Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
17/07/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw pawb i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Siân Gwenllian.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, and the first question is from Siân Gwenllian.
1. A wnaiff y Gweinidog roi diweddariad ar ba gymorth sydd ar gael i brosiectau ynni dŵr? OAQ54241
1. Will the Minister provide an update on the assistance available for water energy projects? OAQ54241
Diolch. The Welsh Government continues to provide technical support and funding for community and public sector energy projects, both onshore and offshore, through the Welsh Government energy service. Five local authorities and 12 community groups have received support for hydropower and water source heat schemes from our Welsh Government energy service.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ddarparu cymorth technegol a chyllid ar gyfer prosiectau ynni’r sector cymunedol a'r sector cyhoeddus, ar y tir ac ar y môr, drwy wasanaeth ynni Llywodraeth Cymru. Mae pum awdurdod lleol a 12 grŵp cymunedol wedi derbyn cymorth ar gyfer cynlluniau gwres ynni dŵr gan wasanaeth ynni Llywodraeth Cymru.
Diolch yn fawr. Wrth i'ch Llywodraeth gyhoeddi'r argyfwng newid hinsawdd, a'ch awydd chi i weithredu ar hyn, mae pobl Cymru yn chwilio am brawf nad geiriau gwag yn unig ydy hynny. Ac, fel rydych chi'n gwybod, dwi wedi codi'r mater o ryddhad trethi i gynlluniau ynni dŵr yn y Siambr yma cyn heddiw, ac mae Plaid Cymru wedi, hyd yma, llwyddo i'ch darbwyllo chi i barhau efo ryddhad trethi tan fis Mawrth flwyddyn nesaf. Beth sydd ddim yn glir ydy beth sydd yn digwydd ar ôl mis Mawrth flwyddyn nesaf, ac mae hynny'n creu ansicrwydd i gynlluniau ynni cymunedol, fel Ynni Ogwen yn fy etholaeth i. Felly, fedrwch chi, fel rhan o'ch ymrwymiad i daclo newid hinsawdd, roi sicrwydd i ni heddiw y byddwch chi yn dileu trethi ar gyfer y cynlluniau hydro cymundeol, a hynny yn barhaol?
Thank you very much. As your Government declared the climate emergency and a desire to take action in this area, the people of Wales are looking for proof that those aren't just empty words. And, as you know, I've raised the issue of rate relief for hydro energy projects in this Chamber previously, and Plaid Cymru has so far managed to convince you to continue with this relief until March of next year. What isn’t clear is what will happen after March of next year, and that creates uncertainty for community energy projects, such as Ynni Ogwen in my own constituency. So, can you, as part of your commitment to tackle climate change, give us an assurance today that you will scrap taxes on these community hydro schemes, and do so permanently?
Well, I can assure the Member, and everyone across Wales, that it didn't take Plaid Cymru to persuade me. We provide 100 per cent rate relief for community hydropower schemes, as you know, and that rate support is also available to other hydropower projects with a rateable value below £50,000. I'm very aware of Ynni Ogwen, which is an excellent scheme in your constituency, which I've visited. You will be aware that we don't know what our budget is for next year yet. We have no idea from the UK Government, but clearly it is an area where I feel we did need to have that support for hydropower schemes. I'm very keen that—. As part of the climate emergency, obviously, renewable energy is a huge part of us achieving our climate targets. So, I'm going to continue to ensure that renewable energy is absolutely part of our vision for a more sustainable future here in Wales.
Wel, gallaf roi sicrwydd i’r Aelod, a phawb arall ledled Cymru, na fu’n rhaid imi gael fy mherswadio gan Plaid Cymru i wneud hynny. Rydym yn darparu rhyddhad ardrethi o 100 y cant ar gyfer cynlluniau ynni dŵr cymunedol, fel y gwyddoch, ac mae’r cymorth ardrethi hwnnw hefyd ar gael i brosiectau ynni dŵr eraill sydd â gwerth ardrethol o lai na £50,000. Rwy'n ymwybodol iawn o Ynni Ogwen, sy'n gynllun ardderchog yn eich etholaeth, ac rwyf wedi ymweld ag ef. Fe fyddwch yn gwybod nad ydym yn gwybod eto beth fydd ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf. Nid ydym wedi cael unrhyw syniad gan Lywodraeth y DU, ond yn amlwg, mae'n faes lle roeddwn yn teimlo bod angen inni gael y cymorth hwnnw i gynlluniau ynni dŵr. Rwy'n awyddus iawn—. Fel rhan o'r argyfwng hinsawdd, yn amlwg, mae ynni adnewyddadwy yn rhan enfawr o’r gwaith o gyflawni ein targedau hinsawdd. Felly, byddaf yn parhau i sicrhau bod ynni adnewyddadwy yn rhan fawr o'n gweledigaeth ar gyfer dyfodol mwy cynaliadwy yma yng Nghymru.
Minister, you'll be fully aware that, off the coast of Pembrokeshire, there is huge potential to produce wave and tidal energy, especially given the tidal streams in and around Ramsey Sound. Now, the Welsh Government strategy, 'A Low Carbon Wales', states that Wales is well placed to take advantage of the opportunities associated with the blue economy, including wave and tidal energy. And, of course, the Government received consenting powers in April of this year for onshore and offshore projects up to 350 MW. However, the strategy contains generic policies, such as implementing energy consenting, planning and permitting policy, and developing routes to market for renewable technologies, but doesn't give any detailed information how the Government will actually implement these policies and what support is actually available. In the circumstances, can you outline the specific support the Welsh Government are able to provide potential energy producers who could actually be operating off the coast of Pembrokeshire?
Weinidog, fe fyddwch yn llwyr ymwybodol, oddi ar arfordir sir Benfro, fod potensial enfawr i gynhyrchu ynni’r tonnau ac ynni’r llanw, yn enwedig o ystyried y ffrydiau llanw ar Swnt Dewi a gerllaw. Nawr, mae strategaeth Llywodraeth Cymru, 'Cymru Carbon Isel', yn nodi bod Cymru mewn sefyllfa dda i fanteisio ar y cyfleoedd sy'n gysylltiedig â'r economi las, gan gynnwys ynni'r tonnau ac ynni'r llanw. Ac wrth gwrs, derbyniodd y Llywodraeth bwerau cydsynio ym mis Ebrill eleni ar gyfer prosiectau ar y tir ac ar y môr hyd at 350 MW. Fodd bynnag, mae'r strategaeth yn cynnwys polisïau generig, fel gweithredu polisi cydsynio, cynllunio a chaniatáu ynni, a datblygu llwybrau i'r farchnad ar gyfer technolegau adnewyddadwy, ond nid yw'n rhoi unrhyw wybodaeth fanwl ynglŷn â sut y bydd y Llywodraeth yn rhoi’r polisïau hyn ar waith a pha gymorth sydd ar gael. O dan yr amgylchiadau, a allwch amlinellu'r gefnogaeth benodol y gall Llywodraeth Cymru ei darparu i ddarpar gynhyrchwyr ynni a allai fod yn gweithredu oddi ar arfordir sir Benfro?
As the Member knows, we do have two of the largest zones for demonstrating wave and tidal stream arrays, and one is in Pembrokeshire, as you'll be aware. You are right; we have had extra consenting powers through the Wales Act. Just last week, the First Minister and I met Natural Resources Wales to talk about licensing and regulation in relation to wave and tidal. And I'm very keen that the Welsh energy service continues to support organisations looking to bring much more of this type of renewable energy in. You wouldn't expect to see how we would get there in the low-carbon delivery plan. One of the things we are doing in light of the climate emergency declaration is going back to ensure that those plans, policies and proposals that are outlined in the low-carbon delivery plan are the correct ones to ensure that we do meet our climate change targets.
Fel y gŵyr yr Aelod, mae gennym ddau o'r parthau mwyaf ar gyfer arddangos araeau ynni'r tonnau ac ynni'r llanw, ac mae un yn sir Benfro, fel y gwyddoch. Rydych yn llygad eich lle; rydym wedi cael pwerau cydsynio ychwanegol drwy Ddeddf Cymru. Yr wythnos diwethaf, cyfarfu'r Prif Weinidog a minnau â Cyfoeth Naturiol Cymru i siarad am drwyddedu a rheoleiddio mewn perthynas ag ynni’r tonnau ac ynni’r llanw. Ac rwy'n awyddus iawn i wasanaeth ynni Cymru barhau i gefnogi sefydliadau sydd am gyflwyno mwy o lawer o'r math hwn o ynni adnewyddadwy. Ni fyddech yn disgwyl gweld sut y byddem yn cyrraedd y sefyllfa honno yn y cynllun cyflawni carbon isel. Un o'r pethau rydym yn eu gwneud yng ngoleuni'r datganiad argyfwng hinsawdd yw mynd yn ôl i sicrhau mai'r cynlluniau, y polisïau a'r cynigion a amlinellir yn y cynllun cyflawni carbon isel yw'r rhai cywir i sicrhau ein bod yn cyrraedd ein targedau newid hinsawdd.
We know that all rivers flow downhill and they all flow down to the sea across the land surface. And we also know this can be converted into electricity by either building dams across the river, and then releasing the water, or by using the river current to generate electricity. We know this is done across the world—USA, China, Russia, across South America. Does the Welsh Government have any plans to do this across south Wales?
Gwyddom fod pob afon yn llifo i lawr y rhiw ac yn llifo i'r môr dros wyneb y tir. A gwyddom hefyd y gellir trosi hyn yn drydan naill ai drwy adeiladu argaeau ar draws yr afon, ac yna rhyddhau'r dŵr, neu drwy ddefnyddio cerrynt yr afon i gynhyrchu trydan. Gwyddom fod hyn yn digwydd ym mhob cwr o'r byd—UDA, Tsieina, Rwsia, ar draws De America. A oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau i wneud hyn ar draws de Cymru?
Hydropower schemes can be very complex, and they need to be designed and managed very carefully to avoid unacceptable impacts on communities and river environment. There are implications for our rivers, and, in fact, I think, at the moment, you will see more barriers being taken out of rivers than dams being installed. Again, I will mention the Welsh Government energy service. We're very keen to ensure that we support a range of Wales-owned projects. Many of Wales's largest dam systems do utilise hydropower to harness the power of water. We've got Llyn Brianne, for instance, and also the Elan valley. Unfortunately, I think because of the geography of Wales, there are now very few remaining large-scale opportunities for hydropower to make a major contribution to our energy supply, but I'm certainly very keen to hear of any specific projects.
Gall cynlluniau ynni dŵr fod yn gymhleth iawn, ac mae angen eu cynllunio a'u rheoli'n ofalus iawn, er mwyn osgoi effeithiau annerbyniol ar gymunedau ac amgylchedd afonydd. Ceir goblygiadau i'n hafonydd, ac yn wir, ar hyn o bryd, credaf y byddwch yn gweld mwy o rwystrau’n cael eu tynnu allan o afonydd nag o argaeau’n cael eu gosod. Unwaith eto, soniaf am wasanaeth ynni Llywodraeth Cymru. Rydym yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn cefnogi amrywiaeth o brosiectau sy'n eiddo i Gymru. Mae llawer o systemau argaeau mwyaf Cymru yn defnyddio ynni dŵr i harneisio pŵer dŵr. Mae gennym Lyn Brianne, er enghraifft, a chwm Elan. Yn anffodus, oherwydd daearyddiaeth Cymru, rwy'n credu mai ychydig iawn o gyfleoedd mawr sydd ar ôl bellach i ynni dŵr wneud cyfraniad mawr i'n cyflenwad ynni, ond rwy'n sicr yn awyddus iawn i glywed am unrhyw brosiectau penodol.
Minister, now that the UK Government have shelved the Swansea tidal lagoon, what consideration has your Government given to looking at alternative, smaller-scale proof-of-concept schemes? A tidal lagoon could assist with the decarbonisation of the Port Talbot steelworks. Has your Government discussed this possibility with Tata?
Weinidog, gan fod Llywodraeth y DU bellach wedi rhoi’r gorau i ystyried morlyn llanw Abertawe, pa ystyriaeth y mae eich Llywodraeth wedi'i rhoi i edrych ar gynlluniau profi cysyniad eraill ar raddfa lai? Gallai morlyn llanw fod o gymorth gyda’r gwaith o ddatgarboneiddio gwaith dur Port Talbot. A yw eich Llywodraeth wedi trafod y posibilrwydd hwn gyda Tata?
I'm due to visit Tata later this month, and if they want to discuss that with me, I'd be very happy to do so. I know there are ongoing discussions with the Swansea bay city region group as well, in relation to dragon island—some opportunities they've come forward with there, which I understand Welsh Government are currently considering.
Byddaf yn ymweld â Tata yn ddiweddarach y mis hwn, ac os ydynt yn awyddus i drafod hynny gyda mi, rwy’n fwy na pharod i wneud hynny. Gwn fod trafodaethau'n mynd rhagddynt gyda grŵp dinas-ranbarth bae Abertawe hefyd, mewn perthynas ag ynys y ddraig—rhai cyfleoedd a gyflwynwyd ganddynt yno, y mae Llywodraeth Cymru, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn eu hystyried ar hyn o bryd.
2. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r gymuned ffermio yng nghanolbarth Cymru? OAQ54260
2. How is the Welsh Government supporting the farming community in mid Wales? OAQ54260
The Welsh Government is supporting the farming community in mid Wales, as in all parts of Wales, to become more profitable, sustainable, resilient and professionally managed. Over 5,000 individuals in the region have signed up to Farming Connect, a vital element of our support to farming, food and forestry businesses.
Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r gymuned ffermio yng nghanolbarth Cymru, fel ym mhob rhan o Gymru, i fod yn fwy proffidiol, cynaliadwy, gwydn, ac wedi’i rheoli’n fwy proffesiynol. Mae dros 5,000 o unigolion yn y rhanbarth wedi ymuno â Cyswllt Ffermio, sy'n elfen hanfodol o'n cefnogaeth i fusnesau ffermio, bwyd a choedwigaeth.
Thank you, Minister, for your answer. I recently met with the executive officer of the Farmers Union of Wales Montgomeryshire branch, and, on behalf of members in Montgomeryshire, a number of issues were raised, which included an increasing spate of theft of farm tools and farm equipment, also the introduction of nitrate vulnerable zones, and also their campaign to minimise dog attacks on livestock. In regard to NVZs, their concern is, of course, the amount of red tape that will come along with that, and I'd be grateful if you could outline your comments around that concern. I'd also be grateful if I could also learn how the Welsh Government is working alongside the police and crime commissioner for mid and west Wales to tackle the issue of theft of farm equipment, machinery and tools, which, sadly, in recent months, has been an increasing factor.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn ddiweddar, cyfarfûm â swyddog gweithredol cangen sir Drefaldwyn o Undeb Amaethwyr Cymru, ac ar ran aelodau sir Drefaldwyn, codwyd nifer o faterion, a oedd yn cynnwys mwy a mwy o achosion o ddwyn offer a chyfarpar fferm, yn ogystal â chyflwyno parthau perygl nitradau, a’u hymgyrch i leihau’r nifer o ymosodiadau gan gŵn ar dda byw. O ran parthau perygl nitradau, eu pryder, wrth gwrs, yw faint o fiwrocratiaeth a ddaw ynghyd â hynny, a buaswn yn ddiolchgar pe gallech amlinellu eich sylwadau ynghylch y pryder hwnnw. Buaswn hefyd yn ddiolchgar pe gallwn ddysgu hefyd sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio ochr yn ochr â chomisiynydd heddlu a throseddu canolbarth a gorllewin Cymru i fynd i'r afael ag achosion o ddwyn cyfarpar, peiriannau ac offer o ffermydd, sydd, yn anffodus, wedi bod yn ffactor cynyddol dros y misoedd diwethaf.
Thank you. You raise three points, so let's start with agricultural pollution. I've announced that it is my intention to introduce regulations. I didn't really want to do that, but I don't think the voluntary initiatives have worked in the way that we would want, and we've seen far too many agricultural pollutants—we had another one just at the end of last week. So, I will be introducing the regulations to address agricultural pollution in January of next year. I will be working with stakeholders, to develop the regulations, so I'm sure we will cut out as much bureaucracy as we possibly can, and red tape, and I will certainly listen to concerns as to how we can simplify the regulations.
In relation to rural crime, I'm committed to tackling wildlife and rural crime in Wales. You'll be aware there's been a very long-standing rural crime team in north Wales; I'm now very pleased there's one in Dyfed-Powys too. I think also the Wales wildlife crime and rural affairs group, which has been set up, do some valuable work, which I really appreciate, and they are very committed to working with Welsh Government and police forces. Again, I would just urge farmers and other rural businesses to ensure their equipment is locked up. I've been on many farms myself where the farmers have embarrassingly pointed out to me that the keys shouldn't be in the quad bike, for instance. And I think, again, they—[Interruption.] Well, I don't think they do it now; I think they've realised that that was something that they need to do to, just as we all do, in relation to our own property.
Diolch. Rydych yn codi tri phwynt, felly gadewch i ni ddechrau gyda llygredd amaethyddol. Rwyf wedi cyhoeddi fy mod yn bwriadu cyflwyno rheoliadau. Nid oeddwn yn awyddus iawn i wneud hynny, ond ni chredaf fod y mentrau gwirfoddol wedi gweithio yn y ffordd y byddem wedi hoffi, ac rydym wedi gweld gormod o lygryddion amaethyddol—cawsom un arall ddiwedd yr wythnos diwethaf. Felly, byddaf yn cyflwyno'r rheoliadau i fynd i'r afael â llygredd amaethyddol ym mis Ionawr y flwyddyn nesaf. Byddaf yn gweithio gyda rhanddeiliaid i ddatblygu'r rheoliadau, felly rwy'n siŵr y byddwn yn sicrhau cyn lleied o fiwrocratiaeth â phosibl, a byddaf yn sicr yn gwrando ar bryderon ynglŷn â sut y gallwn symleiddio'r rheoliadau.
O ran troseddau cefn gwlad, rwyf wedi ymrwymo i fynd i'r afael â throseddau cefn gwlad a bywyd gwyllt yng Nghymru. Fe fyddwch yn ymwybodol fod tîm troseddau cefn gwlad wedi’i sefydlu ers tro yng ngogledd Cymru; rwyf bellach yn falch iawn fod un yn Nyfed-Powys hefyd. Credaf hefyd fod grŵp troseddau bywyd gwyllt a materion gwledig Cymru, sydd wedi’i sefydlu, yn gwneud gwaith gwerthfawr iawn, ac rwy'n ei werthfawrogi'n fawr, ac maent yn ymroddedig iawn i weithio gyda Llywodraeth Cymru a’r heddluoedd. Unwaith eto, buaswn yn annog ffermwyr a busnesau gwledig eraill i sicrhau bod eu hoffer o dan glo. Rwyf wedi bod ar lawer o ffermydd fy hun lle mae'r ffermwyr wedi dweud wrthyf, er embaras mawr iddynt, na ddylai'r allweddi fod yn y beic cwad, er enghraifft. A chredaf, unwaith eto, eu bod—[Torri ar draws.] Wel, ni chredaf eu bod yn gwneud hynny bellach; credaf eu bod wedi sylweddoli bod hynny'n rhywbeth y mae angen iddynt ei wneud, fel y mae pob un ohonom yn ei wneud, mewn perthynas â’n heiddo ein hunain.
Minister, I've been contacted by the Powys agricultural well-being network, and I believe they've written to all the Members here who represent Powys. They're very concerned about the emotional and mental well-being of people working in the agricultural sector, at a time of great uncertainty, with real concerns about future markets. Can I ask you today to discuss with the Minister for Health and Social Services what more your Government might be able to do to support farmers and farming families through this very difficult time? It's not a section of the community that often finds it very easy to ask for help or to admit to strain, but there are, of course, some very good voluntary organisations working in the sector. So, can I ask you to speak to your colleague, and to make sure that some of those very effective local organisations continue to get access to funding to provide the sort of support that farming families may need through this very difficult time?
Weinidog, mae rhwydwaith lles amaethyddol Powys wedi cysylltu â mi, a chredaf eu bod wedi ysgrifennu at yr holl Aelodau yma sy'n cynrychioli Powys. Maent yn bryderus iawn ynglŷn â lles emosiynol a meddyliol pobl sy'n gweithio yn y sector amaethyddol ar adeg o ansicrwydd sylweddol, gyda phryderon gwirioneddol am farchnadoedd yn y dyfodol. A gaf fi ofyn heddiw ichi drafod gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol beth arall y gallai eich Llywodraeth ei wneud i gefnogi ffermwyr a theuluoedd ffermio drwy'r cyfnod anodd hwn? Yn aml, nid yw'n rhan o'r gymuned sy’n ei chael yn hawdd iawn gofyn am help neu gyfaddef eu bod o dan straen, ond wrth gwrs, mae rhai mudiadau gwirfoddol da iawn yn gweithio yn y sector. Felly, a gaf fi ofyn i chi siarad â'ch cyd-Weinidog, a sicrhau bod rhai o'r sefydliadau lleol effeithiol iawn hynny’n parhau i gael mynediad at gyllid i ddarparu'r math o gymorth y gallai fod ei angen ar deuluoedd ffermio drwy'r cyfnod anodd hwn?
You raise a very important point and something that has been of great concern to me, probably since I came into portfolio, and, as we've seen the Brexit fiasco played out, it's something that I've become even more concerned about. I've already had those discussions with not just the Minister for Health and Social Services, but other colleagues in Government.
Last year, I gave £500,000 to three rural charities following the drought. There were lots of concerns in relation to the mental health of farmers following the drought. I've also given some additional funding to the DPJ Foundation, which you may be aware of. The DPJ Foundation have, I believe, an amazing counselling scheme, where they go into the homes of farmers, because farmers are very often isolated, and they work on a one-to-one basis in the farmer's own home. We're rolling that out. The funding that we've given as a Government to the DPJ Foundation means that they're now rolling out that scheme in north Wales.
I've also put a bid in for some funding in relation to mental health counselling and provision in the latest European Union transition bid. So, I'm waiting to hear if that's been successful.
Rydych yn codi pwynt pwysig iawn a rhywbeth sydd wedi bod yn achos cryn bryder i mi, ers imi gael y portffolio mae'n debyg, ac wrth i ni weld ffiasgo Brexit yn datblygu, mae'n rhywbeth sydd wedi peri hyd yn oed mwy o bryder i mi. Rwyf eisoes wedi cael y trafodaethau hynny, nid yn unig gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ond gyda chyd-Weinidogion eraill yn y Llywodraeth.
Y llynedd, rhoddais £500,000 i dair elusen wledig yn dilyn y sychder. Bu llawer o bryderon mewn perthynas ag iechyd meddwl ffermwyr yn dilyn y sychder. Rwyf hefyd wedi rhoi rhywfaint o arian ychwanegol i Sefydliad DPJ, y gallech fod yn ymwybodol ohono. Credaf fod gan Sefydliad DPJ gynllun cwnsela anhygoel, lle maent yn mynd i gartrefi ffermwyr, gan fod ffermwyr yn aml iawn wedi'u hynysu, ac maent yn gweithio ar sail un i un yng nghartref y ffermwr ei hun. Rydym yn rhoi hynny ar waith fesul cam. Mae'r arian rydym wedi'i roi fel Llywodraeth i Sefydliad DPJ yn golygu eu bod bellach yn cyflwyno'r cynllun hwnnw yng ngogledd Cymru.
Rwyf hefyd wedi cyflwyno cais am gyllid mewn perthynas â darpariaeth a chwnsela iechyd meddwl yn nghynnig pontio diweddaraf yr Undeb Ewropeaidd. Felly, rwy'n aros i glywed a fu hynny'n llwyddiannus.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative Party spokesperson, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. Minister, you will obviously be aware, as all Members and the general public are aware, of the disruptions at the heart of Cardiff centre today and yesterday and the day before. One of the accusations that the protesters have put against governments of all colours, but in particular here, is that the governments are not taking enough action on the agenda on climate change, and residents, obviously, are at the brunt of the disruption that's being caused. What would your message be to residents of Cardiff who have been disrupted, because the protestors are levelling that accusation against your Government?
Diolch, Lywydd. Weinidog, mae'n amlwg y byddwch yn ymwybodol, fel y mae'r holl Aelodau a'r cyhoedd yn ymwybodol, o'r tarfu yng nghanol Caerdydd heddiw a ddoe ac echdoe. Un o'r cyhuddiadau y mae'r protestwyr wedi eu gwneud yn erbyn llywodraethau o bob lliw, ond yn arbennig yma, yw nad yw'r llywodraethau'n gweithredu digon ar yr agenda newid hinsawdd, ac yn amlwg, y preswylwyr sy'n dioddef yn sgil y tarfu. Beth fyddai eich neges i drigolion Caerdydd yr effeithiwyd arnynt, gan fod y protestwyr yn gwneud y cyhuddiad hwnnw yn erbyn eich Llywodraeth chi?
The protesters haven't tried to engage with me directly, but, previously, officials have met with some members of them, so I'm very aware of the protest that is going on.
I think the South Wales Police and Crime Commissioner, Alun Michael, highlighted the issues: it's about a balance—it's about a balance in the protection of the right to a peaceful protest, but of course, it's not allowing things to go too far in terms of disrupting the lives of ordinary people. So, I think it is very important to recognise that.
As a Government, I believe that just declaring the climate emergency and seeing how that galvanised local authorities, town councils, individuals and businesses into action shows that we take this very seriously, and the level of work we are doing—. We're doing a huge amount of work in this area. I would encourage the protestors, for instance, to read the low-carbon delivery plan, which sets out those 100 policies and proposals as to what we intend to do over the coming years.
Nid yw'r protestwyr wedi ceisio ymgysylltu'n uniongyrchol â mi, ond mae swyddogion wedi cyfarfod â rhai aelodau cyn heddiw, felly rwy'n ymwybodol iawn o'r brotest sy'n mynd rhagddi.
Credaf fod Alun Michael, Comisiynydd Heddlu a Throseddu De Cymru, wedi tynnu sylw at y problemau: mae a wnelo hyn â chydbwysedd—mae a wnelo â chydbwysedd rhwng amddiffyn yr hawl i brotestio'n heddychlon, ond wrth gwrs, ni ellir caniatáu i bethau fynd yn rhy bell o ran tarfu ar fywydau pobl gyffredin. Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn cydnabod hynny.
Fel Llywodraeth, credaf fod datgan argyfwng hinsawdd ynddo'i hun a gweld sut y mae hynny wedi ysgogi awdurdodau lleol, cynghorau tref, unigolion a busnesau i weithredu yn dangos ein bod o ddifrif ynglŷn â hyn, a faint o waith rydym yn ei wneud—. Rydym yn gwneud llawer iawn o waith yn y maes hwn. Buaswn yn annog y protestwyr, er enghraifft, i ddarllen y cynllun cyflawni carbon isel, sy'n nodi'r 100 o bolisïau a chynigion o ran yr hyn y bwriadwn ei wneud dros y blynyddoedd nesaf.
Thank you for that answer, Minister. I think quite a few residents, if not many residents and businesses, would be surprised that the protesters have not engaged with you at all, given that their explicit request is obviously that Government achieves more in this particular area, and so, instead of protesting and blocking roads, perhaps engagement is a far better way of protesting in this instance.
But it is a fair accusation to lay at the Government's door. When the current First Minister was campaigning, he said he'd bring a clean air Act forward, and, in response to questions from the leader of the opposition back in May, he indicated that you and he had had a discussion on this and that Welsh Government were working up proposals in this particular area. Regrettably, yesterday, in the legislative statement, we did see no announcement at all in this particular area. Two thousand lives a year are taken prematurely in Wales—five a day, Minister. Action is required in this area, so when protesters say they're not seeing action, do you not see that, in this particular area, there is a lack of action and a lack of urgency from the Welsh Government?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Credaf y byddai cryn dipyn o drigolion, os nad llawer o breswylwyr a busnesau, yn synnu nad yw'r protestwyr wedi ymgysylltu â chi o gwbl, o gofio mai eu dymuniad penodol, yn amlwg, yw bod y Llywodraeth yn cyflawni mwy yn y maes penodol hwn, ac felly, yn hytrach na phrotestio a blocio ffyrdd, efallai fod ymgysylltu yn ffordd lawer gwell o brotestio yn yr achos hwn.
Ond mae'n gyhuddiad teg i'w gyfeirio at y Llywodraeth. Pan oedd y Prif Weinidog presennol yn ymgyrchu, dywedodd y byddai'n cyflwyno Deddf aer glân, ac mewn ymateb i gwestiynau gan arweinydd yr wrthblaid yn ôl ym mis Mai, dywedodd ei fod wedi cael trafodaeth gyda chi ynglŷn â hyn a bod Llywodraeth Cymru yn llunio cynigion yn y maes penodol hwn. Yn anffodus, ddoe, yn y datganiad deddfwriaethol, ni welsom unrhyw gyhoeddiad o gwbl yn y maes penodol hwn. Mae 2,000 o bobl y flwyddyn yn marw cyn pryd yng Nghymru—pump y dydd, Weinidog. Mae angen gweithredu yn y maes hwn, felly pan fydd protestwyr yn dweud nad ydynt yn gweld gweithredu, onid ydych yn gweld, yn y maes penodol hwn, fod diffyg gweithredu a diffyg brys ar ran Lywodraeth Cymru?
No, I don't. I'm not sure if the Member was in the Chamber when I made a statement on clean air just, I think, a fortnight ago—
Nac ydw. Nid wyf yn siŵr a oedd yr Aelod yn y Siambr pan wneuthum ddatganiad ar aer glân bythefnos yn ôl, rwy'n credu—
I responded.
Fe ymatebais.
If you responded to it, then you'll know what I said, and you'll know that I said we will be going out to consultation in the autumn. Depending on the responses, that will then feed into a possible plan and Bill.
Os ymateboch iddo, fe fyddwch yn gwybod beth a ddywedais, a byddwch yn gwybod fy mod wedi dweud y byddwn yn ymgynghori yn yr hydref. Yn dibynnu ar yr ymatebion, bydd hynny wedyn yn llywio cynllun a Bil posibl.
Well, with respect, the First Minister, in his legislative statement yesterday, made no mention of this at all. Given that we've only got about 18 months of this Assembly term left, it's quite clear that the Government will not be legislating in this particular area. And as I've said, given the urgency in this area—2,000 premature deaths; five a day—surely, that has to be one of the top priorities of the Government to make progress in this area.
But the other point that needs to be addressed here is that, obviously, all the announcements that Welsh Government have made this term, in particular around the climate emergency and the way that we're going to progress to zero carbon emissions by 2050—supported from these benches—require a dialogue with business and enterprise across the length and breadth of Wales. If you take Port Talbot steelworks, for example, 15 per cent of Wales's carbon emissions comes from Port Talbot steelworks. It's critical that businesses have confidence that the journey that they are going to have to undertake can be achieved and Government will be supporting them. Will you commit to launching an economic summit with Ken Skates, the economy Minister, to engage with business, call them around the table, so that a clear plan of action that is costed and understood can be brought forward, rather than the rhetoric that we're hearing from the protesters at the moment, which is saying that there just simply is not enough happening in this area and the battle for hearts and minds is in danger of being lost on this important agenda?
Wel, gyda phob parch, ni soniodd y Prif Weinidog am hyn o gwbl yn ei ddatganiad deddfwriaethol ddoe. O gofio mai dim ond oddeutu 18 mis o dymor y Cynulliad hwn sydd gennym ar ôl, mae'n gwbl glir na fydd y Llywodraeth yn deddfu yn y maes penodol hwn. Ac fel rwyf wedi'i ddweud, o gofio bod hwn yn fater brys—2,000 o farwolaethau cyn pryd; pump y dydd—yn sicr, mae'n rhaid i hynny fod yn un o brif flaenoriaethau'r Llywodraeth er mwyn gwneud cynnydd yn y maes hwn.
Ond y pwynt arall y mae angen sôn amdano yma, yn amlwg, yw bod yr holl gyhoeddiadau a wnaed gan Lywodraeth Cymru y tymor hwn, yn benodol ynghylch yr argyfwng hinsawdd a'r ffordd y byddwn yn cyrraedd dim allyriadau carbon erbyn 2050—a gefnogir gan y meinciau hyn—yn galw am ddeialog gyda busnesau a mentrau ledled Cymru. Os ydych yn ystyried gwaith dur Port Talbot, er enghraifft, daw 15 y cant o allyriadau carbon Cymru o waith dur Port Talbot. Mae'n hanfodol fod busnesau'n hyderus y gellir cwblhau'r daith y bydd yn rhaid iddynt fynd arni ac y bydd y Llywodraeth yn eu cefnogi. A wnewch chi ymrwymo i lansio uwchgynhadledd economaidd gyda Ken Skates, Gweinidog yr economi, i ymgysylltu â busnesau, eu gwahodd o gwmpas y bwrdd, fel y gellir cyflwyno cynllun gweithredu clir wedi'i gostio ac y mae pawb yn ei ddeall, yn hytrach na'r rhethreg a glywn gan y protestwyr ar hyn o bryd, sy'n dweud nad oes digon yn digwydd yn y maes hwn ac mae perygl y bydd y frwydr dros galonnau a meddyliau yn cael ei cholli ar yr agenda bwysig hon?
So, I've already attended the economic council that is chaired by my colleague Ken Skates at the invitation of businesses to discuss how they can help us respond to the climate emergency that we declared, and also how we can get to net zero by 2050, which is our ambition, going further than the UK Committee on Climate Change advised us to do. So, if it's something that businesses would like us to do, then I'm sure Ken Skates and I would be happy to do it, but I have to say I was very pleased to be invited to the economic council at the request of businesses, because they see that, if we are going to achieve those net zero reductions, they are a big part in helping us do it.
Felly, rwyf eisoes wedi mynychu'r cyngor economaidd a gadeirir gan fy nghyd-Weinidog Ken Skates, ar ôl cael gwahoddiad gan fusnesau i drafod sut y gallant ein helpu i ymateb i'r argyfwng hinsawdd a ddatganwyd gennym, yn ogystal â sut y gallwn gyrraedd sero net erbyn 2050, sef ein huchelgais, gan fynd ymhellach na'r hyn y cawsom ein cynghori i wneud gan Bwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd. Felly, os yw'n rhywbeth yr hoffai busnesau i ni ei wneud, yna rwy'n siŵr y byddai Ken Skates a minnau'n fwy na pharod i'w wneud, ond mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn falch iawn o gael fy ngwahodd i'r cyngor economaidd ar gais busnesau, gan eu bod yn gweld, os ydym am gyflawni'r gostyngiadau sero net hynny, eu bod yn rhan fawr o'r gwaith i'n helpu i wneud hynny.
Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch, Llywydd. Weinidog, byddwch chi’n ymwybodol, wrth gwrs, bod sawl ffactor yn cael effaith negyddol ar hyn o bryd ar y sector biff fel y mae hi, gyda chonsérn mawr am brisiau, wrth gwrs, ac effaith y stocpeilio ddigwyddodd, wrth gwrs, gan ddisgwyl bod Brecsit yn digwydd yn gynharach, ond bod hynny nawr yn dod i’r farchnad ac yn effeithio ar hyfywedd y cynnyrch sydd yn cael ei gynhyrchu yma yng Nghymru.
Nawr, mae galwadau wedi bod, wrth gwrs, i Lywodraeth Cymru, Hybu Cig Cymru, proseswyr, manwerthwyr, ddod at ei gilydd er mwyn gweithredu gyda'r diwydiant i fynd i’r afael â rhai o’r problemau yma. Mae ffermwyr biff yn Iwerddon, wrth gwrs, yn mynd i weld €100 miliwn yn cael ei gyfeirio tuag atyn nhw drwy’r Comisiwn Ewropeaidd a Llywodraeth yr Iwerddon. Felly, gaf i ofyn beth ŷch chi fel Llywodraeth yn bwriadu ei wneud i ymateb i’r sefyllfa mae’r sector yn ei hwynebu?
Minister, you will be aware, of course, that there are a number of factors currently having a negative impact on the beef sector as it currently stands, with major concerns about prices and the impact of the stockpiling that happened in the expectation that Brexit would happen earlier, and that's now hitting the market and having an impact on the viability of what's being produced here in Wales.
Now, there have been demands for the Welsh Government and Hybu Cig Cymru, processors and retailers to come together in order to work with the industry to tackle some of these problems. Beef farmers in Ireland, of course, will see €100 million being directed towards them through the European Commission and the Irish Government, so may I ask what you as a Government intend to do to respond to the situation faced by the sector?
Well, I'm not aware of having a request for us all to come together, but you'll be very aware that, next week, we'll be at the Royal Welsh Show, where all the people that you've just mentioned can come together to discuss this. I've seen the press release from National Farmers Union Cymru. I've also had a discussion, very briefly, with NFU Cymru on this issue. Farming is an industry where market changes are commonplace, but the beef sector has experienced a really turbulent time, I think, over the past few months and, clearly, lower prices are a concern. So, I'm very happy to discuss this with anybody who has an interest in it. As I say, we'll all be in the same place next week, so maybe that will be the opportunity to do so.
You mentioned Ireland, and, obviously, the Republic of Ireland, the prices are low in a historic context and the evidence does suggest that the uncertainty of our exit from the European Union is harming Irish beef producers too, and I know their prices have been consistently low, but I think there is a parity there at the moment that we haven't seen before.
Wel, nid wyf yn ymwybodol o gais i bob un ohonom ddod at ein gilydd, ond fe fyddwch yn ymwybodol iawn, yr wythnos nesaf, y byddwn yn Sioe Frenhinol Cymru, lle gall yr holl bobl rydych newydd eu crybwyll ddod at ei gilydd i drafod hyn. Rwyf wedi gweld y datganiad i'r wasg gan Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru. Rwyf hefyd wedi cael trafodaeth fer iawn gydag NFU Cymru ynglŷn â'r mater hwn. Mae ffermio'n ddiwydiant lle mae newidiadau yn y farchnad yn gyffredin, ond credaf fod y sector cig eidion wedi dioddef cyfnod cythryblus iawn dros y misoedd diwethaf, ac yn amlwg, mae prisiau is yn peri pryder. Felly, rwy'n fwy na pharod i drafod hyn gydag unrhyw un sydd â diddordeb. Fel y dywedaf, bydd pob un ohonom yn yr un lle yr wythnos nesaf, felly efallai y bydd hynny'n gyfle i wneud hynny.
Fe sonioch chi am Iwerddon, ac yn amlwg, Gweriniaeth Iwerddon, mae'r prisiau'n isel mewn cyd-destun hanesyddol ac mae'r dystiolaeth yn awgrymu bod yr ansicrwydd ynglŷn â'n hymadawiad â'r Undeb Ewropeaidd yn niweidio cynhyrchwyr cig eidion Iwerddon hefyd, a gwn fod eu prisiau wedi bod yn isel yn gyson, ond credaf fod paredd yno ar hyn o bryd nad ydym wedi'i weld o'r blaen.
Dwi'n meddwl y byddai pobl wedi disgwyl ichi fod bach yn fwy rhagweithiol, yn hytrach na dweud eich bod chi ar gael i gael trafodaethau os oes pobl yn teimlo bod angen y trafodaethau hynny. Yn amlwg, yn yr Iwerddon, maen nhw wedi mynd allan o'u ffordd i ffeindio'r arian yma. Felly, dwi'n meddwl bod hynna efallai yn awgrymu beth yw agwedd y Llywodraeth yma i'r sefyllfa ar hyn o bryd.
Un maes arall, wrth gwrs, lle mae pobl yn teimlo y dylech chi fod yn fwy rhagweithiol arno fe yw mewn mynd i'r afael â TB mewn gwartheg. Rŷm ni wedi gweld yr ystadegau, wrth gwrs; rŷm ni'n gwybod y buodd yna gynnydd y flwyddyn ddiwethaf—12,000 o wartheg yn cael eu difa yng Nghymru—12,000 o wartheg yn cael eu difa yng Nghymru y llynedd. Nawr, ystadegyn yw hwnna, wrth gwrs, ond tu ôl i'r ystadegyn yna, rŷm ni'n gwybod bod yna effaith economaidd ar y busnesau hynny ac ar yr economi wledig ehangach, wrth gwrs, sy'n dod yn sgil mynd lawr â TB. Mae yna effaith gymdeithasol, wrth inni weld y clefyd yn lledu ymhellach nag y byddai unrhyw un yn dymuno iddo fo'i wneud. A hefyd, wrth gwrs, mae yna effaith bersonol, a hynny'n aml iawn yn amlygu ei hunan ar ffurf problemau iechyd meddwl. Nawr, mi fydd hyn, eto, yn destun trafod, dwi'n gwybod, yn y sioe'r wythnos nesaf. Ond un elfen sydd yn pigo ar nifer o bobl yn y sector yw'r teimlad nad yw'r Llywodraeth yn defnyddio pob arf posib i fynd i'r afael â'r clefyd yma. Onid yw'r amser wedi dod, nawr, Gweinidog, yn wyneb y sefyllfa fel y mae hi, i'r Llywodraeth yma gamu lan a bod yn barod i gyflwyno elfen gryfach o ddifa moch daear fel rhan o'ch strategaeth chi, oherwydd—? Ydych chi'n derbyn bod yna fwy y gallech chi fod yn ei wneud? Achos mae'r sector yn sicr yn teimlo hynny ac maen nhw hefyd yn teimlo bod yr amser wedi dod i chi wneud hynny.
I think people would have expected you to have been a little more proactive than saying that you're available to have discussions if people feel those discussions are necessary. In Ireland, they've gone out of their way to find this money, so I do think that that does perhaps suggest what the Government's attitude is to the situation as it currently exists.
One other area where people feel you should be more proactive is in tackling TB in cattle. We've seen the statistics, of course. We know that there was an increase last year—12,000 cattle were culled in Wales—that's 12,000 in Wales last year. Now, that's a statistic, of course, but, underneath those statistics, we know that there is an economic impact on those businesses and on the rural economy more broadly as a result of TB. There is a social impact, as we see the disease spreading further than anyone would wish to see it spread. And, of course, there is a personal impact, and that very often highlights itself in terms of mental health problems. Now, this, again, will be the subject of debate at the Royal Welsh Show next week. But one element that impacts a number of people in the sector is the feeling that Government isn't using every tool possible to tackle this disease. Hasn't the time now come, Minister, in light of the situation as it currently exists, for this Government to step up and to be willing to introduce a stronger element of a badger cull as part of your strategy? Do you accept that there is more that you could do? Because the sector certainly feels that way, and they also feel that the time has now come to do that.
If I can just go back to your first question, I don't have £100 million that I can just give to the agricultural sector in relation to beef prices. So, if that's what people are looking for, then, unfortunately, I do not have that level of money, and I don't think anybody in these times of austerity would expect me to do so. What I did do last year was give £2 million to the red meat sector for them to do some benchmarking. Unfortunately, not all that funding was taken up by red meat businesses, so I think that also shows something that we should take on board as well.
In relation to your question around bovine TB, and I absolutely accept the personal side of this and the distress it causes, you'll be aware of the TB eradication programme refresh that we had, and we're working through that. And the short answer to your last bit—'Do we think we should introduce a badger cull?'—the answer's 'no'.
Os caf ddychwelyd at eich cwestiwn cyntaf, nid oes gennyf £100 miliwn y gallaf ei roi i'r sector amaethyddol mewn perthynas â phrisiau cig eidion. Felly, os mai am hynny y mae pobl yn chwilio, yna yn anffodus, nid oes gennyf gymaint â hynny o arian, ac ni chredaf y byddai unrhyw un yn y cyfnod hwn o gyni yn disgwyl i mi wneud hynny. Yr hyn a wneuthum y llynedd oedd rhoi £2 filiwn i'r sector cig coch fel y gallent wneud rhywfaint o feincnodi. Yn anffodus, ni fanteisiwyd ar yr holl arian hwnnw gan fusnesau cig coch, felly credaf fod hynny hefyd yn dangos rhywbeth y dylem ei ystyried.
O ran eich cwestiwn ynghylch TB buchol, ac rwy'n derbyn yn llwyr yr ochr bersonol yn hyn o beth a'r trallod y mae'n ei achosi, fe fyddwch yn ymwybodol o'r gwaith a wnaed gennym ar ddiweddaru'r rhaglen ddileu TB, ac rydym yn gweithio ar hynny. A'r ateb byr i ran olaf eich cwestiwn—'A ydym yn credu y dylem gyflwyno rhaglen i ddifa moch daear?'—yr ateb yw 'na'.
I have to say, in response to your first comment there about the take-up of the benchmarking, the question is—well, you're blaming the farmers again, aren't you? And that's the culture of this Government: it's blame the farmers, it's point the finger at the farmers. Okay, the take-up wasn't there, but are you not reflecting as to why that was the case? Maybe it wasn't presented properly, maybe it wasn't the most appropriate way to do it. But it's the default position of this Government to blame the farmers, and I really—[Interruption.] I really do feel that that's a shame.
We've seen it with the TB stuff as well. I hear Members—well, I'm not sure what they're saying, but they're making noises. With the TB stuff, in, I think it was, the last statement you made, you were telling farmers that they really have to work harder, really try harder to stop this happening. Yet they're seeing this Government not utilising all of the tools that they could utilise, that are being utilised in other countries. So, surely, you have to admit that that adds to the feeling of frustration, to the feeling of despondency, ultimately leading to despair and mental health issues, on those farms where they do come across or find themselves being locked down by bovine TB.
Now, add to all of that, of course, Brexit, and a dark picture gets even darker still. If the prospect of a 'no deal' is increasingly likely at the moment, then you have already warned us, and I'll quote, that:
'A "no deal" would be absolutely catastrophic for farming, for farming families and for our communities in Wales',
and I don't see anything there that I disagree with. You, as a Welsh Government, have to commit to doing absolutely everything you can to mitigate the impacts of Brexit, but particularly of a 'no deal' Brexit, so will you today commit, in the event of a 'no deal' Brexit, to diverting all of the staffing and financing resources that you have as a department to try to mitigate the effects of that 'no deal' Brexit? That would mean, of course, pausing the consultations, such as the 'Sustainable Farming and our Land' consultation, so that this Government strains every sinew to protect the sector and the rural communities that we all hold so dear.
Mae'n rhaid i mi ddweud, mewn ymateb i'ch sylw cyntaf ynglŷn â'r nifer sydd wedi manteisio ar y meincnodi, y cwestiwn yw—wel, onid ydych yn beio'r ffermwyr unwaith eto? A dyna ddiwylliant y Llywodraeth hon: beio'r ffermwyr, pwyntio bys at y ffermwyr. Iawn, nid oedd y niferoedd yn uchel, ond onid yw hynny'n gwneud i chi feddwl pam? Efallai na chafodd ei gyflwyno'n iawn, efallai nad dyna oedd y ffordd fwyaf priodol o'i wneud. Ond safbwynt diofyn y Llywodraeth hon yw beio'r ffermwyr, ac rwyf wir—[Torri ar draws.] Rwyf wir yn teimlo bod hynny'n drueni.
Rydym wedi gweld hyn mewn perthynas â'r materion TB hefyd. Clywaf Aelodau—wel, nid wyf yn siŵr beth y maent yn ei ddweud, ond maent yn gwneud synau. Gyda'r materion TB yn y datganiad diwethaf a wnaethoch, rwy'n credu, fe ddywedoch chi wrth ffermwyr fod yn rhaid iddynt weithio'n galetach, ceisio'n galetach i atal hyn rhag digwydd. Serch hynny, maent yn gweld y Llywodraeth hon yn peidio â defnyddio'r holl adnoddau y gallai eu defnyddio, sy'n cael eu defnyddio mewn gwledydd eraill. Felly, yn sicr dylech gyfaddef bod hynny'n ychwanegu at y teimlad o rwystredigaeth, at y teimlad o ddigalondid, sy'n arwain yn y pen draw at anobaith a phroblemau iechyd meddwl, ar y ffermydd lle maent yn dod ar draws neu'n cael eu heffeithio gan TB buchol.
Nawr, ychwanegwch Brexit at hyn oll, wrth gwrs, ac mae darlun tywyll yn mynd yn dywyllach byth. Os yw'r posibilrwydd o 'ddim bargen' yn fwyfwy tebygol ar hyn o bryd, rydych eisoes wedi ein rhybuddio, ac rwy'n dyfynnu:
'Byddai "dim bargen" yn gwbl drychinebus i ffermio, i deuluoedd sy'n ffermio ac i'n cymunedau yng Nghymru',
ac ni welaf unrhyw beth yno rwy'n anghytuno ag ef. Mae'n rhaid i chi, fel Llywodraeth Cymru, ymrwymo i wneud popeth yn eich gallu i liniaru effeithiau Brexit, ond yn enwedig Brexit heb gytundeb, felly a wnewch chi ymrwymo heddiw, os ceir Brexit heb gytundeb, i ddargyfeirio'r holl adnoddau staffio ac ariannu sydd gennych fel adran i geisio lliniaru effeithiau'r Brexit 'dim bargen' hwnnw? Byddai hynny'n golygu, wrth gwrs, oedi'r ymgynghoriadau, fel ymgynghoriad 'Ffermio Cynaliadwy a’n Tir', fel bod y Llywodraeth hon yn gwneud pob ymdrech sy'n bosibl i ddiogelu'r sector a'r cymunedau gwledig sydd mor annwyl i bob un ohonom.
So, let's start with the beginning, shall we? I certainly don't blame farmers. There is no blame culture coming from me. What I've always said, and what they agree with, is that we work in partnership. So, we work in partnership to address many of the problems that the agricultural sector are facing, and TB is one of them where I think we have to work in partnership. I do not blame them for the beef prices. I do not blame them for asking for every tool to be used. What I do rule out is a badger cull, because the science, for me, is not there. Nothing I have seen since I've been in this post for three years makes me think that a badger cull in the style that they do in England would be beneficial here in Wales.
In relation to 'no deal' Brexit, this Government has been working to mitigate the impact of a 'no deal' Brexit for months. We were ready when we thought that was going to be at the end of March. That was then delayed until 12 April, and it's now delayed till 31 October. What we've taken the time to do is pause and reflect on and review and refine all the policies and proposals and projects that we had in place ready for the end of March. However, things could be different at the end of October. So, if you think of the sheep sector, for instance, clearly, if we'd come out at the end of March, the impact it would have had on the sheep sector would have been serious; at the end of October, it goes to another scale, and I'm sure you will understand that.
Will we pause the consultation? No, we won't pause the consultation. The consultation is due to finish on 30 October. The significant work that's been undertaken to bring that consultation forward—a 400 page, very detailed consultation document—that is now out there, and there's now about 14 or 15 weeks for people to respond to it. Next week, certainly, at the Royal Welsh Show, and at all the agricultural shows, I'm sure there will be lots of discussions. I think I'm doing at least three events next week in relation to the consultation. But, no, we won't be taking people off it, because, if you think about it, a significant amount of work has already been done.
Gadewch i ni ddechrau gyda'r dechrau. Yn sicr nid wyf yn beio'r ffermwyr. Ni cheir diwylliant o fwrw bai gennyf i. Yr hyn rwyf wedi'i ddweud erioed, a'r hyn y maent yn cytuno ag ef, yw ein bod yn gweithio mewn partneriaeth. Felly, rydym yn gweithio mewn partneriaeth i fynd i'r afael â llawer o'r problemau y mae'r sector amaethyddol yn eu hwynebu, ac mae TB yn un ohonynt lle credaf fod yn rhaid i ni weithio mewn partneriaeth. Nid wyf yn eu beio am brisiau cig eidion. Nid wyf yn eu beio am ofyn i bob adnodd gael ei ddefnyddio. Yr hyn rwy'n ei ddiystyru yw difa moch daear, gan nad yw'r wyddoniaeth yno yn fy marn i. Nid oes unrhyw beth rwyf wedi'i weld yn y tair blynedd ers i mi fod yn y swydd hon yn gwneud i mi feddwl y byddai difa moch daear yn y ffordd a wnânt yn Lloegr o fudd yma yng Nghymru.
Mewn perthynas â Brexit heb gytundeb, mae'r Llywodraeth hon wedi bod yn gweithio i liniaru effaith Brexit heb gytundeb ers misoedd. Roeddem yn barod pan oeddem yn meddwl y byddai hynny'n digwydd ddiwedd mis Mawrth. Yna, fe'i gohiriwyd tan 12 Ebrill, ac mae bellach wedi'i ohirio tan 31 Hydref. Rydym wedi rhoi amser i oedi a meddwl ac adolygu a mireinio'r holl bolisïau a chynigion a phrosiectau a oedd gennym yn barod ar gyfer diwedd mis Mawrth. Fodd bynnag, gallai pethau fod yn wahanol erbyn diwedd mis Hydref. Felly, os meddyliwch am y sector defaid er enghraifft, yn amlwg, pe baem wedi gadael ar ddiwedd mis Mawrth, byddai'r effaith y byddai hynny wedi'i chael ar y sector defaid wedi bod yn ddifrifol; erbyn diwedd mis Hydref, mae'n mynd i raddfa arall, ac rwy'n siŵr y byddwch yn deall hynny.
A fyddwn yn oedi'r ymgynghoriad? Na, ni fyddwn yn oedi'r ymgynghoriad. Disgwylir i'r ymgynghoriad ddod i ben ar 30 Hydref. Mae'r gwaith sylweddol a wnaethpwyd i gynnal yr ymgynghoriad hwnnw—dogfen ymgynghori fanwl iawn ag iddi 400 tudalen—mae hwnnw bellach ar y gweill, ac erbyn hyn mae oddeutu 14 neu 15 wythnos i bobl ymateb iddo. Yr wythnos nesaf, yn sicr, yn Sioe Frenhinol Cymru, ac yn yr holl sioeau amaethyddol, rwy'n siŵr y bydd llawer o drafodaethau. Credaf y byddaf yn mynychu tri digwyddiad o leiaf yr wythnos nesaf mewn perthynas â'r ymgynghoriad. Ond na, ni fyddwn yn tynnu pobl oddi arno, oherwydd, os meddyliwch am y peth, mae llawer o waith wedi'i wneud eisoes.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i helpu pryfed peillio? OAQ54267
3. Will the Minister make a statement on what the Welsh Government is doing to help pollinators? OAQ54267
Thank you. The Welsh Government’s action plan for pollinators, revised in 2018, aims to reduce and reverse the decline in pollinators. The plan was developed with stakeholders and has been recognised as an exemplar of co-design and co-production in the UK. Welsh Government and stakeholders share responsibility for its delivery.
Diolch. Nod cynllun gweithredu Llywodraeth Cymru ar gyfer pryfed peillio, a ddiwygiwyd yn 2018, yw lleihau a gwrthdroi'r dirywiad mewn pryfed peillio. Datblygwyd y cynllun gyda rhanddeiliaid ac fe'i cydnabuwyd fel enghraifft o gydgynllunio a chydgynhyrchu yn y DU. Mae Llywodraeth Cymru a rhanddeiliaid yn rhannu'r cyfrifoldeb dros ei gyflawni.
I do welcome all those initiatives by the Welsh Government, and I know that they will help pollinators, but there are other things that can be done. We only have to open our eyes and look around the cities, the towns and the villages, and we can see an abundance of manicured, green, sterile spaces alongside roads and parks and on land surrounding public buildings, like hospitals, schools and offices. I'm sure that, if those areas were well managed, they'd all add up to a substantial amount of habitat that could be helping our pollinators thrive. Cutting grass less frequently would help significantly and allow wild flowers to grow. It's cheap, it's effective, but it also would save the local authorities money. In Holland, they've gone a step further, and they've planted flowers on the rooftops of bus stops, as an example, so we could look at roof space on other buildings. So, what actions are the Welsh Government currently taking to encourage public sector bodies to adopt pollinator-friendly policies when it comes to managing the land around their buildings and the land that they are responsible for?
Croesawaf yr holl fentrau hynny gan Lywodraeth Cymru, a gwn y byddant yn helpu pryfed peillio, ond mae pethau eraill y gellir eu gwneud. Nid oes ond yn rhaid i ni agor ein llygaid ac edrych o gwmpas y dinasoedd, y trefi a'r pentrefi, a gallwn weld digonedd o fannau taclus, gwyrdd, anffrwythlon ger ffyrdd a pharciau ac ar dir o amgylch adeiladau cyhoeddus, fel ysbytai, ysgolion a swyddfeydd. Rwy'n siŵr, pe bai'r ardaloedd hynny'n cael eu rheoli'n dda, y byddent yn darparu cynefinoedd sylweddol a allai fod yn helpu ein pryfed peillio i ffynnu. Byddai torri gwair yn llai aml yn helpu'n sylweddol ac yn caniatáu i flodau gwyllt dyfu. Mae'n rhad, mae'n effeithiol, ond byddai hefyd yn arbed arian i'r awdurdodau lleol. Yn yr Iseldiroedd, maent wedi mynd gam ymhellach ac wedi plannu blodau ar doeau arosfannau bysiau, er enghraifft, felly gallem ystyried lleoedd ar doeau adeiladau eraill. Felly, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd ar hyn o bryd i annog cyrff y sector cyhoeddus i fabwysiadu polisïau sy'n gyfeillgar i bryfed peillio wrth reoli'r tir o amgylch eu hadeiladau a'r tir y maent yn gyfrifol amdano?
Thank you. In my opening answer to Joyce Watson, I mentioned the Welsh Government's action plan for pollinators, and we have a taskforce that works to deliver the action plan. The Member will also be aware of Caru Gwenyn, our Bee Friendly scheme, which encourages communities to take positive action for pollinators. I think the point you raise about not cutting verges—we're also seeing a lot of wild meadow roundabouts as well. Interestingly, I read about the bus stops with the gardens on top of the bus shelters at the weekend, and asked officials on Monday if they could look at that. I understand also that some local authorities are now directing the finance that they would have used to cut verges into litter picks, which I think is a bit of a circular system, which I think could be very beneficial, but I think there's a huge amount that we can all do. We can all monitor pollinators to make sure that we're contributing as well.
Diolch. Yn fy ateb agoriadol i Joyce Watson, soniais am gynllun gweithredu Llywodraeth Cymru ar gyfer pryfed peillio, ac mae gennym dasglu sy'n gweithio i roi'r cynllun gweithredu ar waith. Bydd yr Aelod hefyd yn ymwybodol o'n cynllun Caru Gwenyn, sy'n annog cymunedau i gymryd camau cadarnhaol ar gyfer pryfed peillio. Credaf fod y pwynt a godwch ynglŷn â pheidio â thorri gwair ar leiniau—rydym hefyd yn gweld llawer o gylchfannau dolydd gwyllt hefyd. Yn ddiddorol, darllenais am y safleoedd bysiau gyda'r gerddi ar ben yr arosfannau dros y penwythnos, a gofynnais i swyddogion edrych ar hynny ddydd Llun. Deallaf hefyd fod rhai awdurdodau lleol bellach yn defnyddio'r cyllid y byddent wedi'i ddefnyddio i dorri lleiniau i godi sbwriel, sy'n system eithaf cylchol yn fy marn i, a gallai fod yn fuddiol iawn, ond credaf fod llawer iawn y gall pob un ohonom ei wneud. Gall pob un ohonom fonitro pryfed peillio i sicrhau ein bod yn cyfrannu hefyd.
Minister, would you join in congratulating the Assembly Commission with me on the action it has taken? I clambered up to the top of the Pierhead building a couple of weeks ago, with our excellent staff there, some of whom are now expert beekeepers, and indeed I think some Assembly Members' support staff also have joined the programme. I saw our two hives, and they were very active and, I'm told that we have some of the best bees in the bay—though they go for many miles around, apparently, in their work. That's just one example of what we could be doing.
On a recent private visit to Chicago, I saw what they're doing with green roofs, and they look fantastic—a great amenity. And that's another area. And can I say, if anyone has seen my desk, they know how committed I am to rather messy approaches to our daily lives? We could replicate this, indeed, on the grass verges and other open areas we have around, to great benefit to the wildlife.
Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Comisiwn y Cynulliad ar y camau y mae wedi'u cymryd? Euthum i lawr uchaf adeilad y Pierhead ychydig wythnosau yn ôl, gyda'n staff ardderchog yno, gyda rhai ohonynt bellach yn wenynwyr arbenigol, ac yn wir, credaf fod rhai o staff cymorth Aelodau'r Cynulliad hefyd wedi ymuno â'r rhaglen. Gwelais ein dau gwch gwenyn, ac roeddent yn weithgar iawn, a dywedir wrthyf fod gennym rai o'r gwenyn gorau yn y bae—er eu bod yn teithio o gwmpas am filltiroedd lawer, yn ôl y sôn, yn eu gwaith. Dyna un enghraifft yn unig o'r hyn y gallem fod yn ei wneud.
Ar ymweliad preifat diweddar â Chicago, gwelais yr hyn y maent yn ei wneud gyda thoeau gwyrdd, ac maent yn edrych yn wych—amwynder gwych. A dyna faes arall. Ac a gaf fi ddweud, os oes unrhyw un wedi gweld fy nesg, maent yn gwybod pa mor ymrwymedig wyf i i ymagwedd braidd yn anniben tuag at ein bywydau bob dydd? Gallem efelychu hyn, yn wir, ar y lleiniau glas ac ardaloedd agored eraill sydd gennym o'n cwmpas, er mawr fudd i fywyd gwyllt.
Thank you very much. Yes, sometimes tidy isn't best, is it? I very much welcome what you say about the Assembly Commission. It's very good to hear there are some beehives—I, too, will now clamber up. We've got four Welsh Government offices, now, around Wales, that have beehives in them—or outside them. I think it's great that staff have taken this on in a voluntary role. I know, certainly, that the—. I'm trying to think. I think it might have been the Merthyr offices where I went, and there was an education official who has now become an expert in looking after beehives because she volunteered for the role to do that. I'm very interested in green roofs, as I said. Again, we have got a pilot project, Nature isn't Neat, which is funded by our Rural Communities LEADER scheme from the rural development programme. That develops an area-based approach—so, it can either be a village or a town that becomes a pollinator-friendly area. I know that the pilot is going to focus on Monmouth town in Nick Ramsay's constituency.
Diolch yn fawr iawn. Ie, weithiau nid taclusrwydd sydd orau. Croesawaf yn fawr yr hyn a ddywedwch am Gomisiwn y Cynulliad. Mae'n dda iawn clywed bod yno gychod gwenyn—rwyf innau, hefyd, am fynd i fyny yno. Mae gennym bedair o swyddfeydd Llywodraeth Cymru bellach o gwmpas Cymru, gyda chwch gwenyn ynddynt—neu'r tu allan iddynt. Credaf ei bod yn wych fod staff wedi ymgymryd â hyn mewn rôl wirfoddol. Gwn, yn sicr, fod y—. Rwy'n ceisio meddwl. Credaf mai i swyddfeydd Merthyr Tudful yr euthum, ac roedd swyddog addysg yno sydd bellach wedi dod yn arbenigwr ar ofalu am gychod gwenyn gan ei bod wedi gwirfoddoli i wneud hynny. Mae gennyf gryn ddiddordeb mewn toeau gwyrdd, fel y dywedais. Unwaith eto, mae gennym brosiect peilot, Natur Wyllt, sy'n cael ei ariannu gan ein cynllun LEADER Cymunedau Gwledig o'r rhaglen datblygu gwledig. Mae'n datblygu dull ar sail ardal—felly, gall fod yn bentref neu'n dref sy'n dod yn ardal sy'n gyfeillgar i bryfed peillio. Gwn y bydd y cynllun peilot yn canolbwyntio ar Drefynwy yn etholaeth Nick Ramsay.
I was recently at the opening of a community garden in Wharf Road in Newport, Minister, which I think was a valuable example of how you turn waste ground into an area with flowers and bushes and plants generally that's a valuable contribution. But what I wanted to ask about really was: would you agree with me that, where we have areas of land that are very important for biodiversity and have protections—and I'm thinking of the Gwent levels, which has a number of sites of special scientific interest—we must look to how we can further protect those areas? The Gwent levels are home to the shrill carder bee, which is endangered, sadly, but home to many other pollinators and many other valuable wildlife and plants and flowers and ecosystems. So, would you join me in looking to provide further protection and perhaps consider making the Gwent levels an area of outstanding natural beauty?
Yn ddiweddar, roeddwn mewn agoriad gardd gymunedol ar Wharf Road yng Nghasnewydd, Weinidog, ac roedd yn enghraifft wych, yn fy marn i, o sut rydych yn troi tir diffaith yn ardal gyda blodau a llwyni a phlanhigion yn gyffredinol sy'n gyfraniad gwerthfawr. Ond yr hyn roeddwn am ofyn amdano mewn gwirionedd oedd: a fyddech yn cytuno â mi, lle mae gennym ardaloedd o dir sy'n bwysig iawn i fioamrywiaeth ac sy'n cael eu hamddiffyn—ac rwy'n meddwl am wastadeddau Gwent, sy'n cynnwys nifer o safleoedd o ddiddordeb gwyddonol arbennig—fod yn rhaid inni edrych ar sut y gallwn amddiffyn yr ardaloedd hynny ymhellach? Mae gwastadeddau Gwent yn gartref i'r gardwenynen fain, sydd mewn perygl, yn anffodus, ond maent yn gartref i lawer o bryfed peillio eraill a llawer o fywyd gwyllt a phlanhigion a blodau gwerthfawr ac ecosystemau eraill. Felly, a wnewch chi ymuno â mi i geisio darparu amddiffyniad pellach ac efallai ystyried gwneud gwastadeddau Gwent yn ardal o harddwch naturiol eithriadol?
I am aware that there has been a request for the Gwent levels to be given more formal designation and protection as an area of outstanding natural beauty, and that's obviously being considered. But, I think that you make a very important point about wasteland. I suppose that the point that I was trying to make about us all monitoring pollinators and seeing what we can do in those areas is something that I think is—. You know, we need to make sure that—. Pollinators are our responsibility. We need to ensure that we all do that extra thing to make sure that they are sustainable.
Rwy'n ymwybodol fod cais wedi'i wneud i ddynodi a diogelu gwastadeddau Gwent ar sail fwy ffurfiol fel ardal o harddwch naturiol eithriadol, ac yn amlwg, mae hynny'n cael ei ystyried. Ond credaf eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn am dir diffaith. Mae'n debyg fod y pwynt roeddwn yn ceisio'i wneud am bob un ohonom yn monitro pryfed peillio a gweld beth y gallwn ei wneud yn yr ardaloedd hynny yn rhywbeth y credaf sy'n—. Mae angen i ni sicrhau—. Ein cyfrifoldeb ni yw pryfed peillio. Mae angen i ni sicrhau bod pob un ohonom yn mynd gam ymhellach i sicrhau eu bod yn gynaliadwy.
4. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r effaith y bydd y system taliadau fferm newydd arfaethedig yn ei chael ar yr economi wledig? OAQ54285
4. What assessment has the Minister made of the impact that the proposed new farm payments system will have on the rural economy? OAQ54285
'Sustainable Farming and our Land' is underpinned by 400 pages of detailed scientific assessments, produced in collaboration with universities around the UK. However, until we have certainty on budgets from the UK Government, we cannot produce an impact assessment. Changes will not be introduced until an impact assessment has been completed.
Mae 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir' wedi'i ategu gan 400 tudalen o asesiadau gwyddonol manwl, a gynhyrchwyd ar y cyd â phrifysgolion ledled y DU. Fodd bynnag, hyd nes y cawn sicrwydd ynghylch cyllidebau gan Lywodraeth y DU, ni allwn gynhyrchu asesiad effaith. Ni fydd unrhyw newidiadau'n cael eu cyflwyno hyd nes y bydd asesiad effaith wedi'i gwblhau.
Thank you for that answer, Minister. The Farmers Union of Wales has forced the Government to admit that the proposed new system may create a postcode lottery of funding for farmers. Some farmers may struggle to identify enough environmental actions to justify adequate payments, while others may find plenty of green opportunities. One of my constituents has a farm that has, for years, been undertaking positive environmental actions, but some of them may not be able to continue once you build the red route relief road through his land. What compensation or adjustments will you put in place for those farmers whose land cannot hit the environmental targets that you set, or find it more difficult to achieve the outcomes that you desire because you have compulsory purchased and built on parts of their farm, vastly increased pollutants and caused environmental damage to the rest of their land? And, if you are going to make a farmer's income dependent on their environmental actions, should you not also be operating by the same rules, and not destroying swathes of our environment? Or is this a classic example of, 'Don't do as we do; do as we say'?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi gorfodi'r Llywodraeth i gyfaddef y gallai'r system newydd arfaethedig greu loteri cod post o ran cyllid i ffermwyr. Efallai y bydd rhai ffermwyr yn ei chael hi'n anodd nodi digon o weithredoedd amgylcheddol i gyfiawnhau taliadau digonol, tra bydd gan eraill ddigonedd o gyfleoedd gwyrdd. Mae gan un o fy etholwyr fferm sydd wedi bod yn cyflawni gweithredoedd amgylcheddol cadarnhaol ers blynyddoedd, ond efallai na fydd rhai ohonynt yn gallu parhau ar ôl i chi adeiladu ffordd liniaru'r llwybr coch drwy ei dir. Pa iawndal neu addasiadau y byddwch yn eu rhoi ar waith ar gyfer y ffermwyr hynny na all eu tir gyflawni'r targedau amgylcheddol a osodir gennych, neu sy'n ei chael yn anos cyflawni'r canlyniadau rydych yn dymuno'u cael gan eich bod wedi prynu rhannau o'u fferm yn orfodol ac wedi adeiladu arnynt, gan gynyddu llygryddion yn sylweddol ac achosi difrod amgylcheddol i weddill eu tir? Ac os ydych yn mynd i wneud incwm ffermwr yn ddibynnol ar eu gweithredoedd amgylcheddol, oni ddylech fod yn gweithredu o dan yr un rheolau, a pheidio â dinistrio rhannau mawr o'n hamgylchedd? Neu a yw hon yn enghraifft arall o, 'Gwnewch fel rydym ni'n ei ddweud, nid fel rydym ni'n ei wneud'?
The FUW has not forced me into saying any such thing, and I have no idea where you got that piece of information from. You will be aware that our consultation now looks at both sustainable food production and environmental outcomes. I have not visited a farm in Wales—and I have visited many, many farms in Wales over the last three years—where environmental outcomes could not be produced on that farm. I haven't come across any farmer who has said to me, 'I cannot produce any environmental outcomes on my land'. I think that the basis of our consultation shows just what farmers do already, for which they are not rewarded, and they should be rewarded. There is no market for environmental outcomes, and it is only right that if farmers provide excellent water quality and air quality, and if they are storing carbon, they are rewarded.
Nid yw Undeb Amaethwyr Cymru wedi fy ngorfodi i ddweud unrhyw beth o'r fath, ac nid oes gennyf unrhyw syniad o ble y cawsoch y wybodaeth honno. Fe fyddwch yn ymwybodol fod ein hymgynghoriad bellach yn edrych ar gynhyrchu bwyd cynaliadwy a chanlyniadau amgylcheddol. Nid wyf wedi ymweld â fferm yng Nghymru—ac rwyf wedi ymweld â llawer iawn o ffermydd yng Nghymru dros y tair blynedd diwethaf—lle na ellid cynhyrchu canlyniadau amgylcheddol ar y fferm honno. Nid wyf wedi cyfarfod ag unrhyw ffermwr sydd wedi dweud wrthyf, 'Ni allaf gynhyrchu unrhyw ganlyniadau amgylcheddol ar fy nhir'. Credaf fod sail ein hymgynghoriad yn dangos yr hyn y mae ffermwyr yn ei wneud eisoes, nad ydynt yn cael eu gwobrwyo amdano, ac fe ddylid eu gwobrwyo. Nid oes marchnad ar gyfer canlyniadau amgylcheddol, ac mae'n gwbl deg, os yw ffermwyr yn darparu ansawdd dŵr ac ansawdd aer rhagorol, ac os ydynt yn storio carbon, eu bod yn cael eu gwobrwyo.
You'll forgive me for not missing an opportunity, Minister, to invite you to a farm in my constituency, given that you have been visiting farms across Wales, to hear some of their issues and their concerns. It's a very good initial question by Michelle Brown. There are concerns out there and the farmers unions have highlighted some of them. I appreciate that there are issues around the Brexit process and uncertainties, issues that are currently outside of your control, but things like the new land management scheme are within your control. Can you give us an assurance, and farmers an assurance, that, yes, the environmental factors that are very important are going to be there in the way that they deserve, but also that issues like production will come into this scheme as well? Because I think we do need to see farmers being recompensed, or however you want to call it, instead of the current subsidy system, but supported for producing food, which is of course their primary aim.
Fe fyddwch yn maddau imi am beidio â cholli cyfle, Weinidog, i'ch gwahodd i fferm yn fy etholaeth, o gofio eich bod wedi bod yn ymweld â ffermydd ledled Cymru, i glywed rhai o'u problemau a'u pryderon. Mae'n gwestiwn cychwynnol da iawn gan Michelle Brown. Mae yna bryderon, ac mae undebau'r ffermwyr wedi tynnu sylw at rai ohonynt. Rwy'n sylweddoli bod materion yn codi mewn perthynas â phroses ac ansicrwydd Brexit, materion sydd y tu allan i'ch rheolaeth ar hyn o bryd, ond mae pethau fel y cynllun rheoli tir newydd o fewn eich rheolaeth. A allwch roi sicrwydd i ni, a sicrwydd i ffermwyr y bydd y ffactorau amgylcheddol, sy'n bwysig iawn, yno yn y ffordd y maent yn ei haeddu, ond hefyd y bydd materion fel cynhyrchu yn cael eu cynnwys yn y cynllun hwn hefyd? Oherwydd credaf fod angen i ni weld ffermwyr yn cael eu had-dalu, neu beth bynnag y dymunwch ei alw, yn hytrach na'r system gymhorthdal bresennol, ond yn cael eu cefnogi i gynhyrchu bwyd, sef eu prif nod wrth gwrs.
I'd be very happy to visit a farm in your constituency. I think it's really important that I'm out there, visiting farms and listening to farmers' concerns. You'll be aware of the extensive consultation we had last year in relation to 'Brexit and our land', and obviously 'Sustainable Farming and our Land' is part 2 of that consultation. Both unions, I think, welcomed the consultation. I think they could see that there had been a move from what was proposed in 'Brexit and our land' to 'Sustainable Farming and our Land'. One of the things is about having one sustainable farming scheme rather than the two schemes that we propose, so I hope it showed that it's a very meaningful consultation last year, that we listened to farmers' concerns, and I can assure them and everybody else that this consultation will be just as meaningful. It's open till 30 October and I would urge people to put forward their consultations, and certainly, as I said in my answer to Llyr Huws Gruffydd, over the next few weeks when we're attending summer shows, I'm sure that will be a topic for conversation. To be able to reward farmers for sustainable food production I think is very important. Again, it was something that came out of the 'Brexit and our land' consultation. What is very clear to me, and I'm sure to many people here, is that the basic payment scheme and the common agricultural policy have not given us the environmental outcomes that we would want, and that is what we're looking to do with sustainable farming.
Buaswn yn fwy na pharod i ymweld â fferm yn eich etholaeth. Credaf ei bod yn bwysig iawn fy mod allan yno'n ymweld â ffermydd ac yn gwrando ar bryderon ffermwyr. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r ymgynghoriad helaeth a gawsom y llynedd mewn perthynas â 'Brexit a'n tir', ac yn amlwg, 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir' yw rhan 2 o'r ymgynghoriad hwnnw. Credaf fod y ddau undeb wedi croesawu'r ymgynghoriad. Credaf y gallent weld newid rhwng yr hyn a gynigiwyd yn 'Brexit a'n tir' a 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir'. Mae un o'r pethau'n ymwneud â chael un cynllun ffermio cynaliadwy yn hytrach na'r ddau gynllun rydym yn eu cynnig, felly gobeithiaf ei fod wedi dangos bod hwnnw'n ymgynghoriad ystyrlon iawn y llynedd, ein bod wedi gwrando ar bryderon ffermwyr, a gallaf roi sicrwydd iddynt hwy a phawb arall y bydd yr ymgynghoriad hwn yr un mor ystyrlon. Mae'n agored tan 30 Hydref a buaswn yn annog pobl i gyflwyno eu hymgynghoriadau, ac yn sicr, fel y dywedais yn fy ateb i Llyr Huws Gruffydd, dros yr wythnosau nesaf pan fyddwn yn mynychu sioeau haf, rwy'n siŵr y bydd hynny'n bwnc trafod. Credaf fod gallu gwobrwyo ffermwyr am gynhyrchu bwyd cynaliadwy yn bwysig iawn. Unwaith eto, roedd yn rhywbeth a ddaeth yn sgil ymgynghoriad 'Brexit a'n tir'. Yr hyn sy'n glir iawn i mi, ac i lawer o bobl yma, rwy'n siŵr, yw nad yw cynllun y taliad sylfaenol a'r polisi amaethyddol cyffredin wedi rhoi'r canlyniadau amgylcheddol y byddem yn dymuno'u cael, a dyna rydym yn gobeithio'i wneud gyda ffermio cynaliadwy.
5. Pa fesurau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cyflwyno i gefnogi ffermwyr Cymru yn y deuddeg mis nesaf? OAQ54244
5. What measures will the Welsh Government introduce to support Welsh farmers in the next twelve months? OAQ54244
We will continue to provide the range of support currently available, including our Farming Connect advice service, the basic payment scheme, and a range of other Welsh Government support, such as the sustainable production grant. We continue to call on the UK Government to provide further clarity on the level of agricultural funding that will be returned to Wales after Brexit.
Byddwn yn parhau i ddarparu'r ystod o gymorth sydd eisoes ar gael, gan gynnwys ein gwasanaeth cynghori Cyswllt Ffermio, cynllun y taliad sylfaenol, ac ystod o gymorth arall gan Lywodraeth Cymru, fel y grant cynhyrchu cynaliadwy. Rydym yn parhau i alw ar Lywodraeth y DU i roi mwy o eglurder ar lefel y cyllid amaethyddol a fydd yn cael ei ddychwelyd i Gymru ar ôl Brexit.
Thank you very much for that reply, Minister, but your Government's latest farm income forecasts in Wales show that the average farm income is expected to decrease by 15 per cent compared to the previous year. Income from dairy farms is down 23 per cent, less favoured area cattle and sheep farms are down 9 per cent, and lowland cattle and sheep farms are down a massive 29 per cent. Given the vital importance of farming to the Welsh economy, to our rural communities and environments, what measures are you going to take to reverse the downturn in farm income and ensure the future viability of the farming industry in Wales? Please don't forget that we are an agricultural economy in the United Kingdom. We have to look after our farmers in Wales. Thank you.
Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Weinidog, ond mae rhagolygon incwm ffermydd diweddaraf eich Llywodraeth yng Nghymru yn dangos y disgwylir i incwm cyfartalog ffermydd ostwng 15 y cant o gymharu â'r flwyddyn flaenorol. Mae incwm o ffermydd llaeth wedi gostwng 23 y cant, mae ffermydd gwartheg a defaid ardaloedd llai ffafriol wedi gostwng 9 y cant, ac mae ffermydd gwartheg a defaid yr iseldir wedi gostwng 29 y cant, sy'n ostyngiad enfawr. O ystyried pwysigrwydd hanfodol ffermio i economi Cymru, i'n cymunedau a'n hamgylchedd gwledig, pa gamau y byddwch yn eu cymryd i wrthdroi'r dirywiad mewn incwm ffermydd a sicrhau hyfywedd y diwydiant ffermio yng Nghymru yn y dyfodol? Peidiwch ag anghofio ein bod yn economi amaethyddol yn y Deyrnas Unedig. Mae'n rhaid i ni ofalu am ein ffermwyr yng Nghymru. Diolch.
I absolutely agree with you that we need to look after our farmers in Wales. The biggest threat to them is Brexit, and the uncertainty around Brexit. So you ask what we'll be doing in the next 12 months; well, one of the things that we might have to do is a rescue package for the sheep sector, because as farmers say to me, 'What happens on 1 November if we do crash out of the European Union with no deal, and I take my lambs to the market and there's nobody there to buy them?' So that is one thing that we may have to do over the next 12 months.
What we have been doing is trying to make our farms as productive as possible, so I mentioned the funding I gave to ensure that red meat benchmarking was undertaken. We'd previously done that in relation to the dairy sector, so there's a huge amount of work going into the agricultural sector from this Government to ensure that the future is bright for the sector, which is so important to Wales. But I have to say, the biggest threat at the moment is a 'no deal' Brexit.
Cytunaf yn llwyr â chi fod angen inni ofalu am ein ffermwyr yng Nghymru. Y bygythiad mwyaf iddynt yw Brexit, a'r ansicrwydd ynghylch Brexit. Felly rydych yn gofyn beth y byddwn yn ei wneud dros ystod y 12 mis nesaf; wel, un o'r pethau y bydd yn rhaid i ni eu gwneud, o bosibl, yw darparu pecyn achub ar gyfer y sector defaid, oherwydd fel y dywed ffermwyr wrthyf, 'Beth fydd yn digwydd ar 1 Tachwedd os byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb, ac rwy'n mynd â fy ŵyn i'r farchnad ac nid oes neb yno i'w prynu?' Felly, mae hynny'n un peth y gallai fod yn rhaid inni ei wneud dros y 12 mis nesaf.
Yr hyn rydym wedi bod yn ei wneud yw ceisio sicrhau bod ein ffermydd mor gynhyrchiol â phosibl, felly soniais am y cyllid a roddais i sicrhau bod cig coch yn cael ei feincnodi. Roeddem wedi gwneud hynny eisoes mewn perthynas â'r sector llaeth, felly mae llawer iawn o waith yn mynd i mewn i'r sector amaethyddol gan y Llywodraeth hon i sicrhau bod y dyfodol yn ddisglair i'r sector, sydd mor bwysig i Gymru. Ond mae'n rhaid i mi ddweud, y bygythiad mwyaf ar hyn o bryd yw Brexit heb gytundeb.
6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ynni adnewyddadwy yng Ngorllewin De Cymru? OAQ54272
6. Will the Minister make a statement on renewable energy in South Wales West? OAQ54272
Renewable energy is a critical part of the efficient and reliable low-carbon energy system that will support a prosperous low-carbon Wales. The Welsh Government continues to work with a range of partners across South Wales West to develop and deliver a strong and positive future for renewable energy.
Mae ynni adnewyddadwy yn rhan hanfodol o'r system ynni garbon isel effeithlon a dibynadwy a fydd yn cefnogi Cymru garbon isel lewyrchus. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gydag amrywiaeth o bartneriaid ar draws Gorllewin De Cymru i ddatblygu a darparu dyfodol cryf a chadarnhaol ar gyfer ynni adnewyddadwy.
Thank you very much for that answer, Minister. You may have heard yesterday during the business statement that the Trefnydd told me that the £200 million originally earmarked by Welsh Government to support a Swansea tidal lagoon was still available in reserves, but, of course, it would depend on the details of any project brought forward before any future commitment could be made for all that money. I hope that the new proposed model—that would see long-term energy supply sold to the large companies in advance—is a model that could be supported by the Welsh Government, subject to detail of course. So, I wonder if you could tell me whether you agree in principle that this new model for a Swansea tidal lagoon could be supported by Welsh Government, but in particular whether you can update me on progress by Natural Resources Wales in the granting of the marine licences that need to go alongside the current planning permission. As you know, that’s due to expire shortly, and I’d hate to think that it fails simply on the ground that the marine licences are very, very slow coming forward. Thank you.
Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Weinidog. Efallai eich bod wedi clywed ddoe yn ystod y datganiad busnes fod y Trefnydd wedi dweud wrthyf fod y £200 miliwn a glustnodwyd yn wreiddiol gan Lywodraeth Cymru i gefnogi morlyn llanw yn Abertawe ar gael o hyd mewn cronfeydd wrth gefn, ond wrth gwrs, byddai'n dibynnu ar fanylion unrhyw brosiect a gâi ei gyflwyno cyn y gellid gwneud unrhyw ymrwymiad yn y dyfodol ar gyfer yr holl arian hwnnw. Gobeithiaf y bydd y model newydd arfaethedig—a fyddai'n golygu bod cyflenwad ynni hirdymor yn cael ei werthu i'r cwmnïau mawr ymlaen llaw—yn fodel y gall Lywodraeth Cymru ei gefnogi, yn amodol ar y manylion wrth gwrs. Felly, tybed a allwch ddweud wrthyf a ydych yn cytuno mewn egwyddor y gallai Llywodraeth Cymru gefnogi'r model newydd hwn ar gyfer morlyn llanw yn Abertawe, ond, yn benodol, a allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf i mi am gynnydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn dyrannu'r trwyddedau morol sy'n rhaid eu cael ochr yn ochr â'r caniatâd cynllunio presennol. Fel y gwyddoch, bydd hwnnw'n dod i ben cyn bo hir, a byddai'n gas gennyf feddwl ei fod yn methu ar y sail fod y trwyddedau morol yn araf iawn yn cael eu darparu. Diolch.
Thank you. I did hear the Minister for Finance and Trefnydd say that yesterday. I clocked that. And you’ll be aware of the huge amount of work the Welsh Government’s been doing, particularly with the Swansea bay city region, to support them to review the strategic options for the development of lagoon technology. And I think what the report does show is an encouraging, innovative approach to develop a financially viable project. So, that work is currently being considered by officials. In relation to your answer around Natural Resources Wales, I’m not sure of the progress of that specific licence. I’m meeting with the chair and chief exec of NRW in the morning, so I will ask them and I will write to the Member, but you may have heard me say in an earlier answer that the First Minister and I met with Natural Resources Wales last Thursday in Bangor to discuss licensing in relation to tidal energy in particular.
Diolch. Clywais y Gweinidog Cyllid a’r Trefnydd yn dweud hynny ddoe. Fe nodais hynny. Ac fe fyddwch yn ymwybodol o'r gwaith enfawr y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud, yn enwedig gyda dinas-ranbarth Abertawe, i'w cynorthwyo i adolygu'r opsiynau strategol ar gyfer datblygu technoleg môr-lynnoedd. A chredaf mai'r hyn y mae'r adroddiad yn ei ddangos yw dull calonogol ac arloesol o ddatblygu prosiect sy'n ariannol hyfyw. Felly, mae swyddogion yn ystyried y gwaith hwnnw ar hyn o bryd. Mewn perthynas â'ch ateb ynghylch Cyfoeth Naturiol Cymru, nid wyf yn siŵr o gynnydd y drwydded benodol honno. Byddaf yn cyfarfod â chadeirydd a phrif weithredwr Cyfoeth Naturiol Cymru yn y bore, felly byddaf yn gofyn iddynt a byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod, ond efallai eich bod wedi fy nghlywed yn dweud mewn ateb cynharach fod y Prif Weinidog a minnau wedi cyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru ddydd Iau diwethaf ym Mangor i drafod trwyddedu mewn perthynas ag ynni'r llanw yn benodol.
7. Oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau i adolygu deddfwriaeth bridio cŵn? OAQ54250
7. Does the Welsh Government have any plans to review dog breeding legislation? OAQ54250
The consultation on third-party sales of puppies and kittens, which included wider dog breeding issues, closed on 17 May. Officials have been analysing the responses to determine the most appropriate interventions required, and I will be making a statement on this issue before the end of term.
Daeth yr ymgynghoriad ar werthiannau cŵn a chathod bach gan drydydd partïon, a oedd yn cynnwys materion ehangach yn ymwneud â bridio cŵn, i ben ar 17 Mai. Mae swyddogion wedi bod yn dadansoddi'r ymatebion i bennu'r ymyriadau mwyaf priodol sydd eu hangen, a byddaf yn gwneud datganiad ar y mater hwn cyn diwedd y tymor.
You've pretty much answered my question then, if you're going to be making a—. Well, it doesn't give you much time, actually, to make a statement, does it? In 2015, the Assembly, obviously, passed the regulations on dog breeding, and there were similar measures in England. And as you said, there’s been a fair amount of work done in this area. I was contacted by a constituent recently who was concerned about the robustness of some of the measures in place, and said that there was still some activity that we wanted to outlaw, in terms of puppy breeding, that was ongoing. So, my constituent asked me if there was going to be a review in the pipeline. You're obviously going to give a statement on this, so perhaps you could update the Assembly as soon as possible on when that review will happen and the scope of it, so that we can deal with all these issues.
Rydych wedi ateb fy nghwestiwn, felly, fwy neu lai, os ydych yn mynd i wneud—. Wel, nid yw'n rhoi llawer o amser i chi, mewn gwirionedd, i wneud datganiad, ydy e? Yn 2015, cyflwynodd y Cynulliad, yn amlwg, reoliadau ar fridio cŵn, a chafwyd mesurau tebyg yn Lloegr. Ac fel y dywedoch chi, mae cryn dipyn o waith wedi'i wneud yn y maes hwn. Cysylltodd etholwr â mi yn ddiweddar a oedd yn pryderu ynglŷn â chryfder rhai o'r mesurau a oedd ar waith, a dywedodd fod rhywfaint o weithgarwch y byddem yn awyddus i'w wahardd yn dal i ddigwydd o ran bridio cŵn bach. Felly, gofynnodd fy etholwr i mi a oes adolygiad ar y ffordd. Yn amlwg, byddwch yn gwneud datganiad ar hyn, felly efallai y gallech roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad cyn gynted ag y bo modd o ran pryd y bydd yr adolygiad hwnnw'n digwydd a'i gwmpas, fel y gallwn fynd i'r afael â'r holl faterion hyn.
Thank you. There’s certainly some activity that we would not want to see continuing to be undertaken in Wales. I had hoped to make a statement by today, but I will be making a statement and updating Members imminently.
Diolch. Yn sicr, mae rhywfaint o weithgarwch nad ydym am ei weld yn parhau i ddigwydd yng Nghymru. Roeddwn wedi gobeithio gwneud datganiad erbyn heddiw, ond byddaf yn gwneud datganiad ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau cyn bo hir.
8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ymgysylltu â chymunedau i warchod bioamrywiaeth? OAQ54263
8. Will the Minister make a statement on engaging communities in protecting biodiversity? OAQ54263
Our Environment (Wales) Act 2016 principles recognise that participation and collaboration are essential for the sustainable management of natural resources. Community engagement is therefore integral to our approach, as shown by our Caru Gwenyn scheme, which encourages communities to help make Wales one of the most bee-friendly nations in the world.
Mae egwyddorion Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn cydnabod bod cyfranogiad a chydweithredu yn hanfodol ar gyfer rheoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy. Mae ymgysylltiad cymunedol, felly, yn rhan annatod o'n dull o weithredu, fel y dangosir gan ein cynllun Caru Gwenyn, sy'n annog cymunedau i helpu i wneud Cymru yn un o'r gwledydd mwyaf cyfeillgar i wenyn yn y byd.
Minister, thank you for that answer. There’s a bit of a buzz in the air in Pontypridd, because Pontypridd has been named by Natural Resources Wales—it’s been given the status of official bee-friendly town with support of Pontypridd Town Council and the Pontypridd business improvement district, as a result of all the schemes. But there is a sting in the tail, Minister—[Interruption.]—and that is that there is no way of really recognising it. And I really wonder if you could do two things, Minister—firstly, to write to Pontypridd Town Council and to the Pontypridd BID to congratulate them on the wonderful work they’ve been doing, and secondly, surely there should be some way that Welsh Government should be facilitating plaques to go up in towns and enable this to happen. That will certainly increase the buzz.
Weinidog, diolch am eich ateb. Mae tipyn o suo yn yr awyr ym Mhontypridd, gan fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi enwi Pontypridd yn—mae wedi cael statws swyddogol fel tref gyfeillgar i wenyn gyda chefnogaeth Cyngor Tref Pontypridd ac ardal gwella busnes Pontypridd, o ganlyniad i'r holl gynlluniau. Ond mae colyn i'r stori, Weinidog—[Torri ar draws.]—sef nad oes unrhyw ffordd o gydnabod y cyflawniad mewn gwirionedd. A tybed a allech wneud dau beth, Weinidog—yn gyntaf, ysgrifennu at Gyngor Tref Pontypridd ac at ardal gwella busnes Pontypridd i'w llongyfarch ar y gwaith gwych y maent wedi bod yn ei wneud, ac yn ail, does bosibl na ddylai Llywodraeth Cymru, mewn rhyw ffordd, hwyluso'r broses o osod placiau mewn trefi a galluogi hyn i ddigwydd. Bydd hynny'n siŵr o gynyddu'r suo.
I was trying to think how I could get one in, but I couldn’t think quick enough. I'll concentrate on the answer. And the First Minister's quip—you, sadly, already said it. I certainly offer my congratulations to Pontypridd in receiving their bee-friendly award. I know the community worked really hard to create those pollinator-friendly food sources—the spaces. And also they raised awareness in an excellent way of the need for pollinators. As I was saying in another answer, I think it's really important that we all monitor that, so I think just raising awareness will help that. I certainly hadn't thought of plaques, but I'd be very happy perhaps to speak to Keep Wales Tidy, who do the eco-school project, for instance, to see if there's any way we can look to doing that. But I certainly am very happy and I will write to Pontypridd Town Council.
Roeddwn yn ceisio meddwl sut y gallwn gynnwys un, ond ni allwn feddwl yn ddigon cyflym. Rwyf am ganolbwyntio ar yr ateb. A sylw bachog y Prif Weinidog—yn anffodus, rydych eisoes wedi'i ddweud. Yn sicr, rwy'n llongyfarch Pontypridd ar eu gwobr am fod yn gyfeillgar i wenyn. Gwn fod y gymuned wedi gweithio'n galed iawn i greu'r ffynonellau bwyd hynny sy'n gyfeillgar i bryfed peillio—y mannau. Ac maent wedi codi ymwybyddiaeth hefyd, mewn ffordd ardderchog, o'r angen am bryfed peillio. Fel y dywedais mewn ateb arall, credaf ei bod yn bwysig iawn fod pob un ohonom yn monitro hynny, felly credaf y bydd codi ymwybyddiaeth yn helpu hynny. Yn sicr, nid oeddwn wedi meddwl am blaciau, ond rwy'n fwy na pharod i siarad â Cadwch Gymru'n Daclus, efallai, sy'n gweithredu'r prosiect eco-ysgolion, er enghraifft, i weld a oes unrhyw ffordd y gallwn ystyried gwneud hynny. Ond yn sicr, rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu at Gyngor Tref Pontypridd.
Mae cronfa LIFE a bioamrywiaeth yr Undeb Ewropeaidd ar gyfer adfer rhywogaethau a chyllido prosiectau amgylcheddol wedi buddsoddi €65 miliwn yng Nghymru dros y 25 mlynedd diwethaf, ac mae'r gronfa yn pontio ymchwil, datblygu a chynhwysiad, ac mae'n ariannu technolegau amgylcheddol arloesol. Mae sawl prosiect wedi cael ei ariannu gan hyn, gan gynnwys coedwigoedd Celtaidd ac adfer corsydd mawn hanfodol. Hoffwn ofyn i'r Gweinidog, felly: a ydych chi wedi gofyn am sicrwydd y bydd Llywodraeth San Steffan yn llenwi'r bwlch ariannol pwysig hwn? Ac, os felly, a fydd gan yr Undeb Ewropeaidd yr hawl, a sut bydd ymateb San Steffan a'r Llywodraeth yma i hynny?
The LIFE and biodiversity fund of the European Union for reviving certain species and funding environmental projects has invested €65 million in Wales over the last 25 years, and the fund bridges research, development and inclusion, and it funds innovative technologies too. There are a number of projects that have been funded through this, including Celtic forests and essential peat bog restoration. So, I'd like to ask the Minister, therefore: have you asked for assurance that the Westminster Government will fill the funding gap? And, if so, will the European Union have the right, and how will the Westminster and Welsh Governments respond to that?
Thank you. You raise a very important point. You'll be aware that we were promised we would not lose a penny if the UK did vote to leave the European Union, and that's certainly a promise not just myself but all ministerial colleagues, led by the First Minister, are ensuring happens. I know I've had conversations around funding for LIFE. I've been to a fantastic peat bog up in north-west Wales and seen the excellent restoration work that the LIFE funding had provided. So, it's really important that if we are going to meet our carbon reduction targets, react to the climate emergency in a way we would want to, that that funding is still available. So, those discussions are ongoing.
Diolch. Rydych yn codi pwynt pwysig iawn. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod wedi cael addewid na fyddem yn colli ceiniog pe bai'r DU yn pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd, ac mae hwnnw'n sicr yn addewid yr wyf i, a phob un o fy nghyd-Weinidogion, o dan arweiniad y Prif Weinidog, yn sicrhau ei fod yn digwydd. Gwn fy mod wedi cael sgyrsiau ynghylch cyllid ar gyfer LIFE. Rwyf wedi ymweld â mawnog wych yng ngogledd-orllewin Cymru ac wedi gweld y gwaith adfer ardderchog a ddarparwyd gan gyllid LIFE. Felly, mae'n bwysig iawn, os ydym am gyflawni ein targedau lleihau carbon, ac ymateb i'r argyfwng hinsawdd yn y ffordd y byddem yn dymuno, fod yr arian hwnnw ar gael o hyd. Felly, mae'r trafodaethau hynny'n parhau.
Biodiversity is an important part of the consultation exercise you're undertaking at the moment into supporting farms, and the farming community obviously will play a really important role in developing that biodiversity. One thing that is central to your consultation document is specific on-farm plans, individual farm plans, and individual land manager plans. What assessment have you made of the capacity to develop these plans if they are taken forward?
I appreciate they're in the consultation at the moment, but surely before you've put that proposal forward you've done some assessment as to the level of capacity that Government and whoever you contract this service out to have. Because we could potentially go from 16,000/17,000 applicants at the moment who've received support up to evidence we've received in committee of 40,000 applicants coming in, if you broaden it right out to that land manager interpretation that the Government employed in the first consultation.
Mae bioamrywiaeth yn rhan bwysig o'r ymarfer ymgynghori rydych yn ei gynnal ar hyn o bryd i gefnogi ffermydd, ac mae'n amlwg y bydd y gymuned ffermio yn chwarae rhan bwysig iawn wrth ddatblygu'r fioamrywiaeth honno. Un peth sy'n ganolog i'ch dogfen ymgynghori yw cynlluniau penodol ar y fferm, cynlluniau ffermydd unigol, a chynlluniau rheolwyr tir unigol. Pa asesiad a wnaethoch o'r capasiti i ddatblygu'r cynlluniau hyn os cânt eu datblygu?
Rwy'n derbyn eu bod yn yr ymgynghoriad ar hyn o bryd, ond cyn i chi gyflwyno'r cynnig hwnnw, does bosibl nad ydych wedi gwneud rhywfaint o asesu ynghylch lefel y capasiti sydd gan y Llywodraeth a phwy bynnag y byddwch yn contractio'r gwasanaeth hwn iddynt. Oherwydd, o bosibl, gallem fynd o'r 16,000/17,000 o ymgeiswyr sydd wedi cael cefnogaeth ar hyn o bryd i dystiolaeth a gawsom yn y pwyllgor o 40,000 o geisiadau, os ydych yn ei ehangu i gynnwys y dehongliad hwnnw o reolwr tir a ddefnyddiwyd gan y Llywodraeth yn yr ymgynghoriad cyntaf.
Thank you. Farmers certainly are part of our response in relation to biodiversity. The farm I visited to launch the consultation, the field I was standing in, the farmer told me very proudly that there was between 90 and 100 tonnes of carbon per hectare stored in that field. So, you can see why farmers are so important in relation to biodiversity. Of course, we have looked at the capacity. We're not starting from a blank page. We've got Rural Payments Wales. We have always said that it is Welsh Government that will obviously bear the brunt of those resource issues. So, I am confident that if the consultation goes the way that we think it will, and people will want that single scheme, because certainly that was what farmers and land managers who responded to the first consultation told us, that we will have the capacity to do it. But, I'm not underestimating it; it is a huge undertaking.
Diolch. Yn sicr, mae ffermwyr yn rhan o'n hymateb mewn perthynas â bioamrywiaeth. Yn y fferm yr ymwelais â hi i lansio'r ymgynghoriad, yn y cae y safwn ynddo, dywedodd y ffermwr wrthyf yn falch iawn fod rhwng 90 a 100 tunnell o garbon yr hectar wedi'i storio yn y cae hwnnw. Felly, gallwch weld pam fod ffermwyr mor bwysig mewn perthynas â bioamrywiaeth. Wrth gwrs, rydym wedi edrych ar y capasiti. Nid ydym yn dechrau o dudalen wag. Mae gennym Taliadau Gwledig Cymru. Rydym bob amser wedi dweud mai Llywodraeth Cymru, yn amlwg, fydd yn ysgwyddo baich y problemau hynny o ran adnoddau. Felly, os yw'r ymgynghoriad yn mynd rhagddo yn y ffordd y credwn y bydd, ac os bydd pobl yn awyddus i gael yr un cynllun hwnnw, sef yr hyn a ddywedodd ffermwyr a rheolwyr tir a ymatebodd i'r ymgynghoriad cyntaf wrthym, rwy'n hyderus y bydd gennym y capasiti i wneud hynny. Ond nid wyf yn bychanu maint y dasg; mae'n ymrwymiad enfawr.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you to the Minister.
Yr eitem nesaf nesaf felly yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Jayne Bryant.
The next item, therefore, is questions to the Minister for Housing and Local Government. The first question is from Jayne Bryant.
1. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'r Post Brenhinol yn dilyn lansio'i strategaeth pum mlynedd? OAQ54279
1. What discussions has the Minister had with Royal Mail following the launch of its five year strategy? OAQ54279
Officials met with Royal Mail earlier this month to discuss the potential implications of this strategy on Welsh communities. I intend to meet both with Royal Mail and the trade unions as soon as is practical.
Cyfarfu swyddogion â'r Post Brenhinol yn gynharach y mis hwn i drafod goblygiadau posibl y strategaeth hon i gymunedau Cymru. Rwy'n bwriadu cyfarfod â'r Post Brenhinol a'r undebau llafur cyn gynted ag y bo'n ymarferol.
Thank you, Deputy Minister. Since the privatisation of Royal Mail, there's been a pressure on the company to find profits. The Communication Workers Union, of which I'm a member, has raised concerns that the universal service obligation, which guarantees an equal six-day service to all in the UK, might be reviewed. To many who are isolated and lonely, postal workers can be one of the only few regular points of contact, especially in rural areas. Even in cities such as Newport, local posties are often the first to notice if something is wrong and are very much appreciated by their local communities. The universal service obligation is a fair and much valued service. If this is taken away, there is a fear that the link that community postmen provide will be lost. Can the Deputy Minister assure me that the Welsh Government will be making representations to Royal Mail to highlight the value it puts on the equal six-day service, ensuring that it does all it can to protect the role of the community posties?
Diolch, Ddirprwy Weinidog. Ers i'r Post Brenhinol gael ei breifateiddio, mae pwysau wedi bod ar y cwmni i wneud elw. Mae Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu, yr wyf yn aelod ohono, wedi mynegi pryderon y gellid adolygu'r rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol, sy'n gwarantu gwasanaeth chwe diwrnod cyfartal i bawb yn y DU. I lawer o bobl sy'n teimlo'n ynysig ac yn unig, gall gweithwyr post fod yn un o'r ychydig bwyntiau cyswllt rheolaidd, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Hyd yn oed mewn dinasoedd fel Casnewydd, gweithwyr post lleol yn aml yw'r rhai cyntaf i sylwi bod rhywbeth o'i le ac mae eu cymunedau lleol yn eu gwerthfawrogi'n fawr. Mae'r rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol yn wasanaeth teg a gwerthfawr. Os caiff ei ddiddymu, ceir pryder y bydd y cyswllt y mae gweithwyr post cymunedol yn ei ddarparu yn cael ei golli. A all y Dirprwy Weinidog roi sicrwydd i mi y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno sylwadau i'r Post Brenhinol i nodi'r gwerth y mae'n ei roi ar y gwasanaeth chwe diwrnod cyfartal, gan sicrhau eu bod yn gwneud popeth yn eu gallu i ddiogelu rôl y gweithwyr post cymunedol?
Yes, absolutely. As the Member said, I'm very much aware, and the Government is, of the important role that posties play in communities across Wales in terms of not just the service they provide, but almost that link to people, that lifeline to people as well. I will be meeting Royal Mail shortly to discuss this, but also I place equal importance on meeting both the CWU and Unite trade unions, and in both those meetings I'll make sure that the universal service obligation and the role that posties play across our communities are on the agenda at those meetings.
Yn sicr. Fel y dywedodd yr Aelod, rwyf innau a'r Llywodraeth yn ymwybodol iawn o'r rôl bwysig y mae gweithwyr post yn ei chwarae mewn cymunedau ledled Cymru, nid yn unig o ran y gwasanaeth y maent yn ei ddarparu, ond y cysylltiad hwnnw â phobl, y rhaff achub honno i bobl. Byddaf yn cyfarfod â'r Post Brenhinol cyn bo hir i drafod hyn, ond credaf fod cyfarfod ag undebau llafur Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu ac Unite yr un mor bwysig, ac yn y ddau gyfarfod, byddaf yn sicrhau bod y rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol a'r rôl y mae gweithwyr post yn ei chwarae yn ein cymunedau ar yr agenda yn y cyfarfodydd hynny.
I welcome the news that the Royal Mail is investing around £1.8 billion over the next five years into the postal service as a part of its five-year strategic plan. As a part of Royal Mail's plan to restore its fortunes, the group intends to expand its parcel service and introduce a second parcel delivery. However, Ofcom has warned that Royal Mail's financial position could threaten the sustainability of the universal postal service. What assurance has the Minister received from the Royal Mail that it will continue to meet its legal obligation to deliver letters to the whole country for a fixed fee? Thank you.
Rwy'n croesawu'r newyddion fod y Post Brenhinol yn buddsoddi oddeutu £1.8 biliwn yn y gwasanaeth post dros y pum mlynedd nesaf fel rhan o'u cynllun strategol pum mlynedd. Fel rhan o gynllun y Post Brenhinol i adfer ei hun, mae'r grŵp yn bwriadu ehangu eu gwasanaeth parseli a chyflwyno ail ddosbarthiad parseli. Fodd bynnag, mae Ofcom wedi rhybuddio y gallai sefyllfa ariannol y Post Brenhinol fygwth cynaliadwyedd y gwasanaeth post cyffredinol. Pa sicrwydd y mae'r Gweinidog wedi'i gael gan y Post Brenhinol y byddant yn parhau i gyflawni eu rhwymedigaeth gyfreithiol i ddanfon llythyrau i'r wlad gyfan am ffi sefydlog? Diolch.
Clearly, Royal Mail services find themselves under pressure because of what has happened in the recent past in terms of privatisation. But, as I've already said to the Member previously, we place great emphasis on retaining the universal service obligation. We know the value that brings to our communities, particularly rural communities across Wales. And that is something that I will certainly be raising in my meetings with both the Royal Mail and the relevant trade unions. I know, in terms of the proposals, there are some positive proposals to make it easier for customers to post parcels, with the introduction of parcel post boxes, and to be able to return them. I think that in particular may help customers in more rural areas. But, absolutely, on our agenda is actually the retention and the value of the universal service obligation and the role that the posties play in our communities across the country.
Yn amlwg, mae gwasanaethau'r Post Brenhinol o dan bwysau oherwydd yr hyn sydd wedi digwydd yn ddiweddar mewn perthynas â phreifateiddio. Ond fel rwyf eisoes wedi'i ddweud wrth yr Aelod, rydym yn rhoi pwyslais mawr ar gadw'r rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol. Rydym yn ymwybodol o'i gwerth i'n cymunedau, yn enwedig cymunedau gwledig ledled Cymru. Ac mae hynny'n sicr yn rhywbeth y byddaf yn ei godi yn fy nghyfarfodydd gyda'r Post Brenhinol a'r undebau llafur perthnasol. O ran yr argymhellion, gwn fod rhai argymhellion cadarnhaol wedi'u gwneud i'w gwneud yn haws i gwsmeriaid bostio parseli, gan gyflwyno blychau post ar gyfer parseli, a'r gallu i'w dychwelyd. Credaf y gallai hynny'n arbennig helpu cwsmeriaid mewn ardaloedd mwy gwledig. Ond yn sicr, mae cadw'r rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol a'i gwerth, a'r rôl y mae'r gweithwyr post yn ei chwarae yn ein cymunedau ledled y wlad ar ein hagenda.
2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ymyriadau Llywodraeth Cymru i leihau nifer yr achosion o danau gwyllt? OAQ54248
2. Will the Minister provide an update on Welsh Government interventions to reduce incidences of wild fires? OAQ54248
Our fire and rescue services continue to take a range of actions to reduce the number of wildfires in communities across the country. Many interventions are directly funded by the Welsh Government, and these have resulted in a 60 per cent reduction in the incidence of wildfire since 2009.
Mae ein gwasanaethau tân ac achub yn parhau i gymryd amrywiaeth o gamau i leihau nifer y tanau gwyllt mewn cymunedau ledled y wlad. Mae llawer o ymyriadau wedi eu hariannu'n uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru, ac mae'r rhain wedi arwain at ostyngiad o 60 y cant yn nifer yr achosion o danau gwyllt ers 2009.
Thank you, Minister. A short while ago, I had the privilege to meet with Craig Hope and other members of the South Wales Fire and Rescue Service at Aberdare Fire Station to discuss their innovative approach to tackling wildfires. Craig is internationally renowned for his approach to the issue, for example through the development of the wildfire toolbox and the focus on taking a year-round approach as well. We know that overall numbers of wildfires are currently declining, but the ones that are occurring are on a larger scale, which provides a different set of challenges for fire services and for communities as well. There was another major wildfire in my constituency on Abernant mountain just last week. How are the Welsh Government working with partners to reduce the incidence of wildfires, for example, through land management, the spread of best practice and the adoption of a 365-day approach so that lives and property aren't at risk?
Diolch, Weinidog. Yn ddiweddar, cefais y fraint o gyfarfod â Craig Hope ac aelodau eraill o Wasanaeth Tân ac Achub De Cymru yng Ngorsaf Dân Aberdâr i drafod eu dull arloesol o fynd i'r afael â thanau gwyllt. Mae Craig yn enwog yn rhyngwladol am ei waith ar y mater, er enghraifft drwy ddatblygu'r blwch offer tanau gwyllt a'r ffocws ar ddull drwy gydol y flwyddyn hefyd. Gwyddom fod nifer yr achosion o danau gwyllt yn gostwng ar hyn o bryd at ei gilydd, ond mae'r rhai sy'n digwydd yn fwy o faint, sy'n arwain at set wahanol o heriau i wasanaethau tân ac i gymunedau hefyd. Cafwyd tân gwyllt mawr arall yn fy etholaeth ar fynydd Abernant yr wythnos diwethaf. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda phartneriaid i leihau nifer yr achosion o danau gwyllt, er enghraifft, drwy reoli tir, rhannu arferion gorau a mabwysiadu dull 365 diwrnod fel nad oes perygl i fywydau nac i eiddo?
I thank the Member for her question. South Wales Fire and Rescue Service are indeed internationally renowned for the work they're doing, and have actually provided support to fire services across the UK in terms of the expertise that they have built. And I know it already works hard to find that extra support for the specialised equipment that they need in the area. The Member is absolutely right that the emphasis needs to be on year-round and working in partnership. So, while the fire service are the ones on the front line, so to speak, a lot of support has been placed into prevention, the education programmes within schools and those groups deemed at risk, and that can only be done, like you said, in partnership with other stakeholders, such as Natural Resources Wales, the police and community stakeholders. And that is something that has come on since the rise in incidents we saw at Easter a few years ago, and that is some partnership working that we continue to emphasise the value of and take forward, and that's something I will certainly be following up on as the Minister responsible.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Yn wir, mae Gwasanaeth Tân ac Achub De Cymru yn enwog yn rhyngwladol am y gwaith y maent yn ei wneud, ac mewn gwirionedd, maent wedi darparu cymorth i wasanaethau tân ledled y DU o ran yr arbenigedd y maent wedi'i ddatblygu. A gwn eu bod eisoes yn gweithio'n galed i ddod o hyd i gefnogaeth ychwanegol ar gyfer yr offer arbenigol sydd ei angen arnynt yn yr ardal. Mae'r Aelod yn llygad ei lle fod angen i'r pwyslais fod ar ddull drwy gydol y flwyddyn a gweithio mewn partneriaeth. Felly, er mai'r gwasanaeth tân yw'r rhai ar y rheng flaen, fel petai, mae llawer o gefnogaeth wedi'i rhoi i atal tanau, y rhaglenni addysg mewn ysgolion a'r grwpiau yr ystyrir eu bod mewn perygl, ac ni ellir ond gwneud hynny, fel y dywedoch chi, mewn partneriaeth â rhanddeiliaid eraill, fel Cyfoeth Naturiol Cymru, yr heddlu a rhanddeiliaid cymunedol. Ac mae hynny'n rhywbeth sydd wedi digwydd ers y cynnydd yn nifer y digwyddiadau a welsom dros y Pasg ychydig flynyddoedd yn ôl, ac mae hwnnw'n waith partneriaeth rydym yn parhau i bwysleisio'i werth a'i ddatblygu, ac mae hynny'n rhywbeth y byddaf yn sicr yn mynd i'r afael ag ef fel y Gweinidog sy'n gyfrifol.
Minister, residents who live on or near to Kilvey Hill in Swansea have spoken about living in constant fear of forest fires on the hill. Some of the owners of the smallholdings there have taken to installing their own fire bricks, while Natural Resources Wales, as you've mentioned, have taken steps and, in this case, have taken down trees to reduce the risk to people's properties. I remember, growing up in Vikki Howells's constituency, getting people coming into schools and telling us about the dangers of mountain fires. Judging by the statistics you've given us to date, that probably seems to have worked for a certain generation, anyway. But is there any intelligence out there now that it's different people who are being implicated in the mountain fires that we do have, and whether education needs to be directed in perhaps a slightly different direction?
Weinidog, mae trigolion sy'n byw ar Fynydd Cilfái yn Abertawe neu gerllaw wedi sôn am fyw mewn ofn cyson o danau coedwig ar y bryn. Mae rhai o berchnogion y tyddynnod yno wedi dechrau gosod eu briciau tân eu hunain, tra bo Cyfoeth Naturiol Cymru, fel y dywedoch chi, wedi rhoi camau ar waith, ac yn yr achos hwn, wedi torri coed i leihau'r risg i eiddo pobl. Pan oeddwn yn tyfu i fyny yn etholaeth Vikki Howells, gallaf gofio pobl yn dod i mewn i'r ysgolion ac yn sôn wrthym am beryglon tanau mynydd. O ystyried yr ystadegau rydych wedi'u rhoi i ni hyd yma, mae'n debyg ei fod wedi gweithio ar gyfer cenhedlaeth benodol, beth bynnag. Ond a oes unrhyw dystiolaeth mai pobl wahanol sy'n cael eu cysylltu â'r tanau mynydd rydym yn eu cael bellach, ac a oes angen cyfeirio addysg i gyfeiriad ychydig yn wahanol, efallai?
For your constituency you raise that you live with that apprehension about potential wildfires. Deliberately set grass fires of any shape or size are totally unacceptable. They're irresponsible, dangerous and criminal. They not only put communities at risk, but they put them in that position of fear, which is why the preventative approach is so, so important. We do full collaboration with schools, police and other agencies, but also other programmes such as Crimes and Consequences, and the Phoenix Project works with small groups that are identified as being at risk of offending to try and reduce that offending as well, and target that support, training and funding in those cases.
Also, we do hear of cases where they've been deliberately set by young people, but there are also cases perhaps when it's arisen from a landowner themselves as well. So, it's actually about keeping going with that cross-partnership working and looking at the preventative agenda. Sure, if any Members have any further evidence or suggestions in terms of how we could take that forward, I'm always happy to receive them as well.
Ar gyfer eich etholaeth chi, rydych yn nodi eich bod yn byw gyda'r pryder hwnnw am danau gwyllt posibl. Mae tanau glaswellt o unrhyw siâp neu faint a gynnir yn fwriadol yn gwbl annerbyniol. Maent yn anghyfrifol, yn beryglus ac yn anghyfreithlon. Nid yn unig eu bod yn peryglu cymunedau, ond maent yn peri ofn, a dyna pam fod yr ymagwedd ataliol mor hynod o bwysig. Rydym yn cyd-weithredu'n llawn ag ysgolion, yr heddlu ac asiantaethau eraill, ond hefyd gyda rhaglenni eraill fel Troseddau a Chanlyniadau, ac mae Prosiect Phoenix yn gweithio gyda grwpiau bach y nodwyd eu bod mewn perygl o droseddu i geisio lleihau'r troseddu hwnnw hefyd, ac yn targedu'r cymorth, yr hyfforddiant a'r cyllid yn yr achosion hynny.
Hefyd, rydym yn clywed am achosion lle cawsant eu cynnau'n fwriadol gan bobl ifanc, ond ceir achosion hefyd lle byddant wedi'u cynnau gan dirfeddiannwr efallai. Felly, mae a wnelo â pharhau â'r gwaith traws-bartneriaethol hwnnw ac edrych ar yr agenda ataliol. Yn sicr, os oes gan unrhyw Aelodau unrhyw dystiolaeth neu awgrymiadau pellach o ran sut y gallem fwrw ymlaen â hynny, rwyf bob amser yn fodlon eu cymryd.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Leanne Wood.
Diolch, Llywydd. Last week, you accepted in principle the recommendation that all new affordable homes should be as close as possible to zero carbon by 2021, subject to the outcome of your building regulations review. However, the homes likely to be completed and available in 2021 are those homes that form part of the applications going through the planning process at the moment. Will you therefore put on record that planning departments evaluating these applications at the moment should be securing zero-carbon homes, and making decisions now that are self-evidently in the framework for housing that you've set for the future?
Diolch, Lywydd. Yr wythnos diwethaf, fe dderbynioch chi mewn egwyddor yr argymhelliad y dylai pob cartref fforddiadwy newydd fod mor agos â phosibl at fod yn ddi-garbon erbyn 2021, yn amodol ar ganlyniad eich adolygiad o'r rheoliadau adeiladu. Fodd bynnag, y cartrefi sy'n debygol o gael eu cwblhau a bod ar gael erbyn 2021 yw'r cartrefi sy'n rhan o'r ceisiadau sy'n mynd drwy'r broses gynllunio ar hyn o bryd. A wnewch chi ddweud ar goedd felly y dylai adrannau cynllunio sydd wrthi'n gwerthuso'r ceisiadau hyn ar hyn o bryd sicrhau eu bod yn gartrefi di-garbon, a gwneud penderfyniadau yn awr sy'n amlwg yn y fframwaith ar gyfer tai a osodwyd gennych ar gyfer y dyfodol?
We've recently written to planning authorities asking them to review some of the policies in the light of 'Planning Policy Wales', but it is a plan-led process and the plans have a lifetime of their own. So, we're asking through the Welsh Local Government Association and through local authority leads for them to review the local development plan process. And as you know, we're about to go out to consultation on the national development framework that will put the overarching strategy in place. It's not possible to instantly change the planning system in the way that you say, but we are taking all the steps to change it as fast as we can and keep the plan-led process in place and sustainable—clearly with a view to going to the place where you want us to be, but we do have to do that in accordance with the plans themselves.
Rydym wedi ysgrifennu at awdurdodau cynllunio yn ddiweddar i ofyn iddynt adolygu rhai o'r polisïau yng ngoleuni 'Polisi Cynllunio Cymru', ond mae'n broses sy'n dilyn y cynllun ac mae gan y cynlluniau eu hoes eu hunain. Felly, rydym yn gofyn drwy Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a thrwy arweinwyr awdurdodau lleol iddynt adolygu proses y cynllun datblygu lleol. Ac fel y gwyddoch, rydym ar fin ymgynghori ar y fframwaith datblygu cenedlaethol a fydd yn rhoi'r strategaeth drosfwaol ar waith. Nid yw'n bosibl newid y system gynllunio ar unwaith fel y dywedwch, ond rydym yn rhoi'r holl gamau ar waith i'w newid mor gyflym ag y gallwn a chadw'r broses sy'n dilyn y cynllun yn ei lle ac yn gynaliadwy—gyda'r bwriad o gyrraedd y sefyllfa rydych am i ni ei chyrraedd, ond mae'n rhaid i ni wneud hynny yn unol â'r cynlluniau eu hunain.
A climate emergency means that decisions being taken now have to be consistent with the aspirations for a zero-carbon economy; it's not good enough to just keep delaying things, Minister. But moving to the issue of planning, you'll be aware that my colleague wrote to you recently asking to adjust planning policy to reflect the fact that, when considering the issue of the M4, the First Minister attached greater weight to environmental considerations than the planning inspector did. It seems that your reply didn't quite understand the issue. If the view of the Government, as expressed by the First Minister, is that the declaration of a climate emergency means that environmental considerations should have greater weight in planning than the planning inspector was prepared to attach to them, then surely you should accept that all planning decisions should now be attaching greater weight to environmental considerations than would have been the case six months ago before you declared a climate emergency? Will you therefore put on the record that that is your Government's view, and if you're not prepared to do that, can you explain the inconsistency that will invariably result?
Mae argyfwng hinsawdd yn golygu bod yn rhaid i benderfyniadau sy'n cael eu gwneud yn awr fod yn gyson â'r dyheadau am economi ddi-garbon; nid yw parhau i oedi pethau yn ddigon da, Weinidog. Ond wrth symud at fater cynllunio, fe fyddwch yn ymwybodol fod fy nghyd-Aelod wedi ysgrifennu atoch yn ddiweddar i ofyn am addasu polisi cynllunio i adlewyrchu'r ffaith, wrth ystyried mater yr M4, fod y Prif Weinidog wedi rhoi mwy o bwys ar ystyriaethau amgylcheddol nag y gwnaeth yr arolygydd cynllunio. Ymddengys nad oedd eich ateb yn deall y mater yn iawn. Os mai barn y Llywodraeth, fel y'i mynegwyd gan y Prif Weinidog, yw bod datgan argyfwng hinsawdd yn golygu y dylid rhoi mwy o bwyslais ar ystyriaethau amgylcheddol wrth gynllunio nag yr oedd yr arolygydd cynllunio yn barod i'w roi, does bosibl na ddylech dderbyn y dylai pob penderfyniad cynllunio bellach fod yn rhoi mwy o bwys ar ystyriaethau amgylcheddol nag a fyddai wedi digwydd chwe mis yn ôl cyn i chi ddatgan argyfwng hinsawdd? A wnewch chi ddweud ar goedd felly mai dyna farn eich Llywodraeth, ac os nad ydych yn barod i wneud hynny, a allwch egluro'r anghysondeb a fydd yn deillio'n anochel o hynny?
I don't think there is an inconsistency. The planning process is not a science; it is a set of judgments based on a set of plans in a system that is plan-led. And so, you have to look at the system in the round, and each person who makes a decision, or each committee that makes a decision, will bring some human subjective judgment to how they see the plans. We put out guidance for that, but you can't take away the decision makers' individual weighting for that inside the plan-led process. The First Minister made it very apparent that it's perfectly possible to view that process in that way. We have regular conversations with all levels of the planning process about how those plans should be applied. But in the end, it's the individual decision maker's ability to bring that subjective judgment to bear inside the planning process. Now, I am not in a position—and I understand what you're trying to say—nor would any other decision maker, nor any other Minister anywhere in a plan-led process, be in a position to mandate the decision maker at any point in that system to give a specific sort of weight to a specific policy. Clearly, we have made it very clear that we want environmental considerations to be absolutely at the top of that tree in the consideration, in the round of that planning decision, that individual planning decision.
The most important part of that process is in the plan itself, and this is the thing that we're always trying to get across—that people need to be engaged in the plan itself, so the plan itself sets out the parameters for that. So, when the local authority sets out its plan, or revises its plan, or puts its specific planning policies in place, that's the point in time that you want the greatest emphasis put on the kinds of environmental outcomes that you and I would both like to see in this process. And as we go forward with the national development framework, and then, subsequent to that, the strategic planning arrangements, and we have a full planning process in Wales, that plan will lead people through that process in that way. But you can't eliminate completely the decision maker's ability to bring their subjective judgment to a set of plans. It's not a science.
Ni chredaf fod yma anghysondeb. Nid gwyddor yw'r broses gynllunio; mae'n set o farnau yn seiliedig ar set o gynlluniau mewn system sy'n dilyn y cynllun. Ac felly, mae'n rhaid i chi edrych ar y system yn ei chyfanrwydd, a bydd gan bob unigolyn sy'n gwneud penderfyniad, neu bob pwyllgor sy'n gwneud penderfyniad, ryw farn oddrychol ddynol ynglŷn â sut y maent yn gweld y cynlluniau. Cyhoeddasom ganllawiau ar gyfer hynny, ond ni allwch ddiddymu barn unigol y sawl sy'n gwneud penderfyniad mewn perthynas â hynny yn y broses sy'n dilyn y cynllun. Dywedodd y Prif Weinidog yn glir iawn ei bod yn gwbl bosibl ystyried y broses honno yn y modd hwnnw. Rydym yn cynnal sgyrsiau rheolaidd â phob lefel o'r broses gynllunio ynghylch sut y dylid rhoi'r cynlluniau hynny ar waith. Ond yn y pen draw, mae'n ymwneud â gallu'r penderfynwr unigol i roi'r farn oddrychol honno o fewn y broses gynllunio. Nawr, nid wyf mewn sefyllfa—ac rwy'n deall yr hyn rydych yn ceisio'i ddweud—ac ni fyddai unrhyw benderfynwr arall, nac unrhyw Weinidog arall mewn unrhyw broses sy'n dilyn y cynllun, mewn sefyllfa i orchymyn y penderfynwr ar unrhyw bwynt yn y system honno i roi pwyslais penodol ar bolisi penodol. Yn amlwg, rydym wedi dweud yn glir iawn ein bod am i ystyriaethau amgylcheddol fod ar frig y goeden honno yn yr ystyriaeth, yn y penderfyniad cynllunio hwnnw yn ei gyfanrwydd, y penderfyniad cynllunio unigol hwnnw.
Rhan bwysicaf y broses yw'r cynllun ei hun, a dyma'r peth rydym yn ceisio'i gyfleu bob amser—fod angen i bobl ymwneud â'r cynllun ei hun, fel bod y cynllun ei hun yn nodi'r paramedrau ar gyfer hynny. Felly, pan fydd yr awdurdod lleol yn nodi ei gynllun, neu'n diwygio ei gynllun, neu'n rhoi ei bolisïau cynllunio penodol ar waith, dyna pryd y mae angen rhoi'r pwyslais mwyaf ar y mathau o ganlyniadau amgylcheddol yr hoffech chi a minnau eu gweld yn y broses hon. Ac wrth i ni fwrw ymlaen â'r fframwaith datblygu cenedlaethol, ac yna, ar ôl hynny, y trefniadau cynllunio strategol, a bod gennym broses gynllunio lawn yng Nghymru, bydd y cynllun hwnnw'n arwain pobl drwy'r broses yn y ffordd honno. Ond ni allwch gael gwared yn llwyr ar allu'r penderfynwr i roi eu barn oddrychol ar set o gynlluniau. Nid gwyddor mohoni.
I'd like to look even further now beyond 2021, Minister. It's clear that some of the technology that's going to be used in housing will effectively turn some houses into mini power stations, capable of generating the electricity that those communities will use, and even, in some cases, make those houses profitable. This, of course, is really exciting, but there's a risk that if we don't embrace this concept in a planned way, it could exacerbate existing social divides. Wealthy people will buy homes that will generate income for them, but those on the lowest incomes will either be left with the oldest housing stock that are expensive to run, or if they do live in newer homes, the income from such energy will be passed on to housing associations or private landlords. Will you therefore outline how your Government intends to ensure that the poorest people in our society will benefit from a green revolution?
Hoffwn edrych ymhellach i'r dyfodol yn awr, y tu hwnt i 2021, Weinidog. Mae'n amlwg y bydd rhywfaint o'r dechnoleg sy'n mynd i gael ei defnyddio mewn tai yn troi rhai tai yn orsafoedd pŵer bach i bob pwrpas, a fydd yn gallu cynhyrchu'r trydan y bydd y cymunedau hynny'n ei ddefnyddio, a hyd yn oed, mewn rhai achosion, yn gwneud y tai hynny'n broffidiol. Mae hyn, wrth gwrs, yn gyffrous iawn, ond mae perygl, os nad ydym yn cofleidio'r cysyniad hwn mewn ffordd drefnus, y gallai waethygu rhaniadau cymdeithasol presennol. Bydd pobl gyfoethog yn prynu cartrefi a fydd yn creu incwm ar eu cyfer, ond bydd y rhai ar yr incwm lleiaf naill ai'n gorfod bodloni ar y stoc dai hynaf sy'n ddrud i'w rhedeg, neu os ydynt yn byw mewn cartrefi mwy newydd, bydd yr incwm o ynni o'r fath yn mynd i gymdeithasau tai neu landlordiaid preifat. A wnewch chi amlinellu felly sut y mae eich Llywodraeth yn bwriadu sicrhau y bydd y bobl dlotaf yn ein cymdeithas yn elwa o chwyldro gwyrdd?
Certainly, and I completely agree with you about the excitement of a distributed energy system, and the ability of that to bring a social justice element into that system that the old centralised system would never have been able to achieve. And we're very excited to be able to do that. Tomorrow morning, I will be receiving the reports of the decarbonisation working group, and I've had some meetings with the group, so I have a little bit of a trail, I suppose, of what they're going to say. And I know that they're very interested in much of the thing that you've just set out there, the ability to exploit the technology of the future in making homes into power stations. It's part of the proposed plans for the Swansea city deal. I'm sure you know that the homes as power stations element of that is in there, and we're very keen on doing that.
One of the other things that I'll be doing shortly, when I've got all of these reports back on housing in the round, is looking again at the setting of our rent policies. And in the setting of our rent policies, one of the things we'll want to look at is the social justice of the kind of thing that you're talking about. So, where somebody's home is used as a power station, and they're a tenant in a social rented place, I would like to see the benefit of that power coming back to that tenant, either in very much reduced bills, or in reduced rent, or a trade-off between the two. So, I'll be looking very carefully at the rent policy, to make sure that the kinds of injustice you're talking about do not occur in that system, and that the people who run their homes in that way get the benefit back to them, either, as I say, in reduced bills or shared services, or in reduced rent in certain circumstances and so on. And we'll be looking to have a flexible rent policy, without preannouncing the policies that I'm looking at. But, in the round, we'll be looking to have a flexible rent policy that gives credit to registered social landlords and councils that put those kinds of mitigating things in place, and that that should be reflected in the terms and conditions of the tenants that live in those homes.
And in terms of the private rented sector, of course, we will also be, in responding to the affordable homes and the decarbonisation agenda, putting measures in place about what we expect the private rented sector to do in that regard as well.
Yn sicr, a chytunaf yn llwyr â chi fod system ynni wasgaredig yn gyffrous, a gallu hynny i ddarparu elfen o gyfiawnder cymdeithasol yn y system honno na fyddai'r hen system ganolog erioed wedi gallu ei wneud. Ac rydym yn llawn cyffro i allu gwneud hynny. Bore yfory, byddaf yn cael adroddiadau'r gweithgor datgarboneiddio, ac rwyf wedi cael cyfarfodydd gyda'r grŵp, felly mae'n debyg fod gennyf lun o syniad beth fyddant yn ei ddweud. A gwn fod ganddynt gryn dipyn o ddiddordeb yn yr hyn rydych newydd sôn amdano, y gallu i fanteisio ar dechnoleg y dyfodol i droi cartrefi'n orsafoedd pŵer. Mae hyn yn rhan o'r cynlluniau arfaethedig ar gyfer bargen ddinesig Abertawe. Rwy'n siŵr eich bod yn gwybod bod honno'n cynnwys elfen o gartrefi fel gorsafoedd pŵer, ac rydym yn awyddus iawn i wneud hynny.
Un o'r pethau eraill y byddaf yn eu gwneud cyn bo hir, pan fyddaf wedi cael pob un o'r adroddiadau hyn ar dai yn gyffredinol yn ôl, yw edrych eto ar osod ein polisïau rhent. Ac wrth osod ein polisïau rhent, un o'r pethau y byddwn yn awyddus i edrych arnynt yw cyfiawnder cymdeithasol y math o beth rydych yn sôn amdano. Felly, lle caiff cartref rhywun ei ddefnyddio fel gorsaf bŵer, a'u bod yn denant mewn eiddo rhent cymdeithasol, hoffwn weld budd y pŵer hwnnw'n dod yn ôl i'r tenant, naill ai drwy filiau llai o lawer, neu drwy renti is, neu gyfaddawd rhwng y ddau. Felly, byddaf yn edrych yn ofalus iawn ar y polisi rhent, er mwyn sicrhau nad yw'r mathau o anghyfiawnder rydych yn sôn amdanynt yn digwydd yn y system honno, a bod y budd yn mynd i'r bobl sy'n rhedeg eu cartrefi yn y modd hwn, naill ai, fel y dywedaf, drwy filiau is neu gydwasanaethau, neu drwy renti is mewn rhai amgylchiadau ac ati. A byddwn yn ceisio sicrhau bod gennym bolisi rhent hyblyg, heb rag-gyhoeddi'r polisïau rwy'n eu hystyried. Ond yn gyffredinol, byddwn yn ceisio sicrhau bod gennym bolisi rhent hyblyg sy'n gwobrwyo landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a chynghorau sy'n rhoi'r mathau hynny o gamau lliniaru ar waith, ac y dylid adlewyrchu hynny yn nhelerau ac amodau'r tenantiaid sy'n byw yn y cartrefi hynny.
Ac o ran y sector rhentu preifat wrth gwrs, wrth ymateb i'r agenda cartrefi fforddiadwy a'r agenda ddatgarboneiddio, byddwn hefyd yn rhoi mesurau ar waith mewn perthynas â'r hyn y disgwyliwn i'r sector rhentu preifat ei wneud i'r perwyl hwnnw hefyd.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. I want to focus my questions on your responsibilities as Minister for fair work and welfare reform. I note the Welsh Government website says your fair work responsibilities include both opportunity for access, growth and progression, and for safe, healthy and inclusive working environments.
On Monday, as you may be aware, I was privileged to sponsor the young disabled persons political skills day event in the Welsh Parliament to celebrate UN World Youth Skills Day and the skills of young disabled people in Wales, organised by Leonard Cheshire Cymru, Children in Wales, and Whizz-Kidz. As I said, disabled young people are currently one of the most marginalised groups, and, all too often, society has failed to recognise their talent, their creativity, their ability to see the world in a way that's often different to others, their lived experience, which can help identify and tackle the barriers of access and inclusion they face. And those young people raised many matters with me and other members of the question panel later that morning, particularly—not exclusively—around the barriers they face, not only to employment, but to the type of employment that maximises the skills that each of them individually has. For example, one of the questions was: 'What more should be done to help us understand our benefits to make informed choices about work, and how are people with disabilities expected to get a job when there's a lack of accessible facilities such as Changing Places toilets?'
So, how will you incorporate those needs, those wants, those ambitions, those opportunities, into your work on fair work and welfare reform, noting, for example, the joint work you've done with the Department for Work and Pensions on Communities for Work, the work that Remploy Cymru is doing with the work and health programme, the DWP disability confidence scheme, and, of course, the Access to Work scheme?
Diolch, Lywydd. Hoffwn ganolbwyntio fy nghwestiynau ar eich cyfrifoldebau fel Gweinidog gwaith teg a diwygio lles. Nodaf fod gwefan Llywodraeth Cymru yn dweud bod eich cyfrifoldebau gwaith teg yn cynnwys cyfleoedd ar gyfer mynediad, twf a chynnydd, ac ar gyfer amgylcheddau gwaith diogel, iach a chynhwysol.
Ddydd Llun, fel y gwyddoch o bosibl, cefais y fraint o noddi'r digwyddiad undydd sgiliau gwleidyddol ar gyfer pobl ifanc anabl yn Senedd Cymru i ddathlu Diwrnod Sgiliau Ieuenctid y Byd y Cenhedloedd Unedig a sgiliau pobl ifanc anabl yng Nghymru, digwyddiad a drefnwyd gan Leonard Cheshire Cymru, Plant yng Nghymru, a Whizz-Kidz. Fel y dywedais, ar hyn o bryd, mae pobl ifanc anabl yn un o'r grwpiau sydd wedi'u hymyleiddio fwyaf, ac yn rhy aml o lawer, mae cymdeithas wedi methu cydnabod eu doniau, eu creadigrwydd, eu gallu i weld y byd mewn ffordd sy'n aml yn wahanol i eraill, eu profiadau, a all helpu i nodi a mynd i'r afael â'r rhwystrau y maent yn eu hwynebu o ran mynediad a chynhwysiant. A chododd y bobl ifanc hynny lawer o faterion gyda mi ac aelodau eraill o'r panel holi yn ddiweddarach y bore hwnnw, yn enwedig ynghylch—ymysg pethau eraill—y rhwystrau y maent yn eu hwynebu, nid yn unig i gyflogaeth, ond i'r math o gyflogaeth sy'n gwneud y gorau o'r sgiliau sydd gan bob un ohonynt fel unigolion. Er enghraifft, un o'r cwestiynau oedd: 'Beth arall y dylid ei wneud i'n helpu i ddeall ein budd-daliadau er mwyn gwneud dewisiadau gwybodus ynglŷn â gwaith, a sut y mae disgwyl i bobl ag anableddau gael swydd pan fydd diffyg cyfleusterau hygyrch fel toiledau Changing Places?'
Felly, sut y byddwch yn ymgorffori'r anghenion hynny, y dymuniadau hynny, yr uchelgeisiau hynny, y cyfleoedd hynny, yn eich gwaith ar waith teg a diwygio lles, gan nodi, er enghraifft, y gwaith a wnaethoch ar y cyd gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau ar Cymunedau am Waith, y gwaith y mae Remploy Cymru yn ei wneud gyda'r rhaglen waith ac iechyd, cynllun hyderus o ran anabledd yr Adran Gwaith a Phensiynau, ac wrth gwrs, y cynllun Mynediad i Waith?
Yes, it's a very important point. I too have had the real pleasure of working with some of the young people who work with Leonard Cheshire, including last year, in my previous portfolio, meeting with a young man who I very seriously hope to see here amongst us very shortly, who told me that his ambition to be a politician was thwarted by his use of a wheelchair. And I went to some great length to explain to him that, on the contrary, it was a real benefit, and would be a real boon to us as decision makers to have a young person such as him in our number. So, I really do hope, if he's listening, that he's continuing to pursue that. So, I completely agree with what you say.
There are a number of things that we're doing through the fair work agenda, but actually across the Government in other ways as well. Many of the things you mentioned are not directly in my portfolio, but I work closely with my colleague the Deputy Minister on some of those matters, around making sure that our employers become disability-inclusive employers, that they are aware of and make the right kinds of reasonable adjustments for people, and that disabled people—of any sort, whatever their disability—do not face additional hurdles, but actually have a workplace levelled out, so that they do not have to jump through any hoops, but that those hoops are removed for them. And we will be looking, as part of our fair work agenda, through the economic contract and otherwise, to reward companies that step up to that plate, and to make sure that, through our trade union colleagues and through our social partnership working, we drive the kind of culture and behaviours that encourage and reward good employers to come forward, and make sure that they do that in that way.
We're also looking, through the Parents, Childcare and Employment scheme and other mechanisms, at a whole series of other interventions across the economy portfolio and my colleague the Chief Whip's disabilities and equalities portfolios to make sure that we make sure that the employers themselves are aware of the assistance that they can get in making those reasonable adjustments, and that they regard the people who are applying to them who do have a disability as an asset and not as a problem. Because I do think that that cultural shift is really important, so that people can see the talent in front of them, and not just the wheelchair or the disability. So, I think I'm largely agreeing with what you're saying. I'm more than happy to look at any other suggestions that either Leonard Cheshire or you, Mark, want to put forward.
Ydy, mae'n bwynt pwysig iawn. Rwyf innau wedi cael y pleser gwirioneddol o weithio gyda rhai o'r bobl ifanc sy'n gweithio gyda Leonard Cheshire, gan gynnwys y llynedd, yn fy mhortffolio blaenorol, pan gyfarfûm â dyn ifanc rwy'n mawr obeithio ei weld yma yn ein plith cyn bo hir, a ddywedodd wrthyf fod ei uchelgais i fod yn wleidydd wedi'i rwystro gan ei fod yn defnyddio cadair olwyn. A cheisiais fy ngorau i egluro iddo, i'r gwrthwyneb, fod hynny'n fantais wirioneddol, ac y byddai'n fantais fawr i ni fel penderfynwyr gael unigolyn ifanc fel ef yn ein plith. Felly, os yw'n gwrando, rwy'n gobeithio ei fod yn parhau i fynd ar drywydd hynny. Felly, cytunaf yn llwyr â'r hyn a ddywedwch.
Mae nifer o bethau rydym yn eu gwneud drwy'r agenda gwaith teg, ond mewn gwirionedd, ar draws y Llywodraeth mewn ffyrdd eraill hefyd. Nid yw llawer o'r pethau a grybwyllwyd gennych yn rhan uniongyrchol o fy mhortffolio, ond rwy'n gweithio'n agos gyda fy nghyd-Aelod, y Dirprwy Weinidog, ar rai o'r materion hynny, o ran sicrhau bod ein cyflogwyr yn dod yn gyflogwyr sy'n cynnwys pobl anabl, eu bod yn ymwybodol o'r mathau o addasiadau rhesymol ar gyfer pobl ac yn eu gwneud, ac nad yw pobl anabl—o unrhyw fath, ni waeth beth fo'u hanabledd—yn wynebu rhwystrau ychwanegol, ond mewn gwirionedd yn cael gweithle gwastad yn yr ystyr nad oes yn rhaid iddynt wynebu rhwystrau, ond bod y rhwystrau hynny'n cael eu dileu iddynt. Ac yn rhan o'n hagenda gwaith teg, drwy'r contract economaidd ac fel arall, byddwn yn anelu i wobrwyo cwmnïau sy'n ateb yr her, ac yn sicrhau ein bod, drwy ein cydweithwyr yn yr undebau llafur a thrwy ein gwaith partneriaeth gymdeithasol, yn hybu'r math o ddiwylliant ac ymddygiad sy'n annog ac yn gwobrwyo cyflogwyr da am fwrw iddi ar hyn, gan sicrhau eu bod yn gwneud hynny yn y ffordd honno.
Drwy'r cynllun Rhieni, Gofal Plant a Chyflogaeth a mecanweithiau eraill, rydym hefyd yn edrych ar gyfres gyfan o ymyriadau eraill ar draws y portffolio economi a phortffolios anableddau a chydraddoldebau fy nghyd-Aelod, y Prif Chwip, i wneud yn siŵr ein bod yn sicrhau bod y cyflogwyr eu hunain yn ymwybodol o'r cymorth y gallant ei gael i wneud yr addasiadau rhesymol hynny, a'u bod yn ystyried y bobl ag anabledd sy'n gwneud cais i weithio iddynt yn asedau ac nid yn broblem. Oherwydd credaf fod y newid diwylliannol hwnnw'n bwysig iawn, er mwyn i bobl weld y doniau o'u blaenau, yn hytrach na'r gadair olwyn neu'r anabledd yn unig. Felly, credaf fy mod yn cytuno i raddau helaeth â'r hyn a ddywedwch. Rwy'n fwy na pharod i ystyried unrhyw awgrymiadau eraill a gyflwynir naill ai drwy Leonard Cheshire neu gennych chi, Mark.
Thank you. And I think the key message that came through was that the young people—many of them were unaware of even the schemes that exist currently, so it's how we can engage with them in the design and delivery of those programmes, rather than as recipients, if somebody chooses to tell them about this. And I think the young man you refer to might have been the person who chaired, brilliantly, the question-time panel that we had on Monday morning.
Speaking here in October 2016, I highlighted concerns expressed by Oxfam Cymru, which they then said remained unanswered in the Welsh Government's programme for government, 'Taking Wales Forward'. And they suggested reforms based on something I think I've heard you refer to in committee—the sustainable livelihoods approach. Their three-year building livelihoods and strengthening communities in Wales project had helped over 1,100 people to get their lives on track, helping them identify their strengths and assets, in order to identify the root problems preventing them from reaching their potential. And they said it also made financial sense, securing an average return of £4.39 for every £1 spent. How do you therefore respond to their statement that embedding the sustainable livelihoods approach in all policy and service delivery in Wales will help people to break out of poverty and into fair work, and assuming—and I think you will—you agree with that statement, what work are you doing to incorporate that as you go forward?
Diolch. A chredaf mai'r neges allweddol a gawsom drwy hynny oedd fod y bobl ifanc—nid oedd llawer ohonynt yn ymwybodol o'r cynlluniau sy'n bodoli eisoes, hyd yn oed, felly mae'n ymwneud â sut y gallwn ymgysylltu â hwy yn y gwaith o gynllunio a chyflwyno'r rhaglenni hynny, yn hytrach nag fel derbynwyr, os bydd rhywun yn dewis dweud wrthynt am hyn. A chredaf mai'r dyn ifanc rydych yn cyfeirio ato, o bosibl, oedd yr unigolyn a gadeiriodd y panel holi a gawsom fore Llun, ac fe wnaeth hynny'n wych.
Wrth siarad yma ym mis Hydref 2016, tynnais sylw at bryderon a fynegwyd gan Oxfam Cymru, a ddywedodd ar y pryd nad oeddent wedi cael ateb yn eu cylch yn rhaglen lywodraethu Llywodraeth Cymru, 'Symud Cymru Ymlaen'. Ac fe wnaethant awgrymu diwygiadau yn seiliedig ar rywbeth y credaf eich bod wedi cyfeirio ato yn y pwyllgor—y dull bywoliaethau cynaliadwy. Mae eu prosiect tair blynedd i adeiladu bywoliaethau a chryfhau cymunedau yng Nghymru wedi helpu dros 1,100 o bobl i sicrhau bod eu bywydau ar y trywydd iawn, gan eu helpu i nodi eu cryfderau a'u hasedau, er mwyn nodi'r problemau creiddiol sy'n eu hatal rhag cyrraedd eu potensial. Ac roeddent yn dweud ei fod yn gwneud synnwyr ariannol hefyd, gan ei fod yn darparu elw cyfartalog o £4.39 am bob £1 a werir. Felly, sut rydych yn ymateb i'w datganiad y bydd ymgorffori'r dull bywoliaethau cynaliadwy ym mhob polisi a gwasanaeth yng Nghymru yn helpu pobl i godi allan o dlodi ac i gael gwaith teg, a chan gymryd eich bod yn cytuno â'r datganiad hwnnw—a chredaf y byddwch—pa waith a wnewch i ymgorffori hynny wrth ichi symud ymlaen?
I do agree with that statement very much, and, actually, that specific piece of work is in the Deputy Minister's portfolio. I did have responsibility for it in my previous portfolio, so I'm very much aware of it.
In terms of what we're trying to do with a broader fair work agenda—what we're trying to do is make sure that, through our social partnership working, we change the culture in Wales so that companies are much more likely to take people who are coming off programmes such as that in, either on work experience or on extended paid internships or on apprenticeship schemes, shared or otherwise, and so on.
I will say that we also very much encourage young people of that sort to join a trade union. The trade union movement is excellent at helping people access the benefits that they're entitled to and to working with our employers to make sure that the employers themselves are also aware of what their members are entitled to.
So, my message would be: of course, we are very interested in working with Oxfam Cymru. I was very familiar with that scheme before, particularly their work with young women. I know that my colleague the Deputy Minister is taking that work forward as well. But young people in those circumstances should definitely join their local trade union and make sure that they get access to all of the benefits that that kind of working life can bring.
Cytunaf yn gryf â'r datganiad hwnnw, ac mewn gwirionedd, mae'r gwaith penodol hwnnw yn rhan o bortffolio'r Dirprwy Weinidog. Roeddwn yn gyfrifol amdano yn fy mhortffolio blaenorol, felly rwy'n ymwybodol iawn ohono.
O ran yr hyn y ceisiwn ei wneud gydag agenda gwaith teg ehangach—yr hyn rydym yn ceisio'i wneud yw sicrhau ein bod, drwy ein gwaith partneriaeth gymdeithasol, yn newid y diwylliant yng Nghymru fel bod cwmnïau'n llawer mwy tebygol o gymryd pobl sydd wedi dod o raglenni o'r fath, naill ai ar brofiad gwaith neu ar interniaethau estynedig â thâl neu ar gynlluniau prentisiaeth, rhai a rennir neu fel arall, ac yn y blaen.
Rwyf am ddweud hefyd ein bod yn annog pobl ifanc o'r fath i ymuno ag undeb llafur. Mae mudiad yr undebau llafur yn wych am helpu pobl i gael mynediad at y buddion y mae ganddynt hawl i'w cael a gweithio gyda'n cyflogwyr i sicrhau bod y cyflogwyr eu hunain hefyd yn ymwybodol o'r hyn y mae gan eu haelodau hawl iddo.
Felly, fy neges fyddai: wrth gwrs, mae gennym gryn ddiddordeb mewn gweithio gydag Oxfam Cymru. Roeddwn yn gyfarwydd iawn â'r cynllun hwnnw o'r blaen, yn enwedig eu gwaith gyda menywod ifanc. Gwn fod fy nghyd-Aelod, y Dirprwy Weinidog, yn bwrw ymlaen â'r gwaith hwnnw hefyd. Ond yn sicr, dylai pobl ifanc yn yr amgylchiadau hynny ymuno â'u hundeb llafur lleol a sicrhau eu bod yn cael mynediad at yr holl fuddion y gall y math hwnnw o fywyd gwaith eu cynnig.
Clearly, it's important, as you indicate, that we see people's strengths and utilise their own understanding of themselves and the barriers they encounter in order to turn those barriers into opportunities.
But, again, in referring to and bringing all these points together—welfare reform and the sustainable livelihoods approach—the partnership project being implemented across Wales between Oxfam Cymru and the DWP delivers poverty awareness for Wales to DWP front-line staff and managers and introduces an evidence-based toolkit and resource pack using the sustainable livelihoods approach. Originally, it was delivered by an Oxfam staff member, to train DWP staff, and last September, a DWP staff member was seconded to Oxfam as training project lead across Wales. The interim evaluation found that 90 per cent of trained DWP and community partner staff, trained in the sustainable livelihoods approach, reported an increase in awareness of poverty issues in Wales, and 80 per cent reported that they will regularly use the sustainable livelihoods approach. So, how, again, will or is the Welsh Government engaged with this project? And whether it is or it isn't—it's not named here as a partner—how will it integrate this sort of work into its own fair work work as it goes forward?
Yn amlwg, fel y dywedwch, mae'n bwysig ein bod yn gweld cryfderau pobl ac yn defnyddio eu dealltwriaeth o'u hunain a'r rhwystrau y maent yn eu hwynebu er mwyn troi'r rhwystrau hynny'n gyfleoedd.
Ond unwaith eto, wrth gyfeirio at yr holl bwyntiau hyn a'u dwyn ynghyd—diwygio lles a'r dull bywoliaethau cynaliadwy—mae'r prosiect partneriaeth sy'n cael ei roi ar waith ledled Cymru rhwng Oxfam Cymru a'r Adran Gwaith a Phensiynau yn rhoi ymwybyddiaeth o dlodi yng Nghymru i staff rheng flaen a rheolwyr yr Adran Gwaith a Phensiynau ac yn darparu pecyn adnoddau ar sail tystiolaeth sy'n defnyddio'r dull bywoliaethau cynaliadwy. Yn wreiddiol, aelod o staff Oxfam fyddai'n ei gyflwyno, i hyfforddi staff yr Adran Gwaith a Phensiynau, a fis Medi diwethaf, cafodd aelod o staff yr Adran Gwaith a Phensiynau secondiad i weithio i Oxfam fel arweinydd prosiect hyfforddi ar gyfer Cymru gyfan. Canfu'r gwerthusiad interim fod 90 y cant o staff hyfforddedig yr Adran Gwaith a Phensiynau a staff partneriaid cymunedol, a hyfforddwyd yn y dull bywoliaethau cynaliadwy, wedi nodi cynnydd yn yr ymwybyddiaeth o faterion tlodi yng Nghymru, a dywedodd 80 y cant y byddant yn defnyddio'r dull bywoliaethau cynaliadwy yn rheolaidd. Felly, sut, unwaith eto, y bydd neu y mae Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â'r prosiect hwn? A ph'un a yw'n gwneud hynny ai peidio—nid ydynt wedi'u henwi yma fel partner—sut y byddant yn integreiddio'r math hwn o waith yn eu gwaith eu hunain ar waith teg yn y dyfodol?
So, again, that's not particularly in my portfolio, so I'll have to ask the Deputy Minister to come back to you about the specifics of that particular programme, which I'm not familiar with, I'm afraid.FootnoteLink
We have been, through my Deputy Minister, Hannah Blythyn, in communication with the UK Government on a range of issues to do with welfare. And can I say that I very much welcome the approach of the DWP in Wales for that kind of person-centred approach, which we can only recommend.
But I have to say that, one of the biggest reasons that we have poverty in Wales is because the welfare benefits system is not fit for purpose and simply does not deliver the kind of money to people that they need to live on. And the very cruel bedroom tax and capping system has a particularly detrimental effect on people who live in poverty. So, actually, my own view would be that the very best thing you can do with welfare, although I welcome the trauma-centred approach that you're talking about, would be to make it enough money for people to actually live off.
Unwaith eto, nid yw hynny'n rhan benodol o fy mhortffolio, felly bydd yn rhaid i mi ofyn i'r Dirprwy Weinidog ddod yn ôl atoch ynglŷn â manylion y rhaglen benodol honno, nad wyf yn gyfarwydd â hi, mae arnaf ofn.FootnoteLink
Drwy fy Nirprwy Weinidog, Hannah Blythyn, rydym wedi bod yn cyfathrebu â Llywodraeth y DU ar amrywiaeth o faterion sy'n ymwneud â lles. Ac a gaf fi ddweud fy mod yn croesawu ymagwedd yr Adran Gwaith a Phensiynau yng Nghymru at y math hwnnw o ddull sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn, ac rydym yn ei argymell.
Ond mae'n rhaid i mi ddweud mai un o'r rhesymau mwyaf pam y mae gennym dlodi yng Nghymru yw am nad yw'r system fudd-daliadau lles yn addas i'r diben ac am nad yw'n darparu'r math o arian y mae pobl ei angen i fyw. Ac mae'r dreth ystafell wely greulon iawn a'r system gapio yn cael effaith arbennig o niweidiol ar bobl sy'n byw mewn tlodi. Felly, er fy mod yn croesawu'r dull y soniwch amdano sy'n canolbwyntio ar drawma, y peth gorau y gallwch ei wneud gyda lles yn fy marn i fyddai ei wneud yn ddigon o arian i bobl fyw arno.
Cwestiwn 3—Nick Ramsay.
Question 3—Nick Ramsay.
You're on.
Eich tro chi.
Sorry, I thought he had a third question then, or fourth question.
Mae'n ddrwg gennyf, roeddwn yn meddwl bod ganddo drydydd cwestiwn, neu bedwerydd cwestiwn.
No, no, it's you.
Na, na, chi sydd i fynd.
It's me.
Fi sydd i fynd.
3. Pa newidiadau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu gwneud i'w pholisïau tai a chynllunio o ganlyniad i ddatgan argyfwng hinsawdd? OAQ54251
3. What changes will the Welsh Government make to its housing and planning policies as a result of declaring a climate emergency? OAQ54251
The latest version of 'Planning Policy Wales' puts decarbonisation at the heart of our national planning policy. The forthcoming national development framework will have a similar focus. Our work on the energy efficiency of new homes through building regulations will also contribute to our response to the climate emergency.
Mae'r fersiwn ddiweddaraf o 'Polisi Cynllunio Cymru' yn rhoi datgarboneiddio wrth wraidd ein polisi cynllunio cenedlaethol. Bydd ffocws tebyg i'r fframwaith datblygu cenedlaethol sydd ar ei ffordd. Bydd ein gwaith ar effeithlonrwydd ynni cartrefi newydd drwy reoliadau adeiladu hefyd yn cyfrannu at ein hymateb i'r argyfwng hinsawdd.
Thank you, Minister. My question ties in, in a small way, with one of Leanne Wood's earlier spokesperson's questions. I raised this with Lesley Griffiths, with her hat on as the environment Minister, last month. I had a query from a constituent who was looking to build an eco-house, effectively a carbon-neutral house in the countryside, but in an area where there had been a previous house, and the application was turned down, but they were allowed to restore an older building that was there and less environmentally friendly. So, I was asked whether I'd pass on to the Welsh Government concerns, with the new climate change emergency having been declared, about whether there will be any review of the planning system so that, when local authorities are following planning guidelines and making planning decisions, they do take into account that, if people want to build carbon-neutral, eco-friendly homes, then those will be pushed a little bit higher up the planning process—appreciating, of course, that there are other mitigating planning aspects as well, but I think it would be helpful if the climate emergency was well and truly embedded within the planning system.
Diolch, Weinidog. Mae fy nghwestiwn yn cysylltu, mewn ffordd fach, ag un o gwestiynau cynharach Leanne Wood fel llefarydd. Codais hyn gyda Lesley Griffiths, yn ei rôl fel Gweinidog yr amgylchedd, y mis diwethaf. Roeddwn wedi cael ymholiad gan etholwr a oedd yn awyddus i adeiladu eco-dŷ, tŷ carbon niwtral i bob pwrpas yng nghefn gwlad, ond mewn man lle bu tŷ yno o'r blaen, a gwrthodwyd y cais, ond cawsant ganiatâd i adfer adeilad hŷn a oedd yno ac yn llai ecogyfeillgar. Felly, gan fod yr argyfwng hinsawdd newydd gael ei ddatgan, gofynnwyd i mi a fuaswn yn cyfleu pryderon i Lywodraeth Cymru ynglŷn ag a fydd unrhyw adolygiad o'r system gynllunio fel bod awdurdodau lleol, pan fyddant yn dilyn canllawiau cynllunio ac yn gwneud penderfyniadau cynllunio, yn ystyried, os yw pobl am adeiladu cartrefi carbon niwtral, ecogyfeillgar, y bydd rheini'n cael eu gwthio ychydig yn uwch i fyny yn y broses gynllunio—gan dderbyn, wrth gwrs, fod agweddau lliniarol eraill yn bodoli yn y broses gynllunio hefyd, ond credaf y byddai'n ddefnyddiol pe bai'r argyfwng hinsawdd wedi'i ymgorffori'n bendant yn y system gynllunio.
Yes, well, I don't disagree with the sentiment behind that. There are more complex reasons behind it, and I don't want to comment on an individual planning application about which I know nothing, but there can be other complex issues. It's not always entirely carbon-neutral to remove an old building that is made of completely unrecyclable or unsustainable materials. And that can often create a higher carbon footprint than the house itself that you're proposing to build. I'm not suggesting that that was the case in that case—I know nothing about it—but it's important to look at the entire life-cycle of such a thing when you're looking at a carbon-neutral approach to things. When we are responding to the decarbonisation working group and once we've had a chance to digest their report, which we'll be receiving tomorrow, I know, because I've had some preliminary conversations with them, that they are very concerned about that life-cycle issue as well, because replacing an older, less efficient home with a new one superficially sounds good, but what are you going to do with the material in the old home if it's unsustainable and unrecyclable, for example? So, there are bigger issues there.
What I would say is that that's not really the planning process, although each individual planning authority will take its own view. The policies are in place to allow eco-houses to be built right now. What we are doing is reviewing our building regulations, so that, in building your house, you have to do certain things. You'll know that we're doing that partly in response to the Grenfell tragedy, and so we're looking to make sure that our fire safety processes are up to scratch, but, in doing that, we are also looking at decarbonisation of the building process itself, so that when you are granted planning permission you do, of course, have to build whatever it is you have planning consent for in accordance with the building regulations. So, the building regulations are an important toolbox in that, and I will shortly, Llywydd, be bringing forward proposals to consult on proposals to change the building regulations, which we will then be taking through the Senedd, so you'll have an opportunity to scrutinise our plans in that regard as well.
Ie, wel, nid wyf yn anghytuno â'r teimlad y tu ôl i hynny. Mae rhesymau mwy cymhleth y tu ôl i hynny, ac nid wyf am wneud sylwadau ar gais cynllunio unigol nad wyf yn gwybod unrhyw beth amdano, ond gall fod problemau cymhleth eraill. Nid yw cael gwared ar hen adeilad sydd wedi'i wneud o ddeunyddiau cwbl anailgylchadwy neu anghynaliadwy yn gwbl garbon niwtral bob amser. Ac yn aml, gall hynny greu ôl-troed carbon mwy na'r tŷ ei hun rydych yn bwriadu ei adeiladu. Nid wyf yn awgrymu bod hynny'n wir yn yr achos hwnnw—nid wyf yn gwybod unrhyw beth amdano—ond mae'n bwysig edrych ar gylch oes cyfan y fath beth pan fyddwch yn ystyried ymagwedd garbon niwtral tuag at bethau. Pan fyddwn yn ymateb i'r gweithgor datgarboneiddio ac ar ôl i ni gael cyfle i dreulio eu hadroddiad, a ddaw i law yfory, gan fy mod wedi cael sgyrsiau rhagarweiniol gyda hwy, rwy'n gwybod eu bod hwythau'n bryderus iawn ynglŷn â'r mater cylch bywyd hefyd, gan fod codi cartref newydd yn lle un hŷn, llai effeithlon yn swnio'n dda ar yr wyneb, ond beth a wnewch gyda'r deunydd yn yr hen gartref os yw'n anghynaliadwy ac yn anailgylchadwy, er enghraifft? Felly, ceir problemau mwy yn hynny o beth.
Yr hyn y buaswn yn ei ddweud yw nad dyna yw'r broses gynllunio mewn gwirionedd, er y bydd gan bob awdurdod cynllunio unigol eu barn eu hunain. Mae'r polisïau ar waith i ganiatáu i eco-dai gael eu hadeiladu yn awr. Yr hyn a wnawn ni yw adolygu ein rheoliadau adeiladu, fel bod yn rhaid i chi wneud pethau penodol wrth adeiladu eich tŷ. Fe fyddwch yn gwybod ein bod yn gwneud hynny yn rhannol mewn ymateb i drychineb Grenfell, ac felly rydym yn ceisio sicrhau bod ein prosesau diogelwch tân yn ddigonol, ond wrth wneud hynny, rydym hefyd yn edrych ar ddatgarboneiddio'r broses adeiladu ei hun, fel y bydd yn rhaid i chi, pan gewch ganiatâd cynllunio, adeiladu beth bynnag y mae gennych ganiatâd cynllunio ar ei gyfer yn unol â'r rheoliadau adeiladu. Felly, mae'r rheoliadau adeiladu yn adnodd pwysig o ran hynny, a chyn bo hir, Lywydd, byddaf yn cyflwyno cynigion i ymgynghori ar argymhellion i newid y rheoliadau adeiladu, y byddwn yn mynd â hwy drwy'r Senedd wedyn, felly fe gewch gyfle i graffu ar ein cynlluniau yn y modd hwnnw hefyd.
Well, about time, too, because the last time this Government brought forward proposals to strengthen part L building regulations, Plaid Cymru, my colleagues and I, argued fervently that the Government should be much more ambitious. Despite consulting on a 40 per cent or a 25 per cent strengthening of energy efficiency, your Government plumped for a measly 9 per cent increase. Now, we argued against, you voted us down. Three years later, we have a number of houses that have been built in the meantime that are actually locking in that energy inefficiency that you supported and which we opposed. Do you regret that?
Wel, hen bryd, hefyd, oherwydd y tro diwethaf y cyflwynodd y Llywodraeth gynigion i gryfhau rheoliadau adeiladu rhan L, dadleuodd Plaid Cymru, fy nghyd-Aelodau a minnau, yn gryf y dylai'r Llywodraeth fod yn fwy uchelgeisiol o lawer. Er iddi ymgynghori ar gryfhau effeithlonrwydd ynni 40 y cant neu 25 y cant, dewisodd eich Llywodraeth gael cynnydd pitw o 9 y cant. Nawr, fe wnaethom ni ddadlau yn erbyn hynny, ac fe bleidleisioch chi yn ein herbyn. Dair blynedd yn ddiweddarach, mae gennym nifer o dai a adeiladwyd yn y cyfamser sydd wedi cynnal yr aneffeithlonrwydd ynni hwnnw a gefnogwyd gennych chi ac a wrthwynebwyd gennym ninnau. A ydych yn difaru hynny?
As I say, we are about to review part L of the building regulations. A lot of things have changed in the last several years around the materials that are available in order to achieve energy efficiency, and there are other issues around the climate emergency, actually, that are really interesting, because one of the biggest issues for Welsh houses now is not heating, it's cooling. So, actually, strengthening the building regulations at this point in time, we are able to take cognisance of technology that hasn't existed other than in the last few months around making sure that your home is both cool and hot. I'm sure, Llywydd, we all welcome the pleasant weather we've been having, recently, but a number of people will now be cooling their homes all night as well as heating them, and the energy inefficiency of that is something we very much need to take account of as well. The building regulations are now able to take that into account in their first iteration in 2020, but there will also be futureproofing in there so that, as technology changes, we'll be able to keep the building regulations up to date with the latest technology without having to redo the entire process.
Fel y dywedaf, rydym ar fin adolygu rhan L o'r rheoliadau adeiladu. Mae llawer o bethau wedi newid dros y blynyddoedd diwethaf o ran y deunyddiau sydd ar gael er mwyn cyflawni effeithlonrwydd ynni, a cheir materion eraill mewn perthynas â'r argyfwng hinsawdd, mewn gwirionedd, sy'n wirioneddol ddiddorol, gan nad cynhesu yw un o'r problemau mwyaf i dai Cymru bellach, ond oeri. Felly, mewn gwirionedd, wrth gryfhau'r rheoliadau adeiladu ar hyn o bryd, gallwn ystyried technoleg nad oedd yn bodoli tan yr ychydig fisoedd diwethaf o ran sicrhau bod eich cartref yn oer ac yn gynnes. Rwy'n siŵr, Lywydd, fod pob un ohonom yn croesawu'r tywydd braf a gawsom yn ddiweddar, ond bydd nifer o bobl ar hyn o bryd yn oeri eu cartrefi drwy'r nos yn ogystal â'u gwresogi, ac mae aneffeithlonrwydd ynni hynny yn rhywbeth y mae angen inni ei ystyried hefyd. Mae'r rheoliadau adeiladu bellach yn gallu cynnwys hynny ar eu ffurf gyntaf yn 2020, ond byddant hefyd yn cael eu diogelu at y dyfodol, ac wrth i'r dechnoleg newid, byddwn yn gallu diweddaru'r rheoliadau adeiladu gyda'r dechnoleg ddiweddaraf heb orfod ail-wneud yr holl broses.
Caroline Jones.
Caroline Jones.
Diolch, Llywydd, but I think my question has just been answered, because it was on heating and cooling. So, thank you.
Diolch, Lywydd, ond credaf fod fy nghwestiwn newydd gael ei ateb, gan ei fod yn ymwneud â gwresogi ac oeri. Felly, diolch.
Excellent.
Gwych.
Cwestiwn 4, Janet Finch-Saunders.
Question 4, Janet Finch-Saunders.
4. Sut y bydd y Gweinidog yn ymateb i ddatganiadau o blaid annibyniaeth Cymru sy'n dod i'r amlwg gan rai cynghorau yng Nghymru? OAQ54262
4. How will the Minister respond to the emergence of declarations in favour of Welsh independence by some councils in Wales? OAQ54262
The Welsh Government’s position on the question of independence is very clear: we believe Wales is best served by being part of the United Kingdom. But the union has to change to successfully meet the unprecedented challenges it faces. Local democracy will continue to play a vital role in this.
Mae barn Llywodraeth Cymru ar annibyniaeth yn glir iawn: credwn mai'r ffordd orau o wasanaethu Cymru yw drwy fod yn rhan o'r Deyrnas Unedig. Ond mae'n rhaid i'r undeb newid i lwyddo i fodloni'r heriau digynsail y mae'n eu hwynebu. Bydd democratiaeth leol yn parhau i chwarae rhan hanfodol yn hyn.
Thank you, Minister. Eleven community and town councils have now passed motions supporting an independent Wales. So, that is 11 out of well over 700 individual bodies. Now, the chair of Nefyn town council has been quoted as saying that he hopes the town council's decision will cause a tsunami of excitement and confidence throughout the nation. He's right about one thing: independence would be a destructive tsunami for Wales. For example, this Parliament and your Welsh Government—[Interruption.]
Diolch, Weinidog. Mae 11 o gynghorau cymuned a thref bellach wedi pasio cynigion yn cefnogi Cymru annibynnol. Felly, dyna 11 o blith ymhell dros 700 o gyrff unigol. Nawr, dyfynnwyd cadeirydd cyngor tref Nefyn yn dweud ei fod yn gobeithio y bydd penderfyniad y cyngor tref yn achosi tswnami o gyffro a hyder drwy'r genedl. Mae'n iawn ynglŷn ag un peth: byddai annibyniaeth yn tswnami dinistriol i Gymru. Er enghraifft, mae'r Senedd hon a Llywodraeth Cymru—[Torri ar draws.]
The Minister cannot hear the question that is about to be asked.
Ni all y Gweinidog glywed y cwestiwn sydd ar fin cael ei ofyn.
—and your Welsh Government benefits greatly from Wales being an integral part of our United Kingdom. Whilst I appreciate that independence has only won support of around 1.5 per cent of all town and community councils in Wales, I believe that a strong—[Interruption.]—response is needed from your Government. Will you, therefore, confirm that the Welsh Government will not use these votes as an excuse to reassess Wales and its place within the union?
—a Llywodraeth Cymru yn elwa'n fawr o'r ffaith bod Cymru'n rhan annatod o'n Teyrnas Unedig. Er fy mod yn sylweddoli mai oddeutu 1.5 y cant yn unig o'r holl gynghorau tref a chymuned yng Nghymru sydd wedi datgan cefnogaeth i annibyniaeth, credaf fod angen ymateb—[Torri ar draws.]—cryf gan eich Llywodraeth. A wnewch chi, felly, gadarnhau na fydd Llywodraeth Cymru yn defnyddio'r pleidleisiau hyn fel esgus i ailasesu Cymru a'i lle yn yr undeb?
Well, Llywydd, town councils are local democracy in action, and if they want to make declarations about a number of things that are outwith their powers, I'm not in any position to say one way or the other whether they should do so. The Welsh Government has always been very clear that we think that Wales's best interests are best protected as part of a well-functioning union. We've consistently been at the forefront of efforts to try and reform those aspects that don't work for Wales's interests. We were the first Government to set out a vision for the future of inter-governmental relations and the constitution in 'Brexit and devolution', and as part of the review of inter-governmental relations, we took the lead on the development of new principles for relations between our Governments, which have now been published. If town councils feel differently, that's entirely a matter for their local democracies.
Wel, Lywydd, cynghorau tref yw democratiaeth leol ar waith, ac os ydynt am wneud datganiadau ynghylch nifer o bethau sydd y tu hwnt i'w pwerau, nid wyf i mewn unrhyw sefyllfa i ddweud wrthynt a ddylent wneud hynny ai peidio. Mae Llywodraeth Cymru bob amser wedi dweud yn glir iawn ein bod yn credu bod buddiannau Cymru'n cael eu diogelu orau fel rhan o undeb sy'n gweithio'n dda. Rydym wedi bod ar flaen y gad yn gyson yn ein hymdrechion i geisio diwygio'r agweddau hynny nad ydynt yn gweithio er budd Cymru. Ni oedd y Llywodraeth gyntaf i nodi gweledigaeth ar gyfer dyfodol cysylltiadau rhynglywodraethol a'r cyfansoddiad yn 'Brexit a Datganoli', ac fel rhan o'r adolygiad o gysylltiadau rhynglywodraethol, fe wnaethom arwain y gwaith o ddatblygu egwyddorion newydd ar gyfer cysylltiadau rhwng ein Llywodraethau, sydd bellach wedi'u cyhoeddi. Os yw cynghorau tref yn teimlo'n wahanol, mater i'w democratiaethau lleol hwy yw hynny'n llwyr.
Minister, only yesterday, the Finance Minister warned us that Wales faces the twin threats of the UK Government's continuing programme of austerity and a 'no deal' Brexit, which could do great harm to Wales's interests. Indeed, we've also seen over recent years our home city of Swansea being neglected in terms of UK Government priorities—electrification of the rail cancelled, tidal lagoon not being funded. Even the Welsh Government's transport Minister has consistently complained about Wales's rail infrastructure being neglected by the UK Government. We're simply not getting our fair share of investment. We see the Welsh Government being refused powers over air passenger duty, over policing, and refused powers over criminal justice. Why are we incapable of running these things? Minister, is it not totally understandable that people are starting to ask themselves, 'Is there another way?', 'What about being independent?', 'What about being in control of our resources and our future instead of having to continually bleat about a litany of injustice, unfairness and broken promises, which is our lot with the current constitutional settlement?'.
Weinidog, ddoe cawsom ein rhybuddio gan y Gweinidog Cyllid fod Cymru'n wynebu bygythiadau deublyg rhaglen barhaus Llywodraeth y DU o gyni a Brexit heb gytundeb, a allai wneud niwed aruthrol i fuddiannau Cymru. Yn wir, dros y blynyddoedd diwethaf, rydym hefyd wedi gweld y ddinas sy'n gartref i ni, Abertawe, yn cael ei hesgeuluso mewn perthynas â blaenoriaethau Llywodraeth y DU—canslo cynlluniau i drydaneiddio'r rheilffordd, gwrthod ariannu'r morlyn llanw. Mae hyd yn oed Gweinidog trafnidiaeth Llywodraeth Cymru wedi cwyno'n gyson fod Llywodraeth y DU yn esgeuluso seilwaith rheilffyrdd Cymru. Nid ydym yn cael ein cyfran deg o fuddsoddiad. Gwrthodwyd pwerau i Lywodraeth Cymru mewn perthynas â tholl teithwyr awyr, plismona, a chyfiawnder troseddol. Pam na allwn wneud y pethau hyn? Weinidog, onid yw'n gwbl ddealladwy fod pobl yn dechrau gofyn i'w hunain, 'A oes ffordd arall?', 'Beth am fod yn annibynnol?', 'Beth am reoli ein hadnoddau a'n dyfodol yn hytrach na gorfod cwyno'n barhaus am anghyfiawnder, annhegwch ac addewidion wedi'u torri, sef yr hyn a gawn gyda'r setliad cyfansoddiadol presennol?'.
Well, Llywydd, as the Minister for Local Government and Housing, I don't often get to comment on matters of these sorts, but I share Dai Lloyd's frustration at some of the things that the current Government of the United Kingdom is doing without sharing his concerns about the United Kingdom itself, and that is the essential difference between us.
But I also don't share his constant running down of various cities that we both love. So, at this point in time, since we seem to be a little off the topic of local government, I will take the opportunity to say that, only yesterday, Swansea came second in a list of the best places in Britain to live, with 75 per cent of people in Swansea saying that it was the best place on the entire planet to live. It's proving to be a popular city to live in, with good rates of employment for professionals, an excellent climate and a very lovely set of people. And I, for one, second that.
Wel, Lywydd, fel y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, nid wyf yn gwneud sylwadau ar faterion o'r mathau hyn yn aml, ond rwy'n rhannu rhwystredigaeth Dai Lloyd ynglŷn â rhai o'r pethau y mae Llywodraeth bresennol y Deyrnas Unedig yn eu gwneud heb rannu ei bryderon ynglŷn â'r Deyrnas Unedig ei hun, a dyna'r gwahaniaeth sylfaenol rhyngom.
Ond nid wyf chwaith yn rhannu'r modd cyson y mae'n dilorni gwahanol ddinasoedd y mae'r ddau ohonom yn eu caru. Felly, ar y pwynt hwn, gan ei bod yn ymddangos ein bod wedi gwyro oddi ar bwnc llywodraeth leol, rwyf am achub ar y cyfle i ddweud bod Abertawe wedi dod yn ail ddoe mewn rhestr o'r lleoedd gorau ym Mhrydain i fyw, gyda 75 y cant o bobl yn Abertawe yn dweud mai dyma'r lle gorau ar y blaned gyfan i fyw. Mae'n ddinas boblogaidd i fyw ynddi, gyda chyfraddau cyflogaeth da ar gyfer gweithwyr proffesiynol, hinsawdd ardderchog a phobl hyfryd. Ac rwyf fi'n bersonol yn eilio hynny.
Cardiff wasn't in the survey, was it?
Nid oedd Caerdydd yn yr arolwg, nac oedd?
It was.
Oedd.
That will forever be known as the Nefyn and Swansea question. [Laughter.]
Y cwestiwn Nefyn ac Abertawe fydd y cwestiwn hwnnw am byth. [Chwerthin.]
Cwestiwn 5, Mark Reckless.
Question 5, Mark Reckless.
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddyfodol y cynllun Cymorth i Brynu yng Nghymru? OAQ54281
5. Will the Minister make a statement on the future of the Help to Buy scheme in Wales? OAQ54281
I am not able to make an announcement about the future of Help to Buy in Wales until there is clarity about the level of consequential we'll receive from the UK Government. I do hope that we will have that clarity in the autumn.
Ni allaf wneud cyhoeddiad am ddyfodol Cymorth i Brynu yng Nghymru hyd nes y ceir eglurder ynghylch lefel y cyllid canlyniadol y byddwn yn ei gael gan Lywodraeth y DU. Rwy'n gobeithio y byddwn yn cael yr eglurder hwnnw yn yr hydref.
The UK Government made a statement about the future of Help to Buy at least in England last autumn, and I think the lack of certainty is becoming more and more difficult for house builders in terms of their planning, whichever way the decision goes. I wonder, as the Welsh Government funds this scheme, whether it expects to make a profit on the eventual resale of houses, or whether it's concerned that first-time buyers may be putting themselves at risk of negative equity through paying so much more for new homes.
Cafwyd datganiad gan Lywodraeth y DU am ddyfodol Cymorth i Brynu yn Lloegr yr hydref diwethaf, a chredaf fod y diffyg sicrwydd yn dod yn fwyfwy anodd i adeiladwyr tai o ran eu cynllunio, pa ffordd bynnag yr aiff y penderfyniad. Gan mai Llywodraeth Cymru sy'n ariannu'r cynllun hwn, tybed a yw'n disgwyl gwneud elw ar ailwerthu tai yn y pen draw, neu a yw'n bryderus y gallai prynwyr tro cyntaf fod yn gosod eu hunain mewn perygl o ecwiti negyddol drwy dalu cymaint yn fwy o arian am gartrefi newydd.
No, I don't share those concerns. We know that some 6 per cent of all completions on Help to Buy were, in fact, by first-time buyers, and they have proved an important element of the additional 20,000 affordable homes, with many of them being at affordable rent. The number of purchases at the scheme's inception stood at 8,731, and we've got another 827 applications for loans in the pipeline, and there have been 5,645 purchases during this term of Government. So, we can see, Llywydd, that this is a popular scheme. If we are to announce a further tranche, and I will not be able to do that one way or the other, then, there will certainly be some changes to the scheme to reflect some of the climate emergency issues that we've discussed in this Chamber, but I'm just not in a position to say one way or the other at this point in time.
Na, nid wyf yn rhannu'r pryderon hynny. Gwyddom fod oddeutu 6 y cant o'r holl dai o dan y cynllun Cymorth i Brynu wedi'u cwblhau gan brynwyr tro cyntaf mewn gwirionedd, ac maent wedi bod yn elfen bwysig o'r 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol, gyda llawer ohonynt wedi'u gosod am renti fforddiadwy. Ar ddechrau'r cynllun, prynwyd 8,731 eiddo, ac mae gennym 827 o geisiadau eraill am fenthyciadau ar y gweill, a phrynwyd 5,645 eiddo yn ystod tymor y Llywodraeth hon. Felly, gallwn weld, Lywydd, fod hwn yn gynllun poblogaidd. Os ydym am gyhoeddi cyfran arall, ac ni fydd modd i mi wneud hynny y naill ffordd neu'r llall, yna yn sicr, bydd rhai newidiadau yn cael eu gwneud i'r cynllun i adlewyrchu rhai o'r materion argyfwng hinsawdd rydym wedi'u trafod yn y Siambr hon, ond nid wyf mewn sefyllfa i ddweud y naill ffordd neu'r llall ar hyn o bryd.
6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddyfodol y system gynllunio yng Nghymru? OAQ54255
6. Will the Minister make a statement on the future of the planning system in Wales? OAQ54255
Certainly. The future of the planning system will be based on the 'Planning Policy Wales' document, published last December, and the national development framework, which we will consult on over the summer. They align the planning system directly and systematically with the requirements of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015.
Yn sicr. Bydd dyfodol y system gynllunio yn seiliedig ar ddogfen 'Polisi Cynllunio Cymru', a gyhoeddwyd fis Rhagfyr diwethaf, a'r fframwaith datblygu cenedlaethol, y byddwn yn ymgynghori arno yn ystod yr haf. Mae'n alinio'r system gynllunio yn uniongyrchol ac yn systematig â gofynion Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015.
Thank you for that answer, Minister. Like many Members in this National Assembly for Wales, I've been approached by constituents with disputes with their neighbours in relation to the height of hedges, and I was wondering whether this might be something that the Welsh Government might look at as part of its future planning policy, because it is a serious issue; it does cause significant neighbourhood dispute levels for the police sometimes to have to deal with. And the lack of guidance around hedge height and what constitutes a hedge sometimes is actually causing some problems for planning departments around Wales, including in my own constituency in Conwy. So, I wonder what action the Welsh Government might be able to take to help bring some clarity to resolve these issues.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Fel llawer o'r Aelodau yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru, mae etholwyr wedi cysylltu â mi i sôn am anghydfodau gyda'u cymdogion mewn perthynas ag uchder gwrychoedd, ac roeddwn yn meddwl tybed a allai hyn fod yn rhywbeth y gallai Llywodraeth Cymru edrych arno fel rhan o'i pholisi cynllunio yn y dyfodol, gan ei fod yn fater difrifol; mae'n achosi lefelau sylweddol o anghydfod rhwng cymdogion y mae'n rhaid i'r heddlu ymdrin ag ef weithiau. Ac mae'r diffyg canllawiau ynghylch uchder gwrychoedd a'r diffiniad o wrych weithiau'n achosi problemau i adrannau cynllunio ledled Cymru, gan gynnwys yn fy etholaeth i yng Nghonwy. Felly, tybed pa gamau y gallai Llywodraeth Cymru eu cymryd i helpu i ddarparu rhywfaint o eglurder er mwyn datrys y materion hyn.
Yes, actually, already the local authority can take quite a bit of action in terms of what it says in its local development plan, so I would very much encourage the Member to ensure that his local planning authority takes cognisance of any of the things that are raised through his constituency office, and actually looks locally to make sure that it has all of the right provisions in its own local development plan that will assist him.
Ie, mewn gwirionedd, mae'r awdurdod lleol eisoes yn gallu gwneud cryn dipyn o ran yr hyn y mae'n ei ddweud yn eu cynllun datblygu lleol, felly buaswn yn annog yr Aelod i sicrhau bod ei awdurdod cynllunio lleol yn ystyried unrhyw beth a godir drwy ei swyddfa etholaethol, ac yn edrych yn lleol i sicrhau bod ganddynt yr holl ddarpariaethau cywir yn eu cynllun datblygu lleol i'w gynorthwyo.
Minister, clean air, pollution matters and emissions can be helped by planning departments. I understand your answer to Leanne Wood earlier on in saying environmental issues can't be addressed on a sole basis, but the Government can actually help by putting some guidance in place, particularly when it comes to written things like emissions in any applications. If we want to reduce emissions in an area, particularly in Port Talbot, for example, where we are always criticised for the air quality, you could talk about having cumulative levels of emissions written down and, therefore, an application that goes in for adding to that can be challenged and based upon that factor. Will you look at this matter to ensure that we can introduce this concept so that when applications come in that could actually be detrimental to the overall air quality, they can be dealt with as a collective, rather than just a single application?
Weinidog, gall adrannau cynllunio helpu mewn perthynas ag aer glân, materion llygredd ac allyriadau. Rwy'n deall eich ateb i Leanne Wood yn gynharach pan ddywedoch chi na ellir mynd i'r afael â materion amgylcheddol ar sail unigol, ond gall y Llywodraeth helpu mewn gwirionedd drwy ddarparu rhywfaint o ganllawiau, yn enwedig mewn perthynas â phethau ysgrifenedig fel allyriadau mewn unrhyw geisiadau. Os ydym am leihau allyriadau mewn ardal, yn enwedig ym Mhort Talbot, er enghraifft, lle cawn ein beirniadu drwy'r amser am ansawdd yr aer, gallech sôn am gofnodi lefelau cronnol o allyriadau, ac felly, gellir herio cais sy'n ychwanegu at hynny ar sail y ffactor hwnnw. A wnewch chi edrych ar y mater hwn er mwyn sicrhau y gallwn gyflwyno'r cysyniad hwn fel y gellir ymdrin â cheisiadau a allai fod yn niweidiol i ansawdd yr aer yn gyffredinol gyda'i gilydd, yn hytrach na fel cais unigol?
Yes. I'm delighted to be able to tell the Member that the local authority could already do that. We completely revised 'Planning Policy Wales' to reflect the goals and ways of working set out in the well-being of future generations Act just last December. And if the local authority wants to revise its LDP in the light of that new document, which has placemaking at the heart of the national planning policy, then they, of course, can do so. The whole point of the revision of 'Planning Policy Wales' is for the sort of placemaking that David Rees highlights, and so the local authority is already able to do that if it wishes to revise its plan accordingly.
Ie. Rwy'n falch iawn o allu dweud wrth yr Aelod y gall yr awdurdod lleol wneud hynny eisoes. Diwygiwyd 'Polisi Cynllunio Cymru' gennym yn llwyr i adlewyrchu'r nodau a'r ffyrdd o weithio a nodwyd yn Neddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol fis Rhagfyr diwethaf. Ac os yw'r awdurdod lleol am adolygu eu cynllun datblygu lleol yng ngoleuni'r ddogfen newydd honno, sy'n sicrhau bod creu lleoedd yn ganolog yn y polisi cynllunio cenedlaethol, gallant wneud hynny wrth gwrs. Holl bwynt adolygu 'Polisi Cynllunio Cymru' oedd sicrhau'r math o greu lleoedd y mae David Rees yn ei nodi, ac felly mae'r awdurdod lleol eisoes yn gallu gwneud hynny os ydynt am adolygu eu cynllun yn unol â hynny.
Minister, I have asked on a number of occasions with regard to the planning system, particularly with regard to large housing planning applications, about the issue of broadening the statutory number of consultees, particularly, for example, those that would have to deliver, for example, GP services and so on. Now, local health boards haven't been very efficient at this, but clearly, there are major impacts often on the deliverers of primary public services. I wonder whether any progress has been made in that respect, and also on my suggestion that there should, perhaps, be a levy on major planning applications that would actually fund representation for community groups where it's clear large applications are going to have a massive impact on local communities.
Weinidog, rwyf wedi gofyn sawl gwaith ynghylch y system gynllunio, yn enwedig mewn perthynas â cheisiadau cynllunio tai ar raddfa fawr, ynglŷn â mater ehangu'r nifer statudol o ymgyngoreion, yn enwedig, er enghraifft, y rheini y byddai'n rhaid iddynt ddarparu, er enghraifft, gwasanaethau meddygon teulu ac yn y blaen. Nawr, nid yw byrddau iechyd lleol wedi bod yn effeithlon iawn yn hyn o beth, ond yn amlwg, ceir effeithiau sylweddol yn aml ar ddarparwyr gwasanaethau cyhoeddus sylfaenol. Tybed a oes unrhyw gynnydd wedi'i wneud ar hynny, ac ar fy awgrym y dylid cael ardoll, efallai, ar geisiadau cynllunio mawr a fyddai'n ariannu cynrychiolaeth i grwpiau cymunedol lle mae'n amlwg y bydd ceisiadau mawr yn cael effaith enfawr ar gymunedau lleol.
So, a range of things there. In terms of broadening the list of statutory consultees, statutory consultees are expected to provide a substantive response to the local planning authority within 21 days when consulted on planning applications, and 28 days of a pre-application consultation. That can be a significant undertaking. We do need to be sure that the local health board would be in a position to meet those expectations consistently, and we are very happy to have those conversations. Indeed, we have been having those conversations for some time. That's not to say, however, that the local planning authority cannot consult the health board outside of it being a statutory consultee, and we certainly recommend that as good practice. The local authority can, of course, put a section 106 agreement in place on a development where it can show that the infrastructure contribution is necessary, and we do encourage local authorities to do that in terms of the overall plan for their infrastructure.
GPs' first-hand experience of the capacity in their area—we would expect that to be channelled through the local health board and, indeed, through the regional partnership board so that the area planning arrangements have a good basis on which to put in place the local development plan in the first place.
I can't emphasise enough to Members in this Chamber that the purpose of a plan-led process is to make sure that local people are engaged in the plan, so that, at the point that the local authority comes forward and earmarks sites for various sorts of development, people can come forward and say, 'But that will have this effect on this school or this infrastructure' and so on. That is the purpose of a planning system, not to have a random system where each planning application, on its own, is looked at. The whole purpose of the plan is to look across the piece at the infrastructure, and so I can't emphasise that enough, and, if we can get that message out more and more as the LDPs go through their review processes, we will have done the people of Wales a really good service.
In terms of support for residents in the appeal process, as I say, the residents need to be involved at the planning stage, where at all possible. Of course, it's open to any individual group to participate in their planning appeals process. They need help to make sure that their representations are based on sound planning reasons. It is not enough to just object because you don't like something; you have to base it on a relevant planning consideration, and people can be helped with that. We do have Planning Aid Wales, which is a charitable organisation that seeks to support community engagement in the planning process. It provides guidance and, in some cases, direct support to community groups, and I'm happy to direct any groups of residents that you feel may need that support to Planning Aid Wales.
Amrywiaeth o bethau, felly. O ran ehangu'r rhestr o ymgyngoreion statudol, disgwylir i ymgyngoreion statudol roi ymateb sylweddol i'r awdurdod cynllunio lleol o fewn 21 diwrnod pan ymgynghorir â hwy ynghylch ceisiadau cynllunio, a 28 diwrnod ar gyfer ymgynghoriad cyn ymgeisio. Gall hynny fod yn dipyn o ymrwymiad. Mae angen i ni fod yn sicr y byddai'r bwrdd iechyd lleol mewn sefyllfa i fodloni'r disgwyliadau hynny'n gyson, ac rydym yn hapus iawn i gael y sgyrsiau hynny. Yn wir, rydym wedi bod yn cael y sgyrsiau hynny ers tro. Nid yw hynny'n golygu, fodd bynnag, na all yr awdurdod cynllunio lleol ymgynghori â'r bwrdd iechyd heb iddo fod yn ymgynghorai statudol, ac rydym yn sicr yn argymell hynny fel arfer da. Wrth gwrs, gall yr awdurdod lleol roi cytundeb adran 106 ar waith ar gyfer datblygiad lle gall ddangos bod y cyfraniad seilwaith yn angenrheidiol, ac rydym yn annog awdurdodau lleol i wneud hynny mewn perthynas â'r cynllun cyffredinol ar gyfer eu seilwaith.
Profiad uniongyrchol meddygon teulu o'r capasiti yn eu hardal—byddem yn disgwyl i hynny gael ei sianelu drwy'r bwrdd iechyd lleol ac yn wir, drwy'r bwrdd partneriaeth rhanbarthol fel bod gan y trefniadau cynllunio ardal sylfaen dda ar gyfer sefydlu'r cynllun datblygu lleol yn y lle cyntaf.
Ni allaf bwysleisio ddigon i'r Aelodau yn y Siambr hon mai pwrpas proses sy'n dilyn y cynllun yw sicrhau bod pobl leol yn rhan o'r cynllun, ac felly pan fydd yr awdurdod lleol yn neilltuo safleoedd ar gyfer gwahanol fathau o ddatblygiad, bydd pobl yn gallu dweud, 'Ond bydd hynny'n cael yr effaith hon ar yr ysgol hon neu'r seilwaith hwn' ac yn y blaen. Dyna ddiben system gynllunio, nid cael system ar hap lle edrychir ar bob cais cynllunio yn unigol. Holl bwrpas y cynllun yw edrych ar y seilwaith yn ei gyfanrwydd, ac felly ni allaf bwysleisio hynny ddigon, ac os gallwn ledaenu'r neges honno fwyfwy wrth i'r cynlluniau datblygu lleol fynd drwy eu prosesau adolygu, byddwn wedi gwneud cymwynas fawr â phobl Cymru.
O ran cefnogaeth i drigolion yn y broses apelio, fel y dywedais, mae angen i'r trigolion gymryd rhan ar y cam cynllunio, lle bo hynny'n bosibl. Wrth gwrs, mae croeso i unrhyw grŵp unigol gymryd rhan yn eu proses apeliadau cynllunio. Mae angen help arnynt i wneud yn siŵr fod eu sylwadau'n seiliedig ar resymau cynllunio cadarn. Nid yw'n ddigon gwrthwynebu oherwydd nad ydych yn hoffi rhywbeth; mae'n rhaid i chi ei seilio ar ystyriaeth gynllunio berthnasol, a gellir helpu pobl gyda hynny. Mae gennym Cymorth Cynllunio Cymru, sefydliad elusennol sy'n ceisio cefnogi ymgysylltiad â'r gymuned yn y broses gynllunio. Mae'n darparu canllawiau a chymorth uniongyrchol mewn rhai achosion i grwpiau cymunedol, ac rwy'n hapus i gyfeirio unrhyw grwpiau o drigolion rydych yn teimlo y gallant fod angen y cymorth hwnnw at Cymorth Cynllunio Cymru.
7. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddarpariaeth gwasanaethau anstatudol gan awdurdodau lleol? OAQ54249
7. Will the Minister make a statement on the provision of non-statutory services by local authorities? OAQ54249
Yes. Local authority services play an important role in the lives of the people of Wales. The Welsh Government continues to protect funding for our local authorities so that those vital services, both statutory and non-statutory, can continue to be provided.
Gwnaf. Mae gwasanaethau awdurdodau lleol yn chwarae rhan bwysig ym mywydau pobl Cymru. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ddiogelu cyllid ar gyfer ein hawdurdodau lleol fel y gellir parhau i ddarparu'r gwasanaethau statudol ac anstatudol hanfodol hynny.
As local government's budgets have reduced and increasing social care demand and education needs have had to be met, non-statutory services, or services with a minimum statutory duty, such as libraries, have been cut, and cut severely across Wales. Such cuts have seen library hours cut and libraries closed, which impacts on the poorest most; leisure facilities reduced, when increasing physical activity and reducing obesity should be a priority in order to improve people's health; youth services cut, which affects the lives of young people. Does the Minister agree with my analysis and, if so, what is she going to do to try and increase the amount of money available to local authorities next year? If the Minister doesn't agree with what I've said, can you explain why?
Gan fod cyllidebau llywodraeth leol wedi lleihau a'n bod wedi gorfod ateb y galw cynyddol ar ofal cymdeithasol ac anghenion addysg, mae gwasanaethau anstatudol, neu wasanaethau â dyletswydd statudol sylfaenol, megis llyfrgelloedd, wedi cael eu torri, a'u torri'n ddifrifol ledled Cymru. Mae toriadau o'r fath wedi arwain at doriad yn amserau agor llyfrgelloedd ac mae rhai llyfrgelloedd wedi cau, a'r bobl tlotaf sy'n cael eu heffeithio fwyaf gan hyn; lleihau nifer y cyfleusterau hamdden, pan ddylai cynyddu gweithgarwch corfforol a lleihau gordewdra fod yn flaenoriaeth i wella iechyd pobl; toriadau i wasanaethau ieuenctid, sy'n effeithio ar fywydau pobl ifanc. A yw'r Gweinidog yn cytuno â fy nadansoddiad ac os felly, beth y mae'n bwriadu ei wneud i geisio cynyddu'r swm o arian sydd ar gael i awdurdodau lleol y flwyddyn nesaf? Os nad yw'r Gweinidog yn cytuno â'r hyn a ddywedais, a allwch chi egluro pam?
I do entirely agree with your analysis. The Member Mike Hedges is very aware that the Welsh Government has done its very best to protect local government in Wales from the worst of the budget cuts imposed by the UK Government. I'd just reiterate again, in case Members of the opposite benches are too bored with this, that the Welsh Government's resource budget this year is almost £1 billion lower in real terms than it was in 2010-11, and so trying to maintain vital public services in the teeth of cuts such as that has been a very large challenge. My Cabinet colleagues and I continue to engage with local government through our well-established channels to deliver the best settlement that we can for the people of Wales. However, with Brexit and the lack of clarity around any potential spending review, the levels of uncertainty around our plans for the future are even more pronounced now than they have been in the past, and I would urge the UK Government to sort itself out and tell us, at the very least, what it's going to do with next year's budget.
Rwy'n cytuno'n llwyr â'ch dadansoddiad. Mae'r Aelod Mike Hedges yn ymwybodol iawn fod Llywodraeth Cymru wedi gwneud ei gorau i ddiogelu llywodraeth leol yng Nghymru rhag y gwaethaf o'r toriadau cyllidebol a orfodwyd gan Lywodraeth y DU. Hoffwn ailadrodd eto, rhag ofn bod Aelodau ar y meinciau gyferbyn wedi diflasu gormod ar hyn, fod cyllideb adnoddau Llywodraeth Cymru eleni bron £1 biliwn yn is mewn termau real na'r hyn ydoedd yn 2010-11, ac felly mae ceisio cynnal gwasanaethau cyhoeddus hanfodol yn wyneb toriadau o'r fath wedi bod yn her fawr iawn. Rwyf fi a fy nghyd-Weinidogion yn y Cabinet yn parhau i ymgysylltu â llywodraeth leol drwy ein sianeli sefydledig i ddarparu'r setliad gorau posibl ar gyfer pobl Cymru. Fodd bynnag, gyda Brexit a'r diffyg eglurder ynghylch unrhyw adolygiad o wariant posibl, mae'r ansicrwydd ynghylch ein cynlluniau ar gyfer y dyfodol hyd yn oed yn fwy amlwg yn awr nag y maent wedi bod yn y gorffennol, a buaswn yn annog Llywodraeth y DU i roi trefn arni ei hun a dweud wrthym, o leiaf, beth y mae'n bwriadu ei wneud â chyllideb y flwyddyn nesaf.
Of course, when times are tough, we need to be far more creative, and I'd like to bring your attention, Minister, to an organisation called Dr.M'z in Carmarthen. It's a youth project. It's highly successful. It's extremely popular. It has fought tooth and nail to carry on surviving. And it is funded by Carmarthen County Council in part, but also by about seven or eight other large organisations to whom they've applied for grants. They've been very creative in trying to sustain the invaluable service that they provide to 12 to 25-year-olds, young parents, difficult-to-reach and vulnerable adults, and I would ask you to perhaps look at what you might do to encourage other organisations, and indeed the county councils themselves, to be far more creative in teaming up with organisations and charitable trusts that do have some funds, ranging from the Big Lottery down to some of the more obscure but large charitable organisations, because all of this money combined together will help, in some part, to keep some of our services going.
Wrth gwrs, pan fo pethau'n anodd, mae angen i ni fod yn llawer mwy creadigol, a hoffwn dynnu eich sylw, Weinidog, at sefydliad o'r enw Dr.M'z yng Nghaerfyrddin. Prosiect ieuenctid ydyw. Mae'n hynod lwyddiannus. Mae'n hynod o boblogaidd. Mae wedi ymladd nerth deng ewin i barhau i oroesi. Ac mae'n cael ei ariannu gan Gyngor Sir Caerfyrddin yn rhannol, ond hefyd gan oddeutu saith neu wyth o sefydliadau mawr eraill y maent wedi gwneud cais am grantiau ganddynt. Maent wedi bod yn greadigol iawn yn ceisio cynnal y gwasanaeth amhrisiadwy y maent yn ei ddarparu i rai 12 i 25 oed, rhieni ifanc, oedolion sy'n anodd eu cyrraedd ac yn agored i niwed, a hoffwn ofyn i chi edrych efallai ar yr hyn y gallech ei wneud i annog sefydliadau eraill, ac yn wir, y cynghorau sir eu hunain, i fod yn llawer mwy creadigol wrth gydweithio gyda sefydliadau ac ymddiriedolaethau elusennol sydd â rhywfaint o arian, yn amrywio o'r Loteri Fawr i rai o'r sefydliadau elusennol mawr ond llai amlwg, oherwydd bydd yr holl arian hwn gyda'i gilydd yn cyfrannu at yr ymdrech i gynnal rhai o'n gwasanaethau.
Yes, I very much welcome that approach, and we do have some very innovative schemes right across Wales, where local authorities have really worked very hard to keep services going in a range of different ways, through third sector and other organisations, local community organisations, town and community councils and so on. There's a range of very creative ways forward. The youth work strategy is in fact in the portfolio of the Minister for Education. I'm very pleased that the youth work strategy for Wales was launched in June of this year, and what we're looking to do with that strategy is to develop a greater understanding of the services in Wales to ensure a more consistent offer, grounded in a youth work approach—so, learning from examples such as that, because they are patchy across Wales, because local authorities are very pushed, where the service is not statutory, to give some of the funding. I am very pleased that more than £10 million has been made available via the youth support grant to support that activity, including £2.5 million for mental health and emotional well-being in young people, and £3.7 million to address youth homelessness in particular, from the other part of my portfolio. Because we know, and I agree with Angela Burns entirely, that youth work has an important approach to play in ensuring that the personal, social and emotional development of young people in Wales stays on track to make sure that people are able to become the best people they can be. So, I agree entirely with the sentiment, but I do think that having that vital core funding can mean life or death, and so, actually, there has been a real problem with austerity cutbacks in non-statutory services, because that vital core funding has been removed, and then the service really struggles to get the kinds of support that she has highlighted.
Ie, rwy'n croesawu'r dull gweithredu hwnnw'n fawr, ac mae gennym rai cynlluniau arloesol iawn ledled Cymru, lle mae awdurdodau lleol wedi gweithio'n galed iawn i gynnal gwasanaethau mewn amrywiaeth o wahanol ffyrdd, drwy'r trydydd sector a sefydliadau eraill, sefydliadau cymunedol lleol, cynghorau tref a chymuned ac yn y blaen. Ceir amrywiaeth o ffyrdd creadigol iawn ymlaen. Mae'r strategaeth gwaith ieuenctid ym mhortffolio'r Gweinidog Addysg mewn gwirionedd. Rwy'n falch iawn fod strategaeth gwaith ieuenctid Cymru wedi'i lansio ym mis Mehefin eleni, a'r hyn rydym yn bwriadu ei wneud gyda'r strategaeth honno yw datblygu gwell dealltwriaeth o'r gwasanaethau yng Nghymru er mwyn sicrhau cynnig mwy cyson sydd wedi'i seilio ar ddull gwaith ieuenctid—felly, dysgu o enghreifftiau fel y rheini, oherwydd eu bod yn dameidiog ar draws Cymru, oherwydd bod awdurdodau lleol yn ei chael hi'n anodd rhoi peth o'r arian, lle nad yw'r gwasanaeth yn statudol. Rwy'n falch iawn fod mwy na £10 miliwn wedi'i ryddhau drwy'r grant cymorth ieuenctid i gefnogi'r gweithgarwch hwnnw, gan gynnwys £2.5 miliwn ar gyfer iechyd meddwl a lles emosiynol pobl ifanc, a £3.7 miliwn i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith ieuenctid yn arbennig, o'r rhan arall o fy mhortffolio. Oherwydd rydym yn gwybod, a chytunaf yn llwyr ag Angela Burns, fod gan waith ieuenctid ran bwysig i'w chwarae yn sicrhau bod datblygiad personol, cymdeithasol ac emosiynol pobl ifanc yng Nghymru yn aros ar y trywydd cywir er mwyn sicrhau bod pobl yn gallu bod ar eu gorau. Felly, cytunaf yn llwyr â'r teimlad, ond credaf fod cael y cyllid craidd hanfodol hwnnw yn gallu bod yn fater o fywyd neu farwolaeth, ac felly, mewn gwirionedd, mae problem wirioneddol wedi bod gyda thoriadau cyni mewn gwasanaethau anstatudol, gan eu bod wedi cael gwared ar yr arian craidd hanfodol hwnnw, ac oherwydd hynny mae'r gwasanaeth yn cael trafferthion mawr i gael y math o gymorth y mae wedi'i nodi.
8. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r effaith y byddai dileu'r gallu i landlordiaid weithredu troi allan heb fai, yn ei chael ar y sector rhentu? OAQ54284
8. What assessment has the Minister made of the effect that removing the ability for landlords to enact no-fault evictions would have on the rental sector? OAQ54284
We'll be implementing the Renting Homes (Wales) Act 2016 during this term of Government, and I'm also consulting on proposals to extend the minimum notice period under section 173 of that Act.
Byddwn yn gweithredu Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 yn ystod y tymor Llywodraeth hwn, ac rwyf hefyd yn ymgynghori ar gynigion i ymestyn y cyfnod rhybudd lleiaf o dan adran 173 o'r Ddeddf honno.
Thank you for that answer. In April this year, the First Minister said that he wanted to remove no-fault evictions when new occupation contracts are in force, and you've already mentioned that you've introduced a consultation to extend the period a landlord needs to give tenants to quit from two months to six. So, can you tell me, and those who live in a rented home, and people who are looking for or who want to rent out their own home—and thus add to the available housing stock in the rented sector—whether you really disagree with the First Minister's policy of banning no-fault evictions, or are you just waiting until there's sufficient Assembly time to bring in a ban that will damage the rental market and leave many more families in emergency accommodation?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Ym mis Ebrill eleni, dywedodd y Prif Weinidog ei fod eisiau cael gwared ar droi allan heb fai pan fo contractau meddiannaeth newydd mewn grym, ac rydych eisoes wedi crybwyll eich bod wedi cyflwyno ymgynghoriad i ymestyn y cyfnod y mae angen i landlord ei roi i denantiaid adael o ddau fis i chwech mis. Felly, a allwch ddweud wrthyf i, a'r rhai sy'n byw mewn cartref rhent, a phobl sy'n chwilio am gartref rhent, neu sydd eisiau gosod eu cartrefi eu hunain ar rent—ac felly ychwanegu at y stoc tai sydd ar gael yn y sector rhentu—a ydych yn anghytuno â pholisi'r Prif Weinidog o wahardd troi allan heb fai mewn gwirionedd, neu a ydych yn aros nes bod digon o amser gan y Cynulliad i gyflwyno gwaharddiad a fydd yn niweidio'r farchnad rentu ac yn gadael llawer mwy o deuluoedd mewn llety argyfwng?
Well, neither of those options, because the Member has entirely forgotten that this Assembly has already passed into law the Renting Homes (Wales) Act 2016. It's a very radical Act, which I'm very proud of. We have not been in a position to implement that Act, unfortunately, because of some arcane issues, which I won't go into because of the time, around the IT systems in the courts, but we have solved that problem now and we are now consulting on the last piece of the jigsaw to bring that Act into force. I'll just remind the Member that it brings in mandatory occupation contracts, making renting more transparent. It introduces the requirement for a dwelling to be fit for human habitation, which I'm particularly proud of, and the benches behind me were very keen on seeing as well. It includes specific requirements for smoke and carbon monoxide alarms and electrical safety testing. It provides protection against retaliatory evictions, which is when a landlord evicts a tenant in response to a request for repairs or maintenance. It has a number of other things around the length of the contract and so on, which I won't go into, at the risk of incurring the Llywydd's wrath. We are now consulting on extending the period for ending periodic contracts in Wales, because the shorthold assured tenancies that she mentions will no longer exist in Wales once this Act has gone into force, so we will have mandatory two-year tenancies. So, these restrictions are in a completely different set of legal arrangements to the section 21 notice that she is talking about in the Housing Act 1988. Llywydd, here in Wales, we have moved a long way from there, and we have rebalanced the power relationship between landlords and tenants, and in implementing this Act we will be putting right many of the wrongs that the old housing Act had. We've consulted extensively with the—[Interruption.] We have consulted extensively with the Residential Landlords Association and they are very happy with these arrangements.
Wel, dim un o'r opsiynau hynny, oherwydd mae'r Aelod wedi anghofio'n llwyr fod y Cynulliad hwn eisoes wedi pasio Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016. Mae'n Ddeddf radical iawn, ac rwy'n falch iawn ohoni. Nid ydym wedi bod mewn sefyllfa i weithredu'r Ddeddf honno, yn anffodus, oherwydd rhai materion astrus sy'n gysylltiedig â'r systemau TG yn y llysoedd nad af i'w trafod am nad oes amser, ond rydym wedi datrys y broblem honno yn awr ac rydym bellach yn ymgynghori ar ddarn olaf y jig-so ar gyfer gweithredu'r Ddeddf honno. Hoffwn atgoffa'r Aelod fod y Ddeddf honno'n cyflwyno contractau meddiannaeth orfodol, gan wneud rhentu'n fwy tryloyw. Mae'n cyflwyno'r gofyniad i annedd fod yn addas i bobl fyw ynddi, ac rwy'n arbennig o falch o hynny, ac roedd y meinciau y tu ôl i mi yn awyddus iawn i weld hynny hefyd. Mae'n cynnwys gofynion penodol ar gyfer larymau mwg a charbon monocsid a phrofion diogelwch trydanol. Mae'n diogelu rhag achosion o droi allan dialgar, sef pan fydd landlord yn troi tenant allan mewn ymateb i gais am waith atgyweirio neu waith cynnal a chadw. Mae'n cynnwys nifer o bethau eraill sy'n ymwneud â hyd y contract ac yn y blaen, ac nid wyf am eu trafod yn awr rhag ennyn llid y Llywydd. Rydym yn ymgynghori yn awr ar ymestyn y cyfnod ar gyfer rhoi terfyn ar gontractau cyfnodol yng Nghymru, oherwydd ni fydd y tenantiaethau byrddaliadol sicr y mae'n sôn amdanynt yn bodoli yng Nghymru mwyach ar ôl i'r Ddeddf hon ddod i rym, felly bydd gennym denantiaethau gorfodol sy'n para dwy flynedd. Felly, mae'r cyfyngiadau hyn mewn set hollol wahanol o drefniadau cyfreithiol i'r hysbysiad adran 21 y mae'n sôn amdano yn Neddf Tai 1988. Lywydd, yma yng Nghymru, rydym wedi symud ymhell o'r fan honno, ac rydym wedi ailgydbwyso'r berthynas rym rhwng landlordiaid a thenantiaid, ac wrth weithredu'r Ddeddf hon byddwn yn cywiro llawer o'r gwallau yn yr hen Ddeddf tai. Rydym wedi ymgynghori'n helaeth â'r—[Torri ar draws.] Rydym wedi ymgynghori'n helaeth â'r Gymdeithas Landlordiaid Preswyl ac maent yn hapus iawn â'r trefniadau hyn.
And the final question goes to David Melding.
Ac mae'r cwestiwn olaf yn mynd i David Melding.
Perhaps I can bring a little calm consensus to this matter. It is important that we strike the right balance here—that we don't put off potential landlords and existing landlords and ladies from making available housing for rent. But we do need a rebalance as well, and the UK Government has been part of a similar approach. I do urge you to remember what Richard Lambert said—who is the CEO of the National Landlords Association—and it's very apposite, given what you said about the 2016 Act. There, they ensured that the core procedures were reformed in Scotland—sorry, he was referring to Scotland, where they'd ensured that the core processes were put in place, and therefore tenant and landlord knew the recourse that they had should they have to use the court system. I think that that is a good lesson, because this system does have to work effectively and be fair to both sides.
Efallai y gallaf ddod ag ychydig o gonsensws tawel i'r mater hwn. Mae'n bwysig ein bod yn taro'r cydbwysedd cywir yma—nad ydym yn gwneud i landlordiaid posibl a landlordiaid presennol beidio â darparu tai i'w rhentu. Ond mae angen ail-gydbwyso hefyd, ac mae Llywodraeth y DU wedi bod yn rhan o ddull gweithredu tebyg. Rwy'n eich annog i gofio'r hyn a ddywedodd Richard Lambert—sef prif swyddog gweithredol Cymdeithas Genedlaethol y Landlordiaid—ac mae'n briodol iawn, o ystyried yr hyn a ddywedoch chi am Ddeddf 2016. Yno, roeddent yn sicrhau bod y gweithdrefnau craidd yn cael eu diwygio yn yr Alban—mae'n ddrwg gennyf, roedd yn cyfeirio at yr Alban, lle roeddent wedi sicrhau bod y prosesau craidd ar waith, ac felly roedd y tenant a'r landlord yn gwybod pa hawliau a fyddai ganddynt pe bai'n rhaid iddynt ddefnyddio system y llysoedd. Credaf fod honno'n wers dda, oherwydd mae'n rhaid i'r system hon weithio'n effeithiol a bod yn deg i'r ddwy ochr.
Yes, indeed, and of course it goes alongside our Renting Homes (Fees etc.) (Wales) Act 2019, which we've only very recently passed through the Assembly, which sets Rent Smart Wales out as the organisation that 'polices' it for Wales. We did of course look carefully at the experience in Scotland as well, and there is an issue about local authority capacity to police the systems there. But I'm very sure, Llywydd, that this system will introduce a completely different set of arrangements in Wales, which this Assembly passed through because it was very visionary in doing so. Our new arrangements and the consultation on section 173 will make sure that we don't have any loopholes where tenants can be evicted on a short turnover. The fees Act prevents them from being recharged the fees. We have the security deposits arrangements. There are a whole series of other things that I urge Members to renew their acquaintance with in that Act that protect tenants from the kinds of things that section 21 is being used for in the old housing Act.
Oes, yn wir, ac wrth gwrs mae'n mynd ochr yn ochr â Deddf Rhentu Cartrefi (Ffioedd etc.) (Cymru) 2019, a basiwyd drwy'r Cynulliad yn ddiweddar iawn, sy'n nodi Rhentu Doeth Cymru fel y sefydliad sy'n ei 'blismona' yng Nghymru. Wrth gwrs, gwnaethom edrych yn ofalus ar y profiad yn yr Alban hefyd, ac mae problem ynglŷn â chapasiti awdurdodau lleol i blismona'r systemau yno. Ond rwy'n siŵr, Lywydd, y bydd y system hon yn cyflwyno set hollol wahanol o drefniadau yng Nghymru, a basiwyd gan y Cynulliad hwn am fod ganddo'r weledigaeth i wneud hynny. Bydd ein trefniadau newydd a'r ymgynghoriad ar adran 173 yn sicrhau nad oes gennym unrhyw fylchau lle gellir troi tenantiaid allan yn ddisymwth. Mae'r Ddeddf ffioedd yn eu hatal rhag gorfod talu'r ffioedd yn ôl. Mae gennym y trefniadau adneuon. Mae cyfres gyfan o bethau eraill rwy'n annog yr Aelodau i ddod yn fwy cyfarwydd â hwy yn y Ddeddf honno sy'n amddiffyn tenantiaid rhag y mathau o bethau y mae adran 21 yn cael ei defnyddio ar eu cyfer yn yr hen Ddeddf tai.
Dioch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf oedd i fod y cwestiynau amserol, ond ni chafwyd unrhyw gwestiynau amserol heddiw.
The next item was supposed to be topical questions, but no topical questions were received.
Felly, y datganiadau 90 eiliad. Mae'r datganiad cyntaf gan Hefin David.
Therefore, the 90-second statements. The first statement is from Hefin David.
You won't believe this, Llywydd, but I always wanted to be on the stage and never had the opportunity, which is why I was delighted to attend the fifteenth annual suppers show of the Bedwas Theatre Group last weekend. Bedwas Theatre Group has been in existence since 1982, and they are a community-run organisation that provides entertainment, pantomimes, fundraising events for the community. They welcome people of all ages, regardless of ability, and they've got around 30 members, with people across all ages.
If anyone wants to work in a theatrical environment, whether it's on stage, acting, singing, dancing or comedy, they have a chance with the Bedwas Theatre Group. If anyone is more inclined to the production side, then the group has the theatrical equipment and technical equipment and knowledge to show them and give them a start to what will be a very entertaining career. Bedwas Theatre Group believes there is a star in everyone, and that everyone can do something. The group has members who join who are very shy, and some who are restless and hyperactive, and all have gone on to succeed in doing something that they wanted.
Much of what Bedwas Theatre Group does could not be done without the hard work of Caroline Hampson. Caroline is the group's chair and president, and has been a member since 1987, and the group's director and producer since 2001. During her time with the group, Caroline has been an inspiration. She has taken on the role of seamstress, make-up artist, as well as being a member of its management committee.
In the Queen's birthday honours this year, Caroline was delighted to receive a British empire medal award for her voluntary work with the Bedwas Theatre Group. To people who know her, however, it was not a surprise—an award that was richly deserved. It's thanks to Caroline that the theatre group plays such a pivotal role in the heart of the community, and, whatever your age, the group says that it must be the magic of the stage that helps you succeed.
Ni fyddwch yn credu hyn, Lywydd, ond roeddwn i bob amser eisiau bod ar y llwyfan ac ni chefais erioed gyfle, a dyna pam roeddwn wrth fy modd yn mynychu pymthegfed sioe flynyddol Grŵp Theatr Bedwas y penwythnos diwethaf. Mae Grŵp Theatr Bedwas wedi bodoli ers 1982, ac mae'n fudiad sy'n cael ei redeg gan y gymuned ac mae'n darparu adloniant, pantomeimiau a digwyddiadau codi arian ar gyfer y gymuned. Maent yn croesawu pobl o bob oed, ni waeth beth yw eu gallu, ac mae ganddynt tua 30 o aelodau, sy'n cynnwys pobl o bob oed.
Os oes unrhyw un eisiau gweithio mewn amgylchedd theatraidd, boed hynny ar lwyfan, actio, canu, dawnsio neu gomedi, cânt gyfle i wneud hynny gyda Grŵp Theatr Bedwas. Os oes unrhyw un yn tueddu mwy at yr ochr gynhyrchu, mae gan y grŵp offer theatrig ac offer technegol a gwybodaeth i'w dangos iddynt a'u rhoi ar ben ffordd yn yr hyn a fydd yn yrfa ddifyr iawn. Mae Grŵp Theatr Bedwas yn credu bod pawb yn seren, a bod pawb yn gallu gwneud rhywbeth. Mae yna aelodau swil iawn yn ymuno â'r grŵp, a rhai sy'n aflonydd ac yn orfywiog, ac mae pob un wedi mynd ymlaen i lwyddo gyda rhywbeth roeddent eisiau ei wneud.
Ni fyddai wedi bod yn bosibl gwneud llawer o'r hyn a wnaeth Grŵp Theatr Bedwas heb waith caled Caroline Hampson. Caroline yw cadeirydd a llywydd y grŵp, ac mae wedi bod yn aelod ers 1987, ac yn gyfarwyddwr a chynhyrchydd y grŵp ers 2001. Yn ystod ei hamser gyda'r grŵp, mae Caroline wedi bod yn ysbrydoliaeth. Mae wedi ymgymryd â rôl gwniadwraig, artist coluro, yn ogystal â bod yn aelod o'i bwyllgor rheoli.
Yn anrhydeddau pen blwydd y Frenhines eleni, roedd Caroline wrth ei bodd yn derbyn medal yr ymerodraeth Brydeinig am ei gwaith gwirfoddol gyda Grŵp Theatr Bedwas. I bobl sy'n ei hadnabod, fodd bynnag, nid oedd yn syndod—roedd hi'n wobr haeddiannol iawn. I Caroline y mae'r diolch fod y grŵp theatr yn chwarae rhan mor ganolog yng nghalon y gymuned, a beth bynnag yw eich oedran, mae'r grŵp yn dweud mai hud y llwyfan sy'n eich helpu i lwyddo.
Jayne Bryant.
Jayne Bryant.
Last week was Seafarers Awareness Week. The city of Newport has a very proud maritime heritage. On Sunday, a special service was held to remember the sacrifice of Newport seafarers who took part in D-day landings 75 years ago. The service was held alongside the unveiling of a commemorative anchor at the Mission To Seafarers near Alexandra Dock. This year also marks the twentieth anniversary of the establishment of the Newport branch of the Merchant Navy Association. Special mention must be given to Alan Speight, chair of the branch, for his dedication to the association, and to other stalwarts like Edward Watts for their contribution to the local community. Over the last two decades, the Newport branch has worked to commemorate members of the mercantile marine and the merchant navy. The branch is very active, and their work includes plaques dedicated to Newport seafarers lost in the first world war, a monument to the members of the arctic convoys famously described as the worst journeys in the world, and a monument to Raymond Victor Steed, who at just 14 years old was the youngest Welsh person to be killed in action during the second world war when his ship, the Empire Morn, was mined off the north African coast. Newport lost more merchant seamen in world war two than it did of all members of the army, navy and air force put together. I know that the Merchant Navy Association in Newport will continue to work tirelessly to ensure that, as a city, we will never forget those lost at sea.
Yr wythnos diwethaf oedd Wythnos Ymwybyddiaeth y Morwyr. Mae gan ddinas Casnewydd dreftadaeth forol falch iawn. Ddydd Sul, cynhaliwyd gwasanaeth arbennig i gofio am aberth morwyr Casnewydd a gymerodd ran yn y glaniadau D-Day 75 o flynyddoedd yn ôl. Cynhaliwyd y gwasanaeth ar y cyd â digwyddiad i ddadorchuddio angor coffa yn y Genhadaeth i Forwyr ger Doc Alexandra. Mae eleni hefyd yn nodi ugain mlynedd ers sefydlu cangen Casnewydd o Gymdeithas y Llynges Fasnachol. Rhaid rhoi sylw arbennig i Alan Speight, cadeirydd y gangen, am ei ymroddiad i'r gymdeithas, ac i'r hoelion wyth eraill fel Edward Watts am eu cyfraniad i'r gymuned leol. Dros y ddau ddegawd diwethaf, mae cangen Casnewydd wedi gweithio i goffáu aelodau'r llynges fasnachol. Mae'r gangen yn weithgar iawn, ac mae ei gwaith yn cynnwys placiau i goffáu morwyr o Gasnewydd a gollwyd yn y rhyfel byd cyntaf, cofeb i aelodau confois yr arctig a ddisgrifiwyd yn enwog fel y teithiau gwaethaf yn y byd, a chofeb i Raymond Victor Steed, y person ieuengaf o Gymru i gael ei ladd yn ymladd yn yr ail ryfel byd, ag yntau'n ddim ond 14 oed, pan ffrwydrwyd ei long, yr Empire Morn, oddi ar arfordir gogledd Affrica. Collodd Casnewydd fwy o fasnachlongwyr yn ystod yr ail ryfel byd nag a gollodd o holl aelodau'r fyddin, y llynges a'r awyrlu gyda'i gilydd. Gwn y bydd Cymdeithas y Llynges Fasnachol yng Nghasnewydd yn parhau i weithio'n ddiflino i sicrhau na fyddwn byth, fel dinas, yn anghofio'r rheini a gollwyd ar y môr.
Yr wythnos diwethaf, fe goronwyd dau Gymro yn bencampwyr y byd yn eu maes. Mewn cystadleuaeth rhwng 35 o wledydd a 300 o gystadleuwyr yn Ffrainc, fe ddaeth y Cymro Richard Jones o Lyndyfrdwy yn sir Ddinbych yn bencampwr cneifio'r byd—y cyntaf o Gymru erioed i ennill y teitl hwnnw. Roedd yn rhaid cneifio 20 o ddefaid, a mi wnaeth e hynny mewn 15 munud a 30 eiliad, ac er bod dau gneifiwr arall, y ddau yn gyn-bencampwyr y byd, wedi gorffen mewn amser ychydig yn gynt, ansawdd cneifio Richard sicrhaodd mai fe gipiodd y bencampwriaeth. Roedd e'n rhan o dîm o saith o Gymru, gydag aelod arall o'r tîm, Aled Jones o Bowys, yn dod yn bencampwr y byd am drin gwlân, dim ond y trydydd o Gymru i ddal y teitl hwnnw. Mi ddaeth Richard a'i bartner Alun Lloyd Jones o Langollen o fewn trwch blewyn hefyd i ennill pencampwriaeth tîm cneifio y byd. Os na weloch chi hanes eu camp nhw ar Ffermio ar S4C, yna mae yn werth ichi wylio eto. Mi fydd hefyd gyfle, wrth gwrs, i weld aelodau tîm Cymru wrth eu crefft yn cystadlu yn y sioe fawr yn Llanelwedd wythnos nesaf, lle dwi'n siŵr y bydd yna gryn ddathlu. Ond does dim gorffwys i Richard gan y bydd e'n amddiffyn ei goron fel pencampwr cneifio Cymru yn y sioe. Ar ran Cynulliad Cenedlaethol Cymru, felly, gaf i estyn ein llongyfarchiadau ni i gyd i dîm Cymru, ac yn enwedig i Richard Jones ac Aled Jones, pencampwyr byd diweddaraf Cymru a thestun balchder i bob un ohonom ni?
Last week, two Welsh men were crowned world champions in their field. In a competition between 35 nations and 300 competitors in France, the Welshman Richard Jones from Glyndyfrdwy in Denbighshire became a world shearing champion, the first from Wales ever to have won that championship. He had to shear 20 sheep, and he did that in 15 minutes and 30 seconds, and although two other shearers—two former world champions—had finished in a slightly quicker time, it was the quality of the shearing that ensured that Richard took the title. He was part of a team of seven Welsh people, with another member, Aled Jones from Powys, becoming a world wool handling champion—only the third from Wales to hold that title. Richard and his partner, Alun Lloyd Jones from Llangollen, came to within a hair’s breadth of winning the world team shearing championship. If you haven't seen their story on Ffermio on S4C, it is worth catching. There will also be an opportunity to see members of the Welsh team working in the Royal Welsh Show in Builth Wells next week, and I'm sure there will be quite some celebration. But there will be no rest for Richard because he will defend his crown as the Welsh shearing champion in the Royal Welsh. On behalf of the National Assembly for Wales, may I extend our congratulations to the Welsh team, and particularly to Richard Jones and Aled Jones, Wales's latest world champions and a source of pride for each and every one of us?
Yr eitem nesaf, wedyn, yw'r datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar flaenoriaethau Brexit. Dwi'n galw ar y Cadeirydd i wneud ei ddatganiad. David Rees.
The next item, then, is the statement by the Chair of the External Affairs and Additional Legislation Committee on Brexit priorities. I call on the Chair to make his statement. David Rees.
Diolch, Llywydd. I've brought forward this statement today in order to give the Assembly an update on our priorities for Brexit for the remaining months of 2019, and hopefully to take some of the politics out of this as well. Members might have heard this said before many times at various points during the Brexit process, but nevertheless we are entering a critical phase between now and 31 October of this year. The decisions made over the coming months will have far-reaching consequences that will shape our politics for many, many years to come, and although many of these decisions will take place in Westminster, there are still a number of areas where we as a committee will focus our efforts on behalf of Wales.
Yesterday we heard again from the Brexit Minister a statement, and I appreciate very much the continual updates we receive from the Minister. But as we heard yesterday, it was very much a stagnant position in Westminster because not much is going on there. Llywydd, in my statement today I would like to focus my comments on three priority areas that we believe are important for Wales: Brexit preparedness, particularly in terms of the implications for our economy; the risk to devolution and the future of the union of the United Kingdom as a consequence of what may come; and the impact of Brexit on EU and European Economic Area nationals living in Wales.
During the last two and a half years, we have regularly examined the preparedness of key sectors in order to highlight the issues that are of particular importance to Wales. We have always focused on the issues that are relevant to Wales, and that's important for Members to remind themselves. This has included looking at the implications of Brexit for Welsh ports; taking a look at how public services in Wales are preparing; and examination of some of the implications for key sectors of the economy. Whilst much of this work has been done, it has to be noted that our work in this area, particularly in relation to no deal, cannot be considered to be an exhaustive list of the potential risks and benefits. In particular, it remains the case that the implications of leaving the EU without a deal could manifest themselves in unpredictable and damaging ways.
Diolch, Lywydd. Rwyf wedi cyflwyno'r datganiad hwn heddiw er mwyn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad am ein blaenoriaethau ar gyfer Brexit dros y misoedd sydd ar ôl o 2019, a gobeithio y byddwn yn tynnu rhywfaint o'r wleidyddiaeth allan o hyn hefyd. Efallai y bydd yr Aelodau wedi clywed hyn yn cael ei ddweud sawl gwaith o'r blaen ar adegau gwahanol yn ystod proses Brexit, ond serch hynny rydym yn dechrau ar gyfnod tyngedfennol rhwng yn awr a 31 Hydref eleni. Bydd y penderfyniadau a wneir dros y misoedd nesaf yn arwain at ganlyniadau pellgyrhaeddol a fydd yn dylanwadu ar ein gwleidyddiaeth am sawl blwyddyn i ddod, ac er y bydd llawer o'r penderfyniadau hyn yn digwydd yn San Steffan, mae nifer o feysydd o hyd lle y byddwn ni fel pwyllgor yn canolbwyntio ein hymdrechion ar ran Cymru.
Ddoe, clywsom ddatganiad eto gan y Gweinidog Brexit, ac rwy'n gwerthfawrogi'r diweddariadau parhaus rydym yn eu cael gan y Gweinidog. Ond fel y clywsom ddoe, roedd pethau'n ddisymud iawn yn San Steffan gan nad oes llawer yn digwydd yno. Lywydd, yn fy natganiad heddiw, hoffwn ganolbwyntio fy sylwadau ar dri maes blaenoriaeth sydd, yn ein barn ni, yn bwysig i Gymru: paratoi ar gyfer Brexit, yn enwedig o ran y goblygiadau i'n heconomi; y risg i ddatganoli a dyfodol undeb y Deyrnas Unedig o ganlyniad i'r hyn a allai ddod; ac effaith Brexit ar wladolion yr UE a'r Ardal Economaidd Ewropeaidd sy'n byw yng Nghymru.
Yn ystod y ddwy flynedd a hanner ddiwethaf, rydym wedi edrych yn rheolaidd ar barodrwydd sectorau allweddol er mwyn tynnu sylw at y materion sy'n arbennig o bwysig i Gymru. Rydym bob amser wedi canolbwyntio ar y materion sy'n berthnasol i Gymru, ac mae'n bwysig fod yr Aelodau yn atgoffa eu hunain o hynny. Mae hyn wedi cynnwys edrych ar oblygiadau Brexit i borthladdoedd Cymru; edrych ar sut y mae gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yn paratoi; ac archwilio rhai o'r goblygiadau ar gyfer sectorau allweddol o'r economi. Er bod llawer o'r gwaith hwn wedi'i wneud, mae'n rhaid nodi na ellir ystyried ein gwaith yn y maes hwn, yn enwedig mewn perthynas â gadael heb gytundeb, yn rhestr gynhwysfawr o'r risgiau a'r manteision posibl. Yn fwyaf arbennig, mae'n dal i fod yn wir y gallai goblygiadau gadael yr UE heb gytundeb amlygu eu hunain mewn ffyrdd niweidiol na ellir eu rhagweld.
Which brings me to the challenges of the next three to four months. And it is important that we discuss this today, because we are going to have recess on Friday, a new Prime Minister will come into force next week, he will form a new Government, and we will not be returning until mid September. A lot can happen in that time. Businesses in Wales lack clarity on our future trading arrangements, and are currently wrestling with preparations for a damaging 'no deal' Brexit. The risks to the food and drinks industry, particularly the red meat sector, are considerable. We know that 88 per cent of food and drink exports currently go to the European market and that the tariffs that would be placed on these exports in the event of no deal and World Trade Organization rules could be crippling. And, moreover, the effects of non-tariff barriers and of sanitary and biosecurity checks at our borders and ports would pose a significant threat to the Welsh economy and the flow of goods and services with our nearest markets. And whilst we have been assured to some extent of the Welsh Government's planning as regards these matters, we will continue to scrutinise their activities in these areas during the coming months, and it must be said that no amount of planning—no amount of planning—can prepare us for such a scenario fully.
Turning to our second priority, leaving the EU necessitates the need for the Governments and legislatures of the constituent nations of the United Kingdom to transform the way they work together, and to ensure the interests of their nations are managed fairly as we leave the range of EU-wide common policy frameworks. Fundamentally, there appears to be a consensus emerging from all, except the UK Government, that existing inter-governmental structures must change to keep pace with our future outside the EU. We, and the Constitutional and Legislative Affairs Committee, have previously highlighted that inter-governmental mechanisms within the UK are inadequate. That's a gentle word, because we were stronger in some of our other condemnations of it. And it is the inadequacy of these mechanisms that is likely to cause the increasing strain in the relationship between the UK and devolved Governments in the months and the years ahead. There are two new scrutiny challenges that we, as an Assembly, must address with some urgency, and that's the emergence of UK-wide common policy frameworks and the impact on devolution of UK international agreements.
Llywydd, I am pleased to note the action the Chairs' forum commented upon last week. They've agreed to take work in relation to the frameworks forward, and Chairs of their respective committees will pass it on with their committees. I'm very much appreciative of that fact. I look forward to working with colleagues from across the Chamber and other Assembly committees as we meet those challenges posed under these new scrutiny tasks. And a very serious question we must ask ourselves is: how do we scrutinise these? And perhaps how do we do so with other legislatures as well. In doing so, we must keep in mind that decisions on frameworks and international agreements will have a profound effect on our ability to implement policies for the people of Wales in devolved areas, which are obviously of importance. For example, agricultural policy, environmental protection, and aspects of healthcare and transport policy—they can all be impacted upon by international agreements and the Welsh Government would be required to discuss the implementation of those through its policies.
Our third priority relates to the freedom of movement and the continuation of citizens' rights after Brexit. And although there's broad consensus that there should be a reciprocal guarantee on citizens' rights after Brexit, there are still large areas of future policy that need to be considered and agreed. And it's for that reason that we have launched a consultation into the implications of the UK Government’s White Paper on the future of immigration rules after Brexit. We will also be launching an online conversation through the Dialogue app in the coming weeks, and holding focus group sessions with those most likely to be affected by changes to these rules in the autumn term. We cannot fail to do so. It is critical that we support our EU citizens living in Wales, because throughout this process, the important thing for us as a committee is to state clearly to EU citizens living in Wales, 'You will always be welcomed here. The contribution you make is valued, and we hope that you will continue to make your lives here as part of our communities up and down this great country of ours.'
This was the message that I relayed during the recent visit of His Excellency the Romanian ambassador to the UK. It was frightening, in an unofficial discussion we had with him and his accompanying group from the honorary consulate in Wales, to hear them highlight how they as a family, or their children, were actually still told to go home—and they were children going to a Welsh-medium school. It's a message I want to continue to relay during the months ahead of us. It's something I think every Member in this Chamber will want to join with me in relaying—that Wales will always be a home to people who want to live here and work here and actually help us serve our people. Diolch yn fawr.
Daw hynny â mi at heriau'r tri neu bedwar mis nesaf. Ac mae'n bwysig ein bod yn trafod hyn heddiw, oherwydd byddwn yn cael toriad ddydd Gwener, bydd Prif Weinidog newydd yn dod i rym yr wythnos nesaf, bydd yn ffurfio Llywodraeth newydd, ac ni fyddwn yn dychwelyd tan ganol mis Medi. Gall llawer ddigwydd yn ystod y cyfnod hwnnw. Nid oes gan fusnesau yng Nghymru ddigon o eglurder ynghylch ein trefniadau masnachu yn y dyfodol, ac ar hyn o bryd maent yn ymgodymu â pharatoadau ar gyfer Brexit 'dim bargen' niweidiol. Mae'r risgiau i'r diwydiant bwyd a diod, yn enwedig y sector cig coch, yn sylweddol. Gwyddom fod 88 y cant o allforion bwyd a diod yn mynd i'r farchnad Ewropeaidd ar hyn o bryd ac y gallai'r tariffau a fyddai'n cael eu gosod ar yr allforion hyn os na cheir cytundeb ac o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd fod yn llethol. Ac ar ben hynny, byddai effeithiau rhwystrau di-dariff ac archwiliadau glanweithdra a bioddiogelwch ar ein ffiniau ac yn ein porthladdoedd yn fygythiad arwyddocaol i economi Cymru a llif nwyddau a gwasanaethau gyda'n marchnadoedd agosaf. Ac er ein bod wedi cael sicrwydd, i ryw raddau, ynglŷn â gwaith cynllunio Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r materion hyn, byddwn yn parhau i graffu ar eu gweithgareddau yn y meysydd hyn yn ystod y misoedd nesaf, ac mae'n rhaid dweud nad oes unrhyw fesur o gynllunio—unrhyw faint o gynllunio—a all ein paratoi ar gyfer senario o'r fath yn llawn.
Gan droi at ein hail flaenoriaeth, mae gadael yr UE yn golygu bod angen i Lywodraethau a deddfwrfeydd gwledydd cyfansoddol y Deyrnas Unedig drawsnewid y ffordd y maent yn gweithio gyda'i gilydd, a sicrhau bod buddiannau eu gwledydd yn cael eu rheoli'n deg wrth i ni fynd o gyrraedd ystod yr UE o fframweithiau polisi cyffredin. Yn y bôn, ymddengys bod consensws yn dod i'r amlwg gan bawb, ar wahân i Lywodraeth y DU, fod yn rhaid i strwythurau rhynglywodraethol presennol newid er mwyn bod yn gymwys ar gyfer ein dyfodol y tu allan i'r UE. Rydym ni, a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, wedi tynnu sylw o'r blaen at y ffaith bod mecanweithiau rhynglywodraethol o fewn y DU yn annigonol. Mae hwnnw'n air caredig, oherwydd roeddem yn defnyddio geiriau cryfach yn rhai o'n condemniadau eraill ohonynt. Ac annigonolrwydd y mecanweithiau hyn sy'n debygol o achosi'r straen cynyddol yn y berthynas rhwng y DU a'r llywodraethau datganoledig yn y misoedd a'r blynyddoedd i ddod. O ran craffu, ceir dwy her newydd y mae'n rhaid i ni fel Cynulliad roi sylw iddynt ar frys, sef fframweithiau polisi cyffredin y DU gyfan ac effaith cytundebau rhyngwladol y DU ar ddatganoli.
Lywydd, rwy'n falch o nodi'r camau gweithredu y gwnaeth fforwm y Cadeiryddion sylwadau arnynt yr wythnos diwethaf. Maent wedi cytuno i fwrw ymlaen â'r gwaith ar y fframweithiau, a bydd Cadeiryddion eu pwyllgorau yn ei basio ymlaen gyda'u pwyllgorau. Rwy'n gwerthfawrogi'r ffaith honno'n fawr. Edrychaf ymlaen at weithio gyda chyd-Aelodau o bob rhan o'r Siambr a phwyllgorau eraill y Cynulliad wrth i ni ymateb i'r heriau a ddaw yn sgil y tasgau craffu newydd hyn. A chwestiwn difrifol iawn y mae'n rhaid i ni ei ofyn i'n hunain yw: sut y craffwn ar y rhain? Ac, efallai, sut y mae gwneud hynny gyda deddfwrfeydd eraill hefyd. Wrth wneud hynny, mae'n rhaid i ni gadw mewn cof y bydd penderfyniadau ar fframweithiau a chytundebau rhyngwladol yn cael effaith ddofn ar ein gallu i weithredu polisïau ar gyfer pobl Cymru mewn meysydd sydd wedi'u datganoli, sy'n amlwg yn bwysig. Er enghraifft, polisi amaethyddol, diogelu'r amgylchedd, ac agweddau ar bolisïau gofal iechyd a thrafnidiaeth—gall cytundebau rhyngwladol effeithio arnynt i gyd, a byddai disgwyl i Lywodraeth Cymru drafod gweithredu'r rheini drwy ei pholisïau.
Mae'r drydedd flaenoriaeth yn ymwneud â'r rhyddid i symud a pharhad hawliau dinasyddion ar ôl Brexit. Ac er bod consensws eang y dylid cael gwarant gyfatebol ar hawliau dinasyddion ar ôl Brexit, mae yna feysydd polisi mawr ar gyfer y dyfodol y mae angen eu hystyried a chytuno arnynt o hyd. Ac am y rheswm hwnnw, rydym wedi lansio ymgynghoriad ar oblygiadau Papur Gwyn Llywodraeth y DU ar ddyfodol rheolau mewnfudo ar ôl Brexit. Byddwn hefyd yn lansio sgwrs ar-lein drwy'r ap Dialogue yn ystod yr wythnosau nesaf, ac yn cynnal sesiynau grŵp ffocws gyda'r rhai sy'n fwyaf tebygol o gael eu heffeithio gan newidiadau i'r rheolau hyn yn ystod tymor yr hydref. Ni allwn fethu â gwneud hynny. Mae'n hanfodol ein bod yn cefnogi dinasyddion yr UE sy'n byw yng Nghymru, oherwydd drwy gydol y broses hon, y peth pwysig i ni fel pwyllgor yw datgan yn glir i ddinasyddion yr UE sy'n byw yng Nghymru, 'Bydd croeso i chi yma bob amser. Rydym yn gwerthfawrogi'r cyfraniad rydych yn ei wneud, ac rydym yn gobeithio y byddwch yn parhau i fyw eich bywydau yma yn rhan o'n cymunedau ar hyd a lled y wlad wych hon.'
Dyma'r neges a gyflëwyd gennyf yn ystod ymweliad diweddar Ei Ardderchogrwydd, llysgennad Rwmania â'r DU. Mewn trafodaeth answyddogol a gawsom gydag ef a'r grŵp a ddaeth gydag ef o'r conswl anrhydeddus yng Nghymru, roedd yn frawychus eu clywed yn sôn am y ffordd roedd pobl yn dal i ddweud wrthynt hwy fel teulu, neu wrth eu plant, am fynd adref—ac roeddent yn blant a oedd yn mynychu ysgol cyfrwng Cymraeg. Mae'n neges rwyf am barhau i'w hailadrodd dros y misoedd sydd o'n blaenau. Mae'n neges rwy'n credu y bydd pob Aelod yn y Siambr hon yn dymuno ei hailadrodd hefyd—sef y bydd Cymru bob amser yn gartref i bobl sydd eisiau byw yma a gweithio yma ac sydd, mewn gwirionedd, yn ein helpu i wasanaethu ein pobl. Diolch yn fawr.