Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
19/03/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Dirprwy Lywydd (Ann Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Deputy Presiding Officer (Ann Jones) in the Chair.
Good afternoon. Before we proceed with the First Minister's questions, on behalf of the whole Assembly, I would like to convey our deepest condolences to everyone affected by the shootings in Christchurch and, yesterday, in Utrecht. I'm sure, over the last few days, and especially today, our thoughts are with the loved ones of those who have deceased and those who are injured. As an Assembly, we condemn extremism in all its forms and must now redouble our efforts to nurture kindness and tolerance in the face of such hate that we have experienced. Can I now ask Members to stand with me for a moment of reflection, please?
Prynhawn da. Cyn i ni fwrw ymlaen â'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ar ran y Cynulliad cyfan, hoffwn gyfleu ein cydymdeimlad dwysaf â phawb a gafodd eu heffeithio gan y saethu yn Christchurch a, ddoe, yn Utrecht. Rwy'n siŵr, dros yr ychydig ddiwrnodau diwethaf, a heddiw'n arbennig, bod ein meddyliau gydag anwyliaid y rhai a fu farw a'r rhai sydd wedi'u hanafu. Fel Cynulliad, rydym ni'n condemnio eithafiaeth ar ei holl ffurfiau ac mae'n rhaid i ni gynyddu ein hymdrechion nawr i feithrin caredigrwydd a goddefgarwch yn wyneb y fath gasineb yr ydym ni wedi ei weld. A gaf i ofyn nawr i'r Aelodau sefyll gyda mi am gyfnod o fyfyrio, os gwelwch yn dda?
Safodd Aelodau’r Cynulliad am funud o dawelwch.
Assembly Members stood for a minute’s silence.
Diolch.
Thank you.
We now turn to item 1 on the agenda this afternoon, which is questions to the First Minister, and the first question this afternoon, Siân Gwenllian.
Trown nawr at eitem 1 ar yr agenda y prynhawn yma, sef cwestiynau i'r Prif Weinidog, a'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma, Siân Gwenllian.
1. A wnaiff y Prif Weinidog gyfarwyddo Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr i gynnal ymgynghoriad newydd i ddyfodol gwasanaethau fasgwlaidd brys yn Ysbyty Gwynedd? OAQ53603
1. Will the First Minister instruct Betsi Cadawladr University Health Board to conduct a new consultation into the future of emergency vascular services in Ysbyty Gwynedd? OAQ53603
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr yn gwneud gwelliannau i wasanaethau fasgwlaidd ar hyn o bryd. Cytunwyd ar y gwelliannau hyn ar ôl ymgynghoriad cyhoeddus yn 2013. Nid wyf yn bwriadu cyfarwyddo'r bwrdd iechyd i gynnal ymgynghoriadau newydd ar y mater hwn.
Thank you very much, Dirprwy Lywydd. Betsi Cadwaladr University Local Health Board are making improvements to vascular services at present. These improvements were agreed after a public consultation in 2013. I do not intend to instruct the health board to conduct any new consultations on this matter.
Tra oeddech chi yn Buckingham Palace, fe glywodd y lle hwn fod y bwrdd iechyd wedi camarwain y cyhoedd ar fater israddio'r gwasanaeth ym Mangor. Ers hynny, mae yna aelod blaenllaw o'r bwrdd iechyd wedi ymddiswyddo mewn protest—cam difrifol iawn—ac eto, dydy eich Llywodraeth chi ddim yn bwriadu ymyrryd. Ai'r gwir amdani yw mai agenda wleidyddol y Blaid Lafur sy'n gyfrifol am ffafrio ysbyty sydd mewn sedd ymylol, a hynny ar draul gwasanaethau i gleifion ar draws y gogledd?
Whilst you were at Buckingham Palace, this place heard that the health board had misled the public on the issue of downgrading the service in Bangor. Since then, a prominent member of the health board has resigned in protest—a very grave step—and yet your Government still doesn’t intend to intervene. Isn’t the truth of the matter that it’s the political agenda of the Labour Party that is responsible for favouring a hospital that is in a marginal seat, at the expense of services to patients across north Wales?
Wel, Dirprwy Lywydd, dyw hwnna ddim yn wir o gwbl. Nawr, dwi'n gwybod bod yr Aelod yn adlewyrchu beth mae pobl leol yn ei ddweud wrthi hi, ond, yn y bôn, beth sy'n digwydd fan hyn yw nid mater o broses, ond mater o greu gwasanaethau newydd a gwasanaethau cynaliadwy i bobl ledled gogledd Cymru. Dyna pam mae'r Gymdeithas Fasgwlaidd a Choleg Brenhinol y Llawfeddygon yn cefnogi beth rŷm ni'n ei wneud. Dyna pam dŷn ni'n ei wneud e—nid am ddim byd arall ond y cyngor rŷm ni wedi ei gael oddi wrth bobl sy'n gweithio yn y maes, pobl â'r anawsterau, sori, pobl â'r—.
Deputy Presiding Officer, that is totally untrue. I know that the Member is reflecting what local people are telling her, but, fundamentally, what is happening here is not a matter of process, but a matter of creating new services that are sustainable for people throughout the whole of north Wales. That is why the Royal College of Surgeons and the Vascular Society support what we do. And that is why we're doing it—not for any reason other than the advice that we have received from people working in the field, people who have—.
We are doing it, Dirprwy Lywydd, because of the advice that we have received from those organisations in the best possible position to provide us with the advice we need—the royal colleges, the Vascular Society. They are the people who have explained to us the current arrangements are not sustainable. It is as a result of their advice that we will provide a service in north Wales that will be right for patients. Eighty per cent of services will continue to be delivered locally, but, when you need a specialist service, when you need a service where you need facilities and a team of people who carry out these procedures enough times during the year to have the professional accreditation that they need, to have the experience that keeps them performing at the best possible level of their professional skills, that's what people in north Wales will have as a result of these matters.
Rydym ni yn gwneud hynny, Dirprwy Lywydd, oherwydd y cyngor a gawsom gan y sefydliadau hynny sydd yn y sefyllfa orau bosibl i roi'r cyngor sydd ei angen arnom i ni—y colegau brenhinol, y Gymdeithas Fasgwlaidd. Nhw yw'r bobl sydd wedi egluro i ni nad yw'r trefniadau presennol yn gynaliadwy. O ganlyniad i'w cyngor nhw y byddwn ni'n darparu gwasanaeth yn y gogledd a fydd yn iawn i gleifion. Bydd wyth deg y cant o wasanaethau yn parhau i gael eu darparu'n lleol, ond, pan eich bod angen gwasanaeth arbenigol, pan eich bod angen gwasanaeth sy'n golygu eich bod angen cyfleusterau a thîm o bobl sy'n cyflawni'r gweithdrefnau hyn ddigon o weithiau yn ystod y flwyddyn i gael yr achrediad proffesiynol sydd ei angen arnyn nhw, i gael y profiad sy'n eu cadw'n perfformio ar y lefel orau bosibl o'u sgiliau proffesiynol, dyna fydd pobl yn y gogledd yn ei gael o ganlyniad i'r materion hyn.
Bydd y newidiadau yn weithredol ar 8 Ebrill, a dyna'r ffordd orau, dwi'n siŵr, i roi gwasanaethau i bobl ledled gogledd Cymru.
The changes will be implemented on 8 April, and that, I am sure, is the best way to deliver services for people throughout north Wales.
I would like to withdraw from any party political inferences on this very important matter, but I do endorse the calls by Siân Gwenllian for a new consultation, and the reason being that I believe there are a number of people very, very concerned about this. We've got a petition of over 5,000 signatures. I thought this was made on a clinical decision as you rightly point out. However, I'm informed quite reliably that some of the consultants are actually refusing to move. So, that surely is quite a grave issue. As Siân has rightly pointed out, such are the concerns about this issue that Bethan Russell Williams has resigned.
Now, in an open letter, Mark Polin and Gary Doherty have advised that there should be better outcomes for patients in north Wales, but note that currently out-of-hours emergency services are, in fact, provided at Ysbyty Gwynedd or Wrexham Maelor. It makes no sense at all for this decision. So, I would ask if you would consider looking at another consultation. Six years we are now down the line.
Hoffwn gamu yn ôl oddi wrth unrhyw gasgliadau gwleidyddol pleidiol ar y mater pwysig iawn hwn, ond rwy'n cefnogi'r galwadau gan Siân Gwenllian am ymgynghoriad newydd, a'r rheswm am hynny yw fy mod i'n credu bod nifer o bobl yn bryderus dros ben am hyn. Mae gennym ni ddeiseb o dros 5,000 o lofnodion. Roeddwn i'n meddwl bod hyn wedi'i wneud ar sail penderfyniad clinigol fel yr ydych yn ei ddweud yn briodol. Fodd bynnag, rwy'n cael fy hysbysu yn eithaf dibynadwy bod rhai o'r meddygon ymgynghorol yn gwrthod symud mewn gwirionedd. Felly, mae hwnnw'n sicr yn fater eithaf difrifol. Fel y mae Siân wedi ei nodi yn briodol, mae Bethan Russell Williams wedi ymddiswyddo cymaint yw'r pryderon am y mater hwn.
Nawr, mewn llythyr agored, mae Mark Polin a Gary Doherty wedi cynghori y dylai fod gwell canlyniadau i gleifion yn y gogledd, ond yn nodi y darperir gwasanaethau brys y tu allan i oriau ar hyn o bryd yn Ysbyty Gwynedd neu Ysbyty Maelor Wrecsam, mewn gwirionedd. Nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl ar gyfer y penderfyniad hwn. Felly, byddwn yn gofyn a wnewch chi ystyried edrych ar ymgynghoriad arall. Mae hyn wedi mynd ymlaen am chwe blynedd erbyn hyn.
Can we come to the question, please?
A gawn ni ddod at y cwestiwn, os gwelwch yn dda?
Will you reconsider and actually invest in those services at Ysbyty Gwynedd, so that those medical teams can feel confident that they can carry out emergency vascular services for those people who badly need them?
A wnewch chi ailystyried a buddsoddi mewn gwirionedd yn y gwasanaethau hynny yn Ysbyty Gwynedd, fel y gall y timau meddygol hynny deimlo'n hyderus y gallant ddarparu gwasanaethau fasgwlaidd brys i'r bobl hynny sydd eu hangen yn ddirfawr?
Well, Dirprwy Lywydd, I'm sure the Member wants the best possible services for the residents in her constituency, and that is what this change will deliver. A further delay now would simply unravel everything that has been put in place. And she will know what's been put in place: £2.3 million from the Welsh Government for a vascular hybrid theatre, and, as a result of concentrating that service on one site, the health board has been able to attract six additional consultant vascular surgeons, an additional consultant interventional radiologist, four vascular junior doctors, extra vascular specialist nurses, a dedicated 18-bed vascular ward. All of these would be put at risk if we said to all of those people who have been attracted to this new service, and it will be one of the very best services in the whole of the United Kingdom—. If they thought we were pulling the plug out of it now—those people can go to jobs anywhere they like in the United Kingdom—we would lose them to north Wales. Your constituents would not have the service that's going to be on offer to them.
I am confident, Dirprwy Lywydd, that once the new service is there, once patients see what it offers to them and to their families and others who need a specialist vascular service, patients in north Wales will appreciate it very fast. And, as we know, patients in Wales are very quickly and very powerfully attached to the new service they have, and I'm sure they will be amongst its strongest supporters.
Wel, Dirprwy Lywydd, rwy'n siŵr bod yr Aelod eisiau'r gwasanaethau gorau posibl i'r trigolion yn ei hetholaeth, a dyna fydd y newid hwn yn ei sicrhau. Y cwbl y byddai oedi pellach nawr yn ei wneud fyddai ymddatod popeth a roddwyd ar waith. A bydd hi'n gwybod beth sydd wedi ei roi ar waith: £2.3 miliwn gan Lywodraeth Cymru ar gyfer theatr hybrid fasgwlaidd, ac, o ganlyniad i ganolbwyntio'r gwasanaeth hwnnw ar un safle, mae'r bwrdd iechyd wedi gallu denu chwech o lawfeddygon fasgwlaidd ymgynghorol ychwanegol, radiolegydd ymyraethol ymgynghorol ychwanegol, pedwar o feddygon fasgwlaidd iau, nyrsys fasgwlaidd arbenigol ychwanegol, ward fasgwlaidd 18 gwely pwrpasol. Byddai pob un o'r rhain yn cael eu peryglu pe byddem ni'n dweud wrth yr holl bobl hynny sydd wedi cael eu denu i'r gwasanaeth newydd hwn, a bydd yn un o'r gwasanaethau gorau yn y Deyrnas Unedig gyfan—. Pe bydden nhw'n meddwl ein bod ni'n tynnu’r plwg nawr—gall y bobl hynny fynd i swyddi mewn unrhyw le y maen nhw'n dymuno yn y Deyrnas Unedig—byddem ni'n eu colli nhw i ogledd Cymru. Ni fyddai gan eich etholwyr y gwasanaeth sy'n mynd i fod ar gael iddynt.
Rwy'n ffyddiog, Dirprwy Lywydd, pan fydd y gwasanaeth newydd yno, pan fydd cleifion yn gweld yr hyn y mae'n ei gynnig iddyn nhw a'u teuluoedd ac eraill sydd angen gwasanaeth fasgwlaidd arbenigol, y bydd cleifion yn y gogledd yn ei werthfawrogi yn gyflym iawn. Ac, fel y gwyddom, mae cleifion yng Nghymru yn datblygu cysylltiad cyflym iawn a grymus â'r gwasanaeth newydd sydd ganddyn nhw, ac rwy'n siŵr y byddan nhw ymhlith ei gefnogwyr mwyaf brwd.
2. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael er mwyn gwella amseroedd aros ysbytai? OAQ53637
2. What discussions has the First Minister had in order to improve hospital waiting times? OAQ53637
NHS performance, including hospital waiting times, forms part of my regular meetings with the Minister for Health and Social Services.
Mae perfformiad y GIG, gan gynnwys amseroedd aros mewn ysbytai, yn rhan o'm cyfarfodydd rheolaidd â'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol.
I thank the First Minister for that reply. Is the First Minister aware that, in the period of July to December 2018, ambulances were waiting outside hospitals in Abergavenny and in Newport for over 5,000 hours and, therefore, they couldn't respond to emergencies. Given that the average ambulance crew is two on these occasions, that's 10,000 crew hours that have been lost. The handover time target in these cases is 15 minutes, but as regards the Royal Gwent Hospital, that target was only met for half the time.
Now, these figures were revealed in answer to a freedom of information request by a Mr Eddie Blanche, who said he had seen ambulances served by welfare vans outside the hospital to supply waiting crews with hot drinks and toilets because they were expected to wait there for such a long time. So, if it's bad enough they have to give them a bus to have their rest in whilst waiting to unload patients, then this is an issue that needs to be addressed now. He says, 'It's scary. I'm worried that people will start dying if the problem isn't fixed'. When does the First Minister think the problem will be fixed?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. A yw'r Prif Weinidog yn ymwybodol, yn ystod y cyfnod rhwng mis Gorffennaf a mis Rhagfyr 2018, bod ambiwlans yn aros y tu allan i ysbytai yn y Fenni ac yng Nghasnewydd am dros 5,000 o oriau ac, felly, nid oeddent yn gallu ymateb i achosion brys. O gofio mai dau yw'r criw ambiwlans cyfartalog ar yr achlysuron hyn, mae hynny'n 10,000 o oriau criw a gollwyd. 15 munud yw'r amser trosglwyddo targed yn yr achosion hyn, ond o ran Ysbyty Brenhinol Gwent, dim ond hanner yr amser y bodlonwyd y targed hwnnw.
Nawr, datgelwyd y ffigurau hyn mewn ateb i gais rhyddid gwybodaeth gan Mr Eddie Blanche, a ddywedodd ei fod wedi gweld ambiwlansys yn cael eu gwasanaethu gan faniau lles y tu allan i'r ysbyty i gyflenwi criwiau a oedd yn aros gyda diodydd poeth a thoiledau gan fod disgwyl iddyn nhw aros yno am amser mor hir. Felly, os yw'n ddigon gwael bod yn rhaid iddyn nhw roi bws iddyn nhw orffwyso wrth aros i ddadlwytho cleifion, yna mae hwn yn fater y mae angen rhoi sylw iddo nawr. Meddai, 'Mae'n frawychus. Rwy'n poeni y bydd pobl yn dechrau marw os na chaiff y broblem ei datrys'. Pryd mae'r Prif Weinidog yn credu y bydd y broblem yn cael ei datrys?
Well, Dirprwy Lywydd, the figures that the Member quotes are freely available; they don't need to be got through a freedom of information request, because we make that information available in the public domain all the time. Of course ambulance handover figures are a concern to us, because they reflect pressures in the system as a whole. Over this winter, we know that handover times have improved, rather than got more difficult. We know that, since we moved to a different way of measuring the success of the ambulance service, we have been able to demonstrate that those patients who need that service most urgently get it most quickly and effectively all across Wales, and strenuous efforts go on through the ambulance service, through emergency departments, through the people who work in that service, to go on improving what we are able to offer, and those efforts will continue into this year.
Wel, Dirprwy Lywydd, mae'r ffigurau y mae'r Aelod yn eu dyfynnu ar gael i bawb; nid oes angen cael gafael arnynt trwy gais rhyddid gwybodaeth, gan ein bod ni'n rhoi'r wybodaeth honno ar gael yn gyhoeddus drwy'r amser. Mae ffigurau trosglwyddo ambiwlansys yn destun pryder i ni, wrth gwrs, gan eu bod nhw'n adlewyrchu pwysau yn y system yn ei chyfanrwydd. Dros y gaeaf hwn, rydym ni'n gwybod bod amseroedd trosglwyddo wedi gwella, yn hytrach na mynd yn fwy anodd. Rydym ni'n gwybod, ers i ni symud i wahanol ffordd o fesur llwyddiant y gwasanaeth ambiwlans, ein bod ni wedi gallu dangos bod y cleifion hynny sydd angen y gwasanaeth hwnnw ar y brys mwyaf yn ei gael yn y modd mwyaf cyflym ac effeithiol ledled Cymru, a chaiff ymdrechion glew ei gwneud drwy'r gwasanaeth ambiwlans, trwy adrannau achosion brys, trwy'r bobl sy'n gweithio yn y gwasanaeth hwnnw, i barhau i wella'r hyn y gallwn ei gynnig, a bydd yr ymdrechion hynny yn parhau i mewn i'r flwyddyn hon.
What discussions has the First Minister had in order to improve waiting times?
Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi eu cael i wella amseroedd aros?
Well, those discussions go on with the Minister on every available occasion because there is a great deal to discuss and there is a great deal to be pleased about here in Wales. Thirty-six-week waits 41 per cent lower in December 2018 than the year previously; diagnostic waiting times 54 per cent lower than a year ago; nearly nine out of 10 patients in Wales wait less than 26 weeks from referral to treatment, and that number in Wales is rising not falling; our cancer waiting times are improving, whereas across our border they are at the worst they have been ever since those figures began to be recorded. And Dirprwy Lywydd, perhaps most remarkable of all, at the point where our health and social care services meet, our performance in relation to delayed transfers of care outstrips anything elsewhere. Delayed transfers of care figures fell again in December, despite winter pressures, and 2017 and 2018 are the two best years in terms of delayed transfers of care figures ever since those figures first began to be collected 13 years ago.
Wel, mae'r trafodaethau hynny'n cael eu cynnal gyda'r Gweinidog ar bob achlysur sydd ar gael gan fod llawer iawn i'w drafod ac mae llawer iawn i fod yn falch amdano yma yng Nghymru. Arosiadau tri deg chwech wythnos 41 y cant yn is yn Rhagfyr 2018 na'r flwyddyn flaenorol; amseroedd aros diagnostig 54 y cant yn is nag yr oedden nhw flwyddyn yn ôl; mae bron i naw o bob 10 o gleifion yng Nghymru yn aros llai na 26 wythnos o atgyfeiriad i driniaeth, ac mae'r nifer hwnnw yng Nghymru yn cynyddu nid gostwng; mae ein hamseroedd aros canser yn gwella, tra eu bod y gwaethaf y maen nhw wedi bod ers dechrau cofnodi'r ffigurau hynny ar draws ein ffin. A Dirprwy Lywydd, efallai'n fwy rhyfeddol na dim, ar y pwynt lle mae ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn cyfarfod, mae ein perfformiad o ran oedi wrth drosglwyddo gofal yn well nag unrhyw beth mewn mannau eraill. Gostyngodd ffigurau oedi wrth drosglwyddo gofal eto ym mis Rhagfyr, er gwaethaf pwysau'r gaeaf, a 2017 a 2018 yw'r ddwy flwyddyn orau o ran ffigurau oedi wrth drosglwyddo gofal ers i'r ffigurau hynny ddechrau cael eu casglu gyntaf 13 mlynedd yn ôl.
One of the reasons that those figures are better, though, is because we've simply got patients stacked up in corridors rather than actually in cubicles being seen by medical professionals, and you will know that one of the regions that has the worst emergency department performances is north Wales, where we have the Betsi Cadwaladr health board in special measures for all sorts of performance-related problems, with Wrexham Maelor posting the worst figures in the whole of the United Kingdom, not just in Wales, and with the second-worst performing hospital being Glan Clwyd Hospital in Bodelwyddan.
And it's not just unscheduled care; it's also the planned care and operations as well. If you look back to December 2012, 87 per cent of patients received their treatment within the 26-week target time for orthopaedic surgery versus less than 60 per cent in December 2018. So, you're suggesting that things are getting better. The figures speak for themselves in terms of them getting worse and worse. When are patients in north Wales—when are my constituents—going to see this situation turned around, and when are those hospitals going to hit the targets that your Government sets for them?
Ond un o'r rhesymau y mae'r ffigurau hynny yn well yw oherwydd bod gennym ni gleifion wedi eu pentyrru mewn coridorau yn hytrach na mewn ciwbiclau yn cael eu gweld gan weithwyr meddygol proffesiynol, a byddwch yn gwybod mai un o'r rhanbarthau sydd â'r perfformiadau adrannau brys gwaethaf yw gogledd Cymru, lle mae gennym ni Fwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr yn destun mesurau arbennig ar gyfer pob math o broblemau sy'n gysylltiedig â pherfformiad, gyda Ysbyty Maelor Wrecsam yn cyhoeddi'r ffigurau gwaethaf yn y Deyrnas Unedig gyfan, nid yn unig yng Nghymru, a'r ail ysbyty sy'n perfformio waethaf yw Ysbyty Glan Clwyd ym Modelwyddan.
Ac nid gofal heb ei drefnu yn unig yw hyn; mae'n cynnwys gofal a drefnwyd a llawdriniaethau hefyd. Os edrychwch chi yn ôl i fis Rhagfyr 2012, derbyniodd 87 y cant o gleifion eu triniaeth yn unol â'r amser targed o 26 wythnos ar gyfer llawdriniaeth orthopedig o'i gymharu â llai na 60 y cant ym mis Rhagfyr 2018. Felly, rydych chi'n awgrymu bod pethau'n gwella. Mae'r ffigurau yn siarad drostynt eu hunain o ran y ffaith eu bod yn mynd yn waeth ac yn waeth. Pryd mae cleifion yn y gogledd—pryd mae fy etholwyr—yn mynd i weld y sefyllfa hon yn newid, a phryd mae'r ysbytai hynny yn mynd i fodloni'r targedau y mae eich Llywodraeth yn eu pennu ar eu cyfer?
Well, Llywydd, the point the Member made at the beginning clearly cannot be true. Delayed transfers of care figures are not affected by the way in which people are received into our hospitals; they're all about the way in which people are discharged back into the community, and Betsi Cadwaladr university health board is part of the success of the Welsh NHS and our social care services in that regard. In fact, the greatest improvement of all in relation to delayed transfers of care figures is to be found in the north of Wales. Of course we are concerned, the Minister is concerned, at the difficulties that have been experienced at two hospitals in north Wales over this winter. Their performance distorts the performance of the whole of the NHS, where, elsewhere, improvements were to be found. We go on, we go on investing, investing in the physical layout of those hospitals, investing in the professional leadership of those departments and, together with the health board, we are confident that there are plans in place that will lead to further improvements in elective and in emergency care.
Wel, Llywydd, mae'n amlwg na all y pwynt a wnaeth yr Aelod ar y cychwyn fod yn wir. Nid yw ffigurau oedi wrth drosglwyddo gofal yn cael eu heffeithio gan y ffordd y derbynnir pobl i'n hysbytai; maen nhw nhw'n ymwneud â'r ffordd y mae pobl yn cael eu rhyddhau yn ôl i'r gymuned, ac mae bwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr yn rhan o lwyddiant GIG Cymru a'n gwasanaethau gofal cymdeithasol yn hynny o beth. A dweud y gwir, gellir gweld y gwelliant mwyaf oll o ran ffigurau oedi wrth drosglwyddo gofal yn y gogledd. Wrth gwrs ei bod ni'n pryderu, mae'r Gweinidog yn pryderu, am yr anawsterau a gafwyd mewn dau ysbyty yn y gogledd dros y gaeaf hwn. Mae eu perfformiad yn ystumio perfformiad y GIG cyfan, lle, mewn mannau eraill, y gwelwyd gwelliannau. Rydym ni'n parhau, rydym ni'n parhau i fuddsoddi, buddsoddi yng nghynllun ffisegol yr ysbytai hynny, buddsoddi yn arweinyddiaeth broffesiynol yr adrannau hynny ac, ynghyd â'r bwrdd iechyd, rydym ni'n ffyddiog bod cynlluniau ar waith a fydd yn arwain at welliannau pellach o ran gofal dewisol a gofal brys.
Thank you. We'll now turn to leaders' questions. The first party leader today is the leader of Plaid Cymru, Adam Price.
Diolch. Trown nawr at gwestiynau'r arweinyddion. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price, yw'r arweinydd plaid cyntaf heddiw.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Could I first join in the chorus of hallelujahs around the land that greeted last Saturday's game and the Grand Slam victory, and can I wholly endorse your suggestion, First Minister, made last night on the steps of the Senedd, that when we have the powers to confer honorary Welsh citizenship, then Warren Gatland should be there in the front of the queue? But, of course, we'll have to achieve independence before we have that opportunity for real.
The first issue I want to raise with you today relates to a matter very close to my own heart and, indeed, my own life, which is LGBT+ equality. First Minister, do you believe that faith schools should be allowed to operate differently from non-faith schools in the way they approach their teaching about sexual relationships? I raise this because, as ITV Wales has shown, in this case in the context of Catholic schools, there is confirmation on websites and, indeed, in the testimony of teachers that the belief that gay relationships are morally unacceptable is being presented to children and young people in 2019. Your education Minister, it's reported, is content to continue to allow discretion to Welsh faith schools to teach relationship and sex education in line with their own beliefs. Is that something you support?
Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i yn gyntaf ymuno â'r côr o haleliwias ar draws y wlad a gyfarchodd y gêm ddydd Sadwrn diwethaf a buddugoliaeth y Gamp Lawn, ac a gaf i gymeradwyo'n llwyr eich awgrym, Prif Weinidog, a wnaed neithiwr ar risiau'r Senedd, pan fydd gennym ni'r pwerau i roi dinasyddiaeth anrhydeddus o Gymru, yna y dylai Warren Gatland fod yno ar flaen y ciw? Ond, wrth gwrs, bydd yn rhaid i ni gael annibyniaeth cyn i ni gael y cyfle hwnnw mewn gwirionedd.
Mae'r mater cyntaf yr hoffwn ei godi gyda chi heddiw yn ymwneud â mater sy'n agos iawn at fy nghalon i ac, yn wir, fy mywyd fy hun, sef cydraddoldeb LGBT+. Prif Weinidog, a ydych chi'n credu y dylid caniatáu i ysgolion ffydd weithredu'n wahanol i ysgolion nad ydynt yn rhai ffydd yn y ffordd y maen nhw'n ymdrin â'u haddysgu am berthnasoedd rhywiol? Codaf hyn oherwydd, fel y mae ITV Wales wedi ei ddangos, yn yr achos hwn yng nghyd-destun ysgolion Catholig, ceir cadarnhad ar wefannau ac, yn wir, yn nhystiolaeth athrawon bod y gred fod perthynas hoyw yn foesol annerbyniol yn cael ei chyflwyno i blant a phobl ifanc yn 2019. Adroddir bod eich Gweinidog addysg yn fodlon parhau i ganiatáu disgresiwn i ysgolion ffydd Cymru i addysgu perthnasoedd a rhyw yn unol â'u credoau eu hunain. A yw hynny'n rhywbeth yr ydych chi'n ei gefnogi?
Well, Dirprwy Lywydd, first of all, let me say how much I enjoyed last night's events. I saw the Member there and many other Members behind him, and from all parts of the Chamber joining in with those celebrations.
As far as relationships and sexuality education is concerned, there are consultations that are being carried out at the moment both in relation to our current curriculum and the new curriculum. There are complex rules about the way in which faith schools have certain freedoms, which are not, therefore, directly in the hands of Welsh Government Ministers, but let me address the nub of his question, which is that it is entirely unacceptable to me that the sorts of views that he reported should be expressed in any of our schools, and I want to associate myself directly with what he said about the unacceptability of those sorts of views being promulgated in any classroom, of any sort, and in any part of Wales.
Wel, Dirprwy Lywydd, yn gyntaf oll gadewch i mi ddweud cymaint y gwnes i fwynhau digwyddiadau neithiwr. Gwelais yr Aelod yno a llawer o Aelodau eraill y tu ôl iddo, ac o bob rhan o'r Siambr yn ymuno yn y dathliadau hynny.
Cyn belled ag y mae addysg perthnasoedd a rhywioldeb yn y cwestiwn, ceir ymgynghoriadau sy'n cael eu cynnal ar hyn o bryd o ran ein cwricwlwm presennol a'r cwricwlwm newydd. Ceir rheolau cymhleth ynghylch y ffordd y mae gan ysgolion ffydd fathau penodol o ryddid, nad ydynt, felly, yn uniongyrchol yn nwylo Gweinidogion Llywodraeth Cymru, ond gadewch i mi fynd i'r afael â hanfod ei gwestiwn, sef ei bod hi'n gwbl annerbyniol i mi fod y dylai'r math o safbwyntiau a adroddwyd ganddo gael eu mynegi yn unrhyw un o'n hysgolion, a hoffwn gysylltu fy hun yn uniongyrchol â'r hyn a ddywedodd am annerbynioldeb y mathau hynny o safbwyntiau yn cael eu lledaenu mewn unrhyw ystafell ddosbarth, o unrhyw fath, ac mewn unrhyw ran o Gymru.
I welcome the First Minister saying that this is unacceptable. The point is, of course, to do something about it. In the 1980s, I was told myself, 'I hope to goodness gracious that you don't end up gay.' It wasn't acceptable then, it's certainly not acceptable now, and it's the duty of Government, where we're talking about publicly funded schools—it's the duty of Government to make absolutely clear that should never be on a school website, that should never be the experience of a teacher. So, it's the responsibility of Government to show that there is no discretion, not even in this case. It's not complex: it's very simple as far as I'm concerned.
Turning to another matter, if I may, last Saturday, I took part in the United Nations anti-racism day march in Cardiff alongside your deputy, Jane Hutt. On that march, there were many members of the Kurdish community in Wales who were expressing their hope that this Parliament—indeed, your Government—would be the first in the world to express our solidarity with the Kurdish hunger strikers across Europe. They're protesting against the isolation of the Kurdish leader, Abdullah Öcalan, who's been imprisoned by Turkey since 1999 in conditions that contravene the Turkish state's legal obligations in relation to human rights. As you know, the protesters include Imam Sis, a resident of Newport who has been on an indefinite hunger strike since 17 December last year. First Minister, can you confirm that you will be supporting the motion we have tabled for debate, expressing solidarity with Imam Sis and with the Kurdish community?
Rwy'n croesawu'r Prif Weinidog yn dweud bod hyn yn annerbyniol. Y pwynt yw, wrth gwrs, gwneud rhywbeth yn ei gylch. Yn y 1980au, dywedwyd wrthyf i fy hun, 'gobeithio i'r nefoedd raslon na fyddi di'n hoyw.' Nid oedd yn dderbyniol bryd hynny, ac yn sicr nid yw'n dderbyniol nawr, ac mae'n ddyletswydd ar Lywodraeth, pan ein bod yn sôn am ysgolion a ariennir yn gyhoeddus—mae'n ddyletswydd ar Lywodraeth i'w gwneud yn gwbl eglur na ddylai hynny fyth fod ar wefan ysgol, na ddylai hynny fyth fod yn brofiad i athro. Felly, mae'n gyfrifoldeb ar Lywodraeth i ddangos nad oes unrhyw ddisgresiwn, hyd yn oed yn yr achos hwn. Nid yw'n gymhleth: mae'n syml iawn o'm safbwynt i.
Gan droi at fater arall, os caf, ddydd Sadwrn diwethaf, cymerais ran mewn gorymdaith diwrnod gwrth-hiliaeth y Cenhedloedd Unedig yng Nghaerdydd ochr yn ochr â'ch Dirprwy, Jane Hutt. Ar yr orymdaith honno, roedd llawer o aelodau'r gymuned Gwrdaidd yng Nghymru a oedd yn mynegi eu gobaith mai'r Senedd hon—eich Llywodraeth chi, yn wir—fyddai'r gyntaf yn y byd i fynegi ein hundod â'r streicwyr newyn Cwrdaidd ledled Ewrop. Maen nhw'n protestio yn erbyn arwahanu arweinydd y Cwrdiaid, Abdullah Öcalan, a garcharwyd gan Twrci ers 1999 mewn amodau sy'n mynd yn groes i rwymedigaethau cyfreithiol gwladwriaeth Twrci o ran hawliau dynol. Fel y gwyddoch, mae'r protestwyr yn cynnwys Imam Sis, un o drigolion Casnewydd sydd wedi bod ar streic newyn am gyfnod amhenodol ers 17 Rhagfyr y llynedd. Prif Weinidog, a allwch chi gadarnhau y byddwch chi'n cefnogi'r cynnig a gyflwynwyd gennym ar gyfer dadl, gan fynegi undod ag Imam Sis a chyda'r gymuned Gwrdaidd?
Well, Dirprwy Lywydd, I want to return, to begin with, to the point that the Member made in his opening question, and just to be as clear with him as I can be that the Government is doing exactly what he would wish us to do in engaging with that sector and making clear what our position is and what we believe their position should be as well, and if there is evidence that he has that things are happening that should not happen, then we would certainly want to act on anything that we can pass our way. There is no difference of purpose between us at all on that matter.
The Member then refers to the debate that will happen tomorrow on the floor of the Assembly. My colleague Eluned Morgan will reply to that debate. We will observe the proprieties in relation to the responsibility that we have as a Government while engaging with the substance of the matters that the Member referred to in his second question.
Wel, Dirprwy Lywydd, hoffwn ddychwelyd, yn gyntaf, at y pwynt a wnaeth yr Aelod yn ei gwestiwn agoriadol, a dim ond i fod mor eglur ag ef ag y gallaf fod y Llywodraeth yn gwneud yn union yr hyn y byddai'n dymuno i ni ei wneud o ran ymgysylltu â'r sector hwnnw a'i gwneud yn eglur beth yw ein safbwynt ni a'r hyn y credwn y dylai fod eu safbwynt hwythau hefyd, ac os oes ganddo dystiolaeth fod pethau'n digwydd na ddylent fod yn digwydd, yna byddem yn sicr eisiau cymryd camau ar unrhyw beth y gallwn ni ddod ar ei draws. Nid oes unrhyw wahaniaeth o ddiben rhyngom ni o gwbl o ran y mater hwnnw.
Mae'r Aelod yn cyfeirio wedyn at y ddadl a fydd yn cael ei chynnal yfory ar lawr y Cynulliad. Bydd fy nghyd-Aelod Eluned Morgan yn ateb y ddadl honno. Byddwn yn ymddwyn yn weddus o ran y cyfrifoldeb sydd gennym ni fel Llywodraeth gan ymgysylltu â sylwedd y materion y cyfeiriodd yr Aelod atyn nhw yn ei ail gwestiwn.
Mae'n flin gyda fi, ond dwi ddim yn deall beth mae'r Prif Weinidog wedi ei ddweud fanna. So, efallai, wrth ymateb i'r trydydd cwestiwn, lle dwi'n mynd i godi pwnc arall, gallai fe jest esbonio a ydych chi'n mynd i gefnogi'r cynnig neu beidio.
I droi at frwydr arall dros gyfiawnder i iaith a diwylliant gwlad ddiwladwriaeth—nid y Cwrdiaid yn yr achos yma, ond Cymru a’r Gymraeg—a maes lle'r ŷch chi wedi gosod nod clodwiw o ran creu miliwn o siaradwr, ac yn benodol, cynyddu Cymraeg yn y gweithle, yn ei adroddiad a gyhoeddwyd y bore yma, mae’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn mynegi pryder am yr oedi wrth gyflawni argymhellion adroddiad sydd yn cynnig ffordd ymlaen ar ddefnydd mewnol o'r Gymraeg a’r posibilrwydd o wneud lefel o sgiliau Cymraeg yn hanfodol ar gyfer staff Llywodraeth Cymru, sydd yn dal yn aros i’w gytuno gan fwrdd y Llywodraeth ddwy flynedd ar ôl ei gwblhau. Esboniad y Llywodraeth wrth y pwyllgor ynghylch pam eich bod chi wedi eistedd ar adroddiad eich uwch weision cyhyd heb weithredu, heb wneud penderfyniad, oedd eich bod chi’n awyddus i gael eich goleuo gan sefydliadau blaengar eraill. Ond o ystyried record drychinebus y Llywodraeth ar Gymraeg yn y gweithle, ydych chi’n cytuno y byddai unrhyw ymdrech gan Weinidog i ddwyn pwysau ar unrhyw gorff cyhoeddus arall i lastwreiddio eu hymlyniad nhw i’r Gymraeg—er, enghraifft, ym maes polisi cyflogaeth—yn annerbyniol ac yn groes i bolisi’r Llywodraeth?
I’m sorry, but I don’t understand what the First Minister’s just said, so perhaps in responding to my third questions when I’ll raise another issue, he could perhaps just explain whether you’re going to support the motion or not.
To turn to another battle for justice for a language and culture of a stateless nation—not the Kurds in this case, but Wales and the Welsh language—and an area where you have set a laudable aim of creating a million Welsh speakers, and particularly increasing the use of the Welsh language in the workplace, in a report published this morning, the Public Accounts Committee expresses concerns about the delay in delivering the recommendations of a report that proposes a way forward on the internal use of the Welsh language, and the possibility of making skills levels in the Welsh language essential for Welsh Government staff, which is still awaiting agreement from the Government board, two years after they were made. The Government’s explanation to the committee as to why you have sat on that report produced by your senior civil servants without taking a decision was that you were eager to be enlightened by other prominent institutions and organisations. But given the disastrous record of Government on Welsh in the workplace, do you agree that any effort by a Minister to bring pressure to bear on any other public body to dilute their commitment to the Welsh language—for example, in employment policy—would be unacceptable and contrary to Government policy?
Dirprwy Lywydd, rŷn ni eisiau gweld cyrff ledled Cymru yn hybu’r iaith Gymraeg yn y gweithle. Rŷn ni’n ei wneud e fan hyn yn y Senedd, rŷn ni’n ei wneud e’n fewnol yn y Llywodraeth Gymreig. Rŷn ni’n dysgu gwersi sydd gyda ni, er enghraifft, oddi wrth heddlu yng ngogledd Cymru, a beth rŷn ni eisiau ei wneud yw tynnu’r gwersi, tynnu beth sy'n digwydd a beth sy’n effeithiol yng Nghymru, a gwneud mwy yn y cyrff cyhoeddus i hybu’r iaith Gymraeg i roi hyder i bobl sy’n gallu defnyddio’r Gymraeg a gwneud mwy i'w helpu nhw i loywi’r iaith sydd gyda nhw. Mae’r Gweinidog yn gweithio ar yr agenda yna bob dydd.
Deputy Presiding Officer, we want to see organisations throughout Wales promoting the Welsh language in the workplace. We do it here in the Senedd, and we do it internally in Welsh Government, and we are learning lessons—for example, from North Wales Police—and what we want to do is draw on those lessons learned, and draw on what is happening and what is effective in Wales, and to do more in the public bodies to promote the Welsh language, and to give people who are able to use the Welsh language the confidence to do so, and to do more to help them to improve their skills. The Minister is working on that agenda each day.
Thank you. Leader of the Opposition, Paul Davies.
Diolch. Arweinydd yr Wrthblaid, Paul Davies.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and with your indulgence, can I also take this opportunity to shout 'hallelujah' across the land and congratulate the Welsh rugby team on their fantastic win? And it was also a pleasure to be at last night's event.
First Minister, why have mothers and babies been put at risk at the Royal Glamorgan Hospital?
Diolch, Dirprwy Lywydd, a gyda'ch caniatâd, a gaf innau hefyd achub ar y cyfle hwn i weiddi 'haleliwia' ar draws y wlad a llongyfarch tîm rygbi Cymru ar eu buddugoliaeth wych? Ac roedd hi hefyd yn bleser bod yn y digwyddiad neithiwr.
Prif Weinidog, pam mae mamau a babanod wedi cael eu rhoi mewn perygl yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg?
Well, Dirprwy Lywydd, I don't believe that mothers and babies are now being put at risk because action has been taken—very significant action taken—with the support of the Welsh Government, with the intervention of the royal college, to attend to some disturbing information that came to light. Those actions, I think, are succeeding. There is more for the health board to do, but I believe that the health board is seized of the urgency of those issues; that it has acted on the information that has come forward; that it has a plan in place to carry out further actions; that we will track those actions, together with the royal college, to make sure that not just the board itself, but people outside the board, have confidence in the measures that they have taken and that mothers and babies in that part of Wales can be confident in the service that they are receiving.
Wel, Dirprwy Lywydd, nid wyf i'n meddwl bod mamau a babanod yn cael ei rhoi mewn perygl nawr gan fod camau wedi eu cymryd—camau arwyddocaol iawn wedi eu cymryd—gyda chefnogaeth Llywodraeth Cymru, gydag ymyrraeth y coleg brenhinol, i roi sylw i wybodaeth bryderus a ddaeth i'r amlwg. Mae'r camau hynny, rwy'n credu, yn llwyddo. Mae mwy i'r Bwrdd Iechyd ei wneud, ond rwy'n credu bod y bwrdd iechyd yn ymwybodol o natur frys y materion hynny; ei fod wedi gweithredu ar sail yr wybodaeth a ddaeth i'r amlwg; bod ganddo gynllun ar waith i gymryd camau pellach; byddwn yn olrhain y camau hynny, ynghyd â'r coleg brenhinol, i wneud yn siŵr bod gan y bwrdd ei hun, yn ogystal â phobl y tu allan i'r bwrdd, ffydd yn y mesurau y maen nhw wedi ei cymryd ac y gall mamau a babanod yn y rhan honno o Gymru fod yn ffyddiog yn y gwasanaeth y maen nhw'n ei gael.
Well, it's quite clear, First Minister, that your Government failed for too long to get a grip of the dire situation faced by mothers and families under the care of Cwm Taf university health board. It has been several months since we heard the horrifying news of the loss of 26 babies under this health board's care in the space of two years. And, after a surprise visit by the healthcare inspectorate, they've recently highlighted staffing issues responsible for poor quality of care and increased risk to the safety of patients. And indeed, the Healthcare Inspectorate Wales report is clear, and it said, and I quote:
'We were concerned about the potential risk to the safety of patients.'
Now, women facing childbirth have the right to expect high-quality care during this difficult time, and the best chances of delivering a healthy baby, but it seems this isn't always the case across some parts of Wales, First Minister. Even in my own constituency, there are grave concerns that the specialist midwife-led maternity unit at Whithybush hospital could now be downgraded to a day service, which will, undoubtedly, risk the safety of mothers and babies. So, can you be clear here today about what steps you are putting in place to end the postcode lottery of maternity services across Wales?
Wel, mae'n gwbl eglur, Prif Weinidog, bod eich Llywodraeth wedi methu ers gormod o amser â mynd i'r afael â'r sefyllfa enbyd a Mae sawl mis ers i ni glywed y newyddion erchyll o golli 26 o fabanod o dan ofal y bwrdd iechyd hwn mewn cyfnod o ddwy flynedd. Ac, ar ôl ymweliad annisgwyl gan yr arolygiaeth gofal iechyd, maen nhw wedi tynnu sylw yn ddiweddar at broblemau staffio sy'n gyfrifol am ansawdd gofal gwael a mwy o risg i ddiogelwch cleifion. Ac yn wir, mae adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru yn glir, ac roedd yn dweud, a dyfynnaf:
'Roeddem ni'n pryderu am y risg bosibl i ddiogelwch cleifion.'
Nawr, mae gan fenywod sy'n wynebu geni plentyn yr hawl i ddisgwyl gofal o ansawdd uchel yn ystod y cyfnod anodd hwn, a'r siawns orau o esgor babi iach, ond ymddengys nad yw hyn bob amser yn wir ar draws rai rhannau o Gymru, Prif Weinidog. Hyd yn oed yn fy etholaeth fy hun, ceir pryderon difrifol y gallai'r uned famolaeth arbenigol dan arweiniad bydwragedd yn Ysbyty Llwynhelyg gael ei hisraddio i wasanaeth dydd erbyn hyn, a fydd, heb amheuaeth, yn peri risg i ddiogelwch mamau a babanod. Felly, a allwch chi fod yn eglur yn y fan yma heddiw ynghylch pa gamau yr ydych chi'n eu rhoi ar waith i roi terfyn ar y loteri cod post o wasanaethau mamolaeth ledled Cymru?
Dirprwy Lywydd, first of all, let me be absolutely clear so that the Member need not go on repeating it, that there is no risk of the sort that he has just described to maternity services at Withybush hospital—services that I, myself, have visited, which have some of the most impressive people you will ever meet providing services to women in that part of the world. And there are no proposals of any sort to make a change in the service provided there. I hope that that is helpful to the Member so that his mind and the minds of anybody else can be set at rest.
In relation to the position in Cwm Taf, what the leader of the opposition just described, Dirprwy Lywydd, was the checks and balances that we have in the system here in Wales that allow concerns of the sort that he has identified to be brought to the surface. He referred to the surprise visit of HIW; that is exactly the reason why we have an independent inspectorate able to carry out work in that way. And, of course, it was the concerns that came to light, as a result of that visit and of other actions, that led to my colleague the health Minister taking action in relation to the escalation status of that health board, and to institute other measures—people from outside the health board to come in to report on what they've seen, to give a hard-hitting account of some of the difficulties that they identified, and then to work with that health board to make sure that those matters are put right, and the service that that health board quite rightly prides itself on having provided to that local community can be reinstated in relation to the future services for women and children in that part of Wales.
Dirprwy Lywydd, yn gyntaf oll, gadewch i mi fod yn gwbl eglur fel nad oes angen i'r Aelod barhau i'w ailadrodd, nid oes unrhyw risg o'r fath y mae ef newydd ei disgrifio i wasanaethau mamolaeth yn ysbyty Llwynhelyg—gwasanaethau yr wyf i, fy hunan, wedi ymweld â nhw, sydd â rhai o'r bobl fwyaf trawiadol y gwnewch chi fyth eu cyfarfod yn darparu gwasanaethau i fenywod yn y rhan honno o'r byd. Ac nid oes unrhyw gynigion o unrhyw fath i wneud newid i'r gwasanaeth a ddarperir yno. Gobeithiaf fod hynny o gymorth i'r Aelod fel y gellir tawelu ei feddwl ef a meddyliau unrhyw un arall.
O ran y sefyllfa yng Nghwm Taf, yr hyn y mae arweinydd yr wrthblaid newydd ei ddisgrifio, Dirprwy Lywydd, yw'r rhwystrau a'r gwrthbwysau sydd gennym ni yn y system yma yng Nghymru sy'n caniatáu i bryderon o'r math a nodwyd ganddo gael eu hamlygu. Cyfeiriodd at ymweliad annisgwyl AGIC; dyna'r union reswm pam mae gennym ni arolygiaeth annibynnol sy'n gallu gwneud gwaith yn y ffordd honno. Ac, wrth gwrs, y pryderon a ddaeth i'r amlwg, o ganlyniad i'r ymweliad hwnnw ac o gamau eraill, arweiniodd at fy nghyd-Aelod y Gweinidog iechyd yn cymryd camau o ran statws uwchgyfeirio'r bwrdd iechyd hwnnw, ac i sefydlu mesurau eraill—pobl o'r tu allan i'r bwrdd iechyd i ddod i mewn i adrodd ar yr hyn y maen nhw wedi ei weld, i roi crynodeb diflewyn ar dafod o rai o'r anawsterau a nodwyd ganddynt, ac yna i weithio gyda'r bwrdd iechyd hwnnw i wneud yn siŵr bod y materion hynny yn cael eu hunioni, ac y gellir adfer y gwasanaeth y mae'r bwrdd Iechyd hwnnw yn ymfalchïo yn gwbl briodol o fod wedi ei ddarparu i'r gymuned leol honno o ran y gwasanaethau i fenywod a phlant yn y rhan honno o Gymru yn y dyfodol.
First Minister, of course I accept that your Government has made statements of intent to address the issues at Cwm Taf, but last week's headlines again shone a light on the Royal Glamorgan Hospital's surprise inspection by the health inspectorate following the tragic deaths I mentioned to you earlier. Now, the inspectorate warned of significant staff shortages that continue to risk the safety of patients at the Royal Glamorgan Hospital. It has also highlighted the poor working conditions of the remaining highly trained and hard-working medical professionals at the Royal Glamorgan Hospital, which are adversely impacting the health, morale and even the safety of midwives and other team members. Now, this came around the same time that we challenged you about shocking statistics that show that we are heading for a midwife staffing crisis in the coming years across the country. Considering that the escalation status has been raised at Cwm Taf, time is of the essence to hear what assurances you, First Minister, and your Government can give to prove that you are tackling problems with this health board and that you are working to protect the mothers and babies of this area. And when will we now see the promised report into what went wrong at Cwm Taf, to which your Minister committed back in January?
Prif Weinidog, wrth gwrs fy mod i'n derbyn bod eich Llywodraeth wedi gwneud datganiadau o fwriad i fynd i'r afael â'r problemau yng Nghwm Taf, ond roedd penawdau yr wythnos diwethaf yn taflu goleuni eto ar arolygiad annisgwyl Ysbyty Brenhinol Morgannwg gan yr Arolygiaeth Iechyd yn dilyn y marwolaethau trasig y soniais wrthych amdanyn nhw yn gynharach. Nawr, rhybuddiodd yr Arolygiaeth am brinder staff sylweddol sy'n parhau i beryglu diogelwch cleifion yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Mae hefyd wedi tynnu sylw at amodau gweithio gwael gweddill y gweithwyr meddygol proffesiynol tra hyfforddedig sy'n gweithio'n galed yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, sy'n cael effaith andwyol ar iechyd, ysbryd a hyd yn oed diogelwch bydwragedd ac aelodau eraill y tîm. Nawr, daeth hyn i'r amlwg ar yr un adeg ag y gwnaethom ni eich herio chi am ystadegau brawychus sy'n dangos y byddwn yn wynebu argyfwng staffio bydwragedd yn y blynyddoedd i ddod ar draws y wlad. O ystyried bod y statws uwchgyfeirio wedi ei godi yng Nghwm Taf, mae'n bwysig iawn clywed yn fuan iawn pa sicrwydd y gallwch chi, Prif Weinidog, a'ch Llywodraeth ei roi i brofi eich bod yn mynd i'r afael â phroblemau gyda'r bwrdd iechyd hwn a'ch bod yn gweithio i ddiogelu mamau a babanod yr ardal hon. A phryd fyddwn ni'n gweld erbyn hyn yr adroddiad a addawyd i'r hyn a aeth o'i le yng Nghwm Taf, yr ymrwymodd eich Gweinidog iddo yn ôl ym mis Ionawr?
Well, I thank the Member for that question, because it allows me just to put on the record the actions that the health board itself, with the support of the Welsh Government, has taken since the events, which were published last week but happened before Christmas, have taken place. Because the health board has certainly not ignored any of that information. It has instituted changes to staffing, to oversight of staffing. It has changed the way in which services are provided between the Royal Glamorgan Hospital and Prince Charles Hospital; it has further changes that it has in line, it has changed the way in which weekend rotas are organised and overseen. These are really practical steps that have been taken in response to the information that the Member referred to. The Minister has been to Cwm Taf, he has met with midwives there. Their training, their oversight is really important in this. It is why, Dirprwy Lywydd, we are training record numbers of midwives through the training system that we have here in Wales—numbers that have gone up, I think, every year for the last three years, as we prepare for the workforce that we will need in the future. These are simple, practical measures that we are determined to take, that the health board is determined to take, and, together, they will lead to real improvements in the position that was identified during that visit by Healthcare Inspectorate Wales.
Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, oherwydd mae'n caniatáu i mi roi ar gofnod y camau a gymerwyd gan y bwrdd iechyd ei hun, gyda chymorth Llywodraeth Cymru, ers y digwyddiadau, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf ond a ddigwyddodd cyn y Nadolig, wedi eu cymryd. Oherwydd yn sicr, nid yw'r bwrdd iechyd wedi anwybyddu unrhyw ran o'r wybodaeth honno. Mae wedi sefydlu newidiadau i staffio, i oruchwylio staffio. Mae wedi newid y ffordd y darperir gwasanaethau rhwng Ysbyty Brenhinol Morgannwg ac Ysbyty'r Tywysog Siarl; mae ganddo newidiadau pellach ar y gweill, mae wedi newid y ffordd y caiff rotas penwythnos eu trefnu a'u goruchwylio. Mae'r rhain yn gamau ymarferol iawn a gymerwyd mewn ymateb i'r wybodaeth y cyfeiriodd yr Aelod atyn nhw. Mae'r Gweinidog wedi bod yng Nghwm Taf, wedi cyfarfod â bydwragedd yno. Mae eu hyfforddiant, eu goruchwyliaeth yn bwysig iawn yn hyn o beth. Dyna pam, Dirprwy Lywydd, yr ydym ni'n hyfforddi'r nifer fwyaf erioed o fydwragedd drwy'r system hyfforddi sydd gennym ni yma yng Nghymru—niferoedd sydd wedi cynyddu, rwy'n credu, bob blwyddyn yn ystod y tair blynedd diwethaf, wrth i ni baratoi ar gyfer y gweithlu y bydd ei angen arnom ni yn y dyfodol. Mae'r rhain yn fesurau ymarferol syml yr ydym ni'n benderfynol o'u cymryd, y mae'r bwrdd iechyd yn benderfynol o'u cymryd, a, gyda'i gilydd, byddant yn arwain at welliannau gwirioneddol i'r sefyllfa a nodwyd yn ystod yr ymweliad hwnnw gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru.
Thank you. Leader of the UKIP group, Gareth Bennett.
Diolch. Arweinydd grŵp UKIP, Gareth Bennett.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Can I also add my congratulations to Warren Gatland and the Welsh rugby squad for the achievement of another grand slam? Let's hope that the unbeaten run continues up to the World Cup, during the World Cup and, hopefully, throughout the World Cup this coming autumn. [Interruption.] No, not the rugby.
First Minister, one of the areas that you're very interested in is pay inequality. In your personal manifesto, which you brought out last year, you said that, and I quote,
'We must bring fresh energies to tackle inequality in pay'.
It seems to me that one of the causes of pay inequality in Wales is that we have a number of people in public sector organisations who appear to be on ludicrously high salaries. For instance, we have the chief executive of Cardiff council, which is run by your Welsh Labour Party, on a salary of £170,000 a year, which is significantly more than the Prime Minister, and yet this is a council that can't even organise a bus station for the city. Would you agree with me, First Minister, that one way of tackling low pay and pay inequality is to put an end to the ludicrously high salaries of people like the chief executive of Cardiff council?
Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf innau hefyd ychwanegu fy llongyfarchiadau i Warren Gatland a charfan rygbi Cymru am gyflawni camp lawn arall? Gadewch i ni obeithio y bydd y rhediad diguro yn parhau tan Gwpan y byd, yn ystod Cwpan y Byd a, gobeithio, trwy gydol Cwpan y Byd yr hydref nesaf. [Torri ar draws.] Na, nid y rygbi.
Prif Weinidog, un o'r meysydd y mae gennych chi ddiddordeb mawr ynddo yw anghydraddoldeb cyflog. Yn eich maniffesto personol, a gyhoeddwyd gennych y llynedd, dywedasoch, a dyfynnaf,
Mae'n rhaid i ni ddod ag egni ffres i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb cyflog.
Mae'n ymddangos i mi mai un o achosion anghydraddoldeb cyflog yng Nghymru yw bod gennym ni nifer o bobl mewn sefydliadau sector cyhoeddus y mae'n ymddangos eu bod ar gyflogau gwirion o uchel. Er enghraifft, mae gennym ni brif weithredwr cyngor Caerdydd, sy'n cael ei redeg gan eich Plaid Lafur Cymru chi, sy'n cael cyflog o £170,000 y flwyddyn, sy'n llawer mwy na Phrif Weinidog y DU, ac eto mae hwn yn gyngor nad yw hyd yn oed yn gallu trefnu gorsaf fysiau ar gyfer y ddinas. A ydych chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, mai un ffordd o fynd i'r afael â chyflogau isel ac anghydraddoldeb cyflog yw rhoi terfyn ar gyflogau gwirion o uchel pobl fel prif weithredwr cyngor Caerdydd?
Well, first of all, Dirprwy Lywydd, that was not the sort of pay inequality to which I was referring. I was referring, of course, to the much more mainstream ideas of gender pay inequality in the public services here in Wales. I am, myself, a believer in a system in which there is a multiplier between the pay of the lowest paid in an organisation and the highest paid in an organisation, and that that should be at an agreed and fixed rate, and then you get pressure on pay inequalities to raise the pay of those at the bottom of the pay scale, who are far more numerous in number, of course, rather than a populist focus on individuals in other parts of the spectrum.
Wel, yn gyntaf oll, Dirprwy Lywydd, nid dyna'r math o anghydraddoldeb cyflog yr oeddwn i'n cyfeirio ato. Roeddwn i'n cyfeirio, wrth gwrs, at syniadau llawer mwy prif ffrwd o anghydraddoldeb cyflog rhwng y rhywiau yn y gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru. Rwyf i, fy hun, yn credu mewn system lle ceir lluosydd rhwng tâl y rhai sy'n cael y cyflogau isaf yn y sefydliad a'r rhai sy'n cael y cyflogau uchaf yn y sefydliad, ac y dylai hynny fod ar gyfradd sefydlog a gytunwyd, ac wedyn rydych chi'n cael pwysau ar anghydraddoldebau cyflog i godi tâl y rhai sydd ar waelod y raddfa gyflog, sy'n llawer mwy niferus, wrth gwrs, yn hytrach na phwyslais poblyddol ar unigolion mewn rhannau eraill o'r sbectrwm.
Well, you've advocated the multiplier. We will look into that and see how effective that is and how effectively you're actually overseeing that in Wales in terms of local government. The Cardiff council chief executive is only one example of the problem that I'm highlighting today. We do have an increasing number of public sector officials in Wales on six-figure salaries. Now, we are in an era of austerity, as you keep telling us. Local councils are having to close down facilities because of their budgets being cut. But the top tier of council officials seem to be some kind of protected species who are still allowed to take home ridiculous salaries. We have the nonsense of Caerphilly council, also run by Welsh Labour, where a dispute over pay to three senior officers has led to the council wasting more than £4 million. We have a chief executive there who hasn't come into work for six years, and he's being paid £130,000 a year to do precisely nothing. And still, the situation hasn't been resolved. First Minister, how do you tally your constant wailing about austerity with the fact that we have a tier of fat-cat bureaucrats in Wales in the public sector, which is overseen by you, who are making such extraordinarily high sums of money?
Wel, rydych chi wedi siarad o blaid y lluosydd. Byddwn yn ymchwilio i hynny ac yn gweld pa mor effeithiol yw hynny a pha mor effeithiol yr ydych chi o ran goruchwylio hynny yng Nghymru o ran llywodraeth leol. Dim ond un enghraifft o'r broblem yr wyf i'n tynnu sylw ati heddiw yw prif weithredwr cyngor Caerdydd. Mae gennym ni nifer gynyddol o swyddogion sector cyhoeddus yng Nghymru ar gyflogau chwe ffigur. Nawr, rydym ni mewn cyfnod o gyni cyllidol, fel yr ydych chi'n dweud wrthym ni drosodd a throsodd. Mae'n rhaid i gynghorau lleol gau cyfleusterau gan fod eu cyllidebau yn cael eu torri. Ond mae'n ymddangos bod yr haen uchaf o swyddogion cyngor yn rhyw fath o rywogaeth a warchodir sy'n dal i gael derbyn cyflogau gwirion o uchel. Mae gennym ni lol cyngor Caerffili, sydd hefyd yn cael ei redeg gan Lafur Cymru, lle mae anghydfod ynghylch cyflogau tri o uwch swyddogion wedi arwain at i'r cyngor wastraffu mwy na £4 miliwn. Mae gennym ni brif weithredwr yn y fan honno nad yw wedi dod i'r gwaith ers chwe blynedd, ac mae'n cael ei dalu £130,000 y flwyddyn i wneud dim byd o gwbl. Ac eto, nid yw'r sefyllfa wedi ei datrys. Prif Weinidog, sut ydych chi'n cysoni eich cwyno cyson am gyni cyllidol gyda'r ffaith bod gennym ni haen o fiwrocratiaid tewion yng Nghymru yn y sector cyhoeddus, a oruchwylir gennych chi, sy'n ennill symiau mor hynod fawr o arian?
Well, Dirprwy Lywydd, if the Member is interested in the multiplier, then the facts and figures are there for him to take an interest in that topic. He will find that the gap between the lowest paid and the highest paid in the Welsh Government is the narrowest in the public sector in Wales, and that's because we are in charge of the Welsh Government. The Member's interest in local government would be better pursued directly with those councils who have the responsibility for the matter that he is raising.
Wel, Dirprwy Lywydd, os oes gan yr Aelod ddiddordeb yn y lluosydd, yna mae'r ffeithiau a'r ffigurau yno iddo gymryd diddordeb yn y pwnc hwnnw. Bydd yn canfod bod y bwlch rhwng y rhai sy'n cael y cyflogau isaf a'r rhai sy'n cael y cyflogau uchaf yn Llywodraeth Cymru y lleiaf yn y sector cyhoeddus yng Nghymru, ac mae hynny oherwydd mai ni sy'n gyfrifol am Lywodraeth Cymru. Byddai'n well i'r Aelod fynd ar drywydd ei ddiddordeb mewn llywodraeth leol yn uniongyrchol â'r cynghorau hynny sy'n gyfrifol am y mater y mae'n ei godi.
I see that you have, once again, tried to evade your scrutiny of local government, which clearly is under the overall oversight of your Welsh Government here at the Assembly. The Caerphilly situation has been dragging on since 2012, so I think it now warrants some public comment from you, bearing in mind as well that one of your previous roles was as local government Minister. So, this ongoing fiasco has certainly been on your watch. In human terms, the salary of a chief executive who is being paid to stay at home would more or less cover the cost of running Pontllanfraith leisure centre, which is threatened with closure. First Minister, would you agree that the closure of facilities like leisure centres is the human cost of your Welsh Labour Party bending over backwards to help out its cronies in senior management positions in the Welsh public sector?
Gwelaf eich bod chi wedi ceisio, unwaith eto, osgoi craffu ar lywodraeth leol, sy'n amlwg o dan oruchwyliaeth gyffredinol eich Llywodraeth Cymru chi yma yn y Cynulliad. Mae'r sefyllfa yng Nghaerffili wedi llusgo ymlaen ers 2012, felly rwy'n credu ei fod yn haeddu rhyw sylw cyhoeddus gennych chi erbyn hyn, o gofio hefyd mai Gweinidog llywodraeth leol oedd un o'ch swyddi blaenorol. Felly, mae'r llanastr parhaus hwn yn sicr wedi bod o dan eich goruchwyliaeth chi. O safbwynt dynol, byddai cyflog prif weithredwr sy'n cael ei dalu am aros gartref fwy neu lai yn talu'r gost o redeg canolfan hamdden Pontllanfraith, sydd dan fygythiad o gael ei chau. Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno mai cau cyfleusterau fel canolfannau hamdden yw cost ddynol eich Plaid Lafur Cymru yn gwneud popeth yn ei gallu i helpu ei ffrindiau mewn swyddi uwch reolwyr yn sector cyhoeddus Cymru?
Well, it's nonsensical, Dirprwy Lywydd. It doesn't strike a chord, even with those sitting around him. Let's be clear: the position in Caerphilly is one that is not satisfactory to anybody, but there is a process, which is there, that we are all bound by. It is nothing at all to do with any individuals or any organisations. The Welsh Government discharged its part of that responsibility in appointing an independent person to oversee the next stage in that process. I gave an undertaking to Hefin David, the local Member, when I was the Minister responsible, that as soon as the current system has worked its way through, we will institute a review of it. It is not satisfactory. It does not work. It does not deliver for local residents or for the council itself. But, when you are in a process, you have a legal obligation to see it through. People can make as much nonsense of it as they like. In a mature democracy, if there is a law that you have to abide by, then that is exactly what we will have to do. Then, we will see how that law can be changed, so that there is a more satisfactory process for the future.
Wel, mae'n hurt, Dirprwy Lywydd. Nid yw'n taro tant, hyd yn oed â'r rhai sy'n eistedd o'i gwmpas. Gadewch i ni fod yn eglur: mae'r sefyllfa yng Nghaerffili yn un nad yw'n foddhaol i neb, ond ceir proses, sydd yno, yr ydym ni i gyd wedi ein rhwymo ganddi. Nid yw'n ddim o gwbl i'w wneud ag unrhyw unigolion nac unrhyw sefydliadau. Cyflawnodd Llywodraeth Cymru ei rhan hi o'r cyfrifoldeb hwnnw trwy benodi unigolyn annibynnol i oruchwylio'r cam nesaf yn y broses honno. Rhoddais addewid i Hefin David, yr Aelod lleol, pan mai fi oedd y Gweinidog cyfrifol, y byddwn yn sefydlu adolygiad o'r broses bresennol cyn gynted ag y bydd wedi gweithio ei ffordd drwyddo. Nid yw'n foddhaol. Nid yw'n gweithio. Nid yw'n cyflawni dros drigolion lleol na dros y cyngor ei hun. Ond, pan eich bod chi mewn proses, mae gennych chi rwymedigaeth gyfreithiol i'w chyflawni. Gall pobl wneud cymaint o lol ohono ag y maen nhw'n ei ddymuno. Mewn democratiaeth aeddfed, os oes cyfraith y mae'n rhaid i chi gydymffurfio â hi, yna dyna'n union y bydd yn rhaid i ni ei wneud. Wedyn, byddwn yn gweld sut y gellir newid y gyfraith honno, fel bod proses fwy boddhaol ar gyfer y dyfodol.
3. Beth yw strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer dileu llygredd plastig? OAQ53635
3. What is the Welsh Government’s strategy for eliminating plastic pollution? OAQ53635
I thank the Member for the question. The Welsh Government's strategy is to deploy all the actions available to us in order to help eliminate plastic pollution; legislation, education, grant funding, infrastructure investment and fiscal measures are all strands in that strategic approach.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn. Strategaeth Llywodraeth Cymru yw defnyddio'r holl gamau sydd ar gael i ni er mwyn helpu i ddileu llygredd plastig; mae deddfwriaeth, addysg, cyllid grant, buddsoddi mewn seilwaith a mesurau cyllidol i gyd yn elfennau o'r dull strategol hwnnw.
First Minister, I'm sure you agree with me that the 2.3 million tonnes of plastic pollution from packaging that is being generated across the UK at the moment is a major public health and environmental issue. We have recently learned that plastic pollution is a very efficient transmitter of E. coli and other waterborne diseases, which would die if they were simply relying on water as a transporter. In addition to that, we know that plastic particles are ending up in a lot of the food that we currently eat. So, in light of these very serious public health and environmental issues, what action can the Welsh Government take, as a matter of urgency, both to ensure that we get a deposit-return scheme introduced across Wales as soon as possible, and to ensure that extended producer responsibility is in place properly in Wales?
Prif Weinidog, rwy'n siŵr eich bod chi'n cytuno â mi bod y 2.3 miliwn tunnell o lygredd plastig o ddeunydd pacio sy'n cael ei gynhyrchu ar draws y DU ar hyn o bryd yn broblem iechyd y cyhoedd ac amgylcheddol fawr. Rydym ni wedi darganfod yn ddiweddar bod llygredd plastig yn drosglwyddydd effeithlon iawn o E.coli a chlefydau eraill a gludir mewn dŵr, a fyddai'n marw pe bydden nhw yn dibynnu ar ddŵr yn unig fel cludwr. Yn ogystal â hynny, rydym ni'n gwybod bod gronynnau plastig yn cyrraedd llawer o'r bwyd yr ydym ni'n ei fwyta ar hyn o bryd. Felly, yng ngoleuni'r materion iechyd y cyhoedd ac amgylcheddol difrifol iawn hyn, pa gamau all Llywodraeth Cymru eu cymryd, fel mater o frys, i sicrhau bod cynllun blaendal-dychwelyd yn cael ei gyflwyno ledled Cymru cyn gynted â phosibl, ac i sicrhau bod cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd ar waith yn briodol yng Nghymru?
Well, I want to thank Jenny Rathbone for that very important supplementary question. She is right to point to the renewed concerns that there are about pre-production plastic pellets as a source of microplastic pollution. This issue was discussed at the recent British-Irish Council meeting in Glasgow, where Ministers from across the United Kingdom came together to identify actions that can be taken to respond to that emerging concern.
The Member is also absolutely right to point to the importance of extended producer responsibility. Currently in the United Kingdom, it's estimated that producers pay approximately 10 per cent of the overall cost of recycling their packaging waste, and that simply cannot be right. We have to do more to bring the actions of producers into line with the polluter-pays responsibility. That's why we are consulting jointly with the UK and Scottish Governments on proposals to introduce extended producer responsibility for packaging on a UK-wide basis.
My colleague the Deputy Minister Hannah Blythyn has arranged a briefing session for all Assembly Members on the 28th of this month, which will deal both with EPR and with deposit-return scheme proposals. I'm quite certain that the Member will be attending, and I hope that many other Members here will be able to be at that meeting as well.
Wel, hoffwn ddiolch i Jenny Rathbone am y cwestiwn atodol pwysig iawn yna. Mae hi'n iawn i dynnu sylw at y pryderon o'r newydd a geir am belenni plastig cyn-cynhyrchu fel ffynhonnell o lygredd microplastig. Trafodwyd y mater hwn yng nghyfarfod diweddar y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yn Glasgow, lle daeth Gweinidogion o bob cwr o'r Deyrnas Unedig ynghyd i nodi camau y gellir eu cymryd i ymateb i'r pryder hwnnw sy'n dod i'r amlwg.
Mae'r Aelod hefyd yn llygad ei lle i dynnu sylw at bwysigrwydd cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd. Ar hyn o bryd yn y Deyrnas Unedig, amcangyfrifir bod cynhyrchwyr yn talu tua 10 y cant o gyfanswm y gost o ailgylchu eu gwastraff deunydd pacio, ac ni all hynny fod yn iawn. Mae'n rhaid i ni wneud mwy i sicrhau bod gweithredoedd cynhyrchwyr yn cyd-fynd â'r cyfrifoldeb llygrwr sy'n talu. Dyna pam yr ydym ni'n ymgynghori ar y cyd â Llywodraethau'r DU a'r Alban ar gynigion i gyflwyno cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd ar gyfer deunydd pacio ar sail y DU gyfan.
Mae fy nghyd-Aelod, y Dirprwy Weinidog Hannah Blythyn wedi trefnu sesiwn friffio ar gyfer holl Aelodau'r Cynulliad ar yr 28ain o'r mis hwn, a fydd yn ymdrin â chynigion ar gyfer cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd a'r cynllun blaendal-dychwelyd. Rwy'n gwbl sicr y bydd yr Aelod yn bresennol, a gobeithiaf y bydd llawer o Aelodau eraill sydd yma yn gallu bod yn y cyfarfod hwnnw hefyd.
First Minister, we can see plastics all around us. Just go out into the bay area and you can see plastic bottles floating in the corners of the bay. Despite much of the rhetoric in this institution and beyond, sadly, plastic pollution is a huge issue that we singularly seem to be failing at combating in any meaningful way at the moment.
We just had the cross-party group on forestry, over lunch time, resurrected recently. They highlighted the role that forestry can play in bringing alternative products forward instead of plastics, such as straws, for example. It is critical that the Welsh Government gets its act together on its targets for replantation, especially on the NRW estate. They are 6,000 hectares behind on their schedule. Can you commit the Welsh Government to redoubling its efforts in the forestry sector, so that those alternatives can be developed here in Wales, and the alternatives can then be offered to the public at large, so that they can reduce their plastic consumption? Because without those alternatives, we'll continue to be blighted by plastic pollution.
Prif Weinidog, rydym ni'n gallu gweld plastigau ym mhob man o'n cwmpas. Ewch allan i ardal y bae a gallwch weld poteli plastig ar wyneb y dŵr yng nghorneli'r bae. Er gwaethaf llawer o'r rhethreg yn y sefydliad hwn a thu hwnt, yn anffodus, mae llygredd plastig yn broblem enfawr y mae'n ymddangos ein bod ni'n methu'n lân â mynd i'r afael â hi mewn unrhyw ffordd ystyrlon ar hyn o bryd.
Rydym ni newydd weld y grŵp trawsbleidiol ar goedwigaeth, yn ystod amser cinio, a gafodd ei atgyfodi yn ddiweddar. Amlygwyd ganddyn nhw y rhan y gall coedwigaeth ei chwarae o ran cynnig cynhyrchion amgen yn hytrach na phlastigau, fel gwelltyn yfed, er enghraifft. Mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn cael trefn ar bethau o ran ei thargedau ar gyfer ailblannu, yn enwedig ar ystâd Cyfoeth Naturiol Cymru. Maen nhw 6,000 hectar ar ôl o ran eu hamserlen. A allwch chi ymrwymo Llywodraeth Cymru i gynyddu ei hymdrechion yn y sector coedwigaeth, fel y gellir datblygu'r dewisiadau amgen hynny yma yng Nghymru, ac y gellir cynnig y dewisiadau amgen wedyn i'r cyhoedd yn gyffredinol, fel y gallan nhw leihau eu defnydd o blastig? Oherwydd heb y dewisiadau amgen hynny, byddwn yn parhau i gael ein amharu gan lygredd plastig.
I thank the Member for that question. I entirely agree with him that we have to make far greater efforts right across the range of actions that Governments can take, that industry can take, and that individuals as well are able to take in our own lives to reduce the use of plastic products. And alternative products to plastic are certainly a very important part of that whole effort. The Minister for Environment, Energy and Rural Affairs only last week opened the new Frugalpac manufacturing facility in Wrexham, and that is a facility that produces fully recyclable coffee cups. And just as we see plastic bottles floating around, so we see far too many disposable cups that are left by people where they happen to end up using them.
On forestry, I agree with the Member: of course that has a part to play in creating alternative products that will allow us all to do more—more in our own lives, as well as the way we act together—in order to reduce the use of plastics, the generation of plastic pollution, and the harm that that does in our environment.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n cytuno'n llwyr ag ef bod yn rhaid i ni wneud llawer mwy o ymdrech ar draws yr ystod gyfan o gamau gweithredu y gall Llywodraethau eu cymryd, y gall diwydiant eu cymryd, ac y gall unigolion hefyd eu cymryd yn ein bywydau eu hunain i leihau'r defnydd o gynhyrchion plastig. Ac mae cynhyrchion yn hytrach na phlastig yn sicr yn rhan bwysig iawn o'r holl ymdrech honno. Agorodd Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig gyfleuster gweithgynhyrchu newydd Frugalpac yn Wrecsam dim ond yr wythnos diwethaf, ac mae hwnnw'n gyfleuster sy'n cynhyrchu cwpanau coffi cwbl ailgylchadwy. Ac yn union fel yr ydym ni'n gweld poteli plastig ar wyneb y dŵr, felly hefyd yr ydym ni'n gweld llawer gormod o gwpanau untro sy'n cael eu gadael gan bobl lle maen nhw'n digwydd gorffen eu defnyddio.
O ran coedwigaeth, rwy'n cytuno gyda'r Aelod: wrth gwrs mae gan hynny ran i'w chwarae i greu cynhyrchion amgen a fydd yn caniatáu i ni i gyd wneud mwy—mwy yn ein bywydau ein hunain, yn ogystal â'r ffordd yr ydym ni'n gweithredu gyda'n gilydd—er mwyn lleihau'r defnydd o blastigau, y genhedlaeth o lygredd plastig, a'r niwed y mae hynny'n ei wneud yn ein hamgylchedd.
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gynnydd y gwaith o ddatblygu'r cwricwlwm ysgol newydd? OAQ53611
4. Will the First Minister make a statement on the progress of the development of the new schools curriculum? OAQ53611
I thank the Member for that. Following development by pioneer schools, draft guidance for the new curriculum for Wales will be made available in April. This is the result of an intensive period of design and development, and that will continue in the months ahead.
Diolch i'r Aelod am hynna. Ar ôl eu datblygu gan ysgolion arloesi, bydd canllawiau drafft ar gyfer y cwricwlwm Cymru newydd yn cael eu rhoi ar gael ym mis Ebrill. Mae hyn o ganlyniad i gyfnod dwys o ddylunio a datblygu, a bydd hynny'n parhau yn y misoedd i ddod.
Thank you for that answer. First Minister, a recent report by the Assembly's health committee heard evidence that physical education and physical activity are generally not receiving sufficient priority in schools. We've already heard in this Chamber that it appears that many schools are falling short of providing the legally required two hours per week. We know that physical education helps tackle obesity, and there are many more benefits.
We have just seen a momentous sporting weekend. The Welsh national squad is now ranked second in the world, we have world-class cyclists, and several Welsh sports personalities are on the global stage. I'm sure you will agree with me that Welsh schools have the perfect platform right now to inspire children to participate in PE. How will your Government embed this into the new school curriculum?
Diolch am yr ateb yna. Prif Weinidog, clywodd adroddiad diweddar gan bwyllgor iechyd y Cynulliad dystiolaeth nad yw addysg gorfforol a gweithgarwch corfforol yn gyffredinol yn cael digon o flaenoriaeth mewn ysgolion. Rydym ni eisoes wedi clywed yn y Siambr hon ei bod yn ymddangos bod llawer o ysgolion nad ydynt yn llwyddo i ddarparu'r ddwy awr yr wythnos sy'n ofynnol o dan y gyfraith. Rydym ni'n gwybod bod addysg gorfforol yn helpu i fynd i'r afael â gordewdra, a bod llawer mwy o fuddiannau.
Rydym ni newydd weld penwythnos cofiadwy o chwaraeon. Mae carfan genedlaethol Cymru yn yr ail safle yn y byd erbyn hyn, mae gennym ni feicwyr sydd ymhlith goreuon y byd, ac mae nifer o sêr chwaraeon Cymru ar y llwyfan byd-eang. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi bod gan ysgolion Cymru y llwyfan perffaith ar hyn o bryd i ysbrydoli plant i gymryd rhan mewn addysg gorfforol. Sut bydd eich Llywodraeth yn ymgorffori hyn yn y cwricwlwm ysgol newydd?
I thank the Member for that. Of course, I agree with her about the importance of physical education, physical literacy, in our schools and the contribution that that can make to stemming the tide of obesity, which we know from other figures—we discussed it here in the Chamber only a week or so ago—that we know is there in the population. But there is a tension, and the Member's question points to the tension, between the lessons that we learned from the Donaldson review, which are about setting clear purposes for the curriculum, developing the different areas of learning and experience, and then allowing those professional people who are closest to the population that they are serving—that's school leaders, the teachers in the classroom—to allow them the professional freedom to apply those principles and those guidelines in the circumstances in which they find themselves.
Physical literacy is part of the whole way in which we expect the new curriculum to be developed. It's always tempting—we hear it around the Chamber many times, where people will agree with the general proposition that there should be a national framework and then local flexibility to apply it, but then everybody wants to say, 'Ah, but, why isn't this on the curriculum? Why isn't that on the curriculum?' And before you know where you are, we have worked our way back from the sort of approach that we have all, across this Chamber, I think, said that we want to see here in Wales, back to something that becomes even more prescriptive.
So, I'm agreeing with the Member's basic proposition about the importance. I'm trying to persuade her that the way we are doing it will deliver the outcomes that she wants to see, and trying to dissuade her from her belief that the way to secure physical education is to make the curriculum prescriptive in that area, because then we would just open up the curriculum to yet further ideas about how we can narrow it down from this Chamber, when we want to allow the professional abilities, freedoms, skills and understanding of teachers in the classroom to deliver on the curriculum that we are developing here.
Diolch i'r Aelod am hynna. Wrth gwrs, rwy'n cytuno â hi am bwysigrwydd addysg gorfforol, llythrennedd corfforol, yn ein hysgolion a'r cyfraniad y gall hynny ei wneud at atal achosion o ordewdra, y gwyddom o ffigurau eraill—fe'i trafodwyd gennym yma yn y Siambr ddim ond wythnos neu ddwy yn ôl—y gwyddom sydd yno yn y boblogaeth. Ond mae tensiwn yn bodoli, ac mae cwestiwn yr Aelod yn cyfeirio at y tensiwn, rhwng y gwersi a ddysgwyd gennym o adolygiad Donaldson, sy'n ymwneud â phennu dibenion eglur ar gyfer y cwricwlwm, gan ddatblygu'r gwahanol feysydd o ddysgu a phrofiad, ac yna chaniatáu i'r bobl broffesiynol hynny sydd agosaf at y boblogaeth y maen nhw'n ei gwasanaethu—sef arweinwyr ysgolion, yr athrawon yn yr ystafell ddosbarth—i roi'r rhyddid proffesiynol iddyn nhw gymhwyso'r egwyddorion hynny a'r canllawiau hynny yn yr amgylchiadau y maen nhw'n canfod eu hunain ynddynt.
Mae llythrennedd corfforol yn rhan o'r holl ffordd yr ydym ni'n disgwyl i'r cwricwlwm newydd gael ei ddatblygu. Mae'n demtasiwn bob amser—rydym ni wedi ei glywed o amgylch y Siambr lawer gwaith, pan fydd pobl yn cytuno â'r gosodiad cyffredinol y dylai fod fframwaith cenedlaethol ac yna hyblygrwydd lleol i'w gymhwyso, ond yna mae pawb eisiau dweud, 'A, ond, pam nad yw hyn ar y cwricwlwm? Pam nad yw'r llall ar y cwricwlwm?' A chyn i chi wybod ble'r ydych chi, rydym ni wedi gweithio ein ffordd yn ôl o'r math o ddull yr ydym ni i gyd, ar draws y Siambr hon, rwy'n credu, wedi dweud ein bod ni eisiau ei weld yma yng Nghymru, yn ôl i rywbeth sy'n dod hyd yn oed yn fwy rhagnodol.
Felly, rwy'n cytuno gyda gosodiad sylfaenol yr Aelod am y pwysigrwydd. Rwy'n ceisio ei darbwyllo y bydd y ffordd yr ydym ni'n ei wneud yn sicrhau'r canlyniadau y mae hi eisiau eu gweld, a cheisio ei darbwyllo rhag ei chred mai'r ffordd o sicrhau addysg gorfforol yw gwneud y cwricwlwm yn rhagnodol yn y maes hwnnw, oherwydd y cwbl y byddem ni'n ei wneud wedyn fyddai agor y cwricwlwm i ragor o syniadau eto ynghylch sut y gallwn ni ei gulhau o'r Siambr hon, pan ein bod ni eisiau caniatáu i alluoedd, rhyddid, sgiliau a dealltwriaeth broffesiynol athrawon yn yr ystafell ddosbarth ddarparu'r cwricwlwm yr ydym ni'n ei ddatblygu yn y fan yma.
First Minister, last Friday, I attended a question time-type event at the Neath College campus for young students, and they expressed a very deep interest in the future curriculum. One of the questions that they raised with me—and I'm sure this will be in the curriculum—is the education of citizenship, in one sense, and political movements, because, clearly, they will be looking at votes at 16 and 17 in years to come, and the Assembly is going to put this Bill through. I'm assuming that, amongst those things we all want in the curriculum, this will be part of that curriculum. But, also, what are you going to do as a Government to ensure that it's in place for 2020-1, because the curriculum probably won't be in till around 2020. These young people will be past that. How are we going to ensure that young people have the education so that, when they partake in the democratic process, they have an understanding of that process and what it can mean?
Prif Weinidog, ddydd Gwener diwethaf, roeddwn i'n bresennol mewn digwyddiad tebyg i Pawb â'i Farn ar gampws Coleg Castell-nedd ar gyfer myfyrwyr ifanc, a mynegwyd diddordeb mawr iawn ganddyn nhw yng nghwricwlwm y dyfodol. Un o'r cwestiynau a godwyd gyda mi—ac rwy'n siŵr y bydd hyn yn y cwricwlwm—yw addysg dinasyddiaeth, mewn un ystyr, a mudiadau gwleidyddol, oherwydd, yn amlwg, bydd posibilrwydd o bleidleisio yn 16 a 17 oed yn y blynyddoedd i ddod, ac mae'r Cynulliad yn mynd i gyflwyno'r Bil hwn. Rwy'n tybio, ymhlith y pethau hynny yr ydym ni i gyd eu heisiau yn y cwricwlwm, y bydd hyn yn rhan o'r cwricwlwm hwnnw. Ond, hefyd, beth ydych chi'n mynd i'w wneud fel Llywodraeth i sicrhau ei fod ar waith ar gyfer 2020-1, oherwydd mae'n debyg na fydd y cwricwlwm ar waith tan tua 2020. Bydd y bobl ifanc hyn wedi mynd heibio hynny. Sut yr ydym ni'n mynd i sicrhau bod pobl ifanc yn cael yr addysg fel bod ganddyn nhw ddealltwriaeth, pan fyddan nhw'n cymryd rhan yn y broses ddemocrataidd, o'r broses honno a'r hyn y gall ei olygu?
Dirprwy Lywydd, I've attended many meetings on the Welsh Government's proposal to lower the voting age to 16 for local government elections, and I know that it is the Llywydd's view that that should be the case for Assembly elections as well. When I was in front of sceptical audiences, including sometimes young people who were sceptical about their ability to discharge that responsibility, one of the arguments that I felt had most impact on sceptical audiences was the argument that, if you have voting at 16, you have a period when young people are still in education and when you can provide them with the sort of information and grounding in both the structures of democracy, the understanding of political concepts, the democratic rights and responsibilities that you can prepare people for that responsibility at the age of 16, you can inculcate the habit of voting early, and we know that people who vote in the first election that they have a chance to vote in are much more likely to go on voting in subsequent elections, and those who miss out the first time are less likely to vote the second time, and if you haven't voted in the first or second elections you have a chance to, the chance of you turning up on the third occasion is very much diminished indeed.
So, the point that the Member makes is really important. We are working with the Electoral Commission, with the Commission here in the Assembly, to make sure both that the humanities area of learning and experience will deliver this in the classroom, but that we make an extra effort in the meantime to make sure that those young people who will hope will have the very first opportunity to vote at the age of 16 and 17 are as well prepared as we can make them for that new possibility.
Dirprwy Lywydd, rwyf i wedi bod mewn llawer o gyfarfodydd ar gynnig Llywodraeth Cymru i ostwng yr oedran pleidleisio i 16 ar gyfer etholiadau llywodraeth leol, a gwn fod y Llywydd o'r farn y dylai hynny fod yn wir ar gyfer etholiadau'r Cynulliad hefyd. Pan roeddwn i gerbron cynulleidfaoedd amheus, gan gynnwys pobl ifanc weithiau a oedd yn amheus ynghylch eu gallu i gymryd y cyfrifoldeb hwnnw, un o'r dadleuon yr oeddwn i'n teimlo oedd yn cael yr effaith fwyaf ar gynulleidfaoedd amheus oedd y ddadl, os bydd gennych chi bleidleisio yn 16 oed, mae gennych chi gyfnod pan fydd pobl ifanc yn dal mewn addysg a phan allwch chi ddarparu'r fath o wybodaeth a sylfaen iddyn nhw yn strwythurau democratiaeth, y ddealltwriaeth o gysyniadau gwleidyddol, yr hawliau a'r cyfrifoldebau democrataidd y gallwch baratoi pobl ar gyfer y cyfrifoldeb hwnnw yn 16 oed, gallwch argymell cyflwyno'r arfer o bleidleisio yn gynnar, a gwyddom fod pobl sy'n pleidleisio yn yr etholiad cyntaf y mae nhw'n cael cyfle i bleidleisio ynddi yn llawer mwy tebygol o barhau i bleidleisio mewn etholiadau dilynol, ac mae'r rhai nad ydyn nhw'n pleidleisio y tro cyntaf yn llai tebygol o bleidleisio yr ail waith, ac os nad ydych chi wedi pleidleisio yn yr etholiad cyntaf neu'r ail etholiad mae gennych chi gyfle i wneud hynny, mae'r tebygolrwydd y byddwch chi'n gwneud hynny ar y trydydd achlysur yn llawer iawn llai.
Felly, mae'r pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud yn bwysig iawn. Rydym ni'n gweithio gyda'r Comisiwn Etholiadol, gyda'r Comisiwn yma yn y Cynulliad, i wneud yn siŵr y bydd maes dysgu'r dyniaethau a phrofiad yn darparu hyn yn yr ystafell ddosbarth, ond ein bod ni'n gwneud ymdrech ychwanegol yn y cyfamser i wneud yn siŵr bod y bobl ifanc hynny a fydd yn gobeithio cael y cyfle cyntaf un i bleidleisio yn 16 ac yn 17 oed wedi eu paratoi cystal ag y gallwn eu paratoi ar gyfer y posibilrwydd newydd hwnnw.
5. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo twristiaeth yng Ngogledd Cymru? OAQ53591
5. How is the Welsh Government promoting tourism in North Wales? OAQ53591
I thank the Member for that. North Wales is featured in all Visit Wales marketing activity, including its current Year of Discovery campaigns in the United Kingdom, Ireland and in Germany. There is also, via competitive application, financial support given to partners to collaborate on particular projects to market the north Wales area.
Diolch i'r Aelod am hynna. Mae'r gogledd wedi ei gynnwys yn holl weithgarwch marchnata Croeso Cymru, gan gynnwys ei ymgyrchoedd Blwyddyn Darganfod Cymru presennol yn y Deyrnas Unedig, Iwerddon a'r Almaen. Ceir hefyd, trwy gais cystadleuol, gymorth ariannol a roddir i bartneriaid gydweithio ar brosiectau penodol i farchnata ardal gogledd Cymru.
Thank you for that response. But with the north Wales growth deal hopefully moving forward, and the approach by the North Wales Economic Ambition Board as team north Wales that Visit Wales should invest more in supporting the regions to target our UK domestic market while leaving Visit Wales to focus on Wales's profile internationally, how will the Welsh Government engage with our regional destination marketing organisation, North Wales Tourism, representing approximately 1,500 tourism-related businesses in north Wales, who are doing a great job already with their 'Go North Wales' brand, but could do a great deal more if more support from the Welsh Government and Visit Wales was forthcoming?
Diolch am yr ymateb yna. Ond gyda bargen dwf gogledd Cymru yn symud ymlaen gobeithio, a dull Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru fel tîm gogledd Cymru y dylai Croeso Cymru fuddsoddi mwy i gefnogi'r rhanbarthau i dargedu ein marchnad gartref yn y DU gan adael Croeso Cymru i ganolbwyntio ar broffil Cymru yn rhyngwladol, sut bydd Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â'n sefydliad marchnata cyrchfannau rhanbarthol, Twristiaeth Gogledd Cymru, sy'n cynrychioli oddeutu 1,500 o fusnesau sy'n gysylltiedig â thwristiaeth yn y gogledd, sydd eisoes yn gwneud gwaith ardderchog gyda'u brand 'Go North Wales', ond a allai wneud llawer iawn mwy pe byddai mwy o gymorth ar gael gan Lywodraeth Cymru a Croeso Cymru?
I thank the Member for that. I agree with him that fantastic efforts are made by tourism operators in north Wales to promote the area and to make it an attractive destination to visitors from the rest of the United Kingdom, but also from the rest of the world. We've talked already this afternoon, Llywydd, about Japan, and when Wales is in Japan for the Rugby World Cup it will be a major opportunity for us to showcase Wales as a destination for visitors from that part of the world, and north Wales operators particularly have already worked very hard to increase the number of visitors from Japan visiting north Wales. In fact, 27 of the top 30 Japanese tour operators now include north Wales on their UK itineraries, and that is a tribute to the work that has gone on in the region to promote it as a destination. We will continue to work through the regional tourism forum from north Wales to make sure that the work that is done by Visit Wales to promote the whole of our nation fully reflects the needs of north Wales and goes on making it such a successful destination for visitors in the United Kingdom and the rest of the world.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Rwy'n cytuno ag ef y gwneir ymdrechion ardderchog gan weithredwyr twristiaeth yn y gogledd i hyrwyddo'r ardal a'i gwneud yn gyrchfan deniadol i ymwelwyr o weddill y Deyrnas Unedig, ond hefyd o weddill y byd. Rydym ni wedi sôn eisoes y prynhawn yma, Llywydd, am Japan, a phan fydd Cymru yn Japan ar gyfer Cwpan Rygbi'r Byd bydd yn gyfle pwysig i ni arddangos Cymru fel cyrchfan i ymwelwyr o'r rhan honno o'r byd, ac mae gweithredwyr yn y gogledd yn arbennig eisoes wedi gweithio'n galed iawn i gynyddu nifer yr ymwelwyr o Japan sy'n ymweld â gogledd Cymru. Yn wir, mae 27 o 30 prif weithredwr teithiau Japan yn cynnwys gogledd Cymru yn eu hamserlenni yn y DU erbyn hyn, ac mae hynny'n deyrnged i'r gwaith a wnaed yn y rhanbarth i'w hyrwyddo fel cyrchfan. Byddwn yn parhau i weithio drwy'r fforwm twristiaeth rhanbarthol o'r gogledd i wneud yn siŵr bod y gwaith a wneir gan Croeso Cymru i hyrwyddo ein cenedl yn adlewyrchu anghenion y gogledd ac yn parhau i'w wneud yn gyrchfan llwyddiannus i ymwelwyr yn y Deyrnas Unedig a gweddill y byd.
Rŷn ni i gyd hefyd yn ymwybodol, wrth gwrs, nad dim ond rygbi sy'n cael ei chwarae yn y wlad yma. Mae yna gêm bêl-droed bwysig nos yfory yn y Cae Ras yn Wrecsam, ac mi fydd yna filoedd lawer o bobl yn ymweld â gogledd-ddwyrain Cymru. Mae digwyddiadau chwaraeon, wrth gwrs, yn bwysig iawn o safbwynt y cynnig twristiaeth sydd gennym ni yn y gogledd fel y mae e yng Nghaerdydd, wrth gwrs, ac felly, y cwestiwn dwi eisiau gofyn yw: pa waith mae'r Llywodraeth yn ei wneud, ar y cyd â chlwb pêl-droed Wrecsam, gyda'r cyngor sir lleol a chyda'r gymdeithas bêl-droed, er mwyn ailddatblygu'r Cae Ras i sicrhau ein bod ni'n cael mwy o gyfleoedd fel hyn, ac nad dim ond un gêm bêl-droed ryngwladol bob degawd fydd yn dod i ogledd-ddwyrain Cymru, ond y byddwn ni'n gweld hynny yn digwydd yn gyson?
We’re all also aware, of course, that it’s not just rugby that's played in this country; there’s an important football match tomorrow at the Racecourse in Wrexham, and there’ll be many thousands of people visiting north-east Wales. Sporting events are very important in terms of the tourism offer that we have in north Wales, as it is in Cardiff, of course, therefore, the question I want to ask is: what work is the Government doing jointly with Wrexham football club, the local council and the football association, in order to redevelop the Racecourse to ensure that we do have more opportunities such as this one, and that it's not just one football international every decade that comes to north-east Wales, but that we see that happening regularly?
Diolch yn fawr i Llyr Gruffydd am y cwestiwn yna. Mae beth mae'n ddweud yn wir: pan ydych yn dweud 'Cymru' ledled y byd, beth sy'n dod i mewn i bennau pobl? Wel, chwaraeon yw un o'r pethau mae pobl yn meddwl amdano yn gyntaf pan maen nhw'n meddwl am beth sy'n mynd ymlaen yma yng Nghymru. Ac, wrth gwrs, dwi'n cael gwybodaeth bron pob wythnos oddi wrth yr Aelod lleol yn Wrecsam am beth sy'n mynd ymlaen yn y Racecourse. Mae hi'n anfon beth mae Wrecsam yn ei wneud yn y maes pêl-droed ataf i bron bob dydd Sul, ac mae hi'n gweithio, ac mae Ken Skates hefyd yn gweithio, ar y pethau mae Llyr Gruffydd wedi eu codi, i ddatblygu beth sy'n mynd ymlaen yn Wrecsam, i dynnu mwy o gemau i mewn yno, ac i ddefnyddio beth sy'n mynd ymlaen yn y gogledd-ddwyrain i helpu i dynnu mwy o bobl i mewn i'r ardal.
Thank you, Llyr Gruffydd, for that question. What he says is true: when you mention Wales throughout the world, people immediately think about sports, and that’s the first thing people think about when they think of what happens here in Wales. And, of course, I receive information almost on a weekly basis from the local Member in Wrexham about what goes on at the Racecourse. She sends Wrexham’s football results to me almost every Sunday, and both she and Ken Skates are working on the things that Llyr Gruffydd has raised, to develop what’s going on Wrexham and to draw more matches to Wrexham, and to use the north-east to attract more people into the area.
6. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu ymateb Llywodraeth Cymru i gau'r A465 yn ddiweddar rhwng y Rhigos a Glyn-nedd? OAQ53633
6. Will the First Minister outline the Welsh Government’s response to the recent closure of the A465 between Rhigos and Glynneath? OAQ53633
I thank the Member for that. A defective culvert contributed to the closures to which the Member refers. It has now been replaced and local road conditions will return fully to normal by the end of this week.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Cyfrannodd cwlfert diffygiol at yr achosion o gau y mae'r Aelod yn cyfeirio atyn nhw. Mae un newydd yn ei le erbyn hyn a bydd amodau'r ffyrdd lleol yn dychwelyd yn llawn i'r hyn sy'n arferol erbyn diwedd yr wythnos hon.
I thank the First Minister for his response. Now, the A465 in that area is not just the only A road out of the Cynon Valley, it's also a very significant road regionally, linking, as it does, the Heads of the Valleys, as far afield as the midlands, down to west Wales and is, if I am correct, the only road in Wales that is classed as part of the trans-European road network. So, I'm sure you'll agree with me, First Minister, that effective maintenance of that road is absolutely crucial.
Two weeks ago, Rhondda Cynon Taf council took the unprecedented step of issuing legal notice against the South Wales Trunk Road Agent for not maintaining a major highway. And some of the criticisms levied against them were: not being able to access the correct pumps when RCT council was able to access them from a different supplier; not maintaining or monitoring the pumps to a sufficient standard, leading to the road reflooding; and inadequate signage in the village of Rhigos, leading to complete chaos for residents of that village, with all this traffic then attempting to flow through a minor B road.
With all of those issues, First Minister, what confidence can we have in SWTRA, moving forward, to maintain this road properly and not cause chaos to the residents of my constituency, to commuters and to local businesses?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ymateb. Nawr, yn ogystal â'i bod yr unig ffordd A allan o Gwm Cynon yn yr ardal honno, mae'r A465 hefyd yn ffordd bwysig iawn yn rhanbarthol hefyd, gan gysylltu, fel y mae'n ei wneud, Blaenau'r Cymoedd, mor bell i ffwrdd â chanolbarth Lloegr, i lawr i orllewin Cymru a dyma'r unig ffordd yng Nghymru, os wyf i'n gywir, sy'n cael ei hystyried yn rhan o'r rhwydwaith ffyrdd traws-Ewropeaidd. Felly, rwy'n siŵr y gwnewch chi gytuno â mi, Prif Weinidog, bod cynnal a chadw'r ffordd honno yn effeithiol yn gwbl hanfodol.
Bythefnos yn ôl, cymerodd cyngor Rhondda Cynon Taf y cam digynsail o gyflwyno hysbysiad cyfreithiol yn erbyn Asiant Cefnffyrdd De Cymru am beidio â chynnal a chadw priffordd fawr. Ac roedd rhai o'r beirniadaethau a wnaed ohonynt yn cynnwys: methu â chael mynediad at y pympiau cywir pan yr oedd cyngor RhCT yn gallu cael gafael arnyn nhw gan wahanol gyflenwr; peidio â chynnal na monitro'r pympiau i safon ddigonol, gan arwain at achos arall o lifogydd ar y ffordd; ac arwyddion annigonol ym mhentref y Rhigos, gan arwain at anhrefn llwyr i drigolion y pentref hwnnw, gyda'r holl draffig hwn yn ceisio llifo ar hyd ffordd B fach wedyn.
Gyda'r holl broblemau hynny, Prif Weinidog, pa ffydd allai fod gennym yn Asiant Cefnffyrdd De Cymru, yn y dyfodol, i gynnal y ffordd hon yn briodol a pheidio ag achosi anhrefn i drigolion fy etholaeth i, i gymudwyr ac i fusnesau lleol?
Well, I understand, Dirprwy Lywydd, the concerns that have been caused locally by the events on the part of the road to which the Member refers, and, of course, she's quite right about the significance of that part of our transport infrastructure. I've discussed all of these matters with Ken Skates, the Minister responsible, and there are, I think, two different issues at stake here, Dirprwy Lywydd. There is the underlying issue of what has caused the difficulty at the culvert in the first place. And I know that there are many different explanations that are suggested locally, and as a result the Minister has asked his officials to be in contact with the local authorities so that a piece of work can be put to hand so that we get to the underlying difficulty that caused the culvert to collapse in the first place. There is then a set of issues about the way in which an immediate response was provided to the difficulties experienced earlier in the month, and I take very seriously what the Member has said. I think, however, there is also some other evidence that some of the mandatory signage that was put in place to divert traffic was ignored by some drivers, and there have been reports to the police where it was felt that that was done in a deliberate way.
The second flooding incident to which the Member referred took place after diesel-powered pumps, which were in place, were tampered with overnight—fuel was stolen from them and the pumps stopped working as a result. In response to that, SWTRA and its contractor has had to put in place 24-hour site supervision of the pumps with a four-hourly inspection of them, including right through the night. Following that, there have been no further failures. We will learn the lessons, they will learn the lessons of what has taken place, now that the road has been repaired and is just about to be fully reopened.
Wel, rwy'n deall, Dirprwy Lywydd, y pryderon a achoswyd yn lleol gan y digwyddiadau ar y rhan o'r ffordd y mae'r Aelod yn cyfeirio ati, ac, wrth gwrs, mae yn llygad ei lle am bwysigrwydd y rhan honno o'n seilwaith trafnidiaeth. Rwyf i wedi trafod yr holl faterion hyn gyda Ken Skates, y Gweinidog sy'n gyfrifol, ac mae dau wahanol fater, rwy'n credu, yn y fantol yn y fan yma, Dirprwy Lywydd. Mae'r mater sylfaenol o'r hyn sydd wedi achosi'r anhawster yn y cwlfert yn y lle cyntaf. A gwn fod llawer o wahanol esboniadau a awgrymir yn lleol, ac o ganlyniad mae'r Gweinidog wedi gofyn i'w swyddogion fod mewn cysylltiad â'r awdurdodau lleol fel y gellir rhoi darn o waith i law fel ein bod ni'n canfod yr anhawster sylfaenol a achosodd i'r cwlfert chwalu yn y lle cyntaf. Yna, ceir cyfres o broblemau ynghylch y ffordd y darparwyd ymateb ar unwaith i'r anawsterau a gafwyd yn gynharach yn y mis, ac rwy'n cymryd yr hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud yn wirioneddol o ddifrif. Rwy'n credu, fodd bynnag, bod rhywfaint o dystiolaeth arall hefyd yr anwybyddwyd rhai o'r arwyddion gorfodol a osodwyd i ddargyfeirio traffig gan rai gyrwyr, a bu adroddiadau i'r heddlu pryd y teimlwyd bod hynny wedi ei wneud mewn modd bwriadol.
Cafwyd yr ail achos o lifogydd y cyfeiriodd yr Aelod ato ar ôl ymyrraeth dros nos â phympiau sy'n cael eu pweru gan ddisel, a oedd wedi eu gosod—cafodd tanwydd ei ddwyn ohonynt ac nid oedd y pympiau yn gweithio o ganlyniad. Mewn ymateb i hynny, mae Asiant Cefnffyrdd De Cymru a'i gontractwr wedi gorfod cyflwyno goruchwyliaeth safle 24 awr o'r pympiau gan eu harchwilio bob pedair awr, gan gynnwys drwy'r nos. Yn dilyn hynny, ni fu unrhyw fethiannau pellach. Byddwn yn dysgu gwersi, byddan nhw'n dysgu'r gwersi o'r hyn sydd wedi digwydd, nawr bod y ffordd wedi ei thrwsio ac ar fin cael ei hailagor yn llawn.
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am bolisi Llywodraeth Cymru ar dai cyngor? OAQ53589
7. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's policy on council housing? OAQ53589
Our policy is to support local authorities to build council housing at significantly increased scale and within the shortest achievable timescale.
Ein polisi yw cefnogi awdurdodau lleol i adeiladu tai cyngor ar raddfa sylweddol uwch ac yn yr amser byrraf posibl.
Can I again stress the importance of building council houses to deal with the housing crisis facing Wales? Will the First Minister join me in sending congratulations to Swansea on their new council homes new being occupied and also those under construction? But what more can the Welsh Government do to overcome the constraints on councils building council dwellings in large numbers, which is what you said in your first answer?
A gaf i bwysleisio eto bwysigrwydd adeiladu tai cyngor er mwyn ymdrin â'r argyfwng tai sy'n wynebu Cymru? A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i longyfarch Abertawe bod pobl bellach yn byw yn eu cartrefi cyngor newydd a hefyd y rhai sy'n cael eu hadeiladu? Ond beth arall a all Llywodraeth Cymru ei wneud i oresgyn yr hyn sy'n atal cynghorau rhag adeiladu nifer fawr o anheddau cyngor, sef yr hyn a ddywedwyd gennych yn eich ateb cyntaf?
Thank you very much for that. I'd certainly agree on congratulating Swansea on the work that they are doing, particularly the innovative housing methods and doing all of this at the same time, I know, as having to concentrate on reaching the Welsh quality housing standards, which the council is very close now to completing. I think that there are three different things that we can do to speed up and increase the number of houses being built by local authorities in Wales. The Member, I know, will be pleased to know that the borrowing cap will be formally lifted on Welsh local authorities on Friday of this week, when the necessary legislation that we have to complete will be brought to fruition. So, funding will be, for some local authorities, certainly, more plentifully available than would otherwise be the case. Secondly, there is the whole business of skills, knowledge and capacity. We will have to do more, and the sector will have to do more, working with housing associations and others, to make sure that local authorities have the ability, beyond money, to take on this additionally important role that we want to see them discharge. Thirdly, we will need to look to see what we can do at the Welsh Government level. My colleague Rebecca Evans instituted a review of our affordable housing strategy. That will report at the end of April. Two of the 10 work streams in that review are specifically involved in looking at ways in which we can get local authorities in Wales building more council housing and building them more quickly.
Diolch yn fawr iawn am hynny. Fe fyddwn i’n sicr yn cytuno o ran llongyfarch Abertawe ar y gwaith y maen nhw’n ei wneud, yn enwedig y dulliau tai arloesol a gwneud hyn i gyd ar yr un pryd, rwy'n gwybod, â gorfod canolbwyntio ar gyrraedd safonau ansawdd tai Cymru, y mae’r cyngor bellach yn agos iawn at eu cwblhau. Rwy'n credu bod tri gwahanol beth y gallwn ni eu gwneud i gyflymu a chynyddu nifer y tai sy'n cael eu hadeiladu gan awdurdodau lleol yng Nghymru. Gwn y bydd yr Aelod yn falch o wybod y bydd y cap ar fenthyca i awdurdodau lleol Cymru yn cael ei godi’n ffurfiol ddydd Gwener yr wythnos yma, pan fydd y ddeddfwriaeth angenrheidiol y mae’n rhaid inni ei chwblhau yn dwyn ffrwyth. Felly, i rai awdurdodau lleol, yn sicr bydd mwy o gyllid ar gael nag y byddai fel arall. Yn ail, ceir y mater sgiliau, gwybodaeth a gallu. Bydd yn rhaid inni wneud mwy, a bydd yn rhaid i'r sector wneud mwy, gan weithio gyda chymdeithasau tai ac eraill, i wneud yn siŵr bod gan awdurdodau lleol y gallu, y tu hwnt i arian, i ymgymryd â’r swyddogaeth bwysig hon yr ydym yn dymuno eu gweld nhw’n ei chyflawni. Yn drydydd, bydd angen inni edrych i weld beth y gallwn ni ei wneud ar lefel Llywodraeth Cymru. Fe gychwynnodd fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, adolygiad o'n strategaeth tai fforddiadwy. Bydd hwnnw’n adrodd ddiwedd mis Ebrill. Mae dwy o'r 10 ffrwd waith yn yr adolygiad hwnnw yn ymwneud yn benodol â ffyrdd y gallwn ni gael awdurdodau lleol yng Nghymru i adeiladu mwy o dai cyngor a’u hadeiladu nhw yn gynt.
Thank you very much, First Minister.
Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog.
Item 2 on the agenda this afternoon is the business statement and announcement, and I call on the Minister for Finance and the Trefnydd—Rebecca Evans.
Eitem 2 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r datganiad a'r cyhoeddiad busnes, ac rwy'n galw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd—Rebecca Evans.
There is one change to this week's business. The First Minister will deliver a statement: update on EU negotiations. Draft business for the next three weeks is set out in the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Mae un newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Prif Weinidog yn rhoi datganiad: yr wybodaeth ddiweddaraf ynghylch trafodaethau'r UE. Nodir busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes y gellir ei weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
I would really like the Minister to provide a statement on the horrendous flooding that occurred in north Wales and other parts of Wales, actually, this weekend. We were really hit badly in Aberconwy and I saw things I've never seen in any other flood prior to. The A470 was closed the whole length of the Conwy valley and the reinforced railway at Llanrwst is now dreadfully damaged and it will be several weeks before that is in use again, after having some money spent on it only recently. Houses and businesses were flooded in Dolwyddelan, Betws-y-coed, Maenan and, indeed, Llanrwst, where again the Dutchdam did not work—and that is a flood alleviation scheme, quite an expensive piece of kit that was put in, and it's not the first time that it's failed, so I would really ask that a statement is given on that. To the west, Gwydir castle and gardens, the only grade I listed gardens in Wales, saw its sandbag defence give way and a terrifying fast-flowing torrent.
Trefnydd, this incident this weekend absolutely caused so many problems for me in Aberconwy and my residents. We had young people being rescued from the roof of a car—it's in all the national newspapers. And, frankly, there's a huge contention now that the flood alleviation scheme that has been put in place some years ago—whilst it's benefiting some, it's actually having an adverse effect on others. I've called a public meeting for 5 April—that's all I can do at the moment as an Assembly Member. I am really imploring this Assembly—this Welsh Government—to please make a statement and provide some reassurances for my residents, for people now. My businesses are facing thousands and thousands of pounds' worth of damage; some are not even able to open. There needs to be further support, and there needs to be a new look at the flood defences in Conwy. Thank you.
Hoffwn i'r Gweinidog roi datganiad am y llifogydd erchyll a ddigwyddodd yn y gogledd a rhannau eraill o Gymru, mewn gwirionedd, y penwythnos yma. Fe gawsom ni’n taro’n wael yn Aberconwy, ac fe welais bethau nad oeddwn erioed wedi eu gweld mewn llifogydd o’r blaen. Roedd yr A470 wedi ei chau ar hyd dyffryn Conwy ac mae’r rheilffordd sydd wedi ei hatgyfnerthu yn Llanrwst bellach wedi ei difrodi yn ofnadwy, a bydd sawl wythnos cyn y bydd hi’n gallu cael ei defnyddio eto, ar ôl gwario arian arni dim ond yn ddiweddar. Roedd llifogydd mewn tai a busnesau yn Nolwyddelan, Betws-y-coed, Maenan ac, yn wir, yn Llanrwst, lle, unwaith eto, na weithiodd y 'dutchdam'—ac mae hwnnw’n gynllun lliniaru llifogydd, yn offer eithaf drud a osodwyd, ac nid dyma'r tro cyntaf iddo fethu, felly rwy'n gofyn am ddatganiad ynghylch hynny. I'r gorllewin, fe welodd castell Gwydir a'i erddi, yr unig erddi rhestredig gradd I yng Nghymru, ei amddiffyniad bagiau tywod yn methu a chafwyd llif arswydus o gyflym.
Trefnydd, fe achosodd y digwyddiad hwn y penwythnos yma gymaint o broblemau i mi yn Aberconwy a'm trigolion. Roedd gennym bobl ifanc yn cael eu hachub o do car—mae hyn yn y papurau newydd cenedlaethol i gyd. Ac, a dweud y gwir, mae dal enfawr bellach bod y cynllun lliniaru llifogydd a roddwyd ar waith rai blynyddoedd yn ôl—er ei fod o fudd i rai, yn cael effaith andwyol ar eraill, mewn gwirionedd. Rwyf wedi galw am gyfarfod cyhoeddus ar 5 Ebrill—dyna'r cyfan y gallaf ei wneud ar hyn o bryd fel Aelod Cynulliad. Rwyf yn ymbil ar y Cynulliad hwn—y Llywodraeth Cymru hon—os gwelwch yn dda, gwnewch ddatganiad a darparwch rywfaint o sicrwydd i’m trigolion, i bobl yn awr. Mae fy musnesau'n wynebu gwerth miloedd ar filoedd o bunnoedd o ddifrod; nid yw rhai ohonyn nhw hyd yn oed yn gallu agor. Mae angen rhagor o gymorth, ac mae angen edrych o’r newydd ar yr amddiffynfeydd rhag llifogydd yng Nghonwy. Diolch.
Thank you very much for raising this issue. And it does give me the opportunity to express our thanks to all of those in Natural Resources Wales, the local authorities and the emergency services, who worked so tirelessly over the weekend to respond to the flooding events across the country.
We had a statement on flooding and flood defences just last week from the Minister, who outlined a £50 million programme of investment for flood and coastal risk management across Wales. And that means that, over the lifetime of this Government, we'll invest over £350 million in flood and coastal erosion risk management in Wales. I think we can say that we have received reports of assets working well over the course of the weekend, including in Llanrwst, Conwy valley, St Asaph and Bangor-on-Dee, where the flood schemes in place did reduce the number of properties flooded. We know that around eight homes were flooded, and around 40 properties have had their gardens flooded as well. And, clearly, our thoughts are with those people, because it's a terrible experience for anybody to go through. We know that NRW have reported defences and procedures in place at Bangor-on-Dee performed well, protecting 381 properties within the flood warning area. Conwy County Borough Council report that telemetry systems it installed on culverts, using Welsh Government funding, have also worked well and allowed them to view and identify areas where debris was blocking water courses, to enable them to send out teams to those areas to remove those blockages quickly. And, of course, the remote cameras installed at Plas Isaf in Llanrwst worked well during the flood event, providing council staff with a warning of potential blockages to water courses, allowing them to have the time to send teams to clear the area, ensuring that the risk of flooding to properties was removed.
So, I think that the evidence does seem to be that, certainly, defences did work well, protecting a large number of properties. It will be several days of course before the full impacts have been identified, and I will ensure that the Minister writes to you ahead of your meeting on 5 April, so that you do have the very latest on Welsh Government action in this area.
Diolch yn fawr iawn am godi'r mater hwn. Ac mae’n rhoi cyfle imi ddweud diolch wrth bawb yn Cyfoeth Naturiol Cymru, yr awdurdodau lleol a'r gwasanaethau brys, sydd wedi gweithio mor ddiflino dros y penwythnos i ymateb i’r digwyddiadau llifogydd ledled y wlad.
Fe gawsom ni ddatganiad ar lifogydd ac amddiffynfeydd rhag llifogydd gan y Gweinidog yr wythnos diwethaf, a amlinellodd raglen fuddsoddi gwerth £50 miliwn i reoli llifogydd a pherygl arfordirol ledled Cymru. Ac mae hynny'n golygu, droes gyfnod y Llywodraeth hon, y byddwn wedi buddsoddi dros £350 miliwn ar reoli llifogydd a’r perygl o erydu arfordirol yng Nghymru. Rwy'n credu y gallwn ni ddweud ein bod ni wedi cael adroddiadau o asedau a fu'n gweithio'n dda dros y penwythnos, gan gynnwys yn Llanrwst, dyffryn Conwy, Llanelwy a Bangor Is-coed, lle lleihaodd y cynlluniau llifogydd sydd ar waith nifer yr eiddo a ddioddefodd lifogydd. Rydym ni’n gwybod bod tua wyth cartref wedi dioddef llifogydd, a bod gerddi tua 40 eiddo wedi dioddef llifogydd hefyd. Ac, yn amlwg, rydym ni’n meddwl am y bobl hynny, oherwydd mae'n brofiad ofnadwy i unrhyw un. Rydym ni’n gwybod bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi adrodd bod amddiffynfeydd a gweithdrefnau ar waith ym Mangor Is-coed sydd wedi perfformio'n dda, gan amddiffyn 381 eiddo yn yr ardal rhybudd llifogydd. Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy yn adrodd bod y systemau telemetreg y maen nhw wedi'u gosod ar geuffosydd, gan ddefnyddio cyllid Llywodraeth Cymru, wedi gweithio’n dda hefyd gan ganiatáu iddyn nhw weld a nodi ardaloedd lle’r oedd gweddillion yn atal cyrsiau dŵr, er mwyn eu galluogi nhw i anfon timau i’r ardaloedd hynny a symud y rhwystrau hynny yn gyflym. Ac, wrth gwrs, roedd camerâu a reolir o bell sydd wedi'u gosod ym Mhlas Isaf yn Llanrwst wedi gweithio'n dda yn ystod y digwyddiad llifogydd, gan roi rhybudd i staff y cyngor am rwystrau posibl i gyrsiau dŵr, gan ganiatáu iddyn nhw gael amser i anfon timau i glirio'r ardal, a sicrhau bod y risg o lifogydd i eiddo wedi ei ddileu.
Felly, rwy'n credu bod y dystiolaeth, yn sicr, yn dangos bod yr amddiffynfeydd wedi gweithio'n dda, gan amddiffyn nifer fawr o eiddo. Bydd hi'n sawl diwrnod, wrth gwrs, cyn y bydd yr effeithiau llawn wedi eu nodi, a byddaf yn sicrhau bod y Gweinidog yn ysgrifennu atoch chi cyn eich cyfarfod ar 5 Ebrill, fel bod gennych chi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch camau gweithredu Llywodraeth Cymru yn y maes hwn.
Trefnydd, dwi'n galw am ddau ddatganiad. Yr un cyntaf: mae Estyn a chod trefniadaeth ysgolion y Gweinidog Addysg, fel ei gilydd, wedi nodi'r angen i archwilio posibiliadau ffederaleiddio yn drylwyr cyn cau ysgol, megis Felindre, ar gyrion Abertawe. Gan fod cyrff llywodraethol ysgolion Felindre a Lôn Las, yn gyfagos, wedi cytuno'n unfrydol ar yr egwyddor o ffederaleiddio, onid lle'r awdurdod addysg yn Abertawe yw cynorthwyo ysgol Felindre, ym mhob dull a modd, i wireddu hyn? Nawr, does dim sôn am hyn ym mhapurau cabinet dinas a sir Abertawe yr wythnos yma. Felly, ydy hi'n bosib cael datganiad ar ba oruchwyliaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei chyflawni i sicrhau bod ein siroedd yn dilyn canllawiau cenedlaethol, fel y cod trefniadaeth ysgolion, a pha sancsiynau sydd mewn lle os nad ydyn nhw'n gwneud hynny?
Trefnydd, I call for two statements. The first: Estyn and the school organisation code of the Minister for Education have both noted the need to look at the possibilities of federalising thoroughly before schools such as Felindre, on the outskirts of Swansea, are closed. Now, as the governing bodies at Felindre and Lôn Las school, nearby, have unanimously agreed on the principle of federalisation, isn’t it the role of the education authority in Swansea to assist Felindre school in every way possible to bring this about? Now, there’s no mention of this in the cabinet papers of the city and county of Swansea this week. So, is it possible to have a statement on what oversight the Welsh Government has in terms of ensuring that our counties follow national guidance, such as the school organisation code, and what sanctions are in place if they fail to do so?
And, secondly, Trefnydd, you will be aware that last Friday the independent review into the Swansea bay city deal was released. That review, conducted by Actica Consulting, was commissioned, of course, by both the UK and Welsh Governments. What flows from this report is a number of recommendations for change in order to improve governance and speed up delivery. It is clear from reading the report that there are frustrations from both the UK and the Welsh Governments' perspective and from the regional local authorities in terms of how the city deal is progressing. It raises a number of questions as to the effectiveness of the structure of the Swansea bay city deal. What strikes me is that there is much improvement to be made in terms of the working relationship between the Welsh and UK Governments and the local authorities. When the first recommendation looks to encourage, and I quote, 'direct and regular face-to-face' talks, you know that something is not quite right. In a scheme of this magnitude, you would expect direct and regular face-to-face talks to be a prerequisite.
What is also striking is the slow pace at which cash is being released by Welsh and UK Governments. Recommendation 7 makes reference to the fact Welsh and UK Governments should ensure that funding is released immediately for Yr Egin, Carmarthen, and the Swansea waterfront projects. The theory behind the city deal structure in Swansea bay is that funding should be provided by both Governments early on to front-load the funding profile of projects, enabling them to be delivered. However, we have a farcical situation whereby Yr Egin development in Carmarthen has been built, has been officially opened last year, and is nearly fully occupied, yet the UK and Welsh Governments have still not released the funding. People are rightly asking, 'What is going on here?' Now, I appreciate that there's an informal briefing to AMs arranged for tomorrow morning, but a number of Assembly Members will clearly not be able to attend that session due to the need to attend committees here. With that in mind, could I ask the Deputy Minister for Economy and Transport to bring forward a statement on the Swansea bay city deal in this Chamber so that we can discuss in public the next steps for the city deal? Diolch yn fawr.
Ac yn ail, Trefnydd, fe fyddwch yn ymwybodol, ddydd Gwener diwethaf, bod yr adolygiad annibynnol i Fargen Ddinesig Bae Abertawe wedi ei ryddhau. Comisiynwyd yr adolygiad hwnnw, a gynhaliwyd gan Actica Consulting, wrth gwrs, gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Yr hyn sy’n deillio o'r adroddiad hwn yw nifer o argymhellion o blaid newid er mwyn gwella’r llywodraethu a chyflymu'r cyflawniadau. Mae'n amlwg o ddarllen yr adroddiad bod rhwystredigaeth o safbwynt Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ac o safbwynt yr awdurdodau lleol rhanbarthol o ran sut mae’r fargen ddinesig yn mynd rhagddi. Mae'n codi nifer o gwestiynau ynghylch effeithiolrwydd strwythur bargen ddinesig Bae Abertawe. Yr hyn sy’n fy nharo i yw bod llawer o welliannau i'w gwneud o ran y berthynas waith rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraeth y DU a'r awdurdodau lleol. Pan fo'r argymhelliad cyntaf yn ceisio annog sgyrsiau, ac rwyf yn dyfynnu, 'uniongyrchol ac wyneb yn wyneb yn rheolaidd', rydych chi’n gwybod bod rhywbeth o’i le. Mewn cynllun o'r maint hwn, fe fyddech chi’n disgwyl i drafodaethau wyneb yn wyneb rheolaidd ac uniongyrchol fod yn anhepgor.
Yr hyn sydd hefyd yn drawiadol yw pa mor araf y mae Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn rhyddhau arian. Mae argymhelliad 7 yn cyfeirio at y ffaith y dylai Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU sicrhau bod arian yn cael ei ryddhau ar unwaith ar gyfer Yr Egin yng Nghaerfyrddin a phrosiectau Glannau Abertawe. Y ddamcaniaeth y tu ôl i'r strwythur bargen ddinesig ym Mae Abertawe yw y dylai’r ddwy Lywodraeth ddarparu cyllid yn gynnar i roi'r rhan fwyaf o'r arian ar ddechrau proffil ariannu prosiectau er mwyn eu galluogi nhw i gael eu cyflawni. Fodd bynnag, mae gennym sefyllfa chwerthinllyd lle bo datblygiad Yr Egin yng Nghaerfyrddin wedi ei adeiladu, fe gafodd ei agor yn swyddogol y llynedd, ac mae bron yn llawn, ac eto nid yw Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU wedi rhyddhau’r cyllid. Mae pobl yn briodol yn gofyn, 'Beth sy'n digwydd yn y fan yma?' Nawr, rwy'n sylweddoli bod sesiwn friffio anffurfiol wedi ei threfnu ar gyfer Aelodau'r Cynulliad bore yfory, ond, yn amlwg, ni fydd nifer o Aelodau'r Cynulliad yn gallu mynd i’r sesiwn honno oherwydd yr angen i fynychu pwyllgorau yn y fan yma. Gyda hynny mewn golwg, a gaf i ofyn i Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth gyflwyno datganiad ynghylch bargen ddinesig Bae Abertawe yn y Siambr hon er mwyn i ni allu trafod y camau nesaf ar gyfer y fargen ddinesig yn gyhoeddus? Diolch yn fawr.
Thank you for raising both of these issues. As you say, the Deputy Minister has offered a briefing to Assembly Members tomorrow on the Swansea bay city deal and the independent review that was undertaken. I realise that some Members won't be able to attend that, so I will speak to the Deputy Minister to explore whether there's another opportunity for Members to have that opportunity to have a face-to-face discussion with him in the first instance to go through that report. And, of course, the economy Minister will be taking questions in the Chamber tomorrow afternoon, so this would be another opportunity to raise that issue there.
I'm very well aware of the issues facing Felindre school, but also Craigcefnparc school, both of which are in my constituency, and I've certainly, in my AM role, made representations on behalf of the community. I would encourage you to write to the education Minister if there is any lack of clarity in terms of the role of Welsh Government in the decision-making process and the advice that we provide to local authorities in these kinds of circumstances.
Diolch am godi'r ddau fater hyn. Fel yr ydych yn dweud, mae'r Dirprwy Weinidog wedi cynnig sesiwn friffio yfory i Aelodau'r Cynulliad ynghylch bargen ddinesig Bae Abertawe a'r adolygiad annibynnol a gynhaliwyd. Rwy'n sylweddoli na fydd rhai Aelodau yn gallu bod yn bresennol, felly byddaf yn siarad â’r Dirprwy Weinidog i edrych a oes cyfle arall lle gallai’r Aelodau gael trafodaeth wyneb yn wyneb ag ef yn y lle cyntaf er mwyn mynd drwy'r adroddiad. Ac wrth gwrs, bydd Gweinidog yr Economi yn ateb cwestiynau yn y Siambr brynhawn yfory, felly byddai hyn yn gyfle arall i godi'r mater hwnnw.
Rwyf yn ymwybodol iawn o'r materion sy'n wynebu ysgol Felindre, ac ysgol Craigcefnparc hefyd, y mae'r ddwy yn fy etholaeth i, ac yn fy swyddogaeth fel Aelod Cynulliad, rwy'n sicr wedi gwneud sylwadau ar ran y gymuned. Rwyf yn eich annog chi i ysgrifennu at y Gweinidog addysg os oes unrhyw ddiffyg eglurder o ran swyddogaeth Llywodraeth Cymru yn y broses o wneud penderfyniadau a'r cyngor yr ydym ni’n ei ddarparu i awdurdodau lleol yn y mathau hyn o amgylchiadau.
The biggest killer of young women is cervical cancer, and I think there's a great campaign going on at the moment across the UK to get young women to overcome any embarrassment they have about their bodies and to come forward and have cervical screens, which can save their lives in many cases. But I'm dismayed to read that, in England, there is absolute chaos in the laboratories, where they're amalgamating laboratories from 50 to nine, and that's producing huge delays in the rate at which people get the result of their screens back. I just wondered if you could give us an update on what the state of the laboratory testing is in Wales, and whether we've been protected from such chaos that has been developed by the UK Government.
Yr hyn sy'n lladd y nifer fwyaf o fenywod ifanc mwyaf yw canser ceg y groth, ac rwy'n credu bod ymgyrch wych yn cael ei chynnal ar hyn o bryd ledled y DU er mwyn cael menywod ifanc i oresgyn unrhyw gywilydd sydd ganddyn nhw am eu cyrff a dod i gael sgriniau ceg y groth, a all achub eu bywydau mewn llawer o achosion. Ond cefais fy siomi o ddarllen bod anhrefn llwyr yn y labordai yn Lloegr lle maen nhw'n uno labordai o 50 i naw, ac mae hynny'n achosi oedi mawr yn y broses o roi canlyniad sgriniau i bobl. Tybed a allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynghylch cyflwr profion mewn labordai yng Nghymru, ac a ydym ni wedi ein hamddiffyn rhag y fath anhrefn a ddatblygwyd gan Lywodraeth y DU.
Thank you for raising this issue. We're certainly in a very different place in Wales to the position that England is finding itself in, because, of course, we're the only country in the UK to offer high-risk HPV testing as the primary test to all people attending for cervical screening. This is a more sensitive and more accurate test, and its use will prevent more cancers than the previous test, which is still the test used across the rest of the UK. We know that over 99 per cent of cervical cancers are caused by high-risk strains of HPV. Public Health Wales, which delivers the cervical screening programme, successfully rolled out our approach in September. Cervical Screening Wales prepared for the implementation of the new screening for several years, so they've ensured that they maintain staff and sustain the service throughout that transition to the new test. So, we haven't had the same issues that they're seeing across the border.
I'm glad that you mentioned the new campaign, which is being launched currently. It's called #loveyourcervix. It's just been launched this week, I believe, and it's to encourage young people particularly to go for their test, because we know that, even though we have a good story to tell in terms of how quickly we can give people their test results, actually we are seeing a decline in the number of people showing up for screening, particularly younger women, who are the demographic of most concern to us.
Diolch am godi'r mater hwn. Rydym ni’n sicr mewn sefyllfa wahanol iawn yng Nghymru o gymharu â’r sefyllfa y mae Lloegr ynddi, wrth gwrs, gan mai ni yw’r unig wlad yn y DU sy’n cynnig profion Feirws Papiloma Dynol risg uchel fel y prif brawf ar gyfer yr holl bobl sy’n dod i sgrinio ceg y groth. Mae hwn yn brawf mwy sensitif ac mae’n fwy cywir, a bydd yn atal mwy o ganserau na'r prawf blaenorol, sef y prawf a ddefnyddir o hyd yng ngweddill y DU. Rydym ni’n gwybod bod dros 99 y cant o’r achosion o ganser ceg y groth yn cael eu hachosi gan rywogaethau risg uchel o’r Feirws Papiloma Dynol. Fe gyflwynodd Iechyd Cyhoeddus Cymru, sy'n cyflawni’r rhaglen sgrinio ceg y groth, ein dull gweithredu yn llwyddiannus ym mis Medi. Fe baratôdd Sgrinio Serfigol Cymru i weithredu'r dull newydd o sgrinio am nifer o flynyddoedd, felly fe wnaethon nhw sicrhau eu bod nhw wedi cadw staff a chynnal y gwasanaeth drwy gydol y cyfnod pontio i'r prawf newydd. Felly, nid ydym ni wedi cael yr un problemau ag y maen nhw’n eu gweld dros y ffin.
Rwy'n falch eich bod chi wedi crybwyll yr ymgyrch newydd, sy’n cael ei lansio ar hyn o bryd. Enw’r ymgyrch yw #loveyourcervix. Mae hi newydd gael ei lansio yr wythnos hon, rwy'n credu, a’i nod yw annog pobl ifanc yn enwedig i fynd am eu prawf, oherwydd rydym ni’n gwybod, er bod gennym stori dda i'w hadrodd o ran pa mor gyflym yr ydym ni’n gallu rhoi canlyniadau eu profion i bobl, mewn gwirionedd, rydym ni’n gweld gostyngiad yn nifer y bobl sy’n mynd am sgrinio, ymhlith menywod iau yn arbennig, sef y demograffig sy'n peri'r pryder mwyaf inni.
Organiser, could I seek two statements, or certainly one statement and some confirmation from you? Confirmation, in the first instance: when on earth will we get the decision from the Welsh Government around the environmental impact assessment on the Barry incinerator? I seem to stand up here every month, and I think we're into month 13 now. The Member for the Vale of Glamorgan and the Deputy Minister is sitting there; the First Minister is sitting there. The Welsh Government gave a commitment in February of last year that it was minded to instruct that an environmental impact assessment would be required for the incinerator in Barry. We are now in March 2019. Last week, NRW issued a notice to say that they were content for new conditions to be applied for the discharge from the plant. I don't blame NRW, because, from my meetings with NRW, they have no role to play in this decision, they don't, as to whether an EIA is required or not. So, can we today at least have some confirmation of when that might be with us? Because when people hear other Members in this Chamber talking about the future of this institution in Barry, they most probably do question what is the worth when commitments are made in this Chamber and they're not seen through. And can we have a 'yes' or a 'no' at the very least, please?
Secondly, could I seek a statement from the Deputy Minister for transport in relation to the developments around the improvements to junction 34 from Sycamore Cross in the Vale of Glamorgan? Some people would call it 'improvements', some people would call it 'vandalism of the countryside'—you can be anywhere in between. This is about the proposals to deliver a new road linking junction 32 to Sycamore Cross on the A48. There are works being undertaken at the moment on certain sections of that road, and I think an updated position of what the new Minister's position and view is about Welsh Government support for this project would be most welcome. As I said, there is a new Minister in position now and, if this project is to go forward, it would have to have Welsh Government support, both financially and politically, for this project to be delivered. So a statement of intent would be appreciated to understand.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad, neu un datganiad yn sicr a pheth cadarnhad gennych chi? Cadarnhad, yn y lle cyntaf: pryd ar wyneb y ddaear a gawn ni’r penderfyniad gan Lywodraeth Cymru ynghylch asesiad effaith amgylcheddol llosgydd y Barri? Ymddengys fy mod i’n sefyll yn y fan yma bob mis, ac rwy'n credu ein bod ni ar fis 13 yn awr. Mae'r Aelod dros Fro Morgannwg a'r Dirprwy Weinidog yn eistedd yn y fan yna; mae’r Prif Weinidog yn eistedd yn y fan yna. Ymrwymodd Llywodraeth Cymru ym mis Chwefror y llynedd ei bod yn bwriadu cyfarwyddo y byddai asesiad o'r effaith amgylcheddol yn ofynnol ar gyfer y llosgydd yn y Barri. Mae hi bellach yn fis Mawrth 2019. Yr wythnos diwethaf, cyflwynodd Cyfoeth Naturiol Cymru hysbysiad i ddweud eu bod nhw’n fodlon i amodau newydd gael eu rhoi ar waith ar gyfer y gollyngiad o’r safle newydd. Nid wyf yn rhoi bai ar Cyfoeth Naturiol Cymru, oherwydd, o’m cyfarfodydd i â Cyfoeth Naturiol Cymru, nid oes ganddyn nhw ran i'w chwarae yn y penderfyniad hwn, nid oes ganddyn nhw, o ran a oes angen asesiad o'r effaith amgylcheddol ai peidio. Felly, heddiw, a gawn ni beth cadarnhad o leiaf o ran pryd y bydd hyn? Oherwydd pan mae pobl yn clywed Aelodau eraill yn y Siambr hon yn sôn am ddyfodol y sefydliad hwn yn y Barri, mae'n debyg eu bod nhw’n cwestiynu gwerth hyn pan nad yw’r ymrwymiadau a wneir yn y Siambr hon yn cael eu gweithredu. Ac a gawn ni ‘ie’ neu ‘na' o leiaf, os gwelwch yn dda?
Yn ail, a gaf i geisio cael datganiad gan y Dirprwy Weinidog dros drafnidiaeth mewn cysylltiad â’r datblygiadau o amgylch y gwelliannau i gyffordd 34 o Sycamore Cross ym Mro Morgannwg? Byddai rhai pobl yn ei alw yn ‘welliannau’, byddai rhai pobl yn ei alw'n ‘fandaliaeth cefn gwlad’—gallwch chi fod unrhyw le rhwng y ddau. Mae hyn yn ymwneud â’r cynigion i gyflwyno ffordd newydd sy’n cysylltu cyffordd 32 â Sycamore Cross ar yr A48. Mae gwaith yn cael ei wneud ar hyn o bryd ar rannau penodol o'r ffordd honno, ac rwy'n credu y byddai croeso mawr i glywed safbwynt a barn diweddaraf y Gweinidog newydd ynghylch cymorth Llywodraeth Cymru ar gyfer y prosiect hwn. Fel y dywedais, mae Gweinidog newydd yn ei swydd erbyn hyn ac, os yw'r prosiect hwn i fynd rhagddo, byddai'n rhaid iddo gael ei gefnogi gan Lywodraeth Cymru, yn ariannol ac yn wleidyddol, er mwyn gallu darparu’r prosiect hwn. Felly fe fyddwn i’n gwerthfawrogi datganiad o fwriad er mwyn deall hynny.
Thank you very much. On the Barry incinerator, I'm afraid the position remains as it has thus far in that, as soon as the legal advice is available to us, then we will be able to provide that decision. Unfortunately, I'm unable today to give you a date for that.
On the issue of your query regarding junction 34, of course, there's the opportunity for you to raise this matter directly with the Minister during his questions tomorrow. Alternatively, if the opportunity doesn't arise, I would certainly recommend writing to the Minister for that clarity.
Diolch yn fawr iawn. O ran llosgydd y Barri, mae arnaf ofn bod y sefyllfa yn parhau fel y bu hyd yma a chyn gynted ag y bydd y cyngor cyfreithiol ar gael i ni, yna fe fyddwn ni'n gallu gwneud y penderfyniad hwnnw. Yn anffodus, nid wyf yn gallu rhoi dyddiad ichi ar gyfer hynny heddiw.
O ran eich ymholiad ynghylch cyffordd 34, wrth gwrs, bydd cyfle ichi godi'r mater hwn yn uniongyrchol gyda'r Gweinidog yn ystod ei gwestiynau yfory. Fel arall, os na fydd y cyfle yn codi, fe fyddwn yn sicr yn argymell ysgrifennu at y Gweinidog er mwyn cael yr eglurder hwnnw.
On Thursday, we'll observe the International Day for the Elimination of Racial Discrimination, and it comes just after the horrific race-based far-right attack that killed 50 people and wounded just as many as they were worshipping in New Zealand. And yesterday, of course, there was another terrorist attack in the Netherlands. Many people are feeling nervous, understandably, in the current climate, so what can the Government do to reassure people, especially those Muslim citizens of Wales who may be feeling especially exposed, that their concerns are going to be taken seriously? This is particularly important in the light of populist politicians and others joining in with hate speech against them. What also can be done with the social media companies who've been held responsible for fuelling and multiplying this hatred? I'd like to see a statement in response to those questions. I'd also welcome some sort of agreement in principle of an open and united show of solidarity to indicate that, as citizens of Wales, we are all one and that we abhor racism, supremacism and hatred in all of its forms. So, will you agree to that in principle?
Today's publication of a House of Commons committee report describes how some women have found themselves having no other option other than to turn to prostitution as a result of the Tories' benefit reforms, which have been, of course, driven by austerity. It's no wonder that many women have found themselves pushed into this predicament. The House of Commons Library estimates that, looking at all the changes to taxes and to benefits from between 2010 and 2017, 86 per cent of the reduction in Government spending is spending on women. The fact remains that all women, no matter what job, background or circumstances, but especially those women working in the sex industry, have the right to be safe. Our aim, surely, should be towards working towards a world where all women are free from abuse, sexual violence and assault. Sex workers' voices must be heard and they must be included in that vision. And that's why I've given my backing to the Make All Women Safe campaign. What plans does the Welsh Government have to look into this matter in detail in Wales, which is clearly affecting more and more people as welfare reform doubles down?
Ddydd Iau, fe fyddwn yn nodi Diwrnod Rhyngwladol er mwyn Dileu Gwahaniaethu ar sail Hil, ac mae'n dod yn union ar ôl yr ymosodiad erchyll yn seiliedig ar hil gan y dde eithafol a laddodd 50 o bobl ac anafu yr un nifer wrth iddyn nhw addoli yn Seland Newydd. A ddoe, wrth gwrs, bu ymosodiad terfysgol arall yn yr Iseldiroedd. Yn ddealladwy, mae llawer o bobl yn teimlo'n nerfus yn yr hinsawdd bresennol, felly beth a all y Llywodraeth ei wneud i dawelu meddyliau pobl, yn enwedig y dinasyddion Moslemaidd hynny yng Nghymru a allai fod yn teimlo'n arbennig o agored, bod eu pryderon yn mynd i gael eu cymryd o ddifrif? Mae hyn yn arbennig o bwysig gan fod gwleidyddion poblyddol ac eraill yn ymuno yn y mynegiadau o gasineb yn eu herbyn. Beth arall y gellir ei wneud â chwmnïau cyfryngau cymdeithasol sydd wedi eu dwyn yn gyfrifol am sbarduno a lluosi'r atgasedd yma? Fe hoffwn weld datganiad yn ymateb i'r cwestiynau hynny. Fe fyddwn hefyd yn croesawu rhyw fath o gytundeb mewn egwyddor drwy ddangos undod yn agored er mwyn mynegi, fel dinasyddion Cymru, ein bod ni i gyd yn unedig a’n bod ni’n casáu hiliaeth, goruchafiaeth a chasineb o bob math. Felly, a wnewch chi gytuno â hynny mewn egwyddor?
Mae cyhoeddiad adroddiad pwyllgor Tŷ'r Cyffredin heddiw yn disgrifio sut y bo rhai menywod wedi canfod eu hunain heb ddewis arall heblaw troi at buteindra o ganlyniad i ddiwygiadau budd-daliadau’r Torïaid, sydd wedi'u hysgogi, wrth gwrs, gan gyni. Nid yw'n syndod bod llawer o fenywod wedi canfod eu hunain yn cael eu gwthio i’r sefyllfa anodd hon. Mae Llyfrgell Tŷ'r Cyffredin yn amcangyfrif, wrth edrych ar yr holl newidiadau i drethi a budd-daliadau rhwng 2010 a 2017, mai gwariant ar fenywod oedd 86 y cant o’r gostyngiadau mewn gwariant Llywodraeth. Erys y ffaith fod gan bob menyw, waeth pa swydd, gefndir neu amgylchiadau, ond yn enwedig y menywod hynny sy'n gweithio yn y diwydiant rhyw, yr hawl i fod yn ddiogel. Ein nod, yn sicr, ddylai creu byd lle mae pob menyw yn rhydd rhag camdriniaeth, trais rhywiol ac ymosodiadau. Mae’n rhaid clywed lleisiau gweithwyr rhyw, ac mae’n rhaid eu cynnwys nhw yn yr weledigaeth honno. A dyna pam yr wyf wedi rhoi fy nghefnogaeth i ymgyrch Make All Women Safe. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i ymchwilio i'r mater hwn yn fwy manwl yng Nghymru, sy’n amlwg yn effeithio ar fwy a mwy o bobl wrth i’r diwygiad lles waethygu?
Thank you for raising both of those issues, and I'd certainly agree with you that any kind of race-based discrimination, or discrimination of any kind, but particularly in the context of what's happened over the past few days, has absolutely no place at all in Wales. And you'll be pleased to see that the Deputy Minister and Chief Whip has just today provided a written statement that outlines Welsh Government's approach to this issue, particularly the discussions that have been had with the police and other services in order to ensure that the Muslim community in particular is supported not to feel vulnerable and fearful at what is clearly a very, very difficult time.
On the House of Commons report, of course, later on today we have a debate on the impact of welfare reform and, as you say, many women are finding themselves pushed into sex work as a result of finding themselves in poverty as a result of welfare reform. Welsh Government has been engaged on this issue. I was at an event with Julie James in her previous capacity, when she was in charge of equalities, which was an event alongside the police and other organisations looking to support sex workers, particularly in that case in Swansea, but I know a lot of good co-operative and collaborative work goes on across all sectors to support women who find themselves in that position.
Diolch am godi'r ddau fater hynny, ac fe fyddwn i’n sicr yn cytuno â chi nad oes gan unrhyw fath o wahaniaethu ar sail hil, neu wahaniaethu o unrhyw fath, ond yn enwedig yng nghyd-destun yr hyn sydd wedi digwydd yn ystod y dyddiau diwethaf, unrhyw le o gwbl yng Nghymru. Ac fe fyddwch yn falch o weld bod y Dirprwy Weinidog a’r Prif Chwip wedi darparu datganiad ysgrifenedig heddiw, sy'n amlinellu ymagwedd Llywodraeth Cymru at y mater hwn, yn enwedig y trafodaethau a gafwyd gyda’r heddlu a gwasanaethau eraill er mwyn sicrhau bod y gymuned Foslemaidd yn benodol yn teimlo eu bod nhw’n cael eu cefnogi, ac nad ydyn nhw’n teimlo'n agored i niwed neu’n ofnus mewn cyfnod sy’n amlwg yn gyfnod ofnadwy o anodd.
O ran yr adroddiad Tŷ'r Cyffredin, wrth gwrs, yn nes ymlaen heddiw, mae gennym ddadl ynghylch effaith diwygio lles ac, fel yr ydych chi'n dweud, mae llawer o fenywod yn canfod eu hunain yn cael eu gwthio i mewn i waith rhyw oherwydd eu bod nhw’n canfod eu hunain mewn tlodi o ganlyniad i’r diwygiadau lles. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn mynd i’r afael â’r mater hwn. Roeddwn mewn digwyddiad gyda Julie James yn rhinwedd ei swydd flaenorol, pan oedd hi’n gyfrifol am gydraddoldeb, sef digwyddiad ochr yn ochr â’r heddlu a sefydliadau eraill sy’n ceisio cefnogi gweithwyr rhyw, yn enwedig yn Abertawe yn yr achos hwnnw, ond gwn fod llawer o waith cydweithredol a chydweithrediadol da yn cael ei wneud ar draws pob sector er mwyn cefnogi menywod sy'n canfod eu hunain yn y sefyllfa honno.
Further to my recent request for a statement on rip-off prices for through train tickets via Bridgend, can I repeat that call? I had an interesting Twitter exchange yesterday between me, my constituent and, fair play, a very engaged Transport for Wales Twitter account operator, and it revealed that (a) the same ticket from Maesteg to London, compared to Bridgend to London is £31 more expensive, when a ticket from Maesteg to Bridgend is £2.60; secondly, that disparity didn't exist, my constituent insists, prior to TfW, although TfW refute this; but thirdly, TfW say that this is Great Western Railway pricing policy over which they have no say whatsoever. Now, that's fascinating, because we are only two or three stops up the line for a £31 difference. So, could we please have a statement from the Minister that clarifies the responsibilities of TfW and GWR on through ticket pricing through Bridgend, and whether it's acceptable that passengers on the Llynfi valley line are, due to their auspicious ostentatious wealth, their yachts and second-home apartments in downtown Manhattan, expected to pay for the privilege of subsidising poor inter-city travellers from Bath or Bristol or even Bridgend in their wealthy mansions down there?
Secondly, could we have a debate on climate change, following the protest by young people under the climate strike banner? Now, this would allow the Minister, who's here today, to set out her ambitions for Wales to lead the way by turning Wales into a nation where it is genuinely an active travel nation, where it is more natural to cycle and to walk and to take public transport rather than to slump behind a steering wheel; where we respond positively to the Institute of Welsh Affairs report to move to 100 per cent renewables by 2030 and create 20,000 green jobs per year in renewables every year; where all new homes are zero carbon or positive energy; where we accelerate our programme of retrofitting older homes, creating more green jobs; and where we halt and reverse the decline in biodiversity and so much more? Now, some people will criticise these young people for taking a day skiving off school, but I have to say that I thank them for reminding us of our privilege and our responsibility as politicians to tackle global warming and for Wales to lead the way, even if the UK has lost its way. Wales now needs to live by the adage 'Be the change you want', and a debate would allow the Minister to hear ideas of how we could do this and to set out her stall on how Wales can be that global leader.
Yn dilyn fy nghais diweddar am ddatganiad ynghylch y crocbris am docynnau trên drwy Ben-y-bont ar Ogwr, a gaf i ailadrodd yr alwad honno? Fe gefais i sgwrs ddiddorol ar Twitter ddoe rhyngof i, fy etholwr a, chwarae teg iddo, gweithredwr cyfrif Twitter Trafnidiaeth Cymru gweithgar, a datgelwyd (a) bod yr un tocyn o Faesteg i Lundain, o’i gymharu â Phen-y-bont ar Ogwr i Lundain £31 yn ddrytach, er mai £2.60 yw pris tocyn o Faesteg i Ben-y-bont; yn ail, mynna fy etholwr nad oedd y gwahaniaeth hwnnw’n bodoli cyn Trafnidiaeth Cymru, er bod Trafnidiaeth Cymru yn gwrthod hyn; ond yn drydydd, mae Trafnidiaeth Cymru’n dweud mai polisi prisio Great Western Railway yw hyn, ac nad oes ganddyn nhw unrhyw ran yn hyn o gwbl. Nawr, mae hynny'n hynod ddiddorol, oherwydd dim ond dau neu dri stop i fyny’r llinell ydym ni am wahaniaeth o £31. Felly, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog, sy’n egluro cyfrifoldebau Trafnidiaeth Cymru a GWR ynghylch prisiau tocynnau drwy Ben-y-bont ar Ogwr, ac a yw hi'n dderbyniol bod disgwyl i deithwyr ar linell Cwm Llynfi, oherwydd eu cyfoeth rhodresgar llewyrchus, eu cychod hwylio a’u fflatiau ail gartrefi yng nghanol Manhattan, dalu am y fraint o sybsideiddio teithwyr tlawd rhwng dinasoedd Caerfaddon neu Fryste neu Ben-y-bont ar Ogwr hyd yn oed, yn eu plastai cyfoethog i lawr yn y fan honno?
Yn ail, a gawn ni ddadl ynghylch newid yn yr hinsawdd, yn dilyn protest gan bobl ifanc o dan faner streic yr hinsawdd? Nawr, fe fyddai hyn yn caniatáu i'r Gweinidog, sydd yma heddiw, nodi ei huchelgais o gael Cymru i arwain y ffordd drwy droi Cymru yn genedl teithio llesol wirioneddol, lle mae hi’n fwy naturiol i seiclo, cerdded a defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus yn hytrach na disgyn yn swp y tu ôl i lyw; lle'r ydym yn ymateb yn gadarnhaol i adroddiad y Sefydliad Materion Cymreig sy’n annog symud, 100 y cant, i ynni adnewyddadwy erbyn 2030 a chreu 20,000 o swyddi gwyrdd ym maes ynni adnewyddadwy bob blwyddyn; lle mae pob cartref newydd yn un dim carbon neu’n un ynni cadarnhaol; lle'r ydym yn cyflymu ein rhaglen ôl-osod cartrefi hŷn, yn creu mwy o swyddi gwyrdd; a lle'r ydym yn atal ac yn gwrthdroi'r dirywiad mewn bioamrywiaeth a llawer iawn mwy? Nawr, fe fydd rhai pobl yn beirniadu’r bobl ifanc hyn am gymryd diwrnod i ffwrdd o’r ysgol, a chwarae triwant, ond mae’n rhaid i mi ddweud fy mod i’n diolch iddyn nhw am ein hatgoffa ni o’n braint a’n cyfrifoldeb ni fel gwleidyddion i fynd i'r afael â chynhesu byd-eang ac i Gymru arwain y ffordd, hyd yn oed os yw’r DU wedi colli ei ffordd. Mae angen i Gymru fyw yn unol â’r ddihareb ‘Byddwch y newid y mynnwch ei weld’, a byddai dadl yn caniatáu i'r Gweinidog glywed syniadau ynghylch sut y gallem wneud hyn gan arddangos ei gallu ynghylch sut y gall Cymru fod yr arweinydd byd-eang hwnnw.
Thank you very much. On the issue of train ticket pricing, I know that the Minister for Economy and Transport will write to you shortly on this matter, but it is a historical issue that goes back to the point of rail privatisation in 1998, and journey flows allocated to rail franchisees were allotted to the primary operator, which is normally either the operator whose services are direct over the specified route or the operator whose service operates over the greater part of that route, which is why, in some cases, it will be GWR and, in others, it will be Transport for Wales. So, the issue is highly complex and I'll certainly make sure that you do get a full response to that query.
With regard to climate change, clearly it's one of the greatest threats facing all of us, but I certainly encourage young people to be having their say and to be shaping the debate and to engage with Welsh Government in order to bring about the actions that we need to strengthen our response to climate change. You'll be pleased to know that the First Minister is launching our first low-carbon delivery plan on Thursday of this week, and this sets out the actions we'll take to meet our first carbon budget. These actions will cover key emissions sectors, such as transport, agriculture, land use, buildings, power and waste. As part of that launch, we have included young people and they'll be speaking at our launch event as well. So, once that plan is published and Members have had the opportunity to look at it, we'll bring it back to the Assembly after the Easter recess for a chance to discuss it.
Diolch yn fawr iawn. O ran y mater prisiau tocynnau trên, gwn y bydd Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yn ysgrifennu atoch cyn bo hir ynghylch y mater hwn, ond mae'n fater hanesyddol sy’n mynd yn ôl i’r adeg pan breifateiddiwyd y rheilffyrdd ym 1998, a dyrannwyd llifau teithio i fasnachfreintiau rheilffyrdd a oedd wedi eu neilltuo i'r gweithredwr sylfaenol, sef y gweithredwr y mae ei wasanaethau yn uniongyrchol dros y llwybr penodedig neu y mae ei wasanaethau yn gweithredu dros y rhan fwyaf o’r llwybr hwnnw fel arfer, a dyna pam, mewn rhai achosion, GWR fydd hwnnw, ac mewn achosion eraill, Trafnidiaeth Cymru fydd hwnnw. Felly, mae’r mater yn gymhleth iawn a byddaf yn sicr yn gwneud yn siŵr eich bod chi’n cael ymateb llawn i'r cwestiwn hwnnw.
O ran newid yn yr hinsawdd, yn amlwg, mae’n un o'r bygythiadau mwyaf sy'n wynebu pob un ohonom ni, ond rwyf yn sicr yn annog pobl ifanc i gael dweud eu dweud, llywio’r ddadl ac ymgysylltu â Llywodraeth Cymru er mwyn cyflawni’r camau gweithredu angenrheidiol fel y gallwn gryfhau ein hymateb i newid yn yr hinsawdd. Fe fyddwch yn falch o wybod bod y Prif Weinidog yn lansio ein cynllun cyflenwi carbon isel cyntaf ddydd Iau yr wythnos hon, ac mae hyn yn cynnwys y camau y byddwn yn eu cymryd i fodloni ein cyllideb garbon gyntaf. Bydd y camau hyn yn cwmpasu'r sectorau allyriadau allweddol, megis trafnidiaeth, amaethyddiaeth, defnydd tir, adeiladau, pŵer a gwastraff. Yn rhan o'r lansiad hwnnw, rydym ni wedi cynnwys pobl ifanc, ac fe fyddan nhw’n siarad yn ein digwyddiad lansio hefyd. Felly, pan fydd y cynllun hwnnw’n cael ei gyhoeddi a’r Aelodau wedi cael cyfle i edrych arno fe, fe fyddwn yn dod ag ef yn ôl i'r Cynulliad ar ôl toriad y Pasg er mwyn cael cyfle i’w drafod.
Trefnydd, could I ask for two statements, please? I'm aware of a peak-hours embargo on abnormal load movements, including abnormal load movements of carrying caravans, on almost all roads in the greater Manchester police area. From 1 April, vehicles will be stopped and not allowed to continue their journey during peak hours, as I understand this. This will affect a number of holiday parks in mid and north Wales because Hull is a centre for the UK caravan manufacturing industry, and timely and effective distribution of caravans is, of course, essential for the viability of the sector. So, I'd appreciate it if the economy and transport Minister could liaise with greater Manchester police and a statement could follow to clarify the impact on Wales in this regard, as, clearly, there is a significant impact in regard to these movements affecting the tourism sector here, and, as I understand it, there hasn't been any consultation. So, I would be interested if the Welsh Government has been consulted on this particular issue.
Secondly, the recent high river levels and flooding downstream of Clywedog has been a concern. I did hear your response to Janet Finch-Saunders and recognise a statement was issued last week, but my specific concern centres on the management of the draw-down from the two dams in my constituency and I would be grateful—. It would be helpful to receive a statement on the Welsh Government's current position on the management of water levels at Welsh dams and, in particular, of course, the two that I'm interested in, Clywedog reservoir and Lake Vyrnwy.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda? Rwy'n ymwybodol o’r embargo oriau brig ar symudiadau llwythi annormal, sy’n cynnwys cario carafanau, ar bob ffordd, bron, yn ardal heddlu Manceinion Fwyaf. O 1 Ebrill ymlaen, fe fydd cerbydau yn cael eu stopio, ac ni fyddan nhw’n cael parhau ar eu taith yn ystod oriau brig, fel yr wyf i ar ddeall. Fe fydd hyn yn effeithio ar nifer o barciau gwyliau yng nghanolbarth a gogledd Cymru gan fod Hull yn ganolfan ar gyfer diwydiant gweithgynhyrchu carafanau’r DU, ac mae dosbarthu carafanau yn amserol ac yn effeithiol, wrth gwrs, yn hanfodol ar gyfer dichonoldeb y sector. Felly, fe fyddwn i’n gwerthfawrogi pe byddai’r Gweinidog dros Drafnidiaeth yn cydgysylltu â heddlu Manceinion Fwyaf ac fe allai datganiad ddilyn i egluro'r effaith ar Gymru yn hyn o beth, oherwydd, yn amlwg, ceir effaith sylweddol ar y sector twristiaeth yma gan y symudiadau hyn, ac, fel yr wyf i ar ddeall, nid oes unrhyw ymgynghoriad wedi bod. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod a oes rhywun wedi ymgynghori â Llywodraeth Cymru ar y mater penodol hwn.
Yn ail, mae lefelau uchel afonydd a llifogydd i lawr Afon Clywedog yn ddiweddar wedi bod yn destun pryder. Clywais eich ymateb i Janet Finch-Saunders ac rwy'n cydnabod bod datganiad wedi ei gyhoeddi yr wythnos diwethaf, ond mae fy mhryder penodol i’n canolbwyntio ar reoli’r gwaith o dynnu dŵr o ddau argae yn fy etholaeth i, a byddwn i’n ddiolchgar—. Byddai'n ddefnyddiol cael datganiad ar safbwynt presennol Llywodraeth Cymru o ran rheoli lefelau dŵr yn argaeau Cymru ac, yn benodol, wrth gwrs, y ddau y mae gennyf ddiddordeb ynddyn nhw, sef Llyn Clywedog a Llyn Efyrnwy.
Thank you for those issues. On the first, I'll certainly ensure that the economy Minister writes to you with regard to any discussions that we have had with Manchester police or the local authority there in order to ensure there is smooth movement of traffic so that it doesn't affect our tourism industry in your part of the world particularly.
And may I suggest that you write to the environment Minister on the issue of the draw-down from the two dams that you're particularly concerned about?
Diolch am y materion hynny. O ran y cyntaf, fe fyddaf yn sicr yn gwneud yn siŵr bod Gweinidog yr economi yn ysgrifennu atoch chi ynghylch unrhyw drafodaethau yr ydym ni wedi eu cael gyda heddlu Manceinion neu'r awdurdod lleol yno i sicrhau bod traffig yn symud yn rhwydd fel nad yw'n effeithio ar ein diwydiant twristiaeth yn eich rhan chi o'r byd yn enwedig.
Ac a gaf i awgrymu eich bod chi'n ysgrifennu at Weinidog yr Amgylchedd ynghylch tynnu dŵr o'r ddau argae sy'n peri pryder arbennig ichi?
Trefnydd, further to the points raised by my colleague Leanne Wood, I'm very grateful to the Deputy Minister for equalities for her written statement in response to the dreadful occurrences in New Zealand and now, of course, in the Netherlands. However, I would ask Government to reconsider whether we could, in fact, have this presented as an oral statement to enable us to scrutinise and to further challenge the Government on what actions are being taken to counter far-right extremism and extremism of any kind.
Of course, the written statement sets out a lot of the existing work that's already going on and that's work that, certainly, all of us in Plaid Cymru would strongly welcome, but the Deputy Minister in her statement refers, of course, to the vigil that was organised on Friday by the Muslim Council of Wales. I was very pleased to see the First Minister and other senior politicians there. I was very glad to represent Plaid Cymru. The Deputy Minister, I'm sure, will remember us being very strongly challenged by one of the young Muslim speakers, saying, 'You have to do better'. And I'm afraid that I rather feel that what we've got in the written statement is a statement of what has already been done, and it is good, but I think it's incumbent upon us across the political spectrum to provide reassurance, but also to look at other additional actions. I, for example, would be very interested to see the Government committing to funding some research to look at what are effective strategies for dealing with extremism of all kinds and to counter its growth, because we know that some of the current strategies being taken, for example through the Prevent programme, are not always successful.
So, I would ask if you could possibly reconsider—. I mean, ideally, a debate in Government time would be best because we can contribute fully, but, failing the time for a debate—and I appreciate how much time pressure there is in this Chamber—and if a debate is impossible, I would ask the Deputy Minister to bring the written statement as an oral statement so that we can ask further questions.
Trefnydd, yn dilyn y pwyntiau a godwyd gan fy nghyd-Aelod, Leanne Wood, rwy'n ddiolchgar iawn i'r Dirprwy Weinidog cydraddoldeb am ei datganiad ysgrifenedig mewn ymateb i’r digwyddiadau ofnadwy yn Seland Newydd ac yn awr, wrth gwrs, yn yr Iseldiroedd. Fodd bynnag, rwy'n gofyn i’r Llywodraeth ailystyried a allwn ni, mewn gwirionedd, gael hwn wedi ei gyhoeddi fel datganiad llafar er mwyn ein galluogi ni i graffu arno a herio’r Llywodraeth ymhellach ynghylch pa gamau a gymerir i atal eithafiaeth asgell dde ac eithafiaeth o unrhyw fath.
Wrth gwrs, mae'r datganiad ysgrifenedig yn nodi llawer o’r gwaith presennol sydd eisoes yn digwydd ac mae hynny'n sicr yn waith y byddai pob un ohonom ni yn Plaid Cymru yn ei groesawu'n fawr, ond mae'r Dirprwy Weinidog yn ei datganiad yn cyfeirio, wrth gwrs, at noswyl a drefnwyd ddydd Gwener gan Cyngor Mwslimiaid Cymru. Roeddwn i’n falch iawn o weld y Prif Weinidog ac uwch-wleidyddion eraill yno. Roeddwn i’n falch iawn o gynrychioli Plaid Cymru. Rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog yn cofio ni'n cael ein herio'n gryf iawn gan un o'r siaradwyr Mwslimaidd ifanc a ddywedodd, 'Mae’n rhaid ichi wneud yn well'. Ac mae arnaf ofn fy mod i o'r farn mai’r hyn sydd gennym yn y datganiad ysgrifenedig yw datganiad o'r hyn sydd eisoes wedi ei wneud, ac mae hynny'n dda, ond rwy'n credu ei bod hi’n ddyletswydd arnom ni, ar draws y sbectrwm gwleidyddol, i ddarparu sicrwydd, ond i edrych ar gamau gweithredu ychwanegol eraill hefyd. Er enghraifft, mae gennyf ddiddordeb mawr mewn gweld y Llywodraeth yn ymrwymo i ariannu ymchwil i weld beth sy'n strategaethau effeithiol er mwyn ymdrin ag eithafiaeth o bob math a gwrthsefyll ei dwf, oherwydd rydym ni'n gwybod nad yw rhai o'r strategaethau sy’n cael eu gweithredu ar hyn o bryd, drwy'r rhaglen Prevent, er enghraifft, yn llwyddiannus bob amser.
Felly, rwy'n gofyn a yw’n bosibl i chi ailystyried—. Wyddoch chi, yn ddelfrydol, dadl yn amser y Llywodraeth a fyddai orau oherwydd y byddwn ni’n gallu cyfrannu'n llawn, ond, os na fydd amser am ddadl ar gael—ac rwy'n gwerthfawrogi faint o bwysau amser sydd yn y Siambr hon—ac os bydd dadl yn amhosibl, rwy'n gofyn i'r Dirprwy Weinidog gyflwyno’r datganiad ysgrifenedig fel datganiad llafar er mwyn gallu gofyn rhagor o gwestiynau.
Thank you very much. Of course, the Deputy Minister was here to hear your contribution. I'm sure that she will give it some further consideration.
Diolch yn fawr iawn. Wrth gwrs, roedd y Dirprwy Weinidog yma i glywed eich cyfraniad. Rwy'n siŵr y bydd hi'n rhoi rhagor o ystyriaeth i'r mater.
May I start by joining the leaders from across the Chamber and the First Minister in congratulating the Welsh rugby team on their fantastic win this weekend? They should be incredibly proud of what they've achieved over the last weeks, and I'm looking forward to seeing them coming back from Japan at the end of November with the World Cup and bringing the tourism trade with them, as the First Minister's already alluded to previously.
Llywydd, I know that the Member for Blaenau Gwent has taken a keen interest in the Irn-Bru Cup, and that's why I hope he, along with the Trefnydd, will wish Connor's Quay Nomads all the very best for their final versus Ross County on the weekend. Everyone in Deeside is fully behind the team, and I look forward to making the journey up to Inverness this weekend and meeting with a fan who's flown from Australia for the game. That's how important it is to the people of north Wales.
But, Llywydd, don't worry, the sport doesn't stop there, there's more to come. At the end of the month, I'll be lacing up my boots. I'll be coming out of retirement and playing for the Offside Trust versus the cast of Hollyoaks. But on a more serious note, Deputy Llywydd, will the Trefnydd make a statement and arrange for the relevant Minister to make a statement on what's being done to support charities like the Offside Trust who support victims and survivors of child sex abuse so that we can ensure we do stamp out abuse in sport once and for all? Thank you.
A gaf i ddechrau drwy ymuno ag arweinwyr ar draws y Siambr a'r Prif Weinidog i longyfarch tîm rygbi Cymru ar eu buddugoliaeth wych dros y penwythnos? Fe ddylent fod yn hynod o falch o'r hyn y maen nhw wedi ei gyflawni yn ystod yr wythnosau diwethaf, ac rwy'n edrych ymlaen at eu gweld nhw’n dod yn eu holau o Japan ddiwedd mis Tachwedd gyda Chwpan y Byd gan ddod â'r fasnach twristiaeth gyda nhw, fel y mae’r Prif Weinidog eisoes wedi cyfeirio ato o'r blaen.
Llywydd, rwy'n gwybod bod yr Aelod dros Flaenau Gwent wedi cymryd diddordeb brwd yn y Cwpan Irn-Bru, a dyna pam yr wyf yn gobeithio y bydd ef, ynghyd â’r Trefnydd, yn dymuno’r gorau i Nomadiaid Cei Connah ar gyfer eu rownd derfynol yn erbyn Ross County dros y penwythnos. Mae pawb yng Nglannau Dyfrdwy yn eu cefnogi'n llwyr, ac rwyf yn edrych ymlaen at wneud y daith i fyny i Inverness y penwythnos yma ac at gwrdd â chefnogwr sydd wedi hedfan o Awstralia ar gyfer y gêm. Dyna pa mor bwysig ydyw i bobl o’r gogledd.
Ond, Llywydd, peidiwch â phoeni, nid yw’r chwaraeon yn gorffen yn y fan yna, mae mwy i ddod. Ddiwedd y mis, fe fyddaf innau yn cau careiau fy esgidiau. Byddaf yn dod allan o’m hymddeoliad ac yn chwarae i’r Offside Trust yn erbyn actorion Hollyoaks. Ond ar nodyn mwy difrifol, Dirprwy Lywydd, a wnaiff y Trefnydd ddatganiad a threfnu i'r Gweinidog perthnasol wneud datganiad ar yr hyn sy’n cael ei wneud i gefnogi elusennau fel Offside Trust sy'n cefnogi dioddefwyr a goroeswyr cam-drin plant yn rhywiol er mwyn i ni allu sicrhau ein bod ni’n cael gwared ar gam-drin mewn chwaraeon am byth? Diolch.
Thank you very much to Jack Sargeant for raising what is a really serious and important issue. I remember, when I was in the sporting portfolio, I was very keen to explore how we could best work with the governing bodies to ensure that children and young people were safe when they were taking part in sport. I know that the current sports Minister will write to you with an update on those kinds of discussions. And, of course, I take every opportunity to wish the Connah's Quay Nomads the best, as I do most teams—[Laughter.]—and I thank Jack for raising this again.
Diolch yn fawr iawn i Jack Sargeant am godi'r hyn sydd yn fater difrifol a phwysig iawn. Rwy'n cofio, pan oeddwn yn y portffolio chwaraeon, fy mod yn awyddus iawn i archwilio sut y gallem gydweithio orau â'r cyrff llywodraethu i sicrhau bod plant a phobl ifanc yn ddiogel pan eu bod yn cymryd rhan mewn chwaraeon. Gwn y bydd y Gweinidog chwaraeon presennol yn ysgrifennu atoch gyda diweddariad ar y mathau hynny o drafodaethau. Ac, wrth gwrs, rwy'n manteisio ar bob cyfle i ddymuno'r gorau i Grwydriaid Cei Connah, fel y gwnaf i'r rhan fwyaf o dimau—[Chwerthin.]—a diolchaf i Jack am godi hyn eto.
Could I request two statements, please, particularly if they're not raised in topical questions tomorrow? The first is one on the situation with Dawnus construction, and while I thank Welsh Government for the short written statement that was received at the end of last week, I think it would be very valuable for Members to have the opportunity to ask questions, for the collapse of such an important company to the Welsh economy is definitely worth an oral statement, I think.
Secondly, I would just endorse Dai Lloyd's request for a statement on the Swansea bay city deal. While I share his frustrations regarding the speed at which some of the money is being released, that's hardly surprising when you consider that there have been some serious questions raised about risk management, possibly in conflicts of interests across the city deal governance structure. If we could have an oral statement on that, I think that would be extremely important because the future of this is serious and it's such an important opportunity for our region, which, of course, includes your constituency, that it would be a shame if we don't get a chance to discuss it fully. Thank you.
A gaf i ofyn am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda, yn enwedig os nad ydyn nhw'n cael eu codi yn y cwestiynau amserol yfory? Mae'r cyntaf yn ymwneud â'r sefyllfa gyda chwmni adeiladu Dawnus, ac er fy mod i'n diolch i Lywodraeth Cymru am y datganiad ysgrifenedig byr a dderbyniwyd ddiwedd yr wythnos diwethaf, rwy'n credu y byddai'n werthfawr iawn i'r Aelodau gael y cyfle i ofyn cwestiynau, oherwydd bod cwymp cwmni sy'n mor bwysig i economi Cymru yn bendant yn werth datganiad llafar, yn fy marn i.
Yn ail, rwyf yn ategu cais Dai Lloyd am ddatganiad ar fargen ddinesig Bae Abertawe. Er fy mod i'n rhannu ei rwystredigaethau ynghylch pa mor gyflym y mae peth o'r arian yn cael ei ryddhau, nid yw hynny'n syndod o ystyried bod rhai cwestiynau difrifol wedi eu codi ynglŷn â rheoli risg, gwrthdaro buddiannau o bosibl, ar draws strwythur llywodraethu'r fargen ddinesig. Os cawn ni ddatganiad llafar am hynny, credaf y byddai hynny'n eithriadol o bwysig, oherwydd mae dyfodol y fargen hon yn bwysig ac mae'n gyfle mor bwysig i'n rhanbarth ni, sydd, wrth gwrs, yn cynnwys eich etholaeth chi, a byddai'n drueni os na fyddwn ni'n cael cyfle i drafod hyn yn llawn. Diolch.
Thank you very much. You'll remember that Ken Skates did make a written statement on Dawnus immediately following the news at the end of last week, and officials are monitoring the progress of administration proceedings. We'll certainly be working with the administrator, once appointed, to ensure the best possible outcome for everybody who is affected. Officials are also working with partner agencies in the private sector to support direct employees who have been affected by the news. And we realise, of course, that this is a very upsetting time for everyone concerned, and we'll seek to support the individuals affected into new and secure long-term employment.
Welsh Government has also engaged with the Construction Industry Training Board to try and ensure that there can be new placements identified for apprentices so that they can complete their training programme. And, of course, there will be some significant impacts to the Welsh supply chain, so we're working with the Development Bank of Wales to support those businesses who have been affected.
Obviously, there will be some significant ongoing Welsh public sector contracts that are affected, and we will work with the administrator to ensure that the delay, disruption and any additional costs are kept to a minimum. I've spoken about this issue to Ken Skates this morning, and I know that he will welcome the opportunity during questions tomorrow to provide further information and to keep the Assembly as up to date as possible.
Diolch yn fawr iawn. Byddwch yn cofio bod Ken Skates wedi gwneud datganiad ysgrifenedig ar Dawnus yn syth ar ôl y newyddion ddiwedd yr wythnos diwethaf, ac mae swyddogion yn monitro cynnydd y gweithdrefnau gweinyddu. Byddwn yn sicr yn gweithio â'r gweinyddwr, pan gaiff ei benodi, er mwyn sicrhau'r canlyniad gorau posibl ar gyfer pawb yr effeithir arnynt. Mae swyddogion hefyd yn gweithio gydag asiantaethau partner yn y sector preifat i gefnogi staff uniongyrchol sydd wedi eu heffeithio gan y newyddion. Ac rydym yn sylweddoli, wrth gwrs, bod hyn yn amser annifyr iawn i bawb dan sylw, a byddwn yn ceisio cefnogi unigolion sydd wedi eu heffeithio i gael swyddi newydd tymor hir a diogel.
Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn ymgysylltu â Bwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu i geisio sicrhau y gellir nodi lleoliadau newydd ar gyfer prentisiaid fel eu bod yn gallu gorffen eu rhaglenni hyfforddi. Ac, wrth gwrs, bydd rhai effeithiau sylweddol ar gadwyn gyflenwi Cymru, ac felly rydym ni'n gweithio gyda Banc Datblygu Cymru i gefnogi'r busnesau hynny yr effeithiwyd arnynt.
Yn amlwg, bydd rhai contractau sector cyhoeddus parhaus sylweddol yng Nghymru a fydd yn cael eu heffeithio, a byddwn yn gweithio â'r gweinyddwr er mwyn sicrhau bod yr oedi, y tarfu ac unrhyw gostau ychwanegol yn cael eu cadw cyn lleied â phosibl. Rwyf wedi siarad am y mater hwn gyda Ken Skates y bore yma, a gwn y bydd yn croesawu'r cyfle yn ystod y cwestiynau yfory i ddarparu rhagor o wybodaeth ac i sicrhau bod y Cynulliad yn cael ei ddiweddaru cymaint â phosibl.
I, too, would like to ask for two statements from the Government this afternoon, firstly on the media and access to news in Wales. We've heard in recent weeks that two commercial stations serving Wales are withdrawing their locally produced breakfast shows, and we heard last week that Radio Wales is withdrawing Good Morning Wales and replacing that in May. Taken together, this is a significant issue for a country that is already very short of access to news and current affairs about not only the governance of Wales, but what happens in this country. And I hope that the Government will be able to take a view on these matters and provide an opportunity for Members to discuss and debate these issues and then look forward to how we might address the very real issues facing us in terms of a news and current affairs deficit in this country.
The second statement I'd like from the Government, if possible, is to follow up the motion that the Welsh Government laid in front of Members some weeks ago that included a commitment to start to prepare for a public vote to allow the public to have a final say on any negotiations or any deal with the European Union. Now, I'm aware that the First Minister is making a statement on the negotiations around the European Union crisis, if you like, later this afternoon, immediately after this statement. But I would like to hear from the Welsh Government on what Ministers have been doing to deliver on the commitment made both by Welsh Government and then supported by Members across the whole of this Chamber to begin preparations for such a vote to take place. It would be useful for Members, I think, to understand what actions individual Ministers have been taking and what actions the Welsh Government has been taking in order to promote this policy and in order to ensure that a public vote takes place to enable all of us to have a democratic final say on issues around Brexit and the European Union.
Hoffwn innau hefyd ofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth y prynhawn yma, yn gyntaf ar y cyfryngau a mynediad at newyddion yng Nghymru. Rydym wedi clywed yn ystod yr wythnosau diwethaf bod dwy orsaf fasnachol sy'n gwasanaethu Cymru yn dileu eu sioeau brecwast a gynhyrchir yn lleol, a chlywsom yr wythnos diwethaf fod Radio Cymru yn dileu Good Morning Wales ac yn ei disodli ym mis Mai. Gyda'i gilydd, mae hwn yn fater arwyddocaol i wlad sydd eisoes yn brin iawn o gyfleoedd i gael gafael ar newyddion a materion cyfoes yn ymwneud nid yn unig â llywodraethu Cymru, ond yr hyn sy'n digwydd yn y wlad hon. A gobeithiaf y bydd y Llywodraeth yn gallu cael safbwynt ar y materion hyn a rhoi cyfle i'r Aelodau drafod a dadlau'r materion hyn ac yna edrych ymlaen at sut y gallem fynd i'r afael â'r materion real iawn sy'n ein hwynebu o ran diffyg newyddion a materion cyfoes yn y wlad hon.
Yr ail ddatganiad yr hoffwn ei gael, gan y Llywodraeth, os yw'n bosibl, yw dilyniant ar y cynnig a osodwyd gan Lywodraeth Cymru gerbron yr Aelodau rai wythnosau yn ôl a oedd yn cynnwys ymrwymiad i baratoi ar gyfer pleidlais gyhoeddus i ganiatáu i'r cyhoedd leisio barn derfynol ar unrhyw drafodaethau neu unrhyw gytundeb â'r Undeb Ewropeaidd. Nawr, gwn fod y Prif Weinidog yn gwneud datganiad ar y trafodaethau ynghylch yr argyfwng Undeb Ewropeaidd, os mynnwch chi, yn ddiweddarach y prynhawn yma, yn syth ar ôl y datganiad hwn. Ond fe hoffwn i glywed gan Lywodraeth Cymru ar yr hyn y mae Gweinidogion wedi bod yn ei wneud i gyflawni'r ymrwymiad a wnaed gan Lywodraeth Cymru ac a gafodd wedyn ei gefnogi gan Aelodau o bob rhan o'r Siambr hon i ddechrau paratoadau ar gyfer cynnal pleidlais o'r fath. Credaf y byddai'n ddefnyddiol i Aelodau ddeall pa gamau y mae Gweinidogion unigol wedi bod yn eu cymryd a pha gamau y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn eu cymryd er mwyn hyrwyddo'r polisi hwn ac er mwyn sicrhau bod pleidlais gyhoeddus yn digwydd i alluogi pob un ohonom i gael gair olaf democrataidd ar y materion yn ymwneud â Brexit a'r Undeb Ewropeaidd.
Thank you very much. In relation to commercial radio in the first instance, obviously, the sector makes a vital contribution when we consider the importance of ensuring plurality of services in Wales. As a Government, we certainly don't want to see the further relaxation or removal of the current localness rules on commercial radio. We've regularly emphasised this to Ofcom, and in addition, we've raised this issue in the context of the Assembly's Culture, Welsh Language and Communications Committee's inquiry into radio in Wales. We appreciate that commercial radio operations must be financially viable in order to be sustainable, but we do urge Ofcom to engage with the industry to identify other options to support the sustainability of commercial radio, without relaxing those localness rules, especially in relation to local news provision.
With regard to the issue of BBC News, BBC Cymru or BBC Wales's breakfast provision in future, I understand that there have been proposals to change that, and I would suggest that you raise your concerns directly with the relevant Minister, who will be able to make representations on your behalf.
And, as you say, we do have a statement from the First Minister on Brexit as the next item in the Chamber this afternoon, and I would suggest that you raise the issue during that statement.
Diolch yn fawr iawn. Ynglŷn â radio masnachol yn y lle cyntaf, yn amlwg, mae'r sector yn gwneud cyfraniad hanfodol pan ein bod yn ystyried pwysigrwydd sicrhau lluosogrwydd gwasanaethau yng Nghymru. Fel Llywodraeth, yn sicr nid ydym ni'n dymuno gweld rheolau lleolrwydd presennol ynghylch radio masnachol yn cael eu llacio ymhellach na'u diddymu. Rydym wedi pwysleisio hyn yn rheolaidd i Ofcom, a hefyd, rydym wedi codi'r mater hwn yng nghyd-destun ymchwiliad y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu Llywodraeth Cymru i radio yng Nghymru. Rydym yn gwerthfawrogi bod yn rhaid i weithrediadau radio masnachol fod yn hyfyw yn ariannol er mwyn bod yn gynaliadwy, ond rydym yn annog Ofcom i ymgysylltu â'r diwydiant i nodi dewisiadau eraill i gefnogi cynaliadwyedd radio masnachol, heb lacio'r rheolau lleolrwydd hynny, yn enwedig ynglŷn â darpariaeth newyddion lleol.
O ran y mater o ddarpariaeth amser brecwast BBC News, BBC Cymru neu BBC Wales yn y dyfodol, deallaf y bu cynigion i newid hynny, a byddwn yn awgrymu eich bod yn codi eich pryderon yn uniongyrchol gyda'r Gweinidog perthnasol, a fydd yn gallu gwneud sylwadau ar eich rhan.
Ac, fel y dywedwch, mae gennym ddatganiad gan y Prif Weinidog ar Brexit fel yr eitem nesaf yn y Siambr y prynhawn yma, a byddwn yn awgrymu eich bod yn codi'r mater yn ystod y datganiad hwnnw.
I call for two statements. First, on apprenticeship funding, a week ago, in the Chamber, the Deputy Minister for Economy and Transport delivered a statement on apprenticeships and investing in skills for the future. During his contribution, he said, that there is
'a conjuring trick taking place by the UK Government on the funding of apprenticeships, because we were not given additional funding to reflect the levy. The levy is...a tax on businesses and we've not had the funding passed on—£120 million or so was cut by the Government in England on public sector apprenticeships, and, lo and behold, £120 million appeared in our budget to fund this scheme.'
However, a letter dated 20 July 2018 from the UK Home Secretary to Eluned Morgan, who was then Minister for Welsh Language and Lifelong Learning, said that the amount of money being passed to the Welsh Government under the Barnett formula has been guaranteed in the spending review. The sum uses £128 million in 2017-18, rising to £133 million in 2018-19 and £138 million in 2019-20. So, could we have a statement clarifying (a) how much the Welsh Government received under the previous system, (b) how much public services in Wales are having to pay into the levy, which the Welsh Government then has to compensate with the amount it receives from the UK Government, and (c) confirming that it is actually receiving the figures covered in that letter from the Home Secretary last July, or otherwise if you have evidence to the contrary?
Secondly, could I have a Welsh Government statement, please, on support for standard gauge heritage railways in Wales? And I'm sure that many of us love our heritage railways. I've been asked to bring to the attention of elected representatives an article in the Denbighshire Free Press earlier this month on Llangollen Railway's Corwen project. This said that volunteers building the link between two Denbighshire towns say they need £10,000 to finally complete the project. They've completed 10 miles of the line between Llangollen and Corwen since trains stopped running 45 years ago, a platform has been created, but a gap remains in the embankment between the new station in Corwen and the rest of the line, and the aim is to fill that gap. The project for the terminal is costing about £1 million. Approximately £600,000 has been down to the work of volunteers, and they want to, hopefully, complete this before the summer season, because attracting people to join the train at Corwen is essential and the town will benefit from the additional visitors too.
If I could call for a statement on support for our standard gauge heritage railways—because we know the Welsh Government does support our narrow gauge heritage railways—and applaud and see how we can support that massive volunteering effort, which is not only delivering heritage projects, but also offering so much to the tourism and broader economies of areas that so much need that stimulus.
Galwaf am ddau ddatganiad. Yn gyntaf, ar ariannu prentisiaethau, wythnos yn ôl, yn y Siambr, cyflwynodd Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, ddatganiad ar brentisiaethau a buddsoddi mewn sgiliau ar gyfer y dyfodol. Yn ystod ei gyfraniad, dywedodd bod
tric consurio yn cael ei gynnal gan Lywodraeth y DU ar ariannu prentisiaethau, oherwydd ni roddwyd arian ychwanegol i ni i adlewyrchu ardoll. Yr ardoll yw... treth ar fusnesau ac nid yw'r cyllid wedi ei drosglwyddo i ni—torrwyd oddeutu £120 miliwn gan y Llywodraeth yn Lloegr oddi ar brentisiaethau sector cyhoeddus, ac, wele, ymddangosodd £120 miliwn yn ein cyllideb ni i ariannu'r cynllun hwn.
Fodd bynnag, dywedodd llythyr dyddiedig 20 Gorffennaf 2018 oddi wrth Ysgrifennydd Gwladol y DU at Eluned Morgan, a hi oedd, ar y pryd, Gweinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes, fod y swm o arian a oedd yn cael ei drosglwyddo i Lywodraeth Cymru o dan fformiwla Barnett wedi'i warantu yn yr adolygiad o wariant. Mae'r swm yn defnyddio £128 miliwn yn 2017-18, yn codi i £133 miliwn yn 2018-19 ac i £138 miliwn yn 2019-20. Felly, a gawn ni ddatganiad yn egluro (a) faint o arian gafodd Llywodraeth Cymru o dan y system flaenorol, (b) faint mae gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yn gorfod ei dalu i'r ardoll, y mae'n rhaid wedyn i Llywodraeth Cymru wneud iawn amdano gyda swm y mae'n ei dderbyn gan Lywodraeth y DU ac (c) cadarnhau ei bod wir yn derbyn y ffigurau sydd yn y llythyr hwnnw oddi wrth yr Ysgrifennydd Cartref fis Gorffennaf diwethaf, neu fel arall a oes gennych chi dystiolaeth i'r gwrthwyneb?
Yn ail, a gaf i ddatganiad gan Llywodraeth Cymru, os gwelwch yn dda, ar y gefnogaeth ar gyfer rheilffyrdd treftadaeth o led safonol yng Nghymru? Ac rwy'n siŵr fod nifer ohonom ni wrth ein boddau â'n rheilffyrdd treftadaeth. Gofynnwyd i mi ddod ag erthygl a fu yn y Denbighshire Free Press yn gynharach y mis hwn ar brosiect Corwen rheilffordd Llangollen i sylw cynrychiolwyr etholedig. Roedd hwn yn dweud bod gwirfoddolwyr sy'n adeiladu'r cyswllt rhwng dwy dref yn Sir Ddinbych yn dweud bod angen £10,000 arnynt i gwblhau'r prosiect. Maen nhw wedi gorffen 10 milltir o reilffordd rhwng Llangollen a Chorwen ers i drenau roi'r gorau i redeg 45 mlynedd yn ôl, mae platfform wedi ei greu, ond mae bwlch yn dal i fod yn yr arglawdd rhwng yr orsaf newydd yng Nghorwen a gweddill y rheilffordd, a'r nod yw llenwi'r bwlch hwnnw. Mae'r prosiect ar gyfer yr orsaf yn costio tua £1 miliwn. Mae tua £600,000 o hyn yn waith sydd wedi ei gyflawni gan wirfoddolwyr, ac maen nhw'n gobeithio, gorffen hyn cyn tymor yr haf, oherwydd bod denu pobl i ymuno â'r trên yng Nghorwen yn hanfodol a bydd y dref yn elwa ar yr ymwelwyr ychwanegol hefyd.
Os caf i alw am ddatganiad ar gymorth ar gyfer ein rheilffyrdd treftadaeth o led safonol—oherwydd gwyddom fod Llywodraeth Cymru yw cefnogi'n rheilffyrdd treftadaeth cul—a chymeradwyo ac ystyried sut y gallwn ni gefnogi'r ymdrech wirfoddol enfawr honno, sydd nid yn unig yn cyflawni prosiectau treftadaeth, ond sydd hefyd yn cynnig cymaint i dwristiaeth ac economïau ehangach ardaloedd y mae wir angen yr ysgogiad hwnnw arnynt.
Thank you for raising that. I will certainly write to you with the clarity you require relating to the apprenticeship levy, and I will also make sure that the appropriate Minister writes to you regarding the standard gauge heritage railways, but I will take this opportunity to join you in congratulating the volunteers on the work that they do in order to preserve this part of our heritage and our history, and also to promote and enhance tourism.
Diolch am grybwyll hynny. Fe wnaf i yn sicr ysgrifennu atoch chi gyda'r eglurder sydd ei hangen arnoch chi ynghylch yr ardoll prentisiaeth, a byddaf hefyd yn gwneud yn siŵr y bydd y Gweinidog priodol yn ysgrifennu atoch chi ynglŷn â'r rheilffyrdd treftadaeth lled safonol, ond fe wnaf i achub ar y cyfle hwn i ymuno â chi i longyfarch y gwirfoddolwyr am y gwaith y maen nhw'n ei wneud er mwyn diogelu'r rhan hon o'n treftadaeth a'n hanes, a hefyd i hybu a gwella twristiaeth.
And finally, Mohammad Asghar.
Ac yn olaf, Mohammad Asghar.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Minister, may I ask for a statement from the Minister for health on the recent findings with regard to cervical screening in Wales? Cervical Screening Wales said that a third of women under 30 years of age are snubbing invites to be tested for cervical cancer, which is really a dreadful disease. Cervical cancer is the most common cancer among young women. As with all cancers, the earlier the disease is diagnosed, the better the outcomes for the patient that can be achieved. Can we have a statement from the Minister on what action he intends to take to increase the number of young women having this vital screening in Wales?
And the second statement I would like to have in this Chamber is on community cohesion and safety. In the light of what happened in New Zealand, I hope this country will set an example as the most loving, understanding and for cohesion among the communities and the well-being of everybody who lives in this part of the world, and debate it in the Chamber regularly, to guide the world on how we live and how we improve our standard. Thank you.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd ynglŷn â'r canfyddiadau diweddar o ran sgrinio serfigol yng Nghymru? Dywedodd Sgrinio Serfigol Cymru bod traean o'r menywod o dan 30 mlwydd oed yn gwrthod gwahoddiadau i gael prawf canser ceg y groth, sy'n glefyd ofnadwy mewn gwirionedd. Canser ceg y groth yw'r canser mwyaf cyffredin ymhlith menywod ifanc. Fel gyda phob math o ganser, po gynharaf y canfyddir y clefyd, y gorau y gellir ei gyflawni ar gyfer y claf. A allwn ni gael datganiad gan y Gweinidog ynglŷn â'r hyn y mae hi'n bwriadu ei wneud i gynyddu nifer y merched ifanc sy'n cael y profion sgrinio hanfodol hyn yng Nghymru?
A'r ail ddatganiad yr hoffwn i ei gael yn y Siambr hon yw ynglŷn â chydlyniant a diogelwch cymunedol. Yng ngoleuni'r hyn a ddigwyddodd yn Seland Newydd, rwy'n gobeithio y bydd y wlad hon yn gosod esiampl fel gwlad gariadus, oddefgar ac yn hyrwyddo cydlyniant ymysg cymunedau a lles pawb sy'n byw yn y rhan hon o'r byd, a'i drafod yn y Siambr yn rheolaidd, i arwain y byd o ran sut yr ydym ni'n byw a sut yr ydym ni'n gwella ein safon. Diolch.
Thank you very much. On the issue of cervical cancer, I refer you to the answer I gave to Jenny Rathbone earlier on this afternoon, but recognise, as you say, that earlier diagnosis is extremely important, which is why the turnaround times for cervical test results in Wales—we work very hard to ensure that we exceed our target of 95 per cent of results being received within four weeks, with actually 99.2 per cent of women receiving their test within the standard time, so I think that that is a testament to the work that's going on in that area. But as I said earlier, we're certainly not complacent, and would encourage Members to get involved with the #loveyourcervix campaign, which is particularly aimed at young women, who are currently the group who are least likely to attend for their screening.
I can only agree with and echo your point about Wales being a loving, understanding and welcoming country, and I hope that that was reflected in the written statement that the Deputy Minister put out earlier on today.
Diolch yn fawr iawn. O ran y mater o ganser ceg y groth, rwy'n eich cyfeirio at yr ateb a roddais i Jenny Rathbone yn gynharach y prynhawn yma, ond yn cydnabod, fel y dywedwch chi, fod diagnosis cynharach yn hynod bwysig, a dyna pam mae'r amseroedd ymateb ar gyfer canlyniadau profion ceg y groth yng Nghymru—rydym ni'n gweithio'n galed iawn er mwyn sicrhau eu bod yn rhagori ar ein targed o 95 y cant o'r canlyniadau yn cael eu derbyn o fewn pedair wythnos, gyda 99.2 y cant o fenywod mewn gwirionedd yn cael eu prawf o fewn yr amser safonol, felly credaf fod hynny'n dyst i'r gwaith sy'n mynd rhagddo yn y maes hwnnw. Ond fel y dywedais yn gynharach, yn sicr nid ydym ni'n llaesu dwylo, a byddem yn annog Aelodau i gymryd rhan yn yr ymgyrch #loveyourcervix, sydd wedi'i hanelu yn arbennig at ferched ifanc, sef y grŵp sydd leiaf tebygol ar hyn o bryd o fynd i gael eu sgrinio.
Ni allaf ond cytuno ag ac ategu eich sylw ynglŷn â Chymru'n wlad gariadus, groesawgar, oddefgar, a gobeithiaf yr adlewyrchwyd hynny yn y datganiad ysgrifenedig a wnaeth y Dirprwy Weinidog yn gynharach heddiw.
Thank you very much, Rebecca Evans.
Diolch yn fawr iawn, Rebecca Evans.
Item 3 on the agenda is a statement by the First Minister on an update on the EU negotiations, and I call on the First Minister, Mark Drakeford.
Eitem 3 ar yr agenda yw datganiad gan y Prif Weinidog ar y newyddion diweddaraf am drafodaethau'r UE, a galwaf ar Mark Drakeford, y Prif Weinidog.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Yr wythnos ddiwethaf, roedd cyfle arall eto i Lywodraeth y Deyrnas Unedig gymryd camau pendant i osgoi'r trychineb o Brexit heb gytundeb. Naill ai byddai'r Prif Weinidog yn llwyddo i gael ei chytundeb drwy'r Senedd, gan glirio'r ffordd ar gyfer estyniad byr i erthygl 50 i basio'r ddeddfwriaeth sydd ei hangen, neu byddai'r Senedd yn dweud wrthi am ofyn i'r Cyngor Ewropeaidd am estyniad i erthygl 50 beth bynnag. Byddai cyfres o bleidleisiau seneddol yn rhoi cyfle i Lywodraeth y Deyrnas Unedig roi diwedd ar yr ansicrwydd sy'n niweidio ein heconomi ac sy’n effeithio ar fywydau ein cymunedau ar draws y Deyrnas Unedig a thramor.
Ond, Dirprwy Lywydd, fe fyddwn ni’n cyrraedd diwedd yr wythnos heb symud ymlaen o gwbl. Er gwaethaf barn glir Tŷ'r Cyffredin, dydy Llywodraeth y Deyrnas Unedig ddim wedi gofyn am estyniad eto, nac wedi dweud yn gyhoeddus nad yw ymadael heb gytundeb yn opsiwn. Mae methiant trychinebus cytundeb y Prif Weinidog am yr ail waith yn cadarnhau beth roedden ni'n gwybod o'r dechrau. Y Democratic Unionist Party a'r European Research Group yw'r union grwpiau sydd eisiau inni ymadael heb gytundeb, ac roedd dibynnu arnyn nhw i bleidleisio dros gytundeb sydd ddim yn eu plesio nhw—nac yn plesio’r rhai eraill ohonom ni sydd am leihau niwed economaidd Brexit—yn hollol ddwl.
Yr unig beth lwyddodd y Prif Weinidog i’w wneud yr wythnos ddiwethaf oedd creu mwy o niwed i fuddiannau ein gwlad, a’i gwneud yn fwy tebygol y byddwn yn ymadael heb gytundeb ar 29 Mawrth.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Last week saw another opportunity for the UK Government to take meaningful steps to avoid the disaster of a 'no deal' Brexit. Either the Prime Minister would succeed in getting her deal through the Parliament, clearing the way for a brief extension to article 50 to pass the necessary legislation, or Parliament would instruct her to ask the European Council for an article 50 extension in any case. A series of parliamentary votes would give the UK Government an opportunity to put an end to the uncertainty damaging our economy, and impacting the lives of communities across the UK and abroad.
But, Deputy Presiding Officer, we will reach the end of the week having made no progress at all. Despite the expressed view of the House of Commons, the UK Government hasn’t requested an extension as of yet, or hasn’t said publicly that leaving without a deal is off the table. The disastrous failure of the Prime Minister’s deal for the second time confirms what we have known from the outset. The Democratic Unionist Party and the European Research Group are the very groups who want to see a 'no deal' Brexit, and relying on them to vote in favour of an agreement that doesn’t satisfy them, and doesn’t satisfy those of us who want to minimise the economic damage of Brexit, was utterly absurd.
The only thing that the Prime Minister succeeded in doing last week was to further damage our country’s interests, and make it more likely that we will leave without an agreement on 29 March.
Last week, Dirprwy Lywydd, we witnessed the contrived drama of Mrs May’s last-minute dash to Strasbourg to hail a new set of recycled commitments from the EU-27. These commitments were already implicit or explicit in the withdrawal agreement agreed in November and which the Prime Minister reneged on in January. We then looked on in amazement as she failed to secure the endorsement of her own law officer for the claims that she had made.
And, by demonstrating the truth—that the EU-27 had done all they could to make the deal acceptable without abandoning the EU principles of solidarity between member states and respect for the single market—the Prime Minister has helped the EU-27 show that any irretrievable breakdown of these negotiations is down to the political mismanagement of the Tory Government.
The result is that we are now at the cliff edge. There is no guarantee that the Prime Minister’s blackmail Brexit will pay off. If, as now seems likely, she asks for the article 50 extension without any clear plan, it is by no means certain that the EU-27 will achieve the unanimity necessary to agree it. If they do, they may set conditions, including the requirement to hold European elections in two months’ time, which the UK Government in turn may refuse.
And, even if an extension is agreed, we will be in unknown territory. Far too often in this process, Dirprwy Lywydd, the myopic little Englanders of the Brexit movement forget that there are two Parliaments that have to ratify any deal. The European Parliament has to vote on it by 18 April—its last plenary session before its election—or the process will need to start with a new and potentially very different European Parliament later in the year.
Now, even without the intervention of the Speaker of the House of Commons yesterday, it was clear that the Prime Minister had run out of road. By the third day of votes last week, her Cabinet had splintered. The Brexit Secretary closed the debate by putting forward the motion for the extension and urging MPs not to vote as he himself intended, alongside five other Cabinet Ministers.
The Secretary of State for Wales took the precaution of voting twice: once for, and once against the motion in the name of his own Prime Minister. That motion was only passed with the votes of the opposition. We have a Government that continues to suffer defeat after defeat, a Cabinet as divided as ever, and a Prime Minister unable to unite her own party, and certainly not the nation. On the single most important issue for that Government, there is no leadership, no collective responsibility and no control.
Surely, Dirprwy Lywydd, the moment has arrived when the Government, with or without the Prime Minister, has to change course to build a cross-party consensus—not to try to peel off a handful of rebels and malcontents, but by securing the support of party leaders from across the House of Commons—and to make that the basis on which we seek an extension to article 50.
But, Dirprwy Lywydd, this will not happen if the Government and the bulk of Tory MPs are painted into a corner by the Prime Minister’s red lines: 'no' to the single market; 'no' to a customs union; 'no' to a sensible approach to migration. The disastrous strategy set out in her Lancaster House speech is being played out to its disastrous conclusion. We have worked hard to prepare Wales for the prospect of a 'no deal' Brexit, but there is only so much we can do to mitigate what would be an unmitigated disaster for Wales.
We continue to represent our national interest at every opportunity. Vaughan Gething last week attended the first four nations ministerial health meeting. We have held meetings this week of our own Cabinet and our own Cabinet sub-committee on EU transition. The Counsel General and Brexit Minister will be speaking to David Lidington this afternoon, having met MEPs in Strasbourg last week.
Now, Dirprwy Lywydd, as I’ve made clear repeatedly in this Chamber, in our view, there are two ways in which progress could be made. We continue to advocate the policy we have taken ever since the referendum: a form of Brexit that puts the economic interests of our country ahead of political posturing and grandstanding, and which puts jobs before grandiloquent but empty phrases about taking control of our money, our borders and our laws. And, Dirprwy Lywydd, not only is our plan right in principle, but we believe it is deliverable in practice. Renegotiating the political declaration in this fashion, by committing to participation in a customs union and the single market, together with dynamic alignment with the social, environmental and labour market standards of the European Union, would be welcomed, as we know, by the EU27 and, we believe, could be achieved quickly and outside the withdrawal agreement itself.
Last week, this Welsh Government published draft clauses to show how such changes could be anchored in primary legislation—another example of Wales injecting creative solutions into an otherwise deadlocked process. That deadlock, Dirprwy Lywydd, is the product of the toxic mixture of incompetence and intransigence that has become the hallmark of the UK Government. It is because it is so difficult to have faith in its ability to secure an orderly Brexit that we continue to support a second public vote if that deadlock cannot otherwise be broken. That is the position we have set out in this Chamber, and I repeat it again today, but no-one, as we know, should assume that it would be straightforward.
A second vote is a proposition that is yet to secure a majority in the House of Commons. It would require a longer extension than 30 June, with all that it implies for European elections. And a second referendum campaign would be fought in a way that would inevitably be divisive. But let me reiterate again: if the House of Commons decides that a public vote is the way through the morass that has been created, then the Welsh Government will support that course of action.
Dirprwy Lywydd, we stand on the very precipice of the cliff. With just 10 days before we are due to leave the European Union, there is no deal, and there is very little sign from the Prime Minister of a willingness or a plan to find a new deal. Let her change course. Let her put the needs of the country before those of her fractured party. Let her reach out to others who are willing to help, and let her do it before it is all too late.
Yr wythnos diwethaf, Dirprwy Lywydd, fe welsom ni ddrama ffug taith funud olaf Mrs May i Strasbwrg i gael cyfres newydd o ymrwymiadau ail-law gan 27 o wledydd yr UE. Roedd yr ymrwymiadau hyn eisoes ymhlyg neu'n amlwg yn y cytundeb ymadael ym mis Tachwedd ac y cefnodd y Prif Weinidog arno ym mis Ionawr. Yna fe wnaethom ni edrych mewn syndod wrth iddi fethu â sicrhau cymeradwyaeth ei swyddog cyfraith ei hun o ran yr honiadau yr oedd hi wedi eu gwneud.
A, drwy ddangos y gwir—fod y 27 o wledydd yr UE wedi gwneud popeth posib i wneud y cytundeb yn dderbyniol heb gefnu ar egwyddorion yr UE o undod rhwng aelod-wladwriaethau a pharchu'r farchnad sengl—mae Prif Weinidog y DU wedi helpu 27 o wledydd yr UE i ddangos bod unrhyw fethiant parhaol yn y trafodaethau hyn yn ganlyniad i gamreoli gwleidyddol y Llywodraeth Dorïaidd.
Y canlyniad yw ein bod ni bellach ar ymyl y dibyn. Nid oes unrhyw sicrwydd y bydd Brexit llwgrwobrwyol y Prif Weinidog yn llwyddo. Os, fel y mae hi yn awr yn ymddangos sy'n debygol, y bydd hi'n gofyn am estyniad i Erthygl 50 heb unrhyw gynllun clir, nid oes unrhyw sicrwydd y bydd y 27 o wledydd yr UE yn llwyddo i gael yr unfrydedd angenrheidiol sydd ei angen i gytuno i hynny. Os lwyddan nhw, hwyrach y byddant yn gosod amodau, gan gynnwys y gofyniad i gynnal etholiadau Ewropeaidd ymhen dau fis, y gallai Llywodraeth y DU, yn ei thro, eu gwrthod.
A, hyd yn oed os cytunir ar estyniad, byddwn mewn maes dieithr. Yn llawer rhy aml yn y broses hon, Dirprwy Lywydd, mae Saeson cenedlaetholgar cibddall y mudiad Brexit yn anghofio bod angen i ddwy senedd gymeradwyo unrhyw gytundeb. Mae'n rhaid i Senedd Ewrop bleidleisio arno erbyn 18 Ebrill—ei chyfarfod llawn olaf cyn cael ei hethol—neu bydd angen i'r broses ddechrau gyda Senedd Ewrop newydd a gwahanol iawn o bosib yn ddiweddarach yn y flwyddyn.
Nawr, hyd yn oed heb ymyrraeth llefarydd Tŷ'r Cyffredin ddoe, roedd hi'n amlwg nad oedd gan y Prif Weinidog unrhyw le i fynd. Erbyn y trydydd diwrnod o bleidleisiau'r wythnos diwethaf, roedd ei Chabinet wedi chwalu. Caeodd yr Ysgrifennydd Brexit y ddadl drwy gyflwyno'r cynnig ar gyfer yr estyniad ac annog Aelodau Seneddol i beidio â phleidleisio fel yr oedd yntau yn bwriadu ei wneud, ochr yn ochr â phump o Weinidogion Cabinet eraill.
Sicrhaodd Ysgrifennydd Gwladol Cymru ei fod yn pleidleisio ddwywaith: unwaith o blaid, ac unwaith yn erbyn y cynnig yn enw ei Brif Weinidog ei hun. Pasiwyd y cynnig hwnnw gyda phleidleisiau'r wrthblaid yn unig. Mae gennym ni Lywodraeth sy'n dal i ddioddef gorchfygiad ar ôl gorchfygiad, Cabinet mor rhanedig ag erioed, a Phrif Weinidog na all uno ei phlaid ei hun, heb sôn am y genedl. O ran y mater pwysicaf i'r Llywodraeth, nid oes unrhyw arweinyddiaeth, nid oes cyfrifoldeb ar y cyd ac nid oes unrhyw reolaeth.
Does bosib, Dirprwy Lywydd, fod yr amser wedi dod pryd mae'n rhaid i'r Llywodraeth, gyda neu heb y Prif Weinidog, newid cwrs er mwyn meithrin consensws traws-bleidiol—nid er mwyn ceisio dyhuddo llond llaw o bobl anfoddog a gwrthwynebus, ond drwy sicrhau cymorth gan arweinwyr y pleidiau o bob rhan o Dŷ'r Cyffredin—ac i wneud hynny'r sail yr ydym ni'n ceisio estyniad i Erthygl 50 arni.
Ond, Dirprwy Lywydd, ni fydd hyn yn digwydd os yw'r Llywodraeth a'r rhan fwyaf o Aelodau Seneddol Torïaidd yn cael eu llyffetheirio gan ofynion y Prif Weinidog: 'na' i'r farchnad sengl; 'na' i undeb tollau; 'na' i agwedd synhwyrol i ymfudo. Mae oblygiadau ei strategaeth drychinebus a gafodd ei disgrifio yn ei haraith yn Lancaster House yn dod i'w penllanw trychinebus. Rydym ni wedi gweithio'n galed i baratoi Cymru ar gyfer y posibilrwydd o Brexit heb gytundeb, ond dim ond hyn a hyn a allwn ni ei wneud i liniaru beth fyddai'n drychineb llwyr i Gymru.
Rydym ni'n parhau i gynrychioli ein buddiannau cenedlaethol ar bob cyfle. Aeth Vaughan Gething yr wythnos diwethaf i gyfarfod cyntaf gweinidogion iechyd y pedair gwlad. Rydym ni wedi cynnal cyfarfodydd yr wythnos hon o'n Cabinet ein hunain ac o'n his-bwyllgor Cabinet ein hunain ar ymadael â'r UE. Bydd y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit yn siarad â David Lidington y prynhawn yma, ar ôl cyfarfod ag aelodau o Senedd Ewrop yn Strasbourg yr wythnos diwethaf.
Nawr, Dirprwy Lywydd, fel yr wyf i wedi ei gwneud hi'n glir dro ar ôl tro yn y Siambr hon, yn ein barn ni, mae dwy ffordd y gellid gwneud cynnydd. Rydym ni'n parhau i ddadlau dros y polisi y buom ni'n ei arddel erioed ers y refferendwm: ffurf ar Brexit sy'n rhoi buddiannau economaidd ein gwlad o flaen ymagweddu a gorchest wleidyddol, ac sy'n rhoi swyddi cyn ymadroddion rhwysgfawr ond gwag fel adfer rheolaeth o'n harian, ein ffiniau a'n cyfreithiau. A, Dirprwy Lywydd, nid yn unig yw ein cynllun yn gywir mewn egwyddor, ond rydym ni hefyd yn credu bod modd ei gyflawni'n ymarferol. Byddai aildrafod y datganiad gwleidyddol yn y modd hwn, gan ymrwymo i gymryd rhan mewn undeb tollau ac yn y farchnad sengl, ynghyd â chael cyfatebiaeth ddeinamig â safonau cymdeithasol, amgylcheddol a marchnad lafur yr Undeb Ewropeaidd yn cael ei groesawu, fel y gwyddom ni, gan 27 o wledydd yr UE, ac, rydym ni'n credu, y gellid cyflawni hyn yn gyflym a'r tu allan i'r cytundeb ymadael ei hun.
Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru gymalau drafft i ddangos sut y gellid cynnwys newidiadau o'r fath mewn deddfwriaeth sylfaenol—enghraifft arall o Gymru yn cyflwyno atebion creadigol i broses sydd fel arall mewn parlys llwyr. Mae'r parlys hwnnw, Dirprwy Lywydd, yn deillio o gymysgedd gwenwynig o anghymhwysedd ac anhyblygrwydd sydd wedi dod yn nodwedd o Lywodraeth y DU. Oherwydd ei bod hi mor anodd cael ffydd yn ei gallu i sicrhau Brexit trefnus, dyna pam ein bod ni'n parhau i gefnogi ail bleidlais gyhoeddus os na ellir fel arall dod o'r parlys hwnnw. Dyna'r sefyllfa yr ydym ni wedi'i nodi yn y Siambr hon, ac rwy'n ei hailadrodd eto heddiw, ond ni ddylai unrhyw un, fel y gwyddom ni, dybio y bydd hynny'n syml.
Mae ail bleidlais yn gynnig sydd eto i sicrhau mwyafrif yn Nhŷ'r Cyffredin. Byddai angen estyniad hirach na 30 Mehefin, gyda'i holl oblygiadau ar gyfer etholiadau Ewropeaidd. A byddai ail ymgyrch refferendwm yn cael ei hymladd mewn ffordd a fyddai'n anochel yn peri rhwyg. Ond gadewch i mi ailadrodd eto: Os yw Tŷ'r Cyffredin yn penderfynu mai pleidlais gyhoeddus yw'r ffordd drwy'r gors a grëwyd, yna bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi gweithredu yn y modd hwnnw.
Dirprwy Lywydd, rydym ni'n sefyll ar ymyl y dibyn. Gyda dim ond 10 diwrnod nes yr ydym ni i fod i adael yr Undeb Ewropeaidd, nid oes cytundeb, ac ychydig iawn o arwyddion sydd gan y Prif Weinidog fod parodrwydd neu gynllun i ganfod cytundeb newydd. Boed iddi newid cwrs. Boed iddi roi anghenion y wlad cyn ei phlaid doredig. Boed iddi estyn allan at bobl eraill sy'n barod i helpu, a boed iddi wneud hynny cyn ei bod hi'n rhy hwyr.
Can I thank the First Minister for his statement this afternoon?
It is with regret that, for some politicians, across all parties, the process of leaving the European Union has been used as a political football, and I'm disappointed that the First Minister has chosen to contribute to this through his consistent opposition to anything and everything the UK Government has done to break the deadlock. I'm sure many people across the UK feel great frustration that with so little time before we leave the EU, the constant to-ing and fro-ing continues to dominate the political landscape. And I had hoped that at least in this institution, the people of Wales could be sure of a mature debate on what is quite simply the biggest issue facing us as Assembly Members. Therefore, my first question to the First Minister is to ask what immediate discussions he's had with both the Prime Minister and the leader of the opposition at Westminster to ensure that the transition away from the European Union is dealt with robustly, fairly and without the need for political point scoring.
A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma?
Mae'n ofid mawr fod rhai gwleidyddion, ym mhob plaid, wedi defnyddio'r broses o adael yr Undeb Ewropeaidd fel pêl droed wleidyddol, ac rwy'n siomedig bod y Prif Weinidog wedi dewis cyfrannu at hyn drwy ei wrthwynebiad cyson i unrhyw beth a phopeth y mae Llywodraeth y DU wedi ei wneud i dorri drwy'r parlys. Rwy'n siŵr bod llawer o bobl ledled y DU yn teimlo rhwystredigaeth fawr, gyda chyn lleied o amser cyn inni adael yr UE, gyda'r pendilio cyson sy'n parhau i dra-arglwyddiaethu yn y byd gwleidyddol. Ac roeddwn i wedi gobeithio o leiaf yn y sefydliad hwn, y gallai pobl Cymru fod yn siŵr y byddai dadl aeddfed, mewn difrif, ar y mater mwyaf sy'n ein hwynebu fel Aelodau Cynulliad. Felly, fy nghwestiwn cyntaf i Brif Weinidog Cymru yw gofyn pa drafodaethau uniongyrchol y mae wedi eu cael gyda Phrif Weinidog y DU ac Arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan i sicrhau yr ymdrinnir ag ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn gadarn, yn deg a heb yr angen am ennill pwyntiau gwleidyddol.
As the First Minister is aware, last week MPs voted to grant an extension to article 50. Of course, the length of that extension will depend on whether the Prime Minister's current deal is finally approved by Westminster. The First Minister is fully aware that I've supported the Prime Minister's deal because I believe it will respect the result of the referendum, but it would also ensure that our businesses will be able to continue trading on a reciprocal basis with the European Union. However, if the deal is finally approved, then of course article 50 will have to be extended in order to get the legislation through. Perhaps the First Minister could tell us what representations he has made regarding the extension of article 50. However, I have to tell the First Minister that I think it will be unacceptable to the people and businesses of Wales for the First Minister to encourage the extension of article 50 past June, aggravating the frustration and adding the distraction of the European elections to the Brexit process. Many people will question the relevance of these elections to an institution we are due to and will be leaving.
The First Minister has just said in his statement that taking control of our money, our border and our laws is an empty phrase, but this is exactly what the British and Welsh people voted for, and it is this that the Prime Minister is trying to deliver on. However, I am very pleased that the First Minister wants to see dynamic alignment with the social, environmental and labour market standards of the European Union, but the Prime Minister has pipped him to it, and has committed to strengthening them once we actually leave the European Union.
I agree with the First Minister that it's of critical importance that absolutely everything is done to mitigate the impact of leaving without a deal, particularly for Welsh businesses, many of whom are heavily integrated in European markets. The First Minister will be all too aware of the severe impact that EU tariffs coupled with a potential 'no deal' Brexit scenario could have on many smaller producers and supply chains across Welsh industry, especially Welsh hill farmers, who will be hit by higher tariffs. With little time on our hands, perhaps the First Minister could update us on what emergency discussions he has had and is having with Welsh business leaders.
As I've said before in this Chamber, I'm keen to constructively work with the Welsh Government where I can in order to best protect Wales's interests, and I want to reiterate that commitment this afternoon. Of course, the critical events in recent weeks could have a serious effect on the UK's ability to develop international trade deals, which will be crucial in helping to develop the Welsh economy post Brexit, as would the First Minister's party's wish to bind us in the EU customs union—the very definition of which denies us the ability to have a say in trade deals. When the First Minister formed his Government, he was quick to establish a Minister with direct responsibility for Brexit, and a Minister with direct responsibility for international trade. In light of those appointments, can the First Minister tell us what official guidance and assessments he's received from both departments on the impact of leaving the European Union, and Wales's ability to be involved in trade deals internationally in the future? Perhaps he could also confirm what work the Welsh Government has already undertaken to develop its own international trade strategy, so that Wales can hit the ground running once we leave the European Union and work with the UK Government's Department for International Trade.
Deputy Presiding Officer, Wales and indeed the rest of the United Kingdom is in unchartered territory. It's important that we do not lose sight of what's important here, and that's respecting the 2016 referendum result and ensuring the smoothest possible transition away from the European Union. In the past, the First Minister has shared my concerns over the constitutional character of the UK post Brexit, and Wales's place in that. Therefore, perhaps in response to my questions this afternoon he will also take the opportunity to update Members on the Welsh Government's assessment of the impact of Brexit on Wales in a constitutional context.
Deputy Presiding Officer, we on this side of the Chamber will work where we can with others to protect Wales's interests, both nationally and internationally. I look forward to hearing more about the Welsh Government's plans for Welsh industry post Brexit and I hope that the First Minister will now work constructively with the UK Government in the coming days and the coming weeks.
Fel y gŵyr y Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf pleidleisiodd Aelodau Seneddol i ganiatáu estyniad i Erthygl 50. Wrth gwrs, bydd hyd yr estyniad hwnnw yn dibynnu ar ba un a gaiff cytundeb presennol Prif Weinidog y DU ei gymeradwyo'n derfynol gan San Steffan. Mae Prif Weinidog Cymru yn gwbl ymwybodol fy mod i wedi cefnogi cytundeb Prif Weinidog y DU oherwydd fy mod yn credu y bydd yn parchu canlyniad y refferendwm, ond byddai hefyd yn sicrhau y bydd ein busnesau yn gallu parhau i fasnachu'r ddwy ffordd gyda'r Undeb Ewropeaidd. Fodd bynnag, os cymeradwyir y cytundeb yn y pen draw, yna wrth gwrs bydd yn rhaid ymestyn Erthygl 50 er mwyn pasio'r ddeddfwriaeth. Efallai y gwnaiff y Prif Weinidog ddweud wrthym ni pa drafodaethau y mae wedi eu cael ynghylch yr estyniad i Erthygl 50. Fodd bynnag, mae'n rhaid imi ddweud wrth y Prif Weinidog y credaf y bydd hi'n annerbyniol i bobl a busnesau Cymru pe byddai'r Prif Weinidog yn annog ymestyn Erthygl 50 y tu hwnt i fis Mehefin, gan wneud y rhwystredigaeth yn waeth ac ychwanegu amhariad yr etholiadau Ewropeaidd at broses Brexit. Bydd llawer o bobl yn cwestiynu perthnasedd yr etholiadau hyn i sefydliad yr ydym ni i fod, ac y byddwn ni yn ei adael.
Mae'r Prif Weinidog newydd ddweud yn ei ddatganiad bod adfer rheolaeth dros ein harian, ein ffin a'n cyfreithiau yn eiriau gwag, ond dyma'n union yr hyn a bleidleisiodd pobl Prydain a Chymru amdano, a dyma'r hyn y mae Prif Weinidog y DU yn ceisio ei gyflawni. Fodd bynnag, rwy'n falch iawn fod Prif Weinidog Cymru eisiau gweld cyfatebiaeth ddeinamig â safonau cymdeithasol, amgylcheddol a marchnad lafur yr Undeb Ewropeaidd, ond mae Prif Weinidog y DU wedi achub y blaen arno, ac wedi ymrwymo i'w cryfhau unwaith ein bod ni mewn gwirionedd wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd.
Rwy'n cytuno gyda'r Prif Weinidog ei bod hi'n hollbwysig y gwneir popeth i liniaru effaith gadael heb gytundeb, yn enwedig ar gyfer busnesau Cymru, y mae llawer ohonyn nhw yn rhan annatod o farchnadoedd Ewropeaidd. Bydd Prif Weinidog Cymru yn ymwybodol iawn o'r effaith ddifrifol y gallai tariffau'r UE ynghyd â'r sefyllfa bosib o Brexit heb gytundeb ei chael ar lawer o gynhyrchwyr llai a chadwyni cyflenwi ym mhob agwedd ar ddiwydiant Cymru, yn enwedig ffermwyr mynydd Cymru, a gaiff eu taro gan dariffau uwch. Gyda fawr ddim amser yn weddill, efallai y gwnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â pha drafodaethau brys y mae wedi eu cael ac yn eu cael gydag arweinwyr busnes Cymru.
Fel yr wyf i wedi dweud o'r blaen yn y Siambr hon, rwy'n awyddus i weithio mewn ffordd adeiladol gyda Llywodraeth Cymru pryd y gallaf er mwyn amddiffyn buddiannau Cymru orau, ac rwyf eisiau ailadrodd yr ymrwymiad hwnnw y prynhawn yma. Wrth gwrs, gallai digwyddiadau allweddol yr wythnosau diwethaf gael effaith ddifrifol ar allu'r DU i ddatblygu cytundebau masnach ryngwladol, a fydd yn hollbwysig wrth helpu i ddatblygu economi Cymru ar ôl Brexit, fel y byddai dymuniad Plaid y Prif Weinidog i'n rhwymo i undeb tollau yr UE—yr union beth sy'n nacau inni'r gallu i fod â llais mewn cytundebau masnach. Pan ffurfiodd y Prif Weinidog ei Lywodraeth, aeth ati'n ddiymdroi i benodi Gweinidog sydd â chyfrifoldeb uniongyrchol dros Brexit, a Gweinidog sydd â chyfrifoldeb uniongyrchol dros fasnach ryngwladol. Yng ngoleuni'r penodiadau hynny, a all y Prif Weinidog ddweud wrthym ni pa ganllawiau swyddogol ac asesiadau a dderbyniodd gan y ddwy adran ynglŷn ag effaith gadael yr Undeb Ewropeaidd, a gallu Cymru i fod yn rhan o gytundebau masnach ryngwladol yn y dyfodol? Efallai y gallai hefyd gadarnhau pa waith mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi ei wneud i ddatblygu ei strategaeth fasnach ryngwladol ei hun, fel y gall Cymru ddechrau arni'n syth ar ôl inni adael yr Undeb Ewropeaidd a gweithio gydag Adran Masnach Ryngwladol Llywodraeth y DU.
Dirprwy Lywydd, mae Cymru, ac yn wir, gweddill y Deyrnas Unedig mewn sefyllfa sy'n hollol newydd iddynt. Mae'n bwysig nad ydym ni'n colli golwg ar yr hyn sy'n bwysig yma, sef parchu canlyniad refferendwm 2016 a sicrhau'r ymadawiad rhwyddaf posib â'r Undeb Ewropeaidd. Yn y gorffennol, mae Prif Weinidog Cymru wedi bod yr un mor bryderus â minnau ynglŷn â natur gyfansoddiadol y DU ers Brexit a lle Cymru yn hynny. Felly, efallai mewn ymateb i fy nghwestiynau y prynhawn yma y bydd hefyd yn achub ar y cyfle i roi'r newyddion diweddaraf i Aelodau ar asesiad Llywodraeth Cymru o effaith Brexit ar Gymru mewn cyd-destun cyfansoddiadol.
Dirprwy Lywydd, byddwn ni ar yr ochr hon i'r Siambr yn gweithio lle gallwn ni ag eraill i amddiffyn buddiannau Cymru, yn genedlaethol ac yn rhyngwladol. Edrychaf ymlaen at glywed mwy am gynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer diwydiant Cymru ar ôl Brexit ac rwy'n gobeithio y bydd y Prif Weinidog nawr yn gweithio'n adeiladol gyda Llywodraeth y DU yn y dyddiau a'r wythnosau sydd i ddod.
I thank the Member for a series of important questions. I want to refute what he said at the very beginning, because the Welsh Government certainly has not taken the view of being opposed to anything and everything that the UK Government has attempted in this field. We gave a modest welcome to the Florence speech, when the Prime Minister began to move back from the red lines that she'd set out in her Lancaster House speech. We gave a modest welcome to her Chequers plan. The problem that the Prime Minister has had has not been with the Welsh Government over that matter; it has been her difficulties in securing support from within her own party. How many Cabinet Ministers walked away from her Government as a result of the Chequers plan? And how many has she continued to lose on almost a weekly basis ever since? Where the UK Government has moved in our direction, we have sought to welcome that and to encourage them to do so. In the end, it has always been the Prime Minister's instance that her most import audience are those who sit behind her and who are irreconcilable to her plan that has been her undoing.
The Member asks when I last spoke to the Prime Minister; I spoke to her last week. I met the leader of the opposition just before the start of this half term, and I've discussed with them both. I'm very pleased to see this afternoon that the leader of the opposition is meeting party leaders in the House of Commons to try to do what the Prime Minister should have been doing now for many weeks, which is to reach out to other parties to find a different centre of gravity in the House of Commons where a deal could have been done.
Dirprwy Lywydd, I take absolutely at face value what the leader of the opposition says about wanting to play a constructive part himself, and I hope that he will use his position as leader of the Conservative Party in Wales to put the views that are so important on behalf of Wales to the Prime Minister herself, because I agreed with what he said about the impact of a 'no deal' Brexit in tariffs and non-tariff consequences on the Welsh economy, on our manufacturing sector, on our agricultural sector. Those are major, major difficulties that lie in our path should a 'no deal' Brexit take place, and any words that get into the ear of the Prime Minister about those difficulties are welcome.
The Member asked what we are doing to make sure that we are in touch with Welsh businesses. Well, we continue to encourage Welsh businesses to use the Brexit portal that we have established—30,000 visits to that. But it's one thing to visit the portal, it's another thing to take its advice and to do the diagnostic work that companies need to do to prepare themselves for the challenges that lie ahead. We are using our EU transition fund to continue to support businesses and other sectors in the Welsh economy to prepare for that world.
What we won't be able to do, Dirprwy Lywydd, is to indulge in the fantasy that exists among Conservative politicians that the world is simply waiting for a buccaneering Britain, that when we turn our back on our closest and most important market, that that will be replaced by these deals that are to be struck all around the world. There is no evidence for that at all. The Member knows perfectly well that the deals we already enjoy through our membership of the European Union are being denied to us the other side of the European Union. Far from having more trade deals around the world, we will start with far fewer than we have as a result of our EU membership.
Let me end with the very important final point that the leader of the opposition raised: the constitutional character of the United Kingdom the other side of Brexit. This is an issue on which my predecessor, the Member for Bridgend, has played a leading part across the United Kingdom, in trying to concentrate the minds of others on forming those ways of working inside the United Kingdom that will be necessary for it to go on operating successfully once we leave the European Union. Work was set in hand by Carwyn Jones and the First Minister of Scotland and the Prime Minister at a meeting of the JMC plenary in March of last year. That work is yet to be completed, and it is very difficult indeed to find people in the UK Government with the interest or the energy to work on that agenda when they are so overwhelmed by the difficulties that Brexit has created. But we continue to work on it, we continue to work on it with colleagues in Scotland, and we look forward to returning to that JMC plenary with a comprehensive report on all the different work strands that were agreed, because on them depends the orderly conduct of business across the United Kingdom when the European Union is no longer there.
Diolch i'r Aelod am gyfres o gwestiynau pwysig. Rwyf eisiau wfftio'r hyn a ddywedodd ar y dechrau, oherwydd yn sicr nid yw Llywodraeth Cymru wedi coleddu'r agwedd o wrthwynebu unrhyw beth a phopeth y mae Llywodraeth y DU wedi ceisio ei wneud yn y maes hwn. Rhoesom groeso cymedrol i araith Fflorens, pan ddechreuodd y Prif Weinidog gyfaddawdu ar yr amodau yr oedd hi wedi eu nodi yn ei haraith yn Lancaster House. Rhoesom groeso cymedrol i'w chynllun Chequers. Nid Llywodraeth Cymru oedd y broblem a oedd gan y Prif Weinidog ynghylch y mater hwnnw; ond ei hanawsterau wrth geisio cael cymorth o fewn ei phlaid ei hun. Faint o Weinidogion Cabinet a adawodd ei Llywodraeth o ganlyniad i'r cynllun Chequers? A faint mae hi wedi parhau i'w colli bron yn wythnosol fyth ers hynny? Pan fo Llywodraeth y DU wedi symud i'n cyfeiriad ni, rydym ni wedi ceisio croesawu hynny a'u hannog i wneud hynny. Yn y pen draw, pendantrwydd Prif Weinidog y DU mai ei chynulleidfa bwysicaf yw'r rhai sydd yn eistedd y tu ôl iddi ac nad ydynt yn fodlon derbyn ei chynllun sydd wedi ei thanseilio.
Mae'r Aelod yn gofyn pryd siaradais â Phrif Weinidog y DU ddiwethaf; siaradais â hi yr wythnos diwethaf. Fe wnes i gyfarfod ag arweinydd yr wrthblaid ychydig cyn dechrau'r hanner tymor hwn, ac rwyf wedi trafod gyda'r ddau ohonyn nhw. Rwy'n falch iawn o weld y prynhawn yma bod arweinydd yr wrthblaid yn cyfarfod ag arweinwyr y pleidiau yn Nhŷ'r Cyffredin i geisio gwneud beth ddylai'r Prif Weinidog fod wedi bod yn ei wneud ers wythnosau lawer bellach, sef estyn at y pleidiau eraill i ddod o hyd i wahanol fath o gydbwysedd yn Nhŷ'r Cyffredin lle gellid dod i gytundeb.
Dirprwy Lywydd, rwy'n derbyn yn hollol ddidwyll yr hyn y mae Arweinydd yr wrthblaid yn ei ddweud ynghylch dymuno chwarae rhan adeiladol ei hun, ac rwy'n gobeithio y bydd yn defnyddio ei swyddogaeth yn arweinydd y Blaid Geidwadol yng Nghymru i eiriol dros Gymru ar y Prif Weinidog ei hun, oherwydd cytunais â'r hyn a ddywedodd am effaith Brexit heb gytundeb o ran goblygiadau tariff a di-dariff ar economi Cymru, ar ein sector gweithgynhyrchu, ar ein sector amaethyddol. Mae'r rheini'n anawsterau mawr iawn sy'n ein hwynebu pe byddai Brexit heb gytundeb yn digwydd, a byddai croeso i unrhyw eiriau yng nghlust y Prif Weinidog am yr anawsterau hynny.
Gofynnodd Aelod beth ydym ni'n ei wneud i sicrhau ein bod mewn cysylltiad â busnesau Cymru. Wel, rydym ni'n parhau i annog busnesau Cymru i ddefnyddio'r porth Brexit a sefydlwyd gennym ni—mae 30,000 wedi ymweld â hwnnw. Ond un peth yw ymweld â'r porth, peth arall yw derbyn ei gyngor a gwneud y gwaith diagnostig y mae angen i gwmnïau ei wneud i baratoi eu hunain ar gyfer yr heriau sydd o'n blaenau. Rydym ni'n defnyddio cronfa bontio'r UE sydd gennym ni i barhau i gefnogi busnesau a sectorau eraill yn economi Cymru i baratoi ar gyfer y byd hwnnw.
Yr hyn na fyddwn ni'n gallu ei wneud, Dirprwy Lywydd, yw cofleidio'r ffantasi sy'n bodoli ymysg gwleidyddion Ceidwadol fod y byd yn aros am Brydain anturus, fel pan fyddwn ni'n troi ein cefn ar ein marchnad agosaf a mwyaf pwysig, y caiff hynny ei ddisodli gan yr holl gytundebau hyn a fydd yn cael eu llunio ar draws y byd. Nid oes unrhyw dystiolaeth o hynny o gwbl. Mae'r Aelod yn gwybod yn iawn fod y cytundebau yr ydym ni eisoes yn eu mwynhau drwy ein haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd yn cael eu gwrthod i ni ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd. Ymhell o gael mwy o gytundebau masnach ledled y byd, byddwn yn dechrau gyda llawer llai na'r hyn sydd gennym ni o ganlyniad i'n haelodaeth o'r UE.
Gadewch imi derfynu gyda'r sylw olaf pwysig iawn a wnaeth arweinydd yr wrthblaid: natur gyfansoddiadol y Deyrnas Unedig ar ôl Brexit. Mae hwn yn fater y mae fy rhagflaenydd, yr Aelod dros Ben-y-bont ar Ogwr, wedi chwarae rhan flaenllaw yn ei gylch ledled y Deyrnas Unedig, wrth geisio dal sylw pobl eraill ar y ffyrdd hynny o weithio o fewn y Deyrnas Unedig a fydd yn angenrheidiol er mwyn iddi barhau i weithredu'n llwyddiannus unwaith y byddwn ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd. Dechreuwyd ar y gwaith gan Carwyn Jones a Phrif Weinidog yr Alban a Phrif Weinidog y DU mewn cyfarfod llawn o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ym mis Mawrth y llynedd. Mae'r gwaith hwnnw eto i'w gwblhau, ac mae'n anodd iawn yn wir dod o hyd i bobl yn Llywodraeth y DU sydd â'r diddordeb neu'r ynni i weithio ar yr agenda honno pa fo nhw wedi eu llethu gymaint gan yr anawsterau y mae Brexit wedi eu creu. Ond rydym ni'n parhau i weithio ar hyn, rydym ni'n parhau i weithio ar hyn gyda chydweithwyr yn yr Alban, ac rydym ni'n edrych ymlaen at ddychwelyd at y Cyd-bwyllgor Gweinidogion llawn gydag adroddiad cynhwysfawr ar yr holl feysydd gwaith gwahanol y cytunwyd arnynt, oherwydd bydd cynnal busnes yn drefnus ar draws y Deyrnas Unedig yn dibynnu arnyn nhw pan na fydd yr Undeb Ewropeaidd yno mwyach.
First Minister, my colleagues at Westminster are meeting with Jeremy Corbyn as we speak, in order to explore cross-party co-operation in achieving, even at this late stage, a collaborative approach. We hope greater clarity will emerge about Labour's real position on Brexit. Last week, BBC Wales reported that a senior source inside the Welsh Labour Party—who may or may not be sitting, who knows, on your frontbenches—said that your lack of clarity over a people's vote was causing tensions in your Cabinet. They called your policy unsustainable and confusing. Your own AM—Torfaen's Lynne Neagle—described your position as ridiculous and unconvincing. Now, in your statement today, you said a second referendum would be divisive, possibly indecisive, though you would support it subsequently, if the House of Commons did first. It's difficult to conceive of a weaker endorsement of the case for a second referendum. You're rowing further and further away, First Minister, from the policy that we endorsed in this place in January, so much so that, if, miraculously, Jeremy Corbyn u-turns again, adopts a policy of a people's vote, following his meeting with Plaid Cymru this afternoon, you'll end up actually passing each other, facing opposite directions, like sinking ships in the night.
And then there's the question, First Minister, if another referendum were to happen, which way would you and the Labour Party campaign and vote? Interviewed by Sky News on Sunday, Jeremy Corbyn seemed, finally, to come off the fence. And then he got back on it. First, he conceded that there should be another referendum, on what he termed a credible deal to leave the European Union, by which he meant a deal negotiated by Labour to set up a new customs union and close alignment with the single market, and an option to remain in the EU. When he was pressed as to how he would vote in such a referendum, he answered that it was his preference to recognise the result of the 2016 referendum. Obfuscation is dead, long live obfuscation. What did he mean by that? First Minister, perhaps you can tell us here now. My colleagues in Westminster will certainly be asking him. But your statement today suggests that it's your preference too to secure your version of Brexit over a 'remain' result in any future referendum.
Finally, can I turn to the analysis for your Government by King's College London Professor Jonathan Portes, which has found that Wales will be harder hit than the rest of the UK by the proposed £30,000 minimum salary for skilled migrants who look to come to the UK from 2021? He said that, while average full-time earnings for the UK as a whole are not far off £30,000, in Wales they are significantly below that. Consequently, they would be a huge barrier to Welsh businesses seeking skilled professionals from abroad. He recommended a £20,000 minimum salary to apply to Wales. So far, the Welsh Government—as far as I've been able to find out—hasn't expressed a view about the results of its own research. So, First Minister, do you agree with Professor Portes, and, if so, what are you doing to persuade the UK Government to take his recommendations on board?
Prif Weinidog, mae fy nghyd-Aelodau yn San Steffan yn cyfarfod â Jeremy Corbyn wrth inni siarad, er mwyn ystyried cydweithredu trawsbleidiol i sicrhau, hyd yn oed ar yr adeg hwyr hon, dull cydweithredol. Rydym ni'n gobeithio y daw mwy o eglurder ynghylch safbwynt gwirioneddol y Blaid Lafur ar Brexit. Yr wythnos diwethaf, nododd BBC Cymru fod uwch-aelod ym Mhlaid Lafur Cymru—sydd naill ai'n eistedd neu beidio, pwy a ŵyr, ar eich meinciau blaen—wedi dweud bod eich diffyg eglurder dros bleidlais y bobl yn achosi tensiynau yn eich Cabinet. Fe wnaethon nhw alw eich polisi yn anghynaliadwy ac yn ddryslyd. Disgrifiodd eich Aelod Cynulliad eich hun—Lynne Neagle, Torfaen—eich sefyllfa fel un chwerthinllyd ac un nad yw'n argyhoeddi. Nawr, yn eich datganiad heddiw, fe wnaethoch chi ddweud y byddai ail refferendwm yn rhannu pobl, o bosib yn amhendant, ond y byddech chi'n cefnogi hynny wedyn, os byddai Tŷ'r Cyffredin yn gwneud hynny'n gyntaf. Mae'n anodd dychmygu cymeradwyaeth wannach o'r achos dros ail refferendwm. Rydych chi'n rhwyfo ymhellach ac ymhellach i ffwrdd, Prif Weinidog, o'r polisi a gymeradwywyd gennym ni yn y lle hwn ym mis Ionawr, cymaint felly, petai Jeremy Corbyn, yn wyrthiol, yn gwneud tro pedol eto, ac yn mabwysiadu polisi o roi pleidlais i'r bobl, yn dilyn ei gyfarfod â Phlaid Cymru y prynhawn yma, fe fyddech chi mewn gwirionedd yn pasio eich gilydd, yn wynebu cyfeiriadau cyferbyniol, fel llongau yn suddo yn y nos.
Ac yna dyna'r cwestiwn, Prif Weinidog, pe byddai refferendwm arall, sut fyddech chi a'r Blaid Lafur yn ymgyrchu ac yn pleidleisio? Pan gafodd ei gyfweld gan Sky News ddydd Sul, roedd yn ymddangos bod Jeremy Corbyn, o'r diwedd, yn cymryd agwedd bendant. Ac yna peidiodd. Yn gyntaf, cyfaddefodd y dylid cael refferendwm arall, ar yr hyn a alwodd yn gytundeb credadwy i adael yr Undeb Ewropeaidd, sef yr hyn a olygai oedd cytundeb gan y Blaid Lafur i sefydlu undeb tollau newydd a pherthynas agos â'r farchnad sengl, a dewis i aros yn yr UE. Pan bwyswyd arno ynghylch sut fyddai'n pleidleisio mewn refferendwm o'r fath, atebodd y byddai'n well ganddo gydnabod canlyniad refferendwm 2016. Dyna ben ar niwlogrwydd, hir oes i niwlogrwydd. Beth oedd yn ei olygu wrth hynny? Prif Weinidog, efallai y gallwch chi ddweud wrthym ni yma nawr. Bydd fy nghyd-Aelodau yn San Steffan yn sicr yn gofyn iddo. Ond mae eich datganiad heddiw yn awgrymu mai eich dewis chi hefyd yw sicrhau eich fersiwn chi o Brexit dros ganlyniad 'aros' mewn unrhyw refferendwm yn y dyfodol.
Yn olaf, a gaf i droi at y dadansoddiad ar gyfer eich Llywodraeth gan yr Athro Jonathan Portes o Goleg y Brenin, Llundain, sydd wedi canfod y caiff Cymru ei tharo'n galetach na gweddill y DU gan yr isafswm cyflog arfaethedig o £30,000 ar gyfer ymfudwyr medrus sy'n bwriadu dod i'r DU o 2021? Dywedodd, er nad yw enillion llawn amser cyfartalog ar gyfer y DU yn ei chyfanrwydd ymhell o £30,000, eu bod nhw yng Nghymru yn sylweddol is na hynny. O ganlyniad, byddent yn rhwystr enfawr i fusnesau yng Nghymru sy'n chwilio am weithwyr proffesiynol medrus o dramor. Argymhellodd bennu isafswm cyflog o £20,000 i Gymru. Hyd yma, nid yw Llywodraeth Cymru—i'r graddau yr wyf i wedi llwyddo i'w ddarganfod—wedi mynegi barn ynghylch canlyniadau ei hymchwil ei hun. Felly, Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno gyda'r Athro Portes, ac, os felly, beth ydych chi'n ei wneud i ddarbwyllo Llywodraeth y DU i ystyried ei argymhellion?
Well, Adam Price began by referring to the collaborative approach that is being attempted elsewhere, and I am very glad about that. And I am very glad that Members of his party, and other parties, will be coming together in order to try and find that different way through the House of Commons.
Wel, dechreuodd Adam Price drwy gyfeirio at y dull cydweithredol y mae mannau eraill yn rhoi cynnig arno, ac rwy'n falch iawn o hynny. Ac rwy'n falch iawn y bydd Aelodau ei blaid, a'r pleidiau eraill, yn dod at ei gilydd er mwyn ceisio dod o hyd i'r ffordd wahanol honno drwy Tŷ'r Cyffredin.
In the middle part of what Adam had to say—he is obsessed with people who are not in this Assembly, and who are not answerable to it. So, I will simply speak for myself and the responsibilities that I discharge here. I believe that the Welsh Government has been consistent throughout and that there is absolute clarity in our position. It may be complicated, but it is clear, and it's the one that I've set out this afternoon—that there is a deal to be done on the basis of the proposals that we have consistently supported since they were first formulated in discussions with Plaid Cymru here in the Assembly, and we continue to support those proposals. I know the Member has moved far away from them in recent times, and, of course, he's quite entitled to do that, but we have not. We continue to believe that they provide a prescription that could work for Wales and that's my position today.
It does no-one any good, when saying that they are in favour of a position, not to look at the difficulties that position might also entail. While I support—I say it again; I've said it so many times here—a second public vote as a way through a deadlocked House of Commons, it doesn't do anybody any favours not to look at the things that would have to be solved in the path of that solution, and that's what I tried to do this afternoon. And to dismiss them as though they didn't exist, as though a second referendum would not be divisive—. This issue is divisive in this Chamber, this issue is divisive in our society. If we have another vote—and if that's what we need, I will support it absolutely—then we know that there will be people who will take strongly different views on it, and to shake a head and to act as though that were not important does not do justice to the significance of that decision.
What would the Welsh Government's position be were there to be a second referendum? Well, I've said this clearly many times as well—that if there is a second referendum, and remaining in the European Union is on that ballot paper, then nothing that I have seen in the last two and a half years leads me to believe that the advice we gave people in Wales in the first referendum was the wrong advice. We advised people then that people's future in Wales was best secured through continued membership of the European Union, and that would be my honest advice to people if we had another chance to vote on that. Wales's future is best secured through membership of the European Union. Now, many people here disagree—of course, they do. That's why I said that the debate would inevitably be one that would divide us. But that is my honest view. Nothing that I have seen in the meantime has changed it. It would be a difficult view to put to many Labour voters who take a different view to that. But if we have another public vote, and remaining in the European Union is on the ballot paper, the advice of this Government will be that that is in the best interest of Wales.
Let me turn to the very final point—[Interruption.] Sorry, Dirprwy Lywydd. The very final point the Member made was about the Jonathan Portes report. It's the second report that Professor Portes has provided for the Welsh Government. I was very glad of a chance to meet him and to discuss his first report. What he does is to pinpoint two of the major flaws in the migration policy put forward by the UK Government: it's insistence on an arbitrary salary cap and it's insistence on an arbitrary division of the workforce into skilled and unskilled. Neither of those things work for Wales.
I spoke at length to the chair of the Migration Advisory Committee asking him whether he had done any analysis of those propositions on the Welsh economy. He told me that he hadn't. It's little wonder that Professor Portes—the leading expert on these matters in the UK—comes to a conclusion that says a £30,000 salary cap would be inimical to the interests of businesses, public services and universities in Wales. And describing people who work in our social care system as low skilled and, therefore, not needed to be recruited from other parts of the world flies in the face of the work that people from other parts of the European Union do every day in Wales providing services to some of the most vulnerable people in our community. We will support the conclusions of the Portes report, and when we've had a proper chance to digest it and to discuss it with the author, then we will make clear our conclusions from it.
Yn rhan ganol yr hyn yr oedd gan Adam i'w ddweud—mae ganddo obsesiwn â phobl nad ydyn nhw yn y Cynulliad hwn, ac nad ydyn nhw'n atebol iddo. Felly, fe wnaf i siarad drosof fy hun a'r cyfrifoldebau sydd gennyf yn y fan yma. Credaf fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gyson o'r dechrau a bod ein safbwynt yn hollol eglur. Efallai ei fod yn gymhleth, ond mae'n eglur, a dyna'r safbwynt yr wyf i wedi ei amlinellu y prynhawn yma—bod cytundeb i'w wneud ar sail y cynigion yr ydym ni yn gyson wedi eu cefnogi ers iddyn nhw gael eu ffurfio'n gyntaf mewn trafodaethau gyda Phlaid Cymru yma yn y Cynulliad, ac rydym ni'n parhau i gefnogi'r cynigion hynny. Rwy'n gwybod fod yr Aelod wedi ymbellhau cryn dipyn oddi wrthyn nhw'n ddiweddar, ac, wrth gwrs, mae ganddo berffaith hawl i wneud hynny, ond nid ydym ni wedi gwneud hynny. Rydym ni'n dal i gredu eu bod yn cynnig ateb a allai weithio i Gymru a dyna fy safbwynt i heddiw.
Nid yw hi'n gwneud unrhyw les i neb, pan fo nhw'n dweud eu bod o blaid sefyllfa, i beidio ag edrych ar yr anawsterau sydd efallai ynghlwm â'r sefyllfa honno. Er fy mod i'n cefnogi—fe wnaf i ddweud hynny eto; rwyf wedi dweud hynny droeon yn y fan yma—ail bleidlais gyhoeddus fel datrysiad i Dŷ'r Cyffredin sydd mewn parlys, nid oes neb ar ei ennill drwy beidio ag edrych ar y pethau y byddai'n rhaid eu datrys ar gorn yr ateb hwnnw, a dyna'r hyn y ceisiais i ei wneud y prynhawn yma. A byddai eu hwfftio fel pe na baen nhw'n bodoli, fel pe na fyddai cynnal ail refferendwm yn gynhennus—. Mae'r mater hwn yn gynhennus yn y Siambr hon, mae'r mater hwn yn gynhennus yn ein cymdeithas. Os cawn ni bleidlais arall—ac os mai dyna sydd ei angen arnom ni, byddaf yn ei gefnogi'n llwyr—yna byddwn yn gwybod y ceir pobl a fydd yn arddel safbwyntiau gwahanol cryf ynghylch hynny, ac nid yw ysgwyd pen a gweithredu fel pe na bai hynny'n bwysig yn gwneud cyfiawnder ag arwyddocâd y penderfyniad hwnnw.
Beth fyddai safbwynt Llywodraeth Cymru pe byddai ail refferendwm? Wel, rwyf wedi dweud hyn yn eglur droeon hefyd—os ceir ail refferendwm, a bod aros yn yr Undeb Ewropeaidd ar y papur pleidleisio hwnnw, yna nid oes dim a welais yn y ddwy flynedd a hanner diwethaf yn fy arwain i gredu bod y cyngor a roesom ni i bobl yng Nghymru yn y refferendwm cyntaf yn gyngor anghywir. Fe wnaethom ni gynghori pobl bryd hynny bod modd sicrhau dyfodol pobl yng Nghymru orau drwy aelodaeth barhaus o'r Undeb Ewropeaidd, a hynny fyddai fy nghyngor onest i bobl pe caem ni gyfle arall i bleidleisio ar hynny. Caiff dyfodol Cymru ei sicrhau orau drwy aelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd. Nawr, mae llawer o bobl yma yn anghytuno—wrth gwrs eu bod nhw. Dyna pam y dywedais y byddai'r ddadl yn anochel yn un a fyddai'n ein rhannu. Ond dyna yw fy marn onest. Nid yw unrhyw beth a welais yn y cyfamser wedi newid hynny. Byddai'n safbwynt anodd ei gyfleu i lawer o bleidleiswyr Llafur sydd o farn wahanol i hynny. Ond os cawn ni bleidlais gyhoeddus arall, a bod aros yn yr Undeb Ewropeaidd ar y papur pleidleisio, cyngor y Llywodraeth hon fydd mai hynny sydd fwyaf llesol i Gymru.
Gadewch imi droi at y pwynt olaf—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, Dirprwy Lywydd. Y pwynt olaf un a wnaeth yr Aelod oedd yr un ynglŷn ag adroddiad Jonathan Portes. Dyna'r ail adroddiad a ddarparwyd gan yr Athro Portes i Lywodraeth Cymru. Roeddwn yn falch iawn o'r cyfle i gwrdd ag ef ac i drafod ei adroddiad cyntaf. Yr hyn y mae'n ei wneud yw nodi dau o'r diffygion mawr yn y polisi ymfudo a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU: mae'r polisi yn mynnu gosod terfyn cyflog mympwyol ac yn mynnu rhannu'r gweithlu yn fympwyol rhwng y rhai medrus a'r rhai di-grefft. Nid oes unrhyw un o'r pethau hynny yn gweithio i Gymru.
Siaradais yn fanwl â Chadeirydd y Pwyllgor Cynghori ar Ymfudo a gofyn iddo a oedd wedi gwneud unrhyw ddadansoddiad o'r gosodiadau hynny o ran economi Cymru. Dywedodd wrthyf nad oedd. Nid yw'n syndod bod yr Athro Portes—y prif arbenigwr ar y materion hyn yn y DU—yn dod i gasgliad sy'n dweud y byddai isafswm cyflog o £30,000 yn groes i fuddiannau gwasanaethau cyhoeddus, busnesau a phrifysgolion yng Nghymru. Ac mae disgrifio pobl sy'n gweithio yn ein system gofal cymdeithasol fel rhai anfedrus ac, felly, nad oes angen eu recriwtio o rannau eraill o'r Undeb Ewropeaidd yn mynd yn gwbl groes i'r gwaith sy'n cael ei wneud gan bobl o rannau eraill o'r Undeb Ewropeaidd bob dydd yng Nghymru gan ddarparu gwasanaethau i rai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymuned. Byddwn yn cefnogi casgliadau adroddiad Portes, a phan yr ydym ni wedi cael cyfle priodol i gnoi cil arno ac i'w drafod gyda'r awdur, yna byddwn yn mynegi'n eglur ein casgliadau o ran hynny.
Can I thank the First Minister for his statement this afternoon? Though, by the six o'clock news tonight, some of it may be redundant, as the shambolic Government in Westminster runs around trying to change it and produce new definitions of its own existing deal to keep it on those papers. There are a couple of points I want to raise with you. We've obviously heard arguments about where we are with the process, and we are now less than 10 days away from exit under the law—as we know is there in law at the moment—and the decisions of the UK Government over two and a half years have actually got nowhere on this process. But we are now in a position where we know, if a 'no deal' exists, we now have tariffs being introduced. They were announced last week and published last week by the UK Government. Perhaps you can give an indication as to how those tariffs would impact upon the Welsh economy, particularly in relation to Welsh ports, because part of those tariff discussions include no tariff between Northern Ireland and Ireland, which clearly would encourage Irish businesses to transport their goods through Northern Ireland on to Liverpool because there'll be no checks on that aspect either? That would impact very much upon Welsh ports. The discussions you're having with the UK Government as to how they will secure investment and the productivity of those Welsh ports will be critical.
In relation to the discussions on an extension, we don't know how long it will be, we don't know what she intends—she's talking about a short one and a long one. We don't even know whether, as you say, the EU-27 will agree to it either, because there has to be a purpose and I've not yet heard a purpose. Has she given you a purpose in any discussions she's had with you as to what that extension will actually try to achieve? Because we all talk about it, but we don't know what the intention is or what it's purpose will be.
Do you also agree with me that we are playing games and there are serious consequences to those games, because of the relationship she's having with the DUP behind closed doors? It is clear from the information we're getting that there's a possibility of the DUP being offered a seat at the table in trade negotiations. What will happen to both the Welsh and Scottish Governments in relation to that operation? But also funding—what argument is going to be put into place as to how she can justify giving more money to the DUP, when we again get nothing out of this and therefore we see an impact upon our economies as we crash out without a deal because 60 per cent of our exports go to the EU? So, where are we with that?
The leader of the opposition highlighted businesses' preparation for a 'no deal', but can you also give us information as to what you're doing with local government, because, again, local government will be seriously hit, and public bodies such as health bodies, because we all know the implications for our health services of the 'no deal' scenarios? Unfortunately—not what a lot of people would want to happen next week—we are moving closer and closer and closer to a 'no deal' scenario.
I do have a conspiracy theory that perhaps the UK Government and the Prime Minister in particular likes to move towards this because it suits their needs—an extension, a long extension to come back with—. That's going to push Brexiteers into accepting her deal. It's clearly a move, and based upon her actions last week, where she promised a free vote on Tuesday night after she lost the vote in the House by 149—she got up and actually promised a free vote to her party on a 'no deal'. On the following day, she actually then changed her mind and whipped her Members against her own motion. So, how can she be trusted in reality to actually deliver on commitments she's made at the despatch box? Because she promised this at the despatch box, and that's an important aspect. We have to have confidence in a deal being offered by the Prime Minister. If our Prime Minister is not even meeting her own promises to her own party, how can we trust that coming to us?
On the trade agreements again, First Minister, we had a discussion last week on the LCM on the Trade Bill, but I'm going to ignore the Trade Bill for the moment—let's look at the continuity trade agreements that were being discussed. I understand six are now done, but can you confirm as to whether the Welsh Government had sight of those trade agreements prior to them being signed? Have you insisted upon seeing other trade agreements prior to signature? Because these have a major impact upon the Welsh economy and these are changing policy. They're not as simple as a carry-over; there are changes to policy as a consequence of these. So, where are we in getting the situation of having a Welsh voice in those agreements before they are signed.
Can you also tell us—? Legislation—one of the arguments she's using for an extension is because we haven't got time to put all the legislation through. How much legislation is still required by us in this Assembly based upon UK Government doing legislation there first, because, clearly, there are going to be parts of the legislation that we can't do until they've done theirs? So, where are we in the timetable of getting ours completed and do we have an idea that, actually, they will all be done by 30 June—preferably 23 May, because that's another date that is being discussed for the European elections?
A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Fodd bynnag, erbyn newyddion chwech o'r gloch heno, efallai y bydd peth ohono'n amherthnasol, wrth i Lywodraeth traed moch San Steffan gythru hyd y lle yn ceisio newid hynny a llunio diffiniadau newydd o'i chytundeb presennol ei hun i'w gadw ar y papurau hynny. Mae un neu ddau sylw yr hoffwn i eu crybwyll ichi. Yn amlwg rydym ni wedi clywed dadleuon ynghylch lle'r ydym ni arni yn y broses, ac rydym ni yn awr lai na 10 diwrnod o'r dyddiad ymadael o dan y gyfraith—fel y gwyddom ni sydd yn y gyfraith ar hyn o bryd—ac nid yw penderfyniadau Llywodraeth y DU dros y ddwy flynedd a hanner mewn gwirionedd wedi cyflawni dim o ran y broses hon. Ond rydym ni bellach mewn sefyllfa pryd yr ydym ni'n gwybod, os na cheir chytundeb, bellach caiff tariffau eu cyflwyno. Fe gawson nhw eu datgan yr wythnos diwethaf a'u cyhoeddi yr wythnos diwethaf gan Lywodraeth y DU. Efallai y gallwch chi awgrymu sut y byddai'r tariffau hynny yn effeithio ar economi Cymru, yn enwedig yng nghyswllt porthladdoedd Cymru, gan fod rhan o'r trafodaethau hynny yn cynnwys dim tariff rhwng Gogledd Iwerddon ac Iwerddon, a fyddai'n amlwg yn annog busnesau Iwerddon i gludo eu nwyddau drwy Ogledd Iwerddon ac ymlaen i Lerpwl gan na fyddai unrhyw archwiliadau ar yr agwedd honno chwaith? Byddai hynny'n effeithio'n fawr ar borthladdoedd Cymru. Bydd y trafodaethau yr ydych chi'n eu cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch sut y byddant yn sicrhau buddsoddiad a chynhyrchiant y porthladdoedd hynny yng Nghymru yn hollbwysig.
O ran y trafodaethau ynglŷn ag estyniad, nid ydym ni'n gwybod pa mor hir fydd hwnnw, nid ydym ni'n gwybod beth y mae hi'n ei fwriadu—mae hi'n sôn am un byr ac un hir. Nid ydym ni hyd yn oed yn gwybod, fel y dywedwch chi, a fydd y 27 o wledydd yr UE yn cytuno i hynny chwaith, gan fod rhaid cael diben ac nid wyf wedi clywed am ddiben eto. A yw hi wedi nodi diben i chi mewn unrhyw drafodaethau y mae hi wedi eu cael gyda chi ynghylch beth fydd yr estyniad hwnnw mewn gwirionedd yn ceisio ei gyflawni? Oherwydd rydym ni i gyd yn siarad am y peth, ond nid ydym ni'n gwybod beth yw'r bwriad neu beth fydd diben hynny.
A ydych chi hefyd yn cytuno â mi ein bod ni'n chwarae gemau a bod canlyniadau difrifol i'r gemau hynny, oherwydd y berthynas sydd ganddi gyda'r DUP y tu ôl i ddrysau caeedig? Mae hi'n amlwg o'r wybodaeth yr ydym ni'n ei chael bod posibilrwydd y bydd y DUP yn cael cynnig sedd wrth y Bwrdd mewn trafodaethau masnach. Beth fydd yn digwydd i Gymru a Llywodraeth yr Alban mewn perthynas â hynny? Ond hefyd ariannu—pa ddadl gaiff ei defnyddio ynghylch sut y gall hi gyfiawnhau rhoi mwy o arian i'r DUP, pan rydym ni unwaith eto yn cael dim budd o hyn ac felly'n gweld effaith ar ein heconomïau wrth inni chwalu allan heb gytundeb gan fod 60 y cant o'n hallforion yn mynd i'r UE? Felly, ble ydym ni arni yn hynny o beth?
Tynnodd Arweinydd yr wrthblaid sylw at baratoi busnesau ar gyfer ymadael heb gytundeb, ond a allwch chi hefyd roi inni wybodaeth ynghylch yr hyn yr ydych chi'n ei wneud gyda Llywodraeth Leol, oherwydd, unwaith eto, bydd Llywodraeth Leol yn dioddef o ddifrif, a chyrff cyhoeddus fel cyrff iechyd, oherwydd ein bod ni i gyd yn gwybod am y goblygiadau i'n gwasanaethau iechyd o ymadael heb gytundeb? Yn anffodus—nid rhywbeth y byddai llawer o bobl eisiau ei weld yn digwydd yr wythnos nesaf—rydym ni'n symud yn agosach ac yn agosach ac yn agosach at sefyllfa o ymadael heb gytundeb.
Mae gennyf ddamcaniaeth cynllwyn efallai bod Llywodraeth y DU a'r Prif Weinidog yn benodol yn hoffi symud tuag at hyn oherwydd mae'n gweddu i'w hanghenion—estyniad, estyniad hir i ddod yn ôl ag ef—. Mae hynny'n mynd i wthio Brecsitwyr i dderbyn ei chytundeb. Mae'n amlwg yn ffordd o weithredu, ac yn seiliedig ar ei gweithredoedd yr wythnos diwethaf, pan addawodd pleidlais rydd ar nos Fawrth ar ôl iddi golli'r bleidlais yn y Tŷ o 149—cododd ac addawodd mewn gwirionedd bleidlais rydd i'w phlaid ar ymadael heb gytundeb. Y diwrnod canlynol, fe wnaeth hi mewn gwirionedd ailystyried a chwipio ei haelodau yn erbyn ei chynnig ei hun. Felly, sut gellir ymddiried ynddi mewn gwirionedd i gyflawni'r ymrwymiadau a wnaed ganddi ar y dechrau? Oherwydd fe wnaeth hi addo hyn ar y blwch dogfennau, ac mae hynny'n agwedd bwysig. Rhaid inni gael ffydd yn y cytundeb y mae'r Prif Weinidog yn ei gynnig. Os nad yw ein Prif Weinidog hyd yn oed yn anrhydeddu ei haddewidion ei hun i'w phlaid ei hun, sut allwn ni ymddiried yn ei haddewidion i ni?
O ran y cytundebau masnach unwaith eto, Prif Weinidog, fe gawsom ni drafodaeth yr wythnos diwethaf ar y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Masnach, ond rwy'n mynd i anwybyddu'r Bil Masnach ar hyn o bryd—gadewch i ni edrych ar y cytundebau parhad masnach a oedd yn cael eu trafod. Rwy'n deall bod chwech wedi eu llunio erbyn hyn, ond a allwch chi gadarnhau a oedd Llywodraeth Cymru wedi gweld y cytundebau masnach hynny cyn iddyn nhw gael eu llofnodi? Ydych chi wedi mynnu gweld cytundebau masnach eraill cyn iddyn nhw gael eu llofnodi? Oherwydd bod y rhain yn effeithio'n fawr ar economi Cymru ac mae'r rhain yn newid polisi. Nid ydyn nhw mor syml â throsglwyddo; ceir newidiadau polisi o ganlyniad i hyn. Felly, lle ydym ni arni o ran cyrraedd sefyllfa o gael llais Cymru yn y cytundebau hynny cyn eu llofnodi?
A wnewch chi hefyd ddweud wrthym ni—? Deddfwriaeth—un o'r dadleuon y mae hi'n ei defnyddio ar gyfer estyniad yw oherwydd nad oes gennym ni amser i gau pen y mwdwl ar yr holl ddeddfwriaeth. Faint o ddeddfwriaeth sy'n dal yn ofynnol gennym ni yn y Cynulliad hwn yn seiliedig ar Lywodraeth y DU yn llunio deddfwriaeth yn y fan honno yn gyntaf, oherwydd, yn amlwg, mae yna rannau o'r ddeddfwriaeth na allwn ni eu llunio nes iddyn nhw lunio eu rhai nhw? Felly, lle ydym ni arni o ran yr amserlen o gwblhau ein rhan ni ac a oes gennym ni syniad, y byddan nhw, mewn gwirionedd, wedi eu cwblhau i gyd erbyn 30 Mehefin—os oes modd, 23 Mai, oherwydd dyna ddyddiad arall sy'n cael ei drafod ar gyfer yr etholiadau Ewropeaidd?
And finally—.
Ac yn olaf—.
And finally, yes—[Laughter.] Do you agree with me that one of the biggest mistakes last week was not supporting Hilary Benn's amendment, whereby they could actually get a consensus on a position on a possible solution in the House of Commons, which would actually let us know exactly the type of vote that could take place and the sort of agreement that could be in place if we knew what the majority of the House of Commons agreed on?
Ac yn olaf, ie—[Chwerthin.] A ydych chi'n cytuno â mi mai un o'r camgymeriadau mwyaf yr wythnos diwethaf oedd peidio â chefnogi gwelliant Hilary Benn, pryd y gallen nhw mewn gwirionedd gytuno ar safbwynt o ran cael ateb posib yn Nhŷ'r Cyffredin, a fyddai mewn gwirionedd yn rhoi gwybod i ni ynghylch yr union fath o bleidlais a allai ddigwydd a'r math o gytundeb a allai fod ar waith pe gwyddem ni beth gytunodd y rhan fwyaf o Dŷ'r Cyffredin arno?
Well, Llywydd, I'll do my best to be as quick as I can in answering those questions. Of course, David Rees is absolutely right that our ports are affected by the tariff model that the Government has suggested across the island of Ireland. It's been a long period of education of UK Ministers about the fact that we have ports in Wales and the important job that they do. And he's quite right to say that the current suggestion would be to the detriment of Welsh ports, because goods will inevitably travel from south to north and come into the UK from the north part of Ireland.
As far as the DUP is concerned, I see that the First Minister of Scotland has written to the UK Government this afternoon, setting out concerns that we would certainly share about the way in which reports of discussions with the DUP are emerging, in which somehow the DUP would have a seat at the table in trade negotiations. It's absolutely astonishing, Llywydd, that any suggestion of that sort could be made with a single political party not even in administration anywhere in the United Kingdom and to the neglect of administrations in Wales and in Scotland. The continuing suggestions that yet more money might be poured down the throats of the DUP—I'm glad austerity is over in one part of the United Kingdom, but it is fundamentally unfair and entirely in breach of the statement of funding policy that money should be passed to one part of the United Kingdom for responsibilities that are shared elsewhere. And that includes England, as well as Wales and Scotland.
As far as local government is concerned, our discussions with them focus on food, particularly food in schools, food in residential care homes, food for older people who rely on domiciliary care, and making sure that, in the event of a 'no deal' Brexit, there are systems in place to protect the most vulnerable.
In relation to the health service, we have for the first time, I believe, now had to commit money in relation to a 'no deal' Brexit. You've heard my colleague, the Cabinet Secretary for health, talk about a warehouse that we have had to deploy in Newport. We do so because it is necessary to protect the interests of the Welsh health service and Welsh patients against a 'no deal' Brexit.
Will the Prime Minister's blackmail Brexit succeed? The way that she continually tries to persuade people to go into the lobby in support of her, because otherwise something even worse might happen—well, it's a game of Russian roulette, and our futures really ought not to be being negotiated in that way. Can the Prime Minister be trusted? Well, I think I reported to the Chamber last week that, when I was in Brussels during our half-term break, I was struck by the strength with which good friends of Wales and the United Kingdom reported their belief that the Prime Minister's actions in backing the Brady amendment had marked a fundamental breach of faith. She supported an amendment against the agreement that she had struck with the European Union. How could they feel confident in going on negotiating with someone who was prepared to do that?
Legislation needed here does depend, as David Rees said, on statutory instruments that have to be passed through the House of Commons. We are ready. We are confident that we are in the right place; whether they are is a different matter.
And finally, on the Hilary Benn amendment, Dirprwy Lywydd, shall I tell you something that happened to me that is more or less unique in my own experience? I was knocking on doors in the Newport by-election last Thursday evening, as many Members here were no doubt as well. I knocked a door and a man came to the door and he immediately said to me, 'You must come in, you must come in.' I had no idea what I'd done, but what he wanted me to do was to see the result of the vote on the Hilary Benn amendment. So, I stood in his front room and saw it happen, and I absolutely share your reaction to it. It was a moment when the House of Commons could have taken control of this process, and to lose that vote by two votes was, I think, deeply disappointing to those of us who hoped that that was a moment when a different course of action could have been embarked upon.
Wel, Llywydd, byddaf yn gwneud fy ngorau i fod mor gyflym ag y gallaf wrth ateb y cwestiynau hynny. Wrth gwrs, mae David Rees yn llygad ei le fod ein porthladdoedd yn cael eu heffeithio gan y model tariff y mae'r Llywodraeth wedi ei awgrymu ar draws Ynys Iwerddon. Mae hi wedi bod yn gyfnod hir o addysgu Gweinidogion y DU ynghylch y ffaith bod gennym ni borthladdoedd yng Nghymru a'r gwaith pwysig y maen nhw'n ei wneud. Ac mae'n gywir yn dweud y byddai'r awgrym presennol yn niweidiol i borthladdoedd Cymru, oherwydd ei bod yn anochel y bydd nwyddau'n teithio o'r de i'r gogledd ac yn dod i mewn i'r DU o ran ogleddol Iwerddon.
O ran y DUP, gwelaf fod Prif Weinidog yr Alban wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU y prynhawn yma, yn nodi'r pryderon y byddem ni yn sicr yn eu rhannu ynghylch y ffordd y mae adroddiadau o drafodaethau gyda'r DUP yn ymddangos, gyda'r DUP rywsut yn cael sedd wrth y Bwrdd mewn trafodaethau masnach. Mae'n gwbl syfrdanol, Llywydd, y gellid gwneud unrhyw awgrym o'r fath ag un blaid wleidyddol nad yw hyd yn oed mewn llywodraeth mewn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig ac i esgeuluso gweinyddiaethau yng Nghymru ac yn yr Alban. Yr awgrymiadau parhaus y gellid arllwys mwy o arian eto i lawr llwnc y DUP—rwy'n falch fod cyni ar ben mewn un rhan o'r Deyrnas Unedig, ond mae'n annheg yn y bôn ac yn gwbl groes i'r datganiad polisi ariannu bod arian yn cael ei drosglwyddo i un rhan o'r Deyrnas Unedig ar gyfer cyfrifoldebau sy'n cael eu rhannu yn rhywle arall. Ac mae hynny'n cynnwys Lloegr, yn ogystal â Chymru a'r Alban.
O ran llywodraeth leol, mae ein trafodaethau gyda nhw yn canolbwyntio ar fwyd, bwyd arbennig mewn ysgolion, bwyd mewn cartrefi gofal preswyl, bwyd ar gyfer pobl hŷn sy'n dibynnu ar ofal cartref, a gwneud yn siŵr, pe bai Brexit heb gytundeb, bod systemau ar waith i amddiffyn y mwyaf agored i niwed.
Yng nghyswllt y gwasanaeth iechyd, rydym ni am y tro cyntaf, rwy'n credu, bellach wedi gorfod neilltuo arian mewn perthynas â Brexit heb gytundeb. Byddwch wedi clywed fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, yn siarad am warws yr ydym ni wedi gorfod ei ddefnyddio yng Nghasnewydd. Rydym ni'n gwneud hynny oherwydd ei bod hi'n angenrheidiol diogelu buddiannau gwasanaeth iechyd Cymru a chleifion Cymru rhag Brexit heb gytundeb.
A wnaiff Brexit llwgrwobrwyol y Prif Weinidog lwyddo? Y ffordd y mae hi'n ceisio'n barhaus i ddarbwyllo pobl i fynd i'r lobi i'w chefnogi, oherwydd fel arall gallai rhywbeth hyd yn oed gwaeth ddigwydd—wel, mae'n gêm o fentro a hapchwarae, ac ni ddylai ein dyfodol ni gael ei negodi yn y ffordd honno mewn gwirionedd. A oes modd ymddiried yn y Prif Weinidog? Wel, rwy'n credu yr adroddais i'r Siambr yr wythnos diwethaf, pan oeddwn ym Mrwsel yn ystod ein gwyliau hanner-tymor, fe'm trawyd gan ba mor gadarn y datganodd cyfeillion da i Gymru a'r Deyrnas Unedig eu cred bod gweithredoedd y Prif Weinidog yn cefnogi gwelliant Brady wedi tanseilio ffydd mewn modd sylfaenol iawn. Fe wnaeth hi gefnogi gwelliant yn erbyn y cytundeb yr oedd hi wedi dod iddo gyda'r Undeb Ewropeaidd. Sut allen nhw deimlo'n hyderus yn parhau i negodi gyda rhywun a oedd yn barod i wneud hynny?
Mae deddfwriaeth sydd ei angen yma yn dibynnu, fel y dywedodd David Rees, ar offerynnau statudol y mae'n rhaid eu llywio drwy Dŷ'r Cyffredin. Rydym ni yn barod. Rydym ni'n ffyddiog ein bod yn y lle cywir; mae pa un a ydyn nhw yn fater gwahanol.
Ac yn olaf, ynglŷn â gwelliant Hilary Benn, Dirprwy Lywydd, a gaf i ddweud wrthych chi am rywbeth a ddigwyddodd i mi, sydd fwy neu lai yn unigryw yn fy mhrofiad fy hun? Roeddwn yn curo wrth ddrysau yn isetholiad Casnewydd nos Iau ddiwethaf, fel llawer o Aelodau yma yn ddiau hefyd. Curais wrth ddrws a daeth dyn at y drws a dywedodd ar unwaith wrthyf, 'rhaid i chi ddod i mewn, rhaid i chi ddod i mewn.' Nid oes gennyf syniad beth yr oeddwn i wedi'i wneud, ond yr hyn yr oedd eisiau imi ei wneud oedd gweld canlyniad y bleidlais ar welliant Hilary Benn. Felly, roeddwn yn sefyll yn ei ystafell fyw ac fe welais i'r peth yn digwydd, ac rwy'n gwbl o'r un farn â chi yn ei gylch. Roedd yn ennyd pan allai Tŷ'r Cyffredin fod wedi meistroli'r broses hon, ac roedd colli'r bleidlais honno gan ddwy bleidlais, rwy'n credu, yn siomedig iawn i'r rhai ohonom ni a oedd yn gobeithio bod honno'n eiliad pryd gellid bod wedi cychwyn ar lwybr gwahanol.
Well, I enjoyed the First Minister's evisceration of the Prime Minister and the utter political shambles that she and the Conservative Party have created, but I think the greater shambles is that of the opposition, because, in spite of having what I believe to be the most incompetent Prime Minister in 250 years, the leader of the opposition has not profited in any way from what has happened and Labour are still apparently 10 points behind in the opinion polls—[Interruption.] But the—[Interruption.] The establishment elites—[Interruption.] The establishment elites are now quite clearly and openly determined to frustrate the Brexit referendum that we had two and a half years ago. The Labour Party, Plaid Cymru, the Conservative Party, even, are determined not to deliver on what the people voted for in 2016. Let's just remind ourselves, shall we, that 406 constituencies out of 650 voted to leave; 247 Conservative constituencies voted to leave and only 80 to remain; 148 Labour constituencies voted to leave and only 84 to remain; and yet, in this place, 49 of our Assembly Members voted to remain and 480 out of the 650 MPs also voted to remain. There is a remainer majority by a very long way both in this Assembly and in the House of Commons, and it is determined, absolutely determined, come what may, at any cost to stand in the way of what the people voted for and—I'm pleased to have Alun Davies nodding in acquiescence over there—[Interruption.]—to vote against what the people voted for just two and half short years ago. And last week the House of Commons proved it, because it voted against leaving the EU on the Prime Minister's so-called deal, it voted against leaving the EU on World Trade Organisation terms, also called 'no deal', and it voted for extending article 50. By no stretch of the imagination can that be called voting for Brexit in any shape or form. And, as Mervyn King, the former governor of the Bank of England, said:
'It simply beggars belief that a government could be hell-bent on a deal that hands over £39 billion, while giving the EU both the right to impose laws on the UK indefinitely and a veto on ending this state of fiefdom.'
That is the shambles that Theresa May has created and which the Labour Party doesn't really disagree with. Actually, it wants to go even further than Theresa May in giving away all the cards that we had in our hand and to stay inside the EU. Is the First Minister concerned at the gulf that is developing between the people who voted for Brexit by a majority—56 per cent in Newport West; as the First Minister mentioned that constituency, I thought I'd quote that figure—and the political elites? There is a poll published by ComRes in The Daily Telegraph today, which asks the people various questions: do they trust MPs to do the right thing by the country over Brexit? Sixty-eight per cent disagree. Another question: 'It has felt as if the EU has been trying to punish the UK over Brexit.' Sixty-one per cent agree with that proposition. If the UK left the EU without a deal on 29 March, with that be the best possible outcome? Forty-three per cent agreed with that proposition; only 30 per cent disagreed.
The policy that the First Minister and the Welsh Labour Government have is wholly at variance with a very, very large proportion of people in this country and indeed a greater proportion than those who support his view. What does he think it will do to democracy in this country if, at the end of this process, there is, in effect, no change? Once this deal goes through, if it does, then Britain's membership of the EU could be prolonged indefinitely. And, yes, it could be postponed until 30 June, but nothing's going to change between now and 30 June and then, of course, all the pressure will be on to extend it beyond that, and so on ad infinitum. Why would the EU possibly want to give us any concessions when it's already got everything that it ever wanted? That's the key question that we have here, I believe. What is going to be the health of British democracy in future if it is betrayed by those to whom the people have entrusted it?
Wel, mwynheais glywed Prif Weinidog Cymru yn diberfeddu Prif Weinidog y DU a'r traed moch gwleidyddol y mae hi a'r Blaid Geidwadol wedi ei greu, ond rwy'n credu bod mwy o draed moch yn y gwrthbleidiau, oherwydd, er gwaethaf bod gennym yr hyn y credaf yw'r Prif Weinidog mwyaf anfedrus mewn 250 o flynyddoedd, nid yw arweinydd yr wrthblaid wedi elwa mewn unrhyw ffordd ar yr hyn sydd wedi digwydd ac ymddengys bod Llafur yn dal i fod 10 pwynt y tu ôl yn y polau piniwn—[Torri ar draws.] Ond y—[Torri ar draws.] Mae etholedigion y sefydliad—[Torri ar draws.] Mae etholedigion y sefydliad bellach yn eithaf amlwg ac yn agored yn benderfynol i danseilio'r refferendwm Brexit a gawsom ni ddwy flynedd a hanner yn ôl. Mae'r Blaid Lafur, Plaid Cymru, y Blaid Geidwadol, hyd yn oed, yn benderfynol o beidio â chyflawni yr hyn y pleidleisiodd pobl amdano yn 2016. Gadewch i ni atgoffa'n hunain, ie, bod 406 etholaeth o blith 650 wedi pleidleisio i adael; pleidleisiodd 247 o etholaethau Ceidwadol i adael a dim ond 80 i aros; pleidleisiodd 148 o etholaethau Llafur i adael a dim ond 84 i aros; ac eto, yn y lle hwn, pleidleisiodd 49 o aelodau ein Cynulliad i aros ac fe bleidleisiodd 480 o'r 650 o Aelodau Seneddol hefyd i aros. Mae mwyafrif mawr iawn dros aros i'w gael yn y Cynulliad hwn ac yn Nhŷ'r Cyffredin, ac mae'r mwyafrif hwnnw'n benderfynol, yn gwbl benderfynol, doed a ddelo, ar unrhyw gost o rwystro'r hyn y pleidleisiodd pobl drosto ac—rwy'n falch fod Alun Davies yn amneidio mewn cytundeb yn y fan acw—[Torri ar draws.]—i bleidleisio yn erbyn yr hyn y pleidleisiodd y bobl amdano dim ond dwy flynedd a hanner fyr yn ôl. Ac yr wythnos diwethaf profwyd hynny gan Dŷ'r Cyffredin, oherwydd fe bleidleisiodd yn erbyn gadael yr UE gyda chytundeb honedig y Prif Weinidog, pleidleisiodd yn erbyn gadael yr UE ar delerau Sefydliad Masnach y Byd, a elwir hefyd yn ymadael heb gytundeb, a phleidleisiodd o blaid ymestyn erthygl 50. Ni ellir ar unrhyw gyfrif galw hynny yn bleidleisio dros Brexit mewn unrhyw fodd. Ac, fel y dywedodd Mervyn King, cyn-lywodraethwr Banc Lloegr:
Mae hi'n hollol anghredadwy y gallai'r Llywodraeth fod yn benderfynol o selio cytundeb sy'n cyflwyno £39 biliwn, er ei fod yn rhoi'r hawl i'r UE orfodi cyfreithiau ar y DU am gyfnod amhenodol a feto ar roi terfyn ar y sefyllfa hon o reolaeth faenoriaethol.
Dyna'r llanastr y mae Theresa May wedi ei greu ac nad yw'r Blaid Lafur mewn gwirionedd yn anghytuno ag ef. Mewn gwirionedd, maen nhw eisiau mynd hyd yn oed ymhellach na Theresa May wrth ildio'r holl fanteison a oedd gennym ni ac aros yn yr UE. A yw Prif Weinidog Cymru yn pryderu am y gagendor cynyddol sy'n agor rhwng y bobl a bleidleisiodd dros Brexit drwy fwyafrif—56 y cant yng Ngorllewin Casnewydd; gan i Brif Weinidog Cymru sôn am yr etholaeth honno, meddyliais y buaswn yn dyfynnu'r ffigur hwnnw—a'r etholedigion gwleidyddol? Mae arolwg a gyhoeddwyd gan ComRes yn The Daily Telegraph heddiw, yn gofyn gwahanol gwestiynau i bobl: ydyn nhw'n ymddiried mewn Aelodau Seneddol i wneud yr hyn sy'n iawn i'r wlad o ran Brexit? Mae chwe deg wyth y cant yn anghytuno. Cwestiwn arall: 'mae hi wedi teimlo fel pe byddai'r UE wedi bod yn ceisio cosbi'r DU am Brexit.' Mae chwe deg un y cant yn cytuno â'r gosodiad hwnnw. Pe byddai'r DU yn gadael yr UE heb gytundeb ar 29 Mawrth, ai hynny fyddai'r canlyniad gorau posibl? Roedd pedwar deg tri y cant yn cytuno â'r gosodiad hwnnw; dim ond 30 y cant oedd yn anghytuno.
Mae'r polisi sydd gan Brif Weinidog Cymru a Llywodraeth Lafur Cymru yn gwbl groes i gyfran fawr iawn o bobl yn y wlad hon ac, yn wir, cyfran uwch na'r rhai sy'n cefnogi ei farn. Beth mae e'n gredu y bydd hyn yn ei wneud i ddemocratiaeth yn y wlad hon os, ar ddiwedd y broses hon, nad oes, mewn gwirionedd, unrhyw newid? Pan gaiff y cytundeb hwn ei selio, os bydd hynny'n digwydd, yna gallai aelodaeth Prydain o'r UE barhau am gyfnod amhenodol. Ac, ie, gallai gael ei ohirio tan 30 Mehefin, ond nid oes dim yn mynd i newid rhwng nawr a 30 Mehefin ac wedyn, wrth gwrs, bydd yr holl bwysau ar ei ymestyn y tu hwnt i hynny, ac felly ymlaen yn ddi-ben-draw. Pam ar y ddaear y byddai'r UE eisiau rhoi unrhyw gonsesiynau i ni pan ei fod eisoes wedi cael popeth yr oedd arno ei eisiau? Dyna'r cwestiwn allweddol sydd gennym ni yn y fan yma, rwy'n credu. Beth fydd iechyd democratiaeth Prydain yn y dyfodol os caiff ei fradychu gan y rhai y mae pobl wedi ymddiried hynny ynddynt?
Well, Dirprwy Lywydd, you think that the debate on Brexit moves beyond parody, and then you find yourself being accused by Neil Hamilton of belonging to the establishment and an elite. At that point, I feel the boundary where you thought there was no further scope for extending it finds itself extended yet further.
Do I worry about the democratic health of our country? Of course I do. It's why I said what I said in my statement. My worry is not his worry, because he always wants to paint this in a way that appeals to the populist instincts of his supporters. I worry about the relationships between people. I worry about relationships between people who take strongly different views on this matter and where I really, really believe every one of us has to act carefully when we put our view forward in respecting the views of others who take a different point of view. If we're not able to do that, then the threats to our democratic health are real, and those things are on the surface and close to the surface of this debate.
The real danger we face, though, Dirprwy Lywydd, is not the one that the Member refers to at all. The real danger we face is that 10 days from now we could have left the European Union without any deal of any sort and nobody—but nobody—told people in the referendum that that's what this was all about. We were to leave the European Union in one of the easiest negotiations that would ever have been conducted. We were to leave the European Union in a way in which all the advantages were to be on our side and none of the disadvantages. If we leave the European Union on 29 March without a deal of any sort, then the impact here in Wales will be catastrophic and the impact of that on our democratic health really is something that we should all be worried about.
Wel, Dirprwy Lywydd, rydych chi'n credu bod y ddadl ar Brexit yn symud y tu hwnt i barodi, ac wedyn rydych yn canfod eich hun yn cael eich cyhuddo gan Neil Hamilton o fod yn perthyn i'r sefydliad ac o fod yn un o'r etholedig rai. Bryd hynny, teimlaf fod y ffin lle'r oeddech chi'n credu nad oedd hi'n bosib ei ymestyn ymhellach yn canfod ei hun yn ymestyn ymhellach fyth.
A wyf i'n poeni am iechyd democrataidd ein gwlad? Wrth gwrs fy mod i. Dyna pam y dywedais yr hyn a ddywedais yn fy natganiad. Nid fy mhryder i yw ei bryder ef, oherwydd mae ef bob amser eisiau darlunio hyn mewn ffordd sy'n apelio at reddfau poblyddol ei gefnogwyr. Rwyf i'n poeni am y berthynas rhwng pobl. Rwy'n poeni am y berthynas rhwng pobl sy'n arddel safbwyntiau cryfion gwahanol ar y mater hwn a phryd yr wyf yn wirioneddol, wirioneddol gredu bod angen i bob un ohonom ni fod yn ofalus wrth roi ein barn, ein bod ni'n parchu barn pobl eraill sy'n arddel safbwynt gwahanol. Os nad ydym ni'n gallu gwneud hynny, yna mae'r bygythiadau i iechyd ein democrataidd yn real, ac mae'r pethau hynny ar wyneb ac yn agos at wyneb y ddadl hon.
Y perygl gwirioneddol yr ydym ni'n ei wynebu, serch hynny, Dirprwy Lywydd, yw nid yr un y mae'r Aelod yn cyfeirio ato o gwbl. Y perygl gwirioneddol yr ydym ni'n ei wynebu yw 10 diwrnod o nawr fe allem ni fod wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd heb unrhyw gytundeb o unrhyw fath ac ni ddywedodd neb—ond ni ddywedodd neb—wrth bobl yn y refferendwm mai dyna oedd hyn i gyd yn ymwneud ag ef. Roeddem ni'n mynd i adael yr Undeb Ewropeaidd mewn un o'r negodiadau hawddaf a gynhaliwyd erioed. Byddem yn gadael yr Undeb Ewropeaidd mewn ffordd yr oedd ble byddai'r holl fanteision ar ein hochr ni a dim un o'r anfanteision. Os byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ar 29 Mawrth heb gytundeb o unrhyw fath, yna bydd yr effaith yma yng Nghymru yn drychinebus a bydd effaith hynny ar ein hiechyd democrataidd mewn gwirionedd yn rhywbeth y dylem ni i gyd fod yn poeni amdano.
And finally—and very briefly—Alun Davies.
Ac yn olaf—ac yn fyr iawn—Alun Davies.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I'm grateful to the First Minister for his statement this afternoon. I will say to him that I regret very much the tone he used when he described the opportunity to provide for a public vote and to provide for a final say for the people of this country. It is, of course, the policy of Welsh Labour, of Labour, it's the policy of the Welsh Government, it's the policy that he himself placed in front of Members some weeks ago and asked this Parliament to adopt as the policy that we would want to see pursued. I do, therefore, believe that there's been a very clear undertaking, given that the Government of Wales will not simply describe the problems and the difficulties facing us, but will proactively seek to prepare for a vote to take place. And these are two different things. It isn't simply rehearsing academic arguments. It's saying that this is the most important issue facing this country at the moment. We know there's a mess in London. We know there's a mess in Westminster. We know that the UK Government cannot agree with itself, let alone anyone else. We know that they don't know what their policy is today, tomorrow, the next week. We know all of those things. But what we have to do in this Parliament and this Government is to do better than that and to do more than that, and that means to be true to what we believe in, and not to equivocate, not to find words in which to find different ways to escape our commitments, but to argue clearly for those commitments.
So, I hope, therefore, First Minister, you will be very, very clear in committing to the policy that the people of this country should have a final say, that the Welsh Government will campaign for a remain option and to campaign to remain, and what we will do here is accept there is no such thing as a jobs-first Brexit, but what is important to us is the principle—the principle—that the people of Wales and the people of the United Kingdom should have the final say on any agreement reached.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma. Fe wnaf i ddweud wrtho fy mod i'n gresynu'n fawr iawn at ei agwedd pan ddisgrifiodd y cyfle i gynnig pleidlais gyhoeddus ac i roi'r gair olaf i bobl y wlad hon. Dyna, wrth gwrs, yw polisi Llafur Cymru, polisi Llafur, dyna bolisi Llywodraeth Cymru, dyna'r polisi a gyflwynodd ef ei hun gerbron ei Aelodau rai wythnosau yn ôl a gofyn i'r Senedd hon ei fabwysiadu fel y polisi y byddem ni eisiau ei weld yn cael ei weithredu. Rwyf i yn credu, felly, y bu ymrwymiad clir iawn, o gofio na fydd Llywodraeth Cymru yn cyfyngu ei hun i ddim ond disgrifio'r problemau a'r anawsterau sy'n ein hwynebu, ond yn ceisio mynd ati'n rhagweithiol i baratoi ar gyfer pleidlais. Ac mae'r rhain yn ddau beth gwahanol. Nid ailadrodd dadleuon academaidd yw hyn. Mae'n dweud mai dyma'r mater pwysicaf sy'n wynebu'r wlad hon ar hyn o bryd. Rydym ni'n gwybod bod yna lanast yn Llundain. Rydym ni'n gwybod bod yna lanast yn San Steffan. Rydym ni'n gwybod na all Llywodraeth y DU gytuno â hi ei hun, heb sôn am unrhyw un arall. Rydym ni'n gwybod nad ydyn nhw'n gwybod beth yw eu polisi heddiw, yfory, yr wythnos nesaf. Rydym ni'n gwybod y pethau hynny i gyd. Ond yr hyn sy'n rhaid i ni ei wneud yn y Senedd a'r Llywodraeth hon yw gwneud yn well na hynny a gwneud mwy na hynny, ac mae hynny'n golygu bod yn driw i'r hyn yr ydym ni'n credu ynddo, ac nid anwadalu, nid canfod geiriau i ddod o hyd i wahanol ffyrdd o osgoi ein hymrwymiadau, ond dadlau'n eglur dros yr ymrwymiadau hynny.
Felly, rwy'n gobeithio, felly, Prif Weinidog, y byddwch chi'n ymrwymo mewn modd eglur iawn, iawn i'r polisi y dylai pobl y wlad hon gael y gair terfynol, y bydd Llywodraeth Cymru yn ymgyrchu dros ddewis i aros ac ymgyrchu i aros, a'r hyn a wnawn ni yn y fan yma yw derbyn nad oes y fath beth â Brexit lle mae swyddi'n dod yn gyntaf, ond yr hyn sy'n bwysig i ni yw'r egwyddor—yr egwyddor—y dylai pobl Cymru a phobl y Deyrnas Unedig gael y gair olaf ar unrhyw gytundeb y deuir iddo.
Dirprwy Lywydd, I could not have been clearer this afternoon in setting out the policy of the Government because it has been the policy of this Government ever since we started to debate it here. It's been repeated and repeated in resolutions, put down by the Government and carried in this Assembly, that there is a way of leaving the European Union that can protect jobs and the economy here in Wales. But if that is impossible, and the House of Commons is deadlocked, then the decision should go back to the people. And it was the Welsh Government that put a resolution in front of this Assembly that asked for preparations to begin so that we do not lose that opportunity by default—that we've simply ran out of time in order for that to happen.
Dirprwy Lywydd, allwn i ddim wedi bod yn fwy eglur y prynhawn yma yn nodi polisi'r Llywodraeth oherwydd dyna bolisi'r Llywodraeth hon ers i ni ddechrau trafod hyn yn y fan yma. Mae wedi ei ailadrodd droeon mewn penderfyniadau, wedi ei osod gan y Llywodraeth a'i gytuno gan yn y Cynulliad hwn, fod ffordd o adael yr Undeb Ewropeaidd a all ddiogelu swyddi a'r economi yma yng Nghymru. Ond os yw hynny'n amhosibl, a bod Tŷ'r Cyffredin yn methu â dod i benderfyniad, yna dylai'r penderfyniad fynd yn ôl at y bobl. A Llywodraeth Cymru a roddodd gynnig gerbron y Cynulliad hwn a oedd yn gofyn i'r paratoadau gael eu dechrau fel nad ydym yn colli'r cyfle hwnnw yn ddiofyn—nad os yn syml ddigon o amser er mwyn i hynny ddigwydd.
Daeth Joyce Watson i’r Gadair.
Joyce Watson took the Chair.
What I won't do, Dirprwy Lywydd dros dro, what I will not do, is to pretend on the floor of this Assembly that, somehow, we are in charge of things that we are not. In the end, a referendum does not lie in the hands of people in this Assembly, and we should be honest about that. Nor will I pretend that if that is where we end up, that that is somehow a difficulty-free option. Because there are difficulties that lie in its path; there are practical difficulties and there are political difficulties as well.
The Member asked me if there were to be a second referendum and 'remain' were to be on the ballot paper, well, I say again, as I have said here, that the position of the Welsh Government would be that we remain in favour of Welsh membership of the European Union. I say that despite the difficulties that I think there would be in it because that is the honest position. But it is honest as well to explain to people that even if you are, as I know the Member is, strongly committed to a second vote amongst the people, that has issues that have to be faced in it as well, and it does nobody any good to act as though those could simply be wiped away in a burst of rhetorical enthusiasm.
Yr hyn na fyddaf i yn ei wneud, Dirprwy Lywydd dros dro, yr hyn na fyddaf yn ei wneud yw esgus ar lawr y Cynulliad hwn, rywsut, ein bod ni'n rheoli pethau nad ydym ni. Yn y pen draw, nid yw refferendwm yn nwylo pobl yn y Cynulliad hwn, a dylem fod yn onest ynglŷn â hynny. Ni fyddaf ychwaith yn esgus os mai dyna lle y byddwn ni yn y pen draw, fod hynny rywsut yn ddewis heb unrhyw anawsterau. Oherwydd mae anawsterau yn gorwedd yn ei lwybr; mae anawsterau ymarferol ac anawsterau gwleidyddol hefyd.
Gofynnodd yr Aelod i mi petai yna ail refferendwm a bod 'aros' ar y papur pleidleisio, wel, dywedaf eto, fel yr wyf wedi'i ddweud yn y fan yma, safbwynt Llywodraeth Cymru fyddai ein bod ni'n parhau i fod o blaid aelodaeth Cymru o'r Undeb Ewropeaidd. Dywedaf hynny er gwaethaf yr anawsterau y credaf a fyddai yn hynny o beth, oherwydd dyna'r safbwynt gonest. Ond mae'n onest hefyd i egluro i bobl hyd yn oed os ydych chi, fel y gwn i fod yr Aelod, yn ymrwymedig iawn i ail bleidlais ymhlith y bobl, y mae gan hynny broblemau sydd angen eu hwynebu hefyd, ac nid yw o unrhyw les i neb i ymddwyn fel ei bod yn bosibl cael gwared ar y problemau hynny drwy chwa o frwdfrydedd rhethregol.
Okay. So, we move on now to item 4: the Animal Health and Welfare (Miscellaneous Amendments) (Wales) (EU Exit) Regulations 2019, and I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to move the motion—Lesley Griffiths.
Iawn. Felly, symudwn ymlaen nawr at eitem 4: Rheoliadau Iechyd a Lles Anifeiliaid (Diwygiadau Amrywiol) (Cymru) (Ymadael â’r UE) 2019,a galwaf ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i gynnig y cynnig—Lesley Griffiths.
Cynnig NDM6994 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Iechyd a Lles Anifeiliaid (Diwygiadau Amrywiol) (Cymru) (Ymadael â’r UE) 2019 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 20 Chwefror 2019.
Motion NDM6994 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Animal Health and Welfare (Miscellaneous Amendments) (Wales) (EU Exit) Regulations 2019 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 20 February 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Chair. These regulations make amendments to the Registration of Establishments (Laying Hens) (Wales) Regulations 2004, the Welfare of Animals (Transport) (Wales) Order 2007, the Welfare of Farmed Animals (Wales) Regulations 2007, and the Welfare of Animals at the Time of Killing (Wales) Regulations 2014. Changes made by the regulations include omitting the reference to
'acting as a member state in the welfare of animals'
and the Time of Killing (Wales) Regulations 2014.
In relation to the Welfare of Farmed Animals (Wales) Regulations 2007, correcting references to EU directives as EU directives will not form part of domestic law on exit day. In this instance, the definition of 'zootechnical treatment' has been taken out of the relevant council directive and inserted into these regulations. Supplemental provision has also been made to replace various references to the National Assembly for Wales to 'Welsh Ministers'. These amendments reflect the status quo. Such amendments supplement those provisions that confer additional functions on the Welsh Ministers.
Finally, changes to the Welfare of Animals at the Time of Killing (Wales) Regulations 2014 have also been made that will end the mutual recognition of certificates of competence for slaughter workers issued in other member states. Continued recognition of certificates would open up potential enforcement issues, as we would be unable to suspend or revoke a certificate issued in another member state. In the event of slaughter, it breached the requirements of the retained EU legislation or domestic legislation. The European Commission has confirmed certificates of competence issued in the UK will not be recognised in other member states after the UK has left the EU. The Food Standards Agency has confirmed there are currently no slaughtermen with a European-member-state-issued certificate of competence working in Wales. I move the motion.
Diolch, Cadeirydd. Mae'r Rheoliadau hyn yn gwneud gwelliannau i Reoliadau Cofrestru Sefydliadau (Ieir Dodwy) (Cymru) 2004 Rheoliadau Lles Anifeiliaid (Cludo) (Cymru) 2007, Rheoliadau Lles Anifeiliaid a Ffermir (Cymru) 2007, a Rheoliadau Lles Anifeiliaid Adeg eu Lladd (Cymru) 2014. Mae'r newidiadau a wneir gan y Rheoliadau yn cynnwys hepgor y cyfeiriad at
yn gweithredu fel aelod-wladwriaeth mewn lles anifeiliaid
a Rheoliadau adeg eu lladd (Cymru) 2014.
O ran Rheoliadau Lles Anifeiliaid a Ffermir (Cymru) 2007, cywiro cyfeiriadau at gyfarwyddebau'r UE gan na fydd cyfarwyddebau'r UE yn rhan o'r gyfraith ddomestig ar y diwrnod ymadael. Yn yr achos hwn, mae diffiniad 'triniaeth sootechnegol' wedi'i dynnu allan o gyfarwyddeb perthnasol y cyngor a'i fewnosod yn y rheoliadau hyn. Gwnaed darpariaeth atodol hefyd gan newid cyfeiriadau amrywiol at Gynulliad Cenedlaethol Cymru i 'Weinidogion Cymru'. Mae'r gwelliannau hyn yn adlewyrchu'r status quo. Mae gwelliannau o'r fath yn ategu'r darpariaethau hynny sydd yn gosod swyddogaethau ychwanegol ar Weinidogion Cymru.
Yn olaf, gwnaed newidiadau i Reoliadau Lles Anifeiliaid Adeg eu Lladd (Cymru) 2014 a fydd yn rhoi terfyn ar cyd-gydnabod tystysgrifau cymhwysedd ar gyfer gweithwyr lladd-dai a gyhoeddwyd mewn Aelod-wladwriaethau eraill. Byddai parhau i gydnabod tystysgrifau yn codi materion gorfodi posibl, oherwydd ni fyddem yn gallu atal na dirymu tystysgrif a gyhoeddwyd mewn Aelod-wladwriaeth arall. Yn y weithred o ladd, byddai'n torri gofynion deddfwriaeth yr UE a gedwir neu ddeddfwriaeth ddomestig. Mae'r Comisiwn Ewropeaidd wedi cadarnhau na fydd tystysgrifau cydnabod cymhwysedd a gyhoeddwyd yn y DU yn cael eu cydnabod mewn aelod-wladwriaethau eraill ar ôl i'r DU adael yr UE. Mae'r Asiantaeth Safonau Bwyd wedi cadarnhau nad oes unrhyw weithwyr lladd-dai ar hyn o bryd sydd â thystysgrif cymhwysedd a gyhoeddwyd mewn aelod-wladwriaeth Ewropeaidd yn gweithio yng Nghymru. Cynigiaf y cynnig.