Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
18/04/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da. Galw'r Cynulliad i drefn.
Good afternoon. I call the National Assembly to order.
Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, a'r cwestiwn cyntaf, David Melding.
The first item this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Finance, and the first question, David Melding.
1. Pa gyllid ychwanegol y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ddarparu i'r portffolio gwasanaethau cyhoeddus a llywodraeth leol i gefnogi pobl sydd mewn dyled? OAQ51998
1. What additional funding will the Cabinet Secretary provide to the local government and public services portfolio to support people who are in debt? OAQ51998
I thank the Member for the question. Additional funding for credit unions and the discretionary assistance fund has been included in the local government and public services budget for 2018-19. When the Financial Guidance and Claims Bill completes its passage through the UK Parliament, we anticipate a transfer to Wales of responsibility and funding for debt advice.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Mae cyllid ychwanegol ar gyfer undebau credyd a'r gronfa cymorth dewisol wedi'i gynnwys yn y gyllideb llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus ar gyfer 2018-19. Pan fydd y Bil Cyfarwyddyd Ariannol a Hawliadau yn cwblhau ei daith drwy Senedd y DU, rydym yn rhagweld y bydd cyfrifoldeb a chyllid cyngor ar ddyledion yn cael eu trosglwyddo i Gymru.
Can I thank the Cabinet member for that answer? You may know that it's national Stress Awareness Month, and according to the Debt Support Trust, of those in serious debt, around half of the people in that situation have mental health difficulties and contemplate suicide. It's a terrible, terrible strain on people. In 2017, citizens advice bureaux across Wales helped 28,500 people with debt problems, and many of those were cards and loan debts. So, I think it's really important that we look at how much we can bring into this area of advice and support. I know, in the last Assembly, £4.4 million was identified for front-line services, and now we're getting the primary responsibility for debt advice in the near future, I do hope this will be a high priority in the Minister's considerations.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod o'r Cabinet am ei ateb? Efallai y gwyddoch ei bod yn Fis Ymwybyddiaeth Straen cenedlaethol y mis hwn, ac yn ôl y Debt Support Trust, o’r rheini sydd â dyledion difrifol, mae oddeutu hanner y bobl yn y sefyllfa honno yn dioddef o anawsterau iechyd meddwl ac yn ystyried hunanladdiad. Mae'n straen aruthrol ar bobl. Yn 2017, rhoddodd canolfannau cyngor ar bopeth gymorth i 28,500 o bobl â phroblemau dyled ledled Cymru, ac roedd llawer o'r problemau hynny yn ymwneud â chardiau a dyledion benthyciadau. Felly, credaf ei bod yn bwysig ein bod yn edrych ar faint y gallwn ei roi i'r maes cyngor a chymorth. Gwn fod £4.4 miliwn wedi’i nodi yn y Cynulliad diwethaf ar gyfer gwasanaethau rheng flaen, a chan mai ni bellach fydd yn bennaf gyfrifol am gyngor ar ddyledion yn y dyfodol agos, rwy'n gobeithio y bydd hyn yn flaenoriaeth uchel yn ystyriaethau'r Gweinidog.
I thank the Member for that supplementary question. We're making nearly £6 million available this year to support organisations such as Citizens Advice, Shelter and Age Cymru to provide advice across Wales on social welfare issues, including maximising household income and managing household debt. Between April and December of last year, citizens advice bureaux helped 43,000 people in that category and helped to bring £28 million in additional income to those families here in Wales.
I completely agree with the Member that debt is inevitably associated with high levels of stress and difficulties in other parts of people's lives. I am involved in discussions with local government in Wales about council tax debt. Council tax debt is meant to include an identification of whether a household is vulnerable for other areas. Some local authorities in Wales do this very well. Some local authorities in Wales have no policy at all on vulnerability, so there is certainly ground to be gained not simply in funding, but in the way that these services are discharged on the ground.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn atodol. Rydym yn darparu bron i £6 miliwn eleni i gefnogi sefydliadau fel Cyngor ar Bopeth, Shelter ac Age Cymru, i ddarparu cyngor ledled Cymru ar faterion lles cymdeithasol, gan gynnwys gwella incwm aelwydydd a rheoli dyledion aelwydydd. Rhwng mis Ebrill a mis Rhagfyr y llynedd, rhoddodd canolfannau cyngor ar bopeth gymorth i 43,000 o bobl yn y categori hwnnw, gan helpu i sicrhau incwm ychwanegol o £28 miliwn i'r teuluoedd hynny yma yng Nghymru.
Cytunaf yn llwyr â'r Aelod fod cysylltiad anochel rhwng dyled a lefelau uchel o straen ac anawsterau mewn rhannau eraill o fywydau pobl. Rwy’n cymryd rhan mewn trafodaethau â llywodraeth leol yng Nghymru ynglŷn â dyled y dreth gyngor. Mae dyled y dreth gyngor i fod i nodi a yw aelwydydd yn fregus mewn meysydd eraill. Mae rhai awdurdodau lleol yng Nghymru yn gwneud hyn yn dda iawn. Nid oes gan rai awdurdodau lleol yng Nghymru unrhyw bolisi o gwbl ar fregusrwydd, felly yn sicr, mae mwy y gellir ei wneud, nid yn unig o ran cyllid, ond o ran y ffordd y caiff y gwasanaethau hyn eu cyflawni ar lawr gwlad.
Un peth sy'n debygol o achosi i fwy o bobl fynd i ddyled ydy'r cyfnod y bydd rhaid iddyn nhw ddisgwyl ar gyfer eu taliad cyntaf o gredyd cynhwysol. Bydd derbyn taliadau bob mis ar ôl y taliad cyntaf yn creu problemau mawr, problemau dyled i lawer. Methu deall ydw i pam mae eich Llywodraeth chi mor gyndyn i gymryd rheolaeth o elfennau o weinyddu'r system budd-daliadau a'r fframwaith gyllidol a fyddai'n dilyn hynny. Byddai modd wedyn i Gymru symud i system o wneud taliadau credyd cynhwysol bob pythefnos, gan liniaru rhai o'r problemau dyled y mae awdurdodau lleol Cymru yn mynd i'w hwynebu yn sgil credyd cynhwysol.
One thing that’s likely to cause more people to get into debt is the period that they will have to wait for their first payment under universal credit. Receiving payments on a monthly basis after that first payment will also create major debt problems for many people. I can’t understand why your Government is so reluctant to take control of certain elements of administering the benefits system and the funding framework that would come about as a result of that. Wales could then move towards a system of making universal credit payments every fortnight, alleviating some of the debt problems that local authorities in Wales are going to face as a result of universal credit.
Wel, rwy'n clywed beth mae'r Aelod yn ei ddweud, ac, wrth gwrs, rwy'n cytuno gyda hi am yr effaith mae'r problemau yn y byd budd-daliadau yn cael ar bobl sy'n dibynnu ar fudd-daliadau. Mae'r cwestiwn ai'r peth gorau i'w wneud yw trosglwyddo cyfrifoldebau am fudd-daliadau i Gymru yn rhywbeth bach yn fwy eang na'r cwestiwn sydd gyda ni heddiw, ac mae lot o bethau, yn fwy na'r pwynt roedd yr Aelod yn ei godi, i'w hystyried os ydym ni'n mynd i fynd lawr y llwybr yna. Ar hyn o bryd, nid wyf yn meddwl bod yr achos wedi cael ei wneud yn ddigon cryf i gytuno ar y llwybr yna.
Well, I hear what the Member is saying and, of course, I agree with her about the impact that benefit problems have on people who are dependent on benefits. The question of whether it would be best to transfer responsibility for the payments to Wales is broader than the question that we are considering today and there are many other issues, beyond the point that the Member raised, to be considered if we’re to go down that path. At present, I don’t believe that the case has been made sufficiently strongly to go down that path.
Will the Cabinet Secretary comment on the fact that one of the main reasons for rising debt in the UK is as a result of the adverse impact of further cuts by the UK Government to working-age benefits from 1 April? These are the second largest cuts to the benefits budget in the past decade. They affect around 11 million families, with £2.5 billion cuts to working-age benefits, and working-age benefits frozen, for this year, and the withdrawal of the family support element of support for new tax credits, and universal credit claims from families with children, costing them up to £545. Will he also comment further on that beneficial role that's been expressed today that can be played by advice services, credit unions, and the adoption of the real living wage, supporting people in debt, with the support of the Welsh Government?
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi sylwadau ar y ffaith mai un o'r prif resymau dros ddyledion cynyddol yn y DU yw effaith andwyol toriadau pellach Llywodraeth y DU i fudd-daliadau oedran gweithio o 1 Ebrill? Dyma’r set fwyaf ond un o doriadau i'r gyllideb fudd-daliadau yn y degawd diwethaf. Maent yn effeithio ar oddeutu 11 miliwn o deuluoedd, gyda thoriadau o £2.5 biliwn i fudd-daliadau oedran gweithio, a budd-daliadau oedran gweithio yn cael eu rhewi, ar gyfer y flwyddyn hon, ac elfen deuluol y cymorth ar gyfer hawliadau credyd treth a chredyd cynhwysol newydd gan deuluoedd â phlant wedi ei diddymu, gan gostio hyd at £545 i'r teuluoedd hynny. A wnaiff roi sylwadau pellach hefyd ar y rôl fuddiol y soniwyd amdani heddiw, ac y gallai'r gwasanaethau cynghori, yr undebau credyd, a mabwysiadu'r cyflog byw go iawn ei chwarae er mwyn cefnogi pobl mewn dyled, gyda chymorth Llywodraeth Cymru?
Can I agree entirely with Jane Hutt? I said in my original answer that, of course, the Welsh Government wants to go on investing in advice services. But it is an absolute disgrace that we are having to provide those services to people whose income is being knowingly and deliberately reduced by the UK Government, when those people live at the very margins of poverty.
A number of women Members in the Assembly yesterday tried to get a discussion of the Equality and Human Rights Commission report that was published during the recess, including the leader of Plaid Cymru, because the figures contained in that report are absolutely stark and ought to be of concern to every Member of this Assembly. An extra 50,000 children being pushed into poverty in Wales not by accident, not because somebody has lost their job, not because there's been a downturn in the economy, but because of the deliberate decisions by the UK Government to freeze the benefits of those families who have the least to live on of all. And those impacts will fall not simply on children, but they will fall disproportionately on women as well. Estimates in that report suggested that women will lose on average £350 a year from these benefit cuts, while men will gain around £15. The Member is absolutely right to point to those underlying causes of the need for debt advice in Wales, and to point to those remedies, such as the real living wage, which would have a genuine impact on the circumstances of those families who live in the direst of circumstances, whose poverty is increasing, and whose prospects for the future are under such threat.
A gaf fi gytuno'n llwyr â Jane Hutt? Dywedais yn fy ateb gwreiddiol fod Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn awyddus i barhau i fuddsoddi mewn gwasanaethau cynghori. Ond mae'n warthus fod yn rhaid inni ddarparu'r gwasanaethau hynny i bobl y mae Llywodraeth y DU yn lleihau eu hincwm yn fwriadol pan fo’r bobl hynny'n byw ar ymylon tlodi.
Yn y Cynulliad ddoe, ceisiodd nifer o Aelodau benywaidd gael trafodaeth ynglŷn ag adroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol a gyhoeddwyd yn ystod y toriad, gan gynnwys arweinydd Plaid Cymru, gan fod y ffigurau yn yr adroddiad hwnnw yn hollol syfrdanol, a dylent beri pryder i bob Aelod o'r Cynulliad hwn. Caiff 50,000 o blant ychwanegol eu gorfodi i fyw mewn tlodi yng Nghymru, nid drwy ddamwain, nid oherwydd bod rhywun wedi colli eu gwaith, nid oherwydd bod dirywiad wedi bod yn yr economi, ond o ganlyniad i benderfyniadau bwriadol Llywodraeth y DU i rewi budd-daliadau’r teuluoedd sy’n byw ar y lleiaf oll. A bydd hynny’n effeithio nid yn unig ar blant, ond bydd yn effeithio'n anghymesur ar fenywod hefyd. Awgrymai'r amcangyfrifon yn yr adroddiad hwnnw y bydd menywod yn colli £350 y flwyddyn ar gyfartaledd o ganlyniad i’r toriadau hyn i’r budd-daliadau, tra bydd dynion yn ennill oddeutu £15. Mae'r Aelod yn berffaith iawn i nodi'r achosion sydd wrth wraidd yr angen am gyngor ar ddyledion yng Nghymru, ac i nodi'r atebion, megis y cyflog byw go iawn, a fyddai'n cael effaith wirioneddol ar amgylchiadau'r teuluoedd sy'n byw yn yr amgylchiadau gwaethaf, mewn tlodi cynyddol, a’u rhagolygon ar gyfer y dyfodol o dan y fath fygythiad.
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am weithredu'r trethi datganoledig newydd cyntaf ers iddynt ddod i rym ar 1 Ebrill 2018? OAQ51976
2. Will the Cabinet Secretary make a statement on the implementation of the new devolved taxes since they came into force on 1 April 2018? OAQ51976
Diolch, wrth gwrs, am y cwestiwn. Mae’r arwyddion cychwynnol yn awgrymu dechrau llwyddiannus i’r gwaith o weinyddu trethi datganoledig ers 1 Ebrill. Yn gynharach heddiw, cyhoeddodd Awdurdod Cyllid Cymru y cyntaf mewn cyfres reolaidd o ddatganiadau ystadegol. Mae’n dangos bod 1,100 o sefydliadau wedi cofrestru gyda’r awdurdod ar gyfer y dreth trafodiadau tir.
Thank you, of course, for the question. Early indications suggest a successful start to the administration of devolved taxes since 1 April. Earlier today, the Welsh Revenue Authority published the first of what will be a regular series of statistical releases. It shows that 1,100 organisations have registered with the WRA for land transaction tax.
Diolch am y diweddariad gan yr Ysgrifennydd Cabinet, ac rwy'n siŵr ein bod ni'n diolch i Awdurdod Cyllid Cymru am ei waith ac am beth sydd yn ymddangos, felly, yn gychwyn llwyddiannus, fel mae e'n ei ddweud, ar gyfnod newydd yn hanes cyfansoddiadol Cymru. Byddwch chi, wrth gwrs, yn gwybod bod y pethau yma yn broses yn hytrach na digwyddiad, ac, fel rhan o'r broses, rydych chi wedi gosod allan hefyd yn y rhaglen waith drethiannol syniadau ar gyfer trethi newydd, neu ddatblygiadau trethi yng Nghymru, gan gynnwys, wrth gwrs, weithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol ar lefi plastig o bosibl, a gweithio fan hyn yng Nghymru ar dreth ar dir gwag. A fedrwch chi ddiweddaru'r Siambr ynglŷn â'r broses yna a'r rhaglen waith yna, ac ym mha ffordd rydych chi wedi llwyddo i drafod, ai peidio, gyda Llywodraeth San Steffan ynglŷn â'r trethi newydd yma hefyd.
Thank you for that update, Cabinet Secretary, and I’m sure we’re grateful to the WRA for their work, and for what appears to be a successful start, as he says, to a new period in the constitutional history of Wales. You will be aware, of course, that these things are a process rather than an event. As part of the process, you’ve also set out in the taxation work programme some ideas on new taxes, or the development of taxes, in Wales, including working with the UK Government on a plastics levy possibly, and working here in Wales on a vacant land tax. So, can you give us an update on that, and that work programme, and how you have discussed these issues, or not, with the Westminster Government in terms of these new taxes?
Diolch i Simon am y cwestiwn yna. Jest i ddweud, mae'r llwyddiant y mae'r awdurdod yn ei gael ar hyn o bryd yn dod mâs o'r gwaith caled sydd wedi bod ar y gweill dros y blynyddoedd, yn cynnwys gwaith y pwyllgor hefyd, sydd wedi bod yn rhan o baratoi'r awdurdod am y gwaith maen nhw nawr yn ei wneud. Ar y trethi newydd a'r awgrymiadau yna, rydym ni'n bwrw ymlaen i wneud gwaith gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar fwy nag un ochr. Rydym ni'n siarad gyda nhw am beth maen nhw'n ei wneud ym maes plastig, ac rydym ni wedi cytuno i helpu arwain y ddadl yma yng Nghymru, ac i fwydo i fewn am y galw am evidence—rydw i wedi anghofio'r gair am 'evidence'. Tystiolaeth, wrth gwrs—yr alwad am dystiolaeth y mae'r Trysorlys wedi ei gwneud ym mis Mawrth.
Rydym ni hefyd eisiau dechrau trafod pethau gyda nhw am waith Gerry Holtham a beth mae e wedi awgrymu ym maes gofal. Ond rydw i wedi ysgrifennu—ac rydw i wedi rhannu'r llythyr gyda'r Pwyllgor Cyllid—yn swyddogol nawr at y Trysorlys i ddechrau'r broses ym maes tir gwag. Dyna'r un rydym ni eisiau ei dreialu i ddefnyddio'r system newydd sydd gyda ni yn Neddf 2014. Rydw i wedi ysgrifennu at y Trysorlys. Rydym ni'n paratoi ar lefel swyddogol y gwaith sydd i'w wneud gyda nhw, ac rydw i'n edrych ymlaen i gael ateb positif ganddyn nhw ac i ddechrau'r gwaith yma yn y Cynulliad—y gwaith mwy manwl ar y polisi—ac i weld a fydd e'n bosibl i ddod â'r Bil ymlaen ar lawr y Cynulliad ac i greu'r dreth gyntaf jest i Gymru drwy'r broses sydd gyda ni.
Thank you, Simon, for that question. Just to say, the success that the authority is having at present comes from the hard, preparatory work that was done over the past years, including the work of the committee, which has been part of preparing the authority for the work that they are now undertaking. As regards the new taxes, we are continuing to work with the United Kingdom Government on more than one aspect. We are talking to them about what they are doing in the field of a plastics tax, and we’ve agreed to take the lead on this debate in Wales and to feed into the call for evidence— I've forgotten the Welsh word for 'evidence'. 'Tystiolaeth', of course—that the Treasury issued in March.
We also want to start to talk about Gerry Holtham’s work with them and what he has suggested in the care sector, but I have written—and I have shared the letter with the Finance Committee—officially to the Treasury to initiate the process in the field of vacant land. This is the one that we wish to use to test the new system that we have in the 2014 Act. I have written to the Treasury and we are preparing on an official level the work that we need to do with them. I’m looking forward to receiving a positive response from them and to begin this work in the Assembly—the more detailed work on the policy—and to see whether it will be possible to bring forward a Bill to the floor of the Assembly in order to create the first Wales-only tax through the process available to us.
In his latest spotlight on Cardiff offices, Ross Griffin, the director of UK investment at Savills, says that the increase in stamp duty to 6 per cent on a significant office development will deter investment by making Wales more expensive as investors target English regional cities instead of Cardiff, cutting the flow of capital into the Cardiff market. He concludes that this will limit future growth of the Cardiff office market and future employment growth in the city. How is this going to help my constituents and others who look to work in Cardiff?
Yn ei ddadansoddiad diweddaraf o swyddfeydd Caerdydd, dywed Ross Griffin, cyfarwyddwr buddsoddi y DU yn Savills, y bydd cynyddu’r dreth stamp i 6 y cant ar ddatblygiadau swyddfeydd sylweddol yn rhwystro buddsoddiad drwy wneud Cymru yn lle drytach wrth i fuddsoddwyr dargedu dinasoedd rhanbarthol yn Lloegr yn lle Caerdydd, gan dorri llif y cyfalaf i farchnad Caerdydd. Daw i'r casgliad y bydd hyn yn cyfyngu ar dwf marchnad swyddfeydd Caerdydd yn y dyfodol a thwf cyflogaeth yn y ddinas yn y dyfodol. Sut y bydd hyn o gymorth i fy etholwyr a phobl eraill sy'n awyddus i weithio yng Nghaerdydd?
Well, Llywydd, we will now be in the business of collecting evidence rather than trading speculations. This National Assembly has made the decision on the levels of taxation in non-domestic property for this financial year. Ninety per cent of commercial transactions in Wales will enjoy the lowest rate of taxation anywhere in the United Kingdom, because 90 per cent of commercial transactions happen at the level of £1.1 million or below, and we have the lowest tax rates for that part of our economy of any part of the United Kingdom. I've heard the case made by Mr Reckless and by those who make it. I've met with those companies and individuals myself. My officials have met with them subsequently. The analysis by Bangor as part of our preparations did not suggest that those would be the outcomes, but I will look very carefully at the evidence, and if the evidence suggests that the outcomes that are suggested in that article are something that ought to concern this National Assembly, then, of course, I will take that into account in decisions that will be made for future years.
Wel, Lywydd, byddwn bellach yn canolbwyntio ar gasglu tystiolaeth yn hytrach na chyfnewid damcaniaethau. Mae'r Cynulliad Cenedlaethol hwn wedi gwneud y penderfyniad ar lefelau trethiant eiddo annomestig ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Bydd 90 y cant o'r trafodion masnachol yng Nghymru yn denu'r gyfradd isaf o drethiant ledled y Deyrnas Unedig, gan fod 90 y cant o drafodion masnachol yn digwydd ar lefel o £1.1 miliwn neu lai, ac mae gennym y cyfraddau treth isaf ar gyfer y rhan honno o’n heconomi o gymharu ag unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. Clywais y ddadl a wnaed gan Mr Reckless ac eraill sy'n ei gwneud. Rwyf wedi cyfarfod â'r cwmnïau a'r unigolion hynny fy hun. Mae fy swyddogion wedi cyfarfod â hwy wedi hynny. Nid oedd y dadansoddiad a wnaed gan Fangor fel rhan o'n paratoadau yn awgrymu mai dyna fyddai’r canlyniadau, ond byddaf yn edrych yn ofalus iawn ar y dystiolaeth, ac os yw'r dystiolaeth yn awgrymu bod y canlyniadau a awgrymir yn yr erthygl honno'n rhywbeth a ddylai ymwneud â'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, wrth gwrs, byddaf yn ystyried hynny mewn penderfyniadau a fydd yn cael eu gwneud ar gyfer y blynyddoedd i ddod.
Can I welcome the answers that the Cabinet Secretary has given to Simon Thomas? Can I just add my voice, yet again, to the calls for a plastic tax, which the Cabinet Secretary has heard me say on probably more occasions than he would have liked to have listened to them?
My question is though: has the Welsh Government produced a profile of expected tax receipts from the devolved taxes so that we can check, in the Finance Committee or in the Assembly as a whole, how the profile works against the expected?
A gaf fi groesawu'r atebion a roddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet i Simon Thomas? A gaf fi ychwanegu fy llais, unwaith eto, at y galwadau am dreth ar blastigion, sy'n rhywbeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi fy nghlywed yn ei ddweud ar fwy o achlysuron nag y byddai wedi hoffi gwrando arnynt, yn ôl pob tebyg?
Fy nghwestiwn, fodd bynnag, yw: a yw Llywodraeth Cymru wedi cynhyrchu proffil o dderbyniadau treth disgwyliedig o'r trethi datganoledig fel y gallwn wirio, yn y Pwyllgor Cyllid neu yn y Cynulliad yn llawn, sut y mae'r proffil yn gweithio yn erbyn yr hyn a ddisgwylir?
Llywydd, yes, we have produced such estimates. We published them alongside the final budget in December of last year. They showed, for example, that we anticipate landfill disposals tax to bring in £26 million in the current financial year, falling as that tax is intended to do to £20 million in the year 2021-22. Our forecasts are supplemented by the work of the Office for Budget Responsibility. They published updated forecasts for the two Welsh devolved taxes and Welsh rates of income tax in March of this year. They are broadly comparable with the figures that we produced in December, and both sets of figures will be available to the Finance Committee for them to scrutinise the actual performance of these taxes as that information becomes available during this year and beyond.
Lywydd, rydym wedi cynhyrchu amcangyfrifon o'r fath. Fe’u cyhoeddwyd gennym ochr yn ochr â'r gyllideb derfynol ym mis Rhagfyr y llynedd. Roeddent yn dangos, er enghraifft, ein bod yn rhagweld y bydd y dreth gwarediadau tirlenwi yn darparu £26 miliwn yn y flwyddyn ariannol gyfredol, gan ostwng, fel y bwriedir i’r dreth honno ei wneud, i £20 miliwn yn y flwyddyn 2021-2022. Ategir ein rhagolygon gan waith y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol. Cyhoeddwyd rhagolygon wedi'u diweddaru ganddynt ar gyfer dwy dreth ddatganoledig Cymru a chyfraddau treth incwm Cymru ym mis Mawrth eleni. Maent yn debyg ar y cyfan i'r ffigurau a gynhyrchwyd gennym ym mis Rhagfyr, a bydd y ddwy set o ffigurau ar gael i’r Pwyllgor Cyllid allu craffu ar berfformiad gwirioneddol y trethi hyn wrth i'r wybodaeth honno ddod ar gael eleni a thu hwnt.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
Questions now from the party spokespeople. UKIP's spokesperson, Neil Hamliton.
Diolch, Llywydd. On 13 February this year, the Cabinet Secretary said that the vacant land tax is to have an impact on behaviour rather than to raise revenue. In the Republic of Ireland, the tax barely covers the cost of collection, which is just something that has got to be borne in mind. I wonder to what extent the Cabinet Secretary is able to say that land banking is a real problem in Wales, rather than just a perception, because Laura Harry, a planning consultant from Barton Willmore, an independent planning and design consultancy, says that
'while in theory a Vacant Land Tax is intended to increase house building, it may have the opposite effect and make Wales less attractive to housebuilders and undermine the Welsh Government’s housing ambitions',
which is something, obviously, that the Cabinet Secretary would not wish to see. So, is this tax perhaps directed at a problem that is more illusory than real?
Diolch, Lywydd. Ar 13 Chwefror eleni, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet mai bwriad y dreth ar dir gwag yw effeithio ar ymddygiad yn hytrach na chodi refeniw. Yng Ngweriniaeth Iwerddon, prin y mae'r dreth yn talu am gost ei chasglu, sy'n rhywbeth y dylid ei gadw mewn cof. Tybed i ba raddau y gall Ysgrifennydd y Cabinet ddweud bod bancio tir yn broblem wirioneddol yng Nghymru, yn hytrach na chanfyddiad yn unig, gan y dywed Laura Harry, ymgynghorydd cynllunio gyda Barton Willmore, ymgynghoriaeth gynllunio a dylunio annibynnol,
tra bwriedir, mewn egwyddor, i Dreth ar Dir Gwag arwain at gynnydd o ran adeiladu tai, fe all gael yr effaith groes i hynny a gwneud Cymru'n lle llai deniadol i adeiladwyr tai a thanseilio dyheadau tai Llywodraeth Cymru,
sy'n amlwg yn rhywbeth na fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn awyddus i'w weld. Felly, tybed a yw'r dreth hon wedi'i chyfeirio at broblem sy'n fwy dychmygol na gwirioneddol?
I don't believe that to be the case. I think there is evidence of land banking happening in some parts of Wales. I've pointed in the Chamber previously to our stalled sites fund, which shows over 400 sites in Wales unable to be brought forward to be put to productive use, because there is remediation work required or the need to provide services for that land means that that land is not in productive use. Our stalled sites fund, with £40 million of Welsh Government investment available for it, is designed to help to remedy that situation.
I think it's very important for me to point out that the purpose of a vacant land tax is not to penalise anybody who is doing their very best to bring that land into active use, but is to provide an additional incentive to people who simply sit on land, hoping that the work that the public have done in providing them with planning permissions and so on will just lead to rising land values and, having done nothing at all themselves, they will be able to cash in on that by selling land in future.
The process, however, Llywydd, is really important, because at this stage we're at the very start of this process and many of the questions that the Member raises and other detailed questions will be part of the work that we will want to do once we know that the power has been transferred to us to bring this idea further forward.
Ni chredaf fod hynny'n wir. Credaf fod tystiolaeth fod bancio tir yn digwydd mewn rhai rhannau o Gymru. Rwyf eisoes wedi cyfeirio yn y Siambr at ein cronfa safleoedd segur, sy'n dangos bod yna dros 400 o safleoedd yng Nghymru na ellir eu cyflwyno i'w defnyddio at ddibenion cynhyrchiol, gan fod angen gwaith adfer, neu am fod yr angen i ddarparu gwasanaethau ar gyfer y tir hwnnw yn golygu nad yw'r tir yn cael ei ddefnyddio'n gynhyrchiol. Mae ein cronfa safleoedd segur, gyda £40 miliwn o fuddsoddiad ar gael gan Lywodraeth Cymru ar ei chyfer, wedi'i chynllunio i helpu i unioni'r sefyllfa honno.
Credaf ei bod yn bwysig iawn i mi nodi nad diben treth ar dir gwag yw cosbi unrhyw un sy'n gwneud eu gorau glas i sicrhau bod y tir hwnnw'n cael ei ddefnyddio, ond darparu cymhelliad ychwanegol i bobl sy'n eistedd ar dir gan obeithio y bydd y gwaith y mae'r cyhoedd wedi'i wneud yn darparu caniatâd cynllunio iddynt ac ati yn arwain at gynyddu gwerth y tir, a heb wneud unrhyw beth o gwbl eu hunain, byddant yn gallu elwa ar hynny drwy werthu'r tir yn y dyfodol.
Fodd bynnag, Lywydd, mae'r broses yn bwysig iawn, oherwydd ar hyn o bryd rydym megis dechrau'r broses hon a bydd llawer o'r cwestiynau a godwyd gan yr Aelod a chwestiynau manwl eraill yn rhan o'r gwaith y byddwn yn awyddus i'w wneud pan fyddwn yn gwybod bod y grym wedi'i drosglwyddo inni fwrw ymlaen ymhellach â'r syniad hwn.
I fully accept what the finance Secretary says there. Obviously, if we are going to have such a tax, we do need to realise that the behavioural effects that it might bring about can also be in the opposite direction—a point to which I'll come in a minute. Although, this is generally thought of as a problem to be addressed in urban areas, there is a potential impact on rural areas too. A rural surveyor for Country Land and Business Association Cymru, Charles De Winton, says that
'Small rural plots may not be viable to develop. A tax which forces them into development will inevitably increase the cost of development—a cost which will passed-on to the end-user. This does not help us tackle the crisis in availability of rural homes.'
The CLA's research in Wales suggested that over a third of the £1.3 billion annually into the economy by rural landowners was already put into residential development. One of the big problems with development sites is, of course, planning permission and the delays that, sometimes, that can bring about. So, potential developers often find themselves unwillingly in a situation where they're sitting on vacant land. We know around us here in Cardiff Bay there are lots of what might appear to be prime sites that still remain to be developed because there are no buyers for one reason or another. So, this is a matter that must be dealt with sensitively and with some delicacy.
Rwy'n derbyn yr hyn a ddywed yr Ysgrifennydd cyllid yn llwyr. Yn amlwg, os ydym am gael treth o'r fath, mae angen inni sylweddoli y gall yr effeithiau ymddygiadol y gallai eu hachosi fod yn groes i hynny hefyd—pwynt y dof ato yn y man. Er y credir yn gyffredinol fod hon yn broblem y mae angen mynd i'r afael â hi mewn ardaloedd trefol, mae effaith bosibl ar ardaloedd gwledig hefyd. Yn ôl syrfëwr gwledig ar gyfer Cymdeithas Tir a Busnesau Cefn Gwlad Cymru, Charles De Winton,
Efallai na fydd datblygu rhai plotiau gwledig bach yn ymarferol. Mae'n anochel y bydd treth sy'n eu gorfodi i gael eu datblygu yn cynyddu cost eu datblygu—cost a fydd yn cael ei throsglwyddo i'r defnyddiwr terfynol. Nid yw hyn o gymorth inni fynd i'r afael â'r argyfwng o ran argaeledd cartrefi gwledig.
Awgrymai ymchwil y Gymdeithas Tir a Busnesau Cefn Gwlad yng Nghymru fod mwy na thraean o'r £1.3 biliwn sy'n mynd i mewn i'r economi'n flynyddol gan dirfeddianwyr gwledig eisoes yn mynd i mewn i ddatblygu preswyl. Un o'r problemau mawr gyda safleoedd datblygu, wrth gwrs, yw caniatâd cynllunio a'r oedi a all ddeillio o hynny weithiau. Felly, mae datblygwyr posibl yn aml mewn sefyllfa lle maent yn eistedd ar dir gwag yn erbyn eu hewyllys. Gwyddom fod llawer o safleoedd o'n cwmpas yma ym Mae Caerdydd sy'n edrych fel safleoedd ardderchog ond sy'n parhau i fod heb eu datblygu am nad oes prynwyr am ba reswm bynnag. Felly, mae hwn yn fater y dylid mynd i'r afael ag ef mewn ffordd sensitif a gofalus.
All the points the Member makes are important points and ones that we would wish to take seriously. No finance Minister, when the detailed work is done, should that work demonstrate that a potential tax would create more problems than it would solve—nobody would want to take it further forward. So, these are important points and ones we will definitely want to consider.
I recognise the point the Member makes about rural communities and the fact that development often takes longer for specific reasons. But I just repeat the point that I made to him at the very beginning: a vacant land tax is not intended to bear down on those people who are making every effort to bring land into productive use. You've got to design it in a way that makes sure that people who are doing everything they can are not captured by it, while providing an additional incentive for those people—and we do believe that this does exist in the Welsh economy, just as the Chancellor of the Exchequer was anxious that it existed in the London economy—who should be bringing land forward for productive use, but who choose not to do it, in order simply to speculate for a windfall gain.
Mae'r holl bwyntiau a wnaeth yr Aelod yn rhai pwysig ac yn bwyntiau y byddem yn dymuno bod o ddifrif yn eu cylch. Ni fyddai unrhyw Weinidog cyllid, pan fydd y gwaith manwl wedi'i gwblhau, os yw'r gwaith hwnnw'n dangos y byddai treth bosibl yn creu mwy o broblemau nag y byddai'n eu datrys—ni fyddai unrhyw un yn awyddus i fwrw ymlaen â hi. Felly, mae'r rhain yn bwyntiau pwysig, ac yn sicr, maent yn rhai y byddwn yn awyddus i'w hystyried.
Rwy'n cydnabod pwynt yr Aelod ynglŷn â chymunedau gwledig a bod datblygu'n aml yn cymryd mwy o amser am resymau penodol. Ond fe ailadroddaf y pwynt a wneuthum ar y dechrau un: nid bwriad treth ar dir gwag yw cosbi'r bobl sy'n gwneud pob ymdrech i sicrhau bod tir yn cael ei ddefnyddio at ddibenion cynhyrchiol. Mae'n rhaid i chi ei chynllunio mewn ffordd sy'n sicrhau nad yw pobl sy'n gwneud popeth yn eu gallu yn cael eu cosbi ganddi, gan ddarparu cymhelliad ychwanegol—a chredwn fod hyn yn bodoli yn economi Cymru, yn yr un modd ag yr oedd Canghellor y Trysorlys yn bryderus ei fod yn bodoli yn economi Llundain—ar gyfer y bobl a ddylai fod yn cyflwyno tir at ddibenion cynhyrchiol, ond sy'n dewis peidio â gwneud hynny, yn y gobaith o wneud elw hawdd.
I'd like to turn to another tax now to explore the impact on behaviour. It seems, in the case of the sugar tax, imposed now by the Westminster Government, that the Welsh Government is due to get £47 million in extra funding over two years because of spending in England linked to that. Forecasts of what the levy would raise have fallen from £520 million to £240 million. The behavioural changes that the sugar tax has brought about already are that Coca-Cola, for example, have reduced the size of their standard regular Coke cans from 330 ml to 250 ml, although that hasn't led to a similar reduction in price in many cases. So, now we could find ourselves in a situation where, instead of buying a third of a litre in a can, people are buying two cans of quarter of a litre. So, they're buying actually more sugary drink than before, at a higher price. So, this would be a perverse outcome for such a tax to bring about. But Wales has a significant problem with obesity—worse than any other part of the UK—with 59 per cent of adults, apparently, overweight—I'm probably one of them—and 23 per cent classed as obese. As to the allocation of the money that is raised, can the Cabinet Secretary confirm whether the Welsh Government is going to allocate this money to solve the problem of obesity predominantly, whilst not regarding it as a wholly hypothecated tax? If it is raised for the purpose of changing behaviour, then the money that is going to be spent from that revenue should be directed towards the problem that it is intended to solve.
Hoffwn droi at dreth arall yn awr i archwilio'r effaith ar ymddygiad. Yn achos y dreth siwgr, a orfodir bellach gan Lywodraeth San Steffan, ymddengys y bydd Llywodraeth Cymru yn cael £47 miliwn o gyllid ychwanegol dros ddwy flynedd o ganlyniad i wariant sy'n gysylltiedig â hynny yn Lloegr. Mae'r rhagolygon o faint y byddai'r ardoll yn ei godi wedi gostwng o £520 miliwn i £240 miliwn. Gwelir newidiadau mewn ymddygiad eisoes o ganlyniad i'r dreth siwgr wrth i Coca-Cola, er enghraifft, leihau maint eu caniau Coke arferol o 330 ml i 250 ml, er nad yw hynny wedi arwain at ostyngiad tebyg yn y pris mewn llawer o achosion. Felly, erbyn hyn, gallem fod mewn sefyllfa lle mae pobl, yn hytrach na phrynu un rhan o dair o litr mewn can, yn prynu dau gan chwarter litr. Felly, mewn gwirionedd, maent yn prynu mwy o ddiod llawn siwgr nag o'r blaen, am bris uwch. Felly, byddai hyn yn ganlyniad gwrthnysig i dreth o'r fath. Ond mae gan Gymru broblem sylweddol gyda gordewdra—gwaeth nag unrhyw ran arall o'r DU—gyda 59 y cant o oedolion, mae'n debyg, dros eu pwysau—mae'n debyg fy mod i'n un ohonynt—a 23 y cant wedi'u categoreiddio'n ordew. O ran dyraniad yr arian a godir, a all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau a fydd Llywodraeth Cymru yn dyrannu'r arian hwn yn bennaf ar gyfer datrys gordewdra, heb ei hystyried yn dreth a neilltuwyd yn gyfan gwbl? Os yw'r arian yn cael ei godi er mwyn newid ymddygiad, dylid cyfeirio'r arian a fydd yn cael ei wario o'r refeniw hwnnw at y broblem y bwriedir iddo'i datrys.
Well, Llywydd, I'll begin by welcoming the fact that manufacturers have taken action to reduce the sugar content in their products, and to reformulate the way in which products are brought to market in order to have a bearing on obesity. I regret the fact that the sugar tax was simply announced in a budget, without any reference to the devolved administrations, despite the fact that it has a direct bearing on our responsibilities. Therefore, we weren't able to contribute to a debate, which may have pointed to some of the potential unintended consequences of the tax as it currently stands.
Money has been transferred to the Welsh budget as a result of it. It will partly help to take forward initiatives such as the preventable obesity programme that my colleague Vaughan Gething is undertaking, but it allows us to do other things as well. It allows us to support the programme of free healthy breakfasts in our primary schools; it helps us to introduce the new school holiday enrichment programme, which helps to feed children during the school holidays, who otherwise might go hungry; and it allows us to do a number of other things in the field that the Member mentioned, to help us to bear down on the problems of obesity, which are well-known and well-recognised.
Wel, Lywydd, fe ddechreuaf drwy groesawu'r ffaith bod gweithgynhyrchwyr wedi cymryd camau i leihau faint o siwgr sydd yn eu cynnyrch, ac i ailffurfio'r ffordd y caiff cynhyrchion eu dwyn i'r farchnad er mwyn dylanwadu ar ordewdra. Rwy'n gresynu at y ffaith bod y dreth siwgr wedi'i chyhoeddi mewn cyllideb heb unrhyw gyfeiriad at y gweinyddiaethau datganoledig, er ei bod yn effeithio'n uniongyrchol ar ein cyfrifoldebau. Felly, nid oedd modd inni gyfrannu at ddadl a allai fod wedi tynnu sylw at rai o ganlyniadau anfwriadol posibl y dreth fel y mae ar hyn o bryd.
Mae arian wedi'i drosglwyddo i gyllideb Cymru o ganlyniad i hynny. Bydd o gymorth, yn rhannol, i fwrw ymlaen â chynlluniau megis y rhaglen ordewdra ataliadwy y mae fy nghyd-Aelod Vaughan Gething yn ei rhoi ar waith, ond mae'n caniatáu inni wneud pethau eraill hefyd. Mae'n caniatáu inni gefnogi'r rhaglen brecwast iach am ddim yn ein hysgolion cynradd; mae'n ein cynorthwyo i gyflwyno'r rhaglen cyfoethogi gwyliau ysgol newydd, sy'n helpu i fwydo plant yn ystod gwyliau'r ysgol, a fyddai'n mynd heb fwyd fel arall; ac mae'n caniatáu inni wneud sawl peth arall yn y maes a grybwyllwyd gan yr Aelod, i'n helpu i ddylanwadu ar broblemau gordewdra, sy'n dra hysbys ac yn dra chyfarwydd.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Nick Ramsay.
Conservatives' spokesperson, Nick Ramsay.
Diolch, Llywydd. Can I just say that I've spied my former colleague on the Finance Committee, Peter Black, up in the gallery? It took me back to the last Assembly election, when we were looking forward to tax devolution as a distant, although approaching, inevitability. We are now the other side of that devolution.
You said, in answer to Mark Reckless earlier, in relation to land transaction tax, which I want to question you about as well, that we are now in the period of collecting evidence about the introduction of the taxes, and the effect of those taxes, rather than mere speculation. If, as you said in answer to Mark Reckless, there does, at some point, appear to be an issue with the rates of land transaction tax, at what point will you act to make sure that those rates are reduced so that they're more comparable with those across the border?
Diolch, Lywydd. A gaf fi ddweud fy mod wedi gweld fy nghyn gyd-aelod o'r Pwyllgor Cyllid, Peter Black, i fyny yn yr oriel? Cefais fy atgoffa o etholiad diwethaf y Cynulliad, pan oeddem yn edrych ymlaen at ddatganoli treth fel rhywbeth anochel a phell, er ei fod yn agosáu. Rydym bellach ar ochr arall y datganoli hwnnw.
Wrth ateb Mark Reckless yn gynharach, mewn perthynas â'r dreth trafodiadau tir, ac rwyf am eich holi ynglŷn â hynny hefyd, fe ddywedoch chi ein bod ar hyn o bryd mewn cyfnod o gasglu tystiolaeth ynghylch cyflwyno'r trethi, ac effaith y trethi hynny, yn hytrach na dim ond dyfalu. Os yw'n ymddangos ar unrhyw adeg, fel y dywedoch chi wrth ateb Mark Reckless, fod problem gyda chyfraddau'r dreth trafodiadau tir, pryd y byddwch yn cymryd camau gweithredu i sicrhau bod y cyfraddau hynny yn cael eu gostwng er mwyn iddynt fod yn debycach i'r rhai dros y ffin?
Well, Llywydd, as I said, we are in the process of evidence collection now. We will look to see how the non-residential property market develops during this year. We will look to see whether there is any evidence that the very small increase in tax turns out to be a decisive factor in very big multimillion pound decisions that companies make. My hypothesis—and it was the one supported in the Bangor report—that a company that is going to be spending many millions of pounds deciding where to locate itself will be interested in things like the price of land, the price of property, both of which are cheaper in Wales than in competitor cities along the border; they will be looking at the supply of skills, and we have a highly skilled population; they will be looking for long-term stability, which we provide here in Wales; and I don't believe that a small amount in a one-off cost on the purchase of the property will be decisive in those people deciding whether to come here or not, but that's my account. There are other accounts. Now, we will have the evidence, and I will take that into account in the decision-making process that we will have every year here as we set tax rates for the future.
Wel, Lywydd, fel y dywedais, rydym yn y broses o gasglu tystiolaeth ar hyn o bryd. Byddwn yn edrych ar sut y mae'r farchnad eiddo amhreswyl yn datblygu dros y flwyddyn. Byddwn yn edrych i weld a oes unrhyw dystiolaeth fod y cynnydd bach iawn yn y dreth yn ffactor tyngedfennol mewn penderfyniadau enfawr gwerth miliynau o bunnoedd a wneir gan gwmnïau. Fy namcaniaeth i—sef yr un a gefnogwyd yn adroddiad Bangor—yw y bydd gan gwmni a fydd yn gwario miliynau lawer o bunnoedd wrth benderfynu ble i leoli ddiddordeb mewn pethau fel pris tir, pris eiddo, sydd ill dau yn rhatach yng Nghymru nag mewn dinasoedd sy'n cystadlu ar hyd y ffin; byddant yn edrych ar gyflenwad sgiliau, ac mae gennym boblogaeth fedrus iawn; byddant yn chwilio am sefydlogrwydd hirdymor, ac rydym yn cynnig hynny yma yng Nghymru; ac ni chredaf y bydd swm bach mewn cost untro wrth brynu'r eiddo yn ffactor tyngedfennol ym mhenderfyniadau'r bobl hyn i ddod yma ai peidio, ond fy marn i yw hynny. Mae safbwyntiau eraill i'w cael. Nawr, bydd gennym dystiolaeth, a byddaf yn ystyried hynny yn y broses o wneud penderfyniadau a fydd gennym yma bob blwyddyn wrth inni osod cyfraddau treth ar gyfer y dyfodol.
Cabinet Secretary, you are an open-minded person, and it's interesting that your tone today is different to before the devolution of tax. You did say previously—you asked a rhetorical question and you answered it previously:
'Do I think that the marginal additional sum in LTT will be the determining factor in business deals...? No, I don't.'
I gather from your answer today that whilst you still would say that is your personal opinion, you don't shut the door on the fact that it might actually be causing problems for some businesses. Before you come back, if I can just pick out some projects, such as Central Square in Cardiff, for instance, where the marginal 1 per cent rise in rates would mean investors paying around 20 per cent more on their property than with stamp duty, and at least 32 per cent more than land and buildings transactions tax. So, I asked you previously at what point you would act on that evidence. Are you willing to accept that already at this point there are cases, such as in projects such as that, where this not only could make a difference but will make a difference? It might be marginal, but in economic terms it's marginal differences that often make the difference in profit or loss.
Ysgrifennydd y Cabinet, mae gennych feddwl agored, ac mae'n ddiddorol fod eich tôn heddiw yn wahanol i'r hyn ydoedd cyn datganoli treth. Fe ddywedoch chi o'r blaen—fe ofynnoch chi gwestiwn rhethregol a'i ateb:
'A wyf o'r farn mai'r swm bychan ychwanegol yn y dreth trafodiadau tir fydd y prif ffactor mewn cytundebau busnes…? Nac ydw.'
Er y byddech yn dal i ddweud mai dyna yw eich barn bersonol, o'ch ateb heddiw rwy'n casglu nad ydych yn cau'r drws ar y ffaith y gallai fod yn achosi problemau i rai busnesau. Cyn ichi ateb, hoffwn grybwyll rhai prosiectau, megis y Sgwâr Canolog yng Nghaerdydd, er enghraifft, lle byddai'r cynnydd ymylol o 1 y cant yn y cyfraddau'n golygu bod buddsoddwyr yn talu oddeutu 20 y cant yn fwy ar eu heiddo nag y byddent gyda'r dreth stamp, ac o leiaf 32 y cant yn fwy na'r dreth trafodiadau tir ac adeiladau. Felly, gofynnais ichi yn flaenorol pryd y byddech yn gweithredu ar y dystiolaeth honno. A ydych yn barod i dderbyn bod yna achosion eisoes ar hyn o bryd, mewn prosiectau o'r fath, lle nid yn unig y gallai hyn wneud gwahaniaeth, ond y bydd yn gwneud gwahaniaeth? Efallai ei fod yn ymylol, ond mewn termau economaidd, mae gwahaniaethau ymylol yn aml yn gwneud gwahaniaeth o ran elw neu golled.
I don't think the Member can expect to cite those instances and say that they are actual evidence. We are a couple of weeks into the new tax regime, and I don't think he or anybody else could produce a single decision where a company could say, 'We've decided not to come to Wales because of the 6 per cent rate.' He's able to produce those large percentage figures because he's got low numbers, and the low numbers show that the actual impact from that 1 per cent is a good deal more modest than he's suggesting.
I stand by the thinking that lay behind the decision I made and brought to the floor of this Assembly, that the rate will not deter people from coming here to Wales and that the impact of lowering taxes for the 90 per cent of commercial property transactions in Wales, so they're the lowest in the United Kingdom, will have a much larger stimulative effect on business in Wales than the aspect that he complains of.
However, any sensible person must be open to the actual evidence and there are different views of how this may affect the market, and now over the coming months we will find out whether there is such an impact, and if there is and there is real evidence, then I just repeat what I've said, Llywydd, then of course anybody would take that into account as these decisions come up for review.
Ni chredaf y gall yr Aelod ddisgwyl cyfeirio at yr achosion hynny a dweud eu bod yn dystiolaeth go iawn. Rydym gwpl o wythnosau i mewn i gyfundrefn dreth newydd, ac ni chredaf y gall ef nac unrhyw un arall nodi un penderfyniad lle y gallai cwmni ddweud, 'Rydym wedi penderfynu peidio â dod i Gymru oherwydd y gyfradd o 6 y cant.' Mae'n gallu cynhyrchu'r canrannau uchel hynny am fod ganddo rifau isel, a dengys y rhifau isel fod effaith wirioneddol yr 1 y cant hwnnw'n fwy cymedrol o lawer nag y mae'n ei awgrymu.
Rwy'n glynu wrth y farn a oedd yn sail i'r penderfyniad a wneuthum ac a gyflwynais ar lawr y Cynulliad hwn, na fydd y gyfradd yn atal pobl rhag dod yma i Gymru, ac y bydd gostwng trethi i'r 90 y cant o drafodiadau eiddo masnachol yng Nghymru, gan sicrhau mai hwy yw'r isaf yn y Deyrnas Unedig, yn cael effaith ysgogol fwy o lawer ar fusnesau yng Nghymru na'r agwedd y mae'n cwyno amdani.
Fodd bynnag, mae'n rhaid i unrhyw unigolyn synhwyrol fod yn agored i'r dystiolaeth a cheir safbwyntiau gwahanol o ran sut y gall hyn effeithio ar y farchnad, a bellach, dros y misoedd nesaf, byddwn yn darganfod a oes effaith o'r fath, ac os cadarnheir hynny ac y ceir tystiolaeth go iawn, yna rwy'n ailadrodd yr hyn rwyf wedi'i ddweud, Lywydd, a byddai unrhyw un yn ystyried hynny wrth i'r penderfyniadau hyn gael eu hadolygu.
To be fair to the Cabinet Secretary, you're right, it is early days, I fully accept that, and we must obviously look at evidence. We'd want an evidence-based approach to this, and I also would accept that I've identified and spoken at length about one tax, but that is just one tax of an overall package, and in the economy there are different levers, and this may well just be one aspect of it. However, that one aspect cannot be ruled out when you're dealing with situations on the margins of an economy. That can make a difference. I'm pleased actually that you have left the door open on potentially altering the stamp duty regime—the LTT regime, I should say—in future, if that evidence does produce a problem.
Cabinet Secretary, I have no doubt at all that you want to be business friendly, that your Welsh Government does want to be business friendly, I've no doubt at all that your intention is to be business friendly, because only a madman would not want that. However, I would say that when you look at the evidence we have to date, businesses are concerned. So, can you tell us, if you look at the multiplier rates in Wales, for instance, compared with other parts of the UK, that's markedly higher. That does make a difference in terms of the business rates. Can you tell us what interaction you have had so far, albeit a short time, but what interaction have you had so far with businesses, and have any businesses expressed real concerns that they will not invest in Wales because of these changes?
A bod yn deg ag Ysgrifennydd y Cabinet, rydych yn llygad eich lle, mae'n ddyddiau cynnar, rwy'n derbyn hynny'n llwyr, ac yn amlwg, mae'n rhaid inni edrych ar y dystiolaeth. Byddem yn awyddus i gael ymagwedd sy'n seiliedig ar dystiolaeth at hyn, a buaswn hefyd yn derbyn fy mod wedi nodi ac wedi siarad cryn dipyn am un dreth, ond un dreth yn unig o becyn cyffredinol yw honno, ac mae'r economi yn cynnwys ysgogiadau gwahanol, ac efallai wir nad yw hyn ond yn un agwedd ar hynny. Fodd bynnag, ni ellir diystyru'r un agwedd honno wrth ymdrin â sefyllfaoedd ar ymylon economi. Gall hynny wneud gwahaniaeth. Rwy'n falch, mewn gwirionedd, eich bod wedi gadael y drws ar agor o ran newid cyfundrefn y dreth stamp o bosibl—cyfundrefn y dreth trafodiadau tir, dylwn ddweud—yn y dyfodol, os yw'r dystiolaeth honno'n peri problem.
Ysgrifennydd y Cabinet, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl eich bod yn dymuno bod yn gyfeillgar i fusnesau, fod Llywodraeth Cymru yn dymuno bod yn gyfeillgar i fusnesau, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl mai eich bwriad yw bod yn gyfeillgar i fusnesau, gan mai gwallgofddyn yn unig na fyddai'n dymuno hynny. Fodd bynnag, pan fyddwch yn edrych ar y dystiolaeth sydd gennym hyd yn hyn, buaswn yn dweud bod busnesau'n bryderus. Felly, a allwch ddweud wrthym, os edrychwch ar y lluosydd ardrethi yng Nghymru, er enghraifft, o gymharu â rhannau eraill o'r DU, mae'n sylweddol uwch. Mae hynny'n gwneud gwahaniaeth mewn perthynas ag ardrethi busnes. A allwch ddweud wrthym pa ryngweithio a fu rhyngoch hyd yn hyn, er ei fod yn gyfnod byr, ond pa ryngweithio a fu rhyngoch chi a busnesau hyd yn hyn, ac a oes unrhyw fusnesau wedi mynegi pryderon go iawn na fyddant yn buddsoddi yng Nghymru oherwydd y newidiadau hyn?
Well, I have answered that question, but I'll repeat again: I met a group of businesses who made much the case that you have put very plainly this afternoon, and I've asked my officials to meet them subsequently so that we remain in touch with them and are well placed to gather the evidence that I've talked about this afternoon.
His point about the multiplier is a curious one because in England, where his party is in charge, there is of course a higher rate multiplier for exactly the sort of businesses that you've been talking about this afternoon. The largest businesses in England pay a higher rate of multiplier and we don't have that higher rate of multiplier here in Wales. And that is because in England, of course, they have to collect money from those higher rated businesses because those higher rated businesses pay for the rate relief schemes that smaller businesses enjoy in England, whereas, in Wales, we fully fund all our business rate relief schemes directly from the Welsh Government.
Wel, rwyf wedi ateb y cwestiwn hwnnw, ond fe ailadroddaf unwaith eto: cyfarfûm â grŵp o fusnesau a oedd yn dadlau'r achos a wnaed yn blwmp ac yn blaen gennych chi y prynhawn yma, ac rwyf wedi gofyn i fy swyddogion gyfarfod â hwy wedi hynny fel y gallwn barhau mewn cysylltiad â hwy ac mewn sefyllfa dda i gasglu'r dystiolaeth y soniais amdani y prynhawn yma.
Mae ei bwynt ynglŷn a'r lluosydd yn un rhyfedd oherwydd yn Lloegr, lle mae ei blaid ef mewn grym, mae ganddynt luosydd ardrethi uwch, wrth gwrs, ar gyfer yr union fath o fusnesau y sonioch amdanynt y prynhawn yma. Mae'r busnesau mwyaf yn Lloegr yn talu cyfradd lluosydd uwch ac nid oes gennym y gyfradd lluosydd uwch honno yma yng Nghymru. Ac mae hynny oherwydd yn Lloegr, wrth gwrs, mae'n rhaid iddynt gasglu arian gan y busnesau ar y gyfradd uwch am fod y busnesau hynny ar y gyfradd uwch yn talu am y cynlluniau rhyddhad ardrethi y mae'r busnesau llai yn eu mwynhau yn Lloegr, tra bo'n cynlluniau rhyddhad ardrethi busnes yng Nghymru yn cael eu hariannu'n uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru.
Llefarydd Plaid Cymru, Adam Price.
Plaid Cymru spokesperson, Adam Price.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae wedi dod yn fwyfwy amlwg yn sgil adroddiad yr archwilydd cyffredinol, er enghraifft, ac wedyn y dystiolaeth y mae’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wedi ei derbyn yn ddiweddar, bod un o gonglfeini polisi caffael Llywodraeth Cymru, sef y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, yn tangyflawni a dweud y lleiaf. Hynny yw, y targed, os ydy’r Aelodau’n ei gofio, yn ôl yn 2012, pan grëwyd y gwasanaeth, oedd creu £25 miliwn o arbedion ar wariant o £4.3 biliwn o fewn y sector cyhoeddus. Ond, yn y flwyddyn mwyaf cyfredol sy’n cael ei dangos yn adroddiad yr archwilydd, dim ond £15 miliwn sydd yna, felly 60 y cant, ar wariant o £6 biliwn, felly. Ac, wrth gwrs, rŷm ni’n darganfod hefyd yn yr adroddiad mai dim ond 19 y cant o aelodau’r gwasanaeth sydd yn datgan eu bod nhw yn cael cynilon ariannol a thraean, dim ond traean, o’r holl awdurdodau lleol sydd yn fodlon gyda’r gwasanaeth. Ac mae hyd yn oed Llywodraeth Cymru yn dweud eu bod nhw’n anfodlon gyda’r gwasanaeth y maen nhw eu hunain wedi ei greu. Onid yw e’n glir, Ysgrifennydd, fod polisi caffael Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd yn methu?
Thank you very much, Presiding Officer. It's become more and more apparent in light of the report of the auditor general, for example, and then the evidence gathered by the Public Accounts Committee recently, that one of the cornerstones of the procurement policy of the Welsh Government, namely the National Procurement Service, is underachieving to say the least. The target, if Members recall, back in 2012, when the service was created, was to generate £25 million of savings on expenditure of £4.3 billion within the public sector. But, in the most recent years for which we have figures in the auditor's report, only £15 million has been delivered on a spend of £6 billion. We also discover in the report that only 19 per cent of members of the service have declared that they are making financial savings, and only a third of all local authorities are content with the service. And even the Welsh Government are saying that they are dissatisfied with the service that they themselves have created. Isn't it clear, Cabinet Secretary, that Welsh Government procurement policy is currently failing?
Well, Llywydd, I have welcomed the work done by the Auditor General for Wales in relation to procurement, and I welcome the work that the Public Accounts Committee has done in this field as well. It is because of concerns about the National Procurement Service, not simply the service itself, but about the changing context within which such a service has to operate—Brexit, ongoing austerity, emerging models of regional working, for example—that back in September I announced that we were undertaking a review of the service. Now, since then, as Adam Price has said, information has emerged about the extent to which the NPS has been able to reach the benchmarks that were originally set out for it and about the level of confidence that it has commanded amongst those who use it. That's why a plan to refocus NPS and Value Wales is important. That's why I am keen to press on with it. We need a service that is able to use the power of procurement to the advantage of the Welsh economy to the maximum extent, but it has to command the confidence of its key stakeholders, and there are changes that are needed to make sure that that can happen.
Wel, Lywydd, rwyf wedi croesawu'r gwaith a wnaed gan Archwilydd Cyffredinol Cymru mewn perthynas â chaffael, a chroesawaf y gwaith a wnaed gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn y maes hwn hefyd. O ganlyniad i bryderon ynglŷn â'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, nid y gwasanaeth ei hun, ond y cyd-destun newidiol y mae'n rhaid i wasanaeth o'r fath weithredu ynddo—Brexit, cyni parhaus, modelau newydd ar gyfer gweithio'n rhanbarthol, er enghraifft—cyhoeddais yn ôl ym mis Medi ein bod yn cynnal adolygiad o'r gwasanaeth. Nawr, ers hynny, fel y dywedodd Adam Price, mae gwybodaeth wedi dod i'r amlwg ynglŷn ag i ba raddau y mae'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi gallu cyrraedd y meincnodau a nodwyd ar ei gyfer yn wreiddiol ac ynglŷn â lefel yr hyder y mae wedi'i ennyn ymysg y rhai sy'n ei ddefnyddio. Dyna pam fod cynllun i ailffocysu'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru yn bwysig. Dyna pam fy mod yn awyddus i fwrw ymlaen ag ef. Mae arnom angen gwasanaeth sy'n gallu defnyddio grym caffael er budd economi Cymru i'r graddau mwyaf posibl, ond mae'n rhaid iddo ennyn hyder ei randdeiliaid allweddol, ac mae angen gwneud newidiadau i sicrhau y gall hynny ddigwydd.
Un o brif wendidau, fel y'i welaf i, caffael ar hyn o bryd yng Nghymru yw’r diffyg staff â chymwysterau priodol a’r gallu i gyrff cyhoeddus gadw’r staff profiadol hynny. Yn 2012, dywedodd Prifysgol Caerdydd, mewn adroddiad gan yr Athro Kevin Morgan, fod prinder sgiliau difrifol wrth galon y sector cyhoeddus yng Nghymru yng nghyswllt â chaffael cyhoeddus. Roedd e wedyn yn amcangyfrif bod angen swyddog gyda chymhwyster sefydliad siartredig prynu a chyflenwi i bob £15 miliwn o wariant cyhoeddus. Nawr, roedd Llywodraeth Cymru wedi mynd un cam ymhellach na hynny wrth gwrs a dilyn argymhelliad McClelland, ac yn eu polisi nhw ar gaffael cyhoeddus yn sôn am ffigur o £10 miliwn o wariant ar draws y sector cyhoeddus fel y meincnod. Wel, ar y sail honno, wrth gwrs, rŷm ni ryw 274 o reolwyr caffael proffesiynol yn brin yng Nghymru, felly pa gamau gweithredol y mae’r Llywodraeth yn eu cymryd i recriwtio a hyfforddi mwy o staff ac arbenigwyr caffael?
One of the main weaknesses as I see it in terms of procurement at the moment in Wales is a lack of staff with appropriate qualifications and the ability of public bodies to retain those experienced staff. In 2012, Cardiff University said in a report by Professor Kevin Morgan that there was a serious skills shortage at the heart of the public sector in Wales in relation to public procurement. He estimated that there was a need for an official with a chartered institute qualification for every £15 million of public spend. Now, the Welsh Government have gone a step further than that, of course, and followed the recommendations made by McClelland, and in their policy on public procurement they talked of a figure of £10 million of expenditure across the public sector as the benchmark. On that basis, of course, we are some 274 professional procurement managers short in Wales, so what actions are the Government taking to recruit and train more staff and experts in procurement?
Well, can I begin by recognising the point that the Member makes? The need for proper capacity and capability in procurement is a challenge. I talked to Kevin Morgan myself about it, and the Member was right that the McClelland methodology does suggest a deficit in Wales of the order that he identified. Now, we've already done some things about this in Wales. We've had the Home Grown Talent project, which has successfully brought new people into the system. We are committed to increasing the pool of procurement professionals in Wales. We're working with schools and colleges to raise the awareness of procurement as a desirable profession. But we also need to work with public sector organisations for them to give the sense of status and recognition to procurement professionals that they do to others. Too often, it seems to me, public organisations regard procurement as a rather handle-turning exercise, where you don't think of the people involved in it as having much of a cutting-edge contribution to the work of the organisation. But we know— some of the points Adam Price has already made—about the ability of procurement to drive value for the public, and not just value, but activity in terms of employment and community benefits and so on. The status of the profession needs to be recognised better, and that's part of the work that we want to do to try to address the recruitment and retention issues that Adam Price has identified.
Wel, a gaf fi ddechrau drwy gydnabod y pwynt a wnaeth yr Aelod? Mae'r angen am gapasiti a galluogrwydd priodol ym maes caffael yn her. Siaradais â Kevin Morgan ynglŷn â hyn, ac roedd yr Aelod yn llygad ei le wrth nodi bod methodoleg McClelland yn awgrymu diffyg yng Nghymru i'r graddau a nodwyd ganddo. Nawr, rydym eisoes wedi gwneud rhai pethau am hyn yng Nghymru. Cawsom brosiect Doniau Cymru, sydd wedi llwyddo i ddod â phobl newydd i mewn i'r system. Rydym wedi ymrwymo i gynyddu'r gronfa o weithwyr caffael proffesiynol yng Nghymru. Rydym yn gweithio gydag ysgolion a cholegau i godi ymwybyddiaeth o gaffael fel proffesiwn dymunol. Ond mae angen inni weithio gyda sefydliadau'r sector cyhoeddus hefyd er mwyn iddynt roi'r un ymdeimlad o statws a chydnabyddiaeth i weithwyr caffael proffesiynol ag y gwnânt i eraill. Yn rhy aml, ymddengys i mi, mae sefydliadau cyhoeddus yn ystyried caffael yn ymarfer troi handlen braidd, lle nad ydych yn meddwl bod y bobl sy'n ymwneud â chaffael yn gwneud cyfraniad arloesol i waith y sefydliad. Ond gwyddom—rhai o'r pwyntiau a wnaed eisoes gan Adam Price—am allu caffael i hybu gwerth ar gyfer y cyhoedd, ac nid gwerth yn unig, ond gweithgarwch o ran cyflogaeth a buddion cymunedol ac ati. Mae angen gwell cydnabyddiaeth i statws y proffesiwn, ac mae hynny'n rhan o'r gwaith rydym yn awyddus i'w wneud i geisio mynd i'r afael â'r materion recriwtio a chadw staff a nodwyd gan Adam Price.
Can I turn, finally, to a specific example, which I think raises further questions on whether or not NPS and the wider framework of procurement policy is fit for purpose? NPS recently awarded a three-year contract called Arbed 3, which is an all-Wales contract to insulate thousands of homes, to the Scottish based company, Everwarm, which is itself a subsidiary of a much larger firm called Lakehouse, based in Essex, I believe—a company that's been likened to Carillion in terms of its aggressive bidding for public sector contracts based on its ability to cut costs. This has led to questions about standards and probity, and it should be noted that this was the very same company that held the contract for fitting the fire alarms at Grenfell Tower.
Now, you, in the statement that you referred to, Cabinet Secretary, last year on repositioning Welsh Government procurement policy, did emphasise social value. Does this commitment sit comfortably with NPS's decision to appoint a firm that has been the subject of a string of negative reports, from profit warnings to fraud allegations and safety concerns—compared to Melin Homes, which, together with other Welsh-based partners, had, in the previous programme, ensured 100 per cent procurement from Welsh SMEs? Instead of repositioning Welsh Government procurement policy, don't we need a complete rethink?
A gaf fi droi, i gloi, at enghraifft benodol, gan y credaf ei bod yn codi cwestiynau pellach ynglŷn ag a yw'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a fframwaith ehangach polisi caffael yn addas at y diben? Yn ddiweddar, dyfarnodd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol gontract tair blynedd o'r enw Arbed 3, sef contract Cymru gyfan i inswleiddio miloedd o gartrefi, i gwmni o'r Alban, Everwarm, sy'n is-gwmni i gwmni llawer mwy o'r enw Lakehouse, o Essex, rwy'n credu—cwmni sydd wedi cael ei gymharu â Carillion oherwydd ei ffyrnigrwydd wrth wneud cynigion am gontractau yn y sector cyhoeddus ar sail ei allu i dorri costau. Mae hyn wedi arwain at gwestiynau ynglŷn â safonau ac uniondeb, a dylid nodi mai'r cwmni hwn oedd yn gyfrifol am y contract ar gyfer gosod larymau tân yn Nhŵr Grenfell.
Nawr, yn y datganiad y cyfeirioch chi ato, Ysgrifennydd y Cabinet, ar addasu polisi caffael Llywodraeth Cymru y llynedd, roeddech yn pwysleisio gwerth cymdeithasol. A yw'r ymrwymiad hwn yn cydweddu â phenderfyniad y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol i benodi cwmni a fu'n destun cyfres o adroddiadau negyddol, o rybuddion elw i honiadau o dwyll a phryderon ynghylch diogelwch—o gymharu â Cartrefi Melin, a lwyddodd, ynghyd â phartneriaid eraill yng Nghymru, yn y rhaglen flaenorol, i sicrhau cyfraddau caffael o 100 y cant gan fusnesau bach a chanolig Cymru? Yn hytrach nag addasu polisi caffael Llywodraeth Cymru, onid oes angen inni ailfeddwl yn llwyr ynglŷn â hyn?
Well, I thank the Member for raising that point, and it was raised in the Chamber yesterday by Mark Isherwood during business questions, as well. I've written, Llywydd, today, to all Assembly Members who have corresponded with me on this issue. Because there will be Members here who won't have received those replies, I wonder if I might just read the final two paragraphs of that letter, just so that I put the current position on the record for Members to know. So, the letter sets out the process that led to the identification of a successful bidder. It then says that, under the Public Contract Regulations 2015, we are required to allow a mandatory minimum 10-day standstill period. During the initial period, one of the bidders formally raised a number of points of clarification via their legal advisers and asked that the Welsh Government extend the standstill period. That standstill period has been extended. It will now last until 30 April and that will provide time to enable a clear and comprehensive consideration of the points that have been raised as part of this exercise.
Members will understand that, with that issue under further consideration, it wouldn't be right for me to comment further on the outcome of the procurement, but I will make a further statement when the standstill process comes to an end.
Wel, diolch i'r Aelod am godi'r pwynt hwnnw, ac fe'i codwyd hefyd yn y Siambr ddoe gan Mark Isherwood yn ystod y cwestiynau busnes. Lywydd, heddiw fe ysgrifennais at bob un o Aelodau'r Cynulliad sydd wedi gohebu â mi ar y mater hwn. Gan na fydd rhai o'r Aelodau yma wedi cael yr atebion hynny, tybed a gaf fi ddarllen dau baragraff olaf y llythyr hwnnw, fel y gallaf gofnodi'r safbwynt cyfredol ar gyfer yr Aelodau. Felly, mae'r llythyr yn nodi'r broses a arweiniodd at nodi cynigydd llwyddiannus. Dywed wedyn, o dan Reoliadau Cytundebau Cyhoeddus 2015, ei bod yn ofynnol inni ganiatáu cyfnod segur gorfodol o 10 niwrnod fan lleiaf. Yn ystod y cyfnod cychwynnol, cododd un o'r cynigwyr nifer o bwyntiau o esboniad yn ffurfiol drwy eu cynghorwyr cyfreithiol, a gofynasant i Lywodraeth Cymru ymestyn y cyfnod segur. Mae'r cyfnod segur hwnnw wedi cael ei ymestyn. Bellach, bydd yn para tan 30 Ebrill a bydd hynny'n rhoi amser i ganiatáu ystyriaeth glir a chynhwysfawr o'r pwyntiau a godwyd fel rhan o'r ymarfer hwn.
Bydd yr Aelodau'n deall, gyda'r mater hwnnw o dan ystyriaeth bellach, na fyddai'n briodol imi wneud sylwadau pellach ar ganlyniad y broses gaffael, ond byddaf yn gwneud datganiad pellach pan ddaw proses y cyfnod segur i ben.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ymrwymiadau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwariant mewn perthynas â'r portffolio llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus? OAQ52006
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on Welsh Government spending commitments in relation to the local government and public services portfolio? OAQ52006
Can I thank the Member for that question? And no doubt I will find my answer to it any second now. Llywydd, the local government and public services portfolio will spend £5.4 billion in 2018-19, comprising £3.7 billion in revenue, £209 million in capital and £1.1 billion in annually managed expenditure. That investment covers a range of vitally important areas, including housing, homelessness, childcare and the council tax reduction scheme.
A gaf fi ddiolch i’r Aelod am y cwestiwn? Diau y caf i’r ateb iddo unrhyw eiliad nawr. Lywydd, bydd y portffolio llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus yn gwario £5.4 biliwn yn 2018-19, yn cynnwys £3.7 biliwn mewn refeniw, £209 miliwn mewn cyfalaf ac £1.1 biliwn mewn gwariant a reolir yn flynyddol. Mae’r buddsoddiad hwnnw yn cwmpasu ystod o feysydd hanfodol bwysig, gan gynnwys tai, digartrefedd, gofal plant a chynllun lleihau’r dreth gyngor.
Okay. Thank you for that answer. There are financial implications to Government spending if a proposed prison in Port Talbot or elsewhere in Wales is to go ahead. Have you made any analysis of the impact in terms of how you would need to allocate extra resources to departments? I understand the public service Cabinet Secretary made a statement during recess, where the impacts on other aspects of public services and policy were raised as part of the reason for announcing a delay. So, I've received, myself, some information that shows that there is considerable impact on public resources relating to existing prisons, so I would like to ask: have you given any thought, specifically, to the impact on public services in south Wales and how you would need to potentially change the budget if there would be a need to do so?
Iawn. Diolch am eich ateb. Byddai goblygiadau ariannol i wariant y Llywodraeth pe bai carchar arfaethedig ym Mhort Talbot neu mewn man arall yng Nghymru yn mynd yn ei flaen. A ydych wedi gwneud unrhyw ddadansoddiad o'r effaith o ran sut y byddai angen i chi ddyrannu adnoddau ychwanegol i adrannau? Deallaf fod Ysgrifennydd y Cabinet dros wasanaethau cyhoeddus wedi gwneud datganiad yn ystod y toriad, lle y nodwyd yr effeithiau ar agweddau eraill ar wasanaethau cyhoeddus a pholisi fel rhan o'r rheswm dros gyhoeddi gohiriad. Felly, rwyf wedi cael peth gwybodaeth sy'n dangos effaith sylweddol ar adnoddau cyhoeddus mewn perthynas â charchardai sy'n bodoli eisoes, felly hoffwn ofyn: a ydych wedi rhoi unrhyw ystyriaeth, yn benodol, i'r effaith ar wasanaethau cyhoeddus yn ne Cymru a sut y byddai angen ichi newid y gyllideb, o bosibl, pe bai angen gwneud hynny?
I thank her for that further question. I have, of course, seen the statement on justice policy put out by my colleague Alun Davies during the recess. Whenever there are developments in this field, we work closely with the Ministry of Justice to make sure that, if non-devolved activity is being developed in Wales, the necessary resources come with it. We do that, however, at the point when there is a specific proposal around which those discussions could take place. So, the general answer to the Member's question is, were there to be any proposals, of course those discussions would happen, but they don't happen in this specific instance because there is nothing on the table around which such discussions could be focused.
Diolch iddi am ei chwestiwn pellach. Wrth gwrs, gwelais y datganiad ar bolisi cyfiawnder a wnaed gan fy nghyd-Aelod Alun Davies yn ystod y toriad. Pa bryd bynnag y ceir datblygiadau yn y maes hwn, rydym yn gweithio'n agos gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder i sicrhau, os yw gweithgarwch heb ei ddatganoli yn cael ei ddatblygu yng Nghymru, y daw'r adnoddau angenrheidiol gydag ef. Rydym yn gwneud hynny, fodd bynnag, ar yr adeg pan wneir cynnig penodol y gellir cynnal y trafodaethau hynny yn ei gylch. Felly, yr ateb cyffredinol i gwestiwn yr Aelod yw, pe bai unrhyw gynigion, wrth gwrs y byddai'r trafodaethau hynny'n mynd rhagddynt, ond nid ydynt yn mynd rhagddynt yn yr achos penodol hwn, gan nad oes unrhyw beth ar y bwrdd y gellir canolbwyntio arno mewn trafodaethau o'r fath.
Cabinet Secretary, around £100 million of grants were dehypothecated in this year's budget for local authorities and local government, and, of course, we see that as a positive move forward. Obviously, the costs of administration are very high. However, a number of local authorities have raised serious concerns that the £13 million that was previously allocated for the minority ethnic, Gypsy/Traveller and Roma element of the educational improvement grant was actually withheld and not actually passed on to this particular budget line. The education Secretary has since admitted error in this regard, thereby transferring this extra funding to make up for the shortfall. However, once again, our more rural local authorities were completely excluded from this correction. Cabinet Secretary, this does not inspire confidence in the budget setting of the Welsh Labour Government. So, therefore, what assurances can you provide me with that any dehypothecated funding going forward in the future will reach those authorities and the budgets that they're intended to do so?
Ysgrifennydd y Cabinet, dadneilltuwyd oddeutu £100 miliwn o grantiau yn y gyllideb ar gyfer awdurdodau lleol a llywodraeth leol eleni, ac wrth gwrs, rydym yn ystyried hwnnw'n gam cadarnhaol ymlaen. Yn amlwg, mae'r costau gweinyddol yn uchel iawn. Fodd bynnag, mae nifer o awdurdodau lleol wedi mynegi pryderon difrifol fod y £13 miliwn a ddyrannwyd yn flaenorol ar gyfer elfen leiafrifoedd ethnig, Sipsiwn/Teithwyr a Roma y grant gwella addysg wedi'i ddal yn ôl mewn gwirionedd a heb ei drosglwyddo i'r llinell gyllideb benodol hon. Ers hynny, mae'r Ysgrifennydd addysg wedi cyfaddef bod gwall wedi digwydd yn hyn o beth, ac o ganlyniad wedi trosglwyddo'r cyllid ychwanegol hwn i wneud iawn am y diffyg. Fodd bynnag, unwaith eto, hepgorwyd ein hawdurdodau lleol mwy gwledig yn llwyr o'r cywiriad hwn. Ysgrifennydd y Cabinet, nid yw hyn yn ennyn hyder yng ngallu Llywodraeth Lafur Cymru i bennu'r gyllideb. Felly, pa sicrwydd y gallwch ei roi imi y bydd unrhyw gyllid a ddadneilltuir yn y dyfodol yn cyrraedd yr awdurdodau hynny a'r cyllidebau y bwriedir iddynt eu cyrraedd?
Well, I'm grateful for what the Member said at the start of her question about her support for the general principle of dehypothecation, and I was very keen, in this budget round for this year, to take a step forward in that, because, at times when local authority budgets are under such pressure, we respond to the case they make to us that, if money goes into the revenue support grant, they can make more flexible, and therefore more effective and more efficient, use of it.
In relation to the minority ethnic achievement grant, we have come to an agreement, Llywydd, with the Welsh Local Government Association on that matter. I have provided an additional £5 million from central funds to assist with the education of children from those backgrounds, and my colleague Kirsty Williams has added a further £2.5 million to that sum to make sure that future development of this provision on a regional footing can be carried out. We were glad to reach that agreement with the WLGA. As we move further grants into the RSG, I accept the general point the Member made—that that has to be done carefully and has to be done with thorough discussion in advance to make sure that the particular strand in the budget formula that we use means that money ends up in the places where it is most needed.
Wel, rwy'n ddiolchgar am yr hyn a ddywedodd yr Aelod ar ddechrau ei chwestiwn ynglŷn â'i chefnogaeth i egwyddor gyffredinol dadneilltuo, ac roeddwn yn awyddus iawn, yn y cylch cyllidebol ar gyfer y flwyddyn hon, i gymryd cam ymlaen yn hynny o beth, oherwydd, ar adeg pan fo cyllidebau awdurdodau lleol o dan y fath bwysau, rydym yn ymateb i'r sylwadau a wnânt inni, os aiff arian i mewn i'r grant cynnal refeniw, y gallant wneud defnydd mwy hyblyg, a mwy effeithiol ac effeithlon felly, ohono.
O ran y grant cyflawniad lleiafrifoedd ethnig, rydym wedi dod i gytundeb, Lywydd, gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ar y mater hwnnw. Rwyf wedi darparu £5 miliwn ychwanegol o gronfeydd canolog i helpu gydag addysg plant o'r cefndiroedd hynny, ac mae fy nghyd-Aelod Kirsty Williams wedi ychwanegu £2.5 miliwn ychwanegol at y swm hwnnw i sicrhau y gellir datblygu'r ddarpariaeth hon ar sail ranbarthol yn y dyfodol. Roeddem yn falch o ddod i'r cytundeb hwnnw gyda CLlLC. Wrth inni symud rhagor o grantiau i'r grant cynnal refeniw, rwy'n derbyn y pwynt cyffredinol a wnaed gan yr Aelod—fod yn rhaid gwneud hynny'n ofalus a thrwy drafodaeth drwyadl ymlaen llaw er mwyn sicrhau bod yr elfen benodol honno yn y fformiwla gyllido a ddefnyddiwn yn golygu bod yr arian hwnnw'n cyrraedd y mannau lle mae ei angen fwyaf.
4. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael gyda Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol am beth fydd yn cymryd lle arian strwythurol Ewropeaidd yng Nghymru yn dilyn Brexit? OAQ51987
4. What discussions has the Cabinet Secretary had with the UK Government regarding what will replace European structural funds in Wales following Brexit? OAQ51987
Diolch i Siân Gwenllian am y cwestiwn. Mae cyllid yn lle cronfeydd strwythurol yn fater rydw i wedi codi gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys a Gweinidogion eraill Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Ar hyn o bryd, nid ydyn nhw wedi rhoi unrhyw fanylion am eu cynigion. Mae ein safbwynt ni am y cyllid hwn, a rheolaeth dros dro, i'w weld yn glir yn ein papur 'Buddsoddi Rhanbarthol yng Nghymru ar ôl Brexit'.
Thank you, Siân Gwenllian for that question. Replacement funding for structural funds is a matter that I have raised with the Chief Secretary to the Treasury and other United Kingdom Ministers. At present, they haven’t given us any details of their proposals. Our position for replacement funding and autonomy is clearly set out in our paper ‘Regional Investment in Wales after Brexit’.
Diolch yn fawr. Mae'n ymddangos o'r papur hwnnw mai prif ddadl y Llywodraeth ydy bod angen codi'r gwaelodlin ar gyfer y cyllid mae Cymru yn ei gael o San Steffan er mwyn unioni'r golled o gronfeydd strwythurol a buddsoddi'r Undeb Ewropeaidd. Ond gyda phob parch, nid ydw i'n eich clywed chi yn gweiddi yn uchel iawn ynglŷn â hyn ar hyn o bryd. Mae Cymru yn wynebu colli arian sylweddol iawn—£2 biliwn—efo cymunedau tlawd a bregus y gorllewin a'r cymoedd yn cael eu taro waethaf, er mai fanna mae'r angen mwyaf. Felly, a fedrwch chi roi sicrwydd i ni heddiw y byddwch chi yn cynnal y trafodaethau penodol yma sydd eu hangen efo Llywodraeth San Steffan er mwyn sicrhau'r cyllid ar ôl Brexit? Buaswn i hefyd yn hoffi gwybod pa sicrwydd sydd yna y bydd Llywodraeth Cymru, o gael yr arian, yn dosbarthu'r cyllid hwnnw ar sail angen, fel na fydd cymunedau yn y gorllewin a'r cymoedd yn colli allan.
Thank you. It appears from that paper that the Government’s main argument is that we need to increase the baseline for the funding that Wales received from Westminster to put right the losses from structural funds and European Union investments. Now, with all due respect, I don’t see you shouting particularly loudly on this issue at the moment. Wales is facing the loss of significant funding—£2 billion—with poor and vulnerable communities in west Wales and the Valleys worst hit, even though that is where the greatest need lies. So, can you give us an assurance today that you will have specific discussions with the Westminster Government in order to secure this post-Brexit funding? I would also like to know what assurance there is that the Welsh Government, in gaining those funds, will distribute that funding on a needs basis so that communities in west Wales and the Valleys don’t miss out.
Diolch i Siân Gwenllian am y cwestiwn yna. Safbwynt y Llywodraeth yma yng Nghymru yw'r un gafodd ei roi mas yn y ddogfen a gyhoeddwyd rhwng Plaid Cymru a ni nôl ym mis Ionawr y flwyddyn diwethaf. Hynny yw, pob punt rydym ni'n ei gael yma yng Nghymru o'r Undeb Ewropeaidd, mae'n rhaid i'r arian yna ddod i ni ar ôl Brexit, fel roedd y bobl a oedd yn trio perswadio pobl i bleidleisio yn erbyn yr Undeb Ewropeaidd yn ei ddweud bob tro. So, dyna ein polisi ni, ac rydw i'n gallu dweud wrth yr Aelod: pob cyfle sydd gyda fi i wneud y pwynt yna gyda Gweinidogion yn San Steffan yn y Trysorlys, a mwy na hynny hefyd—rydw i'n cymryd pob cyfle sydd gyda fi i wneud yr achos yna. A ydym ni'n hyderus yr ŷm ni'n mynd i gael yr arian? Nid ydw i'n gallu dweud hynny ar hyn o bryd, achos nid ydym ni wedi cael manylion o gwbl mas o Lywodraeth y Deyrnas Unedig am beth maen nhw'n mynd i wneud ar ôl y cyfnod o fod yn aelod o'r Undeb Ewropeaidd.
Ar y pwynt roedd Siân Gwenllian yn ei godi am sut ydym ni'n mynd i ddefnyddio'r arian os bydd arian yn dod i ni, dyna pam rŷm ni wedi cyhoeddi'r papur ar y polisi rhanbarthol, i fod yn glir gyda phobl sy'n gweithio yn y maes rŷm ni eisiau cael eu syniadau nhw ac rŷm ni eisiau rhedeg y polisi yn y dyfodol ar sail angen, ond hefyd ar y basis y bydd rheoliadau gyda ni lle mae pobl yn gallu gweld yn glir sut bydd y system yn rhedeg ac yn gallu bod yn hyderus y bydd tegwch yn y system yma yng Nghymru.
I thank Sian Gwenllian for that question. From the point of view of this Welsh Government, it’s a standpoint that we put in the joint document between ourselves and Plaid Cymru in January of last year, namely that for every pound that we receive from the European Union here in Wales, that funding must come to us post Brexit, as those who tried to persuade people to vote to come out of the European Union kept reiterating. So, that is our policy, and I can tell the Member that, at all opportunities that I have to make that point with the Westminster Ministers in the Treasury, I do so. I take every opportunity to make that case wherever and whenever. Are we confident that we will receive this money? Well, we can’t say that for sure at the moment because we haven’t received any details from the United Kingdom Government about what they will be doing post Brexit.
On the point that Siân Gwenllian raised about how we are going to use the funding should we receive that funding, well that is why we have published the paper on the regional investment policies so that we can be clear that we want ideas from them in the field and that we want to be able to run the policy in the future on a needs basis, but also on the basis that we will have regulations in place where people can see clearly how the system will work and that they can be confident that there will be equity in that system in Wales.
5. Sut y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn sicrhau y bydd arian a godir gan y ddwy dreth ddatganoledig newydd yn cyfrannu tuag at fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yn y dyfodol? OAQ52000
5. How will the Cabinet Secretary ensure that money raised by the two new devolved taxes will contribute towards future investment in Welsh public services? OAQ52000
I thank the Member for the question. The revenue raised by devolved taxes will fund the essential public services on which communities and businesses across Wales depend, supporting our social objectives and helping to deliver fair economic growth.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Bydd y refeniw a godir drwy drethi datganoledig yn ariannu'r gwasanaethau cyhoeddus hanfodol y mae cymunedau a busnesau ledled Cymru yn dibynnu arnynt, gan gefnogi ein hamcanion cymdeithasol a helpu i sicrhau twf economaidd teg.
Thank you. And what are the early observations on the Wales Revenue Authority and their management and collation?
Diolch. A pha arsylwadau cynnar y gellir eu gwneud ar Awdurdod Cyllid Cymru, a'u gwaith rheoli a choladu?
I thank the Member. To make a few points on that score, the Welsh Revenue Authority has now been in existence for between two and three weeks, and the early days were always going to be ones where you would have some anxiety that the move from the existing system to the new one would go smoothly. I think I can report that it has been a successful few weeks. The first registrations for new Welsh taxes happened by 3 April. The feedback from users to date has been very positive, and the investment in digital systems, which was a key point of the Finance Committee, who reminded us during the whole development of the Welsh Revenue Authority that, with an opportunity to create a system from scratch, we ought to make sure that it was fully digital. The digital side of the Welsh Revenue Authority's work has proved to be very successful, both in the way that it interfaces with users of the service and in the way that it is able to use data inside the revenue authority as well.
Diolch i'r Aelod. Os caf wneud ychydig o bwyntiau ar hynny, mae Awdurdod Cyllid Cymru wedi bodoli bellach ers rhwng dwy a thair wythnos, ac roedd y dyddiau cynnar bob amser yn mynd i gynnwys rhywfaint o bryder y byddai'r broses o newid o'r system bresennol i'r un newydd yn mynd rhagddi'n rhwydd. Credaf y gallaf adrodd bod yr ychydig wythnosau diwethaf wedi bod yn llwyddiannus. Gwnaed y cofrestriadau cyntaf ar gyfer trethi newydd yng Nghymru erbyn 3 Ebrill. Mae'r adborth gan ddefnyddwyr hyd yn hyn wedi bod yn gadarnhaol iawn, ac mae'r buddsoddiad mewn systemau digidol, a oedd yn un o bwyntiau allweddol y Pwyllgor Cyllid, a fu'n ein hatgoffa drwy gydol y broses o ddatblygu Awdurdod Cyllid Cymru y dylem sicrhau, gyda'r cyfle i greu system o'r newydd, ei bod yn gwbl ddigidol. Mae ochr ddigidol gwaith Awdurdod Cyllid Cymru wedi bod yn llwyddiannus iawn, o ran y ffordd y mae'n rhyngwynebu gyda defnyddwyr y gwasanaeth ac o ran y ffordd y mae'n gallu defnyddio data o fewn yr awdurdod cyllid hefyd.
6. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith y cynnydd mewn trethi cyngor ar drigolion Gorllewin De Cymru? OAQ51993
6. What assessment has the Welsh Government made of the impact of council tax increases on the residents of South Wales West? OAQ51993
Democratically elected local authorities are responsible for setting council tax every year. Local authorities are answerable to their local populations for the decisions they make, including setting council tax rates. The Welsh Government has this week launched a campaign to increase the take-up of our council tax reduction scheme, which supports low-income households.
Mae awdurdodau lleol a etholwyd yn ddemocrataidd yn gyfrifol am bennu'r dreth gyngor bob blwyddyn. Mae awdurdodau lleol yn atebol i'w poblogaethau lleol am y penderfyniadau a wnânt, gan gynnwys pennu cyfraddau'r dreth gyngor. Yr wythnos hon, mae Llywodraeth Cymru wedi lansio ymgyrch i gynyddu'r nifer sy'n manteisio ar ein cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, sy'n cefnogi aelwydydd incwm isel.
Thank you, Cabinet Secretary. Bridgend residents have had a 4.5 per cent increase, Neath 3.7 per cent and Swansea a staggering 4.9 per cent increase. At the same time as my constituents are forced to pay these inflation-busting rises, wages are only rising by half these amounts. Cabinet Secretary, how can these increases be justified when services are being cut? How can we justify asking my constituents to pay out more of their dwindling income for fewer bin collections, unrepaired roads, broken street lights and service cuts?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae trigolion Pen-y-bont ar Ogwr wedi cael cynnydd o 4.5 y cant, Castell-nedd wedi cael 3.7 y cant ac Abertawe wedi cael cynnydd syfrdanol o 4.9 y cant. Ar yr un pryd ag y mae fy etholwyr yn gorfod talu'r codiadau hyn sy'n uwch na chwyddiant, nid yw cyflogau ond wedi codi hanner cymaint â'r symiau hyn. Ysgrifennydd y Cabinet, sut y gellir cyfiawnhau'r codiadau hyn pan fo gwasanaethau'n cael eu torri? Sut y gallwn gyfiawnhau gofyn i fy etholwyr dalu mwy o'u hincwm prin am lai o gasgliadau biniau, ffyrdd heb eu trwsio, goleuadau stryd sydd wedi torri a thoriadau i wasanaethau?
I'm afraid, Llywydd, that the answer is very simple: the justification lies in the impact of eight years of austerity on public service budgets here in Wales—eight years in which, year on year on year, there is less money available to this Government and to local authorities to do the vital work that the Member pointed to. I know that local authorities of all persuasions across Wales think very hard about the impact that their decisions have on their local population. At least here in Wales, the least well-off households have the comfort of knowing that they do not pay council tax, whereas across the border in England over 2 million of the poorest households in the land are now having to make substantial contributions, not out of their not-rising incomes, but their frozen benefit incomes for local public services.
Mae arnaf ofn, Lywydd, fod yr ateb yn syml iawn: y cyfiawnhad yw effaith wyth mlynedd o gyni ar gyllidebau gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru—wyth mlynedd lle bu llai o arian ar gael, flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn, i'r Llywodraeth hon ac i awdurdodau lleol wneud y gwaith hanfodol y cyfeiriodd yr Aelod ato. Gwn fod awdurdodau lleol o bob plaid ledled Cymru yn meddwl yn galed iawn am effaith eu penderfyniadau ar eu poblogaeth leol. Yma yng Nghymru, o leiaf, mae'n gysur i'r aelwydydd tlotaf nad ydynt yn talu'r dreth gyngor, tra bo dros 2 filiwn o'r aelwydydd tlotaf dros y ffin yn Lloegr bellach yn gorfod gwneud cyfraniadau sylweddol, nid o'u hincwm nad yw'n codi, ond o'u hincwm budd-daliadau sydd wedi'i rewi, am wasanaethau cyhoeddus lleol.
Ac yn olaf, cwestiwn 7—Mick Antoniw.
Finally, question 7—Mick Antoniw.
7. Beth yw'r goblygiadau posibl ar gyfer penderfyniadau ariannu Llywodraeth Cymru o'r gostyngiad yng nghyllidebau'r heddlu gan Lywodraeth y DU? OAQ51974
7. What are the potential implications for Welsh Government funding decisions of the UK Government’s reduction in police budgets? OAQ51974
Llywydd, strong partnership arrangements exist between the Welsh Government and all Welsh police forces. Reductions in budgets on both sides inevitably place even greater pressure on our combined ability to provide essential services.
Lywydd, mae trefniadau partneriaeth cryf ar waith rhwng Llywodraeth Cymru a holl heddluoedd Cymru. Mae'n anochel fod gostyngiadau mewn cyllidebau ar y ddwy ochr yn rhoi mwy fyth o bwysau ar ein gallu cyfunol i ddarparu gwasanaethau hanfodol.
Cabinet Secretary, you've seen the growing debate on community safety, particularly the incidents, for example, in London, just to mention one area, the growth of knife crime, and the debate around the impact of police budget cuts around that. Of course, the UK Government's argument is that the Tory cuts in policing have not led to those increases in violent crime. Well, can I just draw the Cabinet Secretary's attention to the situation within Wales? We have, as the result of the loss of 682 police officers over the last eight years, had an 18 per cent increase in violent crime, a 14 per cent increase in knife crime in south Wales, a 25 per cent increase in knife crime in Wales and 84,000 crimes unsolved, and we've had the highest increases in these forms of crimes occurring. Isn't it the case that it is undeniable now that the Tory cuts to policing over the last few years that they've been in power have led to a direct result in not only fewer police officers and less money for the police, but a direct increase in violent crime, in knife crime and in crime generally across Wales, and that this is an issue that cannot go on any longer?
Ysgrifennydd y Cabinet, rydych wedi gweld y ddadl gynyddol ar ddiogelwch cymunedol, yn enwedig y digwyddiadau, yn Llundain er enghraifft, i grybwyll un ardal yn unig, y twf mewn troseddu â chyllyll, a'r ddadl ynghylch effaith y toriadau i gyllideb yr heddlu mewn perthynas â hynny. Wrth gwrs, dadl Llywodraeth y DU yw nad yw toriadau'r Torïaid i blismona wedi arwain at y cynnydd hwnnw mewn troseddu treisgar. Wel, a gaf fi dynnu sylw Ysgrifennydd y Cabinet at y sefyllfa yng Nghymru? O ganlyniad i golli 682 o heddweision dros yr wyth mlynedd diwethaf, rydym wedi gweld cynnydd o 18 y cant mewn troseddu treisgar, cynnydd o 14 y cant mewn troseddu â chyllyll yn ne Cymru, cynnydd o 25 y cant mewn troseddu â chyllyll yng Nghymru ac 84,000 o droseddau heb eu datrys, ac rydym wedi gweld y cynnydd uchaf mewn troseddau o'r mathau hyn. Onid yw'n wir na ellir dadlau bellach fod toriadau'r Torïaid i blismona dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf iddynt fod mewn grym wedi arwain at ganlyniad uniongyrchol, nid yn unig o ran llai o heddweision a llai o arian ar gyfer yr heddlu, ond cynnydd uniongyrchol mewn troseddu treisgar, troseddu â chyllyll a throseddu yn gyffredinol ledled Cymru, a bod hon yn broblem na all barhau?
Llywydd, the Prime Minister's disastrous record as Home Secretary is increasingly coming home to roost. Her decision—let's remember that it was her decision—year after year after year to reduce funding for the police—[Interruption.] You forget the times that she turned up at Police Federation conferences lecturing them on the way that they should conduct themselves, while she was, at the same time, taking away from police authorities across England and Wales the wherewithal to allow them to do the vital work that they do. It doesn't matter how many times Conservative Ministers go on the television and radio trying to claim that the slash and burn through police authority budgets has had no impact on crime, because people out there living real lives in real communities simply know that that is not true, and the figures that Mick Antoniw outlined demonstrate that very well. In the Prime Minister's disastrous election campaign last year, one of the issues that she failed to address right through the campaign was Labour's promise that if we were elected, we would restore those budgets and make sure that police numbers were restored to where they were before the Prime Minister set about her campaign of reducing them. Of course reducing budgets for police authorities has an impact on the work that they are able to do and of course the work they are able to do has an impact upon the lives of people in communities in every part of Wales.
Lywydd, mae hanes trychinebus Prif Weinidog y DU fel Ysgrifennydd Cartref yn dod yn ôl ar ei phen. Mae ei phenderfyniad—gadewch inni gofio mai ei phenderfyniad hi ydoedd—flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn i leihau'r cyllid ar gyfer yr heddlu—[Torri ar draws.] Rydych yn anghofio'r troeon pan fynychodd gynadleddau'r Ffederasiwn Heddlu a rhoi pregeth iddynt ar y ffordd y dylent wneud eu gwaith, pan oedd hi, ar yr un pryd, yn cael gwared ar yr adnoddau a oedd yn galluogi awdurdodau'r heddlu ledled Cymru a Lloegr i wneud y gwaith hanfodol a wnânt. Nid oes gwahaniaeth sawl gwaith y mae Gweinidogion Ceidwadol yn ymddangos ar y teledu a'r radio i honni nad yw'r toriadau llym i gyllidebau awdurdodau'r heddlu wedi cael unrhyw effaith ar droseddu, gan fod y bobl sy'n byw bywydau go iawn mewn cymunedau go iawn yn gwybod nad yw hynny'n wir, ac amlygir hynny'n dda iawn gan y ffigurau a amlinellwyd gan Mick Antoniw. Yn ymgyrch etholiadol drychinebus y Prif Weinidog y llynedd, un o'r materion na chafodd unrhyw sylw ganddi drwy gydol yr ymgyrch oedd addewid y Blaid Lafur, pe baem yn cael ein hethol, i adfer y cyllidebau hynny a sicrhau bod niferoedd yr heddlu'n cael eu hadfer i ble roeddent cyn i'r Prif Weinidog ddechrau ar ei hymgyrch i'w lleihau. Wrth gwrs bod lleihau cyllidebau awdurdodau'r heddlu yn effeithio ar y gwaith y gallant ei wneud, ac wrth gwrs bod y gwaith y gallant ei wneud yn effeithio ar fywydau pobl mewn cymunedau ym mhob rhan o Gymru.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Y cwestiynau nesaf i arweinydd y tŷ. Y cwestiwn cyntaf—Simon Thomas.
The next questions are for the leader of the house. The first question is from Simon Thomas.
1. A wnaiff Arweinydd y Tŷ ddatganiad am argaeledd derbyniad ffôn symudol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ51977
1. Will the Leader of the House make a statement on the availability of mobile phone reception in Mid and West Wales? OAQ51977
Thank you for the question. While we don't hold specific information on mobile reception in mid and west Wales, I do appreciate the difficulties that the area suffers. We have successfully lobbied Ofcom to include coverage obligations in their forthcoming spectrum auction of the 700 MHz band, which we hope will lead to better service availability.
Diolch am eich cwestiwn. Er nad oes gennym wybodaeth benodol am dderbyniad ffonau symudol yng nghanolbarth a gorllewin Cymru, rwy'n cydnabod bod yr ardal yn dioddef. Rydym wedi llwyddo i lobïo Ofcom i gynnwys rhwymedigaethau cysylltedd yn eu harwerthiant sbectrwm sydd ar y ffordd ar gyfer y band 700 MHz, a gobeithiwn y bydd hynny'n arwain at wella argaeledd gwasanaethau.
I thank the Cabinet Secretary—I'm not sure what she is when she does this, leader of the house or Cabinet Secretary, but she's a member of the Cabinet, anyway. Thank you for that reply. I really struggle to understand how we can actually move on many parts of rural Wales to the automated future, the robotics future that we've been talking about in Welsh public life only today if we don't have a viable and reliable mobile phone signal. You can't do your automated farm, for example, if you don't have that. You can't have automated cars if you don't have that. We can't have developments, even if we do see a new train line between Carmarthen and Aberystwyth, without a reliable mobile phone signal for the track engineering and everything else.
You say you don't actually know the availability of this, and I understand it's not devolved, but there are ways of plugging the gap. The Scottish Government has a 4G infill programme. It has looked at changing planning regulations, trying to do the best it can about mast sharing, forcing companies to work together and, indeed, some public Government investment in filling in the notspots. Is that something that the Welsh Government is considering, and could we see a 4G/5G national programme, similar to the broadband programme that you've been rolling out over the last couple of years? I'm sure your postbag deserves a few extra letters on these matters as well.
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet—nid wyf yn siŵr beth yw hi pan fydd hi'n gwneud hyn, arweinydd y tŷ neu Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae'n Aelod o'r Cabinet, beth bynnag. Diolch am eich ateb. Rwy'n cael cryn drafferth deall sut y gallwn symud ymlaen mewn sawl rhan o'r Gymru wledig i'r dyfodol awtomataidd, y dyfodol roboteg rydym wedi bod yn sôn amdano ym mywyd cyhoeddus Cymru heddiw os nad oes gennym signal ffôn symudol hyfyw a dibynadwy. Ni allwch gael fferm awtomataidd, er enghraifft, os nad oes gennych hynny. Ni allwch gael ceir awtomataidd os nad oes gennych hynny. Ni allwn gael datblygiadau, hyd yn oed os cawn reilffordd newydd rhwng Caerfyrddin ac Aberystwyth, heb signal ffôn symudol dibynadwy ar gyfer peirianneg y trac a phopeth arall.
Rydych yn dweud na wyddoch beth yw ei argaeledd, ac rwy'n deall nad yw wedi'i ddatganoli, ond mae ffyrdd o lenwi'r bwlch. Mae gan Lywodraeth yr Alban raglen fewnlenwi 4G. Maent wedi ystyried newid rheoliadau cynllunio, a gwneud eu gorau glas gyda rhannu mastiau, gorfodi cwmnïau i weithio gyda'i gilydd, ac yn wir, peth buddsoddiad cyhoeddus gan y Llywodraeth er mwyn llenwi'r mannau gwan. A yw hynny'n rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ystyried, ac a allem weld rhaglen 4G/5G genedlaethol, yn debyg i'r rhaglen band eang rydych wedi'i rhoi ar waith dros y ddwy flynedd ddiwethaf? Rwy'n siŵr fod eich bag post yn haeddu ychydig mwy o lythyrau ar y materion hyn hefyd.
The devolution settlement is very complicated here and the edges are difficult, and so what exactly is devolved and what isn't is a constant source of conversation between ourselves, the UK Government, Ofcom and the industry about who can do what. So it's not quite as straightforward as the Scottish situation, unfortunately, would that it were. There have been some improvements. I'm not arguing at all that it's wonderful, but there have been some improvements as a result of our conversations with Ofcom and their pressure on the industry. Currently, the proportion of premises across Wales with outdoor mobile coverage is around 90 per cent. We've seen an increase of 33 percentage points in outdoor 4G availability between 2015 and 2016, reaching 53 per cent.
The last 4G spectrum auction licence, which I've just been talking about, was awarded to Telefónica O2, and carried the coverage obligation of at least 95 per cent of the population of Wales by the end of 2017, and we fought hard to get that in there. In late 2015, Ofcom did announce their forthcoming auction of spectrum in the 2.3 GHz and 3.4 GHz bands. That's a very high capacity spectrum that will be used for increasing capacity of existing 4G coverage. We're pressing Ofcom for the forthcoming auction of the 700 MHz spectrum to include a geographic coverage obligation, or if it doesn't then a time-limited obligation to give it back to us if it hasn't been implemented. I've spoken in this Chamber before about the land banking effect of the spectrum auctions, and how difficult that is for us.
So, we are putting a lot of pressure on them. There are some other things going on. On the roll-out of the Home Office system, we understand that planning applications are now with local authorities and are going well. That will afford an extra ability to cover it. And also, of course, the rail franchise. We will be putting obligations on the rail franchise holder to spread mobile phone coverage along that network, and we're also looking at our road network. So, we are using the devolution settlement, such as it is, to the best of our ability and putting a lot of pressure on the UK Government and Ofcom about the way that the industry rolls out. We also continue to have the mobile action plan forum, which I chair, and 'Planning Policy Wales' is out to consultation as we speak about the issue with the mast sizes and spaces. So, there is a lot of activity going on, but I share the Member's frustration at the slowness and the difficulty.
The last thing I will say is that we have targeted in our broadband Superfast 2 project those who are excluded from 4G spectrum in order to try and boost them up in a different way.
Mae'r setliad datganoli yn gymhleth iawn yma ac mae'r ymylon yn anodd, ac felly mae beth yn union sydd wedi'i ddatganoli a beth sydd heb ei ddatganoli yn destun sgwrs gyson rhyngom ni, Llywodraeth y DU, Ofcom a'r diwydiant o ran pwy sy'n gallu gwneud beth. Felly nid yw lawn mor syml â'r sefyllfa yn yr Alban, yn anffodus, a gresyn na fyddai mor syml â hynny. Mae rhai gwelliannau wedi bod. Nid wyf yn honni o gwbl fod pethau'n wych, ond cafwyd rhai gwelliannau o ganlyniad i'n sgyrsiau gydag Ofcom a'u pwysau ar y diwydiant. Ar hyn o bryd, mae gan oddeutu 90 y cant o safleoedd ledled Cymru signal ffonau symudol y tu allan. Rydym wedi gweld cynnydd o 33 pwynt canran mewn argaeledd 4G y tu allan rhwng 2015 a 2016, gan gyrraedd 53 y cant.
Dyfarnwyd trwydded arwerthiant diwethaf y sbectrwm 4G, y soniais amdani, i Telefónica O2, ac roedd yn cynnwys rhwymedigaeth i ddarparu cysylltedd i 95 y cant o boblogaeth Cymru fan lleiaf erbyn diwedd 2017, a bu'n rhaid inni ymladd yn gryf i sicrhau ei bod yn sicrhau hynny. Yn hwyr yn 2015, cyhoeddodd Ofcom fod ganddynt arwerthiant sbectrwm ar y ffordd yn y bandiau 2.3 GHz a 3.4 GHz. Mae hwnnw'n sbectrwm capasiti mawr iawn a bydd yn cael ei ddefnyddio i gynyddu capasiti'r cysylltedd 4G presennol. Rydym yn pwyso ar Ofcom i gynnwys rhwymedigaeth cysylltedd daearyddol yn yr arwerthiant sydd ar y ffordd ar gyfer y sbectrwm 700 MHz, neu os nad yw'n ei gynnwys, i gynnwys rhwymedigaeth amser cyfyngedig i'w roi'n ôl i ni os na chaiff ei gyflawni. Rwyf wedi sôn yn y Siambr o'r blaen am effaith bancio tir yr arwerthiannau sbectrwm, a pha mor anodd yw hynny i ni.
Felly, rydym yn rhoi llawer o bwysau arnynt. Mae rhai pethau eraill yn digwydd. O ran cyflwyno system y Swyddfa Gartref, deallwn fod y ceisiadau cynllunio wedi cyrraedd yr awdurdodau lleol bellach ac yn mynd rhagddynt yn dda. Bydd hynny'n darparu gallu ychwanegol i ymdrin ag ef. Hefyd, wrth gwrs, y fasnachfraint reilffyrdd. Byddwn yn gosod rhwymedigaethau ar ddeiliad y fasnachfraint reilffyrdd i ledaenu signal ffonau symudol ar hyd y rhwydwaith hwnnw, ac rydym yn edrych hefyd ar ein rhwydwaith ffyrdd. Felly, rydym yn defnyddio'r setliad datganoli, fel y mae, hyd eithaf ein gallu ac yn rhoi llawer o bwysau ar Lywodraeth y DU ac Ofcom o ran y ffordd y mae'r diwydiant yn rhoi pethau ar waith. Rydym hefyd yn parhau i gynnal fforwm y cynllun gweithredu ar gysylltedd symudol, a gadeirir gennyf, ac mae 'Polisi Cynllunio Cymru' yn destun ymgynghori ar hyn o bryd ar leoliad a maint mastiau. Felly, ceir llawer o weithgarwch, ond rwy'n rhannu rwystredigaeth yr Aelod o ran yr arafwch a'r anawsterau.
Y peth olaf a ddywedaf yw ein bod wedi targedu pobl sydd wedi'u hallgáu o'r sbectrwm 4G yn ein prosiect band eang Cyflymu Cymru 2, er mwyn ceisio rhoi hwb iddynt mewn ffordd wahanol.
Leader of the house, I do appreciate the answer that you've just given to Simon Thomas, but, of course, the reality is that in great chunks of mid and west Wales, there are areas where people do not have access to either broadband or mobile. To be fair, I absolutely recognise your commitment to sorting this out, and I know that you've taken on literally probably almost 100 of my constituents to try to get resolutions.
However, 90 per cent of mobile reception sounds great, but, of course, it's not 90 per cent of one provider. And so, sometimes you can get a bit of this provider, but your provider doesn't work. So, for example, I've got a household where—I don't know if I should mention the providers—if they were on EE, they can get it literally just by their door, but that's it, nowhere else in their area. So, actually that's not the best provider for them to be on. I wonder if a way forward might be to put together a task and finish group to look specifically at how we can jigsaw-puzzle together in rural areas all of the communication methodologies to ensure that our citizens really are digitally enabled going forward, because it's vital for business and for homework, kids, the whole lot. We all need our digital fix.
Arweinydd y tŷ, rwy'n gwerthfawrogi'r ateb a roddwyd gennych i Simon Thomas yn awr, ond wrth gwrs, y realiti yw bod ardaloedd helaeth yng nghanolbarth a gorllewin Cymru lle nad oes gan bobl fynediad at fand eang na signal ffôn symudol. A bod yn deg, rwy'n llwyr gydnabod eich ymrwymiad i fynd i'r afael â hyn, a gwn eich bod wedi ymrwymo i gynorthwyo bron i 100, yn llythrennol mae'n debyg, o fy etholwyr i geisio datrys eu problemau.
Fodd bynnag, mae 90 y cant o gysylltedd ffôn symudol yn swnio'n wych, ond wrth gwrs, nid yw hynny'n golygu 90 y cant o un darparwr. Ac felly, weithiau, gallwch gael ychydig o signal gydag un darparwr, ond nid yw eich darparwr chi'n gweithio. Felly, er enghraifft, mae gennyf aelwyd lle—nid wyf yn gwybod a ddylwn enwi'r darparwyr—pe baent ar EE, gallant gael signal yn llythrennol wrth eu drws, ond dyna ni, ddim yn unman arall yn eu hardal. Felly, mewn gwirionedd, nid dyna'r darparwr gorau ar eu cyfer hwy. Tybed a allai ffurfio grŵp gorchwyl a gorffen fod yn ffordd ymlaen, fel y gallant edrych yn benodol ar sut y gallwn roi darnau o'r holl fethodolegau cyfathrebu at ei gilydd fel jig-so mewn ardaloedd gwledig er mwyn sicrhau bod ein dinasyddion wedi'u galluogi'n ddigidol yn y dyfodol, gan fod hynny'n hanfodol ar gyfer busnesau ac ar gyfer gwaith cartref, plant, pawb. Mae pob un ohonom angen ein ffics ddigidol.
Yes, the mobile action plan is actually attempting to do just that, to pull the operators together and to make sure that the jigsaw fits, if you like. Not wanting to politicise this, but there are some fundamentals here. One of the big issues is roaming. The mobile phone companies don't like the idea of roaming, and Ofcom backs them up on that. And we understand entirely why, commercially, they don't want roaming in big population centres and so on. But in rural areas, it's probably the only hope because you're never going to get coverage of five different networks across the whole of the rural land mass of Wales and elsewhere in the UK. And so, we have been pushing the UK Government to look again at roaming for outside major conurbations, for example. And the frustration is that if you have a SIM from outside Britain—if you have a French SIM, it will roam quite happily. So, it will happily look because the EU insists on roaming. Likewise, if you take a British SIM to Europe, it roams around happily. So, we do push that, and I share the Member's frustration on that.
We will have geographical coverage by one provider—98 per cent geographical coverage I should hasten to add; there will still be a 2 per cent that's not covered—which will be great because I hope the residents will speak with their feet and swap to that provider. But that doesn't help the tourist industry. You can't be saying to your tourism customers, 'Welcome to Wales, please be on this provider or else you can't access anything.' That's clearly useless. So, we continue to push pretty much how useless that is and to use our public networks and public infrastructure to get it out as far as we possibly can. There are problems, as I say, with the devolution settlement on that.
Ie, dyna'n union y mae'r cynllun gweithredu i wella cysylltedd ffonau symudol yn ceisio'i wneud, dod â'r gweithredwyr at ei gilydd a sicrhau bod y jig-so'n ffitio, os mynnwch. Nid wyf yn dymuno gwneud hwn yn fater gwleidyddol, ond mae rhai pethau sylfaenol yn codi. Un o'r materion mawr yw trawsrwydweithio. Nid yw'r cwmnïau ffôn symudol yn hoff o'r syniad o drawsrwydweithio, ac mae Ofcom yn eu cefnogi ar hynny. Ac rydym yn deall yn iawn pam, yn fasnachol, nad ydynt yn awyddus i ganiatáu trawsrwydweithio mewn canolfannau poblogaeth mawr ac ati. Ond mewn ardaloedd gwledig, mae'n debyg mai dyna'r unig obaith gan nad ydych byth yn mynd i gael cysylltedd i bum rhwydwaith gwahanol ledled holl dir gwledig Cymru a mannau eraill yn y DU. Ac felly, rydym wedi bod yn rhoi pwysau ar Lywodraeth y DU i edrych eto ar drawsrwydweithio y tu hwnt i'r cytrefi mawr, er enghraifft. A'r peth rhwystredig yw, os oes gennych SIM o'r tu allan i Brydain—os oes gennych SIM Ffrengig, bydd yn trawsrwydweithio'n ddigon diffwdan. Felly, bydd yn gweithio'n ddiffwdan gan fod yr UE yn gwneud trawsrwydweithio'n ofynnol. Yn yr un modd, os ewch â SIM o Brydain i Ewrop, mae'n trawsrwydweithio'n ddiffwdan. Felly, rydym yn pwysleisio hynny, a rhannaf rwystredigaeth yr Aelod yn ei gylch.
Bydd gennym gysylltedd daearyddol gan un darparwr—cysylltedd daearyddol o 98 y cant, dylwn ychwanegu; bydd 2 y cant heb gysylltedd o hyd—a fydd yn wych gan y gobeithiaf y bydd y trigolion yn siarad â'u traed ac yn newid i'r darparwr hwnnw. Ond nid yw hynny o gymorth i'r diwydiant twristiaeth. Ni allwch ddweud wrth eich twristiaid, 'Croeso i Gymru, os gwelwch yn dda, defnyddiwch y darparwr hwn neu fel arall ni allwch gael mynediad at unrhyw beth.' Mae hynny'n amlwg yn ddiwerth. Felly, rydym yn parhau i bwysleisio pa mor ddiwerth yw hynny i raddau helaeth ac i ddefnyddio ein rhwydweithiau cyhoeddus a'n seilwaith cyhoeddus i'w ymestyn cyn belled ag y gallwn. Mae yna broblemau, fel rwy'n dweud, gyda'r setliad datganoli mewn perthynas â hynny.
2. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi adroddiad ar hynt cynllun gweithredu digidol Llywodraeth Cymru? OAQ51970
2. Will the Leader of the House report on the progress of the Welsh Government's digital action plan? OAQ51970
Yes. Work is progressing across all themes: leadership, transformation, skills and workforce, platform services, digital dialogue and engagement, and data. It's very important to me because it drives improvements in delivering the business of Government, and, of course, I oversee progress of the plan, which is owned by the Permanent Secretary, at the digital and data group, which I chair.
Gwnaf. Mae gwaith yn mynd rhagddo ar yr holl themâu: arweinyddiaeth, trawsnewid, sgiliau a gweithlu, gwasanaethau platfform, ymgysylltu a deialog ddigidol, a data. Mae'n bwysig iawn i mi gan ei fod yn hybu gwelliannau wrth gyflawni gwaith y Llywodraeth, ac wrth gwrs, rwy'n goruchwylio cynnydd y cynllun, sy'n eiddo i'r Ysgrifennydd Parhaol, yn y grŵp digidol a data, a gadeirir gennyf.
Thank you for that reply. Leader of the house, I attended the cross-party group on hospices and palliative care at the end of last term. There, a barrier to more effective working and communications across disciplines was identified, and that is the inability of the various information technology systems to talk to each other, although I do understand improvements are under way. Only yesterday, during the statement on sexual health services, lack of effective IT systems were highlighted as a problem once again. I appreciate that health systems may not be in your remit, but this has got me thinking about public services innovation, and those services being fit for the present, never mind the future.
My research has led me to read your digital action plan 2017-20, a clear exercise in navel-gazing, if ever I saw one, with one paragraph—29—given to one of the main reasons we are here: our much-valued public services. The trail then led me to the 2012 'digital first' report. This was advice given to the Welsh Government, where leadership, strategy and direction were deemed vital to the future efficient delivery of public services. Now, this is 2018—this is the future. After 20 years of devolution, in a very small nation, can you please outline what leadership, strategy and direction the Welsh Government has shown in this key area?
Diolch am eich ateb. Arweinydd y tŷ, mynychais y grŵp trawsbleidiol ar hosbisau a gofal lliniarol ddiwedd y tymor diwethaf. Yno, nodwyd rhwystr i weithio'n fwy effeithiol a chyfathrebu ar draws disgyblaethau, sef anallu gwahanol systemau technoleg gwybodaeth i siarad â'i gilydd, er fy mod yn deall bod gwelliannau ar y gweill. Ddoe ddiwethaf, yn ystod y datganiad ar wasanaethau iechyd rhywiol, amlygwyd diffyg systemau TG effeithiol fel problem unwaith eto. Rwy'n sylweddoli nad yw systemau iechyd yn rhan o'ch cylch gwaith, ond mae hyn wedi gwneud imi feddwl am arloesedd y gwasanaethau cyhoeddus, a sicrhau bod y gwasanaethau hynny yn addas ar gyfer y presennol, heb sôn am y dyfodol.
Mae fy ymchwil wedi fy arwain i ddarllen eich cynllun gweithredu digidol ar gyfer 2017-20, enghraifft wych o syllu ar eich bogail, os gwelais un erioed, gydag un paragraff yn unig—29—yn sôn am un o'r prif resymau pam rydym yma: ein gwasanaethau cyhoeddus gwerthfawr. Cefais fy arwain wedyn at yr adroddiad 'digidol yn gyntaf' yn 2012. Dyma'r cyngor a roddwyd i Lywodraeth Cymru, lle yr ystyriwyd bod arweinyddiaeth, strategaeth a chyfeiriad yn hanfodol er mwyn darparu gwasanaethau cyhoeddus yn effeithlon yn y dyfodol. Nawr, mae hi bellach yn 2018—dyma'r dyfodol. Wedi 20 mlynedd o ddatganoli, mewn gwlad fechan iawn, a allwch amlinellu pa arweinyddiaeth, strategaeth a chyfeiriad y mae Llywodraeth Cymru wedi'u dangos yn y maes allweddol hwn?
I'll try and unpick that a little. The health services issue: my colleague the Cabinet Secretary for health and I do collaborate on health service issues, and, indeed, I attend the national informatics management board for the health service, which is NIMBY—always makes me smile, I'm afraid, but it doesn't mean what it normally means in normal parlance; it's the informatics board system. And the whole point of that is to co-ordinate IT progress across the health service, on a once-for-Wales basis, and to ensure that we do have systems that work—well, (a) that we have as few systems as possible, so we have similar systems across all health boards, and that, indeed, they do talk to each other, and that's very much a work in progress. And I'm sure the Cabinet Secretary for health would be happy to update you on exactly where we are with that. But I assure you, we are on top of that, and we have very vigorous conversations about it.
In terms of the Welsh Government itself, there are three aspects to your question, I think. One is the internal business of the Welsh Government, which I've just outlined in terms of the digital action plan, which is about the way the Welsh Government itself works. And the Member may know that we've just come off one of the big headline IT contracts, Atos, and we're moving to a more flexible system. The commission were several years ahead of the Government in this, and it's a different way of working. And that's what I was just outlining, and I'll be reporting on the progress on that plan very shortly. And then there's the work that I do with my colleague the Cabinet Secretary for public services, in local government and in the workforce partnership council, around digital innovation and improvement for the delivery of public services. We have an enormous agenda there, where we liaise with all public services—devolved and non-devolved public services in Wales—to ensure, again, that we have a similar once-for-Wales digitally connected system, where we roll out systems together. And my colleague the Cabinet Secretary for Finance just spoke in his answers about the real success we've had with the Welsh Revenue Authority, which went live earlier this month—and I know he outlined it earlier—with all the online collection and management of the land transaction and landfill taxes all digitally enabled, and with all lawyers and conveyancers, and all the rest of it, all able to log on to that system, and do their transaction digitally.
So, we are very much ahead of that curve. There's a lot more to do, and there's a huge issue about understanding what the future looks like, in terms of the skills agenda as well. But the Welsh Government is very much, I think, on top of that agenda.
Fe geisiaf fynd i'r afael â hynny. Mater y gwasanaethau iechyd: mae fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a minnau yn cydweithio ar faterion sy'n ymwneud â'r gwasanaeth iechyd, ac yn wir, rwy'n mynychu'r bwrdd rheoli gwybodeg cenedlaethol ar gyfer y gwasanaeth iechyd, a elwir yn NIMBY—sydd bob amser yn gwneud imi wenu, mae arnaf ofn, ond nid yw'n golygu'r hyn y mae'n ei olygu fel arfer; dyna yw'r enw ar system y bwrdd gwybodeg. A holl bwynt hynny yw cydgysylltu cynnydd TG ar draws y gwasanaeth iechyd, ar sail unwaith i Gymru, ac i sicrhau bod gennym systemau sy'n gweithio—wel, (a) bod gennym gyn lleied o systemau â phosibl, er mwyn sicrhau bod gennym systemau tebyg ar draws pob bwrdd iechyd, ac yn wir, eu bod yn siarad gyda'i gilydd, ac mae'r gwaith o wneud hynny'n mynd rhagddo. Ac rwy'n siŵr y byddai Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yn fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ar ein cynnydd mewn perthynas â hynny. Ond gallaf eich sicrhau ein bod yn bwrw drwyddi ar hynny, ac rydym yn cael sgyrsiau bywiog iawn yn ei gylch.
O ran Llywodraeth Cymru ei hun, credaf fod tair agwedd ar eich cwestiwn. Un yw busnes mewnol Llywodraeth Cymru, a amlinellwyd gennyf yn awr yn nhermau'r cynllun gweithredu digidol, sy'n ymwneud â'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru ei hun yn gweithio. Ac efallai y bydd yr Aelod yn gwybod ein bod newydd ddod i ben ag un o'r prif gontractau TG mawr, Atos, a'n bod yn newid i system fwy hyblyg. Roedd y comisiwn sawl blwyddyn ar y blaen i'r Llywodraeth yn hyn o beth, ac mae'n ffordd wahanol o weithio. A dyna roeddwn yn ei amlinellu, a byddaf yn adrodd ar gynnydd ar y cynllun hwnnw cyn bo hir. Ac yna, mae'r gwaith a wnaf gyda fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros wasanaethau cyhoeddus, mewn llywodraeth leol ac yng nghyngor partneriaeth y gweithlu, ar arloesi digidol a gwella ar gyfer darparu gwasanaethau cyhoeddus. Mae gennym agenda enfawr yn hynny o beth, lle'r ydym yn cysylltu â'r holl wasanaethau cyhoeddus—gwasanaethau cyhoeddus datganoledig a heb eu datganoli yng Nghymru—er mwyn sicrhau, unwaith eto, fod gennym system unwaith i Gymru â chyswllt digidol, lle'r ydym yn rhoi'r systemau ar waith gyda'i gilydd. A soniodd fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn ei atebion yn awr am y llwyddiant gwirioneddol rydym wedi'i gael gydag Awdurdod Cyllid Cymru, a ddaeth yn weithredol yn gynharach y mis hwn—a gwn ei fod wedi'i amlinellu yn gynharach—gyda'r holl broses ar-lein o gasglu a rheoli'r trethi trafodiadau a thirlenwi wedi'i galluogi'n ddigidol, a chyda'r holl gyfreithwyr a thrawsgludwyr, ac yn y blaen, yn gallu mewngofnodi ar y system, a chwblhau eu trafodion yn ddigidol.
Felly, rydym ar flaen y gad yn hynny o beth. Mae llawer o waith ar ôl i'w wneud, ac mae problem fawr yma o ran deall sut y mae'r dyfodol yn edrych, o ran yr agenda sgiliau hefyd. Ond heb os, rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru yn bwrw drwyddi'n dda gyda'r agenda honno.
Leader of the house, there seems to be two aims of the Welsh Government's digital action plan—a more connected Wales and a more equal Wales. Now, you've published an update on your digital inclusion plan this morning, which I've had a read through, which cites good progress. But I have to say the reality is, of course, that thousands of my constituents, in Montgomeryshire, still suffer from slow or non-existent broadband connectivity at all. So, that means, of course, they simply cannot, and they are unable to, access Welsh Government services online. They don't feel more connected, and they don't feel part of a more equal Wales in this regard, and it will be, of course, of no surprise that I'm mentioning this to you. But can I ask for an update on the procurement of phase 2 of the Superfast Cymru project, and when will you be in a position to publish a full list of the 88,000 premises that will benefit from the next scheme?
Arweinydd y tŷ, ymddengys bod gan gynllun gweithredu digidol Llywodraeth Cymru ddau nod—Cymru fwy cysylltiedig a Chymru fwy cyfartal. Nawr, fe gyhoeddoch ddiweddariad i'ch cynllun cynhwysiant digidol y bore yma, ac rwyf wedi ei ddarllen, ac mae'n nodi cynnydd da. Ond mae'n rhaid imi ddweud mai'r gwir amdani, wrth gwrs, yw bod cysylltedd band eang miloedd o fy etholwyr, yn Sir Drefaldwyn, yn dal i fod yn araf neu heb fodoli o gwbl. Felly, golyga hynny, wrth gwrs, na allant gael mynediad at wasanaethau Llywodraeth Cymru ar-lein. Nid ydynt yn teimlo'n fwy cysylltiedig, ac nid ydynt yn teimlo'n rhan o Gymru fwy cyfartal yn y cyswllt hwn, ac ni fydd yn syndod, wrth gwrs, fy mod yn dweud hyn wrthych. Ond a gaf fi ofyn am ddiweddariad ar gaffael cam 2 y prosiect Cyflymu Cymru, a phryd y byddwch mewn sefyllfa i gyhoeddi rhestr gyflawn o'r 88,000 o safleoedd a fydd yn elwa ar y cynllun nesaf?
Well, I have to say, I congratulate the Member for managing to get broadband into a conversation about the digital action plan of the Welsh Government, and I think there are a number of other questions later on the agenda on that. But the short answer is: I will be making a statement towards the end of May about the progress of Superfast 2, the three tendered projects, and the bespoke community issue, and I will expand further on that in later questions, Llywydd.
Wel, mae'n rhaid imi ddweud, hoffwn longyfarch yr Aelod am lwyddo i sicrhau bod band eang yn rhan o'r sgwrs am gynllun gweithredu digidol Llywodraeth Cymru, a chredaf fod nifer o gwestiynau eraill ar hynny yn ddiweddarach ar yr agenda. Ond yr ateb byr yw: byddaf yn gwneud datganiad tuag at ddiwedd mis Mai ar gynnydd prosiect Cyflymu Cymru 2, y tri phrosiect a dendrwyd, a mater y gymuned benodol, a byddaf yn ymhelaethu ar hynny mewn cwestiynau diweddarach, Lywydd.
Mae e yn deg i ddweud, wrth gwrs, fod llawer mwy o ryngwyneb rhwng gwasanaethau cyhoeddus ac etholwyr yn digwydd ar-lein, felly rydw i'n meddwl bod y cwestiwn yn ddilys. Mae'n rhaid i mi ddweud: mae nifer o'm hetholwyr i wedi cael llond bol ar yr addewidion gwag maen nhw wedi bod yn eu cael yn y gorffennol gan bobl fel BT Openreach gynt, Openreach erbyn hyn. Mae pentrefi fel Ysbyty Ifan, i bob pwrpas, wedi cael eu camarwain gan gwmni sy'n amlwg â mwy o ddiddordeb mewn gwarchod buddiannau eu cyfranddalwyr nag mewn darparu gwasanaethau i'r cymunedau maen nhw fod i'w gwasanaethu. Ac yn waeth na hynny, mae Llywodraeth Cymru, hyd yn oed, wedi rhoi addewidion ffals i etholwyr, gyda chopïau o lythyrau rydw i wedi eu gweld yn dyddio yn ôl i Dachwedd 2015 yn addo datrysiadau yn y maes yma—un ohonyn nhw gennych chi, gyda llaw, mewn cyd-destun neu mewn rôl flaenorol fel Gweinidog Sgiliau a Thechnoleg, dros ddwy flynedd yn ôl. Felly, pryd fydd y cymunedau gwledig yma, fel Ysbyty Ifan, o'r diwedd yn cael y gwasanaethau maen nhw'n eu haeddu, yn hytrach na'r addewidion gwag maen nhw wedi eu cael dros y blynyddoedd diwethaf?
It is fair to say, of course, that there is for more interface between public services and the public happening online, so I think it’s a valid question. I have to say that many of my constituents have had enough of the empty promises that they’ve received in the past from people such as BT Openreach, or Openreach as they are now. Villages like Ysbyty Ifan to all intents and purposes have been misled by a company that clearly is more interested in protecting the interests of its shareholders than in providing services to the communities that it is supposed to serve. And even worse than that, the Welsh Government has given some false promises to constituents, with copies of letters that I’ve seen dating back to November 2015 promising resolutions in this area—one of them from you in a previous role as Minister for Skills and Technology from over two years ago. So, when will these rural communities, such as Ysbyty Ifan, at last be receiving the services that they deserve rather than the empty promises that they’ve had over the last few years?
I'm sorry that the Member feels they were empty promises. We do go out of our way to say that the dates mentioned in the letters are shiftable and are not promised connection dates. But I've said many times in this Chamber that I share his frustration and the frustration of those who were scheduled in the programme and then who, for whatever complicated reason, fell out at the end. The Superfast 2 programme will very much be trying to address people who were inside the superfast 1 programme and, for whatever reason, fell out of it. I cannot promise that they will all be addressed. There are some complicated issues there.
Many people in Wales are stuck behind wayleave issues, for example. I think we have 10,000 premises stuck behind wayleaves at the moment, and, unfortunately, because it's not considered to be a utility, the Welsh Government and the contractors that the Welsh Government procures have no right to cross land. If a landowner refuses access to land we have no way of making them give us that access and that's just one example of many that there are across Wales.
But I do share the Member's frustration. I am going out to very many communities in Wales talking about whether a community solution is possible for villages, such as the one you've just mentioned, and whether we can do one of our bespoke solutions for a group of people who are geographically proximate or whether some other solution might be best, and I'm going down to Ceredigion next week I think.
Mae'n ddrwg gennyf fod yr Aelod yn teimlo eu bod yn addewidion gwag. Rydym yn pwysleisio y gall y dyddiadau a grybwyllir yn y llythyrau newid ac na allwn addo mai dyna fydd y dyddiadau cysylltu. Ond rwyf wedi dweud sawl tro yn y Siambr hon fy mod yn rhannu ei rwystredigaeth a rhwystredigaeth y bobl y trefnwyd iddynt fod yn rhan o'r rhaglen, ac yna, am ba bynnag reswm cymhleth, ni chawsant eu cynnwys yn y diwedd. Bydd rhaglen Cyflymu Cymru 2 yn ceisio ymdrin â phobl a fu'n rhan o'r rhaglen Cyflymu Cymru 1 ac na chawsant eu cynnwys am ba reswm bynnag. Ni allaf addo y gellir ymdrin â phob un ohonynt. Mae yna faterion cymhleth ynghlwm wrth hyn.
Mae llawer o bobl yng Nghymru yn cael eu rhwystro gan broblemau sy'n ymwneud â fforddfreintiau, er enghraifft. Credaf fod gennym oddeutu 10,000 o safleoedd sydd wedi'u rhwystro gan fforddfreintiau ar hyn o bryd, ac yn anffodus, gan nad yw hyn yn cael ei ystyried yn gyfleustod, nid oes gan Lywodraeth Cymru na'r contractwyr y mae Llywodraeth Cymru yn eu caffael unrhyw hawl i groesi tir. Os yw perchennog tir yn gwrthod mynediad i dir, nid oes gennym unrhyw ffordd o fynnu ein bod yn cael mynediad, ac un enghraifft yn unig yw honno o blith llawer sy'n bodoli ledled Cymru.
Ond rwy'n rhannu rhwystredigaeth yr Aelod. Rwy'n ymweld â nifer fawr o gymunedau yng Nghymru i drafod a oes ateb cymunedol yn bosibl ar gyfer pentrefi, fel yr un a grybwyllwyd gennych yn awr, ac a allwn ddarparu un o'n hatebion pwrpasol i grŵp o bobl sy'n ddaearyddol agos neu a fyddai ateb arall yn well, a byddaf yn mynd i Geredigion yr wythnos nesaf, rwy'n credu.
Yes, Thursday. Four o'clock. [Laughter.] Llanina Arms.
Byddwch, ddydd Iau. Pedwar o'r gloch. [Chwerthin.] Llanina Arms.
I'm looking forward to it already. [Laughter.]
Rwy'n edrych ymlaen yn barod. [Chwerthin.]
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Diolch yn fawr iawn. Ac mae yna wahoddiad wedi mynd i'ch swyddfa chi i ddod i Arfon hefyd, os caf ddweud?
Yn ystod y mis diwethaf, yn ystod araith yn Rhydychen, fe gyhoeddodd y Prif Weinidog y bydd yn cynnal adolygiad o bolisïau rhywedd a chydraddoldeb Llywodraeth Cymru a fyddai'n cynnwys, ymhlith pethau eraill, ystyried sut i symud rhywedd i'r blaen wrth wneud bob penderfyniad, gofalu bod cynllunio economaidd yn cyd-fynd â'r rhethreg ar rywedd, a gwneud Cymru, drwy ddeddfwriaeth newydd, y lle diogelaf i fod yn fenyw yn Ewrop gyfan—swnio'n wych, onid ydy, ond beth ydy'r manylion? Pryd fydd yr adolygiad yma yn cychwyn? Pwy fydd yn ei gynnal o? A fydd yna dargedau penodol a deilliannau penodol, a beth fydd pwrpas yr adolygiad yma?
Thank you very much. And an invitation has been issued to your office to come to Arfon too, if I may say so.
During the past month, in a speech given in Oxford, the First Minister said that he will hold a review of the equality and gender policies of the Welsh Government, which will include, among other things, consideration of how to move gender to the forefront in making decisions, ensuring that economic development planning corresponds to the aims on gender and equality, and to make Wales the safest place to be a woman in the whole of Europe, which all sounds very laudable, but what are the details? When will this review commence? Who will be holding it? Will there be specific targets and specific outcomes, and what will the purpose of this review be?
Well, the questions are very welcome and very timely. We've only just concluded the agreement of the terms of reference, which only this morning I placed in the Members' library, so they can be accessed by all Members as of today. So, the question is a very timely one. We're very pleased to have agreed the terms of reference. We will be having two initial stakeholder events, one on 26 April and one on 3 May, where we're getting all of the stakeholders who are active in this sphere together—one in south Wales and one in north Wales—to just try and get as many people as possible, and I have written out to all of the groups that we're aware of. If you know of any that haven't received anything from us, do encourage them to reply—we're not trying to only get to the people we know about—asking them, if they could only do one thing in the next three years in this space, what would it be, so that we can get a discussion going at the two stakeholder events around the priorities that people highlight. And then I'm very pleased to say that we will be looking to see what we can do rapidly, what we can do in the medium term and then what might take a little bit longer to achieve as part of this review, which I'm delighted to be doing.
Wel, mae'r cwestiynau i'w croesawu'n fawr ac yn amserol iawn. Rydym newydd gwblhau cytundeb y cylch gorchwyl, ac fe'i rhoddwyd gennyf heddiw yn llyfrgell yr Aelodau, fel y gall pob Aelod eu gweld o heddiw ymlaen. Felly, mae'r cwestiwn yn un amserol iawn. Rydym yn falch iawn ein bod wedi cytuno ar y cylch gorchwyl. Byddwn yn cynnal dau ddigwyddiad cychwynnol i randdeiliaid, un ar 26 Ebrill ac un ar 3 Mai, lle byddwn yn dod â phob un o'r rhanddeiliaid sy'n weithgar yn y maes hwn ynghyd—un yn ne Cymru ac un yng ngogledd Cymru—i geisio denu cynifer o bobl â phosibl, ac rwyf wedi ysgrifennu at yr holl grwpiau rydym yn ymwybodol ohonynt. Os gwyddoch am unrhyw rai nad ydynt wedi cael unrhyw beth gennym, hoffwn pe baech yn eu hannog i ymateb—nid y bobl y gwyddom amdanynt yn unig rydym yn ceisio eu cyrraedd—a gofynnwch iddynt, pe baent yn gallu gwneud un peth yn y tair blynedd nesaf yn y maes hwn, beth fyddai hwnnw, fel y gallwn gychwyn trafodaeth yn y ddau ddigwyddiad i randdeiliaid ynglŷn â'r blaenoriaethau y mae pobl yn eu nodi. Ac rwy'n falch iawn o ddweud y byddwn yn ystyried yr hyn y gallwn ei wneud yn fuan, yr hyn y gallwn ei wneud yn y tymor canolig a'r hyn a allai gymryd mwy o amser i'w gyflawni fel rhan o'r adolygiad hwn rwy'n falch iawn o'i wneud.
Diolch yn fawr. Rydw i'n edrych ymlaen at gymryd rhan yn y drafodaeth yna. Yng nghyswllt y pwynt a wnaed yn araith y Prif Weinidog yn Rhydychen am greu Cymru fel y lle mwyaf diogel i fod yn fenyw yn Ewrop gyfan drwy ddeddfwriaeth, rydych yn gwybod, wrth gwrs, mai dyna beth oedd un o'r bwriadau y tu ôl i'r Ddeddf Trais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015, ac rydw i'n falch iawn fod yna ychydig o gynnydd rŵan yn digwydd yn sgil materion rydw i wedi eu codi yn y Siambr yma ynglŷn â gweithredu'r Ddeddf honno. Ond mae yna un prif wendid o hyd ynglŷn â'r Ddeddf, onid oes, sef y penodi addysg am berthynas iach? Ac er gwaethaf gwaith diweddar gan y grŵp gorchwyl a gorffen, mae'n edrych fel pe na baem ni'n dal i fod yn nes i'r lan efo hyn, felly. Nid oes dim sôn am beth sy'n mynd i ddigwydd o ran dysgu sylfeini perthynas iach a gosod trafodaeth ynglŷn â beth sy'n ymddygiad derbyniol a beth sydd ddim yn dderbyniol, ac yn y blaen. Felly, mi gollwyd cyfle efo'r Ddeddf. Gobeithio bod yna gyfle rŵan, ond nid wyf i'n gweld cynnydd ar hyn. Beth sydd yn dal pethau yn ôl efo hyn?
Thank you very much. I look forward to participating in that debate. In the context of the point made in the First Minister's speech in Oxford on making Wales the safest possible place to be a woman throughout the whole of Europe through legislation, you will be aware, of course, that that was one of the intentions underpinning the Violence against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015, and I'm very pleased that there has been some progress now in light of issues that I have raised in this Chamber on implementing that particular piece of legislation. There is one persistent defect in terms of that legislation, namely healthy relationships education. Despite recent work by the task and finish group, it appears that we are still no nearer a resolution in this area. There’s been no mention of what is going to happen in terms of teaching the foundations of a healthy relationship, having discussions on what is acceptable behaviour and what isn’t acceptable, and so on and so forth. So, there’s been an opportunity missed with the legislation. I hope there’s an opportunity now, but I don’t see any progress being made. So, what’s holding things back in this area?
So, the Member rightly identifies an issue that's been at the forefront of many of our minds for some time. My colleague the Cabinet Secretary for Education will shortly be making a statement on the teaching of—I can't remember exactly how it's put—sex and relationships education, effectively. That might not be the exact title, forgive me, but that's the gist of it. We've been building on the successful projects run by Hafan Cymru across many of the schools in Wales around healthy relationships teaching. I had the privilege of going to see a session in one of our Valleys primary schools, which was amazing. The difference in the group at the beginning of the session and at the end, and the young woman who was teaching it, was inspirational. So, we've been very much looking to see if we can build on that. But my colleague—I won't steal her thunder—the Cabinet Secretary will be making some announcements very soon.
Felly, mae'r Aelod, yn briodol, yn nodi mater sydd wedi bod ar feddyliau llawer ohonom ers peth amser. Cyn bo hir bydd fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, yn gwneud datganiad ar addysgu—ni allaf gofio'r union deitl—addysg rhyw a pherthnasoedd, i bob pwrpas. Mae'n bosibl nad dyna'r union deitl, maddeuwch i mi, ond dyna ydyw yn ei hanfod. Rydym wedi bod yn adeiladu ar y prosiectau llwyddiannus a gyflawnir gan Hafan Cymru mewn llawer o ysgolion yng Nghymru mewn perthynas ag addysg rhyw a pherthnasoedd iach. Cefais y fraint o fynychu sesiwn yn un o'n hysgolion cynradd yn y Cymoedd, ac roedd yn anhygoel. Roedd y gwahaniaeth yn y grŵp ar ddechrau'r sesiwn ac ar y diwedd, a'r fenyw ifanc a oedd yn ei addysgu, yn ysbrydoledig. Felly, rydym wedi bod yn edrych i weld a allwn adeiladu ar hynny. Ond bydd fy nghyd-Aelod—nid wyf am ddwyn ei chlodydd—Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud rhai cyhoeddiadau yn fuan iawn.
Wel, rydw i'n falch iawn o glywed hynny ac mae'n hen bryd, os caf fi ddweud. Mae addysg yn allweddol, wrth gwrs, i daclo'r maes penodol yma.
Ddoe, fe soniodd rhai Aelodau yn y Siambr am yr adolygiad o wasanaethau iechyd rhywiol, sy'n tynnu sylw at y loteri cod post sy'n bodoli o ran gwasanaethau erthylu yng Nghymru. Mae'r adolygiad yn dweud hyn: mae gwasanaethau erthylu yng Nghymru yn anghyfartal ac fe all hyn arwain at erthyliadau hwyr neu i fenywod fod mewn sefyllfa lle nad oes ganddynt ddewis ond parhau â beichiogrwydd na fwriadwyd ganddynt. Yn glir, nid yw honno'n sefyllfa dderbyniol. A fydd yr adolygiad mawr yma rydych chi'n mynd i fod yn ei wneud yn mynd ar ôl hyn yn benodol o ystyried bod y ddarpariaeth yn hollol anghyfartal ar hyn o bryd? Mae o'n fater sydd rhaid ymdrin ag o os ydy'r sylwadau a wnaed gan y Prif Weinidog yn mynd i gael eu cymryd o ddifrif, neu fel arall fe fydd pobl yn meddwl mai geiriau gwag—dataganiad tocenistaidd—i'r wasg a wnaed yn fyrfyfyr yn Rhydychen?
Well, I’m very pleased to hear that and it is about time if I may say so because education is crucial in tackling this particular problem.
Yesterday, some Members mentioned in the Chamber the review of sexual health services, which drew attention to the postcode lottery that exists in terms of abortion services in Wales. The review states that abortion services in Wales are inequitable and that this can lead to late abortions or for women to be in a situation where they have no choice but to go on with an unintended pregnancy. Now, clearly that isn’t an acceptable situation. Will this major review that you’re going to be conducting pursue this particular issue, given that the provision is very patchy at the moment? It is an issue that has to be dealt with if the comments made by the First Minister are going to be taken seriously, otherwise people are going to think that it was empty rhetoric or a tokenistic statement that was made ad hoc to the press in Oxford.
One of the purposes of the review is to look at gender-focused policy right across the Welsh Government. So, that's one example you just gave there. There are many others around how and why services are as they are in Wales. One of the ones that I often quote is that you often see services for refuges, for example, grow up where a number of people tens of years ago got together and saw the need and then we've continued with that service rather than on a needs-based approach across Wales. Not that there's anything wrong with the services that are there, but I'm not absolutely convinced that we've got the coverage and that people have the same experience wherever they pitch up for those services, because of the way they grew up and the way that we—. So, that's part of the purpose of the review. So, you've highlighted another. There are other services—I've had endometriosis services highlighted to me, for example, and there are a number of others. So, yes, the purpose of the review is to look at policy across the Welsh Government and the availability of services and to focus on what might be done to improve that.
Un o ddibenion yr adolygiad yw edrych ar bolisïau sy'n canolbwyntio ar rywedd ar draws Llywodraeth Cymru. Felly, dyna un enghraifft rydych newydd ei rhoi. Mae llawer o rai eraill yn ymwneud â sut a pham y mae gwasanaethau fel ag y maent yng Nghymru. Un o'r rhai rwy'n ei dyfynnu'n aml yw eich bod yn aml yn gweld gwasanaethau ar gyfer llochesau, er enghraifft, yn datblygu lle mae nifer o bobl wedi gweld yr angen ac wedi dod at ei gilydd ddegau o flynyddoedd yn ôl ac yna rydym wedi parhau â'r gwasanaeth hwnnw yn hytrach na dull sy'n seiliedig ar anghenion ledled Cymru. Nid bod unrhyw beth o'i le ar y gwasanaethau sydd yno, ond nid wyf yn gwbl argyhoeddedig fod gennym y cyrhaeddiad a bod pobl yn cael yr un profiad lle bynnag y maent yn defnyddio'r gwasanaethau hynny, oherwydd y ffordd y cânt eu datblygu a'r ffordd rydym—. Felly, mae hynny'n rhan o bwrpas yr adolygiad. Felly, rydych wedi tynnu sylw at un arall. Mae yna wasanaethau eraill—tynnwyd fy sylw at wasanaethau endometriosis, er enghraifft, ac mae nifer o rai eraill. Felly, ie, diben yr adolygiad yw edrych ar bolisïau ar draws Llywodraeth Cymru ac argaeledd gwasanaethau a chanolbwyntio ar yr hyn y gellid ei wneud i wella hynny.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
The Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. My questions relate to your responsibilities for equality and human rights. On Monday, I hosted and spoke at the Going for Gold Autistic Acceptance event in the Senedd. It was an autistic-led event, at which they, autistic adults—highly articulate and intelligent autistic adults—covered the areas of concern that they have, but also put forward ideas of how we can all work together co-productively, in their terms, to ensure that we begin to tackle the discrimination faced by autistic people
'that has become the norm rather than the exception'.
They particularly raised concern that awareness is not acceptance or equality, which is where your role comes into this, and yet there's growing concern that autism awareness training generally, and disability awareness training more broadly, across Wales is increasingly being led by non-disabled people who are professionals in medical or caring professions with a medical focus, which informs people about disabled people's impairments and ways of overcoming disability, whereas, as the sector says, autism equality training is always led by trainers who are disabled people, with a focus on disabled and non-disabled people working together to overcome the disabling barriers in society, recognising that removing physical, financial and attitudinal barriers will create a more inclusive, accessible society.
How, working with your colleagues, will you address the growing concerns within the autism community, and more broadly amongst disabled people in Wales, that this awareness training, is being provided without them or despite them on a medical model, rather than with them on a co-productive basis to tackle the barriers that they're encountering?
Diolch, Lywydd. Mae fy nghwestiynau'n ymwneud â'ch cyfrifoldebau dros gydraddoldeb a hawliau dynol. Ddydd Llun, cynhaliais a siaradais yn nigwyddiad Going for Gold Autistic Acceptance yn y Senedd. Roedd yn ddigwyddiad a arweiniwyd gan oedolion awtistig, lle roeddent hwy—oedolion awtistig huawdl a deallus iawn—yn trafod y meysydd sy'n peri pryder iddynt, ond hefyd yn cyflwyno syniadau ynglŷn â sut y gallwn i gyd weithio gyda'n gilydd yn gydgynhyrchiol, yn eu geiriau hwy, i sicrhau ein bod yn dechrau mynd i'r afael â'r gwahaniaethu sy'n wynebu pobl awtistig
sydd bellach yn arferol yn hytrach nag yn eithriad.
Mynegwyd pryder ganddynt yn benodol nad yw ymwybyddiaeth yn gyfystyr â derbyniad na chydraddoldeb, a dyna lle mae eich rôl chi'n berthnasol i hyn, ac eto ceir pryder cynyddol fod hyfforddiant ymwybyddiaeth awtistiaeth yn gyffredinol, a hyfforddiant ymwybyddiaeth anabledd yn ehangach, ar draws Cymru, yn cael ei arwain yn gynyddol gan bobl nad ydynt yn anabl, sy'n weithwyr proffesiynol mewn proffesiynau meddygol neu ofal gyda ffocws meddygol, sy'n hysbysu pobl am namau pobl anabl a ffyrdd o oresgyn anabledd, tra bod hyfforddiant cydraddoldeb awtistiaeth, fel y dywed y sector, bob amser yn cael ei arwain gan hyfforddwyr sy'n bobl anabl, gyda ffocws ar bobl anabl a phobl nad ydynt yn anabl yn gweithio gyda'i gilydd i oresgyn y rhwystrau sy'n wynebu pobl anabl yn y gymdeithas, gan gydnabod y bydd cael gwared ar y rhwystrau corfforol, ariannol ac ymagweddol yn creu cymdeithas fwy cynhwysol a hygyrch.
Sut y byddwch, drwy weithio gyda'ch cyd-Aelodau, yn mynd i'r afael â'r pryderon cynyddol yn y gymuned awtistig, ac yn ehangach ymhlith pobl anabl yng Nghymru, fod yr hyfforddiant ymwybyddiaeth hwn yn cael ei ddarparu hebddynt neu er eu gwaethaf ar fodel meddygol, yn hytrach nag ar y cyd â hwy ar sail gydgynhyrchiol i fynd i'r afael â'r rhwystrau y maent yn eu hwynebu?
That hasn't been raised with me directly, Mark Isherwood, and I'd welcome a longer conversation with you about where those concerns have been raised. I'm very happy to look at that. Very, very much our stated policy is that we have a co-production model; that we work with the communities that we are serving in order to make sure that the services that we provide are provided with them and with their input. So, I'm concerned to hear you say that and I'd very much welcome a conversation with you about where those concerns have been raised as they've not been raised directly with me.
Nid yw'r mater hwnnw wedi cael ei ddwyn i fy sylw yn uniongyrchol, Mark Isherwood, a buaswn yn croesawu sgwrs hirach gyda chi ynglŷn â lle y codwyd y pryderon hynny. Rwy'n hapus iawn i edrych ar hynny. Yn sicr, ein polisi datganedig yw bod gennym fodel cydgynhyrchu; ein bod yn gweithio gyda'r cymunedau rydym yn eu gwasanaethu er mwyn gwneud yn siŵr fod y gwasanaethau rydym yn eu darparu yn cael eu darparu gyda hwy a chyda'u mewnbwn hwy. Felly, mae eich clywed yn dweud hynny yn peri pryder i mi a buaswn yn croesawu sgwrs gyda chi ynglŷn â lle y codwyd pryderon hynny gan nad ydynt wedi cael eu dwyn i fy sylw'n uniongyrchol.
Well, thank you for that. I look forward to that conversation. Perhaps you could, in your answer, tell me whether you want me to contact you or your office to contact—
Wel, diolch i chi am hynny. Edrychaf ymlaen at y sgwrs honno. Efallai y gallech, yn eich ateb, ddweud wrthyf a ydych eisiau i mi gysylltu gyda chi neu fod eich swyddfa'n cysylltu—
I'll get my office to contact you.
Byddaf yn gofyn i fy swyddfa gysylltu â chi.
Sorry?
Mae'n ddrwg gennyf?
I'll get my office to contact you.
Byddaf yn gofyn i fy swyddfa gysylltu â chi.
Thank you very much.
Well, on a similar subject, and, again, wearing your equalities hat, the Welsh Government publication early last month of its evaluation of the integrated autism service and autism spectrum disorder—a word I hope the Welsh Government has stopped using; it should be 'condition'—and strategic action plan interim report found weaknesses and inconsistencies in both assessment and diagnostic services for adults with autism and in support services for adults and children with autism, and said that although success requires a co-productive approach involving staff, service users and carers in the design, implementation and evaluation of the service,
'There are concerns that the “top down” approach…has stifled this'
Again, from Monday's event, and more broadly, the community feels that this is a breach of their equality and human rights. It's more than systems; it's more than services; it's a rights-based issue. Again, then, I hope that you will agree to consider this broadly and potentially in the meeting that you propose.
Diolch yn fawr iawn.
Wel, ar bwnc tebyg, ac unwaith eto, ar fater cydraddoldeb, yn gynnar y mis diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei gwerthusiad o'r gwasanaeth awtistiaeth integredig a'r cynllun gweithredu strategol ar gyfer anhwylderau'r—gair rwy'n gobeithio y mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi'r gorau i'w ddefnyddio; 'cyflwr' ddylai'r gair fod—sbectrwm awtistig: adroddiad interim, a gwelodd fod gwendidau ac anghysondebau yn y gwasanaethau asesu a'r gwasanaethau diagnostig i oedolion ag awtistiaeth a'r gwasanaethau cymorth ar gyfer oedolion a phlant sydd ag awtistiaeth, ac er bod llwyddiant yn galw am ddull cydgynhyrchiol sy'n cynnwys staff, defnyddwyr gwasanaethau a gofalwyr yn y modd y caiff y gwasanaeth ei gynllunio, ei weithredu a'i werthuso, dywedodd:
Mae yna bryderon bod y dull "o'r brig i'r bôn"...wedi mygu hyn
Unwaith eto, o'r digwyddiad ddydd Llun, ac yn fwy cyffredinol, mae'r gymuned yn teimlo bod hyn yn tanseilio eu cydraddoldeb a'u hawliau dynol. Mae'n fwy na systemau; mae'n fwy na gwasanaethau; mae'n fater sy'n seiliedig ar hawliau. Unwaith eto, felly, rwy'n gobeithio y byddwch yn cytuno i ystyried y mater hwn yn ehangach ac o bosibl, yn y cyfarfod rydych yn ei gynnig.
Certainly. The services that you mentioned are not actually in my portfolio, but I'm more than happy to discuss with the Member how we can take that forward amongst a number of Cabinet Secretaries who are involved.
Yn sicr. Nid yw'r gwasanaethau a grybwyllwyd gennych yn fy mhortffolio mewn gwirionedd, ond rwy'n fwy na pharod i drafod gyda'r Aelod sut y gallwn ddatblygu hynny gyda nifer o Ysgrifenyddion Cabinet sy'n cymryd rhan.
And my final question, again, on a similar theme, I have—probably because I'm the chair of the cross-party autism group, I get a lot more approaches regarding this—an increasingly bulging case load of families where children, particularly girls, are being denied autism assessment and diagnosis because of the gender-based misconceptions about how autism presents itself. I've got an example here from the Inns of Court College of Advocacy, whose own guidelines say that females with autism may appear more sociable than their male counterparts. It's been suggested that women and girls with autism are better able to engage in social situations because they're likely to observe and copy others in their social skills and use of language. Such strategies may mask any difficulties that they have and make them appear to be more able than they actually are.
I have a growing number of cases, where health boards and schools are seeing the masking rather than the person, and more and more of these girls and their families—some of whose parents are on the spectrum as well—suffering serious anxiety problems, depression, absenteeism from school, falling behind and, nonetheless, having a belligerent and non-co-productive response from the statutory bodies to them and to me when I represent them. I know that this covers briefs that are not yours, but, again, these parents and, when I meet them, the children are telling me this is a breach of their human rights. And, again, I hope that you will confirm that you will give consideration to addressing these very real concerns because they're causing real damage to real lives.
Ac mae fy nghwestiwn olaf, unwaith eto, yn dilyn thema debyg, mae gennyf—mae llawer mwy o bobl yn dwyn hyn i fy sylw, oherwydd fy mod yn gadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar awtistiaeth mae'n debyg—lwyth achosion cynyddol o deuluoedd lle y gwrthodir asesiad a diagnosis awtistiaeth i blant, yn enwedig merched, a hynny oherwydd camsyniadau ynghylch sut y mae awtistiaeth yn amlygu ei hun. Mae gennyf enghraifft yma gan yr Inns of Court College of Advocacy, y mae eu canllawiau eu hunain yn dweud y gall menywod sydd ag awtistiaeth ymddangos yn fwy cymdeithasol na'u cymheiriaid gwrywaidd. Awgrymwyd bod menywod a merched ag awtistiaeth yn cymryd rhan yn well mewn sefyllfaoedd cymdeithasol oherwydd eu bod yn debygol o arsylwi a dynwared eraill yn eu sgiliau cymdeithasol a'u defnydd o iaith. Gall strategaethau o'r fath guddio unrhyw anawsterau sydd ganddynt a gwneud iddynt ymddangos yn fwy abl nag y maent mewn gwirionedd.
Mae gennyf nifer cynyddol o achosion, lle mae byrddau iechyd ac ysgolion yn gweld y mwgwd yn hytrach na'r person, ac mae mwy a mwy o'r merched hyn a'u teuluoedd—mae rhieni rhai ohonynt ar y sbectrwm yn ogystal—yn dioddef problemau gorbryder difrifol, iselder, absenoldeb o'r ysgol, tangyflawni, ac er gwaethaf hynny, maent hwy, a minnau pan fyddaf yn eu cynrychioli, yn cael ymateb cwerylgar ac anghynhyrchiol gan y cyrff statudol. Gwn fod hyn yn cwmpasu briffiau ar wahân i'ch rhai chi, ond unwaith eto, mae'r rhieni hyn, a'r plant pan fyddaf yn eu cyfarfod, yn dweud wrthyf fod hyn yn tanseilio eu hawliau dynol. Ac unwaith eto, rwy'n gobeithio y byddwch yn cadarnhau y byddwch yn ystyried mynd i'r afael â'r pryderon hyn oherwydd maent yn achosi niwed go iawn i fywydau go iawn.
I'm very aware of the issue about misconceived ideas of what a child who's on the autistic spectrum might present like. The Member, I know, is aware that I have a case in my own family, which I very much have in the forefront of my mind.
I'm more than happy, as part of our discussion, to include my colleague the Cabinet Secretary for Health, who is responsible for most of the services, and I think some of them are probably education services as well. So, if we have that conversation, I'm more than happy to take that forward.
I'd just like to reiterate that I've not had those concerns raised directly with me, but I'm more than happy to take them up.
Rwy'n ymwybodol iawn o gamsyniadau ynglŷn â sut y mae plentyn sydd ar y sbectrwm awtistig yn ymddangos. Gwn fod yr Aelod yn ymwybodol fod gennyf achos yn fy nheulu fy hun, sydd ar flaen fy meddwl.
Rwy'n fwy na pharod, fel rhan o'n trafodaeth, i gynnwys fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, sy'n gyfrifol am y rhan fwyaf o'r gwasanaethau, ac rwy'n credu bod y rhan fwyaf ohonynt yn wasanaethau addysg yn ogystal mae'n debyg. Felly, os cawn y sgwrs honno, rwy'n fwy na pharod i fwrw ymlaen â hynny.
Hoffwn ailadrodd nad yw'r pryderon hynny wedi cael eu dwyn i fy sylw yn uniongyrchol, ond rwy'n fwy na pharod i fynd i'r afael â hwy.
Llefarydd UKIP, David Rowlands.
The UKIP spokesperson, David Rowlands.
Diolch, Llywydd. By sheer coincidence, my question somewhat follows on from some issues raised by Sian Gwenllian earlier on.
In April 2015, the Welsh Assembly passed the Violence against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015. This was a laudable piece of legislation designed to protect, in particular, female victims of domestic abuse. As with any piece of legislation, it is incumbent on us after a period of time to question its effectiveness. Does the leader of the house believe the Act is achieving its goals?
Diolch, Lywydd. Drwy gyd-ddigwyddiad llwyr, mae fy nghwestiwn yn dilyn rhai o'r pethau a godwyd gan Sian Gwenllian yn gynharach.
Ym mis Ebrill 2015, pasiodd y Cynulliad Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015. Roedd hon yn ddeddfwriaeth ganmoladwy a luniwyd i ddiogelu, yn benodol, dioddefwyr benywaidd cam-drin domestig. Fel gydag unrhyw ddeddfwriaeth, mae'n ddyletswydd arnom i gwestiynu ei heffeithiolrwydd ar ôl cyfnod o amser. A yw arweinydd y tŷ yn credu bod y Ddeddf yn cyflawni ei nodau?
It's still early days for the Act, obviously; we've only just put the new national advisers in place. I've had several extremely helpful and constructive meetings with them, including a half-day meeting with them where we discussed the range of services that currently exist in Wales and what needs to be done to get them to work in a more collaborative fashion. I had the real privilege just this week of attending the launch of the Seren Môr Consortium in Western Bay, which is embracing that collaborative approach as a result of our new national guidance. So, I think the Act is very much coming into its own.
We had a slow start, as Sian Gwenllian alluded to, but I think we're very much there now. We're about to put out our sustainable funding guidance as well. So, I think the Act is one that we can very much be proud of, and is just starting to make the difference that we expect and want it to make.
Mae'n ddyddiau cynnar ar y Ddeddf o hyd, wrth gwrs; nid ydym ond newydd benodi'r ymgynghorwyr cenedlaethol newydd. Rwyf wedi cael nifer o gyfarfodydd hynod o ddefnyddiol ac adeiladol gyda hwy, gan gynnwys cyfarfod hanner diwrnod pan fuom yn trafod yr ystod o wasanaethau sy'n bodoli yng Nghymru ar hyn o bryd a beth sydd angen ei wneud i sicrhau eu bod yn gweithio mewn ffordd fwy cydweithredol. Yr wythnos hon, cefais y fraint o fynychu lansiad Consortiwm Seren Fôr ym Mae'r Gorllewin, sy'n croesawu'r dull cydweithredol hwnnw o ganlyniad i'n canllawiau cenedlaethol newydd. Felly, credaf fod y Ddeddf yn profi ei gwerth.
Roedd y cychwyn yn araf, fel y crybwyllodd Sian Gwenllian, ond credaf ein bod wedi cyrraedd bellach. Rydym ar fin cyhoeddi ein canllawiau ariannu cynaliadwy yn ogystal. Felly, credaf fod y Ddeddf yn un y gallwn fod yn falch iawn ohoni, ac mae'n dechrau gwneud y gwahaniaeth rydym yn disgwyl ac eisiau iddi ei wneud.
I thank the leader of the house for her comprehensive answer, but the figures with regard to sexual violence and domestic abuse do not make good reading. In March 2017, data showed a 23 per cent increase in this form of crime over the previous three years. Even given the fact that people are more readily reporting such incidents, it still shows worrying trends. However, what is far more worrying is the lack of funding for interventions once a victim has taken the often courageous step of leaving the home where domestic abuse has been perpetrated, sometimes over many years. Figures show that 47 per cent of such victims were turned away from refuges due to lack of accommodation. Given that these refuges play a vital role in helping people to get away from domestic violence, does the leader of the house feel funding is adequate?
Diolch i arweinydd y tŷ am ei hateb cynhwysfawr, ond nid yw'r ffigurau mewn perthynas â thrais rhywiol a cham-drin domestig yn galonogol o gwbl. Ym mis Mawrth 2017, dangosodd y data gynnydd o 23 y cant yn y math hwn o droseddu dros y tair blynedd flaenorol. Hyd yn oed o ystyried bod pobl yn fwy parod i roi gwybod am ddigwyddiadau o'r fath, mae'n dal i ddangos tueddiadau sy'n peri pryder. Fodd bynnag, yr hyn sy'n peri llawer mwy o bryder yw'r diffyg arian ar gyfer ymyriadau wedi i ddioddefwr wneud y penderfyniad dewr i adael y cartref lle y digwyddodd y cam-drin domestig, weithiau dros flynyddoedd lawer. Mae ffigurau'n dangos bod 47 y cant o ddioddefwyr o'r fath wedi cael eu gwrthod gan lochesau oherwydd diffyg llety. O ystyried bod y llochesau hyn yn chwarae rôl hanfodol yn helpu pobl i ddianc rhag trais domestig, a yw arweinydd y tŷ yn teimlo bod y cyllid yn ddigonol?
Would that it were adequate. As my colleague the Cabinet Secretary for Finance said earlier on in response to a question, this is the result of many years of Conservative Government austerity. We have less and less money year on year. We have less and less money. There are no easy choices. We are not ever cutting something that doesn't work. All of these services are vital. We are not in any—. I cannot say that the funding is adequate, as it quite clearly isn't, and, after the large number of cuts that we've sustained year on year, it's no surprise.
O na bai'n ddigonol. Fel y dywedodd fy nghyd-Aelod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gynharach mewn ymateb i gwestiwn, canlyniad blynyddoedd o gyni Llywodraeth Geidwadol yw hyn. Mae gennym lai a llai o arian flwyddyn ar ôl blwyddyn. Mae gennym lai a llai o arian. Nid oes unrhyw ddewisiadau hawdd. Nid ydym byth yn torri rhywbeth nad yw'n gweithio. Mae pob un o'r gwasanaethau hyn yn hanfodol. Nid ydym mewn unrhyw—. Ni allaf ddweud bod y cyllid yn ddigonol, gan ei bod yn hollol amlwg nad yw'n ddigonol, ac ar ôl y nifer fawr o doriadau y bu'n rhaid i ni eu hysgwyddo flwyddyn ar ôl blwyddyn, nid yw'n syndod.
Well, again, I thank the leader of the house for her answer, but the stark fact is that agencies such as the Domestic Abuse Safety Unit and Welsh Women's Aid state that far from funding being adequate to fund extra refuges, they are now fearful that some refuges will have to close. Is, therefore, moving funding from these projects to local authorities a sensible alternative, given the possibility of top-slicing this vital source for administration costs?
Wel, unwaith eto, diolch i arweinydd y tŷ am ei hateb, ond y gwir cas amdani yw bod asiantaethau megis Uned Ddiogelwch Cam-drin Domestig a Cymorth i Fenywod Cymru yn datgan, ymhell o fod cyllid yn ddigonol i ariannu llochesau ychwanegol, maent bellach yn ofni y bydd rhai llochesau'n gorfod cau. Felly, a yw symud cyllid o'r prosiectau hyn i awdurdodau lleol yn ddewis amgen synhwyrol, o ystyried y posibilrwydd o frigdorri'r ffynhonnell hanfodol hon ar gyfer costau gweinyddol?
Okay, that's not what we're doing; we're not moving the funding to local authorities. What we're doing is that we have a co-ordinated regional approach to funding these services. As I said in a previous answer, this is about ensuring that services are provided properly and adequately across all of Wales, to all of the women of Wales and don't depend on a postcode lottery of any description. So, we will be doing, as part of our rapid review, an analysis of why and where those services are, and whether they're adequate to their task.
We are also looking to make sure that we cover off all the other issues as well. So, it is an issue about survivors, there is an issue about the protection of people who are fleeing immediate domestic violence, but there's a huge issue around training, around prevention, and around perpetrator issues as well, which also have to be addressed as part of this agenda. So, we've had 70,000 people so far who've taken our awareness-raising e-learning, and we're rolling out our 'ask and act' training for front-line professionals. I was very privileged to visit the fire service recently, who are the first White Ribbon fire service in the UK, and to see for myself their 'ask and act' training for all of their front-line professionals, because prevention is the real answer to this, although I absolutely accept that we must provide services for people in immediate danger of harm as well.
Iawn, nid dyna a wnawn; nid ydym yn symud y cyllid i awdurdodau lleol. Yr hyn rydym yn ei wneud yw bod gennym ddull rhanbarthol cydgysylltiedig o ariannu'r gwasanaethau hyn. Fel y dywedais mewn ateb blaenorol, mae hyn yn ymwneud â sicrhau bod gwasanaethau'n cael eu darparu'n briodol ac yn ddigonol ar draws Cymru, i bob un o fenywod Cymru heb ddibynnu ar loteri cod post o unrhyw fath. Felly, fel rhan o'n hadolygiad cyflym, byddwn yn dadansoddi pam a lle mae'r gwasanaethau hynny, ac a ydynt yn ddigonol i gyflawni eu tasg.
Rydym hefyd yn ceisio gwneud yn siŵr ein bod yn datrys yr holl broblemau eraill yn ogystal. Felly, mae'n broblem sy'n ymwneud â goroeswyr, mae yna broblem sy'n ymwneud ag amddiffyn pobl sy'n ffoi rhag trais domestig uniongyrchol, ond mae yna broblem fawr mewn perthynas â hyfforddiant, mewn perthynas ag atal, ac mewn perthynas â throseddwyr yn ogystal, problemau sy'n rhaid rhoi sylw iddynt yn rhan o'r agenda hon hefyd. Felly, mae 70,000 o bobl wedi astudio ein cwrs e-ddysgu codi ymwybyddiaeth hyd yma, ac rydym yn cyflwyno ein hyfforddiant 'gofyn a gweithredu' ar gyfer gweithwyr proffesiynol rheng flaen. Roedd yn fraint fawr cael ymweld â'r gwasanaeth tân yn ddiweddar, sef y gwasanaeth tân Rhuban Gwyn cyntaf yn y DU, a chael gweld, drosof fy hun, eu hyfforddiant 'gofyn a gweithredu' ar gyfer pob un o'u gweithwyr proffesiynol rheng flaen, oherwydd atal yw'r ateb go iawn i hyn, er fy mod yn derbyn yn llwyr fod yn rhaid i ni ddarparu gwasanaethau ar gyfer pobl mewn perygl uniongyrchol o niwed yn ogystal.
3. A wnaiff Arweinydd y Tŷ ddatganiad am Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015 dair blynedd ers ei chymeradwyo? OAQ51978
3. Will the Leader of the House make a statement on the Violence against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015 on its third anniversary? OAQ51978
Yes, with pleasure. Since the Act came into force, the approach to tackling violence against women, domestic abuse and sexual violence has been transformed. Implementation of the Act has led to increased training, stronger guidance, practice change and a clear strategic direction throughout the Welsh public service. The third sector continues to play an extremely important role in all of this.
Gwnaf, gyda phleser. Ers i'r Ddeddf ddod i rym, mae'r dull o fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol wedi cael ei drawsnewid. Mae gweithredu'r Ddeddf wedi arwain at fwy o hyfforddiant, canllawiau cryfach, newid arferion a chyfeiriad strategol clir yng ngwasanaethau cyhoeddus Cymru drwyddi draw. Mae'r trydydd sector yn parhau i chwarae rôl bwysig iawn yn hyn oll.
Well, of course, as we've heard today, the Violence Against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act is a critically important area of your portfolio, and I do welcome the way you are engaging so fully in this vital policy area. This Act has three purposes: prevention, protection and support, and in November I spoke at the BAWSO annual Light a Candle multifaith event at Llandaff cathedral, and I highlighted that, on average, two women a week are killed by a partner or ex-partner in England and Wales. So, given the ongoing prevalence of violence against women and girls, can you comment further on the progress of implementation of this pioneering legislation, given the challenges that are facing organisations who provide specialist services for women, the pressures on multi-agency providers such as police, social services, health boards, which all have a roll to play, and the NHS, particularly as a result of austerity and the pressures this Government is facing as a result of UK Government cuts?
Wel, wrth gwrs, fel rydym wedi'i glywed heddiw, mae'r Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) yn faes hollbwysig yn eich portffolio, ac rwy'n croesawu'r ffordd rydych yn ymgysylltu mor llawn yn y maes polisi hanfodol hwn. Mae gan y Ddeddf hon dri diben: atal, diogelu a chefnogi, ac ym mis Tachwedd siaradais yn nigwyddiad aml-ffydd blynyddol Cynnau Cannwyll BAWSO yn Eglwys Gadeiriol Llandaf, a thynnais sylw at y ffaith bod dwy fenyw yr wythnos, ar gyfartaledd, yn cael eu lladd gan bartner neu gyn-bartner yng Nghymru a Lloegr. Felly, o ystyried cymaint o drais sy'n parhau yn erbyn menywod a merched, a wnewch chi roi sylw pellach ar y cynnydd mewn perthynas â gweithredu'r ddeddfwriaeth arloesol hon, o ystyried yr heriau sy'n wynebu sefydliadau sy'n darparu gwasanaethau arbenigol i fenywod, y pwysau ar ddarparwyr amlasiantaethol fel yr heddlu, gwasanaethau cymdeithasol, byrddau iechyd, y mae pob un â rôl i'w chwarae, a'r GIG, yn enwedig o ganlyniad i gyni a'r pwysau y mae'r Llywodraeth hon yn ei wynebu o ganlyniad i doriadau Llywodraeth y DU?
Yes, indeed. I mean, we have made huge progress despite the challenges, and organisations across Wales have shown a real commitment to the Act and to the services that they provide. This is not a surprise to us; we know that people are very committed in this area.
We are, as Jane Hutt knows, in the process of moving to a co-ordinated, needs-led, regional commissioning base for services for violence against women, domestic abuse and sexual violence. This is to provide for better planning and join-up of services, as I just said in previous answers, as well as some economies of scale. But we've got specialist third sector services being a vital part of that regional, collaborative approach, and just to elaborate a little bit, I did attend the launch of the the Seren Môr western bay consortium, which is a consortium of five organisations down there who have come together collaboratively. I think there is a real need for us to make sure that the way that we commission services doesn't have unintended consequences in lessening collaboration, and this regional approach will, we hope, be very instrumental in drawing those services together and getting them to work in a co-ordinated fashion together and share all of their data, rather than if we procure individual services and they compete with each other and naturally pull their data back together. So, we're very committed to doing that.
Our national training framework ensures that VAWDASV is a core part of the service that our health, fire and rescue, and local authority colleagues offer. As I said earlier, public services have shown their commitment to the training and, to date, over 70,000 people have been trained. Local authorities and local health boards are under a duty to publish their local VAWDASV strategies by early next month. It's a key commitment of the Act, and places it on a new strategic footing, which we think will ensure the stronger leadership and direction that the sector needs. We're very pleased to have got our own guidance out, as the third anniversary approaches.
Gwnaf, yn wir. Rydym wedi gwneud cynnydd enfawr er gwaethaf yr heriau, ac mae sefydliadau ledled Cymru wedi dangos ymrwymiad gwirioneddol i'r Ddeddf ac i'r gwasanaethau y maent yn eu darparu. Nid yw hyn yn syndod i ni; gwyddom fod pobl yn ymroddedig iawn yn y maes hwn.
Rydym, fel y gŵyr Jane Hutt, yn y broses o symud i sylfaen gomisiynu ranbarthol gydgysylltiedig, a arweinir gan anghenion, ar gyfer gwasanaethau trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Gwnawn hynny er mwyn gwella'r ffordd y bydd gwasanaethau'n cael eu cynllunio a'u cydgysylltu, fel y dywedais mewn atebion blaenorol, yn ogystal ag arbedion maint. Ond mae gennym wasanaethau trydydd sector arbenigol a fydd yn rhan hanfodol o'r dull rhanbarthol cydweithredol hwnnw, ac er mwyn ymhelaethu rhywfaint, mynychais lansiad consortiwm Seren Fôr bae'r gorllewin, sef consortiwm o bum sefydliad sydd wedi dod at ei gilydd i weithio ar y cyd. Rwy'n credu bod angen gwirioneddol i ni wneud yn siŵr nad yw'r ffordd rydym yn comisiynu gwasanaethau yn esgor ar ganlyniadau anfwriadol o ran lleihau cydweithio, ac rydym yn gobeithio y bydd y dull rhanbarthol hwn yn allweddol wrth ddwyn y gwasanaethau hynny ynghyd â sicrhau eu bod yn cydweithio mewn modd cydlynol ac yn rhannu eu data i gyd, yn hytrach na'n bod yn caffael gwasanaethau unigol a'u bod yn cystadlu â'i gilydd, ac yn tynnu eu data'n ôl yn naturiol. Felly, rydym yn ymrwymedig iawn i wneud hynny.
Mae ein fframwaith hyfforddiant cenedlaethol yn sicrhau bod y Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol yn rhan greiddiol o'r gwasanaeth y mae ein cydweithwyr iechyd, tân ac achub ac awdurdodau lleol yn ei gynnig. Fel y dywedais yn gynharach, mae gwasanaethau cyhoeddus wedi dangos eu hymrwymiad i'r hyfforddiant ac mae dros 70,000 o bobl wedi'u hyfforddi hyd yma. Mae dyletswydd ar awdurdodau lleol a byrddau iechyd lleol i gyhoeddi eu strategaethau lleol o dan y Ddeddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol erbyn dechrau'r mis nesaf. Mae'n ymrwymiad allweddol yn y Ddeddf, ac mae'n ei rhoi ar sail strategol newydd, a fydd, yn ein barn ni, yn sicrhau'r arweinyddiaeth a'r cyfeiriad cryfach y mae'r sector eu hangen. Rydym yn falch iawn o fod wedi cyhoeddi ein canllawiau ein hunain, wrth i'r trydydd pen-blwydd agosáu.
Cabinet Secretary, between November 2016 and October 2017, South Wales Police dealt with nearly 36,000 incidents of domestic abuse, and those are the ones they've dealt with. So, this is an enormous problem, and in many ways, it's only now that it's getting full recognition. Will you join with me in commending the work of the Police and Crime Commissioner for South Wales? Indeed, the leadership shown by police commissioners, I think, is key in this area, but the south Wales police commissioner received a grant last year from the Home Office of £1.4 million to help address violence against women and girls, concentrating on protection and prevention, and I understand this was the largest of any grant given to a police commissioner. I do think there's some great practice out there now, but it's a huge task, and a lot of it does relate to educating people, stopping behaviour before it accelerates, and just having a no-tolerance approach to abuse.
Ysgrifennydd y Cabinet, rhwng mis Tachwedd 2016 a mis Hydref 2017, bu Heddlu De Cymru yn ymdrin â bron i 36,000 achos o gam-drin domestig, a'r rheini yw'r rhai y maent wedi ymdrin â hwy. Felly, mae hon yn broblem enfawr, ac mewn llawer o ffyrdd, nid yw ond yn cael cydnabyddiaeth lawn yn awr. A wnewch chi ymuno â mi a chanmol gwaith Comisiynydd Heddlu a Throseddu De Cymru? Yn wir, rwy'n credu bod yr arweiniad a ddangoswyd gan gomisiynwyr yr heddlu yn allweddol yn y maes hwn, ond cafodd comisiynydd heddlu De Cymru grant o £1.4 miliwn gan y Swyddfa Gartref y llynedd i helpu i fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod a merched, gan ganolbwyntio ar ddiogelu ac atal, ac rwy'n deall mai hwn oedd y grant mwyaf a roddwyd i gomisiynydd yr heddlu. Credaf fod rhywfaint o waith gwych yn digwydd yn awr, ond mae'n dasg enfawr, ac mae llawer ohono'n ymwneud ag addysgu pobl, atal ymddygiad cyn iddo waethygu, ac ymagwedd dim goddefgarwch tuag at gam-drin.
Yes, I couldn't agree more. I had the great pleasure of going with the police and crime commissioner around the multi-agency service hub, over in Cardiff central police station. I don't know if the Member's had the chance to do that, but I'd recommend it to all Members, if you haven't had the chance. That shows the real leadership that the police service, in particular, has given to that collaborative approach. I was able to see for myself how they were able to make sure that they responded much more quickly and appropriately to all of the incidents that they were dealing with, and make a lot better use of the wealth of data, and different professionals all working side by side to make sure that they had the best possible outcome in the circumstances that were presenting to them.
We collaborated with them, and with—as I said—a large number of our other statutory public sector and third sector partners, in rolling out our 'ask and act' training and our e-learning, which we launched just earlier last year, and that's been very successful as well. The idea is to make sure that all of our first responders and the people who deal with people on a day-to-day basis pick up the early signs of this sort of domestic abuse. So, our teaching staff, our teaching assistants, our fire and rescue services, our police services, our ambulance and other responders, are all going through the 'ask and act' training. There are several layers of the training, so the front-line responders get a particular set of training, and then there are co-ordinated training packs for the people dealing with the results—with actual live incidents in, for example, the multi-agency safeguarding hub.
We also have a number of other campaigns because we're trying to tackle the cause of much of this as well. So, we launched our This is Me campaign back in January. I was very pleased to be able to launch it down in Gower College, with an incredibly enthusiastic set of middle-range teenagers who engaged very enthusiastically with it. That's been one of the best received campaigns we've ever run, I think, as a Government. The response to it has been amazing. Because this is a big society issue as well, and the purpose of that—. We know that gender stereotyping is a large part of what drives domestic violence, as people try to live up to stereotypes, which are not realistic or live-uppable to—if that's even a word. You see the point I'm making. It's extremely important that men don't feel that they have to be strong and whatever, and women don't feel that they have to be submissive in circumstances in which domestic violence occurs. That's just to give one example. There is a large range of others. So, that's been a very successful campaign.
I hope that Members have all had the chance to see it. It runs on lots of social media platforms. We've had more response to it than we've had, I think, to any other campaign. It's been extraordinary. Because we do see this as a need to change. Societal change is required in order to change some of the stuff, and in the meantime, of course, we continue to provide services for those incidentally affected by it.
Ie, rwy'n cytuno'n llwyr. Cefais y pleser mawr o fynd gyda'r comisiynydd heddlu a throseddu o amgylch y ganolfan wasanaeth amlasiantaethol, yng ngorsaf heddlu canol Caerdydd. Ni wn a yw'r Aelod wedi cael cyfle i wneud hynny, ond buaswn yn ei argymell i bob Aelod, os nad ydych wedi cael cyfle. Mae'n dangos yr arweiniad go iawn y mae gwasanaeth yr heddlu, yn arbennig, wedi'i roi i'r dull cydweithredol hwnnw. Roeddwn yn gallu gweld drosof fy hun sut y gallent wneud yn siŵr eu bod yn ymateb yn llawer cyflymach ac yn fwy priodol i'r holl ddigwyddiadau roeddent yn ymdrin â hwy, a gwneud defnydd llawer gwell o'r cyfoeth o ddata, a'r gweithwyr proffesiynol gwahanol i gyd yn gweithio ochr yn ochr â'i gilydd i wneud yn siŵr eu bod yn cael y canlyniad gorau posibl o dan yr amgylchiadau a wynebent.
Buom yn cydweithio gyda hwy, a—fel y dywedais—gyda nifer fawr o'n partneriaid statudol yn y sector cyhoeddus a'r trydydd sector, yn cyflwyno ein hyfforddiant a'n cwrs e-ddysgu 'gofyn a gweithredu', a lansiwyd gennym yn gynharach y llynedd, ac mae hwnnw wedi bod yn llwyddiannus iawn yn ogystal. Y syniad yw sicrhau bod pob un o'n hymatebwyr cyntaf a'r bobl sy'n ymdrin â phobl o ddydd i ddydd yn sylwi ar arwyddion cynnar y math hwn o gam-drin domestig. Felly, mae ein staff addysgu, ein cynorthwywyr addysgu, ein gwasanaethau tân ac achub, ein gwasanaethau heddlu, ein gwasanaeth ambiwlans ac ymatebwyr eraill, i gyd yn cwblhau'r hyfforddiant 'gofyn a gweithredu'. Mae sawl haen i'r hyfforddiant, felly mae'r ymatebwyr rheng flaen yn cael pecyn hyfforddiant penodol, ac mae yna becynnau hyfforddiant cydgysylltiedig i bobl sy'n ymdrin â'r canlyniadau—gyda digwyddiadau byw go iawn, er enghraifft, yn y ganolfan ddiogelu amlasiantaethol.
Mae gennym nifer o ymgyrchoedd eraill hefyd oherwydd rydym yn ceisio mynd i'r afael ag achos llawer o hyn yn ogystal. Felly, lansiwyd ein hymgyrch Dyma Fi ym mis Ionawr. Roeddwn yn falch iawn o allu ei lansio yng Ngholeg Gŵyr, gyda chriw brwdfrydig iawn o bobl ifanc yng nghanol eu harddegau a gymerodd ran frwdfrydig iawn ynddi. Mae honno'n un o'r ymgyrchoedd sydd wedi cael y derbyniad gorau o'r holl ymgyrchoedd a gynhaliwyd gennym fel Llywodraeth, rwy'n credu. Mae'r ymateb iddi wedi bod yn anhygoel. Oherwydd bod hwn yn fater cymdeithasol mawr yn ogystal, a diben hynny—. Rydym yn gwybod bod stereoteipio ar sail rhywedd yn rhan fawr o'r hyn sy'n gyrru trais domestig, wrth i bobl geisio cydymffurfio â stereoteipiau nad ydynt yn realistig nac yn bosibl eu gwireddu. Rydych yn gweld y pwynt rwy'n ei wneud. Mae'n bwysig dros ben nad yw dynion yn teimlo bod yn rhaid iddynt fod yn gryf a beth bynnag arall, ac nad yw menywod yn teimlo bod yn rhaid iddynt fod yn ostyngedig mewn sefyllfaoedd lle mae trais domestig yn digwydd. Dyna un enghraifft yn unig. Ceir ystod fawr o rai eraill. Felly, mae honno wedi bod yn ymgyrch lwyddiannus iawn.
Gobeithio bod yr holl Aelodau wedi cael cyfle i weld yr ymgyrch. Mae i'w gweld ar lawer o blatfformau cyfryngau cymdeithasol. Rydym wedi cael mwy o ymateb i'r ymgyrch hon nag i unrhyw ymgyrch arall, rwy'n credu. Mae wedi bod yn rhyfeddol. Oherwydd fe welwn hyn fel angen i newid. Mae angen newid cymdeithasol er mwyn newid rhai o'r pethau, ac yn y cyfamser wrth gwrs, rydym yn parhau i ddarparu gwasanaethau ar gyfer y rhai sy'n cael eu heffeithio.
4. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran gweithredu ei pholisi ar geiswyr lloches a ffoaduriaid? OAQ52009
4. What progress is the Welsh Government making in implementing its policy on asylum seekers and refugees? OAQ52009
The Welsh Government has worked closely with stakeholders to co-produce a plan to improve outcomes for asylum seekers and refugees. The draft 'Nation of Sanctuary—Refugee and Asylum Seeker Plan' addresses issues raised by the Equalities, Local Government and Communities Committee last year, and is out for consultation until 25 June.
Mae Llywodraeth Cymru wedi gweithio'n agos gyda rhanddeiliaid i gydgynhyrchu cynllun i wella canlyniadau ar gyfer ceiswyr lloches a ffoaduriaid. Mae drafft 'Cenedl Noddfa—Cynllun Ffoaduriaid a Cheiswyr Lloches' yn mynd i'r afael â materion a godwyd gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol y llynedd, ac yn destun ymgynghoriad tan 25 Mehefin.
Thank you for that. Cabinet Secretary, more broadly, growing up in Newport, I know many people who are part of the Windrush generation, having come to Wales from the Caribbean post second world war, and made huge contributions to our communities, our economy and, indeed, our public services. I share the current outrage at the way that the UK Government is conducting checks on the status of those who migrated to the UK from Commonwealth countries between 1948 and 1971, resulting in a number of them being informed that they do not have the right to access public services and, indeed, may be deported. Will you, and the Welsh Government as a whole, Cabinet Secretary, continue to press the UK Government to right these wrongs as a matter of urgency, and to stop the current situation, and reverse the current situation, where these members of our communities are being subject to gross indignity and a great deal of uncertainty and anxiety?
Diolch i chi am hynny. Ysgrifennydd y Cabinet, yn fwy cyffredinol, a minnau wedi cael fy magu yng Nghasnewydd, rwy'n adnabod llawer o bobl sy'n rhan o genhedlaeth Windrush, a ddaeth i Gymru o'r Caribî yn dilyn yr ail ryfel byd, a gwneud cyfraniadau enfawr i'n cymunedau, ein heconomi ac yn wir, i'n gwasanaethau cyhoeddus. Rhannaf y dicter presennol tuag at y ffordd y mae Llywodraeth y DU yn cynnal gwiriadau ar statws y rheini a ymfudodd i'r DU o wledydd y Gymanwlad rhwng 1948 a 1971, gan arwain at nifer ohonynt yn cael gwybod nad oes ganddynt hawl i gael mynediad at wasanaethau cyhoeddus ac yn wir, y gallent gael eu halltudio. A wnewch chi, a Llywodraeth Cymru yn gyffredinol, Ysgrifennydd y Cabinet, barhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i unioni'r camweddau hyn fel mater o frys, ac i atal y sefyllfa bresennol, a gwrthdroi'r sefyllfa bresennol, lle mae'r aelodau hyn o'n cymunedau yn destun amarch dybryd a llawer iawn o ansicrwydd a phryder?
Yes, I share the Member's concern. I think this was the subject of a number of exchanges yesterday, here in the Senedd as well. I fully support the First Minister's position, as outlined in the letter that I hope all Members have now seen copies of. It is crucial that the Home Secretary puts in place a simple, quick and effective process to support all of these members of our communities. I have seen the new website that's been put up, and I don't think it's quick, easy or simple, I'm afraid, so we will be writing again to say that it's great that the website has been put there, that people are allowed to access it, but it should be made a lot more accessible. I don't know if Members have had a chance to look at it, but it's very off-putting and quite scary in some of its language, so it needs to be made a lot more simple.
And then of course only this morning it became clear that the embarkation documents have been destroyed, taking away some of the last pieces of documentation that some of the people caught up in this fiasco had, and that those whose embarkation documents were destroyed have been receiving a line that simply says, 'There is no record of you in our records, in our files', which is just not an acceptable situation at all. So, now that that's come to light, we will be writing further to highlight our shock that that's been done and to ask for further details about what's to be done to right it.
Ie, rwy'n rhannu pryder yr Aelod. Credaf fod y mater hwn yn destun nifer o gyfraniadau ddoe, yma yn y Senedd yn ogystal. Rwy'n cefnogi safbwynt y Prif Weinidog yn llwyr, fel yr amlinellir yn y llythyr y mae'r holl Aelodau bellach, rwy'n gobeithio, wedi gweld copïau ohono. Mae'n hanfodol fod yr Ysgrifennydd Cartref yn rhoi proses syml, effeithiol a chyflym ar waith i gefnogi pob un o'r aelodau hyn yn ein cymunedau. Rwyf wedi gweld y wefan newydd sydd wedi cael ei chyhoeddi, ac nid wyf yn credu ei bod yn gyflym, yn hawdd na'n syml, mae arnaf ofn, felly byddwn yn ysgrifennu unwaith eto i ddweud ei bod yn wych fod y wefan wedi cael ei chyhoeddi, bod pobl yn cael mynediad ati, ond y dylid ei gwneud yn llawer mwy hygyrch. Ni wn a yw Aelodau wedi cael cyfle i edrych arni, ond mae'n anhygyrch iawn ac yn eithaf brawychus o ran peth o'r iaith a ddefnyddir, felly mae angen ei gwneud yn llawer mwy syml.
Ac yna, wrth gwrs, y bore yma, daeth yn amlwg fod y dogfennau cyrraedd wedi cael eu dinistrio, gan golli rhai o'r darnau olaf o ddogfennaeth a oedd gan rai o'r bobl a gafodd eu dal yn y llanastr hwn, a bod y rhai y dinistriwyd eu dogfennau cyrraedd wedi cael neges yn dweud, 'Nid oes unrhyw gofnod ohonoch yn ein cofnodion, yn ein ffeiliau', ac nid yw honno'n sefyllfa dderbyniol o gwbl. Felly, gan fod hynny wedi dod yn amlwg, byddwn yn ysgrifennu ymhellach i nodi ein syndod bod hynny wedi cael ei wneud ac i ofyn am ragor o fanylion mewn perthynas â'r hyn sy'n cael ei wneud i unioni hynny.
One of the priorities in the Welsh Government's asylum seeker delivery plan was to find increasing opportunities for access to higher education for asylum seekers, and very specifically in that plan it mentioned that Welsh Government will enable monthly surgeries with Cardiff Metropolitan University to provide advice on possible routes to universities for refugees and asylum seekers. You can probably see where I'm coming from as a Swansea representative yourself: are there any plans to roll this out to other parts of Wales?
Un o flaenoriaethau cynllun cyflawni Llywodraeth Cymru ar gyfer ceiswyr lloches oedd dod o hyd i fwy o gyfleoedd i geiswyr lloches gael mynediad at addysg uwch, ac roedd yn dweud yn benodol iawn yn y cynllun hwnnw y bydd Llywodraeth Cymru yn cynnal cymorthfeydd misol gyda Phrifysgol Fetropolitan Caerdydd i roi cyngor i ffoaduriaid a cheiswyr lloches ar lwybrau posibl i brifysgolion. Gallwch weld i ble rwy'n mynd, mae'n debyg, a chithau'n cynrychioli Abertawe eich hun: a oes unrhyw gynlluniau i gyflwyno hyn mewn rhannau eraill o Gymru?
Interestingly enough, this came up in—. I chaired the inter-faith forum earlier this week and it had a conversation about refreshing this strategy and what we can do to ensure that asylum seekers with professional qualifications, which are obviously of huge use to both them and to our economy, can make the most of those qualifications. The discussion was highlighted around the successful campaign to make sure that people who are qualified medical doctors could have their qualifications recongised swiftly and be working in Wales, and a number of—forgive me, I can't remember the exact number—a large number of people had gone through that programme successfully. So, we are in the process of looking to see what we can do to refresh that programme, not just in the universities, but across the board for people with professional and other qualifications that they could use.
Yn ddiddorol iawn, cododd hyn—. Bûm yn cadeirio'r fforwm rhyng-ffydd yn gynharach yr wythnos hon ac fe gafwyd sgwrs ynglŷn ag adnewyddu'r strategaeth hon a'r hyn y gallwn ei wneud i sicrhau bod ceiswyr lloches sydd â chymwysterau proffesiynol, sydd yn amlwg o ddefnydd enfawr iddynt hwy ac i'n heconomi, yn gallu manteisio i'r eithaf ar y cymwysterau hynny. Tynnwyd sylw yn y drafodaeth at yr ymgyrch lwyddiannus i sicrhau bod cymwysterau meddygon cymwysedig yn cael eu cydnabod yn gyflym a'u bod yn gallu gweithio yng Nghymru, ac mae nifer o—maddeuwch i mi, ni allaf gofio faint yn union—mae nifer fawr o bobl wedi cwblhau'r rhaglen honno'n llwyddiannus. Felly, rydym wrthi'n edrych i weld beth y gallwn ei wneud i adnewyddu'r rhaglen honno, nid yn unig yn y prifysgolion, ond yn gyffredinol ar gyfer pobl sydd â chymwysterau proffesiynol a chymwysterau eraill y gallent eu defnyddio.
I'm doing a lot with asylum seekers and refugees, both in Neath Port Talbot and Swansea, and it seems to me there's still quite a lot of issues with regard to isolation and transport issues. Some of the people I meet are actually single mothers with three or four children and they find it increasingly difficult to get different children to different places at different times, and get themselves then on to English for speakers of other languages classes or to college access courses.
So, I was wondering if you could look more into this particular issue, as well as the second issue that I'd like to raise with you, which is the fact that research that I've carried out shows that asylum seekers can't do voluntary work in the private sector. I've talked to some asylum seekers in Swansea who want to volunteer at a local hair salon because they are interested in developing their skills in this area, but they're being told, because of Home Office regulations, that they can volunteer at a charity but they can't volunteer at a business. That's confining their personal attempts to expand their horizons. They know full well that they can't work for money, but they want to be able to work on a voluntary basis in a local business. So, if you could look at those two aspects, I'd be very grateful.
Rwy'n gwneud llawer gyda cheiswyr lloches a ffoaduriaid, yn Nghastell-nedd Port Talbot ac Abertawe, ac mae'n ymddangos i mi fod llawer o broblemau o hyd mewn perthynas ag arwahanrwydd a thrafnidiaeth. Mae rhai o'r bobl rwy'n cyfarfod â hwy yn famau sengl gyda thri neu bedwar o blant ac maent yn ei chael hi'n fwyfwy anodd cludo gwahanol blant i wahanol leoedd ar wahanol adegau, ac ymrestru wedyn ar gyfer dosbarthiadau Saesneg i siaradwyr ieithoedd eraill neu gyrsiau mynediad coleg.
Felly, tybed a allech chi gael golwg arall ar y mater hwn, yn ogystal â'r ail fater yr hoffwn ei ddwyn i'ch sylw, sef y ffaith bod gwaith ymchwil rwyf wedi'i wneud yn dangos nad yw ceiswyr lloches yn gallu gwneud gwaith gwirfoddol yn y sector preifat. Rwyf wedi siarad â rhai ceiswyr lloches yn Abertawe sy'n dymuno gwirfoddoli mewn salon gwallt lleol oherwydd bod ganddynt ddiddordeb mewn datblygu eu sgiliau yn y maes hwn, ond dywedwyd wrthynt, oherwydd rheoliadau'r Swyddfa Gartref, eu bod yn cael gwirfoddoli mewn elusen ond ni chânt wirfoddoli mewn busnes. Mae hynny'n cyfyngu ar eu hymdrechion personol i ehangu eu gorwelion. Maent yn gwybod yn iawn na allant weithio am arian, ond maent eisiau gallu gweithio ar sail wirfoddol mewn busnes lleol. Felly, buaswn yn falch iawn pe gallech edrych ar y ddwy agwedd hon.
Yes, I'm aware of both of those aspects already. In a recent refugee and asylum group that, again, I chair, that was raised and we raised with the Home Office unintended consequences of some of their policies, because some of these things are happening because of the issue about no recourse to public funds until you've got various levels of status. Unfortunately, we're seeking to extend free transport to all asylum seekers and refugees in Wales, but we need to be sure that that won't then be added to the list of public funds to which you have no recourse as soon as we make that statement. We are in the process of actually working through some of the complexities of that, so I'm very well aware.
In my own constituency, I have a number of people with whom I'm working who have a very similar problem. Similarly, with the voluntary work, we think it's an unintended consequence of the hostile environment, now called the compliance environment, that the UK Government has put in place, but we think it is actually an unintended consequence of it, so we're looking to see what we can do to draw that to their attention and get those rules changed.
Ie, rwy'n ymwybodol o'r agweddau hynny eisoes. Yn ddiweddar, mewn grŵp ffoaduriaid a cheiswyr lloches yr wyf, unwaith eto, yn gadeirydd arno, tynnwyd sylw at hyn a gofynnwyd i'r Swyddfa Gartref ynghylch canlyniadau anfwriadol rhai o'u polisïau, oherwydd mae rhai o'r pethau hyn yn digwydd oherwydd nad oes gan bobl hawl i arian cyhoeddus hyd nes bod ganddynt wahanol lefelau o statws. Yn anffodus, rydym yn ceisio ymestyn trafnidiaeth am ddim i'r holl geiswyr lloches a ffoaduriaid yng Nghymru, ond mae angen i ni fod yn siŵr na fydd hynny'n cael ei ychwanegu wedyn at y rhestr o gronfeydd cyhoeddus nad oes gennych hawl iddo cyn gynted ag y gwnawn y datganiad hwnnw. Rydym yn y broses o geisio datrys peth o gymhlethdodau hynny mewn gwirionedd, felly rwy'n ymwybodol iawn o'r pethau hyn.
Yn fy etholaeth, mae gan nifer o'r bobl rwy'n gweithio gyda hwy broblem debyg iawn. Yn yr un modd, gyda'r gwaith gwirfoddol, rydym yn credu ei fod yn ganlyniad anfwriadol i'r amgylchedd gelyniaethus, a elwir bellach yn amgylchedd cydymffurfio, y mae Llywodraeth y DU wedi'i roi ar waith, ond rydym yn credu ei fod, mewn gwirionedd, yn ganlyniad anfwriadol, felly rydym yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud i dynnu eu sylw at hynny a sicrhau bod y rheolau hynny'n cael eu newid.
5. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella cynrychiolaeth menywod mewn diwydiant? OAQ52007
5. What is the Welsh Government doing to improve the representation of women in industry? OAQ52007
Our actions are focused on providing women with the opportunities and support they need to enter, re-enter and progress in the workplace in order to achieve and prosper. This includes our childcare offer, encouraging women into science, technology, engineering, and mathematics, training and upskilling programmes, all-age apprenticeships and tackling discrimination in the workplace.
Mae ein camau gweithredu yn canolbwyntio ar ddarparu'r cyfleoedd a'r gefnogaeth y mae menywod eu hangen i ddod o hyd i swydd, i ddychwelyd i'r gwaith a chamu ymlaen yn y gweithle er mwyn cyflawni a ffynnu. Mae hyn yn cynnwys ein cynnig gofal plant, annog menywod i ddilyn gyrfaoedd ym meysydd gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg, rhaglenni gwella sgiliau a hyfforddiant, prentisiaethau i bobl o bob oed a mynd i'r afael â gwahaniaethu yn y gweithle.
Thank you. The UK has a deficit of engineers and difficulty attracting women into industry. Recently I attended a recruitment fair in Newport for CAF Rail's ground-breaking new project building trains and trams. They're offering a range of roles, including managerial, technical and operational. CAF Rail has a 40 per cent female Spanish workforce. In the UK, women only make up 11 per cent of the engineering workforce—the lowest percentage of female engineering professionals in Europe. I know the Welsh Government are doing lots of positive work with young people and schools, however, what action is the Welsh Government taking to engage with businesses who are eager to increase the amount of women in this sector?
Diolch. Mae prinder peirianwyr yn y DU ynghyd ag anawsterau i ddenu menywod i fyd diwydiant. Yn ddiweddar, mynychais ffair recriwtio yng Nghasnewydd ar gyfer prosiect newydd arloesol CAF Rail yn adeiladu trenau a thramiau. Maent yn cynnig amrywiaeth o rolau, gan gynnwys rolau rheoli, technegol a gweithredol. Mae 40 y cant o weithdy CAF Rail yn Sbaen yn fenywod. Yn y DU, 11 y cant yn unig o'r gweithlu peirianneg sy'n fenywod—y ganran isaf o weithwyr proffesiynol benywaidd ym maes peirianneg yn Ewrop. Gwn fod Llywodraeth Cymru yn gwneud llawer o waith cadarnhaol gyda phobl ifanc ac ysgolion, ond pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith i ymgysylltu â busnesau sy'n awyddus i gynyddu nifer y menywod yn y sector hwn?
Actually, as it happens, I've just come hot-foot from chairing the Women in STEM board that I chair and we've just expanded the membership of the board to include people from industry for exactly that reason. So, the Member makes a very timely and good point. And one of the things that the board has been highlighting to me is this whole issue about societal mores, if you like. Why are there more engineers in some European countries than here? And it's because it's just socially acceptable for women to do those sorts of jobs, where it's been, unfortunately, less socially acceptable here. So, we are looking at a range of things that can address some of those issues. I did talk a little bit about the This is Me campaign, which is challenging those gender stereotypes. So, if we think, that's a very important part of this. We also have our STEM Cymru II programme, which encourages more young women to progress into engineering careers, and, to date, over 3,000 young women have engaged with that programme. I don't know if many of you have met Jessica Jones from Cardiff, who's one of the first success stories, who subsequently went on to become the first female to win the UK's Young Engineer of the Year award following her involvement in devising the contraction optical monitoring system.
Jessica is very much an ambassador for female engineering students and has just completed her degree in astrophysics. Our programme helped her on the way, and we are engaging with young women such as Jessica to get as many ambassadors out into our schools as possible and I've been having long conversations with my colleague the Cabinet Secretary for Economy and Transport about how we can, as part of the economic action plan, encourage businesses to engage with that programme more fully.
Fel y mae'n digwydd, rwyf wedi dod yn syth o gadeirio cyfarfod y bwrdd Menywod ym meysydd STEM ac rydym newydd ehangu aelodaeth y bwrdd i gynnwys pobl o fyd diwydiant am yr union reswm hwnnw. Felly, mae'r Aelod yn gwneud pwynt da ac amserol iawn. Ac un o'r pethau y mae'r bwrdd wedi bod yn ei bwysleisio yw'r holl fater hwn sy'n ymwneud ag arferion cymdeithasol, os mynnwch. Pam fod mwy o beirianwyr mewn rhai gwledydd Ewropeaidd na sydd yma? A'r rheswm yw ei bod yn fwy derbyniol yn gymdeithasol i fenywod wneud y mathau hynny o swyddi, ond yn anffodus, mae wedi bod yn llai derbyniol yn gymdeithasol yma. Felly, rydym yn edrych ar ystod o bethau sy'n gallu mynd i'r afael â rhai o'r materion hynny. Soniais ychydig am yr ymgyrch Dyma Fi, sy'n herio stereoteipiau ar sail rhywedd. Felly, os ydym yn meddwl am y peth, mae hynny'n rhan bwysig iawn o hyn. Hefyd, mae gennym ein rhaglen STEM Cymru II, sy'n annog mwy o fenywod ifanc i gamu ymlaen i yrfaoedd ym maes peirianneg, a hyd yma, mae dros 3,000 o fenywod ifanc wedi ymgymryd â'r rhaglen honno. Ni wn a oes llawer ohonoch wedi cyfarfod â Jessica Jones o Gaerdydd, sef un o'r llwyddiannau cyntaf a aeth ymlaen wedyn i fod y fenyw gyntaf i ennill gwobr Peiriannydd Ifanc y Flwyddyn y DU yn sgil ei rhan yn dyfeisio system optegol ar gyfer monitro cyfyngiadau.
Mae Jessica yn llysgennad da ar ran myfyrwyr peirianneg benywaidd ac mae hi newydd gwblhau ei gradd mewn astroffiseg. Roedd ein rhaglen yn gymorth iddi ar y ffordd, ac rydym yn ymgysylltu â menywod ifanc fel Jessica i sicrhau bod cynifer ag y bo modd o lysgenhadon yn ymweld â'n hysgolion ac rwyf wedi bod yn cael trafodaethau hir gyda fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, ynglŷn â sut y gallwn annog busnesau, fel rhan o'r cynllun gweithredu economaidd, i ymgysylltu'n llawnach â'r rhaglen honno.
Ac yn olaf, cwestiwn 6—Leanne Wood.
Finally, question 6—Leanne Wood.
6. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella cysylltedd rhyngrwyd symudol yn y Rhondda? OAQ52008
6. What is the Welsh Government doing to improve mobile internet connectivity throughout the Rhondda? OAQ52008
We continue to undertake a number of measures to facilitate the improvement of mobile internet connectivity across all parts of Wales, including the delivery of the mobile action plan, the trialling of small cell technologies, continued discussions around 5G and the delivery of the essential backhaul fibre network.
Rydym yn parhau i ymgymryd â nifer o fesurau i hwyluso'r broses o wella cysylltedd rhyngrwyd symudol ar draws pob rhan o Gymru, gan gynnwys darparu'r cynllun gweithredu cysylltedd symudol, treialu technolegau celloedd bach, trafodaethau parhaus ynghylch 5G a darparu'r rhwydwaith ffibr cysylltiol hanfodol.
There are many places in Wales that have substandard mobile internet coverage, as we've heard earlier on, and my constituency is not immune to this issue. Many communities are affected, but recently in Porth, for example, the council were unable to collect footfall data on the town centre because the counter couldn't get a consistent signal. Of course, this is bad for local residents, but it's also bad for business. Now, I appreciate that telecommunications policy is not devolved to Wales, but there are levers at your disposal and you outlined some of them in answers to earlier questions. Will you agree to look into places, like Porth in the Rhondda, that are lagging behind what is acceptable in terms of mobile internet connectivity? And will you use the powers and the influence that you have to remedy these local problems as soon as you possibly can?
Mae llawer o leoedd yng Nghymru sydd â chysylltedd rhyngrwyd symudol eilradd, fel y clywsom yn gynharach, ac nid yw fy etholaeth yn ddiogel rhag y broblem hon. Mae llawer o gymunedau wedi'u heffeithio, ond yn ddiweddar, yn y Porth, er enghraifft, nid oedd y cyngor yn gallu casglu data ar nifer yr ymwelwyr yng nghanol y dref oherwydd nad oedd y rhifydd yn gallu cael signal cyson. Wrth gwrs, mae hyn yn ddrwg i drigolion lleol, ond mae hefyd yn ddrwg i fusnesau. Nawr, rwy'n sylweddoli nad yw'r polisi telathrebu wedi'i ddatganoli i Gymru, ond mae yna ddulliau ar gael i chi ac rydych wedi amlinellu rhai ohonynt mewn atebion i gwestiynau yn gynharach. A wnewch chi gytuno i edrych ar leoedd, fel y Porth yn y Rhondda, sydd ar ei hôl hi mewn perthynas â'r hyn sy'n dderbyniol o ran cysylltedd rhyngrwyd symudol? Ac a wnewch chi ddefnyddio'r pwerau a'r dylanwad sydd gennych i ddatrys y problemau lleol hyn cyn gynted ag y bo modd?
Absolutely. I'm very happy to agree with that and I completely endorse the comments that Leanne Wood has made. As it happens, I'm chairing a meeting of the Valleys taskforce on Monday morning that is wholly to do with digital and digital connectivity and that will be very much at the forefront of that meeting with a view to doing exactly that. And, amongst the many things I outlined earlier that we're doing, we're also looking to see what we can do with public infrastructure—so, running Wi-Fi signals off public buildings and so on. So, there's quite a big piece of work ongoing about the complexities of the law in that regard, because, unfortunately, there are state-aid issues around using it, but I'm confident that we can find a way through those and provide good Wi-Fi for all of our communities right across Wales once we've got a way through. But, interestingly enough, the meeting to discuss that for the Valleys is on Monday.
Yn bendant. Rwy'n hapus iawn i gytuno â hynny ac rwy'n ategu'r sylwadau a wnaeth Leanne Wood yn llwyr. Fel y mae'n digwydd, rwy'n cadeirio cyfarfod tasglu'r Cymoedd fore Llun sy'n ymwneud yn gyfan gwbl â chysylltedd digidol a bydd y mater hwnnw'n cael sylw blaenllaw yn y cyfarfod hwnnw gyda'r bwriad o wneud yn union hynny. Ac ymhlith y nifer o bethau y dywedais yn gynharach ein bod yn eu gwneud, rydym hefyd yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud gyda seilwaith cyhoeddus—felly, rhedeg signalau Wi-Fi oddi ar adeiladau cyhoeddus ac ati. Felly, mae cryn dipyn o waith ar y gweill mewn perthynas â chymhlethdodau'r gyfraith yn hynny o beth, oherwydd, yn anffodus, mae yna broblemau sy'n ymwneud â chymorth gwladwriaethol yn codi o'i ddefnyddio, ond rwy'n hyderus y gallwn ddatrys y rheini a darparu Wi-Fi da ar gyfer ein holl gymunedau ledled Cymru pan fyddwn wedi gwneud hynny. Ond yn ddigon diddorol, mae'r cyfarfod i drafod hynny ar gyfer y Cymoedd ddydd Llun.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Thank you, leader of the house.
Yr eitem nesaf yw’r datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol ar y Bil Cyfraith sy’n Deillio o’r Undeb Ewropeaidd (Cymru). Rydw i’n galw ar y Cwnsler Cyffredinol, Jeremy Miles.
The next item is a statement by the Counsel General on the Law Derived from the European Union (Wales) Bill. I call on the Counsel General, Jeremy Miles.
Diolch, Llywydd. A gaf i gydnabod cyn dechrau ar y datganiad y cwestiynau sydd wedi’u cynnig gan Aelodau â diddordeb yn y testun pwysig a chyfredol hwn?
Thank you, Llywydd. Could I acknowledge, before starting the statement, the questions from Members on this extremely important subject?
The Law Derived from the European Union (Wales) Bill was passed by the Assembly on 21 March. We have been clear, prior to introduction of the Bill, during its passage and subsequently, that the Bill is a fall-back option. Our preference has been throughout, and it continues to be, an amended European Union (Withdrawal) Bill that respects devolution. We made it clear that, even following the introduction, and, indeed, the passage, of the Bill, this remains our primary focus. Colleagues within the Welsh Government have been tireless in their efforts, which continue, to reach an agreement with the UK and Scottish Governments on amendments that would make the UK Bill acceptable to us. Such an agreement would enable us to recommend to the Assembly that it gives its consent to the EU withdrawal Bill, which would remove the need for our own legislation.
However, in the absence of an agreement, we felt it necessary to make responsible arrangements for the possibility that the consent of the Assembly to the EU withdrawal Bill would not be given. This approach was overwhelmingly supported by this Assembly when it passed the Law Derived from the European Union (Wales) Bill with a large majority.
However, clearly, passing a Bill is not the end of the process. As Assembly Members will be well aware, after Stage 4 of every Assembly Bill, a period of intimation immediately follows. During this period, the Attorney General and the Counsel General have the power to refer to the Supreme Court for decision the question of whether a Bill, or any provision of a Bill, is within the Assembly’s legislative competence. The Attorney General has decided to exercise this power in relation to this Bill and, yesterday, he referred it to the Supreme Court. The Attorney General and the Advocate General for Scotland similarly referred the Scottish continuity Bill to the Supreme Court.
Regrettable though it is, I don't think that we should over-dramatise the development. We brought forward our own legislation to avoid finding ourselves in a situation where no agreement on amendments had been reached and we no longer had a continuity Bill alternative as an option. In the same way, the UK Government has made the reference at the very end of the intimation period, because agreement on the contents of the EU withdrawal Bill has not yet been reached and because, if they had not done so now, they would lose the right to make a reference.
Negotiations continue, and both we and the UK Government remain committed to securing an agreement. This is therefore a protective measure on the part of the Attorney General. Indeed, I note that, in his press release, he stresses that:
'The Government very much hopes this issue will be resolved without the need to continue with this litigation.'
The Attorney General has referred the entirety of the Bill to the Supreme Court for determination, rather than limiting the reference to particular sections. He has cited a number of grounds in the reference, which include that the Bill does not relate to the subjects listed in Schedule 7 to the Government of Wales Act, incompatibility with EU law, impermissible imposition of functions on Ministers of the Crown, impermissible modifications of the Government of Wales Act, and impermissible modifications of the European Communities Act 1972.
I'm sure that Members will appreciate that we have had limited time to consider these arguments, though we remain clear in our view that the Bill passed by the Assembly is within its legislative competence. We will continue to consider the reference and the more detailed arguments that the Attorney General will be required to provide in due course in support of his reference as part of the proceedings, but I can reassure Members that we will, if necessary, defend the reference in full. In particular, we are taking steps to seek an expedited hearing and we will keep the Assembly updated of any developments in this regard.
As I've already stressed, we continue to work towards an agreement on the EU withdrawal Bill. In the event of such an agreement, appropriate amendments will need to be made to the EU withdrawal Bill. The final Bill will then require consideration by the Assembly as part of the legislative consent motion process. If the Assembly does ultimately approve an LCM in relation to the EU withdrawal Bill, the Law Derived from the European Union (Wales) Bill will no longer be necessary, and we then will take steps to repeal the Bill. At that point, we would expect the reference to be withdrawn.
Pasiwyd y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru) gan y Cynulliad ar 21 Mawrth. Rydym wedi bod yn glir, cyn cyflwyno'r Bil, yn ystod ei daith ac yn dilyn hynny, mai dewis wrth gefn yw'r Bil. Drwy gydol y broses, rydym wedi ffafrio Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) diwygiedig sy'n parchu datganoli, ac rydym yn parhau i ffafrio hwnnw. Rydym wedi dweud yn glir, hyd yn oed ar ôl cyflwyno'r Bil, ac yn wir, ar ôl pasio'r Bil, mai dyna yw ein prif ffocws o hyd. Mae cyd-Aelodau o fewn Llywodraeth Cymru wedi bod yn ddiflino yn eu hymdrechion, sy'n parhau, i ddod i gytundeb gyda Llywodraeth y DU a Llywodraeth yr Alban ar welliannau a fyddai'n gwneud Bil y DU yn dderbyniol i ni. Byddai cytundeb o'r fath yn ein galluogi i argymell i'r Cynulliad y dylai roi ei gydsyniad i'r Bil ymadael â'r UE, a fyddai'n cael gwared ar yr angen am ddeddfwriaeth ein hunain.
Fodd bynnag, yn absenoldeb unrhyw gytundeb, roeddem yn teimlo bod angen gwneud trefniadau cyfrifol ar gyfer y posibilrwydd na fyddai'r Cynulliad yn rhoi ei gydsyniad i'r Bil ymadael â'r UE. Cefnogwyd y dull hwn o weithredu gan y rhan fwyaf o Aelodau'r Cynulliad hwn pan basiodd y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru) gyda mwyafrif mawr.
Fodd bynnag, yn amlwg, nid yw pasio Bil yw ddiwedd ar y broses. Fel y bydd Aelodau'r Cynulliad yn ymwybodol, ar ôl cyfnod 4 pob Bil Cynulliad, mae cyfnod hysbysu yn dilyn ar unwaith. Yn ystod y cyfnod hwn, mae gan y Twrnai Cyffredinol a'r Cwnsler Cyffredinol bŵer i gyfeirio'r Bil at y Goruchaf Lys am benderfyniad ynglŷn ag a yw'r Bil, neu unrhyw ddarpariaeth yn y Bil, o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad. Mae'r Twrnai Cyffredinol wedi penderfynu arfer y pŵer mewn perthynas â'r Bil hwn, a ddoe, cyfeiriodd y Bil at y Goruchaf Lys. Yn yr un modd, mae'r Twrnai Cyffredinol ac Adfocad Cyffredinol yr Alban wedi cyfeirio Bil parhad yr Alban at y Goruchaf Lys.
Er ei fod yn anffodus, nid wyf yn credu y dylem wneud môr a mynydd o'r datblygiad. Cyflwynasom ein deddfwriaeth ein hunain er mwyn osgoi cyrraedd sefyllfa lle nad oedd cytundeb wedi'i gyrraedd ar welliannau a lle nad oedd gennym Fil parhad mwyach fel dewis amgen. Yn yr un modd, mae Llywodraeth y DU wedi gwneud y cyfeiriad ar ddiwedd y cyfnod hysbysu, oherwydd nad oes cytundeb wedi'i gyrraedd eto ar gynnwys y Bil ymadael â'r UE ac oherwydd y byddent wedi colli'r hawl i wneud cyfeiriad pe na baent wedi gwneud hynny yn awr.
Mae trafodaethau'n parhau, ac rydym ni a Llywodraeth y DU yn parhau i fod yn ymrwymedig i sicrhau cytundeb. Felly, mae hwn yn fesur amddiffynnol ar ran y Twrnai Cyffredinol. Yn wir, nodaf ei fod, yn ei ddatganiad i'r wasg, yn pwysleisio:
Mae'r Llywodraeth yn mawr obeithio y bydd y mater hwn yn cael ei ddatrys heb fod angen parhau â'r ymgyfreitha hwn.
Mae'r Twrnai Cyffredinol wedi cyfeirio'r Bil yn ei gyfanrwydd at y Goruchaf Lys am benderfyniad, yn hytrach na chyfyngu'r cyfeiriad i adrannau penodol. Mae wedi dyfynnu nifer o seiliau yn y cyfeiriad, yn cynnwys nad yw'r Bil yn ymwneud â'r pynciau a restrir yn Atodlen 7 i Ddeddf Llywodraeth Cymru, fod y Bil yn anghydnaws â chyfraith yr UE, yn gosod swyddogaethau nas caniateir ar Weinidogion y Goron, yn gwneud addasiadau nas caniateir i Ddeddf Llywodraeth Cymru, ac yn gwneud addasiadau nas caniateir i Ddeddf y Cymunedau Ewropeaidd 1972.
Rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yn deall mai ychydig o amser yn unig a gawsom i ystyried y dadleuon hyn, ond rydym yn parhau i fod yn glir yn ein safbwynt fod y Bil a basiwyd gan y Cynulliad o fewn ei gymhwysedd deddfwriaethol. Byddwn yn parhau i ystyried y cyfeiriad a'r dadleuon mwy manwl y bydd angen i'r Twrnai Cyffredinol eu darparu maes o law i gefnogi ei benderfyniad i gyfeirio fel rhan o'r trafodion, ond gallaf sicrhau'r Aelodau y byddwn, os bydd angen, yn amddiffyn y cyfeiriad yn llawn. Yn benodol, rydym yn cymryd camau i geisio cael gwrandawiad cyflym a byddwn yn rhoi gwybod i'r Cynulliad am unrhyw ddatblygiadau yn y cyswllt hwn.
Fel y pwysleisiais eisoes, rydym yn parhau i weithio tuag at sicrhau cytundeb ar y Bil ymadael â'r UE. Os ceir cytundeb o'r fath, bydd angen gwneud gwelliannau priodol i'r Bil ymadael â'r UE. Yna, bydd angen i'r Cynulliad ystyried y Bil terfynol fel rhan o'r broses o gynnig cydsyniad deddfwriaethol. Os yw'r Cynulliad yn y pen draw yn cymeradwyo cynnig cydsyniad deddfwriaethol mewn perthynas â'r Bil ymadael â'r UE, ni fydd y Bil Cyfraith sy'n Deillio o'r Undeb Ewropeaidd (Cymru) yn angenrheidiol mwyach, a byddwn yn rhoi camau ar waith yn sgil hynny i ddiddymu'r Bil. Bryd hynny, byddem yn disgwyl i'r cyfeiriad gael ei dynnu'n ôl.
Can I start by noting the restrained tone of the Counsel General? I do welcome this as a sign that the Welsh Government is genuinely seeking agreement on these matters. I also think the decision by the UK Government to refer the matter to the Supreme Court should be viewed as an attempt to clarify the current legal position. The Scottish Presiding Officer, after all, considered their Bill to be outside their competence, and, Llywydd, you emphasised, in expressing a concrete view in terms of our Bill, that the matter was finely balanced. So, it seems to me reasonable, under these circumstances, for this clarity to be sought.
Like the Counsel General, on this side of the Assembly, we believe that getting agreement so that an LCM can pass is essential and that is very much what we should be focusing on, and that obviously means that the EU withdrawal Bill has to be suitably amended, specifically around clause 11, to allow that to happen, and all reasonable attempts to achieve this have been supported by us and that will continue to be our attitude. Closely related to this issue is how the frameworks and their governance will operate. Again, we've sought to give constructive support to the Welsh Government in pursuing these matters broadly around some sort of concept of shared governance. These are very important issues for the British constitution, for the development of devolution, when in this remarkable situation of seceding from the European Union.
So, whilst we oppose the continuity Bill, we are prepared, now, to see the general situation and urge restraint and construction and a constructive approach on all parties. I just wonder whether the Counsel General can give us any further indication on the current state of negotiations. It does seem to me, from the tone on both sides, that we could be quite close to an agreement and I just wonder if that is a fair reading of the situation—or are there greater complications than we currently realise, perhaps, associated with other jurisdictions and their attitudes? But I'll end on this: that, given this statement this afternoon and its constructive tone, we will urge all parties to work and redouble their efforts to get over that line, so that we can have an LCM that protects the devolution settlement appropriately and all parties can agree to.
A gaf fi ddechrau drwy nodi tôn bwyllog y Cwnsler Cyffredinol? Rwy'n croesawu hyn fel arwydd fod Llywodraeth Cymru yn ymdrechu o ddifrif i sicrhau cytundeb ar y materion hyn. Rwyf hefyd yn credu y dylid ystyried penderfyniad Llywodraeth y DU i gyfeirio'r mater at y Goruchaf Lys fel ymgais i egluro'r sefyllfa gyfreithiol gyfredol. Wedi'r cyfan, roedd Llywydd yr Alban yn credu bod eu Bil y tu hwnt i'w cymhwysedd hwy, ac rydych wedi pwysleisio, Lywydd, wrth fynegi barn bendant mewn perthynas â'n Bil ni, fod y mater yn gytbwys iawn. Felly, ymddengys i mi fod ceisio'r eglurder hwn, o dan yr amgylchiadau hyn, yn beth rhesymol i'w wneud.
Fel y Cwnsler Cyffredinol, ar yr ochr hon i'r Cynulliad, credwn fod sicrhau cytundeb er mwyn gallu pasio cynnig cydsyniad deddfwriaethol yn hanfodol ac yn sicr ar hynny y dylem fod yn canolbwyntio, ac yn amlwg mae hynny'n golygu bod yn rhaid i'r Bil ymadael â'r UE gael ei ddiwygio'n briodol, mewn perthynas â chymal 11 yn benodol, er mwyn caniatáu i hynny ddigwydd, ac rydym wedi cefnogi pob ymdrech resymol i gyflawni hyn a dyna fydd ein hagwedd. Mae sut y bydd y fframweithiau a'r dull o'u llywodraethu yn gweithredu yn berthnasol iawn i'r mater hwn. Unwaith eto, rydym wedi ceisio rhoi cymorth adeiladol i Lywodraeth Cymru wrth fynd ar drywydd y materion hyn yn seiliedig yn gyffredinol ar ryw fath o gysyniad o gydlywodraethu. Mae'r rhain yn faterion pwysig iawn i'r cyfansoddiad Prydeinig, i ddatblygiad datganoli, tra bôm yn y sefyllfa ryfedd hon o ymwahanu â'r Undeb Ewropeaidd.
Felly, er ein bod yn gwrthwynebu'r Bil parhad, rydym yn barod yn awr i weld y sefyllfa gyffredinol ac rydym yn annog pob plaid i fod yn bwyllog ac yn adeiladol. Tybed a all y Cwnsler Cyffredinol roi unrhyw arwydd pellach i ni o sefyllfa'r trafodaethau ar hyn o bryd. Ymddengys i mi, yn ôl y dôn ar y ddwy ochr, y gallem fod yn eithaf agos at sicrhau cytundeb ac rwy'n meddwl tybed a yw hwnnw'n ddarlleniad teg o'r sefyllfa—neu a oes cymhlethdodau mwy nag y gwyddom amdanynt ar hyn o bryd, efallai, sy'n gysylltiedig ag awdurdodaethau eraill a'u hagweddau hwy? Ond rwyf am gloi gyda hyn: o ystyried y datganiad hwn y prynhawn yma a'i naws adeiladol, byddwn yn annog pob plaid i weithio a dyblu eu hymdrechion i groesi'r llinell, fel y gallwn gael cynnig cydsyniad deddfwriaethol sy'n amddiffyn y setliad datganoli yn briodol ac un y gall pob plaid gytuno arno.
I thank the Member for his question. I should be clear that, obviously, our preference would have been for this not to be referred to the Supreme Court, but, absolutely, we understand the reason why that was done at the time it was done, today—yesterday, rather—being the last day on which that was available as an option for the Attorney General.
You referred to the discussions around competence. Our view remains that we have the competence in this place for the Bill that we have passed. What the Attorney General has set out in the reference are his grounds for seeking the court's view on that. He hasn't yet set out the reasoning for those grounds, so we haven't yet been able to engage with the reasoning for that, although we are obviously considering the grounds that we have received. We'll be receiving the fuller reasoning in due course.
Obviously, there have been and continue to be discussions amongst the three Governments in relation to appropriate amendments to the EU withdrawal Bill, and those discussions are ongoing. We very much hope that they will conclude in a positive way. Just to reiterate, in case there's any shadow of a doubt, our strong preference is for the EU withdrawal Bill to be appropriately amended by agreement between the UK Government and the devolved administrations, and in that eventuality, of course, the Bill, which has been referred to the Supreme Court yesterday, will obviously no longer be required.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Dylwn fod yn glir, yn amlwg, y byddai wedi bod yn well gennym pe na bai'r mater hwn wedi cael ei gyfeirio at y Goruchaf Lys, ond yn sicr, rydym yn deall pam y gwnaethpwyd y penderfyniad hwnnw ar y pryd, heddiw—ddoe, yn hytrach—sef y diwrnod olaf yr oedd y dewis hwnnw ar gael i'r Twrnai Cyffredinol.
Fe gyfeirioch chi at y trafodaethau mewn perthynas â chymhwysedd. Rydym yn credu o hyd fod gennym y cymhwysedd yn y lle hwn i weithredu'r Bil rydym wedi'i basio. Yr hyn y mae'r Twrnai Cyffredinol wedi'i nodi yn y cyfeiriad yw ei seiliau dros geisio barn y llys ar hynny. Nid yw wedi nodi'r rhesymau dros y seiliau hynny eto, felly nid ydym wedi gallu ymgysylltu â'r rhesymau dros hynny eto, er ein bod yn amlwg yn ystyried y seiliau rydym wedi'u cael. Byddwn yn cael y rhesymau llawnach maes o law.
Yn amlwg, mae trafodaethau wedi bod, ac yn parhau i fod, rhwng y tair Llywodraeth mewn perthynas â gwelliannau priodol i'r Bil ymadael â'r UE, ac mae'r trafodaethau hynny'n parhau. Rydym yn mawr obeithio y byddant yn dod i ben mewn ffordd gadarnhaol. Rwyf am ailadrodd, rhag ofn bod unrhyw rithyn o amheuaeth, ein bod yn gobeithio'n gryf y bydd y Bil ymadael â'r UE yn cael ei ddiwygio'n briodol drwy gytundeb rhwng Llywodraeth y DU a'r gweinyddiaethau datganoledig, ac yn yr achos hwnnw, wrth gwrs, ni fydd y Bil, a gyfeiriwyd at y Goruchaf Lys ddoe, yn angenrheidiol mwyach.
Rydw i'n croesawu'r ffaith bod datganiad wedi cael ei wneud gan y Cwnsler Cyffredinol heddiw, ond mae'n rhaid imi ddweud hyn: fe wnaed addewid gan Weinidog y Goron ar lawr Tŷ'r Cyffredin cyn Nadolig, ganol mis Rhagfyr, y byddai hwn yn cael ei sortio. A dyma ni, mae'r Lady Boys of Bangkok wedi cyrraedd y bae, fel maen nhw'n ei wneud pob gwanwyn, ac nid ydym wedi cael ateb i'r broblem yma. Mae wedi bod yn glir, ers i'r Bil tynnu allan o'r Undeb Ewropeaidd gael ei gyflwyno, bod angen gwella adran 11, ac mae yna o leiaf bedwar mis wedi mynd heibio heb unrhyw arwydd bod y Ceidwadwyr yn deall beth yw natur y datganoli maen nhw'n gyfrifol amdano fe.
Fe ddywedodd, heddiw yn Nhŷ'r Cyffredin, Jeremy arall, Jeremy Wright, nad oedd cytundeb ynglŷn ag ystyr y gair continuity. Ai dyna ddehongliad y Cwnsler Cyffredinol o'r problem fan hyn yn ogystal? Ac os ydym ni yn gweld bod y Bil bellach wedi cael ei gyfeirio i'r Goruchaf Lys, pa sefyllfa ydyn ni ynddo nawr o ran gwariant gan y Llywodraeth hyn, a Llywodraeth San Steffan, i baratoi tuag at achos llys, i gymryd cwnsel, i ddechrau ymwneud a pharatoi? Achos rydym yn dechrau gwario arian cyhoeddus am rywbeth a ddylai fod wedi cael ei benderfynu yn wleidyddol dim jest heddiw, ond bedwar mis yn ôl. Ac felly, rwyf eisiau clywed gan y Cwnsler Cyffredinol, os yn bosib, mwy o syniad o amserlen fan hyn. Mae'n dweud bod e'n gobeithio y bydd y Goruchaf Lys yn cyflymu'r broses, achos mae yna broses yn bodoli, wrth gwrs, i'r Goruchaf Lys wneud hynny, ac mae'n ymddangos i mi y gallem ni gael penderfyniad ar y Bil yma cyn ein bod ni'n cael penderfyniad a chytundeb yn wleidyddol ynglŷn â natur datganoli a chymal 11.
Felly, beth yw'r cynlluniau sydd gan y Llywodraeth nawr i baratoi ar gyfer yr achos llys yma, a pha wariant cyhoeddus fydd yn rhan o hynny? A ydych chi am wneud hyn mewn unrhyw ffordd ar y cyd gyda Llywodraeth yr Alban? Ond wrth gwrs, rhaid cydnabod o bosib bod achos Cymru yn gryfach y tro yma nag achos Llywodraeth yr Alban, oherwydd ein bod ni wedi gwasgu'r Bil yma drwy'r darn olaf o'r toothpaste tube o dan y pwerau diwethaf, ac felly, o bosib, ein bod ni mewn sefyllfa gryfach. Ond a ydyn ni'n cydweithio gyda Llywodraeth yr Alban? A beth yn union nawr bydd y trefniadau os yw hwn yn mynd i'r Goruchaf Lys? Os oes yna wedyn gytundeb gwleidyddol, a oes yna wedyn welliannau yn cael eu gwneud i'r Bil yn Nhŷ'r Arglwyddi neu efallai yn cyfeirio yn ôl at Dŷ'r Cyffredin? Ac wedyn, wrth gwrs, rhywbryd, bydd rhaid i ni gael penderfyniad fel Llywodraeth, os yw hyn yn digwydd—neu fel Senedd dylwn i ddweud; mae Llywodraeth yn dod mewn tair blynedd—os yw hyn yn digwydd, i rhoi cydsyniad deddfwriaethol, fel mae David Melding wedi dweud. A fyddai sicrwydd gyda ni, ac a wnewch chi roi'r sicrwydd i ni, y byddwn ni fel Cynulliad yn meddu ar yr holl wybodaeth er mwyn gwneud penderfyniad ar gydsyniad deddfwriaethol os daw at hynny?
I welcome the fact that a statement has been made by the Counsel General today, but I have to say this: a pledge was made by a Minister of the Crown on the floor of the House of Commons, before Christmas, in the middle of December, that this would be sorted. And here we are, the Lady Boys of Bangkok have reached Cardiff Bay, as they do every spring, and we haven’t found a solution to this problem. It’s been clear since the European withdrawal Bill was introduced that we needed to make changes to clause 11, and at least four months have passed without any sign of the Conservatives understanding the nature of the devolution that they are responsible for.
Today in the Commons, another Jeremy, Jeremy Wright, said that there was no agreement on the meaning of the word ‘continuity’. Is that the Counsel General’s interpretation of the problem here? If we do see that the Bill has now been referred to the Supreme Court, what situation are we in now in terms of expenditure by this Government and the Westminster Government to prepare for a court case, to take counsel and to start preparing a case? We are starting to spend public money on something that should have been decided politically not just today but four months ago. I want to hear from the Counsel General, if possible, more about the timetable here. He says that he hopes that the Supreme Court will hasten the process, because there is a process in existence so that the Supreme Court can do that, but it appears to me that we could get to a decision on this Bill before we reach political agreement on the nature of devolution and clause 11.
So, what plans does the Government have now to prepare for this court case and what public expenditure will be related to that? Are you going to do this in any way jointly with the Scottish Government? Of course, it must be acknowledged that Wales’s case may be stronger on this occasion that the Scottish Government’s case because we did push this through the toothpaste tube under the previous powers model and therefore we may be in a stronger position. So, are you working with the Scottish Government and what exactly will the arrangement be now if this goes to the Supreme Court? If there is political agreement, are there then amendments to be made to the Bill in the Lords or perhaps referred back to the Commons? And then at some point, we will have to make a decision as a Government—or as a Parliament, I should say; the Government part comes in three years—but we will have to give legislative consent, as David Melding has said. Would we have assurances and can you give us some assurances that we as an Assembly will have all the necessary information to make a decision on legislative consent if it comes to that?
Diolch i'r Aelod am ei gwestiynau. I fod yn hollol amlwg am y peth, wrth gwrs, nid fy newis i oedd danfon y Mesur, y Bil, i'r Goruchaf Lys. Felly, y cwestiwn i Lywodraeth Cymru yw beth yw'r camau sydd yn briodol i'w cymryd yng nghyd-destun y ffaith bod hynny wedi digwydd. Wrth gwrs, mae'n rhaid i ni baratoi ar gyfer bod hyn yn mynd i'r Llys. Bydd rhaid i ni baratoi. Mae gyda ni broses gyfreithiol nawr i'w ddilyn, ac maen rhaid i ni sicrhau bod buddiannau y lle hwn yn cael eu gwarchod drwy wario yr hyn sydd angen er mwyn sicrhau bod yr hawliau a bod y Mesur yn cael eu hamddiffyn yn y broses gyfreithiol sydd o'n blaenau ni.
Y cam nesaf un yw ein bod ni wrthi ar hyn o bryd yn edrych ar y broses o gael dyddiad cynnar am unrhyw achos llys fydd angen. Mae trafodaethau eisoes wedi dechrau ynglŷn â hynny. Dyna'r cam nesaf un. O ran y cwestiwn ynglŷn â'r berthynas gyda'r Alban, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, mae Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban wedi cydweithio ac wedi bod yn gweithredu ar y cyd drwy'r broses yma, ac mae'r camau rydym ni wedi'u llwyddo i'w cael ar hyd y broses wedi digwydd yn sgil cydweithio fel yna. A'r bwriad yw, wrth ein bod ni'n mynd yn ein blaenau, ein bod ni'n dal yn gweithio mewn partneriaeth. Fel y gwnaeth yr Aelod gydnabod, mae sefyllfa yr Alban yn wahanol i sefyllfa Llywodraeth Cymru yn nhermau sut mae Bil yr Alban wedi'i strwythuro a'r dadansoddiad cyfansoddiadol sydd yn dod yn sgil hynny, ond, er hynny, rydym yn mynd i gydweithio gyda Llywodraeth yr Alban.
Ynglŷn â'r camau gyda chydsyniad yn y Senedd, yn y Cynulliad, bydd angen sicrhau amryw o bethau cyn ein bod ni'n gallu argymell bod y Cynulliad yn derbyn y Mesur yn San Steffan—hynny yw, bod cytundeb wedi ei gyrraedd, bod gwelliannau wedi eu cyrraedd a'u bod nhw wedi eu cynnig. Wedyn byddwn yn dod a gofyn am gydsyniad y Cynulliad yn y cyd-destun hwnnw. Buaswn i'n tybio, ar ôl hynny, y buasai camau'n cael eu cymryd i dynnu'r Mesur hwn yn ôl, ond mae angen edrych ar y camau hynny yn sgil beth sy'n digwydd ar hyn o bryd.
I thank the Member for his questions. To be clear about this, it wasn’t my choice to send the Bill to the Supreme Court, therefore the question for the Welsh Government is: what are the steps that are appropriate to take in the context of the fact that that has happened? Of course, we have to prepare for this going to the court. We have a legal process to follow and we have to ensure that the interests of this place are safeguarded through spending what’s needed to ensure that rights and the Bill are protected in the legal process that is before us.
The next step is that we are at present looking at the process of having an early date for any court case that is needed, and discussions have already started on that. That’s the next step. In terms of the question of the relationship with Scotland, as the Member will know, the Welsh Government and the Scottish Government have collaborated and worked together through this process and the steps that we’ve taken throughout the process have happened through that co-operation. The intention, as we proceed, is that we still work in partnership. As the Member recognised, the situation in Scotland is different to the Welsh Government’s situation in terms of how the Bill in Scotland is structured and the constitutional analysis that has come in the wake of that, but we are going to co-operate with the Scottish Government.
In terms of the legislative consent in the Senedd, in the Assembly, we will have to ensure a variety of things before we can recommend that the Assembly does accept the Westminster Bill—that is, that agreement is reached, and that amendments are agreed and proposed. Then, we will ask for the consent of the Assembly in that context. I would suspect that, after that, steps will be taken to withdraw this Bill, but we need to look at those steps in the wake of what’s happening at present.
Can I congratulate the Counsel General on the calm and measured approach that he's brought to this, and in particular to applaud the way that he described the situation we've now arrived at as a development that shouldn't be over-dramatised? I suppose that if there are bona fide legal doubts about the compatibility of the continuity Bill with current legislation setting up this Assembly and devolving powers, it is right that the matter should be adjudicated, regrettable though that is. And I do agree with what Simon Thomas said that this fundamentally is a politically matter, which should have been resolved at political level. And does he share my continued perplexity at the dilatoriness of the United Kingdom Government in dealing with this matter and that a Government that ostensibly is devoted to the preservation of the United Kingdom is unnecessarily provoking a constitutional crisis that threatens to divide it? If the leader of UKIP can say that, then we've got to a very strange state of affairs in British politics.
It is vitally necessary that the United Kingdom Government, having approved the legislative settlement under which we exist—that that should not be undermined, certainly not explicitly or implicitly, by its own acts or intentions. I cannot understand, therefore, why it is that the UK Government has been so slow and continues apparently to be dilatory in its response to the arguments that have been put forward for what we all ultimately want to achieve. I'm perplexed by one of the grounds that is being cited by the Attorney-General, namely that of incompatibility with EU law, given that the continuity Bill will not come into force until we've actually legally left the EU. So, I don't know whether the Counsel General has got any information on what is in the mind of the Attorney-General on this point, or if this is perhaps an example of throwing the kitchen sink at us just in case.
It all seems rather problematic and extraordinary, but I'm pleased that the Counsel General is going to mitigate the matter in the way that he has set out, because it is vitally necessary that any uncertainty or ambiguity should be resolved. We can't be put into a position, which is what the continuity Bill itself was designed to deal with, of there being some legislative lacuna in the law as it applies within Wales. So, it's rather strange. We've got a situation now where the United Kingdom Government is litigating a Bill that we have put through this place that was designed to avoid the situation of legal doubts existing when we leave the EU. So, it is a paradox that perhaps this will ultimately resolve.
A gaf fi longyfarch y Cwnsler Cyffredinol ar ei ddull digyffro a phwyllog o fynd i'r afael â'r mater hwn, yn ogystal â chanmol y ffordd y disgrifiodd y sefyllfa rydym ynddi bellach fel datblygiad na ddylid gwneud môr a mynydd ohono? Os oes amheuon cyfreithiol dilys ynglŷn â chydnawsedd y Bil parhad â'r ddeddfwriaeth gyfredol sy'n sefydlu'r Cynulliad hwn ac yn datganoli pwerau, mae'n debyg ei bod hi'n iawn y dylid rhoi barn ar y mater, er mor anffodus yw hynny. Ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Simon Thomas, sef bod hwn, yn y bôn, yn fater gwleidyddol a ddylai fod wedi ei ddatrys ar lefel wleidyddol. Ac a yw'n rhannu fy nryswch parhaus ynglŷn ag arafwch Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ymdrin â'r mater hwn a bod Llywodraeth sydd i bob golwg yn ymrwymedig i warchod y Deyrnas Unedig yn ceisio ysgogi argyfwng cyfansoddiadol diangen sy'n bygwth ei rhannu? Os gall arweinydd UKIP ddweud hynny, rydym bellach mewn sefyllfa ryfedd iawn yn hanes gwleidyddiaeth Prydain.
Mae'n hanfodol bwysig fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig, ar ôl cymeradwyo'r setliad deddfwriaethol sy'n gyfrifol am ein bodolaeth—ni ddylai hwnnw gael ei danseilio, yn uniongyrchol na'n anuniongyrchol, gan ei ddeddfau na'i fwriadau ei hun. Ni allaf ddeall, felly, pam fod Llywodraeth y DU wedi bod mor araf, ac yn parhau i fod yn araf mae'n ymddangos, yn ei hymateb i'r dadleuon a gyflwynwyd dros yr hyn rydym i gyd eisiau ei gyflawni yn y pen draw. Mae un o'r seiliau hynny a ddyfynnwyd gan y Twrnai Cyffredinol yn peri dryswch i mi, sef anghydnawsedd â chyfraith yr UE, o ystyried na fydd y Bil parhad yn dod i rym hyd nes y byddwn wedi gadael yr UE yn gyfreithiol mewn gwirionedd. Felly, ni wn a oes gan y Cwnsler Cyffredinol unrhyw wybodaeth ynglŷn â safbwynt y Twrnai Cyffredinol ar hyn, neu a yw hyn yn enghraifft o daflu sinc y gegin atom rhag ofn.
Mae'r cyfan yn ymddangos braidd yn broblemus ac anghyffredin, ond rwy'n falch y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn lliniaru'r mater yn y ffordd y mae wedi'i nodi, oherwydd mae'n angenrheidiol fod unrhyw ansicrwydd neu amwysedd yn cael ei ddatrys. Ni allwn gael ein rhoi mewn sefyllfa, sef yr hyn y lluniwyd y Bil parhad ei hun i ymdrin ag ef, lle y ceir rhyw fath o fwlch deddfwriaethol yn y gyfraith fel y mae'n gymwys yng Nghymru. Felly, mae'n eithaf rhyfedd. Mae gennym sefyllfa yn awr lle mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ymgyfreitha ar Fil rydym wedi'i basio yn y lle hwn ac a gafodd ei lunio er mwyn osgoi sefyllfa lle bydd amheuon cyfreithiol yn bodoli pan fyddwn yn gadael yr UE. Felly, mae'n baradocs a fydd, o bosibl, yn cael ei ddatrys gan hyn yn y pen draw.
I share the view that's been expressed by a number of Members that this is a matter that should be resolved at a political level. And just to be clear, that is the Welsh Government's approach; it has continuously and throughout approached the discussions with the other Governments with that in mind. The objective has been throughout to reach an agreement in relation to the Bill going through the UK Parliament, so that the process we have pursued in this place through an emergency process would not end up being necessary. I've said in the past, in response to other questions, that time has been running out for some time in relation to agreeing those amendments. But, as I say, we are hopeful that we will get that over the line and agree amendments that we feel happy as a Government to recommend to the Assembly, with the other two Governments.
He raises one of the grounds that the Attorney-General has cited, which relates to incompatibility with EU law. As I say, we are currently considering the analysis and we will consider further when we get fuller arguments in due course, although obviously that was one of the grounds that had been contemplated in the discussions in this Chamber and in the Llywydd's analysis in her statement. It seems to me that taking preparatory steps within existing powers for a time for which we are outside the European Union is what we have done in this place, in the same way, I may say, as the House of Commons has done with their Bill.
Rhannaf y farn sydd wedi cael ei mynegi gan nifer o'r Aelodau sef bod hwn yn fater y dylid ei ddatrys ar lefel wleidyddol. Ac er mwyn bod yn glir, dyna yw dull Llywodraeth Cymru o weithredu; mae wedi cadw hynny mewn cof wrth fynd ati i drafod â llywodraethau eraill drwy gydol y broses. Yr amcan drwy'r adeg oedd dod i gytundeb mewn perthynas â'r Bil a oedd yn mynd drwy Senedd y DU, fel na fyddai'r broses rydym wedi'i dilyn drwy broses frys yn y lle hwn yn angenrheidiol yn y pen draw. Rwyf wedi dweud yn y gorffennol, mewn ymateb i gwestiynau eraill, fod amser wedi bod yn brin ers peth amser mewn perthynas â chytuno ar y gwelliannau hynny. Ond fel rwy'n dweud, rydym yn obeithiol y byddwn yn croesi'r llinell ac yn cytuno ar welliannau rydym ni fel Llywodraeth yn teimlo'n hapus i'w hargymell i'r Cynulliad, gyda'r ddwy Lywodraeth arall.
Mae'n tynnu sylw at un o'r seiliau y mae'r Twrnai Cyffredinol wedi'u nodi, sy'n ymwneud ag anghydnawsedd â chyfraith yr UE. Fel rwy'n dweud, rydym yn ystyried y dadansoddiad ar hyn o bryd a byddwn yn rhoi ystyriaeth bellach iddo pan fyddwn yn cael dadleuon llawnach maes o law, er, yn amlwg, roedd yn un o'r seiliau a gafodd eu hystyried yn y trafodaethau yn y Siambr hon ac yn nadansoddiad y Llywydd yn ei datganiad. Mae'n ymddangos i mi mai'r hyn rydym wedi'i wneud yn y lle hwn yw cymryd camau o fewn y pwerau sy'n bodoli i'n paratoi ar gyfer cyfnod pan fyddwn wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd, yn yr un modd, os caf ddweud, ag y mae Tŷ'r Cyffredin wedi'i wneud gyda'u Bil hwy.
I'll avoid repeating too much of what my colleagues have already said, but I will congratulate you on the way in which you've put a measured argument forward this afternoon. Can I also put on record the measured argument put forward by the Cabinet Secretary for Finance when he undertakes the negotiations as well? Perhaps that's more frustrating as to why the UK Government hasn't actually come to an agreement yet, because they seem to keep frustrating us.
I have a couple of points. I appreciate that we didn't want to be putting forward a continuity Bill, but we have because it was the right thing to do, and we must remember that. Therefore, I hope that, if it does end up in the courts, you, as the Welsh Government, will vigorously defend the rights of this institution to have this Bill put forward and let it work, because we saw the need for the Bill and that need has not gone away. We anticipate, from what has been said, that positive discussion and amendments will come forward, but, as Simon Thomas alluded to earlier, that was stated by the Cabinet Minister before in Westminster and we still haven't had it. So, until we see them actually agreed and approved and in the Bill, we're in a position where that continuity Bill still delivers what we want.
In that sense, can you give clarification—? You highlighted a little bit about what would happen. First of all, if agreement takes place and we see those amendments being approved and put into the Bill, what is the process that will happen to this particular Bill? Because we, as an Assembly, have agreed and passed the Bill, so, what is the process for actually then withdrawing the Bill as you just highlighted? And on timing—no offence to lawyers, but here we go again—law takes an awful long time; it is not a fast-moving process. There could be a situation where the EU withdrawal Bill, unamended, is approved before this goes to court. What is the situation if that arises? How will the Welsh Government tackle that so that we can ensure that what we approved in March actually delivers for the people of Wales?
Rwyf am osgoi ailadrodd gormod o'r hyn y mae fy nghyd-Aelodau wedi'i ddweud eisoes, ond rwyf am eich llongyfarch ar y ffordd rydych wedi cyflwyno dadl bwyllog y prynhawn yma. A gaf fi hefyd gofnodi'r ddadl bwyllog a gyflwynwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid pan fo'n cynnal y trafodaethau? Efallai fod hynny'n fwy rhwystredig o ran pam nad yw Llywodraeth y DU wedi dod i gytundeb eto mewn gwirionedd, oherwydd ymddengys eu bod yn peri rhwystredigaeth i ni'n gyson.
Mae gennyf ychydig o bwyntiau. Rwy'n derbyn nad oeddem eisiau cyflwyno Bil parhad, ond rydym wedi gwneud hynny oherwydd mai dyna'r peth cywir i'w wneud, ac mae'n rhaid i ni gofio hynny. Felly, pe bai'n dod i achos llys yn y pen draw, rwy'n gobeithio y byddwch chi, fel Llywodraeth Cymru, yn mynd ati'n frwd i amddiffyn hawliau'r sefydliad hwn i gyflwyno'r Bil hwn a gadael iddo weithio, oherwydd gwelsom yr angen am y Bil ac nid yw'r angen hwnnw wedi diflannu. Rydym yn rhagweld, o'r hyn a ddywedwyd, y byddwn yn cael trafodaeth gadarnhaol ynghyd â gwelliannau, ond fel y crybwyllodd Simon Thomas yn gynharach, dywedodd y Gweinidog Cabinet hynny o'r blaen yn San Steffan ac rydym yn dal heb ei chael. Felly, hyd nes y cytunir ac y cymeradwyir y gwelliannau, a hyd nes y byddant yn y Bil, rydym mewn sefyllfa lle mae'r Bil parhad hwnnw'n dal i gyflawni'r hyn rydym ei eisiau.
Yn yr ystyr hwnnw, a allwch roi eglurhad—? Fe wnaethoch sôn ychydig am yr hyn a fyddai'n digwydd. Yn gyntaf oll, os ceir cytundeb ac os gwelwn y gwelliannau hynny'n cael eu cymeradwyo a'u cynnwys yn y Bil, beth fydd y broses a fydd yn digwydd i'r Bil penodol hwn? Oherwydd rydym ni, fel Cynulliad, wedi cytuno ac wedi pasio'r Bil, felly beth yw'r broses wedyn ar gyfer diddymu'r Bil fel rydych newydd ei ddweud? Ac o ran amseru—heb fwrw sen ar gyfreithwyr, ond dyma ni eto—mae'r gyfraith yn cymryd amser hir iawn; nid yw'n broses gyflym. Gallem fod mewn sefyllfa lle bydd y Bil ymadael â'r UE yn cael ei gymeradwyo, heb ei ddiwygio, cyn i hyn fynd i'r llys. Beth fydd y sefyllfa os yw hynny'n digwydd? Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â hynny fel y gallwn sicrhau bod yr hyn a gymeradwywyd gennym ym mis Mawrth yn cyflawni ar gyfer pobl Cymru mewn gwirionedd?