Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
01/05/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac rwyf wedi cael gwybod o dan Reol Sefydlog 12.58 y bydd arweinydd y tŷ, Julie James, yn ateb cwestiynau ar ran y Prif Weinidog. Y cwestiwn cyntaf, Mark Isherwood.
The first item is questions to the First Minister, and I have received notification under Standing Order 12.58 that the leader of the house, Julie James, will answer questions today on behalf of the First Minister. The first question, Mark Isherwood.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y ddarpariaeth o wasanaethau meddygon teulu locwm yng Nghymru? OAQ52065
1. Will the First Minister make a statement on the provision of GP locum services in Wales? OAQ52065
Yes. Independent general practitioner contractors and health boards will employ GP locums where there is a service need. GP practices must ensure that they are appropriately qualified and registered.
Gwnaf. Bydd contractwyr ymarferwyr cyffredinol annibynnol a byrddau iechyd yn cyflogi meddygon teulu locwm lle bo angen gwasanaeth. Mae'n rhaid i feddygfeydd teulu sicrhau eu bod yn gymwysedig ac wedi eu cofrestru yn briodol.
Thank you very much indeed. Well, in 2014, the chair of the north Wales local medical committee wrote to Members calling for urgent action to tackle a growing crisis unfolding in general practice. In 2016, the vice-chair of the north Wales local medical committee wrote to Members saying that they were very aware of how precarious general practice is in north Wales, with some areas, such as Wrexham, at risk of losing more surgeries in the very near future. And, of course, Gresford is now under threat. Last week, new Welsh Government figures showed the number of registered GPs working in Wales at its lowest level since 2013, with 83 fewer in 2016 and 2017, with just over half of the GP practitioners leaving the workforce rejoining as locums. How, therefore, do you as a Government respond to the reasons given to me by some locum GPs in north Wales two and a half weeks ago for not working in Wales as being: more affordable medical defence cover for locums doing sessions in England than in Wales, on top of the separate performance list issue; extra bureaucracy when dealing with pension contributions; the curtailment of training links with north Wales medical schools; the 'stress and danger' of working in the Welsh system; and different and inferior IT systems, et cetera, et cetera?
Diolch yn fawr iawn. Wel, yn 2014, ysgrifennodd cadeirydd pwyllgor meddygol lleol gogledd Cymru at Aelodau yn galw am gamau brys i fynd i'r afael ag argyfwng cynyddol a oedd yn datblygu ym maes ymarfer cyffredinol. Yn 2016, ysgrifennodd is-gadeirydd pwyllgor meddygol lleol gogledd Cymru at yr Aelodau yn dweud eu bod yn ymwybodol iawn o ba mor fregus yw ymarfer cyffredinol yn y gogledd, lle mae rhai ardaloedd, fel Wrecsam, mewn perygl o golli mwy o feddygfeydd yn y dyfodol agos iawn. Ac, wrth gwrs, mae Gresffordd o dan fygythiad erbyn hyn. Yr wythnos diwethaf, dangosodd ffigurau newydd Llywodraeth Cymru bod nifer y meddygon teulu cofrestredig sy'n gweithio yng Nghymru ar ei lefel isaf ers 2013, gan fod 83 yn llai nag yn 2016 a 2017, ac ychydig dros hanner y meddygon teulu a adawodd y gweithlu yn ailymuno fel meddygon locwm. Sut, felly, ydych chi fel Llywodraeth yn ymateb i'r rhesymau a roddwyd i mi gan rai meddygon teulu locwm yn y gogledd bythefnos a hanner yn ôl am beidio â gweithio yng Nghymru fel: yswiriant diogelwch meddygol mwy fforddiadwy i feddygon locwm sy'n cyflawni sesiynau yn Lloegr nag yng Nghymru, yn ogystal â'r mater rhestr perfformiad ar wahân; biwrocratiaeth ychwanegol wrth ymdrin â chyfraniadau pensiwn; cwtogi cysylltiadau hyfforddiant gydag ysgolion meddygol y gogledd; y 'straen a'r perygl' o weithio yn y system yng Nghymru; systemau TG gwahanol ac eilradd, ac yn y blaen ac yn y blaen?
It's true that using the same data source as previous years does give a fall of 83. However, statisticians have found quality issues with the data, which may mean it's considerably lower. And a more complete measure of GP capacity in Wales is to include all GP practitioners, locums, retainers and registrars. Using that method shows that there's a 0.3 per cent drop of about eight since 2016. However, I'm very pleased to say that, contrary to the gloomy impression, which I don't think is at all helpful, given by Mark Isherwood, following the conclusion of all three rounds of our 'Train. Work. Live.' recruitment into GP training posts, the Wales Deanery confirmed the appointment of 144 places, which surpasses the 136 training places available at the beginning of the recruitment round, which compares to 121 places filled following three rounds in 2016. This is an increase of 19 per cent, which I think everybody can be very, very pleased about, and it completely contradicts some of the gloom and despondency we hear from the opposite benches.
Mae'n wir bod defnyddio yr un ffynhonnell ddata â blynyddoedd blaenorol yn dangos gostyngiad o 83. Fodd bynnag, mae ystadegwyr wedi canfod problemau ansawdd gyda'r data, a allai olygu ei fod yn sylweddol is. A mesuriad mwy cyflawn o gapasiti meddygon teulu yng Nghymru yw cynnwys yr holl ymarferwyr cyffredinol, meddygon teulu locwm, ymarferwyr cyffredinol wrth gefn a chofrestryddion. Mae defnyddio'r dull hwnnw yn dangos y bu gostyngiad 0.3 y cant o oddeutu wyth ers 2016. Fodd bynnag, rwy'n falch iawn o ddweud, yn groes i'r argraff ddigalon, nad wyf yn meddwl sydd yn ddefnyddiol o gwbl, a roddwyd gan Mark Isherwood, ar ôl cwblhau bob un o dair rownd ein proses recriwtio 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' i swyddi ymarferwyr cyffredinol dan hyfforddiant, bod Deoniaeth Cymru wedi cadarnhau penodiad 144 o leoedd, sy'n fwy na'r 136 o leoedd hyfforddi a oedd ar gael ar ddechrau'r broses recriwtio, sy'n cymharu â 121 o leoedd a lenwyd yn dilyn tair rownd yn 2016. Mae hyn yn gynnydd o 19 y cant, yr wyf yn credu y gall pawb fod yn hapus dros ben yn ei gylch, ac mae'n gwbl groes i rywfaint o'r digalondid ac anobaith yr ydym yn ei glywed gan y meinciau gyferbyn.
Cabinet Secretary, isn't one of the issues with locums the fact that not only can they earn £800 plus a day without the responsibilities of running a practice, but that the tax system under which they operate means that they can effectively, by setting up as a co-operation, pay just 20 per cent tax and the rest as dividends? And what, effectively, the locum system is actually doing is undermining GP practices. Is it the case that the Government is making representations or having discussions with the UK Government about changing the tax system so that it cannot actually work in this particular way and we actually give support to those who take on the day-to-day, ongoing running of GP practice and the long-term medical provision that we require from our GPs, rather than what is, understandably, people who can see far better terms and conditions and earnings by coming in as locums?
Ysgrifennydd y Cabinet, onid yw'n wir mai un o'r problemau gyda meddygon teulu locwm yw'r ffaith nid yn unig eu bod yn gallu ennill £800 a mwy y dydd heb gyfrifoldebau rhedeg meddygfa, ond bod y system dreth y maen nhw'n gweithredu oddi tani yn golygu y gallan nhw, i bob pwrpas, drwy sefydlu fel menter gydweithredol, dalu dim ond 20 y cant o dreth a'r gweddill fel difidendau? A'r hyn y mae'r system locwm yn ei wneud, mewn gwirionedd, yw tanseilio meddygfeydd teulu. A yw'n wir bod y Llywodraeth yn gwneud sylwadau neu'n cael trafodaethau gyda Llywodraeth y DU ynghylch newid y system dreth fel nad yw'n gallu gweithio yn y ffordd arbennig hon a'n bod ni'n rhoi cymorth i'r rheini sy'n ymgymryd â rhedeg meddygfa deulu yn barhaus, o ddydd i ddydd a'r ddarpariaeth feddygol hirdymor sydd ei hangen arnom gan ein meddygon teulu, yn hytrach na'r hyn sydd, yn ddealladwy, yn bobl sy'n gallu gweld telerau ac amodau ac enillion llawer gwell trwy ddod i mewn fel meddygon locwm?
Yes, it's true that the introduction of IR35 in the medical profession has probably led locum GPs to consider their taxation affairs. Taxation policy is not devolved to the Welsh Government, but it does affect, obviously, our GP workforce in the same way as it does across the rest of the UK. It's not absolutely clear how it's affecting individual career decisions by GPs, but there are many other factors currently in play like professional indemnity and last person in a practice liability and that sort of thing.
Of course, we have a different model in Wales as well to support this, and whilst the independent practitioner model has served us well for many years, many GP practices are finding it challenging to respond in the current situation. So, we are looking at different ways of providing that, including employed practices, and facilitating locums where younger doctors do want the flexibility that being a locum provides. So, we are looking at very different ways of providing that, alongside the multidisciplinary practices that we're also looking to implement in large numbers of practices in Wales.
Ydy, mae'n wir ei bod yn debygol bod cyflwyno IR35 yn y proffesiwn meddygol wedi arwain at feddygon teulu locwm yn ystyried eu materion trethiant. Nid yw polisi trethiant wedi'i ddatganoli i Lywodraeth Cymru, ond mae'n effeithio, yn amlwg, ar ein gweithlu meddygon teulu yn yr un modd ag y mae yng ngweddill y DU. Nid yw'n gwbl eglur sut y mae'n effeithio ar benderfyniadau gyrfaol unigol gan feddygon teulu, ond mae llawer o ffactorau eraill ar waith ar hyn o bryd fel indemniad proffesiynol ac atebolrwydd y person diwethaf mewn practis a'r math yna o beth.
Wrth gwrs, mae gennym ni wahanol fodel yng Nghymru i gefnogi hyn hefyd, ac er bod y model ymarferydd annibynnol wedi ein gwasanaethu ni'n dda am flynyddoedd lawer, mae llawer o feddygfeydd teulu yn ei chael hi'n anodd ymateb yn y sefyllfa bresennol. Felly, rydym ni'n edrych ar wahanol ffyrdd o ddarparu hynny, gan gynnwys arferion cyflogi, a hwyluso staff locwm pan fo meddygon iau eisiau'r hyblygrwydd y mae bod yn feddyg locwm yn ei gynnig. Felly, rydym ni'n ystyried ffyrdd gwahanol iawn o ddarparu hynny, ochr yn ochr â'r arferion amlddisgyblaeth yr ydym ni hefyd yn ceisio eu cyflwyno mewn nifer fawr o feddygfeydd yng Nghymru.
Another sign of the pressure on primary care was when those figures last week showed the number of GPs working full-time in our primary care surgeries in Wales hitting a low of more than 10 years. And, I'm sorry, but I'm not as relaxed as you are about that. You said again today, as we've heard from Government in the past, 'Don't worry about the number of full-time GPs; we've got plenty of locums.' Well, I'm afraid that's not acceptable, because what you have in a locum is somebody who will more likely work fewer hours, for more money, and it undermines the sustainability of the NHS. Isn't it about time that we saw concrete steps from Welsh Government to stop the drift towards agency and locum working, and to put primary care on a more sustainable footing for the future?
Arwydd arall o'r pwysau ar ofal sylfaenol oedd pan ddangosodd y ffigurau hynny yr wythnos diwethaf bod nifer y meddygon teulu sy'n gweithio'n llawn amser yn ein meddygfeydd gofal sylfaenol yng Nghymru ar eu hisaf ers dros 10 mlynedd. Ac, mae'n ddrwg gen i, ond nid wyf i mor hamddenol â chi ynghylch hynny. Dywedasoch eto heddiw, fel yr ydym ni wedi ei glywed gan y Llywodraeth yn y gorffennol, 'Peidiwch â phoeni am nifer y meddygon teulu llawn amser; mae gennym ni ddigon o feddygon locwm.' Wel, mae arna i ofn nad yw hynny'n dderbyniol, oherwydd yr hyn sydd gennych chi mewn meddyg locwm yw rhywun a fydd yn fwy tebygol o weithio llai o oriau, am fwy o arian, ac mae'n tanseilio cynaliadwyedd y GIG. Onid yw'n hen bryd i ni weld camau pendant gan Lywodraeth Cymru i atal y llithriad tuag at weithio asiantaeth a gweithio locwm, ac i roi gofal sylfaenol ar sail fwy cynaliadwy ar gyfer y dyfodol?
Well, again, I just disagree with the take that Rhun ap Iorwerth puts on this, because, as I said earlier, there are a number of ways of looking at how many people work as GPs, as locum GPs, as retained GPs, as GP registrars, in Wales. Many of Wales's medical centres are training practices, which are responsible for training the next generation of GPs. And, as I said in response to the earlier question, we are doing very well on our training—we're recruiting more than ever before and filling all of our training places, including in previously hard-to-recruit areas, such as Ceredigion, and so on. So, I don't think it's at all helpful to put the negative spin that you're putting on it, and actually what we really want to do is broadcast the fact that so many people are very happy as a result of our 'Train. Work. Live.' campaign, to come and fill our training places and then go on to work in Wales.
Wel, unwaith eto, rwy'n anghytuno â safbwynt Rhun ap Iorwerth ar hyn, oherwydd, fel y dywedais yn gynharach, mae nifer o ffyrdd o edrych ar faint o bobl sy'n gweithio fel meddygon teulu, fel meddygon teulu locwm, fel ymarferwyr cyffredinol wrth gefn, fel cofrestryddion meddygon teulu, yng Nghymru. Mae llawer o ganolfannau meddygol Cymru yn bractisau hyfforddi, sy'n gyfrifol am hyfforddi'r genhedlaeth nesaf o feddygon teulu. Ac, fel y dywedais mewn ymateb i gwestiwn cynharach, rydym ni'n gwneud yn dda iawn o ran ein hyfforddiant—rydym ni'n recriwtio mwy nag erioed o'r blaen ac yn llenwi pob un o'n lleoedd hyfforddi, gan gynnwys mewn ardaloedd y bu'n anodd recriwtio ynddyn nhw yn y gorffennol, fel Ceredigion, ac yn y blaen. Felly, nid wyf i'n credu ei bod yn ddefnyddiol o gwbl cynnig y safbwynt negyddol yr ydych chi'n ei roi ar y mater, a'r hyn yr ydym ni wir eisiau ei wneud mewn gwirionedd yw hysbysebu'r ffaith fod cynifer o bobl yn hapus iawn o ganlyniad i'n hymgyrch 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.', i ddod i lenwi ein lleoedd hyfforddi ac yna mynd ymlaen i weithio yng Nghymru.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y ddarpariaeth o ofal cymdeithasol yng Ngogledd Cymru? OAQ52081
2. Will the First Minister make a statement on the provision of social care in North Wales? OAQ52081
Will the standing First Minister make a statement on the provision of social care in North Wales?
A wnaiff y Prif Weinidog sefydlog ddatganiad am y ddarpariaeth o ofal cymdeithasol yng Ngogledd Cymru?
I'm not quite sure what you mean by that, but social care plays a critical role in helping people live independently, working in partnership with health, the independent and third sectors, to manage demand and improve outcomes for people both in north Wales and nationally. This is why 'Prosperity for All' places social care as a sector of national importance.
Nid wyf i'n hollol siŵr beth yr ydych chi'n ei olygu wrth ddweud hynny, ond mae gofal cymdeithasol yn chwarae rhan hollbwysig i helpu pobl fyw yn annibynnol, gan weithio mewn partneriaeth â'r sector iechyd, y sector annibynnol a'r trydydd sector, i reoli galw a gwella canlyniadau i bobl yn y gogledd ac yn genedlaethol. Dyna pam mae 'Ffyniant i Bawb' yn neilltuo gofal cymdeithasol fel sector o bwysigrwydd cenedlaethol.
Thank you for that answer. Hampshire County Council is aiming to leverage voice-activated home-speaker Amazon Echo skills to assist with adult social care. The technology can help people not only suffering with physical illness, but also help those who are suffering from loneliness and depression. According to the council, over 9,000 people are currently benefiting from assistive technology such as Amazon Echo, with 100 new referrals being made each week. Will the Welsh Government look at introducing their own trial to help tackle the social care demand in north Wales?
Diolch am yr ateb yna. Mae Cyngor Swydd Hampshire yn bwriadu ysgogi sgiliau seinydd cartref a weithredir gan y llais Amazon Echo i gynorthwyo gyda gofal cymdeithasol i oedolion. Gall y dechnoleg helpu pobl sy'n dioddef o salwch corfforol yn ogystal â helpu'r rhai sy'n dioddef o unigrwydd ac iselder. Yn ôl y cyngor, mae dros 9,000 o bobl yn elwa ar dechnoleg gynorthwyol fel Amazon Echo ar hyn o bryd, ac mae 100 o atgyfeiriadau newydd yn cael eu gwneud bob wythnos. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried cyflwyno eu treial eu hunain er mwyn helpu i fynd i'r afael â'r galw am ofal cymdeithasol yn y gogledd?
Yes. We already have several trials in place. It's a matter of great interest to us how we can use medical technologies of all sorts to assist with both social care and, actually, medical care. We have active pilots in place looking at exactly how we can exploit those technologies.
Gwnawn. Mae gennym ni sawl treial ar waith eisoes. Mae'n fater o ddiddordeb mawr i ni sut y gallwn ni ddefnyddio technolegau meddygol o bob math i gynorthwyo gyda gofal cymdeithasol ac, yn wir, gofal meddygol. Mae gennym ni dreialon gweithredol ar waith yn ystyried sut yn union y gallwn ni fanteisio ar y technolegau hynny.
Cabinet Secretary, alarmingly, social service departments in local authorities in Wales overspent by £383 million against their budgets in 2016-17, with Cardiff Council alone exceeding their budget by a staggering £190 million. Now, many are predicted to massively overspend again over the next 12 months. Costs in social services are predicted to increase by another £344 million in the next three years, and there is evidence now that, by 2035, the number of people aged over 65 living in Wales will increase by 35 per cent and those aged over 85 by 113 per cent. This is a ticking time bomb. Now, Cabinet Secretary, what frameworks do you believe the First Minister and, indeed, your Welsh Government are putting in place now to ensure that our social care providers, and their budgets, are effectively resourced and that they are indeed futureproof for the next 20 years?
Ysgrifennydd y Cabinet, yn frawychus, gorwariwyd £383 miliwn gan adrannau gwasanaethau cymdeithasol mewn awdurdodau lleol yng Nghymru o'i gymharu â'u cyllidebau yn 2016-17, gyda Chyngor Caerdydd ar ei ben ei hun yn gwario'r swm syfrdanol o £190 miliwn yn fwy na'i gyllideb. Nawr, rhagwelir y bydd llawer yn gorwario'n enfawr unwaith eto yn ystod y flwyddyn nesaf. Rhagwelir y bydd costau gwasanaethau cymdeithasol yn cynyddu gan £344 miliwn arall yn y tair blynedd nesaf, a cheir tystiolaeth erbyn hyn y bydd nifer y bobl dros 65 oed sy'n byw yng Nghymru, erbyn 2035, yn cynyddu gan 35 y cant a'r rhai dros 85 oed yn cynyddu gan 113 y cant. Mae hon yn sefyllfa sy'n mynd i fod yn beryglus. Nawr, Ysgrifennydd y Cabinet, pa fframweithiau ydych chi'n ei gredu y mae eich Prif Weinidog ac, yn wir, eich Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith nawr i sicrhau bod ein darparwyr gofal cymdeithasol, a'u cyllidebau, yn cael adnoddau effeithiol a'u bod wir yn barod ar gyfer y dyfodol dros yr 20 mlynedd nesaf?
I always find it very difficult when the Conservative Party go on about spending, in view of the money—[Interruption.]
Rwyf i bob amser yn ei chael hi'n anodd pan fydd y Blaid Geidwadol yn sôn am wariant, o ystyried yr arian—[Torri ar draws.]
You have the money. You have the budget. You have the budget.
Mae'r arian gennych chi. Mae'r gyllideb gennych chi. Mae'r gyllideb gennych chi.
It's very handy to be able to have a divided brain on this subject, but I am happy to be able to tell the Member that, here in Wales, public spending on personal social services for families and children has gone up by 22 per cent between 2010-11 and 2016-17, which is a considerable difference to the spending rise in England, which is only 5 per cent.
Mae'n ddefnyddiol iawn gallu bod ag ymennydd ranedig ar y pwnc hwn, ond rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelod bod gwariant cyhoeddus ar wasanaethau cymdeithasol i deuluoedd a phlant, yma yng Nghymru, wedi cynyddu gan 22 y cant rhwng 2010-11 a 2016-17, sy'n wahaniaeth sylweddol i'r cynnydd i wariant yn Lloegr, sydd ddim ond yn 5 y cant.
Well, I agree that the funding coming from London is insufficient—we clearly would agree with that. But the question is, really, what is this Government doing in preparing for the reality of this £344 million injection that will be required by 2020? Just pointing fingers and blaming others isn't really answering the question. Now, only last month as well, of course, we heard that one of the UK's largest care providers, Allied Healthcare, was in financial difficulties. So, as well as telling us what more the Government will do to try and address the significant shortfall in funding, can you tell us how you will ensure that the most vulnerable in our society won't actually suffer as a consequence of Allied Healthcare's ongoing problems?
Wel, rwy'n cytuno bod yr arian sy'n dod o Lundain yn annigonol—byddem yn amlwg yn cytuno â hynny. Ond y cwestiwn, mewn gwirionedd, yw beth mae'r Llywodraeth hon yn ei wneud i baratoi ar gyfer realiti y £344 miliwn ychwanegol hwn y bydd ei angen erbyn 2020? Nid yw pwyntio bys a beio pobl eraill yn ateb y cwestiwn mewn gwirionedd. Nawr, dim ond fis diwethaf hefyd, wrth gwrs, clywsom fod un o ddarparwyr gofal mwyaf y DU, Allied Healthcare, mewn trafferthion ariannol. Felly, yn ogystal â dweud wrthym beth arall fydd y Llywodraeth yn ei wneud i geisio mynd i'r afael â'r diffyg cyllid sylweddol, a allwch chi ddweud wrthym ni sut y gwnewch chi sicrhau na fydd y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas yn dioddef o ganlyniad i broblemau parhaus Allied Healthcare?
Yes, in terms of Allied Healthcare, we are aware of the contractor's requests to go into some kind of administration, and we are working very hard to ensure that we have a good plan in place. I know the Minister has been working very hard to ensure that we have continuity of care practices in place for anybody who could be affected by that, though I hasten to say, so as not to set any hares running, that we are not in a position at the moment of any care ceasing in any of the places where Allied Healthcare care is provided.
In terms of the overall issue, obviously an ageing population is a problem right across western Europe, but here we have made absolutely certain that we work alongside health to pool resources with social services, and, of course, we've stopped many of the cuts to social services that have occurred in the UK. But it is extraordinary to be able to split the austerity agenda and the results of austerity, which are insufficient money for public services, from the effects of that, which I know that you're not doing.
Gallaf, o ran Allied Healthcare, rydym ni'n ymwybodol o geisiadau'r contractwr i fynd i mewn i ryw fath o fod yn nwylo'r gweinyddwyr, ac rydym ni'n gweithio'n galed iawn i sicrhau bod gennym ni gynllun da ar waith. Gwn fod y Gweinidog wedi bod yn gweithio'n galed iawn i sicrhau bod gennym ni ddilyniant o ran arferion gofal ar waith i unrhyw un a allai gael ei effeithio gan hynny, er fy mod i'n prysuro i ddweud, er mwyn peidio â chychwyn unrhyw sgwarnogod i redeg, nad ydym ni mewn sefyllfa ar hyn o bryd a fyddai'n golygu bydd unrhyw ofal yn dod i ben yn unrhyw un o'r mannau lle y darperir gofal Allied Healthcare.
O ran y mater cyffredinol, mae'n amlwg fod poblogaeth sy'n heneiddio yn broblem ar draws gorllewin Ewrop gyfan, ond rydym ni wedi gwneud yn hollol siŵr yma ein bod ni'n gweithio ochr yn ochr â'r maes iechyd i gyfuno adnoddau gyda gwasanaethau cymdeithasol, ac, wrth gwrs, rydym ni wedi atal llawer o'r toriadau i wasanaethau cymdeithasol sydd wedi digwydd yn y DU. Ond mae'n rhyfeddol gallu gwahanu'r agenda cyni cyllidol a chanlyniadau cyni cyllidol, sef arian annigonol ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, oddi wrth effeithiau hynny, y gwn nad ydych chi'n ei wneud.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
Questions now from party leaders. The Plaid Cymru leader, Leanne Wood.
Diolch, Llywydd. Would the Minister prefer the support of the Scottish Labour Party or the Tories and UKIP in Wales? [Interruption.]
Diolch, Llywydd. A fyddai'n well gan y Gweinidog gael cefnogaeth Plaid Lafur yr Alban ynteu'r Torïaid ac UKIP yng Nghymru? [Torri ar draws.]
If the leader of Plaid Cymru is referring to the European Union (Withdrawal) Bill, then we would prefer to have done the very best for Wales, which we have done.
Os yw arweinydd Plaid Cymru yn cyfeirio at Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael), yna byddai'n well gennym ni fod wedi gwneud y gorau posibl dros Gymru, a dyna yr ydym ni wedi ei wneud.
I'm sure the Minister is aware that, yesterday, the Scottish branches of the two parties in her Government joined together to oppose Westminster. Instead, in Wales, Labour and the Liberal Democrats have caved in, given our leverage away and weakened the hand of people here in this country. On 27 November 2017, the First Minister said in this Assembly, and I quote,
'we wouldn't accept a sunset clause. Who is to say that it wouldn't be extended ad infinitum in the future? It's a matter of principle',
he concluded. A five-year sunset clause now forms part of the agreement that your Government has signed up to. Can the Minister explain: has the Government lost all of its principles?
Rwy'n siŵr bod y Gweinidog yn ymwybodol bod canghennau'r ddwy blaid yn ei Llywodraeth yn yr Alban wedi cyfuno ddoe i wrthwynebu San Steffan. Yn hytrach, yng Nghymru, mae Llafur a'r Democratiaid Rhyddfrydol wedi ildio, wedi ildio ein trosoledd bargeinio ac wedi gwanhau llaw pobl yma yn y wlad hon. Ar 27 Tachwedd 2017, dywedodd y Prif Weinidog yn y Cynulliad hwn, a dyfynnaf,
ni fyddem yn derbyn cymal machlud. Pwy sydd i ddweud na fyddai'n cael ei ymestyn yn ddi-ben-draw yn y dyfodol? Mae'n fater o egwyddor,
meddai. Mae cymal machlud pum mlynedd bellach yn rhan o'r cytundeb y mae eich Llywodraeth chi wedi ymrwymo iddo. A all y Gweinidog esbonio: a yw'r Llywodraeth wedi colli ei holl egwyddorion?
No. I think, again, the hyperbole that's being demonstrated by Plaid Cymru here is really not helpful at all. Just to be absolutely clear, the Welsh Government has secured significant changes to the UK Government's EU withdrawal Bill that protect the devolution settlement, which this party agrees with. Welsh Ministers have come to an agreement with the UK Government that many areas already devolved will remain devolved. The Bill, as originally drafted, would have allowed the UK Government to take control of devolved policy areas, such as farming and fishing, and that is no longer the case. After months of intensive talks, an agreement has been reached meaning that the Welsh Government will be able to recommend that the Assembly gives consent to the Bill on the basis of an inter-governmental agreement and amendments to the Bill that have been published, and which do not say what the leader of Plaid Cymru is currently saying that they say.
Nac ydy. Rwy'n credu, unwaith eto, nad yw'r ormodiaith sy'n cael ei dangos gan Blaid Cymru yn y fan yma yn ddefnyddiol o gwbl. I fod yn gwbl eglur, mae Llywodraeth Cymru wedi sicrhau newidiadau sylweddol i Fil ymadael yr UE Llywodraeth y DU sy'n diogelu'r setliad datganoli, y mae'r blaid hon yn cytuno ag ef. Mae Gweinidogion Cymru wedi dod i gytundeb gyda Llywodraeth y DU y bydd llawer o feysydd sydd wedi eu datganoli eisoes yn parhau i fod wedi eu datganoli. Byddai'r Bil, fel y'i drafftiwyd yn wreiddiol, wedi caniatáu i Lywodraeth y DU gymryd rheolaeth dros feysydd polisi datganoledig, fel ffermio a physgota, ond nid yw hynny'n wir mwyach. Ar ôl misoedd o drafodaethau dwys, daethpwyd i gytundeb sy'n golygu y bydd Llywodraeth Cymru yn gallu argymell bod y Cynulliad yn rhoi cydsyniad i'r Bil ar sail cytundeb rhynglywodraethol a gwelliannau i'r Bil sydd wedi'u cyhoeddi, ac nad ydynt yn dweud yr hyn y mae arweinydd Plaid Cymru yn ei ddweud y maen nhw'n ei ddweud ar hyn o bryd.
This is not my hyperbole. Those were the words of the First Minister, and this is nothing short of a Labour-Tory stitch-up. You were backed by Brexit believers while losing the support of every branch in your own party, and people in Wales can see that you've sold this country short.
Westminster now have control over at least 24 policy areas and many of those are extremely important to people's lives: control over agriculture, environment, public procurement—all of those issues now sit in Westminster. The only conclusion that we can draw is that you believe that the Tories in Westminster are better placed to act in the Welsh national interest than your own Government. [Interruption.] Well, let me tell you, Minister, my party doesn't trust the Tories, and we don't trust Westminster with our farms, with our environment or our NHS. Perhaps the Minister can enlighten us: when Westminster concludes a dodgy deal with Donald Trump, how does her Government plan to stop them opening up our NHS to private companies now that you've given those powers away? [Interruption.]
Nid fy ngormodiaith i yw hon. Dyna oedd geiriau'r Prif Weinidog, ac nid yw hyn yn ddim llai nag ystryw rhwng y Torïaid a Llafur. Cawsoch eich cefnogi gan gredinwyr Brexit tra y collwyd cefnogaeth pob cangen yn eich plaid eich hun, a gall pobl yng Nghymru weld eich bod wedi taro bargen wael ar ran y wlad hon.
Mae gan San Steffan reolaeth dros o leiaf 24 o feysydd polisi erbyn hyn, ac mae llawer o'r rheini yn hynod bwysig i fywydau pobl: rheolaeth dros amaethyddiaeth, yr amgylchedd, caffael cyhoeddus—San Steffan sy'n gyfrifol am bob un o'r materion hynny bellach. Yr unig gasgliad y gallwn ni ddod iddo yw eich bod chi'n credu bod y Torïaid yn San Steffan mewn sefyllfa well i weithredu er budd cenedlaethol Cymru na'ch Llywodraeth chi eich hun. [Torri ar draws.] Wel, gadewch i mi ddweud wrthych, Gweinidog, nid yw fy mhlaid i yn ymddiried yn y Torïaid, ac nid ydym ni'n ymddiried yn San Steffan gyda'n ffermydd, gyda'n hamgylchedd na'n GIG. Efallai y gall y Gweinidog ein goleuo: pan fydd San Steffan yn taro bargen amheus gyda Donald Trump, sut mae ei Llywodraeth hi yn bwriadu eu hatal nhw rhag agor ein GIG i gwmnïau preifat nawr eich bod chi ildio'r pwerau hynny? [Torri ar draws.]
I'm afraid the leader of Plaid Cymru has fundamentally misunderstood the powers in the Bill. The UK Government cannot act in place of the Welsh Government, and my colleague the Cabinet Secretary for Finance, when he took us through in great detail the Bill only very recently on the floor of the Senedd, explained the way that the freezing of the powers would work, the way that we have got concessions so that English Ministers cannot act where they would otherwise have been able to act, and, of course, the sunset clause, in its current form, whereas the comments that she talks of are, of course, from the original Bill. So, I would recommend to the leader of Plaid Cymru a very careful reading of the Bill, which she clearly has not undertaken.
Mae arna i ofn bod arweinydd Plaid Cymru wedi camddeall y pwerau yn y Bil yn sylfaenol. Ni all Llywodraeth y DU weithredu yn lle Llywodraeth Cymru, ac esboniodd fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, pan aeth â ni drwy'r Bil yn fanwl iawn yn ddiweddar iawn ar lawr y Senedd, y ffordd y byddai rhewi'r pwerau yn gweithio, y ffordd y mae gennym ni gonsesiynau fel na all Gweinidogion Lloegr weithredu lle byddent wedi gallu gweithredu fel arall, ac, wrth gwrs, y cymal machlud, ar ei ffurf bresennol, tra bod y sylwadau y mae hi'n sôn amdanynt, wrth gwrs, o'r Bil gwreiddiol. Felly, byddwn yn argymell bod arweinydd Plaid Cymru yn darllen y Bil yn ofalus iawn, gan ei bod yn amlwg nad yw hi wedi gwneud hynny.
Arweinydd yr wrthblaid, Andrew RT Davies.
Leader of the opposition, Andrew RT Davies.
Thank you, Presiding Officer. Leader of the house, could you give me an assessment of what the life choices are of young people here in Wales?
Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, a allech chi roi asesiad i mi o beth yw dewisiadau bywyd pobl ifanc yma yng Nghymru?
I think the chances of young people here in Wales are very good indeed, but we could do more and, again, as I emphasise, without the austerity policies of the UK Government, we could do a great deal better.
Rwy'n credu bod cyfleoedd pobl ifanc yma yng Nghymru yn dda dros ben, ond gallem ni wneud mwy ac, unwaith eto, fel yr wyf i'n ei bwysleisio, heb bolisïau cyni cyllidol Llywodraeth y DU, gallem ni wneud llawer iawn yn well.
Well, Leader of the house, when it comes to education, many of the things that can be done to improve life chances for young people are within the gift of the Welsh Government, and, sadly, the achievement has been hindered by some of the policies that have been brought forward by previous Labour Governments. But in the field of dyslexia, there's a real poverty of ambition in trying to improve the life chances of children identified with dyslexia in our schools. The gap with children achieving A or A* to C in selective GCSE grades has widened since 2015. Thirty-three per cent of pupils used to be getting those results at GCSE. Now, 36 per cent of pupils are not hitting that target in English. When it comes to science, which used to be a positive territory for students who were identified with dyslexia, now there's a 10 per cent deficit in children achieving five good grades at GCSE. You don't need money to make that difference, you just need the policies in place to make the improvements. Over the last two to three years, we've seen a massive decrease in the number of children achieving the grades we'd like to see who've been diagnosed with dyslexia. Why isn't the Government doing more in this particular field?
Wel, Arweinydd y tŷ, pan ddaw i addysg, mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am lawer o'r pethau y gellir eu gwneud i wella cyfleoedd bywyd i bobl ifanc, ac, yn anffodus, mae'r cyflawniad wedi ei lesteirio gan rai o'r polisïau a gyflwynwyd gan Lywodraethau Llafur blaenorol. Ond ym maes dyslecsia, ceir diffyg uchelgais gwirioneddol o ran ceisio gwella cyfleoedd bywyd plant y nodir bod ganddynt ddyslecsia yn ein hysgolion. Mae'r bwlch o ran plant sy'n ennill graddau A neu A* i C mewn cymwysterau TGAU dethol wedi lledaenu ers 2015. Roedd tri deg tri y cant o ddisgyblion yn arfer cael y canlyniadau hynny ar lefel TGAU. Erbyn hyn, nid yw 36 y cant o ddisgyblion yn cyrraedd y targed hwnnw mewn Saesneg. Pan ddaw i wyddoniaeth, a oedd yn arfer bod yn dir cadarn i fyfyrwyr y nodwyd bod ganddynt ddyslecsia, ceir bwlch o 10 y cant erbyn hyn o ran plant sy'n ennill pum gradd dda mewn pynciau TGAU. Nid oes angen arian arnoch chi i wneud y gwahaniaeth hwnnw, y cwbl sydd ei angen arnoch yw polisïau ar waith i wneud y gwelliannau. Dros y ddwy i dair blynedd diwethaf, rydym ni wedi gweld gostyngiad enfawr yn nifer y plant sy'n ennill y graddau yr hoffem ni eu gweld ac sydd wedi cael diagnosis o ddyslecsia. Pam nad yw'r Llywodraeth yn gwneud mwy yn y maes penodol hwn?
Of course, that was the whole point of the additional learning needs Bill—to give support to those who are most vulnerable in our system. But I do think that it's quite extraordinary to say that it's not money, but it's policy, because, of course, the policies for additional learning needs always involve additional support for the pupil. It's an absolute fact that the more additional learning needs the pupil has, the more support they need and the more money that costs. But, of course, we want to do the very best for all the people in our school system, including the most vulnerable and those with additional needs and that's what the legislation aims to do.
Wrth gwrs, dyna oedd holl bwynt y Bil anghenion dysgu ychwanegol—i roi cymorth i'r rhai sydd fwyaf agored i niwed yn ein system. Ond rwy'n credu ei bod hi'n dra rhyfeddol dweud nad arian yw'r broblem, ond polisi, oherwydd, wrth gwrs, mae'r polisïau ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol bob amser yn cynnwys cymorth ychwanegol i'r disgybl. Mae'n ffaith bendant mai'r mwyaf o anghenion dysgu ychwanegol sydd gan y disgybl, y mwyaf o gymorth sydd ei angen arno a'r mwyaf o arian y mae hynny'n ei gostio. Ond, wrth gwrs, rydym ni eisiau gwneud y gorau posibl i bawb yn ein system ysgolion, gan gynnwys y rhai sydd fwyaf agored i niwed a'r rhai ag anghenion ychwanegol, a dyna yw nod y ddeddfwriaeth.
I clearly identified how the gap is widening and that clearly is unacceptable, especially over the last two to three years, where, in English and science in particular, there's been a real deterioration. Over the border in England, they've introduced phonics as a policy area to improve the ability for children to improve their reading. Since 2011, 147,000 more six-year-olds are benefiting from this policy area in England. From 2011 to 2016 that number is—147,000 children. Will the Welsh Government be developing more strategies to assist children identified with dyslexia and make sure that these numbers, which I've quoted you today, are arrested and actually put into decline so that children identified with dyslexia have a better life chance here in Wales?
Nodais yn eglur sut y mae'r bwlch yn lledaenu ac mae hynny'n amlwg yn annerbyniol, yn enwedig dros y ddwy i dair blynedd diwethaf, pan, mewn Saesneg a gwyddoniaeth yn arbennig, y bu dirywiad gwirioneddol. Dros y ffin yn Lloegr, maen nhw wedi cyflwyno ffoneg fel maes polisi i gynyddu gallu plant i wella eu darllen. Ers 2011, mae 147,000 yn fwy o blant chwe blwydd oed yn elwa ar y maes polisi hwn yn Lloegr. 147,000 o blant yw'r nifer honno rhwng 2011 a 2016. A fydd Llywodraeth Cymru yn datblygu mwy o strategaethau i gynorthwyo plant y nodwyd bod ganddynt ddyslecsia ac yn gwneud yn siŵr bod y niferoedd hyn, yr wyf i wedi eu dyfynnu i chi heddiw, yn cael eu sefydlogi ac yn cael eu gostwng fel bod gan blant y nodwyd bod ganddynt ddyslecsia gyfle bywyd gwell yma yng Nghymru?
We do teach phonics in Welsh schools. I've personally visited schools and watched their phonics tuition, so I'm absolutely well aware that we teach phonics already. I'm sure that more could be done to teach more children phonics. But I do think the statistics that you're quoting are a little misleading because most dyslexic children have additional time and take different exams. So, I'm afraid I don't have the detail of that at my fingertips, but perhaps if the leader of the opposition would like to let us see these statistics he's quoting, we'll be able to respond to them fully.
Rydym ni yn addysgu ffoneg yn ysgolion Cymru. Rwyf i wedi ymweld ag ysgolion yn bersonol a gwylio eu haddysgu ffoneg, felly rwy'n gwbl ymwybodol ein bod ni'n addysgu ffoneg eisoes. Rwy'n siŵr y gellid gwneud mwy i addysgu ffoneg i fwy o blant. Ond rwy'n credu bod yr ystadegau yr ydych chi'n eu dyfynnu braidd yn gamarweiniol gan fod y rhan fwyaf o blant dyslecsig yn cael amser ychwanegol ac yn sefyll gwahanol arholiadau. Felly, mae gen i ofn nad yw manylion hynny gen i ar flaenau fy mysedd, ond efallai pe hoffai arweinydd yr wrthblaid ganiatáu i ni weld yr ystadegau hyn y mae'n eu dyfynnu, yna byddwn yn gallu ymateb iddynt yn llawn.
Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.
Leader of the UKIP group, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. It's always a pleasure to see the leader of the house at the lectern. I hope it doesn't mean that the First Minister has sadly become a bit demob-happy.
I wonder whether the leader of the house is aware that minimum pricing for alcohol is being introduced into Scotland today and that that has resulted in a bottle of Sainsbury's Basics London Gin being increased from £10.50 to £13.13, a bottle of Asda Rich & Ripe Red Wine from £3.19 up to £4.88, and 18 cans of Tennent's Lager, which cost £12 at Asda will be increased to £15.85. These are significant increases by percentage and does she not agree with me that this is going to impact disproportionately upon people with low incomes? I know she's concerned about the impact of austerity upon people, so is this the right time to be adding extra burdens on them when one of the ways in which they try to alleviate austerity is to have a moderate drink? It's not going to affect the people who've got serious alcohol problems very much, but it is going to affect the overwhelming majority of people who drink responsibly.
Diolch, Llywydd. Mae hi bob amser yn bleser gweld arweinydd y tŷ wrth y darllenfwrdd. Gobeithio nad yw'n golygu bod y Prif Weinidog wedi datblygu hoffter anffodus at ddimobio.
Tybed a yw arweinydd y tŷ yn ymwybodol bod isafswm pris ar gyfer alcohol yn cael ei gyflwyno yn yr Alban heddiw a bod hynny wedi arwain at bris potel o Sainsbury's Basics London Gin i gael ei gynyddu o £10.50 i £13.13, potel o Asda Rich & Ripe Red Wine o £3.19 i fyny i £4.88 ac y bydd 18 can o gwrw Tennent's, a oedd yn costio £12 yn Asda yn cynyddu i £15.85. Mae'r rhain yn cynrychioli cynnydd sylweddol yn ôl canran ac onid yw hi'n cytuno â mi bod hyn yn mynd i effeithio'n anghymesur ar bobl ag incwm isel? Gwn ei bod hi'n pryderu am effaith cyni cyllidol ar bobl, felly ai dyma'r adeg iawn i ychwanegu beichiau ychwanegol arnyn nhw pan mai un o'r ffyrdd y maen nhw'n ceisio lliniaru cyni cyllidol yw yfed yn gymedrol? Nid yw'n mynd i effeithio rhyw lawer ar y bobl sydd â phroblemau alcohol difrifol, ond mae'n mynd i effeithio ar y mwyafrif llethol o bobl sy'n yfed yn gyfrifol.
First of all, on his remarks about the First Minister, which I think were particularly ill-judged, the First Minister is, of course, on an extremely important mission to Doha, coming in on the first Qatar Airways flight to Cardiff Airport, something which we're all immensely proud of. And, Llywydd, I feel obliged to say at this point that when I returned to Wales as part of my professional career in 1993, the first sad task I was given was to work on the compelled privatisation of Cardiff airport from the public sector, because it was making such an enormous amount of money it was an embarrassment to the then Government. I'm delighted to say that this Labour Government has been able to put it back into the public sector where, of course, it's gone from the very poor performance it had in the private sector to a sterling performance in the public sector. So, I'm grateful to the leader of UKIP for giving me that opportunity to say that.
In terms of minimum pricing for alcohol, I know that he doesn't agree with the policy, but large numbers of people die as a result of alcoholic poisoning, and that's something that this party takes very seriously indeed.
Yn gyntaf oll, o ran ei sylwadau am y Prif Weinidog, yr wyf i'n credu eu bod yn arbennig o annoeth, mae'r Prif Weinidog, wrth gwrs, ar daith hynod o bwysig i Doha, yn dod i mewn ar yr awyren Qatar Airways gyntaf i Faes Awyr Caerdydd, rhywbeth yr ydym ni i gyd yn hynod falch ohono. A, Llywydd, rwy'n teimlo ei bod hi'n ddyletswydd arnaf i ddweud ar y pwynt hwn mai'r dasg drist gyntaf a roddwyd i mi pan ddychwelais i Gymru yn rhan o'm gyrfa broffesiynol ym 1993, oedd gweithio ar breifateiddio gorfodol maes awyr Caerdydd o'r sector cyhoeddus, oherwydd ei fod yn codi cywilydd ar y Llywodraeth ar y pryd gan ei fod yn gwneud swm mor enfawr o arian. Rwy'n falch o ddweud bod y Llywodraeth Lafur hon wedi gallu ei roi yn ôl yn y sector cyhoeddus lle, wrth gwrs, y mae wedi mynd o'r perfformiad gwael iawn yr oedd ganddo yn y sector preifat i berfformiad rhagorol yn y sector cyhoeddus. Felly, rwy'n ddiolchgar i arweinydd UKIP am roi'r cyfle yna i mi ddweud hynny.
O ran isafswm pris ar gyfer alcohol, gwn nad yw'n cytuno â'r polisi, ond mae nifer fawr o bobl yn marw o ganlyniad i wenwyn alcohol, ac mae hynny'n rhywbeth y mae'r blaid hon yn ei rhoi sylw o ddifrif iawn yn wir iddo.
I think what the leader of the house is admitting is that it's a sledgehammer to miss a nut, because the vast majority of people are going to be affected in their pockets but it's not going to make any difference to their health. At the moment, up to 76 per cent of the price of a bottle of whisky is taken in excise duties and value added tax. Of course, this is not a tax that is proposed to the minimum pricing of alcohol, so the extra profit, if any, that is made will go into the pockets of the supermarkets. So, there won't be a fund from which public health benefits could be spread by Government policy. Surely, a much better way of tackling this problem is to target the problem drinkers themselves, rather than to impose burdens upon people who don't have a problem.
Rwy'n credu mai'r hyn y mae arweinydd y tŷ yn ei gyfaddef yw ei bod yn sefyllfa o forthwyl gof i fethu nyten, gan fod y mwyafrif llethol o bobl yn mynd i gael eu heffeithio yn eu pocedi, ond nid yw'n mynd i wneud unrhyw wahaniaeth i'w hiechyd. Ar hyn o bryd, cymerir hyd at 76 y cant o bris potel o wisgi mewn tollau cartref a threth ar werth. Wrth gwrs, nid yw hon yn dreth a gynigir ar yr isafswm pris ar gyfer alcohol, felly bydd yr elw ychwanegol, os bydd elw ychwanegol, a wneir yn mynd i bocedi'r archfarchnadoedd. Felly, ni fydd cronfa y gellid lledaenu manteision iechyd cyhoeddus ohoni trwy bolisi Llywodraeth. Does bosib na fyddai'n llawer gwell targedu'r yfwyr trafferthus eu hunain fel modd o drin y broblem hon, yn hytrach na gorfodi beichiau ar bobl nad oes ganddyn nhw broblem.
Of course, the minimum alcohol pricing policy isn't the only policy that we have in place to assist people who suffer from alcohol abuse and substance misuse problems. The leader of UKIP is quite right to say that it can be an issue with austerity that people attempt self-medication and so on, but we're very wedded to making sure that those people have the correct support that they need to be able to stop the abuse that they suffer. And we know from the research that minimum alcohol pricing is one of the pieces of armoury in that kit.
Wrth gwrs, nid y polisi isafswm pris ar gyfer alcohol yw'r unig bolisi sydd gennym ni ar waith i helpu pobl sy'n dioddef â phroblemau camddefnyddio alcohol a chamddefnyddio sylweddau. Mae arweinydd UKIP yn hollol iawn i ddweud y gall fod yn broblem gyda chyni cyllidol bod pobl yn ceisio hunanfeddyginiaethu ac ati, ond rydym ni wedi ymrwymo'n llwyr i wneud yn siŵr bod y bobl hynny yn cael y cymorth cywir sydd ei angen arnynt i allu rhoi terfyn ar y camddefnydd y maen nhw'n ei ddioddef. Ac rydym ni'n gwybod o'r gwaith ymchwil bod isafswm pris ar gyfer alcohol yn un o'r darnau o arfogaeth yn y pecyn hwnnw.
But, of course, alcoholism or alcohol dependency isn't the only public health problem that exists in Wales. There's a significant problem with obesity, there's a significant problem with cardiovascular disease, and the Public Health Wales Observatory has recently published figures that show that the risk factors for heart disease are: physical activity, 71 per cent; unhealthy eating, 67 per cent; alcohol, perhaps surprisingly, only 43 per cent; and being a current smoker, even more surprising, only 23 per cent. So, where is this policy of minimum pricing of alcohol going? If the state has allocated to itself the power to try to alter people's behaviour in their private lives by using the tax system or a variant upon it, why shouldn't we introduce a tax on food, a tax on salt, or any other of the known factors that might be a cause of deterioration in individuals' health?
Ond, wrth gwrs, nid alcoholiaeth na dibyniaeth ar alcohol yw'r unig broblem iechyd y cyhoedd sy'n bodoli yng Nghymru. Ceir problem sylweddol gyda gordewdra, ceir problem sylweddol gyda chlefyd cardiofasgwlaidd, ac mae Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cyhoeddi ffigurau yn ddiweddar sy'n dangos mai'r ffactorau risg ar gyfer clefyd y galon yw: ymarfer corff, 71 y cant; methu â bwyta'n iach, 67 y cant; alcohol, yn syndod efallai, dim ond 43 y cant; ac a minnau'r ysmygwr ar hyn o bryd, yn fwy o syndod fyth, dim ond 23 y cant yw hynny. Felly, ble mae'r polisi hwn o isafswm pris ar gyfer alcohol yn mynd? Os yw'r wladwriaeth wedi neilltuo iddi ei hun y grym i geisio newid ymddygiad pobl yn eu bywydau preifat trwy ddefnyddio'r system dreth neu amrywiolyn arni, pam na ddylem ni gyflwyno treth ar fwyd, treth ar halen, neu unrhyw un arall o'r ffactorau hysbys a allai fod yn achos dirywiad i iechyd unigolion?
Well, of course, this party has a very different idea of the state's role in people's lives than UKIP does. I'm not entirely certain that it's consistent in UKIP. But, of course, we have a number of things at our disposal that the Government does indeed do. We have done a very large number of things in public health. So, for example, adult smoking prevalence rates fell to 19 per cent ahead of our 20 per cent target in 2016. Smoking amongst young people is at its lowest level, with 7 per cent of boys and 9 per cent of girls aged 15 to 16 smoking regularly, compared to 9 and 14 per cent in 2009-10. And 425,000 men and women are routinely screened in Wales for breast, cervical and bowel cancer. These are state interventions in people's lives, but they're very welcome, and they contribute hugely to public health agendas here in Wales, of which we're very proud.
Wel, wrth gwrs, mae gan y blaid hon syniad gwahanol iawn o swyddogaeth y wladwriaeth ym mywydau pobl na'r hyn sydd gan UKIP. Nid wyf yn gwbl sicr ei fod yn gyson o fewn UKIP. Ond, wrth gwrs, mae gennym ni nifer o bethau ar gael i ni y mae angen i'r Llywodraeth ei wneud. Rydym ni wedi gwneud nifer fawr iawn o bethau ym maes iechyd y cyhoedd. Felly, er enghraifft, gostyngodd nifer yr achosion o ysmygu ymhlith oedolion i 19 y cant cyn ein targed o 20 y cant yn 2016. Mae ysmygu ymhlith pobl ifanc ar ei lefel isaf, gyda 7 y cant o fechgyn a 9 y cant o ferched 15 i 16 oed yn ysmygu'n rheolaidd, o'i gymharu â 9 a 14 y cant yn 2009-10. Ac mae 425,000 o ddynion a menywod yn cael eu sgrinio fel mater o drefn yng Nghymru ar gyfer canser y fron, ceg y groth a'r coluddyn. Mae'r rhain yn ymyraethau gan y wladwriaeth ym mywydau pobl, ond maen nhw i'w croesawu'n fawr, ac maen nhw'n cyfrannu'n aruthrol at agendâu iechyd y cyhoedd yma yng Nghymru, ac rydym ni'n falch iawn o hynny.
3. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella cefnffyrdd yn Nwyrain De Cymru? OAQ52110
3. What steps is the Welsh Government taking to improve trunk roads in South Wales East? OAQ52110
Our national transport finance plan sets out our commitments for trunk road improvements across Wales, including the south-east.
Mae ein cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol yn nodi ein hymrwymiadau o ran gwelliannau i gefnffyrdd ledled Cymru, gan gynnwys y de-ddwyrain.
Thank you. The recent changes to the A4042 Rechem roundabout in Pontypool have caused massive disruption for local residents and commuters, and I've received a very large volume of correspondence from constituents regarding not just the huge delays, but also fears over the safety of the road. I'm very grateful to Welsh Government officials for agreeing to meet me later this afternoon to discuss proposed changes that could rectify this being put forward by the developer of the nearby housing estate. What assurances can you offer my constituents that Welsh Government officials and the South Wales Trunk Road Agent, working closely with the developers and Torfaen County Borough Council, will be looking at this as a matter of priority, and that a new system will be put in place as soon as possible?
Diolch. Mae'r newidiadau diweddar i gylchfan Rechem yr A4042 ym Mhont-y-pŵl wedi achosi tarfu enfawr i drigolion lleol a chymudwyr, ac rwyf i wedi derbyn nifer fawr iawn o ohebiaeth gan etholwyr ynghylch yr oediadau mawr yn ogystal ag ofnau ynghylch diogelwch y ffordd. Rwy'n ddiolchgar iawn i swyddogion Llywodraeth Cymru am gytuno i gyfarfod â mi yn ddiweddarach y prynhawn yma i drafod newidiadau arfaethedig a allai ddatrys yr hyn sy'n cael ei cyflwyno gan ddatblygwr yr ystâd dai gyfagos. Pa sicrwydd allwch chi ei roi i'm hetholwyr y bydd swyddogion Llywodraeth Cymru ac Asiant Cefnffyrdd De Cymru, gan weithio'n agos â'r datblygwyr a Chyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen, yn ystyried hyn yn fater o flaenoriaeth, ac y bydd system newydd yn cael ei rhoi ar waith cyn gynted â phosibl?
Yes, I understand, as you just said, Lynne Neagle, that transport officials are meeting with you after this session to discuss the issue in more detail, and we have received a number of concerns about the new road layout and are working with the local authority and the developer responsible for carrying out the work and its design to address the situation as a matter of urgency. I understand that it's likely that the road markings recently installed will have to be changed to improve traffic flows, and this will take a little while to implement because of the safety checks that need to be completed. So, in the meantime, the temporary 40 mph speed limit will remain in place and new lanes provided will remain closed to traffic in order to maintain safety. The work is being carried out to increase the capacity of the roundabout, as I know she knows, to accommodate the new developments in the area. The officials are more than happy to work with you to resolve the issues.
Ydy, fel y deallaf, fel y dywedasoch nawr, Lynne Neagle, mae'r swyddogion trafnidiaeth yn cyfarfod â chi ar ôl y sesiwn hon i drafod y mater yn fanylach, ac rydym ni wedi derbyn nifer o bryderon ynghylch y cynllun ffordd newydd ac rydym yn gweithio gyda'r awdurdod lleol a'r datblygwr sy'n gyfrifol am wneud y gwaith a'i ddyluniad i roi sylw i'r sefyllfa fel mater o frys. Rwy'n deall ei bod yn debygol y bydd yn rhaid newid y marciau ffordd a gyflwynwyd yn ddiweddar i wella llif y traffig, a bydd hyn yn cymryd peth amser i'w wneud oherwydd yr archwiliadau diogelwch y mae angen eu cwblhau. Felly, yn y cyfamser, bydd y terfyn cyflymder 40 mya dros dro yn parhau, a bydd lonydd newydd a ddarparwyd yn parhau i fod ar gau i draffig er mwyn cynnal diogelwch. Mae'r gwaith yn cael ei wneud i gynyddu capasiti'r gylchfan, fel y gwn y mae hi'n ei wybod, i ddarparu ar gyfer y datblygiadau newydd yn yr ardal. Mae'r swyddogion yn fwy na hapus i weithio gyda chi i ddatrys y problemau.
The project to do dual the A465 Heads of the Valleys road is currently the largest road-building scheme in Wales. In October last year, the Cabinet Secretary for Economy and Transport announced a comprehensive programme and cost review of the project due to the delay in completion targets with significant cost implications. Will the acting First Minister advise of the timescale for this review, and will she commit her Government to making a statement in the Assembly on this important issue as soon as the review is completed?
Y prosiect i ddeuoli ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd yw'r cynllun adeiladu ffyrdd mwyaf yng Nghymru ar hyn o bryd. Ym mis Hydref y llynedd, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth raglen gynhwysfawr ac adolygiad cost o'r prosiect oherwydd yr oedi o ran targedau cwblhau a chanddynt oblygiadau cost sylweddol. A wnaiff y Prif Weinidog dros dro nodi'r amserlen ar gyfer yr adolygiad hwn, ac a wnaiff hi ymrwymo ei Llywodraeth i wneud datganiad yn y Cynulliad ar y mater pwysig hwn cyn gynted ag y bydd yr adolygiad wedi ei gwblhau?
Yes. The Cabinet Secretary is indicating to me that he's more than happy to update Members by way of a statement.
Gwnaf. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn dangos i mi ei fod yn fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau trwy gyfrwng datganiad.
The leader of the house will be aware of the public health scandal that is the A472 between Crumlin and Hafodyrynys. It isn't a Welsh Government trunk road, but I wondered if the Welsh Government has considered reclassifying it as a Welsh Government trunk road. It is a major route, after all, for the region and the area, but more importantly, with the resources of the Welsh Government, perhaps that trunk road's public health issues could be better resolved.
Bydd arweinydd y tŷ yn ymwybodol o sgandal iechyd y cyhoedd yr A472 rhwng Crymlyn a Hafodyrynys. Nid yw'n gefnffordd Llywodraeth Cymru, ond roeddwn i'n meddwl tybed a yw Llywodraeth Cymru wedi ystyried ei hailddosbarthu fel cefnffordd Llywodraeth Cymru. Mae'n llwybr pwysig, wedi'r cyfan, i'r rhanbarth ac i'r ardal, ond yn bwysicach, gydag adnoddau Llywodraeth Cymru, efallai y gellid datrys problemau iechyd y cyhoedd y gefnffordd honno yn well.
I'm afraid I don't have any details of the road that the Member is talking about. I'd be more than happy to make sure that he's written to with the details.
Mae gen i ofn nad oes gen i unrhyw fanylion am y ffordd y mae'r aelod yn sôn amdani. Byddwn yn fwy na pharod i wneud yn siŵr yr ysgrifennir ato gyda'r manylion.
I think we all welcome the potential economic benefits that Trago Mills is clearly going to be bringing to Merthyr Tydfil and the surrounding areas, but its location immediately off the Cyfarthfa roundabout on the A470 is a source of ongoing concern. The management of the opening of Trago Mills last weekend actually went very well and I think was generally very good, but the traffic remains extremely heavy in the area, given that we also have the Cyfarthfa retail park immediately opposite, and this coming bank holiday weekend, I'm sure, is going to be a bit of a nightmare up there. I think the problem is largely due to the fact that the Trago Mills development was given planning permission some 20 years ago when traffic was much lighter and the other retail developments weren't there.
So, can you please assure me of two things: one that there is going to be a long-term permanent solution to relieve the pressures for local residents at Cyfarthfa; and can you also confirm that consideration is being given to the review of time limits on planning permissions for such developments, which take no account of changing circumstances in an area over such a long period of time?
Rwy'n credu ein bod ni i gyd yn croesawu'r manteision economaidd posibl y mae Trago Mills yn amlwg yn mynd i'w cynnig i Ferthyr Tudful a'r cyffiniau, ond mae ei leoliad yn uniongyrchol oddi ar gylchfan Cyfarthfa ar yr A470 yn achos pryder parhaus. Aeth rheolaeth agoriad Trago Mills y penwythnos diwethaf yn dda iawn mewn gwirionedd ac rwy'n meddwl ei fod yn dda iawn yn gyffredinol, ond mae'r traffig yn parhau i fod yn drwm iawn yn yr ardal, o gofio bod gennym ni barc manwerthu Cyfarthfa yn union gyferbyn hefyd, ac rwy'n siŵr bod y penwythnos gŵyl y banc hwn sydd ar fin dod yn mynd i fod yn dipyn o hunllef i fyny yn y fan honno. Rwy'n credu bod y broblem i raddau helaeth oherwydd y ffaith y rhoddwyd caniatâd cynllunio i ddatblygu Trago Mills tua 20 mlynedd yn ôl pan oedd traffig yn llawer ysgafnach ac nad oedd y datblygiadau manwerthu eraill yno.
Felly, a allwch chi fy sicrhau i o ddau beth, os gwelwch yn dda: un yw y bydd ateb parhaol hirdymor i leddfu'r pwysau i drigolion lleol yng Nghyfarthfa; ac a allwch chi hefyd gadarnhau bod ystyriaeth yn cael ei rhoi i adolygu'r terfynau amser ar ganiatâd cynllunio ar gyfer datblygiadau o'r fath, nad ydynt yn rhoi unrhyw ystyriaeth i amgylchiadau yn newid mewn ardal dros gyfnod mor hir o amser?
Thank you for raising that. We're fully aware of the importance of the A470 strategic corridor. The section around Trago Mills is currently being investigated and appraised to the requirements of the Welsh transport appraisal guidance, known as WelTAG. Studies are on hold at the present time whilst the unsettled traffic patterns and demand return back to average conditions following the opening of the Trago Mills store, which we know increased demand considerably.
The bedding-in period is expected to last about six months, by which time the study will recommence by testing projected trends with those known post-opening of Trago Mills. The sensitivity testing will better inform the appropriateness of the longer term solutions that are proposed. Once the stage 2 studies along the corridor have been completed and appraised, transport interventions to address congestion will be addressed. That's expected to be completed by early 2019, and in the meantime there are medium-term measures to be progressed.
The issue about the time limits for planning consent relating to major developments is a matter for local planning authorities to consider. I know the Cabinet Secretary has a consultation out at the moment, and I'm sure that the local authority and you will be responding to that. In this case, as you know, the decision for planning consent was made in 1994 by the Mid Glamorgan planning authority and included highway improvements appropriate to the scale of development at that time, but, as the Member has highlighted, that situation has changed very much. So, the studies will inform improvements in the road once the traffic has settled again.
Diolch am godi hynna. Rydym ni'n gwbl ymwybodol o bwysigrwydd coridor strategol yr A470. Mae'r darn o'r ffordd o gwmpas Trago Mills wrthi'n cael ei ymchwilio a'i arfarnu y unol â gofynion canllawiau arfarnu trafnidiaeth Cymru, a adnabyddir fel WelTAG. Mae seibiant yn yr astudiaethau ar hyn o bryd tra bod y patrymau traffig a'r galw ansefydlog yn dychwelyd i'r amodau cyfartalog ar ôl agor siop Trago Mills, y gwyddom ei fod wedi cynyddu galw yn sylweddol.
Disgwylir i'r cyfnod ymsefydlu bara tua chwe mis, ac ar yr adeg honno bydd yr astudiaeth yn ailddechrau trwy brofi tueddiadau a ragwelir gyda'r rhai sy'n hysbys ar ôl agor Trago Mills. Bydd y profion sensitifrwydd yn hysbysu'n well priodoldeb yr atebion tymor hwy a gynigir. Ar ôl i'r astudiaethau cyfnod 2 ar hyd y coridor gael eu cwblhau a'u harfarnu, bydd ymyraethau trafnidiaeth i fynd i'r afael â thagfeydd yn cael sylw. Disgwylir i hynny gael ei gwblhau erbyn dechrau 2019, a cheir mesurau tymor canolig i fwrw ymlaen â nhw yn y cyfamser.
Mater i awdurdodau cynllunio lleol ei ystyried yw'r mater ynghylch y terfynau amser ar gyfer caniatâd cynllunio yn ymwneud â datblygiadau mawr. Gwn fod gan Ysgrifennydd y Cabinet ymgynghoriad ar waith ar hyn o bryd, ac rwy'n siŵr y bydd yr awdurdod lleol a chithau yn ymateb i hwnnw. Yn yr achos hwn, fel y gwyddoch, gwnaed y penderfyniad ynghylch caniatâd cynllunio ym 1994 gan awdurdod cynllunio Morgannwg Ganol ac roedd yn cynnwys gwelliannau i'r briffordd a oedd yn briodol i raddfa'r datblygiad ar y pryd, ond, fel y mae'r Aelod wedi ei amlygu, mae'r sefyllfa honno wedi newid i raddau helaeth iawn. Felly, bydd yr astudiaethau yn llywio gwelliannau i'r ffordd ar ôl i'r traffig ymsefydlu unwaith eto.
4. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o'r berthynas rhwng tai ac iechyd? OAQ52079
4. What assessment has the First Minister made of the relationship between housing and health? OAQ52079
Integrating housing and health is the platform to effective prevention and early intervention for people with social and health care needs. This is why both housing and social care are priorities in 'Prosperity for All'.
Integreiddio tai ac iechyd yw'r llwyfan ar gyfer atal ac ymyrraeth gynnar effeithiol i bobl ag anghenion iechyd a gofal cymdeithasol. Dyna pam mae tai a gofal cymdeithasol yn flaenoriaethau yn 'Ffyniant i Bawb'.
Can I thank you for that response? As you know, the 1945 to 1951 Labour Government had housing and health in the same ministry, led by Nye Bevan, somebody who we both hold in very high regard.
Poor housing has a serious effect on health. People, especially the old and young, become more susceptible to illness when living in cold and damp conditions. Poor conditions mean that people can't be discharged from hospital when, medically, they're able to be. But if you discharge them, you're going to have them back in again because the conditions they're living in are such that they're going to make them ill. What is being done to improve poor quality housing and thus reduce hospital admissions?
A gaf i ddiolch i chi am yr ymateb yna? Fel y gwyddoch, roedd gan Lywodraeth Lafur 1945 i 1951 dai ac iechyd yn yr un weinyddiaeth, o dan arweiniad Nye Bevan, rhywun sy'n uchel iawn ei barch gan y ddau ohonom.
Mae tai gwael yn cael effaith ddifrifol ar iechyd. Mae pobl, yn enwedig yr hen a'r ifanc, yn dod yn fwy agored i salwch pan fyddant yn byw mewn amodau oer a llaith. Mae amodau gwael yn golygu na ellir rhyddhau pobl o'r ysbyty pan, yn feddygol, y gellid gwneud hynny. Ond os byddwch yn eu rhyddhau, rydych chi'n mynd i'w cael yn ôl i mewn eto gan fod yr amodau y maen nhw'n byw ynddynt yn golygu y byddant yn eu gwneud yn sâl. Beth sy'n cael ei wneud i wella tai o ansawdd gwael ac felly lleihau derbyniadau i'r ysbyty?
I absolutely agree, poor quality home can have a very significant impact on people's lives, particularly for those from the most disadvantaged communities.
Quality standards, including the Welsh housing quality standard for social housing, are critical to helping deliver the Government's wider well-being agenda. The Welsh housing quality standard will ensure that, by 2020, more than 220,000 households in Wales will have a home that is safe, warm and secure. Currently, as at 31 March 2017, 86 per cent of social homes in Wales meet the Welsh quality housing standard. The Welsh Government is investing a further £108 million of capital funding a year to social landlords to ensure that the Welsh housing quality standard is achieved in the time period.
Rwy'n cytuno'n llwyr, gall cartref o ansawdd gwael gael effaith sylweddol iawn ar fywydau pobl, yn enwedig i'r rheini o'r cymunedau mwyaf difreintiedig.
Mae safonau ansawdd, gan gynnwys safon ansawdd tai Cymru ar gyfer tai cymdeithasol yn hollbwysig er mwyn helpu i ddarparu agenda llesiant ehangach y Llywodraeth. Bydd safon ansawdd tai Cymru yn sicrhau, erbyn 2020, y bydd gan fwy na 220,000 o aelwydydd yng Nghymru gartref sy'n ddiogel ac yn gynnes. Ar hyn o bryd, ar 31 Mawrth 2017, mae 86 y cant o gartrefi cymdeithasol yng Nghymru yn bodloni safon ansawdd tai Cymru. Mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi £108 miliwn arall o gyllid cyfalaf y flwyddyn mewn landlordiaid cymdeithasol i sicrhau bod safon ansawdd tai Cymru yn cael ei fodloni yn ystod y cyfnod amser.
I think this is a very important question; I thank Mike for raising for it. Forty five per cent of accidents occur in the home, and accidents are in the top-10 causes of death for all ages, particularly high amongst children—after cancer, I think the highest—and older people. Now, in the many interventions that we make, for instance, insulation of homes, social care visits, we should be making an assessment of the safety of homes because very, very many vulnerable people could be protected if we did that and thought about preventing accidents.
Rwy'n credu bod hwn yn gwestiwn pwysig iawn; diolchaf i Mike am ei godi. Mae pedwar deg pump y cant o ddamweiniau yn digwydd yn y cartref, ac mae damweiniau ymhlith y 10 uchaf o achosion marwolaeth i bobl o bob oed, ac mae'n arbennig o uchel ymhlith plant—yr uchaf ar ôl canser, rwy'n credu—a phobl hŷn. Nawr, yn yr ymyraethau niferus yr ydym ni'n eu gwneud, er enghraifft, inswleiddio cartrefi, ymweliadau gofal cymdeithasol, dylem fod yn cynnal asesiad o ddiogelwch cartrefi oherwydd gellid diogelu llawer iawn, iawn o bobl agored i niwed pe byddem ni'n gwneud hynny ac yn meddwl am atal damweiniau.
Yes. The Member raises an important issue, and as part of the Welsh quality housing standard, of course, making sure that homes meet a standard where accidents are very much minimised is important.
There are also a number of schemes for adaptations across Wales, and I'm delighted to say that in my own council, the speed of adaptation has increased out of all recognition from where it was 10 years ago. But the Member makes a very good point, and we are very keen to ensure that as we develop new homes in Wales, the best safety standards are incorporated in the design.
Dylem. Mae'r Aelod yn codi mater pwysig, ac yn rhan o safon ansawdd tai Cymru, wrth gwrs, mae gwneud yn siŵr bod cartrefi yn bodloni safon lle y sicrheir bod cyn lleied o ddamweiniau â phosibl yn bwysig.
Ceir nifer o gynlluniau ar gyfer addasiadau ledled Cymru hefyd, ac rwy'n falch iawn o ddweud bod cyflymder addasiadau wedi cynyddu y tu hwnt i bob amgyffred yn fy nghyngor fy hun o'i gymharu â'r sefyllfa 10 mlynedd yn ôl. Ond mae'r Aelod yn gwneud pwynt da iawn, ac rydym ni'n awyddus iawn i sicrhau bod y safonau diogelwch gorau yn cael eu cynnwys yn y dyluniad wrth i ni ddatblygu cartrefi newydd yng Nghymru.
Shelter Cymru's guidance to private tenants about taking action if their home is unhealthy or in a dangerous state, and I quote:
'Firstly, you need to think carefully about whether to take action. In particular, consider whether your landlord is likely to try to evict you rather than do the work.'
Although the tenants can then ask the council to send an inspector, they are still under risk afterwards if the landlord decides to throw them out, or if they have a grudge because they have taken that action. In that regard, will you look to putting legislation forward in relation to protecting long-term renters and encourage longer term tenancies with clear and significant penalties for landlords if they take this type of action? Because, of course, we want to ensure that their houses are healthy, but if they are judged for taking action, then that is something we should all be concerned about.
Canllawiau Shelter Cymru i denantiaid preifat ynghylch cymryd camau os na fydd eu cartref yn iach neu ei fod mewn cyflwr peryglus yw, a dyfynnaf:
Yn gyntaf, mae'n rhaid i chi feddwl yn ofalus a ddylid cymryd camau. Yn benodol, ystyriwch a yw eich landlord yn debygol o geisio eich troi allan yn hytrach na gwneud y gwaith.
Er y gall y tenantiaid ofyn wedyn i'r Cyngor anfon arolygydd, maen nhw'n dal i fod mewn perygl wedyn os bydd y landlord yn penderfynu eu troi allan, neu os yw'n dal dig oherwydd eu bod wedi cymryd y camau hynny. Yn hynny o beth, a wnewch chi ystyried cyflwyno deddfwriaeth ar gyfer diogelu rhentwyr hirdymor ac annog tenantiaethau mwy hirdymor gyda chosbau eglur a sylweddol i landlordiaid os byddant yn cymryd y mathau hyn o gamau? Oherwydd, wrth gwrs, rydym ni eisiau sicrhau bod eu tai yn iach, ond os byddant yn cael eu barnu am gymryd camau, yna mae hynny'n rhywbeth y dylem ni i gyd fod yn bryderus yn ei gylch.
Yes, the Member raises a very good point, and, obviously, we want people to be both safe and healthy in their homes, but also to have secure rental arrangements because we know that insecure rental arrangements, particularly for families, contribute to long-term mental and ill health. I know that the Minister for Housing and Regeneration has very much this in mind when we're looking at our new housing Act that's coming forward in this Assembly term.
Ydy, mae'r Aelod yn codi pwynt da iawn, ac, yn amlwg, rydym ni eisiau i bobl i fod yn ddiogel ac yn iach yn eu cartrefi, ond hefyd i fod â threfniadau rhentu diogel gan ein bod ni'n gwybod bod trefniadau rhentu ansefydlog, yn enwedig i deuluoedd, yn cyfrannu at iechyd meddwl a salwch hirdymor. Gwn fod gan y Gweinidog Tai ac Adfywio hyn mewn golwg yn sicr pan fyddwn ni'n edrych ar ein Deddf tai newydd sy'n cael ei chyflwyno yn y tymor Cynulliad hwn.
5. A wnewch chi ddatganiad am yr adolygiad rhywedd sy'n cael ei gynnal gan Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd? OAQ52107
5. Will you make a statement on the gender review that is currently being conducted by the Welsh Government? OAQ52107
The review, which is being led by myself, will help ensure that gender equality is placed at the heart of Welsh Government policy making and delivery, and that Wales becomes the safest place for women in Europe.
Bydd yr adolygiad, sy'n cael ei arwain gennyf i, yn helpu i sicrhau bod cydraddoldeb rhwng y rhywiau yn cael ei roi wrth wraidd gwaith llunio a darparu polisi Llywodraeth Cymru, ac yn sicrhau mai Cymru yw'r lle mwyaf diogel yn Ewrop i fenywod.
Rydw i’n croesawu’r adolygiad, wrth gwrs, cyn belled â bod y deilliannau yn glir ac y bydd yn arwain at wella cydraddoldeb. Wrth gyhoeddi’r adolygiad mewn araith yn Rhydychen, fe wnaeth y Prif Weinidog ddweud, fel rŷch chi newydd ei ddweud, ei fod e eisiau gweld Cymru fel y lle mwyaf saff yn Ewrop ar gyfer menywod. Ac eto, rydw i’n cytuno’n llwyr, ond mae troi’r geiriau yna yn realiti yn gofyn am ymrwymiad ac ewyllys wleidyddol gadarn. Ar hyn o bryd, mae’r agenda cydraddoldeb rhywedd yn rhan o'ch ystod o ddyletswyddau chi fel arweinydd y tŷ. Beth ydy’ch barn chi am gael Gweinidog sydd yn gallu canolbwyntio’n llwyr ar hyrwyddo cydraddoldeb i fenywod?
I welcome the review, of course, as long as the outputs are clear and that it will lead to an improvement in equality. In announcing the review in a speech in Oxford, the First Minister said, as you have also done, that he wants Wales to be the safest place for women in Europe. Again, I agree entirely, but turning those words into a reality will require commitment and firm political will. At the moment, the gender equality agenda is part of the range of responsibilities that you have as leader of the house. What's your view on having a Minister who could focus entirely on promoting equality for women?
Well, it's an interesting thought. I think it has pros and cons that are very well rehearsed and the Llywydd probably won't permit me to take an hour's speech on the pros and cons. But what is essential, of course, is that any Minister with responsibility puts it at front and centre of what they spend their time doing. The reason for the rapid review is to ensure that we haven't missed anything out; that there are no gaps and that we don't have any unintended consequences; but also that all of our policies are aimed in the same direction at the same time.
I'm very much looking forward to receiving the first report in June. We have a number of stakeholder events and I have a number of meetings with various influential women, survivors, bystanders and people who use our services, and so on, across Wales to gather as many opinions as possible while we look at focusing all our efforts on achieving equality somewhat faster than I think we would if we'd just gone along as we were in the first place.
Wel, mae'n syniad diddorol. Rwy'n meddwl bod iddo fanteision ac anfanteision sydd wedi eu trafod yn drylwyr ac mae'n debyg na wnaiff y Llywydd ganiatáu i mi gyflwyno araith awr o hyd ar y manteision a'r anfanteision. Ond yr hyn sy'n hanfodol, wrth gwrs, yw bod unrhyw Weinidog â chyfrifoldeb yn ei wneud yn flaenllaw yn yr hyn y mae'n treulio ei amser yn ei wneud. Y rheswm am yr adolygiad cyflym yw i sicrhau nad ydym wedi methu unrhyw beth; nad oes unrhyw fylchau ac nad ydym ni'n cael unrhyw ganlyniadau anfwriadol; ond hefyd bod ein holl bolisïau yn cael eu targedu i'r un cyfeiriad ar yr un pryd.
Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at dderbyn yr adroddiad cyntaf ym mis Mehefin. Mae gennym ni nifer o ddigwyddiadau i randdeiliaid ac mae gen i nifer o gyfarfodydd â gwahanol fenywod dylanwadol, goroeswyr, gwylwyr a phobl sy'n defnyddio ein gwasanaethau, ac yn y blaen, ledled Cymru i gasglu cymaint o safbwyntiau â phosibl wrth i ni geisio canolbwyntio ein holl ymdrechion ar sicrhau cydraddoldeb ychydig yn gyflymach nag yr wyf i'n ei gredu y byddem pe byddem ni wedi parhau fel yr oeddem yn ei wneud ar y cychwyn.
Leader of the house, you told me in questions last week that the gender review will include the pay gap across all public sector organisations. As just one of the top-50 companies in Wales has a female chief executive—that's the Royal Mint—I'd be keen to understand how private companies that used to be in public ownership, or at least have strong public sector connections, are being included in your review. How do you envisage the review helping to persuade large private companies of the type that are currently under the purview of Welsh language standards, for example, to reduce their gender pay gap?
Arweinydd y tŷ, fe ddywedasoch wrthyf yn ystod cwestiynau yr wythnos diwethaf y bydd yr adolygiad rhywiau yn cynnwys y bwlch cyflog ar draws pob sefydliad sector cyhoeddus. Gan mai dim ond un o'r 50 o gwmnïau mwyaf llwyddiannus yng Nghymru sydd â phrif weithredwr benywaidd—sef y Bathdy Brenhinol—byddwn yn awyddus i ddeall sut y mae cwmnïau preifat a arferai fod mewn perchenogaeth gyhoeddus, neu sydd â chysylltiadau cryf â'r sector cyhoeddus o leiaf, yn cael eu cynnwys yn eich adolygiad. Sut ydych chi'n rhagweld y bydd yr adolygiad yn helpu i berswadio cwmnïau preifat mawr o'r math sy'n rhan o gwmpas safonau'r Gymraeg ar hyn o bryd, er enghraifft, leihau eu bwlch cyflog rhwng y rhywiau?
One of the things that we're looking at in terms of the economic action plan, the fair work agenda and our procurement policies is to see what levers we have to ensure that those goals are goals that are striven for in the private sector as well as in the public sector. I do think it's important for us to get our own house in order first, as well, but we are very much hoping, both by soft influence and by direct leverage using our funding, which a large number of private sector organisations in Wales receive, to be able to shift that agenda rather faster than it currently appears to be shifting.
Un o'r pethau yr ydym ni'n ei ystyried o ran y cynllun gweithredu economaidd, yr agenda gwaith teg a'n polisïau caffael ein hunain yw gweld pa ysgogwyr sydd gennym ni i sicrhau bod y nodau hynny yn nodau y ceisir eu cyrraedd yn y sector preifat yn ogystal ag yn y sector cyhoeddus. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i ni roi trefn ar ein materion ein hunain yn gyntaf, hefyd, ond rydym ni'n gobeithio'n fawr iawn, trwy ddylanwad meddal a thrwy ysgogiad uniongyrchol gan ddefnyddio ein cyllid, y mae nifer fawr o sefydliadau sector preifat yng Nghymru yn ei dderbyn, gallu symud yr agenda honno ychydig yn gyflymach nag y mae'n ymddangos ei bod yn symud ar hyn o bryd.
Leader of the house, yesterday, I welcomed a student pilgrimage from the University of Wales Trinity Saint David; they'd walked from Merthyr to Pontypridd and down to Cardiff. They had banners with the suffragette message, 'Deeds not words', and in fact, the students were mainly from the College of Art in Swansea—I think that's in Mike Hedges's constituency—and they presented me with their pilgrimage manifesto. They also sang 'Bread and Roses', which was very moving, on the Senedd steps. But what they want is equality of opportunity; free childcare; job security for women on maternity leave; to continue the fight for equal pay; a commitment to diversity of representation in public organisations; and a commitment to supporting cohesion in communities through creative initiatives. So, leader of the house, I'm sure you will agree that this manifesto accords with the objectives of the gender review. Will you ensure that the voices of these students are heard and welcomed?
Arweinydd y tŷ, ddoe, croesewais bererindod myfyrwyr o Brifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant; roedden nhw wedi cerdded o Ferthyr i Bontypridd ac i lawr i Gaerdydd. Roedd ganddyn nhw faneri yn dangos neges y swffragetiaid, 'Gweithredoedd nid geiriau', ac mewn gwirionedd, roedd y rhan fwyaf o'r myfyrwyr o'r Coleg Celf yn Abertawe—rwy'n credu bod hwnnw yn etholaeth Mike Hedges—a chyflwynasant faniffesto eu pererindod i mi. Fe wnaethant ganu 'Bread and Roses' hefyd, a oedd yn wefreiddiol iawn, ar risiau'r Senedd. Ond yr hyn y maen nhw ei eisiau yw cyfle cyfartal; gofal plant am ddim; diogelwch swyddi i fenywod ar gyfnod mamolaeth; i barhau'r frwydr am gyflog cyfartal; ymrwymiad i amrywiaeth o ran cynrychiolaeth mewn sefydliadau cyhoeddus; ac ymrwymiad i gefnogi cydlyniant mewn cymunedau trwy fentrau creadigol. Felly, arweinydd y tŷ, rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno bod y maniffesto hwn yn cyd-fynd ag amcanion yr adolygiad rhywiau. A wnewch chi sicrhau bod lleisiau'r myfyrwyr hyn yn cael eu clywed a'u croesawu?
Very much so. Actually, it's in my constituency and I was very sad not to be able to—.
Yn sicr. Mae yn fy etholaeth i a dweud y gwir, ac roeddwn i'n drist iawn i fethu â gallu—.
Apologies.
Ymddiheuriadau.
I did actually make my best effort to get there, but it wasn't sufficient and, sadly, I missed them, so I was very disappointed. I'm very pleased that you were able to see them there. They're an inspirational group of young women and I absolutely concur with their agenda. Would that we could do it faster.
Fe wnes i fy ngorau glas i fod yn bresennol a dweud y gwir, ond nid oedd yn ddigon, ac fe'u collais, yn anffodus, felly roeddwn i'n siomedig iawn. Rwy'n falch iawn eich bod chi wedi gallu eu gweld yno. Maen nhw'n grŵp ysbrydoledig o fenywod ifanc a chytunaf yn llwyr â'u hagenda. Pe byddem ni ond yn gallu ei wneud yn gyflymach.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y ddarpariaeth o wasanaethau gofal iechyd yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ52100
6. Will the First Minister make a statement on the provision of healthcare services in Mid and West Wales? OAQ52100
We continue to invest in healthcare services in Mid and West Wales, including £3 million recently for Withybush General Hospital and £25 million for Glangwili General Hospital. We are also investing £6.6 million in Llandrindod Wells County War Memorial Hospital. We will continue to work with health boards in the region to provide healthcare services that deliver the best possible outcomes for all patients.
Rydym ni'n parhau i fuddsoddi mewn gwasanaethau gofal iechyd yn y canolbarth a'r gorllewin, gan gynnwys £3 miliwn yn ddiweddar ar gyfer Ysbyty Cyffredinol Llwynhelyg a £25 miliwn ar gyfer Ysbyty Cyffredinol Glangwili. Rydym ni hefyd yn buddsoddi £6.6 miliwn yn Ysbyty Coffa Rhyfel Llandrindod. Byddwn yn parhau i weithio gyda byrddau iechyd yn y rhanbarth i ddarparu gwasanaethau gofal iechyd sy'n sicrhau'r canlyniadau gorau posibl i bob claf.
I'm grateful to the leader of the house for that reply. She may know that I've raised the provision of health service facilities in the Welsh uplands, based on Blaenau Ffestiniog, in the Assembly on many occasions. The cottage hospital there was closed some years ago and has recently been replaced by a new office building—plenty of desks, but no beds. There is a continuing problem with GP recruitment, of course, and retention, and in other ways as well.
There is significant dissatisfaction amongst local people in Blaenau Ffestiniog and the surrounding area, and they recently submitted a petition to the Assembly to call for an independent inquiry into the provision of health services in the Welsh uplands. Tonight, there is a meeting of people from Blaenau Ffestiniog and Dolwyddelan to consider the possibility of taking legal action to compel an independent inquiry. I wonder whether the Welsh Government would see it as advantageous to facilitate an independent inquiry, because it couldn't possibly prejudice the provision of health service facilities in the area, but it could do a great deal to alleviate public concern.
Rwy'n ddiolchgar i arweinydd y tŷ am yr ateb yna. Efallai y bydd hi'n gwybod fy mod i wedi codi'r ddarpariaeth o gyfleusterau gwasanaeth iechyd yn ucheldiroedd Cymru, yn seiliedig ar Flaenau Ffestiniog, yn y Cynulliad ar sawl achlysur. Caewyd yr ysbyty bwthyn yno rai blynyddoedd yn ôl ac fe'i disodlwyd yn ddiweddar gan adeilad swyddfa newydd—digon o ddesgiau, ond dim gwelyau. Ceir problem barhaus gyda recriwtio meddygon teulu, wrth gwrs, a chadw staff, ac mewn ffyrdd eraill hefyd.
Mae anfodlonrwydd sylweddol ymhlith pobl leol ym Mlaenau Ffestiniog a'r cyffiniau, a chyflwynwyd deiseb i'r Cynulliad ganddyn nhw yn ddiweddar i alw am ymchwiliad annibynnol i'r ddarpariaeth o wasanaethau iechyd yn ucheldiroedd Cymru. Heno, mae cyfarfod o bobl o Flaenau Ffestiniog a Dolwyddelan i ystyried y posibilrwydd o gymryd camau cyfreithiol i orfodi ymchwiliad annibynnol. Tybed a fyddai Llywodraeth Cymru o'r farn ei bod yn fanteisiol hwyluso ymchwiliad annibynnol, oherwydd ni fyddai'n bosibl i hynny niweidio'r ddarpariaeth o gyfleusterau gwasanaeth iechyd yn yr ardal, ond gallai wneud llawer iawn i leddfu pryderon y cyhoedd.
No, and I think the Member undermined his own argument by referring to a health centre as an office building. That doesn't really assist the—
Na fyddem, ac rwy'n credu bod yr Aelod wedi tanseilio ei ddadl ei hun trwy gyfeirio at ganolfan iechyd fel adeilad swyddfa. Nid yw hynny wir yn cynorthwyo'r—
It is an office building.
Adeilad swyddfa yw ef.
—the free flow of information.
—llif rhwydd o wybodaeth.
It's not an office building. Have you been in there? Have you been inside?
Nid adeilad swyddfa yw ef. Ydych chi wedi bod yno? Ydych chi wedi bod y tu mewn iddo?
I think that it's very important to get the facts out when we're discussing health, which is always in emotive subject—
Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn cael y ffeithiau allan pan ein bod ni'n trafod iechyd, sydd bob amser yn bwnc emosiynol—
Who's First Minister here?
Pwy yw'r Prif Weinidog yn y fan yma?
I don't think the leader of the house requires any support from her ministerial colleagues. Leader of the house—
Nid wyf i'n credu bod arweinydd y tŷ angen unrhyw gefnogaeth gan ei chyd-Weinidogion. Arweinydd y tŷ—
Member for Blaenau Ffestiniog who knows what he's talking about.
Yr Aelod dros Flaenau Ffestiniog sy'n gwybod am yr hyn y mae'n sôn amdano.
There are many Members—there are at least five Members for Blaenau Ffestiniog in this Chamber, something that has been central to the respect we have as Assembly Members in this Chamber from the start. Leader of the house.
Mae llawer o Aelodau—mae o leiaf pum aelod dros Flaenau Ffestiniog yn y Siambr hon, rhywbeth sydd wedi bod yn ganolog i'r parch sydd gennym ni fel Aelodau Cynulliad yn y Siambr hon o'r cychwyn. Arweinydd y tŷ.
As I was saying, there are a range of fervently held opinions on the subject, and a large variety of them expressed, as we've just seen, Llywydd, in the Chamber itself. But I think that the Cabinet Secretary has this well under control and has already answered several questions on the subject, as the Member himself said.
Fel yr oeddwn i'n ei ddweud, ceir amrywiaeth o safbwyntiau brwd ar y pwnc, a mynegwyd amrywiaeth helaeth ohonynt, fel yr ydym ni newydd ei weld, Llywydd, yn y Siambr ei hun. Ond rwy'n credu bod gan Ysgrifennydd y Cabinet reolaeth dda dros hyn ac mae eisoes wedi ateb sawl cwestiwn ar y pwnc, fel y dywedodd yr Aelod ei hun.
Leader of the house, I have raised my concerns over the future of west Wales health services on numerous occasions in this Chamber. For my pains, I've been accused by members of the Government and backbenchers of scaremongering, talking down the health services and harming staff recruitment—all by myself, I've harmed staff recruitment.
The current Cabinet Secretary approached the Welsh Conservatives to take part in a parliamentary review, which we did with great pleasure. One of the aims of that was to help to depoliticise the NHS in order to try to look for a strong future for the whole of Wales in the NHS. So, imagine that wave of cynicism that swept over me this weekend when I saw Labour Assembly Members, Labour MPs and the Labour political party campaigning outside Withybush and Llanelli to save our hospitals. Do tell me, please, leader of the house, in your role as chief whip, what are we to look forward to? Will the name-calling of us here, if we have the temerity to argue about this, end? Will it continue? Will you be talking to your colleagues? Above all, are we going to look for rational debate, or will the Labour Party continue to scrabble for votes in a desperate attempt to try to mitigate the problems they know they're facing with a health service that they've been in charge of for the last two decades? I'm really cross, Vaughan, because you want us to be depoliticised—that lot, get a grip.
Arweinydd y tŷ, rwyf i wedi codi fy mhryderon ynghylch dyfodol gwasanaethau iechyd gorllewin Cymru ar sawl achlysur yn y Siambr hon. Oherwydd hynny, rwyf i wedi cael fy nghyhuddo gan aelodau o'r Llywodraeth a gan aelodau'r meinciau cefn o godi bwganod, o ddilorni'r gwasanaethau iechyd ac o niweidio'r broses recriwtio staff—y cwbl ar fy mhen fy hun, rwyf i wedi niweidio'r broses recriwtio staff.
Cysylltodd Ysgrifennydd y Cabinet presennol â'r Ceidwadwyr Cymreig i gymryd rhan mewn adolygiad Seneddol, a gwnaethom hynny gyda phleser mawr. Un o nodau hynny oedd helpu i ddadwleidyddoli'r GIG er mwyn ceisio sicrhau dyfodol cryf i Gymru gyfan yn y GIG. Felly, dychmygwch y don o sinigiaeth a ysgubodd drosof y penwythnos hwn pan welais Aelodau Cynulliad Llafur, ASau Llafur a phlaid wleidyddol Llafur yn ymgyrchu y tu allan i ysbytai Llwynhelyg a Llanelli i achub ein hysbytai. Dywedwch wrthyf, os gwelwch yn dda, arweinydd y tŷ, yn eich swyddogaeth fel prif chwip, beth ddylem ni edrych ymlaen ato? A fydd y galw enwau arnom ni yma, os ydym ni'n ddigon eofn i ddadlau ynghylch hyn, yn dod i ben? A fydd yn parhau? A fyddwch chi'n siarad â'ch cyd-Aelodau? Yn anad dim, a ydym ni'n mynd i geisio cael dadl resymegol, neu a fydd y Blaid Lafur yn parhau i grafu am bleidleisiau mewn ymgais daer i geisio lliniaru'r problemau y maen nhw'n gwybod sy'n eu hwynebu gyda gwasanaeth iechyd y maen nhw wedi bod yn gyfrifol amdano dros y ddau ddegawd diwethaf? Rwy'n ddig dros ben, Vaughan, oherwydd rydych chi eisiau i ni ddadwleidyddoli—y criw yna, calliwch.
The Member makes a very good point about the conduct of public affairs. I personally do not indulge in any of the behaviours that she mentioned. I don't agree with politicising—
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt da iawn ynglŷn â chynnal materion cyhoeddus. Nid wyf i'n bersonol yn ymddwyn yn unrhyw un o'r ffyrdd y cyfeiriodd atynt. Nid wyf yn cytuno â gwleidyddoli—
Let's hear the leader of the house, please.
Gadewch i ni glywed arweinydd y tŷ, os gwelwch yn dda.
However, there is an open—. As I said, I know that the Member feels very fervently, as do I, that, sometimes, politics is unnecessarily divisive and political, and I do not agree with personal remarks being made about others in any way, shape or form, and I know that she agrees with that. However, there are, as I said, a range of fervently held views on any healthcare reform. There is an open consultation at the moment. A large number of people across the political spectrum have fervently held views on that subject and are making them known during the consultation period. The consultation period has a large number of weeks yet to run. I'm sure there will be more demonstrations and fervently held views expressed in that way during the course of the consultation, and then, once the consultation is closed, we will have the opportunity to discuss the outcome of the consultation, once the responses have been analysed.
Fodd bynnag, ceir—. Fel y dywedais, gwn fod yr Aelod yn teimlo'n gryf iawn, fel yr wyf innau, bod gwleidyddiaeth, weithiau, yn ddiangen o gynhennus a gwleidyddol, ac nid wyf yn cytuno â sylwadau personol yn cael eu gwneud am eraill mewn unrhyw ffordd o gwbl, a gwn ei bod hi'n cytuno â hynny. Fodd bynnag, ceir, fel y dywedais, amrywiaeth o safbwyntiau cryf ar unrhyw ddiwygiad o ofal iechyd. Mae ymgynghoriad agored yn digwydd ar hyn o bryd. Mae gan nifer fawr o bobl ar draws y sbectrwm gwleidyddol safbwyntiau brwd ar y pwnc hwnnw ac maen nhw'n eu mynegi yn ystod y cyfnod ymgynghori. Mae nifer fawr o wythnosau ar ôl yn y cyfnod ymgynghori o hyd. Rwy'n siŵr y bydd mwy o brotestiadau a safbwyntiau brwd yn cael eu mynegi yn y ffordd honno yn ystod cyfnod yr ymgynghoriad, ac yna, ar ôl i'r ymgynghoriad ddod i ben, bydd y cyfle gennym i drafod canlyniad yr ymgynghoriad, ar ôl i'r ymatebion gael eu dadansoddi.
7. Beth yw ymateb Llywodraeth Cymru i ymchwil diweddaraf Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr sy'n amlygu bod y gyfradd uchaf o fyfyrwyr sy'n rhoi'r gorau i'r brifysgol yn rhai dosbarth gweithiol? OAQ52076
7. What is the Welsh Government’s response to the latest NUS research highlighting that the highest university dropout rate is amongst working class students? OAQ52076
The Welsh Government recognises the financial barriers that can stop people entering higher education. That is why, following the Diamond review, we have reformed student support, so that new full-time and part-time undergraduate students are entitled to support equivalent to the national living wage whilst they study.
Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod y rhwystrau ariannol sy'n gallu atal pobl rhag mynd ymlaen i addysg uwch. Dyna pam, yn dilyn adolygiad Diamond, yr ydym ni wedi diwygio cymorth i fyfyrwyr, fel bod gan fyfyrwyr israddedig llawn amser a rhan-amser yr hawl i gael cymorth sy'n cyfateb i'r cyflog byw cenedlaethol tra byddant yn astudio.
The National Union of Students report 'Class dismissed: Getting in and getting on in further and higher education' is, I think, an important contribution to a debate that needs to concern us all, because, in light of these drop-out figures and the skills challenge that are posed by the fourth industrial revolution, we need to be raising the skills base of all our young people to respond to the uncertainties of the job market ahead. I'm somewhat concerned that we still have quite a big difference in the numbers of young people achieving degrees in Wales, compared with, for example, the south-east of England: 26.5 per cent in Wales compared with just over 32 per cent in the south-east of England. I just wondered how the Welsh Government can address this, because it's clearly amongst working class young people that we need to be getting them to take up further education.
Rwy'n credu bod adroddiad Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr 'Class dismissed: Getting in and getting on in further and higher education' yn gyfraniad pwysig at y ddadl y mae angen iddi fod yn berthnasol i ni i gyd, oherwydd, yng ngoleuni'r ffigurau ymadael hyn a'r her sgiliau sy'n cael ei hachosi gan y pedwerydd chwyldro diwydiannol, mae angen i ni fod yn codi sylfaen sgiliau ein holl bobl ifanc i ymateb i'r ansicrwydd sydd i ddod yn y farchnad swyddi. Rwy'n pryderu braidd bod gennym ni gryn dipyn o wahaniaeth yn nifer y bobl ifanc sy'n ennill graddau yng Nghymru, o'i gymharu, er enghraifft, â de-ddwyrain Lloegr: 26.5 y cant yng Nghymru o'i gymharu ag ychydig dros 32 y cant yn ne-ddwyrain Lloegr. Roeddwn i'n meddwl tybed sut y gall Llywodraeth Cymru fynd i'r afael â hyn, oherwydd mae'n amlwg mai ymhlith pobl ifanc dosbarth gweithiol y mae angen i ni fod yn eu hannog i fanteisio ar addysg bellach.
Yes, absolutely. Our new student finance package is supported by the National Union of Students in Wales, and answers many of the questions raised by the review in England. It's the most generous in the UK, and it's designed to give more help towards living costs by providing the equivalent to the national living wage through a mix of non-repayable grants and loans. This means students can focus on their studies rather than worrying about making ends meet.
Wales was the first country in Europe to provide equivalent living cost support in grants and loans to full-time and part-time undergraduates, as well as postgraduates. The total amount of full-time student support awarded for the academic year 2015-16 was £797.5 million, which is an increase of 7 per cent on the previous year. Our recent performance data suggests retention rates for undergraduate higher education students in Wales are improving. Data for Wales for full-time first degree young entrants from low-participation areas shows a reduction in withdrawal rates from 9.1 per cent in the 2015-16 data to 7.6 per cent in the 2016-17 data. Because, as Jenny Rathbone correctly identifies, it's not just getting into university; it's staying there and being able to concentrate on your studies and not be undermined or disadvantaged by having to work through your student life in a way that's unfair and disadvantages you in your future endeavours. So, our support package is absolutely designed to do just that, because we want to support those communities who have the brightest children, from whatever their background, to make sure that they can be the very best person that they can possibly be.
Ie, yn hollol. Mae ein pecyn cyllid myfyrwyr newydd yn cael ei gefnogi gan Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr yng Nghymru, ac yn ateb llawer o'r cwestiynau a godwyd gan yr adolygiad yn Lloegr. Dyma'r pecyn mwyaf hael yn y DU, a bwriedir iddo roi mwy o gymorth tuag at gostau byw trwy ddarparu'r hyn sy'n cyfateb i'r cyflog byw cenedlaethol trwy gymysgedd o fenthyciadau a grantiau nad ydynt yn rhai ad-daladwy. Mae hyn yn golygu y gall myfyrwyr ganolbwyntio ar eu hastudiaethau yn hytrach na phoeni am gael dau ben llinyn ynghyd.
Cymru oedd y wlad gyntaf yn Ewrop i ddarparu cymorth sy'n cyfateb i gostau byw mewn grantiau a benthyciadau i fyfyrwyr israddedig llawn amser, yn ogystal â myfyrwyr ôl-raddedig. £797.5 miliwn oedd cyfanswm y cymorth i fyfyrwyr llawn amser a roddwyd ar gyfer blwyddyn academaidd 2015-16, sy'n gynnydd o 7 y cant o'r flwyddyn flaenorol. Mae ein data perfformiad diweddar yn awgrymu bod cyfraddau cadw ar gyfer myfyrwyr addysg uwch israddedig yng Nghymru yn gwella. Mae data ar gyfer Cymru ar newydd-ddyfodiaid gradd gyntaf llawn amser ifanc o ardaloedd cyfranogiad isel yn dangos gostyngiad i gyfraddau ymadael o 9.1 y cant yn nata 2015-16 i 7.6 y cant yn nata 2016-17. Oherwydd, fel y dywed Jenny Rathbone yn gywir, nid yw'n ymwneud â chael i mewn i'r brifysgol yn unig; mae'n fater o aros yno a gallu canolbwyntio ar eich astudiaethau a pheidio â chael eich tanseilio neu fod o dan anfantais o orfod gweithio drwy eich bywyd fel myfyriwr mewn ffordd sy'n annheg ac yn eich rhoi o dan anfantais yn eich ymdrechion yn y dyfodol. Felly, bwriedir yn llwyr i'n pecyn cymorth wneud yn union hynny, gan ein bod ni eisiau cefnogi'r cymunedau hynny sydd â'r plant mwyaf disglair, beth bynnag fo'u cefndir, i wneud yn siŵr y gallant fod y person gorau posibl y gallant fod.
8. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i hyrwyddo twristiaeth treftadaeth yn ne-ddwyrain Cymru? OAQ52109
8. What is the Welsh Government doing to promote heritage tourism in south-east Wales? OAQ52109
We continue to support heritage tourism initiatives in south-east Wales. For example, the Welsh Government-led heritage tourism project provided £1.058 million for visitor improvements, including access, interpretation and other facilities, at Caerphilly castle and Blaenavon ironworks. We continue to invest and to promote heritage sites to attract additional visitors to Wales.
Rydym ni'n parhau i gefnogi mentrau twristiaeth treftadaeth yn y de-ddwyrain. Er enghraifft, darparodd y prosiect twristiaeth treftadaeth dan arweiniad Llywodraeth Cymru £1.058 miliwn ar gyfer gwelliannau i ymwelwyr, gan gynnwys mynediad, dehongliad a chyfleusterau eraill, yng nghastell Caerffili a gwaith haearn Blaenafon. Rydym yn parhau i fuddsoddi a hyrwyddo safleoedd treftadaeth i ddenu rhagor o ymwelwyr i Gymru.
Thank you, leader of the house. Newport has a rich cultural history dating back 2,000 years, and included in that is Caerleon, which was one of only three permanent fortresses in Roman Britain, dating back to the first century AD. It's home to the most complete amphitheatre in the UK, impressive fortress baths, and the only remainder of Roman legionary barracks on view anywhere in Europe. The redevelopment of the Roman legionary museum was announced at the recent review of the National Museum Wales, and it's an opportunity to further promote and develop Caerleon's Roman heritage. How will the Welsh Government work with the museum and Cadw to attract visitors from across Wales and the rest of the world?
Diolch i chi, arweinydd y tŷ. Mae gan Gasnewydd hanes diwylliannol cyfoethog sy'n dyddio yn ôl 2,000 o flynyddoedd, ac yn cynnwys Caerllion, sef un o'r unig dri chaer parhaol ym Mhrydain Rufeinig, sy'n dyddio'n ôl i'r ganrif gyntaf AD. Mae'n gartref i'r amffitheatr fwyaf cyflawn yn y DU, baddonau caer trawiadol, ac unig weddillion barics y lleng Rhufeinig sydd i'w gweld unrhyw le yn Ewrop. Cyhoeddwyd ailddatblygiad yr Amgueddfa Lleng Rhufeinig yn yr adolygiad diweddar o Amgueddfa Genedlaethol Cymru, ac mae'n gyfle i hyrwyddo a datblygu treftadaeth Rufeinig Caerllion ymhellach. Sut bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'r amgueddfa a Cadw i ddenu ymwelwyr o bob cwr o Gymru a gweddill y byd?
Yes, I have to say I only very recently visited Caerleon Roman works and museum and had a thoroughly lovely time. I particularly liked the baths, and the illusion of people swimming in the baths is particularly effective. For anybody who hasn't been, I highly recommend it. It's a very educational and pleasant day out, so I couldn't recommend it more. We have had initial conversations to consider the future of the heritage offer at Caerleon. We're going to be involving other partners in due course, as suggested by the Thurley report, to ensure a consistent and coherent experience for tourists. Essential work to the roof at Caerleon will mean its closure for some months, unfortunately. The museum is working in partnership with Cadw, and will continue to offer an excellent education experience for schools. The Roman baths, amphitheatre and barracks will continue to be open to the public throughout the period of the museum closure. I can't recommend it highly enough. It's a really excellent experience all round, and very educational.
Ie, mae'n rhaid imi ddweud es i i ymweld â gwaith Rhufeinig ac Amgueddfa Caerllion yn ddiweddar iawn a chael amser hyfryd iawn. Roeddwn i'n hoffi'n arbennig y baddonau, ac mae delwedd y bobl yn nofio yn y baddonau yn arbennig o effeithiol. I unrhyw un nad ydynt wedi bod yno, rwy'n ei argymell yn fawr iawn. Mae'n ddiwrnod addysgol a dymunol iawn, felly ni allaf ei argymell yn fwy. Rydym wedi cynnal sgyrsiau cychwynnol i ystyried dyfodol y dreftadaeth a gynigir yng Nghaerllion. Byddwn yn cynnwys partneriaid eraill maes o law, fel yr awgrymwyd gan adroddiad Thurley, er mwyn sicrhau profiad cyson a chydlynol ar gyfer twristiaid. Bydd gwaith hanfodol i'r to yng Nghaerllion yn golygu y bydd ar gau am sawl mis, yn anffodus. Mae'r amgueddfa yn gweithio mewn partneriaeth â Cadw, a bydd yn parhau i gynnig profiad addysg rhagorol i ysgolion. Bydd y baddonau Rhufeinig, yr amffitheatr a'r barics yn parhau i fod ar agor i'r cyhoedd drwy gydol y cyfnod pan fydd yr amgueddfa ar gau. Ni allaf ei argymell ddigon. Mae'n brofiad hynod o wych ym mhob ffordd, ac yn addysgol iawn.
Diolch i arweinydd y tŷ yn ei rôl yn ateb dros y Prif Weinidog.
Thank you to the leader of the house in her role in answering on behalf of the First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw arweinydd y tŷ, yn ei rôl fel arweinydd y tŷ, a'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Rydw i'n galw arni, Julie James, i wneud y datganiad busnes. Julie James.
The next item is the leader of the house, in her role as leader of the house, and the business statement and announcement. I call on Julie James to make the business statement. Julie James.
Diolch, Llywydd. There are no changes to this week's business. Business for the next three weeks is shown in the business statement and announcement found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Dangosir busnes y tair wythnos nesaf yn y datganiad a chyhoeddiad busnes ymysg papurau'r cyfarfod sydd ar gael yn electronig i'r Aelodau.
Well, may I both acknowledge your endurance and call for two Welsh Government statements, the first on the Welsh independent living grant? As, amongst other things, the chair of the cross-party group on disability, I've been articulating concerns in this Chamber and in correspondence with the Welsh Government since the decision was taken by the Welsh Government to move the Welsh independent living grant into local authority funding, unlike the situations in Scotland and Northern Ireland, where a partnership with the third sector was established. The Northern Irish commissioned under the Scottish model to ensure that the independence and control of the service user was protected. I last raised this early in March with the First Minister, describing the proposal as a betrayal of the right of disabled people to live independently and make their own decisions, but, once again—despite my calling on the First Minister to recognise that independence means giving people choice and control, and not having to agree how they spend their money with well-meaning experts in county hall when they're the real experts in their own lives, the First Minister once again rejected this. However, I've now been copied on a report from a charity of which I'm patron, stating that at the recent Welsh Labour Party conference in Llandudno, on a motion put down by the Clwyd South Labour Party, delegates voted to support the continuation of the Welsh independent living grant, despite the policy of the Welsh Government, and it's been reported that this will now be maintained at least until the Assembly elections in 2021—welcomed by the campaigners led by Nathan Lee Davies from Wrexham, but still keen to stress there's some way to go in securing the grant in the long term. Therefore, given that this isn't just a decision, I'm sure, for any party conference—this is a decision for this place—I think the Assembly must have a statement to bring us up to speed on what is a very important matter for a large number of people, particularly the campaigners who've been fighting so hard to achieve what appears to be some progress in this respect.
Secondly, and finally, could I call again, following calls last week, for a statement on the A487 Caernarfon to Bontnewydd bypass, although my request comes from a slightly different angle? We know that there was a public inquiry. We know that, following the inquiry, the Welsh Government said it would consider the inquiry report and make a decision by the winter. We know that, in March, the Welsh Government said it needed more time to consider the plans, but concerns have been raised with me by local businesses that a document they submitted to the inquiry detailing objections not to a bypass, but to the yellow route favoured by the Welsh Government, presented—. But a legal representative from the Welsh Government, the Welsh Government's barrister—. On the basis of his submissions, they refused the right to question the Welsh Government on the contents of the document, although the legal advice they'd received advised that no judge would make a decision based on any draft report, and any judicial review would only be possible on the issuing of orders. Dare I say that your barrister had said that they should have gone to a judicial review following publication of draft orders, against the legal advice received. They have raised concern with me over what they have described as the total intransigence of the Welsh Government over 10 years in considering the impact on jobs and businesses locally. They do support strongly a bypass, but have been trying to put forward their case—albeit without success to date—in asking the Welsh Government to adopt the orange or black route to protect businesses and jobs. This is a very important matter. The document I referred to is a detailed submission, which confirms that, if you read properly the original submissions, there was 75 per cent local support for the black route. That was not presented in the WelTAG evidence; it wasn't questioned at the public inquiry. I therefore support calls for a statement to the Assembly on this important scheme and in the context of these valid objections and a real threat to jobs in two major local employers on the route.
Wel, a gaf i gydnabod eich dygnwch a galw am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru, y cyntaf ar grant byw'n annibynnol Cymru? Fel, ymysg pethau eraill, cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar anabledd, rwyf wedi bod yn mynegi pryderon yn y Siambr hon ac mewn gohebiaeth â Llywodraeth Cymru ers i Lywodraeth Cymru benderfynu symud grant byw'n annibynnol Cymru i gyllid awdurdodau lleol, yn wahanol i'r sefyllfa yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, lle y sefydlwyd partneriaeth â'r trydydd sector. Comisiynodd Gogledd Iwerddon o dan fodel yr Alban i sicrhau bod annibyniaeth a rheolaeth y defnyddiwr gwasanaethau yn cael eu hamddiffyn. Codais i hyn ddiwethaf yn gynnar ym mis Mawrth gyda'r Prif Weinidog, gan ddisgrifio'r cynnig fel bradychiad o hawl pobl anabl i fyw'n annibynnol a gwneud eu penderfyniadau eu hunain, ond, unwaith eto—er gwaethaf fy ngalwad ar y Prif Weinidog i gydnabod bod annibyniaeth yn golygu rhoi dewis a rheolaeth i bobl, ac nid gorfod cytuno ar sut y maen nhw yn gwario'u harian ag arbenigwyr â bwriadau da yn neuadd y sir pan mai nhw yw'r gwir arbenigwyr yn eu bywydau eu hunain, gwrthododd y Prif Weinidog hyn unwaith eto. Fodd bynnag, rwyf wedi cael copi erbyn hyn o adroddiad gan elusen yr wyf yn ei noddi, sy'n nodi y pleidleisiodd cynadleddwyr yng nghynhadledd ddiweddar Plaid Lafur Cymru yn Llandudno, ar gynnig a gyflwynwyd gan y Blaid Lafur De Clwyd i gefnogi parhad grant byw'n annibynnol Cymru, er gwaethaf polisi Llywodraeth Cymru, ac adroddwyd y bydd hyn bellach yn parhau o leiaf tan etholiadau'r Cynulliad yn 2021—croesawyd hyn gan yr ymgyrchwyr dan arweiniad Nathan Lee Davies o Wrecsam, ond maent yn awyddus i bwysleisio bod pellter i fynd i sicrhau'r grant yn y tymor hir. Felly, o gofio nad penderfyniad i unrhyw gynhadledd plaid yn unig yw hyn, rwy'n siŵr—mae'n benderfyniad i'r lle hwn hefyd—rwy'n credu bod yn rhaid i'r Cynulliad gael datganiad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am yr hyn sy'n fater pwysig iawn i lawer iawn o bobl, yn enwedig yr ymgyrchwyr sydd wedi bod yn brwydro mor galed i gyflawni'r hyn yr ymddengys ei fod yn rhywfaint o gynnydd yn hyn o beth.
Yn ail, ac yn olaf, a gaf i alw unwaith eto, yn dilyn galwadau yr wythnos diwethaf, am ddatganiad ar ffordd osgoi yr A487 Caernarfon i Bontnewydd, er bod fy nghais i yn dod o ongl ychydig yn wahanol? Gwyddom y bu ymchwiliad cyhoeddus. Gwyddom, yn dilyn yr ymchwiliad, y dywedodd Llywodraeth Cymru y byddai'n ystyried adroddiad yr ymchwiliad ac yn gwneud penderfyniad erbyn y gaeaf. Rydym yn gwybod, ym mis Mawrth, y dywedodd Llywodraeth Cymru fod arni angen mwy o amser i ystyried y cynlluniau, ond codwyd pryderon i mi gan fusnesau lleol bod dogfen yr oeddent wedi ei chyflwyno i'r ymchwiliad yn rhoi manylion gwrthwynebiadau, nid i'r ffordd osgoi ond i'r llwybr melyn a ffefrir gan Lywodraeth Cymru, yn cyflwyno—. Ond cynrychiolydd cyfreithiol o Lywodraeth Cymru, bargyfreithiwr Llywodraeth Cymru—. Ar sail ei gyflwyniadau, fe wnaethon nhw wrthod yr hawl i holi Llywodraeth Cymru ynghylch cynnwys y ddogfen, er y dywedodd y cyngor cyfreithiol yr oedden nhw wedi'i gael na fyddai unrhyw farnwr yn gwneud penderfyniad ar sail unrhyw adroddiad drafft, ac y byddai unrhyw adolygiad barnwrol dim ond yn bosibl pe cyhoeddir gorchmynion. Mentraf ddweud bod eich bargyfreithiwr wedi dweud na ddylen nhw fod wedi mynd i adolygiad barnwrol yn dilyn cyhoeddi'r gorchmynion drafft, yn erbyn y cyngor cyfreithiol a gafwyd. Maen nhw wedi codi pryder gyda mi ynghylch yr hyn y maen nhw wedi ei ddisgrifio yn anhyblygrwydd llwyr Llywodraeth Cymru dros 10 mlynedd wrth ystyried yr effaith ar swyddi a busnesau lleol. Maen nhw'n cefnogi'r ffordd osgoi yn gryf, ond wedi bod yn ceisio cyflwyno eu hachos—heb fawr o lwyddiant hyd yma—yn gofyn i Lywodraeth Cymru fabwysiadu'r llwybr oren neu ddu i amddiffyn busnesau a swyddi. Mae hwn yn fater pwysig iawn. Mae'r ddogfen y cyfeiriais ati yn gyflwyniad manwl, sy'n cadarnhau, os darllenwch chi'r cyflwyniadau gwreiddiol yn gywir, y cafwyd 75 y cant o gefnogaeth leol ar gyfer y llwybr du. Ni chyflwynwyd hynny yn nhystiolaeth WelTAG; ni chafodd ei holi yn yr ymchwiliad cyhoeddus. Felly rwy'n cefnogi'r galw am ddatganiad i'r Cynulliad ar y cynllun pwysig hwn ac yng nghyd-destun y gwrthwynebiadau dilys hyn a bygythiad gwirioneddol i swyddi mewn dau gyflogwr lleol mawr ar y llwybr.
Well, on the first matter that he raises, we continue to maintain that a static grant can't possibly meet all of the demands of every disabled person in Wales, who have complex and varied needs. No change has been made in Government policy, and therefore I can't see that there's any requirement for a statement since nothing has changed in the Government's policy. And, as Mark Isherwood said himself, he asked the First Minister about it back in March.
On the bypass, there's a public inquiry under way. The Member has made his remarks about the conduct of that inquiry, but, clearly, it wouldn't be right for the Government to comment on the conduct and legal submissions in a public inquiry.
Wel, o ran y mater cyntaf y mae'n ei godi, rydym yn parhau i fod o'r farn na all grant sefydlog ddiwallu holl ofynion pob person anabl yng Nghymru, sydd ag anghenion cymhleth ac amrywiol. Ni wnaed unrhyw newid mewn polisi Llywodraeth, felly ni allaf weld unrhyw reswm dros ddatganiad gan nad oes dim wedi newid ym mholisi'r Llywodraeth. Ac, fel y dywedodd Mark Isherwood ei hun, gofynnodd i'r Prif Weinidog am hynny yn ôl ym mis Mawrth.
O ran y ffordd osgoi, mae ymchwiliad cyhoeddus yn mynd rhagddo. Mae'r Aelod wedi gwneud ei sylwadau am gynnal yr ymchwiliad hwnnw, ond, yn amlwg, ni fyddai'n iawn i'r Llywodraeth roi sylwadau ar ymddygiad a chyflwyniadau cyfreithiol mewn ymchwiliad cyhoeddus.
I notice, leader of the house, that it's been stated today that the incinerator proposed for Barry is likely to be operational by the end of the year, and I think there are wider lessons for the whole of Wales from the experiences the people of Barry have had over the last couple of years. Something has gone seriously wrong, I think, if we have a incinerator so close to homes, in an area of deprivation as well, in the context of air quality, which we're all trying to improve in Wales, without an environmental impact statement. It has been stated, I think, by the environment Minister here previously, that she's minded to request such an environmental impact study be done, but we're told nevertheless the incinerator's going ahead. So, I would very much like, and Plaid Cymru would like, to hear a statement from the environment Minister about whether we'll see such an environmental impact study. And if that impact study, of course, does give rise to questions around emissions, around transport links, around storage of wood, around all of the things that the local residents have been complaining about, then we need to understand how that might impact on the granting of final licences and conditions for the incinerator in Barry.
Also, I'd like to ask whether such a statement, if made, can also include any work that the Government's done with Ofgem around the fact that the current proposal seems very different to the one that originally got granted the renewable obligations certificate—it's so old, this proposal, it goes back to days of ROCs, I understand; it's done under a previous regime. But there's been a lot of change since then, including the incinerator itself being at least 10 per cent bigger in terms of its output than it had been previously. So, I think all of us would appreciate, not just for Barry but for the wider lessons that we draw on the environment in Wales, an oral statement so we have the ability to question the Minister on that.
The second item I'd like to raise is the fact that many of us did celebrate Welsh food and farming at lunchtime today, and we're very grateful to the National Farmers Union, I'm sure, for launching their campaign, We Are Welsh Farming/Ni Yw Ffermio Cymru. But the context of raising this with you today is, of course, we have this proposal of the Asda-Sainsbury’s merger, telling us this will be done with lower prices. No jobs will be lost from the shops, the shops won't close, but somehow we'll have at least 10 per cent lower prices. Now, there's only one way to squeeze lower prices out in those circumstances, and it’s from the suppliers, and the suppliers are our farmers. And, when you squeeze our famers, yes, you may get something cheaper in the shop, but you're actually squeezing our communities, because those farmers are recycling the pounds that they earn within our communities, and that's clearly demonstrated by Welsh Government's own work as well as the union's work themselves.
So, if we're going to see such a major merger and a consolidation in the supermarket sector, then it does beg the question that the supermarket ombudsman needs to be beefed up considerably, because we don't want to see any supplier—but I'm talking particularly of Welsh farmers here— be squeezed by an irregular market and the use of too much pressure and too much anti-competitive, in effect, market forces being used. So, it would be good to have a response from the Welsh Government, perhaps a letter from the Welsh Government at this stage, to the Asda-Sainsbury’s merger, what discussions you're having with UK Government around this, what steps can be taken to protect Welsh suppliers and Welsh farmers in particular, and whether you think—you, I think, yourself personally, but certainly Government has said in the past that it's very interested in beefing up an ombudsman and making sure that the voice of the supplier in the supermarket chain is strengthened, as well as, of course, what we're seeing now, which is the supermarkets themselves being strengthened.
Sylwaf, arweinydd y tŷ, y nodwyd heddiw bod y llosgydd arfaethedig ar gyfer y Barri yn debygol o fod yn weithredol erbyn diwedd y flwyddyn, ac rwy'n credu bod gwersi ehangach i Gymru gyfan o brofiadau pobl y Barri yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Mae rhywbeth wedi mynd o'i le yn ddifrifol, yn fy marn i, os oes gennym losgydd mor agos i gartrefi, mewn ardal o amddifadedd hefyd, o ran ansawdd aer, rydym ni i gyd yn ceisio'i wella yng Nghymru, heb ddatganiad ar yr effaith amgylcheddol. Nodwyd, rwy'n credu, gan y Gweinidog dros yr amgylchedd y lle hwn o'r blaen, ei bod yn bwriadu gofyn am gynnal astudiaeth o'r effaith amgylcheddol, ond dywedwyd wrthym, serch hynny, bod y llosgydd yn cael ei sefydlu. Felly, hoffwn yn fawr iawn, a hoffai Plaid Cymru, glywed datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd ar ba un a fyddwn yn gweld astudiaeth o'r effaith amgylcheddol. Ac, wrth gwrs, os bydd yr astudiaeth honno o effaith, yn codi cwestiynau ynghylch allyriadau, ynghylch cysylltiadau trafnidiaeth, ynghylch storio pren, ynghylch pob un o'r pethau y mae trigolion lleol wedi bod yn cwyno amdanyn nhw, bydd angen inni ddeall sut y gallai hynny effeithio ar roi'r trwyddedau terfynol ac amodau ar gyfer y llosgydd yn y Barri.
Hefyd, hoffwn i ofyn a fyddai modd i ddatganiad o'r fath, os, caiff ei wneud, gynnwys unrhyw waith y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud gydag Ofgem ynghylch y ffaith bod y cynnig presennol yn ymddangos yn wahanol iawn i'r un a gafodd y dystysgrif rhwymedigaeth ynni adnewyddadwy yn wreiddiol—mae mor hen, y cynnig hwn, mae'n dyddio'n ôl i ddyddiau'r tystysgrifau rhwymedigaeth ynni adnewyddadwy, rwyf ar ddeall; fe'i gwnaed o dan drefn flaenorol. Ond bu llawer o newid ers hynny, gan gynnwys i'r llosgydd ei hun sydd o leiaf 10 y cant yn fwy o ran ei allbwn nag yr oedd o'r blaen. Felly, rwy'n credu y byddai pob un ohonom yn gwerthfawrogi, nid dim ond ar gyfer y Barri ond ar gyfer y gwersi ehangach ynghylch yr amgylchedd yng Nghymru, ddatganiad llafar er mwyn i ni allu gofyn cwestiynau i'r Gweinidog ynghylch hynny.
Yr ail eitem yr hoffwn ei chodi yw'r ffaith y gwnaeth llawer ohonom ddathlu bwyd a ffermio yn ystod amser cinio heddiw, ac rydym yn ddiolchgar iawn i Undeb Cenedlaethol y Ffermwyr, rwy'n siŵr, i lansio eu hymgyrch, Ni Yw Ffermio Cymru. Ond y cyd-destun i godi hyn gyda chi heddiw, wrth gwrs, yw bod gennym y cynnig hwn i uno Asda a Sainsbury, yn dweud wrthym y gwneir hyn gyda phrisiau is. Ni fydd unrhyw swyddi o'r siopau yn cael eu colli, ni fydd y siopau yn cau, ond rywsut bydd gennym brisiau sydd o leiaf 10 y cant yn is. Nawr, dim ond un ffordd sydd o wasgu prisiau'n is dan yr amgylchiadau hynny, a hynny gan y cyflenwyr, a'n ffermwyr ni yw'r cyflenwyr. Ac wrth wasgu ein ffermwyr, ie, efallai y cewch chi rywbeth rhatach yn y siop, ond mewn gwirionedd rydych chi'n gwasgu ein cymunedau, oherwydd bod y ffermwyr hynny yn ailgylchu'r punnoedd maen nhw'n eu hennill yn ein cymunedau, a dangosir hynny'n glir yng ngwaith Llywodraeth Cymru ei hun yn ogystal â gwaith yr undeb.
Felly, os bydd uno ac atgyfnerthu o'r fath raddau yn y sector archfarchnadoedd, mae'n rhaid codi'r cwestiwn bod angen atgyfnerthu'r ombwdsmon archfarchnadoedd yn sylweddol, oherwydd nid ydym yn dymuno gweld unrhyw gyflenwr—ond rwyf i'n sôn yn arbennig am ffermwyr Cymru yma—yn cael eu gwasgu gan farchnad afreolaidd a defnyddio gormod o bwysau a gormod o rymoedd gwrth-gystadleuol, mewn gwirionedd, y farchnad yn cael eu defnyddio. Felly, byddai'n dda cael ymateb gan Lywodraeth Cymru, efallai llythyr gan Lywodraeth Cymru ar y cam hwn, i'r tîm uno Asda a Sainsbury, pa drafodaethau yr ydych chi'n eu cael â Llywodraeth y DU ynglŷn â hyn, pa gamau y gellir eu cymryd i amddiffyn cyflenwyr Cymru a ffermwyr Cymru yn benodol, ac a ydych yn credu—chi, rwy'n credu, eich hun yn bersonol, ond yn sicr mae'r Llywodraeth wedi dweud yn y gorffennol bod ganddi ddiddordeb mawr mewn atgyfnerthu'r Ombwdsmon a gwneud yn siŵr y caiff llais y cyflenwr yn y gadwyn archfarchnadoedd ei gryfhau, yn ogystal ag, wrth gwrs, beth rydym ni'n ei weld nawr, sef yr archfarchnadoedd eu hunain yn cael eu cryfhau.
I think, on that second point, Simon Thomas makes an excellent series of points. It is very worrying that such a large merger is considered, especially when one of the partners, effectively, is Walmart, which is not exactly renowned for—what shall we say—progressive policies in regard to its purchasing. It is, as you know, subject to the competition commission, but my understanding is that the competition commission generally looks at the effect on consumers and not on suppliers. The Cabinet Secretary for rural affairs and myself have some concerns about this and we will be expressing those concerns to the monopolies and mergers inquiry, because actually I share your concerns about the suppliers. There is only one way to squeeze it and it is at that end. So, it is certainly an issue for us that we will be considering.
In terms of the Barry incinerator, I'm not absolutely certain where we are in that process. I think probably the best way forward would be if the Minister updates us by way of a letter as to where we are from our point of view and then we can take it forward from there.
Rwy'n credu, o ran yr ail bwynt hwnnw, bod Simon Thomas yn gwneud cyfres ragorol o bwyntiau. Mae'n peri pryder mawr bod proses uno mor fawr yn cael ei hystyried, yn enwedig pan fydd un o'r partneriaid, i bob pwrpas, yn Walmart, gan nad yw'n enwog iawn am—dyweder—polisïau prynu blaengar. Mae'n amodol, fel y gwyddoch, ar y comisiwn cystadleuaeth, ond rwyf i ar ddeall bod y comisiwn cystadleuaeth yn edrych yn gyffredinol ar yr effaith ar ddefnyddwyr ac nid ar gyflenwyr. Mae gan Ysgrifennydd y Cabinet dros faterion gwledig a minnau bryderon am hyn a byddwn yn mynegi'r pryderon hynny i'r ymchwiliad monopolïau ac uno cwmnïau, oherwydd rwyf i'n rhannu eich pryderon, mewn gwirionedd, am y cyflenwyr. Dim ond un ffordd sydd o'i wasgu a hynny ar y diwedd. Felly, mae'n sicr yn fater i ni y byddwn yn ei ystyried.
O ran y llosgydd yn y Barri, dydw i ddim yn gwbl sicr beth yw'r sefyllfa o ran o broses honno. Rwy'n credu mai'r ffordd orau ymlaen, mae'n debyg, fyddai i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni drwy lythyr ynglŷn â'r sefyllfa o'n safbwynt ni, ac yna gallwn symud ymlaen o'r fan honno.
Leader of the house, I'd ask for two statements. Do you know when we could expect an update on the surgical use of vaginal mesh in the NHS? I've raised this a number of times in the Chamber and I understand that a task and finish group is due to report soon. I think it would be appropriate if we had a statement following that in the Chamber.
The second statement I'd ask for is on animal welfare. Last week, the Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals reported that prosecutions for animal cruelty in Wales are at a four-year high and many of the instances dealt with by the RSPCA throughout 2017 concerned horses and other equines. It's frequently the case that they've been abandoned, and horses are being found sick, dying or sometimes dead. One significant problem is the difficulty finding out who owns those and perhaps registration could possibly help. So, could we have a debate in Government time on this and animal welfare more broadly?
Arweinydd y tŷ, hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad. Ydych chi'n gwybod pryd y gallem ni ddisgwyl diweddariad ar ddefnydd meddygol o rwyll y wain yn y GIG? Rwyf i wedi codi hyn nifer o weithiau yn y Siambr, ac rwyf ar ddeall y bydd y grŵp gorchwyl a gorffen yn adrodd yn ôl yn fuan. Rwy'n credu y byddai'n briodol pe cawn ni ddatganiad yn dilyn hynny yn y Siambr.
Mae'r ail ddatganiad rwyf yn gofyn amdano yn ymwneud â lles anifeiliaid. Yr wythnos diwethaf, dywedodd y Gymdeithas Frenhinol er Atal Creulondeb i Anifeiliaid fod erlyniadau yn sgil creulondeb i anifeiliaid yng Nghymru ar y lefel uchaf mewn pedair blynedd a bod llawer o'r achosion yr ymdriniodd yr RSPCA â nhw yn ystod 2017 yn ymwneud â cheffylau ac aelodau eraill o'r un teulu o anifeiliaid. Mae'n aml yn achos o ddod o hyd iddyn nhw wedi'u hesgeuluso, ceffylau sâl, yn marw neu wedi marw weithiau. Un broblem sylweddol yw'r anhawster i ganfod pwy yw perchnogion y ceffylau hynny a gallai cofrestru helpu o bosibl. Felly, a gawn ni ddadl yn amser y Llywodraeth ar hyn a lles anifeiliaid yn ehangach?
On the vaginal mesh, I know that the Cabinet Secretary is due to make a statement once the report has come out, so we'll be sure to bring that forward as soon as is possible once that's been done.
The Cabinet Secretary is also due to make a statement on animal welfare. We are very well aware of the issue about tracing the ownership of horses, which is, Llywydd, a massive issue in my own constituency, even though it's city centre, which you wouldn't expect. We are aware of that. I know the Cabinet Secretary takes it very seriously and is going to make a statement shortly.
O ran rhwyll y wain, gwn y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud datganiad pan ddaw'r adroddiad, felly byddwn yn sicr o ddwyn hynny ymlaen cyn gynted ag y bo modd pan fydd wedi'i wneud.
Bydd Ysgrifennydd y Cabinet hefyd yn gwneud datganiad ar les anifeiliaid. Rydym yn ymwybodol iawn o'r mater ynghylch olrhain perchnogaeth ceffylau, sydd, Llywydd, yn fater enfawr yn fy etholaeth i fy hun, er ei bod yn ganol dinas, sy'n groes i'r disgwyl. Rydym yn ymwybodol o hynny. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet yn cymryd y mater o ddifrif ac y bydd yn gwneud datganiad yn fuan.
Leader of the house, may I ask for a statement on the levels of child obesity in Wales? The latest child measurement programme's annual report shows that more than a quarter of children in Wales are overweight or obese. This is much higher than in England. Areas such as Blaenau Gwent and Caerphilly in my region both produced results higher than the Welsh average. I understand the Welsh Government is working with Public Health Wales to develop a new strategy to tackle obesity. Could we have a statement from the Cabinet Secretary for health on when the strategy is likely to report, and what measures he intends to take to tackle this problem in the interim period in Wales? Thank you.
Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad ar lefelau gordewdra ymhlith plant yng Nghymru? Mae adroddiad blynyddol y rhaglen mesur plant ddiweddaraf yn dangos bod mwy na chwarter y plant yng Nghymru yn rhy drwm neu'n ordew. Mae hyn yn llawer uwch nag yn Lloegr. Cafodd ardaloedd megis Blaenau Gwent a Chaerffili yn fy rhanbarth ill dau ganlyniadau uwch na chyfartaledd Cymru. Rwyf ar ddeall bod Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru i ddatblygu strategaeth newydd i fynd i'r afael â gordewdra. A gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ar pryd y bydd y strategaeth yn debygol o adrodd, a pha ddulliau y mae'n bwriadu eu defnyddio i ymdrin â'r broblem hon yn y cyfamser yng Nghymru? Diolch.
The Cabinet Secretary has indicated that he's expecting to run a consultation and he'll provide an update before the summer recess on that consultation.
Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi nodi ei fod yn disgwyl cynnal ymgynghoriad a bydd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr ymgynghoriad hwnnw cyn toriad yr haf.
Leader of the house, I'd like to ask for two statements if, possible. The first relates to the announcement today by the Welsh Local Government Association, who claim that children's services in Wales are nearly 'at crisis point'—and I quote. Now, clearly, increasing demand and reducing budgets is a recipe for disaster, as we all know. We have seen recently the difficulties in Powys, and it's clear that other councils in Wales are feeling the pressure in terms of the demands on their services and their ability to respond. So, with that backdrop, can I ask if the Minister for Children and Social Care therefore would be prepared to bring forward an oral statement at the earliest opportunity on the pressures facing children's services, and what the Welsh Government is planning to do to address them? That's the first one.
The second request relates to plans to develop a metro system for Swansea bay and the western Valleys. As I've mentioned previously in this Chamber, the development of a metro system that, in principle, looks to improve travel times for people in south-west Wales is to be welcomed, naturally, but you'll be aware of concerns within Neath with regard to the need to protect the status of Neath railway station as part of any metro proposal. Feelings are running high in Neath at the moment. So, given that work has started in terms of the development of the strategic outline business case for the metro, would the Cabinet Secretary for transport be prepared to bring forward an oral statement outlining the work currently being undertaken and how he sees the project developing? Diolch yn fawr.
Arweinydd y tŷ, hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad, os yw hynny'n bosibl. Mae'r cyntaf yn ymwneud â'r cyhoeddiad heddiw gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, sy'n honni bod gwasanaethau plant yng Nghymru bron mewn argyfwng—. Nawr, yn amlwg, mae galw cynyddol a lleihau cyllidebau yn arwain at drychineb, fel y gwyddom ni i gyd. Rydym ni wedi gweld yr anawsterau ym Mhowys yn ddiweddar, ac mae'n amlwg bod cynghorau eraill yng Nghymru yn teimlo pwysau o ran y galwadau ar eu gwasanaethau a'u gallu i ymateb. Felly, gyda'r cefndir hwnnw, a gaf i ofyn a fyddai'r Gweinidog dros Blant a Gwasanaethau Cymdeithasol, felly, yn fodlon cyflwyno datganiad llafar ar y cyfle cyntaf ar y pwysau sy'n wynebu gwasanaethau plant, a'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud i fynd i'r afael â nhw? Dyna'r cyntaf.
Mae'r ail gais yn ymwneud â chynlluniau i ddatblygu system fetro ar gyfer Bae Abertawe a'r Cymoedd gorllewinol. Fel yr wyf wedi sôn o'r blaen yn y Siambr hon, mae datblygu system metro sydd, mewn egwyddor, yn ceisio gwella amseroedd teithio i bobl y de-orllewin i'w groesawu, yn naturiol, ond byddwch chi'n ymwybodol o'r pryderon yng Nghastell-nedd o ran yr angen i amddiffyn statws gorsaf drenau Castell-nedd yn rhan o unrhyw gynnig metro. Mae teimladau cryf yng Nghastell-nedd ar hyn o bryd. Felly, o gofio bod gwaith wedi dechrau ar ddatblygu'r achos busnes amlinellol strategol ar gyfer y metro, a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth yn fodlon cyflwyno datganiad llafar sy'n amlinellu'r gwaith sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd a sut y mae'n disgwyl i'r prosiect ddatblygu? Diolch yn fawr.
Taking those in reverse order, on that one, my colleague the Assembly Member for Neath has been extremely vocal in his opinions about any potential closure of Neath station. No such closure is remotely on the horizon. We can't even get the UK Government to electrify the line, never mind straighten it. So, I think that's just pie in the sky. There is a conversation about the Swansea bay metro, quite rightly, and the Cabinet Secretary for Economy and Transport has put money into a feasibility study for that, but that does not include the closure of Neath station.
On the children's services, the Minister for children is due to make a statement on those issues very shortly, and of course my colleague the Cabinet Secretary for local government is due to make a statement on Powys later on in today's agenda.
Gan ymateb iddyn nhw am yn ôl, o ran hynny, mae fy nghyd-Aelod Aelod y Cynulliad dros Gastell-nedd wedi mynegi ei farn yn glir ar unrhyw bosibilrwydd o gau gorsaf Castell-nedd. Nid yw'r fath gau yn agos at y gorwel. Ni allwn hyd yn oed ysgogi Llywodraeth y DU i drydaneiddio'r rheilffordd, heb sôn am ei sythu. Felly, rwy'n credu mai breuddwyd gwrach yw hynny. Mae yna drafodaeth ynghylch metro Bae Abertawe, rydych yn gwbl gywir, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth wedi rhoi arian ar gyfer astudiaeth ddichonoldeb i hynny, ond nid yw hynny'n cynnwys cau gorsaf Castell-nedd.
O ran gwasanaethau plant, bydd y Gweinidog dros blant yn gwneud datganiad ar y materion hynny yn fuan iawn, ac wrth gwrs bydd fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol yn gwneud datganiad ar Bowys yn nes ymlaen ar yr agenda heddiw.
A fedrwch chi fy sicrhau i fy mod yn cael ateb gonest a chlir gan eich Llywodraeth ar fater syml rwyf wedi bod yn mynd ar ei ôl o rŵan ers mis Ionawr? Rwyf wedi gofyn i Weinidog y Gymraeg faint o staff sydd wedi eu lleoli yn uned Gymraeg y Llywodraeth—y staff sy'n gyfrifol am baratoi rheoliadau safonau'r iaith Gymraeg. Ar ôl cael yr ateb 'loads' mewn pwyllgor, mi ges i ateb i gwestiwn ysgrifenedig a oedd yn dweud mai'r Ysgrifennydd Parhaol a oedd i fod i ateb. Ni ches i ddim ateb ganddi hi tan ddydd Iau diwethaf, a hynny oherwydd fy mod i wedi gorfod codi'r mater yma yn y Siambr. Ac mi ges i yr ateb yma, a oedd yn syfrdanol:
'Rwy’n fodlon bod digon o swyddogion polisi yn gweithio yn yr Is-adran er mwyn ymgymryd â’r gwaith hwn yn unol â blaenoriaethau Gweinidogol.'
Yr Ysgrifennydd Parhaol ddywedodd hynny. Felly, yn gyntaf, nid wyf wedi cael ateb o hyd i gwestiwn syml gan Aelod Cynulliad ers mis Ionawr. Yn ail, onid ydy hwn yn enghraifft eto fyth o ddiffyg tryloywder gan eich Llywodraeth chi—rhan o batrwm, o ddiwylliant, yn anffodus? Ac, yn drydydd, a ydy pennaeth y gwasanaeth sifil, sydd i fod yn ddi-duedd, i fod i roi ymateb y byddai rhywun yn ei ddisgwyl a fyddai'n dod gan Weinidog, ac ai ymdrech i osgoi rhoi ateb gonest i gwestiwn syml sydd yn mynd ymlaen fan hyn? Felly, buaswn i'n hoffi cael eich cefnogaeth chi i sicrhau ateb i fy nghwestiwn i. Nid wyf fi'n meddwl y dylai'r Cynulliad yma, na'ch Llywodraeth chi, ganiatáu y math yma o ymddygiad gwrth-ddemocrataidd.
Can you give me an assurance that I will receive an honest and clear response from your Government on a simple issue, which I have been pursuing now since January? I've asked the Minister for the Welsh language how many staff are located in the Government's Welsh language unit—those staff responsible for preparing Welsh language standards regulations. Having received the response 'loads' in a committee, I received a response to a written question that it was the Permanent Secretary who should answer such a question. I received no response from her until last Thursday, and that was because I had to raise the issue here in the Chamber. I was given this response, which was shocking:
'I am content that there are sufficient policy officials within the Division to take this work forward in line with Ministerial priorities'.
That was the Permanent Secretary's response. So, first, I haven't had a response to a simple question from an Assembly Member, asked in January. Secondly, isn't this another example of a lack of transparency within your Government—part of a pattern and a culture, unfortunately? And thirdly, is the head of the civil service, who is supposed to be unbiased and impartial—should she be giving a response that one would expect from a Minister? Is this an attempt to evade giving an honest answer to a simple question? So, I would appreciate your support in securing an answer to my question. I don't think that this Assembly, or your Government, should allow this kind of anti-democratic behaviour.
I'm aware of the issue. I think that, actually, it turns out to be relatively complex. But I will write to you, Siân Gwenllian, and make sure that you have, however complex the answer is, a direct answer to your question.
Rwy'n ymwybodol o'r mater. Rwy'n credu ei fod, mewn gwirionedd, yn gymharol gymhleth. Ond byddaf yn ysgrifennu atoch chi, Siân Gwenllian, ac yn gwneud yn siŵr y cewch chi, pa mor gymhleth bynnag yw'r ateb, ateb uniongyrchol i'ch cwestiwn.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Thank you, leader of the house.
You deserve your cup of tea now. Thank you for that.
Rydych chi'n haeddu eich cwpanaid o de bellach. Diolch ichi am hynny.
Rydym yn symud ymlaen, felly, i'r eitem nesaf, sef y datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid ar adolygiad man canol cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru 2018. Rwy'n galw ar yr Ysgrifennydd Cyllid i wneud ei ddatganiad—Mark Drakeford.
We move, therefore, to our next item, which is a statement by the Cabinet Secretary for Finance on the Wales infrastructure investment plan mid-point review 2018. I call on the Finance Secretary, Mark Drakeford.
Diolch yn fawr, Llywydd. At the height of the recession, and in the early years of the UK Government’s flawed and failing austerity programme, my predecessor, Jane Hutt, published the first 2012 Wales infrastructure investment plan. Ever since, this plan has been at the heart of the Welsh Government’s work to create and sustain economic growth, and to support vital public services. Its goals and priorities have guided our significant infrastructure investment right across Wales, including, in the last Assembly term alone, £1.2 billion to provide more than 11,500 affordable homes, £1.3 billion to support our twenty-first century schools and education programme, where 100 schemes have already been completed and 60 more are on their way to completion, and £1.8 billion to modernise our transport infrastructure, from the Heads of the Valleys road to the Newtown bypass.
Diolch yn fawr, Llywydd. Yn anterth y dirwasgiad, ac yn y blynyddoedd cynnar o raglen gynni ddiffygiol a ffaeledig Llywodraeth y DU, cyhoeddodd fy rhagflaenydd, Jane Hutt, y cynllun buddsoddi cyntaf yn seilwaith Cymru yn 2012. Fyth ers hynny, mae'r cynllun hwn wedi bod wrth wraidd gwaith Llywodraeth Cymru i greu a chynnal twf economaidd, ac i gefnogi gwasanaethau cyhoeddus hanfodol. Mae ei nodau a'i flaenoriaethau wedi llywio ein buddsoddiad seilwaith sylweddol iawn ledled Cymru, gan gynnwys, yn nhymor diwethaf y Cynulliad yn unig, £1.2 biliwn i ddarparu mwy nag 11,500 o gartrefi fforddiadwy, £1.3 biliwn i gefnogi ein rhaglen addysg ac ysgolion ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, ble mae 100 o gynlluniau eisoes wedi'u cwblhau a 60 ar y gweill, ac £1.8 biliwn i foderneiddio ein seilwaith trafnidiaeth, o ffordd Blaenau'r Cymoedd i ffordd osgoi y Drenewydd.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Dirprwy Lywydd, we have done this, and more, at a time when our conventional capital budget will be 20 per cent lower in real terms by the end of the decade than it was in 2009-10. And all of this just at the point in the economic cycle when the UK Government should have stepped up and not shied back from investing in the future. Here in Wales, in the six years since the WIIP was first published, we have invested £9 billion of Welsh Government capital funding, and developed new ways of drawing in investment from elsewhere, to deliver ambitious projects, which deliver lasting benefits for the people of Wales.
Now, Dirprwy Lywydd, a great deal has changed since that first WIIP was published in 2012. Back then, the Chancellor of the Exchequer, George Osborne, promised that austerity would be over by 2015. Now, it extends to 2025. We have had the European Union referendum, and the decision to leave the European Union. The impact of the uncertainty that this has created must help explain why, at a time when economies across the eurozone are growing at their fastest rate for a decade, growth across the UK is faltering, and is at its weakest since 2012.
Dirprwy Lywydd, that is the background against which our mid-point review of the Wales infrastructure investment plan is to be published today. The review reflects on the experience of the past six years, where we can see progress, and where we can draw lessons for the future. It takes account of the many changes—some of which I've just identified—that have occurred over the lifetime of the plan so far, and it sets out our investment priorities for the remaining period of the plan, aligning it with the aims and goals of 'Prosperity for All' and the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and setting the Welsh Government’s spend more directly in the context of the investment that others plan to make in Wales.
Dirprwy Lywydd, we have ambitious plans to invest further in Welsh infrastructure, with plans already set out to invest an additional £6.5 billion worth of capital in our priorities between now and 2020-21. And today, I can set out a new capital funding package of £266 million to support the delivery of Government priorities over the next three years. Amongst other objectives, these investments are strongly aligned to support the work of my Cabinet colleague Lesley Griffiths in the vital field of carbon reduction.
The new funding allocations include: £60 million over three years to accelerate the creation of active travel routes to connect residential areas, work, education sites and services; over £60 million over the next three years for the NHS, for the all-Wales capital programme; £31.5 million over three years for the next generation access broadband phase 2; £25 million over three years for the new Tech Valleys programme; and £15 million over two years to fund a pilot, as part of the ministerial taskforce for the south Wales Valleys, to ensure that schools in the area become community hubs and provide community learning centres with extended services. The mid-point review also includes an up-to-date pipeline of Welsh Government, local authority and private sector investments. It provides the details of more than 350 schemes with a value of around £42 billion, including this Government’s own flagship commitments.
Llywydd, as members of the Finance Committee will know, my principle has always been to exhaust the use of the least expensive forms of capital before using other more expensive sources. The plan, therefore, relies on our efforts to begin with to commit the vast bulk of our conventional capital, well in advance of spend, then to move on to deploy every pound of capital available to us through the regional development funds from which Wales benefits as a result of our membership of the European Union—that amounts to over £720 million in additional investment—then to make full use of the £1 billion in borrowing powers now available to us, and then to go on supporting additional borrowing for investment by our local authorities and our housing associations.
And because, even when we have pushed at the limits of all these possibilities, we still have vitally important public purposes that could otherwise not be afforded, we have devised our own mutual investment model, building from the Scottish Government’s not-for-profit schemes, to find a way to fund the new Velindre cancer hospital for south Wales, to complete the dualling of the A465 Heads of the Valleys road, and to enable us to accelerate band B of our twenty-first century schools and education programme. And, Dirprwy Lywydd, I can announce today the latest development in this area, because in line with the provisions in the Government of Wales Act 2006, agreement has now been secured with the UK Government that it will bring forward legislation to enable Welsh Ministers to issue bonds for capital investment expenditure, providing the Welsh Government with a further set of borrowing levers in the future.
Dirprwy Lywydd, we are in the process of establishing a national infrastructure commission for Wales, and later this afternoon the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs will make a statement about our preferred option for our new land use plan, the national development framework. Together, these will provide a strategic picture of our national and regional infrastructure needs, and help us ensure our investments are aligned and targeted to where they can have maximum impact in the face of continuing austerity.
Dirprwy Lywydd, rydym ni wedi gwneud hyn, a mwy, ar adeg pan fydd ein cyllideb cyfalaf confensiynol 20 y cant yn llai mewn termau real erbyn diwedd y degawd nag yr oedd hi yn 2009-10. A hyn i gyd yn union yn ystod y cyfnod yn y cylch economaidd pan ddylai Llywodraeth y DU fod wedi achub ar y cyfle yn hytrach na pheidio â buddsoddi yn y dyfodol. Yma yng Nghymru, yn y chwe blynedd ers y cafodd cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru ei gyhoeddi gyntaf, rydym ni wedi buddsoddi £9 biliwn o gyllid cyfalaf gan Lywodraeth Cymru, a datblygu ffyrdd newydd o sicrhau buddsoddiadau o ffynonellau eraill, i gyflawni prosiectau uchelgeisiol, sy'n creu manteision parhaol ar gyfer pobl Cymru.
Nawr, Dirprwy Lywydd, mae llawer wedi newid ers cyhoeddi'r cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru cyntaf un yn 2012. Bryd hynny, addawodd y Canghellor, George Osborne, y byddai cyni ar ben erbyn 2015. Bellach, bydd yn ymestyn i 2025. Rydym ni wedi cael refferendwm yr Undeb Ewropeaidd, a'r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae'n rhaid bod effaith yr ansicrwydd y mae hyn wedi ei greu yn helpu esbonio pam, ar adeg pan mae economïau yn ardal yr ewro yn tyfu ar eu cyfradd gyflymaf ers degawd, mae twf ledled y DU yn arafu, ac mae ar ei wannaf ers 2012.
Dirprwy Lywydd, dyna'r sefyllfa sydd ohoni wrth gyhoeddi ein hadolygiad canol cyfnod o'r cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru heddiw. Mae'r adolygiad yn ystyried profiad y chwe blynedd diwethaf, lle gallwn ni weld cynnydd, a lle gallwn ni ddysgu gwersi ar gyfer y dyfodol. Mae'n ystyried y llu o newidiadau—rhai ohonyn nhw yr wyf i newydd sôn amdanynt—sydd wedi digwydd yn ystod oes y cynllun hyd yn hyn, ac mae'n disgrifio ein blaenoriaethau buddsoddi ar gyfer y cyfnod sy'n weddill o'r cynllun, gan ei gysoni ag amcanion a nodau 'Ffyniant i bawb' a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, a gosod gwariant Llywodraeth Cymru yn fwy uniongyrchol yng nghyd-destun y buddsoddiad y mae eraill yn cynllunio i'w wneud yng Nghymru.
Dirprwy Lywydd, mae gennym ni gynlluniau uchelgeisiol i fuddsoddi mwy yn seilwaith Cymru, gyda chynlluniau eisoes ar y gweill i fuddsoddi gwerth £6.5 biliwn yn ychwanegol o gyfalaf yn ein blaenoriaethau rhwng nawr a 2020-21. A heddiw, gallaf gyhoeddi pecyn ariannu cyfalaf newydd o £266 miliwn i helpu cyflawni blaenoriaethau'r Llywodraeth dros y tair blynedd nesaf. Ymhlith amcanion eraill, mae'r buddsoddiadau hyn yn ategiad cryf i gefnogi gwaith fy nghyd-Aelod Cabinet Lesley Griffiths yn y maes hanfodol o leihau allyriadau carbon.
Mae'r dyraniadau ariannu newydd yn cynnwys: £60 miliwn dros dair blynedd i gyflymu'r broses o greu llwybrau teithio llesol i gysylltu ardaloedd preswyl, gwaith, safleoedd addysg a gwasanaethau; mwy na £60 miliwn dros y tair blynedd nesaf ar gyfer y GIG, ar gyfer rhaglen gyfalaf Cymru gyfan; £31.5 miliwn dros dair blynedd ar gyfer mynediad band eang cam 2 y genhedlaeth nesaf; £25 miliwn dros dair blynedd ar gyfer y rhaglen Cymoedd Technoleg newydd; a £15 miliwn dros ddwy flynedd i ariannu cynllun arbrofol, yn rhan o'r tasglu gweinidogol ar gyfer Cymoedd y de, i sicrhau bod ysgolion yn yr ardal yn dod yn ganolfannau cymunedol ac yn darparu gwasanaethau estynedig i ganolfannau dysgu yn y gymuned. Mae'r adolygiad man canol hefyd yn cynnwys rhestr gyfredol o'r buddsoddiadau sydd gan Lywodraeth Cymru, awdurdod lleol a'r sector preifat yn yr arfaeth. Mae'n rhoi manylion ynglŷn â mwy na 350 o gynlluniau sydd werth tua £42 biliwn, gan gynnwys ymrwymiadau blaenllaw y Llywodraeth ei hun.
Llywydd, fel y gŵyr Aelodau o'r Pwyllgor Cyllid, fy egwyddor i erioed yw dihysbyddu'r defnydd lleiaf drud o gyfalaf cyn defnyddio'r ffynonellau eraill drutach. Mae'r cynllun, felly, yn dibynnu ar ein hymdrechion yn y lle cyntaf i ymrwymo'r rhan helaethaf o'n cyfalaf confensiynol, ymhell cyn ei wario, yna wedi hynny i ddefnyddio pob punt o gyfalaf sydd ar gael i ni drwy'r cronfeydd datblygu rhanbarthol y mae Cymru yn elwa ohonynt o ganlyniad i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd—mae hynny'n cyfateb i fwy na £720 miliwn o fuddsoddiad ychwanegol—yna i wneud defnydd llawn o'r pwerau benthyca gwerth £1 biliwn sydd yn awr ar gael i ni, ac yna i fynd ati i gefnogi benthyca ychwanegol fel bod modd i'n hawdurdodau lleol a'n cymdeithasau tai fuddsoddi.
Ac oherwydd, hyd yn oed pan rydym ni wedi dihysbyddu'r holl bosibiliadau hyn, mae gennym ni o hyd ddibenion cyhoeddus hanfodol bwysig na ellid fel arall eu fforddio, rydym ni wedi dyfeisio ein model buddsoddi cydfuddiannol ein hunain, gan adeiladu ar gynlluniau nid-er-elw Llywodraeth yr Alban, i ddod o hyd i ffordd o ariannu ysbyty canser newydd y Felindre ar gyfer de Cymru, i gwblhau'r gwaith o ddeuoli ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd, ac i'n galluogi i gyflymu band B ein rhaglen addysg ac ysgolion ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. A, Dirprwy Lywydd, gallaf gyhoeddi heddiw y datblygiad diweddaraf yn y maes hwn, oherwydd yn unol â darpariaethau yn Neddf Llywodraeth Cymru 2006, mae cytundeb bellach wedi'i sicrhau gyda Llywodraeth y DU y bydd yn cyflwyno deddfwriaeth i alluogi Gweinidogion Cymru i gyhoeddi bondiau ar gyfer gwariant buddsoddi cyfalaf, gan roi cyfres arall o declynnau benthyca i Lywodraeth Cymru yn y dyfodol.
Dirprwy Lywydd, rydym ni wrthi'n sefydlu comisiwn seilwaith cenedlaethol ar gyfer Cymru, ac yn ddiweddarach y prynhawn yma bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig yn gwneud datganiad ynghylch y dewis yr ydym ni'n ei ffafrio ar gyfer ein cynllun defnydd tir newydd, y fframwaith datblygu cenedlaethol. Gyda'i gilydd, bydd y rhain yn rhoi darlun strategol o anghenion ein seilwaith cenedlaethol a rhanbarthol, ac o gymorth inni sicrhau bod ein buddsoddiadau yn cyd-fynd a thargedau lle gallant gael yr effaith fwyaf yn wyneb cyni parhaus.
Dirprwy Lywydd, bydd adolygiad canol tymor y cynllun buddsoddi yn ein helpu i weithio mewn ffordd mwy cydweithredol ac integredig, o fewn y Llywodraeth a gyda ein partneriaid. Bydd yn sicrhau bod ein seilwaith yn gadarn, yn cyfrannu at dwf economi Cymru ac yn ein helpu i lunio dyfodol tymor hir ein gwlad a'i phobl. Rydw i'n cymeradwyo'r cynllun i'r Cynulliad.
Deputy Presiding Officer, this mid-point review of the infrastructure investment plant will help us to work in a more integrated and and collaborative way within Government and with our partners. It will ensure that our infrastructure is robust, will contribute to the growth of the Welsh economy and will help us to formulate the long-term future of our nation and its people. I commend this plan to the Assembly.
Can I thank the Cabinet Secretary for his statement this afternoon? I think we all recognise that we do remain in a time of public spending constraints. We certainly in the Welsh Conservatives welcome proposals to invest in our economy and public services, despite those obvious challenges.
Can I just say in responding at the start to your statement, Cabinet Secretary—? On your point about UK funding, which you made at the start of your contribution and at the end, the almost obligatory comment now on funding cuts—. Yes, spending cuts, you're quite right to say have extended beyond the original cut-off of 2015 that was set out back in 2010. But if the alternative was deeper, yearly cuts, then I think I would probably stick with the Chancellor's current timescale rather than look at those cuts having been faster and deeper at the time. And we know that, yes, the deficit has taken longer to come down than was previously hoped, but the UK Government is getting there in that regard. Debt itself will soon be cut, not just the deficit, and that will, in the longer term, set the UK economy and the Welsh economy on a sounder footing, so you will have more money to invest in those important public services and infrastructure. [Interruption.] You might not agree with that, Lee Waters, but many people do agree with that.
Your statement covered a wide range of investment proposals and a wide range of spending areas. I will just touch on a few of them. I warmly welcome the proposals to continue developing the twenty-first century schools programme through the second band of funding, in partnership with local authorities across Wales. I recently visited the site of Monmouth Comprehensive School, due to open in September. It's a really impressive state-of-the-art building, which shows what can be achieved when Welsh Government works with Conservative local authorities such as Monmouthshire. It will extend opportunities for modern teaching and learning. While you've increased the funding available for twenty-first century schools, could you advise of any changes to the timescale of the next phase of the programme? Is that as was originally envisaged?
On house building, we recognise that there are growing pressures on the housing market, particularly in south-east Wales, and commentators are concerned with the removal of the Severn bridge tolls and the effect that that will have on local housing supply in Monmouthshire and other local authorities in south-east Wales. How confident are you that the funding you're providing for the development of affordable housing proposals, across certainly south Wales, will be met?
You touched on the Heads of the Valleys ongoing investment scheme. I had a tour of the new road—the Clydach gorge part of the road—a few weeks ago, and it's certainly a very impressive piece of infrastructure, which is widely welcomed, I know, by businesses and local people. However, of course, on the downside, it is coming in considerably over budget and considerably behind timescale, which is leading to delays far in advance of what was originally anticipated and were tolerable by local people. So, I think my question would be: in relation to that project and similar large infrastructure projects, what mechanisms are you putting in place to make sure that the taxpayer is getting value for money, that projects like this are delivered as efficiently as possible and that there is proper scrutiny on the public purse? I know that, in future, the Public Accounts Committee, which I chair, will look at spending like this, but I'm thinking, in the meantime, what is being done at this moment in time to make sure that that spending is efficient?
I don't think you mentioned the critical care centre—I might be wrong—currently being developed in Cwmbran. That's another project on which there has been significant delay. However, it is now going up and, again, looks like an impressive building. So, could you, just at this mid point in your infrastructure programme, guarantee that that will open on the timescale that we are now looking at?
Can I finally say, as well as mentioning UK spending cuts, you also mentioned the obligatory Brexit, which features in many statements and debates—we've got another one tomorrow, I think—in this Chamber? I appreciate your concerns about Brexit and that it creates some uncertainty for your Government, but I would point out that that wasn't a decision of the UK Government; that was a decision of the UK people and the decision of, actually, a majority of the Welsh people. It probably wasn't the decision of a majority of my constituents or probably yours in Cardiff West, but it certainly was a decision that the Welsh people took. Do you not agree, Cabinet Secretary, that, rather than constantly bemoaning the effects of this, it is for the UK Government and the Welsh Government to now get on with delivering a stronger economy in the light of what's happening? I think the people of Wales will be looking to you to set forward a positive vision for the future that will take Wales where we need to go at this important juncture in our history.
A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad y prynhawn yma? Rwy'n credu ein bod ni i gyd yn cydnabod ein bod yn dal i fod mewn amser o gyfyngiadau ar wariant cyhoeddus. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn sicr yn croesawu cynigion i fuddsoddi yn ein heconomi a'n gwasanaethau cyhoeddus, er gwaethaf yr heriau amlwg hynny.
A gaf i ddim ond dweud wrth ymateb ar y dechrau i'ch datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet—? Ynglŷn â'ch sylw ynghylch cyllid gan y DU, a wnaethoch chi ar ddechrau eich cyfraniad ac ar y diwedd, y sylw sydd bron yn orfodol bellach ynglŷn â thoriadau cyllid—. Ydy, mae toriadau gwariant, rydych chi'n hollol gywir yn dweud, wedi ymestyn y tu hwnt i'r terfyn gwreiddiol o 2015 a fynegwyd yn ôl yn 2010. Ond os mai'r dewis arall oedd toriadau dyfnach, blynyddol, yna rwy'n credu y byddwn i fwy na thebyg yn cadw at amserlen bresennol y Canghellor yn hytrach nag ystyried y toriadau hynny a fyddai wedi bod yn gyflymach ac yn llymach ar y pryd. Ac ydym, rydym ni'n gwybod, do, mae'r diffyg wedi cymryd hirach nag y gobeithiwyd yn flaenorol i'w leihau, ond mae Llywodraeth y DU yn graddol gyrraedd y nod yn hynny o beth. Caiff dyled ei hun cyn bo hir ei thorri, nid y diffyg yn unig, a bydd, yn y tymor hwy, yn gosod economi'r DU ac economi Cymru ar sylfaen gadarnach, felly bydd gennych chi fwy o arian i'w fuddsoddi yn y seilwaith a'r gwasanaethau cyhoeddus pwysig hynny. [Torri ar draws.] Efallai nad ydych chi yn cytuno â hynny, Lee Waters, ond mae llawer o bobl yn cytuno â hynny.
Roedd eich datganiad yn cwmpasu ystod eang o gynigion buddsoddi ac ystod eang o feysydd gwariant. Hoffwn grybwyll rhai ohonynt. Rwy'n croesawu'n fawr y cynigion i barhau i ddatblygu'r rhaglen ysgolion ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain drwy'r ail fand o gyllid, ar y cyd ag awdurdodau lleol ledled Cymru. Yn ddiweddar ymwelais â safle Ysgol Gyfun Trefynwy, sydd i fod i agor ym mis Medi. Mae'n adeilad modern o'r radd flaenaf ac yn drawiadol iawn, sy'n dangos beth y gellir ei gyflawni pan fydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag awdurdodau lleol Ceidwadol fel sir Fynwy. Bydd yn ehangu cyfleoedd ar gyfer addysgu a dysgu modern. Er eich bod wedi cynyddu'r cyllid sydd ar gael ar gyfer ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, allech chi roi gwybod am unrhyw newidiadau i'r amserlen ar gyfer cyfnod nesaf y rhaglen? Ai dyna fel y rhagwelwyd yn wreiddiol?
Ynglŷn ag adeiladu tai, rydym ni'n cydnabod bod pwysau cynyddol ar y farchnad dai, yn enwedig yn y de-ddwyrain, ac mae sylwebyddion yn pryderu ynglŷn â dileu tollau Pont Hafren a'r effaith a gaiff hynny ar y cyflenwad tai lleol yn sir Fynwy ac awdurdodau lleol eraill yn y de-ddwyrain. Pa mor hyderus ydych chi y bydd y cyllid yr ydych chi'n ei ddarparu ar gyfer datblygu cynigion tai fforddiadwy, ar draws y de yn sicr, yn cyflawni ei fwriad?
Fe wnaethoch chi sôn am y buddsoddiad parhaus yn rhaglen Blaenau'r Cymoedd. Dangoswyd y ffordd newydd imi—rhan ceunant Clydach o'r ffordd—ychydig wythnosau yn ôl, ac mae'n sicr yn ddarn trawiadol iawn o seilwaith, y mae busnesau a phobl leol, rwy'n gwybod, yn ei groesawu'n fawr. Fodd bynnag, wrth gwrs, yn anffodus, mae'n sylweddol fwy na'r gyllideb ac yn sylweddol y tu ôl i'r amserlen, sy'n arwain at oedi ymhell y tu hwnt i'r hyn y rhagwelwyd yn wreiddiol ac a oedd yn rhesymol gan bobl leol. Felly, rwy'n credu mai fy nghwestiwn yw: o ran y prosiect hwnnw a phrosiectau seilwaith mawr cyffelyb, pa systemau ydych chi'n eu rhoi ar waith i wneud yn siŵr bod y trethdalwr yn cael gwerth am arian, y caiff prosiectau fel hyn eu darparu mor effeithlon â phosib a bod gwaith craffu priodol ar y pwrs cyhoeddus? Rwy'n gwybod, yn y dyfodol, y bydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, yr wyf yn gadeirydd arno, yn edrych ar wariant fel hyn, ond rwy'n pendroni, yn y cyfamser, ynghylch beth sy'n cael ei wneud ar hyn o bryd i wneud yn siŵr bod y gwariant yn effeithlon?
Nid wyf yn credu ichi grybwyll y ganolfan gofal critigol—efallai fy mod i yn anghywir—sy'n cael ei datblygu ar hyn o bryd yng Nghwmbrân. Dyna brosiect arall y bu oedi sylweddol yn ei gylch. Fodd bynnag, mae'n cael ei adeiladu ac, unwaith eto, mae'n edrych yn adeilad trawiadol. Felly, a allech chi, yn y man canol hwn yn eich rhaglen seilwaith, warantu y bydd hynny yn agor yn unol â'r amserlen sydd gennym ni ar hyn o bryd?
A gaf i ddweud yn olaf, yn ogystal â chrybwyll toriadau gwariant y DU, fe wnaethoch chi sôn, fel sy'n orfodol bellach, am Brexit, sy'n nodwedd mewn nifer o ddatganiadau a dadleuon—mae gennym ni un arall yfory, rwy'n credu—yn y Siambr hon? Rwy'n cydnabod eich pryderon ynghylch Brexit a bod hynny'n creu rhywfaint o ansicrwydd ar gyfer eich Llywodraeth, ond fe hoffwn i nodi nad penderfyniad Llywodraeth y DU mo hwnnw; roedd yn benderfyniad pobl y DU a phenderfyniad, mewn gwirionedd, y rhan fwyaf o bobl Cymru. Nid hynny mae'n debyg oedd penderfyniad y mwyafrif o'm hetholwyr na'ch rhai chi mae'n debyg yng Ngorllewin Caerdydd, ond roedd yn sicr yn benderfyniad a wnaeth pobl Cymru. Onid ydych chi'n cytuno, Ysgrifennydd y Cabinet, yn hytrach na chwyno'n gyson am effeithiau hyn, mai lle Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru bellach yw bwrw iddi i gyflwyno economi gryfach yng ngoleuni'r hyn sy'n digwydd? Rwy'n credu y bydd pobl Cymru yn edrych atoch chi i osod gweledigaeth gadarnhaol ar gyfer y dyfodol a fydd yn arwain Cymru i'r cyfeiriad y mae angen inni fynd ar yr adeg bwysig hon yn ein hanes.
Dirprwy Lywydd, I thank the Member for those questions. Let me take the two general ones first. As far as public spending constraint is concerned, the choice that faced the Government ought not to have been between steeper, swifter cuts and the long, slow strangulation of the UK economy, which they have embarked upon; the choice ought to have been to use counter-cyclical investment, particularly of an infrastructure sort at a time when the costs of borrowing had never been lower. And instead, George Osborne, rather than doing what was done in the United States of America and on the continent of Europe to take that opportunity to stimulate economic growth, chose the most inopportune moment you can imagine to reduce capital investment right across the United Kingdom. Now, of course, I entirely agree with what Nick Ramsay said: the UK Government is not to blame for the Brexit decision and I didn't suggest that they were. What I am reflecting in my statement is what private sector businesses and organisations tell this Government and tell the UK Government all the time, which is that the uncertainty about Brexit is having an impact on their ability to plan investment into the future. I believe that there are steps that the UK Government could have taken to have provided greater certainty in the way that they have gone about Brexit, but it is an unavoidable fact, for the UK Government as well as ours, that a major change of this sort, whatever view you may take of it, brings huge uncertainty with it, and that is making an impact on investment decisions of private businesses not just in Wales, but across the United Kingdom.
Can I briefly deal with the more specific questions the Member raised? I appreciate very much what he says about the twenty-first century schools programme. Monmouth local authority, like all local authorities in Wales, has benefited significantly from band A. We're now moving into band B and the five-year time horizon for band B of the twenty-first century schools programme remains unchanged.
I am confident that the capital investment we are making in affordable housing—the single greatest investment we will make as a Government—in order to achieve the 20,000 affordable homes that we want to see built during this Assembly term, provides the investment necessary and that we are on track to make sure that it is changed into the provision of that badly needed housing on the ground.
The point that the Member made about the previous phases of the Heads of the Valleys road has been well rehearsed here. There are genuine topographical challenges in that part of the construction. What I've announced today are the further steps we are taking to complete the whole of the Heads of the Valleys road using our mutual investment model.
I didn't mention, he's quite right, the critical care centre, Dirprwy Lywydd, because that is already catered for in funding terms in the plans that the Government has already announced.
Dirprwy Lywydd, diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny. Caniatewch imi ateb y ddau gwestiwn cyffredinol yn gyntaf. O ran cyfyngiadau ar wariant cyhoeddus, ni ddylai'r dewis a wynebodd y Llywodraeth fod wedi bod rhwng toriadau llymach, cyflymach a mygu economi'r DU yn hir ac yn araf, fel y maen nhw wedi ei wneud; dylid bod wedi dewis defnyddio buddsoddiad gwrth-gylchol, yn enwedig ar gyfer seilwaith ar adeg pan na fu costau benthyca erioed yn is. Ac yn lle hynny, dewisodd George Osborne, yn hytrach na gwneud yr hyn a wnaed yn Unol Daleithiau'r America ac ar gyfandir Ewrop i achub ar y cyfle hwnnw i ysgogi twf economaidd, yr adeg mwyaf anhymig y gallwch ei ddychmygu i leihau buddsoddi cyfalaf ledled y Deyrnas Unedig. Nawr, wrth gwrs, rwy'n cytuno'n llwyr gyda'r hyn a ddywedodd Nick Ramsay: nid Llywodraeth y DU sydd ar fai am y penderfyniad ynghylch Brexit a doeddwn i ddim yn awgrymu eu bod. Yr hyn rwy'n ei ddweud yn fy natganiad yw'r hyn y mae busnesau sector preifat a sefydliadau yn ei ddweud wrth y Llywodraeth hon ac yn ei ddweud wrth Lywodraeth y DU drwy'r amser, sef bod yr ansicrwydd ynghylch Brexit yn cael effaith ar eu gallu i gynllunio buddsoddi yn y dyfodol. Rwy'n credu bod pethau y gallai Llywodraeth y DU fod wedi eu gwneud i roi mwy o sicrwydd ynghylch y ffordd y gwnaethon nhw ymdrin â Brexit, ond mae'n ffaith anorfod, ar gyfer Llywodraeth y DU yn ogystal â'n un ni, bod newid mawr o'r math hwn, pa bynnag farn sydd gennych chi yn ei gylch, yn dod ag ansicrwydd enfawr gydag ef, ac y mae yn cael effaith ar benderfyniadau buddsoddi busnesau preifat nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y Deyrnas Unedig.
A gaf i ymdrin yn fyr â'r cwestiynau mwy penodol a holodd yr aelod? Rwy'n gwerthfawrogi yn fawr iawn yr hyn a ddywed am raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Mae awdurdod lleol Mynwy, fel pob awdurdod lleol yng Nghymru, wedi elwa'n sylweddol o fand A. Rydym ni bellach yn symud i fand B ac mae'r rhychwant amser pum mlynedd ar gyfer band B o'r rhaglen ysgolion ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain yn parhau'n ddigyfnewid.
Rwy'n ffyddiog fod y buddsoddiad cyfalaf yr ydym ni'n ei wneud mewn tai fforddiadwy—y buddsoddiad mwyaf unigol y byddwn yn ei wneud fel Llywodraeth—er mwyn cyflawni'r 20,000 o gartrefi fforddiadwy yr ydym ni eisiau eu gweld yn cael eu codi yn ystod tymor y Cynulliad hwn, yn darparu'r buddsoddiad angenrheidiol a'n bod ar y trywydd iawn i wneud yn siŵr bod y ddarpariaeth honno o dai sydd ei wirioneddol angen ar lawr gwlad yn cael ei gwireddu.
Mae'r sylw a wnaeth yr Aelod ynghylch camau blaenorol ffordd Blaenau'r Cymoedd wedi cael ei wyntyllu'n drylwyr yn y fan yma. Mae yna heriau topograffig gwirioneddol gyda'r rhan honno o'r gwaith adeiladu. Yr hyn yr wyf i wedi ei gyhoeddi heddiw yw'r pethau ychwanegol yr ydym ni'n eu gwneud i gwblhau ffordd Blaenau'r Cymoedd yn ei chyfanrwydd gan ddefnyddio ein model buddsoddi cydfuddiannol.
Wnes i ddim sôn, mae'n hollol gywir, am y ganolfan gofal critigol, Dirprwy Lywydd, oherwydd ceir darpariaeth eisoes ar gyfer hynny o ran cyllid yn y cynlluniau y mae'r Llywodraeth eisoes wedi cyhoeddi.
Rwy'n croesawu'r adolygiad hanner ffordd yma. Nid wyf i wedi cael cyfle i'w ddarllen eto, wrth gwrs. Roeddwn i'n cymryd bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi. A fyddai e'n gallu rhannu gyda ni—? Gan mai adolygiad yw e, wrth gwrs, mi fydd e wedi adnabod rhai pethau a oedd wedi gweithio'n dda iawn a rhai pethau nad oedd wedi gweithio cystal, ac, wrth gwrs, y rhai nad oedd wedi gweithio cystal efallai yw'r rhai sy'n aml iawn yn rhoi gwersi i ni. Felly, beth oedd ddim wedi gweithio mas fel roeddem ni wedi gobeithio, neu fel roedd y Llywodraeth wedi gobeithio, pan gyhoeddwyd y WIIP gyntaf, chwe blynedd yn ôl? Un o'r nodau a osodwyd bryd hynny oedd newid y broses yn gyffredinol ar gyfer buddsoddi, er enghraifft i ddod â'r angen am achosion busnes llawer cadarnach ar gyfer asesu prosiectau a defnyddio technegau gwerthuso o'r radd flaenaf yn fyd-eang. A ydy hynny wedi digwydd i'r graddau yr oedd y Llywodraeth wedi gobeithio?
I welcome this mid-point review. I've not had an opportunity to read it all as of yet, of course. I assume the Cabinet Secretary has. Could he share with us—? As this is a review, of course, it will have identified certainly things that worked very well and others that may not have worked so well, and, of course, it's those that didn't work so well that are perhaps those where lessons can be learnt. So, what didn't work out quite as the Government may have hoped when the WIIP was first announced six years ago? One of the objectives set at that point was to change the process more generally for investment, for example to bring the need for far more robust business cases in order to assess projects and to use evaluation techniques of a world-class quality. Now, has that happened to the extent that the Government had hoped?
Secondly, I'd like to turn to the question that—. We've rehearsed this issue many a time, Cabinet Secretary, but it is this issue of the balance of regional infrastructure investment across Wales. You did refer to it, actually, in your remarks in relation to the strategic picture that needs to take account both of national and regional needs. We've produced figures, of course, previously that have shown certainly the kind of imbalance in terms of capital investment that typically we see across the UK, and the fear is that we are becoming potentially a microcosm, a version, of that problem in the UK of over-concentration of capital investment, actually in the corner of the country that is already relatively affluent. Of course, we can't avoid it at the moment, but we have had—. Well, all our First Ministers have come from Cardiff and the M4 corridor around it, and we may have a fourth—
Yn ail, fe hoffwn i droi at y cwestiwn bod—. Rydym ni wedi trafod y mater hwn droeon, Ysgrifennydd y Cabinet, sef y mater o gydbwysedd y buddsoddi mewn seilwaith rhanbarthol ledled Cymru. Fe wnaethoch chi gyfeirio at hynny, mewn gwirionedd, yn eich sylwadau ynglŷn â'r darlun strategol sydd angen ystyried anghenion cenedlaethol a rhanbarthol. Rydym ni wedi cynhyrchu ffigurau, wrth gwrs, yn flaenorol sydd wedi dangos yn sicr y math o anghydbwysedd o ran buddsoddiad cyfalaf a welwn ni yn nodweddiadol ledled y DU, a'r ofn yw ein bod yn dod o bosib yn ficrocosm, yn fersiwn, o'r broblem honno yn y DU o ran canolbwyntio'n ormodol ar fuddsoddiad cyfalaf, mewn gwirionedd, yn y gornel o'r wlad sydd eisoes yn gymharol lewyrchus. Wrth gwrs, allwn ni ddim osgoi hynny ar hyn o bryd, ond rydym ni wedi cael—. Wel, mae pob un o'n Prif Weinidogion wedi dod o Gaerdydd a choridor yr M4 sydd o'i amgylch, ac efallai y bydd gennym ni bedwerydd—
It includes Carmarthen.
Mae'n cynnwys Caerfyrddin.
—well, that bit of the M4 corridor in south-east Wales—representing it. Obviously, politics does impact upon these decisions, so how can we make sure, whoever the next First Minister is, that there are structures in place, particularly looking at the National Infrastructure Commission for Wales, to ensure that we get a better spread of investment across Wales?
And finally, on the issue of the scale of ambition, it's great, by the way, to see the power there for the Welsh Government to raise bonds; I think we've actually called for that previously. But then the next question is, of course: what is the scale of our ambition in terms of the quantum? And there, Cabinet Secretary, you're absolutely right that there has been this historic opportunity with the low interest rates et cetera, and probably, we would say, a backlog of underinvestment in the past in the Welsh infrastructure. The WIIP was there to address that and to seize that opportunity, but yet, even if we take the figures that are in your statement—the £1 billion for the mutual investment model, the £1 billion in terms of the borrowing powers—that takes us up, in terms of financing on an annual basis, to about 1 per cent of the annual budget. The Scottish Government have a target of 5 per cent. And so, if we were to match their ambition in terms of our appetite for financing a capital programme on that scale, then we would be in a totally different situation, wouldn't we, in terms of the level of capital investment that we're currently able to finance. The 350-odd projects, the £42 billion—at the current rate, it will take 20 years, a generation, for us to actually work our way through the WIIP as a whole—there or thereabouts. Shouldn't we take this opportunity as we're reviewing the WIIP also to ask ourselves, 'Is the scale of our ambition equal to the opportunity and equal to the challenge that Wales currently faces in terms of its infrastructure?'
—wel, y darn hwnnw o goridor yr M4 yn y de-ddwyrain—sy'n cynrychioli hynny. Yn amlwg, mae gwleidyddiaeth yn effeithio ar y penderfyniadau hyn, felly sut allwn ni wneud yn siŵr, pwy bynnag fydd Prif Weinidog nesaf Cymru, bod strwythurau ar waith, yn arbennig o ystyried Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru, i sicrhau y cawn ni amrediad gwell o fuddsoddiad ledled Cymru?
Ac yn olaf, ynglŷn â'r mater o ba mor uchelgeisiol ydym ni, mae'n wych, gyda llaw, gweld bod pŵer gan Lywodraeth Cymru i godi bondiau; rwy'n credu mewn gwirionedd ein bod ni wedi galw am hynny o'r blaen. Ond wedyn y cwestiwn nesaf yw, wrth gwrs: pa mor uchelgeisiol ydym ni o ran y swm? Ac ynghylch hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, rydych chi'n hollol gywir y bu'r cyfle hanesyddol hwn gyda chyfraddau llog isel ac ati, a fwy na thebyg, dylem ddweud, ôl-groniad o danfuddsoddi yn y gorffennol yn seilwaith Cymru. Diben y Cynllun Buddsoddi yn Seilwaith Cymru oedd achub ar y cyfle hwnnw, ond eto, hyd yn oed os ydym ni'n ystyried y ffigurau hynny yn eich datganiad—yr £1 biliwn ar gyfer y buddsoddiad cydfuddiannol enghreifftiol, £1 biliwn o ran y pwerau benthyca—mae hynny'n gyfystyr, o ran ariannu ar sail flynyddol, â thua 1 y cant o'r gyllideb flynyddol. Mae gan Lywodraeth yr Alban darged o 5 y cant. Ac felly, pe baem ni yr un mor uchelgeisiol â nhw o ran ein harchwaeth i ariannu rhaglen gyfalaf ar y raddfa honno, yna byddem mewn sefyllfa hollol wahanol, yn byddem ni, o ran lefel y buddsoddiad cyfalaf y gallwn ni ei ariannu ar hyn o bryd. Yr oddeutu 350 o brosiectau, y £42 biliwn—ar y gyfradd bresennol, bydd yn cymryd 20 mlynedd, cenhedlaeth, i ni weithio mewn gwirionedd ein ffordd drwy'r Cynllun Buddsoddi—neu oddeutu hynny. Oni ddylem ni fanteisio ar y cyfle hwn fel rydym ni'n adolygu'r Cynllun Buddsoddi hefyd i ofyn i ni'n hunain, 'A yw maint ein huchelgais yn cyfateb i'r cyfle ac yn cyfateb i'r her sy'n wynebu Cymru ar hyn o bryd o ran ei seilwaith?'
Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr. Diolch i Adam Price am y cwestiynau.
Dirprwy Lywydd, thank you. I'd like to thank Adam Price for his questions.
To answer his first couple of questions first, looking back over the first period of the WIIP, what will be some of the lessons I think we would learn from it? Well, I think the first is that we are putting considerably more emphasis in the mid-point review on the way in which Welsh Government investment has to act in a complementary way with the investments that other public sector bodies make in local government, for example, but also the major investments that go into transport, energy and water, and so on, by other major investment players in Wales. I think we've learnt the need to make sure that those things are better aligned.
I think we've learnt as well of the need of public authorities to have a finer-grained grasp of infrastructure within their own localities. So, the national assets working group we've set up, which has done—as I know Adam Price knows—a mapping exercise in the Cwm Taf area, trying to make sure that all partners on the ground are aware of the infrastructure assets that are owned by others, is therefore able to make better investment decisions, sharing facilities, releasing land for housing, creating better jobs in the management side of infrastructure and making the public pound go further. And I think that's something else we have learnt in this first part, and that's why we've produced a relatively modest sum of money—around £2 million—to make sure that that mapping exercise can be replicated right across Wales.
Adam Price asked about whether we had succeeded in strengthening the way in which business cases are brought forward for investment, and the five-stage business case model has now been adopted as standard, and that was very much driven by some of the work that went into the original WIIP.
I don't dissent from the proposition that geography has to play a part in the way in which investment decisions are made, but I've never believed myself that it ought to be a determining criterion. I think, in the end, it has to be the quality of the proposal that comes forward, the return on public investment that it provides and the impact that it will have on the future of our economy. Those have to be the things we look at first, and then, of course, we have to see how investments can help us to spread and sustain prosperity in all parts of Wales.
I didn't mention in my statement the over £600 million of capital investment that will come with the city deals that have already been announced. And, of course, the growth deal for north Wales is now making further progress. There's the metro in Swansea, mentioned by Dr Dai Lloyd earlier this afternoon; the north-east Wales metro; the major investments that are going on in Anglesey to make it an energy island and the ambitions that we have there for marine energy in the future. I think we are able to show that we are investing in all parts of Wales. It's an important criterion that we use, but it is not the decisive one.
As far as ambition is concerned, I'm grateful to Adam Price for welcoming the news on bond issues. It is a matter I know he has raised regularly in the Chamber. I can tell him as well that I have already written to the Chief Secretary to the Treasury alerting her to the fact that I intend to make a case for extending the borrowing powers available to the National Assembly as part of the forthcoming spending review.
The difference between Scotland and Wales, however, is rooted at least partly in the level of PFI debt that Scotland drew up in the first decade of devolution, which we, thankfully, decided to avoid. And there is a choice that he and I have rehearsed many times outside the Chamber and here: every time you finance borrowing, you have to eat into the revenue that is available to the Welsh Government for other purposes. And a case can be made for diverting more of our revenue to support additional capital borrowing, and it's a perfectly respectable case that can be made. But every £1 we divert in that way is £1 less for the very urgent revenue demands that the Government faces on all sides of the Chamber. We know that we don't have the money we need for our schools and our hospitals and all other great public services. So, it's a matter of judgment and there's a balance to be struck, and it's a challenging one to get right.
I ateb ei gwestiwn neu ddau cyntaf yn gyntaf, wrth edrych yn ôl dros gyfnod cyntaf y cynllun buddsoddi, beth fydd rhai o'r gwersi rwy'n credu y byddem yn eu dysgu oddi wrtho? Wel, rwy'n credu mai'r cyntaf yw ein bod yn rhoi llawer mwy o bwyslais yn yr adolygiad man canol ar y ffordd y mae'n rhaid i fuddsoddiad Llywodraeth Cymru ategu'r buddsoddiadau y mae cyrff sector cyhoeddus eraill yn ei wneud mewn llywodraeth leol, er enghraifft, ond hefyd y buddsoddiadau mawr mewn trafnidiaeth, ynni a dŵr, gan fuddsoddwyr mawr eraill yng Nghymru. Rwy'n credu ein bod ni wedi dysgu bod angen gwneud yn siŵr bod y pethau hynny yn fwy cydnaws.
Rwy'n credu ein bod ni wedi dysgu hefyd bod angen i awdurdodau cyhoeddus gael dealltwriaeth fanylach o seilwaith yn eu hardaloedd eu hunain. Felly, mae'r gweithgor asedau cenedlaethol yr ydym ni wedi ei sefydlu, sydd wedi gwneud—fel y gwn i fod Adam Price yn gwybod—ymarfer mapio yn ardal Cwm Taf, yn ceisio gwneud yn siŵr bod yr holl bartneriaid ar lawr gwlad yn ymwybodol o'r asedau seilwaith y mae gwahanol gyrff yn berchen arnynt, ac mae felly yn gallu gwneud gwell penderfyniadau buddsoddi, gan rannu cyfleusterau, rhyddhau tir ar gyfer tai, creu swyddi gwell o ran rheoli seilwaith a gwneud i'r bunt gyhoeddus fynd ymhellach. Ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth arall yr ydym ni wedi dysgu yn y rhan gyntaf hon, a dyna pam rydym ni wedi cynhyrchu swm cymharol fach o arian—tua £2 filiwn—i wneud yn siŵr y gellir efelychu'r ymarfer mapio ledled Cymru.
Gofynnodd Adam Price ynghylch p'un a ydym ni wedi llwyddo i gryfhau'r ffordd y cyflwynir achosion busnes ar gyfer buddsoddi, a mabwysiadwyd y model busnes achos pum cam bellach fel safon, ac mae hynny i raddau helaeth yn ffrwyth peth o'r gwaith a wnaed ar y Cynllun Buddsoddi gwreiddiol.
Nid wyf yn anghydweld â'r gosodiad bod yn rhaid ystyried daearyddiaeth wrth wneud penderfyniadau buddsoddi, ond nid wyf i byth wedi credu yn bersonol y dylai hynny fod yn faen prawf ar gyfer penderfynu. Rwy'n credu, yn y pen draw, bod yn rhaid i hynny fod yn seiliedig ar ansawdd y cynnig a gyflwynir, yr adenillion ar fuddsoddiad cyhoeddus a ddaw yn ei sgil a'r effaith a gaiff ar ddyfodol ein heconomi. Dyna'r pethau y mae'n rhaid inni edrych arnyn nhw'n gyntaf, ac wedyn, wrth gwrs, mae'n rhaid inni weld sut gall buddsoddiadau ein helpu i ledaenu a chynnal ffyniant ym mhob rhan o Gymru.
Wnes i ddim yn sôn yn fy natganiad am y £600 miliwn a mwy o fuddsoddiad cyfalaf a fydd yn dod yn sgil y bargeinion dinesig sydd eisoes wedi'u cyhoeddi. Ac, wrth gwrs, mae'r fargen twf ar gyfer gogledd Cymru yn gwneud cynnydd pellach erbyn hyn. Dyna'r metro yn Abertawe, y soniodd Dr Dai Lloyd amdano yn gynharach y prynhawn yma; metro gogledd-ddwyrain Cymru; y buddsoddiadau mawr sy'n digwydd ar Ynys Môn i wneud yr ynys yn ynys ynni a'r uchelgeisiau sydd gennym ni ar gyfer ynni morol yn y dyfodol. Rwy'n credu y gallwn ni ddangos ein bod yn buddsoddi ym mhob rhan o Gymru. Mae'n faen prawf pwysig yr ydym ni'n ei ddefnyddio, ond nid dyna'r un dyngedfennol.
O ran uchelgais, rwy'n ddiolchgar i Adam Price am groesawu'r newyddion ynglŷn â materion y bondiau. Mae'n fater y gwn i ei fod wedi cyfeirio ato'n rheolaidd yn y Siambr. Gallaf ddweud wrtho hefyd fy mod eisoes wedi ysgrifennu at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys yn ei rhybuddio o'r ffaith fy mod yn bwriadu cyflwyno achos dros ymestyn y pwerau benthyca sydd ar gael i'r Cynulliad Cenedlaethol yn rhan o'r adolygiad gwariant sydd ar y gorwel.
Mae'r gwahaniaeth rhwng yr Alban a Chymru, fodd bynnag yn seiliedig yn rhannol o leiaf ar faint o ddyled sydd ynghlwm â'r fenter cyllid preifat a luniodd yr Alban yn ystod degawd cyntaf datganoli, y gwnaethom ni benderfynu, diolch byth, ei osgoi. Ac mae yna ddewis y mae ef a minnau wedi trafod droeon y tu allan i'r Siambr ac yn y fan yma: bob tro rydych chi'n cyllido benthyca, mae'n rhaid ichi ddefnyddio peth o'r refeniw sydd ar gael i Lywodraeth Cymru at ddibenion eraill. A gellir dadlau o blaid dargyfeirio mwy o'n refeniw i gefnogi benthyca cyfalaf ychwanegol, ac mae dadl gwbl glodwiw dros wneud hynny. Ond mae pob £1 a ddargyfeirir yn y modd hwnnw yn £1 yn llai ar gyfer y gofynion refeniw dybryd iawn sy'n pwyso ar y Llywodraeth o bob ochr i'r Siambr. Rydym ni'n gwybod nad oes gennym ni mo'r arian sydd ei angen arnom ni ar gyfer ein hysgolion a'n hysbytai a'r holl wasanaethau cyhoeddus eraill gwych. Felly, mae'n fater o farn ac mae angen cael cydbwysedd, ac mae'n fater heriol i'w gyflawni'n briodol.
I wholly endorse what the finance Secretary has just said about the choices that have to be made, and the reality is, of course, that we are constrained by the Welsh block, which is out of our hands. Half of the budget goes on health, another quarter goes on education, and the remainder is split between the other heads upon which the Government spends. The amount available for capital spending is therefore limited, and the finance Secretary's hands are tied. So, we are talking here about a small part of the Welsh Government budget. The urgent need for Wales, as the poorest part of the United Kingdom, is to raise the tax base here, now that we've got limited freedom to raise future revenues from taxation. This is going to become increasingly important to make Wales a more attractive place for businesses to locate and to expand and to attract entrepreneurs into the country and to encourage those who are already here.
I know that the finance Secretary starts all these statements with the ritual trip down austerity avenue, but the fantasy that a UK Labour Government would have done anything very much different from what the Conservatives have done had they been in office after 2010 I think is nonsense. The Alistair Darling plans, on which the Brown Labour Government fought the 2010 election, was actually more restrictive than the plans that George Osborne proposed in his first financial statements. The idea that you can carry on spending money forever and have infinite deficit spending is disproved by the experience of countries as various as Venezuela and Zimbabwe. We've doubled the national debt since 2010 to nearly £2 trillion, which is now £22,000 for every single person in the United Kingdom. Yes, we've lived in an era of low interest rates, but if the Government's financial policy had been much more relaxed, then those interest rates would not have fallen as fast and as far as they did. Now, of course, there's only one way forward for interest rates, and that's up. So, we have to be ever more cautious, I think, in balancing the books, or moving towards that. George Osborne was continually pushed off to another day—Philip Hammond similarly—the day on which the budget is balanced. Now, that has implications, of course, for us here in Wales too. But for the future, looking at it in the very longer term, we want to have a tax policy in Wales that is going to encourage growth and investment. You have to create wealth before you can spend it. If you spend it before it's been created, then you end up in the same position as Mr Micawber.
But to move to the specifics, I just want to make a couple of points. The statement says that the plan's been at the heart of the Welsh Government's work to create and sustain economic growth, but, of course, economic growth in terms of private sector businesses in Wales has been modest since the inception of the plan, and, in fact, mid and west Wales is one of the worst. I do endorse what Adam Price has said about the need to have a more equitable spread of investment throughout the country.
Wales, according to the Barclays entrepreneurs index, has the second lowest number of high-growth companies in the UK, at only 77. The number of companies receiving venture capital funding has also increased from 23 last year now to 32. The value of this investment hasn't increased; it's stable year on year at only £9 million. These are very disappointing figures.
The StatsWales figures on active business enterprises per 10,000 population show that, overall, the Wales figures have an increase of only 57 active businesses per 10,000 since 2012. And mid and west Wales figures are very much below the best areas and the Wales average overall. Mid Wales being, for these purposes, Powys and Ceredigion combined, shows an increase of only 31 active businesses per 10,000 population between 2012 and 2016. So, we need to do something to ensure, from the Welsh Government's ability to spend, that we build upon these modest successes so that we reduce the imbalances in Wales. Looking at the increases in business turnover between 2012 and 2017, again from the StatsWales figures, Wales has seen an overall increase of 13.8 per cent. Pembrokeshire has seen only a 3 per cent increase. I know you're never going to have everybody at the average throughout the whole country, obviously, and things change over time, but we should, I think, at least endeavour to ensure that there's a greater equity in the way Government is spending. I'm sure that Lee Waters will find that it grows on him the longer it gets. The other—[Interruption.]
Rwy'n cefnogi'n llwyr yr hyn y mae'r Ysgrifennydd cyllid newydd ei ddweud am y dewisiadau y mae'n rhaid eu gwneud, a'r gwir amdani yw, wrth gwrs, ein bod wedi ein cyfyngu gan floc Cymru, nad oes gennym ni reolaeth drosto. Caiff hanner y gyllideb ei gwario iechyd, caiff y chwarter arall ei gwario ar addysg, a rhennir y gweddill rhwng y penawdau eraill y mae'r Llywodraeth yn gwario arnynt. Mae'r swm sydd ar gael ar gyfer gwariant cyfalaf yn gyfyngedig felly, a dim ond hyn a hyn y gall yr Ysgrifennydd cyllid ei wneud. Felly, rydym ni'n sôn yma am ran fach o gyllideb Llywodraeth Cymru. Yr angen dybryd i Gymru, fel rhan dlotaf y Deyrnas Unedig, yw codi'r sylfaen dreth yma, nawr bod gennym ni ryddid cyfyngedig i godi refeniw o drethi yn y dyfodol. Bydd hyn yn fwyfwy pwysig i wneud Cymru yn lle mwy deniadol i fusnesau ymsefydlu ac ehangu ac i ddenu entrepreneuriaid i'r wlad ac i annog y rheini sydd eisoes yma.
Rwy'n gwybod bod yr Ysgrifennydd cyllid yn dechrau pob un o'r datganiadau hyn drwy sôn yn ddefodol am gyni, ond mae'r ffantasi y byddai Llywodraeth Lafur y DU wedi gwneud unrhyw beth yn wahanol iawn i'r hyn a wnaeth y Ceidwadwyr pe baent wedi bod mewn grym ar ôl 2010 yn lol botes. Roedd cynlluniau Alistair Darling, yr ymladdodd Llywodraeth Lafur Brown etholiad 2010 arnynt, mewn gwirionedd yn fwy caethiwus na'r cynlluniau a gynigiwyd gan George Osborne yn ei ddatganiadau ariannol cyntaf. Mae'r syniad y gallwch chi barhau i wario arian am byth a chael diffyg gwario diddiwedd wedi ei wrthbrofi gan brofiad gwledydd mor amrywiol â Venezuela a Zimbabwe. Rydym ni wedi dyblu'r ddyled genedlaethol ers 2010 i bron £2 triliwn, sydd bellach yn £22,000 ar gyfer pob person unigol yn y Deyrnas Unedig. Do, buom ni'n byw mewn oes o gyfraddau llog isel, ond pe bai polisi ariannol y Llywodraeth wedi bod yn llawer llai caeth, yna ni fyddai'r cyfraddau llog hynny wedi gostwng mor gyflym ac mor isel ag y gwnaethon nhw. Nawr, wrth gwrs, dim ond un peth all ddigwydd i gyfraddau llog yn y dyfodol, sef cynyddu. Felly, mae'n rhaid inni fod yn fwy gofalus nag erioed, rwy'n credu, wrth gydbwyso'r llyfrau, neu wrth amcanu at wneud hynny. Cafodd George Osborne ei wthio o'r neilltu yn barhaus hyn oni ddelai diwrnod arall—a Philip Hammond yn yr un modd—y diwrnod pan fydd y gyllideb yn gytbwys. Nawr, mae gan hynny oblygiadau, wrth gwrs, i ni yma yng Nghymru hefyd. Ond ar gyfer y dyfodol, wrth edrych i'r dyfodol pell, mae arnom ni eisiau polisi treth yng Nghymru sydd yn mynd i annog twf a buddsoddi. Mae'n rhaid ichi greu cyfoeth cyn ichi allu ei wario. Os ydych chi'n ei wario cyn iddo gael ei greu, yna byddwch chi yn yr un sefyllfa â Mr Micawber.
Ond i droi at y manylion, dim ond eisiau gwneud ambell sylw wyf i. Mae'r datganiad yn dweud bod y cynllun wedi bod wrth wraidd gwaith Llywodraeth Cymru i greu a chynnal twf economaidd, ond, wrth gwrs, cymharol fychan fu'r twf economaidd o ran busnesau yn y sector preifat yng Nghymru ers sefydlu'r cynllun, ac, yn wir, mae'r canolbarth a'r gorllewin yn un o'r ardaloedd gwaethaf. Rwyf i yn cefnogi'r hyn a ddywedodd Adam Price am yr angen i gael buddsoddiad tecach ledled y wlad.
Cymru, yn ôl mynegai entrepreneuriaid Barclays, sydd â'r nifer leiaf o gwmnïau twf uchel yn y DU, sef dim ond 77. Mae nifer y cwmnïau sy'n cael cyllid cyfalaf menter hefyd wedi cynyddu o 23 y llynedd i 32 bellach. Nid yw gwerth y buddsoddiad hwn wedi cynyddu; mae'n sefydlog flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ddim ond £9 miliwn. Mae'r rhain yn ffigurau siomedig iawn.
Mae ffigurau StatsCymru ynglŷn â mentrau busnes gweithredol fesul 10,000 o'r boblogaeth yn dangos, ar y cyfan, bod ffigurau Cymru wedi cynyddu gan ddim ond 57 o fusnesau gweithredol fesul 10,000 ers 2012. Ac mae ffigurau'r canolbarth a'r gorllewin yn llawer iawn llai na'r ardaloedd gorau a'r cyfartaledd yng Nghymru yn gyffredinol. Yn y canolbarth, sef at y dibenion hyn, Powys a Cheredigion gyda'i gilydd, bu cynnydd o ddim ond 31 busnes gweithredol fesul 10,000 o'r boblogaeth rhwng 2012 a 2016. Felly, mae angen inni wneud rhywbeth i sicrhau, o ran gallu Llywodraeth Cymru i wario, ein bod yn adeiladu ar y llwyddiannau cymharol fach hyn fel ein bod yn lleihau'r anghydbwysedd yng Nghymru. O edrych ar y cynnydd mewn trosiant busnes rhwng 2012 a 2017, eto o ffigurau StatsCymru, mae Cymru wedi gweld cynnydd cyffredinol o 13.8 y cant. Mae Sir Benfro wedi gweld cynnydd o ddim ond 3 y cant. Rwy'n gwybod na chewch chi fyth pawb ar y cyfartaledd ledled y wlad, yn amlwg, ac mae pethau'n newid dros amser, ond fe ddylem ni, rwy'n credu, o leiaf ymdrechu i sicrhau bod mwy o degwch yn y ffordd y mae'r Llywodraeth yn gwario. Rwy'n siŵr y bydd Lee Waters yn canfod y bydd yn closio at hynny po hiraf y caiff y cyfle. Y peth arall—[Torri ar draws.]
No, you don't get much longer because you've had far more time than the other two spokespeople. So, if you could come to some questions, thank you.
Na, chewch chi ddim llawer mwy o amser oherwydd rydych chi wedi cael llawer mwy o amser na'r ddau lefarydd arall. Felly, pe gallech chi ofyn rhai cwestiynau, diolch.
Right, of course. I defer always to your authority, Deputy Presiding Officer.
I would just like to make a further plea, lastly, in relation to broadband access because, again, for mid and west Wales, of the 10 constituencies with the slowest broadband connection, seven out of 10 were in mid and west Wales. In Carmarthen East and Dinefwr and Montgomeryshire, Ceredigion and Dwyfor Meirionnydd, over 50 per cent of broadband connections are slower than 10 MB per second in 2016. I do applaud what the Welsh Government has done in this respect to improve connectivity, but I think there is a lot more that still needs to be done, and it can only be done if we can provide greater finance for it. So, I wonder if the finance Secretary could give us his reflections on those few points that I've made.
Iawn, wrth gwrs. Ildiaf bob amser i'ch awdurdod chi, Dirprwy Lywydd.
Hoffwn wneud apêl arall, yn olaf, o ran gallu defnyddio band eang oherwydd, unwaith eto, yn y canolbarth a'r gorllewin, o'r 10 etholaeth sydd â'r cysylltiad band eang arafaf, roedd saith o'r 10 yn y canolbarth a'r gorllewin. Yn Nwyrain Caerfyrddin a Dinefwr a Sir Drefaldwyn, Ceredigion a Dwyfor Meirionnydd, roedd dros 50 y cant o gysylltiadau band eang yn arafach na 10 MB yr eiliad yn 2016. Rwyf yn canmol yr hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud yn hyn o beth i wella cysylltedd, ond rwy'n credu bod llawer mwy yn dal angen ei wneud, a gellir gwneud hynny dim ond os gallwn ni ddarparu mwy o gyllid ar ei gyfer. Felly, tybed a allai'r Ysgrifennydd cyllid roi ei farn inni ynghylch yr ychydig sylwadau rwyf wedi eu gwneud.
Thank you very much. Let me first of all identify a small number of points where I would not agree with what the Member has said. He said that the Welsh Government's hands are tied. Our hands are not as completely tied as they once were, very largely due to the work carried out by my predecessor, Jane Hutt, in setting off down the road of innovative ways of adding to the conventional capital that is available to us. And I tried to set some of those out in the way that we have supported borrowing that was capable of being undertaken by housing associations and local councils and in the way that we have used sources of funding outside the Welsh block. Of course, the big context is set by the block in the way that Neil Hamilton said. Let me say to him: austerity isn't an avenue, it's a dead end. That's what the continual pushing into the distance of the day when we will finally see it come to a conclusion demonstrates.
I've not argued at all, Dirprwy Lywydd, this afternoon, for infinite spending, but the clue is in the term, isn't it—'capital' investment? Capital spending is not just money poured down the drain, it is the money that we use to create the conditions in which we get a greater return as a result of the investment than we would have if we hadn't made it. And that's how we manage—and I agree with what he said here—to try and raise the tax base in Wales, to try and make sure that our economy is able to do better. What do businesses coming into Wales expect to see? They expect to see the sort of infrastructure that they know public spending will support the investment that they are willing to make. And so I don't agree with him that capital investment is somehow something that we should be sceptical about. We invest today in order to succeed tomorrow, and the success we have tomorrow more than pays back the investment that we make in order to get there.
I thank him for what he said at the end about broadband access. He's seen that there's over £30 million in today's announcement of additional investment over the next three years in broadband access. My understanding, but you'd hear much more of it from my colleague who has responsibility for it, is that that money will, in part at least, be spent in those parts of Wales where the broadband challenge is at its greatest and to enable us to accelerate the infrastructure that we need in digital technologies, again because businesses in that part of Wales—their future and their growth depends on it.
Diolch yn fawr iawn. Caniatewch yn gyntaf imi grybwyll nifer fach o bwyntiau lle nad wyf yn cytuno â'r hyn a ddywedodd yr Aelod. Dywedodd fod Llywodraeth Cymru wedi ei chyfyngu. Nid ydym ni wedi ein cyfyngu gymaint ag yr oeddem ni ar un adeg, i raddau helaeth oherwydd y gwaith a wnaed gan fy rhagflaenydd, Jane Hutt, wrth ddechrau mynd ati mewn ffyrdd arloesol i ychwanegu at y cyfalaf confensiynol sydd ar gael i ni. Ac fe geisiais i ddisgrifio rhai o'r rheini yn y ffordd yr ydym ni wedi cefnogi cymdeithasau tai a chynghorau lleol i fenthyca ac yn y ffordd yr ydym ni wedi defnyddio ffynonellau cyllid y tu allan i floc Cymru. Wrth gwrs, gosodir y cyd-destun mawr gan y bloc yn y ffordd y dywedodd Neil Hamilton. Caniatewch imi ddweud wrtho: nid llwybr at waredigaeth mo cyni, ond ffordd nad yw'n arwain i unlle. Dyna a ddangosir drwy ei wfftio'n barhaol pan fyddwn ni yn y pen draw yn gweld ei benllanw.
Nid wyf wedi dadlau o gwbl, Dirprwy Lywydd, y prynhawn yma am wariant diddiwedd, ond mae'r awgrym yn y term, onid yw—buddsoddi 'cyfalaf'? Nid arian wedi ei wastraffu yw gwariant cyfalaf, yr arian yr ydym ni yn ei ddefnyddio i greu'r amodau ble byddwn ni'n cael adenillion gwell o ganlyniad i'r buddsoddiad nag a gaem ni pe na baem ni wedi gwneud hynny. A dyna sut yr ydym ni'n rheoli—ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd yn hyn o beth—i geisio codi'r sylfaen dreth yng Nghymru, i geisio sicrhau y gall ein heconomi wneud yn well. Beth mae busnesau sy'n dod i Gymru yn disgwyl ei weld? Maen nhw'n disgwyl gweld y math o seilwaith y gwyddon nhw y caiff y buddsoddiad y maen nhw'n barod i'w wneud ei gefnogi gyda gwariant cyhoeddus. Ac felly nid wyf yn cytuno ag ef bod buddsoddi cyfalaf am ryw reswm yn rhywbeth y dylem ni fod yn amheus yn ei gylch. Rydym ni'n buddsoddi heddiw er mwyn llwyddo yfory, ac mae llwyddiant yfory yn mwy nag ad-dalu'r buddsoddiad a wnawn ni er mwyn cyflawni hynny.
Diolch iddo am yr hyn a ddywedodd ar y diwedd ynglŷn â gallu defnyddio band eang. Mae wedi gweld bod mwy na £30 miliwn yng nghyhoeddiad heddiw o fuddsoddiad ychwanegol dros y tair blynedd nesaf o ran gallu defnyddio band eang. Fy nealltwriaeth i, ond fe allech chi glywed llawer mwy ynghylch hynny gan fy nghyd-Aelod sy'n gyfrifol am y maes hwnnw, yw y caiff yr arian, yn rhannol o leiaf, ei wario yn y rhannau hynny o Gymru lle mae'r her o allu defnyddio band eang ar ei uchaf ac yn ein galluogi ni i gyflymu'r gwaith o ddatblygu'r seilwaith sydd ei angen arnom ni mewn technolegau digidol, unwaith eto oherwydd bod busnesau yn y rhan honno o Gymru—mae eu dyfodol a'u twf yn dibynnu arno.
I very much welcome the statement by the Cabinet Secretary, who I'm sure agrees with me that the choice is often between austerity or growth and what austerity is doing is strangling growth in the British economy and the Welsh economy. Could I also say that it wasn't serendipity that Wales has got low PFI? It was good decisions taken by the Welsh Government at the time. They could've followed Scotland and England and built up that debt.
I'd like to put on record my personal congratulations to Jane Hutt, the person who started off this 10-year programme. I just look at the benefits it has given to my constituency: the new secondary schools, the new primary schools, the improved transport infrastructure, the new homes. That's what we try to get elected for—to improve the lives of the constituents we represent. Capital expenditure is incredibly important, not just to provide the buildings, but very much to reflate the Welsh economy. You put money in—capital expenditure—and you buy goods and you employ people and the money gets circulated inside the economy. This is something that doesn't seem to have crossed Philip Hammond's mind, because it probably doesn't appear on his spreadsheet.
It's a very important point that Adam Price raised about bonds, but the important thing about bonds is not to use them, but to have the capacity to use them to keep the Public Works Loan Board honest. Very few people—. You'll see them used—bonds—by local government bodies. Transport for London took out a very substantial bond, but very few other people have. When the Public Works Loan Board started looking at increasing interest rates, people started looking to bonds in order to push their rates down. I think it's important that we have the ability to use bonds, not necessarily because we want to use them, but because they give us power over the Public Works Loan Board, which, if we didn't have that, would be the only lender we could go to.
Can I just say I very much welcome the £60 million over three years to accelerate the creation of active travel routes to connect residential areas with key employment and educational sites and services? I'm sure that my colleague Lee Waters is going to say more about that later on. When will the split by region or local authority be available, or will local authorities have to bid, and how will those bids be decided?
Inside this money, will there be extra money available for the Swansea bay city region for transport within that region? I know we use the word 'metro' because that's the word we've got used to, but improved bus and rail links, opening additional railway stations, making it easier for people to cycle and walk within that area is really what I'm talking about in that. For relatively small sums, huge improvements can be made in terms of ensuring that cycle routes are completed, that buses and trains actually meet each other so you can get off a bus and catch a train or get off a train and catch a bus, rather than being unco-ordinated, and that buses get close to the railway stations, rather than making people walk 200 yards, or 200m in modern parlance, when it's raining.
My final question is: waste recycling collaboration, will there be money available for that, and how will that be distributed?
Rwy'n croesawu datganiad Ysgrifennydd y Cabinet yn fawr iawn, ac rwy'n siŵr ei fod yn cytuno â mi bod y dewis yn aml rhwng cyni neu dwf a'r hyn y mae cyni yn ei wneud yw llyffetheirio twf yn economi Prydain ac economi Cymru. A gaf i ddweud hefyd nad hap a damwain yw hi fod gan Gymru Fenter Cyllid Preifat isel? Mae'n ganlyniad penderfyniadau da a wnaeth Llywodraeth Cymru ar y pryd. Byddai hi wedi gallu efelychu yr Alban a Lloegr a chronni'r ddyled honno.
Hoffwn ddweud ar goedd fy mod i'n llongyfarch Jane yn bersonol, y person a ddechreuodd y rhaglen 10 mlynedd hon. Does ond angen imi edrych ar y manteision a ddaeth i fy etholaeth yn sgil hynny: ysgolion uwchradd newydd, ysgolion cynradd newydd, seilwaith trafnidiaeth gwell, cartrefi newydd. Dyna pam rydym ni'n ceisio cael ein hethol—i wella bywydau'r etholwyr yr ydym ni'n eu cynrychioli. Mae gwariant cyfalaf yn eithriadol o bwysig, nid yn unig i ddarparu adeiladau, ond i raddau helaeth er mwyn atgyfodi economi Cymru. Rydych chi'n gwario arian—gwariant cyfalaf—ac yn prynu nwyddau ac rydych chi'n cyflogi pobl ac fe gaiff yr arian ei gylchdroi yn yr economi. Mae hyn yn rhywbeth y mae'n ymddangos nad yw wedi croesi meddwl Philip Hammond, oherwydd mae'n debyg nad yw'n ymddangos ar ei daenlen.
Roedd y sylw a wnaeth Adam Price ynglŷn â bondiau yn un pwysig iawn, ond y peth pwysig ynglŷn â bondiau yw nid eu defnyddio, ond bod â'r gallu i'w defnyddio i gadw'r Bwrdd Benthyciadau Gwaith Cyhoeddus yn onest. Ychydig iawn o bobl—. Fe welwch chi y cawn nhw eu defnyddio—bondiau—gan gyrff llywodraeth leol. Manteisiodd Transport for London ar fond sylweddol iawn, ond ychydig iawn o bobl eraill sydd wedi. Pan ddechreuodd y Bwrdd Benthyciadau Gwaith Cyhoeddus ystyried cynyddu cyfraddau llog, dechreuodd pobl ystyried bondiau er mwyn gwthio eu cyfraddau i lawr. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod gennym ni'r gallu i ddefnyddio bondiau, nid o reidrwydd oherwydd ein bod ni eisiau eu defnyddio, ond oherwydd eu bod yn rhoi pŵer inni dros y Bwrdd Benthyciadau Gwaith Cyhoeddus, a fyddai, os nad oedd gennym ni'r bondiau hynny, yr unig fenthyciwr y gallem ni fynd ar ei ofyn.
A gaf i ddim ond dweud fy mod i'n croesawu'n fawr y £60 miliwn dros dair blynedd i gyflymu'r broses o greu llwybrau teithio llesol i gysylltu ardaloedd preswyl â safleoedd a gwasanaethau gwaith ac addysg allweddol? Rwy'n siŵr y bydd fy nghyd-Aelod, Lee Waters yn dweud mwy am hynny yn nes ymlaen. Pryd fydd y dadansoddiad fesul rhanbarth neu awdurdod lleol ar gael, neu a fydd yn rhaid i awdurdodau lleol wneud cais, a sut y penderfynir ar y ceisiadau hynny?
Yn rhan o'r arian hwn, a fydd arian ychwanegol ar gael ar gyfer dinas-ranbarth Bae Abertawe ar gyfer trafnidiaeth yn y rhanbarth hwnnw? Rwy'n gwybod ein bod ni'n defnyddio'r gair 'metro' oherwydd mai dyna'r gair yr ydym ni wedi arfer â'i ddefnyddio, ond gwell cysylltiadau bws a thrên, agor gorsafoedd rheilffordd ychwanegol, gan ei gwneud hi'n haws i bobl feicio a cherdded yn yr ardal honno yw'r hyn yr wyf yn sôn amdano mewn gwirionedd. Am symiau cymharol fach, gellir gwneud gwelliannau enfawr o ran sicrhau y caiff llwybrau beicio eu cwblhau, bod bysiau a threnau mewn gwirionedd yn cysylltu â'i gilydd fel y gallwch chi ddod oddi ar fws a dal trên neu ddod oddi ar drên a dal bws, yn hytrach na bod yn ddigyswllt, a bod bysiau yn teithio i orsafoedd rheilffyrdd, yn hytrach na gorfodi pobl i gerdded 200 llath, neu 200 metr yn yr iaith fodern, pan mae hi'n bwrw glaw.
Fy nghwestiwn olaf yw: cydweithio i ailgylchu gwastraff, fydd arian ar gael ar gyfer hynny, a sut y cyflawnir hynny?
Well, let me begin by agreeing, as Mike Hedges predicted I would, with a point he made at the outset: the problem with austerity is that it is self-defeating. It creates the problem it claims to address, and that's why we find ourselves in the position that we do. He's absolutely right to say, of course, not using PFI was a deliberate decision by Welsh Governments in the first decade of devolution, and I well remember the criticisms that were levelled at the Welsh Government at the time for making just that decision. I think we now see the wisdom of it. Every one of us, Dirprwy Lywydd, I think, can point to the impact of capital investment during the first period of the WIIP in our own constituencies, whether that is in health or in education or in transport or in housing and the other key purposes that were identified for it.
Can I thank Mike Hedges for reminding us of the multiplier effect of capital investment? It isn't just the building that you see, or the transport link that is created, it's the supply chains that it supports, it's the jobs that are created there, it's the spending in local economies, it's that benign economic cycle that capital expenditure brings.
Dirprwy Lywydd, Mike Hedges was also right to remind us that the issuing of bonds does not extend the capital limit of the Welsh Government. It doesn't give us more money to invest, but what it does is it gives us more choices in the way that we can get to that capital limit, and were the day to come where the interest rate in the Public Works Loan Board were to rise—and the UK Government were tempted to do that, as Mike said, not that long ago—we would have somewhere else to go. That's an important lever in our hands.
I'd like to be able to answer the more detailed questions that Mike raised in relation to active travel, to the Swansea area, to waste recycling and so on, but those are things that fall to my Cabinet colleagues. They will provide the detail to Members in a series of announcements that I'm sure they will be making over the coming days.
Wel, caniatewch imi ddechrau drwy gytuno, fel y rhagwelodd Mike Hedges y byddwn i, gyda sylw a wnaeth ar y cychwyn: y broblem gyda chyni yw ei fod yn tanseilio'i hun. Mae'n creu'r broblem y mae'n honni i fynd i'r afael â hi, a dyna pam y cawn ni ein hunain yn y sefyllfa yr ydym ni ynddi. Mae'n hollol gywir dweud, wrth gwrs, fod peidio â defnyddio Menter Cyllid Preifat yn benderfyniad bwriadol gan Lywodraeth Cymru yn ystod degawd cyntaf datganoli, a chofiaf yn dda y beirniadu a fu ar Lywodraeth Cymru ar y pryd am wneud yr union benderfyniad hwnnw. Rwy'n credu yn awr ein bod yn gweld doethineb hynny. Gall pob un ohonom ni, Dirprwy Lywydd, rwy'n credu, gyfeirio at effaith buddsoddi cyfalaf yn ystod cyfnod cyntaf Cynllun Buddsoddi yn Seilwaith Cymru yn ein hetholaethau, boed hynny mewn iechyd neu mewn addysg neu mewn trafnidiaeth neu mewn tai a'r dibenion allweddol eraill a nodwyd ar ei gyfer.
A gaf i ddiolch i Mike Hedges am ein hatgoffa o effaith lluosog buddsoddi cyfalaf? Mae'n fwy na'r adeilad a welwch chi, neu'r cyswllt trafnidiaeth a grëir, mae ynglŷn â'r cadwyni cyflenwi y mae'n eu cefnogi, mae ynglŷn â'r swyddi sy'n cael eu creu yno, mae ynglŷn â'r gwariant mewn economïau lleol, mae ynglŷn â'r cylch economaidd llesol hwnnw sy'n ffrwyth gwariant cyfalaf.
Dirprwy Lywydd, roedd Mike Hedges hefyd yn gywir yn ein hatgoffa nad yw cyhoeddi bondiau yn ymestyn terfyn cyfalaf Llywodraeth Cymru. Nid yw'n rhoi mwy o arian inni ei fuddsoddi, ond yr hyn y mae yn ei wneud yw rhoi mwy o ddewisiadau inni o ran y ffordd y gallwn ni gyrraedd y terfyn cyfalaf, a phe delai'r diwrnod ble byddai cyfradd llog y Bwrdd Benthyciadau Gwaith Cyhoeddus yn cynyddu—a Llywodraeth y DU yn cael eu temtio i wneud hynny, fel y dywedodd Mike, nid gymaint â hynny yn ôl—byddai gennym ni rywle arall i fynd. Mae hynny'n offeryn pwysig sydd gennym ni wrth law.
Fe hoffwn i allu ateb y cwestiynau manylach a holodd Mike ynglŷn â theithio llesol, ynglŷn ag ardal Abertawe, ynglŷn â gwastraff ailgylchu ac ati, ond mae'r rheini'n bethau y mae fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet yn gyfrifol amdanynt. Byddant yn rhoi'r manylion i Aelodau mewn cyfres o gyhoeddiadau yr wyf yn siŵr y byddant yn eu gwneud yn ystod y dyddiau nesaf.
Cabinet Secretary, can I also welcome the midpoint review of the Wales infrastructure investment plan, which I did launch, as you stated, in 2012? We developed the plan to ensure that Welsh Government decisions on capital investment are made in accordance with agreed Wales-wide strategic Welsh Government priorities. Can I welcome the £9 billion invested as a result of the WIIP, including that pipeline of the wider public sector and private sector investment in terms of profiles and planning, and welcome the fact that that has been in accordance with the five-case business model that has underpinned the efficiency, maintenance and management of the plan?
Thus, two questions from me: in terms of the innovative finance schemes you are progressing, can you update us on the current and post-Brexit access to loans from the European Investment Bank? The bank has played a key role in infrastructure investment in Wales, including the private as well as the public sector, with the landmark Swansea University second campus as a clear example—of course, also backed by Welsh Government and European regional development funding. Will we be able to continue to access European Investment Bank funding? Can you also confirm that the European structural funds—and you highlight the £720 million that is being used for capital investment in Wales in this programme—will be fully drawn down in this programme timeline, and for what key purposes? Can I thank you for opening the Llantwit Major Comprehensive School learning campus, which, of course, was as a result of the twenty-first century schools investment programme, funded in partnership with the Vale of Glamorgan Council?
Just finally, Mike Hedges and you in your response to him, talked about the wider impact on the economy. The impact today on the construction sector is crucial, and it would be helpful to know if you can identify the jobs that will be created. We have shown in Wales that we can be innovative and we can, in fact, challenge austerity through innovation and careful management and prioritisation of our resources.
Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i hefyd groesawu adolygiad man canol cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru a lansiwyd gennyf, fel y gwnaethoch chi ddweud, yn 2012? Fe wnaethom ni ddatblygu'r cynllun er mwyn sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn gwneud penderfyniadau ynglŷn â buddsoddi cyfalaf yn unol â blaenoriaethau strategol Llywodraeth Cymru ar gyfer Cymru gyfan. A gaf i groesawu'r £9 biliwn a fuddsoddwyd o ganlyniad i'r cynllun, gan gynnwys y llif o fuddsoddiad sector cyhoeddus a'r sector preifat ehangach o ran proffiliau a chynllunio, a chroesawu'r ffaith y bu hynny yn unol â'r model busnes pum achos sydd wedi bod yn sail i effeithlonrwydd, cynnal a chadw a rheoli'r cynllun?
Felly, dau gwestiwn gennyf fi: o ran y cynlluniau cyllid arloesol yr ydych chi'n eu datblygu, allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â'r sefyllfa bresennol ac ar ôl Brexit ynglŷn â chael benthyciadau gan Fanc Buddsoddi Ewrop? Mae'r banc wedi chwarae rhan allweddol yn buddsoddi mewn seilwaith yng Nghymru, gan gynnwys y sector preifat yn ogystal â'r sector cyhoeddus, gydag ail gampws nodedig Prifysgol Abertawe yn enghraifft amlwg—wrth gwrs, a gafodd gefnogaeth hefyd gan Lywodraeth Cymru a chyllid o gronfeydd datblygu rhanbarthol Ewrop. A fyddwn ni'n dal i allu cael arian gan Fanc Buddsoddi Ewrop? A allwch chi hefyd gadarnhau y caiff y cronfeydd strwythurol Ewropeaidd—ac rydych chi'n cyfeirio at y £720 miliwn a ddefnyddir ar gyfer buddsoddi cyfalaf yng Nghymru yn y rhaglen hon—eu defnyddio'n llawn yn amserlen y rhaglen hon, ac at ba ddibenion allweddol? A gaf i ddiolch i chi am agor campws dysgu Ysgol Gyfun Llanilltud Fawr, a oedd, wrth gwrs, yn ganlyniad i'r rhaglen fuddsoddi ar gyfer ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, a ariannwyd ar y cyd â Chyngor Bro Morgannwg?
Dim ond yn olaf, fe wnaeth Mike Hedges a chithau yn eich ymateb iddo, sôn am yr effaith ehangach ar yr economi. Mae'r effaith heddiw ar y sector adeiladu yn hollbwysig, a byddai'n ddefnyddiol gwybod a allwch chi adnabod y swyddi a gaiff eu creu. Rydym ni wedi dangos yng Nghymru y gallwn ni fod yn arloesol ac y gallwn ni, yn wir, herio cyni drwy arloesi a rheoli ein blaenoriaethu a'n hadnoddau yn ofalus.
Thank you, Dirprwy Lywydd. First of all, can I say to Jane Hutt that the Llantwit Major learning campus is an absolutely excellent example of what I said about how all our constituencies have flagship places that we can point to that are there because of the work that the WIIP set in motion?
The Member made a very important point about the construction sector. I attended an event at Coleg y Cymoedd yesterday, in which I was able to meet several groups of young people—I was very pleased to see a number of young women amongst them—who are following courses in engineering and in the railway industry, making sure that they have the skills that are needed for the construction sector in the future, and to hear from the Institution of Civil Engineers, for example, just how important the WIIP has been to them in allowing them and their Members to plan ahead for capital investment that they know is here in Wales.
Two specific questions from Jane. Firstly, in relation to the European Investment Bank, we have argued from the beginning that the UK should aim to remain a subscribing partner of the bank. We are a major capital holder within the bank, and of course Wales has benefited from it. The European Union UK phase 1 report on the negotiations says that there is a prospect of what is called a 'continuing arrangement' between the UK and the EIB. I have written to the Chancellor of the Exchequer on the basis of that report, to press on him the point that we clearly see merit in a mutually beneficial relationship with the bank, and making a number of technical suggestions to him, based on our experience as to how an ongoing relationship with the EIB could be secured.
As to structural funds, we continue to operate within the Chancellor's guarantee, which sets a limit of 2019 for us to commit all structural funds available to us during the current round. I remain hopeful, Dirprwy Lywydd, if not optimistic, that that transition arrangement, which is part of the first phase 1 deal, once it is confirmed, that that will mean we are able to use structural funds in the current round on the basis of business as usual. That is to say that they will go to the end of the seven-year period, and two years beyond that, so that we are able to make even better use of the resources that are available to us.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Yn gyntaf oll, a gaf i ddweud wrth Jane Hutt fod campws dysgu Llanilltud Fawr yn enghraifft ardderchog o'r hyn a ddywedais ynglŷn â sut mae lleoedd blaenllaw ym mhob un o'n hetholaethau oherwydd y gwaith a sbardunwyd gan y Cynllun Buddsoddi yn Seilwaith Cymru?
Gwnaeth yr Aelod bwynt pwysig iawn am y sector adeiladu. Bûm mewn digwyddiad yng Ngholeg y Cymoedd ddoe, ble y cwrddais â nifer o grwpiau o bobl ifanc—roeddwn yn falch iawn o weld nifer o fenywod ifanc eu plith—sy'n dilyn cyrsiau mewn peirianneg ac yn y diwydiant rheilffordd, gan wneud yn siŵr bod ganddynt y sgiliau sydd eu hangen ar gyfer y sector adeiladu yn y dyfodol, ac i glywed gan Sefydliad y Peirianwyr Sifil, er enghraifft, pa mor bwysig fu'r Cynllun Buddsoddi iddyn nhw yn caniatáu iddyn nhw a'u haelodau gynllunio ymlaen llaw ar gyfer buddsoddiad cyfalaf y maen nhw'n gwybod sydd yma yng Nghymru.
Dau gwestiwn penodol gan Jane. Yn gyntaf, o ran Banc Buddsoddi Ewrop, rydym ni wedi dadlau o'r cychwyn y dylai'r DU anelu at aros yn bartner tanysgrifio i'r banc. Rydym ni'n ddeiliad cyfalaf sylweddol yn y banc, ac wrth gwrs mae Cymru wedi elwa o hynny. Mae adroddiad cyfnod 1 y DU ynglŷn â'r trafodaethau i adael yr Undeb Ewropeaidd yn dweud bod gobaith cael yr hyn a elwir yn 'drefniant parhaus' rhwng y DU a Banc Buddsoddi Ewrop. Rwyf wedi ysgrifennu at Ganghellor y Trysorlys ar sail yr adroddiad hwnnw, i bwysleisio wrtho y pwynt ein bod yn gweld rhinwedd amlwg cael cyd-berthynas fuddiol â'r banc, ac yn gwneud nifer o awgrymiadau technegol iddo, yn seiliedig ar ein profiad o sut y gellid sicrhau perthynas barhaus â Banc Buddsoddi Ewrop.
Ynghylch cronfeydd strwythurol, rydym ni'n parhau i weithredu o fewn gwarant y Canghellor, sy'n gosod 2019 yn derfyn inni ymrwymo'r holl gronfeydd strwythurol sydd ar gael i ni yn ystod y cylch presennol. Rwy'n parhau'n ffyddiog, Dirprwy Lywydd, os nad yn obeithiol, y bydd y trefniant pontio, sy'n rhan o fargen y cyfnod 1 cyntaf, unwaith y caiff ei gadarnhau, yn golygu y gallwn ni ddefnyddio cronfeydd strwythurol yn y cylch presennol yn ôl yr arfer. Hynny yw, byddan nhw'n berthnasol hyd at ddiwedd y cyfnod o saith mlynedd, a'r ddwy flynedd wedi hynny, fel y gallwn ni wneud hyd yn oed gwell defnydd o'r adnoddau sydd ar gael i ni.
Thank you. Finally, Lee Waters.
Diolch. Yn olaf, Lee Waters.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Cabinet Secretary, I rise to praise the Government. I warmly welcome the announcement of £20 million a year for active travel investment. Having been the first Government in the world to set out a statutory requirement for long-term planning to get walking and cycling to be a more commonly used, everyday option, I think it's right that the resource is now beginning to be put in place—not least because this is a cross-cutting benefit, not only tackling public health but climate change and congestion too.
There are a number of questions I have, but as you rightly remind us, the details are for the relevant Cabinet Secretaries. A question for you, perhaps, is if you can help point us, in the future, to the total amount of investment the Government now makes in walking and cycling schemes. It is quite difficult to disentangle the various different funding streams, and I think it would be helpful, given the scale of this announcement, to have a global figure, which would allow us to compare our spending with other countries. And also, you mentioned that the £60 million is to connect residential areas. As the Cabinet Secretary with responsibility for planning is also present, I thought I'd take the opportunity just to underline the importance of getting the maximum benefit from this investment. It can't be just a matter of Welsh Government giving grants for new infrastructure. We must ensure that when new developments take place, that is hardwired into the design. So, the new 'Planning Policy Wales' iteration that's out to consultation must include, not as desirable but as an essential requirement, that active travel routes are included within planning policy. So, I would encourage you to have conversations with your Cabinet colleagues to make sure that we get the most out of the investment that you've announced, which I very warmly welcome.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n codi i ganmol y Llywodraeth. Rwy'n croesawu'n fawr y cyhoeddiad o £20 miliwn y flwyddyn ar gyfer buddsoddi mewn teithio llesol. Gan mai ni yw'r Llywodraeth gyntaf yn y byd i osod gofyniad statudol ar gyfer cynllunio tymor hir i wneud cerdded a beicio yn ddewis mwy cyffredin, beunyddiol, rwy'n credu ei bod hi'n briodol bod yr adnodd hwnnw yn dechrau cael ei roi ar waith—nid yn lleiaf oherwydd bod hyn yn arwain at fanteision mewn sawl maes gwahanol, gan fynd i'r afael nid yn unig ag iechyd y cyhoedd, ond newid yn yr hinsawdd a thagfeydd hefyd.
Mae gennyf sawl cwestiwn, ond fel yr ydych chi yn ein hatgoffa yn gwbl briodol, mae'r manylion ar gyfer yr Ysgrifenyddion Cabinet perthnasol. Cwestiwn i chi, efallai, yw a allwch chi helpu i'n cyfeirio ni, yn y dyfodol, at gyfanswm y buddsoddiad y mae'r Llywodraeth bellach yn ei wneud mewn cynlluniau cerdded a beicio. Mae'n eithaf anodd datgysylltu'r gwahanol ffrydiau ariannu amrywiol, ac rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol, o ystyried maint y cyhoeddiad hwn, i gael ffigwr byd-eang, a fyddai'n ein galluogi i gymharu ein gwariant â gwledydd eraill. A hefyd, fe wnaethoch chi sôn bod y £60 miliwn i gysylltu ardaloedd preswyl. Oherwydd bod Ysgrifennydd y Cabinet sydd â chyfrifoldeb dros gynllunio yn bresennol hefyd, roeddwn yn meddwl y byddwn yn achub ar y cyfle dim ond i bwysleisio pwysigrwydd cael y budd mwyaf posib o'r buddsoddiad hwn. Ni all fod yn fater o ddim ond Llywodraeth Cymru yn rhoi grantiau ar gyfer seilwaith newydd. Rhaid inni sicrhau pan fydd datblygiadau newydd yn digwydd, bod hynny'n greiddiol i'r dyluniad. Felly, rhaid i fersiwn newydd 'Polisi Cynllunio Cymru', y mae ymgynghoriad yn ei gylch ar hyn o bryd, gynnwys, nid yn elfen ddymunol ond yn elfen hanfodol ohono, bod llwybrau teithio llesol yn cael eu cynnwys mewn polisi cynllunio. Felly, byddwn yn eich annog i gael sgwrs gyda'ch cyd-Weinidogion yn y Cabinet i wneud yn siŵr ein bod yn cael y gorau o'r buddsoddiad yr ydych chi wedi ei gyhoeddi, ac yr wyf i'n ei groesawu yn gynnes iawn.
Dirprwy Lywydd, thank you to Lee Waters for those points. I said, in my statement, that one of the key principles that links nearly all of the investments I've announced today is the contribution that I want to see them making to the efforts being made by Lesley Griffiths to reduce carbon emissions right across the Welsh Government. The money going to active travel will certainly help to do that. It will improve air quality, it will build physical activity into people's daily lives, it will provide those wider health benefits, and it is designed, as I said, to connect residential areas with key employment, educational sites and other places where people have to go in order to carry out their daily lives. So, other Government Members will have heard what Lee Waters has said about making the very most of the additional investment and, of course, I agree with him there. I don't have a figure immediately in front of me that would draw together the total amount of investment that the Welsh Government is now making in walking and cycling and other active travel initiatives, but I'm very happy to commission that, and I'll write to the Member with a figure that he can then rely upon.
Dirprwy Lywydd, diolch i Lee Waters am y pwyntiau yna. Dywedais, yn fy natganiad, mai un o'r egwyddorion allweddol sy'n cysylltu bron pob un o'r buddsoddiadau yr wyf i wedi eu cyhoeddi heddiw yw'r cyfraniad yr wyf yn dymuno iddynt ei wneud i'r ymdrechion y mae Lesley Griffiths yn eu gwneud i leihau allyriadau carbon ledled Llywodraeth Cymru. Bydd yr arian sy'n mynd tuag at deithio llesol yn sicr yn helpu i wneud hynny. Bydd yn gwella ansawdd yr aer, bydd yn gwneud gweithgarwch corfforol yn rhan feunyddiol o fywydau pobl, a bydd yn cynnig y manteision iechyd ehangach hynny. Cafodd ei gynllunio, fel y dywedais i, i gysylltu ardaloedd preswyl â safleoedd cyflogaeth ac addysgol allweddol a mannau eraill lle mae'n rhaid i bobl fynd i fyw eu bywyd bob dydd. Felly, bydd Aelodau eraill yn y Llywodraeth wedi clywed yr hyn a ddywedodd Lee Waters am wneud y mwyaf un o'r buddsoddiad ychwanegol ac, wrth gwrs, rwy'n cytuno ag ef yn hynny o beth. Nid oes gennyf rif yn syth o'm blaen a fyddai'n tynnu ynghyd gyfanswm y buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud nawr o ran cerdded a beicio a mentrau teithio llesol eraill, ond rwy'n hapus iawn i gomisiynu hynny, a byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod gyda ffigur y gall ddibynnu arno wedyn.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn ichi, Ysgrifennydd y Cabinet.
Item 4 on the agenda is a statement by the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs on the national development framework. I call on the Cabinet Secretary, Lesley Griffiths.
Eitem 4 ar yr agenda yw datganiad gan y Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig ar y fframwaith datblygu cenedlaethol. Rwy'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet, Lesley Griffiths.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Creating sustainable places where people can lead active and healthy lives and be proud to say where they come from is a priority of the Welsh Government. The planning system plays a central role in delivering these places, and the process by which we do it is place making. There are many components to successful place making. The Government must play a part in this by providing leadership and putting in place a policy framework for the planning system that has place making at its core.
Last February, I launched, for consultation, a new version of our national planning policy, 'Planning Policy Wales'. The document expressly recognises the multifaceted nature of the well-being goals and ways of working under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. The revised version of PPW seeks to put sustainable place making at the centre of our national planning policy. To complement PPW and enhance place making, yesterday I issued for consultation the preferred option for the national development framework. This is the first formal outward-facing stage in the preparation of the NDF, which will replace the Wales spatial plan. Unlike the Wales spatial plan, the NDF will have development plan status.
The NDF will play an important role in the delivery of the Government’s national strategy 'Prosperity for All', which, in turn, recognises the role of the NDF and the need to co-ordinate the planning of new homes, facilities and infrastructure by local authorities, health boards, housing associations and other key partners. The NDF will have a 20-year time horizon and will sit at the top of the hierarchy of development plans in Wales. Beneath it will sit strategic development plans and local development plans, and the legislative provisions require any plans beneath the NDF to conform to it. This represents a very powerful mechanism for shaping the planning system in Wales, and it is essential that local development plans are prepared and reviewed in a timely way if we are to give effect to our place making ambitions.
The preferred option is the product of considerable stakeholder engagement, testing and challenge, and reflects the structure of the draft PPW. Taken together, PPW and the NDF strengthen the role of place making in the planning system. We must turn away from thinking of the important issues of the day, such as housing, transport, health and energy as discreet issues, and recognise their combined impacts on places. It is time to re-energise the planning system and local planning authorities to deliver sustainable places for future generations.
The consultation on the preferred option for the NDF closes on 23 July. I encourage everyone with an interest in the long-term development of Wales and the creation of sustainable places to make their opinions known by responding to both consultations on PPW and the NDF. Thank you.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Mae creu lleoedd cynaliadwy lle gall pobl fyw bywydau egnïol ac iach ac ymfalchïo o ddweud o ble y maen nhw'n hanu yn un o flaenoriaethau Llywodraeth Cymru. Mae gan y system gynllunio swyddogaeth ganolog wrth ddarparu'r lleoedd hyn, a'r broses a ddefnyddiwn ar gyfer hynny yw llunio lleoedd. Mae llunio lleoedd yn llwyddiannus yn cynnwys llawer o elfennau. Mae'n rhaid i'r Llywodraeth chwarae ei rhan drwy roi arweiniad a gosod fframwaith polisi yn ei le ar gyfer y system gynllunio sydd â llunio lleoedd yn rhan hanfodol ohoni.
Fis Chwefror diwethaf, fe lansiais i, ar gyfer ymgynghoriad, fersiwn newydd o'n polisi cynllunio cenedlaethol, 'Polisi Cynllunio Cymru'. Mae'r ddogfen yn cydnabod natur amlweddog y nodau llesiant a'r ffyrdd o weithio o dan Ddeddf Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae'r fersiwn ddiwygiedig o Bolisi Cynllunio Cymru yn ceisio gosod llunio lleoedd cynaliadwy wrth wraidd ein polisi cynllunio. Er mwyn ategu 'Polisi Cynllunio Cymru' a gwella llunio lleoedd, ddoe fe gyhoeddais i ymgynghoriad ar y dewis amgen ar gyfer y fframwaith datblygu cenedlaethol. Dyma'r cam cyntaf ffurfiol sy'n edrych tuag allan wrth baratoi'r fframwaith datblygu cenedlaethol, a fydd yn disodli cynllun gofodol Cymru. Yn wahanol i gynllun gofodol Cymru, bydd gan yr FfDC statws cynllun datblygu.
Bydd gan yr FfDC swyddogaeth bwysig i ddarparu strategaeth genedlaethol y Llywodraeth, 'Ffyniant i Bawb', a fydd, yn ei thro, yn cydnabod swyddogaeth yr FfDC a'r angen i gydlynu cynlluniau ar gyfer cartrefi newydd, cyfleusterau a seilwaith gan awdurdodau lleol, byrddau iechyd, cymdeithasau tai a phartneriaid allweddol eraill. Bydd yr FfDC yn edrych tua gorwel cyfnod o 20 mlynedd a bydd yn eistedd ar frig hierarchaeth y cynlluniau datblygu yng Nghymru. Oddi tano bydd cynlluniau datblygu strategol a chynlluniau datblygu lleol, ac mae darpariaethau deddfwriaethol yn ei gwneud yn ofynnol i unrhyw gynlluniau dan y fframwaith datblygu cenedlaethol gydymffurfio ag ef. Mae hyn yn cynrychioli mecanwaith grymus iawn i lunio'r system gynllunio yng Nghymru, ac mae'n hanfodol bod cynlluniau datblygu lleol yn cael eu paratoi a'u hadolygu mewn modd amserol os ydym am wireddu ein huchelgeisiau ar gyfer llunio lleoedd.
Mae'r dewis amgen yn gynnyrch ymgysylltiad sylweddol â rhanddeiliaid, arbrofi a herio, ac yn adlewyrchu strwythur drafft 'Polisi Cynllunio Cymru'. Gyda'i gilydd, mae 'Polisi Cynllunio Cymru' a'r FfDC yn cryfhau swyddogaeth llunio lleoedd yn y system gynllunio. Mae'n rhaid inni droi oddi wrth feddwl am faterion pwysig yr oes, megis tai, trafnidiaeth, iechyd ac ynni fel materion ar wahân, a chydnabod yr effaith a gaiff y rheini ar y cyd ar leoedd. Mae'n amser i ailsbarduno’r system gynllunio ac awdurdodau cynllunio lleol i ddarparu lleoedd cynaliadwy ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.
Mae'r ymgynghoriad ar y dewis amgen ar gyfer yr FfDC yn cau ar 23 Gorffennaf. Rwy'n annog pawb sydd â diddordeb yn natblygiad hirdymor Cymru a chreu lleoedd cynaliadwy i wneud eu barn yn hysbys drwy ymateb i'r ddau ymgynghoriad ar 'Polisi Cynllunio Cymru' a'r fframwaith datblygu cenedlaethol. Diolch ichi.
Can I welcome the announcement today? One of the disadvantages—and, Deputy Presiding Officer, you'll share fully in this—of first being elected in 1999 is that we remember going around this race course in the first place, and the spatial plan was regarded as being highly innovative, ground-breaking indeed, a 20-year vision, integration across the main public policy areas so that they're not viewed as discreet entities, regional planning as a new concept that was going to give relevance to the planning cycle. That was published in 2004. And I cannot tell you how much it dominated the first Assembly, this whole concept of thinking spatially. We updated the plan in 2008 and then you did a further update in 2013. And, about half way through this whole process, in 2009, the chair of the north Wales economic forum heavily criticised the plan saying that it was good in theory but it was very difficult to actually see what it delivered. I think that's a very broad criticism and it's not entirely fair, but I think it does sum up some of the frustrations.
Can I just ask some very specific questions? When will the draft national development framework be laid before the Assembly for its consideration, because there is a danger that it'll come to us very late, in the sort of late evening of this Assembly term? I just wonder if you have anything further to tell us on that. And what then have you learned from the Wales spatial plan? What is being preserved in that concept, and what is now being ditched as not being effective? And I notice that, obviously, its statutory significance, in that local development plans have to refer to it, is a big change.
I'd like to know how the national/regional significance divide will be defined. I think that's part of the problem at this level of planning. And will your regions be the same six sub-regions in the Wales spatial plan—with slightly blurred boundaries, it has to be said—or have you come up with a different way of doing this? When will local development plans have to show that they are compliant with the NDF? It could be a long time, I think, before that happens, given the length of time this is going to take to get through the system. And how will the strategic development plans, the regional plans, work alongside city deals? I think these are some very important questions.
And then, on housing, I know we'll have some further detail possibly this afternoon, but you do say that you are now going to have regional housing projections, and I just wonder how that will fit alongside the revised projections that were produced in 2015, but not taken up—the Holmans alternative projection. And how will that current review in developing regional housing projections fit in with the recent announcement on the affordable housing supply review that is now going on?
However, it's important we get this right. Obviously, we have new legislation in this area, and I think it's important that we strive to get an integrated, coherent planning system. But, on reflecting on one of the major initiatives in the early stages of devolution, spatial planning, it doesn't seem to me to have been a stunning success.
A gaf i groesawu'r cyhoeddiad heddiw? Un o anfanteision—a, Dirprwy Lywydd, byddwch chi'n rhannu hyn—cael eich ethol gyntaf ym 1999 yw ein bod yn cofio mynd ar ôl yr ysgyfarnog hwn am y tro cyntaf. Roedd y cynllun gofodol yn cael ei ystyried yn arloesol iawn, yn wir yn torri tir newydd. Roedd yn weledigaeth 20 mlynedd, yn integreiddio'r prif feysydd polisi cyhoeddus fel nad ydynt yn cael eu hystyried yn endidau ar wahân, ac roedd cynllunio rhanbarthol yn gysyniad newydd a oedd yn mynd i wneud y cylch cynllunio yn rhywbeth perthnasol. Cyhoeddwyd hynny yn 2004. Ac ni allaf fynegi i chi cymaint y bu hynny yn tra-arglwyddiaethu'r Cynulliad cyntaf, y cysyniad cyfan hwn o feddwl yn ofodol. Diweddarwyd y cynllun yn 2008 ac yna fe'i ddiweddarwyd eto yn 2013. A, thua hanner ffordd drwy'r broses hon, yn 2009, barnwyd y cynllun yn hallt gan gadeirydd fforwm economaidd y Gogledd, gan ddweud ei fod yn dda o ran egwyddor ond ei bod yn anodd iawn i weld yr hyn yr oedd yn ei gyflawni. Credaf mai beirniadaeth fras iawn yw honno ac nid yw'n gwbl deg, ond credaf ei bod yn crynhoi rhai o'r rhwystredigaethau.
A gaf i ofyn ambell gwestiwn penodol iawn? Pryd fydd drafft y fframwaith datblygu cenedlaethol yn cael ei roi gerbron y Cynulliad i'w ystyried, oherwydd mae perygl y bydd yn dod atom yn hwyr iawn, yn hwyrnos y tymor Cynulliad hwn? Tybed a oes gennych unrhyw beth arall i'w ddweud ynglŷn â hynny. A pha beth ydych chi wedi ei ddysgu yn sgil cynllun gofodol Cymru? Beth sy'n mynd i gael ei gadw o'r cysyniad hwnnw, a beth sy'n mynd i gael ei adael nawr am nad yw'n effeithiol? Ac rwy'n sylwi, mae'n amlwg, fod ei arwyddocâd statudol, o ran bod yn rhaid i gynlluniau datblygu lleol gyfeirio ato, yn newid mawr.
Hoffwn wybod sut y bydd y rhaniad rhwng arwyddocâd cenedlaethol a rhanbarthol yn cael ei ddiffinio. Rwy'n credu bod hynny'n rhan o'r broblem ar y lefel hon o gynllunio. Ai yr un fydd eich rhanbarthau chi a'r chwe is-ranbarth yng nghynllun gofodol Cymru—gyda ffiniau niwlog braidd, mae rhaid dweud—neu a ydych wedi dod o hyd i ffordd wahanol o wneud hyn? Pryd fydd yn rhaid i gynlluniau datblygu lleol ddangos eu bod yn cydymffurfio â'r fframwaith datblygu cenedlaethol? Gallai fod yn amser maith, yn fy nhyb i, cyn i hynny ddigwydd, o ystyried yr amser y bydd yn ei gymryd i fynd drwy'r system. A sut fydd y cynlluniau datblygu strategol, y cynlluniau rhanbarthol, yn gweithio ochr yn ochr â'r cytundebau dinesig? Credaf fod y rhain yn gwestiynau pwysig iawn.
Ac yna, o ran tai, gwn y bydd gennym ychydig mwy o fanylion y prynhawn yma o bosib. Ond rydych chi'n dweud eich bod yn awr am gael amcanestyniadau o ran tai rhanbarthol, ac rwy'n holi tybed sut y bydd hynny'n cyd-fynd â'r amcanestyniadau diwygiedig a gynhyrchwyd yn 2015, ond na chawsant eu derbyn—amcanestyniad amgen Holmans. A sut fydd yr adolygiad presennol hwnnw wrth ddatblygu amcanestyniadau tai rhanbarthol yn cyd-fynd â'r cyhoeddiad diweddar ar yr adolygiad o gyflenwad tai fforddiadwy sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd?
Fodd bynnag, mae'n bwysig inni wneud hyn yn iawn. Yn amlwg, mae gennym ni ddeddfwriaeth newydd yn y maes hwn, a chredaf ei bod yn bwysig inni ymdrechu i gael system gynllunio integredig a chydlynol. Ond, o ystyried un o fentrau mawr camau cynnar y datganoli, sef cynllunio gofodol, nid yw'n ymddangos i mi iddi fod yn llwyddiant ysgubol.
Cabinet Secretary.
Ysgrifennydd y Cabinet.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and thank you, David Melding, for your observations and your questions. I think the Wales spatial plan—. I wasn't here in 1999, but I think it was very innovative, but it did have limited influence, and it didn't have the statutory weight to be able to influence decisions in the way that the national development framework will do. It also had, I think, very limited national strategic spatial prioritisation, and I think it lacked that national overview that I think we desperately need. So, that's what, certainly, I've learned from looking at how the Wales spatial plan developed. So, the statutory development plan—and you referred to this in your comments; the statutory development plan status of the NDF will ensure that it can set the direction to lower-tier development plans and then influence that decision making.
You asked about the timeline. We'll be out to consultation next year. This is the first stage of this process. It's very technical, but nothing's been written; there is no content yet. There's been a huge amount of stakeholder work that has been undertaken by my officials—I think they've spoken to about 200 different stakeholders over the past year to get to this stage, but this is really the first stage of preparing. So, next year, 2019, we'll go out to consultation. That's when, obviously, there will be scrutiny, and a plan will be in place in 2020.
You asked about city deals and growth areas and about LDPs and SDPs, and I've made it very clear to local authorities they have to have LDPs in place. We are trying to get them to work at a strategic development level as well. It is meeting with a little resistance, shall I say. Next week—I think it's next week—I'm meeting with all the lead members of planning, where we will be able to discuss this further. The planning system is very complex, and I think we need to get some simplification of it, if you like. And one of the ways of bringing all these different tiers together, and it's why I went out to consultation with PPW—. And also, in my own portfolio, I have energy policies, which sometimes clash with planning. So, I think it's really important that we get everything right, and the NDF will help us in that way too.
So, the planning system will obviously play a crucial role in delivering the Cardiff and Swansea city deals—the proposed north Wales and mid Wales growth deals also, if those bids are approved—by setting out our strategic spatial policies on housing, on employment, on transport, on education, on digital infrastructure, on tourism. And I have had conversations with all my Cabinet Secretary colleagues ahead of this stage also.
In relation to housing, I've also met with the Minister for Housing and Regeneration. What I want the NDF to do is to provide strategic direction for housing, again linked to connectivity infrastructure; I think it's very important that that happens around key facilities, and also where there are areas of growth, so we have that very clear focus on place making. I do think there is an opportunity for the NDF to identify a national policy-based population and housing projection. That could include an all-Wales range of housing numbers for a planned period. It's something that Scotland are looking at, and I'll be very happy to learn from them.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd, a diolch i chi, David Melding, am eich sylwadau a'ch cwestiynau. Credaf fod cynllun gofodol Cymru—. Nid oeddwn i yma ym 1999, ond credaf ei fod yn arloesol iawn, ond cyfyngedig oedd ei ddylanwad, ac nid oedd ganddo'r pwysau statudol i allu dylanwadu ar benderfyniadau fel y bydd y fframwaith datblygu cenedlaethol yn ei wneud. Cyfyng iawn hefyd, yn fy marn i, oedd ei flaenoriaethu strategol gofodol cenedlaethol, a chredaf ei fod yn brin o'r trosolwg cenedlaethol hwnnw y mae ei angen arnom yn daer. Dyna'r hyn a ddysgais i, yn sicr, o edrych ar sut y datblygodd cynllun gofodol Cymru. Felly, y cynllun datblygu statudol—ac roeddech yn cyfeirio at hyn yn eich sylwadau; bydd statws cynllun datblygu statudol yr FfDC yn sicrhau y bydd yn gallu pennu cyfeiriad cynlluniau datblygu'r haen is ac wedyn yn dylanwadu ar y broses o wneud penderfyniadau.
Roeddech yn holi am yr amserlen. Byddwn yn mynd allan i ymgynghoriad y flwyddyn nesaf. Dyma gam cyntaf y broses. Mae'n dechnegol iawn, ond nid oes dim ar bapur; nid oes cynnwys eto. Mae fy swyddogion wedi gwneud llawer iawn o waith gyda rhanddeiliaid—credaf eu bod wedi siarad â thua 200 o wahanol randdeiliaid dros y flwyddyn ddiwethaf i gyrraedd y cam hwn, ond mewn gwirionedd dyma gam cyntaf y gwaith paratoi. Felly, y flwyddyn nesaf, 2019, byddwn yn mynd allan i ymgynghoriad. Dyna pryd, mae'n amlwg, y bydd y craffu'n digwydd, a bydd cynllun yn ei le yn 2020.
Roeddech chi'n holi am y cytundebau dinesig ac ardaloedd twf ac am gynlluniau datblygu lleol a chynlluniau datblygu strategol. Rwyf wedi ei gwneud yn glir iawn i awdurdodau lleol y bydd yn rhaid iddyn nhw gael cynlluniau datblygu lleol yn eu lle. Rydym yn ceisio sicrhau eu bod yn gweithio ar lefel datblygu strategol hefyd. Rwyf wedi gweld ychydig o wrthwynebiad, mae'n rhaid imi ddweud. Yr wythnos nesaf—rwy'n credu mai'r wythnos nesaf fydd hi—byddaf yn cyfarfod â holl aelodau arweiniol cynllunio, lle bydd modd inni drafod hyn ymhellach. Mae'r system gynllunio yn gymhleth iawn, a chredaf fod angen inni symleiddio peth arni, os mynnwch chi. Ac un ffordd o ddod â'r holl wahanol haenau at ei gilydd, a dyna pam yr euthum i ymgynghoriad â pholisi cynllunio Cymru—. A hefyd, yn fy mhortffolio i fy hun, mae gennyf bolisïau ynni, sydd yn gwrthdaro weithiau â chynllunio. Felly, rwy'n credu ei bod yn wirioneddol bwysig inni wneud pethau'n iawn, a bydd yr FfDC yn ein helpu yn y ffordd honno hefyd.
Felly, yn amlwg bydd gan y system gynllunio swyddogaeth hollbwysig o ran cyflawni cytundebau dinesig Caerdydd ac Abertawe—a chytundebau twf arfaethedig y Gogledd a'r Canolbarth hefyd, os cymeradwyir y ceisiadau hynny—drwy nodi ein polisïau gofodol strategol o ran tai, o ran cyflogaeth, o ran trafnidiaeth, o ran addysg, o ran seilwaith digidol, o ran twristiaeth. Ac rwyf wedi cael sgyrsiau gyda fy holl gydweithwyr sy'n Ysgrifenyddion Cabinet cyn y cam hwn hefyd.
O ran tai, rwyf wedi cyfarfod â'r Gweinidog Tai ac Adfywio hefyd. Yr hyn yr wyf yn dymuno i'r FfDC ei wneud yw darparu cyfeiriad strategol ar gyfer tai, eto yn gysylltiedig â seilwaith cysylltedd; rwyf o'r farn ei bod yn bwysig iawn bod hynny'n digwydd o ran cyfleusterau allweddol, a hefyd lle mae ardaloedd o dwf, fel ein bod yn canolbwyntio'n fawr iawn ar lunio lleoedd. Credaf fod cyfle i'r fframwaith datblygu cenedlaethol nodi'r amcanestyniad poblogaeth cenedlaethol sy'n seiliedig ar bolisi a thai. Gallai hynny gynnwys cyfres o niferoedd tai ledled Cymru am gyfnod arfaethedig. Mae'n rhywbeth y mae'r Alban yn edrych arno, a byddaf yn hapus iawn i ddysgu oddi wrthyn nhw.
Diolch am y datganiad. Mi fydd y fframwaith datblygu cenedlaethol yn gosod y strategaeth genedlaethol ar gyfer cynllunio ar gyfer yr 20 mlynedd nesaf, fel rydych chi yn ei nodi. Felly, mae'n ofnadwy o bwysig bod Llywodraeth Cymru yn ymgynghori gymaint â phosib i sicrhau bod yr amcanion iawn yn cael eu gosod, a bod y strategaeth gywir mewn lle i gyflawni'r fframwaith. Ac, wrth gwrs, mi fydd yn rhaid i'r cynlluniau datblygu strategol, a chynlluniau datblygu lleol, gydweddu efo'r fframwaith—rheswm arall dros gael ymgynghoriad sydd yn un trwyadl yn yr ardaloedd gwledig, yn ogystal ag yn yr ardaloedd dinesig, ac efo grwpiau gwahanol o ddemograffig yng Nghymru hefyd.
Rydw i'n meddwl ei bod hi'n bwysig ofnadwy ar y pwynt yma bod pobl Cymru—a'r awdurdodau lleol, mewn gwirionedd—yn deall beth ydy pwrpas y fframwaith datblygu cenedlaethol a'i berthynas o efo'r ddwy haen sy'n dod oddi tano fo. Mae o'n edrych yn rhywbeth hollol dechnegol a diflas ar yr wyneb, onid yw, ond rydw i'n meddwl ei bod hi'n bwysig bod pobl yn deall bod hwn yn gosod allan y fframwaith ar gyfer datblygiad am gyfnod mor hir, a bod angen iddyn nhw fod yn rhan o'r broses. Felly, rydw i'n meddwl y byddai cael eglurhad o beth yn union ydy pwrpas hwn, reit ar y cychwyn fel hyn, yn fuddiol iawn.
Ac rydw i'n cytuno efo David Melding; mae angen dysgu gwersi o gynllun gofodol Cymru. Nid oeddwn innau, chwaith, yma yn 1999, ond rydw i'n cofio'r cyfnod yna, ac yn cofio ei fod o'n amhoblogaidd iawn, a'i fod o wedi achosi llawer o ddrwg-deimlad a gwrthwynebiad. Felly, gobeithio na fydd y fframwaith yma yn mynd i'r un cyfeiriad â'r cynllun hwnnw. Felly, a fedrwch chi roi sicrwydd fod yr ymgynghoriad yma yn mynd i fod yn ymgynghoriad yng ngwir ystyr y gair ac nid rhyw ymarferiad lle mai'r canlyniad terfynol a'r opsiwn a ffafrir—nid hwnnw fydd yn diweddu efo ni ar ddiwedd y dydd?
Mae'r ddogfen yn sôn am, ac rydw i'n dyfynnu:
'darparu cyfeiriad ar gyfer y tri rhanbarth sydd yng Nghymru—Gogledd Cymru, Canolbarth a De-orllewin Cymru a De-ddwyrain Cymru.'
Rŵan, pwy sy'n dweud mai'r rheini ydy'r tri rhanbarth yma yng Nghymru? Mae'r fframwaith hefyd yn sôn am ganolbwyntio ar dai strategol, darparu seilwaith cydgysylltiedig mewn ardaloedd bargen ddinesig a bargen twf a chefnogaeth i ardaloedd gwledig. Rŵan, nid ydw i'n deall yn union beth mae hynny i fod i feddwl. Felly, ai'r bwriad ydy gorfodi awdurdodau lleol i weithio ar faterion sydd wedi cael eu penderfynu gan Lywodraeth Cymru o fewn rhanbarthau sy'n cael eu gosod ac yn cael eu llywio gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig—yr ardaloedd dinesig ac yn y blaen, sydd, ar hyn o bryd, yn cael eu hefelychu hefyd gan Lywodraeth Cymru?
Gan droi at faes y Gymraeg, wrth gwrs, mae diffyg tai fforddiadwy yn broblem ddifrifol mewn llawer o gymunedau, tra bod cymunedau eraill yn teimlo bod tai wedi cael eu hadeiladu yn y llefydd anghywir heb yr isadeiledd a'r cyfleusterau a'r gwasanaethau sydd eu hangen ar gyfer y twf mewn poblogaeth. Yr her fawr fydd y Cymry'n wynebu dros yr 20 mlynedd nesaf, wrth gwrs, ydy datblygu'r Gymraeg a gwneud yn siŵr bod y Gymraeg yn ffynnu, ac mae gan y system gynllunio ran i chwarae yn y nod o gyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg.
Ni fydd y potensial yma sydd gan y system gynllunio yn dod yn amlwg os nad ydy Llywodraeth Cymru'n darparu arweiniad cryf a chadarn yn y maes yma. Byddwn i'n awgrymu i gychwyn bod angen diwygio a chryfhau nodyn cyngor technegol 20, sy'n gwrth-ddweud Deddf Cynllunio (Cymru) 2015. Rydym ni wedi cael y drafodaeth yma o'r blaen, ond rydw i'n dal at hynny ac yn gobeithio bydd hwn yn rhoi cyfle i ni gael y drafodaeth yna unwaith eto.
Mae yna gyfle efo'r fframwaith i Lywodraeth Cymru roi arweiniad cryf i awdurdodau lleol o ran cynllunio ieithyddol. Felly, fy nghwestiwn olaf i ydy: a wnewch chi ddarparu sicrwydd y bydd y fframwaith datblygu cenedlaethol yn cynnwys datganiad clir a chadarn a digamsyniol ynghylch pwysigrwydd a pherthnasedd y Gymraeg wrth gynllunio sut i ddefnyddio tir? Diolch.
Thank you for the statement. The national development framework will set the national strategy for planning for the next 20 years, as you note. So, it is very important that the Welsh Government consults as much as possible to ensure that the right objectives are set and that the right strategy is in place to deliver the framework. Of course, the strategic development plans and the local development plans will have to dovetail with the framework, and that's another reason for having a thorough consultation in rural areas as well as in urban areas, and with different demographic groups in Wales.
I think it's also very important on this point that the people of Wales—and the local authorities, if truth be told—understand what the purpose of the national development framework is and its relationship with the two layers underneath it. Now, it looks like something completely technical and boring on the surface, but I think it's important that people do understand that this does set out the framework for development for such a long period of time, and that they have to be part of that process. So, I think that having a clear explanation of what the purpose of this is, right at the beginning, would be very beneficial.
I agree with David Melding that we do need to learn lessons from the spatial plan for Wales. I wasn't here in 1999 either, but I do remember that period, and I remember that it was very unpopular, that it caused a great deal of ill-feeling and opposition. So, I hope that this framework won't suffer the same fate and follow the same direction. So, could you give assurance that this consultation will be a genuine consultation and not just a tick-box exercise where the final decision and the favoured option is already decided—that that's not what we'll end up with?
Now, the document does mention providing
'direction for the three regions across Wales—North Wales, Mid & South West Wales and South East Wales.'
Who says that those are the three regions that we have in Wales? The framework also mentions focusing on strategic housing, providing connective infrastructure in the city deal and growth deal areas and support for rural areas as well. I don't understand entirely what that's supposed to mean. Is the intention to compel local authorities to work on matters that have been decided by the Welsh Government within regions that are set out and directed by the United Kingdom Government—the city regions and so on, which are currently being emulated by the Welsh Government?
Turning to the issue of the Welsh language, of course the lack of affordable housing is a particular problem in several communities, while other communities feel that housing has been built in the wrong place, without the facilities and services that are needed for the growth in population. The major challenge that Wales will face over the next 20 years, of course, is developing the Welsh language and ensuring that it flourishes, and the planning system does have a part to play in that objective of reaching a million Welsh speakers.
This potential for the planning system won't be achieved if the Welsh Government doesn't provide strong leadership and robust leadership in this area. I would suggest at the beginning that we need reform and strengthening of technical advice note 20, which contradicts the Planning (Wales) Act 2015. We've had this discussion before, but I'm sticking to my guns and I very much hope this will give us an opportunity to have that discussion again.
Now, there is an opportunity with the framework for the Welsh Government to give clear leadership to local authorities with regard to linguistic planning. So, my final question is: will you provide certainty that the national development framework will include a clear statement and an unequivocal statement about the importance of the Welsh language in planning how to use land? Thank you.
Diolch, Siân Gwenllian. I can absolutely reassure you that it is a genuine consultation. As I said in my answer to David Melding, not a word has been written yet. This is really the start of the process, even though there has been huge consultation with stakeholders by my officials over the past year. I think I mentioned about 200 stakeholders and that includes all local authorities—you referred to local author