Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
27/02/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
O dan Reol Sefydlog 12.58, bydd arweinydd y tŷ, Julie James, yn ateb y cwestiynau ar ran y Prif Weinidog heddiw. Y cwestiwn cyntaf, Mark Reckless.
Under Standing Order 12.58, the leader of the house, Julie James, will answer questions on behalf of the First Minister today. The first question, Mark Reckless.
1. A wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau ar ôl cyrraedd pa gost y bydd Llywodraeth Cymru'n edrych ar ddewisiadau amgen i gynlluniau arfaethedig presennol ar gyfer ffordd liniaru'r M4? OAQ51826
1. Will the First Minister confirm at what cost the Welsh Government will look at alternatives to the current proposed plans for the M4 relief road? OAQ51826
A public inquiry has been taking place over the last 12 months to scrutinise all aspects of the project, including costs and suggested alternatives. The independent inspectors’ report and the business case will inform a final decision this year on whether to proceed with the scheme.
Mae ymchwiliad cyhoeddus wedi cael ei gynnal dros y flwyddyn ddiwethaf i graffu ar bob agwedd ar y prosiect, gan gynnwys costau a dewisiadau amgen awgrymedig. Bydd adroddiad yr arolygwyr annibynnol a'r achos busnes yn llywio penderfyniad terfynol eleni ar ba un a ddylid bwrw ymlaen â'r cynllun.
The First Minister told us in 2015 that the project would cost, and I quote, 'nowhere near £1 billion.' I suppose, in one sense, that's correct because the cost is now put at around £1.4 billion. If the Assembly does support the black route in the vote that we're now going to have, how can we trust the Welsh Government to deliver it at acceptable cost when you've shown no ability so far to do so, and the costs on the Heads of the Valleys road are out of control? Are you asking the Assembly to write you a blank cheque?
Dywedodd y Prif Weinidog wrthym yn 2015 y byddai'r prosiect yn costio, a dyfynnaf, 'ddim yn agos at £1 biliwn.' Mae'n debyg, mewn un ystyr, bod hynny'n gywir gan y nodwyd bod y gost tua £1.4 biliwn erbyn hyn. Os bydd y Cynulliad yn cefnogi'r llwybr du yn y bleidlais yr ydym ni'n mynd i'w chael nawr, sut gallwn ni ymddiried yn Llywodraeth Cymru i'w ddarparu am gost dderbyniol pan nad ydych chi wedi dangos unrhyw allu i wneud hynny hyd yn hyn, a bod y costau ar ffordd Blaenau'r Cymoedd allan o reolaeth? A ydych chi'n gofyn i'r Cynulliad ysgrifennu siec gwag i chi?
No, not at all. I'm not going to comment on the merits of the project due to the fact that the statutory final decision remains to be made, and it's quite clear that there are a wide range of views on this significant potential infrastructure investment, and it's extremely right that these views are all being heard at the inquiry and should be taken into account. The Cabinet Secretary for Economy and Transport has clearly stated in this Chamber that he instructed the inquiry be comprehensive and test the need for the scheme in the light of the latest proposals for the south Wales metro, and consider alternatives, and, indeed, consider the costs involved in that. Once the outcome of the inquiry is known, that will inform a final decision on whether to proceed with construction, and that will include, obviously, a business plan, which will then be put into place.
Na, dim o gwbl. Nid wyf i'n mynd i wneud sylwadau ar rinweddau'r prosiect oherwydd y ffaith nad yw'r penderfyniad terfynol statudol wedi ei wneud eto, ac mae'n gwbl eglur bod amrywiaeth eang o safbwyntiau ar y buddsoddiad sylweddol posibl hwn mewn seilwaith, ac mae'n hynod briodol bod y safbwyntiau hyn i gyd yn cael eu clywed yn yr ymchwiliad ac y dylid eu cymryd i ystyriaeth. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth wedi datgan yn eglur yn y Siambr hon ei fod wedi cyfarwyddo'r ymchwiliad i fod yn gynhwysfawr a rhoi prawf ar yr angen am y cynllun yng ngoleuni'r cynigion diweddaraf ar gyfer metro de Cymru, ac ystyried dewisiadau eraill, ac, yn wir, ystyried y costau sy'n gysylltiedig â hynny. Unwaith y bydd canlyniad yr ymchwiliad yn hysbys, bydd hynny'n hysbysu penderfyniad terfynol ar ba un a ddylid bwrw ymlaen â'r gwaith adeiladu, a bydd hynny'n cynnwys, yn amlwg, cynllun busnes, a fydd yn cael ei roi ar waith wedyn.
I was 13 years old when an M4 relief road around Newport was first mooted in 1991. [Laughter.] I haven't aged. [Laughter.] The current local public inquiry is the longest and most thorough inquiry in Welsh history, testing seven potential routes, including the option of doing nothing. The independent public inquiry is eagerly anticipated by my constituents, and it's only right and proper to look closely at the findings when they're published later this year. As for many businesses, visitors, commuters and constituents, the option of doing nothing, or more delays to a decision, are costly. It's estimated that the M4 is a key artery for 70 per cent of Wales's population and economy. Will the leader of the house relay to the Cabinet Secretary and the First Minister the imperative of a speedy resolution once the independent inspector reports, particularly with the removal of the Severn tolls, which will increase traffic and congestion on that part of the road?
Roeddwn i'n 13 oed pan soniwyd gyntaf am ffordd liniaru i'r M4 o amgylch Casnewydd ym 1991. [Chwerthin.] Nid wyf i wedi heneiddio. [Chwerthin.] Yr ymchwiliad cyhoeddus lleol presennol yw'r ymchwiliad hiraf a mwyaf trwyadl yn hanes Cymru, profi saith llwybr posibl, gan gynnwys y dewis o wneud dim. Mae fy etholwyr yn edrych ymlaen yn eiddgar at yr ymchwiliad cyhoeddus annibynnol, ac mae'n gwbl iawn a phriodol edrych yn fanwl ar y canfyddiadau pan fyddant yn cael eu cyhoeddi yn ddiweddarach eleni. Mae'r dewis o wneud dim, neu mwy o oedi cyn cael penderfyniad, yn gostus i nifer o fusnesau, ymwelwyr, cymudwyr ac etholwyr. Amcangyfrifir bod yr M4 yn brif wythïen allweddol i 70 y cant o boblogaeth ac economi Cymru. A wnaiff arweinydd y tŷ gyfleu i Ysgrifennydd y Cabinet a'r Prif Weinidog pa mor hollbwysig yw cael ateb buan ar ôl i'r arolygydd annibynnol adrodd, yn enwedig yn sgil dileu tollau pontydd Hafren, a fydd yn cynyddu traffig a thagfeydd ar y rhan honno o'r ffordd?
Yes, I think the Member makes a fair point. Sadly, I was a little older than 13 at the start of this. Not much older, obviously. [Laughter.] There are a large number of legal implications involved in the consideration of the public inquiry, and we will need to consider options once we've got the outcome of the inquiry, and that will have to include also the timing of the decision, the costing and the business plan, as I say. But, absolutely, we're all aware of the serious issues on the M4 around Newport, and the Cabinet Secretary is here listening to your remarks, which I'm sure he heard.
Ie, rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt teg. Yn anffodus, roeddwn i ychydig yn hŷn na 13 oed ar ddechrau hyn. Nid fawr yn hŷn, yn amlwg. [Chwerthin.] Ceir nifer fawr o oblygiadau cyfreithiol sy'n gysylltiedig ag ystyriaethau'r ymchwiliad cyhoeddus, a bydd angen i ni ystyried dewisiadau ar ôl i ni gael canlyniad yr ymchwiliad, a bydd yn rhaid i hynny gynnwys amseriad y penderfyniad hefyd, y costau a'r cynllun busnes, fel y dywedais. Ond, yn sicr, rydym ni i gyd yn ymwybodol o'r problemau difrifol ar yr M4 o amgylch Casnewydd, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet yma yn gwrando ar eich sylwadau, ac rwy'n siŵr ei fod wedi eu clywed.
I'm sure you're not going to go ahead of the public inquiry, as you stated very clearly, but I'm sure you'd agree as well that we in this Parliament have not outsourced £2 billion-worth of public spending or the opportunity costs of alternative investment in alternative road transport, and alternative transport methods, to a public inquiry. We are the elected Assembly and, ultimately, we should take that decision. I welcome the letter today from the Cabinet Secretary saying there will be a real vote in the Assembly, and to make that an even more vital and real vote, will you now, in deputising for the First Minister and as leader of the house, and you're chief whip, make it a free vote for your group?
Rwy'n siŵr nad ydych chi'n mynd i achub y blaen ar yr ymchwiliad cyhoeddus, fel y dywedasoch yn eglur iawn, ond rwy'n siŵr y byddech chi hefyd yn cytuno nad ydym ni yn y Senedd hon wedi rhoi gwerth £2 biliwn o wariant cyhoeddus, neu gostau cyfle buddsoddi amgen mewn trafnidiaeth ffyrdd amgen, a dulliau trafnidiaeth amgen, ar gontract allanol i ymchwiliad cyhoeddus. Ni yw'r Cynulliad etholedig ac, yn y pen draw, ni ddylai wneud y penderfyniad hwnnw. Rwy'n croesawu'r llythyr heddiw gan Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud y bydd pleidlais wirioneddol yn y Cynulliad, ac i wneud honno'n bleidlais hyd yn oed mwy hanfodol a gwirioneddol, a wnewch chi nawr, wrth ddirprwyo ar ran y Prif Weinidog ac fel arweinydd y tŷ, a chi yw'r prif chwip, ei gwneud yn bleidlais rydd i'ch grŵp?
I'm very delighted to confirm that we'll bring forward a debate in Government time on the M4 corridor around the Newport project following the conclusion of the public local inquiry. Given the legal implications, we are currently considering options as to the timing and format of that, and I will be keeping the Assembly informed of those plans as myself, other than in deputising for the First Minister. The Cabinet Secretary for Economy and Transport has just written to all party groups in the Assembly, but he will be arranging a technical briefing with project team officials on the current position, to ensure Members are fully apprised of all the facts relating to the scheme beforehand. So, I hear what the Member says and I take the point he makes, but we will be considering that once we know the outcome of the inquiry.
Rwy'n falch dros ben o gadarnhau y byddwn yn cyflwyno dadl yn amser y Llywodraeth ar brosiect coridor yr M4 o amgylch Casnewydd yn dilyn casgliad yr ymchwiliad lleol cyhoeddus. O ystyried y goblygiadau cyfreithiol, rydym wrthi'n ystyried dewisiadau o ran amseriad a fformat hwnnw, a byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad am y cynlluniau hynny fel fi fy hun, ar wahân i ddirprwyo ar ran y Prif Weinidog. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth newydd ysgrifennu at bob grŵp plaid yn y Cynulliad, ond bydd yn trefnu sesiwn briffio technegol gyda swyddogion tîm y prosiect ar y sefyllfa bresennol, i sicrhau bod yr Aelodau'n gwbl ymwybodol o'r holl ffeithiau yn ymwneud â'r cynllun ymlaen llaw. Felly, clywaf yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud ac rwy'n derbyn y pwynt y mae'n ei wneud, ond byddwn yn ystyried hynny cyn gynted ag y byddwn yn gwybod beth yw canlyniad yr ymchwiliad.
2. Pa neges allweddol y mae Prif Weinidog wedi cymryd wrth yr arolwg Cadw'n Iach yng Nghymru? OAQ51827
2. What key message has the First Minister taken from the recent Stay Well in Wales survey? OAQ51827
The survey provides a wealth of information to support work to improve population health. Its findings demonstrate that there is public support for many of the priorities set out in 'Prosperity for All', including our focus on early years.
Mae'r arolwg yn darparu cyfoeth o wybodaeth i gynorthwyo gwaith i wella iechyd y boblogaeth. Mae ei ganfyddiadau yn dangos bod y cyhoedd yn gefnogol i lawer o'r blaenoriaethau a nodir yn 'Ffyniant i Bawb', gan gynnwys ein pwyslais ar y blynyddoedd cynnar.
Thank you very much for that. It's very clear from the survey that people expect action on public health issues to ensure that we improve the health of the nation. On top of that, today we learn that there's been a doubling of diabetes in the last 20 years, and we also heard from Cancer Research UK, demanding that junk food advertising to young people should be banned because of the rise and rise in cancers related to the poor diets that many people are consuming. So, could you tell us what appetite the Government now has to take action to ban junk food, and generally to ensure that young people are aware that they are what they eat and they will only live a long life if they eat well?
Diolch yn fawr iawn i chi am hynna. Mae'n amlwg iawn o'r arolwg bod pobl yn disgwyl i gamau gael eu cymryd ar faterion iechyd y cyhoedd i sicrhau ein bod ni'n gwella iechyd y genedl. Yn ogystal â hynny, rydym ni'n darganfod heddiw bod diabetes wedi dyblu yn yr 20 mlynedd diwethaf, ac rydym ni hefyd wedi clywed gan Cancer Research UK, yn mynnu y dylai hysbysebu bwyd sothach i bobl ifanc gael ei wahardd oherwydd y cynnydd mawr i ganserau sy'n gysylltiedig â'r deietau gwael y mae llawer o bobl yn eu bwyta. Felly, a allech chi ddweud wrthym ni pa awydd sydd gan y Llywodraeth nawr i gymryd camau i wahardd bwyd sothach, ac i sicrhau yn gyffredinol bod pobl ifanc yn ymwybodol eu bod yr hyn y maent yn ei fwyta ac y byddant yn byw bywyd hir dim ond os byddant yn bwyta'n dda?
We have a very strong track record in Wales of taking strong public health action where there is evidence that it will improve or protect population health. The public health Act, the active travel Act, and the current minimum unit pricing Bill are very good cases in point. We'll be continuing to prioritise such interventions where there is merit and where taking action is within the powers at our disposal. But, for example, in areas such as broadcasting, we don't have all of the powers we need, but we will be looking at ways of maximising our powers and our influence in those areas where it isn't in our direct control. And we want a strategy to create a very clear vision for Wales, and this will mean working with the UK Government to ensure that we can drive forward changes required to tackle, for example, growing obesity levels in children.
Mae gennym ni hanes cryf iawn yng Nghymru o gymryd camau iechyd cyhoeddus cryf pan geir tystiolaeth y bydd hynny'n gwella neu'n diogelu iechyd y boblogaeth. Mae'r Ddeddf iechyd y cyhoedd, y Ddeddf teithio llesol, a'r Bil isafbris uned yn enghreifftiau da iawn o hynny. Byddwn yn parhau i flaenoriaethu ymyraethau o'r fath pan fo angen hynny a phan fo cymryd camau o fewn y pwerau sydd ar gael i ni. Ond, er enghraifft, mewn meysydd fel darlledu, nid oes gennym ni'r holl bwerau sydd eu hangen arnom, ond byddwn yn ystyried ffyrdd o fanteisio i'r eithaf ar ein pwerau a'n dylanwad yn y meysydd hynny nad ydynt o dan ein rheolaeth uniongyrchol. Ac rydym ni eisiau strategaeth i greu gweledigaeth eglur iawn i Gymru, a bydd hyn yn golygu gweithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau y gallwn ni fwrw ymlaen â newidiadau sydd eu hangen i fynd i'r afael â lefelau gordewdra cynyddol ymhlith plant, er enghraifft.
The stay well survey actually, I thought, showed a population that was very keen to take part in responsible healthcare and understood that prevention is better than cure, and showed an enormous maturity on behalf of the public, something we tend to talk down sometimes, I think, here. And one of the things that they really picked up was that 76 per cent of the respondents wanted to see health services being offered more by employers, and employers taking more ownership of helping their employees to stay well. And we raised this last week—or the week before—in our debate on mental health, about the cost of mental health illness to the economy, and what we need to do as individuals and as employers to help people with mental health to do well in their workplaces. Can you please, leader of the house, perhaps outline what the Welsh Government can do to influence both public sector and, more importantly, the private sector to ensure that they stand by their employees and really help them through times of trouble?
Dangosodd yr arolwg cadw'n iach mewn gwirionedd, yn fy marn i, poblogaeth a oedd yn awyddus iawn i gymryd rhan mewn gofal iechyd cyfrifol ac a oedd yn deall bod atal yn well na gwella, ac yn dangos aeddfedrwydd aruthrol ar ran y cyhoedd, rhywbeth yr ydym ni'n tueddu i'w anwybyddu weithiau, rwy'n credu, yn y fan yma. Ac un o'r pethau y cyfeiriwyd ato'n benodol ganddynt yw bod 76 y cant o'r ymatebwyr eisiau gweld gwasanaethau iechyd yn cael eu cynnig gan gyflogwyr, a chyflogwyr yn cymryd mwy o gyfrifoldeb am helpu eu gweithwyr i gadw'n iach. A chodwyd hyn gennym yr wythnos diwethaf—neu'r wythnos cynt—yn ein dadl ar iechyd meddwl, am gost salwch meddwl i'r economi, a'r hyn y mae angen i ni ei wneud fel unigolion ac fel cyflogwyr i helpu pobl â phroblemau iechyd meddwl i wneud yn dda yn eu gweithleoedd. A allwch chi, os gwelwch yn dda, arweinydd y tŷ, amlinellu efallai yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i ddylanwadu ar y sector cyhoeddus ac, yn bwysicach, y sector preifat i sicrhau eu bod yn cefnogi eu gweithwyr ac wir yn eu helpu trwy gyfnodau trafferthus?
I think Angela Burns makes a very good point. The survey was very interesting, wasn't it, in terms of the appetite of people to be regulated, almost, in terms of public health? The Welsh Government spends about £88 million of core funding on Public Health Wales, and we have a range of measures aimed at preventing ill health, alongside a number of other public health functions. We also have the Healthy Working Wales programme, which supports employers across Wales to improve health and well-being at work, and has already supported around 3,500 employers in Wales, which represents about 36 per cent of the working population of Wales. I can also say that, in looking at fair work, and the fair work agenda in Wales in social partnership, one of the things we have been looking at is ways of assisting employers to help with public health promotion. Because, of course, one of the big issues is about economic inactivity and making sure that people who are in work stay in work, and are able to be supported there. So it's all very much, as I say, part of the same programme. So, I take the Member's point entirely. We are already working in that way, and we're looking to extend that across all sectors of Welsh employers as part of our fair work agenda.
Rwy'n credu bod Angela Burns yn gwneud pwynt da iawn. Roedd yr arolwg yn ddiddorol iawn, onid oedd, o ran awydd pobl i gael eu rheoleiddio, bron, o ran iechyd cyhoeddus? Mae Llywodraeth Cymru yn gwario tua £88 miliwn o gyllid craidd ar Iechyd Cyhoeddus Cymru, ac mae gennym ni amrywiaeth o fesurau sydd â'r nod o atal afiechyd, ochr yn ochr â nifer o swyddogaethau iechyd cyhoeddus eraill. Mae gennym ni raglen Cymru Iach ar Waith hefyd, sy'n cynorthwyo cyflogwyr ledled Cymru i wella iechyd a llesiant yn y gwaith, ac mae eisoes wedi cynorthwyo tua 3,500 o gyflogwyr yng Nghymru, sy'n cynrychioli tua 36 y cant o boblogaeth weithio Cymru. Gallaf hefyd ddweud, wrth ystyried gwaith teg a'r agenda gwaith teg yng Nghymru mewn partneriaeth gymdeithasol, un o'r pethau yr ydym ni wedi bod yn ei ystyried yw ffyrdd o gynorthwyo cyflogwyr i helpu gyda hybu iechyd y cyhoedd. Oherwydd, wrth gwrs, anweithgarwch economaidd yw un o'r problemau mawr, a gwneud yn siŵr bod pobl sydd mewn gwaith yn aros mewn gwaith, ac yn gallu cael eu cynorthwyo yno. Felly mae'r cwbl yn sicr, fel y dywedais, yn rhan o'r un rhaglen. Felly, rwy'n derbyn pwynt yr Aelod yn llwyr. Rydym ni eisoes yn gweithio yn y ffordd honno, ac rydym ni'n bwriadu ymestyn hynny ar draws pob sector o gyflogwyr Cymru yn rhan o'n hagenda gwaith teg.
Leader of the house, the Stay Well in Wales survey highlighted that doctors and nurses are not the primary source of health information, probably due to the difficulty in getting an appointment with a GP or practice nurse. The situation is being made much worse by short-sighted decisions by local government. Bridgend council intend to cut bus subsidies, which put an end to services covering a lot of Porthcawl, making it impossible for some residents to get to the new health centre. What is your Government doing to ensure that local government decisions do not have an impact on people's ability to access health and social care?
Arweinydd y tŷ, tynnodd arolwg Cadw'n Iach yng Nghymru sylw at y ffaith nad meddygon a nyrsys yw'r brif ffynhonnell o wybodaeth am iechyd, mae'n debyg oherwydd yr anhawster o gael apwyntiad gyda meddyg teulu neu nyrs practis. Mae'n sefyllfa'n cael ei gwneud yn llawer gwaeth gan benderfyniadau annoeth gan lywodraeth leol. Mae cyngor Pen-y-bont ar Ogwr yn bwriadu torri cymorthdaliadau bysiau, a rhoi terfyn ar wasanaethau sy'n cwmpasu llawer o Borthcawl, gan ei gwneud yn amhosibl i rai trigolion gyrraedd y ganolfan iechyd newydd. Beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau nad yw penderfyniadau llywodraeth leol yn effeithio ar allu pobl i gael gafael ar wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol?
I think that's really quite a stretch in terms of public health. We have a very good working relationship with all of our local authority partners in this, and, of course, they're responsible for delivering social care as well. And we have a very well-developed bond with them around travel and health travel in particular. That's something that also comes up in the workforce partnership council from time to time as well. So, I can assure the Member that we have a very good working relationship with local authorities and they take into account all of those sorts of decisions in making some of the very difficult decisions they've had to make given the austerity agenda still being pursued by the UK Government.
Rwy'n credu bod hynny'n gryn dipyn i'w ofyn o ran iechyd y cyhoedd. Mae gennym ni berthynas waith dda iawn gyda phob un o'n partneriaid awdurdod lleol yn hyn o beth, ac, wrth gwrs, maen nhw'n gyfrifol am ddarparu gofal cymdeithasol hefyd. Ac mae gennym ni gysylltiad sydd wedi ei ddatblygu'n dda iawn gyda nhw o ran teithio a theithio iechyd yn benodol. Mae hynny'n rhywbeth sydd hefyd yn codi yn y cyngor partneriaeth gweithlu o bryd i'w gilydd hefyd. Felly, gallaf sicrhau'r Aelod bod gennym ni berthynas waith dda iawn gydag awdurdodau lleol a'u bod nhw'n cymryd pob un o'r mathau hynny o benderfyniadau i ystyriaeth wrth wneud rhai o'r penderfyniadau anodd iawn y bu'n rhaid iddyn nhw eu gwneud o ystyried yr agenda cyni cyllidol sy'n dal i gael ei dilyn gan Lywodraeth y DU.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr a chynrychiolwyr y pleidiau. Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.
Questions from the party leaders and their representatives. The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. I was encouraged when I heard that the First Minister was leaving the country, in particular because of what he said at the same time, that America was Wales's most important business partner and there are exciting opportunities that lie ahead and he was going to the United States to press the case for developing a free trade agreement between our countries. Unfortunately, the leader of the opposition at Westminster immediately torpedoed those laudable aims by saying that Labour would seek to negotiate a new comprehensive UK-EU customs union, which, as we know from Mr Barnier, would not include any cherry-picking by the UK Government, and, as we'd be out of the EU, of course, we wouldn't have anything more than the right to be consulted. How can these two conflicting positions of the First Minister of Wales and the leader of the opposition at Westminster now be reconciled?
Diolch, Llywydd. Fe'm calonogwyd pan glywais fod y Prif Weinidog yn gadael y wlad, yn enwedig oherwydd yr hyn a ddywedodd ar yr un pryd, mai America oedd partner busnes pwysicaf Cymru a bod cyfleoedd cyffrous o'n blaenau, a'r fod yn mynd i'r Unol Daleithiau i ddadlau'r achos dros ddatblygu cytundeb masnach rydd rhwng ein gwledydd. Yn anffodus, cafodd y nodau canmoladwy hynny eu suddo ar unwaith gan arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan gan ddweud y byddai Llafur yn ceisio cytuno undeb cynhwysfawr newydd rhwng y DU a'r UE, na fyddai, fel y gwyddom gan Mr Barnier, yn cynnwys unrhyw bosibilrwydd i Lywodraeth y DU ddewis yr agweddau manteisiol, a, chan y byddem ni allan o'r UE, wrth gwrs, ni fyddai gennym ni ddim mwy na'r hawl i gael ein hymgynghori. Sut gellir cysoni'r ddau safbwynt hyn gan Brif Weinidog Cymru ac arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan sy'n mynd yn groes i'w gilydd?
Well, I don't think they are conflicting at all, because, of course, the First Minister was speaking about the potential for a free trade deal between the UK as a whole and the USA and, as we've explained on numerous previous occasions, in the sort of customs union that we envisage the UK would conduct parallel negotiations with third countries to those undertaken by the EU 27. Our talks with the US and the EU are currently in abeyance. These will undoubtedly come back on to the agenda in the coming years. It's obviously nonsensical to exclude ourselves from one of the most powerful trading blocks in the world on the basis of some dogmatic political belief.
Wel, nid wyf i'n credu eu bod nhw'n mynd yn groes i'w gilydd o gwbl, oherwydd, wrth gwrs, roedd y Prif Weinidog yn siarad am y potensial ar gyfer cytundeb masnach rydd rhwng y DU yn ei chyfanrwydd a'r Unol Daleithiau ac, fel rydym ni wedi ei esbonio ar sawl achlysur blaenorol, yn y math o undeb tollau yr ydym ni'n ei ragweld, byddai'r DU yn cynnal trafodaethau cyfochrog â thrydydd gwledydd i'r rheini a gynhelir gan 27 gwlad yr UE. Mae ein trafodaethau â'r Unol Daleithiau a'r UE yn parhau heb eu gorffen ar hyn o bryd. Nid oes amheuaeth y bydd y rhain yn dychwelyd i'r agenda yn y blynyddoedd i ddod. Mae'n amlwg yn hurt i eithrio ein hunain o un o flociau masnachu mwyaf grymus y byd ar sail rhyw gred wleidyddol ddogmatig.
It's clearly impossible under EU law for any member state to conduct trade negotiations with a third country, because all that is reserved to the Commission in Brussels, so the Labour Party's position is totally incoherent.
But I was also encouraged by what the First Minister said that,
'I want to reassure...the United States that Wales remains an outward looking and welcoming country.'
Unfortunately, that laudable statement was also undermined by the shadow foreign secretary at Westminster, Emily Thornbury, who described Mr Trump as an asteroid of awfulness that has fallen on this world. She said,
'I think that he is a danger and I think that he is a racist.'
I'm delighted that Welsh Labour's true face is on display today, agreeing with sentiments that can only do damage to the interests of the United Kingdom and the interests of the people of Wales. If the First Minister is serious about wanting to engage the Trump administration and investors from the United States in the possibilities and potential of our country here, then it pays generally in diplomacy to be nice to people rather than to insult and abuse them.
Mae'n amhosibl o dan gyfraith yr UE i unrhyw aelod-wladwriaeth gynnal trafodaethau masnach gyda thrydedd gwlad, gan fod hynny i gyd wedi ei gadw yn ôl i'r Comisiwn ym Mrwsel, felly mae safbwynt y Blaid Lafur yn gwbl annealladwy.
Ond fe'm calonogwyd hefyd gan yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog, sef
Rwyf i eisiau sicrhau...yr Unol Daleithiau bod Cymru yn parhau i fod yn wlad agored a chroesawgar.
Yn anffodus, tanseiliwyd y datganiad canmoladwy hwnnw hefyd gan ysgrifennydd tramor yr wrthblaid yn San Steffan, Emily Thornbury, a ddisgrifiodd Mr Trump fel asteroid o drybeiligrwydd sydd wedi disgyn ar y byd hwn. Dywedodd,
Rwy'n credu ei fod yn beryglus ac rwy'n credu ei fod yn hiliol.
Rwy'n falch bod gwir wyneb Llafur Cymru i'w weld heddiw, yn cytuno â theimladau a all wneud dim ond niwed i fuddiannau'r Deyrnas Unedig a buddiannau pobl Cymru. Os yw'r Prif Weinidog o ddifrif ynghylch bod eisiau ymgysylltu â gweinyddiaeth Trump a buddsoddwyr o'r Unol Daleithiau ym mhosibiliadau a photensial ein gwlad yma, yna mae'n talu'n gyffredinol mewn diplomyddiaeth i fod yn gyfeillgar tuag at bobl yn hytrach na'u sarhau a'u dilorni.
Well, I'm very glad to hear Neil Hamilton's idea of appeasement, which is not my idea of appeasement. There is a huge difference between the presidency of the United States and the United States as an entire country. The First Minister and the Labour Party have been extremely clear about the position on the customs union. We have made it explicit that it's in Wales's best interest to remain inside the customs union and actually, indeed, inside the single market. The FM could not have been more clear in that regard.
Wel, rwy'n falch iawn o glywed syniad Neil Hamilton o ddyhuddiad, sy'n wahanol i'm syniad i o ddyhuddiad. Mae gwahaniaeth enfawr rhwng arlywyddiaeth yr Unol Daleithiau a'r Unol Daleithiau fel gwlad gyfan. Mae'r Prif Weinidog a'r Blaid Lafur wedi bod yn hynod eglur ynghylch y safbwynt ar yr undeb tollau. Rydym ni wedi ei gwneud yn eglur mai'r budd gorau i Gymru fyddai aros y tu mewn i'r undeb tollau ac, yn wir, o fewn y farchnad sengl. Ni allai'r Prif Weinidog fod wedi bod yn fwy eglur yn hynny o beth.
Well, clarity of that kind is normally to be found only in the pages of Alice's Adventures in Wonderland or Through the Looking Glass, because you can't be inside and outside at the same time.
The First Minister, I see, intends, in the course of his visit, to talk to Hillary Clinton. Nothing wrong with that in itself but, as Hillary Clinton actually lost the election for the presidency to President Trump, wouldn't it actually have made more sense to try to meet with people in the Trump administration rather than the candidate for the party that lost the election the last time the presidency was up for grabs?
Wel, caiff eglurder o'r math yna ei ganfod dim ond yn nhudalennau Alice's Adventures in Wonderland neu Through the Looking Glass fel rheol, oherwydd ni allwch chi fod y tu mewn a'r tu allan ar yr un pryd.
Mae'r Prif Weinidog, rwy'n gweld, yn bwriadu, yn ystod ei ymweliad, siarad â Hillary Clinton. Nid oes dim o'i le â hynny ynddo'i hun ond, gan fod Hillary Clinton wedi colli'r etholiad ar gyfer yr arlywyddiaeth i Arlywydd Trump, oni fyddai wedi gwneud mwy o synnwyr mewn gwirionedd i geisio cyfarfod â phobl yng ngweinyddiaeth Trump yn hytrach na'r ymgeisydd dros y blaid a gollodd yr etholiad y tro diwethaf yr oedd yr arlywyddiaeth yn y fantol?
The leader of UKIP makes his usual nonsensical alignment between two completely different things. Of course, the First Minister is conducting a series of important negotiations with a range of investors right across the United States and Canada, as it happens, in the best interests of this country. Of course, he will be meeting with Hillary Clinton and a range of other people who have an interest in continuing our good relationship.
Mae arweinydd UKIP yn gwneud ei gyfatebiaeth ddisynnwyr arferol rhwng dau beth hollol wahanol. Wrth gwrs, mae'r Prif Weinidog yn cynnal cyfres o drafodaethau pwysig gydag amrywiaeth o fuddsoddwyr ar draws yr Unol Daleithiau a Chanada, fel mae'n digwydd, er lles gorau y wlad hon. Wrth gwrs, bydd yn cyfarfod â Hillary Clinton ac amrywiaeth o bobl eraill sydd â diddordeb mewn parhau ein perthynas dda.
Ar ran arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
On behalf of the leader of Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
A few moments ago, leader of the house, you said that the First Minister had been very clear on the customs union issue. I beg to differ, so I'll keep my first question very simple: does your Government favour staying in the EU customs union or a customs union?
Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Ychydig funudau yn ôl, arweinydd y tŷ, dywedasoch fod y Prif Weinidog wedi bod yn eglur iawn am fater yr undeb tollau. Rwy'n anghytuno, felly fe gadwaf fy nghwestiwn cyntaf yn syml iawn: a yw eich Llywodraeth o blaid aros yn undeb tollau'r UE neu mewn undeb tollau?
I think it's very important that we maintain an open mind during the negotiations with the EU and therefore we need to have a customs union of one sort or another. If that turns out to be the customs union as a result of the negotiations, well that would be very interesting, but, in the spirit of a negotiation, of course we have to keep everything on the table.
Rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n cadw meddwl agored yn ystod y trafodaethau gyda'r UE ac felly mae angen i ni gael undeb tollau o ryw fath neu'i gilydd. Os mai'r undeb tollau a ddaw o ganlyniad i'r trafodaethau fydd hwnnw, yna byddai hynny'n ddiddorol iawn, ond, yn ysbryd trafodaeth, wrth gwrs, mae'n rhaid i ni gadw popeth ar y bwrdd.
I'm afraid to say that's a regression from the position taken by this Government some months ago. The joint White Paper 'Securing Wales' Future' concludes that Wales and the UK should remain in the EU customs union, and I quote:
'we'—
that's you and us—
'are unconvinced that the possible benefits of withdrawing from the EU Customs Union outweigh the costs.'
In fact, every single reference to 'customs union' in Government policy since is to the existing customs union. There's not a single reference to a new, as yet non-existent type of customs union. So why, I ask, has the First Minister changed his tone or changed his language? Why does he now talk about 'a' customs union, as do you? Is it because the position as outlined by Jeremy Corbyn is at odds with what's in the interests of Wales and the people of Wales, and for want of a better term, the First Minister is therefore having to fudge it?
Mae'n ddrwg gen i ddweud bod hynna'n dynnu'n ôl o'r safbwynt a gymerwyd gan y Llywodraeth hon rai misoedd yn ôl. Mae'r Papur Gwyn ar y cyd 'Sicrhau Dyfodol Cymru' yn dod i'r casgliad y dylai Cymru a'r DU aros yn undeb tollau'r UE, a dyfynnaf:
'nid ydym'—
sef chi a ni—
'wedi ein hargyhoeddi bod manteision posibl tynnu yn ôl o Undeb Tollau’r UE yn fwy na’r costau.'
A dweud y gwir, mae pob un cyfeiriad at 'undeb tollau' ym mholisi'r Llywodraeth ers hynny at yr undeb tollau presennol. Nid oes unrhyw gyfeiriad at fath newydd o undeb tollau, nad yw'n bodoli eto. Felly pam, gofynnaf, mae'r Prif Weinidog wedi newid ei dôn neu wedi newid ei iaith? Pam mae'n sôn nawr am undeb tollau o ryw fath, fel yr ydych chithau? Mae oherwydd bod y safbwynt a amlinellwyd gan Jeremy Corbyn yn groes i'r hyn sydd er lles Cymru a phobl Cymru, ac yn absenoldeb term gwell, mae'r Prif Weinidog yn gorfod cymylu pethau?
No, I disagree entirely. I think it's a very sensible point to make that we need to be in a position to negotiate the very best possible deal for Wales and for the UK as a whole, as part of these negotiations in leaving the European Union. Therefore, we need to try and negotiate the best possible deal. I personally think that the best possible deal is the current state of play. I'm a remainer, I make no bones about it. But clearly, in a negotiation, we need to get the best deal, and a negotiation is a two-way street, and we have to see what's on the table from the other side and what their negotiation stance is. So, it would be ridiculous to rule out all other options.
Na, rwy'n anghytuno'n llwyr. Rwy'n credu ei fod yn bwynt synhwyrol iawn i'w wneud bod angen i ni fod mewn sefyllfa i sicrhau'r cytundeb gorau posibl i Gymru a'r DU yn ei chyfanrwydd, yn rhan o'r trafodaethau hyn wrth adael yr Undeb Ewropeaidd. Felly, mae angen i ni geisio cael y cytundeb gorau posibl. Rwy'n meddwl yn bersonol mai'r cytundeb gorau posibl yw'r sefyllfa fel y mae hi ar hyn o bryd. Rwyf i o blaid aros, ac rwy'n gwbl agored am hynny. Ond yn amlwg, mewn trafodaeth, mae angen i ni gael y cytundeb gorau, ac mae trafodaeth yn stryd ddwyffordd, ac mae'n rhaid i ni weld beth sydd ar y bwrdd gan yr ochr arall a beth yw eu safbwynt trafod. Felly, byddai'n wirion diystyru pob dewis arall.
But what I don't understand is if you were happy as a Government to set out with us what our position was when this document was published, why is that still not the case now? I want to work together on this. I'm really proud that through the work that's been done by Steffan Lewis more than anybody on our side—it's good to see Steffan with us today—we have been able to bring Government towards us on some of these core issues, and will continue to try to do so.
Now, apart from the customs union issue, I think Jeremy Corbyn's Labour position has another fundamental error, in that he is committed to pulling out of the single market. He wants to pick and choose aspects of that market, but President Tusk, as we know, has said that there can be no cherry picking, and no single market à la carte. The solution is that we need both: customs union and single market. Jobs in Wales need both customs union and single market. The port of Holyhead in my constituency, our constituents, all of us, need both. It feels as if, at every corner, the Welsh position is being undermined and undercut by the whims of Westminster, and by that I mean the whims of Government and opposition at Westminster. You know that the position I have set out, that Plaid Cymru has set out, makes sense. Will you help us deliver it?
Ond yr hyn nad wyf i'n ei ddeall yw os oeddech chi'n hapus fel Llywodraeth i gyflwyno gyda ni beth oedd ein safbwynt pan gyhoeddwyd y ddogfen hon, pam nad yw hynny'n dal i fod yn wir nawr? Rwyf i eisiau cydweithio ar hyn. Rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu, drwy'r gwaith a wnaed gan Steffan Lewis yn fwy na neb ar ein hochr ni—mae'n braf gweld Steffan gyda ni heddiw—dod â'r Llywodraeth tuag atom ni ar rai o'r materion craidd hyn, a bydd yn parhau i geisio gwneud hynny.
Nawr, ar wahân i fater yr undeb tollau, rwy'n credu bod gwall sylfaenol arall yn safbwynt Llafur Jeremy Corbyn, sef ei fod wedi ymrwymo i dynnu allan o'r farchnad sengl. Mae eisiau dewis a dethol agweddau ar y farchnad honno, ond mae'r Llywydd Tusk, fel y gwyddom, wedi dweud na ellir dewis a dethol, nac unrhyw farchnad sengl à la carte. Yr ateb yw bod angen y ddau arnom ni: undeb tollau a marchnad sengl. Mae swyddi yng Nghymru angen undeb tollau a marchnad sengl. Mae porthladd Caergybi yn fy etholaeth i, ein hetholwyr, pob un ohonom ni, angen y ddau. Mae'n teimlo fel pe byddai safbwynt Cymru yn cael ei danseilio a'i dandorri ar bob cornel gan fympwyon San Steffan, a thrwy hynny rwy'n golygu mympwy'r Llywodraeth a'r wrthblaid yn San Steffan. Rydych chi'n gwybod bod y safbwynt yr wyf i wedi ei gyflwyno, y mae Plaid Cymru wedi ei gyflwyno, yn gwneud synnwyr. A wnewch chi ein helpu ni i'w gyflawni?
We've been very clear as a Welsh Government, and indeed, in co-operation with Plaid Cymru, about the very best possible outcome for Wales, and we're still very clear about that. But I reiterate what I said: this is a negotiation. It is about getting the best out of the negotiation overall. So, if you rule everything out except the position you start from, that's not a negotiation, and you're very likely to fail.
So, I think it's a very sensible thing to have a range of options on the table that you can start the negotiations with. It remains to be seen where the negotiations will end up. I personally still believe that staying inside the European Union as a whole is the best option for Wales. That's not something the people voted for, and we're in a position of having to negotiate the best deal we can short of that.
Rydym ni wedi bod yn eglur iawn fel Llywodraeth Cymru, ac yn wir, mewn cydweithrediad â Phlaid Cymru, am y canlyniad gorau posibl i Gymru, ac rydym ni'n dal i fod yn eglur iawn am hynny. Ond ailadroddaf yr hyn a ddywedais: trafodaeth yw hon. Mae'n golygu cael y gorau allan o'r drafodaeth yn gyffredinol. Felly, os ydych chi'n diystyru popeth ac eithrio'r safbwynt yr ydych chi'n cychwyn ohono, nid yw honno'n drafodaeth, ac rydych chi'n debygol iawn o fethu.
Felly, rwy'n credu ei fod yn beth synhwyrol iawn cael amrywiaeth o ddewisiadau ar y bwrdd y gallwch chi ddechrau'r trafodaethau â nhw. Mae'n rhaid aros i weld beth fydd canlyniadau'r trafodaethau yn y pen draw. Rwyf i'n bersonol yn dal i gredu mai aros y tu mewn i'r Undeb Ewropeaidd yn ei gyfanrwydd yw'r dewis gorau i Gymru. Nid yw hynny'n rhywbeth y gwnaeth y bobl bleidleisio drosto, ac rydym ni mewn sefyllfa o orfod sicrhau'r cytundeb gorau y gallwn hyd at hynny.
Arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies.
The leader of the opposition, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. Leader of the house, just before we started today, a letter came from the Cabinet Secretary for Economy and Transport highlighting the Government's intention to have a vote on the M4 relief road, and I welcome that movement on behalf of the Government. In the letter—it's three paragraphs long, so it's not particularly long—it indicates that the Cabinet Secretary is seeking legal advice as to the timing of the debate. So, I'm assuming that the Government have set their mind on what type of debate you will be bringing forward for Members to vote on. Will it a 'to note' debate, will it be a budget vote or will it be a more substantive vote around the inquiry itself? Because as I said, the letter clearly indicates it's more of a timing issue, and the Government is quite clear as to the type and nature of debate that we will be able to vote on. I'd be grateful for some clarity on that particular issue.
Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, cyn i ni ddechrau heddiw, daeth llythyr oddi wrth Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth yn tynnu sylw at fwriad y Llywodraeth i gael pleidlais ar ffordd liniaru'r M4, ac rwy'n croesawu'r cam hwnnw ar ran y Llywodraeth. Yn y llythyr—mae'n dri pharagraff o hyd, felly nid yw'n arbennig o hir—mae'n dynodi bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ceisio cyngor cyfreithiol ynghylch amseriad y ddadl. Felly, rwy'n tybio bod y Llywodraeth wedi penderfynu pa fath o ddadl y byddwch chi'n ei chyflwyno i'r Aelodau bleidleisio arni. A fydd hi'n ddadl 'i nodi', a fydd hi'n bleidlais gyllideb neu a fydd hi'n bleidlais mwy sylweddol yn ymwneud â'r ymchwiliad ei hun? Oherwydd fel y dywedais, mae'r llythyr yn nodi'n eglur ei fod yn fwy o fater o amseru, ac mae'r Llywodraeth yn gwbl eglur ynghylch math a natur y ddadl y byddwn yn gallu pleidleisio arni. Byddwn yn ddiolchgar am rywfaint o eglurder ynghylch y mater penodol hwnnw.
Well, yes, as I said earlier on in answer to the question, we've confirmed we'll bring forward the debate in Government time on the M4 corridor around Newport, following the conclusion of the public local inquiry. The debate is likely to be a 'to note' debate at this point in time, but I'm hesitant to say that categorically because we don't yet know the outcome of the public inquiry. So, until we know the outcome, we don't really know what we can form the debate around. So, I'm prepared at this point to give an indication, but I can't be categoric about it because, until we know the outcome of the public inquiry, we are not in a position to be categoric about it.
Wel, ie, fel y dywedais yn gynharach wrth ateb y cwestiwn, rydym ni wedi ein cadarnhau y byddwn ni'n cyflwyno'r ddadl yn amser y Llywodraeth ar goridor yr M4 o amgylch Casnewydd, ar ôl i'r ymchwiliad lleol cyhoeddus ddod i ben. Mae'r ddadl yn debygol o fod yn ddadl 'i nodi' ar hyn o bryd, ond rwy'n amharod i ddweud hynny'n bendant gan nad ydym ni'n gwybod canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus eto. Felly, tan y byddwn ni'n gwybod y canlyniad, nid ydym ni wir yn gwybod beth y gallwn ni seilio'r ddadl arno. Felly, rwy'n barod ar hyn o bryd i roi awgrym, ond ni allaf fod yn bendant am y peth oherwydd, tan y byddwn ni'n gwybod canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus, nid ydym mewn sefyllfa i fod yn bendant amdano.
In fairness, I'm basing my questions on the letter, obviously, and the letter indicates that the Government has set its mind on the type of debate we'll be voting on. It doesn't tie into the public inquiry, it talks more about the timings of the debate based on legal advice. But, you do indicate that it doesn't seem as if it's in the Government's mind at the moment to bring forward a budget vote or an allocation of resources to this project. As you said earlier, it is a 'to note'. Because there's quite a difference, there is, for Members to vote on. Given this is the largest capital project that the Welsh Government will be bringing forward, I think it's important for us to understand exactly what the Government is proposing. So, can I just be crystal clear: you are at the moment minded that that vote will be a 'to note' vote?
A bod yn deg, rwy'n seilio fy nghwestiynau ar y llythyr, yn amlwg, ac mae'r llythyr yn nodi bod y Llywodraeth wedi penderfynu ar y math o ddadl y byddwn ni'n pleidleisio arni. Nid yw'n gysylltiedig â'r ymchwiliad cyhoeddus, mae'n sôn mwy am amseroedd y ddadl yn seiliedig ar gyngor cyfreithiol. Ond, rydych chi'n nodi nad yw'n ymddangos fel pe byddai'r Llywodraeth yn ystyried cyflwyno pleidlais gyllideb neu ddyraniad o adnoddau i'r prosiect hwn ar hyn o bryd. Fel y dywedasoch yn gynharach, mae ddadl 'i nodi'. Oherwydd mae cryn wahaniaeth, oes, i'r Aelodau bleidleisio arno. O gofio mai dyma'r prosiect cyfalaf mwyaf y bydd Llywodraeth Cymru yn ei gyflwyno, rwy'n credu ei bod yn bwysig i ni ddeall yn union beth mae'r Llywodraeth yn ei gynnig. Felly, a gaf i fod yn gwbl eglur: rydych chi wedi penderfynu ar hyn o bryd mai pleidlais 'i nodi' fydd y bleidlais hon?
Yes, currently, we are minded that it will be a 'to note' debate, but I want to reiterate that until we see the outcome of the public inquiry and the consequent legal advice and so on it's impossible to be categoric. So, I'm not in a position to be categoric about it, for the best possible reason, which is that we need to react to it in the light of whatever the outcome of the public inquiry is. So, when we have that then I'll be able to give an indication of what the Government's position is.
Ydym, ar hyn o bryd, rydym ni o'r farn y dylai fod yn ddadl 'i nodi', ond hoffwn ailadrodd ei bod yn amhosibl bod yn bendant tan i ni weld canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus a'r cyngor cyfreithiol dilynol ac ati. Felly, nid wyf mewn sefyllfa i fod yn bendant am y peth, am y rheswm gorau posibl, sef bod angen i ni ymateb iddo yng ngoleuni beth bynnag yw canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus. Felly, pan fydd hwnnw gennym ni, yna byddaf yn gallu rhoi syniad o beth yw safbwynt y Llywodraeth.
I'm grateful for an element of clarity. I appreciate the public inquiry is still ongoing, but obviously I'm basing my questions on the letter that was received by Members on another transport issue that came to light over the recess, which was Abellio's withdrawal from the rail franchise that is currently up for negotiation and tender from the Welsh Government. A bitterly disappointing outcome, obviously. Now, 50 per cent of the bidders have withdrawn from the process. One would ask the question: did the Welsh Government or Transport for Wales work proactively with Abellio to try and resolve the problem around Carillion to keep them in the race for the tender? Because the more ideas, hopefully, the better franchise agreement we will get. And one thing that train users in Wales deserve is a better service than they're getting at the moment. Irrespective of party colour, we can all agree with that, we can.
So, what I'd like is an indication from the leader of the house, if possible, on whether the Government is confident that the two remaining bidders' bids are robust and will go the duration. And, secondly, what clarity can she give around the engagement with Abellio to try and resolve some of the issues they had with the Carillion collapse? Given Carillion's longstanding financial problems that were well understood for many months, was there much engagement from Transport for Wales and the Welsh Government to try and facilitate them staying within the tendering process?
Rwy'n ddiolchgar am elfen o eglurder. Rwy'n sylweddoli bod yr ymchwiliad cyhoeddus dal i fynd yn ei flaen, ond rwy'n amlwg yn seilio fy nghwestiynau ar y llythyr a dderbyniwyd gan yr Aelodau ar fater trafnidiaeth arall a ddaeth i'r amlwg yn ystod y toriad, sef Abellio yn tynnu'n ôl o'r fasnachfraint rheilffyrdd sy'n destun trafodaethau a thender gan Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd. Canlyniad siomedig iawn, yn amlwg. Nawr, mae 50 y cant o'r cynigwyr wedi tynnu'n ôl o'r broses. Byddai rhywun yn gofyn y cwestiwn: a wnaeth Llywodraeth Cymru neu Trafnidiaeth Cymru weithio'n rhagweithiol gydag Abellio i geisio datrys y broblem ynghylch Carillion i'w cadw yn y ras am y tendr? Oherwydd y mwyaf o syniadau, y gorau y bydd y cytundeb masnachfraint a gawn, gobeithio. Ac un peth y mae defnyddwyr trenau yng Nghymru yn ei haeddu yw gwell gwasanaeth nag y maen nhw'n ei gael ar hyn o bryd. Ni waeth pa liw plaid, gallwn i gyd gytuno â hynny, gallwn.
Felly, yr hyn yr hoffwn yw arwydd gan arweinydd y tŷ, os yw'n bosibl, o ran a yw'r Llywodraeth yn ffyddiog bod cynigion y ddau gynigydd sydd ar ôl yn gadarn ac y byddan nhw'n mynd yr holl ffordd. Ac, yn ail, pa eglurder all hi ei roi ynghylch yr ymgysylltiad ag Abellio i geisio datrys rhai o'r problemau a gawsant oherwydd methiant Carillion? O gofio problemau ariannol hirhoedlog Carillion yr oedd dealltwriaeth dda ohonynt am fisoedd lawer, a oedd llawer o ymgysylltu gan Trafnidiaeth Cymru a Llywodraeth Cymru i geisio hwyluso iddynt aros yn y broses dendro?
Yes, we worked very hard to keep them inside the procurement. The leader of the opposition is absolutely right: it's better for us to have the widest range of possibilities open to us in terms of the procurement. So, a lot of very hard work took place actually before the Carillion collapse, and after it, to keep them in the procurement. However, we've still got two very robust tenderers to go ahead with and we're very confident that we will get a good outcome for the citizens of Wales, which I completely agree with him that they richly deserve.
Oedd, fe wnaethom weithio'n galed iawn i'w cadw yn y broses gaffael. Mae arweinydd yr wrthblaid yn llygad ei le: mae'n well i ni gael yr amrywiaeth ehangaf o bosibiliadau yn agored i ni o ran y broses gaffael. Felly, gwnaed llawer o waith caled iawn cyn methiant Carillion, ac ar ôl hynny, i'w cadw yn y broses gaffael. Fodd bynnag, mae gennym ni ddau o dendrwyr cadarn iawn i fwrw ymlaen â nhw o hyd, ac rydym ni'n hyderus iawn y byddwn yn cael canlyniad da i ddinasyddion Cymru, yr wyf i'n cytuno'n llwyr ag ef y maen nhw'n llwyr ei haeddu.
3. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer ei chlybiau ysgol bwyd a hwyl yr haf hwn? OAQ51822
3. Will the First Minister outline the Welsh Government’s plans for its food and fun school clubs this summer? OAQ51822
Yes. In partnership with the WLGA, we will continue increasing the number of local authorities and schools running this scheme by making a further £500,000 available during 2018-19. This will involve working with partners, including local health boards and Public Health Wales, to align agendas, for example, by reducing adverse childhood experiences or increasing sport participation.
Gwnaf. Mewn partneriaeth â CLlLC, byddwn yn parhau i gynyddu nifer yr awdurdodau lleol a'r ysgolion sy'n rhedeg y cynllun hwn trwy roi £500,000 arall ar gael yn ystod 2018-19. Bydd hyn yn cynnwys gweithio gyda phartneriaid, gan gynnwys byrddau iechyd lleol ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, i gysoni agendâu, er enghraifft, trwy leihau profiadau andwyol yn ystod plentyndod neu gynyddu lefelau cyfranogiad mewn chwaraeon.
Thank you, leader of the house. It was a real privilege for me, last summer, to visit the lunch and fun club in Penywaun in my constituency and see the positive benefits that this initiative was having, and that's threefold: it's in terms of providing two hot meals a day to all pupils who are eligible for free school meals; providing fun educational activities; but also I was interested in the fact that it provided additional work hours for some of the lowest paid school staff as well. Last week saw perhaps the most game-changing announcement on the holiday hunger agenda with Labour-led North Lanarkshire Council announcing that it is looking to provide meals to its FSM pupils 365 days a year, with an additional cost implication allegedly of only £0.5 million for one of the authorities with the highest rates of free school meals. This is backed up by research that shows that it could improve concentration and possibly provide a powerful lever to close the elusive attainment gap between those who are eligible for free school meals and those who are not. Will the Welsh Government look to monitor this pilot to see whether it is something that could also be tried in Wales?
Diolch, arweinydd y tŷ. Roedd yn fraint wirioneddol i mi, yr haf diwethaf, i ymweld â'r clwb cinio a hwyl ym Mhenywaun yn fy etholaeth i i weld y manteision cadarnhaol yr oedd y fenter hon yn eu darparu, ac mae hynny'n driphlyg: mae'n ymwneud â darparu dau bryd o fwyd poeth bob dydd i'r holl ddisgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim; darparu gweithgareddau addysgol difyr; ond hefyd roedd gen i ddiddordeb yn y ffaith ei fod yn cynnig oriau gwaith ychwanegol i rai o'r staff ysgol sy'n derbyn y cyflogau isaf hefyd. Gwelwyd yr wythnos diwethaf y cyhoeddiad mwyaf gweddnewidiol efallai ar yr agenda newyn yn ystod y gwyliau wrth i Gyngor Gogledd Swydd Lanark dan arweiniad Llafur gyhoeddi ei fod yn bwriadu darparu prydau i'w ddisgyblion prydau ysgol am ddim 365 diwrnod y flwyddyn, gyda'r goblygiad cost ychwanegol honedig o ddim ond £0.5 miliwn i un o'r awdurdodau â'r cyfraddau uchaf o brydau ysgol am ddim. Cefnogir hyn gan waith ymchwil sy'n dangos y gallai wella'r gallu i ganolbwyntio ac o bosibl cynnig ysgogiad grymus i gau'r bwlch cyrhaeddiad anodd ei gau rhwng y rheini sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a'r rheini nad ydynt. A wnaiff Llywodraeth Cymru geisio monitro'r cynllun arbrofol hwn i weld pa un a yw'n rhywbeth y gellid rhoi cynnig arno yng Nghymru hefyd?
Yes, indeed. The food and fun scheme is a great scheme—it's won seven awards, including an NHS award recognising the scheme's adherence to the tenets of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. I'm delighted to say that the Sustain charity wrote to all UK Governments in 2017 highlighting the Welsh model for tackling holiday hunger as the best in the UK. So, we're very pleased with what we've got already, and, as I've said, we are extending it. We will, however, be watching with keen interest the outcome of the North Lanarkshire pilot, which is funded by the local authority, and we'll be looking to consider the evaluations of that pilot in taking our own scheme forward. I very much hope that it works out and that we can emulate it.
Byddwn, yn wir. Mae'r cynllun bwyd a hwyl yn gynllun gwych—mae wedi ennill saith gwobr, gan gynnwys gwobr GIG yn cydnabod cydymffurfiad y cynllun ag egwyddorion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Rwy'n falch iawn o ddweud bod elusen Sustain wedi ysgrifennu at holl Lywodraethau'r DU yn 2017 gan dynnu sylw at fodel Cymru o fynd i'r afael â newyn yn ystod y gwyliau fel y gorau yn y DU. Felly, rydym ni'n falch iawn gyda'r hyn sydd gennym ni eisoes, ac, fel y dywedais, rydym ni'n ei ymestyn. Fodd bynnag, byddwn yn gwylio gyda diddordeb brwd canlyniad cynllun arbrofol Gogledd Swydd Lanark, sy'n cael ei ariannu gan yr awdurdod lleol, a byddwn yn bwriadu ystyried gwerthusiadau'r cynllun arbrofol hwnnw wrth fwrw ymlaen â'n cynllun ein hunain. Rwy'n mawr obeithio y bydd yn gweithio ac y gallwn ei efelychu.
Leader of the house, one thing that is very important is, of course, to make sure that there is childcare provision in the school holidays, and, indeed, outside of the school holidays. What consideration has the Welsh Government given to the concerns that have been expressed by the future generations commissioner and, indeed, the Professional Association for Childcare and Early Years about the penalties that grandparents, aunties, uncles, brothers and sisters might face if they are child minding on behalf of their relatives? Surely, we want to be encouraging families to share responsibilities for caring, not discouraging them by penalising them because of the Welsh Government's change in its guidance last year.
Arweinydd y tŷ, un peth sy'n bwysig iawn, wrth gwrs, yw gwneud yn siŵr bod darpariaeth gofal plant ar gael yn ystod gwyliau'r ysgol, ac, yn wir, y tu allan i wyliau'r ysgol. Pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei rhoi i'r pryderon a fynegwyd gan y comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol ac, yn wir, y Gymdeithas Broffesiynol Gofal Plant a'r Blynyddoedd Cynnar am y cosbau y gallai neiniau a theidiau, modrybedd, ewythrod, brodyr a chwiorydd eu hwynebu os ydynt yn gwarchod ar ran eu perthnasau? Does bosib nad ydym ni eisiau bod yn annog teuluoedd i rannu cyfrifoldebau gofalu, nid eu hatal drwy eu cosbi oherwydd newid Llywodraeth Cymru i'w chanllawiau y llynedd.
I share the Member's concern, actually, but I'm not sure I'd put it in quite the way that he did. Only registered child minders are currently eligible to receive funding as part of the offer because legislation for 2010, actually, states that the person looking after a child does not act as a child minder if that person is a parent or relative of the child, or a foster parent of the child. So, we can't currently fund child minders to care for children who are related to them unless it's part of a wider scheme where they're looking after other children.
We have been discussing this with PACEY, and we continue to talk to them about what changes, if any, might be made to the legislation ahead of the national roll-out of our offer, with a view to seeing what we can do to balance the two slightly conflicting priorities of ensuring that people meet all of the regulations and qualifications—the food safety and all-the-rest-of-it standards you'd expect for somebody looking after children—and enabling grandparents and so on to take advantage of that scheme. So, we are working on that. I do share some of his concerns, but I wouldn't put it in quite the way he did, and we are actively looking to see what we can do about it.
Rwy'n rhannu pryder yr Aelod, a dweud y gwir, ond nid wyf yn siŵr y byddwn i'n ei roi yn yr union ffordd y gwnaeth ef. Dim ond gwarchodwyr plant cofrestredig sy'n gymwys ar hyn o bryd i gael cyllid yn rhan o'r cynnig, gan fod deddfwriaeth ar gyfer 2010, mewn gwirionedd, yn dweud nad yw'r unigolyn sy'n gofalu am y plentyn yn gweithredu fel gwarchodwr plant os yw'r unigolyn hwnnw'n rhiant neu'n berthynas i'r plentyn, neu'n rhiant maeth i'r plentyn. Felly, ni allwn ariannu gwarchodwyr plant i ofalu am blant sy'n perthyn iddyn nhw ar hyn o bryd oni bai ei fod yn rhan o gynllun ehangach lle maen nhw'n gofalu am blant eraill.
Rydym ni wedi bod yn trafod hyn gyda PACEY, ac rydym ni'n parhau i siarad â nhw am ba newidiadau, os o gwbl, y gellid eu gwneud i'r ddeddfwriaeth cyn cyflwyno ein cynnig yn genedlaethol, gyda'r nod o weld beth allwn ni ei wneud i sicrhau cydbwysedd rhwng y ddwy flaenoriaeth sy'n mynd yn groes i'w gilydd braidd o sicrhau bod pobl yn bodloni'r holl reoliadau a'r cymwysterau— y safonau diogelwch bwyd a'r holl safonau eraill y byddech chi'n ei ddisgwyl gan rywun sy'n gofalu am blant—a galluogi neiniau a theidiau ac ati i fanteisio ar y cynllun hwnnw. Felly, rydym ni'n gweithio ar hynny. Rwyf i yn rhannu rhai o'i bryderon, ond ni fyddwn yn ei roi yn yr union ffordd y gwnaeth ef, ac rydym ni'n mynd ati'n ymarferol i weld beth allwn ni ei wneud am y peth.
4. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau’r defnydd o blastig yng Nghymru? OAQ51811
4. What is the Welsh Government doing to reduce the use of plastic in Wales? OAQ51811
Apologies.
Ymddiheuriadau.
It's written down.
Mae wedi'i ysgrifennu i lawr.
Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau’r defnydd o blastig yng Nghymru?
What is the Welsh Government doing to reduce the use of plastic in Wales?
Apologies for that. The Welsh Government ensured that Wales was at the forefront of introducing the charge on single-use carrier bags. Since its introduction, there has been a substantial reduction in single-use plastic carrier bag usage. We are now developing legislation to introduce a microbeads ban in Wales, on both the manufacture and sale of those products.
Ymddiheuriadau am hynna. Sicrhaodd Llywodraeth Cymru bod Cymru ar flaen y gad o ran cyflwyno'r ffi am fagiau siopa untro. Ers ei gyflwyno, bu gostyngiad sylweddol i'r defnydd o fagiau plastig untro. Rydym ni'n datblygu deddfwriaeth nawr i gyflwyno gwaharddiad ar ficrobelenni yng Nghymru, ar weithgynhyrchu a gwerthu'r cynhyrchion hynny.
Diolch yn fawr iawn ichi am yr ymateb yna. Mi oeddwn i'n falch iawn o allu bod mewn digwyddiad yn Rhosneigr nos Wener diwethaf lle roedd ymgyrch newydd yn cael ei lansio i droi Ynys Môn yn ynys ddi-blastig. Beth mae hynny'n ei wneud ydy apelio ar bobl—busnesau, unigolion a chynghorau—i roi'r gorau i ddefnyddio plastig mewn sawl maes. Mae yna gynnig ar fin mynd o flaen Cyngor Sir Ynys Môn fel bod y sir gyfan yn gallu cymryd safbwynt ar hyn. A ydy'r Llywodraeth yn cefnogi'r math yma o ymgyrch er mwyn lleihau faint o blastig sydd yn ein hamgylchedd ni? A wnaiff arweinydd y tŷ hefyd gytuno bod angen arweinyddiaeth Llywodraeth ac arweinyddiaeth deddfwriaethol gan y Cynulliad yma hefyd er mwyn sicrhau bod yna weithredu Gymru gyfan er mwyn lleihau plastig yn yr amgylchedd?
Thank you very much for that response. I was very pleased to attend an event at Rhosneigr last Friday evening where a new campaign was launched to turn Anglesey into a plastic-free island. What that does is appeal to people—individuals, businesses and councils—to cease the use of plastics in many areas. There is a motion about to go before Anglesey County Council so that the whole council can take a stance on this. Does the Government support this kind of campaign to reduce the amount of plastic in our environment? Will the leader of the house also agree that we need governmental leadership and legislative leadership from this Assembly too in order to ensure that there is all-Wales action to reduce the use of plastics and plastics in our environment?
Yes, indeed, I very much welcome Anglesey's bid for Anglesey to become Wales's first local authority to have official plastic-free status. I think it includes plans to establish a water refill network across the island, and we'd be very interested to see how that goes. The Member will be well aware that 2018 is Wales's Year of the Sea, so it's very timely to act to protect our natural assets by taking further action of this sort. We set up the Wales clean seas partnership and working group to look at these issues and to focus action on preventing the problem at source.
The Minister for Environment was pleased to offer her personal congratulations to the Plastic Free Newquay campaigners in Newquay last week, when they were officially awarded plastic-free status. It's really pleasing to see Welsh communities taking positive action on the issue. Newquay joins its neighbour, Aberporth, as official plastic-free communities, and we very much hope that other towns and villages across Wales will follow suit. It's great to see Anglesey local authority taking that initiative.
As I said in the initial answer, we are developing legislation to introduce the microbeads ban in Wales on both the manufacture and sale of products—by 30 June 2018, we hope. Llantwit Major recently became the first town in Wales to sign up to the Refill app, which encourages people to refill water bottles at shops, cafes and businesses, so we'd like to encourage that sort of thing as well. But we very much welcome it and we're very much actively looking to see what we can do, both legislatively and culturally, to help people reduce their use of plastics.
Gwnaf, yn wir, rwy'n croesawu'n fawr cais Ynys Môn i Ynys Môn ddod yn awdurdod lleol cyntaf Cymru i fod â statws di-blastig swyddogol. Rwy'n credu ei fod yn cynnwys cynlluniau i sefydlu rhwydwaith ail-lenwi dŵr ar draws yr ynys, a byddai gennym ni ddiddordeb mawr mewn gweld sut yr aiff hynny. Bydd yr Aelod yn gwbl ymwybodol mai 2018 yw Blwyddyn y Môr Cymru, felly mae'n amserol iawn cymryd camau i ddiogelu ein hasedau naturiol trwy gymryd camau pellach o'r fath. Sefydlwyd partneriaeth a gweithgor moroedd glân Cymru gennym i ystyried y materion hyn ac i ganolbwyntio camau gweithredu ar atal y broblem yn ei tharddiad.
Roedd y Gweinidog dros yr Amgylchedd yn falch o gynnig ei llongyfarchiadau personol i ymgyrchwyr Ceinewydd Di-blastig yng Ngheinewydd yr wythnos diwethaf, pan ddyfarnwyd statws di-blastig swyddogol iddynt. Mae'n braf iawn gweld cymunedau Cymru yn cymryd camau cadarnhaol ar y mater. Mae Ceinewydd yn ymuno â'i gymydog, Aberporth, fel cymunedau di-blastig swyddogol, ac rydym ni'n mawr obeithio y bydd trefi a phentrefi eraill ledled Cymru yn eu dilyn. Mae'n wych gweld awdurdod lleol Ynys Môn yn achub y blaen.
Fel y dywedais yn yr ateb cychwynnol, rydym ni'n datblygu deddfwriaeth i gyflwyno'r gwaharddiad ar ficrobelenni yng Nghymru ar weithgynhyrchu a gwerthu cynhyrchion—erbyn 30 Mehefin 2018, rydym ni'n gobeithio. Llanilltud Fawr oedd y dref gyntaf yng Nghymru i ymuno â'r ap Refill yn ddiweddar, sy'n annog pobl i ail-lenwi poteli dŵr mewn siopau, caffis a busnesau, felly hoffem annog y math hynny o beth hefyd. Ond rydym ni'n ei groesawu'n fawr iawn, ac rydym ni'n sicr yn mynd ati'n ymarferol i weld beth allwn ni ei wneud, yn ddeddfwriaethol ac yn ddiwylliannol, i helpu pobl leihau eu defnydd o blastig.
Leader of the house, last September the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs announced that she'd commissioned a study that would be looking at ways to, and I quote,
'increase waste prevention, increase recycling and reduce land and marine based litter.'
The study would also be including research on the impacts of extended producer responsibility schemes. Leader of the house, can I ask: when can we expect the findings of that report to be made available?
Arweinydd y tŷ, fis Medi diwethaf, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig ei bod wedi comisiynu astudiaeth a fyddai'n edrych ar ffyrdd, a dyfynnaf,
'o gynyddu gweithgarwch atal gwastraff, codi cyfraddau ailgylchu a lleihau sbwriel ar y tir a sbwriel morol.'
Byddai'r astudiaeth hefyd yn cynnwys gwaith ymchwil ar effeithiau'r cynlluniau cyfrifoldeb cynhyrchwyr estynedig. Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn: pryd gallwn ni ddisgwyl canfyddiadau'r adroddiad hwnnw i gael eu rhoi ar gael?
We've commissioned consultants to conduct a study to examine the potential for extended producer responsibility approaches in Wales, which will help increase recycling and reduce the littering of packaging. I think the research will be focusing on food and drink-related packaging, including plastic bottles and cans, and will also include an analysis of a potential deposit-return scheme. The Minister for environment is, in fact, making a statement on recycling in Wales later on in today's agenda. I just think it's worth pointing out that Wales has the highest municipal recycling rate in the UK, the second highest in Europe and the third highest in in the world. So, we're doing very well already, but the Member is quite right—we could do more, and we will be looking to see what we can do.
Rydym ni wedi comisiynu ymgynghorwyr i gynnal astudiaeth i archwilio'r potensial ar gyfer dulliau cyfrifoldeb cynhyrchwyr estynedig yng Nghymru, a fydd yn helpu i gynyddu ailgylchu a lleihau sbwriel deunydd pacio. Rwy'n credu y bydd y gwaith ymchwil yn canolbwyntio ar deunydd pacio sy'n gysylltiedig â bwyd a diod, gan gynnwys poteli plastig a chaniau, a bydd hefyd yn cynnwys dadansoddiad o gynllun blaendal-dychwelyd posibl. A dweud y gwir, mae'r Gweinidog dros yr amgylchedd yn gwneud datganiad ar ailgylchu yng Nghymru yn ddiweddarach ar agenda heddiw. Rwyf i yn credu ei bod hi'n werth nodi mai Cymru sydd â'r gyfradd ailgylchu trefol uchaf yn y DU, yr ail uchaf yn Ewrop a'r trydydd uchaf yn y byd. Felly, rydym ni'n gwneud yn dda iawn eisoes, ond mae'r Aelod yn llygad ei le—gallem ni wneud mwy, a byddwn yn edrych i weld beth allwn ni ei wneud.
Leader of the house, I'm sure you'll welcome the decision by the BBC to eliminate by 2020 all single-use plastics from their premises, and the royal family, which is an institution nearly as grand and august as the BBC, has said that internal caterers at Buckingham Palace, Windsor Castle and the Palace of Holyrood will have to use china plates and glasses, or recyclable—[Interruption.]—recyclable paper cups. I just wonder if the Welsh Government is going to follow the royal family and the BBC's example and do the same on its premises.
Arweinydd y tŷ, rwy'n siŵr y byddwch chi'n croesawu'r penderfyniad gan y BBC i gael gwared ar yr holl blastig untro o'i safleoedd erbyn 2020, ac mae'r teulu brenhinol, sy'n sefydliad bron mor fawreddog ac urddasol â'r BBC, wedi dweud y bydd yn rhaid i arlwywyr mewnol ym Mhalas Buckingham, Castell Windsor a Phalas Holyrood ddefnyddio platiau a gwydrau tsieina, neu—[Torri ar draws.]—gwpanau papur ailgylchu. Rwy'n meddwl tybed a yw Llywodraeth Cymru yn mynd i ddilyn esiampl y teulu brenhinol a'r BBC a gwneud yr un peth ar ei safleoedd hi.
I think it's a very laudable aim. I'm not too sure about china ones, but I know that David Melding has heard me on one of my many soapboxes on a number of occasions about my antipathy towards single-use coffee cups, and my carrying around, to the detriment of the inside of my handbag on occasions, coffee cups that can be refilled. Indeed, I'm very pleased that the Assembly estate largely uses china cups as well, but we have a little issue with the lids, I think.
It's surprisingly hard to eliminate plastic from your life. I've had a go at it myself, and there are some products that are very, very difficult to get hold of without plastic, so there is a big issue about us working with the UK Government to ensure that we put some pressure on manufacturers to come up with alternatives. There are lots of things we can do in the meantime, though, and I will certainly be taking up his suggestion on the Welsh Government estate to see what we can do to reduce what we currently have in terms of single-use plastic. And, if the Llywydd will indulge me for one minute, I will repeat something I've already said in this Chamber, which is that I would thoroughly encourage everybody to be using bamboo-handled toothbrushes, which are an excellent substitute for single-use plastic toothbrushes.
Rwy'n credu ei fod yn nod canmoladwy iawn. Nid wyf yn rhy siŵr am rai tsieina, ond gwn fod David Melding wedi fy nghlywed i ar un o'm bocsys sebon lu sawl gwaith yn mynegi fy nghasineb o gwpanau coffi untro, a'r ffaith fy mod i'n cario cwpanau coffi y gellir eu hailenwi o gwmpas, ar draul y tu mewn i fy mag llaw ar adegau. Yn wir, rwy'n falch iawn bod ystâd y Cynulliad yn defnyddio cwpanau tsieina i raddau helaeth hefyd, ond mae gennym ni ychydig o broblem gyda'r caeadau, rwy'n credu.
Mae'n syndod o anodd dileu plastig o'ch bywyd. Rwyf wedi rhoi cynnig arni fy hun, a cheir rhai cynhyrchion y mae'n anodd iawn, iawn cael gafael arnyn nhw heb blastig, felly ceir mater pwysig i ni weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau ein bod ni'n rhoi rhywfaint o bwysau ar weithgynhyrchwyr sy'n meddwl am ddewisiadau eraill. Mae llawer o bethau y gallem ni eu gwneud yn y cyfamser, fodd bynnag, a byddaf yn sicr yn mynd ar drywydd ei awgrym ar ystâd Llywodraeth Cymru i weld beth allwn ni ei wneud i leihau'r hyn sydd gennym ni ar hyn o bryd o ran plastig defnydd untro. Ac, os gwnaiff y Llywydd fy ngoddef am funud, byddaf yn ailadrodd rhywbeth yr wyf i eisoes wedi ei ddweud yn y Siambr hon, sef y byddwn i'n annog pawb yn frwd i ddefnyddio brwsys dannedd dolen bambŵ, sy'n ddewis ardderchog yn hytrach na brwsys dannedd plastig untro.
5. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am waith Llywodraeth Cymru i fonitro categorïau ymateb y gwasanaethau ambiwlans? OAQ51825
5. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government’s monitoring of ambulance service response categories? OAQ51825
Yes, indeed. The new clinical response model is ensuring all patients receive the right response from the right type of clinician and vehicle to optimise their chances of a good outcome, and that patients in most need of an immediate intervention receive the fastest response.
Gwnaf, yn wir. Mae'r model ymateb clinigol newydd yn sicrhau bod yr holl gleifion yn cael yr ymateb cywir gan y math cywir o glinigydd a cherbyd i sicrhau bod eu siawns o gael canlyniad da mor uchel â phosibl, a bod cleifion sydd fwyaf angen ymyrraeth ar unwaith yn cael yr ymateb cyflymaf.
Thank you. It's that immediate intervention question I want to raise with you, because, as you'll be aware, there have been some distressing stories in our neck of the woods where a reported injury has in of itself perhaps not been life-threatening, but the outcomes for patients have proven serious because secondary factors have not been taken into consideration by the call handlers. We've got one incident where individuals were left for hours in freezing conditions at night in a rural location, with an injury that perhaps at home in front of a warm fire wouldn't have been a problem. In another, an elderly person was left lying for hours on a cold floor after a fall with a fracture that would have proven life-threatening had they been moved by a lay person, which, of course, is the temptation when somebody's been left lying too long. And in another correct lay person report of knocked unconscious, that wasn't interrogated to reveal that the person was barely breathing and actually deteriorated so quickly that the amber categorisation proved to be a mistake. So, would the Welsh Government consider revisiting the questions asked by call handlers, not for a wholesale change of principle, but to allow environmental conditions to be taken into account before refusing a red categorisation?
Diolch. Y cwestiwn ymyrraeth ar unwaith yna yr wyf i eisiau ei godi gyda chi, oherwydd, fel y byddwch chi'n ymwybodol, bu rhai straeon sy'n peri gofid yn ein hardal ni o'r byd, lle nad yw anaf a adroddwyd ohono ei hun wedi bygwth bywyd efallai, ond mae'r canlyniadau i gleifion wedi bod yn ddifrifol oherwydd ffactorau eilaidd na chymerwyd i ystyriaeth gan y rheini oedd yn ymdrin â galwadau. Mae gennym ni un digwyddiad pan adawyd unigolion am oriau mewn amodau rhewllyd yn y nos mewn lleoliad gwledig, gydag anaf efallai na fyddai wedi bod yn broblem yn y cartref o flaen tân cynnes. Mewn un arall, gadawyd unigolyn oedrannus yn gorwedd am oriau ar lawr oer ar ôl codwm a thorri asgwrn a fyddai wedi bygwth ei fywyd pe byddai wedi cael ei symud gan unigolyn lleyg, sef, wrth gwrs, y demtasiwn pan fydd rhywun wedi cael ei adael yn gorwedd yn rhy hir. Ac mewn adroddiad cywir arall gan berson lleyg o rywun a darwyd yn anymwybodol, ni chafodd ei holi i ddatgelu mai prin yr oedd yr unigolyn yn anadlu a'i fod wedi dirywio mor gyflym fel bod y categoreiddiad oren yn gamgymeriad. Felly, a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried ailystyried y cwestiynau a ofynnir gan y rheini sy'n ymdrin â galwadau, nid ar gyfer newid egwyddor llwyr, ond i ganiatáu i amodau amgylcheddol gael eu cymryd i ystyriaeth cyn gwrthod categoreiddiad coch?
My understanding is that the Cabinet Secretary for Health and Social Services has already asked the chief ambulance services commissioner to review the monitoring of amber calls in order to reduce the time waited by those with the longest response times and consider how the amber calls are being dealt with. So, I'm sure he's heard that additional point that you've made and will be taking that into account.
Fy nealltwriaeth yw bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol eisoes wedi gofyn i brif gomisiynydd y gwasanaethau ambiwlans adolygu'r broses o fonitro galwadau oren er mwyn lleihau'r amser y mae'r rheini â'r amseroedd ymateb hiraf yn ei aros ac ystyried sut yr ymdrinnir â'r galwadau oren. Felly, rwy'n siŵr ei fod wedi clywed y pwynt ychwanegol hwnnw yr ydych chi wedi ei wneud ac y bydd yn cymryd hynny i ystyriaeth.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fuddsoddi mewn trafnidiaeth yng ngogledd Cymru? OAQ51792
6. Will the First Minister make a statement on investment in transport in north Wales? OAQ51792
Welcome to the Chamber. I think that's your first question, so I'm delighted to be the one answering it. Our plans for investment across north Wales are detailed in the 'National Transport Finance Plan 2017 Update'. Our resources are directed to achieving a sustainable and integrated transport system that supports all modes of transport.
Croeso i'r Siambr. Rwy'n credu mai dyna eich cwestiwn cyntaf, felly rwy'n falch iawn o fod yr un sy'n ei ateb. Mae ein cynlluniau ar gyfer buddsoddi ar draws y gogledd wedi eu nodi yn y 'Cynllun Cyllid Trafnidiaeth Cenedlaethol: Diweddariad 2017'. Mae ein hadnoddau wedi eu cyfeirio i sicrhau system drafnidiaeth gynaliadwy ac integredig sy'n cefnogi pob dull o drafnidiaeth.
Thank you. Leader of the house, we know this Government is delivering game-changing investments in Alyn and Deeside, from redevelopment of Shotton station to the £250 million road investment and improvement across the Deeside corridor. This investment is definitely welcomed by my constituents, but I'm sure you'll agree that we can and should do more. Transport links within the local communities and across north Wales are very important as are links from the north to south. But I'm sure you'll agree with me that links with our English neighbours are vital. Will the Minister update us on the work being done to ensure that we have closer economic and transport links with the north-west of England?
Diolch. Arweinydd y tŷ, rydym ni'n gwybod bod y Llywodraeth hon yn darparu buddsoddiadau gweddnewidiol yn Alun a Glannau Dyfrdwy, o ailddatblygu gorsaf Shotton i'r buddsoddiad o £250 miliwn yn y ffyrdd a gwelliant ar draws coridor Glannau Dyfrdwy. Mae'r buddsoddiad hwn yn sicr yn cael ei groesawu gan fy etholwyr, ond rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno y gallwn ni wneud mwy ac y dylem ni wneud mwy. Mae cysylltiadau trafnidiaeth yn y cymunedau lleol ac ar draws y gogledd yn bwysig iawn fel y mae cysylltiadau o'r gogledd i'r de. Ond rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi bod cysylltiadau gyda'n cymdogion yn Lloegr yn hanfodol. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y gwaith sy'n cael ei wneud i sicrhau bod gennym ni gysylltiadau economaidd a thrafnidiaeth agosach gyda gogledd-orllewin Lloegr?
Yes, very important points. We certainly recognise the importance of improving transport connectivity between north Wales and north-west England, and that's why we're working closely with organisations on both sides of the border to develop and deliver improvements across all transport modes. Representatives from Cheshire West and Chester, Merseyside travel and Wirral are members of the north Wales and north-east Wales metro steering group to ensure we plan and deliver improvements in a joined-up way. In terms of bus services, officers are working closely with Merseytravel to improve bus connectivity between Liverpool and north Wales and we're expecting a proposal to be brought forward by a bus operator to run the long-distance service shortly.
Ie, pwyntiau pwysig iawn. Rydym ni'n sicr yn cydnabod pwysigrwydd gwella cysylltedd trafnidiaeth rhwng gogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr, a dyna pam yr ydym ni'n gweithio'n agos gyda sefydliadau ar ddwy ochr y ffin i ddatblygu a chyflawni gwelliannau ar draws pob dull trafnidiaeth. Mae cynrychiolwyr o Orllewin Swydd Gaer a Chaer, Glannau Mersi a Chilgwri yn aelodau o grŵp llywio metro gogledd Cymru a gogledd-ddwyrain Cymru i sicrhau ein bod ni'n cynllunio ac yn cyflawni gwelliannau mewn ffordd gydgysylltiedig. O ran gwasanaethau bysiau, mae swyddogion yn gweithio'n agos gyda Merseytravel i wella cysylltedd bysiau rhwng Lerpwl a gogledd Cymru ac rydym ni'n disgwyl cynnig i gael ei gyflwyno gan weithredwr bysiau i redeg y gwasanaeth pellter hir yn fuan.
I'm sure as you're aware, the 'West and Wales Strategic Rail Prospectus' was launched in Westminster yesterday—with Ken Skates speaking alongside the Secretary of State for Transport, Chris Grayling—a proposal developed by a partnership of public and private sector bodies on both sides of the border. Clearly, we also support the proposals within that. But parallel to that and critical to its success will be the calls in the growth deal bid for north Wales. How, therefore, does the Welsh Government respond to the call, or the invitation, in the growth deal bid for north Wales, to come to both Governments, inviting the Welsh Government to support the formation of a regional transport body and a regional transport fund where additional powers will be needed to enable the planning of integrated passenger transport networks?
Fel yr wyf i'n siŵr eich bod yn ymwybodol, lansiwyd Prosbectws Rheilffyrdd Strategol Cymru a Gorllewin Lloegr yn San Steffan ddoe—gyda Ken Skates yn siarad ochr yn ochr â'r Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth, Chris Grayling—cynnig a ddatblygwyd gan bartneriaeth o gyrff sectorau cyhoeddus a phreifat ar ddwy ochr y ffin. Yn amlwg, rydym ni hefyd yn cefnogi'r cynigion yn hwnnw. Ond yn gyfochrog â hynny ac yn hanfodol i'w lwyddiant bydd y galwadau yn y cais bargen twf y gogledd. Sut, felly, mae Llywodraeth Cymru yn ymateb i'r alwad, neu'r gwahoddiad, yn y cais bargen twf y gogledd, i ddod i'r ddwy Lywodraeth, gan wahodd Llywodraeth Cymru i gefnogi ffurfio corff trafnidiaeth rhanbarthol a chronfa trafnidiaeth ranbarthol lle bydd angen pwerau ychwanegol i alluogi rhwydweithiau trafnidiaeth integredig i deithwyr gael eu cynllunio?
My understanding is it's part of the consideration of the connectivity that I was just talking about. The Cabinet Secretary's indicating to me that it will be part of the consideration, but, if the Member wants to write for very specific details, I'm sure he'd be happy to give you specifics.
Fy nealltwriaeth i yw ei fod yn rhan o'r ystyriaeth o gysylltedd yr wyf i newydd sôn amdano. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn dynodi i mi y bydd yn rhan o'r ystyriaeth, ond os hoffai'r Aelod ysgrifennu am fanylion penodol iawn, rwy'n siŵr y byddai'n hapus i roi manylion penodol i chi.
Mi glywodd grŵp bob plaid ar ogledd Cymru gan yr Ysgrifennydd Cabinet yn gynharach y prynhawn yma ynglŷn â chynlluniau'r Llywodraeth yma i greu rhwydwaith o hybiau trafnidiaeth ar draws y gogledd, ac mae hynny i'w groesawu wrth gwrs—buddsoddiad o, rydw i'n siŵr, ddegau o filiynau yn yr isadeiledd yna—ond ar yr un pryd, wrth gwrs, ychydig wythnosau yn ôl, mi glywom ni neu mi welom ni gyhoeddi adroddiad oedd yn dangos mai Cymru a welodd y gostyngiad mwyaf yn y nifer o filltiroedd sy'n cael eu teithio ar fysiau cyhoeddus drwy Brydain gyfan. Nawr, tra bod y Llywodraeth yn sôn am fuddsoddiad cyfalaf sylweddol, sydd i'w groesawu, mae'n amlwg hefyd fod angen buddsoddiad refeniw cyfatebol er mwyn rhoi stop ar yr erydu parhaol yma sy'n digwydd ar fuddsoddiad mewn gwasanaethau bysiau. Felly, a fyddech chi'n cytuno mai'r risg yw y byddai hi'n gam gwag i fuddsoddi mewn hybiau trafnidiaeth os ydym ni'n dal i golli gwasanaethau sylfaenol ar y bysus?
An all-party group from north Wales heard from the Cabinet Secretary earlier this afternoon on this Government’s plans to create a series of transport hubs across north Wales and we welcome the investment of tens of millions of pounds in that infrastructure, but, simultaneously, a few weeks ago, we saw the publication of a report that Wales saw the biggest decrease in the number of miles travelled on public buses throughout the whole of the UK. Now, whilst the Government talks of significant capital investment, which is to be welcomed, it’s also clear that we need corresponding revenue investment to actually cease this decrease in the use of bus services. So, would you agree that the risk is that it would be a mistake to invest in transport hubs if we are still losing fundamental services on our buses?
I think the whole situation with bus transport is a fraught one. We are indeed spending an enormous amount of money on bus transport right across Wales, not just in the north of the country. Once we have the bus regulation powers devolved to Wales, we will have to have, I think, a fundamental look at how we use that subsidy money, including both revenue and capital subsidies, because I think all of us in this Chamber have problems with bus services in our area and there are some significant difficulties around the planning of the routes and the preponderance of routes where, for example, concessionary travel passes are unavailable and so on. So, I actually completely agree with the Member that a fundamental look needs to be had but I think we need to look at the point in time when we have the power to regulate, so that we have a bit more leverage in terms of some of the routes that we would like to see. I'm not familiar with the specific routes in his area but I can assure you that, in my area, I have many of the same difficulties. We will certainly be looking at it again.
Rwy'n credu bod yr holl sefyllfa gyda thrafnidiaeth bysiau yn un ddyrys. Rydym ni wir yn gwario swm enfawr o arian ar drafnidiaeth bysiau ledled Cymru, nid yn unig yng ngogledd y wlad. pan fydd y pwerau rheoleiddio bysiau yn cael eu datganoli i Gymru, bydd yn rhaid i ni gael, rwy'n credu, golwg sylfaenol ar sut yr ydym ni'n defnyddio'r arian cymhorthdal hwnnw, gan gynnwys cymorthdaliadau refeniw a chyfalaf, oherwydd rwy'n credu bod pob un ohonom ni yn y Siambr hon yn cael problemau gyda gwasanaethau bysiau yn ein hardaloedd a cheir rhai anawsterau sylweddol o ran cynllunio'r llwybrau a'r niferoedd mawr o lwybrau lle, er enghraifft, nad yw cardiau teithio rhatach ar gael ac ati. Felly, rwy'n cytuno'n llwyr â'r Aelod mewn gwirionedd bod angen cymryd golwg sylfaenol ond rwy'n credu bod angen i ni edrych ar yr adeg pan fo gennym ni'r pŵer i reoleiddio, fel bod gennym ni ychydig mwy o ddylanwad o ran rhai o'r llwybrau y byddem ni'n hoffi eu gweld. Nid wyf yn gyfarwydd â'r llwybrau penodol yn ei ardal ef, ond gallaf eich sicrhau, yn fy ardal i, bod gen i lawer o'r un anawsterau. Byddwn yn sicr yn ystyried hyn eto.
7. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu faint o arian y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei roi i Mudiad Meithrin yn y flwyddyn ariannol 2018/19? OAQ51790
7. Will the First Minister outline how much funding the Welsh Government is planning to give Mudiad Meithrin in the 2018/19 financial year? OAQ51790
Yes. Grants and contracts totalling more than £3.7 million have so far been allocated to Mudiad Meithrin for the 2018-19 financial year. This includes an additional £1 million to expand Welsh-medium early years provision across Wales.
Gwnaf. Mae grantiau a chontractau gwerth mwy na £3.7 miliwn wedi eu dyrannu hyd yma i'r Mudiad Meithrin ar gyfer blwyddyn ariannol 2018-19. Mae hyn yn cynnwys £1 filiwn ychwanegol i ehangu'r ddarpariaeth blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg ledled Cymru.
Can I thank you for that answer? I want to raise the importance of Mudiad Meithrin, which gets children to start using Welsh at a very young age, which leads on to them attending Welsh-medium schools and thus increasing the number of Welsh speakers in Wales. Will the Welsh Government produce a plan to increase the numbers attending Ti a Fi and Mudiad Meithrin, because that is going to be the only way in which the number of Welsh speakers is going to be increased dramatically over the next 20 or 30 years?
A gaf i ddiolch i chi am yr ateb yna? Hoffwn godi pwysigrwydd y Mudiad Meithrin, sy'n cael plant i ddechrau defnyddio'r Gymraeg yn ifanc iawn, sy'n arwain atyn nhw yn mynychu ysgolion cyfrwng Cymraeg gan gynyddu trwy hynny nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru. A wnaiff Llywodraeth Cymru lunio cynllun i gynyddu'r niferoedd sy'n mynychu Ti a Fi a'r Mudiad Meithrin, gan mai dyna fydd yr unig ffordd y bydd modd cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg yn sylweddol dros yr 20 neu'r 30 mlynedd nesaf?
I've some sympathy with what the Member's saying as my own parents are Welsh speaking, as he knows, and I'm not Welsh speaking as they didn't teach it to me as a child and I've singularly failed to get any better at it than knowing my colours and numbers, I'm ashamed to say. So, I think there's a lot to be said for bringing up your children bilingually. Cymraeg for Kids provides advice and support for parents and prospective parents aimed at enabling families to use more Welsh. The programme's targeted at prospective parents and families with children aged 0 to four, and Mudiad Meithrin delivers local activities and support on behalf of the Welsh Government. These include story and song sessions, baby yoga and baby massage groups. These activities were expanded to all local authorities from April 2017, and the contract for delivery of the activities has been extended to March 2019, as we absolutely agree with the Member that the earlier the engagement with the Welsh language and the more frequent that engagement in the family, the more likely it is that the language will stick.
We've got a network of more than 400—I can't even say it in Welsh, I'm ashamed to say—cylchoedd Ti a Fi parent and toddler groups across Wales. These provide activities promoting the development of children from birth to school age and offer the opportunities for families to socialise in an informal Welsh atmosphere.
I'm going to add something else in there that I know from my digital portfolio myself, which is that I very much encourage everybody to get as much Welsh onto Wikipedia as possible and onto the web because what we find is that if youngsters can use it in their day-to-day activities as part of their socialisation then they tend to use Welsh much more frequently amongst their peer group outside of the school setting, and that also helps to cement the use of Welsh language in their lives. So, we've been trying to encourage that for some considerable period of time.
The additional £1 million to support the work in 2018-19 will enable them to make rapid progress to expand Welsh-medium early years provision and it will be used to undertake work specifically aimed at establishing new settings in areas with a current shortage of Welsh-medium childcare provision as well.
Mae gen i rywfaint o gydymdeimlad â'r hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud gan fod fy rhieni fy hun yn siaradwyr Cymraeg, fel y mae'n gwybod, ac nid wyf i'n siaradwr Cymraeg gan na wnaethon nhw ei addysgu i mi fel plentyn ac rwyf i wedi methu'n lân â o ran ei siarad heblaw am wybod fy lliwiau a fy rhifau, mae gen i gywilydd dweud. Felly, rwy'n credu bod llawer i'w ddweud dros fagu eich plant yn ddwyieithog. Mae Cymraeg i Blant yn cynnig cyngor a chymorth i rieni a darpar rieni gyda'r nod o alluogi teuluoedd i ddefnyddio mwy o Gymraeg. Mae'r rhaglen wedi ei thargedu at ddarpar rieni a theuluoedd â phlant 0 i bedair oed, ac mae'r Mudiad Meithrin yn darparu gweithgareddau lleol a chymorth ar ran Llywodraeth Cymru. Mae'r rhain yn cynnwys sesiynau stori a chân, ioga babanod a grwpiau tylino babanod. Estynnwyd y gweithgareddau hyn i bob awdurdod lleol o fis Ebrill 2017, ac mae'r contract ar gyfer darparu'r gweithgareddau wedi ei ymestyn i fis Mawrth 2019, gan ein bod ni'n cytuno'n llwyr gyda'r Aelod mai'r cynharaf yw'r ymgysylltiad â'r Gymraeg a'r amlaf y bydd yr ymgysylltiad hwnnw yn y teulu, y mwyaf tebygol yw hi y bydd yr iaith yn aros gyda'r plant.
Mae gennym ni rwydwaith o fwy na 400—nid wyf i'n gallu ei ddweud yn Gymraeg, mae gen i gywilydd dweud—o gylchoedd rheini a phlant bach Ti a Fi ledled Cymru. Mae'r rhain yn cynnig gweithgareddau sy'n hyrwyddo datblygiad plant o'u geni hyd at oedran ysgol ac yn cynnig y cyfleoedd i deuluoedd gymdeithasu mewn awyrgylch Gymraeg anffurfiol.
Rwy'n mynd i ychwanegu rhywbeth arall yn y fan yma yr wyf i'n ei wybod o'm portffolio digidol fy hun, sef fy mod i wir yn annog pawb i roi cymaint o Gymraeg â phosibl ar Wikipedia ac ar y we oherwydd yr hyn yr ydym ni'n ei ganfod yw os gall pobl ifanc ei defnyddio mewn gweithgareddau o ddydd i ddydd yn rhan o'u cymdeithasu, yna maen nhw'n tueddu i ddefnyddio'r Gymraeg yn amlach o lawer ymhlith eu grŵp cyfoedion y tu allan i'r ysgol, ac mae hynny hefyd yn helpu i gryfhau'r defnydd o'r Gymraeg yn eu bywydau. Felly, rydym ni wedi bod yn ceisio annog hynny ers cyfnod sylweddol o amser.
Bydd yr £1 filiwn ychwanegol i gynorthwyo'r gwaith yn 2018-19 yn eu galluogi i wneud cynnydd cyflym i ehangu'r ddarpariaeth blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg a bydd yn cael ei ddefnyddio i wneud y gwaith sydd wedi ei dargedu'n benodol at sefydlu lleoliadau newydd mewn ardaloedd â phrinder presennol o ddarpariaeth gofal plant cyfrwng Cymraeg hefyd.
This money is very welcome, and of course it's a very important seedcorn investment for the 1 million speakers policy by 2050, but you can't make the assumption that just because a child goes to Ti a Fi and Mudiad Meithrin they will continue to use Welsh throughout their lives, particularly when they leave school. While it might be quite difficult to monitor the progress of individuals using Welsh when they perhaps learn it online, it should be easier to track the progress of a child and whether they develop and use their Welsh throughout their life. Is that something that's a part of Welsh Government's plans within the 2050 strategy?
Mae'r arian hwn i'w groesawu'n fawr, ac wrth gwrs mae'n fuddsoddiad sbarduno pwysig iawn ar gyfer y polisi 1 filiwn o siaradwyr erbyn 2050, ond ni allwch chi wneud y dybiaeth dim ond os bydd plentyn yn mynd i sesiynau Ti a Fi a Mudiad Meithrin y bydd yn parhau i ddefnyddio'r Gymraeg trwy gydol ei fywyd, yn enwedig pan fydd yn gadael yr ysgol. Er y gallai fod yn eithaf anodd i fonitro cynnydd unigolion sy'n defnyddio'r Gymraeg pan fyddant yn ei dysgu ar-lein efallai, dylai fod yn haws olrhain cynnydd plentyn a pha un a yw'n datblygu ac yn defnyddio ei Gymraeg drwy gydol ei oes. A yw hynny'n rhywbeth sy'n rhan o gynlluniau Llywodraeth Cymru o fewn strategaeth 2050?
I'm not absolutely certain whether that specific is, but I know that the review of Welsh in education strategic plans undertaken by Aled Roberts in 2017 included recommendations to strengthen the strategic relationship between local authorities and Mudiad Meithrin to ensure growth at local authority level to contribute to the Welsh Government target for 2050 and to ensure the system for capital investment takes need for preschool provision into account in order to plan more effectively for the transition between preschool and the primary phase. So, that's partly answering your question, in the sense that we are tracking people from preschool into the primary stage provision, but I'll ask the Minister with responsibility for Welsh language to specifically answer your question.FootnoteLink
Nid wyf i'n gwbl sicr a yw'r manylyn hwnnw yn rhan ohoni, ond gwn fod yr adolygiad o gynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg a gynhaliwyd gan Aled Roberts yn 2017 yn cynnwys argymhellion i gryfhau'r berthynas strategol rhwng awdurdodau lleol a'r Mudiad Meithrin i sicrhau twf ar lefel awdurdod lleol i gyfrannu at darged Llywodraeth Cymru ar gyfer 2050, ac i sicrhau bod y system ar gyfer buddsoddiad cyfalaf yn cymryd yr angen am ddarpariaeth cyn-ysgol i ystyriaeth er mwyn cynllunio'n fwy effeithiol ar gyfer pontio rhwng y cyfnod cyn-ysgol a'r cyfnod cynradd. Felly, mae hynny'n ateb eich cwestiwn yn rhannol, yn yr ystyr ein bod ni'n olrhain pobl o'r ddarpariaeth cyn-ysgol i ddarpariaeth y cyfnod cynradd, ond byddaf yn gofyn i'r Gweinidog â chyfrifoldeb am y Gymraeg i ateb eich cwestiwn yn benodol.FootnoteLink
A gaf innau hefyd croesawu’r ffaith bod y cytundeb rhwng Plaid Cymru a’r Llywodraeth, wrth gwrs, yn y cytundeb ar y gyllideb wedi sicrhau’r adnoddau ychwanegol yma i Mudiad Meithrin? Byddwn i’n anghytuno, i raddau, gyda’r pwynt yr oedd Suzy Davies yn ei wneud oherwydd mae’r dystiolaeth yn dangos os ŷch chi’n mynd i gylch meithrin neu addysg cyn ysgol cyfrwng Cymraeg, yna rŷch chi lawer iawn mwy tebygol o fynd ymlaen i addysg Gymraeg na phetai chi ddim.
Wrth gwrs, rŷm ni’n sôn fan hyn am strategaeth gan y Llywodraeth i sicrhau miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ond byddwn i eisiau cyfeirio’n benodol fan hyn at y cynnig gofal plant y mae’r Llywodraeth yn ei ddatblygu nawr wrth gwrs, a’r rôl allweddol sydd gan hwnnw i sicrhau bod cynifer o blant ag sy’n bosib yn yr oed cyn ysgol yna’n cael eu dal o fewn y continwwm addysg Gymraeg yn hytrach nag yn cychwyn y siwrne addysg y tu allan iddo fe, oherwydd, unwaith rŷch chi wedi eu colli nhw yn y blynyddoedd cynnar yna, y tebygolrwydd llethol yw na fyddan nhw'n dod i mewn i addysg Gymraeg, ac na fyddan nhw’n ennill y gallu i fod yn ddwyieithog.
Felly, a gaf i ofyn sut rydych chi’n sicrhau y bydd pob plentyn yn cael mynediad i wasanaethau Cymraeg o safbwynt y cynnig gofal plant, a hefyd, wrth gwrs, yr angen i sicrhau bod yna weithlu digonol i fedru sicrhau bod y ddarpariaeth yna'n bodoli?
May I also welcome the fact that the agreement between Plaid Cymru and the Government on the budget secured these additional resources for Mudiad Meithrin? But I would disagree to a certain extent with the point that Suzy Davies made, because the evidence shows that if you do go to Welsh-medium preschool education, then you’re far more likely to go on to Welsh-medium education than if you don’t.
We are talking here of the Government’s strategy to secure a million Welsh speakers by 2050, but I would like to refer specifically to the childcare offer that the Government is now developing, and the crucial role that that has in ensuring that as many children as possible in that preschool age group are caught within the Welsh-medium continuum rather than starting their education journey outwith that continuum, because, once you’ve lost them in those early years, the great likelihood is that they won’t come into Welsh-medium education and that they won’t become bilingual.
So, may I ask how you are ensuring that all children will have access to Welsh-medium services in terms of the childcare offer and also the need to ensure that there is sufficient workforce in place to secure that provision?
The Member's quite right, we did put the additional £1 million in—invested it—to enable them to respond to the challenge set out in 'Cymraeg 2050' to make rapid progress in expanding Welsh-medium early years provision. We've delivered to over 2,000 groups so far during 2017-18, providing support and advice to enable families to use more Welsh. The Member's absolutely right—there's real data to show that preschool activity does lead on to Welsh-medium activity. As I was saying to Suzy Davies, we've extended our monitoring of that to make sure that we have the data available, and we've extended the contract for delivery of the activities as well to March 2019. As the lead organisation within Cwlwm—a consortium of five leading childcare organisations in Wales—Mudiad Meithrin has also undertaken projects aimed at delivering a bilingual integrated service that will ensure the best possible outcomes for children and families across Wales, with a view to that bilingualism, as opposed to teaching Welsh as a foreign language, which I think is a policy that hasn't stood the test of time, and I'm living proof of how well it doesn't work.
Mae'r Aelod yn llygad ei le, cyfrannwyd yr £1 filiwn ychwanegol gennym—fe'i buddsoddwyd—i'w galluogi i ymateb i'r her a nodir yn 'Cymraeg 2050' i wneud cynnydd cyflym i ehangu darpariaeth blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg. Rydym ni wedi darparu ar gyfer dros 2,000 o grwpiau yn ystod 2017-18 hyd yn hyn, gan gynnig cymorth a chyngor i alluogi teuluoedd i ddefnyddio mwy o Gymraeg. Mae'r Aelod yn llygad ei le—ceir data gwirioneddol i ddangos bod gweithgarwch cyn-ysgol yn arwain at weithgarwch cyfrwng Cymraeg. Fel y dywedais wrth Suzy Davies, rydym ni wedi ymestyn ein gwaith o fonitro hynny i wneud yn siŵr bod gennym ni'r data ar gael, ac rydym ni wedi ymestyn y contract ar gyfer darparu gweithgareddau i fis Mawrth 2019 hefyd. Fel y sefydliad arweiniol o fewn Cwlwm—consortiwm o bum sefydliad gofal plant blaenllaw yng Nghymru—mae'r Mudiad Meithrin hefyd wedi ymgymryd â phrosiectau sydd â'r nod o ddarparu gwasanaeth integredig dwyieithog a fydd yn sicrhau'r canlyniadau gorau posibl i blant a theuluoedd ledled Cymru, gyda golwg ar y dwyieithrwydd hwnnw, yn hytrach nag addysgu Cymraeg fel iaith dramor, y credaf nad yw'n bolisi sydd wedi sefyll prawf amser, ac rwy'n brawf byw o ba mor dda nad yw'n gweithio.
8. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am asesiad Llywodraeth Cymru o effaith gadael yr Undeb Ewropeaidd ar Islwyn? OAQ51805
8. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government's assessment of the impact of leaving the European Union on Islwyn? OAQ51805
Leaving the European Union will affect every community in Wales. In particular, jobs, business and public services in Islwyn, and, indeed, across Wales, will be critically dependent on securing full and unfettered access to the single market and a customs union, which are our top priorities.
Bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn effeithio ar bob cymuned yng Nghymru. Yn arbennig, bydd swyddi, busnes a gwasanaethau cyhoeddus yn Islwyn, a ledled Cymru, mewn gwirionedd, yn ddibynnol ar sicrhau mynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl ac undeb tollau, a dyna ein prif flaenoriaethau.
Diolch. Leader of the house, David Lidington, UK Tory Government Minister for the Cabinet Office, speaking at Airbus in north Wales, offered to rewrite the alleged flagship Brexit Bill to address the concerns of the devolved administrations in Wales and Scotland. The First Minister of Wales in reply has stated that, as currently drafted, the EU withdrawal Bill allows the UK Government to take control of devolved policy areas, such as farming and fishing, once the UK has left the EU. This is an unacceptable attack on devolution in both Wales and Scotland. Leader of the house, what further actions can the Welsh Government take to ensure that the UK Tory Government respects the hard-fought devolution settlement to this Assembly? How can the Welsh Government safeguard the economic interests of the people of Islwyn, once the United Kingdom leaves the European Union?
Diolch. Arweinydd y tŷ, cynigiodd David Lidington, Gweinidog Llywodraeth Dorïaidd y DU dros Swyddfa'r Cabinet, wrth siarad yn Airbus yn y gogledd, ailysgrifennu'r Bil Brexit blaenllaw honedig i fynd i'r afael â phryderon y gweinyddiaethau datganoledig yng Nghymru a'r Alban. Mewn ymateb, mae Prif Weinidog Cymru wedi dweud bod y Bil ymadael o'r UE, fel y mae wedi ei ddrafftio ar hyn o bryd, yn caniatáu i Lywodraeth y DU gymryd rheolaeth dros feysydd polisi datganoledig, fel ffermio a physgota, ar ôl i'r DU adael yr UE. Mae hwn yn ymosodiad annerbyniol ar ddatganoli yng Nghymru a'r Alban. Arweinydd y tŷ, pa gamau pellach all Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau bod Llywodraeth Dorïaidd y DU yn parchu'r setliad datganoli i'r Cynulliad hwn y brwydrwyd yn galed amdano? Sut gall Llywodraeth Cymru ddiogelu buddiannau economaidd pobl Islwyn, ar ôl i'r Deyrnas Unedig adael yr Undeb Ewropeaidd?
The Member makes a very important point, and, of course, we've been in extended negotiations with the UK Government about the respect for the devolution settlement as indicated in the EU withdrawal Bill. We will be looking to bring forward a Bill—the continuity Bill—and I'm very pleased, myself, to see Steffan in the Chamber this afternoon. We'll bring forward that continuity Bill to ensure that the devolution settlement is properly reflected in the EU withdrawal Bill and thus we're able to protect our economy, our jobs and our future prospects.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn, ac, wrth gwrs, rydym ni wedi bod mewn trafodaethau estynedig gyda Llywodraeth y DU am y parch at y setliad datganoli fel y nodwyd yn y Bil ymadael o'r UE. Ein nod fydd cyflwyno Bil—y Bil parhad—ac rwy'n falch iawn, fy hun, o weld Steffan yn y Siambr y prynhawn yma. Byddwn yn cyflwyno'r Bil parhad hwnnw i sicrhau bod y setliad datganoli yn cael ei adlewyrchu'n briodol yn y Bil ymadael o'r UE ac y gallwn ddiogelu felly ein heconomi, ein swyddi a'n rhagolygon ar gyfer y dyfodol.
Minister, last week, Professor Patrick Minford of Cardiff University—[Interruption.] Well, yes, I listened. He told the Welsh Affairs Select Committee that Welsh consumers will benefit enormously from the lower prices as a result of competition and rising productivity resulting from—[Interruption.]
Gweinidog, yr wythnos diwethaf, dywedodd yr Athro Patrick Minford o Brifysgol Caerdydd—[Torri ar draws.] Wel, do, fe wnes i wrando. Dywedodd wrth y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig y bydd defnyddwyr Cymru yn elwa'n aruthrol ar y prisiau is o ganlyniad i gystadleuaeth a chynhyrchiant cynyddol yn deillio o—[Torri ar draws.]
I do need to hear the Member, please. Carry on, Mohammad Asghar.
Mae angen i mi glywed yr Aelod, os gwelwch yn dda. Ewch ymlaen, Mohammad Asghar.
Thank you, Presiding Officer—resulting from leaving the customs union and the single market. He predicted that poorer households such as those in Islwyn would make even bigger gains. Why is the Welsh Government so dismissive and negative about the views of economists like Professor Minford and reluctant to recognise the economic opportunities resulting from Brexit for Wales?
Diolch, Llywydd—yn deillio o adael yr undeb tollau a'r farchnad sengl. Rhagwelodd y byddai aelwydydd tlotach fel y rheini yn Islwyn yn elwa mwy fyth. Pam mae Llywodraeth Cymru mor ddiystyriol a negyddol ynghylch safbwyntiau economegwyr fel yr Athro Minford ac yn amharod i gydnabod y cyfleoedd economaidd sy'n deillio o Brexit i Gymru?
Well, Professor Minford is a little of an outlier amongst economic professors. Actually, in fact, I think he is entirely alone in his analysis of Welsh economic prospects without the EU. Our economic analysis shows that, over the long term, our economic output could be up to 8 per cent to 10 per cent lower than otherwise if we leave the single market and are forced to trade under World Trade Organization rules. This is in line with other published economic analysis and the reports of the UK Government's own assessment. This is equivalent to around £1,500 to £2,000 a head. The impact on the UK's economy will hit the public finances available to provide public services, following a long period of sustained austerity. This will only make worse the continued challenge of delivering our priorities within the context of growing pressures and an ever-decreasing budget. Economic growth and jobs in Islwyn are being supported through multimillion-pound European Union funding schemes, including Working Skills for Adults, Bridges into Work, apprenticeships and the SMART business and innovation schemes. The benefits these schemes are creating for our communities, people and businesses demonstrate the need for replacement funding from the UK Government after we leave the EU. Otherwise, I am afraid Professor Minford will find himself, once again, on the wrong side of the academic argument.
Wel, mae'r Athro Minford yn dipyn o eithriad ymhlith athrawon economaidd. A dweud y gwir, rwy'n credu ei fod ar ei ben ei hun yn llwyr yn ei ddadansoddiad o ragolygon economaidd Cymru heb yr UE. Mae ein dadansoddiad economaidd yn dangos, dros y tymor hwy, y gallai ein hallbwn economaidd fod hyd at 8 y cant i 10 y cant yn is na fel arall os byddwn ni'n gadael y farchnad sengl ac yn cael ein gorfodi i fasnachu o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd. Mae hyn yn cyd-fynd â dadansoddiadau economaidd eraill a gyhoeddwyd ac adroddiadau asesiad Llywodraeth y DU ei hun. Mae hyn yn cyfateb i tua £1,500 i £2,000 y pen. Bydd yr effaith ar economi'r DU yn taro'r cyllid cyhoeddus sydd ar gael i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus, yn dilyn cyfnod hir o gyni cyllidol parhaus. Bydd hyn ddim ond yn gwaethygu'r her barhaus o ddarparu ein blaenoriaethau yng nghyd-destun pwysau cynyddol a chyllideb sy'n lleihau'n barhaus. Mae twf economaidd a swyddi yn Islwyn yn cael eu cynorthwyo trwy gynlluniau ariannu Undeb Ewropeaidd gwerth miliynau o bunnoedd, gan gynnwys Sgiliau Gwaith i Oedolion, Pontydd i Waith, prentisiaethau a chynlluniau busnes ac arloesi CAMPUS. Mae'r manteision y mae'r cynlluniau hyn yn eu creu ar gyfer ein cymunedau, ein pobl a'n busnesau yn dangos yr angen am arian i gymryd ei le gan Lywodraeth y DU ar ôl i ni adael yr UE. Fel arall, mae gen i ofn y bydd yr Athro Minford yn canfod ei hun, unwaith eto, ar yr ochr anghywir i'r ddadl academaidd.
Ac yn olaf, Steffan Lewis.
Finally, Steffan Lewis.
Diolch, Llywydd. I deeply regret the new-found politicking and ducking and weaving on the question of the single market that was apparent yesterday in the UK Labour leader's speech on his vision for a future relationship with the European Union. There are real consequences to leaving the single market for real people. One of those will be that we will lose the right to benefit from clinical trials from the European Medicines Agency. Only EEA and EU member states benefit from clinical trials and treatments, so I'd like to have reassurance from the leader of the house—. And this isn't something you can achieve, by the way, through free and unfettered access; you have to be a member of the single market to benefit from EMA membership and for your citizens to benefit from the clinical trials. Can we have a commitment that you will robustly oppose any attempt by a Government of any colour in Westminster to deny Welsh citizens the access to the best cutting-edge treatment that they can be provided with?
Diolch, Llywydd. Mae'n chwith iawn gen i weld y chwarae gwleidyddol, y tactegau osgoi a'r cilio rhag ateb cwestiwn y farchnad sengl yn araith arweinydd Plaid Lafur y DU ar ei weledigaeth ar gyfer perthynas â'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol. Mae yna ganlyniadau go iawn i bobl go iawn yn sgil gadael y farchnad sengl. Un o'r canlyniadau hynny fydd colli'r hawl i fanteisio ar dreialon clinigol yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd. Dim ond aelod-wladwriaethau yr AEE a'r UE a all fanteisio ar dreialon clinigol a thriniaethau, felly hoffwn i gael sicrwydd gan arweinydd y tŷ—. Ac nid yw hyn yn rhywbeth y gellir ei gyflawni, gyda llaw, drwy fynediad rhydd a dirwystr; mae'n rhaid ichi fod yn aelod o'r farchnad sengl i fanteisio ar aelodaeth yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd ac i'ch dinasyddion elwa ar y treialon clinigol. A gawn ni ymrwymiad y byddwch yn gwrthwynebu’n gadarn unrhyw ymgais gan Lywodraeth o unrhyw liw gwleidyddol yn San Steffan i wrthod mynediad i ddinasyddion Cymru at y driniaeth arloesol orau y gellir ei darparu iddynt?
Yes. I am very happy to categorically say that. We've never made any bones about the fact that we need to stay inside those arrangements. It's disastrous for research of all sorts—not just clinical research—across Wales and across the UK to be outside of those far-reaching partnership arrangements for that cutting-edge research. So, I'm very happy to say that that remains our position and we will be robustly defending it at whatever level.
Cewch. Rwy'n hapus iawn i ddweud hynny yn bendant. Nid ydym ni erioed wedi gwadu'r ffaith bod angen i ni aros y tu mewn i'r trefniadau hynny. Mae'n drychinebus i waith ymchwil o bob math—nid dim ond ymchwil clinigol—ar draws Cymru ac ar draws y Deyrnas Unedig fod y tu allan i'r trefniadau partneriaeth pellgyrhaeddol hynny ar gyfer y gwaith ymchwil arloesol hwnnw. Felly, rwy'n hapus iawn i gadarnhau ein bod yn dal i fod o blaid hynny, a byddwn ni'n ei amddiffyn yn gadarn ar ba bynnag lefel.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Thank you, leader of the house.
Yr eitem nesaf, credwch neu beidio, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, gan no other than arweinydd y tŷ, Julie James, wearing her other hat. Julie James.
The next item, believe it or not, is the business statement and announcement, led by no other than the leader of the house, Julie James, wearing her other hat. Julie James.
Diolch, Llywydd. There are three changes to this week's business. The Cabinet Secretary for Finance will make a statement shortly on the JMC(EN) held last Thursday, and in order to accommodate this, I have postponed the statement updating the Assembly on the UK inquiry on infected blood until 13 March. Finally, the Business Committee has agreed to postpone tomorrow's short debate until next week. Business for the next three weeks is shown on the business statement and announcement, found amongst the meeting papers, which are available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae yna dri newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gwneud datganiad cyn hir ar y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) a gynhaliwyd ddydd Iau diwethaf, ac er mwyn darparu ar gyfer hyn, rwyf wedi gohirio'r datganiad sy'n diweddaru'r Cynulliad ar archwiliad y DU ar waed heintiedig tan 13 Mawrth. Yn olaf, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno i ohirio'r ddadl fer yfory tan yr wythnos nesaf. Dangosir busnes y tair wythnos nesaf ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd ymysg y papurau cyfarfod, sydd ar gael i Aelodau yn electronig.
I have two things I'd like to raise with the leader of the house, if possible. Firstly, I had the pleasure of returning to my old school, Connah's Quay High School, to meet a group of students partaking in the F1 in Schools competition. The competition involves designing and manufacturing carbon dioxide-powered model racing cars using sophisticated computer-aided design software and computer-aided manufacturing techniques. I actually took part in this competition myself, and I'd like to wish all the students from Connah's Quay High School, and all others across the north Wales region, good luck for the regional finals.
Finally, last week I also spoke at the conference held by Deeside Business Forum on the importance of full-fibre digital connectivity. We are promoting north Wales as an especially attractive location for business growth and investment, and as part of our long-term vision to accredit it as the most digitally connected region in the United Kingdom, would it be possible to have a statement during Government time on what the Welsh Government is doing to ensure we implement gigabit-speed full-fibre broadband connectivity across the north Wales region?
Mae gen i ddau beth yr hoffwn eu codi gydag arweinydd y tŷ, os yw hynny'n bosibl. Yn gyntaf, cefais y pleser o ddychwelyd i'm hen ysgol, ysgol uwchradd Cei Connah, i gwrdd â grŵp o ddisgyblion sy'n cymryd rhan yng nghystadleuaeth F1 mewn ysgolion. Mae'r gystadleuaeth yn ymwneud â dylunio a gweithgynhyrchu ceir rasio model wedi'u pweru gan garbon deuocsid, a hynny gan ddefnyddio meddalwedd a thechnegau gweithgynhyrchu soffistigedig drwy gymorth cyfrifiadur. Fe gymerais innau ran yn y gystadleuaeth hon fy hun, a hoffwn ddymuno pob lwc i ddisgyblion Ysgol Uwchradd Cei Connah, ac i'r holl ddisgyblion eraill ar draws rhanbarth gogledd Cymru, yn y rowndiau terfynol rhanbarthol.
Yn olaf, yr wythnos diwethaf, siaradais hefyd mewn cynhadledd a gynhaliwyd gan Fforwm Busnes Glannau Dyfrdwy ar bwysigrwydd cysylltedd digidol ffeibr cyflawn. Rydym ni'n hyrwyddo'r gogledd fel lleoliad arbennig o ddeniadol ar gyfer twf a buddsoddiad busnes, ac yn rhan o'n gweledigaeth tymor hir iddo gael ei achredu fel y rhanbarth â'r cysylltedd digidol mwyaf yn y Deyrnas Unedig, a fyddai'n bosibl cael datganiad yn ystod amser y Llywodraeth ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau ein bod yn gweithredu cysylltedd band eang ffeibr llawn â chyflymder gigabit ar draws rhanbarth gogledd Cymru?
The Member makes a very good point. Gigabit services are already widely available today across the UK, Wales and north Wales. Businesses that require gigabit speeds can access them, but of course, they come at a price. There is a real issue with the market price for gigabit services, but unfortunately the Welsh Government is not the controller of that. It's a matter for Ofcom to address those through the market regulation. We are participating in the full-fibre rounds that the UK Government is offering, and I will be able to say something more to the Assembly once we know where that particular competition is going.
In terms of domestic gigabit services, we are, as Jack Sargeant will know, looking at investing in fibre-to-the-premises technology throughout north Wales through the Superfast Cymru scheme and other schemes. And, of course, the successor scheme is currently out to procurement. Llywydd, I'll resist the temptation to go on at great length about that today, as I'm answering oral Assembly questions tomorrow, and I believe a number of those are in relation to broadband schemes.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt da iawn. Mae gwasanaethau gigabit eisoes ar gael yn eang y dyddiau hyn ar draws y DU, Cymru a'r gogledd. Gall busnesau sydd angen cyflymderau gigabit gael gafael arnynt, ond wrth gwrs, nid ydynt yn rhad. Mae yna broblem wirioneddol ynghylch pris y farchnad am wasanaethau gigabit, ond yn anffodus nid Llywodraeth Cymru sy'n rheoli hynny. Mae'n fater i Ofcom i fynd i'r afael â hynny drwy reoleiddio'r farchnad. Rydym ni'n cymryd rhan yn y rowndiau ffeibr cyflawn y mae Llywodraeth y DU yn eu cynnig, a bydd modd i mi ddweud rhagor wrth y Cynulliad pan fyddwn yn gwybod i ble y mae'r gystadleuaeth honno yn mynd.
O ran gwasanaethau gigabit domestig, rydym ni, fel y mae Jack Sargeant yn gwybod, yn ystyried buddsoddi mewn technoleg ffeibr-i'r-safle ledled y gogledd drwy gynllun Cyflymu Cymru a chynlluniau eraill. Ac, wrth gwrs, mae'r cynllun olynol yn mynd drwy broses gaffael ar hyn o bryd. Llywydd, ni wnaf ildio i'r demtasiwn i drafod hynny ymhellach heddiw, gan fy mod i'n ateb cwestiynau llafar y Cynulliad yfory, ac rwy'n credu bod nifer o'r rheini yn ymwneud â chynlluniau band eang.
With questions tomorrow, leader of the house, you're earning your crust this week, in fairness to you. Can I ask for a statement from the Cabinet Secretary for Finance around the non-residential land transfer tax? I've had extensive correspondence over the half-term recess, and I know that the Cabinet Secretary has had similar correspondence from the sector in relation to the impact that the tax will have on the commercial attractiveness of Wales as a destination for capital. It is imperative that we do understand exactly how this tax will impact on Wales's ability to attract investment. As I understand it, the sector are pointing out that the evidence that the Government bases its commitment to introduce this tax on is Bangor University's assessment and there was little or no consultation with the sector to ascertain the impact of the tax on the sector. Seventy-nine per cent of inward investment on capital projects that the tax would effect, over the last 10 years, would fall into the increased taxation rate that the Welsh Government is setting. What we've seen in Scotland, with a lower level of tax, is greater inward investment and greater flows of capital into the commercial property market. So, I'd be most grateful if the Cabinet Secretary for Finance could bring forward a statement to outline exactly the levels of consultation that the Government undertook with the sector, importantly, over the impact of this new tax, and what response the Welsh Government has to the very detailed analysis that the sector has put together over the likely impact of being able to attract such valuable capital into Wales to develop new opportunities for properties the length and breadth of Wales.
Gyda'r cwestiynau yfory, arweinydd y tŷ, rydych chi'n gorfod gweithio'n galed yr wythnos hon, er tegwch i chi. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid am y dreth trosglwyddo tir amhreswyl? Rwyf wedi cael llawer o ohebiaeth ar y mater hwn dros y toriad hanner-tymor, ac rwy'n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cael gohebiaeth debyg gan y sector o ran yr effaith y caiff y dreth ar atyniad masnachol Cymru fel cyrchfan ar gyfer cyfalaf. Mae'n hanfodol ein bod ni'n deall yn union sut y bydd y dreth hon yn effeithio ar allu Cymru i ddenu buddsoddiad. Fel yr wyf i'n ei deall hi, mae'r sector yn nodi bod y dystiolaeth y mae'r Llywodraeth yn seilio ei hymrwymiad i gyflwyno'r dreth hon arni yn dod o asesiad Prifysgol Bangor, ac ni chynhaliwyd fawr ddim o ymgynghori neu ddim o gwbl â'r sector i ganfod effaith y dreth ar y sector. Byddai saith deg naw y cant o'r mewnfuddsoddiad ar brosiectau cyfalaf, y byddai'r dreth yn effeithio arnyn nhw, dros y 10 mlynedd diwethaf, yn dod o dan y gyfradd drethu uwch y mae Llywodraeth Cymru yn ei gosod. Yr hyn sydd i'w weld yn yr Alban, gyda lefel dreth is, yw mwy o fewnfuddsoddi a llifau mwy o gyfalaf yn y farchnad eiddo masnachol. Felly, byddwn i'n ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid gyflwyno datganiad i amlinellu yn union faint o ymgynghori a fu â'r sector gan y Llywodraeth, ar effaith y dreth newydd hon, sy'n beth pwysig. A beth yw ymateb Llywodraeth Cymru i'r dadansoddiad manwl iawn a luniwyd gan y sector o effaith debygol gallu denu cyfalaf gwerthfawr o'r fath i Gymru, er mwyn datblygu cyfleoedd newydd ar gyfer eiddo ar hyd a lled Cymru.
Well, the Assembly has only just passed the tax regulations. We had a full and frank debate about it at the time. I think that it would be far too early for a statement to be brought forward on regulations that have only just been passed. I'm sure the Cabinet Secretary will bring forward a statement once we've had a good period of time for the regulations to show what they do in Wales and we've got some empirical evidence on which to base that statement.
Wel, dim ond newydd basio'r rheoliadau treth y mae'r Cynulliad. Cawsom ni ddadl lawn ac agored am y peth ar y pryd. Rwy'n credu ei bod yn rhy gynnar o lawer i gyflwyno datganiad ar reoliadau sydd newydd gael eu pasio. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cyflwyno datganiad ar ôl i ni gael cyfnod da o amser er mwyn i'r rheoliadau ddangos yr hyn y maen nhw'n ei wneud yng Nghymru a bod gennym ni ychydig o dystiolaeth empirig i seilio'r datganiad hwnnw arni.
Os caf i godi dau beth gydag arweinydd y tŷ. Yn gyntaf oll, rwy’n gweld, o’r datganiad busnes, bod cyflwyno'r Bil parhad yr wythnos nesaf. Mae teitl newydd mor hirwyntog gyda’r Bil erbyn hyn, ond y Bil parhad, chwedl Steffan Lewis. Ac, wrth gwrs, fe gawn ni ddatganiad yn y man gan yr Ysgrifennydd Cabinet—rwy’n deall hynny. Rwyf i jest eisiau gofyn i chi ynglŷn â threfn y Cynulliad o ddelio â’r Bil yma. Byddwn ni, yn gyntaf oll, rwy’n credu, yn penderfynu a ydym yn ei dderbyn fel Bil brys, ac wedyn yn mynd ymlaen, os ydym yn derbyn hynny, i wneud hynny.
Felly, a fedrwch chi ddweud wrthym ni am ba hyd yr ydych chi’n disgwyl i’r Bil yma gael ei drafod a phenderfynu arno, un ffordd neu’r llall, gan y Cynulliad? Ac a fydd amser o gwbl, yn ystod y broses yna, ar gyfer craffu gan bwyllgor? Mae’n ymddangos i fi, er fy mod i’n deall ei fod yn Fil brys, bod y Bil, wrth gwrs, wedi bod yn yr arfaeth ers yr haf, o leiaf, ac mae’n ymddangos i mi’n golled ein bod ni wedi sefydlu pwyllgor penodol i edrych ar faterion Brexit—nid dim ond Brexit, ond yn bennaf Brexit—o dan gadeiryddiaeth Dai Rees, os nad oes amser i’r pwyllgor yma o leiaf gael cyfle i edrych ar y Bil ac i gynnal rhyw fath o adborth yn ôl gan bobl ynglŷn â’r Bil. Felly, jest cadarnhad o’r drefn yn hytrach na’r polisi. Cawn ni gyfle i holi am y polisi yn y man—rwy’n gwybod hynny.
Yr ail beth yr hoffwn i ofyn amdano yw datganiad gan y Llywodraeth ynglŷn â’r sefyllfa bancio yng Nghymru, ac yn enwedig bancio yng nghefn gwlad. Mae hwn yn bwnc sydd wedi cael ei godi sawl gwaith, rwy’n gwybod, gan Aelodau o bob plaid yma, ond rwy’n ei godi heddiw, gan y byddwn i’n hoffi i’r Llywodraeth edrych ar Fil sy’n cael ei gyflwyno gan fy nghydweithiwr Ben Lake heddiw yn Nhŷ’r Cyffredin. Mae’r Bil, o dan y rheol 10 munud, yn sefydlu tair egwyddor bwysig, rydw i’n meddwl, a defnyddiol iawn inni edrych arnynt o safbwynt bancio yng Nghymru, a chefn gwlad yn benodol
Yn gyntaf, mae'n edrych ar sut mae modd newid y protocol ynglŷn â mynediad at fancio o un o bellter i un o amser i gyrraedd. Pan ydych chi’n meddwl am beth sy’n digwydd yng nghefn gwlad, mae pellter, weithiau, yn gallu bod yn gymharol fyr, ac mae’r amser i gyrraedd yn gallu bod llawer mwy, yn enwedig gan ddibynnu ar drafnidiaeth gyhoeddus.
Yr ail egwyddor y mae’n gofyn amdano yw bod y rheoleiddwyr bancio yn edrych ar y posibiliad bod banciau gwahanol yn gallu rhannu safleoedd, rhannu offer a rhannu staff os oes angen. Nawr, wrth gwrs, bydd eisiau newid y rheoliadau er mwyn caniatáu hynny, ond medrwch chi weld sut y mae hynny yn gallu bod o fudd i nifer o'r trefi cefn gwlad, a byddwch chi’n ymwybodol bod hyn wedi digwydd yng nghyd-destun telegyfathrebu symudol, er enghraifft. Felly, mae’n rhywbeth y dylem fod yn agored iddo fe.
Y drydedd egwyddor ynddo fe yw’r un sy’n edrych i ehangu’r gwasanaeth sy’n cael ei gynnig gan Swyddfa'r Post. Weithiau, mae Swyddfa'r Post yn gallu cynnig gwasanaeth clodwiw, ond nid yw bob tro yn ddefnyddiol ar gyfer busnesau, yn enwedig busnesau sy’n dal i ddelio ag arian, er enghraifft.
Felly, mae’r tair egwyddor hynny yn y Bil, rydw i’n meddwl, yn werth eu hystyried gan y Llywodraeth, a byddwn i'n licio cyfle i'w trafod nhw, ac efallai i glywed gan y Llywodraeth hefyd beth yw eu barn nhw am y Bil yma, neu unrhyw beth tebyg sy'n mynd i wella sefyllfa bancio yng Nghymru.
If I could raise two issues with the leader of the house. First of all, I see, from the business statement, that the continuity Bill is to be tabled next week. Now, the new title is very long-winded, but let's call it the continuity Bill, as Steffan Lewis has done in the past. Of course, there will be a statement shortly from the Cabinet Secretary—I understand that. I just wanted to ask you about the Assembly procedures of dealing with this Bill. I think we will, first of all, decide whether we accept it as an emergency Bill, and if we do, we will then adopt it in those terms.
So, can you tell us how long you expect this Bill to be discussed, and how long you expect it to take for a decision to be taken by the Assembly? And will there be any time during that process for committee scrutiny? It appears to me, although I understand that it's an emergency Bill, it has been in the pipeline since the summer, at least, and it would appear to me that we established a particular committee to look at issues around Brexit—not just Brexit, but mainly Brexit—chaired by Dai Rees. Surely, there should be time for this committee to have a look at the Bill and to provide some sort of feedback and to seek people's feedback on the Bill. So, I just wanted confirmation of procedure rather than policy. We'll have an opportunity to question the policy in due time.
The second thing I'd like to ask for is a statement from the Government on the situation of banking in Wales, and particularly banking in rural Wales. This is an issue that's been raised on a number of occasions by Members from all parties in this place, but I'm raising it today as I would like the Welsh Government to look at a Bill being brought forward by my colleague Ben Lake today in the House of Commons. It's a 10-minute rule Bill, which will put in place three important principles, which will be very useful for us to look at in terms of rural banking
The first is looking at how we can change the protocol on access to banking in terms of distance rather than time to access. When you think of rural areas, the distances can be quite short, but the time that it takes to access those services can be much longer, particularly if you are reliant on public transport.
The second principle is that the banking regulators should look at the possibility that different banks could share premises, share equipment and even share staff, if required, of course. We will need a change of regulation to allow that, but you could see how that could be beneficial to many rural towns, and you will be aware that this has happened in the context of mobile telecommunications. So, it is something that we should be open to.
The third principle is the one looking at enhancing the services provided by the Post Office. Often, they can provide excellent services but it's not always appropriate for business banking, particularly businesses that still deal with cash, for example.
So, those three principles in the Bill are worthy of consideration by the Government, and I would like the opportunity to discuss them, and perhaps also to hear from the Government what their view is about this Bill, or anything similar that may improve the situation of banking in Wales.
Those are two very interesting points. The first one on the procedure on the continuity Bill, which I'm also going to call it, because the title is indeed very long and complicated, is that we will be looking to table a motion next week, to get the Assembly to agree that it should be treated as an emergency Bill, and that will also have a debate on the scheduling of that Bill, rather than the merits of it. And, then once the Assembly has agreed the scheduling, then obviously the scheduling goes forward. So, next week, there'll be an opportunity to debate the merits of the various sorts of ways that you can deal with the emergency Bill, and, obviously, in the motion to treat the Bill as an emergency Bill, we will be putting forward the Government's reasons for wanting to do so and the various things. So, I won't reiterate them here, as we're scheduling it for next week, but the Member's quite right: we need to sort out both the Assembly accepting that it should be treated as an emergency Bill, and then what the scheduling of that Bill should be. So, that's a matter for next week.
I wasn't aware of the Ben Lake Bill on banking. That's very interesting. I will make sure that the Cabinet Secretary becomes aware of it. We've had many debates in this Chamber about access to banking and I share all of the concerns that the Member raised. I have to say I don't think it's just rural. My own very urban constituency has all of those problems, including time taken to get to banks, and businesses banking with cash and so on, so I'd be very happy to talk to the Cabinet Secretary about what we might do to look at that Bill and any of the things we might be able to take forward here in the Assembly.
Mae'r rheiny'n ddau bwynt diddorol iawn. O ran y cyntaf, ar weithdrefn y Bil Parhad, sef yr enw y byddaf i hefyd yn ei ddefnyddio, gan fod y teitl yn wir yn hir ac yn gymhleth iawn, rydym yn bwriadu cyflwyno cynnig yr wythnos nesaf, i gael y Cynulliad i gytuno y dylid ei drin fel Bil brys, a bydd hefyd ddadl ar amserlennu'r Bil hwnnw, yn hytrach na'i rinweddau. Ac yna, ar ôl i'r Cynulliad gytuno ar yr amserlen, yna yn amlwg mae pethau'n mynd rhagddynt yn unol â'r amserlen. Felly, yr wythnos nesaf, bydd cyfle i drafod rhinweddau mathau amrywiol o ffyrdd o ymdrin â'r Bil brys, ac, yn amlwg, yn rhan o'r cynnig i drin y Bil fel Bil brys, byddwn ni'n cyflwyno rhesymau Llywodraeth Cymru dros eisiau gwneud hynny ac amrywiol bethau. Felly, wnaf i ddim eu hailadrodd yma, gan ein bod ni'n eu hamserlennu ar gyfer yr wythnos nesaf, ond mae'r Aelod yn hollol iawn: mae angen inni wneud yn siŵr bod y Cynulliad yn derbyn yr angen i'w drin fel Bil brys, a hefyd egluro sut y dylid amserlennu'r Bil hwnnw. Felly, mae hynny'n fater ar gyfer yr wythnos nesaf.
Nid oeddwn i'n ymwybodol o Fil Ben Lake ar fancio. Mae hynny'n ddiddorol iawn. Byddaf yn gwneud yn siŵr bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol ohono. Rydym ni wedi cael llawer o ddadleuon yn y Siambr hon ynghylch mynediad at fancio ac rwy'n rhannu'r holl bryderon a godwyd gan yr Aelod. Mae'n rhaid imi ddweud nad wyf yn credu ei fod yn fater gwledig yn unig. Mae'r holl broblemau hyn yn bodoli yn fy etholaeth i, sy'n drefol iawn, gan gynnwys yr amser y mae'n ei chymryd i gyrraedd banciau, a busnesau sy'n bancio gydag arian parod ac ati, felly byddwn i'n hapus iawn i siarad ag Ysgrifennydd y Cabinet am yr hyn y gallem ni ei wneud i edrych ar y Bil hwnnw ac unrhyw rai o'r pethau y gallem ni fwrw ymlaen â nhw yma yn y Cynulliad.
Last week, I had the opportunity to talk to a lot of university professors and lecturers who are on strike at Cardiff University, which really closed down the university for the last two days of last week. And it's unsurprising really, given that the university's superannuation scheme has been torn up and teaching staff are expecting to see the biggest pay cut they've ever had in their history, because instead of having a pension scheme based on what they pay in, and therefore what they get out, when they retire, they've been told that their pension will be reliant on the vagaries of the stock market. So, it's unsurprising that university staff across 64 universities in the UK are really concerned about this latest watering down of their terms and conditions and the casualisation of much of the workforce in our universities.
Given the importance of universities for the future economy of Wales, our future leaders, our future inventors, our future entrepreneurs, is it possible to ask for a statement from the Cabinet Secretary for Education about what, if anything, the Welsh Government can do to ensure that Universities UK gets back around the negotiating table with the unions, given that if the strike goes on for beyond this four weeks, it could actually have an impact on students' ability to sit their exams, so it's extremely serious?
Yr wythnos diwethaf, cefais y cyfle i siarad â llawer o athrawon a darlithwyr prifysgol sydd ar streic ym Mhrifysgol Caerdydd, a gaeodd y Brifysgol mewn gwirionedd ddau ddiwrnod olaf yr wythnos diwethaf. Ac nid yw'n syndod mewn gwirionedd, o ystyried bod cynllun pensiwn y Brifysgol wedi cael ei ddryllio a bod staff addysgu yn disgwyl gweld y toriadau cyflog mwyaf a gawsant erioed yn eu hanes, oherwydd yn hytrach na chael cynllun pensiwn yn seiliedig ar yr hyn y maen nwy'n ei dalu i mewn, ac felly yr hyn a fyddan nhw'n ei gael allan, pan fyddan nhw'n ymddeol, dywedwyd wrthyn nhw y bydd eu pensiwn yn ddibynnol ar fympwyon y farchnad stoc. Felly, nid yw'n syndod bod staff prifysgolion ar draws 64 o brifysgolion yn y DU yn wirioneddol bryderus am y gwanhau diweddaraf hwn o ran eu telerau ac amodau a'r tueddiad cynyddol i gyflogi'r gweithlu yn ein prifysgolion mewn swyddi dros dro.
O ystyried pwysigrwydd prifysgolion i ddyfodol economi Cymru, ein harweinwyr yn y dyfodol, ein dyfeiswyr yn y dyfodol, ein hentrepreneuriaid yn y dyfodol, a yw'n bosibl gofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg am beth, os unrhyw beth, y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod Universities UK yn dod yn ôl at y bwrdd i drafod â'r undebau, gan gofio pe byddai'r streic yn para'n hwy na'r pedair wythnos hyn, gallai mewn gwirionedd effeithio ar allu myfyrwyr i sefyll eu harholiadau, felly mae'n hynod o ddifrifol?
Yes, that's a very serious and important point. We'd very much like to see the university employers and unions negotiating a settlement to this dispute if at all possible. The Welsh Government has made it clear that if needed we're prepared to facilitate that process in Wales, and whatever it takes. The Cabinet Secretary for Education is meeting union leaders and representatives of Universities Wales this week, and I'm sure she'll provide an update during her Assembly questions next week on how that goes.
Higher education institutions are autonomous bodies responsible for all employment matters, and unfortunately, as such, neither the Welsh Ministers nor the Higher Education Funding Council for Wales can play any formal role in what are UK-wide negotiations. But we're continuing to monitor the situation, and any future negotiations that may occur, both on the staff and on the students, and we're very concerned to limit the impacts that affect the reputation or future sustainability of the sector in Wales. The greatest concerns is, of course, the impact on students, but the staff are also a concern for us. So, our fervent hope is that they can get back around the negotiating table as soon as possible and bring a very damaging dispute to an end.
Ydy, mae hynny'n bwynt pwysig a difrifol iawn. Rydym ni'n awyddus iawn i weld y cyflogwyr prifysgol a'r undebau yn dod i setliad o ran yr anghydfod hwn os yw hynny'n bosibl o gwbl. Mae Llywodraeth Cymru wedi'i gwneud yn glir, ein bod yn barod, os oes angen, i hwyluso'r broses honno yng Nghymru, a gwneud beth bynnag a fydd ei angen. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn cyfarfod ag arweinwyr yr undebau a chynrychiolwyr prifysgolion Cymru yr wythnos hon, ac rwy'n siŵr y bydd hi'n rhoi'r diweddariad i ni yn ystod ei chwestiynau Cynulliad yr wythnos nesaf ar sut y mae hynny'n datblygu.
Mae sefydliadau addysg uwch yn gyrff annibynnol sy'n gyfrifol am yr holl faterion cyflogaeth, ac yn anffodus, fel y cyfryw, ni all Gweinidogion Cymru na Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru chwarae unrhyw ran ffurfiol yn yr hyn sy'n drafodaethau ar lefel y DU gyfan. Ond rydym ni'n parhau i fonitro'r sefyllfa, ac unrhyw drafodaethau a allai ddigwydd yn y dyfodol, o ran y staff a'r myfyrwyr, ac rydym ni'n awyddus iawn i liniaru'r effeithiau sy'n dylanwadu ar enw da neu gynaliadwyedd y sector yng Nghymru yn y dyfodol. Y pryder mwyaf, wrth gwrs, yw'r effaith ar fyfyrwyr, ond rydym ni hefyd yn poeni am y staff. Felly, ein gobaith mawr yw y gallant ddychwelyd at y bwrdd trafod cyn gynted â phosibl a rhoi terfyn ar anghydfod niweidiol iawn.
Leader of the house, may I ask for a statement from the Welsh Government on financial support for apprentices in Wales? The Economy, Infrastructure and Skills Committee has reported that there is substantial evidence that financial barriers are discouraging, and in some cases are preventing young people from taking up apprenticeships across Wales. The committee has called for the Welsh Government to establish a universal grant to cover living costs for apprentices, and a hardship fund for those on the lowest pay levels, or to provide concessionary bus or rail cards. Could we please have a statement on this important issue?
Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar gymorth ariannol i brentisiaid yng Nghymru? Mae'r Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi adrodd bod tystiolaeth sylweddol i ddangos bod rhwystrau ariannol yn ddatgymhelliad, ac mewn rhai achosion yn atal pobl ifanc rhag manteisio ar brentisiaethau ledled Cymru. Mae'r Pwyllgor wedi galw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu grant cyffredinol i dalu am gostau byw prentisiaid, ynghyd â chronfa galedi ar gyfer y rhai hynny ar y lefelau cyflog isaf, neu i ddarparu cardiau bws neu drên rhatach. A gawn ni ddatganiad os gwelwch yn dda ar y mater pwysig hwn?
The Member's quite right—apprenticeships in Wales are a very important issue. But I have to point out at this point that one of the biggest issues is the minimum wage regulations that the UK Government impose on apprenticeships, which are very low indeed, and which are a matter of some concern. We are looking to see what we can do to support vocational forms of education through grant schemes, and others, and I'm sure in due course the Minister will bring a paper forward on what can be further done. But there is a big problem around expecting that apprentices are able to live at home with family and don't need to earn even the minimum wage, which we need to address in the UK as a whole in order to be able to maintain our apprenticeships system, even remotely in the situation it is in at the moment.
Mae'r Aelod yn iawn—mae prentisiaethau yng Nghymru yn fater pwysig iawn. Ond mae'n rhaid imi ddweud ar hyn o bryd mai un o'r problemau mwyaf yw rheoliadau'r isafswm cyflog y mae Llywodraeth y DU yn eu gosod ar brentisiaethau, sy'n isel iawn yn wir, ac sy'n fater o gryn bryder. Rydym ni'n edrych i weld beth y gallwn ni ei wneud i gefnogi addysg alwedigaethol drwy gynlluniau grant, ac eraill, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cyflwyno papur maes o law ar beth arall y gellir ei wneud. Ond mae yna broblem fawr o ran y disgwyliad y gall prentisiaid fyw yn y cartref gyda'r teulu ac nad oes angen iddynt ennill yr isafswm cyflog hyd yn oed, ac mae angen i ni ymdrin â hynny yn y DU yn ei chyfanrwydd er mwyn i ni allu cynnal ein system prentisiaethau fel ag y mae hi ar hyn o bryd, neu unrhyw beth tebyg i'r sefyllfa bresennol.
Leader of the house, can I thank you for your statement in the first instance? And by means of whetting your appetite for tomorrow's questions, can I ask for a progress report on the new roll-out scheme for superfast broadband? I've been consulted in the last couple of weeks by constituents in Llangynwyd, Maesteg, who are stuck with slow broadband. This is affecting their business, their online advertising, payments for goods and service transactions, meaning they are losing customers as the internet drops. So, can I press the leader of the house, with one of her several hats on today, to provide more detail on the process by which different areas will be selected for the new roll-out scheme? And, in particular, when will the superfast broadband get to Llangynwyd? Thank you.
Arweinydd y tŷ, a gaf i ddiolch i chi yn y lle cyntaf am eich datganiad? Ac er mwyn codi archwaeth arnoch ar gyfer cwestiynau yfory, a gaf i ofyn am adroddiad cynnydd ar y cynllun newydd i gyflwyno band eang cyflym iawn? Rwyf wedi bod yn ymgynghori yn ystod yr wythnosau diwethaf ag etholwyr yn Llangynwyd, Maesteg, sydd yn gorfod dioddef band eang araf. Mae hyn yn effeithio ar eu busnesau, eu hysbysebu ar-lein, eu taliadau am nwyddau a thrafodion gwasanaethau, sy'n golygu eu bod yn colli cwsmeriaid wrth i'r rhyngrwyd arafu. Felly, a gaf i roi pwysau ar arweinydd y tŷ, yn rhinwedd un o'i nifer o swyddi heddiw, i ddarparu mwy o fanylion ar y broses o ddewis gwahanol ardaloedd ar gyfer y cynllun cyflwyno newydd? Ac, yn benodol, pa bryd y bydd y band eang cyflym iawn yn dod i Langynwyd? Diolch.
Yes, the Member's quite right, I am answering a series of questions tomorrow—I believe he might be one of them—on this very point. And as soon as we have got full details of the Superfast 2 scheme, I will be announcing it. But just to reiterate my previous point, it will not be a one-size-fits-all, and we are looking to modify it across Wales to suit particular communities. If the Member wants to invite me to a particular community to hear their concerns, and to see whether there's a viable community scheme there, I'd be more than happy to do that.
Ydy, mae'r Aelod yn llygad ei le, rwy'n ateb cyfres o gwestiynau yfory—rwy'n credu y gallai ei gwestiwn ef fod yn un ohonyn nhw—ar yr union bwynt hwn. Cyn gynted â bod gennym ni fanylion llawn cynllun Cyflymu 2, byddaf yn ei gyhoeddi. Ond dim ond i ailadrodd fy mhwynt blaenorol, ni fydd yn gynllun addas i bawb, ac rydym ni'n edrych i'w addasu ledled Cymru i fod yn briodol i gymunedau penodol. Os yw'r Aelod eisiau fy ngwahodd i i gymuned benodol i glywed eu pryderon, ac i weld a oes cynllun cymunedol hyfyw yno, byddaf yn hapus iawn i wneud hynny.
Leader of the house, can I first of all agree with the comments from Jenny Rathbone? As a member of the University and College union, I totally agree with the statement she made and the comments she expressed. It's critical that we address this matter.
Can I ask for two statements from the Welsh Government? The first one's an easy one. The former Cabinet Secretary for communities and regeneration actually instigated an investigation into NSA Afan back at the beginning of last year. I know that process has not been completed, but it would be good to have an update from the current Cabinet Secretary for Local Government and Public Services as to what progress has been made in that inquiry and as to what lessons can be learned from it, because it's important how it now delivers to the communities in Aberafan, because that organisation has been delivering many, many services to many of our vulnerable individuals in that community.
And the second one: can I ask from the Cabinet Secretary for Economy and Transport for a statement on steel? We've heard from the Cabinet Secretary for Finance, obviously, on the work done on the procurement aspect, but we are now two years down the road since the disastrous comments we had that threatened the steel industry in Wales, yet there are still concerns over the future. There's a joint venture scheme—I had the privilege of being able to talk to the chief executive of Tata Steel UK this morning, to discuss some of those aspects, but it's now important that we discuss the Welsh Government's ability to actually continue supporting the steel industry here in Wales. It was agreed, as part of the deal with Plaid Cymru, about £30 million towards Tata. What progress has been made in delivering that commitment? The £60 million has been identified—£30 million loan, £30 million grant. Where are we with that? It's now, I think, important to understand where the Welsh Government is in working forward with the steel industry to ensure we continue to have a thriving steel industry in Wales.
Arweinydd y tŷ, yn gyntaf oll, a gaf i gytuno â sylwadau Jenny Rathbone? Fel aelod o'r Undeb Prifysgolion a Cholegau, rwy'n cytuno'n llwyr â'r datganiad a wnaeth a'r sylwadau a fynegwyd ganddi. Mae'n hollbwysig inni ymdrin â'r mater hwn.
A gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru? Mae'r un cyntaf yn hawdd. Dechreuodd cyn-Ysgrifennydd y Cabinet dos gymunedau ac adfywio ymchwiliad i NSA Afan yn gynnar y llynedd. Rwy'n gwybod nad yw'r broses wedi'i chwblhau, ond byddai'n dda cael diweddariad gan Ysgrifennydd y Cabinet presennol dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus ynghylch pa gynnydd a wnaed yn yr ymchwiliad hwnnw ac ynghylch pa wersi sydd i'w dysgu ohono, oherwydd ei bod yn bwysig sut y mae'n cyflawni erbyn hyn ar gyfer cymunedau Aberafan, oherwydd bod y sefydliad hwnnw wedi bod yn darparu llawer iawn o wasanaethau i lawer o'n hunigolion agored i niwed yn y gymuned honno.
A'r ail un: A gaf i ofyn am ddatganiad ar y diwydiant dur gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth? Rydym ni wedi clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, yn amlwg, am y gwaith a wnaed ar yr ochr caffael, ond rydym ni erbyn hyn ddwy flynedd i lawr y ffordd ers y gwnaed y sylwadau trychinebus hynny a fygythiodd y diwydiant dur yng Nghymru, ac eto erys pryderon am y dyfodol. Mae yna gynllun menter ar y cyd—cefais y fraint o allu siarad â Phrif Weithredwr Tata Steel UK y bore yma, i drafod rhai o'r agweddau hynny, ond erbyn hyn mae'n bwysig ein bod yn trafod gallu Llywodraeth Cymru i barhau mewn gwirionedd i gefnogi'r diwydiant dur yma yng Nghymru. Cytunwyd, yn rhan o'r cytundeb â Phlaid Cymru, ar oddeutu £30 miliwn tuag at Tata. Pa gynnydd a wnaethpwyd wrth wireddu'r ymrwymiad hwnnw? Mae'r £60 miliwn wedi ei nodi—benthyciad o £30 miliwn, grant o £30 miliwn. Ble ydym ni ar hynny? Mae'n bwysig nawr, rwy'n credu, deall lle mae Llywodraeth Cymru o ran gweithio gyda'r diwydiant dur i sicrhau bod gennym ni ddiwydiant dur sy'n dal i ffynnu yng Nghymru.
David Rees makes two very important points, as always. I believe the NSA matter is still a matter for the Cabinet Secretary for Finance, and he's indicating his willingness to keep you informed as the matter progresses.
In terms of steel, of course that's an issue that affects almost every community in Wales, and continues to do so. It's a very important point. I'm sure the Cabinet Secretary will be looking to update the whole Assembly as to where we are with the steel industry in Wales, as part of his ongoing plans to keep the Assembly informed, and I'll make sure—. Well, he's here, and he's nodding happily at me, so I'm sure that he'll be doing that in due course.
Mae David Rees yn gwneud dau bwynt pwysig iawn, yn ôl ei arfer. Rwy'n credu bod y mater NSA yn fater i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid o hyd, ac mae'n nodi ei barodrwydd i sicrhau eich bod yn cael y newyddion diweddaraf wrth i'r mater fynd yn ei flaen.
O ran dur, mae hynny wrth gwrs yn fater sy'n effeithio ar bron pob cymuned yng Nghymru, ac yn parhau i wneud hynny. Mae'n bwynt pwysig iawn. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ceisio rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad cyfan ynghylch lle yr ydym arni gyda'r diwydiant dur yng Nghymru, yn rhan o'i gynlluniau parhaus i hysbysu'r Cynulliad yn rheolaidd, a byddaf yn gwneud yn siŵr—. Wel, mae ef yma, ac mae'n nodio'n hapus ataf i, felly rwy'n siŵr y bydd yn gwneud hynny maes o law.
In November, the Minister for Children and Social Care announced the setting up of a ministerial advisory group to steer delivery of cross-Government support for carers, with a supporting sum of about £95,000 for the project that would deliver a sort of national approach, if you like. That was three months ago, and I'm wondering if I could ask for an update on that, particularly covering the areas of how the group will be chosen, and when they will begin work.
Ym mis Tachwedd, cyhoeddodd y Gweinidog Plant Gofal Cymdeithasol a Phlant y bydd grŵp cynghori'r Gweinidog yn cael ei sefydlu i lywio cymorth traws-lywodraethol ar gyfer gofalwyr, gyda swm cynorthwyol o tua £95,000 ar gyfer y prosiect a fyddai'n cynnig rhyw fath o ddull cenedlaethol, os mynnwch. Roedd hynny dri mis yn ôl, ac rwy'n meddwl tybed a gaf i ofyn am ddiweddariad ar hynny, yn enwedig o ran sut caiff aelodau'r grŵp eu dethol, a phryd y byddant yn dechrau ar y gwaith.
The Cabinet Secretary is indicating he's happy to write to you and keep you informed.
Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn nodi ei fod yn hapus i ysgrifennu atoch a rhoi'r newyddion diweddaraf i chi.
Okay. Lovely, thank you.
Iawn. Hyfryd, diolch i chi.
Further to the comments made previously about the industrial action by the University and College Union regarding the universities' superannuation scheme, which, as we've heard, will leave lecturers' pensions to the whims of the stock market, but according to First Actuarial as well will leave the average lecturer with £200,000 less in pension income, can I say that Plaid Cymru supports the UCU strikes and we certainly support their calls on Universities UK to come up with a better offer? I'm not content with just asking the Government to make a statement. Can I ask: will this Welsh Labour-led Government unequivocally support the UCU strike so that we can all pull together in putting pressure on Universities UK to come up with a better and a fairer deal on their pensions?
Yn dilyn y sylwadau a wnaed yn flaenorol am y gweithredu diwydiannol gan yr Undeb Prifysgolion a Cholegau ynghylch cynllun pensiwn y prifysgolion, a fydd, fel rydym ni wedi clywed, yn golygu bod pensiynau darlithwyr yn ddibynnol ar fympwyon y farchnad stoc, ond yn ôl First Actuarial bydd hefyd yn gadael darlithydd cyffredin â £200,000 yn llai o incwm pensiwn. A gaf i ddweud bod Plaid Cymru yn cefnogi streiciau'r UCU a'n bod ni'n sicr yn cefnogi eu galwadau ar brifysgolion yn y DU i lunio cynnig gwell? Nid wyf yn fodlon gwneud dim ond gofyn i'r Llywodraeth wneud datganiad. A gaf i ofyn: a fydd y Llywodraeth hon a arweinir gan Blaid Lafur Cymru yn cefnogi streic UCU yn ddigamsyniol fel y gallwn ni i gyd dynnu at ein gilydd a rhoi pwysau ar Universities UK i gynnig bargen well a thecach ar eu pensiynau?
Yes, I think a lot of us have a lot of sympathy with the UCU employees. I understand that the talks broke down on the casting vote of the chair. So, it was hardly a good discussion even at that point. I think we take the firm view that we need to get them back into the negotiating arrangements, to get the vice-chancellors to come to that table with an open mind and to get the very best deal for UCU colleagues that can be got, because it's quite clear that they are the absolute pivot of the world-class universities that we have in Wales and throughout the UK and they clearly ought to be remunerated accordingly.
Ie, rwy'n credu bod llawer ohonom ni'n cydymdeimlo â chyflogeion UCU. Rwyf ar ddeall bod y trafodaethau wedi eu methu oherwydd pleidlais fwrw'r Cadeirydd. Felly, prin y bu hi'n drafodaeth dda hyd yn oed ar y pwynt hwnnw. Rwy'n credu ein bod ni o'r farn gadarn bod angen inni eu tynnu yn ôl i'r trefniadau negodi, i wneud i'r is-gangellorion ddod at y bwrdd hwnnw â meddwl agored ac i sicrhau'r fargen orau bosibl i gydweithwyr UCU, oherwydd mae'n gwbl amlwg eu bod nhw'n allweddol i'r prifysgolion o'r radd flaenaf sydd gennym ni yng Nghymru a ledled y DU, ac mae'n amlwg y dylen nhw gael eu talu yn unol â hynny.
Could I ask for a statement on the rising levels of congestion and pollution on the A470, particularly in the Taff Ely area? You'll be aware of the recent reports that actually identify the A470 as the most congested road in Wales, with a travel time of seven miles per hour at peak traffic times. Also, in conjunction with the level of pollution, of course, you'll be aware of the recent judgment that relates to the UK but also has an impact in Wales. And this is a matter that clearly relates also to the issue of the importance of the metro in getting vehicles off our roads but also perhaps in balancing the debate on the importance of dealing with traffic issues and the promotion of the metro as a priority.
A gaf i ofyn am ddatganiad ar y lefelau cynyddol o dagfeydd a llygredd ar yr A470, yn enwedig yn ardal Taf Elái? Byddwch yn ymwybodol o adroddiadau diweddar sy'n nodi mai'r A470 yw'r ffordd sy'n dioddef y tagfeydd gwaethaf yng Nghymru, gydag amser teithio o saith milltir yr awr yn ystod oriau brig y traffig. Hefyd, ynghyd â lefel y llygredd, wrth gwrs, byddwch yn ymwybodol o'r dyfarniad diweddar yn ymwneud â'r DU ond sydd hefyd yn cael effaith ar Gymru. Ac mae hwn yn fater sy'n amlwg yn ymwneud hefyd â phwysigrwydd y metro wrth gael cerbydau oddi ar ein ffyrdd ond hefyd efallai wrth gydbwyso'r ddadl ar bwysigrwydd ymdrin â materion traffig a hyrwyddo'r metro fel blaenoriaeth.
The Member makes an important point. Air quality is a very important matter throughout Wales. We've recently announced the clean air plan for Wales and that will include a clean air zone framework to ensure the consistent and effective implementation of clean air zones by local authorities, improvements to local authority reporting and the establishment of a national air quality assessment monitoring centre for Wales. Air quality is a lot more than just traffic pollution. There are lots of other pollutants in our atmosphere that the clean air plan for Wales will be taking into account and that, of course, includes whole new sections on builds and transport modal shifts and a number of other issues, which the Member highlights and which will be very important as we go forward.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig. Mae ansawdd aer yn fater pwysig iawn ledled Cymru. Yn ddiweddar, rydym ni wedi cyhoeddi'r cynllun aer glân ar gyfer Cymru a fydd yn cynnwys fframwaith i sicrhau gweithrediad cyson ac effeithiol o barthau aer glân gan awdurdodau lleol, gwelliannau i adroddiadau gan awdurdodau lleol, yn ogystal â sefydlu canolfan monitro genedlaethol ar gyfer asesu ansawdd yr aer yng Nghymru. Mae ansawdd aer yn ymwneud â llawer mwy na dim ond llygredd traffig. Mae llawer o lygryddion eraill yn ein hawyrgylch y bydd y cynllun aer glân ar gyfer Cymru yn eu hystyried ac mae hynny wrth gwrs yn cynnwys adrannau cwbl newydd ar adeiladu a symudiadau moddol o ran trafnidiaeth a nifer o faterion eraill, y mae'r Aelod yn tynnu sylw atyn nhw ac a fydd yn bwysig iawn wrth inni fynd yn ein blaenau.
I'm looking for a statement from the Government on St David's Day, which is coming up this Thursday, and what I think should be happening is that all Assembly employees and all Government employees should be given the day off. I'm giving my staff the day off, so I'm just wondering what the Government makes of that and whether you will make an effort next year.
Rwy'n ceisio datganiad gan y Llywodraeth ar Ddydd Gŵyl Dewi, ddydd Iau, a'r hyn a ddylai ddigwydd yn fy marn i yw y dylai holl staff y Cynulliad a holl weithwyr y Llywodraeth gael diwrnod o wyliau. Rwy'n rhoi diwrnod o wyliau i fy staff i, felly tybed beth y mae'r Llywodraeth yn ei feddwl am hynny ac a fyddwch yn gwneud ymdrech y flwyddyn nesaf.
Well, I don't think we have any plans at all to make St David's Day a national public holiday, but the First Minister, when he returns from his St David's Day travels, I'm sure will be updating the Assembly on what he's managed to achieve over this St David's Day week.
Wel, nid wyf yn credu bod gennym ni unrhyw gynlluniau o gwbl i wneud Dydd Gŵyl Dewi yn ŵyl gyhoeddus genedlaethol, ond rwy'n siŵr y bydd y Prif Weinidog, pan fydd yn dychwelyd o'i daith Dydd Gŵyl Dewi, yn diweddaru'r Cynulliad ar beth y mae wedi llwyddo i gyflawni yn ystod wythnos dydd Gŵyl Dewi.
Leader of the house, you'll be aware that we're at the start of Fairtrade Fortnight and will you join me in congratulating all those who won awards at the Wales for Africa ceremony recently at the National Museum, including Barry Town Council fair trade group and also the Dinas Powys fair trade group? They were highly commended, the Dinas Powys group, in both the communications and shoestring budget categories, and in fact, in their statement they said that they were able to link up with different parts of their community, always looking at ways to engage with people on fair trade issues and increasing the number of fair trade products in local shops. So, that was my first question.
My second question is: can I also welcome the dignity and respect statement, which was issued by the Llywydd, by all the leaders and Jayne Bryant, as Chair of the Standards of Conduct Committee, on 16 February? I'm glad that there'll be engagement with stakeholders. Can you clarify who they will be and how that engagement will take place, and also update us on when we're likely to have a cross-party motion and vote on the statement here in the Senedd?
Arweinydd y tŷ, byddwch yn ymwybodol ein bod ar ddechrau Pythefnos Masnach Deg, ac a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch y rhai a enillodd wobrau yn seremoni Cymru o Blaid Affrica yn ddiweddar yn yr Amgueddfa Genedlaethol, gan gynnwys grŵp masnach deg Cyngor Tref y Barri a hefyd grŵp masnach deg Dinas Powys? Cawsant eu canmol, grŵp Dinas Powys, yn y categorïau cyfathrebu a chyllideb fach, ac yn wir, fe wnaethant ddweud yn eu datganiad eu bod wedi gallu cysylltu â gwahanol rannau o'u cymuned, gan chwilio bob amser am ffyrdd i ymgysylltu â phobl ar faterion masnach deg a chynyddu nifer y nwyddau masnach deg mewn siopau lleol. Felly, dyna oedd fy nghwestiwn cyntaf.
Fy ail gwestiwn yw: a gaf i hefyd groesawu'r datganiad o ran urddas a pharch, a gyhoeddwyd gan y Llywydd, gan yr holl arweinwyr a Jayne Bryant, fel Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, ar 16 Chwefror? Rwy'n falch y bydd yna ymgysylltu â rhanddeiliaid. A wnewch chi egluro pwy fydd y rhanddeiliaid hyn a sut y bydd yr ymgysylltiad hwnnw'n digwydd, a hefyd a wnewch chi roi diweddariad inni o ran pryd y mae'n debygol o gael cynnig trawsbleidiol a phleidlais ar y datganiad, yma yn y Senedd?
Yes, taking those in reverse order—both very important points—I believe that the Chair of the Standards of Conduct Committee is going to be making a statement next week in the Assembly that will take us forward, and then we can see what needs to be done as a result of her statement, which will take us all up to where we are in terms of that agenda. I'm very much looking forward to hearing what she's got to say on that point.
In terms of fair trade, I'm happy to say that I had a birthday recently, which some of you may not know, on account of my youthful looks, and I received a large number of fair-trade items, which I was delighted by, one of which was a goat, which I believe resides somewhere in Africa, and which I am to receive updates on. So, I was very delighted with that. It's a hugely important agenda, actually, for Wales, and the import of fair-trade goods is one of the main issues for us as we support developing nations across the world by what we are able to use in terms of consumer power. So, I very much support that agenda and I very much welcome the initiative.
Ie, gan roi sylw i'r rheini gan ddechrau gyda'r olaf a gweithio'n ôl—mae'r ddau bwynt yn rhai pwysig iawn— rwy'n credu y bydd Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad yn gwneud datganiad yr wythnos nesaf yn y Cynulliad a fydd yn mynd â ni gam ymlaen, ac wedyn fe allwn ni weld beth sydd angen ei wneud yn sgil datganiad, a fydd yn fodd o'n diweddaru ni o ran yr agenda honno. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at glywed beth sydd ganddi i'w ddweud ynglŷn â'r pwynt hwnnw.
O ran masnach deg, rwy'n hapus i ddweud fy mod wedi cael fy mhen-blwydd yn ddiweddar, na fydd yn wybyddus i rai ohonoch chi efallai oherwydd fy mod yn edrych yn ifanc, a derbyniais nifer fawr o eitemau masnach deg, yr oeddwn yn falch iawn ohonyn nhw. Un o'r rhain oedd gafr, sy'n byw rwy'n credu rywle yn Affrica, ac y byddaf yn cael y newyddion diweddaraf yn ei gylch. Felly, roeddwn yn falch iawn â hynny. Mae'n agenda bwysig dros ben, mewn gwirionedd, ar gyfer Cymru, ac mae mewnforio nwyddau masnach deg yn un o'r prif faterion i ni wrth inni gefnogi gwledydd sy'n datblygu ar draws y byd drwy gyfrwng yr hyn yr ydym ni'n gallu ei ddefnyddio o ran grym defnyddwyr. Felly, rwy'n cefnogi'r agenda honno, ac rwy'n croesawu'r fenter yn fawr.
Ac yn olaf, David Melding.
And finally, David Melding.
Diolch, Llywydd. Leader of the house, can I ask for a statement on the progress that is being made with the cladding safety tests in high residential buildings in Wales? You may know that, last week, a report to the south Wales fire and rescue authority stated that a hotel and a block of flats in Cardiff had not met, I quote, 'combustibility requirements'. This now brings the total of failed cladding test buildings to 12 since the fatal fire at Grenfell. I'm particularly concerned about the assessment of risk in the private sector, and I think a statement is appropriate because this is a difficult area for the Government, I realise, in terms of your reach in that area. But I do think we should have a statement of progress.
Diolch, Llywydd. Arweinydd y Tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad ynglŷn â'r cynnydd sy'n cael ei wneud gyda'r profion diogelwch cladin mewn adeiladau preswyl uchel yng Nghymru? Efallai eich bod yn gwybod, yr wythnos diwethaf dywedodd adroddiad a gyflwynwyd i awdurdod tân ac achub de Cymru nad oedd gwesty a bloc o fflatiau yng Nghaerdydd wedi bodloni, ac rwy'n dyfynnu, 'gofynion hylosgedd'. Golyga hyn fod cyfanswm o 12 adeilad bellach wedi methu'r prawf cladin ers y tân angheuol yn Grenfell. Rwy'n arbennig o bryderus ynghylch asesu risg yn y sector preifat, ac rwy'n credu y byddai datganiad yn briodol oherwydd mae hwn yn faes anodd i'r Llywodraeth, rwy'n sylweddoli, o ran eich dylanwad yn y maes hwnnw. Ond rwyf yn credu y dylem ni gael datganiad ynglŷn â chynnydd.
Yes, the Minister's here listening to your very important point, and she's indicating that she's happy to make a statement updating us as to where we are with that important agenda.
Ydy, mae'r Gweinidog yma yn gwrando ar eich pwynt pwysig iawn, ac mae hi'n nodi ei bod hi'n hapus i wneud datganiad yn ein diweddaru ynglŷn â lle'r ydym ni arni o ran yr agenda bwysig honno.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Thank you, leader of the house.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid ar gyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r Undeb Ewropeaidd) ar 22 Chwefror 2018, ac rydw i'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet i wneud ei ddatganiad—Mark Drakeford.
The next item, therefore, is the statement by the Cabinet Secretary for Finance on the Joint Ministerial Committee (EU Negotiations) meeting on 22 February 2018, and I call on the Cabinet Secretary to make his statement—Mark Drakeford.
Llywydd, thank you for the opportunity to make a statement on the latest meeting of the Joint Ministerial Committee (European Union Negotiations)—the JMC(EN)—which was held in London on Thursday last, 22 February.
The JMC was chaired by the Chancellor of the Duchy of Lancaster, David Lidington, and was attended by the Secretary of State for Exiting the European Union, David Davis, and the Secretaries of State for Wales, Scotland and Northern Ireland, as well as Michael Russell, the Scottish Government’s Minister for UK Negotiations on Scotland’s Place in Europe, and myself. Northern Ireland was represented by civil servants, following the failure of the latest attempt to put a new Executive in place.
The meeting was constructive. It took place just ahead of the UK Cabinet committee meeting at Chequers intended to provide greater clarity about the Government’s positioning on the long-term relationship between the UK and the EU-27. Both Mike Russell and I gave clear and unequivocal presentations of our well-established priorities, stressing the importance of putting the needs of the economy at the head of that priority list and ensuring the rapid agreement of a transition phase, a step which, together with Plaid Cymru, the Welsh Government called for formally as long ago as January 2017. I also emphasised the importance of clear commitment from the UK Government to the engagement of the devolved administrations in the second-phase negotiations, particularly where these concerned devolved policy areas. I am glad to be able to report that the UK Government made a commitment to bring forward proposals in this regard for consideration at a March meeting of the JMC.
Llywydd, there was considerable speculation in advance of the meeting about progress on the European Union (Withdrawal) Bill currently before the House of Lords. As Members here know, the UK Government has given commitments to both Houses of Parliament that it will work with the devolved administrations to bring forward amendments that might enable both the Scottish Parliament and the National Assembly to give legislative consent to the withdrawal Bill.
While intensive work at official level has been under way for a number of weeks, we were disappointed that the UK Government was only able to put a proposal on the table very shortly before the Thursday meeting. This meant that we were not able to have the full and meaningful discussion of the proposals that the importance of this matter merited.
Nevertheless, all three Governments agreed that they shared the objective of reaching an agreement on these issues, and while the UK proposals fall some way short of what would be acceptable to either ourselves or to the Scottish Government, we agreed that they provide a basis for further discussion at political level in the very near future.
Mr Lidington sketched out in his speech yesterday some of the thinking behind the UK Government’s new proposal. I would like to acknowledge that the UK Government does appear to have moved some distance from its original position, particularly on clause 11. That original position was wholly unacceptable to the Welsh Government and, I believe, to the majority in this Assembly. However, as the First Minister said yesterday, we now need further progress that goes beyond warm words and which makes agreement possible. I remain hopeful that such an agreement can be reached and I will, of course, update Members as developments happen.
This is, Llywydd, also highly relevant to the fact that, as is now known, we have today also taken steps towards the introduction of our own continuity legislation. One of the reasons why there has been such frustration at the slow pace with which the UK Government has taken forward discussions on amending the EU withdrawal Bill is the implications of this slow progress on our own plans. We have been absolutely clear, and remain completely clear, that our preference is for a workable UK-level Bill. But, as is well known, and with strong support across this Chamber, very regularly articulated, for example, by Steffan Lewis, we have been working hard on a fallback option, both to provide legal continuity of EU legislation about devolved matters in Wales, and to safeguard devolution. We have come to the point where we cannot delay any longer if this legislation, even as an emergency Bill, is to have a reasonable opportunity of getting onto the statute book in time for us to be able to take the steps necessary to secure legislative continuity.
Our Bill, the law derived from the European Union (Wales) Bill, remains a fallback, fail-safe option. But it is, we believe, a robust, considered piece of legislation, which will do the job required if our preferred way forward—a withdrawal Bill that respects the devolution settlement—is denied to us by the UK Government. I continue, Llywydd, to hope, that the discussions at next week’s JMC will lead to a successful outcome, one that enables us to recommend that the National Assembly gives its legislative consent to the EU withdrawal Bill while it is still before Parliament. If we succeed in that endeavour, we will not hesitate to withdraw the Bill we will present here.
In summary, Llywydd, in the whole Brexit discussions, the Welsh Government remains firmly focused on the best outcomes for Wales. As we leave the European Union, the needs of jobs and our economy must come first. That process cannot and must not be used as an excuse to row back the boundaries of devolution within the United Kingdom, and the powers of this National Assembly, as confirmed in two referendums of the Welsh people, must be respected and protected. Our efforts remain constructively but unremittingly focused on achieving those ends.
Llywydd, diolch ichi am y cyfle i wneud datganiad ynglŷn â chyfarfod diweddaraf y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r Undeb Ewropeaidd)—a gynhaliwyd yn Llundain ddydd Iau diwethaf, 22 Chwefror.
Cafodd y Cydbwyllgor ei gadeirio gan Ganghellor Dugiaeth Caerhirfryn, David Lidington, ac yno hefyd roedd yr Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd, David Davis, ac Ysgrifenyddion Gwladol Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, yn ogystal â Michael Russell, Gweinidog Llywodraeth yr Alban ar gyfer Negodiadau'r Deyrnas Unedig ynglŷn â lle yr Alban yn Ewrop, a minnau. Cynrychiolwyd Gogledd Iwerddon gan weision sifil, yn dilyn methiant yr ymgais ddiweddaraf i sefydlu Llywodraeth newydd.
Roedd y cyfarfod yn adeiladol. Digwyddodd ychydig cyn cyfarfod pwyllgor Cabinet y DU yn Chequers a oedd â'r bwriad o roi mwy o eglurder ar safbwynt y Llywodraeth ynglŷn â'r berthynas hirdymor rhwng y DU a 27 aelod yr Undeb Ewropeaidd. Fe wnaeth Mike Russell a minnau roi cyflwyniadau clir a diamwys ynglŷn â'n blaenoriaethau hirsefydlog, gan bwysleisio pwysigrwydd sicrhau bod anghenion yr economi ar frig y rhestr flaenoriaeth honno a sicrhau cytundeb cyflym ynglŷn â chyfnod pontio, cam y galwodd Llywodraeth Cymru amdano yn ffurfiol, ynghyd â Phlaid Cymru, mor bell yn ôl â mis Ionawr 2017. Pwysleisiais hefyd bwysigrwydd ymrwymiad clir gan Lywodraeth y DU i gynnwys y llywodraethau datganoledig yn ail gam y broses negodi, yn enwedig lle'r oedd y rhain yn ymwneud â meysydd polisi datganoledig. Rwy'n falch o allu dweud yr ymrwymodd Llywodraeth y DU i gyflwyno cynigion yn hyn o beth i'w hystyried yng nghyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ym mis Mawrth.
Llywydd, bu cryn ddyfalu cyn y cyfarfod ynglŷn â chynnydd Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) sydd gerbron Tŷ'r Arglwyddi ar hyn o bryd. Fel y gŵyr yr Aelodau yma, mae Llywodraeth y DU wedi addo i'r ddau Senedd-dy y bydd yn gweithio gyda'r llywodraethau datganoledig i gyflwyno gwelliannau a allai alluogi Senedd yr Alban a'r Cynulliad Cenedlaethol i roi cysyniad deddfwriaethol i'r Bil ymadael.
Er y bu gwaith trylwyr ar y gweill ar lefel swyddogol ers rhai wythnosau, roeddem ni'n siomedig na allai Llywodraeth y DU gyflwyno cynnig dim ond yn fuan iawn cyn y cyfarfod ddydd Iau. Roedd hyn yn golygu nad oeddem wedi gallu trafod y cynigion yn llawn ac yn ystyrlon mewn modd yr oedd pwysigrwydd y mater hwn yn ei deilyngu.
Serch hynny, cytunodd pob un o'r tair Llywodraeth eu bod yn rhannu'r amcan o ddod i gytundeb ar y materion hyn, ac er bod cynigion y DU yn bur ddiffygiol o'r hyn a fyddai'n dderbyniol i naill ai ni ein hunain neu i Lywodraeth yr Alban, cytunwyd eu bod yn rhoi sail ar gyfer trafodaeth wleidyddol bellach yn y dyfodol agos iawn.
Yn ei araith ddoe rhoddodd Mr Lidington amlinelliad o'r meddylfryd sy'n sail i gynnig newydd Llywodraeth y DU. Hoffwn i gydnabod ei bod yn ymddangos bod Llywodraeth y DU wedi symud cryn bellter oddi wrth ei safbwynt gwreiddiol, yn enwedig ar gymal 11. Roedd y safbwynt gwreiddiol hwnnw yn gwbl annerbyniol i Lywodraeth Cymru, a chredaf, i'r mwyafrif yn y Cynulliad hwn. Fodd bynnag, fel y dywedodd y Prif Weinidog ddoe, bellach mae angen inni wneud cynnydd sy'n mynd y tu hwnt i eiriau teg ac sy'n gwneud cytundeb yn bosib. Rwy'n dal yn obeithiol y gellir dod i gytundeb o'r fath a byddaf, wrth gwrs, yn diweddaru'r Aelodau wrth i bethau ddatblygu.
Mae hyn hefyd, Llywydd, yn berthnasol iawn i'r ffaith, fel sy'n hysbys bellach, ein bod ni heddiw hefyd wedi cymryd camau tuag at gyflwyno deddfwriaeth barhad ein hunain. Un o'r rhesymau pam y bu'r fath rwystredigaeth gyda pha mor araf y bu Llywodraeth y DU yn meithrin trafodaethau ar ddiwygio Bil ymadael yr Undeb Ewropeaidd yw goblygiadau'r cynnydd araf hwn ar ein cynlluniau ein hunain. Rydym wedi bod yn gwbl glir, ac yn parhau i fod yn gwbl glir, mai'r hyn fyddai'n well gennym ni fyddai Bil y mae modd gweithio gydag ef ar lefel y DU. Ond, fel sy'n hysbys iawn, ac y mae cefnogaeth gref iddo ledled y Siambr hon, ac y traethir yn ei gylch yn rheolaidd iawn, er enghraifft, gan Steffan Lewis, rydym wedi gweithio'n galed ar ddewis wrth gefn, i ddarparu parhad cyfreithiol i ddeddfwriaeth yr Undeb Ewropeaidd ynghylch materion datganoledig yng Nghymru, ac i ddiogelu datganoli. Rydym wedi cyrraedd sefyllfa lle na allwn oedi mwyach os yw'r ddeddfwriaeth hon, hyd yn oed ar ffurf Bil brys, yn mynd i gael cyfle rhesymol o gyrraedd y llyfr statud mewn pryd inni allu gwneud yr hyn sy'n angenrheidiol i sicrhau parhad deddfwriaethol.
Mae ein Bil, y gyfraith sy'n deillio o Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cymru), yn parhau i fod yn ddewis wrth gefn, rhag ofn. Ond mae'r Bil, rydym yn credu, yn ddarn cadarn o ddeddfwriaeth y rhoddwyd cryn ystyriaeth iddo, a fydd yn cyflawni'r swyddogaeth os caiff ein dewis ffordd ymlaen—Bil ymadael sy'n parchu'r setliad datganoli—ei gwarafun i ni gan Lywodraeth y DU. Rwy'n dal i obeithio, Llywydd, y bydd y trafodaethau yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yr wythnos nesaf yn arwain at ganlyniad llwyddiannus, un sy'n ein galluogi i argymell bod y Cynulliad Cenedlaethol yn rhoi ei gydsyniad deddfwriaethol i Fil ymadael yr Undeb Ewropeaidd pan fo hwnnw'n dal gerbron y Senedd. Os ydym ni'n llwyddo yn yr ymdrech honno, ni fyddwn yn petruso tynnu'n ôl y Mesur y byddwn yn ei gyflwyno yma.
I grynhoi, Llywydd, yn y trafodaethau Brexit yn eu cyfanrwydd, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ganolbwyntio'n bendant ar sicrhau'r canlyniadau gorau i Gymru. Wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd, rhaid i anghenion swyddi a'n heconomi ddod yn gyntaf. Ni all ac ni ddylid defnyddio'r broses honno yn esgus i gyfyngu ar ddatganoli yn y Deyrnas Unedig, ac mae'n rhaid parchu a diogelu pwerau'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, fel y cadarnhawyd mewn dau refferendwm a roddwyd gerbron pobl Cymru. Mae ein hymdrechion yn parhau i ganolbwyntio mewn modd adeiladol ond di-ildio ar gyflawni hynny.
Thank you, finance Secretary, for your statement. The joint communiqué issued by you, by David Lidington for the UK Government, by the Scottish Government, and a senior civil servant from the Northern Ireland administration, following last Thursday's JMC on European negotiations,
'noted the engagement that had taken place between UK Government and Devolved Administration officials since the previous meeting',
and said,
'Engagement would continue with the aim of ensuring the Devolved Administrations were fully involved in developing the UK’s negotiating position, while respecting the UK Government’s role as negotiator.'
That, clearly, applies less to what you've thus far addressed and more to negotiations ongoing between the UK Government and the EU itself. Therefore, I'd be grateful if you could give us a little bit more information about what involvement the Welsh Government has in developing the UK's negotiating position, as articulated in that joint communiqué by you and others.
The same communiqué stated that the JMC discussed the EU withdrawal Bill and the proposal to amend clause 11, as you've addressed, noting that progress had been made but agreement had not yet been reached between the three Governments, or Northern Ireland, on the form of amendments, but discussions on further detail would continue. I welcome your confirmation that there will be a JMC meeting next week, I think you said, and you also referred to a meeting in March. So, perhaps you could just clarify that my understanding is correct.
Could you tell us whether there's also progress on the next JMC(P), i.e. a meeting with the Prime Minister and First Minister, on setting a date for discussions at that level to go ahead, or is it not felt that that's necessary at this stage given the complex position that you and your officials are already engaged in?
Yesterday's speech at Airbus Broughton by David Lidington, who, as you know, chaired the JMC(EN) meetings, said that we must protect the UK internal market whilst respecting devolution. He noted that eight out of 10 goods lorries leaving Wales go to the rest of the UK, highlighting the importance of the UK common market. He said,
'We will build on the future North Wales growth deal by also fostering opportunities between Welsh cities and the rest of the UK,'
which was encouraging. He said that we'll protect the vital common market of the UK, but then said that four different sets of rules
'would only make it more difficult and more expensive for a cheesemaker in Monmouthshire to sell to customers in Bristol or for a cattle farmer in Aberdeenshire to sell their beef in Berwick-upon-Tweed.'
He added, therefore, that his proposal was to amend the Bill before Parliament to make clear that, while frameworks are being agreed, the presumption would now be that powers returning from the EU should sit at a devolved level, and I think that's what this house seeks. He said that Westminster would only be involved where, to protect the UK common market or to meet international obligations, there needed to be a pause to give the Governments time to design and put in place a UK-wide framework. Only yesterday, I note that the President of the British Veterinary Association responded to the UK environment Secretary's proposals in ‘Health and Harmony: The Future for Food, Farming and the Environment in a Green Brexit’, saying that,
'With all eyes on Westminster, we’d urge serious consideration be given to the coordination of agricultural policy across all four regions of the UK as we head towards Brexit.'
So, that's the impasse, I believe: the UK Government position, as articulated by David Lidington yesterday, and the ongoing concerns of the Welsh and Scottish Governments in particular about some devolved matters not passing directly to the devolved Governments. Therefore, can you tell us, specifically, what further movement, beyond the movement that's already occurred, you would like to see, or you need to see, in order to move matters forward in the context of the points you've made and the position outlined by David Lidington yesterday?
Finally, in reference to continuity—[Interruption.] I'm sorry, but this is an important matter; it's not something simply to score points, and I'm trying to avoid point scoring in this context. You state that your preference is for a workable UK-level Bill. You also rightly point out, or refer to, the amendments currently before the House of Lords, and that the UK Government has given commitments to both Houses of Parliament that it will work with the devolved administrations to bring forward amendments that will enable both Scotland and Wales to give consent to the Bill, which is your preferred outcome. Will you, therefore, confirm that it remains the case—I think you've said this—that, ideally, agreement on a withdrawal Bill or, if that fails, amendments through the House of Lords remain your preferred options, but, as you indicate towards the end of your statement today, because of the clock ticking, unless you lay a continuity Bill over the next week, you would miss the Royal Assent opportunity before a UK Bill itself would receive Royal Assent? Thank you.
Diolch i chi, Ysgrifennydd Cyllid, am eich datganiad. Roedd y cyd-hysbysiad a gyhoeddwyd gennych chi, gan David Lidington ar ran Llywodraeth y DU, gan Lywodraeth yr Alban, ac uwch was sifil o weinyddiaeth Gogledd Iwerddon, yn dilyn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ddydd Iau diwethaf ynghylch y negodiadau ynghylch Ewrop,
'yn cydnabod y negodi a fu rhwng Llywodraeth y DU a swyddogion y llywodraethau datganoledig ers y cyfarfod blaenorol',
ac yn dweud
'Byddai trafodaethau'n parhau gyda'r nod o sicrhau bod y llywodraethau datganoledig yn chwarae rhan lawn yn datblygu sefyllfa negodi y DU, gan barchu swyddogaeth Llywodraeth y DU fel negodwr.'
Mae hynny, yn amlwg, yn llai perthnasol i'r hyn yr ydych chi wedi ymdrin ag ef hyd yma a mwy â'r negodiadau sydd ar y gweill rhwng Llywodraeth y DU a'r UE ei hun. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech roi ychydig mwy o wybodaeth ynglŷn â beth yw rhan Llywodraeth Cymru yn datblygu safbwynt negodi y DU, fel y nodwyd yn y cyd-hysbysiad gennych chi ac eraill.
Dywedodd yr un cyd-hysbysiad fod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion wedi trafod Bil ymadael yr Undeb Ewropeaidd a'r cynnig i ddiwygio cymal 11, fel yr ydych chi wedi ymdrin â nhw, gan nodi y bu cynnydd ond nad oedd y tair Llywodraeth, na Gogledd Iwerddon, wedi cytuno eto ar ffurf y gwelliannau, ond y byddai trafodaethau ar fanylion pellach yn parhau. Rwy'n croesawu eich cadarnhad y bydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn cyfarfod yr wythnos nesaf, rwy'n credu ichi ddweud, ac fe gyfeirioch chi hefyd at gyfarfod ym mis Mawrth. Felly, efallai y gallech gadarnhau fy mod i wedi deall yn gywir.
Allech chi ddweud wrthym a oes cynnydd hefyd ynglŷn â'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion y bydd Prif Weinidog Prydain yn ei gadeirio, h.y. cyfarfod gyda Phrif Weinidog y Deyrnas Unedig a Phrif Weinidog Cymru, o ran pennu dyddiad ar gyfer cynnal trafodaethau ar y lefel honno, neu ai'r teimlad yw nad yw hynny'n angenrheidiol ar hyn o bryd o ystyried y sefyllfa gymhleth yr ydych chi â'ch swyddogion eisoes ynddi?
Yn ei araith ddoe yn Airbus Brychdyn, dywedodd David Lidington, sydd, fel y gwyddoch, yn cadeirio cyfarfodydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), fod yn rhaid inni amddiffyn marchnad fewnol y DU gan barchu datganoli ar yr un pryd. Nododd fod wyth o bob 10 lori nwyddau sy'n gadael Cymru yn mynd i weddill y DU, gan dynnu sylw at bwysigrwydd y farchnad gyffredin yn y DU. Dywedodd,
'Byddwn yn adeiladu ar fargen twf Gogledd Cymru a fydd yn gweld golau dydd yn y dyfodol drwy feithrin cyfleoedd hefyd rhwng dinasoedd Cymru a gweddill y DU '
ac roedd hynny'n galonogol. Dywedodd y byddwn yn diogelu marchnad gyffredin hanfodol y DU, ond yna dywedodd y byddai pedwar set gwahanol o reolau
'dim ond yn ei gwneud hi'n anoddach ac yn ddrutach i wneuthurwr caws yn sir Fynwy werthu i gwsmeriaid ym Mryste neu i ffermwr gwartheg yn swydd Aberdeen werthu ei gig eidion yn Berwick-upon-Tweed.'
Ychwanegodd, felly, mai ei gynnig oedd newid y Bil sydd gerbron y Senedd i'w gwneud hi'n glir, wrth gytuno ar fframweithiau, mai'r rhagdybiaeth bellach fyddai y dylai'r pwerau sy'n dychwelyd o'r UE fynd at y llywodraethau datganoledig, ac rwy'n credu mai dyna beth mae'r tŷ hwn yn ei geisio. Dywedodd y byddai San Steffan yn ymyrryd dim ond, er mwyn amddiffyn marchnad gyffredin y DU neu i fodloni rhwymedigaethau rhyngwladol, pan fyddai angen saib i roi amser i'r Llywodraethau gynllunio a rhoi fframwaith ar waith a fyddai'n gwasanaethu'r DU gyfan. Dim ond ddoe, sylwaf i Lywydd Cymdeithas Milfeddygon Prydain ymateb i gynigion Ysgrifennydd Amgylchedd y DU yn y ddogfen 'Health and Harmony: The Future for Food, Farming and the Environment in a Green Brexit' gan ddweud,
'Gyda llygaid pawb ar San Steffan, rydym ni'n annog rhoi ystyriaeth wirioneddol i gydgysylltu polisïau amaethyddol ym mhob un o bedwar rhanbarth y DU wrth inni ddynesu tuag at Brexit.'
Felly, dyna'r sefyllfa amhosibl, rwy'n credu: safbwynt Llywodraeth y DU, fel y'i mynegwyd gan David Lidington ddoe, a phryderon parhaus Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban yn benodol ynghylch rhai materion datganoledig ddim yn trosglwyddo'n uniongyrchol i'r Llywodraethau datganoledig. Felly, allwch chi ddweud wrthym ni, yn benodol, beth yr hoffech chi, neu sydd arnoch chi angen, ei weld yn digwydd y tu hwnt i'r hyn sydd wedi digwydd eisoes, er mwyn gwneud cynnydd yng nghyd-destun y pwyntiau a wnaethoch chi a'r sefyllfa a amlinellwyd gan David Lidington ddoe?
Yn olaf, o ran parhad—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, ond mae hwn yn fater pwysig; nid yw'n rhywbeth er mwyn sgorio pwyntiau yn unig, ac rwy'n ceisio osgoi sgorio pwyntiau yn y cyd-destun hwn. Rydych chi'n nodi mai'r hyn yr hoffech chi ei weld yn ddelfrydol yw Bil sy'n gweithio'n ymarferol ar lefel y DU. Rydych chi hefyd yn gwbl briodol yn nodi, neu yn cyfeirio at y gwelliannau sydd gerbron Tŷ'r Arglwyddi ar hyn o bryd, a bod Llywodraeth y DU wedi addo i'r ddau Senedd-dy y bydd yn gweithio gyda'r llywodraethau datganoledig i gyflwyno gwelliannau a fydd yn galluogi i'r Alban a Chymru roi cydsyniad i'r Bil, sef eich sefyllfa ddelfrydol chi. A wnewch chi, felly, gadarnhau ei bod hi'n dal yn wir—rwy'n credu mai dyma wnaethoch chi ei ddweud— mai, yn ddelfrydol, cytundeb ar y Bil ymadael neu, os yw hynny'n methu, welliannau drwy Dŷ'r Arglwyddi, yw eich dewisiadau delfrydol o hyd. Ond, fel y nodwch chi tuag at ddiwedd eich datganiad heddiw, oherwydd bod amser yn cerdded, oni fyddwch yn cyflwyno Bil parhad dros yr wythnos nesaf, byddech yn colli'r cyfle i gael Cydsyniad Brenhinol cyn y byddai Bil gan y DU ei hun yn derbyn Cydsyniad Brenhinol? Diolch.
Diolch yn fawr, Llywydd. I'll try to take those questions in order.
Diolch yn fawr, Llywydd. Fe wna i geisio ateb y cwestiynau hynny yn eu trefn.
Mr Isherwood is right that the JMC did discuss devolved administrations' involvement in phase 2 negotiations. We had discussed exactly this point during our meeting in the middle of December, where UK Ministers agreed that there would be the need for a different level of participation in phase 2 discussions, because direct devolved responsibilities will be at stake in them. It was agreed in mid December that officials would work together rapidly—that was the word used, 'rapidly'—to come up with practical proposals for how that might happen. It was particularly disappointing, therefore, to have no paper at last week's JMC that reflected any of that work. I said in my statement and I'll repeat it: I was nevertheless glad that the chair of the JMC, David Lidington, committed to the production of such a paper for a JMC during March.
The second point that the Member asked was about the next meeting on the EU withdrawal Bill specifically. What was agreed at last week's meeting was that there will be a regular JMC during March, in which we will discuss the wide range of matters relevant to leaving the European Union that form the agenda of the JMC, but that there would be a separate political discussion focused entirely on the EU withdrawal Bill and an opportunity for us to be able to respond to the paper that the UK Government did table very late in the day, and which we were therefore not able to discuss with the sort of detailed engagement that we would have preferred.
Is there to be a JMC plenary in March? Well, I hope so. Is it necessary? I certainly think it is. The JMC plenary has now not met since January of 2017, and if this is the mechanism through which the UK is meant to operate together, and the glue that keeps the United Kingdom together, then it really is not satisfactory that the First Ministers and the Prime Minister have not had that opportunity to discuss these matters in that formal setting. There is a date in circulation for such a meeting in the middle of March, but I have seen dates in circulation in January, in February and now in March as well, Llywydd, so I'm afraid we remain in hope rather than complete expectation that it will be delivered.
Turning to the final set of questions that Mark Isherwood raised, he is right to say that the speech by Mr Lidington yesterday did move a step forward in relation to our clause 11 concerns. The UK Government's proposition now is that all those responsibilities that have been at this National Assembly and exercised through the European Union should remain here after Brexit, other than a small number that would be retained centrally while we continue to negotiate framework arrangements so that the UK internal market can continue to operate effectively. What we now need to do is to have a detailed discussion with the UK Government about some of the practical ways in which that would operate, and the key issue at stake remains that of consent. If there are to be a small number of matters retained centrally, who is to decide what those matters should be? Who is to decide for how long they will be retained centrally? Who will decide who will have access to those powers while they are not in the hands of this National Assembly?
We will go to the next meeting with constructive proposals as to how those questions could be resolved, and if they are resolvable, then Mr Isherwood had the sequence of events entirely correct. Our preferred course of action remains an agreed amendment that all three Governments could see put down at the House of Lords, and a Minister could come here and recommend to this National Assembly that legislative consent to the Bill could be provided. If we can't have an agreed amendment, we will continue to pursue the amendments that, jointly with the Scottish Government, we laid in the House of Commons and will re-lay in the House of Lords, and we will work as hard as we can to get those amendments passed. We have, we know, considerable support right across the House of Lords, including cross-bench peers, for our position. If we do not succeed there, then we have to protect the position against the day when this National Assembly would not be prepared to give its legislative consent to the withdrawal Bill. That's why we have to bring our continuity Bill forward as a fail-safe mechanism. The issue of getting it onto the statute book before the withdrawal Bill receives Royal Assent is indeed driving the timetable for bringing it in front of the National Assembly next week.
Mae Mr Isherwood yn gywir yn dweud bod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion wedi trafod rhan y gweinyddiaethau datganoledig yn nhrafodaethau cyfnod 2. Roeddem ni wedi trafod y pwynt hwn yn union yn ystod ein cyfarfod yng nghanol mis Rhagfyr, pan gytunodd Gweinidogion y DU y byddai angen cymryd rhan ar lefel wahanol yn y trafodaethau Cyfnod 2, oherwydd bydd cyfrifoldebau datganoledig uniongyrchol yn y fantol bryd hynny. Cytunwyd ganol mis Rhagfyr y byddai swyddogion yn gweithio gyda'i gilydd yn gyflym —dyna'r gair a ddefnyddiwyd, yn 'gyflym'—i lunio cynigion ymarferol o ran sut y gallai hynny ddigwydd. Roedd hi'n arbennig o siomedig, felly, na chafwyd unrhyw bapur yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yr wythnos diwethaf a oedd yn adlewyrchu unrhyw ran o'r gwaith hwnnw. Dywedais yn fy natganiad, ac fe wna i ei ailadrodd: roeddwn yn falch serch hynny fod Cadeirydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, David Lidington, wedi addo cynhyrchu Papur o'r fath ar gyfer cyfarfod o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn ystod mis Mawrth.
Roedd yr ail bwynt y gofynnodd yr Aelod ynglŷn â'r cyfarfod nesaf ar gyfer Bil ymadael â'r UE yn benodol. Yr hyn y cytunwyd arno yng nghyfarfod yr wythnos diwethaf oedd y byddai cyfarfod Cyd-bwyllgor Gweinidogion rheolaidd yn ystod mis Mawrth, pan fyddwn yn trafod yr ystod eang o faterion sy'n berthnasol i adael yr Undeb Ewropeaidd sy'n ffurfio agenda'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Hefyd byddai trafodaeth wleidyddol ar wahân a fyddai'n canolbwyntio'n gyfan gwbl ar Fil ymadael yr UE ac yn rhoi cyfle i ni allu ymateb i'r papur y cyflwynodd Llywodraeth y DU yn hwyr iawn yn y dydd, ac na allasom ni ei drafod gyda'r math o sylw manwl y buasem wedi dymuno ei roi iddo.
A fydd cyfarfod llawn o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ym mis Mawrth? Wel, rwy'n gobeithio hynny. A oes ei angen? Credaf hynny'n sicr. Nid fu cyfarfod llawn o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ers mis Ionawr 2017 erbyn hyn, ac os mai dyma'r cyfrwng y bwriedir i'r DU gydweithredu drwyddo, a'r glud sy'n cadw'r Deyrnas Unedig at ei gilydd, yna mewn gwirionedd nid yw hi'n foddhaol na fu gan Brif Weinidogion y gwledydd datganoledig a Phrif Weinidog y DU y cyfle hwnnw i drafod y materion hyn yn y sefyllfa ffurfiol honno. Mae dyddiad mewn cylchrediad ar gyfer cyfarfod o'r fath ganol mis Mawrth, ond rwyf wedi gweld dyddiadau yn cylchredeg ym mis Ionawr, ym mis Chwefror a bellach ym mis Mawrth yn ogystal, Llywydd, felly yn anffodus rydym yn dal yn byw mewn gobaith yn hytrach na disgwyl y cyflawnir hynny.
Gan droi at y set olaf o gwestiynau a holodd Mark Isherwood, mae'n gywir i ddweud bod yr araith gan Mr Lidington ddoe yn gam ymlaen o ran ein pryderon am gymal 11. Cynnig Llywodraeth y DU nawr yw y dylai'r holl gyfrifoldebau hynny a fu gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn ac sy'n cael eu harfer drwy'r Undeb Ewropeaidd aros yma ar ôl Brexit, ac eithrio nifer fach a gânt eu cadw yn ganolog wrth inni barhau i negodi trefniadau fframwaith fel y gall y farchnad fewnol yn y DU barhau i weithredu'n effeithiol. Yr hyn y mae angen inni ei wneud yn awr yw cael trafodaeth fanwl gyda Llywodraeth y DU ynghylch rhai o'r ffyrdd ymarferol y byddai hynny'n gweithredu, a'r mater allweddol yn y fantol o hyd yw caniatâd. Os oes nifer fach o faterion i'w cadw'n ganolog, pwy sydd i benderfynu pa faterion fydd y rheini? Pwy sy'n penderfynu pa mor hir y cânt eu cadw'n ganolog? Pwy sydd i benderfynu pwy all arfer y grymoedd hynny pan nad ydyn nhw yn nwylo'r Cynulliad Cenedlaethol hwn?
Byddwn yn mynd i'r cyfarfod nesaf gyda chynigion adeiladol ynghylch sut y gellid datrys y cwestiynau hynny, ac os oes modd eu datrys, yna roedd Mr Isherwood yn hollol gywir o ran trefn y digwyddiadau. Ein dewis ffordd o weithredu o hyd yw gwelliant cytunedig y gallai'r tair Llywodraeth weld ei gyflwyno yn Nhŷ'r Arglwyddi, a gallai Gweinidog ddod yma ac argymell i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn y gellid rhoi cydsyniad deddfwriaethol i'r Bil. Os na allwn ni gytuno ar welliant, byddwn yn parhau i fynd ar drywydd y gwelliannau a gyflwynwyd gennym, ar y cyd â Llywodraeth yr Alban, yn Nhŷ'r Cyffredin ac y byddwn ni yn eu hailgyflwyno yn Nhŷ'r Arglwyddi. Byddwn yn gweithio mor galed ag y gallwn ni i gael cymeradwyaeth i'r gwelliannau hynny. Mae gennym ni, fel y gwyddom, gefnogaeth sylweddol yn Nhŷ'r Arglwyddi i'n sefyllfa, gan gynnwys Arglwyddi ar y croesfeinciau. Os na lwyddwn ni yma, yna bydd yn rhaid inni amddiffyn y sefyllfa pe bai'r dydd yn dod pan na fyddai'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn barod i roi ei gydsyniad deddfwriaethol i'r Bil ymadael. Dyna pam mae'n rhaid inni sicrhau ein bod yn cyflwyno ein Bil parhad fel dewis wrth gefn. Yn wir, mae'r mater o'i gael i'r llyfr statud cyn i'r Bil ymadael dderbyn Cydsyniad Brenhinol yn dylanwadu ar yr amserlen i'w gyflwyno gerbron y Cynulliad Cenedlaethol yr wythnos nesaf.
Can I thank the Cabinet Secretary for his statement and for the continued patience that he shows with some of these difficulties? Can I particularly thank him for confirming today that the Government is moving ahead with the continuity Bill, long advocated by my honourable colleague, Steffan Lewis? We are, in Plaid Cymru, very pleased to see that this is now a firm part of the Government's armoury—something that we thought should have been there earlier, it has to be said.
I shall return to that just in a second because I want, first of all, to ask the Cabinet Secretary about David Lidington's speech in particular, and what has emerged since the meeting of the JMC. I did find that speech somewhat frustrating and I felt it still demonstrated some of the bullying and threatening manner that Westminster has used towards both governments in Wales and in Scotland. A slight element of threat was there that if you don't behave, then we will retain these powers. I really want to put it in this way: the speech by David Lidington was peppered with reference to the common or internal markets of the UK—something that the Cabinet Secretary didn't mention once in his own statement. We've been part of a common market or a single market for 40 years now. It's had some difficulties and some people have disagreed very strongly with it, but it hasn't affected how we run our own internal mechanisms.
Surely, all that's needed to ensure that we have strong frameworks and agreed frameworks in the UK is a simple respect agenda that addresses all parts of the UK equally, and gives equal roles and weights and strengths to that. The weakness in that of course is England, not Wales or Scotland, but that is a matter for the people of England. If we were to achieve that, there is no-one here of any party that wants to hold back on strong UK frameworks on agriculture, the environment, social welfare or anything else. It's not necessary to hold powers that are now held in common at the European level, to hold them now at Westminster and not to roll those out, following the decision to leave the European Union, to all parts—constituent and constitutionally administratively devolved parts—of the United Kingdom. So, that's very much where Plaid Cymru comes from in this regard.
I understand that the Cabinet Secretary wants to keep his powder dry, wants to continue to negotiate with the Westminster Government, but I don't think he has an opportunity to get a unanimous view on the legislative consent motion here unless it is clear that the people of Wales do have those powers returned to them and that there is no veto, whether it's a short-term veto or a long-term veto, in the hands of Ministers in Westminster.
So, coming from that perspective, can I ask the Cabinet Secretary to clarify how he is now intending to work with the Government of Scotland, as Northern Ireland doesn't have a devolved Government at the moment? How he will continue to work—? I thank him for the work that he has done, and Michael Russell as well; the work has been very clear and has been jointly authored in some cases and has been more successful because of that, I think. So, how does he continue to ensure that does happen?
Can I remind him of what I did say about six weeks ago: you can't trust the Tories? I think we've been proven right, which is why of course you've gone for, now, the continuity Bill. Looking in particular at that Bill, which does give us that extra string to our bow, I do think that had it been introduced earlier, we may have quickened this process. I think we may have demonstrated more strongly to Westminster that we were taking this very seriously, but, you know, we are where we are.
Can the Cabinet Secretary just give the assurance to the Assembly that he does think, assuming we do approve emergency measures next week, that we can deliver this Bill in time not to be overtaken, if you like—or undertaken, whichever way it will be—by the EU withdrawal Bill, so that it will still be a viable option and could still be used in that regard? Can he just say as well that he has had talks with his colleague next to him, the Counsel General, about how such a Bill may, if necessary, be defended in the Supreme Court, if it does come to a lack of agreement between this Government and the Government in Westminster?
A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad ac am ei amynedd di-ball gyda rhai o'r anawsterau hyn? A gaf i ddiolch yn arbennig iddo am gadarnhau heddiw fod y Llywodraeth yn symud ymlaen â'r Bil parhad, y mae fy nghyd-Aelod anrhydeddus, Steffan Lewis, wedi dadlau o'i blaid gyhyd? Rydym ni, ym Mhlaid Cymru, yn falch iawn o weld bod hwn bellach yn rhan gadarn o arfogaeth y Llywodraeth—rhywbeth yr ydym yn credu a ddylai fod wedi bod yno yn gynharach, mae'n rhaid dweud.
Byddaf yn dychwelyd at hynny mewn eiliad oherwydd rwyf eisiau, yn gyntaf oll, ofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn ag araith David Lidington yn benodol, a beth sydd wedi dod i'r fei ers cyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Cefais yr araith braidd yn rhwystredig ac roeddwn yn teimlo ei bod hi o hyd yn dangos peth o'r bwlio a'r agwedd fygythiol o du San Steffan tuag at Lywodraethau Cymru a'r Alban ill dwy. Elfen fechan o fygythiad oedd os nad ydych chi'n ymddwyn, yna byddwn yn cadw'r pwerau hyn. Rwy'n awyddus iawn i'w roi yn y modd hwn: roedd yr araith gan David Lidington yn frith o gyfeiriadau at farchnadoedd mewnol neu gyffredin y DU—rhywbeth na soniodd Ysgrifennydd Cabinet yn ei gylch unwaith yn ei ddatganiad ei hun. Buom yn rhan o farchnad gyffredin neu farchnad sengl ers 40 mlynedd bellach. Bu rhai anawsterau gyda hynny ac mae rhai pobl wedi anghytuno'n gryf iawn ag ef, ond nid yw wedi effeithio ar sut yr ydym ni'n rhedeg ein dulliau mewnol ein hunain.
Siawns, y cyfan sydd ei angen i sicrhau bod fframweithiau cadarn a fframweithiau cytunedig yn y DU yw agenda syml o barch sy'n rhoi sylw i bob rhan o'r DU yn yr un modd, ac yn rhoi swyddogaethau a phwysau a chryfderau cyfartal i hynny. Y gwendid yn hynny wrth gwrs yw Lloegr, nid Cymru na'r Alban, ond mae hynny'n fater i bobl Lloegr. Pe baem ni'n cyflawni hynny, does neb yma o unrhyw blaid nad oes arnyn nhw eisiau fframweithiau cryf i'r DU ynglŷn ag amaethyddiaeth, yr amgylchedd, lles cymdeithasol nac unrhyw beth arall. Nid yw'n angenrheidiol dal grymoedd sy'n cael eu dal ar hyn o bryd yn gyffredin ar y lefel Ewropeaidd, eu dal nhw yn awr yn San Steffan a pheidio â throsglwyddo'r rheini, yn sgil y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd, i bob rhan—i rannau cyfansoddol a gweinyddol gyfansoddiadol datganoledig—o'r Deyrnas Unedig. Felly, dyna i raddau helaeth safbwynt Plaid Cymru yn hyn o beth.
Rwy'n deall bod Ysgrifennydd y Cabinet yn awyddus i droedio'n ofalus, yn awyddus i barhau i drafod gyda Llywodraeth San Steffan, ond nid wyf yn credu bod ganddo gyfle i gael barn unfrydol ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol yma oni bai ei bod hi'n amlwg y caiff y pwerau hynny eu dychwelyd at bobl Cymru ac na cheir feto, pa un a yw hynny'n feto tymor byr neu'n feto hirdymor, yn nwylo Gweinidogion yn San Steffan.
Felly, o arddel y safbwynt hwnnw, a gaf i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet egluro sut mae bellach yn bwriadu gweithio gyda Llywodraeth yr Alban, oherwydd nad oes Llywodraeth ddatganoledig gan Ogledd Iwerddon ar hyn o bryd? Sut y bydd yn parhau i weithio—? Rwy'n diolch iddo am y gwaith y mae wedi'i wneud, a Michael Russell hefyd; mae'r gwaith wedi bod yn glir iawn ac mae wedi'i ysgrifennu ar y cyd mewn rhai achosion ac wedi bod yn fwy llwyddiannus oherwydd hynny, rwy'n credu. Felly, sut mae'n parhau i sicrhau bod hynny'n digwydd?
A gaf i ei atgoffa o'r hyn a ddywedais i chwe wythnos yn ôl: allwch chi ddim ymddiried yn y Torïaid? Rwy'n credu y dangoswyd hynny inni, a dyna pam wrth gwrs yr ydych chi wedi dewis, bellach, y Bil parhad. Gan edrych yn benodol ar y Bil hwnnw, sydd yn rhoi mantais ychwanegol inni, rwyf yn credu pe cyflwynid ef yn gynharach, y gallem fod wedi cyflymu'r broses hon. Rwy'n credu efallai y byddem wedi rhoi argraff gryfach o lawer i San Steffan ein bod yn hollol o ddifrif ynghylch hyn, ond, wyddoch chi, dyma'r sefyllfa yr ydym ni ynddi.
A all Ysgrifennydd y Cabinet roi sicrwydd i'r Cynulliad ei fod yn credu, gan dybio y byddwn ni yn cymeradwyo mesurau brys yr wythnos nesaf, y gallwn ni gyflawni'r Bil hwn mewn digon o amser fel na fydd Bil ymadael yr Undeb Ewropeaidd yn achub y blaen arnom ni, os mynnwch chi—neu na fydd yn sleifio o'r tu arall heibio, fel y bydd yn dal i fod yn ddewis posib ac y gellid ei ddefnyddio eto yn hynny o beth? A all ddweud hefyd ei fod wedi siarad â'i gydweithiwr wrth ei ochr, y Cwnsler Cyffredinol, ynghylch sut y gellid, pe bai angen, amddiffyn Bil o'r fath yn y Goruchaf Lys, os bydd diffyg cytundeb rhwng y Llywodraeth hon a Llywodraeth San Steffan?
Llywydd, diolch yn fawr i Simon Thomas am y cwestiynau.
Presiding Officer, thank you to Simon Thomas for the questions.
I didn't mention, he is quite right, the business of the common internal market within the United Kingdom in my statement because the position of the Welsh Government has been, from the very beginning, that we entirely understand the need for an orderly transfer of EU law into the domestic statute book in a way that will allow the United Kingdom to operate effectively into the future. In many ways the Chancellor of the Duchy of Lancaster's references to this yesterday are simply to put up a straw man. They are to point to a problem that simply does not exist and then to try to use that to justify the way in which they argue that only they are capable of using powers in a way that would allow that effective functioning to continue. We completely disagree with them on that point. We have said from the very beginning that we would, of course, come to the table completely constructively with the devolved responsibilities that we exercise to look to find agreed ways to make sure that the UK can go on operating successfully into the future.
I am prepared to consider a position in which the best way to give the legislative underpinning to some of those frameworks—might be achieved—would be for the powers to be held at Westminster while that legislation is being enacted, but what I am not able to agree to is a position in which the powers that we would temporarily surrender in that way could be done without our agreement. If it is done with our agreement and with the Scottish Government's agreement and with the UK Government's agreement, then there is a pragmatic case for doing things in that way. The UK Government has to be willing to operate with a greater level of trust and respect, Simon Thomas said, than it has up until now, and veto powers that say that, in the end, only they are to be trusted simply isn't to live up to the way in which devolution has developed over the last 20 years.
We do continue to work closely with the Scottish Government. Of course, there are fundamental differences of political outlook between the Government in Edinburgh and the Government here in Cardiff, but on this issue we identified very early on that we had a strong identity of interests. We've done our best to work constructively together and we've done that in every way we can: the First Minister writing jointly with the First Minister of Scotland; the first ever joint governmental event at the House of Lords, so we were jointly able to brief Members of the House of Lords; we continued to work together on those aspects of the agenda where we have a strong identity of interest at the JMC last week, and I expect that we will continue to do that for as long as that identity of interest continues.
I think I can provide Simon Thomas with an assurance that we will bring forward a timetable next week where, if the National Assembly does agree to an emergency procedure to consider the law derived from the European Union Bill, we would be in a position to complete its consideration in front of the National Assembly in time to secure Royal Assent before the EU withdrawal Bill is in that same position, and of course the Counsel General is closely concerned with all the debates that go on inside Government on this matter to make sure that the Bill that we present to the National Assembly is the strongest and most defensible Bill that we are able to put before you.
Wnes i ddim sôn yn fy natganiad, mae'n hollol gywir, ynglŷn â mater y farchnad gyffredin fewnol yn y Deyrnas Unedig. Safbwynt Llywodraeth Cymru, o'r cychwyn cyntaf, yw ein bod yn deall yn llwyr yr angen i drosglwyddo cyfraith yr UE yn drefnus i'r llyfr statud domestig mewn modd a fydd yn caniatáu i'r Deyrnas Unedig weithredu'n effeithiol yn y dyfodol. Ar lawer ystyr doedd cyfeiriadau Canghellor Dugiaeth Caerhirfryn at hyn ddoe yn ddim byd amgenach na dadlau dadl ffug. Maen nhw'n cyfeirio at broblem nad yw mewn gwirionedd yn bodoli ac wedyn yn ceisio defnyddio hynny i gyfiawnhau'r ffordd y maen nhw'n dadlau mai dim ond nhw sy'n gallu defnyddio pwerau mewn ffordd a fyddai'n caniatáu i'r gweithio effeithiol hwnnw barhau. Rydym yn anghytuno'n llwyr gyda nhw ar y pwynt hwnnw. Rydym wedi dweud o'r dechrau un y byddem ni, wrth gwrs, yn dynesu at hyn yn hollol adeiladol gyda'r cyfrifoldebau datganoledig sydd gennym ni er mwyn ceisio darganfod a chytuno ar ffyrdd i wneud yn siŵr y gall y DU barhau i weithredu'n llwyddiannus yn y dyfodol.
Rwy'n fodlon ystyried y safbwynt mai'r ffordd orau i roi sylfaen ddeddfwriaethol i rai o'r fframweithiau hynny—o bosib—fyddai i'r pwerau gael eu dal yn San Steffan tra bo'r ddeddfwriaeth honno yn cael ei gwireddu. Ond ni allaf gytuno i sefyllfa lle byddai'r grymoedd hynny y byddem ni yn eu hildio dros dro yn digwydd heb inni gytuno. Os caiff ei wneud gyda'n cytundeb ni a chyda chytundeb Llywodraeth yr Alban a chytundeb Llywodraeth y DU, yna mae achos pragmatig dros wneud pethau yn y ffordd honno. Mae'n rhaid i Lywodraeth y DU fod yn barod i weithredu gyda mwy o ymddiriedaeth a pharch, dywedodd Simon Thomas, nag y mae wedi gwneud hyd yma, ac nid yw pwerau feto sy'n dweud, yn y pen draw, mai dim ond nhw y gellir ymddiried ynddynt yn gydnaws â'r ffordd y mae datganoli wedi datblygu dros yr 20 mlynedd diwethaf.
Rydym yn parhau i weithio'n agos gyda Llywodraeth yr Alban. Wrth gwrs, mae gwahaniaethau sylfaenol o ran safbwyntiau gwleidyddol rhwng y Llywodraeth yng Nghaeredin a'r Llywodraeth yma yng Nghaerdydd. Ond, ar y mater hwn, cydnabuwyd yn gynnar iawn bod gennym ddyheadau clir iawn yn gyffredin. Rydym wedi gwneud ein gorau i gydweithio mewn modd adeiladol ac rydym wedi gwneud hynny ym mhob ffordd bosibl Prif Weinidog Cymru yn ysgrifennu ar y cyd â Phrif Weinidog yr Alban; y digwyddiad llywodraethol cyntaf erioed ar y cyd yn Nhŷ'r Arglwyddi, felly roeddem ni'n gallu rhoi crynodeb ar y cyd i Aelodau Tŷ'r Arglwyddi; parhawyd i gydweithio ar yr agweddau hynny o'r agenda lle mae gennym lawer iawn yn gyffredin yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yr wythnos diwethaf, a disgwyliaf y byddwn yn parhau i wneud hynny cyhyd ag y bo'r tir cyffredin hwnnw'n bodoli.
Rwy'n credu y gallaf roi sicrwydd i Simon Thomas y byddwn yn cyflwyno amserlen yr wythnos nesaf, ac os yw'r Cynulliad Cenedlaethol yn cytuno i weithdrefn frys er mwyn ystyried y gyfraith sy'n deillio o Fil yr Undeb Ewropeaidd, byddem mewn sefyllfa i gwblhau'r broses o'i ystyried o flaen y Cynulliad Cenedlaethol mewn pryd i gael Cydsyniad Brenhinol cyn bod Bil ymadael yr UE yn yr un sefyllfa. Ac, wrth gwrs, mae'r Cwnsler Cyffredinol yn ymwneud yn agos â'r holl ddadleuon sy'n digwydd yn y Llywodraeth ar y mater hwn i wneud yn siŵr mai'r Bil y byddwn ni'n ei gyflwyno i'r Cynulliad Cenedlaethol yw'r Bil cryfaf a mwyaf amddiffynadwy y gallwn ni ei roi ger eich bron.
The finance Secretary will know that I do not shrink from being coruscating in my criticism of Welsh Government where I think that is necessary, but also, being fair-minded, I'll be unstinting in my support when I think the Welsh Government is in the right, and I welcome the statement that we've heard from him today and I would like to say that I think he's displayed the patience of Job in his negotiations with the UK Government. It's a curious paradox that, when the British Government is negotiating with the Welsh Government or the Scottish Government, drawing out of them concessions from an unsustainable position is like drawing teeth with a pliers, and yet in their negotiations with the Commission in Brussels they appear to be completely toothless. The Brexit negotiations, whether they be with the EU or with the other parts of the United Kingdom, have been a total shambles.
Does he share my perplexity that the UK Government has handed to the opponents of the Brexit process a weapon by creating an unnecessary dispute in this particular instance? The whole point of leaving the EU is that it is a devolutionary process; it is restoring to elected politicians at the levels that are appropriate the powers that, ultimately, belong to or derive from the consent of the people, and it would be quite wrong for the UK Government to retain powers or seek to retain powers that have been devolved to Wales as a result of other referenda where the will of the people has been expressed. It may be inconvenient for the UK Government to recognise this fact and, because England is so dominant by population in the United Kingdom, perhaps English politicians find this rather difficult to understand—or some English politicians do, anyway. But, as Simon Thomas said a moment ago, fundamentally, this is a question of respect due to institutions that have been set up following a democratic process, of which Brexit is an extension.
I would like to express again my perplexity at the dilatoriness of the UK Government in coming forward with proposals to amend the withdrawal Bill given that they had, in principle, agreed to bring those amendments forward. It's quite unacceptable that these should be slapped onto the table within hours of the meeting of the JMC—and nobody can give proper consideration and therefore have a meaningful discussion to such proposals given that timing. This is not a surprise that these amendments are necessary, and it's quite inexplicable that the UK Government should have been so dilatory in coming forward with them.
Of course, we all know, as everybody agrees, that there will have to be, and it's certainly desirable to have, UK frameworks for matters such as agriculture, but, during the referendum campaign and subsequently when I've addressed meetings with farmers up and down the country, I have advocated the Brexit process on the basis that this will give us the opportunity to create an agricultural policy that is tailor-made for the interests of Wales, Welsh farmers and Welsh consumers. So, I'm utterly perplexed by the failure of the UK Government adequately to understand the nature of this process. So, I support the proposal to introduce an emergency Bill into this Assembly. I think that this is necessary as a tactic, at least, to force the UK Government to recognise the reality of the situation, that the Welsh Assembly is a legitimate expression of the views of the Welsh people and our purpose here is to ensure that the devolution settlement is respected by the UK Government and that the Brexit process should not be used to undermine it.
Rwy'n credu y gŵyr yr Ysgrifennydd Cyllid nad wyf yn petruso bod yn hallt fy meirniadaeth o Lywodraeth Cymru lle rwy'n credu bod angen hynny, ond hefyd, gan fy mod yn gytbwys fy marn, byddaf yn hael iawn fy nghefnogaeth os rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru yn gywir. Rwy'n croesawu'r datganiad yr ydym ni wedi clywed ganddo heddiw a hoffwn i ddweud fy mod yn credu ei fod wedi dangos amynedd Job yn ei negodiadau â Llywodraeth y DU. Mae'n baradocs rhyfedd, pan fydd Llywodraeth Prydain yn negodi gyda Llywodraeth Cymru neu Lywodraeth yr Alban, mae cael unrhyw fath o gonsesiynau ganddyn nhw o safbwynt yr hyn sy'n sefyllfa anghynaladwy fel tynnu dannedd â gefeiliau, ac eto yn eu trafodaethau gyda'r Comisiwn ym Mrwsel maen nhw'n ymddangos yn gwbl ddi-rym. Bu'r negodiadau Brexit, boed yn yr UE neu â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, yn draed moch llwyr.
A yw'n rhannu fy nryswch bod Llywodraeth y DU wedi rhoi arf i wrthwynebwyr y broses Brexit drwy greu anghydfodau diangen yn yr achos penodol hwn? Holl ddiben gadael yr Undeb Ewropeaidd yw ei bod hi'n broses ddatganoli; mae'n adfer i wleidyddion etholedig ar lefel sy'n briodol y pwerau hynny sydd, yn y pen draw, yn perthyn i neu yn deillio o ganiatâd y bobl, a byddai'n anghywir i Lywodraeth y DU gadw pwerau neu geisio cadw'r pwerau sydd wedi'u datganoli i Gymru o ganlyniad i refferenda eraill lle mynegwyd ewyllys y bobl. Efallai ei bod hi'n anghyfleus i Lywodraeth y DU gydnabod y ffaith hon a, gan fod Lloegr yn arglwyddiaethu o ran poblogaeth yn y Deyrnas Unedig, efallai fod gwleidyddion Lloegr yn ei chael braidd yn anodd deall hyn—neu rai gwleidyddion Lloegr, beth bynnag. Ond, fel y dywedodd Simon Thomas funud yn ôl, yn y bôn, mae hwn yn gwestiwn o barchu sefydliadau sydd wedi eu sefydlu yn dilyn proses ddemocrataidd, y mae Brexit yn estyniad ohono.
Hoffwn i fynegi fy nryswch unwaith eto at arafwch Llywodraeth y DU yn cyflwyno cynigion i ddiwygio'r Bil ymadael gan eu bod wedi, mewn egwyddor, cytuno i gyflwyno'r gwelliannau hynny. Mae'n hollol annerbyniol y caiff y rhain eu cyflwyno ychydig oriau cyn cyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion—ac ni all neb roi ystyriaeth briodol ac felly cael trafodaeth ystyrlon ar y cynigion yn yr amser hwnnw. Nid yw'n syndod bod y gwelliannau hyn yn angenrheidiol, ac mae'n hollol anesboniadwy pam mae Llywodraeth y DU mor araf yn eu cyflwyno.
Wrth gwrs, rydym i gyd yn gwybod, fel y mae pawb yn cytuno, y bydd yn rhaid cael, ac mae'n sicr yn ddymunol cael, fframweithiau ar gyfer y DU o ran materion fel amaethyddiaeth. Ond, yn ystod ymgyrch y refferendwm ac wedyn pan rwyf wedi annerch cyfarfodydd â ffermwyr ar hyd a lled y wlad, rwyf wedi dadlau o blaid y broses Brexit ar y sail bod hyn yn rhoi cyfle i greu polisi amaethyddol sydd wedi ei theilwra ar gyfer buddiannau Cymru, ffermwyr Cymru a defnyddwyr Cymru. Rwy'n synnu at fethiant Llywodraeth y DU i ddeall natur y broses hon yn ddigonol. Felly, rwy'n cefnogi'r cynnig i gyflwyno Bil brys i'r Cynulliad hwn. Rwy'n credu bod hyn yn dacteg angenrheidiol, o leiaf, i orfodi Llywodraeth y DU i gydnabod realiti'r sefyllfa, bod Llywodraeth y Cynulliad yn fynegiant dilys o farn pobl Cymru, a'n diben ni yma yw sicrhau y caiff y setliad datganoli ei barchu gan Lywodraeth y DU ac na ddylid defnyddio'r broses Brexit i'w danseilio.
Well, of course, Mr Hamilton is right: we have profound disagreements between the position taken on the whole business of Europe and leaving the European Union, between the position taken by the Welsh Government and the position that his party—as he himself has regularly outlined it here on the floor of the Assembly. But, in the ecumenical spirit of his contribution this afternoon, let me make two or three points: first of all, I think it is a sobering conclusion that has to be drawn that the UK Government has struggled so much to carry out negotiations with its very closest neighbours here inside the United Kingdom at the point when it's about to embark on trying to conclude the most complex negotiations with 27 other European states. Successive UK Ministers tell us just how easy this is going to be, just what a breeze it's going to be, to get all the agreements that they say are necessary as we leave the European Union, yet they have failed to be able to come to an agreement on a matter where—and I definitely do agree with what Neil Hamilton said here—a dispute was unnecessary from the very beginning. The very first time David Davis, as the Secretary of State for Exiting the European Union, said at a JMC that there was to be an EU withdrawal Bill, I said, on behalf of the Welsh Government, that we agreed that it was important that that Bill was brought forward and we wanted that Bill to be a success, because the Bill is about an orderly transfer of law that we have relied upon as a result of our membership of the European Union into the law that we will need the other side of Brexit. And picking a quarrel with a group of people who were on your side in that endeavour has been mystifying to me when the UK Government has its hands full—so very full you might say overfull—with trying to navigate and negotiate all the other complexities of leaving the European Union. I think that in many ways that does explain the dilatory nature of their response. It's a Government overwhelmed by the task that it faces and it struggles to find the time and the energy and the effort that is needed to pursue matters, which, when they're not pursued, become really difficult problems that could have been resolved far more easily.
I said here in the Chamber in the last week or two, Llywydd, that, at last week's meeting, David Lidington was to be the fifth chair of the JMC on European negotiations, in a body that has been going for less than 18 months. That just tells you something about how difficult it is to create a momentum in that forum, because the key individuals have been changing so rapidly. And that's why we didn't have a paper tabled that would've allowed for a proper discussion at a point in the process where that would've allowed that to happen. That's a step backwards from where we were in the autumn, where the JMC was conducted on a more orderly basis, where we had agendas, where we had papers, where we had minutes, where we had a room that we could be sure that we would meet in that didn't change as we were in the train between Cardiff and London. Last week's meeting—constructive as it was—represented a step backwards from the stability that we'd seen in the autumn. Nevertheless, we press ahead in the way that I've described. Our job is always to try and be as constructive as we can to find ways of coming to an agreement, of bridging positions that are not in the interests of either the United Kingdom or of Wales, and the Welsh Government's part in all of this is always to try to look for ways in which difficult situations—even ones that need never have happened—can in the end be successfully resolved.
Wel, wrth gwrs, mae Mr Hamilton yn gywir: mae cryn anghydweld rhwng y safbwyntiau a fabwysiadwyd ynglŷn â'r holl fusnes o Ewrop a gadael yr Undeb Ewropeaidd, rhwng safbwynt Llywodraeth Cymru a sefyllfa ei blaid—y mae ef ei hun yn rheolaidd wedi ei amlinellu yma ar lawr y Cynulliad. Ond, yn ysbryd eciwmenaidd ei gyfraniad y prynhawn yma, gadewch imi wneud dau neu dri phwynt: yn gyntaf oll, credaf ei bod hi'n sefyllfa sobreiddiol bod Llywodraeth y DU wedi ei chael hi mor anodd i gynnal trafodaethau gyda'i chymdogion agosaf yma o fewn y Deyrnas Unedig a hithau ar fin cychwyn ceisio cwblhau'r negodiadau mwyaf cymhleth gyda 27 o wladwriaethau Ewropeaidd eraill. Mae Gweinidogion olynol y DU yn dweud wrthym pa mor hawdd y bydd hyn, pa mor ddidrafferth y bydd, i gael yr holl gytundebau y maen nhw'n dweud sy'n angenrheidiol wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd, ac eto nid ydyn nhw wedi gallu dod i gytundeb ar fater lle—ac rwy'n sicr yn cytuno'n â'r hyn a ddywedodd Neil Hamilton yma—lle nad oedd angen anghydfod o'r cychwyn cyntaf. Pan ddywedodd David Davis, yr Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd, am y tro cyntaf erioed mewn cyfarfod o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion, y byddai Bil ymadael â'r UE, dywedais, ar ran Llywodraeth Cymru, ein bod yn cytuno ei bod yn bwysig cyflwyno'r Bil a'n bod eisiau i'r Bil fod yn llwyddiant, oherwydd mae a wnelo'r Bil â throsglwyddiad trefnus o gyfraith yr ydym ni wedi dibynnu arni o ganlyniad i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd i gyfraith y bydd ei hangen arnom ni ar ôl Brexit. Ac mae mynd ar ofyn ffrae gyda grŵp o bobl a oedd yn eich cefnogi yn y gwaith hwnnw wedi bod yn ddirgelwch i mi pan fo dwylo Llywodraeth y DU yn llawn—mor llawn y gallech chi ddweud eu bod yn orlawn—gyda'r gwaith o geisio llywio a negodi'r holl gymhlethdodau eraill o adael yr Undeb Ewropeaidd. Rwy'n credu bod hynny ar lawer ystyr yn esbonio natur araf eu hymateb. Mae'n Llywodraeth sydd wedi ei llethu gan y dasg y mae'n ei hwynebu ac mae'n cael trafferth dod o hyd i'r amser a'r egni a'r ymdrech sydd eu hangen i roi sylw i faterion, sy'n troi, o'u hanwybyddu, yn broblemau gwirioneddol anodd y gellid bod wedi eu datrys yn llawer haws.
Dywedais yma yn y Siambr yn ystod yr wythnos neu ddwy ddiwethaf, Llywydd, yng nghyfarfod yr wythnos diwethaf, mai David Lidington fyddai pumed Cadeirydd y Cydbwyllgor Gweinidogion ar negodiadau Ewropeaidd, mewn corff sydd wedi bodoli ers llai na 18 mis. Mae hynny'n dweud rhywbeth wrthych chi ynghylch pa mor anodd yw creu momentwm yn y fforwm hwnnw, oherwydd mae unigolion allweddol wedi bod yn newid mor aml. A dyna pam na chyflwynwyd papur a fyddai wedi caniatáu trafodaeth briodol ar adeg yn y broses lle byddai wedi caniatáu i hynny ddigwydd. Mae hynny'n gam yn ôl o'r sefyllfa yr oeddem ni ynddi yn yr hydref, pan gynhaliwyd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar sail fwy trefnus, pan oedd gennym ni agendâu, pan oedd gennym ni bapurau, pan oedd gennym ni gofnodion, pan oedd gennym ni ystafell y gallem fod yn sicr y byddem yn cwrdd ynddi na fyddai'n newid pan oeddem ni ar y trên rhwng Caerdydd a Llundain. Roedd cyfarfod yr wythnos diwethaf—er ei fod yn adeiladol—yn gam yn ôl o'r sefydlogrwydd a welsom yn yr hydref. Serch hynny, rydym yn bwrw ymlaen yn y ffordd yr wyf i wedi ei ddisgrifio. Ein gwaith ni bob amser yw ceisio bod mor adeiladol ag y gallwn a dod o hyd i ffyrdd o ddod i gytundeb, pontio'r safbwyntiau nad ydyn nhw naill ai'n llesol i'r Deyrnas Unedig neu Gymru, a rhan Llywodraeth Cymru yn hyn i gyd bob amser yw ceisio chwilio am ffyrdd o ddatrys sefyllfaoedd anodd—hyd yn oed y rhai nad oedd angen iddyn nhw byth fodoli—yn y pen draw yn llwyddiannus.
I thank the Cabinet Secretary for his statement this afternoon, and I must say that I continue to be in awe of the Cabinet Secretary's relatively sunshine disposition. I can't imagine what a frustrating and painstaking process this has been, yet he always seems to get the word 'constructive' into a statement about the JMC(EN), although trying to find anything constructive can sometimes be a challenge, but that's something I very much admire about the Cabinet Secretary.
Obviously, I very much welcome the decision to go ahead to publish a continuity Bill, not because, as the Cabinet Secretary says, it's desirable but because it is the right thing to do, it is the measured thing to do, and, in fact, it is the necessary thing to do if we want to preserve the will of the people of Wales that was expressed in two referenda, not just to establish a Parliament for Wales but to have a Parliament for Wales with the powers that we enjoy today.
I also would be interested to hear the Cabinet Secretary's views on whether he believes that the mishandling—shall I put it politely—on the part of the UK Government of the relations more generally with the devolved Governments is a conspiracy, or is it incompetence? I keep going from one to another; I can't believe at some points that a Government could possibly be so incompetent, but then I listen to some of their Ministers and then I can quite easily believe it.
I also think that as well as this being a necessary step to legislate pre-emptively, if necessary, in terms of our constitution and preserving it, that, actually, this is an important moment for this National Assembly and for the national character of Wales, because, if we have to press ahead with emergency legislation to defend our constitution, then I hope that it'll mark the beginning of the end of Wales being perceived as the pushover of these islands, and that any Government in Westminster in the future, of whatever colour, will think twice before they start pushing us around and believe that they can play hard and fast with our constitution.
I'd like just to have clarification from the Cabinet Secretary in terms of the future discussions that are being planned for the JMC(EN), particularly next week. The word 'negotiation' is thrown around a lot these days, for obvious reasons, but, in terms of the bar that the Welsh Government has set in terms of what would be acceptable in an improved EU withdrawal Bill, can he just reassure this Assembly that any negotiation will not amount to Wales being stripped of powers, that there is a need for discussion and a need for collaboration and negotiation, but that he is prepared to push through this legislation and that it won't just be enough for Westminster to move a little bit, that there would have to be a fundamental change to the legislation as far as devolution is concerned?
Also—my colleague and friend Simon Thomas touched on this in his contribution, but the Cabinet Secretary and the Scottish Government have been so busy firefighting the potential damage of the withdrawal Bill, I wonder whether he can update us further on any progress that there might have been in terms of common frameworks. It's something touched on by other Members too. Because, if we don't have a paradigm shift at the UK Government level when it comes to the withdrawal Bill, I fear that we definitely won't get one when it comes to future frameworks, although there was talk in the past that there had been some progress, at least a concession that frameworks could be jointly composed and jointly agreed, which was a landmark moment for the Westminster Government. But I'd be very interested to hear from the Cabinet Secretary if there's been any further discussion on those common frameworks.
Just finally, does the Cabinet Secretary agree with me that discussions such as this, and agreements between the devolved Governments, should have concluded long before a group of people met at Chequers to decide our fates without our country being represented in that group?
Rwy'n diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad y prynhawn yma, ac mae'n rhaid imi ddweud fy mod i'n parhau i fod wedi fy syfrdanu gan hwyliau lled rhadlon Ysgrifennydd y Cabinet. Ni allaf ddychmygu pa mor rhwystredig a phoenus o drwyadl y bu'r broses hon, ac eto ymddengys ei fod bob amser yn llwyddo i gynnwys y gair 'adeiladol' mewn datganiad ynglŷn â'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), er y gall ceisio dod o hyd i unrhyw beth adeiladol fod yn her weithiau. Ond mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn ei edmygu llawer am Ysgrifennydd y Cabinet.
Yn amlwg, rwy'n croesawu'n fawr y penderfyniad i fwrw ymlaen i gyhoeddi Bil parhad, nid oherwydd, fel y dywed Ysgrifennydd y Cabinet, ei fod yn ddymunol ond am mai dyna'r peth iawn i'w wneud, a dyna'r peth pwyllog i'w wneud, ac, yn wir, dyna'r peth angenrheidiol i'w wneud os ydym eisiau anrhydeddu ewyllys pobl Cymru a fynegwyd mewn dau refferendwm, nid yn unig i sefydlu Senedd i Gymru ond i gael Senedd i Gymru gyda'r pwerau sydd gennym ni heddiw.
Hefyd byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed barn Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch a yw'n credu bod ffordd y mae Llywodraeth y DU wedi camdrafod—o'i fynegi'n gwrtais—y cysylltiadau yn fwy cyffredinol gyda'r llywodraethau datganoledig yn gynllwyn, neu ai anallu ydyw? Rwy'n pendilio rhwng y naill a'r llall byth a beunydd; ni allaf gredu mewn rhai agweddau fod modd i Lywodraeth fod mor ddi-glem, ond yna gwrandawaf ar rai o'i Gweinidogion ac yna gallaf gredu hynny'n bur hawdd.
Rwyf hefyd yn credu, yn ogystal â bod hwn yn gam angenrheidiol i ddeddfu yn gyflym, os oes angen, o ran ein cyfansoddiad a'i ddiogelu, yn wir, fod hon yn adeg bwysig ar gyfer y Cynulliad Cenedlaethol hwn a chymeriad cenedlaethol Cymru. Os ydym yn mynd i fwrw ymlaen â deddfwriaeth frys i amddiffyn ein cyfansoddiad, yna gobeithio y bydd hynny'n nodi dechrau diwedd sefyllfa lle caiff Cymru ei gweld fel doli glwt yr ynysoedd hyn, ac y bydd unrhyw Lywodraeth yn San Steffan yn y dyfodol, beth bynnag ei lliw, yn meddwl ddwywaith cyn dechrau ein cam-drin a chredu y gallant wneud fel y mynnant â'n cyfansoddiad.
Hoffwn i gael eglurhad gan Ysgrifennydd y Cabinet o ran y trafodaethau sydd ar y gweill ar gyfer y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), yn enwedig yr wythnos nesaf. Mae'r gair 'negodi' yn air poblogaidd iawn y dyddiau hyn, am resymau amlwg. Ond, o ran y nod y mae Llywodraeth Cymru wedi ei osod o ran yr hyn fyddai'n dderbyniol mewn Bil ymadael yr UE sydd wedi'i wella, a all ef sicrhau'r Cynulliad hwn na fydd unrhyw negodi yn gyfystyr â chymryd grymoedd oddi ar Gymru, bod angen trafod a bod angen cydweithio a negodi, ond ei fod yn barod i wthio'r ddeddfwriaeth hon, ac na fydd yn ddigon i San Steffan ildio ychydig, y byddai'n rhaid cael newid sylfaenol yn y ddeddfwriaeth cyn belled â bod datganoli yn y fantol?
Hefyd—soniodd fy nghyd-Aelod a'm cyfaill Simon Thomas am hyn yn ei gyfraniad, ond mae Ysgrifennydd y Cabinet a Llywodraeth yr Alban wedi bod mor brysur yn gwarchod rhag difrod posib y Bil ymadael, tybed a all ein diweddaru ni ymhellach ynglŷn ag unrhyw gynnydd sydd wedi bod o bosib o ran fframweithiau cyffredin. Mae'n rhywbeth y mae Aelodau eraill wedi ei grybwyll hefyd. Oherwydd, os nad oes gennym ni newid safbwynt yn Llywodraeth y DU ar fater y Bil ymadael, mae arnaf ofn na chawn ni byth newid ar fater fframweithiau yn y dyfodol, er y bu sôn yn y gorffennol y bu rhywfaint o gynnydd, o leiaf consesiwn y gellid llunio a chytuno ar y cyd ar gynnwys fframweithiau, a oedd yn adeg nodedig i Lywodraeth San Steffan. Ond byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet a fu unrhyw drafodaeth bellach ynglŷn â'r fframweithiau cyffredin hynny.
Ac yn olaf, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi y dylai trafodaethau fel hyn, a chytundebau rhwng y Llywodraethau datganoledig, fod wedi dirwyn i ben ymhell cyn i grŵp o bobl gyfarfod yn Chequers i benderfynu ar ein tynged heb fod cynrychiolaeth i'n gwlad yn y grŵp hwnnw?
Can I begin by saying just how good it is to have Steffan Lewis participating in discussions of this matter here this afternoon and how much I think the contribution that he has made up until now and again today helps us to think our way through some of these very complex and important matters?
So, I agree with him that I think our continuity Bill, the law derived from the European Union Bill, will be a measured piece of legislation, and it is a necessary piece of legislation to protect the interests of devolution, albeit that it remains, as I've repeatedly said this afternoon, not our first choice, but a fallback position that we have to have been able to articulate and take forward.
How do we understand the position of UK Ministers? Well, it is a perplexing matter. Undoubtedly, incompetence plays its part, at least in this way: as I say, my impression of meeting the UK Government is that the whole business of leaving the European Union has come as an enormous shock to the system. The lack of preparation for this eventuality, the huge struggle to mobilise the intellectual effort, the people you need, the sheer grasp of detail that lies behind so much of all of this—you get the impression of a system that is almost always in danger of being overwhelmed by the task that it has. But there are some voices in the UK Government—and, as Steffan Lewis will well know, it is by no means a Government that speaks with a single voice, but there are elements in that Government who are unreconciled to devolution. While they may have got a form of words that they're given to use, deep down they believe that devolution is something that the Westminster Parliament was good enough to give us and can take it away from us as soon as it becomes an inconvenience to them. And I don't say those are a majority of voices, but there are people you meet in the UK Government for whom it is clear that the profound change that devolution has brought about in the constitution of the United Kingdom has simply passed them by, and they do believe that to step out of the European Union is to step back in time, and that they will somehow be able to recreate the United Kingdom that was there before we ever joined. This is an important moment in our history, of course. If the National Assembly agrees to the procedure that the Government will propose next week, we are going to spend the month of March as a legislature having to be directly engaged in the complexity of the continuity Bill, and that will require efforts right across this Chamber to make sure that Bill is as good as it possibly can be.
Let me finish what I say to Steffan Lewis by confirming his belief in my ability to be optimistic, because as far as common frameworks are concerned, then there has genuinely been a great deal of detailed work that has gone on at official level since that process began. There have now been over 20 of what are called deep dives involving the Scottish Government, ourselves, the UK Government and civil servants from Northern Ireland, and there are up to another 10 or so still planned for the month of March. So, it is demonstrating the point that's been made around this Chamber this afternoon: that we are quite capable of coming together and solving these common problems by sitting around the table and acting constructively without the need for a big stick to be waved at us and told that we can't be trusted to get these things right. We're doing it all the time, and successfully. What it is throwing up—and Steffan Lewis I know will be interested in this and will be wanting to think about it—what all that work is throwing up is a need for a set of governance arrangements that underpin them all. If we were to be able to agree on a framework approach to aspects of agriculture, for example, how can we all have confidence that, a week later, having agreed it, one of the parties to that agreement might not walk away and do something that was beyond the agreement? How could we be confident that, six months into an agreement, when something else is emerging, there are proper mechanisms for that new issue to be alerted, for discussions to resume and, if necessary, for disputes to be arbitrated? And right across the discussions on frameworks, there's a sense that the UK in future needs stronger governance mechanisms through which its component parts can come together, transact business, and keep the show properly and purposefully on the road. I think that is a big challenge that is emerging from the framework discussions, and we will have to persuade the UK Government to find some of the energy necessary to address that issue alongside everything else that it has to think about.
A gaf i ddechrau drwy ddweud mor dda yw cael Steffan Lewis yn cymryd rhan mewn trafodaethau ar y mater hwn yma y prynhawn yma a chymaint, yn fy marn i, y mae ei gyfraniad hyd yma ac eto heddiw yn ein helpu ni i bendroni ynghylch rhai o'r materion cymhleth iawn a phwysig hyn?
Felly, rwy'n cytuno ag ef y credaf fod ein Bil parhad, y gyfraith sy'n deillio o Fil yr Undeb Ewropeaidd, yn ddarn ystyriol o ddeddfwriaeth, a'i fod yn ddarn angenrheidiol o ddeddfwriaeth i ddiogelu buddiannau datganoli, er nad hynny, fel y dywedais dro ar ôl tro y prynhawn yma, yw ein dewis cyntaf, ond sefyllfa wrth gefn y mae'n rhaid inni allu ei diffinio a'i datblygu.
Sut ydym ni'n deall safbwynt Gweinidogion y DU? Wel, mae'n fater dyrys. Yn sicr, mae anallu yn chwarae rhan, fel hyn o leiaf: fel y dywedaf, fy argraff i o gwrdd â Llywodraeth y DU yw bod yr holl agwedd o adael yr Undeb Ewropeaidd wedi bod yn sioc enfawr i'r system. Y diffyg paratoi ar gyfer y posibilrwydd hwn, y frwydr enfawr i ysgogi'r ymdrech ddeallusol, i gasglu ynghyd y bobl sydd eu hangen arnoch chi, natur y manylder sydd wrth wraidd llawer o hyn i gyd—rydych chi'n cael yr argraff o system sydd bron bob amser mewn peryg o gael ei llethu gan y dasg sydd ganddi. Ond mae rhai lleisiau yn Llywodraeth y DU—ac, fel y gŵyr Steffan Lewis yn dda, nid Llywodraeth yw hi o bell ffordd sy'n siarad ag un llais, ond mae elfennau yn y Llywodraeth honno nad ydyn nhw'n gefnogol i ddatganoli. Er bod ganddyn nhw ffurf ar eiriau y maen nhw'n arfer eu ddefnyddio, yn y bôn maen nhw'n credu bod datganoli yn rhywbeth y rhoddodd Senedd San Steffan inni yn ei haelioni ac y gall gymryd hynny oddi wrthym pan ddaw'n anghyfleustra iddynt. Ac nid dweud yr wyf i bod y lleisiau hynny yn y mwyafrif, ond mae pobl yr ydych chi'n cwrdd â nhw yn Llywodraeth y DU y mae'n amlwg iddyn nhw bod y newid sylweddol yng nghyfansoddiad y Deyrnas Unedig yn sgil datganoli wedi eu gadael ar ôl i bob pwrpas, ac maen nhw'n credu bod ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn gyfystyr â chamu'n ôl mewn amser, ac y byddant rywsut yn gallu ail-greu'r Deyrnas Unedig a oedd yno cyn inni erioed ymuno â hi. Mae hon yn adeg bwysig yn ein hanes, wrth gwrs. Os yw'r Cynulliad Cenedlaethol yn cytuno â'r drefn y bydd y Llywodraeth yn ei chynnig yr wythnos nesaf, byddwn yn treulio mis Mawrth fel deddfwrfa yn gorfod ymwneud yn uniongyrchol â chymhlethdod y Bil parhad, a bydd hynny'n gofyn am ymdrechion pawb yn y Siambr hon i wneud yn siŵr bod y Bil gystal ag y gall fod.
Gadewch imi orffen yr hyn a ddywedaf wrth Steffan Lewis drwy gadarnhau ei gred yn fy ngallu i edrych ar yr ochr orau o bethau. Oherwydd cyn belled ag y mae fframweithiau cyffredin yn y cwestiwn, yna mewn gwirionedd bu llawer iawn o waith manwl ar y gweill ar lefel swyddogol ers i'r broses honno ddechrau. Bellach bu dros 20 o'r hyn a elwir yn sesiynau trochi sy'n cynnwys Llywodraeth yr Alban, ni, Llywodraeth y DU a gweision sifil o Ogledd Iwerddon, ac mae hyd at oddeutu 10 arall wedi eu trefnu ar gyfer mis Mawrth. Felly, mae'n dangos y pwynt a wnaed o amgylch y Siambr hon y prynhawn yma: ein bod yn abl iawn i ddod at ein gilydd a datrys y problemau cyffredin hyn drwy eistedd o gwmpas y bwrdd a mynd ati'n adeiladol heb yr angen i chwifio ffon fawr arnom ni a dweud na ellir ymddiried ynom i wneud y pethau hyn yn iawn. Rydym yn gwneud hyn drwy'r amser, ac yn llwyddiannus. Yr hyn y mae'n ei ddangos—ac rwy'n gwybod y bydd Steffan Lewis yn ymddiddori yn hyn ac yn dymuno meddwl am y peth—yr hyn y mae'r holl waith hwn yn ei ddangos yw'r angen am set o drefniadau llywodraethu sy'n ategu pob un ohonynt. Pe baem ni'n gallu cytuno i ymdrin ag agweddau ar amaethyddiaeth, er enghraifft, yng nghyd-destun fframweithiau, sut y gall pob un ohonom ni fod yn hyderus, wythnos yn ddiweddarach, ar ôl cytuno ar hynny, na fyddai un o'r rhai a fu'n rhan o'r cytundeb hwnnw o bosib yn cerdded ymaith ac yn gwneud rhywbeth y tu hwnt i ffiniau'r cytundeb? Sut y gallwn ni fod yn hyderus, chwe mis wedi llofnodi'r cytundeb, pan fydd rhywbeth arall yn dod i'r amlwg, bod dulliau priodol i roi gwybod ynglŷn â'r mater newydd hwnnw, er mwyn ailddechrau trafodaethau ac, os oes angen, ar gyfer gwyntyllu dadleuon? Ac ym mhob agwedd ar y trafodaethau ar fframweithiau, ceir ymdeimlad bod angen mecanweithiau llywodraethu cryfach ar y DU yn y dyfodol, yn gyfrwng i'w gydrannau ddod at ei gilydd, cynnal busnes, a chynnal y sefyllfa yn briodol ac yn bwrpasol. Rwy'n credu bod hynny'n her enfawr sy'n deillio o'r trafodaethau fframwaith, a bydd yn rhaid inni ddwyn perswâd ar Lywodraeth y DU i ddod o hyd i beth o'r ynni angenrheidiol i fynd i'r afael â'r mater hwnnw ochr yn ochr â phopeth arall sydd ganddi i feddwl yn ei gylch.
Cabinet Secretary, I welcome very much your statement and the tabling, or the proposed tabling, of what we'll call for now the continuity Bill—a very important step forward. I also listened to David Lidington's speech. I have to say that I was somewhat confused by some of the messages that were coming out of that, particularly with regard to what seemed to be an attempt to create distance between Wales and Scotland, and the sort of implied threat in respect of overriding Sewel that seemed to be there. Nevertheless, I think we have to recognise that this has been the most tortuous process, almost like extracting teeth, dragging the UK Government kicking and screaming to accept the reality of the UK constitution. And it seems almost as if David Lidington is almost like the substitute brought on at the end of a soccer match, doesn't it, in an attempt to salvage something from the game.
I think the point that Steffan Lewis made is probably the most important one, and that is whether there is a genuine change in attitude capable of being detected. Because it seems to me that there's still a grave risk that although we can win in this area, or we can achieve satisfactory progress in this area, there are still a number of major elephants in the room, to take John Morris's old phrase. Firstly, the issue of JMC reform. Now, I know we'll be discussing the Constitutional and Legislative Affairs Committee report tomorrow on that, but that is a fundamental area that has to still be resolved, and where there's need for a change in attitude from UK Government. The second one is in terms of the financial autonomy of this place, in respect of those former EU funds. Because, on the one hand, we can achieve what we want in respect of the devolved powers, but at the end of the day, if there is control over the finance that should be coming to this place, they can be undermined—and secondly, as we know, in respect of the consequential legislation that's under way at the moment, in particular with regard to the trade Bill. Now, I understand why the Cabinet Secretary will be reluctant to take on too many battles at any one time, but these matters are all interlinked, and what we don't want is a situation where we are just going from one battle to the other onwards; there has to be genuine cultural and political change from the UK Government in order to achieve the consensus that is necessary for the post-Brexit era.
Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu fawr iawn eich datganiad, a chyflwyno, neu gyflwyno arfaethedig, yr hyn y galwn ni am y tro yn Fil parhad—cam pwysig iawn ymlaen. Gwrandewais hefyd ar araith David Lidington. Mae'n rhaid imi ddweud fy mod yn ddryslyd braidd gan rai o'r negeseuon a oedd yn tarddu o hynny, yn arbennig o ran yr hyn a ymddangosai yn ymgais i greu pellter rhwng Cymru a'r Alban, a'r math o fygythiad oedd ymhlyg â diystyru Sewel a oedd yn ymddangos i fod yno. Er hynny, credaf fod rhaid inni gydnabod y bu hon yn broses arteithiol iawn, bron fel tynnu dannedd, llusgo Llywodraeth y DU yn cicio a strancio i dderbyn realiti cyfansoddiad y DU. Ac mae'n ymddangos bron iawn fel pe bai David Lidington yn chwaraewr wrth-gefn sy'n cael ei hysio i'r cae ar ddiwedd gêm bêl-droed, onid ydy hi, mewn ymgais i achub rhywbeth o'r gêm.
Credaf mai'r pwynt a wnaeth Steffan Lewis yw'r un pwysicaf mae'n debyg, a hynny yw a oes modd canfod newid gwirioneddol mewn agwedd. Oherwydd mae'n ymddangos i mi fod risg difrifol o hyd er y gallwn ni ennill yn y maes hwn, neu y gallwn ni gyflawni cynnydd boddhaol yn y maes hwn, mae nifer o eliffantod mawr yn dal yn yr ystafell, i ddefnyddio hen ymadrodd John Morris. Yn gyntaf, y mater o ddiwygio'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Nawr, rwy'n gwybod y byddwn yn trafod adroddiad y Pwyllgor Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yfory ynglŷn â hynny, ond mae hynny'n faes sylfaenol sy'n dal i fod angen ei ddatrys, a lle mae angen newid mewn agwedd gan Lywodraeth y DU. Mae a wnelo'r ail fater ag ymreolaeth ariannol y lle hwn, mewn perthynas â'r cronfeydd hynny y mae'r UE yn gyfrifol amdanynt. Oherwydd, ar y naill law, fe allwn ni gyflawni yr hyn y mynnwn ni o ran pwerau datganoledig, ond ar ddiwedd y dydd, os oes rheolaeth dros y cyllid a ddylai ddod i'r lle hwn, bydd modd tanseilio hynny—ac yn ail, fel y gwyddom ni, o ran y ddeddfwriaeth ganlyniadol sy'n cael ei llunio ar hyn o bryd, yn enwedig o ran y Bil masnach. Nawr, rwy'n deall pam fod Ysgrifennydd y Cabinet yn amharod i ysgwyddo gormod o feichiau ar unrhyw un adeg, ond mae'r materion hyn i gyd yn gysylltiedig â'i gilydd, a'r hyn nad oes arnom ni mo'i eisiau yw sefyllfa lle'r ydym ni'n mynd o un frwydr i'r llall; mae'n rhaid gweld newid diwylliannol a gwleidyddol gwirioneddol gan Lywodraeth y DU er mwyn sicrhau consensws sydd yn angenrheidiol ar gyfer y cyfnod ôl-Brexit.
Llywydd, overriding Sewel would be a major constitutional issue. I don't like using the word 'crisis', because it's bandied about too often here, but the UK Government has never been in a position where it agrees that the consent of this National Assembly is needed to a piece of legislation, and then if it didn't secure that consent, to go ahead anyway. And if it were to find itself in that position, it has found itself in some of the most difficult constitutional depths.
I agree entirely about the need for JMC reform—it was the last point I was making to Steffan Lewis. It is difficult to engage UK Ministers in the need for that. Their reflex action, whenever anything is said about the need for reform and governance arrangements, is to say, 'Oh, you're looking for a federal United Kingdom'. They've been reading Mr Melding's thoughts on this matter too assiduously, it seems to me. But it's not a real engagement with the issue; it's just a reflex way of trying to sort of brush past the points that are being made, and in the end that will not do. The United Kingdom, the other side of Brexit, will need a more powerful set of institutional arrangements through which it can continue to operate successfully, and the JMC does not provide the blueprint for that in the longer term.
Of course Mick Antoniw is right about financial autonomy. Those discussions do not form part of our discussions on the withdrawal Bill, and they haven't featured heavily so far in the JMC. I give him an assurance, however, that I certainly have raised them with the Chief Secretary to the Treasury, as has the Scottish finance Minister, and we continue to pursue the points that he made there. Those who voted in Wales to leave the European Union did so on a promise that, at the very least, Wales will be not a penny worse off than we have been as a result of our membership of the European Union, and that promise has to be delivered.
Finally, Mick Antoniw was absolutely right to point to the interlinked nature of the trade Bill and other pieces of legislation we expect at the UK level with the EU withdrawal Bill. It's part of the reason why I think we've put such effort, and indeed such patience from time to time, in trying to get that Bill right. Because if we can get those things put right in the withdrawal Bill, then I think the solution that we craft there will cascade into the trade Bill, the trade Bill will be amended in the same way, and we will have solved the problem not just for the withdrawal Bill, but for legislation that will follow, and that's why we think it's worth putting in the effort we have to get that right.
Llywydd, byddai diystyru Sewel yn fater cyfansoddiadol difrifol iawn. Dydw i ddim yn hoffi defnyddio'r gair 'argyfwng', oherwydd caiff ei ddefnyddio yn llawer rhy aml yma, ond ni fu Llywodraeth y DU erioed mewn sefyllfa lle mae hi'n cytuno bod angen cydsyniad y Cynulliad Cenedlaethol hwn i ddarn o ddeddfwriaeth, ac yna, os na all sicrhau'r cydsyniad hwnnw, i fynd yn ei blaen beth bynnag. A phe bai hi'n cael ei hun yn y sefyllfa honno, byddai hi'n cael ei hun i ddyfnderoedd cyfansoddiadol anodd iawn.
Rwy'n cytuno'n llwyr â'r angen i ddiwygio'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion—dyna oedd y pwynt olaf yr oeddwn yn ei wneud i Steffan Lewis. Mae'n anodd darbwyllo Gweinidogion y DU ynghylch yr angen am hynny. Eu hymateb greddfol, pryd bynnag y dywedir unrhyw beth ynghylch yr angen am drefniadau llywodraethu a diwygio, yw dweud, 'O, rydych chi eisiau Teyrnas Unedig ffederal'. Maen nhw wedi bod yn darllen meddyliau Mr Melding ar y mater hwn yn rhy fanwl, mae'n ymddangos i mi. Ond nid yw'n ymwneud o ddifrif â'r mater; nid yw'n ddim ond ffordd adweithiol o geisio diystyru'r pwyntiau sy'n cael eu gwneud, ac yn y pen draw nid yw hynny'n dderbyniol. Bydd angen set mwy grymus o drefniadau sefydliadol ar y Deyrnas Unedig ar ôl Brexit, y gall hi barhau i weithredu'n llwyddiannus drwyddynt, ac nid yw'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn rhoi sail i hynny yn fwy hirdymor.
Wrth gwrs mae Mick Antoniw yn gywir ynglŷn ag ymreolaeth ariannol. Nid yw'r trafodaethau hynny yn ffurfio rhan o'n trafodaethau ynglŷn â'r Bil ymadael, ac nid ydyn nhw wedi cael sylw helaeth hyd yma yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Gallaf roi sicrwydd iddo, fodd bynnag, fy mod i yn sicr wedi eu dwyn i sylw Prif Ysgrifennydd y Trysorlys, ac mae Gweinidog Cyllid yr Alban wedi gwneud hynny hefyd, ac rydym ni'n parhau i fynd ar drywydd y pwyntiau a wnaeth ef yno. Bu i'r rheini yng Nghymru a bleidleisiodd i adael yr Undeb Ewropeaidd wneud hynny yn seiliedig ar addewid na fyddai Cymru, ar y lleiaf, geiniog yn waeth ei byd nag y buom ni o ganlyniad i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, ac mae'n rhaid anrhydeddu'r addewid hwnnw.
Yn olaf, roedd Mick Antoniw yn llygad ei le i dynnu sylw at natur gydgysylltiol y Bil masnach a darnau eraill o ddeddfwriaeth yr ydym yn eu disgwyl ar lefel y DU gyda Bil ymadael yr UE. Mae'n rhan o'r rheswm pam rwy'n credu ein bod ni wedi rhoi'r fath ymdrech, ac yn wir, y fath amynedd o bryd i'w gilydd, i geisio cael y Bil hwnnw yn iawn. Oherwydd os gallwn ni unioni'r pethau hynny yn y Bil ymadael, yna credaf y bydd yr ateb yr ydym ni'n ei saernio yn y fan honno yn treiddio i'r Bil masnach, y caiff y Bil masnach ei ddiwygio yn yr un modd, a byddwn ni wedi datrys y broblem nid yn unig o ran y Bil ymadael, ond ar gyfer deddfwriaeth a fydd yn dilyn, a dyna pam rydym ni'n credu ei bod hi'n werth ymdrechu fel y gwnaethom ni i wneud hynny'n gywir.
I think this was always going to be a tough negotiation, but the way I read it is that we are moving decisively towards agreement. And I have to say, in terms of how this will be viewed by the historians, I think it will be seen as a classic federal-type discussion, because, whatever you think about the UK Government, it is not treating the devolved administrations—unfortunately, as they term it—but the devolved Governments as anything but fully fledged Governments over their sphere of—let me use a polite word—interest rather than sovereignty. We've not in any way been treated like local government, and I don't want to disparage local government, but there are real interests in constitutional principles here and they are now playing out. I welcome in general the Cabinet Minister's tone and, as I said, I do envisage that agreement will be reached and, therefore, the continuity Bill will become redundant. Obviously, on this side of the house—let's be frank—we're uncomfortable about this emergency legislation, both here and in Scotland, but it's part of a wider landscape and I don't want to be distracted by the reasons for that. We need an effective settlement here and the EU withdrawal Bill is the best way to do that.
I agree with Steffan Lewis—and I've said this from the very start—that the heart of this is the shared governance that has to be agreed so that we can run UK frameworks. And that's not just UK Ministers getting it—some have always got it, others struggle, and I can list the departments of state that I think don't do as well. But, frankly, it's also the civil service culture in Whitehall that finds a lot of this process difficult. Most of running the frameworks will be behind the scenes with your officials and the officials in the various departments, and the great capacity we will have in terms of Whitehall will still be necessary to run these frameworks, obviously with our full participation and that of Scotland and Northern Ireland. But they're going to stand in the place, in many ways, in which EU officials stand in the Commission and we feed into that. So, there's a level there as well.
I think I'm going to lose the Llywydd's patience in a moment—
Rwy'n credu y byddai hyn bob amser yn rhywbeth anodd ei negodi, ond fel yr wyf i'n gweld pethau, rydym ni'n symud yn bendant tuag at gytundeb. Ac mae'n rhaid imi ddweud, o ran sut y bydd haneswyr yn gweld hyn, credaf y caiff ei weld fel trafodaeth ffederal glasurol ei naws, oherwydd, beth bynnag yw eich barn am Lywodraeth y DU, nid yw hi'n trin y gweinyddiaethau datganoledig—fel mae hi'n ei galw nhw, yn anffodus—y Llywodraethau datganoledig, fel unrhyw beth ond Llywodraethau cyflawn dros eu maes—caniatewch imi ddefnyddio gair boneddigaidd—diddordeb yn hytrach na sofraniaeth. Nid ydym ni mewn unrhyw ffordd wedi cael ein trin fel llywodraeth leol, a does arnaf i ddim eisiau dibrisio llywodraeth leol, ond mae buddiannau gwirioneddol mewn egwyddorion cyfansoddiadol yma ac maen nhw bellach yn dechrau dod i'r amlwg. Rwy'n croesawu agwedd y Gweinidog y Cabinet yn gyffredinol ac, fel y dywedais, rwy'n rhagweld y bydd cytundeb ac, felly, na fydd angen y Bil parhad. Yn amlwg, ar yr ochr hon i'r tŷ—gadewch inni fod yn onest—rydym ni'n anghyfforddus ynghylch y ddeddfwriaeth frys hon, yma ac yn yr Alban, ond mae'n rhan o'r sefyllfa ehangach a does arnaf i ddim eisiau i'r rhesymau dros hynny fynd â fy holl sylw. Mae arnom ni angen setliad effeithiol yma a Bil ymadael yr UE yw'r ffordd orau i wneud hynny.
Rwy'n cytuno â Steffan Lewis—ac rwyf wedi dweud hyn o'r cychwyn cyntaf—mai wrth galon hyn mae'r cyd-lywodraethu y mae'n rhaid cytuno arno fel y gallwn ni gynnal fframweithiau ar gyfer y DU. Ac mae a wnelo hynny â mwy na dim ond Gweinidogion y DU yn deall hynny—mae rhai wedi deall hynny erioed, mae eraill yn cael anhawster, ac fe allaf i restru'r adrannau gwladol nad wyf yn credu sy'n gwneud cystal. Ond, a dweud y gwir, mae diwylliant y gwasanaeth sifil yn Whitehall yn cael llawer o'r broses hon yn anodd hefyd. Bydd y rhan fwyaf o'r gwaith o redeg y fframweithiau yn digwydd y tu ôl i'r llenni gyda'ch swyddogion a swyddogion yn yr adrannau amrywiol, a bydd angen y gallu enfawr y bydd gennym ni yn Whitehall i redeg y fframweithiau hyn, yn amlwg gyda'n cyfranogiad llawn a chyfranogiad llawn yr Alban a Gogledd Iwerddon. Ond maen nhw'n mynd i sefyll yn y lle, ar lawer ystyr, y mae swyddogion yr UE yn sefyll yn y Comisiwn a byddwn yn cyfrannu at hynny. Felly, mae hynny'n haen i'w ystyried hefyd.
Rwy'n credu y byddaf yn trethu amynedd y Llywydd mewn munud—