly illiterate. He lived the whole of his adult life in Morriston between Martin Street and Crown Street—a distance of about 100 meters. He designed chapels of all sizes. He is, of course, best known for
'the largest, grandest and most expensive chapel built in Wales'—
Anthony Jones's description of Tabernacle, Morriston, in his 1996 definitive book, Welsh Chapels. Like all architects, he had his signature designs, both internal and external, such as thin windows at the front, and the drop of the balcony behind the sedd fawr. But what I really want to talk about is how somebody came from such humble beginnings. He had no qualifications in architecture whatsoever. If he tried to start building today, he'd be stopped immediately by building control. But what he actually did was to produce some great buildings the whole length and breadth of Wales. So, I think it was a tremendous achievement in the nineteenth century.
Eleni yw dau ganmlwyddiant genedigaeth John Humphrey. Roedd yn cael ei adnabod fel 'pensaer Duw' oherwydd y capeli a gynlluniodd, gan gynnwys y Tabernacl yn Nhreforys. Amcangyfrifir ei fod wedi cynllunio neu ailfodelu rhwng 30 a 44 o gapeli, ac fe'u hadeiladwyd ar draws canolbarth a de Cymru, rhwng Llanidloes, Pentre Rhondda a sir Gaerfyrddin, tra bo'r rhan fwyaf wedi'u hadeiladu yn Abertawe. Cynlluniodd bedair ysgol hefyd, gan gynnwys ysgol Terrace Road yn Abertawe, sy'n dal i fod ar agor.
Yr hyn a wnaeth llwyddiant John Humphrey yn syfrdanol oedd nad oedd wedi cael unrhyw gymwysterau na hyfforddiant pensaernïol. Saer coed ydoedd wrth ei grefft. Roedd ei dad bron yn sicr yn anllythrennog. Bu'n byw ar hyd ei oes fel oedolyn yn Nhreforys rhwng Stryd Martin a Stryd y Goron—pellter o tua 100 metr. Cynlluniodd gapeli o bob maint. Mae'n fwyaf adnabyddus, wrth gwrs, am
y capel mwyaf, crandiaf a drutaf a adeiladwyd yng Nghymru—
disgrifiad Anthony Jones o'r Tabernacl yn Nhreforys yn ei lyfr awdurdodol yn 1996, Welsh Chapels. Fel pob pensaer, roedd i'w gynlluniau eu nodweddion unigryw, yn fewnol ac yn allanol, fel ffenestri tenau yn y tu blaen, a chwymp y balconi y tu ôl i'r sedd fawr. Ond yr hyn rwy'n awyddus iawn i sôn amdano yw sut y daeth o ddechrau mor ddi-nod. Nid oedd ganddo unrhyw gymwysterau pensaernïol o gwbl. Pe bai'n ceisio dechrau adeiladu heddiw, byddai'n cael ei atal ar unwaith gan yr adran reoli adeiladu. Ond yr hyn a wnaeth, mewn gwirionedd, oedd cynhyrchu adeiladau gwych drwy Gymru benbaladr. Felly, credaf fod honno'n gamp aruthrol yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg.
Yr eitem nesaf yw'r cynnig i benodi comisiynydd safonau dros dro. Dwi'n galw ar Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad i wneud y cynnig—Jayne Bryant.
The next item is the motion to appoint an acting standards commissioner. I call on the Chair of the Standards of Conduct Committee to move the motion—Jayne Bryant.
Cynnig NDM7192 Jayne Bryant
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi bod swydd Comisiynydd Safonau Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn wag.
2. Yn penodi Douglas Bain CBE TD fel Comisiynydd dros dro, yn unol ag Adran 4(1) o Fesur Comisiynydd Safonau Cynulliad Cenedlaethol Cymru 2009, ar y telerau a ganlyn:
a) bydd y penodiad yn dod i rym ar unwaith;
b) bydd y penodiad yn dod i ben ar unwaith pan roddir hysbysiad i'r Comisiynydd dros dro gan Glerc y Cynulliad;
c) bydd taliad y Comisiynydd dros dro yn gyfradd ddyddiol o £392 (neu pro-rata am ran o ddiwrnod) ar gyfer gweithgareddau sy'n ymwneud yn uniongyrchol â rôl a chyfrifoldebau'r swydd ynghyd â threuliau rhesymol;
d) bydd pob swm y cyfeirir ato ym mharagraff 2(c) i'w dalu i'r Comisiynydd dros dro gan Gomisiwn y Cynulliad.
Motion NDM7192 Jayne Bryant
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes that the National Assembly for Wales Commissioner for Standards is vacant.
2. Appoints, Douglas Bain CBE TD, as acting Commissioner in accordance with Section 4(1) of the National Assembly for Wales Commissioner for Standards Measure 2009, on the following terms:
a) the appointment takes effect immediately;
b) the appointment ends immediately when notice is given to the acting Commissioner by the Clerk of the Assembly;
c) the acting Commissioner’s Remuneration is to be a daily rate of £392 (or pro-rata for part of a day) for activities that relate directly to the role and responsibilities of the post plus reasonable expenses;
d) all sums referred to in paragraph 2(c) are to be paid to the acting Commissioner by the Assembly Commission.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Llywydd, I move the motion to appoint an acting commissioner for standards in light of the resignation of Sir Roderick Evans on 11 November 2019. This appointment is an important step to maintain and ensure the integrity of our independent standards process.
The nominee today, Douglas Bain, has a broad range of experience in making considered judgments across a number of complex fields, and so is more than qualified to take on this role. Furthermore, he has undertaken the role of acting commissioner in this Assembly previously, and therefore has a good knowledge of how the Assembly operates and the code of conduct.
This is a temporary appointment. Members will have noted in my statement yesterday that the committee is reviewing the code of conduct, and as part of this we will be considering the role of the commissioner for standards. We intend for this to be an open process and will be consulting on our work in due course.
Lywydd, rwy'n gwneud y cynnig i benodi comisiynydd safonau dros dro yn sgil ymddiswyddiad Syr Roderick Evans ar 11 Tachwedd 2019. Mae'r penodiad hwn yn gam pwysig i gynnal a sicrhau uniondeb ein proses safonau annibynnol.
Mae gan yr enwebai heddiw, Douglas Bain, brofiad eang o ffurfio dyfarniadau ystyriol mewn nifer o feysydd cymhleth, ac felly mae'n fwy na chymwys i ymgymryd â'r rôl hon. Yn ogystal, mae wedi ymgymryd â rôl comisiynydd dros dro yn y Cynulliad hwn eisoes, ac felly mae ganddo wybodaeth dda ynglŷn â sut y mae'r Cynulliad yn gweithredu a'r cod ymddygiad.
Penodiad dros dro yw hwn. Bydd yr aelodau wedi nodi yn fy natganiad ddoe fod y pwyllgor yn adolygu’r cod ymddygiad, ac fel rhan o hyn, byddwn yn ystyried rôl y comisiynydd safonau. Rydym yn bwriadu i hon fod yn broses agored a byddwn yn ymgynghori ar ein gwaith maes o law.
May I ask the Member whether the committee has discussed or approved Douglas Bain as a candidate before she put forward the motion today? Can I also ask a little more about the scope of the work? She mentioned 'temporary', but I'm unclear whether she's referring to perhaps a few weeks, or is this something that could extend through to the end of the Assembly?
Also, in terms of his skills and the type of work he's going to be doing, what is her expectation about is this narrow, if we like, black leather letter law, more about financial issues and declarations of interest, or is she expecting his work, in terms of the time commitment and the skills appropriate, to be more about far more subjective and judgmental issues with respect to the dignity and respect policy? Does she expect his work to support Government Ministers, using the standards system to pursue opposition AMs? [Interruption.] In terms of the £392—[Interruption.] If I may ask the Member about the £392 daily rate, what consideration has been given to choosing this rate? It is simply because the previous permanent occupant had this rate? And, if so, what consideration has been given to the respective qualifications and experience of the candidate she's put forward now, compared to the previous occupant and his long-time role as a High Court judge? Thank you.
A gaf fi ofyn i’r Aelod a yw’r pwyllgor wedi trafod neu gymeradwyo Douglas Bain fel ymgeisydd cyn iddi gyflwyno'r cynnig heddiw? A gaf fi ofyn ychydig yn fwy hefyd am gwmpas y gwaith? Soniodd am 'dros dro', ond nid wyf yn glir a yw'n cyfeirio at ychydig wythnosau efallai, neu a yw hyn yn rhywbeth a allai bara tan ddiwedd tymor y Cynulliad?
Hefyd, o ran ei sgiliau a'r math o waith y bydd yn ei wneud, beth yw ei disgwyliadau hi, ai ymwneud â chyfraith ddiwyro a chul, os mynnwch, y bydd, mwy am faterion ariannol a datganiadau o fuddiant, neu a yw'n disgwyl y bydd ei waith, o ran yr ymrwymiad amser a'r sgiliau priodol, yn ymwneud mwy â materion llawer mwy goddrychol a dyfarniadol mewn perthynas â'r polisi urddas a pharch? A yw'n disgwyl i'w waith gefnogi Gweinidogion y Llywodraeth, gan ddefnyddio'r system safonau i ymlid ACau y gwrthbleidiau? [Torri ar draws.] O ran y £392—[Torri ar draws.] Os caf fi ofyn i'r Aelod am y gyfradd ddyddiol o £392, pa ystyriaeth a roddwyd i ddewis y gyfradd hon? Ai'r rheswm syml yw mai'r gyfradd hon a dalwyd i ddeiliad parhaol blaenorol y swydd? Ac os felly, pa ystyriaeth a roddwyd i gymwysterau a phrofiad priodol yr ymgeisydd a gynigiwyd ganddi yn awr, o gymharu â'r deiliad blaenorol a'i rôl hirsefydlog fel barnwr yr Uchel Lys? Diolch.
Diolch, Llywydd. [Interruption.] Who are you?
Diolch, Llywydd. I think I'm one of only a handful of Members who have had direct dealings with Mr Bain. Now, I—[Interruption.] Now, I wasn't intending to speak on this motion today, but I was moved to do so by a member of my staff, who is watching these proceedings from the gallery. My staff member wanted to put on record how he was made to feel after Mr Bain had dealt with him. Now, Llywydd, given that we have to be mindful of the dignity and respect policy, I think these comments from my staff member need to be borne in mind. If you will allow, I will quote briefly from what he said. I quote: 'During the first interview with Mr Bain, when I accompanied Gareth, I found his manner to be both aggressive and intimidating. I felt helpless to support my employer, because the acting commissioner had threatened to eject me from the room if I so much as opened my mouth. After the interview, I was shaking as I left the room. I felt bullied and demeaned as I had had no right of reply, even though the acting commissioner referred to me and my actions several times. When we left the room, Gareth asked me why I was shaking. I replied that I had no idea how he had put up with Mr Bain's interrogation for so long. I was hurt and angry and bruised from the experience. I dreaded the second interview with Mr Bain, who hadn't changed his tune since the first time—'
Diolch, Lywydd. [Torri ar draws.] Pwy ydych chi?
Diolch, Lywydd. Credaf fy mod yn un o lond llaw o Aelodau yn unig sydd wedi ymdrin yn uniongyrchol â Mr Bain. Nawr, rwyf—[Torri ar draws.] Nawr, nid oeddwn yn bwriadu siarad am y cynnig hwn heddiw, ond cefais fy ysgogi i wneud hynny gan aelod o fy staff sy'n gwylio'r trafodion hyn o'r oriel. Roedd fy aelod o staff yn awyddus i ddweud ar goedd sut y gwnaed iddo deimlo ar ôl i Mr Bain ymdrin ag ef. Nawr, Lywydd, o ystyried bod yn rhaid inni gofio am y polisi urddas a pharch, credaf y bydd angen cadw'r sylwadau hyn gan fy aelod o staff mewn cof. Os caf, rwyf am ddyfynnu'n gryno o'r hyn a ddywedodd. Rwy'n dyfynnu: 'Yn ystod y cyfweliad cyntaf â Mr Bain, pan euthum gyda Gareth, teimlwn fod ei ymagwedd yn ymosodol ac yn fygythiol. Roeddwn yn teimlo nad oedd unrhyw beth y gallwn ei wneud i gefnogi fy nghyflogwr, gan fod y comisiynydd dros dro wedi bygwth fy hel o'r ystafell pe bawn yn agor fy ngheg. Ar ôl y cyfweliad, roeddwn yn crynu wrth i mi adael yr ystafell. Roeddwn yn teimlo fy mod wedi cael fy mwlio a fy mychanu gan na chefais gyfle i ymateb, er i'r comisiynydd dros dro gyfeirio ataf fi a fy ngweithredoedd sawl gwaith. Pan adawsom yr ystafell, gofynnodd Gareth i mi pam roeddwn i'n crynu. Atebais nad oedd gennyf unrhyw syniad sut y llwyddodd i oddef cwestiynu Mr Bain cyhyd. Cefais fy mrifo, fy nigio a fy nghleisio gan y profiad. Roeddwn yn ofni'r ail gyfweliad â Mr Bain, nad oedd wedi newid ei dôn ers y tro cyntaf—'
Reading out of lengthy quotations in this Chamber is not usual practice. I think most of—. Unless there is something new that needs to be added in the rest of the quotation you have there, I think you can bring this to a close now.
Nid yw darllen dyfyniadau hirfaith yn y Siambr hon yn arfer cyffredin. Credaf fod y rhan fwyaf o—. Oni bai fod rhywbeth newydd y mae angen ei ychwanegu yng ngweddill y dyfyniad sydd gennych, credaf y gallwch ddod â hyn i ben yn awr.
This appointment is being pushed through very quickly. What has basically happened is you're—. He's thrown me under a bus, Bain, and now you're trying to get him to bring someone else—you're bringing him in to throw someone else under a bus. He's a political hatchet man and he shouldn't be appointed. That's why I'm voting against this motion today.
Mae'r penodiad hwn yn cael ei wthio drwodd yn gyflym iawn. Yr hyn sydd wedi digwydd yn y bôn yw eich bod—. Mae wedi fy nhaflu o dan fws, Bain, ac yn awr rydych yn ceisio'i gael i ddod â rhywun arall—rydych yn dod ag ef i mewn yn awr i daflu rhywun arall o dan fws. Bwyellwr gwleidyddol ydyw, ac ni ddylid ei benodi. Dyna pam rwy'n pleidleisio yn erbyn y cynnig hwn heddiw.
The use of 'political hatchet man' as a term of abuse is not acceptable, and you will withdraw that use of a description of any individual who is not here and able to defend themselves at this point. I ask you to withdraw that accusation.
Nid yw'r defnydd o 'bwyellwr gwleidyddol' fel sarhad yn dderbyniol, ac fe dynnwch y defnydd hwnnw o ddisgrifiad o unrhyw unigolyn nad yw yma i amddiffyn ei hun ar y pwynt hwn yn ôl. Gofynnaf i chi dynnu’r cyhuddiad hwnnw yn ôl.
I will withdraw it, although I regret that you didn't allow me to give some substance to my remarks today. But certainly, of course, Llywydd, I withdraw it.
Fe'i tynnaf yn ôl, er fy mod yn gresynu na wnaethoch ganiatáu i mi roi rhywfaint o sylwedd i fy sylwadau heddiw. Ond yn sicr, wrth gwrs, Lywydd, fe'i tynnaf yn ôl.
I've allowed you every opportunity to give substance to your remarks. I've curtailed only a lengthy quotation by you. You are as equal as all other Members in this Chamber to put any substantive points you wish to make to debate. Are you continuing, or have you drawn to a close? No. You have drawn to a close.
I call on the Chair of the committee to respond to the debate.
Rwyf wedi rhoi pob cyfle ichi roi sylwedd i'ch sylwadau. Nid wyf ond wedi cwtogi dyfyniad hirfaith gennych. Mae gennych yr un cyfle â'r holl Aelodau eraill yn y Siambr i gynnig unrhyw bwyntiau sylweddol rydych am eu gwneud i'r ddadl. A ydych am barhau, neu a ydych wedi gorffen? Na. Rydych wedi gorffen.
Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i ymateb i'r ddadl.
Diolch, Llywydd. Just in response to some of Mark Reckless's points, all of the members of the standards committee agreed on the appointment for this acting commissioner. On the issue of how long it will take to appoint a new commissioner, the Standards of Conduct Committee have already started discussions about the next stages, and we're keen to ensure that the changing nature of the role since it was established in 2011 is reflected in the forthcoming appointment.
You ask about the suitability of the acting commissioner. He's held a number of senior positions in the Northern Ireland Office, the police and the Northern Ireland Prison Service. In addition, he's held a number of public offices, such as the chief electoral officer for Northern Ireland and, more latterly, he was the Northern Ireland Assembly Commissioner for Standards from 2012-17.
The other points that you raised around terms and conditions—it's on the same terms and conditions as the previous standards commissioner. The acting commissioner will be responsible for continuing the work of the previous commissioner in considering complaints that have been submitted to the office and for investigating any new complaints that are submitted during the period of his employment.
And, just to finish on the point that Gareth Bennett raised, just for Members to be aware, while I understand that Gareth Bennett might have concerns about the acting commissioner, the report of that commissioner went to the Assembly standards committee and then was brought to this Assembly Chamber and was then voted on by the majority of Assembly Members in this Chamber. Thank you, Llywydd.
Diolch, Lywydd. Mewn ymateb i rai o bwyntiau Mark Reckless, cytunodd holl aelodau'r pwyllgor safonau ar benodiad y comisiynydd dros dro hwn. O ran pa mor hir y bydd yn ei gymryd i benodi comisiynydd newydd, mae'r Pwyllgor Safonau Ymddygiad eisoes wedi dechrau trafodaethau ynglŷn â'r camau nesaf, ac rydym yn awyddus i sicrhau bod natur newidiol y rôl ers ei sefydlu yn 2011 yn cael ei hadlewyrchu yn y penodiad sydd i ddod.
Rydych yn gofyn am addasrwydd y comisiynydd dros dro. Mae wedi dal nifer o swyddi uwch yn Swyddfa Gogledd Iwerddon, yr heddlu a Gwasanaeth Carchardai Gogledd Iwerddon. Yn ogystal, mae wedi dal nifer o swyddi cyhoeddus, fel prif swyddog etholiadol Gogledd Iwerddon, ac yn fwy diweddar, ef oedd Comisiynydd Safonau Cynulliad Gogledd Iwerddon rhwng 2012 a 2017.
O ran y pwyntiau eraill a godwyd gennych ynglŷn â thelerau ac amodau—maent yr un telerau ac amodau ag ar gyfer y comisiynydd safonau blaenorol. Bydd y comisiynydd dros dro yn gyfrifol am barhau â gwaith y comisiynydd blaenorol yn ystyried cwynion a gyflwynwyd i'r swyddfa ac ymchwilio i unrhyw gwynion newydd a gyflwynir dros y cyfnod y bydd yn y swydd.
Ac i orffen ar y pwynt a gododd Gareth Bennett, fel bod yr Aelodau'n ymwybodol, er fy mod yn deall y gallai fod gan Gareth Bennett bryderon am y comisiynydd dros dro, aeth adroddiad y comisiynydd hwnnw i bwyllgor safonau'r Cynulliad a daethpwyd ag ef wedyn i Siambr y Cynulliad hwn a phleidleisiodd mwyafrif o Aelodau'r Cynulliad arno yn y Siambr hon. Diolch yn fawr, Lywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting on this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Yr eitem nesaf yw'r cynnig i ddiwygio Rheolau Sefydlog: cynigion i gyflwyno Rheol Sefydlog 18A newydd ar gyfer goruchwylio Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru. Dwi'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig—Rebecca Evans.
The next item is the motion to amend Standing Orders and the proposals to introduce a new Standing Order 18A for oversight of the Public Services Ombudsman for Wales. I call on a member of the Business Committee to move the motion, Rebecca Evans.
Cynnig NDM7184 Elin Jones
Cynnig bod y Cynulliad Cenedlaethol, yn unol â Rheol Sefydlog 33.2:
1. Yn ystyried Adroddiad y Pwyllgor Busnes ‘Cynigion i gyflwyno Rheol Sefydlog 18A newydd ar gyfer goruchwylio Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru’ a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 6 Tachwedd 2019.
2. Yn cymeradwyo’r cynnig i gyflwyno Rheol Sefydlog 18A newydd, fel y nodir yn Atodiad B i Adroddiad y Pwyllgor Busnes.
Motion NDM7184 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 33.2:
1. Considers the Report of the Business Committee ‘Proposals to introduce a new Standing Order 18A for oversight of the Public Services Ombudsman for Wales’ laid in the Table Office on 6 November 2019.
2. Approves the proposal to introduce a new Standing Order 18A, as set out in Annex B of the Report of the Business Committee.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Does neb yn cyfrannu at yr eitem yma. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
I have no speakers on this item. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Mae'r eitem nesaf hefyd yn gynnig i ddiwygio Rheolau Sefydlog: Rheol Sefydlog 12.63 ar gwestiynau llafar y Cynulliad. Galwaf ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig.
The next item is also a motion to amend Standing Orders: Standing Order 12.63 on oral Assembly questions. I call on a member of the Business Committee to move the motion.
Cynnig NDM7185 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 33.2:
1. Yn ystyried Adroddiad y Pwyllgor Busnes ‘Diwygio'r Rheolau Sefydlog: Rheol Sefydlog 12.63 – Cwestiynau Llafar y Cynulliad’ a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 6 Tachwedd 2019.
2. Yn cymeradwyo’r cynnig i adolygu Rheol Sefydlog 12.63, fel y nodir yn Atodiad B i Adroddiad y Pwyllgor Busnes.
Motion NDM7185 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 33.2:
1. Considers the Report of the Business Committee ‘Amending Standing Orders: Standing Order 12.63 - Oral Assembly Questions’ laid in the Table Office on 6 November 2019.
2. Approves the proposal to revise Standing Order 12.63, as set out in Annex B of the Report of the Business Committee.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Neb yn cyfrannu i'r ddadl, felly y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, rŷn ni'n derbyn y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Again, there are no speakers to the debate. The proposal therefore is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Mae'r cynnig nesaf i newid cylch gwaith y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau. Dwi'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig—Rebecca Evans.
The next item is a motion to alter the remit of the Equalities, Local Government and Communities Committee, and I call on a member of the Business Committee to move the motion—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7186 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 16.3, yn cytuno i newid cylch gwaith y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, fel bod ei gylch gwaith fel a ganlyn:
a) archwilio deddfwriaeth a dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif drwy graffu ar faterion gwariant, gweinyddu a pholisi sy'n cwmpasu (ond heb fod yn gyfyngedig i): lywodraeth leol; tai, adfywio cymunedol, cydlyniant a diogelwch; trechu tlodi; cyfle cyfartal a hawliau dynol;
b) arfer y swyddogaethau nad ydynt yn rhai cyllidebol a nodir yn Rheol Sefydlog 18A.2 mewn perthynas ag atebolrwydd a llywodraethu Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru.
Motion NDM7186 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 16.3, agrees to alter the remit of the Equalities, Local Government and Communities Committee, so that its remit is as follows:
a) to examine legislation and hold the Welsh Government to account by scrutinising expenditure, administration and policy matters encompassing (but not restricted to): local government; housing, community regeneration, cohesion and safety; tackling poverty; equality of opportunity and human rights;
b) to exercise the non-budgetary functions set out in Standing Order 18A.2 in relation to accountability and governance of the Public Services Ombudsman for Wales.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Neb yn cyfrannu i'r ddadl. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
No speakers. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yr eitem nesaf yw'r cynnig i ddiwygio cylch gwaith y Pwyllgor Cyllid. Galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig—Rebecca Evans.
The next item is a motion to alter the remit of the Finance Committee. I call on a member of the Business Committee to move the motion—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7187 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 16.3, yn cytuno i newid cylch gwaith y Pwyllgor Cyllid, fel bod ei gylch gwaith fel a ganlyn:
a) cyflawni swyddogaethau'r pwyllgor cyfrifol a nodir yn Rheolau Sefydlog 18.10, 18.11, 18A.2 (iv) a (v), 19 ac 20 o Gynulliad Cenedlaethol Cymru;
b) o dan Reolau Sefydlog 19 ac 20, mae cyfrifoldebau'r pwyllgor yn cynnwys ystyried unrhyw adroddiad neu ddogfen a osodir gerbron y Cynulliad mewn perthynas â'r defnydd o adnoddau, neu wariant o Gronfa Gyfunol Cymru, gan gynnwys ymgymryd â gwaith craffu ar gyllideb cyrff a ariennir yn uniongyrchol o Gronfa Gyfunol Cymru;
c) o dan Reolau Sefydlog 18.10 a 18.11, mae cyfrifoldebau'r pwyllgor yn cynnwys goruchwylio'r gwaith o lywodraethu Swyddfa Archwilio Cymru, fel y nodir yn Neddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2013;
d) o dan Reol Sefydlog 18A.2 (iv) a (v), i arfer swyddogaethau cyllidebol mewn perthynas ag Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru;
e) bod y Pwyllgor hefyd yn ystyried unrhyw gynigion ar gyfer datganoli pwerau ariannol i Gymru fel rhan o'i gyfrifoldebau, a'r cynnydd a wnaed wrth wneud hynny;
f) gall y Pwyllgor hefyd graffu ar ddeddfwriaeth a gyflwynir i'r Cynulliad.
Motion NDM7187 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 16.3, agrees to alter the remit of the Finance Committee, so that its remit is as follows:
a) to carry out the functions of the responsible committee set out in Standing Orders 18.10, 18.11, 18A.2(iv) and (v), 19 and 20 of the National Assembly for Wales;
b) under Standing Orders 19 and 20, the committee’s responsibilities include considering any report or document laid before the Assembly concerning the use of resources, or expenditure from the Welsh Consolidated Fund, including undertaking budget scrutiny of the bodies directly funded from the Welsh Consolidated Fund;
c) under Standing Orders 18.10 and 18.11, the committee’s responsibilities include oversight of the governance of the Wales Audit Office, as set out in the Public Audit (Wales) Act 2013;
d