Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
26/03/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf yw'r cwestiwn brys rydw i wedi ei dderbyn o dan Reol Sefydlog 12.67. Dwi'n galw ar David Rees i ofyn y cwestiwn brys. David Rees.
The first item is the emergency question that I have accepted under Standing Order 12.67. I call on David Rees to ask the emergency question. David Rees.
A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad yn dilyn diwedd cyfarfod y Cyngor Ewropeaidd a gynhaliwyd ar 21 a 22 Mawrth? (EAQ0006)
Will the First Minister make a statement following the conclusion of the European Council meeting held on 21 and 22 March? (EAQ0006)
It is some comfort that the EU 27 have given a narrow window to avoid the catastrophe of a 'no deal' Brexit. I strongly welcome Parliament's vote to take back control at this time of crisis. The Prime Minister must abandon her disastrous red lines and listen. The extra time must be used wisely, to break the deadlock and find a majority in Parliament for a soft form of Brexit, as we set out in 'Securing Wales' Future'. Failing that, the public must decide the way forward.
Mae'n rhywfaint o gysur bod 27 aelod yr UE wedi cynnig cyfnod byr i osgoi trychineb Brexit 'dim cytundeb'. Croesawaf yn frwd bleidlais y Senedd i gymryd yr awenau yn ôl yn y cyfnod argyfyngus hwn. Mae'n rhaid i'r Prif Weinidog roi'r gorau i'w llinellau coch trychinebus a gwrando. Bydd angen defnyddio'r amser ychwanegol yn ddoeth, i datrys yr anghytundeb ac i dod o hyd i fwyafrif yn y Senedd sydd o blaid ffurf feddal ar Brexit, fel y nodir gennym yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Os na fydd hynny'n digwydd, bydd angen i'r cyhoedd benderfynu ar y ffordd ymlaen.
Thank you for that answer, Counsel General. And it's very interesting the last comment that you just made, but, clearly, last week we saw the Speaker of the House of Commons making it quite clear that the Prime Minister couldn't take back the motion, which hadn't been amended anyway whatsoever. She went to the European Council on 21 and 22 March, making a request for an extension, though, as the First Minister indicated yesterday, they had not seen what that request was. She spent the weekend in chaos, talking to Brexiteers in her private dwelling in Chequers. And, yesterday, she actually laid a statutory instrument asking for the extension, or change of date to the exit, again without informing the devolved nations that she was doing so. It is total chaos. And she last night lost the vote again in the Commons.
As you say, it is pleasing to see that the European Council, and Parliament, is now taking action to take back control of this whole process, because the Prime Minister has totally run out of ideas—well, she only had one, and it's not going anywhere, is it? And she's also now running out of time. But the extension you've talked about is only two weeks and, in two weeks' time, we could be facing the same situation, where we could be leaving without a deal. Do you agree, therefore, that it's essential she now commits to take this forward, she needs to actually work with other parties, she needs to look and be actually co-operating with other groups to see if we can get the best deal possible? And if that fails, she should go back to the people and ask for a general election, so that we can actually get a voice on this and get this Government, which is in total failure, out.
Diolch i chi am yr ateb yna, Cwnsler Cyffredinol. Ac mae'r sylw diwethaf yr ydych newydd ei wneud yn ddiddorol iawn, ond, yn amlwg, yr wythnos diwethaf, gwelsom Lefarydd Tŷ'r Cyffredin yn ei gwneud yn gwbl glir na châi'r Prif Weinidog ddod â'r cynnig yn ôl, nad oedd wedi ei ddiwygio mewn unrhyw ffordd o gwbl. Aeth hi at y Cyngor Ewropeaidd ar 21 a 22 Mawrth, gan wneud cais am estyniad, er, fel y nododd Prif Weinidog Cymru ddoe, nad oeddent wedi gweld beth oedd yn y cais hwnnw. Treuliodd y penwythnos mewn anhrefn, gan siarad â chefnogwyr Brexit yn ei hannedd breifat yn Chequers. A ddoe, fe wnaeth hi osod offeryn statudol yn gofyn am estyniad, neu newid yn y dyddiad ymadael, eto heb roi gwybod i'r cenhedloedd datganoledig ei bod hi'n gwneud hynny. Mae'n anhrefn llwyr. A neithiwr collodd hi'r bleidlais eto yn Nhŷ'r Cyffredin.
Fel y dywedwch, mae'n braf gweld bod y Cyngor Ewropeaidd a'r Senedd, bellach yn cymryd camau i adennill rheolaeth dros yr holl broses hon, oherwydd nad oes gan Prif Weinidog y DU unrhyw syniadau o gwbl—wel, dim ond un oedd ganddi, ac nid yw hwnnw'n mynd i unman, ydy e? Ac mae hi'n mynd yn brin iawn o amser erbyn hyn hefyd. Ond dim ond pythefnos yw'r ymestyniad yr ydych chi wedi sôn amdano, ac ymhen pythefnos, gallem fod yn wynebu'r un sefyllfa, lle gallem fod yn gadael heb gytundeb. A ydych chi'n cytuno, felly, ei bod yn hanfodol ei bod hi nawr yn ymrwymo i fynd â hyn ymlaen, mae angen iddi weithio mewn gwirionedd gyda phleidiau eraill, mae angen iddi ystyried a chydweithredu mewn gwirionedd â grwpiau eraill i weld os gallwn ni gael y cytundeb gorau posibl? Ac os bydd hynny'n methu, dylai fynd yn ôl at y bobl a gofyn am etholiad cyffredinol, fel y gallwn ni leisio barn mewn gwirionedd ar hyn a chael gwared ar y Llywodraeth hon, sydd mewn methiant llwyr.
Well, I couldn't agree more with the Member when he says that this is a disaster of the Prime Minister's making. What is astounding to me, and I'm sure to Members generally, is that, three days away from the day that was intended to be exit day, we see this level of chaos in Parliament, with Government Ministers resigning last night, and Parliament wresting back control. It's incumbent now on the Prime Minister to listen to the will of Parliament and to take that forward. Had she adopted an approach from the start that had reached out across the House of Commons, to seek a different kind of Brexit, we would not be in this situation now.
If she chooses to persist in seeking the narrowest possible coalition for her approach to Brexit, she will fail. If that gets her across the line—and I doubt that it will—in relation to a third vote, even if that were to happen, it is a very, very unstable basis for tackling the legislative task that lies ahead to ensure an orderly Brexit, and it would be deeply irresponsible of her to do that. We have been very clear that what needs to happen is for Parliament to seek a much broader basis for the discussions ahead and for the political declaration to be renegotiated along the lines that we have called for here in this Assembly, which has been endorsed several times, and as described in 'Securing Wales' Future'. That could be done quickly, it would not require the renegotiation of the withdrawal agreement, and it could be done within the sorts of time frames currently being discussed with the European Union. And if that fails, then, as I made clear earlier, our position is that the public must have their say.
Wel, rwy'n cytuno'n llwyr â'r Aelod pan ddywed fod hyn yn drychineb a achoswyd gan y Prif Weinidog. Yr hyn sy'n syfrdanol i mi, ac i Aelodau'n gyffredinol, rwy'n siŵr, yw, dri diwrnod cyn y dyddiad y bwriadwyd iddo fod y diwrnod ymadael, ein bod yn gweld y lefel hon o anhrefn yn y Senedd, gyda Gweinidogion y Llywodraeth yn ymddiswyddo neithiwr, a'r Senedd yn dwyn rheolaeth yn ôl. Mae'n ddyletswydd bellach ar y Prif Weinidog i wrando ar ewyllys y Senedd ac i fwrw ymlaen â hynny. Petai hi wedi mabwysiadu dull o'r dechrau a fyddai'n cynnwys pawb yn Nhŷ'r Cyffredin, i chwilio am wahanol fath o Brexit, ni fyddem yn y sefyllfa hon nawr.
Os yw hi'n dewis parhau i gael y glymblaid culaf bosibl ar gyfer ei hymagwedd tuag at Brexit, bydd hi'n methu. Os bydd hynny'n golygu ei bod yn llwyddo—ac rwyf yn amau y bod hynny'n digwydd—o ran trydedd pleidlais, hyd yn oed pe byddai hynny'n digwydd, mae'n sail hynod ansefydlog ar gyfer mynd i'r afael â'r dasg ddeddfwriaethol sydd o'n blaenau i sicrhau Brexit trefnus, a byddai'n anghyfrifol iawn iddi wneud hynny. Rydym wedi dweud yn glir iawn mai'r hyn y mae angen iddo ddigwydd yw bod y Senedd yn chwilio am sail ehangach o lawer ar gyfer y trafodaethau sydd i ddod ac i'r datganiad gwleidyddol gael ei ail-negodi ar ffurf debyg i'r hyn yr ydym wedi galw amdano yma yn y Cynulliad hwn, a gymeradwywyd sawl gwaith, ac fel y disgrifir yn 'Sicrhau Dyfodol Cymru'. Gellid gwneud hynny'n gyflym, ni fyddai angen ail-negodi'r cytundeb ymadael, a gellid ei wneud o fewn y math o amserlen sy'n cael ei drafod ar hyn o bryd gyda'r Undeb Ewropeaidd. Ac os bydd hynny'n methu, yna, fel yr eglurais yn gynharach, ein safbwynt ni yw bod yn rhaid i'r cyhoedd gael dweud eu dweud.
I have to say, Brexit Minister, I'm very disappointed that you've been criticising the Prime Minister. While you and others in this Chamber, and elsewhere—[Interruption.]
Mae'n rhaid imi ddweud, Gweinidog Brexit, fy mod i'n siomedig iawn eich bod wedi bod yn beirniadu'r Prif Weinidog. Tra'ch bod chi ac eraill yn y Siambr hon, ac mewn mannau eraill—[Torri ar draws.]
Allow the Member to be heard, please.
Gadewch i'r Aelod gael ei glywed, os gwelwch yn dda.
While you and others in this Chamber and elsewhere are hellbent on doing absolutely everything you can to frustrate Brexit and prevent it from happening, the Prime Minister is working hard to honour the outcome of the European Union referendum in June 2016 and to deliver an orderly Brexit that protects jobs, protects the environment and keeps people safe. Now, I, for one, applaud the Prime Minister for securing a short extension to article 50. It's a very sensible thing to do in the current circumstances, and, of course, it gives people more time to reflect on her deal, and the alternative options to that. Now, you may well want to criticise the differences of opinion in the Conservative Party, but at least Conservatives do the right thing and resign from the Government benches when they have a difference of opinion with the Government, unlike your health Minister sat just down the row from you on the front bench. [Interruption.]
So, let me be clear: Wales voted to leave the EU, and leave the EU we must. Both the UK and Welsh Governments must respect that decision and must work together to deliver on the outcome of the referendum. The people of Wales did not vote for further European elections. They did not vote for long periods of uncertainty. They want this uncertainty to come to an end. They took part in the biggest democratic exercise in the history of the United Kingdom and the outcome of their decision to leave in that referendum must be implemented. So, I ask you, will the Welsh Government now do the right thing for our country, put party politics aside—[Interruption.]—honour the promise, which your party has made in manifesto documents to deliver on the referendum result, and get behind the only deal that has been negotiated with the EU and agreed with the EU, which is the Prime Minister's deal, so that we can get on, deliver Brexit and honour the result of the referendum?
Er eich bod chi ac eraill yn y Siambr hon ac mewn mannau eraill yn benderfynol o wneud popeth o fewn eich gallu i rwystro Brexit a'i atal rhag digwydd, mae'r Prif Weinidog yn gweithio'n galed i wireddu canlyniad refferendwm yr Undeb Ewropeaidd ym mis Mehefin 2016, ac i gyflawni Brexit trefnus sy'n diogelu swyddi, sy'n amddiffyn yr amgylchedd ac sy'n cadw pobl yn ddiogel. Rwyf i'n cymeradwyo'r Prif Weinidog am sicrhau estyniad byr i erthygl 50. Mae'n rhywbeth doeth iawn i'w wneud yn yr amgylchiadau presennol, ac, wrth gwrs, mae'n rhoi mwy o amser i bobl fyfyrio ar ei chytundeb, a'r dewisiadau eraill yn hytrach na hynny. Nawr, efallai y byddwch chi eisiau beirniadu'r gwahaniaethau barn yn y Blaid Geidwadol, ond o leiaf mae'r Ceidwadwyr yn gwneud y peth iawn ac yn ymddiswyddo o feinciau'r Llywodraeth pan eu bod yn anghytuno â'r Llywodraeth, yn wahanol i'ch Gweinidog iechyd chi sy'n eistedd i lawr y rhes oddi wrthych ar y fainc flaen. [Torri ar draws.]
Felly, gadewch i mi fod yn glir: pleidleisiodd Cymru i adael yr UE, a gadael yr UE y mae'n rhaid i ni ei wneud. Mae'n rhaid i Lywodraethau'r DU a Chymru barchu'r penderfyniad hwnnw ac mae'n rhaid i ni weithio gyda'n gilydd i gyflawni canlyniad y refferendwm. Ni wnaeth pobl Cymru bleidleisio dros fwy o etholiadau Ewropeaidd. Ni wnaeth pobl Cymru bleidleisio dros gyfnodau hir o ansicrwydd. Maen nhw'n dymuno i'r ansicrwydd hwn ddod i ben. Fe wnaethon nhw gymryd rhan yn y weithred ddemocrataidd fwyaf yn hanes y Deyrnas Unedig ac mae'n rhaid gweithredu canlyniad eu penderfyniad i adael yn y refferendwm hwnnw. Felly, gofynnaf i chi nawr, a fydd Llywodraeth Cymru yn gwneud y peth iawn dros ein gwlad, ac yn rhoi gwleidyddiaeth pleidiol o'r neilltu—[Torri ar draws.]—gwireddu'r addewid, a wnaeth eich plaid chi mewn dogfennau maniffesto i gyflawni canlyniad y refferendwm, a chefnogi'r unig gytundeb sydd wedi ei negodi â'r Undeb Ewropeaidd ac sydd wedi'i gytuno â'r UE, sef cytundeb y Prif Weinidog, fel y gallwn symud ymlaen, cyflawni Brexit a pharchu canlyniad y refferendwm?
The Member has about as much support in this Chamber for his position as the Prime Minister has in the House of Commons for hers. [Interruption.] It is quite extraordinary, the day after we see resignations galore from the UK Government in order to vote against the whip, that at least the Prime Minister can count on the unswerving loyalty of Darren Millar. [Interruption.]
Mae gan yr Aelod tua'r un faint o gefnogaeth o blaid ei safbwynt ef yn y Siambr hon ag sydd gan Prif Weinidog y DU yn Nhŷ'r Cyffredin o blaid ei safbwynt hi. [Torri ar draws.] Mae'n dra rhyfeddol, y diwrnod ar ôl i ni weld ymddiswyddiadau niferus o Lywodraeth y DU er mwyn gallu pleidleisio yn erbyn y chwip, o leiaf y gall y Prif Weinidog ddibynnu ar deyrngarwch diwyro Darren Millar. [Torri ar draws.]
I can't hear the Brexit Minister. Allow the Brexit Minister to be heard, please.
Ni allaf glywed y Gweinidog Brexit. Caniatewch i'r Gweinidog Brexit gael ei glywed, os gwelwch yn dda.
The reason we are in this pickle is entirely the Prime Minister's fault. Had she realised early on that the narrow coalition between the Brexiteers and the DUP and her party was going to get us to this position—one which was completely obvious from the very start—we would not be in this chaotic situation three days before we were intended to leave. The Prime Minister now must do what she has failed to do from the start and show leadership on this issue, reach out across the House of Commons, comply with the will of the House of Commons—she's only in this position because of the abject failure of the Government—and take forward to the EU a deal that both Parliament can support and the EU can support, and which this Government here in Wales has been advocating for two years and more.
Y Prif Weinidog yn unig sydd ar fai ein bod yn y strach hwn. Petai hi wedi sylweddoli'n gynnar bod y glymblaid gul rhwng cefnogwyr Brexit, y DUP a'i Phlaid hi ei hunan yn mynd i 'n gadael yn y sefyllfa hon—sefyllfa a oedd yn gwbl amlwg o'r cychwyn cyntaf—ni fyddem ni yn y sefyllfa anhrefnus hon dri diwrnod cyn y bwriadwyd i ni adael. Nawr mae'n rhaid i'r Prif Weinidog wneud yr hyn y mae hi wedi methu â'i wneud o'r dechrau a dangos arweinyddiaeth ar y mater hwn, estyn ar draws Tŷ'r Cyffredin, cydymffurfio ag ewyllys Tŷ'r Cyffredin—mae hi yn y sefyllfa hon dim ond oherwydd methiant llwyr y Llywodraeth—a chyflwyno cytundeb i'r DU y gall y Senedd a'r UE ei gefnogi ac y mae'r Llywodraeth yn y fan yma yng Nghymru wedi bod yn dadlau drosto am ddwy flynedd a mwy.
Minister, now that the available options are narrowing, I would appreciate clarity about how far the Welsh Government would be willing to go in order to avoid a 'no deal' scenario. There will be a series of indicative votes in Westminster this week, and Plaid Cymru MPs will be prioritising holding a people's vote as the only sustainable way of solving the crisis. But our MPs have also signed a revocation amendment intended to force the UK Government to revoke article 50 if 'no deal' is otherwise inevitable. This would allow us to avert the immediate crisis so that a new path could be found for dealing with the issue of our relationship with the EU, including a post-revocation people's vote with an option to remain for good or to leave on specific terms. Would Welsh Government also support revocation as an emergency call to stop the train of state from careering off a 'no deal' cliff into disaster? And, on that point, could I ask the Minister whether he is among the 3,600 people and counting from the Neath constituency who have signed the petition to revoke article 50?
It's possible, however, that the UK Government will get behind a procedure that would allow it to form a consensus by taking various options off the table one by one until a majority can be formed behind one route. My colleague Jonathan Edwards MP proposed this idea months ago and suggested an alternative votes system could be used to achieve this aim. Finally, if this were to happen and Parliament were able to agree a way forward, does the Welsh Government agree it would be prudent to extend article 50 for however long it takes to renegotiate with the EU on whatever basis is agreed to achieve this? If so, does the Welsh Government agree that this would mean it would be necessary for the UK to take part in the European elections in May?
Gweinidog, nawr bod y dewisiadau sydd ar gael yn culhau, byddwn yn gwerthfawrogi eglurder o ran pa mor bell fyddai Llywodraeth Cymru yn barod i fynd er mwyn osgoi sefyllfa 'dim cytundeb'. Bydd cyfres o bleidleisiau dangosol yn San Steffan yr wythnos hon, a bydd ASau Plaid Cymru yn rhoi blaenoriaeth i gynnal pleidlais y bobl fel yr unig ffordd gynaliadwy o ddatrys yr argyfwng. Ond mae ein ASau hefyd wedi llofnodi gwelliant dirymu a fwriedir i orfodi Llywodraeth y DU i ddirymu erthygl 50 petai 'dim cytundeb' yn anochel fel arall. Byddai hyn yn caniatáu inni osgoi'r argyfwng am ryw hyd fel y gellid dod o hyd i lwybr newydd ar gyfer ymdrin â mater ein perthynas â'r UE, gan gynnwys pleidlais y bobl ar ôl dirymu gyda dewis i barhau am byth neu i adael ar delerau penodol. A fyddai Llywodraeth Cymru hefyd yn cefnogi dirymu fel galwad brys i achub y trên gwladwriaethol rhag rhuthro oddi ar glogwyn 'dim cytundeb' i drychineb? Ac, ar y pwynt hwnnw, a gaf i ofyn i'r Gweinidog pa un a yw ef ymhlith y 3,600 o bobl, a disgwylir y bydd mwy, o etholaeth Castell-nedd sydd wedi llofnodi'r ddeiseb i ddirymu erthygl 50?
Mae'n bosibl, fodd bynnag, y bydd Llywodraeth y DU yn cefnogi gweithdrefn a fyddai'n caniatáu iddi ffurfio consensws drwy dynnu gwahanol ddewisiadau oddi ar y bwrdd fesul un tan y gellir ffurfio mwyafrif y tu ôl i un llwybr. Cynigiodd fy nghyd-Aelod Jonathan Edwards AS y syniad hwn fisoedd yn ôl ac awgrymodd y gellid defnyddio system pleidleisio amgen i gyflawni'r nod hwn. Yn olaf, pe byddai hyn yn digwydd a bod y Senedd yn gallu cytuno ar ffordd ymlaen, a yw Llywodraeth Cymru yn cytuno y byddai'n ddoeth i ymestyn erthygl 50 am ba gyfnod bynnag y byddai'n cymryd i ail-negodi â'r UE ar ba sail bynnag a gytunir i gyflawni hynny? Os felly, a yw Llywodraeth Cymru yn cytuno y byddai hyn yn golygu y byddai angen i'r DU gymryd rhan yn yr etholiadau Ewropeaidd ym mis Mai?
Well, I thank the Member for that series of questions. In relation firstly to the point about article 50 and the revocation of article 50, she misrepresents the position, I'm sure unintentionally. The European Court of Justice has been very clear that it is not available to the UK Government to revoke article 50 in order to seek another referendum. It is clear that the only basis on which that can be revoked is if there is a change of approach and that the UK intends to remain as a member state of the European Union.
In relation to the options provided to Members of Parliament, I hope that Members of Parliament will approach the options in front of them, recognising that no option is likely to lead to a situation where all members of the public are happy with the outcome that is reached. It is a time for constructive compromise in relation to the options that are available. We hope that they will have an opportunity to vote on the kind of Brexit deal that we have been advocating here—of close alignment and strong partnership—and we also hope they'll have an opportunity to vote on another referendum. We have been clear that we will be able to support either of those options on these benches.
Wel, diolch i'r Aelod am y gyfres yna o gwestiynau. Yn gyntaf, ynglŷn â'r pwynt am erthygl 50 a dirymu erthygl 50, mae hi'n camgyfleu'r sefyllfa, yn anfwriadol rwy'n siŵr. Mae Llys Cyfiawnder Ewrop wedi bod yn glir iawn nad yw diddymu erthygl 50 ar gael i Lywodraeth y DU er mwyn ceisio cael refferendwm arall. Mae'n glir mae'r unig sail ar gyfer dirymu hynny yw pe byddai newid ymagwedd a bod y DU yn bwriadu aros fel aelod-wladwriaeth o'r Undeb Ewropeaidd.
O ran y dewisiadau a ddarperir i Aelodau Seneddol, rwy'n gobeithio y bydd Aelodau Seneddol yn ystyried y dewisiadau sydd ger eu bron, gan gydnabod nad oes unrhyw ddewis yn debygol o arwain at sefyllfa pan fo pob aelod o'r cyhoedd yn fodlon ar y canlyniad y daethpwyd ato. Mae'n bryd i gyfaddawdu mewn modd adeiladol o ran y dewisiadau sydd ar gael. Rydym ni'n gobeithio y byddan nhw'n cael cyfle i bleidleisio ar y math o gytundeb Brexit yr ydym ni wedi bod yn ei hyrwyddo yn y fan yma—cyfochri agos a phartneriaeth gref—ac rydym ni hefyd yn gobeithio y byddan nhw'n cael cyfle i bleidleisio ar refferendwm arall. Rydym wedi nodi'n glir y byddwn ni'n gallu cefnogi'r naill ddewis neu'r llall ar y meinciau hyn.
Minister, I was very proud on Saturday to March with a million plus citizens of the UK, including many thousands of people from Wales. I'm sure you will also have seen the 5.5 million people who have signed the petition calling for article 50 to be revoked. Given the unprecedented democratic backlash on this issue, would you agree with me that it is now time for the Welsh Government to give full-voiced support to the need for a people's vote on this issue, which would be absolutely about listening to the will of the people now that they have had the opportunity to consider what the Brexit future looks like?
Gweinidog, roeddwn i'n falch iawn ddydd Sadwrn o orymdeithio â miliwn neu fwy o ddinasyddion y Deyrnas Unedig, gan gynnwys miloedd lawer o bobl o Gymru. Rwy'n siŵr y byddwch chithau hefyd wedi gweld y 5.5 miliwn o bobl sydd wedi llofnodi'r ddeiseb yn galw am ddirymu erthygl 50. O ystyried yr adlach ddemocrataidd ddigynsail o ran y mater hwn, a ydych chi'n cytuno â mi ei bod yn bryd erbyn hyn i Lywodraeth Cymru roi cefnogaeth groch i'r angen am bleidlais y bobl ar y mater hwn, a fyddai'n ymwneud yn gyfan gwbl â gwrando ar ewyllys y bobl gan eu bod wedi cael y cyfle erbyn hyn i ystyried sut mae dyfodol Brexit yn edrych?
Well, I know that the Member has been one of the advocates in our party of this position for some time and I know that she and others were there on Saturday. I also saw the First Minister's message on Saturday, which was clear that the Welsh Government' position is, as it has been, that if Parliament concludes that a second referendum is needed in order for us to get out of this crisis, that we would support that, and that we think, however, given the time that remains, preparations should be taken now, steps to prepare should be taken now, in case that is required. If Parliament takes that path and takes us forward on that basis, then I believe, and the Government believes, as we always have, that Wales would be better off choosing to remain in the European Union. That was the case in 2016 and it remains the case today.
Wel, mi wn fod yr Aelod wedi bod yn un o gefnogwyr y safbwynt hwn yn ein plaid ni ers peth amser ac mi wn ei bod hi ac eraill yno ddydd Sadwrn. Gwelais hefyd neges Prif Weinidog Cymru ddydd Sadwrn, a oedd yn ei gwneud yn amlwg mai safbwynt Llywodraeth Cymru yw, fel ag y bu, sef os yw'r Senedd yn penderfynu bod angen ail refferendwm er mwyn ein hachub rhag yr argyfwng hwn, y byddem ni'n cefnogi hynny, a'n bod yn credu, er hynny, o gofio'r amser sydd ar ôl, y dylid gwneud paratoadau nawr, y dylid cymryd camau i baratoi nawr, rhag ofn y bydd angen hynny. Os yw'r Senedd yn cymryd y llwybr hwnnw ac yn ein symud ymlaen ar y sail honno, yna rwy'n credu, ac mae'r Llywodraeth yn credu, fel yr ydym wedi ei wneud erioed, y byddai Cymru yn well ei byd wrth ddewis i aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Dyna oedd y sefyllfa yn 2016 ac mae hynny'n dal i fod yn wir heddiw.
Would the Counsel General agree with me that we are now in a crisis of democracy? He said at the beginning of this question today that it's incumbent now on the Government to carry out the will of Parliament. But isn't the problem here that Parliament is unwilling to carry out the will of the people? Seventeen point four million people voted to leave the EU in the referendum, but we have an overwhelming majority of Members of Parliament, as indeed an overwhelming majority of Members of this Assembly, who are remainers and are determined, at all costs, to frustrate the decision of the British people in a freely cast referendum two and a half years ago.
Eighty-seven per cent of leavers, in the current opinion poll published today, think that politicians want to stop Brexit, and even 38 per cent of remainers think that politicians want to stop Brexit. Only 19 per cent of the public disagreed with that. Forty-one per cent of the public think we should leave on WTO terms, and only 28 per cent disagree. Fifty-three per cent of the public say that if MPs vote to revoke article 50, it will do irreparable damage to the democratic process. Is this not a case of the professional political class here confronting the people, and there's only one way that that's going to end up in due course?
A yw'r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno â mi ein bod yn awr mewn argyfwng o ran democratiaeth? Dywedodd ar ddechrau'r cwestiwn hwn heddiw ei bod yn ddyletswydd ar y Llywodraeth erbyn hyn i gyflawni ewyllys y Senedd. Ond onid y broblem yn y fan yma yw bod y Senedd yn anfodlon i gyflawni ewyllys y bobl? Pleidleisiodd 17.4 miliwn o bobl dros adael yr UE yn y refferendwm, ond mae gennym fwyafrif llethol o Aelodau Seneddol, ac yn wir, mwyafrif llethol o Aelodau'r Cynulliad hwn, sydd o blaid aros, ac yn benderfynol, ar bob cyfrif, i lesteirio penderfyniad pobl Prydain mewn refferendwm rhydd ddwy flynedd a hanner yn ôl.
Mae 87 y cant o'r rhai sydd o blaid gadael, yn y pôl piniwn cyfredol a gyhoeddwyd heddiw, yn credu bod gwleidyddion eisiau atal Brexit, ac mae hyd yn oed 38 y cant o'r rhai sydd o blaid aros yn credu bod gwleidyddion eisiau atal Brexit. Dim ond 19 y cant o'r cyhoedd a anghytunodd â hynny. Mae pedwar deg un y cant o'r cyhoedd yn credu y dylem ni adael ar delerau Sefydliad Masnach y Byd, a dim ond 28 y cant sy'n anghytuno. Mae 53 y cant o'r cyhoedd yn dweud os bydd Aelodau Seneddol yn pleidleisio i ddirymu erthygl 50, y bydd yn gwneud niwed anadferadwy i'r broses ddemocrataidd. Onid yw hyn yn fater o'r dosbarth gwleidyddol proffesiynol yn y fan yma yn mynd wyneb yn wyneb â'r bobl, a dim ond un ffordd y mae hynny'n mynd i ddod i ben maes o law?
If I may say, the Member does no service to the complexity of the debate in relation to Brexit. And we are, bluntly, in the position that we are in because for too long people have been promised things that they weren't able to deliver and people have not had politicians describing to them the difficult choices involved in navigating these choppy waters. He attacks Members of Parliament for their roles in this. I think that's incredibly irresponsible, and we saw the Prime Minister doing the same from Downing Street last week.
What ought to have happened from the start is the Prime Minister should have listened to more Members of Parliament rather than fewer. They are engaged in a process of trying to reconcile the outcome of the 2016 referendum to the choices involved in that and how we best navigate a situation where respect is paid to that result, but also the least damage is done to the Welsh and the UK economy. I hope that in the coming days, and I'm sure that in the coming days, Members of Parliament will approach that task in a means that pays respect to the 2016 referendum result but also gets us to a position that reflects the kind of Brexit relationship—the post-Brexit relationship—that we've been advocating for here on these benches for two years or more.
Os caf ddweud, nid yw'r Aelod yn gwneud dim tegwch â chymhlethdod y ddadl ynglŷn â Brexit. Ac rydym, i fod yn blwmp ac yn blaen, yn y sefyllfa yr ydym ni ynddi oherwydd yr addawyd pethau nad oedd yn bosibl eu cyflawni i bobl am gyfnod rhy hir, ac nid yw gwleidyddion wedi disgrifio iddynt y dewisiadau anodd sy'n gysylltiedig â tramwyo'r dyfroedd tymhestlog hyn. Mae e'n ymosod ar Aelodau Seneddol am y rhan y maen nhw'n ei chwarae yn hyn o beth. Mae hynny'n hynod anghyfrifol yn fy marn i, a gwelsom y Prif Weinidog yn gwneud yr un peth o Stryd Downing yr wythnos diwethaf.
Beth ddylai fod wedi digwydd o'r cychwyn yw y dylai'r Prif Weinidog fod wedi gwrando ar fwy o Aelodau Seneddol yn hytrach na llai ohonyn nhw. Maen nhw'n ymwneud â phroses o geisio cysoni canlyniad refferendwm 2016 â'r dewisiadau sy'n ymwneud â hynny a sut yr ydym ni am ddilyn trywydd sy'n parchu'r canlyniad hwnnw yn y modd gorau, ond gan hefyd wneud cyn lleied â phosib o niwed i economi Cymru a'r DU. Rwy'n gobeithio, yn y dyddiau nesaf, ac rwyf yn siŵr y bydd Aelodau Seneddol yn y dyddiau nesaf, yn ymdrin â'r dasg honno mewn ffordd sy'n parchu canlyniad refferendwm 2016 ond sydd hefyd yn mynd â ni at sefyllfa sy'n adlewyrchu'r math o berthynas Brexit—y berthynas ôl-Brexit—yr ydym ni wedi bod yn ei hargymell ar y meinciau hyn am ddwy flynedd neu fwy.
Like others, I was very proud to join the million people on the streets of London on Saturday, and I was proud to march behind Lynne Neagle, who was leading a million-strong demand for a fair say and a final say in these matters. I was delighted to hear the health Minister and the Minister for international affairs speaking up for Wales and speaking up for the Welsh Government and Welsh Labour, demanding—demanding—that any deal goes back to the people for a final say. Minister, do you agree with Tom Watson when he spoke on Saturday? He said that the way to unite our country, our Parliaments and our people again is to put these matters back to the people, to a public vote, to enable all of us to take a decision on where we are today and the crisis that's been created by the failure of the United Kingdom Government.
And do you agree with Keir Starmer when he said that any deal that the Prime Minister comes back with has to now go back to the people so that it's the people that take this decision and we unite this country and move away from the divisions that people on the hard right of politics have sought to create and to exploit? And in doing that, the first thing the Welsh Government has to do now is to ensure that we have time—that we have time to take that decision, we have time to consider these issues and we have time to vote on it. Let me say this: I will stand up and speak for my constituents—[Interruption.]—because they elected me to do so. [Interruption.] You have never won an election at all.
Yn yr un modd ag eraill, roeddwn i'n falch iawn o ymuno â'r filiwn o bobl ar strydoedd Llundain ddydd Sadwrn, ac roeddwn i'n falch o orymdeithio y tu ôl i Lynne Neagle, a oedd yn arwain galw gan filiwn o bobl i gael llais teg a'r gair olaf yn y materion hyn. Roeddwn i wrth fy modd o glywed y Gweinidog iechyd a'r Gweinidog materion rhyngwladol yn siarad dros Gymru ac yn siarad dros Lywodraeth Cymru a Llafur Cymru, yn mynnu—mynnu—bod unrhyw gytundeb yn mynd yn ôl i'r bobl ar gyfer y gair olaf. Gweinidog, a ydych chi'n cytuno â Tom Watson pan siaradodd ddydd Sadwrn? Dywedodd mai'r ffordd o uno ein gwlad, ein Seneddau a'n pobl unwaith eto yw rhoi'r materion hyn yn ôl i'r bobl, i bleidlais gyhoeddus, er mwyn galluogi pob un ohonom ni i wneud penderfyniad ar ein sefyllfa heddiw a'r argyfwng sydd wedi ei greu gan fethiant Llywodraeth y Deyrnas Unedig.
Ac a ydych chi'n cytuno â Keir Starmer pan ddywedodd bod yn rhaid i unrhyw gytundeb y mae'r Prif Weinidog yn dychwelyd ag ef fynd yn ôl i'r bobl fel mai'r bobl sy'n gwneud y penderfyniad hwn a'n bod ni'n uno'r wlad hon ac yn symud oddi wrth y rhaniadau y mae pobl ar dde eithafol byd gwleidyddiaeth wedi ceisio eu creu a manteisio arnynt? A thrwy wneud hynny, y peth cyntaf y mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ei wneud nawr yw sicrhau bod gennym ni amser—bod gennym ni amser i wneud y penderfyniad hwnnw, bod gennym ni amser i ystyried y materion hyn a bod gennym ni amser i bleidleisio arno. Gadewch i mi ddweud hyn: byddaf yn sefyll yn gadarn ac yn siarad dros fy etholwyr—[Torri ar draws.]—oherwydd fe'm hetholwyd ganddyn nhw i wneud hynny. [Torri ar draws.] Dydych chi erioed wedi ennill etholiad o gwbl.
Stop. There's too much anger in this room at this point and I ask Members to calm down. These are important issues and they need to be discussed and questioned calmly. The Minister to respond, please.
Arhoswch. Mae gormod o ddicter yn yr ystafell hon ar hyn o bryd a gofynnaf i'r Aelodau ymdawelu. Mae'r rhain yn faterion pwysig ac mae angen iddyn nhw gael eu trafod a'u cwestiynu mewn ffordd ddigyffro. Y Gweinidog i ymateb, os gwelwch yn dda.
Diolch, Llywydd. Well, in response to the Member, as he will know, it is the position of the Welsh Government that a referendum is one of two means of responding to the situation that we are in. I know that he was there with other colleagues on Saturday advocating for a referendum. We have been clear that if a deal is available that reflects the principles in 'Securing Wales' Future'—one of close partnership and alignment in the future—that is the way forward that we advocate, and in the absence of that, then another referendum will be required in order to take us forward. And that will be the opportunity for people to give their opinion, and we, as a Government, will be advocating that Wales, as it has always been, will be better off as a member of the European Union and we'll be giving that advice to the Welsh people at that point.
Diolch, Llywydd. Wel, mewn ymateb i'r Aelod, fel y bydd ef yn gwybod, safbwynt Llywodraeth Cymru yw bod refferendwm yn un o ddwy ffordd o ymateb i'r sefyllfa yr ydym ni ynddi. Gwn ei fod yno gyda chyd-Aelodau eraill ddydd Sadwrn yn hyrwyddo refferendwm. Rydym ni wedi bod yn eglur os oes cytundeb ar gael sy'n adlewyrchu egwyddorion 'Diogelu Dyfodol Cymru'—un o bartneriaeth agos a chyfochri yn y dyfodol—mai dyna'r ffordd ymlaen yr ydym ni'n ei hyrwyddo, ac yn absenoldeb hynny, yna bydd angen refferendwm arall er mwyn i ni allu bwrw ymlaen. A dyna fydd y cyfle i bobl fynegi eu barn, a byddwn ni, fel Llywodraeth, yn dadlau y bydd Cymru, fel y bu erioed, yn well ei byd fel aelod o'r Undeb Ewropeaidd, a byddwn yn rhoi'r cyngor hwnnw i bobl Cymru ar yr adeg honno.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.
I thank the Counsel General.
A dyma ni'n dod i'r eitem nesaf, sef y cwestiynau i'r Prif Weinidog, a'r cwestiwn cyntaf—Russell George.
That brings us to our next item, namely the questions to the First Minister, and the first question is from Russell George.
1. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu cymorth Llywodraeth Cymru ar gyfer gweithgynhyrchu dur? OAQ53665
1. Will the First Minister outline the Welsh Government's support for steel manufacturing? OAQ53665
Llywydd, the Welsh Government supports the steel sector economy in Wales both directly and indirectly. Investments in innovation, research and development, skills development and procurement all reflect our recognition of the importance of steel manufacturing to the Welsh economy.
Llywydd, mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r economi sector dur yng Nghymru yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol. Mae buddsoddiadau mewn arloesedd, ymchwil a datblygiad, datblygu sgiliau a chaffael i gyd yn adlewyrchu ein cydnabyddiaeth o bwysigrwydd gweithgynhyrchu dur i economi Cymru.
Thank you, First Minister. I do welcome your written statement earlier today on steel research and development. I'm aware that Liberty group have launched a green steel strategy, which recycles steel. Now, they say that this will transform manufacturing, reinvigorate the supply chain and generate new skilled jobs, in turn securing the future for the steel industry here in Wales. What considerations have your Government and yourself given to investing and supporting this particular scheme and other schemes and strategies like it?
Diolch, Prif Weinidog. Rwyf yn croesawu eich datganiad ysgrifenedig yn gynharach heddiw ar ymchwil a datblygiad ym maes dur. Rwy'n ymwybodol bod grŵp Liberty wedi lansio strategaeth dur gwyrdd, sy'n ailgylchu dur. Nawr, maen nhw'n dweud y bydd hyn yn gweddnewid gweithgynhyrchu, yn ailfywiogi'r gadwyn gyflenwi ac yn creu swyddi medrus newydd, gan sicrhau dyfodol wedyn i'r diwydiant dur yma yng Nghymru. Pa ystyriaethau mae eich Llywodraeth a chi eich hunan wedi eu rhoi i fuddsoddi a chefnogi'r cynllun arbennig hwn a chynlluniau a strategaethau eraill tebyg iddo?
Well, Llywydd, I thank the Member for pointing to the green steel proposals of Liberty Steel. They are a very important contribution to discussions on the future of the steel sector, and I commend the company for the work that they have carried out in Newport to date. I was fortunate enough, Llywydd, to have a tour of the Liberty Steel premises in Newport earlier last year and to hear directly from the company about their plans for the future. So, at an official level, discussions with the company were carried out last year in relation to the state of the ideas that they are bringing forward under the green steel vision at that point. The Member will understand that there was a series of issues that arose for the Government in relation to them. There are balance sheet issues that Members in this Chamber will be familiar with, which have to involve the Office for National Statistics and Eurostat in relation to any financial assistance that the Government might provide. There are state aid issues that have to be explored, and, of course, there are value-for-money issues in any investment that the Welsh Government might make. Those discussions took place last year. Officials continue to be engaged with Liberty Steel on a regular basis, as we see how we can work with this company in taking forward the very interesting ideas that they are bringing to the table.
Wel, Llywydd, hoffwn ddiolch i'r Aelod am dynnu sylw at gynigion dur gwyrdd Liberty Steel. Maen nhw'n gyfraniad pwysig iawn i drafodaethau ar ddyfodol y sector dur, a chymeradwyaf y cwmni ar y gwaith y mae wedi ei wneud yng Nghasnewydd hyd yn hyn. Roeddwn i'n ddigon ffodus, Llywydd, o gael taith o gwmpas safle Liberty Steel yng Nghasnewydd yn gynharach y llynedd ac i glywed yn uniongyrchol gan y cwmni am eu cynlluniau ar gyfer y dyfodol. Felly, ar lefel swyddogol, cynhaliwyd trafodaethau gyda'r cwmni y llynedd o ran cyflwr y syniadau y maen nhw'n eu cyflwyno o dan y weledigaeth dur gwyrdd ar yr adeg honno. Bydd yr Aelod yn deall bod cyfres o faterion a gododd i'r Llywodraeth ynglŷn â nhw. Ceir materion mantolen y bydd Aelodau yn y Siambr hon yn gyfarwydd â nhw, y mae'n rhaid iddyn nhw gynnwys y Swyddfa Ystadegau Gwladol ac Eurostat o ran unrhyw gymorth ariannol y gallai'r Llywodraeth ei roi. Ceir materion cymorth gwladwriaethol y mae'n rhaid eu hymchwilio, ac, wrth gwrs, ceir materion gwerth am arian mewn unrhyw fuddsoddiad y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud. Cynhaliwyd y trafodaethau hynny y llynedd. Mae swyddogion yn parhau i ymgysylltu â Liberty Steel yn rheolaidd, wrth i ni weld sut y gallwn ni weithio gyda'r cwmni hwn i fwrw ymlaen â'r syniadau diddorol iawn y maen nhw'n eu cynnig.
In the written statement today, you talk about reducing emissions and about modernising the steel workforce in relation to the power plant and in relation to the new facilities that are available. Of course, this was as part of a Plaid Cymru and Welsh Government budget negotiation, and I'm just curious to understand what phase we are at now in relation to releasing the funds for future phases. We've had many a discussion in the cross-party group on steel, wanting to progress this development but perhaps not understanding fully when future phases will be able to be released, to make sure that we can be as environmentally friendly as possible in the Port Talbot steelworks, but also making sure that it's a modern place for people to work as well.
Yn y datganiad ysgrifenedig heddiw, rydych chi'n sôn am leihau allyriadau ac am foderneiddio'r gweithlu dur o ran y gwaith pŵer ac o ran y cyfleusterau newydd sydd ar gael. Wrth gwrs, roedd hyn yn rhan o gytundeb cyllidebol Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, a hoffwn ddeall ar ba gam yr ydym ni erbyn hyn o ran rhyddhau'r cyllid ar gyfer camau'r dyfodol. Rydym ni wedi cael sawl trafodaeth yn y grŵp trawsbleidiol ar y diwydiant dur, gan fod yn awyddus i fwrw ymlaen â'r datblygiad hwn, ond efallai heb ddeall yn llawn pryd y bydd camau'r dyfodol yn gallu cael eu rhyddhau, i wneud yn siŵr y gallwn ni fod mor ystyriol o'r amgylchedd â phosibl yng ngwaith dur Port Talbot, ond hefyd gwneud yn siŵr ei fod yn lle modern i bobl weithio ynddo hefyd.
I thank the Member for that important question. I know that she, as others in this Chamber, welcomed the announcement in February of this year that Swansea University was appointed to lead a £35 million project, with other universities as well, specifically aimed at making the steel industry fit for the future in terms of emissions and the low-carbon economy that we want to create. Today's joint written statement by the Minister for Economy and Transport and the Minister for Education focused on the research and development support for the steel industry that the Welsh Government has been able to assist with.
In the autumn of last year, I met, with the then First Minister and others, with the chief executive of the Tata Steel group in the United Kingdom. I've since met with other senior members in the Tata group, and we are very close now, I believe, to being able to finalise a further series of investments of the sort that were agreed with Plaid Cymru and that we have had to work through with the company. The company, as you know, is itself undergoing a restructuring, and that leads to some complexities in making sure that the necessary guarantees can be put in place. But we are very close now to the point where I hope we will be able to make that announcement. My colleague Ken Skates will write to all Members when those discussions are finally concluded.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn pwysig yna. Gwn ei bod hi, fel eraill yn y Siambr hon, wedi croesawu'r cyhoeddiad ym mis Chwefror eleni fod Prifysgol Abertawe wedi ei phenodi i arwain prosiect gwerth £35 miliwn, gyda phrifysgolion eraill hefyd, gyda'r nod penodol o wneud y diwydiant dur yn addas ar gyfer y dyfodol o ran allyriadau a'r economi carbon-isel yr ydym ni eisiau ei chreu. Roedd y datganiad ysgrifenedig ar y cyd heddiw gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth a'r Gweinidog Addysg yn canolbwyntio ar y cymorth ymchwil a datblygu ar gyfer y diwydiant dur y mae Llywodraeth Cymru wedi gallu cynorthwyo ag ef.
Yn ystod hydref y llynedd, cefais gyfarfod gyda'r Prif Weinidog ar y pryd ac eraill, gyda phrif weithredwr grŵp Tata Steel yn y Deyrnas Unedig. Rwyf i wedi cyfarfod ers hynny gydag aelodau uwch eraill yng ngrŵp Tata, ac rydym ni'n agos iawn erbyn hyn, rwy'n credu, i allu cwblhau cyfres bellach o fuddsoddiadau o'r math a gytunwyd gyda Plaid Cymru ac y bu'n rhaid i ni weithio drwyddynt gyda'r cwmni. Mae'r cwmni ei hun, fel y gwyddoch, wrthi'n cael ei ailstrwythuro, ac mae hynny'n arwain at rai cymhlethdodau o ran gwneud yn siŵr y gellir rhoi'r sicrwydd angenrheidiol ar waith. Ond rydym ni'n agos iawn erbyn hyn at yr adeg pan rwy'n gobeithio y byddwn ni'n gallu gwneud y cyhoeddiad hwnnw. Bydd fy nghyd-Weinidog Ken Skates yn ysgrifennu at bob Aelod pan fydd y trafodaethau hynny wedi eu cwblhau yn derfynol.
First Minister, can I once again put on record my appreciation, and that of the steelworkers in Port Talbot, for the Welsh Government's commitment to the steel industry over the years? This has actually stood up for steel manufacturing here in the UK. It's the only Government that has actually done so, in contrast to the UK Government, which continues to fail to support the steel industry. In fact, last week, the Business, Energy and Industrial Strategy Select Committee in the House of Commons published a report, and it concluded, in relation to steel:
'The Government’s misrepresentation of the steel sector’s proposals for a sector deal suggest that it is unwilling to meet the requests of the sector.'
It recommended:
'The Government should return to discussions with the sector on a potential deal and provide clarity on the asks and offers that could enable the Government to meet its commitment to develop the UK steel industry'—
and here's the important point—
'supporting a now commercially sustainable sector in a competitive global market.'
Many of the levers that we have talked about in the past—the energy costs—are with the UK Government. Will you now make further representations to the UK Government, supporting this committee's report and asking the UK Government to take action to address the issue of high energy costs, to ensure that our steel industry is a competitive industry within the global market?
Prif Weinidog, a gaf i unwaith eto gofnodi fy ngwerthfawrogiad i, a gwerthfawrogiad y gweithwyr dur ym Mhort Talbot, am ymrwymiad Llywodraeth Cymru i'r diwydiant dur dros y blynyddoedd? Mae hyn wir wedi sefyll yn gadarn dros faes gweithgynhyrchu dur yma yn y DU. Dyma'r unig Lywodraeth sydd wedi gwneud hynny, yn wahanol i Lywodraeth y DU, sy'n parhau i fethu a chefnogi'r diwydiant dur. Yn wir, yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y Pwyllgor Dethol Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol yn Nhŷ'r Cyffredin adroddiad, a daeth i'r casgliad, o ran dur:
Mae camliwio'r Llywodraeth o gynigion y sector dur ar gyfer cytundeb sector yn awgrymu ei bod yn amharod i ymateb i geisiadau'r sector.
Argymhellodd:
Dylai'r Llywodraeth ddychwelyd i drafodaethau gyda'r sector ar gytundeb posibl a chynnig eglurder ynghylch y gofynion a'r cynigion a allai alluogi'r Llywodraeth i gyflawni ei hymrwymiad i ddatblygu diwydiant dur y DU—
a dyma'r pwynt pwysig—
gan gefnogi sector sy'n fasnachol gynaliadwy erbyn hyn, mewn marchnad gystadleuol fyd-eang.
Mae llawer o'r ysgogiadau yr ydym ni wedi sôn amdanyn nhw yn y gorffennol—y costau ynni—yng ngafael Llywodraeth y DU. A wnewch chi sylwadau pellach i Lywodraeth y DU nawr, yn cefnogi adroddiad y pwyllgor hwn ac yn gofyn i Lywodraeth y DU gymryd camau i fynd i'r afael â'r mater hwn o gostau ynni uchel, i sicrhau bod ein diwydiant dur yn ddiwydiant cystadleuol yn y farchnad fyd-eang?
Well, Llywydd, I want to thank the Member for his recognition of the support that the Welsh Government has provided to Tata in his constituency in the difficult times that the steel industry has faced during this Assembly term. It's been a pleasure to have the opportunity to visit Tata Steel twice in recent months—on both occasions with the local Member. I've seen the report to which he refers, the BEIS Select Committee report published on 19 March. It is hard-hitting in what it says to the UK Government in relation to the steel sector. The report says that the sector itself presented the UK Government with a united front and an ambitious series of proposals, and that they were not only disregarded by the UK Government, but that they were misrepresented by that Government as well. I think that that is strong language from a select committee. We know how much the sector is frustrated by the UK Government's refusal to act, for example, in relation to electricity prices for heavy industry. Certainly, I give the Member an assurance that we will be in contact with the UK Government again, on the back of that select committee report, and on the back of everything that trade unions and the management of the Tata plant tell us that they need from the UK Government in order to secure that successful future.
Wel, Llywydd, hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gydnabyddiaeth o'r cymorth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei ddarparu i Tata yn ei etholaeth ef yn y cyfnod anodd a wynebwyd gan y diwydiant dur yn ystod y tymor Cynulliad hwn. Mae wedi bod yn bleser cael y cyfle i ymweld â Tata Steel ddwywaith yn ystod y misoedd diwethaf—gyda'r Aelod lleol ar y ddau achlysur. Rwyf wedi gweld yr adroddiad y mae'n cyfeirio ato, adroddiad y Pwyllgor Dethol, Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol a gyhoeddwyd ar 19 Mawrth. Mae'n ddeifiol yn yr hyn y mae'n ei ddweud wrth Lywodraeth y DU o ran y sector dur. Mae'r adroddiad yn dweud bod y sector ei hun wedi sefyll ynghyd gerbron Llywodraeth y DU gan gyflwyno cyfres uchelgeisiol o gynigion, ac nid yn unig y cawsant eu diystyru gan Lywodraeth y DU, ond cawsant eu camliwio gan y Llywodraeth honno hefyd. Rwy'n credu bod honno'n iaith gref gan bwyllgor dethol. Rydym ni'n gwybod maint rhwystredigaeth y sector at wrthodiad Llywodraeth y DU i weithredu, er enghraifft, o ran prisiau trydan ar gyfer diwydiant trwm. Yn sicr, rhoddaf sicrwydd i'r Aelod y byddwn yn cysylltu â Llywodraeth y DU eto, ar sail yr adroddiad pwyllgor dethol hwnnw, ac ar sail popeth y mae undebau llafur a rheolwyr gwaith Tata yn ei ddweud wrthym sydd ei angen arnyn nhw gan Lywodraeth y DU er mwyn sicrhau'r dyfodol llwyddiannus hwnnw.
2. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau Llywodraeth Cymru i wella cefnffyrdd yn Sir Fynwy? OAQ53683
2. Will the First Minister provide an update on Welsh Government plans to improve trunk roads in Monmouthshire? OAQ53683
I thank the Member for that question. We continue to work with Monmouthshire County Council on options to improve the flow of traffic along the A48 and the A466 through Chepstow. Several trunk road locations will also be considered as part of the current speed limit review.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rydym ni'n parhau i weithio gyda Chyngor Sir Fynwy ar ddewisiadau i wella llif y traffig ar hyd yr A48 a'r A466 drwy Cas-gwent. Bydd sawl lleoliad ar gyfer cefnffordd hefyd yn cael eu hystyried yn rhan o'r adolygiad presennol o'r terfyn cyflymder.
Thank you, First Minister. I think you’ve anticipated that I was going to ask about the A466 in Chepstow. Actually, I wasn’t on this occasion, for once. [Laughter.]
Yesterday, I was delighted to attend the topping off ceremony at the new Grange university hospital in Cwmbran, along with the Minister, Lynne Neagle, Alun Davies—I think we all had time for a selfie atop the new building with neighbouring AMs as well.
The project is looking good, and we hope that it will provide a first-class patient experience when complete, but attention is now turning to the transport links to that new critical care centre, because it will cover a much larger area than the existing critical care centres at Newport and Abergavenny, the latter of which covers south Powys as well. We know—and I’ve asked the Minister for transport about this in the past—that there are problems with the A4042 between Abergavenny and Cwmbran, particularly at Llanellen, south of Abergavenny, which is prone to heavy flooding. I don’t think we’ve got a solution to that problem yet. I wonder if we could have an answer as to what has been done to alleviate flooding at that point so that constituents of Kirsty Williams in Powys will be able to get down to the new critical care centre by ambulance, as well as my own constituents, and also a wider look at trunk roads around Monmouthshire and Gwent to make sure that all patients, whichever part of that area they come from, are able to access the new facilities at this critical care centre as they would hope to do.
Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n credu eich bod chi wedi rhagweld yr hyn yr oeddwn i'n mynd i'w ofyn am yr A466 yng Nghas-gwent. A dweud y gwir, doeddwn i ddim yn mynd i wneud hynny y tro yma, am unwaith. [Chwerthin.]
Ddoe, roeddwn i'n falch iawn o gael bod yn bresennol yn y seremoni gosod carreg gopa yn ysbyty athrofaol newydd y Grange yng Nghwmbrân, ynghyd â'r Gweinidog, Lynne Neagle, Alun Davies—rwy'n credu ein bod i gyd wedi cael amser ar gyfer hunlun ar ben yr adeilad newydd gydag ACau cyfagos hefyd.
Mae'r prosiect yn edrych yn dda, ac rydym ni'n gobeithio y bydd yn darparu profiad cleifion o'r radd flaenaf pan fydd wedi'i gwblhau, ond mae sylw'n troi nawr at y cysylltiadau trafnidiaeth i'r ganolfan gofal critigol newydd honno, gan y bydd yn cwmpasu ardal lawer mwy na'r canolfannau gofal critigol presennol yng Nghasnewydd a'r Fenni, ac mae'r olaf yn cwmpasu de Powys hefyd. Rydym ni'n gwybod—ac rwyf i wedi holi'r Gweinidog trafnidiaeth am hyn yn y gorffennol—bod problemau gyda'r A4042 rhwng y Fenni a Chwmbrân, yn enwedig yn Llanelen, i'r de o'r Fenni, sy'n dueddol o gael llifogydd trwm. Nid wyf i'n credu bod gennym ni ateb i'r broblem honno hyd yn hyn. Tybed a allem ni gael ateb ynghylch yr hyn a wnaed i liniaru llifogydd yn y fan honno fel y bydd etholwyr Kirsty Williams ym Mhowys yn gallu cyrraedd y ganolfan gofal critigol newydd mewn ambiwlans, yn ogystal â'm hetholwyr fy hunan, a hefyd golwg ehangach ar gefnffyrdd o gwmpas sir Fynwy a Gwent i wneud yn siŵr y gall pob claf, ni waeth pa ran o'r ardal honno y mae'n dod ohoni, gael mynediad at y cyfleusterau newydd yn y ganolfan gofal critigol hon fel y bydden nhw'n gobeithio ei wneud.
Can I thank Nick Ramsay for that follow-up question? I’ve become a good deal more familiar with the trunk road system in Monmouthshire as a result of his persistence in putting this question into the ballot in recent weeks. [Interruption.] It has indeed. It would eventually.
He will know that a series of actions is being taken by the Welsh Government. The trunk road speed limit review that I mentioned in my original answer will look at over 600 sites across Wales, including a number of very important sites in the Member’s constituency. That is part of a further effort we are making in a £24 million investment in our pinch-point programme designed to address those specific problems that can occur on any road and to find solutions to that.
Transport to the new hospital has been integral to the planning of that site from the very beginning. It was one of the issues that were put forward as being on the side of that site when it was first proposed. And it is entirely in everybody’s interest to make sure that patients from the whole of the catchment area are able to find their way in a timely fashion for the treatments that that fantastic new centre will now provide.
A gaf i ddiolch i Nick Ramsay am y cwestiwn atodol yna? Rwyf i wedi dod yn llawer iawn mwy cyfarwydd â'r system gefnffyrdd yn sir Fynwy o ganlyniad i'w ddyfalbarhad yn cyflwyno'r cwestiwn hwn i'r balot yn ystod yr wythnosau diwethaf. [Torri ar draws.] Ydy yn wir. Byddai yn y pen draw.
Bydd ef yn gwybod bod cyfres o gamau yn cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru. Bydd yr adolygiad o'r terfyn cyflymder ar gefnffyrdd y soniais amdano yn fy ateb gwreiddiol yn edrych ar dros 600 o safleoedd ledled Cymru, gan gynnwys nifer o safleoedd pwysig iawn yn etholaeth yr Aelod. Mae hynny'n rhan o ymdrech bellach yr ydym ni'n ei gwneud mewn buddsoddiad o £24 miliwn yn ein rhaglen mannau cyfyng y bwriedir iddo fynd i'r afael â'r problemau penodol hynny a all ddigwydd ar unrhyw ffordd ac i ddod o hyd i atebion i hynny.
Mae trafnidiaeth i'r ysbyty newydd wedi bod yn rhan annatod o'r gwaith o gynllunio'r safle hwnnw o'r cychwyn cyntaf. Roedd yn un o'r materion a gyflwynwyd a oedd o blaid y safle hwnnw pan gafodd ei gynnig yn y lle cyntaf. Ac mae o fudd llwyr i bawb wneud yn siŵr bod cleifion o bob rhan o'r dalgylch yn gallu canfod eu ffordd yn brydlon ar gyfer y triniaethau hynny y bydd y ganolfan newydd ardderchog honno yn eu cynnig rbyn hyn.
I’m grateful to the First Minister for that earlier answer. Prior to visiting the new hospital in the Grange, I visited the site of the A465 dualling between Gilwern and Brynmawr, and I spoke to people there about the progress they're making. And when that dualling project is completed, we will have spent something like £500 million in this Assembly delivering on our manifesto pledge to deliver economic benefits for the people across the whole of the Heads of the Valleys.
First Minister, it’s important for us that we maximise the value of this to those communities that run alongside the A465. None of us wants to build a bypass, what we want to do is to build an investment in the future economy of those communities to ensure that we can ensure that we do have the investment that we need to address the poverty that we see all too often in the northern Valleys area. Can you commit, First Minister, to ensuring that we do have an economic development plan that runs alongside the dualling of the A465 to ensure that we do maximise the benefit and maximise the impact of that investment for the people who live in the Heads of the Valleys?
Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am yr ateb cynharach yna. Cyn ymweld â'r ysbyty newydd yn y Grange, ymwelais â safle deuoli'r A465 rhwng Gilwern a Bryn-mawr, a siaradais â phobl yno am y cynnydd y maen nhw'n ei wneud. A phan fydd y prosiect deuoli hwnnw wedi'i gwblhau, byddwn wedi gwario oddeutu £500 miliwn yn y Cynulliad hwn yn cyflawni ein haddewid maniffesto i ddarparu manteision economaidd i bobl ar draws ardal gyfan Blaenau'r Cymoedd.
Prif Weinidog, mae'n bwysig i ni bod gwerth hyn i'r cymunedau hynny sydd wrth ochr yr A465 cymaint â phosibl. Nid oes yr un ohonom ni eisiau adeiladu ffordd osgoi, yr hyn yr ydym ni eisiau ei wneud yw adeiladu buddsoddiad yn economi'r cymunedau hynny yn y dyfodol i sicrhau y gallwn ni sicrhau bod gennym ni'r buddsoddiad sydd ei angen arnom i fynd i'r afael â'r tlodi a welwn yn llawer rhy aml yn ardal y Cymoedd gogleddol. A allwch chi ymrwymo, Prif Weinidog, i sicrhau bod gennym ni gynllun datblygu economaidd sy'n bodoli ochr yn ochr â'r gwaith o ddeuoli'r A465 i sicrhau ein bod ni'n sicrhau'r budd mwyaf posibl a'r effaith fwyaf posibl o'r buddsoddiad hwnnw i'r bobl sy'n byw ym Mlaenau'r Cymoedd?
Well, can I thank the Member for that supplementary question? He's absolutely right to draw attention to the massive investment that this Government will have made in dualling the A465. As he says, it was never a transport project; it was always an economic development project. That was the basis on which the dualling has been carried out in order, at that top end of Valleys communities, to make transport access easier and to ensure the prosperity of those communities into the future. Now, I know, because he himself was much involved in it, that, as a result of the work that is going on there, an impressive range of community benefits has been secured during the construction period, with training for local people, employment for local people and work packages for local businesses. The point that Alun Davies makes is that, beyond the construction period, we have to go on making sure that the investment made in the road continues to provide economic opportunity. There was a meeting last year with officials, together with local authorities, business leaders, the Industrial Communities Alliance and the Bevan Foundation, to plan how to maximise the economic opportunities that dualling will provide. As a result, the Welsh Government has commissioned the University of South Wales to bring forward a set of ideas, proposals, priorities and so on, so that we can ensure that the road delivers exactly what the Member for Blaenau Gwent has said—long-term prospects for the economy of that part of Wales.
Wel, a gaf i ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn atodol yna? Mae e'n hollol iawn i dynnu sylw at y buddsoddiad enfawr y bydd y Llywodraeth hon wedi ei wneud yn y gwaith o ddeuoli'r A465. Fel y dywed, nid oedd erioed yn brosiect trafnidiaeth; roedd yn brosiect datblygu economaidd o'r cychwyn. Dyna oedd y sail y gwnaed y gwaith deuoli arni, er mwyn gwneud mynediad at drafnidiaeth ar ben uchaf cymunedau'r Cymoedd, yn haws ac i sicrhau ffyniant y cymunedau hynny yn y dyfodol. Nawr, gwn, gan ei fod ef ei hun wedi chwarae cymaint o ran ynddo, y sicrhawyd, o ganlyniad i'r gwaith sy'n cael ei wneud yno, amrywiaeth drawiadol o fanteision cymunedol yn ystod y cyfnod adeiladu, gyda hyfforddiant ar gyfer pobl leol, cyflogaeth ar gyfer pobl leol a phecynnau gwaith ar gyfer busnesau lleol. Y pwynt y mae Alun Davies yn ei wneud yw, y tu hwnt i'r cyfnod adeiladu, bod yn rhaid i ni barhau i wneud yn siŵr bod y buddsoddiad a wneir yn y ffordd yn parhau i gynnig cyfleoedd economaidd. Cafwyd cyfarfod y llynedd gyda swyddogion, ynghyd ag awdurdodau lleol, arweinyddion busnes, Cynghrair y Cymunedau Diwydiannol a Sefydliad Bevan, i gynllunio sut i fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd economaidd y bydd y gwaith deuoli yn eu cynnig. O ganlyniad, mae Llywodraeth Cymru wedi comisiynu Prifysgol De Cymru i gyflwyno cyfres o syniadau, cynigion, blaenoriaethau ac ati, fel y gallwn ni sicrhau bod y ffordd yn darparu'r union hyn y mae'r Aelod dros Flaenau Gwent wedi ei ddweud—gobeithion hirdymor ar gyfer economi'r rhan honno o Gymru.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Questions now from the party leaders. Leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, do you think that the Welsh Government's public procurement regime is fit for purpose?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, a ydych chi'n credu bod trefn caffael cyhoeddus Llywodraeth Cymru yn addas i'w diben?
Well, as the Member knows, the public procurement regime is undergoing review and reform. I published a written statement on this matter in September of last year, which set out the way in which public procurement is to be organised in the future, and work continues to deliver on the prospectus we set out there.
Wel, fel y mae'r Aelod yn gwybod, mae'r drefn caffael cyhoeddus wrthi'n cael ei hadolygu a'i diwygio. Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig ar y mater hwn ym mis Medi y llynedd, a oedd yn nodi'r ffordd y bydd caffael cyhoeddus yn cael ei drefnu yn y dyfodol, ac mae gwaith yn parhau i gyflawni ar y prosbectws a gyflwynwyd gennym bryd hynny.
Well, it's quite clear, First Minister, that your National Procurement Service has of course been a complete and utter failure, failing to achieve its targets and costing the taxpayer when it should be saving money—all of this with a complete lack of competency and direction from your Government. Now, don't take my work for it: a Wales Audit Office report in November 2017 found that, instead of processing more than £1 billion a year for bulk-buy items, only £150 million was spent through public bodies in 2015-16, and, from 2015 to 2017, NPS has made annual losses of £2 million. The NPS has not been able to repay a £5.9 million Welsh Government loan, and Government reserves are now continuing to meet the shortfall until the end of this financial year. Finally, the audit office also found that only a third of public bodies that took part in a survey were satisfied with that service. First Minister, why did that the National Procurement Service fail so badly?
Wel, mae'n eithaf amlwg, Prif Weinidog, bod eich Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi bod yn fethiant llwyr, wrth gwrs, gan fethu â chyrraedd ei dargedau a chostio arian i'r trethdalwr pan ddylai fod yn arbed arian—hyn i gyd gyda diffyg cymhwysedd a chyfeiriad llwyr gan eich Llywodraeth chi. Nawr, peidiwch â chymryd fy ngair i am hyn: canfu adroddiad gan Swyddfa Archwilio Cymru ym mis Tachwedd 2017, yn hytrach na phrosesu mwy na £1 biliwn y flwyddyn ar gyfer eitemau swmp-brynu, dim ond £150 miliwn a wariwyd gan gyrff cyhoeddus yn 2015-16, ac, o 2015 i 2017, mae'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi gwneud colledion blynyddol o £2 filiwn. Nid yw'r gwasanaeth hwn wedi gallu ad-dalu benthyciad o £5.9 miliwn gan Lywodraeth Cymru, ac mae cronfeydd wrth gefn y Llywodraeth erbyn hyn yn parhau i lenwi'r diffyg tan ddiwedd y flwyddyn ariannol hon. Yn olaf, canfu'r swyddfa archwilio hefyd mai dim ond traean o'r cyrff cyhoeddus a gymerodd ran mewn arolwg oedd yn fodlon â'r gwasanaeth hwnnw. Prif Weinidog, pam wnaeth y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol fethu mewn modd mor wael?
Well, Llywydd, I referred to my written statement of September last year, but I hadn't expected the Member to read it out, because absolutely everything that he has said was apparent in that statement then, and answers his first question. We are reforming the National Procurement Service in Wales. I don't accept what he said in his first sentence in his second question, because actually the National Procurement Service will deliver a higher level of saving for public procurement in Wales in the last financial year—in the current financial year, rather—than at any other time in its history. But it does need reform. Times have moved on since it was first created. The rulebook for procurement will be changing as we leave the European Union, and my statement in September set out the way in which the National Procurement Service will continue to have a slimmed-down portfolio of services that it provides to purchasers in Wales. We will do more at the regional and local level. We will rely on the Crown Commercial Service for a small number of procurement initiatives where we think that that provides better value for Wales. We will learn from the experience that we have had, and we will design a service that meets the needs of those who use it. That's all already part of Government policy. I'm not completely certain what the Member thinks he's added to that in his questions so far this afternoon.
Wel, Llywydd, cyfeiriais at fy natganiad ysgrifenedig o fis Medi y llynedd, ond nid oeddwn i wedi disgwyl i'r Aelod ei ddarllen ar lafar, oherwydd roedd popeth y mae ef wedi ei ddweud yn amlwg yn y datganiad hwnnw bryd hynny, ac yn ateb ei gwestiwn cyntaf. Rydym ni'n diwygio'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yng Nghymru. Nid wyf i'n derbyn yr hyn a ddywedodd yn ei frawddeg gyntaf yn ei ail gwestiwn, oherwydd mewn gwirionedd bydd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn cyflawni lefel uwch o arbedion ar gyfer caffael cyhoeddus yng Nghymru yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf—yn y flwyddyn ariannol bresennol, yn hytrach—nag ar unrhyw adeg arall yn ei hanes. Ond mae angen ei ddiwygio. Mae pethau wedi symud ymlaen ers iddo gael ei greu gyntaf. Bydd y rheolau ar gyfer caffael yn newid wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, a chyflwynodd fy natganiad ym mis Medi y ffordd y bydd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn parhau i fod â phortffolio symlach o wasanaethau y mae'n eu darparu i brynwyr yng Nghymru. Byddwn yn gwneud mwy ar y lefel rhanbarthol a lleol. Byddwn yn dibynnu ar Wasanaeth Masnachol y Goron ar gyfer nifer fach o fentrau caffael lle'r ydym ni'n credu bod hynny'n cynnig gwell gwerth am arian i Gymru. Byddwn yn dysgu o'r profiad yr ydym ni wedi ei gael, a byddwn yn cynllunio gwasanaeth sy'n diwallu anghenion y rhai sy'n ei ddefnyddio. Mae hynny i gyd eisoes yn rhan o bolisi'r Llywodraeth. Nid wyf i'n hollol sicr beth y mae'r Aelod yn ei feddwl y mae wedi ei ychwanegu at hynny yn ei gwestiynau hyd yn hyn y prynhawn yma.
Well, what I've added is clearly that your Government has failed, because the NPS has been an utter failure. The audit office has made that absolutely clear, because, when the NPS was set up, we were told that it would save taxpayers money and make it easier for small businesses to procure contracts. Instead, it has cost taxpayers money and failed to support businesses. So, will you therefore today take the opportunity to apologise to the people of Wales for its failure, and can you outline specifically now what changes have been made, the impact on regional and local working, or, once again, is this just a case of your Government dithering and kicking another decision into the long grass, just like the M4 relief road?
Wel, yr hyn wyf i wedi ei ychwanegu, yn amlwg, yw bod eich Llywodraeth chi wedi methu, oherwydd mae'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi bod yn fethiant llwyr. Mae'r swyddfa archwilio wedi gwneud hynny'n gwbl eglur, oherwydd, pan sefydlwyd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, dywedwyd wrthym y byddai'n arbed arian trethdalwyr ac yn ei gwneud yn haws i fusnesau bach gaffael contractau. Yn hytrach, mae wedi costio arian i drethdalwyr ac wedi methu â chefnogi busnesau. Felly, a wnewch chi achub ar y cyfle heddiw i ymddiheuro i bobl Cymru am ei fethiant, ac a allwch chi amlinellu'n benodol nawr pa newidiadau sydd wedi eu gwneud, yr effaith ar weithio yn rhanbarthol ac yn lleol, neu, unwaith eto, a yw hwn yn fater syml o'ch Llywodraeth chi yn tin-droi ac yn rhoi penderfyniad arall o'r neilltu, yn union fel ffordd liniaru'r M4?
Well, it's a dreary old trope that the Member offers us week after week. I can assure Members that the review of the National Procurement Service has been led by the people who use that service. That's what we wanted to make sure—that the service that is provided is one that the people who rely on it find most useful to them. We continue to work alongside them, we continue to reform the NPS so that we move some of its capacity to that regional and local level. We do that precisely in order to make sure that local economies are able to take advantage of the power of public procurement as we move to a situation in which it is not the cheapest price, but it is the greatest value in the round for public expenditure that we get from the £6 billion-worth of public expenditure that is carried out in this way across Wales each year.
Wel, mae hwn yn hen bwynt diflas y mae'r Aelod yn ei gynnig i ni wythnos ar ôl wythnos. Gallaf sicrhau'r Aelodau bod yr adolygiad o'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi ei arwain gan y bobl sy'n defnyddio'r gwasanaeth hwnnw. Dyna'r oeddem ni eisiau ei sicrhau—bod y gwasanaeth a ddarperir yn un y mae'r bobl sy'n dibynnu arno yn ei ganfod yn fwyaf defnyddiol iddyn nhw. Rydym ni'n parhau i weithio ochr yn ochr â nhw, rydym ni'n parhau i ddiwygio'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol fel ein bod ni'n symud rhywfaint o'i gapasiti i'r lefel rhanbarthol a lleol hwnnw. Rydym ni'n gwneud yn union hynny er mwyn gwneud yn siŵr y gall economïau lleol fanteisio ar rym caffael cyhoeddus wrth i ni symud i sefyllfa lle nad y pris rhataf sy'n bwysig, ond y gwerth mwyaf yn gyffredinol am wariant cyhoeddus yr ydym ni'n ei gael o'r gwerth £6 biliwn o wariant cyhoeddus a wneir yn y modd hwn ledled Cymru bob blwyddyn.
Arweinydd Plaid Cymu, Adam Price.
Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. Brif Weinidog, yr wythnos diwethaf, fe ddywedoch chi wrtha i fan hyn mai polisi eich Llywodraeth chi o ran Cymraeg yn y gweithle yw gwthio cyrff cyhoeddus i wneud mwy i hybu'r Gymraeg. Fodd bynnag, y gwrthwyneb sydd wedi digwydd yn achos y llyfrgell genedlaethol, lle mae wedi dod yn amlwg bod y Gweinidog diwylliant wedi gwrthwynebu yn chwyrn gwneud y Gymraeg yn ofyniad hanfodol ar gyfer swydd y prif lyfrgellydd, yn groes i bolisi eich Llywodraeth chi eich hun. Mae e-byst rhwng Llywodraeth Cymru a'r llyfrgell genedlaethol ynglŷn ag e-byst mewnol rhwng y Gweinidog a'i swyddogion yn cadarnhau bod y Llywodraeth wedi ceisio bargeinio o ran yr archif ddarlledu genedlaethol i ddwyn pwysau ar awdurdodau'r llyfrgell i beidio â gwneud y Gymraeg yn ofyniad hanfodol ar gyfer y swydd. Dyma ddyfyniad o gofnod o sgwrs ffôn rhwng yr adran diwylliant a'r llyfrgell, lle dywedwyd wrth y llyfrgell:
Thank you, Llywydd. First Minister, last week you told me in this place that it was your Government’s policy in terms of Welsh in the workplace to urge public bodies to do more to promote the Welsh language. However, the opposite seems to have happened in the case of the national library, where it’s become apparent that the Minister for culture has opposed making the Welsh language a requirement for the post of national librarian, contrary to your own Government’s policy. E-mails between the Welsh Government and the national library about internal communications between the Minister and his officials confirm that the Government had tried to make a deal in terms of the national broadcast archive to bring pressure to bear on the library authorities not to make the Welsh language a requirement for the post. This is a quote from a record of a telephone conversation between the department for culture and the library, where the library was told:
'if they do proceed, it could make things much more difficult in terms of other National Library issues on which they are hoping to secure our support (e.g. the Broadcast Archive).'
os byddan nhw'n bwrw ymlaen, gallai wneud pethau'n llawer mwy anodd o ran materion Llyfrgell Genedlaethol eraill y maen nhw'n gobeithio sicrhau ein cefnogaeth ar eu cyfer (e.e. yr Archif Ddarlledu).
Fis yn ddiweddarach i ddyddiad yr e-bost, rŷn ni'n gwybod bod y buddsoddiad yma ar gyfer yr union archif ddarlledu yn y fantol. Ydych chi, Brif Weinidog, yn cytuno bod yr awgrym lleiaf o ddefnyddio dylanwad amhriodol gan Weinidogion yn hollol annerbyniol, ac a wnewch chi felly sicrhau'r Cynulliad y bydd ymchwiliad yn cael ei gynnal i ystyried a yw'r Dirprwy Weinidog diwylliant a'i adran wedi gweithredu'n groes i'r cod gweinidogol a'r egwyddorion Nolan yn hyn o beth?
A month later to the very date of that e-mail, we know that this investment for that very broadcast archive was in the balance. First Minister, do you agree that the slightest suggestion of using inappropriate influence by Ministers is entirely unacceptable, and will you therefore give us an assurance that an inquiry will be held to consider whether the Deputy Minister for culture and his department have operated contrary to the ministerial code and the Nolan principles in this regard?
Well, I don't agree with what the Member said, Llywydd, at all. Instead of relying on random notes of telephone conversations, let's look to see what actually happened in this instance. The outcome that we have for the National Library for Wales is that we have a new national librarian who is a fluent Welsh speaker and competent to do the job. That's what we actually have. And we have a new broadcasting archive located at the national library. That seems to me—. Those two facts appear to me to be far more powerful and testament to the way in which the Government has conducted this than the Member's reliance on delving, as ever, far into the weeds of a matter rather than being able to recognise its substance.
Wel, nid wyf i'n cytuno â'r hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud, Llywydd, o gwbl. Yn hytrach na dibynnu ar nodiadau ar hap o sgyrsiau dros y ffôn, gadewch i ni weld beth yn union ddigwyddodd yn yr achos hwn. Y canlyniad sydd gennym ni ar gyfer Llyfrgell Genedlaethol Cymru yw bod gennym ni lyfrgellydd cenedlaethol newydd sy'n siaradwr Cymraeg rhugl ac yn gymwys i wneud y swydd. Dyna'r hyn sydd gennym ni mewn gwirionedd. Ac mae gennym ni archif ddarlledu newydd wedi'i lleoli yn y llyfrgell genedlaethol. Mae hynny'n ymddangos i mi—. Mae'n ymddangos i mi bod y ddwy ffaith hynny yn llawer mwy grymus ac yn tystio i'r ffordd y mae'r Llywodraeth wedi ymgymryd â hyn na dibyniaeth yr Aelod ar balu, fel erioed, ymhell i chwyn mater yn hytrach na gallu cydnabod ei sylwedd.
Os caf i ddweud—[Torri ar draws.] A gaf i ddweud bod hynny'n ymateb gwbl warthus gan y Prif Weinidog i gwestiwn digon dilys a oedd yn gofyn dim ond am ddyfarniad ganddo fe? Yn ôl y cod, mae hawl gyda ni i ofyn iddo fe am ddyfarniad. Mae e wedi gwneud ei safbwynt yn glir. Mae'n siŵr y byddwn ni'n dychwelyd at y mater yma pan ddaw rhagor o fanylion i'r fei.
If I may say so—[Interruption.] If I may say so, that is a disgraceful response from the First Minister to a perfectly valid question, which asked just for an adjudication from him. According to the code, we do have a right to ask him for a decision. He’s made his position clear, and I’m sure that we will return to this issue when more details emerge.
First Minister, turning to the historic debates under way at Westminster this week on the future relationship with the European Union, I'm sure you'll want to join with me in doing all we can to give voice to the interests of Wales. However, at a meeting of the external affairs committee yesterday, you were unwilling to say which of the options that will be debated on the floor of the Commons tomorrow you prefer. You said that to do so would be to engage with hypotheticals. But, surely, on at least one respect, there is no hypothetical—it's a question of basic principle. That was at the heart of the march of over a million people in London on Saturday. And that's the question—whether whatever preferred deal emerges from Parliament should be put back to the people. Your health Minister was clear on this question, your international affairs Minister was clear on this question, as were many other Members of your own benches and, indeed, members of your party who joined with me at the people's vote rally in Bangor. The question is, First Minister: where do you stand?
Prif Weinidog, i droi at y dadleuon hanesyddol sydd ar y gweill yn San Steffan yr wythnos hon ar y berthynas â'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol, rwy'n siŵr y byddwch chi eisiau ymuno â mi i wneud popeth o fewn ein gallu i roi llais i fuddiannau Cymru. Fodd bynnag, yng nghyfarfod y pwyllgor materion allanol ddoe, roeddech chi'n amharod i ddweud pa un o'r dewisiadau a fydd yn cael eu dadlau ar lawr Tŷ'r Cyffredin yfory sy'n well gennych chi. Dywedasoch y byddai gwneud hynny'n golygu ymgysylltu â chwestiynau damcaniaethol. Ond, yn sicr, o un safbwynt o leiaf, nid oes unrhyw gwestiwn damcaniaethol—mae'n fater o egwyddor sylfaenol. Roedd hynny'n ganolog i'r orymdaith gan dros filiwn o bobl yn Llundain ddydd Sadwrn. A dyna'r cwestiwn—pa un a ddylid mynd â pha bynnag gytundeb a ddaw allan o'r Senedd yn ôl i'r bobl. Roedd eich Gweinidog iechyd yn eglur ynghylch y cwestiwn hwn, roedd eich Gweinidog materion rhyngwladol yn eglur ynghylch y cwestiwn hwn, ac felly hefyd llawer o Aelodau eraill o'ch meinciau eich hun ac, yn wir, aelodau eich plaid a ymunodd â mi mewn rali pleidlais y bobl ym Mangor. Y cwestiwn yw, Prif Weinidog: beth yw eich safbwynt chi?
Well, I stand, Llywydd, exactly where I've stood all along. His party—. His own position moves day by day. As we know, his party had four positions in a single day only a week ago. This Government has only had one position, and that is the one that was set out very clearly this afternoon by the Brexit Minister. I hope that this week, in Parliament, Members of Parliament will have an opportunity to vote on the sort of deal that we set out in our paper, 'Securing Wales's Future'. I hope they will also have an opportunity to vote on a second referendum. Both of those outcomes are supportable from the Welsh Government's point of view and, if MPs are able to settle on either of them, we will be able to support that outcome.
Wel, fy safbwynt i, Llywydd, yw'r un safbwynt yn union ag y bu gen i o'r cychwyn. Mae safbwynt ei blaid—. Mae ei safbwynt ei hun yn newid o ddydd i ddydd. Fel y gwyddom, roedd gan ei blaid bedwar safbwynt mewn un diwrnod ddim ond wythnos yn ôl. Dim ond un safbwynt oedd gan y Llywodraeth hon, sef yr un a gyflwynwyd yn eglur iawn y prynhawn yma gan y Gweinidog Brexit. Rwy'n gobeithio, yr wythnos hon, yn y Senedd, y bydd Aelodau Seneddol yn cael cyfle i bleidleisio ar y math o gytundeb a nodwyd gennym yn ein papur, 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Rwy'n gobeithio y byddan nhw hefyd yn cael cyfle i bleidleisio ar ail refferendwm. Gellid cefnogi'r ddau ganlyniad hynny o safbwynt Llywodraeth Cymru ac, os gall ASau gytuno ar y naill neu'r llall ohonynt, byddwn yn gallu cefnogi'r canlyniad hwnnw.
I have to say, First Minister, members of the Labour Party will be looking on with despair at what you've just said. I was standing in solidarity—[Interruption.] I was standing in solidarity with members of the Labour Party because, on certain issues, we should put aside our party differences. Yes, the people's vote is my party's policy; it's your party's policy too. Why are you and the leader of the Labour Party not standing up for it? Sir Keir Starmer, the shadow Brexit Secretary, said over the weekend that whatever solution finds a majority at Westminster—and I'm quoting him directly here, First Minister—there must be a public vote as 'a lock or a check', and that needs to be between a credible leave option and remain.
Now, it is true—it is true—that Jeremy Corbyn remains more equivocal. In the House of Commons last night, he merely said,
'this House must also consider whether any deal should be put to the people for a confirmatory vote',
with no indication how he would vote. So, we have continuing confusion at Westminster about Labour's position, but we didn't expect that confusion to extend here when we voted clearly in January—the Labour Party and Plaid Cymru—together in favour of a people's vote. I have to say—I have to say to the First Minister that the water in the Labour leader's office in London may be now as red as yours, but clear it's not. Shouldn't your loyalty be to Wales? Shouldn't that weigh more heavily than your loyalty to Jeremy Corbyn?
Mae'n rhaid i mi ddweud, Prif Weinidog, bydd aelodau'r Blaid Lafur yn edrych ag anobaith ar yr hyn yr ydych chi newydd ei ddweud. Roeddwn i'n sefyll mewn undod—[Torri ar draws.] Roeddwn i'n sefyll mewn undod gydag aelodau'r Blaid Lafur oherwydd, ar rai materion, dylem ni roi ein gwahaniaethau pleidiol o'r neilltu. Ie, pleidlais y bobl yw polisi fy mhlaid i; dyna bolisi eich plaid chithau hefyd. Pam nad ydych chi ac arweinydd y Blaid Lafur yn sefyll yn gadarn drosto? Dywedodd Syr Keir Starmer, Ysgrifennydd Brexit yr wrthblaid, dros y penwythnos, pa bynnag ateb fydd yn ennill mwyafrif yn San Steffan—ac rwy'n ei ddyfynnu yn uniongyrchol yn y fan yma, Prif Weinidog—mae'n rhaid cael pleidlais gyhoeddus fel 'clo neu rwystr', ac mae angen i hynny fod rhwng dewis credadwy i adael ac aros.
Nawr, mae'n wir—mae'n wir—bod Jeremy Corbyn yn dal i fod yn fwy amwys. Yn Nhŷ'r Cyffredin neithiwr, y cwbl a ddywedodd oedd,
mae'n rhaid i'r Tŷ hwn hefyd ystyried pa un a ddylid cyflwyno unrhyw gytundeb i'r bobl ar gyfer pleidlais gadarnhau,
heb unrhyw arwydd sut y byddai'n pleidleisio. Felly, mae gennym ni ddryswch parhaus yn San Steffan ynghylch safbwynt y Blaid Lafur, ond nid oeddwn i'n disgwyl i'r dryswch hwnnw ymestyn i'r fan yma pan gawsom ni bleidlais eglur ym mis Ionawr—y Blaid Lafur a Phlaid Cymru—gyda'n gilydd o blaid pleidlais y bobl. Mae'n rhaid i mi ddweud—mae'n rhaid i mi ddweud wrth y Prif Weinidog efallai fod y dŵr yn swyddfa arweinydd y Blaid Lafur yn Llundain mor goch â'ch dŵr chi erbyn hyn, ond yn sicr nid yw'n glir. Oni ddylai eich teyrngarwch fod i Gymru? Oni ddylid rhoi mwy o bwyslais ar hynny na'ch teyrngarwch i Jeremy Corbyn?
Well, Llywydd, it's an afternoon for the Member not being willing to take 'yes' for an answer. He's already heard about four times now, I think, our position. We are in favour of a people's vote as an option. We are in favour of the sort of deal that his party and mine set out in 'Securing Wales' Future'. There it is; it can't be clearer. I'm not going to say it a further time. I think he can leave members of the Labour Party to me in Wales, thank you very much, Llywydd. On Saturday afternoon, while he was—[Interruption.] While he was engrossed in the march, I was knocking doors in Newport West. I could have introduced him to the person I met on the doorstep who told me that he had been thinking of maybe voting Plaid Cymru until he heard that they were throwing their lot in with the Tories and he certainly wouldn't be doing that now.
Wel, Llywydd, mae'n brynhawn i'r Aelod beidio â bod yn fodlon derbyn ateb cadarnhaol. Mae eisoes wedi clywed ein safbwynt tua phedair gwaith nawr, rwy'n credu. Rydym ni o blaid pleidlais y bobl fel dewis. Rydym ni o blaid y math o gytundeb a gyflwynwyd gan ei blaid ef a'm plaid innau yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Dyna ni; ni all fod yn fwy eglur. Nid wyf i'n mynd i'w ddweud eto. Rwy'n credu y gall ef adael aelodau'r Blaid Lafur i mi yng Nghymru, diolch yn fawr iawn, Llywydd. Brynhawn dydd Sadwrn, tra'r oedd ef—[Torri ar draws.] Tra'r oedd ef wedi ymgolli yn yr orymdaith, roeddwn i'n curo drysau yng Ngorllewin Casnewydd. Gallwn fod wedi ei gyflwyno i'r person y cyfarfûm ag ef ar garreg y drws a ddywedodd wrthyf ei fod wedi bod yn meddwl pleidleisio dros Blaid Cymru efallai, tan iddo glywed eu bod nhw'n bwriadu cyfuno â'r Torïaid ac yn sicr ni fyddai'n gwneud hynny bellach.
Arweinydd Grŵp UKIP, Gareth Bennett. [Torri ar draws.] Arweinydd Grŵp UKIP, Gareth Bennett, i ofyn y cwestiwn.
The leader of the UKIP group, Gareth Bennett. [Interruption.] The leader of the UKIP group to ask question.
Diolch, Llywydd. [Interruption.] First Minister—First Minister, a big part of your Welsh Government's economic strategy for Wales now appears—[Interruption.]
Diolch, Llywydd. [Torri ar draws.] Prif Weinidog—Prif Weinidog, mae'n ymddangos mai rhan fawr o strategaeth economaidd eich Llywodraeth chi ar gyfer Cymru erbyn hyn yw—[Torri ar draws.]
Can we hear the question, please? The First Minister especially needs to be able to hear the question. Gareth Bennett.
A gawn ni glywed y cwestiwn, os gwelwch yn dda? Mae angen i'r Prif Weinidog yn arbennig allu clywed y cwestiwn. Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. First Minister, a big part of your Welsh Government's economic strategy for Wales now appears to be the development of something that you and your Ministers are calling 'the foundational economy'. This is a phrase that has become popular with academics and politicians in Wales but which, to most ordinary people, means very little. But, even in political and academic circles, there is a danger that the meaning of the phrase 'the foundational economy' is so nebulous that it means very little in practical terms. What is your understanding of the term, and what practical assistance do you see your Welsh Government giving to help grow this part of the Welsh economy?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae'n ymddangos mai rhan fawr o strategaeth economaidd eich Llywodraeth Cymru ar gyfer Cymru erbyn hyn yw datblygu rhywbeth yr ydych chi a'ch Gweinidogion yn ei alw'n 'economi sylfaenol'. Mae hwn yn ymadrodd sydd wedi dod yn boblogaidd ymhlith academyddion a gwleidyddion yng Nghymru, ond sy'n golygu fawr ddim i'r rhan fwyaf o bobl gyffredin. Ond, hyd yn oed mewn cylchoedd gwleidyddol ac academaidd, ceir perygl bod ystyr yr ymadrodd 'yr economi sylfaenol' mor niwlog fel ei fod yn golygu ychydig iawn o safbwynt ymarferol. Beth yw eich dealltwriaeth chi o'r term, a pha gymorth ymarferol y gallwch chi weld eich Llywodraeth Cymru yn ei roi i helpu i dyfu'r rhan hon o economi Cymru?
I thank the Member for the question. The foundational economy debate is a very important one. I agree with him that there is more to do to get that debate beyond the circles in which it currently operates. The foundational economy refers to those things that, day in, day out deliver the services on which ordinary life depends. In some parts of Wales, it is the majority of that economy. It means things like social care. It means things like producing food. It means things like delivering those day-in, day-out services that cannot be moved to other parts of the world, that endure year in and year out, and around which communities shape their future. I think it's a really important part of what we want to focus on in Wales. I'm very grateful to Lee Waters for the work that he is carrying out on behalf of the Government in this area, and I look forward to that debate proceeding beyond political and academic circles and engaging those people whose jobs and livelihoods depend upon it.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn. Mae dadl yr economi sylfaenol yn un bwysig iawn. Rwy'n cytuno ag ef bod mwy i'w wneud i gael y ddadl honno y tu hwnt i'r cylchoedd y mae'n gweithredu ynddyn nhw ar hyn o bryd. Mae'r economi sylfaenol yn cyfeirio at y pethau hynny sydd, ddydd ar ôl dydd, yn darparu'r gwasanaethau y mae bywyd cyffredin yn dibynnu arno. Mewn rhai rhannau o Gymru, dyma'r rhan fwyaf o'r economi honno. Mae'n golygu pethau fel gofal cymdeithasol. Mae'n golygu pethau fel cynhyrchu bwyd. Mae'n golygu pethau fel darparu'r gwasanaethau beunyddiol hynny na ellir eu symud i rannau eraill o'r byd, sy'n parhau flwyddyn ar ôl blwyddyn, ac y mae cymunedau yn llunio eu dyfodol o'u hamgylch. Rwy'n credu ei fod yn rhan bwysig iawn o'r hyn yr ydym ni eisiau canolbwyntio arno yng Nghymru. Rwy'n ddiolchgar iawn i Lee Waters am y gwaith y mae'n ei wneud ar ran y Llywodraeth yn y maes hwn, ac edrychaf ymlaen at y ddadl honno yn mynd tu hwnt i gylchoedd academaidd a gwleidyddol a chynnwys y bobl hynny y mae eu swyddi a'u bywoliaeth yn dibynnu arni.
Yes, thank you for clarifying that, First Minister. Now, you mentioned social care and food, and housing, energy and construction have also been mentioned in the past by your Deputy Minister when we've talked about this subject here in the Chamber, although it's early days for this discussion as yet. Now, many of these jobs are already in Wales, as you pointed out, and many of these jobs, unfortunately, are relatively poorly paid. So, supporting the growth of this kind of job may not be a good way for Wales to try and move to a higher skilled and better paid type of economy, which is what your economy Minister has said in the past that you want to do. Is there therefore a danger, First Minister, that if you focus too much on the foundational economy, you might just be creating more low-paid jobs with poor training and poor working conditions?
Ie, diolch am egluro hynna, Prif Weinidog. Nawr, soniasoch am ofal cymdeithasol a bwyd, a soniwyd am dai, ynni ac adeiladu hefyd yn y gorffennol gan eich Dirprwy Weinidog pan ein bod ni wedi trafod y pwnc hwn yn y fan yma yn y Siambr, er ei bod hi'n ddyddiau cynnar i'r drafodaeth hon hyd yn hyn. Nawr, mae llawer o'r swyddi hyn eisoes yng Nghymru, fel y nodwyd gennych, ac mae cyflogau llawer o'r swyddi hyn yn talu'n gymharol wael, yn anffodus. Felly, efallai na fydd cefnogi twf y math hwn o swydd yn ffordd dda i Gymru geisio symud i fath o economi fwy medrus â gwell cyflogau, sef yr hyn y mae eich Gweinidog yr economi wedi ei ddweud yn y gorffennol yr ydych chi eisiau ei wneud. A oes perygl felly, Prif Weinidog, os byddwch chi'n canolbwyntio gormod ar yr economi sylfaenol, efallai mai'r cwbl y byddwch chi'n ei wneud yw creu mwy o swyddi cyflog isel gyda hyfforddiant gwael ac amodau gwaith gwael?
I disagree with the Member that the sort of jobs we are talking about are not highly skilled. I think it's one of the things that bedevils the UK Government's migration policy—this attempt to divide people into people with high skills and low skills. People who work in social care have very high skills indeed, and they are often very well trained, and the work that we are doing across the Government to make sure that we invest in the future of that workforce—to register it, to provide the training that they need—will have the effect of raising the skill levels in that profession. And as we do that, so too we are determined to make sure that people who do those jobs are properly remunerated for the work that they do. So, I don't agree with that basic proposition—that by focusing on these really important sectors, we end up in the trap that the Member refers to. In fact, our determination is to do exactly the opposite.
Rwy'n anghytuno gyda'r aelod nad yw'r math o swyddi yr ydym ni'n sôn amdanyn nhw yn rhai medrus iawn. Rwy'n credu mai dyma un o'r pethau sy'n tarfu ar bolisi mewnfudo Llywodraeth y DU—yr ymgais hon i rannu pobl yn bobl fedrus iawn a phobl anfedrus. Mae pobl sy'n gweithio ym maes gofal cymdeithasol yn fedrus iawn yn wir, ac yn aml maen nhw wedi eu hyfforddi'n dda iawn, a bydd y gwaith yr ydym ni'n ei wneud ar draws y Llywodraeth i wneud yn siŵr ein bod ni'n buddsoddi yn nyfodol y gweithlu hwnnw—i'w gofrestru, i ddarparu'r hyfforddiant sydd ei angen arnynt—yn cael yr effaith o godi'r lefelau sgiliau yn y proffesiwn hwnnw. Ac wrth i ni wneud hynny, rydym ni hefyd yn benderfynol o wneud yn siŵr bod pobl sy'n gwneud y swyddi hynny yn cael tâl priodol am y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Felly, nid wyf i'n cytuno â'r gosodiad sylfaenol hwnnw—ein bod ni'n cael ein dal, trwy ganolbwyntio ar y sectorau hynod bwysig hyn, yn y fagl y mae'r Aelod yn cyfeirio ati. Mewn gwirionedd, rydym ni'n benderfynol o wneud yn union i'r gwrthwyneb.
Well, if we look at some of the types of jobs that have been mentioned before—the utilities—many of these are call centre jobs, and this sector is not particularly well known for good pay or conditions. Many people get taken on as agency workers. There's often a problem of shift work, lack of training and a sink-or-swim mentality for managers as regards worker development. Retail banking has been mentioned before. That has a better reputation but, of course, we're in an era where more and more bank branches are closing. Food retailing—many of these jobs are under threat from automation. These are major economic factors that are destroying these jobs, or rendering them not very pleasant sectors to work in, and it will be a heck of a job for the Welsh Government to be able to row against this tide and make these kinds of jobs a growth area, and an area that is going to be jobs that are not just a job, but jobs that actually have good conditions and career development. Given all that, First Minister, is developing the foundational economy really a very sensible long-term strategy?
Wel, os edrychwn ni ar rai o'r mathau o swyddi y soniwyd amdanynt o'r blaen—y cyfleustodau—mae llawer o'r rhain yn swyddi mewn canolfannau galwadau, ac nid yw'r sector hwn yn arbennig o adnabyddus am dâl nac amodau da. Mae llawer o bobl yn cael eu cyflogi fel gweithwyr asiantaeth. Ceir problem yn aml o waith shifft, diffyg hyfforddiant a meddylfryd llwyddo neu adael i reolwyr o ran datblygu gweithwyr. Soniwyd am fancio manwerthu o'r blaen. Mae gan y maes hwnnw enw gwell ond, wrth gwrs, rydym ni mewn oes pan fo mwy a mwy o ganghennau banc yn cau. Manwerthu bwyd—mae llawer o'r swyddi hyn o dan fygythiad gan awtomeiddio. Mae'r rhain yn ffactorau economaidd mawr sy'n dinistrio'r swyddi hyn, neu'n eu gwneud yn sectorau nad ydyn nhw'n ddymunol iawn i weithio ynddynt, a bydd yn gryn ymdrech i Lywodraeth Cymru allu rhwyfo yn erbyn y llanw hwn a gwneud y mathau hyn o swyddi yn faes twf, ac yn faes lle bydd swyddi nad ydyn nhw'n ddim ond yn swydd, ond yn swyddi sydd ag amodau a datblygiad gyrfaol da. O ystyried hynny i gyd, Prif Weinidog, a yw datblygu'r economi sylfaenol wir yn strategaeth hirdymor ddoeth iawn?
Well, Llywydd, I understand that the rules allow the Member to ask me a question for each Member in his group. [Laughter.] But I had hoped that by the third one, we might have had a bit more progress than we've managed so far this afternoon, because as far as I can tell, I've been asked the same question three times, and I offer him the same answer: the foundational economy is a very important part of the economy. Our ambition is to invest in it, to improve skills, to improve productivity, to improve pay levels and to recognise the significance that those jobs have both in the lives of the individuals who we are lucky enough to persuade to carry them out, but also in the communities that depend upon them for their collective livelihoods.
Wel, Llywydd, rwy'n deall bod y rheolau yn caniatáu i'r Aelod ofyn cwestiwn i mi ar gyfer pob aelod yn ei grŵp. [Chwerthin.] Ond roeddwn i wedi gobeithio erbyn y trydydd cwestiwn y gallem ni fod wedi cael ychydig mwy o gynnydd nag yr ydym ni wedi llwyddo i'w gael hyd yn hyn y prynhawn yma, oherwydd cyn belled ag y gallaf ddweud, gofynnwyd yr un cwestiwn i mi dair gwaith, a rhoddaf yr un ateb iddo: mae'r economi sylfaenol yn rhan bwysig iawn o'r economi. Ein huchelgais yw buddsoddi ynddi, i wella sgiliau, i wella cynhyrchiant, i wella lefelau cyflog ac i gydnabod yr arwyddocâd sydd gan y swyddi hynny ym mywydau'r unigolion yr ydym ni'n ddigon ffodus i'w perswadio i'w gwneud, ond hefyd yn y cymunedau sy'n dibynnu arnynt am eu bywoliaeth gyfunol.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gynnydd bargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd? OAQ53654
3. Will the First Minister make a statement on the progress of the Cardiff capital region city deal? OAQ53654
I thank the Member for the question. The Cardiff capital deal continues to make progress in responding to the major social and economic challenges of its constituent authorities. The programme office is being expanded to take forward a range of projects currently in development, in order to translate them into tangible investments over the course of this year.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn. Mae bargen prifddinas Caerdydd yn parhau i wneud cynnydd o ran ymateb i heriau cymdeithasol ac economaidd mawr ei hawdurdodau cyfansoddol. Mae swyddfa'r rhaglen yn cael ei hehangu i fwrw ymlaen ag amrywiaeth o brosiectau sydd wrthi'n cael eu datblygu, er mwyn eu troi'n fuddsoddiadau diriaethol yn ystod y flwyddyn hon.
Thank you for that answer, First Minister. One of the projects, obviously, that are identified in the city deal is the link between junction 34 and the A48 at Sycamore Cross. This is a deal that's been on the table for some time, this improvement, and, as you can understand, many residents are concerned about the proposals—in particular, the property blight that's been caused by some of the indecision around some of the proposals. Can you outline today what commitment the Welsh Government is giving to this project and when it might come to a climax over a decision in relation to any Government funding that might be made available?
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Un o'r prosiectau, yn amlwg, a nodir yn y fargen ddinesig yw'r cysylltiad rhwng cyffordd 34 a'r A48 yn Sycamore Cross. Mae hon yn fargen sydd wedi bod ar y bwrdd ers cryn amser, y gwelliant hwn, ac, fel y gallwch ddeall, mae llawer o drigolion yn pryderu am y cynigion—yn enwedig y malltod tai a achoswyd gan rywfaint o'r diffyg penderfyniadau ynghylch rhai o'r cynigion. A allwch chi amlinellu heddiw pa ymrwymiad y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i'r prosiect hwn a phryd y gallai ddod i derfyn o ran penderfyniad am unrhyw gyllid Llywodraeth a allai gael ei roi ar gael?
I thank the Member for that question. I want to make sure that I give him the best possible answer to it, and I will check some of the detail that he has asked about and make sure that I write to him to set all that out for him in that way. He is right to say that the Cardiff capital deal has an ambitious set of projects. The £50 million metro plus programme, which has been approved by the cabinet of the Cardiff capital deal, makes investments in transport infrastructure right across all 10 local authorities and is part, I know, of the determination of the capital region city deal to invest in those underlying conditions that will create a successful economy for all 10 constituent authorities. And, on the specific question, as I say, I will check the details properly and make sure the Member has the best answer I can provide.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwyf i eisiau gwneud yn siŵr fy mod i'n rhoi'r ateb gorau posibl iddo, a byddaf yn gwirio rhai o'r manylion y mae wedi gofyn amdanyn nhw a gwneud yn siŵr fy mod i'n ysgrifennu ato i gyflwyno hynny i gyd iddo yn y ffordd honno. Mae'n iawn i ddweud bod gan fargen prifddinas Caerdydd gyfres uchelgeisiol o brosiectau. Mae'r rhaglen metro a mwy gwerth £50 miliwn, a gymeradwywyd gan gabinet bargen prifddinas Caerdydd, yn gwneud buddsoddiadau mewn seilwaith trafnidiaeth ar draws pob un o'r 10 awdurdod lleol ac yn rhan, rwy'n gwybod, o benderfyniad bargen ddinesig y brifddinas-ranbarth i fuddsoddi yn yr amodau sylfaenol hynny a fydd yn creu economi lwyddiannus i bob un o'r 10 awdurdod cyfansoddol. Ac, o ran y cwestiwn penodol, fel y dywedais, byddaf yn gwirio'r manylion yn iawn ac yn sicrhau bod yr Aelod yn cael yr ateb gorau y gallaf i ei roi.
At a conference last week on city deals, the future generations commissioner spoke about building equality metrics into the city deals so that, as well as providing clear and measurable indicators, they would also provide beneficial outcomes in and of themselves—for example, a reduction perhaps in numbers of children in care or improved life expectancy. What are the Government's views on this?
Mewn cynhadledd yr wythnos diwethaf ar fargeinion dinesig, siaradodd comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol am ymgorffori metrigau cydraddoldeb yn y bargeinion dinesig fel, yn ogystal â darparu dangosyddion eglur a mesuradwy, y bydden nhw hefyd yn darparu canlyniadau buddiol ynddynt eu hunain—er enghraifft, gostyngiad efallai i niferoedd y plant sy'n derbyn gofal neu ddisgwyliad oes gwell. Beth yw barn y Llywodraeth ar hyn?
Our view, Llywydd—I thank the Member for pointing to the views of the commissioner—is that of course the city deal has to be more than a set of individual economic possibilities. It has to extend into that wider set of measures that help us to see whether the city deal is having an impact in the lives of the wider citizenry within the 10 local authorities, and I'm pleased to say that the city deal has been taking the advice of the commissioner very seriously. In their quarter 3 performance report, published only very recently, you will see that a formal future generations assessment framework has now been put in place for all the decisions that are to be made by the cabinet of the city deal and that these will include individual, measurable indicators on all the well-being of future generations strands, and that includes the equality strands that the Member has pointed to this afternoon. So, the work the commissioner is doing is having a direct impact on the thinking of the deal, and I think that that will help the deal itself to demonstrate to citizens in the area the type of impacts that it is seeking to achieve.
Ein barn ni, Llywydd—diolchaf i'r Aelod am dynnu sylw at safbwyntiau'r comisiynydd—yw bod yn rhaid, wrth gwrs, i'r fargen ddinesig fod yn fwy na chyfres o bosibiliadau economaidd unigol. Mae'n rhaid iddi ymestyn i'r gyfres ehangach honno o fesurau sy'n ein helpu i weld pa un a yw'r fargen ddinesig yn cael effaith ym mywydau'r ddinasyddiaeth ehangach yn y 10 awdurdod lleol, ac rwy'n falch o ddweud bod y fargen ddinesig wedi bod yn rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn i gyngor y comisiynydd. Yn eu hadroddiad ar berfformiad yn chwarter 3, a gyhoeddwyd dim ond yn ddiweddar iawn, byddwch yn gweld bod fframwaith asesu cenedlaethau'r dyfodol ffurfiol wedi ei sefydlu erbyn hyn ar gyfer yr holl benderfyniadau a fydd yn cael eu gwneud gan gabinet y fargen ddinesig ac y bydd y rhain yn cynnwys dangosyddion unigol, mesuradwy ar holl ffrydiau llesiant cenedlaethau'r dyfodol, ac mae hynny'n cynnwys y ffrydiau cydraddoldeb y mae'r Aelod wedi cyfeirio atyn nhw y prynhawn yma. Felly, mae'r gwaith y mae'r comisiynydd yn ei wneud yn cael effaith uniongyrchol ar ystyriaethau'r fargen, ac rwy'n credu y bydd hynny'n helpu'r fargen ei hun i ddangos i ddinasyddion yn yr ardal y math o effeithiau y mae'n ceisio eu cyflawni.
What progress has been made as part of the city deal on improving transport infrastructure around the Llantrisant Road corridor?
Pa gynnydd sydd wedi ei wneud yn rhan o'r fargen ddinesig ar wella seilwaith trafnidiaeth o gwmpas coridor Heol Llantrisant?
Well, as I said, Llywydd, there is a £50 million metro plus programme that the city deal has already approved. That does involve improvements to transport from the north-west of Cardiff out into Rhondda Cynon Taf. There are other conversations going on involving Transport for Wales, the local Member for Pontypridd and the two local authorities as well as the Welsh Government, and they aim to form a coherent response to the transport needs of that part of both the capital city and the Llantrisant part of the RCT local authority.
Wel, fel y dywedais, Llywydd, ceir rhaglen metro a mwy gwerth £50 miliwn y mae'r fargen ddinesig wedi ei chymeradwyo eisoes. Mae honno'n cynnwys gwelliannau i drafnidiaeth o ogledd-orllewin Caerdydd allan i Rondda Cynon Taf. Mae sgyrsiau eraill yn cael eu cynnal sy'n cynnwys Trafnidiaeth Cymru, yr Aelod lleol dros Bontypridd a'r ddau awdurdod lleol yn ogystal â Llywodraeth Cymru, a'u nod yw llunio ymateb cydlynol i anghenion trafnidiaeth y rhan honno o'r brifddinas a rhan Llantrisant o awdurdod lleol Rhondda Cynon Taf.
4. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi ymchwil a datblygu yng Nghymru? OAQ53644
4. How is the Welsh Government supporting research and development in Wales? OAQ53644
I thank the Member for that. The Welsh Government deploys a wide range of funding sources to support research and development. Through the 2014-20 round of European Union programmes, for example, we have invested more than £310 million in research to date, and that has supported a total investment of more than £560 million.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Mae Llywodraeth Cymru yn defnyddio amrywiaeth eang o ffynonellau cyllid i gynorthwyo gwaith ymchwil a datblygu. Trwy rownd 2014-20 o raglenni'r Undeb Ewropeaidd, er enghraifft, rydym ni wedi buddsoddi mwy na £310 miliwn mewn ymchwil hyd yn hyn, ac mae hynny wedi cynorthwyo cyfanswm buddsoddiad o fwy na £560 miliwn.
Diolch. Figures published last December confirmed that Wales is still the least productive of the 12 UK nations and regions. Figures published this month show that unemployment in Wales is, once again, higher than in England, Scotland and Northern Ireland. Why do figures also published this month show that, although the UK spent £527 per head on research and development in 2017—the latest figures published, with England spending £554, Scotland £456, Northern Ireland £371—Wales spent only £238 per head of population?
Diolch. Cadarnhaodd ffigurau a gyhoeddwyd fis Rhagfyr diwethaf mai Cymru oedd y lleiaf cynhyrchiol o 12 o wledydd a rhanbarthau'r DU o hyd. Mae ffigurau a gyhoeddwyd y mis hwn yn dangos bod diweithdra yng Nghymru, unwaith eto, yn uwch nag yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Pam mae ffigurau a gyhoeddwyd y mis hwn hefyd yn dangos, er bod y DU wedi gwario £527 y pen ar ymchwil a datblygu yn 2017—y ffigurau diweddaraf a gyhoeddwyd, gyda Lloegr yn gwario £554, yr Alban £456, Gogledd Iwerddon £371—mai dim ond £238 fesul pen o'r boblogaeth a wariodd Cymru?
Well, I understand what the Member means—that some aspects of research and development in Wales have started from a lower base level than in other parts of the United Kingdom, but I think it would have been fair of him to have pointed out that, in that 2017 report that he referred to, R&D expenditure in Wales rose by 37 per cent between 2011 and 2017, whereas across the United Kingdom, it rose by 28 per cent and, indeed, it rose by 5 per cent in 2017 alone. So, while there is a long way to go, and the need for research and development in Wales is really important—it's why the education Minister recently announced £6.6 million extra for research funding to Welsh universities—from the starting point where we began, the investment that has taken place in Wales is outstripping other parts of the United Kingdom.
And I was puzzled, Llywydd, I'm not sure, maybe I didn't completely understand the Member's point about employment levels in Wales, because the latest figures on employment levels are remarkably encouraging. Our unemployment levels are now at the UK level; our economic inactivity levels are below the United Kingdom level. His colleague the Secretary of State for Wales regularly claims credit for all of these achievements and, I think, would be very surprised to hear him criticise them here this afternoon. [Laughter.]
Wel, rwy'n deall yr hyn y mae'r Aelod yn ei olygu—bod rhai agweddau ar ymchwil a datblygu yng Nghymru wedi dechrau o lefel sylfaen is nag mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, ond rwy'n credu y byddai wedi bod yn deg iddo nodi, yn yr adroddiad hwnnw o 2017 y cyfeiriodd ato, bod gwariant ymchwil a datblygu yng Nghymru wedi cynyddu gan 37 y cant rhwng 2011 a 2017, tra ei fod wedi cynyddu 28 y cant ledled y Deyrnas Unedig, ac, yn wir, wedi cynyddu gan 5 y cant yn 2017 yn unig. Felly, er bod llawer iawn i'w wneud o hyd, ac mae'r angen am ymchwil a datblygu yng Nghymru yn bwysig iawn—dyna pam y cyhoeddodd y Gweinidog Addysg £6.6 miliwn yn ychwanegol yn ddiweddar ar gyfer cyllid ymchwil i brifysgolion Cymru—o'r man cychwyn y dechreuasom ohono, mae'r buddsoddiad a wnaed yng Nghymru yn fwy nag mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig.
Ac nid oeddwn i'n deall, Llywydd, nid wyf i'n siŵr, efallai na wnes i ddeall pwynt yr Aelod am lefelau cyflogaeth yng Nghymru yn llwyr, oherwydd mae'r ffigurau diweddaraf ar lefelau cyflogaeth yn hynod galonogol. Mae ein lefelau diweithdra ar lefel y DU erbyn hyn; mae ein lefelau anweithgarwch economaidd yn is na lefel y Deyrnas Unedig. Mae ei gydweithiwr, Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn hawlio clod am yr holl lwyddiannau hyn yn rheolaidd ac rwy'n credu y byddai'n synnu'n fawr o'i glywed yn eu beirniadu nhw yn y fan yma y prynhawn yma. [Chwerthin.]
Mae Horizon 2020, wrth gwrs, yn ffynhonnell bwysig iawn o arian ymchwil i Gymru; mae rhyw £100 miliwn, dwi'n meddwl, wedi llifo i wahanol sefydliadau drwy'r rhaglen Horizon 2020. Oes, mae yna ryw fath o sicrwydd ar gyfer cynlluniau sydd wedi cael addewid o gyllid yn barod, ond onid y gwir amdani ydy pa bynnag fath o Brexit sydd ar y ffordd, dŷn ni'n gwybod erbyn hyn fod yna danseilio wedi digwydd o'r ffynhonnell yma o arian? Ydy'r Prif Weinidog yn rhannu'r pryder yna efo fi ac yn gweld bod y dystiolaeth newydd a'r ddealltwriaeth newydd o'r hyn sydd wedi dod i'r amlwg ers refferendwm 2016 yn cryfhau'r ddadl dros roi hyn o flaen pobl eto mewn refferendwm ffres?
Horizon 2020 is a very important source of research funding to Wales. Some £100 million has flowed into various institutions through the Horizon 2020 programme. Yes, there are some kind of assurances for schemes that have been promised money already, but isn’t the truth of the matter that, whatever Brexit we’re facing, we know now that there has been undermining of this source of funding? Does the First Minister share that concern and does he see that the new evidence and the new understanding of what’s emerged since the 2016 referendum strengthens the argument for putting this to the people again in a fresh referendum?
Wel, dwi'n cytuno gyda'r Aelod am Horizon 2020 a beth rydym ni wedi ei wneud yn barod yng Nghymru yma i dynnu arian i mewn i Gymru. Mae mwy na 2,800 o brosiectau ble mae pobl o Gymru wedi cymryd rhan dan Horizon 2020. Fe ges i'r cyfle i fynd i'r M-SParc ar Ynys Môn amboutu mis yn ôl, ac roeddwn i'n trafod beth sy'n mynd i ddod ar ôl Horizon 2020 gyda'r bobl oedd yn gweithio yn y ganolfan lwyddiannus yna. So, dwi'n rhannu'r pryderon mae'r Aelod wedi cyfeirio atynt, ac rydym ni'n gweithio'n galed trwy'r pethau mae'r Gweinidog yn eu gwneud, ac mae cyfarfod gyda'r Gweinidogion dros Brydain i gyd wythnos nesaf ble'r ydym ni'n trio perswadio Llywodraeth y Deyrnas Unedig i fuddsoddi yn y rhaglen sy'n mynd i ddod ar ôl Horizon 2020 i'w cadw nhw i mewn yn y cynllun ar lefel yr Undeb Ewropeaidd neu i greu rhywbeth arall i ni yma yn y Deyrnas Unedig.
Well, I agree with the Member on Horizon 2020, and what we’ve already done here in Wales to attract funding into Wales. More than 2,800 projects have involved people from Wales under Horizon 2020, and I had an opportunity attend M-SParc on the isle of Anglesey about a month ago. We were discussing what would come, following Horizon 2020, with the people working in that successful centre. And so, I share the concerns that the Member has alluded to, and we are working hard, through the various initiatives that the Ministers are taking. There is a UK ministerial meeting next week, where we’re trying to persuade the UK Government to invest in the programme that will be introduced following Horizon 2020 to keep them within the scheme on a European Union level or to create something else for us here in the UK.
As the First Minister's aware, before entering the Assembly, I actually worked as a research and development engineer. First Minister, would you not agree with me that industry links are crucial in this area and we need to secure more investment in north Wales, similar to the advanced manufacturing and research institute that we've successfully seen on the Airbus site?
Fel y mae'r Prif Weinidog yn gwybod, cyn dod i'r Cynulliad, roeddwn i'n gweithio fel peiriannydd ymchwil a datblygu. Prif Weinidog, oni fyddech chi'n cytuno â mi bod cysylltiadau diwydiant yn hanfodol yn y maes hwn a bod angen i ni sicrhau mwy o fuddsoddiad yn y gogledd, yn debyg i'r sefydliad gweithgynhyrchu uwch ac ymchwil yr ydym ni wedi ei weld yn llwyddo ar safle Airbus?
I'm well aware, indeed, of the Member's previous career, and I know how much his work was appreciated in the centre in which he worked. Now, he will, I know, also be aware of the centre for photonics expertise that is soon to be under way under the leadership of Glyndŵr university, aimed to take place at the St Asaph centre in partnership with Aberystwyth, Bangor and the University of South Wales. There will be £3.7 million of investment from the European Union towards a total of £5.8 million of investment that the Welsh Government will make in that important research centre, and it is part of our continuing determination to make sure that investment in the north of Wales is part of the way in which we plan the research investment opportunities of the future.
Rwy'n gwbl ymwybodol, yn wir, o yrfa flaenorol yr Aelod, a gwn faint yr oedd ei waith yn cael ei werthfawrogi yn y ganolfan lle'r oedd yn gweithio. Nawr, bydd, rwy'n gwybod, hefyd yn ymwybodol o'r ganolfan arbenigedd ffotoneg a fydd ar waith yn fuan o dan arweinyddiaeth prifysgol Glyndŵr, y bwriedir iddi gael ei chynnal yng nghanolfan Llanelwy mewn partneriaeth ag Aberystwyth, Bangor a Phrifysgol De Cymru. Bydd £3.7 miliwn o fuddsoddiad gan yr Undeb Ewropeaidd tuag at gyfanswm o £5.8 miliwn o fuddsoddiad y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn y ganolfan ymchwil bwysig honno, ac mae'n rhan o'n penderfyniad parhaus i wneud yn siŵr bod buddsoddiad yn y gogledd yn rhan o'r modd yr ydym ni'n ei ddefnyddio i gynllunio cyfleoedd buddsoddiad ymchwil y dyfodol.
5. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella gwasanaethau canser yng Nghymru? OAQ53659
5. What action is the Welsh Government taking to improve cancer services in Wales? OAQ53659
I thank the Member for that. The actions set out in our cancer delivery plan include improved early diagnosis, extended services in primary care, a new cancer information technology system for Wales, and a single cancer pathway. All of those initiatives are designed to go on improving cancer services in Wales.
Diolch i'r Aelod am hynny. Ymhlith y camau gweithredu a nodir yn ein cynllun cyflawni canser mae gwella diagnosis cynnar, gwasanaethau estynedig mewn gofal sylfaenol, system technoleg gwybodaeth canser newydd ar gyfer Cymru, a llwybr canser sengl. Cafodd pob un o'r mentrau hynny eu llunio i barhau i wella gwasanaethau canser yng Nghymru.
Thank you very much for the reply, Minister. Three quarters of people diagnosed with pancreatic cancer die within a year of diagnosis; 80 per cent of those with the disease are diagnosed at an advanced stage, by which time surgery is no longer an option. Each year, there are around 500 new cases of pancreatic cancers in Wales. The charity Pancreatic Cancer UK is calling on the Welsh Government to set a target of treating all patients diagnosed within 20 days by 2024. First Minister, what is your Government doing to remove avoidable delays to treatment, to increase the chances of survival of people diagnosed with pancreatic cancers in Wales, please?
Diolch yn fawr iawn am yr ateb, Gweinidog. Mae tri chwarter y bobl sy'n cael diagnosis o ganser y pancreas yn marw o fewn blwyddyn; caiff 80 y cant o'r rhai sy'n dioddef o'r clefyd eu diagnosis ar gam datblygedig ac erbyn hynny nid yw llawdriniaeth yn opsiwn. Bob blwyddyn, mae tua 500 o achosion newydd o ganser y pancreas yng Nghymru. Mae'r elusen Canser Pancreatig y DU yn galw ar Lywodraeth Cymru i osod targed o drin pob claf o fewn 20 diwrnod erbyn 2024. Prif Weinidog, beth mae eich Llywodraeth chi'n ei wneud i ddileu'r oedi diangen i driniaeth, er mwyn cynyddu'r siawns o oroesi ar gyfer pobl â diagnosis o ganser y pancreas yng Nghymru, os gwelwch yn dda?
I thank the Member for that important question, and of course I'm aware of the calls to introduce a 20-day treatment target for pancreatic cancer. While I absolutely appreciate the points the Member has made about the nature of pancreatic cancer—its difficulty in being diagnosed early, its aggressive nature once it is detected—in the end, I do not think it would be equitable to introduce a target specifically for one tumour type.
Our approach has always been to offer people with any type of cancer the opportunity to be treated as quickly as possible. That's why we are introducing a new single cancer pathway, because we're confident that it will support more rapid access to treatment. And that is very important, Llywydd, at a point where more and more people are being referred in for treatment—and that's a success story: more people referred in early, more people being assessed early. There were 32 per cent more people starting definitive treatment within target time in the month ending January of this year than five years ago. And that is a remarkable tribute to the service that is provided here in Wales, the clinicians, and others, who work in it, and their concerns quite certainly extend to pancreatic cancer, and our efforts in cancer as a whole will help to improve services for them too.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn pwysig hwnnw, ac wrth gwrs rwyf yn ymwybodol o'r galwadau i gyflwyno targed triniaeth o 20 diwrnod ar gyfer canser y pancreas. Er fy mod i'n gwerthfawrogi'n llwyr y pwyntiau a wnaeth yr Aelod am natur canser y pancreas—yr anhawster i gael diagnosis cynnar, ei natur ymosodol unwaith y caiff ei ddarganfod—yn y pen draw, nid wyf yn credu y byddai'n deg cyflwyno targed yn benodol ar gyfer un math o diwmor.
Ein dull ni o weithredu bob amser fu cynnig y cyfle i bobl sydd ag unrhyw fath o ganser gael eu trin mor gyflym â phosibl. Dyna pam yr ydym yn cyflwyno llwybr canser sengl newydd, oherwydd rydym yn hyderus y bydd yn cefnogi'r gallu i gael triniaeth yn gyflymach. Ac mae hynny'n bwysig iawn, Llywydd, ar adeg pan mae mwy a mwy o bobl yn cael eu hatgyfeirio am driniaeth—ac mae hynny'n brawf o lwyddiant: mwy o bobl yn cael eu hatgyfeirio'n gynnar, mwy o bobl yn cael eu hasesu'n gynnar. Roedd 32 y cant yn fwy o bobl yn dechrau triniaeth ddiffiniol o fewn yr amser targed yn y mis yn dod i ben ddiwedd Ionawr eleni na phum mlynedd yn ôl. Ac mae hynny'n deyrnged hynod i'r gwasanaeth a ddarperir yma yng Nghymru, y clinigwyr, ac eraill, sy'n gweithio ynddo, ac mae eu hymdrechion yn sicr ddigon yn cynnwys canser y pancreas. Bydd ein hymdrechion o ran canser yn ei gyfanrwydd yn helpu i wella gwasanaethau ar eu cyfer nhw hefyd.
I'm grateful to the First Minister for his answer to Mohammad Asghar. If I can draw the First Minister's attention to research that was presented to us as Assembly Members by the charity Ovarian Cancer Action, showing that over 40 per cent of GPs in Wales wrongly believe that ovarian cancer symptoms only present at the later stages of the disease, while 40 per cent of women have to visit their GP three times with those presenting symptoms before they get a referral. I would like to ask the First Minister today if he will have some discussions with the Minister for Health and Social Services to see if there are ways in which we can improve GPs' awareness of the fact that, in fact, there are earlier symptoms of ovarian cancer that can be picked up, to ensure that women do get referred more quickly, where it's appropriate for them to do so, into specialist services.
Rwyf yn ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ateb i Mohammad Asghar. Hoffwn dynnu sylw'r Prif Weinidog at ymchwil a gyflwynwyd i ni fel Aelodau'r Cynulliad gan yr elusen Gweithredu Canser yr Ofari, sy'n dangos bod dros 40 y cant o feddygon teulu yng Nghymru yn credu'n anghywir nad yw symptomau canser yr ofari ond yn dod i'r amlwg yn ystod camau diweddarach y clefyd, ac mae 40 y cant o fenywod yn gorfod ymweld â'u meddyg teulu deirgwaith gyda rhai symptomau cyn iddynt gael eu hatgyfeirio. Hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog heddiw a fydd yn cynnal rhai trafodaethau gyda'r Gweinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i weld a oes ffyrdd y gallwn wella ymwybyddiaeth meddygon teulu o'r ffaith bod symptomau cynharach canser yr ofari y gellid eu hadnabod, i sicrhau bod menywod yn cael eu hatgyfeirio'n gyflymach, lle mae'n briodol iddynt wneud hynny, at wasanaethau arbenigol.
Absolutely, Llywydd, I'm very happy to have those conversations. A great deal of effort goes on with the GP community in Wales to make sure that GPs are as well equipped as they can be to help with early identification and early referral into the system. The Member may be aware, I think, of the fact that we have recently funded two new pilot initiatives, where, when GPs have a patient whose symptoms are not such that they would allow them to refer them into the main diagnostic pathway, they are able to refer them to these two centres for rapid diagnosis. Now, we will learn the lessons from the two centres that we have funded to date. They have some promising aspects about them—certainly, they are well liked by patients. And they may offer GPs an opportunity, if we were able to extend them further, to provide an early insight for those patients where symptoms are uncertain, but where GPs have an an anxiety that they think is worth following up.
Yn sicr, Llywydd, rwyf yn hapus iawn i gynnal y sgyrsiau hynny. Mae llawer iawn o ymdrech yn cael ei gwneud gyda chymuned meddygon teulu yng Nghymru i wneud yn siŵr bod gan feddygon teulu'r adnoddau sydd eu hangen arnynt i helpu i adnabod symptomau'n gynnar ac atgyfeirio'n gynnar i mewn i'r system. Credaf, o bosib, fod yr Aelod yn ymwybodol o'r ffaith ein bod wedi ariannu dwy fenter beilot newydd yn ddiweddar. Golyga hyn fod meddyg teulu, os oes ganddo glaf sydd â symptomau na fyddent yn caniatáu iddynt gael eu hatgyfeirio at y prif lwybr diagnostig, yn gallu eu hatgyfeirio at y ddwy ganolfan hyn ar gyfer diagnosis cyflym. Nawr, byddwn yn dysgu gwersi o'r ddwy ganolfan yr ydym wedi eu cyllido hyd yma. Mae ganddynt rai agweddau addawol—yn sicr, mae'r cleifion yn eu hoffi'n fawr. A gallant roi cyfle i feddygon teulu, pe gallem eu hymestyn ymhellach, ddarparu cipolwg cynnar ar gyfer y cleifion hynny y mae eu symptomau'n ansicr, ond lle mae'r meddygon teulu yn pryderu bod angen edrych arnyn nhw ymhellach.
6. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddatblygu brand Cymru? OAQ53672
6. Will the First Minister provide an update on the development of a Wales brand? OAQ53672
Llywydd, since its introduction in 2016, the award-winning Wales brand has achieved significant success, delivering strong results through tourism, business, food and drink and health campaigns, and providing a consistent platform for promoting Wales.
Llywydd, ers ei gyflwyno yn 2016, mae brand Cymru, sydd wedi ennill gwobrau, wedi profi cryn lwyddiant, gan esgor ar ganlyniadau cadarn mewn twristiaeth, busnes, ymgyrchoedd iechyd a bwyd a diod, a darparu llwyfan cyson ar gyfer hyrwyddo Cymru.
First Minister, thank you. I must admit to being a bit confused about the Wales brand. Tourism, food, transport, meat, business—all of them seen as part of the brand. I make no apology for returning to the magnificent six nations victory by Wales and the wonderful event that took place at the Senedd last Monday. During your speech you mentioned Team Cymru and how Wales excels at team events. This is simple and effective. From food producers, enterprise, education to tourists, they, and we, are all part of Team Cymru. Is there any way Team Cymru could be incorporated into the marketing of Wales and all it has to offer?
Prif Weinidog, diolch ichi. Rhaid imi gyfaddef fy mod i braidd yn ddryslyd ynghylch brand Cymru. Twristiaeth, bwyd, cludiant, cig, busnes—bob un ohonynt yn cael eu gweld fel rhan o'r brand. Nid wyf yn ymddiheuro am ddychwelyd at fuddugoliaeth odidog Cymru ym mhencampwriaeth y chwe gwlad a'r digwyddiad gwych a gynhaliwyd yn y Senedd ddydd Llun diwethaf. Yn ystod eich araith cyfeiriwyd at dîm Cymru a sut y mae Cymru'n rhagori mewn digwyddiadau tîm. Mae hyn yn syml ac yn effeithiol. O gynhyrchwyr bwyd, menter, addysg i dwristiaid, maen nhw a ninnau'n rhan o Dîm Cymru. A oes unrhyw ffordd y gellid ymgorffori Tîm Cymru i'r broses o farchnata Cymru a'r cyfan sydd ganddi i'w gynnig?
Well, I think the Member is absolutely right when she says that the things that draw the eyes of the world to Wales are often things like sporting events. And our aim, as she knows, in the post-Brexit period is to make sure that Wales continues to have an open door to the world, and the brand of Wales is recognised in places as somewhere that remains engaged, open and committed to welcoming the world to Wales. Sporting events are often an excellent way to showcase that and we have, in recent years, taken many opportunities to promote such chances here, and I'm sure that we will want to go on doing that in the future.
Wel, rwy'n credu bod yr Aelod yn llygad ei lle pan ddywed fod y pethau sy'n tynnu sylw'r byd at Gymru yn aml yn bethau fel digwyddiadau chwaraeon. Ein nod ni, fel y gŵyr, yn y cyfnod wedi Brexit, yw gwneud yn siŵr bod Cymru yn parhau i gael polisi drws agored i'r byd, a bod brand Cymru yn cael ei adnabod gan bobl fel rhywle sy'n parhau i fod yn agored ac yn ymrwymedig i groesawu'r byd i Gymru. Mae digwyddiadau chwaraeon yn aml yn ffordd ragorol o arddangos hynny ac rydym wedi manteisio ar lawer o gyfleoedd dros y blynyddoedd diwethaf i hybu cyfleoedd o'r fath yma, ac rwyf yn siŵr y byddwn yn dymuno parhau i wneud hynny yn y dyfodol.
First Minister, while the welcome host programme provides some customer services training, Welsh tourism businesses are now telling me that Wales needs something more than that, which encapsulates what Wales has to offer and is recognised and accepted by the tourism industry itself, improving not just the quality of our offer, but promoting the visitor economy as an arena where young people in particular can have a long-lived satisfying career. I wonder if the Government would commit to acting swiftly to developing a Welsh hospitality and tourism training quality mark, so that visitors who come to Wales can be confident in the warmest and best of welcomes as well as superlative service, of course, which complement our marvellous sporting record.
Prif Weinidog, er bod y rhaglen groeso yn darparu peth hyfforddiant gwasanaethau cwsmeriaid, mae busnesau twristiaeth Cymru nawr yn dweud wrthyf fod ar Gymru angen rhywbeth mwy na hynny, sy'n crynhoi'r hyn y mae Cymru yn ei gynnig ac yn cael ei gydnabod a'i dderbyn gan y diwydiant twristiaeth ei hun. Byddai'n gwella, nid yn unig ansawdd yr hyn a gynigir, ond hefyd yn hyrwyddo'r economi ymwelwyr fel llwyfan lle gall pobl ifanc yn benodol gael gyrfaoedd boddhaol a pharhaol. Tybed a fyddai'r Llywodraeth yn ymrwymo i weithredu'n gyflym i ddatblygu marc ansawdd hyfforddiant lletygarwch a thwristiaeth Cymru, fel y gall ymwelwyr sy'n dod i Gymru fod yn hyderus y cânt y croeso cynhesaf gorau yn ogystal â gwasanaeth ardderchog, wrth gwrs, sy'n ategu ein record chwaraeon ardderchog.
I thank the Member for that, and it is an issue that has been raised with me on a number of occasions by the hospitality industry. They face, as you know, real anxieties about their future the other side of the European Union if their ability to recruit people from outside Wales is compromised by the migration policies of the UK Government. That means they know that in the longer run they have to do more to attract young people into that business and for that business to be seen as somewhere where you can have a career that takes you from your entry point to a future that you would think of as one that would enhance your own prospects in that future.
We want to work alongside the industry to do just that, and making sure that there are properly recognised qualifications and training programmes that people can take will undoubtedly be part of the conversation that we will want to go on having with the sector, building on the recognition that they themselves have about the efforts they need to make to make their product more attractive to young people, and to design the workplace in a way that will allow them to retain the talents of those young people and to make them long-term members of the workforce.
Diolch i'r Aelod am hynny, ac mae'n fater a godwyd gyda mi ar sawl achlysur gan y diwydiant lletygarwch. Fel y gwyddoch, maent yn wynebu pryderon gwirioneddol am eu dyfodol yr ochr arall i'r Undeb Ewropeaidd os yw eu gallu i recriwtio pobl o'r tu allan i Gymru gan bolisïau mewnfudo Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn cael ei beryglu. Golyga hyn eu bod yn gwybod yn y tymor hwy fod yn rhaid iddynt wneud mwy i ddenu pobl ifanc i'r busnes hwnnw a bod y busnes hwnnw'n cael ei weld fel rhywle lle gellir cael gyrfa sy'n mynd â chi o'r man cychwyn at ddyfodol y byddech yn ei ystyried yn un a fyddai'n gwella eich rhagolygon yn y dyfodol.
Rydym eisiau gweithio ochr yn ochr â'r diwydiant i wneud hynny, a bydd gwneud yn siŵr bod yna raglenni cymwysterau a hyfforddiant cydnabyddedig y gall pobl eu cymryd yn ddi-os yn rhan o sgwrs y byddwn yn awyddus i barhau i'w chael gyda'r sector. Rydym eisiau adeiladu ar y gydnabyddiaeth sydd ganddyn nhw eu hunain am yr ymdrechion sydd angen iddynt eu gwneud fel bod eu cynnyrch yn fwy deniadol i bobl ifanc, a chreu gweithle mewn modd a fydd yn caniatáu iddynt gadw talentau pobl ifanc a'u gwneud yn aelodau hirdymor o'r gweithlu.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
A'r eitem nesaf felly yw'r cwestiynau i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Joyce Watson.
The next item is questions to the Deputy Minister and Chief Whip, and the first question is from Joyce Watson.
1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â cham-drin menywod mewn bywyd cyhoeddus ar-lein? OAQ53660
1. What actions is the Welsh Government taking to tackle online abuse of women in public life? OAQ53660
I thank Joyce Watson for that question. The online abuse of women in public life is wholly unacceptable and detrimental to our diversity and democracy programme. The UK Government must hold service providers to account for unacceptable abuse in public life.
Diolch i Joyce Watson am y cwestiwn hwn. Mae cam-drin menywod mewn bywyd cyhoeddus ar-lein yn gwbl annerbyniol ac yn niweidiol i'n rhaglen amrywiaeth a democratiaeth. Rhaid i Lywodraeth y DU ddwyn darparwyr gwasanaethau i gyfrif am y cam-drin annerbyniol ym mywyd cyhoeddus.
There was a recent review by the independent Committee on Standards in Public Life and they found that female politicians are disproportionately the targets of online intimidation. In 2017, there was a study by Amnesty International and it found that women politicians and journalists from across the UK and America have abuse every 30 seconds on Twitter. Under current regulations, it's not a crime to target someone because of their gender. With online abuse of women so rife, I'm really concerned about how we're going to encourage more women into public life in such a hostile environment. And I want to call this out for what it is: it is absolute cowardice and it is people hiding behind their keyboards to exact that on individuals.
So, Deputy Minister, what discussions has the Welsh Government had with social media companies like Facebook and Twitter on how they're tackling this very serious issue? And will you issue a statement that clearly and substantially makes it clear that this behaviour is completely unacceptable?
Cynhaliwyd adolygiad diweddar gan y Pwyllgor Annibynnol ar Safonau mewn Bywyd Cyhoeddus a ganfu fod gwleidyddion benywaidd yn dargedau anghymesur bygythiadau ar-lein. Yn 2017, cynhaliwyd astudiaeth gan Amnest Rhyngwladol a ganfu fod gwleidyddion a newyddiadurwyr benywaidd ledled y DU ac America yn cael eu cam-drin bob 30 eiliad ar Twitter. O dan y rheoliadau presennol, nid yw'n drosedd targedu rhywun oherwydd eu rhyw. Gyda cham-drin merched ar-lein mor rhemp, rwy'n poeni'n wirioneddol sut rydym yn mynd i annog mwy o fenywod i fywyd cyhoeddus mewn awyrgylch sydd mor elyniaethus. Ac rwyf eisiau disgrifio hyn yn agored: mae'n llwfrdra llwyr ac mae pobl sy'n cuddio y tu ôl i'w cyfrifiaduron yn gorfodi hynny ar unigolion.
Felly, Dirprwy Weinidog, pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda chwmnïau cyfryngau cymdeithasol fel Facebook a Twitter ar sut y maent yn ymdrin â'r mater difrifol iawn hwn? Ac a wnewch chi gyhoeddi datganiad sy'n mynegi'n glir a sylweddol fod yr ymddygiad hwn yn gwbl annerbyniol?
Again, I thank Joyce Watson for this very important question. It's critical that we hold social media platforms to account, and the Welsh Government is fully supportive of introducing those clear and consistent standards that we need across social media platforms to improve user safety.
The Welsh Government is officially represented on the UK Council for Internet Safety, allowing us to influence policy decisions taken at a UK Government level. The internet, of course, is a non-devolved issue, so ensuring that Wales is represented at a UK Government level is absolutely critical, but I am very happy to make a statement on this very important point. In order to do that, I am writing to the Secretary of State for Digital, Culture, Media and Sport, Jeremy Wright, to ask him for what engagement he has had with social media providers about the online abuse of women in public life. But also, it is very clear that we have evidence and we have very useful support as well, for example, from the Electoral Reform Society's 'New Voices' report. Their recommendation about social media and the development of our political parties' joint code of conduct on intimidatory behaviour, online abuse is the thin end of the wedge, and reports show that it is gendered and reflects the same kind of gender inequalities in the off-line world. So, again, diversity and democracy, we want to address this in terms of women in public life.
Unwaith eto, diolchaf i Joyce Watson am y cwestiwn pwysig iawn hwn. Mae'n hanfodol ein bod yn dwyn y llwyfannau cyfryngau cymdeithasol hyn i gyfrif, ac mae Llywodraeth Cymru yn gwbl gefnogol i gyflwyno'r safonau clir a chyson hynny sydd eu hangen arnom ar draws y llwyfannau cyfryngau cymdeithasol i wella diogelwch y defnyddiwr.
Cynrychiolir Llywodraeth Cymru yn swyddogol ar Gyngor y DU ar gyfer Diogelwch ar y Rhyngrwyd, gan ganiatáu inni ddylanwadu ar y penderfyniadau polisi ar lefel Llywodraeth y DU. Mae'r rhyngrwyd, wrth gwrs, yn faes sydd heb ei ddatganoli, ac mae sicrhau bod Cymru yn cael ei chynrychioli ar lefel Llywodraeth y DU yn gwbl hanfodol, ond rwyf yn hapus iawn i wneud datganiad ar y pwynt hwn. Er mwyn gwneud hynny, rwy'n ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ddigidol, Diwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon, Jeremy Wright, i ofyn iddo pa ymgysylltiad a fu rhyngddo ef a darparwyr cyfryngau cymdeithasol am y cam-drin ar-lein o fenywod mewn bywyd cyhoeddus. Ond hefyd, mae'n glir iawn bod gennym dystiolaeth ac mae gennym gefnogaeth ddefnyddiol iawn hefyd, er enghraifft, yn adroddiad 'Lleisiau Newydd' y Gymdeithas Diwygio Etholiadol. Dim ond y cychwyn yw eu hargymhelliad am y cyfryngau cymdeithasol a datblygiad cod ymddygiad ar y cyd ein pleidiau gwleidyddol ar ymddygiad difrïol a cham-drin ar-lein. Mae adroddiadau'n dangos ei fod yn ddibynnol ar ryw ac yn adlewyrchu'r un math o anghydraddoldeb rhyw yn y byd gwirioneddol. Felly, unwaith eto, o ran amrywiaeth a democratiaeth, rydym eisiau mynd i'r afael â hyn yng nghyd-destun menywod mewn bywyd cyhoeddus.
I've no doubt in my mind that the trolling of women on social media is an epidemic and that it's getting worse. I've got my own personal experience of this, and I make a point of standing up to that abuse whenever I receive it, and when I see other women receiving it as well because we can't afford to let the bullies win.
At a conference called Slaying the Trolls that I attended towards the end of last year, we heard about the findings of research undertaken by the Open University and Stirling University, which found that the risk of young women aged between 18 and 29 of becoming a target of threatening and offensive advances on the internet is twice as high as the risk for women aged between 40 and 49, and more than three times as high as the risk for women aged between 50 and 59. I ask myself what this is all doing in terms of putting women off from using their voices.
The team made a few recommendations, including the recognition that online violence and threats against women should be classed as a form of gender-based abuse of women and girls. I support this. Does the Government agree, and if you do, can you tell us, please, what you're going to do about it?
Nid oes unrhyw amheuaeth gennyf fod trolio menywod ar y cyfryngau cymdeithasol yn epidemig ac mae'n mynd yn waeth. Mae gennyf brofiad personol fy hun o hyn, ac rwy'n sefyll yn gadarn yn erbyn y cam-drin pryd bynnag y byddaf yn ei gael, a phan welaf fenywod eraill yn ei gael hefyd oherwydd ni allwn adael i'r bwlis ennill.
Mewn cynhadledd o'r enw Slaying The Trolls yr oeddwn yn bresennol ynddi tua diwedd y flwyddyn ddiwethaf, clywsom am ganfyddiadau ymchwil a gynhaliwyd gan y Brifysgol Agored a Phrifysgol Stirling. Canfu'r ymchwil hon fod y risg i fenywod ifanc rhwng 18 a 29 o fod yn darged i ymosodiadau bygythiol a sarhaus ar y rhyngrwyd ddwywaith yn fwy na'r risg i fenywod rhwng 40 a 49 oed, ac yn fwy na thair gwaith yn uwch na'r risg i fenywod rhwng 50 a 59 oed. Ys gwn i beth yw effaith hyn i gyd ar atal menywod rhag mynegi eu barn.
Gwnaed ychydig o argymhellion gan y tîm, gan gynnwys y gydnabyddiaeth y dylid ystyried trais a bygythiadau ar-lein yn erbyn menywod fel math o drais ar sail rhywedd yn erbyn menywod a merched. Rwy'n cefnogi hyn. A yw'r Llywodraeth yn cytuno, ac os ydych, a wnewch chi ddweud wrthym beth yr ydych yn mynd i wneud am y peth, os gwelwch yn dda?
Thank you again, Leanne Wood, not only for the account of your experience, as I'm sure we can across this Chamber, in terms of online abuse of women, we cannot afford to let the bullies win, as you say, and thank you as well for the further evidence you have given. That will be very important in terms of the statement that I wish to make and the representations that I am making to the UK Government in terms of their responsibilities.
It's also very important that we look to the 'Protecting the Debate: Intimidation, Influence, and Information' consultation that took place. In fact, we did respond to that as a Welsh Government, and I'd just like to report from what my predecessor, Alun Davies, said in his response to Chloe Smith, the Minister for the Constitution, when he said, 'The Welsh Government shares the overall position that threatening behaviour towards both candidates and holders of public office is intolerable, as is the intimidation of voters, and we support transparency in digital election campaigning.'
This has clearly now got to focus on the gendered impact of this in terms of the online abuse of women, and I'm grateful that this question has been raised this afternoon, so that we as a Welsh Government can not only make a statement, but make a very clear statement from Members across this Chamber in terms of this point.
Diolch i chi eto, Leanne Wood, nid yn unig am rannu eich profiad, fel rwy'n siŵr y gallwn gydymdeimlo ar draws y Siambr hon, o ran cam-drin menywod ar-lein. Ni allwn fforddio gadael i'r bwlis ennill, fel y dywedasoch, a diolch hefyd am y dystiolaeth ychwanegol yr ydych wedi'i rhoi inni. Bydd hynny'n bwysig iawn o ran y datganiad yr wyf am ei wneud a'r sylwadau yr wyf am eu cyflwyno i Lywodraeth y DU o ran ei chyfrifoldebau.
Mae hefyd yn bwysig iawn inni edrych ar yr ymgynghoriad, Amddiffyn y Ddadl: Bygythiadau, Dylanwad, a Gwybodaeth' a gynhaliwyd. Mewn gwirionedd, rydym wedi ymateb i hwnnw fel Llywodraeth Cymru, a hoffwn i adrodd am yr hyn a ddywedodd fy rhagflaenydd, Alun Davies, yn ei ymateb i Chloe Smith, y Gweinidog dros y Cyfansoddiad, pan ddywedodd, 'Mae Llywodraeth Cymru yn rhannu'r safbwynt cyffredinol fod ymddygiad bygythiol tuag at ymgeiswyr a deiliaid swyddi cyhoeddus yn annioddefol, fel y mae bygwth pleidleiswyr, ac rydym yn cefnogi tryloywder wrth ymgyrchu mewn etholiad digidol.'
Yn amlwg, mae'n rhaid i hyn bellach ganolbwyntio ar yr effaith o ran rhywedd yng nghyd-destun cam-drin menywod ar-lein. Rwy'n ddiolchgar bod y cwestiwn hwn wedi'i godi'r prynhawn yma, fel ein bod ni fel Llywodraeth Cymru nid yn unig yn gwneud datganiad, ond fod y datganiad yn un clir iawn gan yr Aelodau ar draws y Siambr hon o ran y pwynt hwn.
2. Pa asesiad y mae'r Dirprwy Weinidog wedi'i wneud o'r pwysau ariannol sy'n wynebu'r trydydd sector yng Nghymru? OAQ53688
2. What assessment has the Deputy Minister made of the funding pressures facing the third sector in Wales? OAQ53688
I thank Lynne Neagle for that question. Financial sustainability remains a key issue in the current financial climate. This remains one of the four pillars of our infrastructure support for the third sector via Third Sector Support Wales.
Diolch i Lynne Neagle am y cwestiwn hwnnw. Mae cynaliadwyedd ariannol yn parhau i fod yn fater allweddol yn yr hinsawdd ariannol sydd ohoni. Mae hyn yn parhau i fod yn un o bedair colofn ein cefnogaeth seilwaith ar gyfer y trydydd sector drwy Gefnogaeth y Trydydd Sector Cymru.
Thank you, Deputy Minister. One of the clear themes that has emerged for me in recent committee inquiries has been that local authorities and health boards are increasingly relying on third sector organisations to deliver services but are often not providing sustainable funding for those services. This has been the case in the children's committee's inquiries on perinatal mental health, on the emotional and mental health of children and young people, and in the health committee's recent inquiry on suicide prevention. Given that relatively little funding is distributed centrally by Welsh Government to the third sector, what more can the Welsh Government do to ensure that regional partnership boards and public services boards work fully in partnership with the third sector, but crucially provide them with the essential funding that they need?
Diolch ichi, Dirprwy Weinidog. Un o'r themâu clir a ddaeth i'r amlwg i mi yn ymchwiliadau diweddar y pwyllgor oedd bod awdurdodau lleol a byrddau iechyd yn dibynnu fwyfwy ar sefydliadau'r trydydd sector i ddarparu gwasanaethau ond nad ydynt yn aml yn darparu cyllid cynaliadwy ar gyfer y gwasanaethau hynny. Mae hyn wedi digwydd yn ymchwiliadau'r pwyllgor plant ar iechyd meddwl amenedigol, ar iechyd emosiynol a meddyliol plant a phobl ifanc, ac yn ymchwiliad diweddar y pwyllgor iechyd ar atal hunanladdiad. O gofio mai ychydig iawn o gyllid a ddosberthir yn ganolog gan Lywodraeth Cymru i'r trydydd sector, beth arall all Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod y byrddau partneriaethau rhanbarthol a'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn gweithio mewn partneriaeth lawn gyda'r trydydd sector, ond yn hollbwysig, eu bod yn rhoi'r cyllid hanfodol sydd ei angen arnyn nhw?
It's very helpful, again, to have that evidence that has come to your committee, but I'm sure also in your constituency capacity as well. Welsh Government and the third sector recognise the challenges that public services face, and that has had an impact in terms of the third sector expectations, increasing public funding under continuing pressure. In fact, the First Minister and I attended the Gofod3 event last week. It was attended by hundreds of volunteers and third sector organisations, and we took part in discussions on the future of civil society in Wales and looked at the whole issue in terms of sustainability and funding. And it's very clear that, because it's a key pillar of our third sector, via our Third Sector Support Wales, we need to support organisations. They are diversifying their income streams, they're increasing their financial sustainability, but also it's crucial that local authorities and, indeed, the county voluntary councils work with the third sector organisations at a local level. But, just to say, the total contribution to the funding provided to the third sector support in Wales for 2018-19 is over £6 billion.
Unwaith eto, mae'n ddefnyddiol iawn cael y dystiolaeth honno sydd wedi dod at eich pwyllgor, ond rwy'n siŵr hefyd yn rhinwedd eich swydd fel Aelod etholaeth. Mae Llywodraeth Cymru a'r trydydd sector yn cydnabod yr heriau sy'n wynebu gwasanaethau cyhoeddus, ac mae hynny wedi cael effaith ar ddisgwyliadau'r trydydd sector, a chyllid cyhoeddus dan bwysau parhaus. Mewn gwirionedd, aeth y Prif Weinidog a minnau i ddigwyddiad Gofod3 yr wythnos diwethaf. Daeth cannoedd o wirfoddolwyr a sefydliadau trydydd sector ynghyd yno, a buom yn cymryd rhan mewn trafodaethau ar ddyfodol y gymdeithas sifil yng Nghymru, gan edrych ar y mater yn ei gyfanrwydd o ran cynaliadwyedd ac ariannu. Ac mae'n glir iawn, gan ei fod yn un o bileri allweddol ein trydydd sector, drwy ein hymgyrch Cefnogi Trydydd Sector Cymru, fod angen inni gefnogi sefydliadau. Maen nhw'n arallgyfeirio eu ffrydiau incwm, yn cynyddu eu cynaliadwyedd ariannol, ond mae'n hanfodol hefyd fod awdurdodau lleol ac, yn wir, y cynghorau sirol gwirfoddol yn gweithio gyda sefydliadau'r trydydd sector ar lefel leol. Ond, rhaid i mi ddweud, fod cyfanswm y cyfraniad at y cyllid a ddarperir i Gefnogi Trydydd Sector Cymru ar gyfer 2018-19 dros £6 biliwn.
3. Pa drafodaethau diweddar y mae'r Dirprwy Weinidog wedi'u cael ynghylch diogelwch cymunedol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ53662
3. What recent discussions has the Deputy Minister had regarding community safety in Mid and West Wales? OAQ53662
In February, I chaired the safer communities programme board. The board oversees the implementation of the Wales-wide working together for safer communities review. We have adopted a regional approach in order to best address the specific needs of each of our regions to promote community cohesion.
Ym mis Chwefror, bûm yn cadeirio Bwrdd y rhaglen cymunedau mwy diogel. Mae'r Bwrdd yn goruchwylio'r gwaith o weithredu adolygiad Cymru gyfan ar gyfer gweithio gyda'n gilydd i greu cymunedau mwy diogel Cymru gyfan. Rydym wedi mabwysiadu dull rhanbarthol er mwyn ymdrin yn y ffordd orau ag anghenion penodol pob un o'n rhanbarthau i hyrwyddo cydlyniant cymunedol.
I thank the Deputy Minister for her answer. I'm sure the Deputy Minister is aware of a relatively recent phenomenon that gets referred to as 'county lines', where people dealing in drugs are moving young people—predominantly young people, but certainly vulnerable people—from large urban centres and using them to sell drugs and, unfortunately, sex services as well, in our smaller towns and county towns. Dyfed-Powys Police service has recently raised cases with me in Newtown before Christmas and, just a fortnight ago, Dyfed-Powys Police had to deal with two 14-year-olds from outside the area who were involved in drug supply in Llanelli. These are obviously young people who should be treated as victims. They are undoubtedly committing offences, but they're certainly not doing so of their own free will. Will the Deputy Minister undertake to have further discussions today with the appropriate partners, which obviously include the police service, but also includes prosecutors, because we have to ensure that these young people are not treated as criminals, and that the charges are pursued, as they are being in the Llanelli case, against the adult men who were involved in putting the young people in this position? And will the Deputy Minister talk to social services, to housing and, if necessary, have discussions with Ministers at UK level, because many of these young people are coming from large English cities, to try and put a stop to this phenomenon, which is having a big impact in the communities where it's happening but is also having a devastating impact on the young people directly invovled?
Diolch i'r Dirprwy Weinidog am ei hateb. Rwy'n sicr fod y Dirprwy Weinidog yn ymwybodol o'r ffenomenon eithaf diweddar y cyfeirir ati fel 'llinellau sirol', lle mae pobl sy'n delio mewn cyffuriau'n symud pobl ifanc—pobl ifanc yn bennaf, ond pobl fregus yn sicr—o ganolfannau trefol mawr a'u defnyddio i werthu cyffuriau ac, yn anffodus, wasanaeth rhyw hefyd, yn ein trefi llai a'n trefi sirol ni. Mae gwasanaeth heddlu Dyfed-Powys wedi sôn wrthyf am achosion yn y Drenewydd cyn y Nadolig a, phythefnos yn ôl yn unig, bu'n rhaid i Heddlu Dyfed-Powys ddelio â dau berson 14 oed o'r tu allan i'r ardal a oedd yn gysylltiedig â chyflenwi cyffuriau yn Llanelli. Yn amlwg maen nhw'n bobl ifanc y dylid eu trin fel dioddefwyr. Yn ddi-os maent yn cyflawni troseddau, ond nid ydynt yn gwneud hynny o'u hewyllys. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ymrwymo i gynnal trafodaethau pellach heddiw gyda'r partneriaid priodol, sy'n amlwg yn cynnwys y gwasanaeth heddlu, ond hefyd yn cynnwys erlynwyr, oherwydd rhaid inni sicrhau nad yw'r bobl ifanc hyn yn cael eu trin fel troseddwyr. Hefyd, rhaid sicrhau yr eir i'r afael â'r cyhuddiadau hyn, fel y gwneir yn achos Llanelli, yn erbyn y dynion a oedd yn gyfrifol am roi'r bobl ifanc yn y sefyllfa hon? Ac a wnaiff y Dirprwy Weinidog siarad â'r gwasanaethau cymdeithasol, y gwasanaethau tai ac, os oes angen, gael trafodaethau gyda Gweinidogion ar lefel y DU, gan fod llawer o'r bobl ifanc hyn yn dod o ddinasoedd mawr Lloegr, i geisio rhoi terfyn ar y ffenomen hon, sy'n cael effaith fawr yn y cymunedau lle mae'n digwydd ond hefyd yn cael effaith ddinistriol, uniongyrchol ar y bobl ifanc sydd ynghlwm yn uniongyrchol â hyn?
Helen Mary Jones also raises a very important question, which we discussed with the chief constables and police and crime commissioners at the policing board, which was chaired by the First Minister last month. In fact, Dafydd Llywelyn, the Dyfed-Powys police and crime commissioner, was very clear about the challenges in his area. I think it's a valuable opportunity for us again to see how we can share practice, share intelligence. Of course, this is crucial in terms of seeing this as a way in which we need to prevent the county lines taking hold of some of the most vulnerable young people in Wales.
I think it's important that we are liaising with Home Office officials, just in terms of importance of funding issues, and the fact that the Welsh Government also is continuing to provide funding for our community safety officers. Of course, 74 of those are located in your area, and they play a very important part in positive engagement with young people. So, this is a key issue not just for police, but also for the youth offending teams in terms of our work with young people across Wales, but particularly, from your question, in your area.
Mae Helen Mary Jones hefyd yn codi cwestiwn pwysig iawn, a buom yn ei drafod gyda'r prif gwnstabliaid a'r comisiynwyr heddlu a throseddu yn y bwrdd plismona, a gadeiriwyd gan y Prif Weinidog fis diwethaf. Yn wir, roedd Dafydd Llywelyn, Comisiynydd Heddlu a Throseddu Dyfed-Powys, yn glir iawn ynghylch yr heriau yn ei ardal ef. Credaf ei bod yn gyfle gwerthfawr i ni eto i weld sut y gallwn rannu arfer, rhannu gwybodaeth. Wrth gwrs, mae hyn yn hanfodol o ran gweld hyn fel ffordd o atal y llinellau sirol rhag cael gafael ar rai o'r bobl ifanc fwyaf agored i niwed yng Nghymru.
Credaf ei bod yn bwysig ein bod yn cysylltu â swyddogion y Swyddfa Gartref, o ran pwysigrwydd materion cyllido, a'r ffaith bod Llywodraeth Cymru hefyd yn parhau i ddarparu cyllid ar gyfer ein swyddogion diogelwch cymunedol. Wrth gwrs, mae 74 o'r rheini wedi eu lleoli yn eich ardal chi, ac maen nhw'n chwarae rhan bwysig iawn yn ymgysylltu'n gadarnhaol â phobl ifanc. Felly, mae hwn yn fater allweddol, nid yn unig i'r heddlu, ond hefyd i'r timau troseddau ieuenctid o ran ein gwaith gyda phobl ifanc ledled Cymru, ond yn enwedig, yn ôl eich cwestiwn, yn eich ardal chi.
4. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i'r sector gwirfoddol yn Sir Drefaldwyn? OAQ53647
4. Will the Deputy Minister make a statement on the Welsh Government's support for the voluntary sector in Montgomeryshire? OAQ53647
In 2018-19, Powys Association of Voluntary Organisations received £315,957 in core funding to help local community and voluntary sector organisations with fundraising, good governance and volunteering.
Yn 2018-19, cafodd Cymdeithas Mudiadau Gwirfoddol Powys £315,957 mewn cyllid craidd i helpu'r gymuned leol a sefydliadau yn y sector gwirfoddol gyda chodi arian, llywodraethu da a gwirfoddoli.
Thank you for your answer, Deputy Minister. A Voice for You has provided citizen advocacy for people with learning disabilities in my constituency for over 30 years, and they are certainly concerned about the effect of the potential reduction of core funding that they receive from the local authority, and I share much of Lynne Neagle's views in her question that she brought to you and raised with you a few moments ago. This organisation is in the same position as many others. If they lose their core funding, then this makes it extremely difficult for them to secure match funding from other avenues as well. I wonder how you believe the Welsh Government can support this particular issue. Clearly, if we can lever in third party sector funding, this is extremely helpful to support our voluntary bodies, but they can't do that if they are losing that funding from local authority sources.
Diolch i chi am eich ateb, Dirprwy Weinidog. Mae Llais i Chi wedi darparu eiriolaeth dinasyddion ar gyfer pobl ag anableddau dysgu yn fy etholaeth i ers dros 30 mlynedd, ac maent yn sicr yn pryderu am effaith y gostyngiad posibl o gyllid craidd a gânt gan yr awdurdod lleol. Rwy'n rhannu llawer o sylwadau Lynne Neagle yn ei chwestiwn i chi ychydig eiliadau yn ôl. Mae'r sefydliad hwn yn yr un sefyllfa â llawer o rai eraill. Os byddant yn colli eu cyllid craidd, yna mae hyn yn ei gwneud yn anodd iawn iddynt sicrhau arian cyfatebol o ffynonellau eraill hefyd. Tybed sut yr ydych yn credu y gall Llywodraeth Cymru gefnogi'r mater penodol hwn. Yn amlwg, os gallwn ysgogi cyllid sector trydydd parti, mae hyn yn hynod ddefnyddiol i gefnogi ein cyrff gwirfoddol, ond ni allant wneud hynny os ydynt yn colli'r cyllid hwnnw o ffynonellau awdurdod lleol.
Clearly, the funding that we provide to Powys Association of Voluntary Organisations is key to providing that infrastructure support for organisations like A Voice for You, in terms of citizens' advocacy. And, we also need to look at the ways in which we support organisations, for example, through the community facilities programme. Capital grants can be extremely helpful, and I'm sure you will have welcomed the fact that there's £500,000 in capital grants to two community projects in Montgomeryshire. You're probably aware of them. So, we are trying to find other ways to lever in funding.
But also, the crucial point that we're making in terms of European transition funding is that we are looking into ways that we can support voluntary sector and third sector organisations of the kind that you mention. But, it is a key pillar in terms of sustainability of funding. Much of our discussion last week at Gofod3 was about ways in which we can support the voluntary sector and third sector in those communities, of the kinds that you've said today, which are crucial because they are, clearly, volunteer led and they are providing a service.
Yn amlwg, mae'r cyllid a ddarparwn ni i Gymdeithas Mudiadau Gwirfoddol Powys yn allweddol i ddarparu'r cymorth seilwaith hwnnw ar gyfer sefydliadau fel Llais i Chi, o ran eiriolaeth dinasyddion. Ac mae angen inni hefyd edrych ar ffyrdd o gefnogi sefydliadau, er enghraifft, y rhaglen cyfleusterau cymunedol. Gall grantiau cyfalaf fod o gymorth mawr, ac rwy'n siŵr eich bod wedi croesawu'r ffaith bod £500,000 mewn grantiau cyfalaf i ddau o brosiectau cymunedol yn sir Drefaldwyn. Rydych yn ymwybodol ohonynt, mae'n debyg. Felly, rydym yn ceisio dod o hyd i ffyrdd eraill o ysgogi arian.
Ond hefyd, y pwynt allweddol yr ydym yn ei wneud o ran cyllid trosiannol Ewropeaidd yw ein bod yn edrych ar ffyrdd o gefnogi'r sector gwirfoddol a sefydliadau'r trydydd sector o'r math yr ydych yn sôn amdanynt. Ond mae'n nodwedd allweddol o ran cynaliadwyedd cyllid. Roedd llawer o'n trafodaeth yr wythnos diwethaf yn Gofod3 yn ymwneud â sut y gallwn gefnogi'r sector gwirfoddol a'r trydydd sector yn y cymunedau hynny, y mathau yr ydych wedi sôn amdanynt heddiw, sy'n hanfodol gan eu bod, yn amlwg, yn cael eu harwain gan wirfoddolwyr a'u bod yn darparu gwasanaeth.
I'd like to refer the Minister back to points that I've raised with her before, with regard to services provided through the third sector for women and girls needing support. I'm thinking particularly of domestic abuse and of rape support services. We know that those are very often most effective if they are small, locally led and locally supported, and with the active participation of volunteers. We know that providing those services can be particularly challenging in rural communities like Montgomeryshire, like the whole of Powys. We also know that those services are increasingly under pressure from large commercial companies that tender against them when local authorities or community safety partnerships or whichever public bodies are putting out the tenders. What further steps can the Deputy Minister take to ensure that those local services, led by women and girls and provided for women and girls, continue to receive the public support that they need in order to ensure that the services that really meet the needs of those communities are not some kind of top-down model from big commercial companies, which we know often don’t meet the needs, and we also know often, in the end, are not sustainable.
Hoffwn gyfeirio'r Gweinidog yn ôl at bwyntiau yr wyf wedi eu codi gyda hi o'r blaen, o ran gwasanaethau a ddarperir drwy'r trydydd sector ar gyfer menywod a merched sydd angen cymorth. Rwy'n meddwl yn benodol am gam-drin domestig a gwasanaethau cymorth trais rhywiol. Gwyddom fod y rheini'n aml iawn yn fwyaf effeithiol os ydynt yn fach, dan arweiniad lleol, wedi eu cefnogi'n lleol, a chanddynt gyfranogiad gweithredol gwirfoddolwyr. Gwyddom fod darparu'r gwasanaethau hynny yn arbennig o heriol mewn cymunedau gwledig fel sir Drefaldwyn, fel Powys gyfan. Rydym hefyd yn gwybod bod y gwasanaethau hynny dan bwysau cynyddol oddi wrth gwmnïau masnachol mawr sy'n gosod tendr yn eu herbyn pan fo awdurdodau lleol neu bartneriaethau diogelwch cymunedol neu pa gyrff cyhoeddus bynnag yn rhoi'r tendrau allan. Pa gamau pellach all y Dirprwy Weinidog eu cymryd i sicrhau bod y gwasanaethau lleol hynny, dan arweiniad menywod a merched ac yn darparu ar gyfer menywod a merched, yn parhau i gael y gefnogaeth gyhoeddus sydd ei hangen arnynt er mwyn sicrhau nad yw'r gwasanaethau sy'n wirioneddol ddiwallu anghenion y cymunedau hynny yn rhyw fath o fodel o'r brig i lawr oddi wrth gwmnïau masnachol mawr. Gwyddom yn aml nad yw'r rheini'n diwallu'r anghenion, a gwyddom yn aml hefyd nad ydynt yn gynaliadwy yn y pen draw.
Not surprisingly, this question came up directly to me last Thursday at the Gofod3 event. We know what impact the whole commissioning regime has had in terms of sometimes smaller organisations—local organisations cannot compete within that environment. We know also that there are funding streams that actually respond to regional as well as local funding arrangements. But it’s very clear that we need to ensure that, for those local organisations who can prove that they are providing a service that is needed, meeting the requirements and the specifications, there should be a level playing field in terms of their opportunities.
One of the points I made at a conference yesterday, organised by Welsh Women’s Aid for leadership in the public sector, was that we need to look at and listen to the voices of survivors and also local communities and volunteers who have the experience of what local women and people need.
Nid yw'n syndod ond daeth y cwestiwn hwn yn uniongyrchol ataf i ddydd Iau diwethaf yn y digwyddiad Gofod3. Gwyddom am yr effaith a gafodd yr holl gyfundrefn gomisiynu o ran sefydliadau llai weithiau—ni all sefydliadau lleol gystadlu o fewn yr amgylchedd hwnnw. Gwyddom hefyd fod yna ffrydiau ariannu sy'n ymateb mewn gwirionedd i ariannu rhanbarthol yn ogystal â threfniadau lleol. Ond mae'n glir iawn bod angen inni sicrhau, ar gyfer y cyrff lleol hynny sy'n gallu profi eu bod yn darparu gwasanaeth angenrheidiol, gan fodloni'r gofynion a'r manylebau, eu bod yn cael chwarae teg o ran cyfleoedd.
Un o'r pwyntiau a wneuthum mewn cynhadledd ddoe, a drefnwyd gan Gymorth i Fenywod Cymru ar gyfer arweinyddiaeth yn y sector cyhoeddus, oedd bod angen inni edrych a gwrando ar leisiau goroeswyr a hefyd ar gymunedau lleol a gwirfoddolwyr sydd â phrofiad o'r hyn y mae merched a phobl leol ei angen.
5. A wnaiff y Dirprwy Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am fentrau diogelwch cymunedol ym Merthyr Tudful a Rhymni? OAQ53684
5. Will the Deputy Minister provide an update on community safety initiatives in Merthyr Tydfil and Rhymney? OAQ53684
We work closely with chief constables in Wales and our police and crime commissioners on making communities safer. In particular, we're working alongside partner organisations to take forward the commitments of the working together for safer communities review.
Rydym yn gweithio'n agos gyda phrif gwnstabliaid yng Nghymru a'n comisiynwyr heddlu a throseddu i wneud cymunedau'n fwy diogel. Yn benodol, rydym yn gweithio ochr yn ochr â sefydliadau partner i ddatblygu'r ymrwymiadau yn yr adolygiad o weithio gyda'i gilydd i greu cymunedau mwy diogel.
Thank you for that answer, Deputy Minister. In asking about community safety, and as it’s the first opportunity I’ve had here, can I firstly offer my thoughts to the people of Christchurch and New Zealand on the horrors that they’ve recently faced due to the terrorist attacks by extremists? It’s another horrific event that, of course, we condemn, but it does reinforce to us the importance of maintaining community safety and prevention work in our communities. Indeed, when major crimes also occur in our own local communities, it’s important that we see high-visibility community safety measures. So, I for one welcome the ongoing initiatives in the upper Rhymney valley by the police and crime commissioner Jeff Cuthbert, Gwent Police, Caerphilly County Borough Council, and other local partners.
We also need to celebrate local successes to remind us that not everything is always so gloomy. And so, today I’d ask you, Deputy Minister, if you would join me in congratulating the award-winning Heddlu Bach, the Mini Police scheme in schools like Fochriw and Phillipstown in the upper Rhymney valley, which has seen a significant number of young people actively engaged with the police in community safety and awareness events. And would you agree that this is a good example of both community pride and early prevention work that we should encourage going forward?
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Dirprwy Weinidog. Wrth holi am ddiogelwch cymunedol, a gan mai hwn yw'r cyfle cyntaf yr wyf wedi ei gael yma, a gaf i'n gyntaf oll estyn fy nghydymdeimlad â phobl Christchurch a Seland Newydd am yr erchyllterau y maent wedi eu hwynebu'n ddiweddar o ganlyniad i'r ymosodiadau terfysgol gan eithafwyr? Mae'n ddigwyddiad erchyll arall yr ydym wrth gwrs yn ei gondemnio, ond mae'n ategu i ni'r pwysigrwydd o gynnal diogelwch cymunedol a gwaith atal yn ein cymunedau. Yn wir, pan fydd troseddau mawr yn digwydd yn ein cymunedau lleol hefyd, mae'n bwysig ein bod yn gweld mesurau diogelwch cymunedol amlwg. Felly, rwy'n croesawu'r mentrau parhaus yng Nghwm Rhymni uchaf gan y comisiynydd heddlu a throseddu, Jeff Cuthbert, Heddlu Gwent, Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, a phartneriaid lleol eraill.
Hefyd, mae angen inni ddathlu llwyddiannau lleol i'n hatgoffa nad yw popeth bob amser mor ddigalon. Ac felly, heddiw gofynnaf i chi, Dirprwy Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Heddlu Bach, cynllun mewn ysgolion fel Fochriw a Phillipstown yng Nghwm Rhymni uchaf, sydd wedi gweld nifer sylweddol o bobl ifanc yn mynd ati i ymgysylltu â'r heddlu mewn digwyddiadau ymwybyddiaeth a diogelwch cymunedol. A gytunwch â mi fod hyn yn enghraifft dda o falchder yn y gymuned a gwaith atal cynnar y dylem ei annog i'r dyfodol?
I thank Dawn Bowden not only for her question, but also for that excellent example, and would also like to celebrate that local success. Wales is a warm and welcoming country, and that’s exemplified by the Heddlu Bach initiative in Fochriw and the involvement of those schools. It’s a Mini Police scheme, and it’s something that we need to share across Wales, but it’s the young people themselves who have benefited from that scheme.
I think it’s very important just to—. You will have seen my written statement last week in terms of the response to Christchurch, that horrific event, and to the engagements that we’ve had. The first Minister and I, and other Assembly Members—Julie Morgan, Jenny Rathbone—attended a vigil at the Temple of Peace. In fact, tonight, there’s an inter-faith event—I’m sure there’s representation from across this Chamber—as well as working with police forces and regional community cohesion co-ordinators to ensure that we can monitor community tensions here in Wales. But, of course, for us, this is about Wales being an outward facing nation, celebrating diversity, multicultural history, shared commitment to peace and understanding within and between communities, and I’m sure that’s reflected in the Fochriw project.
Diolch i Dawn Bowden, nid yn unig am ei chwestiwn, ond hefyd am yr enghraifft wych honno, a hoffwn hefyd ddathlu'r llwyddiant lleol hwnnw. Mae Cymru yn wlad gynnes a chroesawgar, a dangosir hynny gan fenter Heddlu Bach Fochriw a chyfraniad yr ysgolion hynny. Cynllun Heddlu Bach yw hwn, ac mae'n rhywbeth y dylem ei rannu ledled Cymru, ond y bobl ifanc eu hunain sydd wedi elwa o'r cynllun hwnnw.
Mae'n bwysig iawn dweud—.Byddwch wedi gweld fy natganiad ysgrifenedig yr wythnos diwethaf mewn ymateb i Christchurch, y digwyddiad erchyll hwnnw, ac i'r ymgysylltu a gawsom. Aeth y Prif Weinidog a minnau, ac Aelodau Cynulliad eraill— Julie Morgan, Jenny Rathbone—i wylnos yn y Deml Heddwch. Yn wir, heno, mae yna ddigwyddiad rhyng-ffydd—rwyf yn siŵr y bydd cynrychiolaeth ar draws y Siambr hon—yn ogystal â gweithio gyda'r heddluoedd a chydlynwyr cydlyniad cymunedol rhanbarthol i sicrhau ein bod yn monitro tensiynau cymunedol yma yng Nghymru. Ond i ni, wrth gwrs, mae hyn yn ymwneud â Chymru fel cenedl sy'n troi ein golygon tuag allan, yn dathlu amrywiaeth, hanes amlddiwylliannol, ymrwymiad a rennir tuag at heddwch a dealltwriaeth o fewn a rhwng cymunedau, ac rwyf yn sicr fod hyn yn cael ei adlewyrchu ym mhrosiect Fochriw.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
Cyn symud i'r eitem nesaf, dwi'n galw ar Helen Mary Jones.
Thank you, Deputy Minister.
Before we move to our next item, I call Helen Mary Jones.
Thank you, Llywydd. I'm grateful to you for allowing me to apologise to this Chamber and to any others who may have been distressed or offended by a term that I inadvertently used in a debate last week. In responding to a debate, I made a reference—a commonly used phrase for if a person is already in trouble, perhaps they should desist. But the term that I used was entirely inappropriate and made reference to suicide. I understand that that may have been very distressing to individuals. I am incredibly sorry. I pride myself on being careful in the language that I use. That's certainly not a phrase, for example, that I would have used in a scripted speech or question; it should not have come into my head. I apologise profoundly to all those who were upset or distressed by it, and I also apologise to this Chamber for language that, while it may be common parlance, was inappropriate to use here.
Diolch ichi, Llywydd. Rwyf yn ddiolchgar ichi am ganiatáu imi ymddiheuro i'r Siambr hon ac i unrhyw bobl eraill a allai fod wedi cael eu tramgwyddo gan derm a ddefnyddiais yn anfwriadol mewn dadl yr wythnos diwethaf. Wrth ymateb i ddadl, fe wnes i gyfeiriad—ymadrodd a ddefnyddir yn gyffredin os yw person eisoes mewn trafferthion efallai y dylai ymatal. Ond roedd y term a ddefnyddiais i'n gwbl amhriodol ac yn cyfeirio at hunanladdiad. Rwy'n deall y gallai hynny fod wedi bod yn drallodus iawn i unigolion. Mae'n wir ddrwg gennyf. Rwy'n ymfalchïo yn y ffaith fy mod yn ofalus yn yr iaith a ddefnyddiaf. Mae'r ymadrodd hwnnw, er enghraifft, yn sicr yn un na fyddwn yn ei ddefnyddio mewn araith wedi'i sgriptio neu mewn cwestiwn; ni ddylai fod wedi dod i fy meddwl. Ymddiheuraf yn llwyr i bawb a oedd yn gofidio neu'n ofidus yn dilyn fy ngeiriau, ac rwy'n ymddiheuro hefyd i'r Siambr hon am ddefnyddio iaith a all gynnwys term cyffredin, ond sy'n amhriodol i'w ddefnyddio yma.
Ocê, diolch.
Okay, thank you.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Rebecca Evans.
The next item is the business statement and announcement, and I call on the Minister to make her statement—Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. There is one change to today's business, and that is to change the order of the regulations for debate at agenda items 4 and 5. Draft business for the next three weeks is set out in the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae un newid i fusnes heddiw, ac ar gyfer newid trefn y rheoliadau sydd i'w trafod yn eitemau 4 a 5 yn yr agenda y mae hynny. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi ei gynnwys yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, y gellir eu gweld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
May I ask, Minister: you will remember that, during last week's business statement, both Jenny Rathbone and I raised the issue of cervical screening in Wales? Cervical Screening Wales said that a third of women under the age of 30 are snubbing invites to be tested for cervical cancer. In England, recent concerns about the low rate of women having the test have led to a pilot project being launched whereby women are to be offered the chance to carry out a smear test at home. Organisers hope to offer self-sampling kits to more than 20,000 women from September this year. Please can I repeat my call for a statement from the Minister for health on this issue, with particular reference to whether he intends to carry out a similar pilot project here in Wales?
And for a second statement Minister, I humbly request you to look at how Jacinda Ardern—the Prime Minister of New Zealand has set an example of how to protect and how to behave and how to react before and after the scenario of what happened to her country. The mosques in Wales are well protected, but I think places of religion are used for religion and not for any other use, yet people are making some serious, offensive terrorist attacks on these religious places. I think it's totally unacceptable. I'd rather have a statement from the Minister to make sure that religious places in Wales are protected, and also communities are given assurance that we are here to help them, to make sure they are living in a peaceful and helpful and loving country of the world. Thank you.
A gaf i ofyn, Gweinidog: byddwch yn cofio, yn ystod datganiad busnes yr wythnos diwethaf, bod Jenny Rathbone a minnau wedi sôn am sgrinio serfigol yng Nghymru? Dywedodd Sgrinio Serfigol Cymru bod traean o'r menywod o dan 30 oed yn anwybyddu gwahoddiadau i gael eu profi ar gyfer canser ceg y groth. Yn Lloegr, mae pryderon diweddar ynghylch y gyfradd isel o fenywod sy'n cael y prawf wedi arwain at lansio prosiect arbrofol pan fo menywod yn cael y cyfle i gynnal prawf ceg y groth gartref. Mae’r trefnwyr yn gobeithio cynnig pecynnau hunan-samplu i dros 20,000 o fenywod o fis Medi eleni ymlaen. A gaf i ailadrodd fy ngalwad am ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ar y mater hwn, gan gyfeirio'n benodol at ba un a yw e'n bwriadu cynnal prosiectau arbrofol tebyg yma yng Nghymru?
Ac o ran ail ddatganiad, Gweinidog, gofynnaf yn ddiymhongar i chi edrych ar sut mae Jacinda Ardern—Prif Weinidog Seland Newydd wedi gosod esiampl o sut i ddiogelu a sut i ymddwyn a sut i ymateb cyn ac ar ôl y sefyllfa a ddigwyddodd i'w gwlad hi. Mae mosgiau Cymru wedi eu diogelu’n dda, ond rwy'n credu bod lleoedd crefyddol yn cael eu defnyddio ar gyfer crefydd ac nid ar gyfer unrhyw ddefnydd arall, ond eto mae pobl yn cynnal ymosodiadau terfysgol difrifol a sarhaus ar y mannau crefyddol hyn. Mae hyn yn gwbl annerbyniol yn fy marn i. Byddai'n well gennyf gael datganiad gan y Gweinidog i wneud yn siŵr bod mannau crefyddol yng Nghymru wedi eu diogelu, a hefyd bod cymunedau yn cael y sicrwydd ein bod ni yma i’w helpu, i wneud yn siŵr eu bod nhw’n byw mewn gwlad heddychlon a chymwynasgar a chariadus yn y byd. Diolch.
Thank you very much for raising both of these issues. I hope that last week I was able to give a good oversight in terms of what the Welsh Government is doing regarding cervical screening in Wales, which is a different approach to that that is being taken across the border. However, I will ask the health Minister to write to you on the specific issue that you raised regarding home testing kits, and we'll certainly be looking at that pilot project that is being undertaken in England very closely to see what we would need to learn here, because, as you say, it is particularly young women now who are not presenting for cervical screening tests. Last week I made reference to the #loveyourcervix campaign that is going on at the moment, and that specifically aims to engage with young women in order to encourage them to go along there for those tests. I've seen some really powerful testimonies from young people on the television as well, so I think that it is something that we can all work hard together to raise awareness of.
I hope, again, that the statement that my colleague the Deputy Minister and Chief Whip issued following the terrible terrorist attack in New Zealand did provide communities and individuals with some reassurance of the level of work that is ongoing all year round between Welsh Government and all of our partners to ensure that we give as much protection to communities as possible, and to ensure that, as you say, Wales is an open and tolerant and, as you say, a loving place for everybody in our country.
Diolch yn fawr iawn am godi'r ddau fater yna. Rwyf yn gobeithio, yr wythnos diwethaf, fy mod i wedi gallu rhoi golwg cyffredinol da o’r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ynglŷn â sgrinio serfigol yng Nghymru, sy’n ddull gwahanol i'r hyn sy'n digwydd dros y ffin. Fodd bynnag, byddaf yn gofyn i'r Gweinidog iechyd ysgrifennu atoch ar y mater penodol a godwyd gennych chi ynghylch pecynnau profion cartref, ac fe fyddwn ni’n sicr yn edrych ar y prosiect arbrofol hwnnw sy’n cael ei gynnal yn Lloegr yn ofalus iawn i weld beth sydd arnom angen ei ddysgu yn y fan yma, oherwydd, fel yr ydych yn dweud, menywod ifanc yn arbennig sydd bellach ddim yn dod ymlaen i gael profion sgrinio ceg y groth. Cyfeiriais yr wythnos diwethaf at yr ymgyrch #loveyourcervix sy'n cael ei gynnal ar hyn o bryd, ac mae hwnnw’n ceisio ymgysylltu â menywod ifanc yn benodol er mwyn eu hannog i fynd i gael y profion hynny. Rwyf wedi gweld tystiolaethau pwerus iawn gan bobl ifanc ar y teledu hefyd, felly rwyf yn credu bod hyn yn rhywbeth y gallwn ni i gyd weithio'n galed arno gyda'n gilydd er mwyn codi ymwybyddiaeth ohono.
Rwy'n gobeithio, unwaith eto, bod y datganiad a gyhoeddwyd gan fy nghyd-Aelod y Dirprwy Weinidog a’r Prif Chwip yn dilyn yr ymosodiad terfysgol erchyll yn Seland Newydd wedi tawelu meddwl cymunedau ac unigolion i ryw raddau o ran lefel y gwaith sy’n parhau i gael ei wneud drwy gydol y flwyddyn rhwng Llywodraeth Cymru a phob un o'n partneriaid er mwyn sicrhau ein bod ni’n diogelu cymaint ag sy'n bosibl ar gymunedau, a sicrhau, fel yr ydych yn ei ddweud, bod Cymru’n agored ac yn oddefgar ac, fel yr ydych yn ei ddweud, yn lle cariadlon i bawb yn ein gwlad.
Trefnydd, you will no doubt be aware of the announcement by Neath Port Talbot Council last week that they intend to withdraw from the ERW regional area education consortium as of March 2020. Now, clearly ERW has been through a difficult time in the past few years, but in recent months, following the appointment of a Welsh Government official as interim managing director, positive progress seems to have been made in terms of its strategic direction. Now, if Neath Port Talbot were to withdraw from ERW, it would find itself as the only local authority in Wales operating outside of a regional education consortium, and concerns have been expressed by the National Education Union Cymru and the Association of School and College Leaders Cymru around the impact that this move might have for schools both in Neath Port Talbot and the other local authorities remaining in ERW. I'm aware that the council leaders from the ERW region met with the Minister for Education and the Minister for local government yesterday to discuss the issue. Given the uncertainty that this is causing locally, could I ask for a debate in Government time on this particular issue? I'm sure that you would agree that it is imperative that we reach a position where ERW can focus on delivering school improvement as opposed to dealing with distracting membership and financial issues.
Trefnydd, heb os, fe fyddwch yn ymwybodol o'r cyhoeddiad gan Gyngor Castell-nedd Port Talbot yr wythnos diwethaf eu bod nhw’n bwriadu tynnu’n ôl o gonsortiwm addysg ardal ranbarthol ERW ym mis Mawrth 2020. Nawr, yn amlwg, mae ERW wedi bod trwy gyfnod anodd yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ond yn ystod y misoedd diwethaf, ar ôl i swyddog Llywodraeth Cymru gael ei benodi’n rheolwr gyfarwyddwr dros dro, ymddengys bod cynnydd cadarnhaol wedi ei wneud o ran cyfeiriad strategol ERW. Nawr, pe byddai Castell-nedd Port Talbot yn tynnu'n ôl o ERW, fe fyddai’n canfod mai ef fyddai'r unig awdurdod lleol yng Nghymru sy'n gweithredu y tu allan i gonsortiwm addysg ranbarthol, ac mae pryderon wedi eu mynegi gan Undeb Addysg Cenedlaethol Cymru a Chymdeithas Arweinwyr Ysgolion a Cholegau Cymru ynghylch yr effaith bosibl y gallai’r symudiad hwn ei gael ar ysgolion yng Nghastell-nedd Port Talbot a’r awdurdodau lleol eraill sy'n aros yn ERW. Rwyf yn ymwybodol bod arweinyddion cynghorau o ranbarth ERW wedi cwrdd â'r Gweinidog Addysg a'r Gweinidog llywodraeth leol ddoe i drafod y mater. O gofio'r ansicrwydd y mae hyn yn ei achosi yn lleol, a gaf i ofyn am ddadl yn amser y Llywodraeth ar y mater penodol hwn? Rwyf yn siŵr y byddech chi’n cytuno ei bod hi’n hanfodol ein bod ni’n cyrraedd sefyllfa lle gall ERW ganolbwyntio ar ddarparu gwelliannau i ysgolion yn hytrach nag ymdrin â materion aelodaeth ac ariannol sy’n tynnu sylw oddi wrth hynny.
Thank you for raising this, and, of course, regional working is crucial if we are to raise standards in our school system. And we all have a duty to be working across local authority boundaries, not least in this important area. As you say, the education Minister and the Minister for Housing and Local Government did meet with ERW council leaders to discuss the issue further. I think, in the first instance, if the Member is content, I will ask the Ministers to jointly update you on those discussions and a potential way forward.
Diolch am godi hyn, ac, wrth gwrs, mae gweithio'n rhanbarthol yn hanfodol os ydym am godi safonau yn ein system ysgolion. Ac mae gan pob un ohonom ni ddyletswydd i weithio ar draws ffiniau awdurdodau lleol, yn enwedig yn y maes pwysig hwn. Fel yr ydych yn ei ddweud, fe wnaeth y Gweinidog Addysg a'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol gwrdd ag arweinyddion cynghorau ERW i drafod y mater hwn ymhellach. Rwyf yn credu, yn y lle cyntaf, os yw'r Aelod yn fodlon, y byddaf yn gofyn i'r Gweinidogion roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ar y cyd ynghylch y trafodaethau hynny a ffordd bosibl o symud ymlaen.
Trefnydd, could we have time to discuss the Government's Safe Routes to Trunk Road Schools programme and how planning authorities are implementing the guidance? Yesterday I met parents outside the school gates at Ysgol Caer Elen in Haverfordwest. This is a brand-new school and it's just off the A40 on the Withybush road that leads to the industrial estate, and has a 40 mph speed limit. Anyone who knows that stretch will appreciate just how busy and how fast that particular road is. So, quite frankly, I can't believe that Pembrokeshire County Council has built there without prioritising, in the very first place, child safety. There are no safety measures in place to speak of, despite parents' complaints. To my mind, the need for a 20 mph speed limit is fairly obvious, not to mention other road-calming measures, and also a safe place for children to cross that road.
So, what I'm really interested in here is to understand how local authorities can be so inconsistent in delivering road safety measures outside schools within their jurisdiction. And I would like to know, Minister, whether there could be some engagement with Pembrokeshire County Council on this issue so that they take their responsibilities seriously before accidents happen, not afterwards, as is the case outside this particular school gate.
Trefnydd, a gawn ni amser i drafod rhaglen Llwybrau Diogel i Ysgolion ar Gefnffyrdd y Llywodraeth a sut mae awdurdodau cynllunio yn gweithredu'r canllawiau? Ddoe, cwrddais i â rhieni y tu allan i gatiau Ysgol Caer Elen yn Hwlffordd. Mae hon yn ysgol newydd sbon sydd ychydig oddi ar yr A40 ar Ffordd Llwyn Helyg sy'n arwain i’r ystad ddiwydiannol, ac mae terfyn cyflymder o 40 mya yno. Bydd unrhyw un sy'n gyfarwydd â'r darn hwnnw o ffordd yn sylweddoli pa mor brysur a chyflym yw’r ffordd benodol honno. Felly, a dweud y gwir, ni allaf gredu bod Cyngor Sir Penfro wedi adeiladu yno heb flaenoriaethu, yn anad dim, diogelwch plant. Nid oes fawr ddim mesurau diogelwch o werth ar waith, er gwaethaf cwynion gan rieni. Yn fy marn i, mae’r angen am derfyn cyflymder o 20 mya yn eithaf amlwg, heb sôn am fesurau eraill i arafu traffig, a lle diogel hefyd er mwyn i blant groesi'r ffordd honno.
Felly, yr hyn y mae gennyf wir ddiddordeb ynddo yn y fan yma yw deall sut y gall awdurdodau lleol fod mor anghyson wrth ddarparu mesurau diogelwch ar y ffyrdd y tu allan i ysgolion y maen nhw'n gyfrifol amdanynt. Ac fe hoffwn i wybod, Gweinidog, pa un a ellid gweithio’n agos gyda Chyngor Sir Penfro ar y mater hwn fel eu bod nhw’n cymryd eu cyfrifoldebau o ddifrif cyn i ddamweiniau ddigwydd, nid wedyn, fel sy'n digwydd y tu allan i borth yr ysgol benodol hon.
I thank Joyce Watson for raising this important issue in the Chamber, and I know that she's also raised it directly with the Deputy Minister for Economy and Transport. As a result, he's asked his officials to be in direct contact with Pembrokeshire County Council to express these concerns. And I'll ask the Deputy Minister to write to you with an update on those discussions.FootnoteLink
Diolch i Joyce Watson am godi'r mater pwysig hwn yn y Siambr, a gwn ei bod hi hefyd wedi ei godi yn uniongyrchol gyda Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth. O ganlyniad, mae ef wedi gofyn i'w swyddogion gysylltu'n uniongyrchol â Chyngor Sir Penfro i fynegi'r pryderon hyn. Ac fe ofynnaf i'r Dirprwy Weinidog ysgrifennu atoch gyda'r wybodaeth ddiweddaraf am y trafodaethau hynny.FootnoteLink
Organiser, could we have a statement—I think it could be your good self I'm directing this at, but I'll be directed by you in return—over the commercial advertising that the Welsh Government places with local radio stations? In my own area, I have three local radio stations, and they're all well subscribed, they are. In fact, Bro Radio, based in Barry, is celebrating its tenth anniversary this year with an awards presentation on Saturday night, and I commend Nathan and the team around that radio station. But by virtue of the relatively small size of audience capture that they have, and the way Welsh Government places its advertising slots, it is excluded from much of that—the ability to benefit from much of that advertising spend. I'm sure that's not the intention of Welsh Government and so I'd welcome an opportunity for the Government to put its position as to how it might be able to free up more ability for that advertising revenue to find its way into community radio when much of the audience that listens to community radio is the very audience that the Welsh Government is seeking to get through to with its public health messaging, for example, and many of the other messages. And it does seem that a slight tweaking of the system would free up not inconsiderable amounts of cash for a very worthy sector within our communities. And when you look at what's happened to commercial radio here in Wales—I think it's next week the changes happen at Global radio—actually, the footprint for local radio can be expanded with the right environment. So, could we have a statement, either from you, or from the Deputy Minister who'd have the responsibility for this?
Trefnydd, a gawn ni ddatganiad—rwy'n amau mai atoch chi yr wyf yn cyfeirio hyn, ond byddaf yn derbyn eich cyfarwyddyd chi yn ôl ataf innau—ynghylch yr hysbysebu masnachol y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud gyda gorsafoedd radio lleol? Yn fy ardal fy hun, mae gennyf dair gorsaf radio lleol, ac mae pobl yn tanysgrifio iddyn nhw’n dda, ydyn maen nhw. Mewn gwirionedd, mae Bro Radio, sydd wedi ei lleoli yn y Barri, yn dathlu ei degfed pen-blwydd eleni gyda chyflwyniad gwobrau nos Sadwrn, ac rwyf yn cymeradwyo Nathan a’r tîm sy'n ymwneud â'r orsaf radio honno. Ond o ystyried y gynulleidfa gymharol fach sy'n gwrando, a'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn gosod ei slotiau hysbysebu, mae’r orsaf wedi ei heithrio rhag llawer o hynny—sef y gallu i fanteisio ar lawer o’r gwariant hysbysebu hwnnw. Rwyf yn siŵr nad dyna yw bwriad Llywodraeth Cymru, ac felly fe fyddwn i’n croesawu cyfle i’r Llywodraeth nodi ei safbwynt ynghylch sut y gallai ryddhau mwy o allu i’r incwm hwnnw gyrraedd radio cymunedol pan mai llawer o’r gynulleidfa sy’n gwrando ar radio cymunedol yw’r union gynulleidfa y mae Llywodraeth Cymru yn ceisio ei chyrraedd gyda’i negeseuon ynghylch iechyd y cyhoedd, er enghraifft, a llawer o’r negeseuon eraill. Ac mae’n ymddangos y byddai mân addasiadau i’r system yn rhyddhau symiau sylweddol o arian ar gyfer sector teilwng iawn yn ein cymunedau. A phan edrychwch chi ar yr hyn sydd wedi digwydd i radio masnachol yma yng Nghymru—rwyf yn credu mai’r wythnos nesaf y bydd y newidiadau’n digwydd yn Global radio—mewn gwirionedd, gellir ymestyn yr ôl troed ar gyfer radio lleol gyda'r amgylchedd cywir. Felly, a gawn ni ddatganiad, naill ai gennych chi, neu gan y Dirprwy Weinidog sydd â'r cyfrifoldeb am hyn?
Thank you for raising this issue, and you'll recall that last week, in response to a question from Alun Davies, I was able to express the concerns that we have in terms of the recent decisions regarding commercial radio stations and the impact that might have on their ability to provide the best possible news service for the local populations. But you make a good point and I'll certainly look into it and write to you following that.
Diolch am godi'r mater hwn, ac fe fyddwch chi'n cofio, yr wythnos diwethaf, mewn ymateb i gwestiwn gan Alun Davies, fy mod i wedi gallu mynegi pryderon sydd gennym o ran y penderfyniadau diweddar ynghylch gorsafoedd radio masnachol a'r effaith y gallai hynny ei chael ar eu gallu i ddarparu'r gwasanaeth newyddion gorau posibl ar gyfer y poblogaethau lleol. Ond rydych chi'n mynegi pwynt da a byddaf yn sicr yn edrych ar hyn ac yn ysgrifennu atoch yn dilyn hynny.
I've been contacted by a woman from the Rhondda whose 23-year-old daughter recently went through a health scare. After getting symptoms, she went for a blood test and, while at the clinic, she read information on a poster about cervical cancer and realised that she had all the symptoms that were described on that poster, bar one. When she told the doctor of her concerns, she was told that she couldn't have a smear test because she was under the age of 25. Now, this was in a week when all of us were being encouraged to go for our smear test, and she was told that she would have to wait until she was over 25 before she could have it. Such was the worry in the family about the symptoms that this young woman was displaying, they arranged an appointment with a gynaecologist at a private hospital the following morning. The woman and her family had a two-and-half-week anxious wait for those test results to come back, which thankfully were clear.
Now, this family were lucky, they could afford to pay to go privately, but what if they didn't have the money for that private smear test? I agree with the mother of this woman when she said, 'If there is advertising of symptoms and someone displays those symptoms, surely it's common sense to investigate.' So, I'd like a statement on Government policy on this, and in that statement I want the health Minister to clarify what the Welsh Government policy is on the screening of women with symptoms of cervical cancer under the age of 25. Are there exceptions to the general age rule? And I also would like to know what mechanisms there are in place to reimburse this family for being forced to go privately in order to get the peace of mind that they should have been able to get through our NHS.
Mae menyw o’r Rhondda wedi cysylltu â mi y mae ei merch sy’n 23 oed wedi dioddef bygythiad i’w hiechyd yn ddiweddar. Ar ôl cael symptomau, fe aeth am brawf gwaed, a phan yr oedd hi yn y clinig, fe ddarllenodd boster gwybodaeth am ganser ceg y groth ac fe sylweddolodd bod ganddi bob un o’r symptomau a ddisgrifiwyd ar y poster, namyn un. Pan ddywedodd hi wrth y meddyg am ei phryderon, fe ddywedodd y meddyg wrthi na châi hi brawf ceg y groth oherwydd ei bod hi o dan 25 oed. Nawr, roedd hyn yn ystod wythnos pan yr oedd pob un ohonom ni’n cael ein hannog i fynd am ein prawf ceg y groth, ac fe ddywedwyd wrthi y byddai'n rhaid iddi aros tan ei bod hi dros 25 oed cyn y gallai hi gael y prawf. Gymaint oedd y pryder yn y teulu am y symptomau yr oedd y fenyw ifanc hon yn eu harddangos, fel eu bod nhw wedi trefnu apwyntiad gyda gynecolegydd mewn ysbyty preifat y bore canlynol. Bu'r fenyw a’i theulu yn poeni am ddwy wythnos a hanner wrth ddisgwyl am ganlyniadau’r prawf, a oedd yn glir, diolch byth.
Nawr, roedd y teulu hwn yn ffodus, roedden nhw’n gallu fforddio talu i fynd yn breifat, ond beth pe na byddai ganddyn nhw’r arian i gael prawf ceg y groth yn breifat? Rwyf yn cytuno â mam y fenyw hon pan ddywedodd hi, 'Os oes symptomau yn cael eu hysbysebu a bod rhywun yn arddangos y symptomau hynny, onid synnwyr cyffredin yw cael ymchwiliad?' Felly, fe hoffwn i gael datganiad ynghylch polisi'r Llywodraeth ar hyn, ac yn y datganiad hwnnw rwyf eisiau i'r Gweinidog iechyd egluro beth yw polisi Llywodraeth Cymru ar sgrinio menywod o dan 25 oed sydd â symptomau o ganser ceg y groth. A oes eithriadau i’r rheol oedran gyffredinol? Ac fe hoffwn gael gwybod hefyd pa fecanweithiau sydd ar waith i ad-dalu’r teulu hwn am eu bod nhw wedi cael eu gorfodi i fynd yn breifat er mwyn cael y tawelwch meddwl y dylen nhw fod wedi gallu ei gael drwy ein GIG.
Thank you very much for raising that. It is my understanding that the GP could have referred the individual for the test that you described. However, given the interest that I'm glad there is in cervical cancer, I'll certainly ask the health Minister to issue a statement that does capture all the issues that have been raised in the business statement both this week and last week.
Diolch yn fawr iawn am godi hynna. Yn ôl yr hyn yr wyf yn ei ddeall, fe fyddai'r meddyg teulu wedi gallu cyfeirio'r unigolyn ar gyfer y prawf a ddisgrifiwyd gennych. Fodd bynnag, o gofio'r diddordeb sydd mewn canser ceg y groth, ac rwyf i'n falch iawn bod hynny'n wir, byddaf yn sicr yn gofyn i'r Gweinidog iechyd gyhoeddi datganiad sy'n mynd i'r afael â'r holl faterion sydd wedi eu codi yn y datganiad busnes yr wythnos hon a'r wythnos diwethaf.
I was wondering if we could have a debate in Government time on fair pay for civil service workers. You'll be aware that the Public and Commercial Services Union—I currently chair the cross-party group—is balloting on industrial action until 29 April. Now, they're concentrating on the UK Government at this point in time, in order to secure a fair pay increase for vital Government workers after a decade of pay squeeze. Do you agree with me that civil service salaries should be increased above inflation in line with PCS demands, to go some way to correcting a decade of unfair treatment and civil servants being used as a scapegoat in austerity policies? And would you commit to having a debate so that we can have a discussion about how we can support this sector here in Wales?
The second statement that I wanted to ask for was in reaction to something we've already discussed today, but I wanted to re-emphasise it, in relation to asking for a Government statement on community cohesion. I think that we need to understand what the Welsh Government is doing as a direct consequence of the attack in New Zealand, not just what the Government does every day of the week. I know that there were fewer people attending Friday prayers last week than would otherwise have done in this city as well because of the fear that they felt with the current situation towards the Muslim population. It's not just about community cohesion in terms of the groups that are speaking to one another, but that visual presence that the community will feel by the police, by the authorities, so that they feel secure in their own communities. So, I would urge you to bring forward that statement so that we can share that with communities here in Wales and we can engage with them in a positive way.
Tybed a allwn ni gael dadl yn amser y Llywodraeth ynghylch cyflog teg i weithwyr y gwasanaeth sifil. Byddwch yn ymwybodol bod Undeb y Gwasanaethau Cyhoeddus a Masnachol—y fi yw cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar hyn o bryd—yn pleidleisio’n ddirgel tan 29 Ebrill ynghylch gweithredu’n ddiwydiannol. Nawr, maen nhw'n canolbwyntio ar Llywodraeth y DU ar hyn o bryd, er mwyn sicrhau codiad cyflog teg i weithwyr Llywodraeth hanfodol yn dilyn degawd o wasgu ar gyflog. A ydych chi’n cytuno â mi y dylid cynyddu cyflogau’r gwasanaeth sifil yn uwch na chwyddiant yn unol â gofynion Undeb y Gwasanaethau Cyhoeddus a Masnachol, er mwyn unioni, i ryw raddau, degawd o driniaeth annheg a gweision sifil yn cael eu defnyddio fel bwch dihangol mewn polisïau cyni? Ac a wnewch chi ymrwymo i gael dadl fel y gallwn ni gael trafodaeth ynglŷn â sut y gallwn ni gefnogi'r sector hwn yma yng Nghymru?
Roedd yr ail ddatganiad yr oeddwn i'n dymuno gofyn amdano yn ymateb i rywbeth yr ydym eisoes wedi ei drafod heddiw, ond roeddwn i'n awyddus i bwysleisio hynny eto, mewn cysylltiad â gofyn am ddatganiad Llywodraeth ar gydlyniant cymunedol. Rwyf yn credu bod angen i ni ddeall yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ganlyniad uniongyrchol i’r ymosodiad yn Seland Newydd, nid yn unig yr hyn y mae’r Llywodraeth yn ei wneud bob diwrnod o'r wythnos. Gwn y bu llai o bobl yn y gweddïau dydd Gwener yr wythnos diwethaf na fyddai wedi bod yn bresennol fel arall yn y ddinas hon hefyd oherwydd yr ofn yr oedden nhw’n ei deimlo oherwydd y sefyllfa bresennol tuag at y boblogaeth Foslemaidd. Nid yw hyn yn ymwneud â chydlyniant cymunedol o ran y grwpiau sy’n siarad gyda’i gilydd, ond y presenoldeb gweledol y bydd y gymuned yn ei deimlo gan yr heddlu, gan yr awdurdodau, fel eu bod nhw’n teimlo'n ddiogel yn eu cymunedau eu hunain. Felly, rwyf yn eich annog i gyflwyno’r datganiad hwnnw fel y gallwn rannu hynny â chymunedau yma yng Nghymru ac y gallwn ymgysylltu â nhw mewn modd cadarnhaol.
Thank you for raising both of those issues. On the first, as negotiations are currently still ongoing in terms of pay, it probably isn't appropriate for me to say anything further at this particular point. But on the matter of community cohesion, I've been having some discussions with colleagues regarding the kind of statements that Members are bringing forward on Tuesdays in the business statement and asking for as we plan our programme of statements and debates moving towards the end of the summer term. I know that the Minister with responsibility, the Deputy Minister and Chief Whip, certainly wants to bring forward a statement that looks at tackling racism, and this could be something that would be an opportunity to discuss in that statement.
Diolch am godi'r ddau fater yna. O ran y cyntaf, gan fod trafodaethau ynglŷn â chyflog yn parhau ar hyn o bryd, mae'n debyg nad yw hi'n briodol i mi ddweud unrhyw beth arall ar hyn o bryd. Ond o ran cydlyniant cymunedol, rwyf wedi bod yn cael rhai trafodaethau gyda fy nghyd-Weinidogion ynghylch y math o ddatganiadau y mae Aelodau yn eu cyflwyno ar ddydd Mawrth yn y datganiad busnes, a'r math o ddatganiadau y maen nhw'n gofyn amdanyn nhw wrth inni gynllunio ein rhaglen datganiadau a dadleuon wrth symud tuag at ddiwedd tymor yr haf. Gwn fod y Gweinidog â chyfrifoldeb, y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, yn sicr yn dymuno cyflwyno datganiad sy'n edrych ar fynd i'r afael â hiliaeth, a gallai hyn fod yn rhywbeth y bydd cyfle i'w drafod yn y datganiad hwnnw.
Mi hoffwn i wneud cais am ddadl yn amser y Llywodraeth ar y camau sy'n cael eu cymryd i fynd i'r afael â'r broblem gynyddol o ymosodiadau gan gŵn ar dda byw. Mae yna achos arall wedi bod yn fy etholaeth i yn ddiweddar, yn fferm Llety yn Rhosybol, lle mae nifer o ddefaid ac ŵyn wedi cael eu lladd. Dwi'n gwybod bod hwn yn fater mae Llyr Gruffydd yn fan hyn wedi bod yn llythyru â'r Llywodraeth arno fo, a Ben Lake yn llythyru â Llywodraeth y Deyrnas Unedig hefyd. Dŷn ni hefyd mewn trafodaethau efo Aelod o Senedd yr Alban, lle mae Emma Harper yno wedi bod yn argymell deddfwriaeth a allai gael ei gyflwyno yn yr Alban er mwyn mynd i'r afael â'r sefyllfa yma rŵan. Yn ôl beth dŷn ni'n ei weld, mae'r Llywodraeth yma yn credu bod hwn yn fater wedi'i ddatganoli. Mae'r Llywodraeth yn San Steffan yn credu bod popeth posib yn cael ei wneud. Yn amlwg, mae'r broblem yn parhau. Felly, mi fyddwn i'n gwerthfawrogi dadl yn amser y Llywodraeth, lle byddwch chi yn gallu cael cyfle i egluro'r hyn mae'r Llywodraeth, yn eich tyb chi, yn ei wneud, a ninnau yn gallu cael cyfle wedyn i gynnig gwelliannau ynglŷn ag, o bosib, deddfwriaeth a allai symud pethau yn eu blaen o ran diogelu da byw yng Nghymru.
I would like to request a debate in Government time on the steps being taken to tackle the increasing problem of attacks by dogs on livestock. There has been another case in my constituency recently, at Llety farm in Rhosybol, where a number of sheep and lambs have been killed. I know this is an issue that Llyr Gruffydd has been in correspondence with the Government on, as has Ben Lake with the UK Government. We are also in discussions with a Member of the Scottish Parliament, where Emma Harper there has recommended legislation that could be introduced in Scotland in order to tackle this situation. Now, from what we see, the Government here believes that this is a devolved issue. The Westminster Government believe that everything possible is being done, but clearly the problem is ongoing. So, I would appreciate a debate in Government time, where you would have an opportunity to explain what the Government is doing and we could have an opportunity to suggest improvements in terms of possible legislation that could move things forward in terms of safeguarding livestock in Wales.
Thank you for raising this issue and, obviously, the matter of responsible dog ownership is extremely important, and I know we've all been very distressed by the kinds of stories that we've seen recently. I think it's a fact that the legislation on this area is mixed in terms of being a mixture of devolved and non-devolved elements, but specifically the issue of the enforcement by the police of the Dogs (Protection of Livestock) Act 1953 is a non-devolved issue. That said, I know this is an issue that the Minister has taken particular interest in, and just in the last week has attended two events where dog ownership was the key focus. And we'll be continuing to work with the Department for Environment, Food and Rural Affairs as part of membership of the National Police Chiefs Council working group to ensure that any possible changes to legislation are relevant to our devolved powers.
Diolch i chi am godi'r mater hwn ac, yn amlwg, mae mater perchenogaeth gyfrifol ar gŵn yn eithriadol o bwysig, ac rwy'n gwybod ein bod ni i gyd yn ofidus iawn oherwydd hanesion tebyg i'r rhai a welwyd yn ddiweddar. Rwy'n credu mai'r ffaith yw bod y ddeddfwriaeth ar y maes hwn yn gymysglyd. Mae'n gymysgedd o elfennau sydd wedi'u datganoli a heb eu datganoli, ond mater heb ei ddatganoli yw gorfodaeth yr heddlu o Ddeddf Cŵn (Diogelu Da Byw) 1953. Wedi dweud hynny, rwy'n gwybod bod hwn yn fater y mae'r Gweinidog wedi cymryd diddordeb arbennig ynddo, ac yn yr wythnos diwethaf mae hi wedi bod mewn dau ddigwyddiad lle mae perchnogaeth ar gŵn wedi bod yn brif destun. Byddwn yn parhau i weithio gydag Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig fel rhan o aelodaeth o weithgor y Cyngor Cenedlaethol Penaethiaid Heddlu i sicrhau bod unrhyw newidiadau posibl i ddeddfwriaeth yn berthnasol i'n pwerau datganoledig ni.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Yr eitem nesaf yw'r datganiad gan y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y Bil Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol) (Cymru). Dwi'n galw ar y Dirprwy Weinidog i wneud ei datganiad—Julie Morgan.
The next item is a statement by the Deputy Minister for Health and Social Services on the Children (Abolition of Defence of Reasonable Punishment) (Wales) Bill, and I call on the Deputy Minister to make the statement—Julie Morgan.
Diolch, Llywydd. Mae'n bleser o'r eithaf i mi gyflwyno Bil plant (Cymru) i'r Cynulliad Cenedlaethol heddiw.
Thank you, Llywydd. It’s a huge pleasure for me to introduce this Bill to the National Assembly for Wales.
It gives me great pleasure to introduce the Children (Abolition of Defence of Reasonable Punishment) (Wales) Bill to the National Assembly today. This Bill has been long awaited and long campaigned for, including by myself. And, in fact, Christine Chapman, the former Assembly Member for Cynon Valley, who I believe is in the gallery today, led a debate in the Assembly Chamber in January 2002 entitled, 'Hitting People is Wrong, and Children are People Too'. So, we have a long history in this Assembly.
Its introduction today marks an important milestone in our commitment to improve and enshrine children’s rights in Wales, and in our commitment to the people of Wales to keep the promises we made on the doorstep. We promised we would bring forward legislation to remove the defence of reasonable punishment when we asked the public to vote for us in 2016. And I’m proud that we can honour that pledge today.
Before I turn to the Bill itself, I would like to pay tribute to the work of two of my immediate predecessors who have played such a fundamental role in getting us to this point today. So, I'd like to thank Huw Irranca-Davies, who introduced the Bill with the consultation exercise so enthusiastically, and, of course, Carl Sargeant.
It's fitting that we are introducing this legislation this year, the year that the international community celebrates the thirtieth anniversary of the United Nations Convention on the Rights of the Child. The overarching aim of the Bill is to help protect children's rights.
I want to be clear from the outset what this Bill will not do—it will not create a new criminal offence. Our intention is to support parents as they raise their children and provide them with extra help and support, if they need it, while making sure that children have the same levels of protection against physical punishment in the law as adults do.
If the Bill is enacted, the defence of reasonable punishment will no longer be available within Wales to parents, or those acting in loco parentis, as a defence to a charge of common assault or battery. It will be removed under both criminal and civil law. While corporal punishment has long been banned in schools, children's homes, local authority foster care and childcare provision, adults acting in loco parentis in non-educational settings, including the home, are able to use the defence of reasonable punishment. So, this Bill removes this loophole.
Pleser mawr i mi yw cael cyflwyno Bil Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol) (Cymru) i'r Cynulliad Cenedlaethol heddiw. Bu hen ddisgwyl am y Bil hwn a bu ymgyrchu am amser maith, gennyf innau hefyd. Ac, yn wir, arweiniodd Christine Chapman, y cyn-Aelod Cynulliad dros Gwm Cynon, a chredaf ei bod hi yn yr oriel heddiw, ddadl yn Siambr y Cynulliad ym mis Ionawr 2002 ar y testun, 'Mae taro plant yn anghywir, ac mae plant yn bobl hefyd.' Felly, mae gennym hanes hir yn y Cynulliad hwn yn hyn o beth.
Mae cyflwyno hwn heddiw yn garreg filltir bwysig yn ein hymrwymiad ni i wella a sefydlu hawliau i blant yng Nghymru, ac yn ein hymrwymiad i bobl Cymru i gadw'r addewidion a wnaethom ni ar garreg y drws. Fe wnaethom addo y byddem yn cyflwyno deddfwriaeth i ddiddymu'r amddiffyniad o gosb resymol pan ofynnwyd i'r cyhoedd bleidleisio o'n plaid yn 2016. Ac rwy'n ymfalchïo ein bod ni'n anrhydeddu'r addewid honno heddiw.
Cyn imi droi at y Bil ei hunan, hoffwn roi teyrnged i waith dau a ddaeth yn syth o'm blaen i sydd wedi bod â rhan allweddol i ddod â ni i'r sefyllfa hon heddiw. Felly, hoffwn ddiolch i Huw Irranca-Davies, a gyflwynodd y Bil gyda'r ymarfer ymgynghori mor frwdfrydig, ac, wrth gwrs, i Carl Sargeant.
Mae'n briodol ein bod ni'n cyflwyno'r ddeddfwriaeth hon eleni, y flwyddyn y mae'r gymuned ryngwladol yn dathlu deng mlynedd ar hugain o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Nod cyffredinol y Bil yw helpu i ddiogelu hawliau plant.
Rwy'n awyddus i fod yn eglur o'r cychwyn cyntaf o ran yr hyn na fydd y Bil hwn yn ei wneud—ni fydd yn creu trosedd newydd. Ein bwriad yw cefnogi rhieni wrth iddyn nhw fagu eu plant a darparu cymorth ychwanegol a chefnogaeth, pe bai angen, wrth wneud yn siŵr bod plant yn cael yr un lefel o amddiffyniad yn erbyn cosb gorfforol ag oedolion yn ôl y gyfraith.
Pe caiff y Bil ei basio, ni fydd yr amddiffyniad o gosb resymol ar gael i rieni yng Nghymru mwyach, neu'r rhai sy'n gweithredu in loco parentis, fel amddiffyniad i gyhuddiad o ymosodiad cyffredin neu daro. Caiff hynny ei ddiddymu o dan gyfraith droseddol a sifil fel ei gilydd. Er bod cosb gorfforol wedi ei hen wahardd mewn ysgolion, cartrefi plant, yng ngofal maeth awdurdod lleol ac yn y ddarpariaeth o ofal plant, caiff oedolion sy'n gweithredu in loco parentis mewn mannau nad ydyn nhw'n rhai addysgol, gan gynnwys y cartref, ddefnyddio'r amddiffyniad o gosb resymol. Felly, mae'r Bil hwn yn diddymu'r man gwan hwn.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
This legislation will not only remove the defence but it will support a wider cultural change in Wales and make it absolutely clear to everyone—to children, parents and professionals—that the physical punishment of children is unacceptable in all circumstances. The Welsh Government is not advocating letting children do whatever they like. Every child needs some discipline and to have sensible boundaries as they grow up. But physical punishment is not a part of disciplining children or setting those boundaries. This Bill does not stop adults caring for children. This Bill will not interfere with parents' ability to physically intervene to keep a child safe from harm—to stop them from running out onto the road, to help them with day-to-day activities, such as dressing, or with hygiene and cleanliness. It will not prevent them from using alternatives to physical punishment to maintain discipline and address poor behaviour.
And I am sure that, as this Bill progresses through its scrutiny stages, there will be healthy debate about the evidence around whether physical punishment is harmful to children and on parental attitudes. However, I believe that we cannot condone the use of physical punishment, however mild, as a form of discipline or for any other reason. But, already, attitudes towards the physical punishment of children are changing in Wales. It is becoming steadily less acceptable. Children are the most vulnerable members of our society and there is nothing more important than their safety and well-being. While the primary responsibility for raising children lies with parents, the Welsh Government has a very specific role in creating the kind of society in which children can grow up in a safe, happy and nurturing environment.
In developing this legislation, we've carefully considered all the responses to the consultation we carried out last year and the range of international research into this subject. This includes the Wales Centre for Public Policy review, which concluded
'the majority of researchers in the field make the judgment that the balance of evidence is sufficient to support the claim that all physical punishment under all conditions is potentially harmful to child development.'
Rather than improving children’s behaviour, it found that the way physical punishment is typically used by parents is linked with anti-social behaviour and other undesirable behaviours in children.
The potential criminalisation of parents is something that has been discussed at length and has been raised with me on numerous occasions. I want to be clear: removing the defence does not in and of itself criminalise a parent or any other individual; it is their actions in relation to the law that matter. And our intention is not to draw more people into the criminal justice system. But, by removing the defence, some parents who physically punish their children and are subsequently reported to the police or social services may be charged with a criminal offence in circumstances where that would not happen now because there is a defence they can call on.
This Government understands the importance of providing parents with information, support and advice on a range of topics, including positive alternatives to physical punishment. We do this through a number of ways, including our 'Parenting. Give it Time' campaign, health visitors, other professionals and our family support programmes, Flying Start and Families First. And we will build on this as part of a programme of support alongside the legislation, because, to be really effective, this Bill must be accompanied by a well-planned information campaign.
If the Bill is enacted, if it passes through this Assembly, we must ensure that people know that the law is changing. We will therefore make sure there is sufficient time between Royal Assent and the commencement of the legislation for a public campaign to be carried out.
Another issue that has been raised with me has been the potential impact on the police, social services and others, and I think we have to—and we have looked carefully at what happened when similar legislation was introduced in New Zealand. There may be an increase in social services referrals and police calls as a result, but predicting the impact is difficult because there's no precedent in the UK for removing the defence and current reporting and recording practices make it difficult to gain an accurate baseline of current activity. We will continue to work closely with the police, Crown Prosecution Service and social services, and we're working with local authorities to collect data to monitor the impact of the Bill.
Deputy Presiding Officer, I'm proud to be able to introduce this Bill to the Assembly today. I look forward very much to working with Members and with the scrutiny committee over the coming months as the Bill progresses. I hope we will have the support of Members across the Chamber in protecting children and in protecting children’s rights in Wales. Thank you.
Bydd y ddeddfwriaeth hon nid yn unig yn diddymu'r amddiffyniad ond bydd yn cefnogi newid diwylliannol ehangach yng Nghymru ac yn ei gwneud yn gwbl glir i bawb—i blant, rhieni a gweithwyr proffesiynol—fod cosbi plant yn gorfforol yn annerbyniol mewn unrhyw amgylchiad. Nid yw Llywodraeth Cymru yn dadlau y dylid gadael llonydd i blant wneud fel y mynnant. Mae angen rhywfaint o ddisgyblaeth ar bob plentyn a chael terfynau call wrth iddyn nhw dyfu i fyny. Ond nid yw cosbi corfforol yn rhan o ddisgyblu plant na gosod y terfynau hynny. Nid fydd y Bil hwn yn atal oedolion rhag gofalu am blant. Ni fydd y Bil yn ymyrryd â gallu'r rhieni i rwystro plentyn yn gorfforol rhag niwed—i'w atal rhag rhedeg i'r ffordd, i'w helpu gyda gweithgareddau o ddydd i ddydd, fel gwisgo amdano, neu o ran hylendid a glanweithdra. Ni fydd yn eu rhwystro rhag defnyddio dulliau eraill yn lle cosb gorfforol i gadw disgyblaeth a mynd i'r afael ag ymddwyn yn wael.
Ac rwy'n siŵr, wrth i'r Bil fynd rhagddo drwy ei gyfnodau craffu, y ceir dadl iach o ran y dystiolaeth ynghylch a yw cosbi corfforol yn niweidiol i blant ac ar agweddau'r rhieni. Er hynny, rwyf i o'r farn na ellir goddef defnyddio cosb gorfforol, waeth pa mor ysgafn, yn fath o ddisgyblaeth nac am unrhyw reswm arall. Ond, eisoes, mae'r agweddau tuag at gosbi plant yn gorfforol yn newid yng Nghymru. Fe aiff hi'n llai derbyniol o dipyn i beth. Plant yw aelodau mwyaf bregus ein cymdeithas ac nid oes dim yn bwysicach na'u diogelwch a'u lles nhw. Er bod y prif gyfrifoldeb am fagu plant yn parhau gyda'r rhieni, mae gan Lywodraeth Cymru swyddogaeth benodol iawn o ran creu'r math o gymdeithas y gall plant dyfu i fyny ynddi mewn amgylchedd diogel a hapus sy'n eu meithrin nhw.
Wrth ddatblygu'r ddeddfwriaeth hon, ystyriwyd yn ofalus bob ymateb i'r ymgynghoriad a gynhaliwyd gennym y llynedd a'r amrywiaeth o ymchwil rhyngwladol ar y pwnc hwn. Mae hyn yn cynnwys yr adolygiad gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru, a ddaeth i'r casgliad bod
y rhan fwyaf o'r ymchwilwyr yn y maes yn dyfarnu bod cydbwysedd y dystiolaeth yn ddigonol i gefnogi'r honiad y gall unrhyw gosb gorfforol mewn unrhyw sefyllfa fod yn niweidiol i ddatblygiad plentyn.
Yn hytrach na gwella ymddygiad plant, nododd fod y ffordd y mae rhieni yn defnyddio cosb gorfforol fel arfer yn gysylltiedig ag ymddygiad gwrthgymdeithasol ac ymddygiad annymunol gan blant fel arall.
Mae'r potensial ar gyfer trin rhieni fel troseddwyr yn rhywbeth sydd wedi cael ei drafod a'i godi gyda mi ar sawl achlysur. Rwy'n dymuno bod yn glir: nid yw diddymu'r amddiffyniad ynddo'i hunan yn mynd i wneud rheini'n droseddwyr nac unrhyw unigolyn arall; eu gweithredoedd nhw yn ôl y gyfraith yw'r peth pwysig. A'n bwriad ni yw tynnu mwy o bobl i mewn i'r system cyfiawnder troseddol. Ond, drwy ddiddymu'r amddiffyniad, efallai y bydd rhai rhieni sy'n cosbi eu plant yn gorfforol, ac y caiff yr heddlu neu'r gwasanaethau cymdeithasol wybod am hynny, yn cael eu cyhuddo o drosedd mewn amgylchiadau lle na fyddai hynny'n digwydd ar hyn o bryd oherwydd ceir amddiffyniad y gallan nhw ei ddefnyddio.
Mae'r Llywodraeth hon yn sylweddoli pa mor bwysig yw sicrhau bod y rhieni'n cael yr wybodaeth, y cymorth a'r cyngor ar amrywiaeth o bynciau, gan gynnwys dewisiadau cadarnhaol yn hytrach na chosbi corfforol. Rydym yn gwneud hyn drwy nifer o ffyrdd, gan gynnwys ein hymgyrch 'Magu Plant. Rhowch Amser Iddo', ymwelwyr iechyd, gweithwyr proffesiynol eraill a'n rhaglenni i gefnogi teuluoedd, Dechrau'n Deg a Theuluoedd yn Gyntaf. A byddwn yn adeiladu ar hyn yn rhan o raglen cymorth ochr yn ochr â'r ddeddfwriaeth, oherwydd, i fod yn wirioneddol effeithiol, mae'n rhaid i'r Bil hwn fod yn gysylltiedig ag ymgyrch wybodaeth sydd wedi cael ei chynllunio'n dda.
Os caiff y Bil ei basio, os caiff ei basio yn y Cynulliad hwn, bydd bod digon o amser rhwng y Cydsyniad Brenhinol a dechreuad y ddeddfwriaeth ar gyfer cynnal ymgyrch gyhoeddus.
Mater arall a godwyd gyda mi yw'r effaith bosibl ar yr heddlu, ar y gwasanaethau cymdeithasol ac ar eraill, a chredaf fod yn rhaid i ni—ac rydym wedi edrych yn ofalus ar yr hyn a ddigwyddodd pan gyflwynwyd deddfwriaeth debyg yn Seland Newydd. Efallai y bydd cynnydd i'w weld mewn galwadau i'r heddlu ac atgyfeiriadau gwasanaethau cymdeithasol o ganlyniad i hyn. Ond mae'n anodd rhagweld yr effaith oherwydd nid oes unrhyw gynsail yn y DU o ddiddymu'r amddiffyniad ac mae'r dulliau cyfredol o adrodd a chofnodi yn ei gwneud hi'n anodd cael gwaelodlin gywir o weithgarwch fel y mae ar hyn o bryd. Byddwn yn parhau i weithio'n agos gyda'r heddlu, Gwasanaeth Erlyn y Goron a'r gwasanaethau cymdeithasol, ac rydym yn gweithio gydag awdurdodau lleol i gasglu data i fonitro effaith y Bil.
Dirprwy Lywydd, rwy'n ymfalchïo fy mod i'n gallu cyflwyno'r Bil hwn i'r Cynulliad heddiw. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weithio gyda'r Aelodau a'r Pwyllgor Craffu dros y misoedd nesaf wrth i'r Bil fynd rhagddo. Rwy'n gobeithio y bydd gennym ni gefnogaeth yr Aelodau ar draws y Siambr i amddiffyn plant ac amddiffyn hawliau plant yng Nghymru. Diolch.
Diolch, Deputy Presiding Officer. I have to start at the onset by saying that I really do respect the Member in question bringing this Bill forward for the work that you've done and you continue to do in safeguarding our children across Wales, and I share in your hopes, your aims and your ambitions on much of the work that we seek to work together on, but, I think, on this one, I would like to reference the fact that you say that there's been a desire to have this since 2002—I still don't believe that we're there yet when it comes to the evidence that makes this Bill actually right to be bringing forward at this time. Because, as you've rightly pointed out in your own statement, Deputy Minister—you do make the point that you're currently collating the impact this Bill will have. There isn't the data out there that tells us how big the problem is in Wales and, so, for me, I like to see legislation passed by this institution that actually is going to make a difference and this currently is so subjective an issue I think all constituency AMs will already have started receiving correspondence, and the scales of balance at the moment in my own constituency are such that the concerns that are coming forward already on this actually tell me that there's more work to be done before this is introduced as a piece of legislation.
Now, I note that this is technically—. I mean, we have a bilingual Bill coming before us, but it is literally on one side of an A4, and, for me, I'll just reiterate why I'm concerned: this is a Bill that will remove physical punishment as a reasonable defence and prohibit smacking as an acceptable mode of punishment. Firstly, as evidenced by my own role on the Children, Young People and Education Committee, I want to make it clear right here and now that I too believe that I'm an advocate also for standing up for our children's rights and those who are particularly vulnerable. Now, child:
'States Parties shall take all appropriate legislative, administrative, social and educational measures to protect the child from all forms of physical or mental violence'.
Now, I'm confident that all of us here will agree that child abuse is intolerable and violates the Children Act 2004 and the UN Convention on the Rights of the Child. No child should be subjected to abuse, whether that be physical, emotional or coercive control, yet this Bill does not encapsulate the full breadth of abuse that some children can be exposed to and merely proposes to remove smacking and physical punishment as a reasonable defence.
Now, the Member stated also in her statement that this kind of behaviour is associated with antisocial behaviour, and the other issues that I've raised—. I believe that emotional abuse and coercive control and behaviour over children is equally as damaging as actual physical—. Now, I feel this Bill de-contextualises smacking from the broader issue of abuse—and that's what we're really talking about here—that is chronic, systematic and intentional. As we are all well-aware, physical, emotional and coercive abuse often go hand in hand, and, according to article 19 of the UN Convention on the Rights of the Child:
'States Parties shall take all appropriate legislative'
actions
'to protect the child from all forms of physical or mental violence'.
This Bill does not do it. Crucially, this proposed Bill lacks the necessary detail and clarity. First, it isn't clear how much this Bill would cost, how this Bill would be successfully implemented by health visitors, and how this Bill would be enforced at the ground level. Now, when we talk about cost, we're talking now about social service departments across Wales that are already seriously underfunded, and it may well be a situation, should this Bill be passed, that a report is made, a family is visited, and then the resources—of the police, the health visitor, the local authority, the social service department—I do think we need to be very clear about the associated cost. Furthermore, it is unclear what definition of smacking this Bill is premised on. When we met, there was a difference of opinion, if you like, on what constitutes an actual smack; there was disparity between your own definition and interpretation of that, and even compared to your private secretary's. There's this issue around literal and technical interpretation.
For public behaviour to change, and for this Bill to work in practice, this clarity is essential, as it would determine the literature and parental guidance that will be available for parents, and of course the very enforcement of the law. The enforcement of this law—you know, how are we going to police our homes? Are you not worried that this may actually drive families apart, when accusations are made, when families, for whatever reason—the pressure on our families now, the pressure on relationships, inter-relationships with new families. I really do think more work has to be done on this. Now, despite the Minister's comments that public support of non-physical discipline has increased, from 71 per cent in 2015 to 81 per cent in 2018, it is absolutely unclear how the public will receive this Bill, and whether such a measure will be deemed an interference to parental judgment and families' private lives.
I certainly don't believe that this institution, or the Welsh Government, should seek to criminalise our families, or our parents. And I would urge the Deputy Minister to perhaps go back to the drawing board, and bring forward a Bill that encompasses far more—something that we can all work with, cross party, to ensure that our children are protected from all forms of abuse. Thank you.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'n rhaid imi ddweud ar y cychwyn fy mod i'n wirioneddol barchu'r Aelod dan sylw am y gwaith yr ydych wedi ei wneud wrth gyflwyno'r Bil hwn a'r hyn yr ydych chi'n parhau i'w wneud i ddiogelu ein plant ledled Cymru. Rwyf innau hefyd yn rhannu eich gobeithion, eich nodau a'ch uchelgeisiau o ran llawer o'r gwaith y ceisiwn ei wneud gyda'n gilydd. Ond rwy'n credu, yn hyn o beth, yr hoffwn i gyfeirio at y ffaith eich bod yn dweud bod yr awydd am hyn yn bodoli ers 2002—nid wyf yn credu ein bod ni wedi cyrraedd y fan eto o ran y dystiolaeth sy'n ei gwneud yn iawn i gyflwyno'r Bil hwn ar hyn o bryd. Oherwydd, fel yr ydych chi'n iawn i dynnu sylw ato yn eich datganiad, Dirprwy Weinidog—rydych chi'n gwneud y pwynt eich bod ar hyn o bryd yn gwirio'r effaith a gaiff y Bil hwn. Nid yw'r data ar gael i ddweud wrthym pa mor fawr yw'r broblem yng Nghymru. O'm rhan i, rwy'n hoffi gweld deddfwriaeth yn cael ei phasio gan y sefydliad hwn sy'n mynd i wneud gwahaniaeth gwirioneddol. Ar hyn o bryd mae hwn yn fater mor oddrychol fel y credaf y bydd yr holl Aelodau etholaeth eisoes wedi dechrau cael gohebiaeth, ac mae mantol cydbwysedd yn fy etholaeth i ar hyn o bryd yn dangos bod y pryderon sy'n cael eu cyflwyno eisoes gyda hyn yn dweud wrthyf, mewn gwirionedd, fod mwy o waith i'w wneud cyn y gellir cyflwyno hwn fel darn o ddeddfwriaeth.
Nawr, rwy'n nodi bod hyn yn dechnegol—. Hynny yw, mae gennym ni Fil dwyieithrwydd yn dod gerbron, ond un ochr o bapur A4 yw hwn yn llythrennol, a dywedaf eto pam yr wyf yn gofidio: Bil yw hwn a fydd yn diddymu cosb gorfforol fel amddiffyniad rhesymol ac yn gwahardd taro fel dull derbyniol o gosbi. Yn gyntaf, fel y mae fy ngwaith i ar y Pwyllgor Addysg, Plant a Phobl Ifanc wedi dangos, rwy'n awyddus i egluro yn y fan hon nawr fy mod yn credu fy mod innau hefyd yn dadlau o blaid hawliau ein plant a'r rhai sy'n arbennig o agored i niwed. Nawr, i blentyn:
'Mae Partïon y Gwladwriaethau i gymryd pob mesur deddfwriaethol, gweinyddol, cymdeithasol ac addysgol priodol i amddiffyn y plentyn rhag pob ffurf ar drais corfforol neu feddyliol'.
Nawr, rwy'n sicr ein bod ni i gyd yn cytuno yn y fan hon na ellir goddef cam-drin plant a bod hynny'n torri Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn a Deddf Plant 2004. Ni ddylai unrhyw blentyn fod yn agored i gael ei gam-drin, boed hynny'n gorfforol, yn emosiynol neu'n rheolaeth drwy orfodaeth. Eto i gyd, nid yw'r Bil hwn yn crynhoi'r amrywiaeth lawn o gam-drin y gall rhai plant fod yn agored iddynt a'r unig beth a wna yw cynnig diddymu taro a chosbi corfforol fel amddiffyniad rhesymol.
Nawr, dywedodd yr Aelod hefyd yn ei datganiad fod y math hwn o ymddygiad yn gysylltiedig ag ymddygiad gwrthgymdeithasol, a'r materion eraill yr wyf i wedi eu codi—. Rwyf i o'r farn bod cam-drin emosiynol a rheolaeth ac ymddygiad drwy orfodaeth dros blant yr un mor niweidiol â cham-drin corfforol—. Nawr, rwy'n credu bod y Bil hwn yn tynnu'r taro o gyd-destun ehangach cam-drin—a dyna'r hyn yr ydym ni'n sôn amdano yma mewn gwirionedd—ac mae hwnnw'n gronig, yn systematig ac yn fwriadol. Fel y gwyddom yn iawn, mae cam-drin corfforol, emosiynol a rheolaeth drwy orfodaeth yn mynd lawn yn llaw yn aml, ac yn ôl erthygl 19 o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn:
Mae Partïon y Gwladwriaethau i gymryd
gweithrediadau
deddfwriaethol priodol i amddiffyn y plentyn rhag pob ffurf ar drais corfforol neu feddyliol.
Nid yw'r Bil hwn yn gwneud hynny. Yn hollbwysig, mae'r Bil arfaethedig hwn yn brin o'r manylion angenrheidiol ac mae diffyg eglurder. Yn gyntaf, nid yw'n glir beth fyddai cost y Bil hwn, sut y gellid gweithredu'r Bil hwn yn llwyddiannus gan ymwelwyr iechyd, a sut y gellid gorfodi'r Bil hwn ar lawr gwlad. Nawr, pan siaradwn am y gost, rydym yn siarad nawr am adrannau gwasanaethau cymdeithasol ledled Cymru sydd eisoes yn cael eu tangyllido'n ofnadwy. Gallai sefyllfa godi, pe bai'r Bil hwn yn cael ei basio, fod adroddiad yn cael ei wneud ac yna ymweliad â'r teulu, ac yna'r adnoddau—gan yr heddlu, yr ymwelydd iechyd, yr awdurdod lleol, yr adran gwasanaethau cymdeithasol—rwyf i o'r farn bod angen inni fod yn glir iawn o ran y costau cysylltiedig. At hynny, nid yw'n glir pa beth yn union yw'r diffiniad o daro sy'n sail i'r Bil hwn. Pan gawsom gyfarfod, cafwyd gwahaniaeth barn, os hoffech chi, ar yr hyn a olygir gan y weithred o daro mewn gwirionedd; roedd gwahaniaeth rhwng eich diffiniad a'ch dehongliad chi o hynny, hyd yn oed o'i gymharu â' diffiniad a dehongliad eich ysgrifennydd preifat chi eich hun. Mae yna fater yma o ran y dehongliad llythrennol a thechnegol.
Er mwyn gweld newid yn ymddygiad y cyhoedd, ac er mwyn i'r Bil hwn weithio'n ymarferol, mae'r eglurder hwn yn hanfodol, gan y byddai'n penderfynu pa wybodaeth ysgrifenedig a chanllawiau fyddai ar gael i rieni, ac wrth gwrs weithrediad y gyfraith. O ran gorfodi'r gyfraith hon—wyddoch chi, sut rydym ni'n mynd i blismona ein cartrefi? Onid ydych yn poeni y gallai hyn, yn wir, rannu teuluoedd, pan wneir cyhuddiadau, pan fydd teuluoedd, am ba reswm bynnag—y pwysau sydd ar ein teuluoedd ar hyn o bryd, pwysau ar berthnasoedd, rhyng-gysylltiadau mewn teuluoedd newydd. Rwyf i'n credu'n gryf fod yn rhaid gwneud mwy o waith eto yn hyn o beth. Nawr, er gwaethaf sylwadau'r Gweinidog bod mwy o gefnogaeth gan y cyhoedd i ddisgyblaeth sydd heb fod yn gorfforol, o 71 y cant yn 2015 i 81 y cant yn 2018, mae'n gwbl aneglur sut fydd y cyhoedd yn derbyn y Bil hwn, ac a ystyrir Bil o'r fath yn ymyrraeth ar farn rhiant a bywydau preifat teuluoedd.
Yn sicr, nid wyf i'n credu y dylai'r sefydliad hwn, na Llywodraeth Cymru, geisio gwneud ein teuluoedd na'n rhieni'n droseddwyr. A byddwn yn annog y Dirprwy Weinidog i fynd yn ôl i ailfeddwl efallai, a chyflwyno Bil sy'n cwmpasu llawer mwy—rhywbeth y gallwn ni i gyd weithio gydag ef, ym mhob plaid, i sicrhau bod ein plant yn cael eu hamddiffyn rhag pob math o gam-drin. Diolch.
Thank you, Janet Finch-Saunders, for your contribution to the debate. You raised a lot of points in what you said; I'll just make a few comments in response. First of all, I think it's important to remember that we are not the first country to be doing this, that, I think, 54 countries have now introduced the legislation to remove the defence of reasonable punishment. We have actually got Ireland very close to us, who have removed it; Scotland are in the process of removing it. So it's not something we're doing that is unique, or odd, or strange. It is a natural progression from the legislation that has already taken place to stop hitting in schools—physical punishment in schools—to stop foster parents, and this is a gradual progression. So, I don't think it is such an unusual thing as you suggest that we're doing.
You talked about the issues that we'll be facing—health visitors and social workers, and people at the grass roots who are dealing with all these issues. This legislation is strongly supported by health visitors, overwhelmingly supported by social workers, and they want to see it enacted. Because they know that there is a clear message then, when they are working with parents, to help them with the very difficult job of parenting. Because I think we all have to acknowledge that it is very hard to be a parent. I've been a parent, I'm a grandparent now, and I know how difficult it is to bring up children. And it is important for the health visitors and social workers, and everyone who's working with children, that they're quite clear in where they stand. And having this defence, it makes it difficult for them, because they want to encourage positive parenting—as I know we all do—but it is difficult when you have that defence there, which does give the implication that physical punishment is acceptable. And so all those people who are working at the grass roots are very, very supportive of this legislation, and, in fact, have lobbied us to do this legislation. So I think it's very important that we remember that.
What we are actually doing is bringing the law of physical punishment, that is the definition—a physical punishment, which is more than smacking or hitting. It is a lot of other things as well. It's the physical punishment. But I accept what she says that there are other things that are damaging to children. I look forward to working with her on the committee, when I'm sure we can discuss all these other issues, because to me it's very important in this Committee Stage that we do discuss the issues that are concerning people and the issues that will be brought up, I've no doubt, in the Committee Stage from the public and which have already started as a result of the publicity of the Bill. But I have been very pleased at the amount of support there is for the Bill so far.
Diolch i chi, Janet Finch-Saunders, am eich cyfraniad i'r ddadl. Rydych chi wedi codi llawer o bwyntiau yn yr hyn yr oeddech chi'n ei ddweud; hoffwn innau wneud ychydig o sylwadau wrth ymateb. Yn gyntaf oll, rwyf i o'r farn ei bod yn bwysig cofio nad ni yw'r wlad gyntaf i wneud hyn, bod 54 o wledydd, rwy'n credu, wedi cyflwyno deddfwriaeth erbyn hyn i gael gwared ar yr amddiffyniad o gosb resymol. Mae Iwerddon yn agos iawn atom, sydd wedi ei ddiddymu; mae'r Alban yn y broses o'i ddiddymu. Felly nid rhywbeth unigryw neu ryfedd yw hyn. Dilyniant naturiol ydyw o'r ddeddfwriaeth sydd eisoes wedi digwydd i ddileu taro mewn ysgolion—cosb gorfforol mewn ysgolion—i atal rhieni maeth, a dilyniant graddol yw hwn. Felly, nid wyf i'n credu ei fod yn beth mor anarferol ag yr awgrymwch chi.
Roeddech chi'n sôn am y problemau y byddwn yn eu hwynebu—ymwelwyr iechyd a gweithwyr cymdeithasol, a phobl ar lawr gwlad sy'n ymdrin â'r materion hyn i gyd. Mae cefnogaeth gref i'r ddeddfwriaeth hon gan ymwelwyr iechyd, a chefnogaeth gan y mwyafrif llethol o weithwyr cymdeithasol, ac maen nhw'n awyddus i'w gweld yn dod i rym. Oherwydd maen nhw'n gwybod bod yna neges glir wedyn, pan fyddan nhw'n gweithio gyda rhieni i'w helpu gyda gwaith anodd iawn rhianta. Credaf fod yn rhaid inni gydnabod mai peth anodd iawn yw bod yn rhiant. Rwyf i wedi bod yn rhiant, ar rwyf i'n fam-gu erbyn hyn, ac rwy'n gwybod pa mor anodd yw magu plant. Ac mae'n bwysig i ymwelwyr iechyd a gweithwyr cymdeithasol, a phawb sy'n gweithio gyda phlant, eu bod nhw'n gwbl glir o ran lle maen nhw'n sefyll. Ac wrth gael yr amddiffyniad hwn, mae'n ei gwneud yn anodd iddyn nhw, oherwydd maen nhw eisiau annog rhianta cadarnhaol—fel y gwn y mae pawb—ond mae'n anodd pan fydd gennych chi'r amddiffyniad hwn yno, sydd yn rhoi awgrym fod cosb gorfforol yn dderbyniol. Ac felly mae'r bobl hynny sy'n gweithio ar lawr gwlad i gyd yn gefnogol iawn, iawn i'r ddeddfwriaeth hon, ac, yn wir, wedi bod yn ein lobïo ni am y ddeddfwriaeth hon. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn inni gofio hynny.
Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud mewn gwirionedd yw cyflwyno cyfraith ar gosb gorfforol, dyna'r diffiniad—cosb gorfforol, sy'n fwy na tharo neu bwnio. Mae'n golygu llawer o bethau eraill hefyd. Mae'n gosb gorfforol. Ond rwy'n derbyn yr hyn y mae hi'n ei ddweud fod yna bethau eraill sy'n niweidiol i blant. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda hi ar y pwyllgor, pan fyddwn ni'n siŵr o drafod yr holl faterion eraill hyn. Oherwydd i mi, mae'n bwysig iawn ein bod ni'n trafod y materion, yn y Cyfnod Pwyllgor hwn, sy'n peri gofid i bobl, a'r materion a gaiff eu codi, yn ddiamau, yn y Cyfnod Pwyllgor gan y cyhoedd ac sydd eisoes wedi dechrau o ganlyniad i gyhoeddusrwydd i'r Bil. Ond rwyf i wedi fy mhlesio'n fawr iawn gan y gefnogaeth sydd i'r Bil hyd yn hyn.
Yn wahanol iawn i'r Torïaid, mi fyddwch chi'n falch o glywed bod Plaid Cymru yn falch iawn o weld y Bil yma yn cychwyn ar ei daith. Mae'n rhaid imi ychwanegu un cymal bychan i hynny: 'o'r diwedd'. Hynny yw, mae wedi cymryd amser inni gyrraedd y diwrnod yma heddiw, er bod rhywun yn gwerthfawrogi ein bod ni wedi cyrraedd yma heddiw yma. A dwi'n credu bod y Cynulliad wedi pasio mewn egwyddor bod angen Bil o'r math yn ôl yn 2001. Dŷch chi'n sôn am 2002, felly mae yna o leiaf 17 mlynedd wedi pasio ers i'r drafodaeth gychwyn, ac mae hynny'n llawer iawn rhy hir. Dwi'n deall bod yna agweddau amrywiol, ac rydyn ni wedi clywed rhai heddiw, ond dyletswydd Llywodraeth ydy arwain newid mewn ymddygiad, ac felly dwi'n falch iawn ein bod ni'n cychwyn ar y daith yma. Mae fy mhlaid i wedi bod yn greiddiol i'r ymdrech i gael y maen i'r wal efo hyn gyda chyn-Aelodau fel Jocelyn Davies a Lindsay Whittle ac eraill wedi chwarae rhan allweddol yn yr ymdrech i ddileu'r amddiffyniad cosb resymol. Fe wnaethon ni gynnwys adduned yn ein maniffesto ar gyfer etholiad 2016 i gyflwyno deddfwriaeth i'r perwyl hwn. Mi fyddai pasio'r Ddeddf yn golygu y byddai gan blant yng Nghymru'r un amddiffyniad yn erbyn cosb gorfforol ag sydd gan oedolion.
Mae'n sefyllfa hurt ar hyn o bryd. Pam yn y byd bod plant, ar hyn o bryd, yn cael eu trin yn israddol i oedolion? Pam yn y byd nad oes angen amddiffyniad dros fod un unigolyn yn defnyddio grym corfforol yn erbyn unigolyn arall, ond bod amddiffyniad dros fod unigolyn yn defnyddio grym corfforol yn erbyn plentyn? Un o'r arwyddion cliriaf o gymdeithas wâr ydy'r ffordd dŷn ni'n trin grwpiau bregus o fewn ein cymdeithas. Byddai pasio'r Bil yma yn cynnal hawliau plant ac yn sicrhau bod Cymru'n cydymffurfio'n llawn ag erthygl 19 o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn sydd, wrth gwrs, yn gofyn bod y wladwriaeth yn cymryd pob cam angenrheidiol a phriodol i ddiogelu plant.
Mi hoffwn i fynd ar ôl dau fater—dau gwestiwn, os leiciwch chi—pnawn yma. Mae yna dros 50 o wledydd yn y byd wedi dileu'r amddiffyniad o gosb gorfforol, a fy nghwestiwn cyntaf ichi heddiw felly ydy: pa wersi sydd gan Gymru i'w dysgu o brofiadau'r gwledydd hynny, nid yn unig Sweden, Iwerddon, yr Almaen, y Ffindir, Seland Newydd, ond llu o wledydd eraill hefyd? Gwersi cadarnhaol y gallen ni elwa o wybod amdanyn nhw, ond hefyd gwersi am sut y gallwn ni gyflwyno'r ddeddfwriaeth mewn ffordd fwy effeithiol.
Mae fy ail gwestiwn i yn ymwneud â rhianta cadarnhaol. Mae tystiolaeth gynyddol ar gael sy'n dangos nad ydy cosb gorfforol yn effeithiol a'i bod hi yn niweidio plant yn gorfforol a hefyd yn emosiynol. Mae yna fwy a mwy o rieni yn cydnabod hynny, ac mae agweddau at arferion magu plant yn sicr yn newid. Ond dydy hi ddim bob tro yn hawdd gwybod pa dechnegau sydd orau i'w defnyddio er mwyn dysgu plant bod ffiniau ar gael—ffiniau nad ydyn nhw fod i'w croesi. Mae'n rhaid imi ddweud, yn fy mhrofiad i fel rhiant sengl i bedwar o blant bach, a dim ond chwe blynedd rhyngddyn nhw, rhwng yr hynaf a'r ieuengaf, dwi'n gwybod bod rhianta yn gofyn am bob math o sgiliau, a sgiliau sydd angen eu dysgu, yn aml iawn. Bod yn rhiant yw un o’r swyddi gorau yn y byd, bod yn rhiant yw un o’r swyddi pwysicaf yn y byd, ond mae bod yn rhiant hefyd yn gallu bod yn swydd heriol iawn. Felly, dwi’n credu, law yn llaw â chyflwyno’r ddeddfwriaeth newydd yma rydyn ni’n ei chroesawu’n fawr ar y meinciau yma, mae angen rhaglenni rhianta cadarnhaol a heini ar draws Cymru.
Felly, fy ail gwestiwn ydy: fydd yna ddigon o adnoddau yn gallu cael eu neilltuo ar gyfer rhaglenni o’r math yna? Dwi ddim yn credu ei fod o’n ddigon i ymestyn y ddarpariaeth bresennol sy’n digwydd trwy gynlluniau Dechrau’n Deg ac ati. Dwi wedi gweld rhai o’r rheini ar waith, ac maen nhw’n gallu gweithio’n ardderchog, ond dŷn nhw ddim yn cyrraedd pawb ac mae angen cyrraedd pawb. Felly, a oes yna adnoddau i wneud hynny? Dwi’n edrych ymlaen at y gwaith o graffu’r Bil hwn rŵan, fel aelod o’r pwyllgor plant a phobl ifanc, dros yr wythnosau nesaf. Diolch.
Unlike the Tories, you’ll be pleased to hear that Plaid Cymru is very pleased to see this Bill begin its journey. I have to add one caveat to that, and that is: 'at last'. That is to say it has taken us some time to get to this point today, although one does appreciate that we have got here, and I do believe that the Assembly passed in principle the need for a Bill of this kind back in 2001. You mentioned 2002, so it’s been at least 17 years since the discussion was initiated, and that is far too long, I understand that there are various attitudes towards this, and we’ve heard some of them expressed today, but it’s the responsibility of Government to lead behavioural change, so I’m very pleased that we are beginning this journey. And my party has been at the heart of the effort to deliver this, with former Members such as Jocelyn Davies, Lindsay Whittle and others playing a key role in the attempt to abolish the defence of reasonable punishment, and we included a pledge in our manifesto for the 2016 election to introduce legislation to that end. Passing this Bill would mean that children in Wales would have the same defence against corporal punishment as adults.
It is an absurd situation at the moment. Why on earth are children now treated differently to adults? Why on earth do we not need a defence against reasonable punishment for one individual using physical force against another individual, but that there is a defence of using physical punishment against a child? One of the clearest signs of a civilised society is the way in which we treat vulnerable groups within our society, and passing this Bill would support children’s rights and would ensure that Wales complies fully with article 19 of the United Nations Convention on the Rights of the Child, which of course requires that the state takes all necessary and appropriate steps to safeguard children.
I would like to pursue two issues—two questions, if you like—this afternoon. There are over 50 nations worldwide who have abolished the reasonable punishment defence, so my first question is: what lessons can Wales learn from the experiences of those nations—not only Sweden, Ireland, Germany, Finland, New Zealand, but a whole host of other nations too? Positive lessons that we could benefit from, but also lessons in terms of how we can introduce this legislation in a more effective way.
My second question relates to positive parenting. There’s increasing evidence available that demonstrates that physical punishment is not effective and that it does damage children both physically and emotionally. And there are more and more parents who recognise that now, and attitudes towards bringing up children are changing. But it’s not always easy to know which techniques are best used in order to teach children that there are boundaries that should not be crossed. And I have to say, from my own experience as a single parent to four young children with only six years separating them, separating the youngest and the oldest, I know that parenting requires all sorts of skills and skills that, often, need to be learnt. Being a parent is one of the best jobs in the world, being a parent is one of the most important roles in the world, but being a parent can also be very challenging indeed. So, I believe, along with introducing this new legislation that we warmly welcome on these benches, we do need positive parenting programmes in place across Wales.
So, my second question is: will there be sufficient resources allocated in order to provide programmes of that kind? I don’t believe that it’s enough to extend the current provision, which is provided through Flying Start and so on. I’ve seen some of those in operation, and they can work superbly well, but they don’t reach everyone, and we do need to reach everyone. So, are there sufficient resources to do that? I look forward to the scrutiny work on this Bill, as a member of the children and young people’s committee over the next few weeks. Thank you.
Thank you very much, Siân, and I really do appreciate the support you're giving to this legislation, because I know that your party has been very supportive—and Jocelyn and Lindsay were tremendous—and I believe Helen Mary Jones was very supportive in the previous Assembly. And I think we are united in wanting to improve the lives of children. So, thank you very much for your support.
Of the two questions that you ask, as you say, over 50 nations—I think 54 nations—have now abolished the defence and more are thinking about doing it, so I do think it is something that, eventually, will be everywhere. I think that there are lessons to be learned. One of the things that I think is very important is that from the introduction of the legislation, when it receives Royal Assent, there should be sufficient time for us to allow it to bed in. So, we are thinking of a considerable period of time, up to two years, and the Ministers will be able to introduce it when they feel the time is right. Because I think it's very important that everybody is aware of the change, and in order to do that, we'll have a big public awareness campaign, which is very important, and then, it's very important as well that the front-line staff, the universal people who go to everybody—. Because every mother will have a midwife and a health visitor, and it's really important that we're able to get the message through them about what the change of the law is so that people know what the change of the law is. So, I think that's very, very important and I think we have learnt that.
The other thing that we have learnt, which links into your second question, is that changing a law by itself doesn't mean a lot. It's got to be accompanied by the information, but it's also got to be accompanied by support for parents. And that, I think, is absolutely crucial. So, we see ourselves increasing the support for parents. As you say, Flying Start and Families First are huge measures of support, but they don't necessarily go to every family who are in need. So, the health visitors and the midwives are absolutely essential—that they are able to take the message. And, of course, there is the Welsh Government programme, 'Parenting. Give it time.', which is something that is being widely used, and we do intend to increase the amount of support that's given.
What we have learned from other countries is that there often has been a lot of concern, trepidation and just reasonable anxieties when this sort of legislation comes in, but that, quite often, very swiftly after the legislation happens, the mood moves on and people wonder what all the fuss was about, really. I am pretty sure that that's what'll happen here, that we will be able to move on after, I hope, the legislation is passed. And I think that's what we have learned from other countries, that there wasn't much anxiety after the change had taken place, and not one country, even with a change of government, has tried to reverse the legislation. So, I think we've certainly learned that, once it comes in, I think that will be when the change of legislation will really influence the mood in the country. So, again, thank you for your support.
Diolch yn fawr iawn, Siân, ac rwy'n wirioneddol werthfawrogi'r gefnogaeth yr ydych chi'n ei rhoi i'r ddeddfwriaeth hon, oherwydd fy mod i'n gwybod bod eich plaid chi wedi bod yn gefnogol iawn—ac roedd Jocelyn a Lindsay yn rhagorol—ac rwy'n credu bod Helen Mary Jones wedi bod yn gefnogol iawn yn y Cynulliad blaenorol. Rwy'n credu ein bod ni'n unedig o ran eisiau gwella bywydau plant. Felly, diolch yn fawr iawn i chi am eich cefnogaeth.
Ar y ddau gwestiwn yr ydych chi'n eu gofyn, fel y dywedwch, mae dros 50 o wledydd—54 o wledydd, rwy'n credu—wedi cael gwared ar yr amddiffyniad erbyn hyn ac mae mwy yn ystyried gwneud hynny. Felly rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth a ddaw, yn y pen draw, i bobman. Rwy'n credu bod gwersi i'w dysgu. Un o'r pethau yr wyf i'n credu sy'n bwysig iawn yw y dylid, o gyflwyno'r ddeddfwriaeth, pan fydd yn derbyn Cydsyniad Brenhinol, gael digon o amser inni ganiatáu iddi ymsefydlu. Felly, rydym ni'n ystyried cyfnod sylweddol o amser, hyd at ddwy flynedd, a gall Gweinidogion ei chyflwyno pan fyddan nhw'n teimlo bod yr amser yn iawn. Credaf ei bod yn bwysig iawn i bawb fod yn ymwybodol o'r newid, ac i wneud hynny, bydd gennym ymgyrch ymwybyddiaeth gyhoeddus fawr, sy'n bwysig iawn, ac wedyn, mae'n bwysig iawn hefyd fod y staff ar y rheng flaen, y bobl sy'n mynd at bawb yn gyffredin—. Oherwydd bydd gan bob mam ei bydwraig a'i hymwelydd iechyd, ac mae'n bwysig iawn inni allu mynegi'r neges drwyddyn nhw am y newid i'r gyfraith fel y bydd pobl yn gwybod beth a olygir gan y newid yn y gyfraith. Felly, rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn, iawn ac rydym ni wedi dysgu hynny.
Y peth arall a ddysgwyd, sy'n gysylltiedig â'ch ail gwestiwn, yw nad oes llawer o ystyr i newid cyfraith ar ei phen ei hun. Mae'n rhaid i hynny ddod gyda'r wybodaeth, ond hefyd gyda chymorth i rieni. Ac mae hynny'n gwbl hanfodol yn fy marn i. Felly, rydym yn ein gweld ein hunain yn ehangu'r cymorth i rieni. Fel y dywedwch chi, mae Dechrau'n Deg a Theuluoedd yn Gyntaf yn ffynonellau enfawr o gymorth, ond nid ydyn nhw o reidrwydd yn cyrraedd pob teulu sydd mewn angen. Felly, mae'r ymwelwyr iechyd a'r bydwragedd yn gwbl hanfodol—eu bod nhw'n gallu cario'r neges. Ac, wrth gwrs, mae rhaglen Llywodraeth Cymru, 'Rhianta. Rhowch Amser Iddo.', sy'n rhywbeth a ddefnyddir yn eang, ac rydym ni'n bwriadu cynyddu swm y cymorth a roddir.
Yr hyn a ddysgwyd oddi wrth wledydd eraill yw bod llawer o ofid, anesmwythder a phryderon rhesymol yn aml yn dod yn sgil deddfwriaeth o'r fath. Ond, yn aml iawn, yn fuan ar ôl gweithredu'r ddeddfwriaeth, mae'r ysbryd yn newid ac mae pobl yn dechrau holi beth oedd diben yr holl ffwdan, mewn gwirionedd. Rwy'n weddol sicr mai dyna fydd yn digwydd yma, y byddwn ni'n gallu symud ymlaen, rwy'n gobeithio, wedi i'r ddeddfwriaeth gael ei phasio. Ac rwy'n credu mai dyna'r hyn a ddysgwyd oddi wrth wledydd eraill, ni chafwyd llawer o ofid wedi i'r newid ddigwydd, ac nid oes unrhyw wlad, hyd yn oed gyda newid yn ei llywodraeth, wedi ceisio gwrthdroi'r ddeddfwriaeth. Felly, rwy'n credu ein bod wedi dysgu, pan ddaw'r ddeddfwriaeth, mai dyna pryd y bydd y newid yn y ddeddfwriaeth yn dylanwadu mewn gwirionedd ar ysbryd y wlad. Felly, unwaith eto, diolch ichi am eich cefnogaeth.
