Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

27/02/2018

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog

O dan Reol Sefydlog 12.58, bydd arweinydd y tŷ, Julie James, yn ateb y cwestiynau ar ran y Prif Weinidog heddiw. Y cwestiwn cyntaf, Mark Reckless. 

Ffordd Liniaru'r M4

1. A wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau ar ôl cyrraedd pa gost y bydd Llywodraeth Cymru'n edrych ar ddewisiadau amgen i gynlluniau arfaethedig presennol ar gyfer ffordd liniaru'r M4? OAQ51826

Mae ymchwiliad cyhoeddus wedi cael ei gynnal dros y flwyddyn ddiwethaf i graffu ar bob agwedd ar y prosiect, gan gynnwys costau a dewisiadau amgen awgrymedig. Bydd adroddiad yr arolygwyr annibynnol a'r achos busnes yn llywio penderfyniad terfynol eleni ar ba un a ddylid bwrw ymlaen â'r cynllun.

Dywedodd y Prif Weinidog wrthym yn 2015 y byddai'r prosiect yn costio, a dyfynnaf, 'ddim yn agos at £1 biliwn.' Mae'n debyg, mewn un ystyr, bod hynny'n gywir gan y nodwyd bod y gost tua £1.4 biliwn erbyn hyn. Os bydd y Cynulliad yn cefnogi'r llwybr du yn y bleidlais yr ydym ni'n mynd i'w chael nawr, sut gallwn ni ymddiried yn Llywodraeth Cymru i'w ddarparu am gost dderbyniol pan nad ydych chi wedi dangos unrhyw allu i wneud hynny hyd yn hyn, a bod y costau ar ffordd Blaenau'r Cymoedd allan o reolaeth? A ydych chi'n gofyn i'r Cynulliad ysgrifennu siec gwag i chi?

Na, dim o gwbl. Nid wyf i'n mynd i wneud sylwadau ar rinweddau'r prosiect oherwydd y ffaith nad yw'r penderfyniad terfynol statudol wedi ei wneud eto, ac mae'n gwbl eglur bod amrywiaeth eang o safbwyntiau ar y buddsoddiad sylweddol posibl hwn mewn seilwaith, ac mae'n hynod briodol bod y safbwyntiau hyn i gyd yn cael eu clywed yn yr ymchwiliad ac y dylid eu cymryd i ystyriaeth. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth wedi datgan yn eglur yn y Siambr hon ei fod wedi cyfarwyddo'r ymchwiliad i fod yn gynhwysfawr a rhoi prawf ar yr angen am y cynllun yng ngoleuni'r cynigion diweddaraf ar gyfer metro de Cymru, ac ystyried dewisiadau eraill, ac, yn wir, ystyried y costau sy'n gysylltiedig â hynny. Unwaith y bydd canlyniad yr ymchwiliad yn hysbys, bydd hynny'n hysbysu penderfyniad terfynol ar ba un a ddylid bwrw ymlaen â'r gwaith adeiladu, a bydd hynny'n cynnwys, yn amlwg, cynllun busnes, a fydd yn cael ei roi ar waith wedyn.

Roeddwn i'n 13 oed pan soniwyd gyntaf am ffordd liniaru i'r M4 o amgylch Casnewydd ym 1991. [Chwerthin.] Nid wyf i wedi heneiddio. [Chwerthin.] Yr ymchwiliad cyhoeddus lleol presennol yw'r ymchwiliad hiraf a mwyaf trwyadl yn hanes Cymru, profi saith llwybr posibl, gan gynnwys y dewis o wneud dim. Mae fy etholwyr yn edrych ymlaen yn eiddgar at yr ymchwiliad cyhoeddus annibynnol, ac mae'n gwbl iawn a phriodol edrych yn fanwl ar y canfyddiadau pan fyddant yn cael eu cyhoeddi yn ddiweddarach eleni. Mae'r dewis o wneud dim, neu mwy o oedi cyn cael penderfyniad, yn gostus i nifer o fusnesau, ymwelwyr, cymudwyr ac etholwyr. Amcangyfrifir bod yr M4 yn brif wythïen allweddol i 70 y cant o boblogaeth ac economi Cymru. A wnaiff arweinydd y tŷ gyfleu i Ysgrifennydd y Cabinet a'r Prif Weinidog pa mor hollbwysig yw cael ateb buan ar ôl i'r arolygydd annibynnol adrodd, yn enwedig yn sgil dileu tollau pontydd Hafren, a fydd yn cynyddu traffig a thagfeydd ar y rhan honno o'r ffordd?

Ie, rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt teg. Yn anffodus, roeddwn i ychydig yn hŷn na 13 oed ar ddechrau hyn. Nid fawr yn hŷn, yn amlwg. [Chwerthin.] Ceir nifer fawr o oblygiadau cyfreithiol sy'n gysylltiedig ag ystyriaethau'r ymchwiliad cyhoeddus, a bydd angen i ni ystyried dewisiadau ar ôl i ni gael canlyniad yr ymchwiliad, a bydd yn rhaid i hynny gynnwys amseriad y penderfyniad hefyd, y costau a'r cynllun busnes, fel y dywedais. Ond, yn sicr, rydym ni i gyd yn ymwybodol o'r problemau difrifol ar yr M4 o amgylch Casnewydd, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet yma yn gwrando ar eich sylwadau, ac rwy'n siŵr ei fod wedi eu clywed.

Rwy'n siŵr nad ydych chi'n mynd i achub y blaen ar yr ymchwiliad cyhoeddus, fel y dywedasoch yn eglur iawn, ond rwy'n siŵr y byddech chi hefyd yn cytuno nad ydym ni yn y Senedd hon wedi rhoi gwerth £2 biliwn o wariant cyhoeddus, neu gostau cyfle buddsoddi amgen mewn trafnidiaeth ffyrdd amgen, a dulliau trafnidiaeth amgen, ar gontract allanol i ymchwiliad cyhoeddus. Ni yw'r Cynulliad etholedig ac, yn y pen draw, ni ddylai wneud y penderfyniad hwnnw. Rwy'n croesawu'r llythyr heddiw gan Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud y bydd pleidlais wirioneddol yn y Cynulliad, ac i wneud honno'n bleidlais hyd yn oed mwy hanfodol a gwirioneddol, a wnewch chi nawr, wrth ddirprwyo ar ran y Prif Weinidog ac fel arweinydd y tŷ, a chi yw'r prif chwip, ei gwneud yn bleidlais rydd i'ch grŵp?

Rwy'n falch dros ben o gadarnhau y byddwn yn cyflwyno dadl yn amser y Llywodraeth ar brosiect coridor yr M4 o amgylch Casnewydd yn dilyn casgliad yr ymchwiliad lleol cyhoeddus. O ystyried y goblygiadau cyfreithiol, rydym wrthi'n ystyried dewisiadau o ran amseriad a fformat hwnnw, a byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad am y cynlluniau hynny fel fi fy hun, ar wahân i ddirprwyo ar ran y Prif Weinidog. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth newydd ysgrifennu at bob grŵp plaid yn y Cynulliad, ond bydd yn trefnu sesiwn briffio technegol gyda swyddogion tîm y prosiect ar y sefyllfa bresennol, i sicrhau bod yr Aelodau'n gwbl ymwybodol o'r holl ffeithiau yn ymwneud â'r cynllun ymlaen llaw. Felly, clywaf yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud ac rwy'n derbyn y pwynt y mae'n ei wneud, ond byddwn yn ystyried hynny cyn gynted ag y byddwn yn gwybod beth yw canlyniad yr ymchwiliad.

Arolwg Cadw'n Iach yng Nghymru

2. Pa neges allweddol y mae Prif Weinidog wedi cymryd wrth yr arolwg Cadw'n Iach yng Nghymru? OAQ51827

13:35

Mae'r arolwg yn darparu cyfoeth o wybodaeth i gynorthwyo gwaith i wella iechyd y boblogaeth. Mae ei ganfyddiadau yn dangos bod y cyhoedd yn gefnogol i lawer o'r blaenoriaethau a nodir yn 'Ffyniant i Bawb', gan gynnwys ein pwyslais ar y blynyddoedd cynnar.

Diolch yn fawr iawn i chi am hynna. Mae'n amlwg iawn o'r arolwg bod pobl yn disgwyl i gamau gael eu cymryd ar faterion iechyd y cyhoedd i sicrhau ein bod ni'n gwella iechyd y genedl. Yn ogystal â hynny, rydym ni'n darganfod heddiw bod diabetes wedi dyblu yn yr 20 mlynedd diwethaf, ac rydym ni hefyd wedi clywed gan Cancer Research UK, yn mynnu y dylai hysbysebu bwyd sothach i bobl ifanc gael ei wahardd oherwydd y cynnydd mawr i ganserau sy'n gysylltiedig â'r deietau gwael y mae llawer o bobl yn eu bwyta. Felly, a allech chi ddweud wrthym ni pa awydd sydd gan y Llywodraeth nawr i gymryd camau i wahardd bwyd sothach, ac i sicrhau yn gyffredinol bod pobl ifanc yn ymwybodol eu bod yr hyn y maent yn ei fwyta ac y byddant yn byw bywyd hir dim ond os byddant yn bwyta'n dda?

Mae gennym ni hanes cryf iawn yng Nghymru o gymryd camau iechyd cyhoeddus cryf pan geir tystiolaeth y bydd hynny'n gwella neu'n diogelu iechyd y boblogaeth. Mae'r Ddeddf iechyd y cyhoedd, y Ddeddf teithio llesol, a'r Bil isafbris uned yn enghreifftiau da iawn o hynny. Byddwn yn parhau i flaenoriaethu ymyraethau o'r fath pan fo angen hynny a phan fo cymryd camau o fewn y pwerau sydd ar gael i ni. Ond, er enghraifft, mewn meysydd fel darlledu, nid oes gennym ni'r holl bwerau sydd eu hangen arnom, ond byddwn yn ystyried ffyrdd o fanteisio i'r eithaf ar ein pwerau a'n dylanwad yn y meysydd hynny nad ydynt o dan ein rheolaeth uniongyrchol. Ac rydym ni eisiau strategaeth i greu gweledigaeth eglur iawn i Gymru, a bydd hyn yn golygu gweithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau y gallwn ni fwrw ymlaen â newidiadau sydd eu hangen i fynd i'r afael â lefelau gordewdra cynyddol ymhlith plant, er enghraifft.

Dangosodd yr arolwg cadw'n iach mewn gwirionedd, yn fy marn i, poblogaeth a oedd yn awyddus iawn i gymryd rhan mewn gofal iechyd cyfrifol ac a oedd yn deall bod atal yn well na gwella, ac yn dangos aeddfedrwydd aruthrol ar ran y cyhoedd, rhywbeth yr ydym ni'n tueddu i'w anwybyddu weithiau, rwy'n credu, yn y fan yma. Ac un o'r pethau y cyfeiriwyd ato'n benodol ganddynt yw bod 76 y cant o'r ymatebwyr eisiau gweld gwasanaethau iechyd yn cael eu cynnig gan gyflogwyr, a chyflogwyr yn cymryd mwy o gyfrifoldeb am helpu eu gweithwyr i gadw'n iach. A chodwyd hyn gennym yr wythnos diwethaf—neu'r wythnos cynt—yn ein dadl ar iechyd meddwl, am gost salwch meddwl i'r economi, a'r hyn y mae angen i ni ei wneud fel unigolion ac fel cyflogwyr i helpu pobl â phroblemau iechyd meddwl i wneud yn dda yn eu gweithleoedd. A allwch chi, os gwelwch yn dda, arweinydd y tŷ, amlinellu efallai yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i ddylanwadu ar y sector cyhoeddus ac, yn bwysicach, y sector preifat i sicrhau eu bod yn cefnogi eu gweithwyr ac wir yn eu helpu trwy gyfnodau trafferthus?

Rwy'n credu bod Angela Burns yn gwneud pwynt da iawn. Roedd yr arolwg yn ddiddorol iawn, onid oedd, o ran awydd pobl i gael eu rheoleiddio, bron, o ran iechyd cyhoeddus? Mae Llywodraeth Cymru yn gwario tua £88 miliwn o gyllid craidd ar Iechyd Cyhoeddus Cymru, ac mae gennym ni amrywiaeth o fesurau sydd â'r nod o atal afiechyd, ochr yn ochr â nifer o swyddogaethau iechyd cyhoeddus eraill. Mae gennym ni raglen Cymru Iach ar Waith hefyd, sy'n cynorthwyo cyflogwyr ledled Cymru i wella iechyd a llesiant yn y gwaith, ac mae eisoes wedi cynorthwyo tua 3,500 o gyflogwyr yng Nghymru, sy'n cynrychioli tua 36 y cant o boblogaeth weithio Cymru. Gallaf hefyd ddweud, wrth ystyried gwaith teg a'r agenda gwaith teg yng Nghymru mewn partneriaeth gymdeithasol, un o'r pethau yr ydym ni wedi bod yn ei ystyried yw ffyrdd o gynorthwyo cyflogwyr i helpu gyda hybu iechyd y cyhoedd. Oherwydd, wrth gwrs, anweithgarwch economaidd yw un o'r problemau mawr, a gwneud yn siŵr bod pobl sydd mewn gwaith yn aros mewn gwaith, ac yn gallu cael eu cynorthwyo yno. Felly mae'r cwbl yn sicr, fel y dywedais, yn rhan o'r un rhaglen. Felly, rwy'n derbyn pwynt yr Aelod yn llwyr. Rydym ni eisoes yn gweithio yn y ffordd honno, ac rydym ni'n bwriadu ymestyn hynny ar draws pob sector o gyflogwyr Cymru yn rhan o'n hagenda gwaith teg.

Arweinydd y tŷ, tynnodd arolwg Cadw'n Iach yng Nghymru sylw at y ffaith nad meddygon a nyrsys yw'r brif ffynhonnell o wybodaeth am iechyd, mae'n debyg oherwydd yr anhawster o gael apwyntiad gyda meddyg teulu neu nyrs practis. Mae'n sefyllfa'n cael ei gwneud yn llawer gwaeth gan benderfyniadau annoeth gan lywodraeth leol. Mae cyngor Pen-y-bont ar Ogwr yn bwriadu torri cymorthdaliadau bysiau, a rhoi terfyn ar wasanaethau sy'n cwmpasu llawer o Borthcawl, gan ei gwneud yn amhosibl i rai trigolion gyrraedd y ganolfan iechyd newydd. Beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau nad yw penderfyniadau llywodraeth leol yn effeithio ar allu pobl i gael gafael ar wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol?

Rwy'n credu bod hynny'n gryn dipyn i'w ofyn o ran iechyd y cyhoedd. Mae gennym ni berthynas waith dda iawn gyda phob un o'n partneriaid awdurdod lleol yn hyn o beth, ac, wrth gwrs, maen nhw'n gyfrifol am ddarparu gofal cymdeithasol hefyd. Ac mae gennym ni gysylltiad sydd wedi ei ddatblygu'n dda iawn gyda nhw o ran teithio a theithio iechyd yn benodol. Mae hynny'n rhywbeth sydd hefyd yn codi yn y cyngor partneriaeth gweithlu o bryd i'w gilydd hefyd. Felly, gallaf sicrhau'r Aelod bod gennym ni berthynas waith dda iawn gydag awdurdodau lleol a'u bod nhw'n cymryd pob un o'r mathau hynny o benderfyniadau i ystyriaeth wrth wneud rhai o'r penderfyniadau anodd iawn y bu'n rhaid iddyn nhw eu gwneud o ystyried yr agenda cyni cyllidol sy'n dal i gael ei dilyn gan Lywodraeth y DU.

13:40
Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau

Cwestiynau nawr gan arweinwyr a chynrychiolwyr y pleidiau. Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.  

Diolch, Llywydd. Fe'm calonogwyd pan glywais fod y Prif Weinidog yn gadael y wlad, yn enwedig oherwydd yr hyn a ddywedodd ar yr un pryd, mai America oedd partner busnes pwysicaf Cymru a bod cyfleoedd cyffrous o'n blaenau, a'r fod yn mynd i'r Unol Daleithiau i ddadlau'r achos dros ddatblygu cytundeb masnach rydd rhwng ein gwledydd. Yn anffodus, cafodd y nodau canmoladwy hynny eu suddo ar unwaith gan arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan gan ddweud y byddai Llafur yn ceisio cytuno undeb cynhwysfawr newydd rhwng y DU a'r UE, na fyddai, fel y gwyddom gan Mr Barnier, yn cynnwys unrhyw bosibilrwydd i Lywodraeth y DU ddewis yr agweddau manteisiol, a, chan y byddem ni allan o'r UE, wrth gwrs, ni fyddai gennym ni ddim mwy na'r hawl i gael ein hymgynghori. Sut gellir cysoni'r ddau safbwynt hyn gan Brif Weinidog Cymru ac arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan sy'n mynd yn groes i'w gilydd?

Wel, nid wyf i'n credu eu bod nhw'n mynd yn groes i'w gilydd o gwbl, oherwydd, wrth gwrs, roedd y Prif Weinidog yn siarad am y potensial ar gyfer cytundeb masnach rydd rhwng y DU yn ei chyfanrwydd a'r Unol Daleithiau ac, fel rydym ni wedi ei esbonio ar sawl achlysur blaenorol, yn y math o undeb tollau yr ydym ni'n ei ragweld, byddai'r DU yn cynnal trafodaethau cyfochrog â thrydydd gwledydd i'r rheini a gynhelir gan 27 gwlad yr UE. Mae ein trafodaethau â'r Unol Daleithiau a'r UE yn parhau heb eu gorffen ar hyn o bryd. Nid oes amheuaeth y bydd y rhain yn dychwelyd i'r agenda yn y blynyddoedd i ddod. Mae'n amlwg yn hurt i eithrio ein hunain o un o flociau masnachu mwyaf grymus y byd ar sail rhyw gred wleidyddol ddogmatig.

Mae'n amhosibl o dan gyfraith yr UE i unrhyw aelod-wladwriaeth gynnal trafodaethau masnach gyda thrydedd gwlad, gan fod hynny i gyd wedi ei gadw yn ôl i'r Comisiwn ym Mrwsel, felly mae safbwynt y Blaid Lafur yn gwbl annealladwy.

Ond fe'm calonogwyd hefyd gan yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog, sef

Rwyf i eisiau sicrhau...yr Unol Daleithiau bod Cymru yn parhau i fod yn wlad agored a chroesawgar.

Yn anffodus, tanseiliwyd y datganiad canmoladwy hwnnw hefyd gan ysgrifennydd tramor yr wrthblaid yn San Steffan, Emily Thornbury, a ddisgrifiodd Mr Trump fel asteroid o drybeiligrwydd sydd wedi disgyn ar y byd hwn. Dywedodd,

Rwy'n credu ei fod yn beryglus ac rwy'n credu ei fod yn hiliol.

Rwy'n falch bod gwir wyneb Llafur Cymru i'w weld heddiw, yn cytuno â theimladau a all wneud dim ond niwed i fuddiannau'r Deyrnas Unedig a buddiannau pobl Cymru. Os yw'r Prif Weinidog o ddifrif ynghylch bod eisiau ymgysylltu â gweinyddiaeth Trump a buddsoddwyr o'r Unol Daleithiau ym mhosibiliadau a photensial ein gwlad yma, yna mae'n talu'n gyffredinol mewn diplomyddiaeth i fod yn gyfeillgar tuag at bobl yn hytrach na'u sarhau a'u dilorni.

Wel, rwy'n falch iawn o glywed syniad Neil Hamilton o ddyhuddiad, sy'n wahanol i'm syniad i o ddyhuddiad. Mae gwahaniaeth enfawr rhwng arlywyddiaeth yr Unol Daleithiau a'r Unol Daleithiau fel gwlad gyfan. Mae'r Prif Weinidog a'r Blaid Lafur wedi bod yn hynod eglur ynghylch y safbwynt ar yr undeb tollau. Rydym ni wedi ei gwneud yn eglur mai'r budd gorau i Gymru fyddai aros y tu mewn i'r undeb tollau ac, yn wir, o fewn y farchnad sengl. Ni allai'r Prif Weinidog fod wedi bod yn fwy eglur yn hynny o beth.

Wel, caiff eglurder o'r math yna ei ganfod dim ond yn nhudalennau Alice's Adventures in Wonderland neu Through the Looking Glass fel rheol, oherwydd ni allwch chi fod y tu mewn a'r tu allan ar yr un pryd.

Mae'r Prif Weinidog, rwy'n gweld, yn bwriadu, yn ystod ei ymweliad, siarad â Hillary Clinton. Nid oes dim o'i le â hynny ynddo'i hun ond, gan fod Hillary Clinton wedi colli'r etholiad ar gyfer yr arlywyddiaeth i Arlywydd Trump, oni fyddai wedi gwneud mwy o synnwyr mewn gwirionedd i geisio cyfarfod â phobl yng ngweinyddiaeth Trump yn hytrach na'r ymgeisydd dros y blaid a gollodd yr etholiad y tro diwethaf yr oedd yr arlywyddiaeth yn y fantol?

Mae arweinydd UKIP yn gwneud ei gyfatebiaeth ddisynnwyr arferol rhwng dau beth hollol wahanol. Wrth gwrs, mae'r Prif Weinidog yn cynnal cyfres o drafodaethau pwysig gydag amrywiaeth o fuddsoddwyr ar draws yr Unol Daleithiau a Chanada, fel mae'n digwydd, er lles gorau y wlad hon. Wrth gwrs, bydd yn cyfarfod â Hillary Clinton ac amrywiaeth o bobl eraill sydd â diddordeb mewn parhau ein perthynas dda.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd.

Ychydig funudau yn ôl, arweinydd y tŷ, dywedasoch fod y Prif Weinidog wedi bod yn eglur iawn am fater yr undeb tollau. Rwy'n anghytuno, felly fe gadwaf fy nghwestiwn cyntaf yn syml iawn: a yw eich Llywodraeth o blaid aros yn undeb tollau'r UE neu mewn undeb tollau?

Rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n cadw meddwl agored yn ystod y trafodaethau gyda'r UE ac felly mae angen i ni gael undeb tollau o ryw fath neu'i gilydd. Os mai'r undeb tollau a ddaw o ganlyniad i'r trafodaethau fydd hwnnw, yna byddai hynny'n ddiddorol iawn, ond, yn ysbryd trafodaeth, wrth gwrs, mae'n rhaid i ni gadw popeth ar y bwrdd.

13:45

Mae'n ddrwg gen i ddweud bod hynna'n dynnu'n ôl o'r safbwynt a gymerwyd gan y Llywodraeth hon rai misoedd yn ôl. Mae'r Papur Gwyn ar y cyd 'Sicrhau Dyfodol Cymru' yn dod i'r casgliad y dylai Cymru a'r DU aros yn undeb tollau'r UE, a dyfynnaf:

'nid ydym'—

sef chi a ni—

'wedi ein hargyhoeddi bod manteision posibl tynnu yn ôl o Undeb Tollau’r UE yn fwy na’r costau.'

A dweud y gwir, mae pob un cyfeiriad at 'undeb tollau' ym mholisi'r Llywodraeth ers hynny at yr undeb tollau presennol. Nid oes unrhyw gyfeiriad at fath newydd o undeb tollau, nad yw'n bodoli eto. Felly pam, gofynnaf, mae'r Prif Weinidog wedi newid ei dôn neu wedi newid ei iaith? Pam mae'n sôn nawr am undeb tollau o ryw fath, fel yr ydych chithau? Mae oherwydd bod y safbwynt a amlinellwyd gan Jeremy Corbyn yn groes i'r hyn sydd er lles Cymru a phobl Cymru, ac yn absenoldeb term gwell, mae'r Prif Weinidog yn gorfod cymylu pethau?

Na, rwy'n anghytuno'n llwyr. Rwy'n credu ei fod yn bwynt synhwyrol iawn i'w wneud bod angen i ni fod mewn sefyllfa i sicrhau'r cytundeb gorau posibl i Gymru a'r DU yn ei chyfanrwydd, yn rhan o'r trafodaethau hyn wrth adael yr Undeb Ewropeaidd. Felly, mae angen i ni geisio cael y cytundeb gorau posibl. Rwy'n meddwl yn bersonol mai'r cytundeb gorau posibl yw'r sefyllfa fel y mae hi ar hyn o bryd. Rwyf i o blaid aros, ac rwy'n gwbl agored am hynny. Ond yn amlwg, mewn trafodaeth, mae angen i ni gael y cytundeb gorau, ac mae trafodaeth yn stryd ddwyffordd, ac mae'n rhaid i ni weld beth sydd ar y bwrdd gan yr ochr arall a beth yw eu safbwynt trafod. Felly, byddai'n wirion diystyru pob dewis arall.

Ond yr hyn nad wyf i'n ei ddeall yw os oeddech chi'n hapus fel Llywodraeth i gyflwyno gyda ni beth oedd ein safbwynt pan gyhoeddwyd y ddogfen hon, pam nad yw hynny'n dal i fod yn wir nawr? Rwyf i eisiau cydweithio ar hyn. Rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu, drwy'r gwaith a wnaed gan Steffan Lewis yn fwy na neb ar ein hochr ni—mae'n braf gweld Steffan gyda ni heddiw—dod â'r Llywodraeth tuag atom ni ar rai o'r materion craidd hyn, a bydd yn parhau i geisio gwneud hynny.

Nawr, ar wahân i fater yr undeb tollau, rwy'n credu bod gwall sylfaenol arall yn safbwynt Llafur Jeremy Corbyn, sef ei fod wedi ymrwymo i dynnu allan o'r farchnad sengl. Mae eisiau dewis a dethol agweddau ar y farchnad honno, ond mae'r Llywydd Tusk, fel y gwyddom, wedi dweud na ellir dewis a dethol, nac unrhyw farchnad sengl à la carte. Yr ateb yw bod angen y ddau arnom ni: undeb tollau a marchnad sengl. Mae swyddi yng Nghymru angen undeb tollau a marchnad sengl. Mae porthladd Caergybi yn fy etholaeth i, ein hetholwyr, pob un ohonom ni, angen y ddau. Mae'n teimlo fel pe byddai safbwynt Cymru yn cael ei danseilio a'i dandorri ar bob cornel gan fympwyon San Steffan, a thrwy hynny rwy'n golygu mympwy'r Llywodraeth a'r wrthblaid yn San Steffan. Rydych chi'n gwybod bod y safbwynt yr wyf i wedi ei gyflwyno, y mae Plaid Cymru wedi ei gyflwyno, yn gwneud synnwyr. A wnewch chi ein helpu ni i'w gyflawni?

Rydym ni wedi bod yn eglur iawn fel Llywodraeth Cymru, ac yn wir, mewn cydweithrediad â Phlaid Cymru, am y canlyniad gorau posibl i Gymru, ac rydym ni'n dal i fod yn eglur iawn am hynny. Ond ailadroddaf yr hyn a ddywedais: trafodaeth yw hon. Mae'n golygu cael y gorau allan o'r drafodaeth yn gyffredinol. Felly, os ydych chi'n diystyru popeth ac eithrio'r safbwynt yr ydych chi'n cychwyn ohono, nid yw honno'n drafodaeth, ac rydych chi'n debygol iawn o fethu.

Felly, rwy'n credu ei fod yn beth synhwyrol iawn cael amrywiaeth o ddewisiadau ar y bwrdd y gallwch chi ddechrau'r trafodaethau â nhw. Mae'n rhaid aros i weld beth fydd canlyniadau'r trafodaethau yn y pen draw. Rwyf i'n bersonol yn dal i gredu mai aros y tu mewn i'r Undeb Ewropeaidd yn ei gyfanrwydd yw'r dewis gorau i Gymru. Nid yw hynny'n rhywbeth y gwnaeth y bobl bleidleisio drosto, ac rydym ni mewn sefyllfa o orfod sicrhau'r cytundeb gorau y gallwn hyd at hynny.

Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, cyn i ni ddechrau heddiw, daeth llythyr oddi wrth Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth yn tynnu sylw at fwriad y Llywodraeth i gael pleidlais ar ffordd liniaru'r M4, ac rwy'n croesawu'r cam hwnnw ar ran y Llywodraeth. Yn y llythyr—mae'n dri pharagraff o hyd, felly nid yw'n arbennig o hir—mae'n dynodi bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ceisio cyngor cyfreithiol ynghylch amseriad y ddadl. Felly, rwy'n tybio bod y Llywodraeth wedi penderfynu pa fath o ddadl y byddwch chi'n ei chyflwyno i'r Aelodau bleidleisio arni. A fydd hi'n ddadl 'i nodi', a fydd hi'n bleidlais gyllideb neu a fydd hi'n bleidlais mwy sylweddol yn ymwneud â'r ymchwiliad ei hun? Oherwydd fel y dywedais, mae'r llythyr yn nodi'n eglur ei fod yn fwy o fater o amseru, ac mae'r Llywodraeth yn gwbl eglur ynghylch math a natur y ddadl y byddwn yn gallu pleidleisio arni. Byddwn yn ddiolchgar am rywfaint o eglurder ynghylch y mater penodol hwnnw.

Wel, ie, fel y dywedais yn gynharach wrth ateb y cwestiwn, rydym ni wedi ein cadarnhau y byddwn ni'n cyflwyno'r ddadl yn amser y Llywodraeth ar goridor yr M4 o amgylch Casnewydd, ar ôl i'r ymchwiliad lleol cyhoeddus ddod i ben. Mae'r ddadl yn debygol o fod yn ddadl 'i nodi' ar hyn o bryd, ond rwy'n amharod i ddweud hynny'n bendant gan nad ydym ni'n gwybod canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus eto. Felly, tan y byddwn ni'n gwybod y canlyniad, nid ydym ni wir yn gwybod beth y gallwn ni seilio'r ddadl arno. Felly, rwy'n barod ar hyn o bryd i roi awgrym, ond ni allaf fod yn bendant am y peth oherwydd, tan y byddwn ni'n gwybod canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus, nid ydym mewn sefyllfa i fod yn bendant amdano.

13:50

A bod yn deg, rwy'n seilio fy nghwestiynau ar y llythyr, yn amlwg, ac mae'r llythyr yn nodi bod y Llywodraeth wedi penderfynu ar y math o ddadl y byddwn ni'n pleidleisio arni. Nid yw'n gysylltiedig â'r ymchwiliad cyhoeddus, mae'n sôn mwy am amseroedd y ddadl yn seiliedig ar gyngor cyfreithiol. Ond, rydych chi'n nodi nad yw'n ymddangos fel pe byddai'r Llywodraeth yn ystyried cyflwyno pleidlais gyllideb neu ddyraniad o adnoddau i'r prosiect hwn ar hyn o bryd. Fel y dywedasoch yn gynharach, mae ddadl 'i nodi'. Oherwydd mae cryn wahaniaeth, oes, i'r Aelodau bleidleisio arno. O gofio mai dyma'r prosiect cyfalaf mwyaf y bydd Llywodraeth Cymru yn ei gyflwyno, rwy'n credu ei bod yn bwysig i ni ddeall yn union beth mae'r Llywodraeth yn ei gynnig. Felly, a gaf i fod yn gwbl eglur: rydych chi wedi penderfynu ar hyn o bryd mai pleidlais 'i nodi' fydd y bleidlais hon?

Ydym, ar hyn o bryd, rydym ni o'r farn y dylai fod yn ddadl 'i nodi', ond hoffwn ailadrodd ei bod yn amhosibl bod yn bendant tan i ni weld canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus a'r cyngor cyfreithiol dilynol ac ati. Felly, nid wyf mewn sefyllfa i fod yn bendant am y peth, am y rheswm gorau posibl, sef bod angen i ni ymateb iddo yng ngoleuni beth bynnag yw canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus. Felly, pan fydd hwnnw gennym ni, yna byddaf yn gallu rhoi syniad o beth yw safbwynt y Llywodraeth.

Rwy'n ddiolchgar am elfen o eglurder. Rwy'n sylweddoli bod yr ymchwiliad cyhoeddus dal i fynd yn ei flaen, ond rwy'n amlwg yn seilio fy nghwestiynau ar y llythyr a dderbyniwyd gan yr Aelodau ar fater trafnidiaeth arall a ddaeth i'r amlwg yn ystod y toriad, sef Abellio yn tynnu'n ôl o'r fasnachfraint rheilffyrdd sy'n destun trafodaethau a thender gan Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd. Canlyniad siomedig iawn, yn amlwg. Nawr, mae 50 y cant o'r cynigwyr wedi tynnu'n ôl o'r broses. Byddai rhywun yn gofyn y cwestiwn: a wnaeth Llywodraeth Cymru neu Trafnidiaeth Cymru weithio'n rhagweithiol gydag Abellio i geisio datrys y broblem ynghylch Carillion i'w cadw yn y ras am y tendr? Oherwydd y mwyaf o syniadau, y gorau y bydd y cytundeb masnachfraint a gawn, gobeithio. Ac un peth y mae defnyddwyr trenau yng Nghymru yn ei haeddu yw gwell gwasanaeth nag y maen nhw'n ei gael ar hyn o bryd. Ni waeth pa liw plaid, gallwn i gyd gytuno â hynny, gallwn.

Felly, yr hyn yr hoffwn yw arwydd gan arweinydd y tŷ, os yw'n bosibl, o ran a yw'r Llywodraeth yn ffyddiog bod cynigion y ddau gynigydd sydd ar ôl yn gadarn ac y byddan nhw'n mynd yr holl ffordd. Ac, yn ail, pa eglurder all hi ei roi ynghylch yr ymgysylltiad ag Abellio i geisio datrys rhai o'r problemau a gawsant oherwydd methiant Carillion? O gofio problemau ariannol hirhoedlog Carillion yr oedd dealltwriaeth dda ohonynt am fisoedd lawer, a oedd llawer o ymgysylltu gan Trafnidiaeth Cymru a Llywodraeth Cymru i geisio hwyluso iddynt aros yn y broses dendro?

Oedd, fe wnaethom weithio'n galed iawn i'w cadw yn y broses gaffael. Mae arweinydd yr wrthblaid yn llygad ei le: mae'n well i ni gael yr amrywiaeth ehangaf o bosibiliadau yn agored i ni o ran y broses gaffael. Felly, gwnaed llawer o waith caled iawn cyn methiant Carillion, ac ar ôl hynny, i'w cadw yn y broses gaffael. Fodd bynnag, mae gennym ni ddau o dendrwyr cadarn iawn i fwrw ymlaen â nhw o hyd, ac rydym ni'n hyderus iawn y byddwn yn cael canlyniad da i ddinasyddion Cymru, yr wyf i'n cytuno'n llwyr ag ef y maen nhw'n llwyr ei haeddu.

Clybiau Ysgol Bwyd a Hwyl

3. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer ei chlybiau ysgol bwyd a hwyl yr haf hwn? OAQ51822

Gwnaf. Mewn partneriaeth â CLlLC, byddwn yn parhau i gynyddu nifer yr awdurdodau lleol a'r ysgolion sy'n rhedeg y cynllun hwn trwy roi £500,000 arall ar gael yn ystod 2018-19. Bydd hyn yn cynnwys gweithio gyda phartneriaid, gan gynnwys byrddau iechyd lleol ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, i gysoni agendâu, er enghraifft, trwy leihau profiadau andwyol yn ystod plentyndod neu gynyddu lefelau cyfranogiad mewn chwaraeon.

Diolch, arweinydd y tŷ. Roedd yn fraint wirioneddol i mi, yr haf diwethaf, i ymweld â'r clwb cinio a hwyl ym Mhenywaun yn fy etholaeth i i weld y manteision cadarnhaol yr oedd y fenter hon yn eu darparu, ac mae hynny'n driphlyg: mae'n ymwneud â darparu dau bryd o fwyd poeth bob dydd i'r holl ddisgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim; darparu gweithgareddau addysgol difyr; ond hefyd roedd gen i ddiddordeb yn y ffaith ei fod yn cynnig oriau gwaith ychwanegol i rai o'r staff ysgol sy'n derbyn y cyflogau isaf hefyd. Gwelwyd yr wythnos diwethaf y cyhoeddiad mwyaf gweddnewidiol efallai ar yr agenda newyn yn ystod y gwyliau wrth i Gyngor Gogledd Swydd Lanark dan arweiniad Llafur gyhoeddi ei fod yn bwriadu darparu prydau i'w ddisgyblion prydau ysgol am ddim 365 diwrnod y flwyddyn, gyda'r goblygiad cost ychwanegol honedig o ddim ond £0.5 miliwn i un o'r awdurdodau â'r cyfraddau uchaf o brydau ysgol am ddim. Cefnogir hyn gan waith ymchwil sy'n dangos y gallai wella'r gallu i ganolbwyntio ac o bosibl cynnig ysgogiad grymus i gau'r bwlch cyrhaeddiad anodd ei gau rhwng y rheini sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a'r rheini nad ydynt. A wnaiff Llywodraeth Cymru geisio monitro'r cynllun arbrofol hwn i weld pa un a yw'n rhywbeth y gellid rhoi cynnig arno yng Nghymru hefyd?

13:55

Byddwn, yn wir. Mae'r cynllun bwyd a hwyl yn gynllun gwych—mae wedi ennill saith gwobr, gan gynnwys gwobr GIG yn cydnabod cydymffurfiad y cynllun ag egwyddorion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Rwy'n falch iawn o ddweud bod elusen Sustain wedi ysgrifennu at holl Lywodraethau'r DU yn 2017 gan dynnu sylw at fodel Cymru o fynd i'r afael â newyn yn ystod y gwyliau fel y gorau yn y DU. Felly, rydym ni'n falch iawn gyda'r hyn sydd gennym ni eisoes, ac, fel y dywedais, rydym ni'n ei ymestyn. Fodd bynnag, byddwn yn gwylio gyda diddordeb brwd canlyniad cynllun arbrofol Gogledd Swydd Lanark, sy'n cael ei ariannu gan yr awdurdod lleol, a byddwn yn bwriadu ystyried gwerthusiadau'r cynllun arbrofol hwnnw wrth fwrw ymlaen â'n cynllun ein hunain. Rwy'n mawr obeithio y bydd yn gweithio ac y gallwn ei efelychu.

Arweinydd y tŷ, un peth sy'n bwysig iawn, wrth gwrs, yw gwneud yn siŵr bod darpariaeth gofal plant ar gael yn ystod gwyliau'r ysgol, ac, yn wir, y tu allan i wyliau'r ysgol. Pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei rhoi i'r pryderon a fynegwyd gan y comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol ac, yn wir, y Gymdeithas Broffesiynol Gofal Plant a'r Blynyddoedd Cynnar am y cosbau y gallai neiniau a theidiau, modrybedd, ewythrod, brodyr a chwiorydd eu hwynebu os ydynt yn gwarchod ar ran eu perthnasau? Does bosib nad ydym ni eisiau bod yn annog teuluoedd i rannu cyfrifoldebau gofalu, nid eu hatal drwy eu cosbi oherwydd newid Llywodraeth Cymru i'w chanllawiau y llynedd.

Rwy'n rhannu pryder yr Aelod, a dweud y gwir, ond nid wyf yn siŵr y byddwn i'n ei roi yn yr union ffordd y gwnaeth ef. Dim ond gwarchodwyr plant cofrestredig sy'n gymwys ar hyn o bryd i gael cyllid yn rhan o'r cynnig, gan fod deddfwriaeth ar gyfer 2010, mewn gwirionedd, yn dweud nad yw'r unigolyn sy'n gofalu am y plentyn yn gweithredu fel gwarchodwr plant os yw'r unigolyn hwnnw'n rhiant neu'n berthynas i'r plentyn, neu'n rhiant maeth i'r plentyn. Felly, ni allwn ariannu gwarchodwyr plant i ofalu am blant sy'n perthyn iddyn nhw ar hyn o bryd oni bai ei fod yn rhan o gynllun ehangach lle maen nhw'n gofalu am blant eraill.

Rydym ni wedi bod yn trafod hyn gyda PACEY, ac rydym ni'n parhau i siarad â nhw am ba newidiadau, os o gwbl, y gellid eu gwneud i'r ddeddfwriaeth cyn cyflwyno ein cynnig yn genedlaethol, gyda'r nod o weld beth allwn ni ei wneud i sicrhau cydbwysedd rhwng y ddwy flaenoriaeth sy'n mynd yn groes i'w gilydd braidd o sicrhau bod pobl yn bodloni'r holl reoliadau a'r cymwysterau— y safonau diogelwch bwyd a'r holl safonau eraill y byddech chi'n ei ddisgwyl gan rywun sy'n gofalu am blant—a galluogi neiniau a theidiau ac ati i fanteisio ar y cynllun hwnnw. Felly, rydym ni'n gweithio ar hynny. Rwyf i yn rhannu rhai o'i bryderon, ond ni fyddwn yn ei roi yn yr union ffordd y gwnaeth ef, ac rydym ni'n mynd ati'n ymarferol i weld beth allwn ni ei wneud am y peth.

Lleihau'r Defnydd o Blastig

4. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau’r defnydd o blastig yng Nghymru? OAQ51811

Mae wedi'i ysgrifennu i lawr.

Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau’r defnydd o blastig yng Nghymru?

Ymddiheuriadau am hynna. Sicrhaodd Llywodraeth Cymru bod Cymru ar flaen y gad o ran cyflwyno'r ffi am fagiau siopa untro. Ers ei gyflwyno, bu gostyngiad sylweddol i'r defnydd o fagiau plastig untro. Rydym ni'n datblygu deddfwriaeth nawr i gyflwyno gwaharddiad ar ficrobelenni yng Nghymru, ar weithgynhyrchu a gwerthu'r cynhyrchion hynny.

Diolch yn fawr iawn ichi am yr ymateb yna. Mi oeddwn i'n falch iawn o allu bod mewn digwyddiad yn Rhosneigr nos Wener diwethaf lle roedd ymgyrch newydd yn cael ei lansio i droi Ynys Môn yn ynys ddi-blastig. Beth mae hynny'n ei wneud ydy apelio ar bobl—busnesau, unigolion a chynghorau—i roi'r gorau i ddefnyddio plastig mewn sawl maes. Mae yna gynnig ar fin mynd o flaen Cyngor Sir Ynys Môn fel bod y sir gyfan yn gallu cymryd safbwynt ar hyn. A ydy'r Llywodraeth yn cefnogi'r math yma o ymgyrch er mwyn lleihau faint o blastig sydd yn ein hamgylchedd ni? A wnaiff arweinydd y tŷ hefyd gytuno bod angen arweinyddiaeth Llywodraeth ac arweinyddiaeth deddfwriaethol gan y Cynulliad yma hefyd er mwyn sicrhau bod yna weithredu Gymru gyfan er mwyn lleihau plastig yn yr amgylchedd?

Gwnaf, yn wir, rwy'n croesawu'n fawr cais Ynys Môn i Ynys Môn ddod yn awdurdod lleol cyntaf Cymru i fod â statws di-blastig swyddogol. Rwy'n credu ei fod yn cynnwys cynlluniau i sefydlu rhwydwaith ail-lenwi dŵr ar draws yr ynys, a byddai gennym ni ddiddordeb mawr mewn gweld sut yr aiff hynny. Bydd yr Aelod yn gwbl ymwybodol mai 2018 yw Blwyddyn y Môr Cymru, felly mae'n amserol iawn cymryd camau i ddiogelu ein hasedau naturiol trwy gymryd camau pellach o'r fath. Sefydlwyd partneriaeth a gweithgor moroedd glân Cymru gennym i ystyried y materion hyn ac i ganolbwyntio camau gweithredu ar atal y broblem yn ei tharddiad.

Roedd y Gweinidog dros yr Amgylchedd yn falch o gynnig ei llongyfarchiadau personol i ymgyrchwyr Ceinewydd Di-blastig yng Ngheinewydd yr wythnos diwethaf, pan ddyfarnwyd statws di-blastig swyddogol iddynt. Mae'n braf iawn gweld cymunedau Cymru yn cymryd camau cadarnhaol ar y mater. Mae Ceinewydd yn ymuno â'i gymydog, Aberporth, fel cymunedau di-blastig swyddogol, ac rydym ni'n mawr obeithio y bydd trefi a phentrefi eraill ledled Cymru yn eu dilyn. Mae'n wych gweld awdurdod lleol Ynys Môn yn achub y blaen.

Fel y dywedais yn yr ateb cychwynnol, rydym ni'n datblygu deddfwriaeth i gyflwyno'r gwaharddiad ar ficrobelenni yng Nghymru ar weithgynhyrchu a gwerthu cynhyrchion—erbyn 30 Mehefin 2018, rydym ni'n gobeithio. Llanilltud Fawr oedd y dref gyntaf yng Nghymru i ymuno â'r ap Refill yn ddiweddar, sy'n annog pobl i ail-lenwi poteli dŵr mewn siopau, caffis a busnesau, felly hoffem annog y math hynny o beth hefyd. Ond rydym ni'n ei groesawu'n fawr iawn, ac rydym ni'n sicr yn mynd ati'n ymarferol i weld beth allwn ni ei wneud, yn ddeddfwriaethol ac yn ddiwylliannol, i helpu pobl leihau eu defnydd o blastig.

14:00

Arweinydd y tŷ, fis Medi diwethaf, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig ei bod wedi comisiynu astudiaeth a fyddai'n edrych ar ffyrdd, a dyfynnaf,

'o gynyddu gweithgarwch atal gwastraff, codi cyfraddau ailgylchu a lleihau sbwriel ar y tir a sbwriel morol.'

Byddai'r astudiaeth hefyd yn cynnwys gwaith ymchwil ar effeithiau'r cynlluniau cyfrifoldeb cynhyrchwyr estynedig. Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn: pryd gallwn ni ddisgwyl canfyddiadau'r adroddiad hwnnw i gael eu rhoi ar gael?

Rydym ni wedi comisiynu ymgynghorwyr i gynnal astudiaeth i archwilio'r potensial ar gyfer dulliau cyfrifoldeb cynhyrchwyr estynedig yng Nghymru, a fydd yn helpu i gynyddu ailgylchu a lleihau sbwriel deunydd pacio. Rwy'n credu y bydd y gwaith ymchwil yn canolbwyntio ar deunydd pacio sy'n gysylltiedig â bwyd a diod, gan gynnwys poteli plastig a chaniau, a bydd hefyd yn cynnwys dadansoddiad o gynllun blaendal-dychwelyd posibl. A dweud y gwir, mae'r Gweinidog dros yr amgylchedd yn gwneud datganiad ar ailgylchu yng Nghymru yn ddiweddarach ar agenda heddiw. Rwyf i yn credu ei bod hi'n werth nodi mai Cymru sydd â'r gyfradd ailgylchu trefol uchaf yn y DU, yr ail uchaf yn Ewrop a'r trydydd uchaf yn y byd. Felly, rydym ni'n gwneud yn dda iawn eisoes, ond mae'r Aelod yn llygad ei le—gallem ni wneud mwy, a byddwn yn edrych i weld beth allwn ni ei wneud.

Arweinydd y tŷ, rwy'n siŵr y byddwch chi'n croesawu'r penderfyniad gan y BBC i gael gwared ar yr holl blastig untro o'i safleoedd erbyn 2020, ac mae'r teulu brenhinol, sy'n sefydliad bron mor fawreddog ac urddasol â'r BBC, wedi dweud y bydd yn rhaid i arlwywyr mewnol ym Mhalas Buckingham, Castell Windsor a Phalas Holyrood ddefnyddio platiau a gwydrau tsieina, neu—[Torri ar draws.]—gwpanau papur ailgylchu. Rwy'n meddwl tybed a yw Llywodraeth Cymru yn mynd i ddilyn esiampl y teulu brenhinol a'r BBC a gwneud yr un peth ar ei safleoedd hi.

Rwy'n credu ei fod yn nod canmoladwy iawn. Nid wyf yn rhy siŵr am rai tsieina, ond gwn fod David Melding wedi fy nghlywed i ar un o'm bocsys sebon lu sawl gwaith yn mynegi fy nghasineb o gwpanau coffi untro, a'r ffaith fy mod i'n cario cwpanau coffi y gellir eu hailenwi o gwmpas, ar draul y tu mewn i fy mag llaw ar adegau. Yn wir, rwy'n falch iawn bod ystâd y Cynulliad yn defnyddio cwpanau tsieina i raddau helaeth hefyd, ond mae gennym ni ychydig o broblem gyda'r caeadau, rwy'n credu.

Mae'n syndod o anodd dileu plastig o'ch bywyd. Rwyf wedi rhoi cynnig arni fy hun, a cheir rhai cynhyrchion y mae'n anodd iawn, iawn cael gafael arnyn nhw heb blastig, felly ceir mater pwysig i ni weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau ein bod ni'n rhoi rhywfaint o bwysau ar weithgynhyrchwyr sy'n meddwl am ddewisiadau eraill. Mae llawer o bethau y gallem ni eu gwneud yn y cyfamser, fodd bynnag, a byddaf yn sicr yn mynd ar drywydd ei awgrym ar ystâd Llywodraeth Cymru i weld beth allwn ni ei wneud i leihau'r hyn sydd gennym ni ar hyn o bryd o ran plastig defnydd untro. Ac, os gwnaiff y Llywydd fy ngoddef am funud, byddaf yn ailadrodd rhywbeth yr wyf i eisoes wedi ei ddweud yn y Siambr hon, sef y byddwn i'n annog pawb yn frwd i ddefnyddio brwsys dannedd dolen bambŵ, sy'n ddewis ardderchog yn hytrach na brwsys dannedd plastig untro.

Monitro Categorïau Ymateb y Gwasanaethau Ambiwlans

5. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am waith Llywodraeth Cymru i fonitro categorïau ymateb y gwasanaethau ambiwlans? OAQ51825

Gwnaf, yn wir. Mae'r model ymateb clinigol newydd yn sicrhau bod yr holl gleifion yn cael yr ymateb cywir gan y math cywir o glinigydd a cherbyd i sicrhau bod eu siawns o gael canlyniad da mor uchel â phosibl, a bod cleifion sydd fwyaf angen ymyrraeth ar unwaith yn cael yr ymateb cyflymaf.

Diolch. Y cwestiwn ymyrraeth ar unwaith yna yr wyf i eisiau ei godi gyda chi, oherwydd, fel y byddwch chi'n ymwybodol, bu rhai straeon sy'n peri gofid yn ein hardal ni o'r byd, lle nad yw anaf a adroddwyd ohono ei hun wedi bygwth bywyd efallai, ond mae'r canlyniadau i gleifion wedi bod yn ddifrifol oherwydd ffactorau eilaidd na chymerwyd i ystyriaeth gan y rheini oedd yn ymdrin â galwadau. Mae gennym ni un digwyddiad pan adawyd unigolion am oriau mewn amodau rhewllyd yn y nos mewn lleoliad gwledig, gydag anaf efallai na fyddai wedi bod yn broblem yn y cartref o flaen tân cynnes. Mewn un arall, gadawyd unigolyn oedrannus yn gorwedd am oriau ar lawr oer ar ôl codwm a thorri asgwrn a fyddai wedi bygwth ei fywyd pe byddai wedi cael ei symud gan unigolyn lleyg, sef, wrth gwrs, y demtasiwn pan fydd rhywun wedi cael ei adael yn gorwedd yn rhy hir. Ac mewn adroddiad cywir arall gan berson lleyg o rywun a darwyd yn anymwybodol, ni chafodd ei holi i ddatgelu mai prin yr oedd yr unigolyn yn anadlu a'i fod wedi dirywio mor gyflym fel bod y categoreiddiad oren yn gamgymeriad. Felly, a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried ailystyried y cwestiynau a ofynnir gan y rheini sy'n ymdrin â galwadau, nid ar gyfer newid egwyddor llwyr, ond i ganiatáu i amodau amgylcheddol gael eu cymryd i ystyriaeth cyn gwrthod categoreiddiad coch?

Fy nealltwriaeth yw bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol eisoes wedi gofyn i brif gomisiynydd y gwasanaethau ambiwlans adolygu'r broses o fonitro galwadau oren er mwyn lleihau'r amser y mae'r rheini â'r amseroedd ymateb hiraf yn ei aros ac ystyried sut yr ymdrinnir â'r galwadau oren. Felly, rwy'n siŵr ei fod wedi clywed y pwynt ychwanegol hwnnw yr ydych chi wedi ei wneud ac y bydd yn cymryd hynny i ystyriaeth.

14:05
Buddsoddi mewn Trafnidiaeth

6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fuddsoddi mewn trafnidiaeth yng ngogledd Cymru? OAQ51792

Croeso i'r Siambr. Rwy'n credu mai dyna eich cwestiwn cyntaf, felly rwy'n falch iawn o fod yr un sy'n ei ateb. Mae ein cynlluniau ar gyfer buddsoddi ar draws y gogledd wedi eu nodi yn y 'Cynllun Cyllid Trafnidiaeth Cenedlaethol: Diweddariad 2017'. Mae ein hadnoddau wedi eu cyfeirio i sicrhau system drafnidiaeth gynaliadwy ac integredig sy'n cefnogi pob dull o drafnidiaeth.

Diolch. Arweinydd y tŷ, rydym ni'n gwybod bod y Llywodraeth hon yn darparu buddsoddiadau gweddnewidiol yn Alun a Glannau Dyfrdwy, o ailddatblygu gorsaf Shotton i'r buddsoddiad o £250 miliwn yn y ffyrdd a gwelliant ar draws coridor Glannau Dyfrdwy. Mae'r buddsoddiad hwn yn sicr yn cael ei groesawu gan fy etholwyr, ond rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno y gallwn ni wneud mwy ac y dylem ni wneud mwy. Mae cysylltiadau trafnidiaeth yn y cymunedau lleol ac ar draws y gogledd yn bwysig iawn fel y mae cysylltiadau o'r gogledd i'r de. Ond rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi bod cysylltiadau gyda'n cymdogion yn Lloegr yn hanfodol. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y gwaith sy'n cael ei wneud i sicrhau bod gennym ni gysylltiadau economaidd a thrafnidiaeth agosach gyda gogledd-orllewin Lloegr?

Ie, pwyntiau pwysig iawn. Rydym ni'n sicr yn cydnabod pwysigrwydd gwella cysylltedd trafnidiaeth rhwng gogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr, a dyna pam yr ydym ni'n gweithio'n agos gyda sefydliadau ar ddwy ochr y ffin i ddatblygu a chyflawni gwelliannau ar draws pob dull trafnidiaeth. Mae cynrychiolwyr o Orllewin Swydd Gaer a Chaer, Glannau Mersi a Chilgwri yn aelodau o grŵp llywio metro gogledd Cymru a gogledd-ddwyrain Cymru i sicrhau ein bod ni'n cynllunio ac yn cyflawni gwelliannau mewn ffordd gydgysylltiedig. O ran gwasanaethau bysiau, mae swyddogion yn gweithio'n agos gyda Merseytravel i wella cysylltedd bysiau rhwng Lerpwl a gogledd Cymru ac rydym ni'n disgwyl cynnig i gael ei gyflwyno gan weithredwr bysiau i redeg y gwasanaeth pellter hir yn fuan.

Fel yr wyf i'n siŵr eich bod yn ymwybodol, lansiwyd Prosbectws Rheilffyrdd Strategol Cymru a Gorllewin Lloegr yn San Steffan ddoe—gyda Ken Skates yn siarad ochr yn ochr â'r Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth, Chris Grayling—cynnig a ddatblygwyd gan bartneriaeth o gyrff sectorau cyhoeddus a phreifat ar ddwy ochr y ffin. Yn amlwg, rydym ni hefyd yn cefnogi'r cynigion yn hwnnw. Ond yn gyfochrog â hynny ac yn hanfodol i'w lwyddiant bydd y galwadau yn y cais bargen twf y gogledd. Sut, felly, mae Llywodraeth Cymru yn ymateb i'r alwad, neu'r gwahoddiad, yn y cais bargen twf y gogledd, i ddod i'r ddwy Lywodraeth, gan wahodd Llywodraeth Cymru i gefnogi ffurfio corff trafnidiaeth rhanbarthol a chronfa trafnidiaeth ranbarthol lle bydd angen pwerau ychwanegol i alluogi rhwydweithiau trafnidiaeth integredig i deithwyr gael eu cynllunio?

Fy nealltwriaeth i yw ei fod yn rhan o'r ystyriaeth o gysylltedd yr wyf i newydd sôn amdano. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn dynodi i mi y bydd yn rhan o'r ystyriaeth, ond os hoffai'r Aelod ysgrifennu am fanylion penodol iawn, rwy'n siŵr y byddai'n hapus i roi manylion penodol i chi.

Mi glywodd grŵp bob plaid ar ogledd Cymru gan yr Ysgrifennydd Cabinet yn gynharach y prynhawn yma ynglŷn â chynlluniau'r Llywodraeth yma i greu rhwydwaith o hybiau trafnidiaeth ar draws y gogledd, ac mae hynny i'w groesawu wrth gwrs—buddsoddiad o, rydw i'n siŵr, ddegau o filiynau yn yr isadeiledd yna—ond ar yr un pryd, wrth gwrs, ychydig wythnosau yn ôl, mi glywom ni neu mi welom ni gyhoeddi adroddiad oedd yn dangos mai Cymru a welodd y gostyngiad mwyaf yn y nifer o filltiroedd sy'n cael eu teithio ar fysiau cyhoeddus drwy Brydain gyfan. Nawr, tra bod y Llywodraeth yn sôn am fuddsoddiad cyfalaf sylweddol, sydd i'w groesawu, mae'n amlwg hefyd fod angen buddsoddiad refeniw cyfatebol er mwyn rhoi stop ar yr erydu parhaol yma sy'n digwydd ar fuddsoddiad mewn gwasanaethau bysiau. Felly, a fyddech chi'n cytuno mai'r risg yw y byddai hi'n gam gwag i fuddsoddi mewn hybiau trafnidiaeth os ydym ni'n dal i golli gwasanaethau sylfaenol ar y bysus?

Rwy'n credu bod yr holl sefyllfa gyda thrafnidiaeth bysiau yn un ddyrys. Rydym ni wir yn gwario swm enfawr o arian ar drafnidiaeth bysiau ledled Cymru, nid yn unig yng ngogledd y wlad. pan fydd y pwerau rheoleiddio bysiau yn cael eu datganoli i Gymru, bydd yn rhaid i ni gael, rwy'n credu, golwg sylfaenol ar sut yr ydym ni'n defnyddio'r arian cymhorthdal hwnnw, gan gynnwys cymorthdaliadau refeniw a chyfalaf, oherwydd rwy'n credu bod pob un ohonom ni yn y Siambr hon yn cael problemau gyda gwasanaethau bysiau yn ein hardaloedd a cheir rhai anawsterau sylweddol o ran cynllunio'r llwybrau a'r niferoedd mawr o lwybrau lle, er enghraifft, nad yw cardiau teithio rhatach ar gael ac ati. Felly, rwy'n cytuno'n llwyr â'r Aelod mewn gwirionedd bod angen cymryd golwg sylfaenol ond rwy'n credu bod angen i ni edrych ar yr adeg pan fo gennym ni'r pŵer i reoleiddio, fel bod gennym ni ychydig mwy o ddylanwad o ran rhai o'r llwybrau y byddem ni'n hoffi eu gweld. Nid wyf yn gyfarwydd â'r llwybrau penodol yn ei ardal ef, ond gallaf eich sicrhau, yn fy ardal i, bod gen i lawer o'r un anawsterau. Byddwn yn sicr yn ystyried hyn eto.

14:10
Mudiad Meithrin

7. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu faint o arian y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei roi i Mudiad Meithrin yn y flwyddyn ariannol 2018/19? OAQ51790

Gwnaf. Mae grantiau a chontractau gwerth mwy na £3.7 miliwn wedi eu dyrannu hyd yma i'r Mudiad Meithrin ar gyfer blwyddyn ariannol 2018-19. Mae hyn yn cynnwys £1 filiwn ychwanegol i ehangu'r ddarpariaeth blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg ledled Cymru.

A gaf i ddiolch i chi am yr ateb yna? Hoffwn godi pwysigrwydd y Mudiad Meithrin, sy'n cael plant i ddechrau defnyddio'r Gymraeg yn ifanc iawn, sy'n arwain atyn nhw yn mynychu ysgolion cyfrwng Cymraeg gan gynyddu trwy hynny nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru. A wnaiff Llywodraeth Cymru lunio cynllun i gynyddu'r niferoedd sy'n mynychu Ti a Fi a'r Mudiad Meithrin, gan mai dyna fydd yr unig ffordd y bydd modd cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg yn sylweddol dros yr 20 neu'r 30 mlynedd nesaf?

Mae gen i rywfaint o gydymdeimlad â'r hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud gan fod fy rhieni fy hun yn siaradwyr Cymraeg, fel y mae'n gwybod, ac nid wyf i'n siaradwr Cymraeg gan na wnaethon nhw ei addysgu i mi fel plentyn ac rwyf i wedi methu'n lân â o ran ei siarad heblaw am wybod fy lliwiau a fy rhifau, mae gen i gywilydd dweud. Felly, rwy'n credu bod llawer i'w ddweud dros fagu eich plant yn ddwyieithog. Mae Cymraeg i Blant yn cynnig cyngor a chymorth i rieni a darpar rieni gyda'r nod o alluogi teuluoedd i ddefnyddio mwy o Gymraeg. Mae'r rhaglen wedi ei thargedu at ddarpar rieni a theuluoedd â phlant 0 i bedair oed, ac mae'r Mudiad Meithrin yn darparu gweithgareddau lleol a chymorth ar ran Llywodraeth Cymru. Mae'r rhain yn cynnwys sesiynau stori a chân, ioga babanod a grwpiau tylino babanod. Estynnwyd y gweithgareddau hyn i bob awdurdod lleol o fis Ebrill 2017, ac mae'r contract ar gyfer darparu'r gweithgareddau wedi ei ymestyn i fis Mawrth 2019, gan ein bod ni'n cytuno'n llwyr gyda'r Aelod mai'r cynharaf yw'r ymgysylltiad â'r Gymraeg a'r amlaf y bydd yr ymgysylltiad hwnnw yn y teulu, y mwyaf tebygol yw hi y bydd yr iaith yn aros gyda'r plant.

Mae gennym ni rwydwaith o fwy na 400—nid wyf i'n gallu ei ddweud yn Gymraeg, mae gen i gywilydd dweud—o gylchoedd rheini a phlant bach Ti a Fi ledled Cymru. Mae'r rhain yn cynnig gweithgareddau sy'n hyrwyddo datblygiad plant o'u geni hyd at oedran ysgol ac yn cynnig y cyfleoedd i deuluoedd gymdeithasu mewn awyrgylch Gymraeg anffurfiol.

Rwy'n mynd i ychwanegu rhywbeth arall yn y fan yma yr wyf i'n ei wybod o'm portffolio digidol fy hun, sef fy mod i wir yn annog pawb i roi cymaint o Gymraeg â phosibl ar Wikipedia ac ar y we oherwydd yr hyn yr ydym ni'n ei ganfod yw os gall pobl ifanc ei defnyddio mewn gweithgareddau o ddydd i ddydd yn rhan o'u cymdeithasu, yna maen nhw'n tueddu i ddefnyddio'r Gymraeg yn amlach o lawer ymhlith eu grŵp cyfoedion y tu allan i'r ysgol, ac mae hynny hefyd yn helpu i gryfhau'r defnydd o'r Gymraeg yn eu bywydau. Felly, rydym ni wedi bod yn ceisio annog hynny ers cyfnod sylweddol o amser.

Bydd yr £1 filiwn ychwanegol i gynorthwyo'r gwaith yn 2018-19 yn eu galluogi i wneud cynnydd cyflym i ehangu'r ddarpariaeth blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg a bydd yn cael ei ddefnyddio i wneud y gwaith sydd wedi ei dargedu'n benodol at sefydlu lleoliadau newydd mewn ardaloedd â phrinder presennol o ddarpariaeth gofal plant cyfrwng Cymraeg hefyd.

Mae'r arian hwn i'w groesawu'n fawr, ac wrth gwrs mae'n fuddsoddiad sbarduno pwysig iawn ar gyfer y polisi 1 filiwn o siaradwyr erbyn 2050, ond ni allwch chi wneud y dybiaeth dim ond os bydd plentyn yn mynd i sesiynau Ti a Fi a Mudiad Meithrin y bydd yn parhau i ddefnyddio'r Gymraeg trwy gydol ei fywyd, yn enwedig pan fydd yn gadael yr ysgol. Er y gallai fod yn eithaf anodd i fonitro cynnydd unigolion sy'n defnyddio'r Gymraeg pan fyddant yn ei dysgu ar-lein efallai, dylai fod yn haws olrhain cynnydd plentyn a pha un a yw'n datblygu ac yn defnyddio ei Gymraeg drwy gydol ei oes. A yw hynny'n rhywbeth sy'n rhan o gynlluniau Llywodraeth Cymru o fewn strategaeth 2050?

Nid wyf i'n gwbl sicr a yw'r manylyn hwnnw yn rhan ohoni, ond gwn fod yr adolygiad o gynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg a gynhaliwyd gan Aled Roberts yn 2017 yn cynnwys argymhellion i gryfhau'r berthynas strategol rhwng awdurdodau lleol a'r Mudiad Meithrin i sicrhau twf ar lefel awdurdod lleol i gyfrannu at darged Llywodraeth Cymru ar gyfer 2050, ac i sicrhau bod y system ar gyfer buddsoddiad cyfalaf yn cymryd yr angen am ddarpariaeth cyn-ysgol i ystyriaeth er mwyn cynllunio'n fwy effeithiol ar gyfer pontio rhwng y cyfnod cyn-ysgol a'r cyfnod cynradd. Felly, mae hynny'n ateb eich cwestiwn yn rhannol, yn yr ystyr ein bod ni'n olrhain pobl o'r ddarpariaeth cyn-ysgol i ddarpariaeth y cyfnod cynradd, ond byddaf yn gofyn i'r Gweinidog â chyfrifoldeb am y Gymraeg i ateb eich cwestiwn yn benodol.FootnoteLink

A gaf innau hefyd croesawu’r ffaith bod y cytundeb rhwng Plaid Cymru a’r Llywodraeth, wrth gwrs, yn y cytundeb ar y gyllideb wedi sicrhau’r adnoddau ychwanegol yma i Mudiad Meithrin? Byddwn i’n anghytuno, i raddau, gyda’r pwynt yr oedd Suzy Davies yn ei wneud oherwydd mae’r dystiolaeth yn dangos os ŷch chi’n mynd i gylch meithrin neu addysg cyn ysgol cyfrwng Cymraeg, yna rŷch chi lawer iawn mwy tebygol o fynd ymlaen i addysg Gymraeg na phetai chi ddim. 

Wrth gwrs, rŷm ni’n sôn fan hyn am strategaeth gan y Llywodraeth i sicrhau miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ond byddwn i eisiau cyfeirio’n benodol fan hyn at y cynnig gofal plant y mae’r Llywodraeth yn ei ddatblygu nawr wrth gwrs, a’r rôl allweddol sydd gan hwnnw i sicrhau bod cynifer o blant ag sy’n bosib yn yr oed cyn ysgol yna’n cael eu dal o fewn y continwwm addysg Gymraeg yn hytrach nag yn cychwyn y siwrne addysg y tu allan iddo fe, oherwydd, unwaith rŷch chi wedi eu colli nhw yn y blynyddoedd cynnar yna, y tebygolrwydd llethol yw na fyddan nhw'n dod i mewn i addysg Gymraeg, ac na fyddan nhw’n ennill y gallu i fod yn ddwyieithog.

Felly, a gaf i ofyn sut rydych chi’n sicrhau y bydd pob plentyn yn cael mynediad i wasanaethau Cymraeg o safbwynt y cynnig gofal plant, a hefyd, wrth gwrs, yr angen i sicrhau bod yna weithlu digonol i fedru sicrhau bod y ddarpariaeth yna'n bodoli?

14:15

Mae'r Aelod yn llygad ei le, cyfrannwyd yr £1 filiwn ychwanegol gennym—fe'i buddsoddwyd—i'w galluogi i ymateb i'r her a nodir yn 'Cymraeg 2050' i wneud cynnydd cyflym i ehangu darpariaeth blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg. Rydym ni wedi darparu ar gyfer dros 2,000 o grwpiau yn ystod 2017-18 hyd yn hyn, gan gynnig cymorth a chyngor i alluogi teuluoedd i ddefnyddio mwy o Gymraeg. Mae'r Aelod yn llygad ei le—ceir data gwirioneddol i ddangos bod gweithgarwch cyn-ysgol yn arwain at weithgarwch cyfrwng Cymraeg. Fel y dywedais wrth Suzy Davies, rydym ni wedi ymestyn ein gwaith o fonitro hynny i wneud yn siŵr bod gennym ni'r data ar gael, ac rydym ni wedi ymestyn y contract ar gyfer darparu gweithgareddau i fis Mawrth 2019 hefyd. Fel y sefydliad arweiniol o fewn Cwlwm—consortiwm o bum sefydliad gofal plant blaenllaw yng Nghymru—mae'r Mudiad Meithrin hefyd wedi ymgymryd â phrosiectau sydd â'r nod o ddarparu gwasanaeth integredig dwyieithog a fydd yn sicrhau'r canlyniadau gorau posibl i blant a theuluoedd ledled Cymru, gyda golwg ar y dwyieithrwydd hwnnw, yn hytrach nag addysgu Cymraeg fel iaith dramor, y credaf nad yw'n bolisi sydd wedi sefyll prawf amser, ac rwy'n brawf byw o ba mor dda nad yw'n gweithio.

Effaith Gadael yr Undeb Ewropeaidd ar Islwyn

8. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am asesiad Llywodraeth Cymru o effaith gadael yr Undeb Ewropeaidd ar Islwyn? OAQ51805

Bydd gadael yr Undeb Ewropeaidd yn effeithio ar bob cymuned yng Nghymru. Yn arbennig, bydd swyddi, busnes a gwasanaethau cyhoeddus yn Islwyn, a ledled Cymru, mewn gwirionedd, yn ddibynnol ar sicrhau mynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl ac undeb tollau, a dyna ein prif flaenoriaethau.

Diolch. Arweinydd y tŷ, cynigiodd David Lidington, Gweinidog Llywodraeth Dorïaidd y DU dros Swyddfa'r Cabinet, wrth siarad yn Airbus yn y gogledd, ailysgrifennu'r Bil Brexit blaenllaw honedig i fynd i'r afael â phryderon y gweinyddiaethau datganoledig yng Nghymru a'r Alban. Mewn ymateb, mae Prif Weinidog Cymru wedi dweud bod y Bil ymadael o'r UE, fel y mae wedi ei ddrafftio ar hyn o bryd, yn caniatáu i Lywodraeth y DU gymryd rheolaeth dros feysydd polisi datganoledig, fel ffermio a physgota, ar ôl i'r DU adael yr UE. Mae hwn yn ymosodiad annerbyniol ar ddatganoli yng Nghymru a'r Alban. Arweinydd y tŷ, pa gamau pellach all Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau bod Llywodraeth Dorïaidd y DU yn parchu'r setliad datganoli i'r Cynulliad hwn y brwydrwyd yn galed amdano? Sut gall Llywodraeth Cymru ddiogelu buddiannau economaidd pobl Islwyn, ar ôl i'r Deyrnas Unedig adael yr Undeb Ewropeaidd?

Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn, ac, wrth gwrs, rydym ni wedi bod mewn trafodaethau estynedig gyda Llywodraeth y DU am y parch at y setliad datganoli fel y nodwyd yn y Bil ymadael o'r UE. Ein nod fydd cyflwyno Bil—y Bil parhad—ac rwy'n falch iawn, fy hun, o weld Steffan yn y Siambr y prynhawn yma. Byddwn yn cyflwyno'r Bil parhad hwnnw i sicrhau bod y setliad datganoli yn cael ei adlewyrchu'n briodol yn y Bil ymadael o'r UE ac y gallwn ddiogelu felly ein heconomi, ein swyddi a'n rhagolygon ar gyfer y dyfodol.

Gweinidog, yr wythnos diwethaf, dywedodd yr Athro Patrick Minford o Brifysgol Caerdydd—[Torri ar draws.] Wel, do, fe wnes i wrando. Dywedodd wrth y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig y bydd defnyddwyr Cymru yn elwa'n aruthrol ar y prisiau is o ganlyniad i gystadleuaeth a chynhyrchiant cynyddol yn deillio o—[Torri ar draws.]

Mae angen i mi glywed yr Aelod, os gwelwch yn dda. Ewch ymlaen, Mohammad Asghar.

Diolch, Llywydd—yn deillio o adael yr undeb tollau a'r farchnad sengl. Rhagwelodd y byddai aelwydydd tlotach fel y rheini yn Islwyn yn elwa mwy fyth. Pam mae Llywodraeth Cymru mor ddiystyriol a negyddol ynghylch safbwyntiau economegwyr fel yr Athro Minford ac yn amharod i gydnabod y cyfleoedd economaidd sy'n deillio o Brexit i Gymru?

Wel, mae'r Athro Minford yn dipyn o eithriad ymhlith athrawon economaidd. A dweud y gwir, rwy'n credu ei fod ar ei ben ei hun yn llwyr yn ei ddadansoddiad o ragolygon economaidd Cymru heb yr UE. Mae ein dadansoddiad economaidd yn dangos, dros y tymor hwy, y gallai ein hallbwn economaidd fod hyd at 8 y cant i 10 y cant yn is na fel arall os byddwn ni'n gadael y farchnad sengl ac yn cael ein gorfodi i fasnachu o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd. Mae hyn yn cyd-fynd â dadansoddiadau economaidd eraill a gyhoeddwyd ac adroddiadau asesiad Llywodraeth y DU ei hun. Mae hyn yn cyfateb i tua £1,500 i £2,000 y pen. Bydd yr effaith ar economi'r DU yn taro'r cyllid cyhoeddus sydd ar gael i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus, yn dilyn cyfnod hir o gyni cyllidol parhaus. Bydd hyn ddim ond yn gwaethygu'r her barhaus o ddarparu ein blaenoriaethau yng nghyd-destun pwysau cynyddol a chyllideb sy'n lleihau'n barhaus. Mae twf economaidd a swyddi yn Islwyn yn cael eu cynorthwyo trwy gynlluniau ariannu Undeb Ewropeaidd gwerth miliynau o bunnoedd, gan gynnwys Sgiliau Gwaith i Oedolion, Pontydd i Waith, prentisiaethau a chynlluniau busnes ac arloesi CAMPUS. Mae'r manteision y mae'r cynlluniau hyn yn eu creu ar gyfer ein cymunedau, ein pobl a'n busnesau yn dangos yr angen am arian i gymryd ei le gan Lywodraeth y DU ar ôl i ni adael yr UE. Fel arall, mae gen i ofn y bydd yr Athro Minford yn canfod ei hun, unwaith eto, ar yr ochr anghywir i'r ddadl academaidd.

14:20

Diolch, Llywydd. Mae'n chwith iawn gen i weld y chwarae gwleidyddol, y tactegau osgoi a'r cilio rhag ateb cwestiwn y farchnad sengl yn araith arweinydd Plaid Lafur y DU ar ei weledigaeth ar gyfer perthynas â'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol. Mae yna ganlyniadau go iawn i bobl go iawn yn sgil gadael y farchnad sengl. Un o'r canlyniadau hynny fydd colli'r hawl i fanteisio ar dreialon clinigol yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd. Dim ond aelod-wladwriaethau yr AEE a'r UE a all fanteisio ar dreialon clinigol a thriniaethau, felly hoffwn i gael sicrwydd gan arweinydd y tŷ—. Ac nid yw hyn yn rhywbeth y gellir ei gyflawni, gyda llaw, drwy fynediad rhydd a dirwystr; mae'n rhaid ichi fod yn aelod o'r farchnad sengl i fanteisio ar aelodaeth yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd ac i'ch dinasyddion elwa ar y treialon clinigol. A gawn ni ymrwymiad y byddwch yn gwrthwynebu’n gadarn unrhyw ymgais gan Lywodraeth o unrhyw liw gwleidyddol yn San Steffan i wrthod mynediad i ddinasyddion Cymru at y driniaeth arloesol orau y gellir ei darparu iddynt?

Cewch. Rwy'n hapus iawn i ddweud hynny yn bendant. Nid ydym ni erioed wedi gwadu'r ffaith bod angen i ni aros y tu mewn i'r trefniadau hynny. Mae'n drychinebus i waith ymchwil o bob math—nid dim ond ymchwil clinigol—ar draws Cymru ac ar draws y Deyrnas Unedig fod y tu allan i'r trefniadau partneriaeth pellgyrhaeddol hynny ar gyfer y gwaith ymchwil arloesol hwnnw. Felly, rwy'n hapus iawn i gadarnhau ein bod yn dal i fod o blaid hynny, a byddwn ni'n ei amddiffyn yn gadarn ar ba bynnag lefel.

2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes

Yr eitem nesaf, credwch neu beidio, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, gan no other than arweinydd y tŷ, Julie James, wearing her other hat. Julie James.

Diolch, Llywydd. Mae yna dri newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gwneud datganiad cyn hir ar y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) a gynhaliwyd ddydd Iau diwethaf, ac er mwyn darparu ar gyfer hyn, rwyf wedi gohirio'r datganiad sy'n diweddaru'r Cynulliad ar archwiliad y DU ar waed heintiedig tan 13 Mawrth. Yn olaf, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno i ohirio'r ddadl fer yfory tan yr wythnos nesaf. Dangosir busnes y tair wythnos nesaf ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd ymysg y papurau cyfarfod, sydd ar gael i Aelodau yn electronig.

Mae gen i ddau beth yr hoffwn eu codi gydag arweinydd y tŷ, os yw hynny'n bosibl. Yn gyntaf, cefais y pleser o ddychwelyd i'm hen ysgol, ysgol uwchradd Cei Connah, i gwrdd â grŵp o ddisgyblion sy'n cymryd rhan yng nghystadleuaeth F1 mewn ysgolion. Mae'r gystadleuaeth yn ymwneud â dylunio a gweithgynhyrchu ceir rasio model wedi'u pweru gan garbon deuocsid, a hynny gan ddefnyddio meddalwedd a thechnegau gweithgynhyrchu soffistigedig drwy gymorth cyfrifiadur. Fe gymerais innau ran yn y gystadleuaeth hon fy hun, a hoffwn ddymuno pob lwc i ddisgyblion Ysgol Uwchradd Cei Connah, ac i'r holl ddisgyblion eraill ar draws rhanbarth gogledd Cymru, yn y rowndiau terfynol rhanbarthol.

Yn olaf, yr wythnos diwethaf, siaradais hefyd mewn cynhadledd a gynhaliwyd gan Fforwm Busnes Glannau Dyfrdwy ar bwysigrwydd cysylltedd digidol ffeibr cyflawn. Rydym ni'n hyrwyddo'r gogledd fel lleoliad arbennig o ddeniadol ar gyfer twf a buddsoddiad busnes, ac yn rhan o'n gweledigaeth tymor hir iddo gael ei achredu fel y rhanbarth â'r cysylltedd digidol mwyaf yn y Deyrnas Unedig, a fyddai'n bosibl cael datganiad yn ystod amser y Llywodraeth ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau ein bod yn gweithredu cysylltedd band eang ffeibr llawn â chyflymder gigabit ar draws rhanbarth gogledd Cymru?

Mae'r Aelod yn gwneud pwynt da iawn. Mae gwasanaethau gigabit eisoes ar gael yn eang y dyddiau hyn ar draws y DU, Cymru a'r gogledd. Gall busnesau sydd angen cyflymderau gigabit gael gafael arnynt, ond wrth gwrs, nid ydynt yn rhad. Mae yna broblem wirioneddol ynghylch pris y farchnad am wasanaethau gigabit, ond yn anffodus nid Llywodraeth Cymru sy'n rheoli hynny. Mae'n fater i Ofcom i fynd i'r afael â hynny drwy reoleiddio'r farchnad. Rydym ni'n cymryd rhan yn y rowndiau ffeibr cyflawn y mae Llywodraeth y DU yn eu cynnig, a bydd modd i mi ddweud rhagor wrth y Cynulliad pan fyddwn yn gwybod i ble y mae'r gystadleuaeth honno yn mynd.

O ran gwasanaethau gigabit domestig, rydym ni, fel y mae Jack Sargeant yn gwybod, yn ystyried buddsoddi mewn technoleg ffeibr-i'r-safle ledled y gogledd drwy gynllun Cyflymu Cymru a chynlluniau eraill. Ac, wrth gwrs, mae'r cynllun olynol yn mynd drwy broses gaffael ar hyn o bryd. Llywydd, ni wnaf ildio i'r demtasiwn i drafod hynny ymhellach heddiw, gan fy mod i'n ateb cwestiynau llafar y Cynulliad yfory, ac rwy'n credu bod nifer o'r rheini yn ymwneud â chynlluniau band eang.

Gyda'r cwestiynau yfory, arweinydd y tŷ, rydych chi'n gorfod gweithio'n galed yr wythnos hon, er tegwch i chi. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid am y dreth trosglwyddo tir amhreswyl? Rwyf wedi cael llawer o ohebiaeth ar y mater hwn dros y toriad hanner-tymor, ac rwy'n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cael gohebiaeth debyg gan y sector o ran yr effaith y caiff y dreth ar atyniad masnachol Cymru fel cyrchfan ar gyfer cyfalaf. Mae'n hanfodol ein bod ni'n deall yn union sut y bydd y dreth hon yn effeithio ar allu Cymru i ddenu buddsoddiad. Fel yr wyf i'n ei deall hi, mae'r sector yn nodi bod y dystiolaeth y mae'r Llywodraeth yn seilio ei hymrwymiad i gyflwyno'r dreth hon arni yn dod o asesiad Prifysgol Bangor, ac ni chynhaliwyd fawr ddim o ymgynghori neu ddim o gwbl â'r sector i ganfod effaith y dreth ar y sector. Byddai saith deg naw y cant o'r mewnfuddsoddiad ar brosiectau cyfalaf, y byddai'r dreth yn effeithio arnyn nhw, dros y 10 mlynedd diwethaf, yn dod o dan y gyfradd drethu uwch y mae Llywodraeth Cymru yn ei gosod. Yr hyn sydd i'w weld yn yr Alban, gyda lefel dreth is, yw mwy o fewnfuddsoddi a llifau mwy o gyfalaf yn y farchnad eiddo masnachol. Felly, byddwn i'n ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid gyflwyno datganiad i amlinellu yn union faint o ymgynghori a fu â'r sector gan y Llywodraeth, ar effaith y dreth newydd hon, sy'n beth pwysig. A beth yw ymateb Llywodraeth Cymru i'r dadansoddiad manwl iawn a luniwyd gan y sector o effaith debygol gallu denu cyfalaf gwerthfawr o'r fath i Gymru, er mwyn datblygu cyfleoedd newydd ar gyfer eiddo ar hyd a lled Cymru.

14:25

Wel, dim ond newydd basio'r rheoliadau treth y mae'r Cynulliad. Cawsom ni ddadl lawn ac agored am y peth ar y pryd. Rwy'n credu ei bod yn rhy gynnar o lawer i gyflwyno datganiad ar reoliadau sydd newydd gael eu pasio. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cyflwyno datganiad ar ôl i ni gael cyfnod da o amser er mwyn i'r rheoliadau ddangos yr hyn y maen nhw'n ei wneud yng Nghymru a bod gennym ni ychydig o dystiolaeth empirig i seilio'r datganiad hwnnw arni.

Os caf i godi dau beth gydag arweinydd y tŷ. Yn gyntaf oll, rwy’n gweld, o’r datganiad busnes, bod cyflwyno'r Bil parhad yr wythnos nesaf. Mae teitl newydd mor hirwyntog gyda’r Bil erbyn hyn, ond y Bil parhad, chwedl Steffan Lewis. Ac, wrth gwrs, fe gawn ni ddatganiad yn y man gan yr Ysgrifennydd Cabinet—rwy’n deall hynny. Rwyf i jest eisiau gofyn i chi ynglŷn â threfn y Cynulliad o ddelio â’r Bil yma. Byddwn ni, yn gyntaf oll, rwy’n credu, yn penderfynu a ydym yn ei dderbyn fel Bil brys, ac wedyn yn mynd ymlaen, os ydym yn derbyn hynny, i wneud hynny.

Felly, a fedrwch chi ddweud wrthym ni am ba hyd yr ydych chi’n disgwyl i’r Bil yma gael ei drafod a phenderfynu arno, un ffordd neu’r llall, gan y Cynulliad? Ac a fydd amser o gwbl, yn ystod y broses yna, ar gyfer craffu gan bwyllgor? Mae’n ymddangos i fi, er fy mod i’n deall ei fod yn Fil brys, bod y Bil, wrth gwrs, wedi bod yn yr arfaeth ers yr haf, o leiaf, ac mae’n ymddangos i mi’n golled ein bod ni wedi sefydlu pwyllgor penodol i edrych ar faterion Brexit—nid dim ond Brexit, ond yn bennaf Brexit—o dan gadeiryddiaeth Dai Rees, os nad oes amser i’r pwyllgor yma o leiaf gael cyfle i edrych ar y Bil ac i gynnal rhyw fath o adborth yn ôl gan bobl ynglŷn â’r Bil. Felly, jest cadarnhad o’r drefn yn hytrach na’r polisi. Cawn ni gyfle i holi am y polisi yn y man—rwy’n gwybod hynny.

Yr ail beth yr hoffwn i ofyn amdano yw datganiad gan y Llywodraeth ynglŷn â’r sefyllfa bancio yng Nghymru, ac yn enwedig bancio yng nghefn gwlad. Mae hwn yn bwnc sydd wedi cael ei godi sawl gwaith, rwy’n gwybod, gan Aelodau o bob plaid yma, ond rwy’n ei godi heddiw, gan y byddwn i’n hoffi i’r Llywodraeth edrych ar Fil sy’n cael ei gyflwyno gan fy nghydweithiwr Ben Lake heddiw yn Nhŷ’r Cyffredin. Mae’r Bil, o dan y rheol 10 munud, yn sefydlu tair egwyddor bwysig, rydw i’n meddwl, a defnyddiol iawn inni edrych arnynt o safbwynt bancio yng Nghymru, a chefn gwlad yn benodol

Yn gyntaf, mae'n edrych ar sut mae modd newid y protocol ynglŷn â mynediad at fancio o un o bellter i un o amser i gyrraedd. Pan ydych chi’n meddwl am beth sy’n digwydd yng nghefn gwlad, mae pellter, weithiau, yn gallu bod yn gymharol fyr, ac mae’r amser i gyrraedd yn gallu bod llawer mwy, yn enwedig gan ddibynnu ar drafnidiaeth gyhoeddus.

Yr ail egwyddor y mae’n gofyn amdano yw bod y rheoleiddwyr bancio yn edrych ar y posibiliad bod banciau gwahanol yn gallu rhannu safleoedd, rhannu offer a rhannu staff os oes angen. Nawr, wrth gwrs, bydd eisiau newid y rheoliadau er mwyn caniatáu hynny, ond medrwch chi weld sut y mae hynny yn gallu bod o fudd i nifer o'r trefi cefn gwlad, a byddwch chi’n ymwybodol bod hyn wedi digwydd yng nghyd-destun telegyfathrebu symudol, er enghraifft. Felly, mae’n rhywbeth y dylem fod yn agored iddo fe.

Y drydedd egwyddor ynddo fe yw’r un sy’n edrych i ehangu’r gwasanaeth sy’n cael ei gynnig gan Swyddfa'r Post. Weithiau, mae Swyddfa'r Post yn gallu cynnig gwasanaeth clodwiw, ond nid yw bob tro yn ddefnyddiol ar gyfer busnesau, yn enwedig busnesau sy’n dal i ddelio ag arian, er enghraifft.

Felly, mae’r tair egwyddor hynny yn y Bil, rydw i’n meddwl, yn werth eu hystyried gan y Llywodraeth, a byddwn i'n licio cyfle i'w trafod nhw, ac efallai i glywed gan y Llywodraeth hefyd beth yw eu barn nhw am y Bil yma, neu unrhyw beth tebyg sy'n mynd i wella sefyllfa bancio yng Nghymru.

14:30

Mae'r rheiny'n ddau bwynt diddorol iawn. O ran y cyntaf, ar weithdrefn y Bil Parhad, sef yr enw y byddaf i hefyd yn ei ddefnyddio, gan fod y teitl yn wir yn hir ac yn gymhleth iawn, rydym yn bwriadu cyflwyno cynnig yr wythnos nesaf, i gael y Cynulliad i gytuno y dylid ei drin fel Bil brys, a bydd hefyd ddadl ar amserlennu'r Bil hwnnw, yn hytrach na'i rinweddau. Ac yna, ar ôl i'r Cynulliad gytuno ar yr amserlen, yna yn amlwg mae pethau'n mynd rhagddynt yn unol â'r amserlen. Felly, yr wythnos nesaf, bydd cyfle i drafod rhinweddau mathau amrywiol o ffyrdd o ymdrin â'r Bil brys, ac, yn amlwg, yn rhan o'r cynnig i drin y Bil fel Bil brys, byddwn ni'n cyflwyno rhesymau Llywodraeth Cymru dros eisiau gwneud hynny ac amrywiol bethau. Felly, wnaf i ddim eu hailadrodd yma, gan ein bod ni'n eu hamserlennu ar gyfer yr wythnos nesaf, ond mae'r Aelod yn hollol iawn: mae angen inni wneud yn siŵr bod y Cynulliad yn derbyn yr angen i'w drin fel Bil brys, a hefyd egluro sut y dylid amserlennu'r Bil hwnnw. Felly, mae hynny'n fater ar gyfer yr wythnos nesaf.

Nid oeddwn i'n ymwybodol o Fil Ben Lake ar fancio. Mae hynny'n ddiddorol iawn. Byddaf yn gwneud yn siŵr bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol ohono. Rydym ni wedi cael llawer o ddadleuon yn y Siambr hon ynghylch mynediad at fancio ac rwy'n rhannu'r holl bryderon a godwyd gan yr Aelod. Mae'n rhaid imi ddweud nad wyf yn credu ei fod yn fater gwledig yn unig. Mae'r holl broblemau hyn yn bodoli yn fy etholaeth i, sy'n drefol iawn, gan gynnwys yr amser y mae'n ei chymryd i gyrraedd banciau, a busnesau sy'n bancio gydag arian parod ac ati, felly byddwn i'n hapus iawn i siarad ag Ysgrifennydd y Cabinet am yr hyn y gallem ni ei wneud i edrych ar y Bil hwnnw ac unrhyw rai o'r pethau y gallem ni fwrw ymlaen â nhw yma yn y Cynulliad.

Yr wythnos diwethaf, cefais y cyfle i siarad â llawer o athrawon a darlithwyr prifysgol sydd ar streic ym Mhrifysgol Caerdydd, a gaeodd y Brifysgol mewn gwirionedd ddau ddiwrnod olaf yr wythnos diwethaf. Ac nid yw'n syndod mewn gwirionedd, o ystyried bod cynllun pensiwn y Brifysgol wedi cael ei ddryllio a bod staff addysgu yn disgwyl gweld y toriadau cyflog mwyaf a gawsant erioed yn eu hanes, oherwydd yn hytrach na chael cynllun pensiwn yn seiliedig ar yr hyn y maen nwy'n ei dalu i mewn, ac felly yr hyn a fyddan nhw'n ei gael allan, pan fyddan nhw'n ymddeol, dywedwyd wrthyn nhw y bydd eu pensiwn yn ddibynnol ar fympwyon y farchnad stoc. Felly, nid yw'n syndod bod staff prifysgolion ar draws 64 o brifysgolion yn y DU yn wirioneddol bryderus am y gwanhau diweddaraf hwn o ran eu telerau ac amodau a'r tueddiad cynyddol i gyflogi'r gweithlu yn ein prifysgolion mewn swyddi dros dro.

O ystyried pwysigrwydd prifysgolion i ddyfodol economi Cymru, ein harweinwyr yn y dyfodol, ein dyfeiswyr yn y dyfodol, ein hentrepreneuriaid yn y dyfodol, a yw'n bosibl gofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg am beth, os unrhyw beth, y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod Universities UK yn dod yn ôl at y bwrdd i drafod â'r undebau, gan gofio pe byddai'r streic yn para'n hwy na'r pedair wythnos hyn, gallai mewn gwirionedd effeithio ar allu myfyrwyr i sefyll eu harholiadau, felly mae'n hynod o ddifrifol?

Ydy, mae hynny'n bwynt pwysig a difrifol iawn. Rydym ni'n awyddus iawn i weld y cyflogwyr prifysgol a'r undebau yn dod i setliad o ran yr anghydfod hwn os yw hynny'n bosibl o gwbl. Mae Llywodraeth Cymru wedi'i gwneud yn glir, ein bod yn barod, os oes angen, i hwyluso'r broses honno yng Nghymru, a gwneud beth bynnag a fydd ei angen. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn cyfarfod ag arweinwyr yr undebau a chynrychiolwyr prifysgolion Cymru yr wythnos hon, ac rwy'n siŵr y bydd hi'n rhoi'r diweddariad i ni yn ystod ei chwestiynau Cynulliad yr wythnos nesaf ar sut y mae hynny'n datblygu.

Mae sefydliadau addysg uwch yn gyrff annibynnol sy'n gyfrifol am yr holl faterion cyflogaeth, ac yn anffodus, fel y cyfryw, ni all Gweinidogion Cymru na Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru chwarae unrhyw ran ffurfiol yn yr hyn sy'n drafodaethau ar lefel y DU gyfan. Ond rydym ni'n parhau i fonitro'r sefyllfa, ac unrhyw drafodaethau a allai ddigwydd yn y dyfodol, o ran y staff a'r myfyrwyr, ac rydym ni'n awyddus iawn i liniaru'r effeithiau sy'n dylanwadu ar enw da neu gynaliadwyedd y sector yng Nghymru yn y dyfodol. Y pryder mwyaf, wrth gwrs, yw'r effaith ar fyfyrwyr, ond rydym ni hefyd yn poeni am y staff. Felly, ein gobaith mawr yw y gallant ddychwelyd at y bwrdd trafod cyn gynted â phosibl a rhoi terfyn ar anghydfod niweidiol iawn.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar gymorth ariannol i brentisiaid yng Nghymru? Mae'r Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi adrodd bod tystiolaeth sylweddol i ddangos bod rhwystrau ariannol yn ddatgymhelliad, ac mewn rhai achosion yn atal pobl ifanc rhag manteisio ar brentisiaethau ledled Cymru. Mae'r Pwyllgor wedi galw ar Lywodraeth Cymru i sefydlu grant cyffredinol i dalu am gostau byw prentisiaid, ynghyd â chronfa galedi ar gyfer y rhai hynny ar y lefelau cyflog isaf, neu i ddarparu cardiau bws neu drên rhatach. A gawn ni ddatganiad os gwelwch yn dda ar y mater pwysig hwn?

14:35

Mae'r Aelod yn iawn—mae prentisiaethau yng Nghymru yn fater pwysig iawn. Ond mae'n rhaid imi ddweud ar hyn o bryd mai un o'r problemau mwyaf yw rheoliadau'r isafswm cyflog y mae Llywodraeth y DU yn eu gosod ar brentisiaethau, sy'n isel iawn yn wir, ac sy'n fater o gryn bryder. Rydym ni'n edrych i weld beth y gallwn ni ei wneud i gefnogi addysg alwedigaethol drwy gynlluniau grant, ac eraill, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cyflwyno papur maes o law ar beth arall y gellir ei wneud. Ond mae yna broblem fawr o ran y disgwyliad y gall prentisiaid fyw yn y cartref gyda'r teulu ac nad oes angen iddynt ennill yr isafswm cyflog hyd yn oed, ac mae angen i ni ymdrin â hynny yn y DU yn ei chyfanrwydd er mwyn i ni allu cynnal ein system prentisiaethau fel ag y mae hi ar hyn o bryd, neu unrhyw beth tebyg i'r sefyllfa bresennol.

Arweinydd y tŷ, a gaf i ddiolch i chi yn y lle cyntaf am eich datganiad? Ac er mwyn codi archwaeth arnoch ar gyfer cwestiynau yfory, a gaf i ofyn am adroddiad cynnydd ar y cynllun newydd i gyflwyno band eang cyflym iawn? Rwyf wedi bod yn ymgynghori yn ystod yr wythnosau diwethaf ag etholwyr yn Llangynwyd, Maesteg, sydd yn gorfod dioddef band eang araf. Mae hyn yn effeithio ar eu busnesau, eu hysbysebu ar-lein, eu taliadau am nwyddau a thrafodion gwasanaethau, sy'n golygu eu bod yn colli cwsmeriaid wrth i'r rhyngrwyd arafu. Felly, a gaf i roi pwysau ar arweinydd y tŷ, yn rhinwedd un o'i nifer o swyddi heddiw, i ddarparu mwy o fanylion ar y broses o ddewis gwahanol ardaloedd ar gyfer y cynllun cyflwyno newydd? Ac, yn benodol, pa bryd y bydd y band eang cyflym iawn yn dod i Langynwyd? Diolch.

Ydy, mae'r Aelod yn llygad ei le, rwy'n ateb cyfres o gwestiynau yfory—rwy'n credu y gallai ei gwestiwn ef fod yn un ohonyn nhw—ar yr union bwynt hwn. Cyn gynted â bod gennym ni fanylion llawn cynllun Cyflymu 2, byddaf yn ei gyhoeddi. Ond dim ond i ailadrodd fy mhwynt blaenorol, ni fydd yn gynllun addas i bawb, ac rydym ni'n edrych i'w addasu ledled Cymru i fod yn briodol i gymunedau penodol. Os yw'r Aelod eisiau fy ngwahodd i i gymuned benodol i glywed eu pryderon, ac i weld a oes cynllun cymunedol hyfyw yno, byddaf yn hapus iawn i wneud hynny.

Arweinydd y tŷ, yn gyntaf oll, a gaf i gytuno â sylwadau Jenny Rathbone? Fel aelod o'r Undeb Prifysgolion a Cholegau, rwy'n cytuno'n llwyr â'r datganiad a wnaeth a'r sylwadau a fynegwyd ganddi. Mae'n hollbwysig inni ymdrin â'r mater hwn.

A gaf i ofyn am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru? Mae'r un cyntaf yn hawdd. Dechreuodd cyn-Ysgrifennydd y Cabinet dos gymunedau ac adfywio ymchwiliad i NSA Afan yn gynnar y llynedd. Rwy'n gwybod nad yw'r broses wedi'i chwblhau, ond byddai'n dda cael diweddariad gan Ysgrifennydd y Cabinet presennol dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus ynghylch pa gynnydd a wnaed yn yr ymchwiliad hwnnw ac ynghylch pa wersi sydd i'w dysgu ohono, oherwydd ei bod yn bwysig sut y mae'n cyflawni erbyn hyn ar gyfer cymunedau Aberafan, oherwydd bod y sefydliad hwnnw wedi bod yn darparu llawer iawn o wasanaethau i lawer o'n hunigolion agored i niwed yn y gymuned honno.

A'r ail un: A gaf i ofyn am ddatganiad ar y diwydiant dur gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth? Rydym ni wedi clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, yn amlwg, am y gwaith a wnaed ar yr ochr caffael, ond rydym ni erbyn hyn ddwy flynedd i lawr y ffordd ers y gwnaed y sylwadau trychinebus hynny a fygythiodd y diwydiant dur yng Nghymru, ac eto erys pryderon am y dyfodol. Mae yna gynllun menter ar y cyd—cefais y fraint o allu siarad â Phrif Weithredwr Tata Steel UK y bore yma, i drafod rhai o'r agweddau hynny, ond erbyn hyn mae'n bwysig ein bod yn trafod gallu Llywodraeth Cymru i barhau mewn gwirionedd i gefnogi'r diwydiant dur yma yng Nghymru. Cytunwyd, yn rhan o'r cytundeb â Phlaid Cymru, ar oddeutu £30 miliwn tuag at Tata. Pa gynnydd a wnaethpwyd wrth wireddu'r ymrwymiad hwnnw? Mae'r £60 miliwn wedi ei nodi—benthyciad o £30 miliwn, grant o £30 miliwn. Ble ydym ni ar hynny? Mae'n bwysig nawr, rwy'n credu, deall lle mae Llywodraeth Cymru o ran gweithio gyda'r diwydiant dur i sicrhau bod gennym ni ddiwydiant dur sy'n dal i ffynnu yng Nghymru.

Mae David Rees yn gwneud dau bwynt pwysig iawn, yn ôl ei arfer. Rwy'n credu bod y mater NSA yn fater i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid o hyd, ac mae'n nodi ei barodrwydd i sicrhau eich bod yn cael y newyddion diweddaraf wrth i'r mater fynd yn ei flaen.

O ran dur, mae hynny wrth gwrs yn fater sy'n effeithio ar bron pob cymuned yng Nghymru, ac yn parhau i wneud hynny. Mae'n bwynt pwysig iawn. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ceisio rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad cyfan ynghylch lle yr ydym arni gyda'r diwydiant dur yng Nghymru, yn rhan o'i gynlluniau parhaus i hysbysu'r Cynulliad yn rheolaidd, a byddaf yn gwneud yn siŵr—. Wel, mae ef yma, ac mae'n nodio'n hapus ataf i, felly rwy'n siŵr y bydd yn gwneud hynny maes o law.

Ym mis Tachwedd, cyhoeddodd y Gweinidog Plant Gofal Cymdeithasol a Phlant y bydd grŵp cynghori'r Gweinidog yn cael ei sefydlu i lywio cymorth traws-lywodraethol ar gyfer gofalwyr, gyda swm cynorthwyol o tua £95,000 ar gyfer y prosiect a fyddai'n cynnig rhyw fath o ddull cenedlaethol, os mynnwch. Roedd hynny dri mis yn ôl, ac rwy'n meddwl tybed a gaf i ofyn am ddiweddariad ar hynny, yn enwedig o ran sut caiff aelodau'r grŵp eu dethol, a phryd y byddant yn dechrau ar y gwaith.

14:40

Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn nodi ei fod yn hapus i ysgrifennu atoch a rhoi'r newyddion diweddaraf i chi.

Yn dilyn y sylwadau a wnaed yn flaenorol am y gweithredu diwydiannol gan yr Undeb Prifysgolion a Cholegau ynghylch cynllun pensiwn y prifysgolion, a fydd, fel rydym ni wedi clywed, yn golygu bod pensiynau darlithwyr yn ddibynnol ar fympwyon y farchnad stoc, ond yn ôl First Actuarial bydd hefyd yn gadael darlithydd cyffredin â £200,000 yn llai o incwm pensiwn. A gaf i ddweud bod Plaid Cymru yn cefnogi streiciau'r UCU a'n bod ni'n sicr yn cefnogi eu galwadau ar brifysgolion yn y DU i lunio cynnig gwell? Nid wyf yn fodlon gwneud dim ond gofyn i'r Llywodraeth wneud datganiad. A gaf i ofyn: a fydd y Llywodraeth hon a arweinir gan Blaid Lafur Cymru yn cefnogi streic UCU yn ddigamsyniol fel y gallwn ni i gyd dynnu at ein gilydd a rhoi pwysau ar Universities UK i gynnig bargen well a thecach ar eu pensiynau?

Ie, rwy'n credu bod llawer ohonom ni'n cydymdeimlo â chyflogeion UCU. Rwyf ar ddeall bod y trafodaethau wedi eu methu oherwydd pleidlais fwrw'r Cadeirydd. Felly, prin y bu hi'n drafodaeth dda hyd yn oed ar y pwynt hwnnw. Rwy'n credu ein bod ni o'r farn gadarn bod angen inni eu tynnu yn ôl i'r trefniadau negodi, i wneud i'r is-gangellorion ddod at y bwrdd hwnnw â meddwl agored ac i sicrhau'r fargen orau bosibl i gydweithwyr UCU, oherwydd mae'n gwbl amlwg eu bod nhw'n allweddol i'r prifysgolion o'r radd flaenaf sydd gennym ni yng Nghymru a ledled y DU, ac mae'n amlwg y dylen nhw gael eu talu yn unol â hynny.

A gaf i ofyn am ddatganiad ar y lefelau cynyddol o dagfeydd a llygredd ar yr A470, yn enwedig yn ardal Taf Elái? Byddwch yn ymwybodol o adroddiadau diweddar sy'n nodi mai'r A470 yw'r ffordd sy'n dioddef y tagfeydd gwaethaf yng Nghymru, gydag amser teithio o saith milltir yr awr yn ystod oriau brig y traffig. Hefyd, ynghyd â lefel y llygredd, wrth gwrs, byddwch yn ymwybodol o'r dyfarniad diweddar yn ymwneud â'r DU ond sydd hefyd yn cael effaith ar Gymru. Ac mae hwn yn fater sy'n amlwg yn ymwneud hefyd â phwysigrwydd y metro wrth gael cerbydau oddi ar ein ffyrdd ond hefyd efallai wrth gydbwyso'r ddadl ar bwysigrwydd ymdrin â materion traffig a hyrwyddo'r metro fel blaenoriaeth.

Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig. Mae ansawdd aer yn fater pwysig iawn ledled Cymru. Yn ddiweddar, rydym ni wedi cyhoeddi'r cynllun aer glân ar gyfer Cymru a fydd yn cynnwys fframwaith i sicrhau gweithrediad cyson ac effeithiol o barthau aer glân gan awdurdodau lleol, gwelliannau i adroddiadau gan awdurdodau lleol, yn ogystal â sefydlu canolfan monitro genedlaethol ar gyfer asesu ansawdd yr aer yng Nghymru. Mae ansawdd aer yn ymwneud â llawer mwy na dim ond llygredd traffig. Mae llawer o lygryddion eraill yn ein hawyrgylch y bydd y cynllun aer glân ar gyfer Cymru yn eu hystyried ac mae hynny wrth gwrs yn cynnwys adrannau cwbl newydd ar adeiladu a symudiadau moddol o ran trafnidiaeth a nifer o faterion eraill, y mae'r Aelod yn tynnu sylw atyn nhw ac a fydd yn bwysig iawn wrth inni fynd yn ein blaenau.

Rwy'n ceisio datganiad gan y Llywodraeth ar Ddydd Gŵyl Dewi, ddydd Iau, a'r hyn a ddylai ddigwydd yn fy marn i yw y dylai holl staff y Cynulliad a holl weithwyr y Llywodraeth gael diwrnod o wyliau. Rwy'n rhoi diwrnod o wyliau i fy staff i, felly tybed beth y mae'r Llywodraeth yn ei feddwl am hynny ac a fyddwch yn gwneud ymdrech y flwyddyn nesaf.

Wel, nid wyf yn credu bod gennym ni unrhyw gynlluniau o gwbl i wneud Dydd Gŵyl Dewi yn ŵyl gyhoeddus genedlaethol, ond rwy'n siŵr y bydd y Prif Weinidog, pan fydd yn dychwelyd o'i daith Dydd Gŵyl Dewi, yn diweddaru'r Cynulliad ar beth y mae wedi llwyddo i gyflawni yn ystod wythnos dydd Gŵyl Dewi.

Arweinydd y tŷ, byddwch yn ymwybodol ein bod ar ddechrau Pythefnos Masnach Deg, ac a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch y rhai a enillodd wobrau yn seremoni Cymru o Blaid Affrica yn ddiweddar yn yr Amgueddfa Genedlaethol, gan gynnwys grŵp masnach deg Cyngor Tref y Barri a hefyd grŵp masnach deg Dinas Powys? Cawsant eu canmol, grŵp Dinas Powys, yn y categorïau cyfathrebu a chyllideb fach, ac yn wir, fe wnaethant ddweud yn eu datganiad eu bod wedi gallu cysylltu â gwahanol rannau o'u cymuned, gan chwilio bob amser am ffyrdd i ymgysylltu â phobl ar faterion masnach deg a chynyddu nifer y nwyddau masnach deg mewn siopau lleol. Felly, dyna oedd fy nghwestiwn cyntaf.

Fy ail gwestiwn yw: a gaf i hefyd groesawu'r datganiad o ran urddas a pharch, a gyhoeddwyd gan y Llywydd, gan yr holl arweinwyr a Jayne Bryant, fel Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, ar 16 Chwefror? Rwy'n falch y bydd yna ymgysylltu â rhanddeiliaid. A wnewch chi egluro pwy fydd y rhanddeiliaid hyn a sut y bydd yr ymgysylltiad hwnnw'n digwydd, a hefyd a wnewch chi roi diweddariad inni o ran pryd y mae'n debygol o gael cynnig trawsbleidiol a phleidlais ar y datganiad, yma yn y Senedd?

14:45

Ie, gan roi sylw i'r rheini gan ddechrau gyda'r olaf a gweithio'n ôl—mae'r ddau bwynt yn rhai pwysig iawn— rwy'n credu y bydd Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad yn gwneud datganiad yr wythnos nesaf yn y Cynulliad a fydd yn mynd â ni gam ymlaen, ac wedyn fe allwn ni weld beth sydd angen ei wneud yn sgil datganiad, a fydd yn fodd o'n diweddaru ni o ran yr agenda honno. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at glywed beth sydd ganddi i'w ddweud ynglŷn â'r pwynt hwnnw.

O ran masnach deg, rwy'n hapus i ddweud fy mod wedi cael fy mhen-blwydd yn ddiweddar, na fydd yn wybyddus i rai ohonoch chi efallai oherwydd fy mod yn edrych yn ifanc, a derbyniais nifer fawr o eitemau masnach deg, yr oeddwn yn falch iawn ohonyn nhw. Un o'r rhain oedd gafr, sy'n byw rwy'n credu rywle yn Affrica, ac y byddaf yn cael y newyddion diweddaraf yn ei gylch. Felly, roeddwn yn falch iawn â hynny. Mae'n agenda bwysig dros ben, mewn gwirionedd, ar gyfer Cymru, ac mae mewnforio nwyddau masnach deg yn un o'r prif faterion i ni wrth inni gefnogi gwledydd sy'n datblygu ar draws y byd drwy gyfrwng yr hyn yr ydym ni'n gallu ei ddefnyddio o ran grym defnyddwyr. Felly, rwy'n cefnogi'r agenda honno, ac rwy'n croesawu'r fenter yn fawr. 

Diolch, Llywydd. Arweinydd y Tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad ynglŷn â'r cynnydd sy'n cael ei wneud gyda'r profion diogelwch cladin mewn adeiladau preswyl uchel yng Nghymru? Efallai eich bod yn gwybod, yr wythnos diwethaf dywedodd adroddiad a gyflwynwyd i awdurdod tân ac achub de Cymru nad oedd gwesty a bloc o fflatiau yng Nghaerdydd wedi bodloni, ac rwy'n dyfynnu, 'gofynion hylosgedd'. Golyga hyn fod cyfanswm o 12 adeilad bellach wedi methu'r prawf cladin ers y tân angheuol yn Grenfell. Rwy'n arbennig o bryderus ynghylch asesu risg yn y sector preifat, ac rwy'n credu y byddai datganiad yn briodol oherwydd mae hwn yn faes anodd i'r Llywodraeth, rwy'n sylweddoli, o ran eich dylanwad yn y maes hwnnw. Ond rwyf yn credu y dylem ni gael datganiad ynglŷn â chynnydd.

Ydy, mae'r Gweinidog yma yn gwrando ar eich pwynt pwysig iawn, ac mae hi'n nodi ei bod hi'n hapus i wneud datganiad yn ein diweddaru ynglŷn â lle'r ydym ni arni o ran yr agenda bwysig honno.

3. Datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid: Cyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE), 22 Chwefror 2018

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid ar gyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r Undeb Ewropeaidd) ar 22 Chwefror 2018, ac rydw i'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet i wneud ei ddatganiad—Mark Drakeford.

Llywydd, diolch ichi am y cyfle i wneud datganiad ynglŷn â chyfarfod diweddaraf y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r Undeb Ewropeaidd)—a gynhaliwyd yn Llundain ddydd Iau diwethaf, 22 Chwefror.

Cafodd y Cydbwyllgor ei gadeirio gan Ganghellor Dugiaeth Caerhirfryn, David Lidington, ac yno hefyd roedd yr Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd, David Davis, ac Ysgrifenyddion Gwladol Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, yn ogystal â Michael Russell, Gweinidog Llywodraeth yr Alban ar gyfer Negodiadau'r Deyrnas Unedig ynglŷn â lle yr Alban yn Ewrop, a minnau. Cynrychiolwyd Gogledd Iwerddon gan weision sifil, yn dilyn methiant yr ymgais ddiweddaraf i sefydlu Llywodraeth newydd.

Roedd y cyfarfod yn adeiladol. Digwyddodd ychydig cyn cyfarfod pwyllgor Cabinet y DU yn Chequers a oedd â'r bwriad o roi mwy o eglurder ar safbwynt y Llywodraeth ynglŷn â'r berthynas hirdymor rhwng y DU a 27 aelod yr Undeb Ewropeaidd. Fe wnaeth Mike Russell a minnau roi cyflwyniadau clir a diamwys ynglŷn â'n blaenoriaethau hirsefydlog, gan bwysleisio pwysigrwydd sicrhau bod anghenion yr economi ar frig y rhestr flaenoriaeth honno a sicrhau cytundeb cyflym ynglŷn â chyfnod pontio, cam y galwodd Llywodraeth Cymru amdano yn ffurfiol, ynghyd â Phlaid Cymru, mor bell yn ôl â mis Ionawr 2017. Pwysleisiais hefyd bwysigrwydd ymrwymiad clir gan Lywodraeth y DU i gynnwys y llywodraethau datganoledig yn ail gam y broses negodi, yn enwedig lle'r oedd y rhain yn ymwneud â meysydd polisi datganoledig. Rwy'n falch o allu dweud yr ymrwymodd Llywodraeth y DU i gyflwyno cynigion yn hyn o beth i'w hystyried yng nghyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ym mis Mawrth.

Llywydd, bu cryn ddyfalu cyn y cyfarfod ynglŷn â chynnydd Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) sydd gerbron Tŷ'r Arglwyddi ar hyn o bryd. Fel y gŵyr yr Aelodau yma, mae Llywodraeth y DU wedi addo i'r ddau Senedd-dy y bydd yn gweithio gyda'r llywodraethau datganoledig i gyflwyno gwelliannau a allai alluogi Senedd yr Alban a'r Cynulliad Cenedlaethol i roi cysyniad deddfwriaethol i'r Bil ymadael.

Er y bu gwaith trylwyr ar y gweill ar lefel swyddogol ers rhai wythnosau, roeddem ni'n siomedig na allai Llywodraeth y DU gyflwyno cynnig dim ond yn fuan iawn cyn y cyfarfod ddydd Iau. Roedd hyn yn golygu nad oeddem wedi gallu trafod y cynigion yn llawn ac yn ystyrlon mewn modd yr oedd pwysigrwydd y mater hwn yn ei deilyngu.

Serch hynny, cytunodd pob un o'r tair Llywodraeth eu bod yn rhannu'r amcan o ddod i gytundeb ar y materion hyn, ac er bod cynigion y DU yn bur ddiffygiol o'r hyn a fyddai'n dderbyniol i naill ai ni ein hunain neu i Lywodraeth yr Alban, cytunwyd eu bod yn rhoi sail ar gyfer trafodaeth wleidyddol bellach yn y dyfodol agos iawn.

Yn ei araith ddoe rhoddodd Mr Lidington amlinelliad o'r meddylfryd sy'n sail i gynnig newydd Llywodraeth y DU. Hoffwn i gydnabod ei bod yn ymddangos bod Llywodraeth y DU wedi symud cryn bellter oddi wrth ei safbwynt gwreiddiol, yn enwedig ar gymal 11. Roedd y safbwynt gwreiddiol hwnnw yn gwbl annerbyniol i Lywodraeth Cymru, a chredaf, i'r mwyafrif yn y Cynulliad hwn. Fodd bynnag, fel y dywedodd y Prif Weinidog ddoe, bellach mae angen inni wneud cynnydd sy'n mynd y tu hwnt i eiriau teg ac sy'n gwneud cytundeb yn bosib. Rwy'n dal yn obeithiol y gellir dod i gytundeb o'r fath a byddaf, wrth gwrs, yn diweddaru'r Aelodau wrth i bethau ddatblygu.

Mae hyn hefyd, Llywydd, yn berthnasol iawn i'r ffaith, fel sy'n hysbys bellach, ein bod ni heddiw hefyd wedi cymryd camau tuag at gyflwyno deddfwriaeth barhad ein hunain. Un o'r rhesymau pam y bu'r fath rwystredigaeth gyda pha mor araf y bu Llywodraeth y DU yn meithrin trafodaethau ar ddiwygio Bil ymadael yr Undeb Ewropeaidd yw goblygiadau'r cynnydd araf hwn ar ein cynlluniau ein hunain. Rydym wedi bod yn gwbl glir, ac yn parhau i fod yn gwbl glir, mai'r hyn fyddai'n well gennym ni fyddai Bil y mae modd gweithio gydag ef ar lefel y DU. Ond, fel sy'n hysbys iawn, ac y mae cefnogaeth gref iddo ledled y Siambr hon, ac y traethir yn ei gylch yn rheolaidd iawn, er enghraifft, gan Steffan Lewis, rydym wedi gweithio'n galed ar ddewis wrth gefn, i ddarparu parhad cyfreithiol i ddeddfwriaeth yr Undeb Ewropeaidd ynghylch materion datganoledig yng Nghymru, ac i ddiogelu datganoli. Rydym wedi cyrraedd sefyllfa lle na allwn oedi mwyach os yw'r ddeddfwriaeth hon, hyd yn oed ar ffurf Bil brys, yn mynd i gael cyfle rhesymol o gyrraedd y llyfr statud mewn pryd inni allu gwneud yr hyn sy'n angenrheidiol i sicrhau parhad deddfwriaethol.

Mae ein Bil, y gyfraith sy'n deillio o Fil yr Undeb Ewropeaidd (Cymru), yn parhau i fod yn ddewis wrth gefn, rhag ofn. Ond mae'r Bil, rydym yn credu, yn ddarn cadarn o ddeddfwriaeth y rhoddwyd cryn ystyriaeth iddo, a fydd yn cyflawni'r swyddogaeth os caiff ein dewis ffordd ymlaen—Bil ymadael sy'n parchu'r setliad datganoli—ei gwarafun i ni gan Lywodraeth y DU. Rwy'n dal i obeithio, Llywydd, y bydd y trafodaethau yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yr wythnos nesaf yn arwain at ganlyniad llwyddiannus, un sy'n ein galluogi i argymell bod y Cynulliad Cenedlaethol yn rhoi ei gydsyniad deddfwriaethol i Fil ymadael yr Undeb Ewropeaidd pan fo hwnnw'n dal gerbron y Senedd. Os ydym ni'n llwyddo yn yr ymdrech honno, ni fyddwn yn petruso tynnu'n ôl y Mesur y byddwn yn ei gyflwyno yma.

I grynhoi, Llywydd, yn y trafodaethau Brexit yn eu cyfanrwydd, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ganolbwyntio'n bendant ar sicrhau'r canlyniadau gorau i Gymru. Wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd, rhaid i anghenion swyddi a'n heconomi ddod yn gyntaf. Ni all ac ni ddylid defnyddio'r broses honno yn esgus i gyfyngu ar ddatganoli yn y Deyrnas Unedig, ac mae'n rhaid parchu a diogelu pwerau'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, fel y cadarnhawyd mewn dau refferendwm a roddwyd gerbron pobl Cymru. Mae ein hymdrechion yn parhau i ganolbwyntio mewn modd adeiladol ond di-ildio ar gyflawni hynny. 

14:50

Diolch i chi, Ysgrifennydd Cyllid, am eich datganiad. Roedd y cyd-hysbysiad a gyhoeddwyd gennych chi, gan David Lidington ar ran Llywodraeth y DU, gan Lywodraeth yr Alban, ac uwch was sifil o weinyddiaeth Gogledd Iwerddon, yn dilyn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ddydd Iau diwethaf ynghylch y negodiadau ynghylch Ewrop,

'yn cydnabod y negodi a fu rhwng Llywodraeth y DU a swyddogion y llywodraethau datganoledig ers y cyfarfod blaenorol',

ac yn dweud

'Byddai trafodaethau'n parhau gyda'r nod o sicrhau bod y llywodraethau datganoledig yn chwarae rhan lawn yn datblygu sefyllfa negodi y DU, gan barchu swyddogaeth Llywodraeth y DU fel negodwr.'

Mae hynny, yn amlwg, yn llai perthnasol i'r hyn yr ydych chi wedi ymdrin ag ef hyd yma a mwy â'r negodiadau sydd ar y gweill rhwng Llywodraeth y DU a'r UE ei hun. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech roi ychydig mwy o wybodaeth ynglŷn â beth yw rhan Llywodraeth Cymru yn datblygu safbwynt negodi y DU, fel y nodwyd yn y cyd-hysbysiad gennych chi ac eraill.

Dywedodd yr un cyd-hysbysiad fod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion wedi trafod Bil ymadael yr Undeb Ewropeaidd a'r cynnig i ddiwygio cymal 11, fel yr ydych chi wedi ymdrin â nhw, gan nodi y bu cynnydd ond nad oedd y tair Llywodraeth, na Gogledd Iwerddon, wedi cytuno eto ar ffurf y gwelliannau, ond y byddai trafodaethau ar fanylion pellach yn parhau. Rwy'n croesawu eich cadarnhad y bydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn cyfarfod yr wythnos nesaf, rwy'n credu ichi ddweud, ac fe gyfeirioch chi hefyd at gyfarfod ym mis Mawrth. Felly, efallai y gallech gadarnhau fy mod i wedi deall yn gywir.

Allech chi ddweud wrthym a oes cynnydd hefyd ynglŷn â'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion y bydd Prif Weinidog Prydain yn ei gadeirio, h.y. cyfarfod gyda Phrif Weinidog y Deyrnas Unedig a Phrif Weinidog Cymru, o ran pennu dyddiad ar gyfer cynnal trafodaethau ar y lefel honno, neu ai'r teimlad yw nad yw hynny'n angenrheidiol ar hyn o bryd o ystyried y sefyllfa gymhleth yr ydych chi â'ch swyddogion eisoes ynddi?

Yn ei araith ddoe yn Airbus Brychdyn, dywedodd David Lidington, sydd, fel y gwyddoch, yn cadeirio cyfarfodydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), fod yn rhaid inni amddiffyn marchnad fewnol y DU gan barchu datganoli ar yr un pryd. Nododd fod wyth o bob 10 lori nwyddau sy'n gadael Cymru yn mynd i weddill y DU, gan dynnu sylw at bwysigrwydd y farchnad gyffredin yn y DU. Dywedodd,

'Byddwn yn adeiladu ar fargen twf Gogledd Cymru a fydd yn gweld golau dydd yn y dyfodol drwy feithrin cyfleoedd hefyd rhwng dinasoedd Cymru a gweddill y DU '

ac roedd hynny'n galonogol. Dywedodd y byddwn yn diogelu marchnad gyffredin hanfodol y DU, ond yna dywedodd y byddai pedwar set gwahanol o reolau

'dim ond yn ei gwneud hi'n anoddach ac yn ddrutach i wneuthurwr caws yn sir Fynwy werthu i gwsmeriaid ym Mryste neu i ffermwr gwartheg yn swydd Aberdeen werthu ei gig eidion yn Berwick-upon-Tweed.'

Ychwanegodd, felly, mai ei gynnig oedd newid y Bil sydd gerbron y Senedd i'w gwneud hi'n glir, wrth gytuno ar fframweithiau, mai'r rhagdybiaeth bellach fyddai y dylai'r pwerau sy'n dychwelyd o'r UE fynd at y llywodraethau datganoledig, ac rwy'n credu mai dyna beth mae'r tŷ hwn yn ei geisio. Dywedodd y byddai San Steffan yn ymyrryd dim ond, er mwyn amddiffyn marchnad gyffredin y DU neu i fodloni rhwymedigaethau rhyngwladol, pan fyddai angen saib i roi amser i'r Llywodraethau gynllunio a rhoi fframwaith ar waith a fyddai'n gwasanaethu'r DU gyfan. Dim ond ddoe, sylwaf i Lywydd Cymdeithas Milfeddygon Prydain ymateb i gynigion Ysgrifennydd Amgylchedd y DU yn y ddogfen 'Health and Harmony: The Future for Food, Farming and the Environment in a Green Brexit' gan ddweud,

'Gyda llygaid pawb ar San Steffan, rydym ni'n annog rhoi ystyriaeth wirioneddol i gydgysylltu polisïau amaethyddol ym mhob un o bedwar rhanbarth y DU wrth inni ddynesu tuag at Brexit.'

Felly, dyna'r sefyllfa amhosibl, rwy'n credu: safbwynt Llywodraeth y DU, fel y'i mynegwyd gan David Lidington ddoe, a phryderon parhaus Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban yn benodol ynghylch rhai materion datganoledig ddim yn trosglwyddo'n uniongyrchol i'r Llywodraethau datganoledig. Felly, allwch chi ddweud wrthym ni, yn benodol, beth yr hoffech chi, neu sydd arnoch chi angen, ei weld yn digwydd y tu hwnt i'r hyn sydd wedi digwydd eisoes, er mwyn gwneud cynnydd yng nghyd-destun y pwyntiau a wnaethoch chi a'r sefyllfa a amlinellwyd gan David Lidington ddoe?

Yn olaf, o ran parhad—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, ond mae hwn yn fater pwysig; nid yw'n rhywbeth er mwyn sgorio pwyntiau yn unig, ac rwy'n ceisio osgoi sgorio pwyntiau yn y cyd-destun hwn. Rydych chi'n nodi mai'r hyn yr hoffech chi ei weld yn ddelfrydol yw Bil sy'n gweithio'n ymarferol ar lefel y DU. Rydych chi hefyd yn gwbl briodol yn nodi, neu yn cyfeirio at y gwelliannau sydd gerbron Tŷ'r Arglwyddi ar hyn o bryd, a bod Llywodraeth y DU wedi addo i'r ddau Senedd-dy y bydd yn gweithio gyda'r llywodraethau datganoledig i gyflwyno gwelliannau a fydd yn galluogi i'r Alban a Chymru roi cydsyniad i'r Bil, sef eich sefyllfa ddelfrydol chi. A wnewch chi, felly, gadarnhau ei bod hi'n dal yn wir—rwy'n credu mai dyma wnaethoch chi ei ddweud— mai, yn ddelfrydol, cytundeb ar y Bil ymadael neu, os yw hynny'n methu, welliannau drwy Dŷ'r Arglwyddi, yw eich dewisiadau delfrydol o hyd. Ond, fel y nodwch chi tuag at ddiwedd eich datganiad heddiw, oherwydd bod amser yn cerdded, oni fyddwch yn cyflwyno Bil parhad dros yr wythnos nesaf, byddech yn colli'r cyfle i gael Cydsyniad Brenhinol cyn y byddai Bil gan y DU ei hun yn derbyn Cydsyniad Brenhinol? Diolch.

14:55

Diolch yn fawr, Llywydd. Fe wna i geisio ateb y cwestiynau hynny yn eu trefn. 

Mae Mr Isherwood yn gywir yn dweud bod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion wedi trafod rhan y gweinyddiaethau datganoledig yn nhrafodaethau cyfnod 2. Roeddem ni wedi trafod y pwynt hwn yn union yn ystod ein cyfarfod yng nghanol mis Rhagfyr, pan gytunodd Gweinidogion y DU y byddai angen cymryd rhan ar lefel wahanol yn y trafodaethau Cyfnod 2, oherwydd bydd cyfrifoldebau datganoledig uniongyrchol yn y fantol bryd hynny. Cytunwyd ganol mis Rhagfyr y byddai swyddogion yn gweithio gyda'i gilydd yn gyflym —dyna'r gair a ddefnyddiwyd, yn 'gyflym'—i lunio cynigion ymarferol o ran sut y gallai hynny ddigwydd. Roedd hi'n arbennig o siomedig, felly, na chafwyd unrhyw bapur yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yr wythnos diwethaf a oedd yn adlewyrchu unrhyw ran o'r gwaith hwnnw. Dywedais yn fy natganiad, ac fe wna i ei ailadrodd: roeddwn yn falch serch hynny fod Cadeirydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, David Lidington, wedi addo cynhyrchu Papur o'r fath ar gyfer cyfarfod o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn ystod mis Mawrth.

Roedd yr ail bwynt y gofynnodd yr Aelod ynglŷn â'r cyfarfod nesaf ar gyfer Bil ymadael â'r UE yn benodol. Yr hyn y cytunwyd arno yng nghyfarfod yr wythnos diwethaf oedd y byddai cyfarfod Cyd-bwyllgor Gweinidogion rheolaidd yn ystod mis Mawrth, pan fyddwn yn trafod yr ystod eang o faterion sy'n berthnasol i adael yr Undeb Ewropeaidd sy'n ffurfio agenda'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Hefyd byddai trafodaeth wleidyddol ar wahân a fyddai'n canolbwyntio'n gyfan gwbl ar Fil ymadael yr UE ac yn rhoi cyfle i ni allu ymateb i'r papur y cyflwynodd Llywodraeth y DU yn hwyr iawn yn y dydd, ac na allasom ni ei drafod gyda'r math o sylw manwl y buasem wedi dymuno ei roi iddo. 

A fydd cyfarfod llawn o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ym mis Mawrth? Wel, rwy'n gobeithio hynny. A oes ei angen? Credaf hynny'n sicr. Nid fu cyfarfod llawn o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ers mis Ionawr 2017 erbyn hyn, ac os mai dyma'r cyfrwng y bwriedir i'r DU gydweithredu drwyddo, a'r glud sy'n cadw'r Deyrnas Unedig at ei gilydd, yna mewn gwirionedd nid yw hi'n foddhaol na fu gan Brif Weinidogion y gwledydd datganoledig a Phrif Weinidog y DU y cyfle hwnnw i drafod y materion hyn yn y sefyllfa ffurfiol honno. Mae dyddiad mewn cylchrediad ar gyfer cyfarfod o'r fath ganol mis Mawrth, ond rwyf wedi gweld dyddiadau yn cylchredeg ym mis Ionawr, ym mis Chwefror a bellach ym mis Mawrth yn ogystal, Llywydd, felly yn anffodus rydym yn dal yn byw mewn gobaith yn hytrach na disgwyl y cyflawnir hynny. 

Gan droi at y set olaf o gwestiynau a holodd Mark Isherwood, mae'n gywir i ddweud bod yr araith gan Mr Lidington ddoe yn gam ymlaen o ran ein pryderon am gymal 11. Cynnig Llywodraeth y DU nawr yw y dylai'r holl gyfrifoldebau hynny a fu gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn ac sy'n cael eu harfer drwy'r Undeb Ewropeaidd aros yma ar ôl Brexit, ac eithrio nifer fach a gânt eu cadw yn ganolog wrth inni barhau i negodi trefniadau fframwaith fel y gall y farchnad fewnol yn y DU barhau i weithredu'n effeithiol. Yr hyn y mae angen inni ei wneud yn awr yw cael trafodaeth fanwl gyda Llywodraeth y DU ynghylch rhai o'r ffyrdd ymarferol y byddai hynny'n gweithredu, a'r mater allweddol yn y fantol o hyd yw caniatâd. Os oes nifer fach o faterion i'w cadw'n ganolog, pwy sydd i benderfynu pa faterion fydd y rheini? Pwy sy'n penderfynu pa mor hir y cânt eu cadw'n ganolog? Pwy sydd i benderfynu pwy all arfer y grymoedd hynny pan nad ydyn nhw yn nwylo'r Cynulliad Cenedlaethol hwn?

Byddwn yn mynd i'r cyfarfod nesaf gyda chynigion adeiladol ynghylch sut y gellid datrys y cwestiynau hynny, ac os oes modd eu datrys, yna roedd Mr Isherwood yn hollol gywir o ran trefn y digwyddiadau. Ein dewis ffordd o weithredu o hyd yw gwelliant cytunedig y gallai'r tair Llywodraeth weld ei gyflwyno yn Nhŷ'r Arglwyddi, a gallai Gweinidog ddod yma ac argymell i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn y gellid rhoi cydsyniad deddfwriaethol i'r Bil. Os na allwn ni gytuno ar welliant, byddwn yn parhau i fynd ar drywydd y gwelliannau a gyflwynwyd gennym, ar y cyd â Llywodraeth yr Alban, yn Nhŷ'r Cyffredin ac y byddwn ni yn eu hailgyflwyno yn Nhŷ'r Arglwyddi. Byddwn yn gweithio mor galed ag y gallwn ni i gael cymeradwyaeth i'r gwelliannau hynny. Mae gennym ni, fel y gwyddom, gefnogaeth sylweddol yn Nhŷ'r Arglwyddi i'n sefyllfa, gan gynnwys Arglwyddi ar y croesfeinciau. Os na lwyddwn ni yma, yna bydd yn rhaid inni amddiffyn y sefyllfa pe bai'r dydd yn dod pan na fyddai'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn barod i roi ei gydsyniad deddfwriaethol i'r Bil ymadael. Dyna pam mae'n rhaid inni sicrhau ein bod yn cyflwyno ein Bil parhad fel dewis wrth gefn. Yn wir, mae'r mater o'i gael i'r llyfr statud cyn i'r Bil ymadael dderbyn Cydsyniad Brenhinol yn dylanwadu ar yr amserlen i'w gyflwyno gerbron y Cynulliad Cenedlaethol yr wythnos nesaf.

15:05

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad ac am ei amynedd di-ball gyda rhai o'r anawsterau hyn? A gaf i ddiolch yn arbennig iddo am gadarnhau heddiw fod y Llywodraeth yn symud ymlaen â'r Bil parhad, y mae fy nghyd-Aelod anrhydeddus, Steffan Lewis, wedi dadlau o'i blaid gyhyd? Rydym ni, ym Mhlaid Cymru, yn falch iawn o weld bod hwn bellach yn rhan gadarn o arfogaeth y Llywodraeth—rhywbeth yr ydym yn credu a ddylai fod wedi bod yno yn gynharach, mae'n rhaid dweud.

Byddaf yn dychwelyd at hynny mewn eiliad oherwydd rwyf eisiau, yn gyntaf oll, ofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn ag araith David Lidington yn benodol, a beth sydd wedi dod i'r fei ers cyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Cefais yr araith braidd yn rhwystredig ac roeddwn yn teimlo ei bod hi o hyd yn dangos peth o'r bwlio a'r agwedd fygythiol o du San Steffan tuag at Lywodraethau Cymru a'r Alban ill dwy. Elfen fechan o fygythiad oedd os nad ydych chi'n ymddwyn, yna byddwn yn cadw'r pwerau hyn. Rwy'n awyddus iawn i'w roi yn y modd hwn: roedd yr araith gan David Lidington yn frith o gyfeiriadau at farchnadoedd mewnol neu gyffredin y DU—rhywbeth na soniodd Ysgrifennydd Cabinet yn ei gylch unwaith yn ei ddatganiad ei hun. Buom yn rhan o farchnad gyffredin neu farchnad sengl ers 40 mlynedd bellach. Bu rhai anawsterau gyda hynny ac mae rhai pobl wedi anghytuno'n gryf iawn ag ef, ond nid yw wedi effeithio ar sut yr ydym ni'n rhedeg ein dulliau mewnol ein hunain.

Siawns, y cyfan sydd ei angen i sicrhau bod fframweithiau cadarn a fframweithiau cytunedig yn y DU yw agenda syml o barch sy'n rhoi sylw i bob rhan o'r DU yn yr un modd, ac yn rhoi swyddogaethau a phwysau a chryfderau cyfartal i hynny. Y gwendid yn hynny wrth gwrs yw Lloegr, nid Cymru na'r Alban, ond mae hynny'n fater i bobl Lloegr. Pe baem ni'n cyflawni hynny, does neb yma o unrhyw blaid nad oes arnyn nhw eisiau fframweithiau cryf i'r DU ynglŷn ag amaethyddiaeth, yr amgylchedd, lles cymdeithasol nac unrhyw beth arall. Nid yw'n angenrheidiol dal grymoedd sy'n cael eu dal ar hyn o bryd yn gyffredin ar y lefel Ewropeaidd, eu dal nhw yn awr yn San Steffan a pheidio â throsglwyddo'r rheini, yn sgil y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd, i bob rhan—i rannau cyfansoddol a gweinyddol gyfansoddiadol datganoledig—o'r Deyrnas Unedig. Felly, dyna i raddau helaeth safbwynt Plaid Cymru yn hyn o beth.

Rwy'n deall bod Ysgrifennydd y Cabinet yn awyddus i droedio'n ofalus, yn awyddus i barhau i drafod gyda Llywodraeth San Steffan, ond nid wyf yn credu bod ganddo gyfle i gael barn unfrydol ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol yma oni bai ei bod hi'n amlwg y caiff y pwerau hynny eu dychwelyd at bobl Cymru ac na cheir feto, pa un a yw hynny'n feto tymor byr neu'n feto hirdymor, yn nwylo Gweinidogion yn San Steffan.

Felly, o arddel y safbwynt hwnnw, a gaf i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet egluro sut mae bellach yn bwriadu gweithio gyda Llywodraeth yr Alban, oherwydd nad oes Llywodraeth ddatganoledig gan Ogledd Iwerddon ar hyn o bryd? Sut y bydd yn parhau i weithio—? Rwy'n diolch iddo am y gwaith y mae wedi'i wneud, a Michael Russell hefyd; mae'r gwaith wedi bod yn glir iawn ac mae wedi'i ysgrifennu ar y cyd mewn rhai achosion ac wedi bod yn fwy llwyddiannus oherwydd hynny, rwy'n credu. Felly, sut mae'n parhau i sicrhau bod hynny'n digwydd?

A gaf i ei atgoffa o'r hyn a ddywedais i chwe wythnos yn ôl: allwch chi ddim ymddiried yn y Torïaid? Rwy'n credu y dangoswyd hynny inni, a dyna pam wrth gwrs yr ydych chi wedi dewis, bellach, y Bil parhad. Gan edrych yn benodol ar y Bil hwnnw, sydd yn rhoi mantais ychwanegol inni, rwyf yn credu pe cyflwynid ef yn gynharach, y gallem fod wedi cyflymu'r broses hon. Rwy'n credu efallai y byddem wedi rhoi argraff gryfach o lawer i San Steffan ein bod yn hollol o ddifrif ynghylch hyn, ond, wyddoch chi, dyma'r sefyllfa yr ydym ni ynddi.

A all Ysgrifennydd y Cabinet roi sicrwydd i'r Cynulliad ei fod yn credu, gan dybio y byddwn ni yn cymeradwyo mesurau brys yr wythnos nesaf, y gallwn ni gyflawni'r Bil hwn mewn digon o amser fel na fydd Bil ymadael yr Undeb Ewropeaidd yn achub y blaen arnom ni, os mynnwch chi—neu na fydd yn sleifio o'r tu arall heibio, fel y bydd yn dal i fod yn ddewis posib ac y gellid ei ddefnyddio eto yn hynny o beth? A all ddweud hefyd ei fod wedi siarad â'i gydweithiwr wrth ei ochr, y Cwnsler Cyffredinol, ynghylch sut y gellid, pe bai angen, amddiffyn Bil o'r fath yn y Goruchaf Lys, os bydd diffyg cytundeb rhwng y Llywodraeth hon a Llywodraeth San Steffan?

15:10

Llywydd, diolch yn fawr i Simon Thomas am y cwestiynau.

Wnes i ddim sôn yn fy natganiad, mae'n hollol gywir, ynglŷn â mater y farchnad gyffredin fewnol yn y Deyrnas Unedig. Safbwynt Llywodraeth Cymru, o'r cychwyn cyntaf, yw ein bod yn deall yn llwyr yr angen i drosglwyddo cyfraith yr UE yn drefnus i'r llyfr statud domestig mewn modd a fydd yn caniatáu i'r Deyrnas Unedig weithredu'n effeithiol yn y dyfodol. Ar lawer ystyr doedd cyfeiriadau Canghellor Dugiaeth Caerhirfryn at hyn ddoe yn ddim byd amgenach na dadlau dadl ffug. Maen nhw'n cyfeirio at broblem nad yw mewn gwirionedd yn bodoli ac wedyn yn ceisio defnyddio hynny i gyfiawnhau'r ffordd y maen nhw'n dadlau mai dim ond nhw sy'n gallu defnyddio pwerau mewn ffordd a fyddai'n caniatáu i'r gweithio effeithiol hwnnw barhau. Rydym yn anghytuno'n llwyr gyda nhw ar y pwynt hwnnw. Rydym wedi dweud o'r dechrau un y byddem ni, wrth gwrs, yn dynesu at hyn yn hollol adeiladol gyda'r cyfrifoldebau datganoledig sydd gennym ni er mwyn ceisio darganfod a chytuno ar ffyrdd i wneud yn siŵr y gall y DU barhau i weithredu'n llwyddiannus yn y dyfodol.

Rwy'n fodlon ystyried y safbwynt mai'r ffordd orau i roi sylfaen ddeddfwriaethol i rai o'r fframweithiau hynny—o bosib—fyddai i'r pwerau gael eu dal yn San Steffan tra bo'r ddeddfwriaeth honno yn cael ei gwireddu. Ond ni allaf gytuno i sefyllfa lle byddai'r grymoedd hynny y byddem ni yn eu hildio dros dro yn digwydd heb inni gytuno. Os caiff ei wneud gyda'n cytundeb ni a chyda chytundeb Llywodraeth yr Alban a chytundeb Llywodraeth y DU, yna mae achos pragmatig dros wneud pethau yn y ffordd honno. Mae'n rhaid i Lywodraeth y DU fod yn barod i weithredu gyda mwy o ymddiriedaeth a pharch, dywedodd Simon Thomas, nag y mae wedi gwneud hyd yma, ac nid yw pwerau feto sy'n dweud, yn y pen draw, mai dim ond nhw y gellir ymddiried ynddynt yn gydnaws â'r ffordd y mae datganoli wedi datblygu dros yr 20 mlynedd diwethaf.

Rydym yn parhau i weithio'n agos gyda Llywodraeth yr Alban. Wrth gwrs, mae gwahaniaethau sylfaenol o ran safbwyntiau gwleidyddol rhwng y Llywodraeth yng Nghaeredin a'r Llywodraeth yma yng Nghaerdydd. Ond, ar y mater hwn, cydnabuwyd yn gynnar iawn bod gennym ddyheadau clir iawn yn gyffredin. Rydym wedi gwneud ein gorau i gydweithio mewn modd adeiladol ac rydym wedi gwneud hynny ym mhob ffordd bosibl Prif Weinidog Cymru yn ysgrifennu ar y cyd â Phrif Weinidog yr Alban; y digwyddiad llywodraethol cyntaf erioed ar y cyd yn Nhŷ'r Arglwyddi, felly roeddem ni'n gallu rhoi crynodeb ar y cyd i Aelodau Tŷ'r Arglwyddi; parhawyd i gydweithio ar yr agweddau hynny o'r agenda lle mae gennym lawer iawn yn gyffredin yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yr wythnos diwethaf, a disgwyliaf y byddwn yn parhau i wneud hynny cyhyd ag y bo'r tir cyffredin hwnnw'n bodoli.

Rwy'n credu y gallaf roi sicrwydd i Simon Thomas y byddwn yn cyflwyno amserlen yr wythnos nesaf, ac os yw'r Cynulliad Cenedlaethol yn cytuno i weithdrefn frys er mwyn ystyried y gyfraith sy'n deillio o Fil yr Undeb Ewropeaidd, byddem mewn sefyllfa i gwblhau'r broses o'i ystyried o flaen y Cynulliad Cenedlaethol mewn pryd i gael Cydsyniad Brenhinol cyn bod Bil ymadael yr UE yn yr un sefyllfa. Ac, wrth gwrs, mae'r Cwnsler Cyffredinol yn ymwneud yn agos â'r holl ddadleuon sy'n digwydd yn y Llywodraeth ar y mater hwn i wneud yn siŵr mai'r Bil y byddwn ni'n ei gyflwyno i'r Cynulliad Cenedlaethol yw'r Bil cryfaf a mwyaf amddiffynadwy y gallwn ni ei roi ger eich bron.

Rwy'n credu y gŵyr yr Ysgrifennydd Cyllid nad wyf yn petruso bod yn hallt fy meirniadaeth o Lywodraeth Cymru lle rwy'n credu bod angen hynny, ond hefyd, gan fy mod yn gytbwys fy marn, byddaf yn hael iawn fy nghefnogaeth os rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru yn gywir. Rwy'n croesawu'r datganiad yr ydym ni wedi clywed ganddo heddiw a hoffwn i ddweud fy mod yn credu ei fod wedi dangos amynedd Job yn ei negodiadau â Llywodraeth y DU. Mae'n baradocs rhyfedd, pan fydd Llywodraeth Prydain yn negodi gyda Llywodraeth Cymru neu Lywodraeth yr Alban, mae cael unrhyw fath o gonsesiynau ganddyn nhw o safbwynt yr hyn sy'n sefyllfa anghynaladwy fel tynnu dannedd â gefeiliau, ac eto yn eu trafodaethau gyda'r Comisiwn ym Mrwsel maen nhw'n ymddangos yn gwbl ddi-rym. Bu'r negodiadau Brexit, boed yn yr UE neu â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, yn draed moch llwyr.

A yw'n rhannu fy nryswch bod Llywodraeth y DU wedi rhoi arf i wrthwynebwyr y broses Brexit drwy greu anghydfodau diangen yn yr achos penodol hwn? Holl ddiben gadael yr Undeb Ewropeaidd yw ei bod hi'n broses ddatganoli; mae'n adfer i wleidyddion etholedig ar lefel sy'n briodol y pwerau hynny sydd, yn y pen draw, yn perthyn i neu yn deillio o ganiatâd y bobl, a byddai'n anghywir i Lywodraeth y DU gadw pwerau neu geisio cadw'r pwerau sydd wedi'u datganoli i Gymru o ganlyniad i refferenda eraill lle mynegwyd ewyllys y bobl. Efallai ei bod hi'n anghyfleus i Lywodraeth y DU gydnabod y ffaith hon a, gan fod Lloegr yn arglwyddiaethu o ran poblogaeth yn y Deyrnas Unedig, efallai fod gwleidyddion Lloegr yn ei chael braidd yn anodd deall hyn—neu rai gwleidyddion Lloegr, beth bynnag. Ond, fel y dywedodd Simon Thomas funud yn ôl, yn y bôn, mae hwn yn gwestiwn o barchu sefydliadau sydd wedi eu sefydlu yn dilyn proses ddemocrataidd, y mae Brexit yn estyniad ohono.

Hoffwn i fynegi fy nryswch unwaith eto at arafwch Llywodraeth y DU yn cyflwyno cynigion i ddiwygio'r Bil ymadael gan eu bod wedi, mewn egwyddor, cytuno i gyflwyno'r gwelliannau hynny. Mae'n hollol annerbyniol y caiff y rhain eu cyflwyno ychydig oriau cyn cyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion—ac ni all neb roi ystyriaeth briodol ac felly cael trafodaeth ystyrlon ar y cynigion yn yr amser hwnnw. Nid yw'n syndod bod y gwelliannau hyn yn angenrheidiol, ac mae'n hollol anesboniadwy pam mae Llywodraeth y DU mor araf yn eu cyflwyno. 

Wrth gwrs, rydym i gyd yn gwybod, fel y mae pawb yn cytuno, y bydd yn rhaid cael, ac mae'n sicr yn ddymunol cael, fframweithiau ar gyfer y DU o ran materion fel amaethyddiaeth. Ond, yn ystod ymgyrch y refferendwm ac wedyn pan rwyf wedi annerch cyfarfodydd â ffermwyr ar hyd a lled y wlad, rwyf wedi dadlau o blaid y broses Brexit ar y sail bod hyn yn rhoi cyfle i greu polisi amaethyddol sydd wedi ei theilwra ar gyfer buddiannau Cymru, ffermwyr Cymru a defnyddwyr Cymru. Rwy'n synnu at fethiant Llywodraeth y DU i ddeall natur y broses hon yn ddigonol. Felly, rwy'n cefnogi'r cynnig i gyflwyno Bil brys i'r Cynulliad hwn. Rwy'n credu bod hyn yn dacteg angenrheidiol, o leiaf, i orfodi Llywodraeth y DU i gydnabod realiti'r sefyllfa, bod Llywodraeth y Cynulliad yn fynegiant dilys o farn pobl Cymru, a'n diben ni yma yw sicrhau y caiff y setliad datganoli ei barchu gan Lywodraeth y DU ac na ddylid defnyddio'r broses Brexit i'w danseilio.

15:15

Wel, wrth gwrs, mae Mr Hamilton yn gywir: mae cryn anghydweld rhwng y safbwyntiau a fabwysiadwyd ynglŷn â'r holl fusnes o Ewrop a gadael yr Undeb Ewropeaidd, rhwng safbwynt Llywodraeth Cymru a sefyllfa ei blaid—y mae ef ei hun yn rheolaidd wedi ei amlinellu yma ar lawr y Cynulliad. Ond, yn ysbryd eciwmenaidd ei gyfraniad y prynhawn yma, gadewch imi wneud dau neu dri phwynt: yn gyntaf oll, credaf ei bod hi'n sefyllfa sobreiddiol bod Llywodraeth y DU wedi ei chael hi mor anodd i gynnal trafodaethau gyda'i chymdogion agosaf yma o fewn y Deyrnas Unedig a hithau ar fin cychwyn ceisio cwblhau'r negodiadau mwyaf cymhleth gyda 27 o wladwriaethau Ewropeaidd eraill. Mae Gweinidogion olynol y DU yn dweud wrthym pa mor hawdd y bydd hyn, pa mor ddidrafferth y bydd, i gael yr holl gytundebau y maen nhw'n dweud sy'n angenrheidiol wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd, ac eto nid ydyn nhw wedi gallu dod i gytundeb ar fater lle—ac rwy'n sicr yn cytuno'n â'r hyn a ddywedodd Neil Hamilton yma—lle nad oedd angen anghydfod o'r cychwyn cyntaf. Pan ddywedodd David Davis, yr Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd, am y tro cyntaf erioed mewn cyfarfod o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion, y byddai Bil ymadael â'r UE, dywedais, ar ran Llywodraeth Cymru, ein bod yn cytuno ei bod yn bwysig cyflwyno'r Bil a'n bod eisiau i'r Bil fod yn llwyddiant, oherwydd mae a wnelo'r Bil â throsglwyddiad trefnus o gyfraith yr ydym ni wedi dibynnu arni o ganlyniad i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd i gyfraith y bydd ei hangen arnom ni ar ôl Brexit. Ac mae mynd ar ofyn ffrae gyda grŵp o bobl a oedd yn eich cefnogi yn y gwaith hwnnw wedi bod yn ddirgelwch i mi pan fo dwylo Llywodraeth y DU yn llawn—mor llawn y gallech chi ddweud eu bod yn orlawn—gyda'r gwaith o geisio llywio a negodi'r holl gymhlethdodau eraill o adael yr Undeb Ewropeaidd. Rwy'n credu bod hynny ar lawer ystyr yn esbonio natur araf eu hymateb. Mae'n Llywodraeth sydd wedi ei llethu gan y dasg y mae'n ei hwynebu ac mae'n cael trafferth dod o hyd i'r amser a'r egni a'r ymdrech sydd eu hangen i roi sylw i faterion, sy'n troi, o'u hanwybyddu, yn broblemau gwirioneddol anodd y gellid bod wedi eu datrys yn llawer haws.

Dywedais yma yn y Siambr yn ystod yr wythnos neu ddwy ddiwethaf, Llywydd, yng nghyfarfod yr wythnos diwethaf, mai David Lidington fyddai pumed Cadeirydd y Cydbwyllgor Gweinidogion ar negodiadau Ewropeaidd, mewn corff sydd wedi bodoli ers llai na 18 mis. Mae hynny'n dweud rhywbeth wrthych chi ynghylch pa mor anodd yw creu momentwm yn y fforwm hwnnw, oherwydd mae unigolion allweddol wedi bod yn newid mor aml. A dyna pam na chyflwynwyd papur a fyddai wedi caniatáu trafodaeth briodol ar adeg yn y broses lle byddai wedi caniatáu i hynny ddigwydd. Mae hynny'n gam yn ôl o'r sefyllfa yr oeddem ni ynddi yn yr hydref, pan gynhaliwyd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar sail fwy trefnus, pan oedd gennym ni agendâu, pan oedd gennym ni bapurau, pan oedd gennym ni gofnodion, pan oedd gennym ni ystafell y gallem fod yn sicr y byddem yn cwrdd ynddi na fyddai'n newid pan oeddem ni ar y trên rhwng Caerdydd a Llundain. Roedd cyfarfod yr wythnos diwethaf—er ei fod yn adeiladol—yn gam yn ôl o'r sefydlogrwydd a welsom yn yr hydref. Serch hynny, rydym yn bwrw ymlaen yn y ffordd yr wyf i wedi ei ddisgrifio. Ein gwaith ni bob amser yw ceisio bod mor adeiladol ag y gallwn a dod o hyd i ffyrdd o ddod i gytundeb, pontio'r safbwyntiau nad ydyn nhw naill ai'n llesol i'r Deyrnas Unedig neu Gymru, a rhan Llywodraeth Cymru yn hyn i gyd bob amser yw ceisio chwilio am ffyrdd o ddatrys sefyllfaoedd anodd—hyd yn oed y rhai nad oedd angen iddyn nhw byth fodoli—yn y pen draw yn llwyddiannus.

15:20

Rwy'n diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad y prynhawn yma, ac mae'n rhaid imi ddweud fy mod i'n parhau i fod wedi fy syfrdanu gan hwyliau lled rhadlon Ysgrifennydd y Cabinet. Ni allaf ddychmygu pa mor rhwystredig a phoenus o drwyadl y bu'r broses hon, ac eto ymddengys ei fod bob amser yn llwyddo i gynnwys y gair 'adeiladol' mewn datganiad ynglŷn â'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), er y gall ceisio dod o hyd i unrhyw beth adeiladol fod yn her weithiau. Ond mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn ei edmygu llawer am Ysgrifennydd y Cabinet.

Yn amlwg, rwy'n croesawu'n fawr y penderfyniad i fwrw ymlaen i gyhoeddi Bil parhad, nid oherwydd, fel y dywed Ysgrifennydd y Cabinet, ei fod yn ddymunol ond am mai dyna'r peth iawn i'w wneud, a dyna'r peth pwyllog i'w wneud, ac, yn wir, dyna'r peth angenrheidiol i'w wneud os ydym eisiau anrhydeddu ewyllys pobl Cymru a fynegwyd mewn dau refferendwm, nid yn unig i sefydlu Senedd i Gymru ond i gael Senedd i Gymru gyda'r pwerau sydd gennym ni heddiw.

Hefyd byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed barn Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch a yw'n credu bod ffordd y mae Llywodraeth y DU wedi camdrafod—o'i fynegi'n gwrtais—y cysylltiadau yn fwy cyffredinol gyda'r llywodraethau datganoledig yn gynllwyn, neu ai anallu ydyw? Rwy'n pendilio rhwng y naill a'r llall byth a beunydd; ni allaf gredu mewn rhai agweddau fod modd i Lywodraeth fod mor ddi-glem, ond yna gwrandawaf ar rai o'i Gweinidogion ac yna gallaf gredu hynny'n bur hawdd.

Rwyf hefyd yn credu, yn ogystal â bod hwn yn gam angenrheidiol i ddeddfu yn gyflym, os oes angen, o ran ein cyfansoddiad a'i ddiogelu, yn wir, fod hon yn adeg bwysig ar gyfer y Cynulliad Cenedlaethol hwn a chymeriad cenedlaethol Cymru. Os ydym yn mynd i fwrw ymlaen â deddfwriaeth frys i amddiffyn ein cyfansoddiad, yna gobeithio y bydd hynny'n nodi dechrau diwedd sefyllfa lle caiff Cymru ei gweld fel doli glwt yr ynysoedd hyn, ac y bydd unrhyw Lywodraeth yn San Steffan yn y dyfodol, beth bynnag ei lliw, yn meddwl ddwywaith cyn dechrau ein cam-drin a chredu y gallant wneud fel y mynnant â'n cyfansoddiad.

Hoffwn i gael eglurhad gan Ysgrifennydd y Cabinet o ran y trafodaethau sydd ar y gweill ar gyfer y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE), yn enwedig yr wythnos nesaf. Mae'r gair 'negodi' yn air poblogaidd iawn y dyddiau hyn, am resymau amlwg. Ond, o ran y nod y mae Llywodraeth Cymru wedi ei osod o ran yr hyn fyddai'n dderbyniol mewn Bil ymadael yr UE sydd wedi'i wella, a all ef sicrhau'r Cynulliad hwn na fydd unrhyw negodi yn gyfystyr â chymryd grymoedd oddi ar Gymru, bod angen trafod a bod angen cydweithio a negodi, ond ei fod yn barod i wthio'r ddeddfwriaeth hon, ac na fydd yn ddigon i San Steffan ildio ychydig, y byddai'n rhaid cael newid sylfaenol yn y ddeddfwriaeth cyn belled â bod datganoli yn y fantol?

Hefyd—soniodd fy nghyd-Aelod a'm cyfaill Simon Thomas am hyn yn ei gyfraniad, ond mae Ysgrifennydd y Cabinet a Llywodraeth yr Alban wedi bod mor brysur yn gwarchod rhag difrod posib y Bil ymadael, tybed a all ein diweddaru ni ymhellach ynglŷn ag unrhyw gynnydd sydd wedi bod o bosib o ran fframweithiau cyffredin. Mae'n rhywbeth y mae Aelodau eraill wedi ei grybwyll hefyd. Oherwydd, os nad oes gennym ni newid safbwynt yn Llywodraeth y DU ar fater y Bil ymadael, mae arnaf ofn na chawn ni byth newid ar fater fframweithiau yn y dyfodol, er y bu sôn yn y gorffennol y bu rhywfaint o gynnydd, o leiaf consesiwn y gellid llunio a chytuno ar y cyd ar gynnwys fframweithiau, a oedd yn adeg nodedig i Lywodraeth San Steffan. Ond byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet a fu unrhyw drafodaeth bellach ynglŷn â'r fframweithiau cyffredin hynny.

Ac yn olaf, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi y dylai trafodaethau fel hyn, a chytundebau rhwng y Llywodraethau datganoledig, fod wedi dirwyn i ben ymhell cyn i grŵp o bobl gyfarfod yn Chequers i benderfynu ar ein tynged heb fod cynrychiolaeth i'n gwlad yn y grŵp hwnnw?

15:25

A gaf i ddechrau drwy ddweud mor dda yw cael Steffan Lewis yn cymryd rhan mewn trafodaethau ar y mater hwn yma y prynhawn yma a chymaint, yn fy marn i, y mae ei gyfraniad hyd yma ac eto heddiw yn ein helpu ni i bendroni ynghylch rhai o'r materion cymhleth iawn a phwysig hyn?

Felly, rwy'n cytuno ag ef y credaf fod ein Bil parhad, y gyfraith sy'n deillio o Fil yr Undeb Ewropeaidd, yn ddarn ystyriol o ddeddfwriaeth, a'i fod yn ddarn angenrheidiol o ddeddfwriaeth i ddiogelu buddiannau datganoli, er nad hynny, fel y dywedais dro ar ôl tro y prynhawn yma, yw ein dewis cyntaf, ond sefyllfa wrth gefn y mae'n rhaid inni allu ei diffinio a'i datblygu. 

Sut ydym ni'n deall safbwynt Gweinidogion y DU? Wel, mae'n fater dyrys. Yn sicr, mae anallu yn chwarae rhan, fel hyn o leiaf: fel y dywedaf, fy argraff i o gwrdd â Llywodraeth y DU yw bod yr holl agwedd o adael yr Undeb Ewropeaidd wedi bod yn sioc enfawr i'r system. Y diffyg paratoi ar gyfer y posibilrwydd hwn, y frwydr enfawr i ysgogi'r ymdrech ddeallusol, i gasglu ynghyd y bobl sydd eu hangen arnoch chi, natur y manylder sydd wrth wraidd llawer o hyn i gyd—rydych chi'n cael yr argraff o system sydd bron bob amser mewn peryg o gael ei llethu gan y dasg sydd ganddi. Ond mae rhai lleisiau yn Llywodraeth y DU—ac, fel y gŵyr Steffan Lewis yn dda, nid Llywodraeth yw hi o bell ffordd sy'n siarad ag un llais, ond mae elfennau yn y Llywodraeth honno nad ydyn nhw'n gefnogol i ddatganoli. Er bod ganddyn nhw ffurf ar eiriau y maen nhw'n arfer eu ddefnyddio, yn y bôn maen nhw'n credu bod datganoli yn rhywbeth y rhoddodd Senedd San Steffan inni yn ei haelioni ac y gall gymryd hynny oddi wrthym pan ddaw'n anghyfleustra iddynt. Ac nid dweud yr wyf i bod y lleisiau hynny yn y mwyafrif, ond mae pobl yr ydych chi'n cwrdd â nhw yn Llywodraeth y DU y mae'n amlwg iddyn nhw bod y newid sylweddol yng nghyfansoddiad y Deyrnas Unedig yn sgil datganoli wedi eu gadael ar ôl i bob pwrpas, ac maen nhw'n credu bod ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn gyfystyr â chamu'n ôl mewn amser, ac y byddant rywsut yn gallu ail-greu'r Deyrnas Unedig a oedd yno cyn inni erioed ymuno â hi. Mae hon yn adeg bwysig yn ein hanes, wrth gwrs. Os yw'r Cynulliad Cenedlaethol yn cytuno â'r drefn y bydd y Llywodraeth yn ei chynnig yr wythnos nesaf, byddwn yn treulio mis Mawrth fel deddfwrfa yn gorfod ymwneud yn uniongyrchol â chymhlethdod y Bil parhad, a bydd hynny'n gofyn am ymdrechion pawb yn y Siambr hon i wneud yn siŵr bod y Bil gystal ag y gall fod.

Gadewch imi orffen yr hyn a ddywedaf wrth Steffan Lewis drwy gadarnhau ei gred yn fy ngallu i edrych ar yr ochr orau o bethau. Oherwydd cyn belled ag y mae fframweithiau cyffredin yn y cwestiwn, yna mewn gwirionedd bu llawer iawn o waith manwl ar y gweill ar lefel swyddogol ers i'r broses honno ddechrau. Bellach bu dros 20 o'r hyn a elwir yn sesiynau trochi sy'n cynnwys Llywodraeth yr Alban, ni, Llywodraeth y DU a gweision sifil o Ogledd Iwerddon, ac mae hyd at oddeutu 10 arall wedi eu trefnu ar gyfer mis Mawrth. Felly, mae'n dangos y pwynt a wnaed o amgylch y Siambr hon y prynhawn yma: ein bod yn abl iawn i ddod at ein gilydd a datrys y problemau cyffredin hyn drwy eistedd o gwmpas y bwrdd a mynd ati'n adeiladol heb yr angen i chwifio ffon fawr arnom ni a dweud na ellir ymddiried ynom i wneud y pethau hyn yn iawn. Rydym yn gwneud hyn drwy'r amser, ac yn llwyddiannus. Yr hyn y mae'n ei ddangos—ac rwy'n gwybod y bydd Steffan Lewis yn ymddiddori yn hyn ac yn dymuno meddwl am y peth—yr hyn y mae'r holl waith hwn yn ei ddangos yw'r angen am set o drefniadau llywodraethu sy'n ategu pob un ohonynt. Pe baem ni'n gallu cytuno i ymdrin ag agweddau ar amaethyddiaeth, er enghraifft, yng nghyd-destun fframweithiau, sut y gall pob un ohonom ni fod yn hyderus, wythnos yn ddiweddarach, ar ôl cytuno ar hynny, na fyddai un o'r rhai a fu'n rhan o'r cytundeb hwnnw o bosib yn cerdded ymaith ac yn gwneud rhywbeth y tu hwnt i ffiniau'r cytundeb? Sut y gallwn ni fod yn hyderus, chwe mis wedi llofnodi'r cytundeb, pan fydd rhywbeth arall yn dod i'r amlwg, bod dulliau priodol i roi gwybod ynglŷn â'r mater newydd hwnnw, er mwyn ailddechrau trafodaethau ac, os oes angen, ar gyfer gwyntyllu dadleuon? Ac ym mhob agwedd ar y trafodaethau ar fframweithiau, ceir ymdeimlad bod angen mecanweithiau llywodraethu cryfach ar y DU yn y dyfodol, yn gyfrwng i'w gydrannau ddod at ei gilydd, cynnal busnes, a chynnal y sefyllfa yn briodol ac yn bwrpasol. Rwy'n credu bod hynny'n her enfawr sy'n deillio o'r trafodaethau fframwaith, a bydd yn rhaid inni ddwyn perswâd ar Lywodraeth y DU i ddod o hyd i beth o'r ynni angenrheidiol i fynd i'r afael â'r mater hwnnw ochr yn ochr â phopeth arall sydd ganddi i feddwl yn ei gylch.  

15:30

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu fawr iawn eich datganiad, a chyflwyno, neu gyflwyno arfaethedig, yr hyn y galwn ni am y tro yn Fil parhad—cam pwysig iawn ymlaen. Gwrandewais hefyd ar araith David Lidington. Mae'n rhaid imi ddweud fy mod yn ddryslyd braidd gan rai o'r negeseuon a oedd yn tarddu o hynny, yn arbennig o ran yr hyn a ymddangosai yn ymgais i greu pellter rhwng Cymru a'r Alban, a'r math o fygythiad oedd ymhlyg â diystyru Sewel a oedd yn ymddangos i fod yno. Er hynny, credaf fod rhaid inni gydnabod y bu hon yn broses arteithiol iawn, bron fel tynnu dannedd, llusgo Llywodraeth y DU yn cicio a strancio i dderbyn realiti cyfansoddiad y DU. Ac mae'n ymddangos bron iawn fel pe bai David Lidington yn chwaraewr wrth-gefn sy'n cael ei hysio i'r cae ar ddiwedd gêm bêl-droed, onid ydy hi, mewn ymgais i achub rhywbeth o'r gêm.

Credaf mai'r pwynt a wnaeth Steffan Lewis yw'r un pwysicaf mae'n debyg, a hynny yw a oes modd canfod newid gwirioneddol mewn agwedd. Oherwydd mae'n ymddangos i mi fod risg difrifol o hyd er y gallwn ni ennill yn y maes hwn, neu y gallwn ni gyflawni cynnydd boddhaol yn y maes hwn, mae nifer o eliffantod mawr yn dal yn yr ystafell, i ddefnyddio hen ymadrodd John Morris. Yn gyntaf, y mater o ddiwygio'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Nawr, rwy'n gwybod y byddwn yn trafod adroddiad y Pwyllgor Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yfory ynglŷn â hynny, ond mae hynny'n faes sylfaenol sy'n dal i fod angen ei ddatrys, a lle mae angen newid mewn agwedd gan Lywodraeth y DU. Mae a wnelo'r ail fater ag ymreolaeth ariannol y lle hwn, mewn perthynas â'r cronfeydd hynny y mae'r UE yn gyfrifol amdanynt. Oherwydd, ar y naill law, fe allwn ni gyflawni yr hyn y mynnwn ni o ran pwerau datganoledig, ond ar ddiwedd y dydd, os oes rheolaeth dros y cyllid a ddylai ddod i'r lle hwn, bydd modd tanseilio hynny—ac yn ail, fel y gwyddom ni, o ran y ddeddfwriaeth ganlyniadol sy'n cael ei llunio ar hyn o bryd, yn enwedig o ran y Bil masnach. Nawr, rwy'n deall pam fod Ysgrifennydd y Cabinet yn amharod i ysgwyddo gormod o feichiau ar unrhyw un adeg, ond mae'r materion hyn i gyd yn gysylltiedig â'i gilydd, a'r hyn nad oes arnom ni mo'i eisiau yw sefyllfa lle'r ydym ni'n mynd o un frwydr i'r llall; mae'n rhaid gweld newid diwylliannol a gwleidyddol gwirioneddol gan Lywodraeth y DU er mwyn sicrhau consensws sydd yn angenrheidiol ar gyfer y cyfnod ôl-Brexit.

15:35

Llywydd, byddai diystyru Sewel yn fater cyfansoddiadol difrifol iawn. Dydw i ddim yn hoffi defnyddio'r gair 'argyfwng', oherwydd caiff ei ddefnyddio yn llawer rhy aml yma, ond ni fu Llywodraeth y DU erioed mewn sefyllfa lle mae hi'n cytuno bod angen cydsyniad y Cynulliad Cenedlaethol hwn i ddarn o ddeddfwriaeth, ac yna, os na all sicrhau'r cydsyniad hwnnw, i fynd yn ei blaen beth bynnag. A phe bai hi'n cael ei hun yn y sefyllfa honno, byddai hi'n cael ei hun i ddyfnderoedd cyfansoddiadol anodd iawn.

Rwy'n cytuno'n llwyr â'r angen i ddiwygio'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion—dyna oedd y pwynt olaf yr oeddwn yn ei wneud i Steffan Lewis. Mae'n anodd darbwyllo Gweinidogion y DU ynghylch yr angen am hynny. Eu hymateb greddfol, pryd bynnag y dywedir unrhyw beth ynghylch yr angen am drefniadau llywodraethu a diwygio, yw dweud, 'O, rydych chi eisiau Teyrnas Unedig ffederal'. Maen nhw wedi bod yn darllen meddyliau Mr Melding ar y mater hwn yn rhy fanwl, mae'n ymddangos i mi. Ond nid yw'n ymwneud o ddifrif â'r mater; nid yw'n ddim ond ffordd adweithiol o geisio diystyru'r pwyntiau sy'n cael eu gwneud, ac yn y pen draw nid yw hynny'n dderbyniol. Bydd angen set mwy grymus o drefniadau sefydliadol ar y Deyrnas Unedig ar ôl Brexit, y gall hi barhau i weithredu'n llwyddiannus drwyddynt, ac nid yw'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn rhoi sail i hynny yn fwy hirdymor.

Wrth gwrs mae Mick Antoniw yn gywir ynglŷn ag ymreolaeth ariannol. Nid yw'r trafodaethau hynny yn ffurfio rhan o'n trafodaethau ynglŷn â'r Bil ymadael, ac nid ydyn nhw wedi cael sylw helaeth hyd yma yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Gallaf roi sicrwydd iddo, fodd bynnag, fy mod i yn sicr wedi eu dwyn i sylw Prif Ysgrifennydd y Trysorlys, ac mae Gweinidog Cyllid yr Alban wedi gwneud hynny hefyd, ac rydym ni'n parhau i fynd ar drywydd y pwyntiau a wnaeth ef yno. Bu i'r rheini yng Nghymru a bleidleisiodd i adael yr Undeb Ewropeaidd wneud hynny yn seiliedig ar addewid na fyddai Cymru, ar y lleiaf, geiniog yn waeth ei byd nag y buom ni o ganlyniad i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, ac mae'n rhaid anrhydeddu'r addewid hwnnw.

Yn olaf, roedd Mick Antoniw yn llygad ei le i dynnu sylw at natur gydgysylltiol y Bil masnach a darnau eraill o ddeddfwriaeth yr ydym yn eu disgwyl ar lefel y DU gyda Bil ymadael yr UE. Mae'n rhan o'r rheswm pam rwy'n credu ein bod ni wedi rhoi'r fath ymdrech, ac yn wir, y fath amynedd o bryd i'w gilydd, i geisio cael y Bil hwnnw yn iawn. Oherwydd os gallwn ni unioni'r pethau hynny yn y Bil ymadael, yna credaf y bydd yr ateb yr ydym ni'n ei saernio yn y fan honno yn treiddio i'r Bil masnach, y caiff y Bil masnach ei ddiwygio yn yr un modd, a byddwn ni wedi datrys y broblem nid yn unig o ran y Bil ymadael, ond ar gyfer deddfwriaeth a fydd yn dilyn, a dyna pam rydym ni'n credu ei bod hi'n werth ymdrechu fel y gwnaethom ni i wneud hynny'n gywir.

Rwy'n credu y byddai hyn bob amser yn rhywbeth anodd ei negodi, ond fel yr wyf i'n gweld pethau, rydym ni'n symud yn bendant tuag at gytundeb. Ac mae'n rhaid imi ddweud, o ran sut y bydd haneswyr yn gweld hyn, credaf y caiff ei weld fel trafodaeth ffederal glasurol ei naws, oherwydd, beth bynnag yw eich barn am Lywodraeth y DU, nid yw hi'n trin y gweinyddiaethau datganoledig—fel mae hi'n ei galw nhw, yn anffodus—y Llywodraethau datganoledig, fel unrhyw beth ond Llywodraethau cyflawn dros eu maes—caniatewch imi ddefnyddio gair boneddigaidd—diddordeb yn hytrach na sofraniaeth. Nid ydym ni mewn unrhyw ffordd wedi cael ein trin fel llywodraeth leol, a does arnaf i ddim eisiau dibrisio llywodraeth leol, ond mae buddiannau gwirioneddol mewn egwyddorion cyfansoddiadol yma ac maen nhw bellach yn dechrau dod i'r amlwg. Rwy'n croesawu agwedd y Gweinidog y Cabinet yn gyffredinol ac, fel y dywedais, rwy'n rhagweld y bydd cytundeb ac, felly, na fydd angen y Bil parhad. Yn amlwg, ar yr ochr hon i'r tŷ—gadewch inni fod yn onest—rydym ni'n anghyfforddus ynghylch y ddeddfwriaeth frys hon, yma ac yn yr Alban, ond mae'n rhan o'r sefyllfa ehangach a does arnaf i ddim eisiau i'r rhesymau dros hynny fynd â fy holl sylw. Mae arnom ni angen setliad effeithiol yma a Bil ymadael yr UE yw'r ffordd orau i wneud hynny.

Rwy'n cytuno â Steffan Lewis—ac rwyf wedi dweud hyn o'r cychwyn cyntaf—mai wrth galon hyn mae'r cyd-lywodraethu y mae'n rhaid cytuno arno fel y gallwn ni gynnal fframweithiau ar gyfer y DU. Ac mae a wnelo hynny â mwy na dim ond Gweinidogion y DU yn deall hynny—mae rhai wedi deall hynny erioed, mae eraill yn cael anhawster, ac fe allaf i restru'r adrannau gwladol nad wyf yn credu sy'n gwneud cystal. Ond, a dweud y gwir, mae diwylliant y gwasanaeth sifil yn Whitehall yn cael llawer o'r broses hon yn anodd hefyd. Bydd y rhan fwyaf o'r gwaith o redeg y fframweithiau yn digwydd y tu ôl i'r llenni gyda'ch swyddogion a swyddogion yn yr adrannau amrywiol, a bydd angen y gallu enfawr y bydd gennym ni yn Whitehall i redeg y fframweithiau hyn, yn amlwg gyda'n cyfranogiad llawn a chyfranogiad llawn yr Alban a Gogledd Iwerddon. Ond maen nhw'n mynd i sefyll yn y lle, ar lawer ystyr, y mae swyddogion yr UE yn sefyll yn y Comisiwn a byddwn yn cyfrannu at hynny. Felly, mae hynny'n haen i'w ystyried hefyd.

Rwy'n credu y byddaf yn trethu amynedd y Llywydd mewn munud—

15:40

A gaf i dim ond—? Oherwydd rydym ni wedi cael datganiad diddorol iawn. Rwy'n credu bod adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol y byddwn yn ei drafod yfory yn un o'r adroddiadau gorau a gynhyrchodd y Pwyllgor erioed ac rydym ni yn gwneud gwaith trwm, neu os caf i newid y trosiad, rydym ni yn torchi ein llewys. Ond mae dadl yfory rwy'n credu yn arwyddocaol iawn ac mae a wnelo hynny mewn gwirionedd â'r trefniadau llywodraethu y bydd eu hangen arnom ni ar gyfer cyd-lywodraethu.

Ac yn olaf a gaf i ddweud fy mod i'n gobeithio bod Llywodraeth Cymru yn meddwl yn ofalus ynglŷn â sut bydd y ddeddfwrfa hon yn craffu ar y gwaith y mae Llywodraeth Cymru wrthi'n ei wneud o ran cyd-lywodraethu? Oherwydd does arnom ni ddim eisiau yr hyn sy'n cyfateb i'r system gaeedig braidd roedd ganddyn nhw yn yr UE ynglŷn â sut mae llywodraethau yn dod at ei gilydd ac yn cytuno. Mae angen deddfwrfa arnom ni i'ch dwyn i gyfrif am hyn yr ydych chi'n penderfynu ac yn ei ennill drwy'r gweithdrefnau hynny yn y dyfodol.

Wel, Llywydd, rwy'n gobeithio'n wir fod yr Aelod yn iawn ein bod ar drothwy dod i gytundeb. Rwy'n cytuno ag ef mai datrys y mater hwn drwy gyfrwng Bil ymadael sy'n parchu datganoli yw'r ffordd gywir a'r ffordd orau o wneud hynny. Unwaith eto, os ydym ni eisiau bod yn obeithiol, mae David Lidington rwy'n credu yn un o'r Gweinidogion hynny yn y DU sydd mae'n debyg yn deall y syniad o gyd-lywodraethu, oherwydd gan ei fod yn Weinidog dros Ewrop roedd yn cadeirio'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar Ewrop am sawl blwyddyn. Mae'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar Ewrop yn ddarn llawer mwy effeithiol o beirianwaith y llywodraeth, ble mae'r gweinyddiaethau datganoledig wedi cwrdd â Llywodraeth y DU bedair gwaith y flwyddyn cyn Cyngor y Gweinidogion i rannu syniadau a safbwyntiau ynglŷn â'r hyn a drafodir yng Nghyngor y Gweinidogion, ac mae Gweinidogion datganoledig wedi cynrychioli'r DU, o bryd i'w gilydd, yn y trafodaethau hynny. Felly, rwy'n credu y ceir rhywfaint o obaith fod Mr Lidington yn Weinidog sydd wedi gweld hynny'n gweithio a'i weld yn gweithio'n effeithiol.

Rwy'n credu bod David Melding yn llygad ei le ynghylch y gwasanaeth sifil a dyma pam rwy'n credu bod y trafodaethau trochi hynny ar y fframweithiau wedi bod mor bwysig, oherwydd maen nhw wedi bod yn fodd i weision sifil y DU gwrdd â phobl o Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon mewn ffordd mae'n debyg na chawson nhw mo'r cyfle hwnnw o'r blaen. Maen nhw wedi bod yn defnyddio'r gyfres o egwyddorion y cytunwyd arnyn nhw yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn ôl yn yr hydref ac mae hi o ganlyniad i'r trafodaethau hynny eu bod nhw eu hunain yn casglu bod yr angen am fframwaith i Lywodraethau'r dyfodol ac felly drwy hynny i'r Deyrnas Unedig mor bwysig. 

Rwy'n ddiolchgar iawn i aelodau'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am y gwaith manwl y maen nhw yn ei wneud. Does fawr o, naill ai awydd neu, yn sicr, does dim egni ar gael mewn mannau eraill i wneud y gwaith trwm sydd ei angen, i feddwl sut y bydd hyn yn gweithio yn y dyfodol. A bydd adroddiad y Pwyllgor hwnnw, rwy'n credu, yn wirioneddol ddylanwadol yn llunio syniadaeth, nid yn unig yma a chyda Llywodraeth Cymru, ond yn ein gallu i ddefnyddio'r dadleuon a chloriannu'r gwahanol ffyrdd y gellid gwneud hyn y mae'r adroddiad yn ymrafael â nhw, a fydd yn caniatáu inni ei ddefnyddio i fod yn ddylanwadol mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig.

15:45

Diolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad ac am yr wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â'ch trafodaethau yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Yr hyn sy'n drawiadol o'r datganiad hwn a'r ymatebion a'r cwestiynau yw eich bod yn ceisio bod yn gadarnhaol ond nad yw Llywodraeth y DU yn ymateb yn yr un modd. Ond rwyf yn croesawu'r ymrwymiad gan Lywodraeth y DU i gynnwys y gweinyddiaethau datganoledig yn yr ail gam o'r trafodaethau yn y cyfarfod sydd ar y gorwel. Ac, wrth gwrs, dywedir wrthych chi y cewch chi bapur cyn y cyfarfod hwnnw, ond chawsoch chi ddim papur cyn y cynigion a gawsoch chi yng Nghyd-bwyllgor y Gweinidogion, ac rwy'n credu bod hynny'n dangos, fel y dywedwyd heddiw, diffyg parch ac ymddiriedaeth—neu ai dim ond difeddwl oedd o? Ai ni yw'r 'unrhyw fater arall' o ran y trafodaethau pwysig hyn? Oherwydd, yn amlwg, nid yw'r hyn a gyflwynwyd yn dderbyniol. Gallai'r cynigion yn wir fod yn gam yn ôl inni o ran datganoli, felly rwyf yn croesawu'r newyddion y bydd y Bil parhad bellach yn dechrau, a diolch i Steffan Lewis am helpu i'n rhoi mewn sefyllfa mor effeithiol.

Dau gwestiwn. Un: o'ch trafodaethau yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, a allwch chi egluro pam nad yw Llywodraeth y DU yn barod i dderbyn gwelliannau Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban, a fu ger eu bron ers wythnosau a misoedd lawer? Byddent yn darparu'r ffordd orau ymlaen, yn hytrach na mynd â ni gam yn ôl ar yr adeg hwyr hon gyda'r cynigion canoli, pe byddech chi'n gallu cyflwyno'r achos, yn wir, i drafod y gwelliannau yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Ac yn ail: ddoe, fe gawsom ni dystiolaeth yn y pwyllgor materion allanol ynglŷn ag effaith Brexit ar gydraddoldeb yng Nghymru. Yr hyn sy'n glir yw bod ofn colli Siarter yr UE ar hawliau dynol, colli cyllid yr UE, colli dylanwad ar gydraddoldeb yng Nghymru, sy'n seiliedig ar ddeddfwriaeth yr UE fel hawliau gweithwyr a'r Bil hygyrchedd cyflogaeth. A allwch chi egluro sut y gall y rhai sydd â diddordeb darparu tystiolaeth ynglŷn ag effaith Brexit ac sy'n ofni colli'r pwerau hynny gyfrannu at ac ymwneud â'r Bil parhad, a fyddai, wrth gwrs, yn rhoi parhad cyfreithiol o ddeddfwriaeth yr UE ynglŷn â materion datganoledig yng Nghymru?

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny. Hoffwn ddweud, unwaith eto, Dirprwy Lywydd, y bu'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn fforwm gwell ers tymor yr hydref y llynedd nag oedd o'r blaen, ac y bu trafodaethau adeiladol gan Weinidogion y DU. Yr hyn sy'n rhaid inni ei weld yn awr, fel y dywedodd Prif Weinidog Cymru ddoe, yw symud o'r geiriau teg i'r camau gweithredu sydd eu hangen i sicrhau caniatâd. Pam nad yw Llywodraeth y DU yn barod i dderbyn ein gwelliant? Am fod arnyn nhw ofn. Achos dydyn nhw ddim yn credu y gellir ymddiried yn y gweinyddiaethau datganoledig i drafod y sefyllfa yn y ffordd yr ydym yn dweud y byddwn ni a dod i gytundeb. Maen nhw eisiau bod â feto wrth law, o hyd, oherwydd maen nhw'n credu rywsut mai nhw yw'r unig oedolion yn yr ystafell. Ac mae hynny'n fan cychwyn gwirioneddol broblemus, yn enwedig pan mae'r ffeithiau yn gwrth-ddweud hynny mor uniongyrchol.

O ran materion cydraddoldeb, gallaf roi sicrwydd llwyr i'r Aelod bod Llywodraeth Cymru, ac, yn wir, Llywodraeth yr Alban, yn achub yn rheolaidd ar gyfleoedd drwy'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion i bwysleisio wrth Lywodraeth y DU na ellir defnyddio gadael yr Undeb Ewropeaidd yn esgus i erydu'r hawliau dinasyddiaeth hynny yr ydym ni wedi'u sicrhau o ganlyniad i'n haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, ac mae hynny'n cynnwys llu o enillion yr ydym ni wedi eu gwneud yn y maes cydraddoldeb. Llwyddais i allu trafod hyn i gyd gyda grŵp o sefydliadau trydydd sector yr wyf yn cyfarfod â nhw bob chwe mis ac y mae ymagwedd Llywodraeth Cymru tuag at Brexit yn eitem sefydlog. Byddwn yn ceisio, hyd yn oed gydag amserlen frys, i wneud yn siŵr bod cyrff y tu hwnt i'r Cynulliad, sydd â phethau pwysig i'w dweud ynglŷn â'r materion hyn, yn cael y cyfle, mae'n debyg gan fwyaf drwy'r ffyrdd sefydledig sydd gennym ni yn yr amgylchiadau hynny, i barhau i ddylanwadu ar ein syniadau yn y cyswllt hwn.

15:50

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad y prynhawn yma? Ceisiaf fod mor gryno â phosib oherwydd mewn gwirionedd, mae gennyf y cyfle i holi Ysgrifennydd y Cabinet ddydd Llun nesaf yng nghyfarfod y pwyllgor, a byddwn yn trafod ychydig yn fwy manwl bryd hynny. Mi wna i geisio canolbwyntio'n llwyr ar Gyd-bwyllgor y Gweinidogion heddiw, ac nid ar y Bil parhad, er fy mod i'n cytuno â Simon Thomas a Steffan Lewis ynglŷn â'r materion y mae'r ddau wedi eu crybwyll mewn cysylltiad â hynny.

Yn eich trafodaethau yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion—yn amlwg, rydych chi wedi sôn gryn dipyn ac yn drylwyr am Fil ymadael yr UE, ond pa drafodaethau a gawsoch chi am y cyfnod pontio, oherwydd mae hynny yn amlwg yn gam pwysig. Y cwbl a welaf i ar hyn o bryd yw'r oedi sy'n cael ei orfodi arnom ni gyda materion ynghylch y Bil ymadael yn ein llesteirio gyda'r trafodaethau hynny, a'r gallu i gymryd rhan mewn gwneud penderfyniadau yn y negodiadau ar gyfer cam 2 yn cael ei ohirio. Fel y dywedodd Steffan Lewis, yr wythnos diwethaf fe welsom ni'r Cabinet—neu ran o'r Cabinet—yn cyfarfod yn breifat yn Chequers, â neb yn cynrychioli'r cenhedloedd datganoledig. Ymddengys fod hyn yn ddull arall ble caiff ein cyfraniad ei anwybyddu, yn ymarferol. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni ble rydym ni arni yn hynny o beth? Ac a oes gennych chi sicrwydd y byddwn ni yn y cyfarfodydd pan fo'r negodiadau yng ngham 2 yn digwydd fel y gallwn ni ddweud ein dweud mewn gwirionedd ynglŷn â'r meysydd sy'n bwysig?

Ynglŷn â'r fframweithiau, fe wnaethoch chi sôn am 20 cyfarfod trochi hyd yma—10 mwy i ddod fis nesaf. Rydych chi'n optimistaidd; hwyrach mai fi sy'n sinigaidd. A yw hynny'n ffordd arall o ddweud yn syml ar y diwedd, 'O, edrychwch, rydym ni wedi gwneud cymaint, mewn gwirionedd, dydym ni ddim yn poeni am y pwerau oherwydd nid yw'n effeithio ar gymaint â hynny o feysydd'? Rwy'n credu bod Llywodraeth y DU yn gweithio yn y ffordd honno. Ond fe wnaethoch chi sôn am y fframweithiau a phwy sy'n penderfynu ar y fframweithiau hynny, ond a allwch chi gadarnhau pa drafodaethau a gawsoch chi ynghylch pwy fydd yn penderfynu pwy fydd yn penderfynu ar y fframweithiau? Oherwydd pan ddaw hi'n bryd cytuno ar fframwaith, pwy fydd yn gwneud hynny, ac a fydd hynny gyda chydsyniad hefyd?

Diolch i David Rees am y cwestiynau hynny, ac am y gwaith y mae yntau a'r Pwyllgor hwn wedi'i wneud yn y maes hwn. Pan roeddwn i gerbron Tŷ'r Arglwyddi ar gyfer sesiwn briffio, roedd cydnabyddiaeth dda iawn i'r ffaith bod ei bwyllgor wedi cyfarfod â phwyllgorau seneddol Brexit. Mae gwaith y Pwyllgor yn ddi-os wedi dylanwadu ar sicrhau bod cynrychiolaeth a dealltwriaeth glir o safbwyntiau Cymru.

O ran y cyfnod pontio, trafodwyd hynny yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Dywedais wrth yr Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd bod angen iddo fwrw ymlaen a gwneud yn siŵr y ceir cytundeb pontio yng nghyfarfod cyngor mis Mawrth, ac nid yw hi er budd y DU i beidio â gallu dod i gytundeb ym mis Mawrth oherwydd, os caiff ei ohirio tan y cyngor nesaf, byddwn mewn sefyllfa wannach, nid cryfach, oherwydd hynny. Cytunodd, fel mae wedi cytuno mewn cyfarfod blaenorol, ei bod hi'n bwysig iawn datrys materion pontio yn gyflym.

Mae yfory'n ddiwrnod mawr, fel y gŵyr David Rees, pan mae hi'n debygol y cytunir ar ddogfen yn y Comisiwn, a fydd yn ceisio deall beth yw goblygiadau cyfreithiol y cytundeb y daethpwyd iddo ym mis Rhagfyr ar ddiwedd trafodaethau cyfnod 1. Bydd hynny'n llywio natur y pontio. Felly, mae pontio yn bwysig iawn, ac mae angen i Lywodraeth y DU gyfaddawdu fel sy'n angenrheidiol er mwyn cytuno ar gyfnod pontio.

Ynghylch trafodaethau cyfnod 2, fel y dywedais, roeddem ni'n gobeithio y byddai papur yn y cyfarfod yr wythnos diwethaf. Nid felly y bu hi. Unwaith eto, mae Gweinidogion Llywodraeth y DU wedi dweud rhai pethau adeiladol ynglŷn â chydnabod yr angen ar gyfer bod â mwy o ran yn y cyfnod hwnnw o negodiadau, ond mae angen inni weld y cynigion ymarferol y byddant yn eu cyflwyno i wireddu hynny. 

Ynglŷn â'r trafodaethau trochi, rwy'n cydnabod y bydd rhai pobl yn Llywodraeth y DU yr hoffi'r syniad o ddweud, oherwydd y cynhaliwyd yr holl drafodaethau trochi, ac i'r trafodaethau fod yn llwyddiannus, does dim problem yma o gwbl, ac, wyddoch chi, 'Anghofiwch yr holl ffwlbri yma am gymal 11; edrychwch pa mor llwyddiannus mae'r pethau hyn yn cael eu datrys.' Mae arnaf ofn y byddai'n rhaid inni ddweud bod hyn er gwaethaf, yn hytrach nag oherwydd y modd y mae'r Bil ymadael wedi ei lunio, ac rwy'n credu bod y trafodaethau trochi yn cadarnhau ein safbwynt ynglŷn â hyn i gyd: bod bwrw ymlaen drwy gydsyniad a drwy gytundeb yn bosib—yn bosib iawn— yn y Deyrnas Unedig, ac y dylid llunio'r gyfraith mewn ffordd sy'n adlewyrchu hynny.

Mae sut y caiff y fframweithiau eu gweithredu yn ein hatgoffa o'r drafodaeth ddiddorol iawn a gawsom ni y prynhawn yma a'r papur y bydd y Pwyllgor Materion Deddfwriaethol a Chyfansoddiadol yn ei drafod yfory, oherwydd mae a wnelo hynny â'r trefniadau llywodraethu ategol a all roi hyder i bawb, os cytunir ar fframwaith, mae yna ffyrdd o droi'r cytundebau hynny yn weithredu ac fe ellir diogelu buddiannau pawb sy'n rhan o hynny oherwydd bydd rheolau y bydd yn rhaid i bob un ohonom ni gadw atyn nhw, a'r rheini yn rheolau cyfartal. Yna credaf y gallwn ni fod yn obeithiol y bydd modd gweithredu ar sail y fframweithiau hynny ac y bydd modd eu defnyddio'n llwyddiannus i sicrhau bod y Deyrnas Unedig yn gweithio'n briodol. 

15:55
4. Datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Papur Gwyn ar Wasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol

Yr eitem nesaf yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n addas i'r dyfodol'. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i siarad ar y datganiad. Vaughan Gething.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch o wneud y datganiad heddiw a chyhoeddi canlyniad yr ymgynghoriad ar y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' a gyhoeddwyd yn gynharach heddiw. Mae hwn yn ddarn pwysig o waith, sy'n llunio rhan o'r darlun ar gyfer dyfodol gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yma yng Nghymru.

Mae'r Llywodraeth yn parhau i fod yn ymrwymedig i gefnogi camau ymarferol i fagu cysylltiadau agosach rhwng iechyd a gwasanaethau cymdeithasol er mwyn diwallu anghenion y dyfodol. Rydym yn ailddatgan ein hymrwymiad i'r uchelgais hwnnw yn y strategaeth genedlaethol 'Ffyniant i bawb'.

Yn rhan o'n huchelgais i ddatblygu, gwella ac integreiddio gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol, lansiais y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' ar gyfer ymgynghoriad ar 28 Mehefin y llynedd. Gofynnais am sylwadau ar amrywiaeth o gynigion rhyng-gysylltiedig ar gyfer deddfwriaeth bosibl.

Roedd y cynigion a gafwyd yn y Papur Gwyn yn edrych ar sut y gallem ddiogelu agweddau ar y system iechyd a gofal cymdeithasol, gan ganolbwyntio ar ofal yr unigolyn a mwy o integreiddio ledled y system iechyd a gofal cymdeithasol. Ceir cytundeb eang fod angen i'r systemau iechyd a gofal yma yng Nghymru weithio mewn ffordd wahanol i ddarparu'r gwasanaethau a'r canlyniadau hynny y bydd pobl ledled Cymru yn dymuno eu gweld. Dyna pam yr edrychodd y Papur Gwyn ar ddull system gyfan ac yr archwiliodd nifer o feysydd lle gallai deddfwriaeth y dyfodol helpu i gyflawni hyn drwy ffordd newydd o weithio.

Roedd y cynigion yn y Papur Gwyn yn cwmpasu llywodraethu ac arweinyddiaeth gryfach ar lefel y bwrdd, dyletswyddau newydd o ran ansawdd a didwylledd, a meysydd megis ymdrin â safonau a chwynion lle gallai prosesau cyffredin gefnogi dull mwy integredig. Cafwyd cynigion hefyd yn ymwneud â llais y dinesydd, cyflymder newid y gwasanaeth, rheoleiddio ac arolygu.

Yn ystod yr ymgynghoriad, cynhaliwyd nifer o gyfarfodydd rhanddeiliaid a grwpiau ffocws ledled Cymru. Roedd y rhain yn cynnwys dulliau o gyrraedd pobl nad ydyn nhw yn arfer yn ymateb i, nac yn cymryd rhan, mewn ymgynghoriadau. Roedd yr ymgynghoriad yn para hyd at 29 Medi y llynedd. Cafwyd 336 o gyflwyniadau gan unigolion a sefydliadau, yn ogystal â 1,328 o ymatebion ar ffurflenni yn ymwneud â chynigion ar gyfer clywed llais y dinesydd a chynrychiolaeth.

Mae'n amlwg o'r ymatebion ac o adroddiad yr arolwg seneddol fod angen inni weithredu'n awr i warchod ein gwasanaethau iechyd a gofal i'r cenedlaethau sydd i ddod. Roedd ymatebion i'r ymgynghoriad yn adlewyrchu'r farn bod cydweithio rhwng sefydliadau yn hanfodol i hyrwyddo lles, nodi anghenion pobl a chynllunio a darparu gwasanaethau o ansawdd gadarn a chyson. Roedd llawer o'r ymatebwyr yn cytuno mewn egwyddor â'r hyn a oedd yn cael ei gynnig yn y Papur Gwyn. Er hynny, gofynnodd rhai ymatebwyr am fwy o wybodaeth a manylion am sut y gallai rhai o'r cynigion weithio a'u rhoi ar waith yn ymarferol.

Roedd cefnogaeth i arweinyddiaeth fwy effeithiol, y sgiliau a'r profiad cymwys ar lefel bwrdd ac ar gyfer cymryd camau cadarn cymryd os ystyrid fod sefydliadau yn ddiffygiol. O ran penderfyniadau ynglŷn â newid y gwasanaeth, roedd ymatebwyr yn awyddus i sicrhau bod tystiolaeth glinigol yn cael ei hystyried a bod barn dinasyddion o bwys gwirioneddol, ynghyd ag arbenigwyr.

Fel yn yr ymgynghoriad Papur Gwyrdd blaenorol, roedd rhai ymatebwyr yn dal i fod heb eu darbwyllo ynghylch y defnydd o ddeddfwriaeth i hyrwyddo newid ymddygiad fel gweithio ar y cyd. Roedd rhai yn awyddus i weld defnydd mwy effeithiol o ddarpariaethau yn cael ei nodi yn neddfwriaeth bresennol y Cynulliad. Eto i gyd, roedd llawer o ymatebwyr yn gweld gwerth yn y dyletswyddau arfaethedig newydd o ran didwylledd ac ansawdd ac yn teimlo y gallai'r rhain roi ysgogiad pellach i weithio integredig a gwell canlyniadau i bobl Cymru.

Roedd cefnogaeth sylweddol i lais annibynnol ar gyfer y cyhoedd ledled y system iechyd a gofal cymdeithasol. Mae hynny yn cyd-fynd â chanfyddiadau'r adolygiad seneddol fod yn rhaid i Gymru fod yn genedl sy'n gwrando, er mwyn cyflymu'r newid a gwella ansawdd, nid yn unig wrth dalu sylw llawn i brofiadau dinasyddion o iechyd a gofal, ond gan fynd ati i geisio safbwyntiau a phrofiadau amrywiol.

Mae'r cynnig i ddisodli cynghorau iechyd cymunedol gan gorff cenedlaethol newydd i gynrychioli dinasyddion, wrth gwrs, wedi ennyn llawer o drafodaeth a sylwadau. Cafwyd consensws eang fod diwygio yn y maes hwn yn angenrheidiol os ydym am gryfhau llais y dinesydd ym maes iechyd a gofal cymdeithasol. Serch hynny, mae'n rhaid inni fod yn ofalus i beidio â cholli pethau sy'n gweithio'n dda, gan gynnwys cynrychiolaeth ar lefel leol.

Yn gysylltiedig â hyn, roedd cefnogaeth hefyd i'r syniad o ragor o safonau cyffredin ledled iechyd, gofal cymdeithasol, y sector annibynnol a'r trydydd sector. Byddwn felly yn ystyried sut i ddatblygu a bwrw ymlaen â chynigion ar: arweinyddiaeth y byrddau, craffu ac aelodaeth; proses hyddysg ar gyfer newid y gwasanaeth; dyletswyddau o ran didwylledd ac ansawdd; corff newydd ar gyfer llais y dinesydd ledled iechyd a gofal cymdeithasol; a safonau cyffredin.

Cafwyd barn gymysg o ran uniad posibl yr arolygiaethau iechyd a gofal cymdeithasol a sicrhau eu bod yn annibynnol ar Lywodraeth Cymru. Nid ydym yn golygu gwneud y newidiadau hyn ar hyn o bryd, ond yn hytrach byddwn yn archwilio i ddull gweithredu sy'n mynd i'r afael â rheoleiddio'r bylchau sy'n bodoli, a diogelu i'r dyfodol y ddeddfwriaeth sylfaenol ar gyfer Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Bydd hyn yn caniatáu mwy o gydweithio ag Arolygiaeth Gofal Cymru. Mae hyn yn cyd-fynd yn fawr â'r argymhellion yn yr adolygiad seneddol o ran cydgysylltu arolygiadau.

Wrth gwrs, mae canlyniad yr ymgynghoriad o ddiddordeb mawr yng nghyd-destun adroddiad terfynol yr adolygiad seneddol a gyhoeddwyd yn ddiweddar, lle'r oedd alinio camau gweithredu er mwyn gwella'r ansawdd yn barhaus yn thema allweddol. Byddaf wrth gwrs yn ystyried sut y byddwn yn cysylltu'r ymgynghoriad Papur Gwyn ag argymhellion yr adolygiad.

Yng ngoleuni'r ymatebion i'r ymgynghoriad hwn, bydd Llywodraeth Cymru yn awr yn cynnal datblygiadau polisi pellach. Rydym ar hyn o bryd yn ystyried ai atebion deddfwriaethol yw'r modd mwyaf priodol o ateb yr heriau a gafodd eu nodi ac y rhoddwyd sylwadau arnynt yn yr ymgynghoriad. Byddaf yn hapus wrth gwrs i barhau i ddiweddaru'r Aelodau yn y misoedd i ddod.

16:00

Prynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae un neu ddau o gwestiynau wedi dod i'r meddwl o ddarllen eich datganiad ac, yn wir, y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol'. Hoffwn yn gyntaf ac yn bennaf fynd i'r afael â phenodi aelodau i'r bwrdd o ran tanberfformio. Mae'r ymgynghoriad yn dweud bod cefnogaeth sylweddol i'r egwyddor o gyflwyno cyfyngiad amser i benodiadau gweinidogol lle mae byrddau iechyd neu ymddiriedolaethau GIG yn tangyflawni.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae pedwar o'r saith bwrdd iechyd yng Nghymru yn tanberfformio hyd at y pwynt o fod naill ai mewn mesurau arbennig neu gydag ymyriadau wedi eu targedu. Yn fwyaf diweddar, er enghraifft, rydym wedi clywed am yr heriau ariannol dybryd a wynebir gan Hywel Dda, sydd wedi cronni gorwariant o £149 miliwn dros gyfnod o dair blynedd—y mwyaf o blith yr holl fyrddau iechyd. Pan ofynnwyd yn ddiweddar, mewn cwestiwn ysgrifenedig, faint o wybodaeth oedd gan Lywodraeth Cymru am hyn, dywedodd Llywodraeth Cymru na chawsant wybod am y dirywiad hwn tan fis Rhagfyr. At hynny, o ran sefydlogi sefyllfa ariannol y bwrdd iechyd, dim ond arweiniad cyffredinol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru.

I ddychwelyd at yr ymgynghoriad hwn, ac at benodi aelodau i'r bwrdd o ran tanberfformio, a allech egluro beth yw swydd a swyddogaeth y lefelau hyn o ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru? Ymddengys yn gwbl aneglur pa ran sydd gan Lywodraeth Cymru mewn gwirionedd wrth ddeall yr hyn sy'n digwydd mewn bwrdd iechyd pan mae'n rhaid ichi roi pobl yno ar gyfer ymyriadau wedi eu targedu neu fesurau arbennig.

Codais y mater hwn ym mis Tachwedd 2017 mewn dadl eang ei chwmpas ar y pwnc hwn, oherwydd credaf ei bod yn iawn ac yn briodol i Lywodraeth Cymru benodi pobl ychwanegol ar y bwrdd i sicrhau bod byrddau iechyd yn cael eu dwyn yn ôl i'r gorlan, gan gyrraedd y targedau cyflenwi gwasanaethau a rheoli ariannol a wnaethoch chi eu gosod iddynt. Ni allaf ddeall o gwbl beth rydym wedi bod yn ei wneud hyd yma o ran rhoi rhai o'r targedu ymyrryd hynny ar waith a rhoi'r bobl hyn yno, ac yna maen nhw'n gallu dweud, 'Jiw, doedden ni ddim yn gwybod bod dyled o £176 miliwn, er enghraifft, wedi'i phentyrru.' A cheir enghreifftiau yn Betsi Cadwaladr yr wyf wedi eu codi gyda chi yn y gorffennol.

Yr ail destun pryder sydd gennyf yn codi o'r Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' yw presenoldeb y cyhoedd ar y bwrdd. Eto, roedd yr ymgynghoriad yn sôn am y ffaith bod consensws cyffredinol yn bodoli y dylai'r cyhoedd a'u cynrychiolwyr allu cyfrannu'n ystyrlon i gyfarfodydd y bwrdd a bod aelodau'r bwrdd yn deall anghenion pobl leol a materion lleol. Rwy'n synnu'n fawr iawn at hynny mewn ffordd, y gallai fod unrhyw amheuaeth am hynny, oherwydd os nad yw'r bwrdd yn cynrychioli anghenion y bobl leol, yn sicr nid yw'r bwrdd yn addas i'r diben. Eu swyddogaeth nhw yw sicrhau bod pobl leol yn cael y gofal iechyd y mae ei angen arnyn nhw. Gan hynny, os gwelwch yn dda, a allech chi ymhelaethu ychydig bach mwy ar hynny, am yr hyn yr ydych yn bwriadu ei wneud am hynny ac a ydych yn credu ai peidio y cafwyd darpariaeth ddigonol neu ddiffyg weddol sylweddol o bresenoldeb cyhoeddus?

Hoffwn i gysylltu hynny â'r cynnig i gael gwared ar gynghorau cymuned. Eto, rwy'n nodi'r sylw yn eich datganiad am gynghorau cymuned, ond bu llawer o feirniadaeth ar y diffyg manylion yn y cynigion. Ar y naill law, rydym yn sôn am yr angen i'r cyhoedd gael llais cryf ac ystyriol sy'n hyglyw i bawb. Siaradodd yr arolwg seneddol yn faith iawn am sut mae angen i'r cyhoedd gymryd cyfrifoldeb a bod yn rhan o'r newid sylfaenol y mae angen inni ei weld yn y GIG. Mae'r Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' yn sôn am yr un peth, ond mae'r polisi sy'n cael ei gyflwyno yn sôn am wanhau, lleihau a'i gwneud yn fwy anodd i lais y cyhoedd gael ei glywed ar y byrddau. A wnewch chi ein sicrhau ni am fwriad Llywodraeth Cymru yn y maes hwn?

Y maes olaf yr hoffwn i sôn amdano yw'r ddyletswydd o ran didwylledd. Mae'n gysyniad diddorol iawn, cyflwyno dyletswydd o ran didwylledd. Cafwyd cryn dipyn o gefnogaeth i hynny yn y Papur Gwyn, neu yn yr ymgynghoriadau a ddaeth i mewn. Yr hyn nad wyf i'n ei ddeall yn iawn yw sut y credwch y gallwn ysgogi bod yn eirwir ac agored. Beth yw'r ffordd orau i annog bod yn eirwir a gonest? Rydym ni'n teimlo'n gryf y dylai ein GIG, heb unrhyw arlliw o amheuaeth, fod â diwylliant cynhenid o ran rhannu cyfrifoldeb, bod yn agored a dysgu, ond nid wyf i'n credu y gellir cyflawni hyn drwy ddeddfu yn unig. Felly, beth yw'r mesurau y gallwch chi edrych arnyn nhw, neu eu dwyn ymlaen, i sicrhau y gall y ddyletswydd hon o ddidwylledd, yr wyf i, fel y dywedais yn gynharach, yn credu ei fod yn gysyniad diddorol iawn mewn gwirionedd, gael ei throsi yn beth gwir ymarferol? Mae deddfu ar gyfer gonestrwydd yn anodd iawn. Y cwbl sydd raid inni ei wneud yw argraffu hynny ar feddwl pob unigolyn sy'n gweithio yn y GIG ac i'r GIG, ac yn wir ar ein meddyliau ninnau, yn aelodau o'r cyhoedd, pan rydym yn ymdrin â'r GIG, fod yna ddiffuantrwydd a thryloywder yr ydym i gyd yn dyheu amdanyn nhw ac yn disgwyl eu gweld yn y GIG yn y dyfodol.

16:05

Diolch i chi am y cwestiynau hynny—byddaf yn eu hateb yn eu tro. Ar eich pwynt ynghylch amser cyfyngedig i benodiadau gweinidogol, rydym bob amser yn ceisio adolygu nid yn unig ein gallu i gael fframwaith tryloyw ar gyfer ymyrraeth ac uwchgyfeirio, ond yr offerynnau sydd gennym i ymyrryd a chefnogi'r byrddau hynny nad ydyn nhw'n perfformio cystal ag y dymunent neu gystal ag y byddem ni'n dymuno iddyn nhw wneud hefyd.

Ar eich pwynt am y sefydliadau hynny mewn cyfnodau dwysach o uwchgyfeirio, o'r tri sefydliad sydd ag ymyrraeth wedi ei dargedu, mae dau ohonynt wedi gwella eu rheolaeth ariannol yn wirioneddol dros y flwyddyn hon. Dywedais yn gynharach yn y pwyllgorau nad wyf i'n disgwyl iddyn nhw fantoli'r gyllideb eleni, ond credaf eu bod wedi gwneud gwelliannau gwirioneddol ers dechrau'r flwyddyn hon dros gyfnod blwyddyn.

Nawr, o ran Hywel Dda, mae'r dirywiad y soniwyd amdano yn y Cynulliad yn broblem yn amlwg. I fod yn deg ag arweinyddiaeth y bwrdd, maen nhw wedi dangos digon o ddirnadaeth a mewnwelediad i ddweud mai dyna'r her y mae angen iddyn nhw eu hunain wneud rhywbeth yn ei chylch. Cawsant gefnogaeth y Llywodraeth gyda'r arolygon a gynhaliwyd o'u rheolaeth ariannol, a'r arolygiad o gyllidebu ar sail sero hefyd. Bydd yr adroddiad cyntaf yn mynd trwy'r bwrdd cyhoeddus, rwy'n credu, os nad y mis hwn yna'r mis nesaf. Felly, eto, bydd yna sgyrsiau â byrddau cyhoeddus—[Torri ar draws.]—rwy'n ymdrin â'ch cwestiwn chi—am sut y byddan nhw'n ymdrin â'r heriau ariannol.

Rhan o'r her i ni yw y gallai penodiadau gweinidogol ychwanegol â chyfyngiadau o ran amser ein helpu ni wrth fynd i'r afael â rhai o'r heriau penodol sydd yn bodoli mewn gwahanol sefydliadau. Er enghraifft, os oes gennych her ym maes rheolaeth ariannol, yr her yw penodi rhywun i ymdrin â'r agwedd benodol honno, i eistedd ar y bwrdd neu fod yn rhan o'r tîm gweithredol a allai ei helpu i oresgyn y mater penodol hwnnw pe bai rhannau eraill o'r sefydliad hwnnw yn gweithio'n dda? Fel y gwyddoch chi, yn y Gogledd mae'r sefydliad dan fesurau arbennig. Ond mae llawer o'r gofal iechyd a geir yn y Gogledd yn parhau i gael ei gyflawni a'i ddarparu hyd safon uchel ar draws y gwahanol gymunedau. Mae'n fater o fod â digon o offerynnau i allu cefnogi sefydliadau sydd angen eu diwygio. 

Y pwynt o ran y fframwaith uwchgyfeirio yw ei fod yn ymwneud ag ymyrryd a chraffu fel ei gilydd, felly mae'n ymwneud â'r hyn y mae angen inni ei wneud er mwyn ymyrryd a chynorthwyo sefydliadau a chael lefel uwch o graffu wrth iddyn nhw fynd o gwmpas eu pethau. Felly, cynnig yw hwn ynglŷn â photensial penodiadau amser cyfyngedig i helpu i ddatrys rhai o'r bylchau sgiliau unigol hynny a all fod mewn sefydliad, yn ogystal â'r hyn sydd gennym eisoes.

Ac ar y pwynt ynghylch llais y cyhoedd a'r ffordd y gall y cyhoedd wneud cyfraniadau ystyrlon i gyfarfodydd bwrdd, mae her yma o ran y gwahanol swyddogaethau yr ydym yn disgwyl i'r bwrdd eu cyflenwi. Felly, rydym yn dymuno cael bwrdd sydd â'r sgiliau a'r oruchwyliaeth ganddo i fod yn rhan o'r her a bod yn gymorth y mae ar y tîm gweithredol ei angen ac yr ydym ninnau'n ei ddisgwyl. Felly yn y fan honno y mae gennym ni'r penodiadau annibynnol i gyd sy'n digwydd ar y byrddau hynny. Mae'r rhain yn sefydliadau sydd fel arfer â chyllideb o tua £1 biliwn, ac fe wyddoch chi fel minnau fod y GIG yn sefydliad rhagorol a chymhleth, ac yn amlweddog. Felly, mewn gwirionedd, mae hynny'n dipyn o her, ac rydym yn gosod safonau uchel ar gyfer aelodau'r bwrdd yr ydym yn awyddus i'w gweld yn dod i mewn. Mae hynny'n golygu, serch hynny, nad yw'r byrddau hynny yn aml yn adlewyrchu natur y boblogaeth leol.

Mae rhywfaint o hynny'n ddealladwy. Os oes gennych chi nifer bychan o aelodau annibynnol, heb i chi ehangu hynny'n aruthrol, yna ym mha faes bwrdd bynnag y byddwch yn ei ddewis, byddwch yn canfod nad yw'r aelodau annibynnol hynny o reidrwydd yn cynrychioli pob un o bobl y gymuned honno lle mae llais y dinesydd hwnnw yn cyfrif. Dyna pam mae'r cynigion yr ydym wedi bod yn edrych arnyn nhw, os ydych chi'n mynd i gael rhywbeth arall o ran hynny, a fyddai hynny'n golygu cael aelodau cysylltiol i gael mwy o lais sydd yn gynrychioliadol o amgylch bwrdd yr awdurdod pan fydd y trafodaethau hynny yn digwydd, ac nid yn unig yn ymwneud, os hoffech chi, â chael y cyfarfodydd bwrdd hyn yn digwydd yn gyhoeddus?

Oherwydd os edrychwch chi ar fyrddau ledled Cymru, mewn gwirionedd, ar lefel arweinyddiaeth ledled y prif weithredwyr a'r cadeiryddion, mae cynrychiolaeth dda o fenywod, ond nid ym mhobman ymysg yr holl aelodau annibynnol neu'r holl swyddi arweinyddiaeth gweithredol, ac, mewn gwirionedd, nid yw'r sefyllfa o ran cymunedau pobl ddu ac Asiaidd yn sicr yn un sy'n adlewyrchu ein cenedl. Felly, mae yna heriau o ran ein hamrywiaeth a hefyd, a dweud y gwir, y bobl sydd yn gyfranogwyr mwyaf a defnyddwyr mynychaf ein gwasanaethau gofal iechyd. Felly, mae gennym ni heriau economaidd-gymdeithasol o ran diffyg amrywiaeth yn aelodaeth byrddau hefyd. Mae angen inni feddwl am sut i reoli hynny'n briodol, a hefyd mae angen i'r byrddau eu hunain fynd allan a bod yn rhagweithiol wrth siarad â chymunedau a bod yn awyddus i wrando arnyn nhw. Rwy'n credu bod rhywbeth gwahanol yn y fan honno am swyddogaeth corff llais y dinesydd. Felly, beth rydym yn disgwyl i fyrddau ei wneud heb ystyried corff llais y dinesydd, ac yna sut ydym yn disgwyl iddyn nhw weithio ochr yn ochr â'r rheini, ac yn amlwg mae ganddyn nhw eu swyddogaeth craffu hefyd?

A dywedaf eto: wyddoch chi, rwy'n cydnabod y pwyntiau a wnaethoch am yr arolwg seneddol. Yn ddealladwy ddigon ni ddywedodd yr adolygiad fod yn rhaid i'r cynghorau iechyd cymuned aros ac ni ddywedodd fod yn rhaid iddyn nhw fynd. Nid oedd hynny'n rhywbeth y gwnaethom ni ofyn iddyn nhw ei wneud, ond roedden nhw yn cydnabod yr angen i ymgysylltu â dinasyddion. Rwyf wedi dweud yn rheolaidd yn y lle hwn a'r tu allan iddo, os ydym yn dymuno cael corff cryfach ar gyfer llais y dinesydd gyda chenhadaeth a diben eglur ledled iechyd a gofal cymdeithasol, mae angen newid y sylfaen ddeddfwriaethol y mae cynghorau iechyd cymuned yn gweithredu arni. A dylai'r enw newid hefyd, oherwydd mae'n ymwneud ag edrych ar sut mae'n mynd ar draws iechyd a gofal chymdeithasol. Yr her yw fod cynghorau iechyd cymuned wedi eu pennu mewn gwirionedd gan ddeddfwriaeth sylfaenol, a bydd yn rhaid inni fod â'r gallu i newid hynny. Nid diddymu rhywbeth na'i ddisodli mo hyn; ond yr hyn a ddaw i ystyried llais y dinesydd ledled iechyd a gofal cymdeithasol, a sut y gwnawn ni ymgysylltu'n iawn â'r sgwrs adeiladol a gawsom gyda bwrdd cenedlaethol y cynghorau iechyd cymuned ynghylch newid eu swyddogaeth a'u cylch gwaith i sicrhau trefniadaeth lwyddiannus ledled y sector iechyd a gofal. A dyna ein nod o hyd yn y Llywodraeth, yn hytrach na cheisio diystyru neu osgoi gwrando ar lais y dinesydd.

O ran y ddyletswydd didwylledd, unwaith eto, mae hyn yn mynd yn ôl at y pwynt a wnes yn y datganiad. Ceir safbwyntiau gwahanol ynghylch pa mor bell y gall deddfwriaeth newid diwylliant sefydliad, er ein bod i gyd yn cydnabod y gall deddfwriaeth fod â rhan i'w chwarae yn hynny. Mae gan rannau eraill o'r DU ddyletswydd didwylledd, a rhan o'r hyn oedd yn ddiddorol yn yr ymateb i'r Papur Gwyn oedd a ddylai fod yn ddyletswydd ar unigolion. Wrth gwrs, mae gan lawer o weithwyr gofal iechyd proffesiynol unigol eisoes ddyletswyddau yn y maes hwn, ond yn benodol mae'n ddyletswydd didwylledd y sefydliad ynghylch y penderfyniadau a'r dewisiadau a wna. Felly, rwy'n awyddus, fel y dywedais, inni weithredu'r polisi hwnnw. Rhaid inni feddwl a allai, ac a ddylai, deddfwriaeth fod yn rhan o'r ateb hwnnw. Ond mae hynny'n ymwneud â hyrwyddo diwylliant sefydliad, yn hytrach na bod yr unig beth y gallem ni ac y dylem ni ei ddisgwyl.

16:10

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am y datganiad yma heddiw. Rwy'n trio asesu faint o gydnabyddiaeth sydd yna mewn difrif o'r consyrn sydd wedi cael ei godi yn sgil cyhoeddi'r Papur Gwyn yma. Mae yna ddisgrifiad gennych chi fel Ysgrifennydd Cabinet o ba mor eang fu'r ymatebion, ac mae'n rhaid atgoffa ein hunain cyfnod mor fyr oedd yna i gynnal yr ymgynghoriad yma, dros fisoedd yr haf diwethaf, ac mai camau munud olaf iawn oedd y cyfarfodydd cyhoeddus a'r fforymau casglu barn a gafodd eu cynnal ar draws Cymru. Mae'n bwysig cofio hynny. Ond er bod yna, fel rydych chi'n ei ddweud, dipyn o ymateb wedi dod i mewn, digon arwynebol, efallai, ydy'r hyn yr ydym ni wedi'i glywed gennych chi heddiw ynglŷn â beth yn union ddaeth allan. Mae'n bosib bod hynny'n anochel mewn datganiad cymharol fyr, ond mae llawer o'r rhai wnaeth ymateb, meddech chi, yn cytuno mewn egwyddor efo'r hyn a oedd yn cael ei gynnig yn y Papur Gwyn ond bod rhai a wnaeth ymateb wedi gofyn am ragor o wybodaeth a manylion. Rydw i'n gwerthfawrogi'r sbin gadarnhaol rydych chi'n ei rhoi ar hynny, ond mae'n rhaid i ni atgoffa ein hunain bod yna gonsyrn dyfn iawn wedi cael ei leisio ynglŷn ag ambell elfen o'r hyn oedd yn y Papur Gwyn.

Mi wnaf i ddechrau efo'r pryder ynglŷn â'r bwriad i gael gwared ar y cynghorau iechyd cymuned. Mi wnaf i wneud y pwynt eto, fel rydw i wedi'i wneud o o'r blaen, nad gofyn am gael cadw y cynghorau iechyd cymuned eu hunain am byth y mae pobl ond gofyn am gadw y function os liciwch chi, cadw'r diben oedd yn cael ei gyflawni ac sy'n cael ei gyflawni, fel llais y bobl.

Rydw i'n gobeithio ei bod hi wedi dod yn glir iawn i chi fel rhan o'r ymgynghoriad yma fod yna deimlad na all yr arolygiaeth iechyd a'r cynghorau iechyd cymuned neu ryw gorff newydd fod yn gwneud yr un gwaith oherwydd diben y corff sy'n cynrychioli y claf ydy mesur ac asesu a gwerthuso y profiad y mae'r claf yn ei gael o fewn y gwasanaeth iechyd ac nid oedd yr hyn yr oedd yn cael ei argymell yn y Papur Gwyn yn mynd i fod yn cyflawni hynny ar ran cleifion yng Nghymru. Felly, mi hoffwn i gadarnhad gennych chi, tra'ch bod chi'n dweud eich bod chi'n mynd i ddatblygu a chymryd cynigion newydd ymlaen ynglŷn â chorff i roi llais i'r cleifion, bod cael gwared ar CHCs neu rywbeth tebyg iddo fo bellach oddi ar y bwrdd, achos mae'r claf yng Nghymru yn haeddu llawer gwell na hynny.

Dau gwestiwn arall. Mae'r datganiad yn dweud bod cefnogaeth wedi cael ei ddatgan y dylai camau cadarn iawn gael eu cymryd yn erbyn y cyrff iechyd sydd yn methu. Beth mae hynny'n ei olygu pan ydym ni'n sôn am sefydliadau sydd eisoes mewn mesurau arbennig? A ydych chi'n sôn am gyflwyno mesurau arbennig iawn neu fesurau arbennig o ryfeddol o arbennig? Rhowch eglurhad i mi ynglŷn â hynny.

Ac, yn olaf, ynglŷn â'r gynrychiolaeth sydd yna ar fyrddau iechyd, a ydych chi fel Ysgrifennydd Cabinet yn cytuno bod mwy o falans o ddynion a merched ar draws byrddau yn gwbl angenrheidiol a bod yna enghraifft gennym ni bod angen y cydbwysedd yna er mwyn atal penderfyniadau fel cael gwared ar wasanaethau perinatal yn ôl yn 2013 yn digwydd? Rydw i'n meddwl y gallai penderfyniadau fod wedi bod yn wahanol pe bai yna ragor o ferched ar fyrddau ar y pryd. O bosib, gallwn i grybwyll penderfyniadau ynglŷn â gender identity a gwasanaethau felly hefyd, ond mi fyddwn i'n gwerthfawrogi eich sylwadau pellach chi ynglŷn â'r cydbwysedd pwysig yna sydd ar ein byrddau iechyd. 

16:15

Nid wyf yn derbyn llawer o'r hyn a ddywedodd Rhun ap Iorwerth yn ei gyfraniad ef, a bod yn onest. O ran yr ymgynghoriad, credaf ei fod yn ymgynghoriad cyhoeddus llawn dros gyfnod rhesymol o amser. Fe wnaethom ni ddewis yn fwriadol gynnal digwyddiadau ychwanegol i'r bobl hynny nad ydyn nhw'n cymryd rhan mewn ymgynghoriadau yn rheolaidd. Defnyddiwyd Clymu Cymunedau i wneud hynny. Rwy'n sylweddoli bod y Sefydliad Ymgynghori yn awyddus i gynnal eu digwyddiad eu hunain. Dywedason ni na fyddem yn ymwneud â hynny gan nad wyf yn credu y dylai Llywodraeth Cymru anfon Gweinidogion neu swyddogion i ddigwyddiadau lle mae ein rhanddeiliaid yn talu am y mynediad hwnnw. Nid wyf yn credu y dylem helpu'r Sefydliad Ymgynghori i redeg eu busnes. Mae hyn yn ymwneud â sut mae'r cyhoedd yn ymgysylltu a sut rydym ni wedi mynd ati mewn modd rhagweithiol i sicrhau bod y cyhoedd yn cymryd rhan yn y digwyddiadau hynny'n fwy cyffredinol ac wedyn yn benodol y bobl hynny nad ydyn nhw'n cymryd rhan reolaidd mewn ymgynghoriadau.

Ar y pwynt ynglŷn â dyfodol cynghorau iechyd cymuned, eto rydym wedi trafod hyn sawl gwaith o'r blaen a pharhau i ddweud yr wyf i fy mod yn awyddus i gael corff ar gyfer llais y dinesydd ledled iechyd a gofal a swyddogaeth gryfach yn cynrychioli'r dinesydd ledled iechyd a sector gofal. Mae hyn yn golygu diwygio'r cynghorau iechyd cymuned. Mae'n golygu bod yn rhaid ichi ddileu'r cynghorau iechyd cymuned fel y maen nhw ar hyn o bryd, o ystyried eu bod mewn deddfwriaeth sylfaenol, a'u disodli nhw. Nid yw hyn yn golygu cyfnod o amser lle nad oes corff ar gyfer llais y dinesydd yn bodoli dros gyfnod o fisoedd neu flynyddoedd, cyn bod angen gwirioneddol i mi wedyn ei ddisodli â rhywbeth gwahanol. Pe byddem yn symud ymlaen gyda deddfwriaeth, mae'n golygu y byddai'n rhaid inni wedyn nodi sut beth fyddai'r corff newydd, ac ar yr un pryd byddai'r cynghorau iechyd cymuned yn cael eu disodli gan y corff newydd hwnnw.

Mae hyn yn mynd yn ôl at beidio ag ystyried, boed hynny mewn diniweidrwydd neu beidio, yr hyn a ddywedwyd ar sawl achlysur yn y lle hwn a'r tu allan iddo. Deallaf y pryderon a gaiff eu codi, ond mae Bwrdd Cenedlaethol y Cynghorau Iechyd Cymuned ei hun yn cydnabod ei fod yn dymuno gweld cynnydd yn ei swyddogaeth ledled iechyd a gofal cymdeithasol. Wrth inni gael gofal sy'n fwyfwy integredig, mae o reidrwydd yn synhwyrol nad yw corff ar gyfer llais y dinesydd yn dod i stop ar linell artiffisial rhwng iechyd a gofal cymdeithasol. Mae hefyd yn cydnabod ei fod yn dymuno gweld diwygio'i safle o fewn y sgwrs am ddiwygio'r gwasanaeth. Mae hefyd yn dymuno gweld diwygio ei swyddogaeth arolygu. Pan gafodd y cynghorau iechyd cymuned eu creu, wrth gwrs, nid oedd gennym Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Bellach mae gennym arolygiaeth broffesiynol sy'n ymgymryd ag un rhan o'r arolygiad, ond mae'r cynghorau iechyd cymuned eu hunain yn glir iawn eu bod yn awyddus i gael corff olynol a fyddai'n dal i fod â'r hawl i wneud ymweliadau dirybudd i feysydd lle mae gofal yn cael ei weinyddu. A dyna rywbeth yr ydym yn sôn yn adeiladol amdano, am yr hyn a allai ddigwydd yn y dyfodol. Felly, nid mater yw hyn o ddiddymu a gwneud i ffwrdd â'r cynghorau iechyd cymuned heb gael dim yn eu lle. Nid dyna safbwynt y Llywodraeth o gwbl. Nid dyna'r cynnig yr ydym wedi ei roi gerbron. Nid dyna'r hyn yr wyf wedi ei ddweud dro ar ôl tro yn y lle hwn nac mewn mannau eraill hefyd.

Ac, ar y pwyntiau am ymyrryd, roeddwn o'r farn mai braidd yn wamal oedd eich sylwadau chi ynghylch ein safle ni ac o ran ymyrryd mewn sefydliadau sydd mewn trafferth gyda rhai agweddau ar eu perfformiad. Mae hyn, fel y dywedais wrth Angela Burns, yn ymwneud â sut yr ydym am gael yr offerynnau ychwanegol i ymyrryd a chefnogi cyrff nad ydynt yn cyflawni pob un o'u dyletswyddau. Weithiau, ceir her gorfforaethol, ac nid mewn un ardal gwasanaeth unigol neu her swyddogaethol. Ond weithiau bydd angen cymorth ar y maes gwasanaeth hwnnw neu'r her swyddogaethol honno mewn ffordd gyfyngedig o ran amser, y gallai Gweinidogion weithredu yn brydlon oddi mewn iddi drwy benodi rhywun i weithio ochr yn ochr â'r bwrdd neu'r tîm gweithredol. Derbyniwyd y cynnig hwnnw yn frwd yn yr ymgynghoriad, ac ni chredaf fod hynny'n arbennig o anodd ei ddeall.

Ar eich pwynt ynghylch cynrychiolaeth ar fyrddau a rhywedd a rhaniad rhwng y rhywiau, mewn gwirionedd, fel y dywedais yn gynharach, rydym ni, ar lefel arweinyddiaeth Cadeiryddion a phrif weithredwyr, yn gweud yn lled dda ym maes iechyd. Esiampl dda iawn yw penodiad diweddar Alex Howells yn Brif Weithredwr newydd y corff newydd, Addysg a Gwella Iechyd Cymru, a hefyd, Tracy Myhill yn symud i fod yn Brif Weithredwr Abertawe Bro Morgannwg. Ni wnaeth hynny fel rhywun o fewn ein system ni yma yng Nghymru ond mewn gwirionedd fel rhywun y cytunodd yr asesydd allanol arni hefyd—ac ymgeisydd allanol o ansawdd uchel hefyd—Tracy Myhill oedd yr ymgeisydd gorau, nid yn unig yr ymgeisydd Cymreig gorau ond yr ymgeisydd gorau. Mae hi wedi gwneud gwaith arwyddocaol o ran trawsnewid y gwasanaeth ambiwlans hefyd, ac mae hynny'n gam cadarnhaol gwirioneddol. Caiff hyn ei wneud ar sail teilyngdod a chaiff ei wneud oherwydd dangoswyd cryn ddyfalbarhad o ran sut yr ydym yn datblygu ac yn hybu pob. Ond rydym yn cydnabod, mewn haenau eraill o fewn ein gwasanaeth ar lefel arweinyddiaeth weithredol, fod gennym her wirioneddol yn yr haen nesaf i lawr, yr haen ganol, a phwy fydd yn dod nesaf. Mae hynny'n rhywbeth y bydd gennyf fwy i'w ddweud amdano, ond mae hyn yn rhannol am—. Mae hefyd, wrth gwrs, yn ymwneud â'n proses o wneud penodiadau cyhoeddus, ac ymdriniais â'r sylwadau hynny wrth ymateb i Angela Burns.

Ond nid wyf yn credu bod y penderfyniad a wnaed am yr uned mam a'i phlentyn fewnol flaenorol wedi cael ei ysgogi gan gynrychiolaeth o fenywod ar fyrddau. Mewn gwirionedd, daeth pryderon gan staff yn yr uned ar y pryd nad oeddent yn gallu darparu'r gofal priodol. Roedd y staff yn fenywod eu hunain a oedd yn dweud, 'Nid ydym yn credu ein bod yn gallu gwneud y gwaith fel y dylem ei wneud.' Rydym wedi edrych eto ar y sefyllfa. Dywedais ar y cychwyn yn deg yn yr ymchwiliad penodol hwn—ac wrth feddwl am y ddadl oedd gennym yn y lle hwn bythefnos yn ôl, a ddaeth ag ymchwiliad y pwyllgor i ben, ond yn sicr nid yw gwaith y Llywodraeth na'r gwasanaeth iechyd yn dod i ben ar y pwynt hwnnw. Rydym wedi ymrwymo i gael gofal cleifion mewnol yng Nghymru, nid oherwydd nifer y menywod ar fyrddau ledled Cymru ond oherwydd ein bod yn credu mai dyna'r peth iawn i'w wneud ac mae gennym ffordd o ddarparu'r gofal hwnnw sy'n diwallu anghenion dinasyddion ledled Cymru, ac mae'r Papur Gwyn hwn yn ymwneud â hynny. Sut y gallwn ddiwallu anghenion dinasyddion ledled Cymru? A allwn ddatrys rhai o'r heriau sy'n ein hwynebu gan gyflwyno cynigion ar gyfer deddfwriaeth yn y Papur Gwyn? A dyna'r hyn yr wyf yn ymrwymo i'w wneud, fel yr amlinellais yn fy natganiad.

16:20

A gaf i ddiolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad? Roedd yr ymgynghoriad ar wasanaethau sy'n addas i'r dyfodol yn eang iawn ei rychwant, ac roedd yn cynnwys meysydd sylweddol o lywodraethu ac, fel y dywedwch, mae'n cydsefyll a'r adolygiad seneddol i edrych ar sut y gallwn sicrhau bod gwasanaethau yn cael eu rhoi yn y mannau iawn gan y timau iawn o bobl. O'r ymatebion a ddaeth i law, mae'n amlwg fod cefnogaeth i arweinyddiaeth fwy effeithiol a meddiant ar sgiliau a phrofiad ar lefel bwrdd ac ar lefel gorfforaethol. Ac i'r perwyl hwnnw, roeddwn i yn benodol am godi gyda chi gyfraniad amhrisiadwy therapyddion i GIG Cymru, grŵp o weithwyr proffesiynol y credaf weithiau eu bod yn cael eu hanwybyddu pan rydym yn cael y drafodaeth am recriwtio meddygon a nyrsys, hyfforddi a darpariaeth gwasanaethau. Gofynnaf ichi a fyddech chi'n cydnabod y manteision y maen nhw'n eu rhoi drwy gynnwys swydd Cyfarwyddwr Therapïau a Gwyddorau Iechyd o fewn arweinyddiaeth gweithredol y byrddau iechyd lleol, ac a yw'n wir fod cydnabyddiaeth o arweinyddiaeth strategol corfforaethol o'r fath—arweinyddiaeth sydd, wrth gwrs, yn gallu mynd ar draws iechyd a gofal cymdeithasol—yn gyfraniad amhrisiadwy i sicrhau gwasanaethau addas ar gyfer yr heriau sydd o'n blaenau. Ac, yn olaf, a ydych chi'n cytuno felly, yn y meysydd hanfodol fel adsefydlu, atal, ymyrraeth gynnar ac yna sicrhau arweiniad corfforaethol grymus ar y materion hyn, y byddai hynny yn sicr yn helpu i ddarparu'r math o drawsnewid y gwyddom sydd ei angen yn ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol.

16:25

Diolch ichi am y cwestiwn sy'n canolbwyntio ar ein cydweithwyr sy'n therapyddion ym maes iechyd a gofal cymdeithasol. Gall llawer o'r swyddi hyn gael eu cyflogi naill ai o fewn bwrdd iechyd neu o fewn Llywodraeth Leol, ac mae hynny'n rhan o'u gwerth. Rwy'n credu bod therapyddion yn ymarferwyr gwirioneddol adeiladol hefyd; maen nhw'n aml yn ganolog wrth gadw pethau i fynd waeth beth fyddo'r rwystrau sefydliadol—ychydig am y pwynt hwnnw o ran diwylliant a'r ffordd y mae pobl yn gweithio ynddi. A chafwyd llawer o sylwadau am swyddogaethau penodol ac a ddylid parhau â'r aelodau gweithredol craidd hynny yr ydym yn eu rhagnodi, yn fras, fel y gwnawn ni nawr, neu a ydym yn dymuno gweld nifer llai o swyddi craidd a chaniatáu mwy o hyblygrwydd i fyrddau gael arweinwyr ar lefel weithredol. Dyna rywfaint o'r gwaith yr ydym yn mynd i barhau i'w ystyried a gwn fod y therapyddion eu hunain yn arbennig o awyddus i weld swydd ar lefel weithredol sydd ar hyn o bryd yn cyfuno therapi a gwyddorau iechyd. Felly, mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn ei ystyried ar hyn o bryd. Ond yn sicr nid wyf i byth am golli golwg ar y ffaith fod ein therapyddion yn rhan bwysig iawn o weithrediad y gwasanaethau gofal iechyd, oherwydd i'r bobl hynny sydd angen eu symud drwy wahanol rannau ein system—bydd therapydd yn aml rhan bwysig o wneud hynny mewn gwirionedd. Roeddech chi'n sôn am adsefydlu—a'r hyn sy'n digwydd cyn adsefydlu hefyd, paratoi pobl ar gyfer ymyriadau gofal iechyd, yn ogystal â'r swyddogaethau sydd gan therapyddion galwedigaethol o fewn y gwasanaeth iechyd, ond o fewn Llywodraeth Leol hefyd. 

Hoffwn achub ar y cyfle hwn i groesawu Ruth Crowder i'r Siambr, gynt o goleg y therapyddion galwedigaethol yng Nghymru, sydd bellach yn brif ymgynghorydd therapïau i Lywodraeth Cymru. Felly, rhoddir gwerth gwirioneddol ar hynny o fewn y Llywodraeth a byddwn yn parhau i drafod i wneud yn siŵr bod hynny'n parhau i fod yn wir yn y ffordd yr ydym yn trefnu a darparu gwasanaethau iechyd a gofal ledled Cymru.

Diolch ichi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel llawer o'r ymatebwyr i'r papur ymgynghori, rwy'n cefnogi'r bwriad y tu cefn i'ch Papur Gwyn yn gyffredinol. Cefnogaf yn llwyr y bwriad i gyflwyno dyletswydd didwylledd cyfreithiol a fydd yn ymestyn hyd rannau eraill o'r system iechyd a gofal cymdeithasol, yr un codau ymddygiad sy'n berthnasol i feddygon a nyrsys. Bydd hyn hefyd yn sicrhau bod Cymru yn gymharol â rhannau eraill o'r DU. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn rhagweld y bydd y ddyletswydd didwylledd yn gymwys i bob un sy'n gweithio mewn iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru? Caiff meddygon, nyrsys a bydwragedd eu hyfforddi i gadw at ganllawiau arfer meddygol da y GMC. Pa arweiniad a hyfforddiant a roddir i reolwyr y GIG a rheolwyr gofal cymdeithasol i sicrhau eu bod yn cadw at yr egwyddorion o fod yn agored a gonest gyda chleifion? A wnewch chi ymhelaethu ymhellach ar y cosbau y gellid eu cael am unrhyw achos o fethiant o ran y ddyletswydd newydd? Byddwn hefyd yn ddiolchgar pe gallech amlinellu amserlen ar gyfer cyflwyniad y ddeddfwriaeth newydd. O ran disodli'r cynghorau iechyd cymuned, er fy mod yn cefnogi hyn mewn egwyddor, dylai unrhyw drefniant newydd gryfhau llais y claf ac nid ei wanhau. Rwy'n derbyn nad oedd pob cyngor iechyd cymuned yn effeithiol, ond roedd rhai enghreifftiau da iawn a wnaeth ymladd dros leisiau a hawliau'r cleifion. Pa ffurf bynnag fydd ar y trefniant cenedlaethol newydd, mae'n bwysig nad ydym yn colli'r hyrwyddwyr hyn dros y cleifion. Felly, a wnewch chi ein sicrhau ni, Ysgrifennydd y Cabinet, y bydd y trefniant cenedlaethol newydd hwn i gynrychioli llais y dinesydd nid yn unig yn cynnwys dinasyddion yn bennaf ond ei fod hefyd yn wirioneddol annibynnol o Lywodraeth Cymru?

Yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu'r penderfyniad i beidio ag uno AGIC â'r AGC. Mae'n rhaid inni ddatblygu dull cyson o arolygu i ddechrau a sicrhau bod y newidiadau a gyflwynwyd gan Ddeddf RISC yn cael amser i ymsefydlu cyn inni fynd ar ôl newid sefydliadol. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y ddau sefydliad yn gweithio'n agos gyda'i gilydd yn y dyfodol, a rhaid inni sicrhau nad oes unrhyw fylchau o ran rheoleiddio. Pryd y gallwn ddisgwyl gweld deddfwriaeth i fynd i'r afael â'r bylchau hyn, Ysgrifennydd y Cabinet?

Diolch ichi unwaith eto am eich datganiad. Edrychaf ymlaen at eich deddfwriaeth arfaethedig ac at weithio gyda chi i sicrhau bod ein systemau iechyd a gofal cymdeithasol yn rhoi anghenion y claf yn gyntaf. Diolch yn fawr. Thank you.

16:30

Diolch. Cymeraf y tri phwynt bras hynny o'r tu ôl ymlaen. O ran arolygiaethau, fel yr amlinellais yn fy natganiad, ni fyddwn yn cyflwyno cynigion i uno'r sefydliadau. Daw'r her, unwaith eto, yn sgil unrhyw sail deddfwriaethol, fel y dynodais. Deuai cyfle gwirioneddol i ddatrys rhai o'r heriau sydd gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru o ran ei sail ddeddfwriaethol i'w galluogi i wneud gwaith mwy effeithiol. Ond mae hyn yn arwain at eich pwynt ynghylch y ddyletswydd diffuantrwydd ac amserlen ar gyfer deddfwriaeth. Ni allaf roi amserlen ichi ar gyfer deddfwriaeth oherwydd gwaith y Prif Weinidog yw sefyll yn y lle hwn a mynegi'r rhaglen ddeddfwriaethol newydd a'r amserlen ar gyfer cyflwyno Biliau newydd. Ond mae pawb yn gwybod, hyd yn oed gyda'r Biliau y gallasem fod yn awyddus i'w cyflwyno, y gwirionedd yw fod y drafodaeth ar Brexit a gawsom cyn y datganiad hwn—wel, gallai hynny gymryd mwy o amser na'r hyn sydd gan y lle hwn ar gyfer ymgymryd â phob darn arall o ddeddfwriaeth y gallem ei ddeisyfu neu weld gwerth iddo. Felly, mae cyfyngiadau gwirioneddol i'n gallu ni fel deddfwrfa i fynd trwy bob un o'r darnau o ddeddfwriaeth yr ydym yn ei ddymuno, ac nid wyf i mewn sefyllfa i roi unrhyw fath o ymrwymiad ichi ar amserlen gan nad fy lle i yw gwneud hynny.

Unwaith eto, ar gynghorau iechyd cymuned, rwy'n gwneud y pwynt mai corff newydd yr ydym yn ceisio ei greu yw hwn ac mae'n cwmpasu iechyd a gofal cymdeithasol. Rwy'n cydnabod ei phwyntiau ynglŷn ag annibyniaeth. Fodd bynnag, y Llywodraeth sy'n ariannu'r cynghorau iechyd cymuned, ac rydym felly’n darparu cyllideb ar eu cyfer. Cyllideb sylweddol yw hon; ymhell dros £3 miliwn i ymgymryd â'u gwaith. Penodiad gweinidogol yw Cadeirydd y Bwrdd Cenedlaethol. Fe'i gwneir drwy broses penodiadau cyhoeddus dryloyw, felly mae angen inni feddwl am yr hyn mae pobl yn ei olygu gan 'annibynnol o'r Llywodraeth'. Er hynny, nid wyf i'n ymyrryd, ac nid oes gennyf ddiddordeb i ymyrryd yn y ffordd y mae Bwrdd Cenedlaethol y cynghorau iechyd cymuned yn gweithredu ynddi, nac, yn wir, yn y ffordd y mae'r swyddogaethau hynny yn cael eu cyflawni i gefnogi pobl ar lawr gwlad yn eu rôl eiriolaeth bwysig iawn.

O ran y ddyletswydd didwylledd, mae gan gweithwyr proffesiynol gofal iechyd eu dyletswyddau eu hunain eisoes; nid y GMC sydd yn eu goruchwylio i gyd. Gan hynny, y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth, Cyngor y Proffesiynau Iechyd a Gofal hefyd—gan gynnwys, wrth gwrs, gwestiwn Dawn Bowden am therapyddion—mae ganddyn nhw gyrff proffesiynol a rheoleiddio amrywiol, ond mae ganddyn nhw i gyd, yn y bôn, yr un ddyletswydd yn fras â'r gweithwyr gofal iechyd proffesiynol sydd yn debyg i'r ddyletswydd didwylledd. Nid oes gennym ni un sy'n cwmpasu'r holl staff, oherwydd nid yw'r holl staff yn y grwpiau hynny, ac nid oes gennym ddyletswydd sefydliadol chwaith. Mae hwnnw hefyd yn rhywfaint o'r gwaith yr wyf yn ymrwymo i fwrw ymlaen ag ef, ac, yn amlwg, byddwn yn adrodd yn ôl ar unrhyw gasgliadau y byddwn yn dod iddynt, a gwnawn ddatganiad i'r lle hwn. Ac os oes deddfwriaeth i fod, bydd yn rhaid i mi sefyll gerbron pwyllgor ar gyfnod 1, 2, 3 a 4 ar gyfer gwneud hynny.

Diolch yn fawr iawn am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae gennyf i dri chwestiwn yn unig yma, rwy'n credu. Rwyf wedi bod yn edrych ar ymatebion y rhai sydd wedi cyfrannu at yr ymgynghoriad o fewn fy rhanbarth i fy hun, felly daw hyn o'r cyfeiriad hwnnw. A gaf i ddechrau gyda safonau cyffredin i gyflawni gofal sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn? Fel y gwyddoch, nodweddir y GIG ar hyn o bryd gan safonau sy'n adlewyrchu'r patrwm meddygol; mewn gofal cymdeithasol, mae'r aliniad gyda'r patrwm cymdeithasol i raddau helaeth iawn, ac rwy'n nodi bod Rhun wedi sôn yn gynharach am ganolbwyntio ar brofiad a'r hyn y gallasai profiad ei olygu i ni.

Nawr, yn bersonol, mae gennyf rywfaint o bryder sylfaenol y gallasai blaenoriaethau gofal cymdeithasol ei chael hi'n anodd cystadlu, os mai dyna'r gair cywir, â rhai blaenoriaethau meddygol mewn uniad cynyddol. Tybed a allech chi egluro ai pryder fel hwn sydd wrth wraidd rhwystro'r ddwy gyfundrefn arolygu rhag dod at ei gilydd ar hyn o bryd? Rwy'n nodi'r arafu, ond credaf y byddai'n dra defnyddiol inni gael esboniad ychydig yn llawnach o hynny. A thu hwnt i hynny, pa gamau diogelu yr ydych yn eu hystyried bellach i sicrhau bod llais cleifion—sut bynnag y caiff hynny ei ddiffinio, a byddaf yn dod at hynny yn y man—a barn gweithwyr gofal cymdeithasol proffesiynol yn cael eu mantoli yn briodol gyferbyn â'r clinigwyr hynny a ystyrir yn ôl traddodiad yn arbenigwyr pan ddeuwn at sgyrsiau o'r fath? Rwy'n awyddus i wneud yn siŵr bod cydraddoldeb gwirioneddol rhwng y lleisiau hyn, yn hytrach na bod llais y GIG o'r pwys a'r ymffrost mwyaf.

Dim ond yn fyr ar gynghorau iechyd cymuned—nid wyf am fynd dros yr hyn y mae pawb arall wedi ei ddweud—rwy'n derbyn eich gair nad eich bwriad yw gadael bwlch ar unrhyw adeg yn yr eiriolaeth, ond rydych wedi ailadrodd yr ymadrodd 'corff cenedlaethol' sawl tro erbyn hyn, a chredaf mai'r hyn sy'n peri pryder i mi yn hyn o beth yw ei fod yn swnio'n debyg iawn i'r datganiad a glywsom o'r blaen yn gynharach heddiw ar y gymhariaeth rhwng Llywodraeth y DU yn ceisio cymryd y cyfrifoldeb am osod fframwaith a'r cyrff datganoledig yn gorfod dygymod â hynny. Onid ydych chi'n credu y gellid dadlau, os edrychwch ar strwythur cenedlaethol yn y fan hon, mewn gwirionedd, mai'r lleisiau a ddylai fod yn fwyaf blaenllaw wrth ddylunio hynny yw lleisiau'r cynghorau iechyd cymuned fel y'u haddasir i gynnwys gofal cymdeithasol, ac nid model o'r top i'r gwaelod? Rwy'n sylweddoli y byddwch yn dymuno cael un llais i gyfathrebu â'r Llywodraeth, ond ni ddylai hynny fod yn rhywbeth y byddwch yn ei ddylunio, a bod y cynghorau iechyd cymuned yn isradd i hynny. I'r gwrthwyneb y dylai fod, yn sicr.

Ac yna, yn olaf, dim ond dethol rhai dyfyniadau yr wyf i o'r ymatebion yr edrychais arnyn nhw, lle mae pobl—ac unigolion yw'r rhain, nawr, yn hytrach na chyrff mawr—yn dweud bod "Ymddiriedolaeth" yn gamenw, a'u bod yn disgwyl gweld 'cosbau gwirioneddol' yn cael eu rhoi ar fyrddau, nid pobl yn 'cael pensiwn mawr wrth adael', ac nad yw'r darpariaethau sy'n bodoli ar hyn o bryd ar gyfer y rhai sy'n chwythu chwiban yn effeithiol iawn. Rwy'n cymryd y bydd y ddyletswydd didwylledd yn mynd i'r afael â hynny. Ond clywais yr hyn a ddywedasoch wrth Angela Burns am Lywodraeth a'r cyfnodau y bydd yn ymwybodol o broblemau. Bydd yr ymatebion hyn yn ymdrin yn fwy â'r hyn y mae Llywodraeth yn ei wneud pan fo cydweithio yn methu ac, mewn gwirionedd, mae problem yn aros o hyd. Ceir ymdeimlad gwirioneddol, yn yr ymatebion hyn, nad oes neb yn cymryd cyfrifoldeb pan geir problem na ellir ei datrys. Os ydych yn gobeithio y bydd hyn yn creu mwy o ymddiriedaeth yn ein system lywodraethu, rwy'n siŵr y byddem i gyd yn cytuno mai da o beth fyddai hynny. Credaf fod angen ichi ystyried mewn gwirionedd—a dywedaf hynny gyda chalon drom—yr elfen gosbol ar ryw bwynt, ac nid wyf yn cael ymdeimlad o hynny yn y datganiad hyd yn hyn, beth bynnag. Diolch yn fawr iawn.

16:35

Diolch ichi am y cwestiynau hynny. Byddaf yn ceisio mynd trwyddyn nhw cyn gynted ag y gallaf i, ond mor uniongyrchol â phosibl.

Ar y safonau cyffredin, rwy'n cydnabod yr hyn a gafodd ei ddweud. Ceir yr argraff yn hanes y gwasanaeth iechyd fod dull meddygol mwy nawddoglyd, yn hytrach na'r model cymdeithasol mwy ymgysylltiol o fewn gofal cymdeithasol, ac yn wir mae'n rhan o'r symudiad o fewn gofal iechyd, beth bynnag, i gael model mwy cymdeithasol i ddeall yr hyn y mae hynny'n ei olygu mewn gwirionedd—gweld yr unigolyn hwnnw yn ei gyd-destun a chanddo lais gwirioneddol. Rwy'n cydnabod, yn y maes gofal cymdeithasol, fod mwy o gynnydd wedi ei wneud o ran rhoi mwy o lais i'r dinesydd a mwy o reolaeth yn y dewisiadau hynny. Dyna pam mewn gwirionedd mae cyd-gynhyrchu mor bwysig o fewn y system gofal iechyd. Mewn gwirionedd, mae'n wirioneddol bwysig i bobl gael barn ddeallus, er mwyn iddyn nhw wneud eu dewisiadau a mynegi'r hyn sy'n bwysig iddyn nhw. Dyna'r hyn yr ydym yn ceisio ei wireddu wrth ddylunio ein system, yn ogystal â'r ffordd y mae rhyngweithio unigol yn cael ei gynnal.

Gobeithio y bydd hynny hefyd o gymorth yn nhermau'r pwynt am iechyd yn cael ei weld a'i glywed drwy gyfrwng lleisiau eraill, yn enwedig gofal cymdeithasol. Felly, os ydym yn mynd i gael, mewn amrywiaeth eang o bethau, yr arolwg seneddol ac eraill, bydd yn rhaid cael mwy o bartneriaethau dilys, a rhywbeth sydd yn ddibynadwy yn y ffordd y mae iechyd yn ymdrin ag eraill. Os na wnawn ni hynny, yna rydym yn cydnabod y byddwn yn gweld mwy o bwysau yn dod i wasgu ar y system iechyd beth bynnag. Felly, nid dewisiadau cyllideb yn unig yw hyn, ond dyma'r ffordd yr ydym yn trefnu ac yn rhedeg ein system ehangach, a bydd mwy i sôn amdano wrth inni fwrw ymlaen â'r arolwg Seneddol a'r cynllun hirdymor ar gyfer iechyd a gofal yng Nghymru.

Rwy'n mynd i roi sylw i'ch pwynt am gyrff cenedlaethol. Y corff cenedlaethol ar gyfer llais y dinesydd—mae'n ymwneud â chael corff cenedlaethol cyson, ond un sydd a chanddo ddylanwad ac ymgysylltiad lleol. Nid yw hyn yn golygu gwneud i ffwrdd â'r holl bethau sy'n gweithio mewn cynghorau iechyd cymuned. Rwyf wedi fy rhyfeddu gyda llaw, o'r cychwyn cyntaf, drwy'r ymgynghoriad, gan y ffordd yr ymgysylltodd y cynghorau iechyd cymuned i ddechrau yn hyn o beth a dweud wrthym eu bod yn anfodlon iawn â'r bwrdd cenedlaethol. Cynhaliwyd nifer o gyfarfodydd gyda swyddogion, ac yna, yr ymateb terfynol oedd pan wnaethant gydnabod bod rhai pethau y gellid ac y dylid eu newid. Ond maen nhw am gael sicrwydd y bydd gan lais newydd i ddinasyddion ar draws iechyd a gofal cymdeithasol yr hawl i drefnu ei fusnes o hyd, a rhaid iddo gynnwys—. Wyddoch chi, byddai unrhyw gorff cenedlaethol synhwyrol yn awyddus i gael ffordd o gyfathrebu ac ymgysylltu â'i ddinasyddion yn lleol. Dyna'r hyn y byddem yn ei ddisgwyl. Nawr, ceir rhywbeth am yr hyn a nodwyd ar wyneb y ddeddfwriaeth, pe byddem yn dod â hynny ymlaen, yr hyn ddylai fod yn yr is-ddeddfwriaeth, yr hyn ddylai fod mewn canllawiau ynghylch sut y dylai'r corff ei drefnu ei hun, lle gallwch fod yn llawer mwy disgrifiadol, a dweud y gwir, nag a ganiateir gan ddeddfwriaeth weithiau. Ond rwy'n cydnabod yr her sydd gan Aelodau ar bob ochr ynghylch gwneud yn siŵr na ddylid colli golwg ar gael presenoldeb lleol i gorff cenedlaethol ar gyfer llais y dinesydd, yn hytrach nag, os mynnwch chi, sefydliad sy'n rheoli o'r brig i lawr, wedi ei leoli ym Mangor, Caerdydd neu Aberystwyth, ac a allai fod yn bell o'r cymunedau lleol.

Ar eich pwynt am uno'r arolygiaethau, roedd y farn yn wirioneddol ranedig. Credai rhai pobl y dylai'r arolygiaethau uno a hynny cyn gynted â phosibl, roedd eraill yn teimlo mai syniad gwael ofnadwy oedd uno oherwydd amrywiaeth o wahanol resymau. Mae rhai yn ystyried ei fod yn ymwneud â natur wasgarog a pha mor eang yw iechyd a gofal cymdeithasol beth bynnag. Mae'r arolygydd safonau gofal, wrth gwrs, yn cyffwrdd â'r blynyddoedd cynnar ac Estyn. Felly, mewn gwirionedd, ceir cysylltiadau rhwng y tair arolygiaeth sydd o bwys hefyd, ac mae cael uwch-arolygydd newydd yn rhywbeth nad yw pawb yn ei ystyried yn beth iawn i'w wneud. Felly, byddwn yn datblygu sut mae cael cydweithio pellach rhwng yr arolygiaethau hynny, ac yn ymdrin â'r sylfaen ddeddfwriaethol ar gyfer Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Ond mae'n bosibl, wrth gwrs, y gallai Llywodraeth yn y dyfodol adrodd yn ôl, mewn gwirionedd, ei bod nawr yn amser cymwys i feddwl am gael Arolygiaeth gyfun, nid arolygiaeth sy'n gweithio ar sail fwy ategol.

Ac yn olaf, eich sylw am dderbyn cyfrifoldeb. Rwyf i o'r farn mai'r peth hawsaf yw gofyn i rywun fynd, ac fel Gweinidog mae'n llawer haws cael gwared ar rywun—er bod hynny'n anodd weithiau—na chael rhywun yn ei le wedyn a fyddai'n gwella'r sefyllfa yr ydych yn eich cael eich hunan ynddi. A chredaf fod yna her wirioneddol o ran y diwylliant sydd gennym o fewn iechyd a gofal cymdeithasol ac yn ehangach ledled y gwasanaethau cyhoeddus. Felly, nid ydym yn goddef methiant a dyna ni. Mae atebolrwydd i'w gael, ond yn yr un modd, nid ydym yn symud i'r pegwn eithafol lle mae pobl yn cydnabod mai cyfyng yw eu hamser ac y gallant ddisgwyl i rywun roi llaw ar eu hysgwydd neu ddangos y drws iddyn nhw o fewn cyfnod byr o amser. Clywais Bruce Keogh yn rhoi ei araith wrth ymadael, ac roeddwn yn credu ei bod yn ddiddorol. Hon oedd ei araith ymadael i gynhadledd Cydffederasiwn y GIG yn Lerpwl yr haf diwethaf. Dywedodd 'Mae'n rhaid inni gydnabod bod rhywbeth o'i le yn ein system os yw disgwyliad oes Prif Weithredwr GIG yn ein system—Lloegr—yn llai na dwyflwydd a hanner'. Nid yw dwyflwydd a hanner yn gyfnod maith i Brif Weithredwr mewn sefydliad mawr a chymhleth i ddod i'w ddeall, a chael trefn ar yr heriau, a gallu gwneud y newidiadau gwirioneddol a pharhaol. Nawr, dyna un pen i'n sbectrwm. Mae angen inni feddwl am yr hyn sy'n briodol yma, faint o oddefgarwch sydd gennym, ein gallu i gael pobl gwahanol a gwell os gwnawn gydnabod y broblem sy'n bodoli, a hefyd sut rydym yn gweithio i gefnogi sefydliadau sy'n mynd trwy anawsterau. Felly, rwy'n dymuno gweld dull gweithredu cyflawn—un sydd â dylanwad ac atebolrwydd gwirioneddol oddi mewn iddo.

16:40
5. Datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg: Cyrhaeddiad Uchel—Cefnogi ein Dysgwyr Mwy Abl a Thalentog

Eitem 5: datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar gyrhaeddiad uchel—cefnogi ein dysgwyr mwy abl a thalentog. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i wneud y datganiad. Kirsty Williams.

Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Mae cynllun gweithredu'r Llywodraeth hon ar gyfer addysg, 'Cenhadaeth ein Cenedl', yn ein hymrwymo i system sy'n cyfuno tegwch â rhagoriaeth. Y gwerthoedd hyn sy'n sicrhau ein bod yn llwyddo ar ran yr holl ddisgyblion ac athrawon, cyflawni addysg gwasanaeth cyhoeddus cynhwysol ac arloesol. Gallwn fod yn haeddiannol falch o lwyddiant y grant datblygu disgyblion i godi dyheadau a sicrhau bod adnoddau ychwanegol i blant o'n cymunedau mwyaf difreintiedig, a'n Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 newydd yn paratoi'r ffordd ar gyfer dull newydd o ysgogi gwelliant ar gyfer y grŵp sylweddol hwnnw o ddysgwyr. Fodd bynnag, mae system addysg sy'n wirioneddol deg a rhagorol yn sicrhau bod pob disgybl yn cael ei gefnogi i gyrraedd ei botensial, ac rwy'n glir iawn am yr argyhoeddiad hwn.

Felly, Dirprwy Lywydd, mae'n rhaid i ni ddilyn y dystiolaeth. Mae'n amlwg o PISA, adroddiadau blaenorol Estyn, ymchwil Ymddiriedolaeth Sutton a Choleg Prifysgol Llundain bod yn rhaid i Gymru wneud mwy i nodi, cefnogi ac ymestyn ein dysgwyr mwyaf abl. Fel yr wyf wedi'i ddweud yn flaenorol, ac a amlinellir yn 'Cenhadaeth ein Cenedl', rydym wedi ymrwymo i ddatblygu a chyflawni darpariaeth i fynd i'r afael â'r gwendid hwn yn ein system. Yn syml, mae system wirioneddol deg a rhagorol yn cefnogi ac yn ysbrydoli anghenion pob dysgwr. Mae fy natganiad heddiw yn gwneud mwy i atgyfnerthu ein hymrwymiad i system addysg deg, gyfartal, flaengar, sy'n gosod uchelgeisiau a dyheadau uchel i bawb. Nid ydym, fodd bynnag, yn dechrau o'r dechrau.

Bu gwelliannau, flwyddyn ar ôl blwyddyn, wrth i ddysgwyr bontio o'r ysgol gynradd i'r ysgol uwchradd, ac roedd perfformiad y llynedd ar y graddau uchaf yng nghyfnod allweddol 4 wedi aros yn sefydlog, er gwaethaf cyflwyno'r arholiadau newydd. Ar yr un pryd, cynyddodd gyfradd basio myfyrwyr safon uwch a gafodd radd A* ac A, ac mae rhwydwaith Seren yn mynd o nerth i nerth. Yn y sector addysg bellach, rydym ni wedi cyflwyno rhaglen genedlaethol i helpu ymarferwyr i gefnogi dysgwyr mwy abl a thalentog ac, yn ehangach, mae gwell penderfyniadau ynghylch dewis pynciau TGAU a mynediad cynnar eisoes wedi cael effaith. Yn y cyd-destun hwn, rwy'n dymuno cyflymu'r cynnydd ymhellach ar gyfer ein dysgwyr mwy abl, ni waeth o ba gefndir maen nhw'n dod. Heddiw, felly, rwy'n nodi egwyddorion craidd ar gyfer gweithredu a gwella'n barhaus: yn gyntaf, gwell prosesau nodi a chefnogi ar lefel ysgol, ranbarthol a chenedlaethol; yn ail, cyfleoedd a fydd yn ysbrydoli'r lefelau cyflawniad uchaf; ac yn drydydd, datblygu cronfa dystiolaeth gyfoethog i gefnogi buddsoddiad a gwaith pellach.

Ceir enghreifftiau o arfer arloesol yng Nghymru eisoes, ac rwy'n benderfynol o weld y rhain yn cael eu cyflwyno'n ehangach. Mewn gwirionedd, mae hwn yn faes sy'n dioddef oherwydd prinder cymharol o ymchwil ac arferion gorau rhyngwladol o safon uchel. Mae cyfle i Gymru arwain y ffordd drwy weithredu ac ymchwil. Felly, rwy'n neilltuo hyd at £3 miliwn i fod ar gael dros y ddwy flynedd nesaf. Fel cam cyntaf, bydd hyn yn cefnogi dull gweithredu cenedlaethol newydd ar gyfer nodi a chefnogi ein dysgwyr mwy abl. Byddwn yn sefydlu diffiniad newydd, a fydd yn hwyluso proses adnabod y dysgwyr hynny'n gynnar, ynghyd â chanllawiau cynhwysfawr newydd. Bydd camau herio a chefnogi trwy awdurdodau lleol, consortia, rhwydweithiau cenedlaethol o ragoriaeth ac Estyn yn helpu ysgolion i ddatblygu'r gwaith hwn.

Mae parhau i annog diwylliant sy'n cydnabod ac yn cefnogi dyheadau uchel ar gyfer yr holl ddysgwr, athrawon ac ysgolion yn hollbwysig i ddarparu system addysg sy'n destun balchder cenedlaethol a hyder y cyhoedd. Dirprwy Lywydd, mae'n rhaid i ni ddarparu profiadau cyfoethog sy'n ehangu gorwelion a chwilfrydedd deallusol pob dysgwr. Mae hyn yn sylfaenol i'n diwygiadau i'r cwricwlwm.

Heddiw, rwy'n cyhoeddi y bydd rhwydwaith Seren yn cael ei ehangu. Mae eisoes yn gwneud cyfraniad cadarnhaol iawn i godi dyheadau, rhoi hwb i hyder ac annog myfyrwyr ôl-16 i fod yn uchelgeisiol. Gofynnodd y gwerthusiad diweddar i ni ystyried ehangu ei gwmpas, ac rwy'n cytuno â'r argymhelliad hwnnw. Felly, o fis Medi ymlaen, byddwn yn treialu dull o weithredu sy'n ymwneud â dysgwyr iau, cyn TGAU. Drwy weithio ar draws y canolfannau rhanbarthol, bydd yn cysylltu dysgwyr tebyg o wahanol ysgolion a chymunedau, ac yn darparu mynediad at arweinwyr ac arbenigwyr o amrywiaeth o ddisgyblaethau. Bydd ein myfyrwyr disgleiriaf yn elwa ar gyfleoedd dysgu a fydd yn dyfnhau eu sgiliau a'u gwybodaeth, ac mae rhwydwaith Seren mewn sefyllfa dda i rannu a datblygu arfer effeithiol yn hyn o beth. I eraill, yr hyn sy'n allweddol yw ehangu gorwelion a chodi dyhead, helpu pobl ifanc i ddeall i le y gall gwaith caled eu harwain o ran astudiaethau yn y dyfodol a gyrfaoedd wrth fynd ymlaen. Byddwn yn adeiladu ar gysylltiadau presennol y Seren â phrifysgolion blaenllaw byd-eang, a byddaf yn gwneud cyhoeddiad arall ar eu cyfranogiad yn y dyfodol agos.

Yn olaf, a rhan annatod o egwyddorion system hunan-wella, mae'n rhaid inni annog archwilio ac arloesi. Fel y soniais yn gynharach, trwy ddarparu'r pwyslais hwn, gallwn fod yn arloeswr ym maes addysgeg, a pholisi ac ymchwil yn y maes hwn. Bydd y buddsoddiad rwy'n ei gyhoeddi heddiw yn cynnwys arian i feithrin gallu i gasglu tystiolaeth o'n dull, i gefnogi ein gwaith datblygu polisi ein hunain ac i gael ein cydnabod yn arloeswr rhyngwladol yn y maes hwn.

I gloi, Dirprwy Lywydd, nid yw'r datganiad heddiw dim ond yn fater o gefnogi ychydig o ddysgwyr a ddewisir. Dim o gwbl. Mae iddo fuddion pellgyrhaeddol i'r system ac yn gymdeithasol. Y dysgwyr hyn, o bob cefndir, a all fod, ac a fydd, y gweision cyhoeddus, yr entrepreneuriaid, yr athrawon a'r gwyddonwyr a fydd yn ysgogi ffyniant a llwyddiant Cymru yn y dyfodol. Mae cael pethau'n iawn ar gyfer y dysgwyr hyn, a'r rhai sydd â'r potensial i fod y dysgwyr hyn, yn golygu gwneud pethau'n iawn i bawb. Mae'n brawf gwirioneddol o'n hegwyddorion o baru tegwch â rhagoriaeth, ac rwy'n credu bod y dull cynhwysfawr a'r buddsoddiad hwn yn sicrhau y gallwn wynebu'r prawf hwnnw â sicrwydd, a chodi safonau a dyheadau i bawb yn ein system. Diolch.

16:45

A gaf i ddiolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad, er, mae'n rhaid i mi ddweud ein bod wedi aros yn hir amdano? Rydym ni wedi gwybod nad ydym wedi bod yn ymestyn ein disgyblion mwyaf abl a thalentog yn ddigonol ers sawl blwyddyn bellach. Mae Estyn wedi cadarnhau hyn, ac mae eraill wedi cadarnhau hyn hefyd—yn benodol, y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd—ac rwy'n credu bod y diffyg gweithredu, yn anffodus, wedi gadael rhai pobl ar ei hôl hi. Ond wedi dweud hynny, rwy'n croesawu'r ffaith bod gennym ddatganiad heddiw yn nodi y bydd rhywfaint o fuddsoddiad ychwanegol yn y rhwydwaith Seren.

Yn hollol amlwg, mae gennym ni broblem yma yng Nghymru. Nid ydym ni'n perfformio'n ddigon da ar dablau cynghrair yr OECD. Roedd ein canlyniadau TGAU y llynedd y gwaethaf ers degawd, er gwaethaf y ffaith bod y trefniadau gyda Cymwysterau Cymru ac ati yn ceisio dileu effaith y ffaith eu bod yn gymwysterau TGAU newydd. Gwyddom hefyd fod gennym rai problemau o fewn y rhwydwaith Seren presennol o ran anghysondeb, o ran gwahanol meini prawf cymwysterau o un ganolfan Seren i'r llall, ac yn wir heb fod â mynediad teg yn y canolfannau Seren hynny nac, yn wir, ledled Cymru.

Nodaf y bydd £3 miliwn ar gael gennych dros gyfnod o ddwy flynedd, ond beth am y tu hwnt i'r ddwy flynedd hynny? A fydd hyn yn rhywbeth cynaliadwy? Gwnaethoch chi sôn eich bod yn dymuno gwneud rhywfaint o ymchwil hefyd. Mae'n debygol y bydd yn cymryd mwy na dwy flynedd i allu dilyn ac olrhain yr unigolion hyn drwy'r system addysg, ac os ydych chi'n nodi pobl ifanc cyn TGAU ac yn eu dilyn yr holl ffordd hyd at ddiwedd safon uwch, mae hynny'n gyfnod o bedair blynedd. Felly, sut ar y ddaear mae ymrwymo £3 miliwn dros gyfnod o ddwy flynedd yn ddigon i allu mesur cynnydd yr unigolion hynny? Nid oes gennym ni unrhyw ddata sylfaenol, wrth gwrs, oherwydd y gwir amdani yw nad oes unrhyw blant sy'n rhan o rwydwaith Seren ar hyn o bryd yn cael eu holrhain i weld lle maen nhw'n mynd mewn gwirionedd ar ôl eu hastudiaethau mewn ysgolion. Does dim unrhyw syniad gennym ni faint ohonyn nhw sy'n mynd i'r prifysgolion gorau yn y DU ac, yn wir, dramor. Felly, byddwn i'n ddiolchgar am eglurhad gennych ynghylch o le mae'r ffigur £3 miliwn wedi dod, sut ydych chi wedi gweithio allan ei fod yn ddigonol ar gyfer y rhwydwaith hwn, pam yr ydych chi dim ond wedi ymrwymo i'w ariannu i'r graddau hynny am y ddwy flynedd nesaf, a beth yn union y byddwch chi'n ei fesur o ran y data sylfaenol, er mwyn i ni allu gweld a fu unrhyw welliant er mwyn eich dwyn i gyfrif am hyn.

Yn ogystal â hynny, rydych yn sôn am degwch. Rydym ni'n clywed llawer yn y Siambr hon am barch cydradd rhwng cymwysterau academaidd a galwedigaethol. Beth am roi rhywbeth ar waith ar gyfer pobl ifanc galwedigaethol sy'n cyflawni uchel? Pam na allwn ni gael rhywbeth tebyg i gael y peirianwyr newydd hynny ar brentisiaethau lefel uwch yn ein system addysg bellach? Pam na allwn ni eu holrhain nhw hefyd yn ogystal â'r cyflawnwyr uchel academaidd? Dydw i ddim yn deall pam nad ydych chi'n cyhoeddi unrhyw beth ar eu cyfer nhw, a hoffwn i'n fawr iawn weld beth yr ydych chi'n myn i'w wneud er mwyn eu cefnogi nhw hefyd.

Felly, mae angen dull gwahanol arnom. Rwy'n croesawu'r ffaith eich bod yn cynnig adnoddau ychwanegol, ond dydw i ddim yn credu bod y datganiad hwn yn ateb llawer o'r cwestiynau sydd gan lawer o bobl am y fframwaith presennol a sut y byddwch chi'n gwneud yn siŵr bod y fframwaith newydd yn gweithio.

A gaf i hefyd ofyn i chi yn gyflym iawn ynghylch meini prawf cymhwysedd? Mae hyn, wrth gwrs, yn broblem fawr gyda'r canolfannau a'r rhwydweithiau Seren presennol. Mae'n wahanol iawn o un i'r llall. A fyddwch chi'n pennu meini prawf cymhwysedd fel bod pobl ifanc yn gwybod o'r cychwyn cyntaf beth yr ydych chi'n disgwyl iddynt ei gyflawni er mwyn cael gafael ar y cymorth gan Seren? Os felly, beth fydd y gefnogaeth honno mewn ystyr ddiriaethol? Ai ysgolion fydd yn cael adnoddau ychwanegol, neu ai pobl fydd yn dod at ei gilydd o bryd i'w gilydd, a'r cyfarfod achlysurol ar gyfer ymarferwyr, neu a fydd rhywfaint o gyllid yn gysylltiedig â'r unigolion hynny yn yr ysgolion hynny i roi cymorth ychwanegol iddynt â'u haddysg? Nid wyf yn credu eich bod wedi dweud digon heddiw, a dweud y gwir, Ysgrifennydd y Cabinet, a hoffwn i, yn sicr, wybod llawer mwy o fanylion.

16:50

Os caf i ymdrin â'r pwyntiau y gwnaeth Darren—Darren, fel y gwyddoch chi'n iawn, nid wyf yn fodlon ar berfformiad Cymru ar hyn o bryd yn y Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr. Yr hyn y mae archwiliad manwl o'r canlyniadau PISA yn ei ddweud wrthym yw mai un o'r rhesymau nad ydym ni'n gwneud cystal ag yr hoffwn i yw oherwydd nad yw cyrhaeddiad ein disgyblion mwy abl a thalentog yng Nghymru yn cymharu â chyfartaledd yr OECD. Dyna pam y mae angen i ni roi mwy o bwyslais ar yr agenda penodol hwn. Nid wyf yn cuddio o hynny. Dyna un o'r rhesymau pam yr ydym ni'n cyflwyno'r cymorth ychwanegol hwn.

Rydych chi'n gofyn pam nad wyf i'n gallu ymrwymo cyllid am fwy na dwy flynedd. Wel, pe byddai eich Llywodraeth chi yn Llundain yn gallu ymrwymo i adolygiad cynhwysfawr o wariant—ac roedd ansicrwydd ynghylch cyllideb gyffredinol Llywodraeth Cymru—byddwn i wrth fy modd i fod mewn sefyllfa i fod yn fwy sicr. Ond mae'n rhaid imi ddweud, Darren, wrth i Lywodraeth San Steffan dynnu arian allan o'r gyllideb addysg gyffredinol, sy'n adlewyrchu ar ein cyllideb ni yma o ran addysg, mae'n anodd iawn gallu cynllunio mwy na dwy flynedd ymlaen llaw. Ond ni allaf adael i berffaith fod yn elyn i'r da. Gallwn i eistedd yn y fan hyn yn pryderu a dweud, 'Ni allaf fynd y tu hwnt i ddwy flynedd, felly gwnaf i ddim byd', neu 'mae angen mwy o adnoddau arnaf, felly gwnaf i ddim byd', neu gallem ni gymryd cyfrifoldeb am yr agenda hon a dechrau gwneud rhywfaint o gynnydd.

Mae Darren yn iawn i ddweud bod anghysondeb o ran dull Seren. Mae'n dweud nad ydym ni'n gwybod faint o'r disgyblion hynny sydd wedi mynd ymlaen i astudio yn ein prifysgolion gorau. Mae rheswm am hynny, oherwydd y myfyrwyr sy'n sefyll eu harholiadau safon uwch yr haf hwn yw'r garfan gyflawn gyntaf o gymorth Seren. Mae angen i ni, rwy'n cydnabod, wella'r ffordd yr ydym yn olrhain deilliannau Seren, ond bydd yr Aelod yn ymwybodol o'r gwerthusiad cychwynnol o'r rhaglen a gynhaliwyd sy'n dweud y gwnaed cynnydd anhygoel mewn cyfnod byr o amser. Mae'n dweud, am swm cymharol fach o arian, bod y rhaglen wedi gallu denu llawer iawn mwy o adnoddau gan sefydliadau partner. Byddwn yn ystyried argymhellion y gwerthusiad cychwynnol o Seren wrth inni ddatblygu Seren wrth symud ymlaen. Byddwn i'n disgwyl, o fis Medi yma, gofyniad mynediad mwy cyson at y rhaglen Seren ar draws y rhwydweithiau unigol.

Ond, Darren, bydd yn rhaid i ni bob amser fod â rhywfaint o hyblygrwydd o fewn y system honno. Hyblygrwydd, er enghraifft, ar gyfer argymhelliad gan athro i blentyn sydd efallai yn tanberfformio yn y TGAU am reswm da iawn. Ni ddylai fod gennym reol bendant sy'n dweud, 'Os na chawsoch chi'r graddau hynny ar y pwynt penodol hwnnw, dyna fe, rydych chi allan.' Felly, bydd yn rhaid i ni bob amser fod ag elfen o hyblygrwydd, ar sail argymhelliad athrawon, ar fyfyrwyr unigol, ac wrth gydnabod, os gallwch chi, bod y gallu i wneud yn well os ydych chi'n dod o gefndir mwy difreintiedig. Felly, efallai fod eich A yn cynrychioli taith fwy i chi nag efallai A* i ddisgybl sydd wedi cael yr holl fanteision. Felly, mae'n rhaid inni gael rhywfaint o hyblygrwydd yn y system sy'n cydnabod taith carfanau unigol o ysgolion. Dyna'r unig ffordd deg o gynnal y rhaglen. Ond gallwn gael dull mwy cyson, ac ymagwedd fwy cyson at beth sydd ar gael o fewn y rhaglen.

Ddoe ddiwethaf roeddwn i yn ysgol Y Pant yn Rhondda Cynon Taf, yn siarad â disgyblion y chweched dosbarth sydd wedi bod yn rhan o'r rhaglen Seren. Roedden nhw'n dweud y bu'n amhrisiadwy o ran eu helpu i gydnabod eu bod yn ddigon da, a'u bod yn gallu cystadlu â myfyrwyr ledled gweddill y Deyrnas Unedig, nad oes dim o'i le ar uchelgais i fod yn feddyg a bod â'r freuddwyd honno, a pheidio â meddwl bod yn rhaid iddyn nhw fychanu eu doniau eu hunain, eu bod yn ddigon da. Y mae wedi bod yn gwbl amhrisiadwy iddyn nhw. Siaradais ag un dyn ifanc a ddywedodd ei fod wedi mynd i gyfarfod ag unigolyn, darlithydd hanes, a siaradodd am Rydychen a Chaergrawnt, a sôn am yr hyn yr oedd ei angen i wneud cais llwyddiannus, a dywedais, 'Beth wyt ti'n mynd i'w wneud?', dywedodd, 'Rwy'n gwneud cais. Yn yr hydref, byddaf i'n gwneud cais i fynd i ddarllen hanes yn Rhydychen.' A dyna beth yr ydym ni ei eisiau. Rydym ni eisiau ysbrydoli'r ymdeimlad hwnnw o wybod ein bod yn ddigon da, bod ein plant yn ddigon da, ac mae angen i ni roi'r hyder iddyn nhw ac i beidio â theimlo'n chwithig wrth sefyll a dweud, 'Rwy'n abl iawn yn fy mhynciau.'

Bu hynny'n rhan o'r broblem. Mae gormod o'n plant heb fod â'r hyder hwnnw i sefyll a dweud, 'Rwy'n wirioneddol dda.' Weithiau, ein cerddorion a'r bobl chwaraeon—nhw yw'r arwyr yn yr ysgol. Pryd oedd yr arwr yn yr ysgol yr un sydd wedi rhagori yn Ffiseg neu'r un sydd wedi rhagori'n wirioneddol mewn cyfrifiadureg a rhoesom ganmoliaeth iddyn nhw hefyd? Felly, mae'n rhaid i ni wella fel cenedl a bychanu ein hunain ychydig yn llai, rwy'n credu, a sefyll pan fyddwn yn rhagorol ac yn annog ein plant i sefyll a dweud eu bod yn rhagorol.

Gofynnodd yr Aelod am gymwysterau galwedigaethol. Rwy'n synnu ei fod wedi colli hwn, ond mae gennym raglen eisoes yn y sector addysg bellach. Mae gennym eisoes, drwy weithio ar y cyd â ColegauCymru, raglen newydd yn y sector addysg bellach i gefnogi rhagoriaeth yn ein pynciau galwedigaethol. Byddwn yn noddi, ar y cyd â ColegauCymru yn nes ymlaen eleni, symposiwm a chynhadledd i allu rhannu'r arfer da hwnnw. Felly, mae gennym raglen yn y sector addysg bellach eisoes. Mewn gwirionedd, mae angen i ni ei gyflymu yn ein systemau ysgolion. Felly, mae'n rhaid i ni ystyried annog rhagoriaeth ym mhob agwedd ar ein system addysg. Mae hwn yn faes nad yw wedi derbyn y sylw dyledus, ac os gwnawn ni hyn yn iawn, byddwn yn llwyddo ar gyfer unigolion a byddwn hefyd yn llwyddo ar gyfer ein cenedl.

17:00

A gaf innau ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei datganiad? Yn sicr, mae angen gwneud mwy i fynd i'r afael â'r agenda yma. Efallai na fyddai'n taro nodyn cweit mor negyddol â llefarydd y Ceidwadwyr, ond, yn sicr, rwy'n cytuno ag ambell bwynt y mae e wedi'i wneud—un ohonyn nhw, wrth gwrs, yw'r ffaith bod yna adroddiad ar ôl adroddiad wedi amlygu'r gwendid yn y maes yma, ac, o'r diwedd, rŷm ni'n cyrraedd pwynt lle mae yna weithredu mwy penodol.

Mewn perthynas ag addysg bellach, wrth gwrs, rwy'n credu bod y pwynt a oedd yn cael ei wneud yn ddilys. Oes, mae yna raglen yn ei lle, ond rŷm ni'n sôn fan hyn am raglen sydd yn mynd i'r ysgol i hyrwyddo'r cyfleoedd, ac o flaen oed TGAU hefyd, felly, rwy'n meddwl bod yn rhaid inni sicrhau bod y parity of esteem yma yn estyn reit lawr y blynyddoedd o fewn ysgol uwchradd hefyd, ac nid dim ond unwaith y mae rhywun yn cyrraedd addysg bellach ac wedi gwneud y penderfyniadau. Efallai y gallwch chi ymateb ymhellach i hynny wrth ymateb i fi.

Mae'r datganiad yr ydych chi wedi'i roi inni heddiw yn pwysleisio, wrth gwrs, fod angen hwyluso adnabod disgyblion mwy abl a thalentog yn fwy cynnar. Mi allwn i ofyn, 'Wel, pa mor gynnar ŷm ni'n mynd i fynd?', oherwydd po gynharaf, po orau am wn i. Un o'r heriau mwyaf sy'n wynebu ysgolion—mi af i mor bell yn ôl ag ysgolion cynradd fan hyn—yw gwahaniaethu o fewn yr ystafell ddosbarth, yn enwedig mewn ysgolion gwledig lle mae yna nifer bychan o athrawon, efallai, a lle mae gennych chi ddosbarthiadau sydd nid yn unig ag ystod o alluoedd ond ystod o oedrannau, yn mynd, efallai, o wyth i 11 oed. Felly, mae'r mwy abl yn 11 yn yr un amgylchfyd dysgu â'r rhai llai abl, efallai, sydd yn wyth oed. Mae hynny yn ei hun yn cyflwyno her eithriadol i'r gweithlu ac i'r gyfundrefn addysg.

Felly, fy nghwestiwn cyntaf i yw: sut ŷch chi, fel Llywodraeth, yn teimlo y gallwn ni arfogi athrawon yn well gyda'r sgiliau, y technegau a'r strategaethau gwahaniaethu effeithiol yna sydd eu hangen er mwyn cychwyn ar adnabod y sgiliau yma a manteisio ar hynny mor gynnar ag sy'n bosibl, oherwydd mae yn her eithriadol? Nid wyf yn dweud mai rôl uniongyrchol Llywodraeth yw gwneud hynny—yn sicr, mae consortia yn mynd i fod yn ganolog i hynny—ond rwyf eisiau clywed beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i annog a hyrwyddo hyn, hyd yn oed ar y lefel cynradd, os ydym ni am fynd yn ôl i adnabod, annog a manteisio ar gyfleoedd i ddisgyblion mwy abl a thalentog cyn gynted ag sy'n bosibl.

Rydych chi'n cyfeirio hefyd yn eich datganiad at y grant datblygu disgyblion—y pupil development grant.

Mae perygl inni anghofio nad yw'r grant amddifadedd disgyblion yn ymwneud dim ond â chael y plant â'r cyrhaeddiad isaf o gefndiroedd difreintiedig i lefel benodol—mae'n ymwneud â diwallu anghenion yr holl unigolion hynny, rhai ohonyn nhw, wrth gwrs, sy'n fwy abl a thalentog. Rwy'n credu bod Estyn wedi dweud mai ychydig iawn o ysgolion sy'n defnyddio'r grant amddifadedd disgyblion i dargedu disgyblion mwy abl a thalentog mewn gwirionedd. Yn wir, mae dadansoddiad o effaith o gronfa ddata genedlaethol y disgyblion yn dangos bod y bwlch rhwng y rhai sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a'r disgyblion nad ydynt yn cael prydau ysgol am ddim sy'n cyrraedd y graddau uchaf o A* neu A yn parhau i fod yn fawr—yn wir, nid yw wedi newid yn ystod y pum mlynedd diwethaf—er gwaethaf, wrth gwrs, y bwlch cyrhaeddiad cyffredinol yn cau yng nghyfnod allweddol 4.

Felly, rwy'n credu'r pwynt rwy'n ei wneud yma, mewn gwirionedd, yw bod mwy y gallwn ni ei wneud gyda'r rhaglenni a'r mentrau presennol i fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd ar gyfer plant mwy abl a thalentog, heb sôn wedyn am gychwyn, fel sy'n gywir, ar fentrau newydd eraill. Tybed beth fydd y Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod y grant amddifadedd disgyblion mewn gwirionedd yn cael ei ddefnyddio yn fwy effeithiol yn hynny o beth nag a wneir ar hyn o bryd yn amlwg, yn ôl tystiolaeth Estyn.

Yn olaf gen i, rydych chi'n dweud wrthym y bydd dull yn cael ei dreialu o fis Medi ymlaen sy'n cynnwys dysgwyr iau cyn TGAU. Hyderaf y bydd hynny'n profi'n arbennig ddulliau sy'n ymwneud â darpariaeth mewn ardaloedd gwledig yr ydych rwy'n siŵr—mi wn—y byddwch yn angerddol yn ei chylch, ond hefyd y cymorth sydd ar gael drwy gyfrwng y Gymraeg, oherwydd amlygwyd y meysydd hyn yn y gwerthusiadau unigol yn flaenorol, ac maen nhw'n sicr yn rhai y byddwn i'n gobeithio ac yn hyderu y byddai'r Llywodraeth yn dymuno sicrhau y cânt eu bodloni'n gadarn.

A gaf i ddiolch i Llyr am ei gwestiynau? A gaf i ddechrau drwy ddychwelyd at y pwynt am addysg bellach? Rwyf wedi ymrwymo i ddiwallu anghenion dysgwyr mwy abl a thalentog yn y sector addysg bellach yn ogystal ag yn y sector ysgolion. Am y tro cyntaf erioed, rydym wedi llunio canllawiau wedi'u teilwra i anghenion dysgwyr addysg bellach. Nid yw'r canllawiau hyn dim ond i'r rhai hynny â gallu yn y pynciau academaidd mwy traddodiadol sydd o bosibl yn gwneud safon uwch, er enghraifft, mewn coleg addysg bellach, ond hefyd i'r rhai hynny â sgiliau galwedigaethol ac ymarferol neilltuol. Bwriad ein canllawiau yw adlewyrchu ethos cynhwysol ac amrywiol y sector addysg bellach. Nid yw wedi'i wneud erioed o'r blaen, rydym ni wedi'i wneud, mae ar gael yn y sector a, dros y flwyddyn nesaf, mewn partneriaeth â ColegauCymru, byddwn yn parhau i wneud mwy i gryfhau'r cymorth yn y sector addysg bellach ar gyfer dysgwyr mwy abl a thalentog gan gynnwys, fel y dywedais wrth Darren Millar, ariannu rhaglen datblygiad proffesiynol ar gyfer ymarferwyr yn y sector addysg bellach. Ac rydym ni hefyd yn gweithio mewn partneriaeth â nhw i gynnal cynhadledd a fydd yn darparu'r cyfle i golegau arddangos a dysgu oddi wrth ei gilydd am sut maen nhw'n cefnogi dysgwyr mwy abl a thalentog i lwyddo.

Felly, mae hwn yn torri tir newydd yn y sector addysg bellach. Rydym ni eisoes wedi llunio'r canllawiau hynny yn y sector hwnnw, ac rydym ni bellach yn edrych ar beth y gallwn ni ei wneud yn yr ysgolion, oherwydd, Llyr, gwnaethoch chi sôn am y mater o nodi. Un o'r problemau sydd gennym yw bod disgyblion mwy abl a thalentog mewn un ysgol yn wahanol i rai mewn ysgol arall, felly mae angen inni gael diffiniad cyffredin o'r garfan yr ydym ni'n sôn amdani, ac mae angen arweiniad newydd arnom gan Lywodraeth Cymru i'r sector addysg ar beth sy'n digwydd wedyn.

Ym mhob ysgol, mewn gwirionedd, byddem yn disgwyl cofrestru plentyn sy'n fwy abl a thalentog, ond ar hyn o bryd, mewn rhai achosion—nid pob un, oherwydd bod gennym rai ymarferwyr rhagorol—ond mewn rhai achosion dyna ddiwedd y broses: caiff plentyn ei nodi, rhoddir tic mewn blwch ac yna nid oes dim yn digwydd ar ôl y broses benodol honno, ac nid yw hynny'n ddigon da. Bydd ein diffiniad newydd, ein system nodi newydd a'n canllawiau newydd ar gyfer ysgolion yn pwysleisio hynny, a chaiff ei atgyfnerthu gan awdurdodau addysg lleol, gan gynghorwyr her consortia rhanbarthol a gan Estyn. Ni fydd gwneud dim mwy na rhoi tic yn y blwch a nodi'r plentyn yn ddigon; mae angen eu cefnogi wedyn.

A Llyr, rydych chi yn llygad eich lle: mae hynny wedyn yn ymwneud ag ymagweddau addysgeg yn yr ystafell ddosbarth a, heb os, mae cyflawni hynny mewn ysgol wledig fach iawn yn her, ond mae'n rhaid i ni wynebu'r her honno oherwydd y dewis arall yw cau'r ysgolion hynny. Dyna'r dewis arall, ac nid wyf i eisiau gwneud hynny, a dyna pam na allwn ni weld y rhaglen hon ar ei phen ei hun. Rydych chi'n hollol iawn i ddweud er bod pot ar wahân o arian ar gyfer y cynllun arbennig hwn yr wyf yn ei gyhoeddi i chi heddiw, ni all fod ar wahân i adnoddau sydd eisoes ar waith yn ein hysgolion, boed y grant datblygu disgyblion neu'r grant ysgolion gwledig a bach, sy'n benodol i ymdrin â rhai o'r heriau hyn o ran addysgu mewn ardal wledig. Felly, ni allwn wneud hyn ar ei ben ei hun. Mae'n cyfuno â meini prawf y grant ysgolion gwledig a bach, sef ceisio mynd i'r afael â rhai o'r heriau ymarferol iawn hyn i athrawon heb fod angen dweud, 'Wel, ni ellir ei wneud. Yr unig ateb yw anfon ein plant mewn ardaloedd gwledig i ysgolion mwy o faint'—rhywbeth nad wyf i'n dymuno'i wneud a gwn nad ydych chi'n dymuno'i wneud ychwaith. Felly, ni all ddigwydd ar wahân.

Y grant datblygu disgyblion: mae'n rhaid i ni barhau â'n penderfyniad i sicrhau bod yr arian hwnnw—£91 miliwn yn y flwyddyn ariannol newydd—bod y £91 miliwn hwnnw yn cyrraedd y plant hynny sydd ei angen. Ac rydych chi'n iawn: mae rhai o'n plant mwy abl a thalentog yn blant sydd â hawl i brydau ysgol am ddim hefyd. Ac weithiau, a hynny yn ôl tystiolaeth a roddwyd i'r Pwyllgor, mae'r grant amddifadedd disgyblion yn mynd tuag at y plant llai abl hynny, ond yr her i ni wrth weithio gydag ysgolion, consortia rhanbarthol ac awdurdodau addysg lleol yw sicrhau bod y grant amddifadedd disgyblion yn cael ei ddefnyddio yn yr ystyr lawnaf bosibl.

Mae angen inni barhau i ysgogi dulliau sy'n seiliedig ar dystiolaeth yn ein hysgolion. Rydym yn gwybod beth sy'n gweithio. Mae Ymddiriedolaeth Sutton wedi ymchwilio'n sylweddol i ba ymyraethau sy'n gwneud y gwahaniaeth mwyaf ar gyfer y plant hyn, ac mae'n rhaid i ni barhau â'r ymgyrch, drwy ein consortia rhanbarthol, os na fydd ysgol yn dilyn pecyn cymorth Ymddiriedolaeth Sutton, os nad yw'r ysgol yn defnyddio dulliau gweithredu y profwyd eu bod yn gweithio a thystiolaeth, mae'n rhaid bod rheswm da iawn pam nad yw hynny'n wir, a dylai'r ysgolion hynny eu hunain fod yn cynnal eu prosiect ymchwil gweithredu eu hunain yn eu hysgolion i ddangos bod eu dull nhw yn gwneud gwahaniaeth mewn gwirionedd.

Ond yr hyn sy'n gwbl glir i mi yw nad yw unrhyw oedran yn rhy ifanc i ddechrau. Mae angen inni nodi'r plant hyn mor gynnar â phosibl yn eu gyrfaoedd addysgol, ond cydnabod hefyd, i rai plant, y gallai'r doniau hynny ddod i'r amlwg yn ddiweddarach yn eu haddysg. Ac felly, ni ddylem ddweud, 'Iawn, os nad ydych chi'n cyrraedd y targed pan fyddwch yn bum mlwydd oed, dyna fe.' Nid ydym yn dymuno bod yn y sefyllfa honno. Mae angen inni gydnabod bod plant yn cyrraedd eu cerrig milltir mewn ffyrdd gwahanol, a gallai'r dalent honno ddod yn fwy amlwg mewn ffurfiau gwahanol. Ni ddylai fod gennym system sydd mor anhyblyg fel na allwn roi ystyriaeth i'r ffaith bod pob un o'n plant yn wahanol iawn ac mae eu taith addysgol yn wahanol.

17:10

Diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Rydym ni yn UKIP Cymru yn croesawu eich cyhoeddiad o £3 miliwn i gefnogi disgyblion disgleiriaf a mwyaf talentog Cymru. Mae'n bwysig meithrin talent a nodi pwy yw ein disgyblion disgleiriaf ar y cam cynharaf posibl. Felly, oherwydd bod angen gwneud hyn yn gynharach nag ar lefel y chweched dosbarth, mae'n fenter dda i rwydwaith Seren ddechrau targedu dysgwyr iau.

Hefyd, hoffwn i ofyn pa mor gynaliadwy y bydd y £3 miliwn yn eich barn chi i gyrraedd eich targed. Pa mor gynhyrchiol fydd hi yn y system addysgol? Ydych chi hefyd yn credu—rwyf i'n credu—efallai na fyddai'r fenter hon wedi bod yn angenrheidiol pe bai gennym ni ysgolion sy'n darparu ar gyfer doniau a galluoedd unigol pawb, a phe bai gennym ni ysgolion gramadeg, ysgolion uwchradd a cholegau technegol i ddisgyblion ar oedran eithaf ifanc?

Rwy'n falch eich bod wedi sôn am Ysgol Y Pant, oherwydd roedd Ysgol Y Pant yn ysgol rhwng yr ysgol ramadeg a'r ysgol uwchradd flynyddoedd lawer yn ôl. Felly, byddai disgyblion, pe baent yn mynd i'r ysgol uwchradd yn 11 oed, yn cael cyfle yn 12 oed pan nodwyd eu talent, i sicrhau lle yn Ysgol Y Pant neu fynd i'r ysgol ramadeg. Felly, ni chafodd neb eu colli, mewn gwirionedd. Roeddwn i'n meddwl bod honno'n system eithaf da ac roedd Ysgol Y Pant yn ysgol dda iawn i ddatblygu cryfderau a galluoedd y disgyblion, oherwydd nid yw polisi un dull i bawb yn gweithio ac mae'n rhaid inni gydnabod hynny.

Mae'n dda cyhoeddi'r arian ychwanegol hwn a fydd wedi'i dargedu'n benodol ar gyfer disgyblion sydd wedi'u clustnodi'n gynnar i fynd i brifysgol arweiniol. Ond beth ydym ni'n ei wneud i gefnogi ein plant nad ydynt yn academaidd yn yr ystyr draddodiadol, ond sydd yr un mor ddawnus? Beth ydym ni'n ei wneud i gefnogi plant sydd ag uchelgais i wneud prentisiaeth a dysgu crefft? Rwy'n sôn am blant cyn TGAU. Nid yw disgyblion disgleiriaf a mwyaf dawnus Cymru, fel yr ydych chi'n eu disgrifio, yn rhai academaidd yn unig, nhw yw'r rhai sy'n gweithio'n galed ar yr hyn maen nhw'n dda yn ei wneud, sy'n rhagori mewn addysg gorfforol, celf neu ddylunio. Felly, nid yw talent o reidrwydd yn cyfateb i allu academaidd. Hoffwn i wybod beth yr ydych chi'n bwriadu ei wneud ar gyfer y disgyblion hyn.

Un maes a all helpu'r rhai mwyaf dawnus yn academaidd mewn pynciau traddodiadol yw papurau arholiad chweched tymor a phapurau arbennig. Ystyrir y papurau hyn yn bethau cadarnhaol ar gyfer cael eich derbyn mewn rhai pynciau ym mhrifysgolion Grŵp Russell, fel Caergrawnt a Warwick. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi amlinellu pa welliannau y mae Llywodraeth Cymru a'r rhwydwaith Seren yn eu gwneud i sicrhau bod myfyrwyr yn cael eu paratoi yn y ffordd orau os byddan nhw'n penderfynu sefyll arholiadau o'r fath? Diolch.

A gaf i ddiolch i Caroline am ei chwestiynau? Mae'r gwerthusiad cyntaf yr ydym wedi'i gael o rwydwaith Seren yn argymell y dylem ni ystyried cyflwyno Seren yn gynharach yng ngyrfa ysgol plentyn ac rwy'n credu bod manteision gwirioneddol a bod y rhwydwaith mewn sefyllfa dda i wneud hynny. Er enghraifft, wrth ddewis pynciau TGAU, gall hynny gael effaith sylweddol ar allu myfyriwr i barhau i astudio pethau nes ymlaen, felly os nad ydym yn rhoi'r cyngor cywir ar ddiwedd blwyddyn 9, gall myfyriwr, yn ddiarwybod, gau llwybrau penodol iddyn nhw eu hunain. Felly, mewn gwirionedd, bydd cael y cymorth hwnnw yn gynharach, yn fy marn i, yn fuddiol, felly byddwn yn ei dreialu. Rydym ni eisiau cerdded cyn rhedeg. Rydym yn dal i ddatblygu ein rhaglen rhwydwaith Seren ar gyfer dysgwyr ôl-16, ond rwyf yn credu nad oes angen inni aros i berffeithio hynny cyn y gallwn ddysgu'r egwyddorion a'u cymhwyso'n gynharach yn yr ysgol.

Caroline, nid wyf am ailadrodd eto heddiw pam rwy'n gwrthod yn llwyr dethol disgyblion yn 11 oed. Rwy'n ei wrthod. Mae'r Llywodraeth hon yn ei wrthod. Mae'r holl dystiolaeth—rwyf newydd ddyfynnu'r Ymddiriedolaeth Sutton—wyddoch chi, mae ymchwilwyr annibynnol fel hynny yn dweud wrthym nad yw dethol yn ffordd o allu hybu tegwch a rhagoriaeth i'r holl fyfyrwyr, felly nid wyf yn mynd i drafod hynny oherwydd ni fyddaf i byth wedi argyhoeddi o'r dadleuon hynny gan nad yw'r dystiolaeth ar gael i'w chefnogi.

Fodd bynnag, rydych yn llygad eich lle bod angen inni fod yn agored iawn â myfyrwyr am amrywiaeth eang o gyfleoedd sydd ar gael. Byddwch yn ymwybodol o fy llythyr cylch gwaith i Gyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, lle'r ydym yn gweithio gyda CCAUC ac addysg bellach i ddatblygu prentisiaethau ar sail gradd. Gwnes i gyfarfod â dyn ifanc ddoe yn Y Pant. Rwy'n credu ei fod ym mlwyddyn 8, ac roedd e wedi bod i Brifysgol De Cymru ac wedi gweld gweithgareddau ym Mhrifysgol De Cymru, a dywedais, 'Beth ydych chi'n meddwl?' a dywedodd, 'Wel, rwy'n credu efallai fydda i'n mynd i'r brifysgol nawr, ond 'dwi ddim yn gwybod achos efallai fydda i'n gwneud prentisiaeth.' A dywedais i, 'Mewn gwirionedd, erbyn i chi gyrraedd yno, ni fyddwn yn gwneud i chi ddewis, achos byddwch chi'n gallu gwneud y ddau. Byddwch chi'n gallu ennill prentisiaeth lefel uchel hynod ymarferol, a byddwch yn gwneud hynny mewn athrofa addysg uwch, wrth inni ddatblygu ein prentisiaethau lefel gradd. Ni fydd yn rhaid i chi ddewis.' Rwy'n credu mai dyna beth y mae angen inni ei wneud, ac rydym yn ariannu ac yn gweithio gyda CCAUC i ddatblygu'r rhaglenni hynny ar y cyd â'r sector addysg bellach.

Rydych chi'n hollol iawn: mae angen inni sicrhau bod y plant hynny sy'n gobeithio mynd i rai o'n prifysgolion ond yn enwedig y rhai sy'n gobeithio gwneud cyrsiau penodol, yn arbennig ym maes meddygaeth, yn cael cyngor ar ba fath o arholiadau a pha fath o brofion gallu y mae angen iddyn nhw eu sefyll ochr yn ochr â'u cymwysterau safon uwch. Mae hynny'n rhan o waith rhwydwaith Seren. Mae ganddo ffrydiau penodol i bobl sy'n bwriadu, er enghraifft, mynd i faes meddygaeth neu'r gwyddorau milfeddygol, ac maen nhw'n cael cyngor penodol iawn ar yr hyn y mae angen iddyn nhw ei wneud ochr yn ochr â'u cymwysterau safon uwch i roi cyfle iddyn nhw o gael y lleoedd hynny. Gwaith y rhwydwaith yw hynny. A dyna'r gwahaniaeth rwy'n clywed y mae Seren yn ei wneud. Dywedodd athro wrthyf i ddoe, 'Mae Seren yn caniatáu inni roi i'n plant yr hyn yr oedd y bobl hynny a aeth i ysgolion preifat yn ei gael erioed, yr hwb ychwanegol hwnnw, y cyngor mewnol hwnnw, y cymorth hwnnw i sicrhau bod y ceisiadau hynny yn geisiadau llwyddiannus', ac rydym ni'n gwneud hynny erbyn hyn ar gyfer ein holl blant.

17:15

Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, mae diddordeb arbennig gen i yn y rhwydwaith Seren i gefnogi dysgwyr abl a thalentog i fynd i'r brifysgol, fel y byddwch yn ymwybodol o bosibl o nifer fy nghwestiynau ysgrifenedig ar y—[Torri ar draws.] Diolch.

Yn gyntaf, hoffwn i ofyn a ydych chi wedi cynnal unrhyw asesiad o'r gwersylloedd haf y mae rhai o'r prifysgolion mwyaf blaenllaw yn eu cynnig, gan gynnwys eu heffeithiolrwydd o ran cost. Er enghraifft, rwy'n nodi bod gwersyll Yale yn costio £2,000 i bob disgybl, ac mae hynny'n dod o gyllideb bresennol Seren. Yn ail, yn ôl trafodaethau rwyf wedi'u cael â'r sector, gan gynnwys swyddogion derbyn allweddol, ceir pryder bod rhai ysgolion yn betrus wrth wneud yr ymdrech angenrheidiol i ymgysylltu â rhwydwaith Seren fel pe baent yn ofni y bydd eu sgôr Estyn yn dioddef pe byddai amser athrawon yn cael ei gymryd o feysydd eraill sy'n cael eu graddio gan Estyn. A fyddai'n bosibl yn rhan o'ch ymrwymiad i ehangu a chryfhau rhwydwaith Seren i arolygiadau Estyn roi ystyriaeth i ymgysylltu â rhwydwaith Seren a'i amcanion?

Yn olaf, a oes modd i rwydwaith Seren wneud mwy i hyfforddi a gwella athrawon i gefnogi disgyblion i gael lle mewn prifysgolion elît? Er bod rhai gweithdai ar gael i athrawon eisoes, rwyf i wedi clywed bod—neu o leiaf mewn rhai ohonynt—presenoldeb wedi bod yn isel, ac nid yw Seren wedi gallu talu costau presenoldeb athrawon, yn enwedig y costau cyflenwi. Os oes modd i ni roi rhywfaint o'r dystiolaeth y mae Ymddiriedolaeth Sutton wedi dod o hyd iddi i'r bobl, rwy'n credu y byddai hynny'n arbennig o werthfawr. Os ydym ni, fel yr ydych chi'n ei ddweud, i fod yn arweinwyr y byd o ran addysgeg, a ydych chi'n cytuno bod hwn yn fater y mae angen rhoi sylw iddo a'i ddatrys?

Diolch ichi, Mark. Ac rwyf i wir yn croesawu—ac rwy'n dweud hyn yn gwbl ddidwyll—eich diddordeb yn y rhaglen hon. Gwn fod hwn yn faes arbennig yr ydych chi'n awyddus i'w weld yn datblygu ac yn gweithio'n dda i fyfyrwyr Cymru, ac rwy'n croesawu'r craffu ychwanegol, sy'n fy nghadw ar flaenau fy nhraed i wneud yn siŵr y gallaf ateb eich cwestiynau.

Rydym yn edrych ar effeithiolrwydd yr holl ymyraethau, ac, wrth i ni ymateb i'r gwerthusiad cychwynnol o Seren, byddwn mewn gwirionedd yn gofyn y cwestiwn: pa weithgareddau sy'n arwain at yr enillion mwyaf? Mae Mark yn rhoi enghraifft ysgol haf Yale. Wel, yn bersonol, rwyf i wrth fy modd, yr haf hwn, y bydd nifer o fyfyrwyr Cymru yn cael cyfle i fynd i ysgol haf Yale. Am gyfle anhygoel ydyw i'r bobl ifanc hynny—am beth anhygoel i'w hysbrydoli, i allu ei ysgrifennu ar eu ffurflenni cais a'u CVs mewn blynyddoedd i ddod—ond bydd angen i ni ddeall pa un a yw hynny'n ymyrraeth effeithiol ac yn ddefnydd effeithiol o'r arian hwnnw. Ond rwy'n dymuno rhoi gwybod i fyfyrwyr Cymru am y rhai gorau, boed hynny yng Nghymru, boed hynny yn Rhydychen neu Gaergrawnt, neu boed hynny ledled y byd. Ac rwyf wrth fy modd—rwy'n eiddigeddus iawn; byddwn i'n dwlu ar fynd i ysgol haf Yale yr haf hwn.

Rydych chi'n iawn ynghylch Estyn a'r rhan hollbwysig sydd gan Estyn a sut y mae Estyn yn dylanwadu ar ymddygiad yn ein system ysgolion. Rwyf yn ymwybodol iawn—ymwybodol iawn—y gallaf ddweud rhywbeth yn y Siambr hon, ond, os yw ysgolion yn credu y bydd Estyn yn eu marcio i lawr, byddan nhw'n ei anwybyddu a byddan nhw'n gwneud yr hyn y maen nhw'n meddwl y bydd Estyn yn ei wneud yn ofynnol iddyn nhw ei wneud. Felly, mae angen dull cydgysylltiedig arnom gan Estyn a'r consortia rhanbarthol, sydd, wrth gwrs, yn rhan o'r gwerthusiad sy'n pennu'r model categoreiddio ysgolion, er mwyn i ni gyd weithio yn unol â'n gilydd ac i ni fod yn glir, mewn gwirionedd, na ddylid ystyried bod amser athrawon a gaiff ei dreulio ar hyn yn niweidiol i rywbeth arall sy'n digwydd yn yr ysgol. Mae'r drefn arolygu, wrth gwrs, yn fater iddyn nhw yn annibynnol ar y Llywodraeth, ond byddaf i'n sicr o'i godi pan fyddaf i'n cyfarfod a'r Prif Arolygydd nesaf, un o fy nghyfarfodydd rheolaidd, oherwydd fy mod i'n ymwybodol bod yr hyn y mae Estyn yn ei wneud, yn wir, yn ysgogi ymddygiad mewn ysgolion unigol. 

Mae swyddogaeth athrawon yn gwbl hanfodol drwy fod yn eiriolwyr realistig ar gyfer eu myfyrwyr, ac, felly, mae angen iddyn nhw eu hunain fod â'r cymwysterau, ac un o'r pethau yr ydym ni'n ei wybod: pan fo gan athrawon lai o brofiad o'r prosesau gwneud cais i Rydychen neu Gaergrawnt neu i rai o'n prifysgolion gorau, nid ydym yn gweld plant yn gwneud y datblygiad hwnnw. Felly, mae hyfforddi athrawon a rhoi'r wybodaeth iddyn nhw yn gwbl hanfodol ac rwy'n addo, wrth inni edrych ar ein canllawiau a datblygiad y rhwydwaith Seren, byddwn yn sicrhau ein bod yn chwalu unrhyw rwystrau sy'n atal athrawon rhag cymryd rhan lawn yn y cyfleoedd sydd ar gael, oherwydd eu bod yn hollbwysig i gefnogi'r plentyn hwnnw drwy'r broses honno a'u helpu i wneud penderfyniadau ac mae angen yr hyder arnyn nhw eu hunain eu bod yn gwybod beth maen nhw'n ei wneud, eu bod yn gwybod beth sy'n gweithio.

Fel y dywedais, mae'n syndod braidd, wrth edrych ar ymchwil rhyngwladol, nad oes llawer ohono yn ymwneud ag addysgeg mwy abl a thalentog ac rwy'n credu bod hyn yn rhoi cyfle gwirioneddol i Gymru arwain y ffordd a datblygu ein sgiliau a'n harbenigedd yn y maes hwn mewn gwirionedd, lle ceir cyfuniad o gamau gweithredu yn ein hysgolion, ond ategir hynny hefyd gan ymchwil fel y gallwn fod yn arweinwyr ar gyfer llenwi'r bwlch hwnnw sydd i'w weld ar hyn o bryd o ran ymchwil dwys iawn yn y maes hwn i'r hyn sy'n gweithio.

17:20
6. Datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth: Mapiau Rhwydwaith Integredig Teithio Llesol

Eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth ar fapiau rhwydwaith integredig teithio llesol, ac rwy'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth i wneud y datganiad. Ken Skates.

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac rwy'n croesawu'r cyfle hwn heddiw i ddiweddaru'r Aelodau ar garreg filltir fawr yng ngweithrediad ein Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013. Yn dilyn cyflwyno a chymeradwyo'r mapiau sy'n dangos y llwybrau teithio llesol presennol yn 2016, mae awdurdodau lleol yng Nghymru wedi cyflwyno eu cynlluniau ar gyfer rhwydweithiau teithio llesol integredig fis Tachwedd diwethaf, ac mae'r rhain wedi'u hasesu'n llawn erbyn hyn.

Mae'r Ddeddf teithio llesol yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol gyflwyno map rhwydwaith integredig o fewn tair blynedd i'r adeg pan ddaw'r Ddeddf i rym. Gwnaeth y Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y pryd ymestyn y dyddiad cau ar gyfer eu cyflwyno gan chwe wythnos i 3 Tachwedd 2017 oherwydd yr etholiadau llywodraeth leol a'r anhawster posibl i ymgynghori ar y mapiau drafft yn ystod y cyfnod cyn yr etholiad.

Heddiw, mae awdurdodau lleol wedi cael penderfyniad ar y mapiau rhwydwaith integredig a gyflwynwyd ganddynt. Rhoddodd fy swyddogion gymorth rheolaidd i'r awdurdodau, gan gynnwys drwy weithdai a nodiadau cyngor. Ymgysylltodd y rhan fwyaf o'r awdurdodau lleol yn llawn yn y broses gan fynychu amrywiaeth o weithdai a gynhaliwyd gennym ledled Cymru i'w helpu i ddatblygu eu mapiau integredig. Fe wnaethom hefyd gomisiynu prosiect a oedd yn treialu elfennau o'r broses o baratoi mapiau rhwydwaith integredig. Gwnaeth y prosiect, a gomisiynwyd gyda Sustrans, weithio gyda nifer o awdurdodau lleol drwy rai o'r camau allweddol wrth lunio map rhwydwaith integredig gan ddatblygu arferion da a lledaenu gwersi a ddysgwyd.

Rwy'n falch bod 21 o'r 22 o awdurdodau lleol wedi cyflwyno eu mapiau ar amser. Rhoddodd Cyngor Sir Fynwy wybod i'm swyddogion ar 5 Medi na fyddai'n gallu cyflawni'r terfyn amser. Ym mis Hydref, cyflwynwyd cyfarwyddeb i Gyngor Sir Fynwy ac maen nhw yn awr i fod i gyflwyno eu mapiau rhwydwaith integredig yfory.

Mae'r holl fapiau rhwydwaith integredig a gyflwynwyd wedi'u hasesu yn erbyn y gofynion a nodir yn y Ddeddf a'r canllawiau statudol. Gan fod y fersiwn gyntaf hon o weithrediad y Ddeddf yn broses o ddysgu i bawb ohonom ni, penodais yr Athro John Parkin ym Mhrifysgol Gorllewin Lloegr fel dilysydd annibynnol. Gofynnwyd iddo edrych ar ganlyniadau'r arfarniad i sicrhau eu bod yn gyson ac yn rhesymol ac i helpu i ddod i benderfyniad cadarn. Roeddwn i'n meddwl bod ymrwymiad yr awdurdodau lleol ledled Cymru yn rhagorol ynghyd â safon y rhan fwyaf o'r cyflwyniadau.

Efallai yn anochel yn y cylch cyntaf hwn, mae amrywiaeth o ddulliau wedi'u defnyddio gan awdurdodau wrth ddatblygu'r mapiau hyn, ac mae llawer iawn o amrywiaeth yn lefelau'r uchelgais a fynegwyd yn y mapiau hyn. Ar sail yr arfarniad a gynhaliwyd gan fy swyddogion ac asesiad yr Athro Parkin, rwyf wedi gwneud y penderfyniadau canlynol: rwy'n falch o allu cymeradwyo cyflwyniadau 14 o awdurdodau lleol yn llwyr, oherwydd eu bod nhw wedi dangos bod eu cynigion yn seiliedig ar ymgysylltu ystyrlon ac yn ffurfio map rhwydwaith integredig cam cyntaf credadwy. Mae grŵp arall o gyflwyniadau sy'n disgyn ychydig yn is na'n disgwyliadau, naill ai yn y modd yr ymgysylltwyd ac yr ymgynghorwyd â'r cymunedau yn y broses, neu o ran cydlyniad eu rhwydweithiau arfaethedig. Ar gyfer y rhain, rwyf wedi penderfynu cymeradwyo'r mapiau ar yr achlysur hwn, gydag argymhellion clir ar gyfer mynd i'r afael â'r gwendidau hyn.

Rwy'n siomedig bod cyflwyniadau gan bedwar awdurdod lleol yn anaddas i'w cymeradwyo ar eu ffurf bresennol oherwydd bod yr awdurdodau lleol hyn naill ai wedi methu ag ymgynghori'n effeithiol ar eu cynigion neu oherwydd nad ydyn nhw'n cynnig rhwydweithiau teithio llesol ystyrlon, ac, mewn rhai achosion, roedd y ddau beth yn wir am eu cyflwyniadau. I'r awdurdodau lleol hynny, byddaf yn cyflwyno cyfarwyddeb iddyn nhw ailgyflwyno eu cynigion erbyn 27 Awst eleni. Byddwn yn eu cefnogi drwy gydol y cyfnod hwn yn barhaus. Darparodd y dilysydd annibynnol argymhellion penodol ar feysydd y dylid rhoi sylw iddynt, a bydd fy swyddogion yn gweithio gyda'r awdurdodau lleol yr effeithir arnynt i sicrhau cynnydd buan. Rydym ni hefyd yn gwneud argymhellion i awdurdodau eraill i dynnu sylw at feysydd i'w gwella. Man cychwyn yw'r mapiau rhwydwaith integredig cyntaf hyn; rwy'n disgwyl i awdurdodau lleol barhau i weithio ar y mapiau rhwydwaith hyn a'u mireinio drwy drafod â'u cymunedau. Fel hyn, pan fydd yn rhaid iddyn nhw eu cyflwyno eto ymhen tair blynedd, bydd y broses yn llawer symlach.

Nawr bod y mapiau rhwydwaith integredig cyntaf ar gyfer y rhan fwyaf o leoedd yng Nghymru wedi'u sefydlu gennym, mae gennym ni sylfaen gadarn i wireddu'r rhwydweithiau cerdded a beicio hyn ac i gael mwy o bobl i gerdded a beicio yng Nghymru. Rwyf bellach wedi cael y ceisiadau ar gyfer y rownd nesaf o grantiau trafnidiaeth lleol, a bydd llawer ohonyn nhw'n gynlluniau teithio llesol, a byddaf yn cyhoeddi pa gynlluniau a gaiff eu cyllido y mis nesaf. Byddaf yn parhau i geisio ategu'r cyllid hwn eleni yn ystod y flwyddyn pryd bynnag y daw cyfle i gael gafael ar gyfalaf ychwanegol, fel yr wyf wedi'i wneud eleni. Dyrennais dros £8 miliwn o arian cyfalaf ychwanegol i gynlluniau sydd er budd teithio llesol ar gyfer 2017-18 i hybu'r cynlluniau presennol ac ariannu prosiectau ychwanegol. Rwyf hefyd wedi comisiynu adolygiad ehangach o sut yr ydym ni'n ariannu teithio llesol ac i edrych ymlaen at y gofynion yn y dyfodol. Fy mwriad yw cynyddu faint yr ydym yn ariannu teithio llesol ac yr ydym yn ei roi ar gael yn ganolog ar gyfer seilwaith yn sylweddol, a byddaf yn rhannu mwy o fanylion ar hyn gyda chi cyn bo hir.

Mae'r mapiau integredig yn cynrychioli cyfle gwych i gynllunio'n gydgysylltiedig. Rwy'n annog awdurdodau lleol a chyrff eraill i sicrhau bod cynlluniau a rhaglenni eraill yn eu hystyried ac, yn bwysig, yn eu defnyddio yn rhagweithiol i sicrhau cyllid o amrywiaeth o ffynonellau eraill. Pan fyddwn yn llwyddo i greu'r rhwydweithiau hyn, a phan gânt eu defnyddio'n dda, byddwn i gyd yn elwa ar well iechyd a llai o gostau gofal iechyd, llai o dagfeydd, llai o lygredd aer ac allyriadau, ac, yn gyffredinol, lleoedd gwell. Mae cyflawni hyn yn gyfle ac yn gyfrifoldeb ar y cyd i bob un ohonom ni yng Nghymru.

17:25

Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad y prynhawn yma. Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych chi o'r farn bod diffyg unrhyw adnoddau ariannol a dynol yn un o'r rhesymau pam yr oedd wyth awdurdod lleol wedi disgyn yn is na'ch disgwyliadau? Ceir rhywfaint o bryder hefyd gan y grŵp trawsbleidiol ar deithio llesol bod gweithredu'r ddeddfwriaeth yn drwm o ran prosesau, sy'n golygu y bu oedi o ran datblygu llwybrau a bod amser hollbwysig wedi'i golli. Byddwn yn ddiolchgar o gael eich barn ar hynny.

Mae'n ymddangos, heb gyllid digonol, na fydd awdurdodau lleol yn gallu gweithredu'r cynlluniau blaenoriaeth a nodwyd yn eu mapiau rhwydwaith integredig yn briodol, felly a ydych chi'n cydnabod y pryderon a fynegwyd gan rai awdurdodau lleol yng Nghymru bod yr arian hwnnw ar gyfer teithio llesol, yn hanesyddol, wedi bod yn llawer llai na'r hyn sydd ei angen i weithredu'r Ddeddf teithio llesol? A gaf i ofyn pa ystyriaeth yr ydych chi wedi'i rhoi i gyllideb teithio llesol benodol â setliad ariannu aml-flwyddyn, hefyd?

Felly, i droi at rai canlyniadau yng Nghymru, mae'r data diweddar yn dangos bod y canlyniadau, mewn gwirionedd, yn gwaethygu, ac nad yw traean y bobl yn cymryd rhan mewn unrhyw weithgaredd o gwbl, ac na fu unrhyw welliant i nifer cyffredinol y bobl sy'n cerdded a beicio. Felly, mae'r data diweddaraf yn nodi'n glir bod cynnydd ar annog teithio llesol yng Nghymru yn arafu a bod yr angen am well diogelwch yn un o'r rhesymau am hyn, yn ôl astudiaeth diogelwch Beicio am Oes Sustrans Cymru, er mwyn cael pobl ar eu beiciau. Mae gan datblygu seilwaith teithio llesol diogel, wrth gwrs, y potensial i leihau tagfeydd ar ein ffyrdd yn sylweddol a helpu i gyflawni canlyniadau iechyd cyhoeddus y byddem yn hoffi eu gweld. Felly, a gaf i ofyn beth yr ydych chi'n ei wneud i wella diogelwch ar y ffyrdd er mwyn hyrwyddo teithio llesol a sut yr ydych chi'n ymateb i bryderon diogelwch sydd wedi'u mynegi gan Sustrans Cymru, Cycling UK a Ramblers Cymru ynghylch cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer yr A487 yng Nghaernarfon, y maen nhw'n dweud y byddai'n gwaethygu diogelwch ac nad yw'n darparu'n ddigonol ar gyfer cerdded a beicio?

Yn olaf, a gaf i ofyn ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, ystyried cymryd perchenogaeth bersonol o'r agenda teithio llesol i sicrhau ei bod yn cael sylw traws-adrannol? Mae llawer o'r lleoedd o amgylch y DU ac Ewrop sydd wedi gwneud cynnydd sylweddol wrth hyrwyddo teithio llesol wedi bod â Gweinidogion neu feiri y mae'n ymddangos eu bod, yn bersonol, wedi arwain yr agenda hon. Mae Andy Street, maer gorllewin canolbarth Lloegr yn enghraifft dda o hyn. Felly, yn hyn o beth, beth ydych chi'n bwriadu ei wneud i weithio gyda'ch cyd-Weinidogion yn y Cabinet i gynyddu nifer y rhaglenni teithio llesol mewn ysgolion a gweithleoedd i gefnogi newid ymddygiad fel y gall ysgolion a gweithwyr sbarduno'r newid sydd ei angen er mwyn i bobl allu croesawu teithio llesol?

17:30

A gaf i ddiolch i Russell George am ei gwestiynau? Rwy'n meddwl bod llawer o'r hyn y mae wedi'i gynnig heddiw yn dangos bod angen gwella ymddygiad yn sylweddol yng Nghymru, a hefyd ar draws y DU o ran hynny, ym maes teithio llesol a'r dewisiadau a wnawn pan fyddwn yn symud o A i B. Bu achosion lle y mae unigolion wedi arwain a bod yn gyfrifol am agendâu teithio llesol yn bersonol, a bu canlyniadau gwych o ganlyniad i hynny. Soniodd yr Aelod am faer gorllewin canolbarth Lloegr fel un enghraifft benodol. Ond wedyn, os byddwn ni'n cymharu'r haeriad bod un person yn gallu cymryd rheolaeth uniongyrchol gyda'r ystyriaeth o fod ag un gyllideb ac, efallai, awgrymu y byddai bod â chyllidebau ar gael ar draws y Llywodraeth yn ei gwneud yn llawer haws i sicrhau eich bod yn cael cefnogaeth traws-lywodraethol, nid yw hynny'n golygu nad oes gennych chi un arweinydd o'r agenda, ac, yn sicr, rwy'n dymuno gweld y swm o adnoddau a ddyrennir i deithio llesol yn cael ei wella'n sylweddol. Ond ni ddylai'r cynnydd hwnnw mewn cyllid ddod, yn fy marn i, ddim ond o un gyllideb adrannol. Felly, er fy mod i'n derbyn y dylai fod arweinyddiaeth gref ar yr agenda benodol hon gennyf i, rwy'n credu hefyd na fydd bod â chronfa benodol ar gyfer teithio llesol efallai yn cael y math o gefnogaeth traws-Lywodraeth sydd ei hangen arnom. mewn gwirionedd. Fodd bynnag, mae'n rhywbeth sy'n cael ei ystyried o ganlyniad i'r adolygiad i ariannu teithio llesol a gomisiynwyd gennyf.

O ran yr ariannu aml-flwyddyn i deithio llesol, wel, rydym wedi amlinellu yn y cynllun gweithredu economaidd sut y byddwn yn symud i gylchoedd pum mlynedd ar gyfer cyllid, ac rwy'n credu y gallai hynny fod o fudd mawr i deithio llesol. Fy mwriad i yn sicr fyddai defnyddio rhywfaint o'r arbedion cyllid y gellir eu gwneud o gyllidebau aml-flwyddyn er mwyn gwella'r seilwaith sy'n cefnogi teithio llesol.

O ran y pryder ynghylch diffyg adnoddau ariannol a dynol posibl ar lefel llywodraeth leol, fe wnaethom ni sicrhau bod £700,000 ar gael i awdurdodau lleol baratoi eu mapiau. Mae'n werth nodi bod un o'r awdurdodau lleol hynny—o leiaf un o'r awdurdodau lleol hynny—nad yw hyd yn hyn wedi cael cymeradwyaeth i'w fapiau wedi penderfynu peidio â defnyddio'r adnodd hwnnw a oedd ar gael. Ond yn ychwanegol at yr adnoddau ariannol, mae swyddogion o Lywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol ledled Cymru i sicrhau bod yr arbenigedd ar gael a bod y sgiliau a'r profiad wrth law i gynhyrchu mapiau.

Rydym eisoes yn dyrannu £5 miliwn i weithio ar gynlluniau sy'n barod i'w gweithredu ledled Cymru. Wrth inni symud i flynyddoedd y dyfodol, rwy'n disgwyl i gyfran y cyfalaf sydd ar gael o'r gyllideb drafnidiaeth gyffredinol gynyddu ar gyfer teithio llesol. Rydym wedi gweld cynnydd o oddeutu 3 y cant i 6 y cant yn ystod y 10 mlynedd diwethaf o ran cyfran y cyllid sydd ar gael ar gyfer teithio llesol o'r gyllideb drafnidiaeth, ond hoffwn weld y gyfran honno yn cynyddu mwy eto, fel y gallwn ni gael cyfres o brosiectau y gellir eu hariannu, y gellir eu cyflawni, yn seiliedig ar y £5 miliwn cychwynnol o gynlluniau a nodwyd, neu'r cynlluniau a nodir drwy'r £5 miliwn o gyllid.

O ran diogelwch, un o'r ffactorau mwyaf rhwystrol sy'n atal llawer o bobl rhag teithio i'r gwaith neu deithio i'r ysgol neu deithio at wasanaethau ar droed neu ar feic yw eu bod ofn traffig sy'n symud yn gyflym. Mae parthau ugain milltir yr awr wedi profi'n llwyddiannus iawn yn agos i ysgolion. Mae'r rhain ar gael i awdurdodau lleol i'w datblygu os ydynt yn dymuno gwneud hynny. Mae'n sicr yn rhywbeth yr ydym wedi'i annog. Ond er mwyn cael y newid, mewn gwirionedd, gweld y newid ymddygiadol, mewn gwirionedd, y credaf y byddai pob Aelod yn y Siambr hon yn dymuno ei weld, mae'n rhaid inni sicrhau bod y genhedlaeth nesaf o oedolion cyfrifol yn ystyried teithio llesol yn ddull blaenoriaeth o symud o un man i'r llall.

Mae'r data a nodwyd gan yr Aelod yn anffodus yn dangos gostyngiad yn nifer yr oedolion sy'n cerdded unwaith yr wythnos yn rheolaidd yng Nghymru. Yn yr un modd, mae gostyngiad sy'n achosi pryder o ran nifer y bobl ifanc sy'n cerdded. Yr hyn yr ydym ni wedi sylwi arno, o ran pobl ifanc, yw ei bod yn ymddangos bod pryder rhieni ynghylch diogelwch yn ffactor pwysig, oherwydd mae'n ymddangos bod y ganran sy'n cerdded gydag oedolyn i'w weld yn eithaf sefydlog os nad yn cynyddu, ond mae yna ostyngiad yn nifer y bobl ifanc sy'n cerdded gyda ffrindiau neu ar eu pennau eu hunain. Felly, yn sicr, mae'n ymddangos bod yna bryder ynghylch diogelwch—boed yn ddiogelwch ar y ffyrdd neu'n ddiogelwch o ran y graddau y mae plant yn cael mynd allan heb eu rhieni. Mae angen rhoi sylw i hyn, rwy'n credu, yn yr ystad ysgolion, ac rwyf i yn sicr yn gwneud gwaith i weld pa un a yw cau ysgolion, cyfuno'r ystad ysgolion, wedi effeithio ar y data hyn.

Rydym hefyd wedi datblygu pecyn cymorth ar lwybrau ysgol, ac mae'r gwaith hwn wedi galluogi ysgolion i allu asesu ac archwilio'r llwybrau cerdded y mae pobl ifanc yn eu defnyddio i fynd i'r ysgol. Mae hyn yn ddarn o waith sydd ar y gweill, ond bydd yn cyfrannu, rwy'n credu, at newid canfyddiadau am deithio llesol ac yn annog pobl ifanc i fynd ar y beic neu i gerdded, yn enwedig i fynd i'r ysgol ac yn ôl adref. Mae'r union ddata ar ysgolion cynradd ac uwchradd lle mae plant yn byw o fewn taith gerdded o 10 munud yn drawiadol iawn. Mae oddeutu 84 y cant o blant ysgolion cynradd yn mynd i'w hysgolion ar droed os ydyn nhw o fewn taith gerdded o 10 munud i'r ysgol gynradd, ac mae hynny oddeutu 31 y cant o'r holl bobl ifanc. Yn yr ysgol uwchradd, mae'r ffigur hyd yn oed yn uwch—mae'n 96 y cant. Felly, yr hyn y mae angen inni ei wneud, mewn gwirionedd, yw cael mwy o'r rhai hynny sy'n byw ychydig ymhellach i ffwrdd i ddechrau beicio neu gerdded. Mae'r data—. Mae'n ddrwg gennyf i sôn am y data o hyd, Dirprwy Lywydd, ond mae'r data hefyd yn dangos o ran oedolion, bod yr oedolion hynny a oedd yn cerdded neu'n beicio rai blynyddoedd yn ôl, neu yn y blynyddoedd diweddar, fwy na thebyg yn cerdded hyd yn oed mwy nawr. Y broblem yw bod y rhai hynny sydd heb fod yn cerdded yn dal i beidio â cherdded, ac am y rheswm hwnnw, mae'n rhaid inni sicrhau bod y mapiau sy'n cael eu datblygu a'r rhwydweithiau sy'n cael eu hadeiladu yn addas ar gyfer anghenion pobl mewn cymunedau ar hyd a lled Cymru.

17:40

Diolch. Y rheswm yr oeddwn i'n eich brysio chi yw bod gennym ni nifer o siaradwyr. Rydym ni bron hanner ffordd a ddim ond wedi cael un siaradwr. Dai Lloyd.

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i groesawu'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet? Yn amlwg, o safbwynt iechyd y cyhoedd, mae'n hollbwysig i fynd i'r afael â'r agenda hon. Mae'n hollbwysig i fynd i'r afael â'r agenda gordewdra sy'n rhan annatod o deithio llesol ac annog yr agenda ffitrwydd corfforol gyfan yn gyffredinol, oherwydd mae'r holl ystadegau'n dangos, o safbwynt meddygol, os ydych chi'n ffit yn gorfforol fel unigolyn, fel yr wyf i wedi ei ddweud yn y Siambr hon o'r blaen, mae eich pwysedd gwaed 30 y cant yn is nag os nad ydych chi'n ffit yn gorfforol, mae'r siwgr yn eich gwaed 30 y cant yn is nag os nad ydych chi'n ffit yn gorfforol, ac mae eich colesterol hefyd 30 y cant yn is nag os nad ydych chi'n ffit yn gorfforol. Nawr, pe byddem ni wedi dyfeisio tabled neu gyffur a fyddai'n cael yr effaith sylweddol honno ar y mynegeion hynny—oherwydd dydym ni ddim wedi llwyddo i wneud hynny hyd yn hyn—byddai'n gyffur cwbl drawsnewidiol, a byddai galw mawr ar NICE i'w gymeradwyo yfory. Nid oes cyffur o'r fath yn bodoli, ond mae ffitrwydd corfforol yn bodoli. Felly, byddwn i'n awgrymu, wrth i chi chwilio am rywfaint o arian ychwanegol, y byddai ymgynghori'n agos ag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd o fudd oherwydd rydym ni'n sôn am agenda enfawr yn y fan yma, y mae angen mynd i'r afael â hi, yn amlwg.

Felly, rwy'n croesawu eich datganiad, ac yn amlwg rwy'n croesawu gweledigaeth y ddeddfwriaeth teithio llesol y mae'r datganiad hwn heddiw ar fapiau rhwydwaith teithio llesol integredig yn rhan annatod ohoni. Ond, yn amlwg, mae'r weledigaeth teithio llesol hon yn mynnu newid sylweddol mewn ymddygiad, fel yr ydych chi eisoes wedi cyfeirio ato, Ysgrifennydd y Cabinet, ac yn amlwg, mae'r newid sylweddol hwnnw mewn ymddygiad yn her i bawb ohonom ni, yn bersonol, yn ogystal â bod yn her i'r Llywodraeth, yn genedlaethol ac yn lleol. Oherwydd mae ofn gwirioneddol a dealladwy o'r traffig ar y ffyrdd—ofn y perygl o geir a lorïau—a phroblem wirioneddol o ran damweiniau, yn enwedig yn ymwneud â beicwyr. I dawelu'r ofn hwnnw, mae angen, rwy'n credu, hanes o wario ar ddiogelwch a chadw beicwyr a cherddwyr yn ddiogel fel y gallwn brofi i bobl eu bod yn ddiogel, a'u cadw ar wahân oddi wrth ceir a lorïau. Nawr, ni all hynny ddigwydd dros nos, rwy'n sylweddoli hynny, ond dyna'r syniad. Mae angen i'r syniadau hynny fod yn drawsnewidiol, gymaint ag y mae angen i'n meddyliau ar newid ymddygiad fod yn drawsnewidiol, ac mae angen i'r gwariant, byddwn yn dadlau, fod yn drawsnewidiol hefyd.

Nawr, yn amlwg, rydych chi wedi sôn am eich bwriad i gynyddu'r cyllid, sydd i'w groesawu'n fawr, ond fel y gwyddom, mae gwariant fesul pen ar deithio llesol oddeutu £5 y pen y flwyddyn yng Nghymru. Mae Llywodraeth yr Alban yn gwario £16 y pen y flwyddyn. Mae byd delfrydol beicio'r Iseldiroedd a Denmarc yn gwario oddeutu £30 y pen y flwyddyn. Felly, nid wyf yn dweud y dylem ni neidio i hynny yfory, ond dyna'r newid trawsnewidiol yr ydym ni'n chwilio amdano. Yn ôl pob tebyg, fe wnaeth heriau gwariant lywio'r awdurdodau lleol sydd wedi ymateb yn eu mapiau rhwydwaith integredig ac, yn amlwg, fel yr ydych wedi cyfeirio ato, nid yw pob un ohonyn nhw wedi cael eu cymeradwyo gennych, ond mae awdurdodau lleol yn amlwg, fel pawb arall yn yr oes hon o gyni, o dan bwysau ariannol aruthrol.

Felly, yn y bôn, a wnewch chi roi manylion faint o arian ychwanegol y byddwch chi'n chwilio amdano, neu y gellir ei ddarparu ar gyfer deddfwriaeth teithio llesol fel y gallwn ni, mewn gwirionedd, weld y trawsnewid sydd angen digwydd? Diolch yn fawr.

A gaf i ddiolch i Dai Lloyd am ei gwestiynau? Byddwn yn cytuno'n llwyr ag ef y gall teithio llesol chwarae rhan hanfodol wrth leihau nifer yr achosion o ordewdra ac afiechydon corfforol eraill, ond gall hefyd helpu i wella ein lles, ac yn sicr ein hiechyd meddwl. Rwyf i yn sicr yn cael budd o gerdded, beicio a rhedeg yn rheolaidd, yn enwedig pan fy mod yma ym Mae Caerdydd, ar ôl gwaith neu cyn gwaith. Rwy'n gweld fy mod yn perfformio'n llawer gwell os ydw i wedi bod yn rhedeg ar ôl gwaith neu yn gynnar yn y bore na phan fy mod yn segur am y rhan fwyaf o'r diwrnod. Rwy'n credu bod gan bob un ohonom ni yn y Siambr, mae'n debyg, ran i'w chwarae wrth arwain drwy esiampl a cheisio bod yn fwy egnïol yn gorfforol yn amlach. Gwn fod amser yn brin iawn, ond mae'n gwbl hanfodol mewn bywyd modern i allu neilltuo digon o amser i chi i fod yn gorfforol egnïol. Mae'n gwbl hanfodol ar gyfer eich iechyd corfforol, eich iechyd meddwl a'ch lles.

O ran pwysigrwydd cyd-Aelodau eraill yn y Llywodraeth ac adrannau eraill, rwy'n credu bod addysg ac iechyd, yn enwedig, yn hanfodol wrth herio a newid ymddygiad pobl er mwyn cael mwy o bobl i fod yn egnïol yn gorfforol, nid yn unig o ran gweithgarwch corfforol, ond i fod yn fwy egnïol yn gyffredinol, i fod yn gwneud mwy, i fod yn fwy corfforol yn amlach. Yn sicr drwy fforymau fel y bwrdd teithio llesol rydym yn gallu galw ar swyddogion ar draws adrannau am ddiweddariadau gan eu priod Ysgrifenyddion Cabinet ar y camau a gymerir i gyflawni ysbryd Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013. Credaf fod ofn, fel y mae Russell George wedi ei ddweud eisoes, yn ffactor hollbwysig sy'n atal neu'n gwneud pobl yn amharod i fod yn egnïol wrth deithio. Roedd bod ofn colli allan, neu 'FOMO', fel y'i gelwir erbyn hyn ymhlith pobl ifanc, yn arfer gwneud iddynt gerdded adref neu gerdded i'r ysgol, oherwydd eu bod yn ofni methu â bod gyda'u ffrindiau. Erbyn hyn, mae arnaf ofn, mae FOMO yn gwneud i lawer o bobl ifanc fynnu eu bod yn cael eu nôl er mwyn gallu mynd yn ôl adref i fynd ar y cyfryngau cymdeithasol yn gyflymach, neu ar y system gyfrifiadurol. Yn anffodus, mae hynny wedi dod yn norm diwylliannol. Mae'n rhaid herio hynny mewn ysgolion, ac mae hynny'n rhywbeth y gwn fod llawer o ysgolion yn ei wneud eisoes. Mae gennym rai hyrwyddwyr gwych yn y gwasanaeth addysg hefyd, ac rwy'n credu bod angen inni sicrhau bod mwy o bobl yn cael y math o gefnogaeth a gefais i yn sicr, ac a gafodd llawer o bobl eraill, o ran hyfedredd beicio.

Roedd llyfr gwych a ysgrifennwyd gan Anthony Seldon ychydig o flynyddoedd yn ôl o'r enw Trust, lle'r oedd yn rhoi darlun eithaf tywyll o fywyd cyfoes lle rydym yn cael ein trochi mewn delweddau ofnus, delweddau negyddol, sy'n arwain at golli ffydd yn ein gilydd. Rwy'n credu, o ganlyniad i hynny, fod pobl yn credu eu bod yn llai diogel nag y maen nhw mewn gwirionedd, maen nhw'n llai tebygol o ymddiried mewn pobl eraill mewn cymdeithas, fel y byddent wedi gwneud yn y gorffennol, ac mae hynny'n anffodus iawn. Yr hyn y mae angen inni ei wneud yw annog pobl i fod yn fwy ffyddiog, mewn gwirionedd, a bod yn realistig ynghylch y bygythiadau ar ein system ffyrdd a'n llwybrau seiclo ac ar ein palmentydd.

O ran y gwariant fesul pen, does dim angen fy argyhoeddi i o gwbl bod angen inni weld cynnydd sylweddol yn yr adnoddau a ddyrennir i gefnogi teithio llesol. Hoffwn i ddefnyddio fy meic Boardman yn fwy aml. Hoffwn i fod yn fwy egnïol o ran cerdded, ac er na fyddwn yn dymuno rhoi ffigur ar hyn o bryd o ran faint yr hoffwn gynyddu'r gwariant ar deithio llesol, hoffwn ei weld yn cynyddu, o ran punnoedd y pen o'r boblogaeth, i'r un lefel â'r Alban. Rwy'n credu y byddai hynny'n ddyhead. Rwy'n credu, yn y bôn, os gallem ni gyrraedd lefelau iwtopia beicio rhai o wledydd y cyfandir un diwrnod, yna byddai hynny'n wych, ond yn sicr, i ddechrau, mae angen inni anelu at gynyddu i'r math o lefel yr ydym wedi'i gweld yn yr Alban. Ond rwy'n credu hefyd bod angen inni fod yn realistig ynghylch o ble y daw'r cyllid hwn. Ni all ddod o un pot mewn un adran o fewn y Llywodraeth. Mae'n rhaid iddo ddod o amrywiaeth o adrannau ac nid yn unig, yn wir, o Lywodraeth Cymru. Mae'n rhaid cael cyfraniad, yn fy marn i, gan Lywodraeth Leol hefyd, ac mae llawer iawn o gynghorau ledled Cymru wedi bod yn hynod gyfrifol a rhagweithiol yn yr agenda hon.

17:45

Mae'n dda gwybod bod gennych chi'r holl gynlluniau hyn gan awdurdodau lleol erbyn hyn, ond rwy'n gobeithio ein bod ni nawr yn mynd i weld camau gweithredu yn cael eu cymryd, a hynny'n yn fuan iawn. Fel y dywedodd Dai Lloyd eisoes, mae budd iechyd cyhoeddus enfawr o hyn ac mae'n rhaid inni gymryd sylw o bobl fel yr Athro Syr David King, y cyn-brif gynghorydd gwyddonol i Lywodraeth y DU, sy'n rhybuddio bod llygredd aer yn fwy niweidiol i blant mewn ceir na'r rhai hynny sy'n cerdded ar y stryd. Mae hon yn neges y mae'n rhaid inni rywsut ei chyfleu i rieni—eu bod mewn gwirionedd yn rhoi eu plant mewn mwy o berygl drwy fynd â nhw i'r ysgol yn y car nag y byddent pe byddent yn cerdded gyda nhw neu yn eu hannog i gerdded ar eu pennau eu hunain neu gyda'u ffrindiau.

Yn fy amser i, roeddwn i'n gorfod aros rownd y gornel i godi fy mhlant o'r ysgol uwchradd, os oedd yn rhaid i mi eu casglu nhw i fynd â nhw i rywle ar ôl yr ysgol, oherwydd doedd hi ddim yn 'cŵl' i gael eich gweld gyda'ch rhieni. Ar ba bwynt yr ydym ni'n mynd i roi'r gorau i fynd â'n plant i'r ysgol? A fyddwn ni'n mynd â nhw i'w gwaith? Rywsut, rydym ni'n babïo pobl ifanc—gallen nhw fod yn gweithredu'n annibynnol ac yn penderfynu pa lwybr y maen nhw'n mynd i'w gymryd i fynd adref a gyda phwy y maen nhw'n mynd i gerdded adref ac ati. Felly, mewn gwirionedd, mae'n rhaid i ni bwysleisio'r pwynt hwn: mae naw i 12 gwaith yn uwch—lefel y llygredd y tu mewn i'r car na'r llygredd y tu allan iddo. Mewn lle fel Caerdydd, mae hynny'n sylweddol iawn oherwydd bod gan Gaerdydd lefelau mor uchel o lygredd aer. Rydym ni'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi cyfaddef bod ein cynlluniau presennol ar gyfer datrys y broblem hon yn anghyfreithlon. Tybed pa ystyriaeth yr ydych chi wedi'i rhoi i weithredu parth aer glân yng Nghaerdydd, oherwydd mae gwir angen inni symud ymlaen yn gyflym.

Rwyf yn ymddiddori'n fawr yn y ffaith bod y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal yn dweud bod llwybrau beicio oddi ar y ffordd yn werth da iawn am arian a bod pob £1 sy'n cael ei buddsoddi yn rhoi £14 mewn buddion. Mae buddsoddi mewn seilwaith cerdded yn rhoi £37 am bob £1 a fuddsoddwyd—sydd, heb amheuaeth, yn cyfeirio'n ôl at rai o'r ystadegau y mae Dr Dai Lloyd wedi eu rhoi inni.

Os ydych chi'n chwilio am arian ar gyfer gweithredu'r cynlluniau rhagorol hyn, tybed a fyddech chi efallai'n ystyried yr arian ychwanegol y gellid ei godi drwy roi ardoll ar barcio ceir yng nghanol y ddinas, oherwydd yng Nghaerdydd yn unig rwyf wedi amcangyfrif y gallai ardoll 100 y cant ar y ffi am ddwy awr ar yr holl barcio yng nghanol y ddinas godi £1 biliwn. Gallech chi gyflwyno llawer iawn o lwybrau cerdded a beicio gydag arian o'r fath. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod pa ystyriaeth yr ydych chi wedi'i rhoi i'r math hwn o beth, oherwydd mae gennym ni'r ffyrdd eisoes—nid oes angen inni adeiladu mwy o ffyrdd, ond mae angen inni eu defnyddio at ddibenion gwahanol. Mae angen inni ddefnyddio llwybrau penodol ar gyfer cerdded a beicio.

Yn olaf, tybed a allech chi ddweud wrthym ni, ar gyfer y cyflwyniadau hynny nad oeddent yn bodloni eich disgwyliadau, y gwnaethoch chi benderfynu eu cymeradwyo beth bynnag gydag argymhellion ar gyfer mynd i'r afael â gwendidau, pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd i sicrhau yr ymdrinnir â'r gwendidau hynny.

17:50

A gaf i ddiolch i Jenny am ei chwestiynau, ac am dynnu sylw at broblem y mae angen mynd i'r afael â hi ar frys, yn enwedig mewn ardaloedd trefol, sef bodolaeth ceunentydd carbon, ar lawer cyfrif, sy'n llygru ysgyfaint cymudwyr, a phobl ifanc yn arbennig? Yr eironi, wrth gwrs, yw mai yn yr ardaloedd trefol mwyaf dwys hynny y mae mwyaf hawdd i bobl ifanc gerdded i sefydliadau. Yr hyn sy'n eu hatal rhag gwneud hynny yw ofn rhieni neu eu hofn eu hunain o beidio â bod yn ddiogel ar y ffyrdd neu ar balmentydd, neu yn wir, mae arnaf ofn, diffyg awydd i fod yn egnïol yn gorfforol.

Arferai fod, yn sicr pan oeddwn i yn yr ysgol, yn cŵl i feicio i'r ysgol. Nid wyf yn siŵr a yw hynny'n dal i fod yn wir heddiw. Ymddengys ei bod yn aml yn cŵl i gael eich casglu, i gael 'chauffeur'. Unwaith eto, mae'n gwbl hanfodol, o fewn yr ystad ysgolion, eu bod yn edrych ar yr ymddygiad hwn a bod arferion yn cael eu herio a'u newid. Rwy'n credu bod yna swyddogaeth i ymarferwyr addysg o ran arwain y math hwnnw o newid diwylliannol.

Nid Llywodraeth Cymru yn unig a ddylai fod yn codi'r arian ar gyfer y dibenion hyn, yn fy marn i. Rwyf newydd ddweud fy mod yn credu ei bod yn gwbl hanfodol bod awdurdodau lleol hefyd yn chwarae rhan wrth gynyddu faint o adnoddau sydd ar gael ar gyfer teithio llesol. Rwy'n credu bod yr awgrym a wnaethoch am gael ardoll ar barcio ceir yn un diddorol iawn. Nid oes gan Lywodraeth Cymru fonopoli ar syniadau, a'r hyn yr ydym ni'n chwilio amdano gan awdurdodau lleol fel partneriaid, gan weithio yn unigol neu gyda'n gilydd, yw syniadau da a fydd yn herio a hefyd cyflwyno cynigion a fydd yn newid y sefyllfa ac yn cynyddu lefelau gweithgarwch corfforol ac yn creu cenedl iachach. Rwy'n credu bod syniad yr ardoll yn sicr yn un sy'n werth ei ystyried ymhellach.

Rwy'n credu bod Jenny wedi bod yn gyson iawn dros nifer o flynyddoedd o ran hyrwyddo teithio llesol, a hoffwn gofnodi fy niolch iddi am sicrhau fy mod i, yn bersonol, yn gwbl atebol am lefel y gwariant a'r ymrwymiad y mae Llywodraeth Cymru yn ei dangos i deithio llesol. Unwaith eto, a gaf i addo i Jenny y byddaf yn chwilio am gynnydd sylweddol yn yr arian sydd ar gael ar gyfer prosiectau teithio llesol mewn cyllidebau yn y dyfodol.

17:55

Mae arnaf ofn, wrth ddod i'r ddadl braidd yn hwyr, fod llawer o'r pwyntiau yr hoffwn i eu gwneud eisoes wedi'u gwneud, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n diolch i chi, yn amlwg, am eich datganiad, a maddeuwch i mi os gwelwch yn dda os byddaf yn ailadrodd rhai o'r pwyntiau sydd eisoes wedi'u gwneud heno.

Gall mesur unrhyw raglen fod yn heriol. Rydym ni'n gweld gyda llawer o gynlluniau fod y pwyslais, yn aml, ar weithgareddau sy'n ymwneud â'u gweithredu, yn hytrach na'u canlyniadau. Beth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei roi ar waith i fonitro effeithiolrwydd eich rhaglen teithio llesol?

Nodwyd bod y cyllid wedi'i bennu yn £5 y pen o'r boblogaeth. Rydym ni eisoes wedi sôn am arian, ond awgrymwyd ei fod, mwy na thebyg, yn nes at £3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ar ffigurau sy'n fwy cyfredol na hynny? Gwnaethoch chi sôn am ffigur yr Alban, ond gwnaethoch chi ddim mewn gwirionedd roi'r ffigur hwnnw i ni, felly a wnewch chi wneud hynny hefyd?

Mae'r Ddeddf teithio llesol yn rhoi Cymru ar flaen y gad o ran camau gweithredu i hyrwyddo cerdded a beicio, ac mae wedi cael cydnabyddiaeth ryngwladol am hynny. Fodd bynnag, mae gweld y rhesi o fysiau a cheir y tu allan i ysgolion, yn aml yn teithio pellteroedd eithaf byr, yn dangos pa mor ddwfn yw'r broblem o ran gweithredu newid moddol yn agweddau pobl. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn rhannu â mi y gred y dylai fod ymdrech ar y cyd mewn ysgolion i argyhoeddi ein pobl ifanc i fynd ar feic a cherdded i'r ysgol?

Y pwynt olaf yr hoffwn i ei godi gydag Ysgrifennydd y Cabinet yw'r diffyg uchelgais ymddangosiadol gan awdurdodau lleol o ran eu mapiau teithio integredig. Nodwyd hyn gan ffynhonnell mor awdurdodol â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ei hun, hyd yn oed, sy'n credu bod hyn oherwydd ofnau awdurdodau lleol am ddiffyg cyllid y maent yn ei ragweld ar gyfer y seilwaith teithio llesol. A all Ysgrifennydd y Cabinet wneud sylwadau ynghylch hyn? Diolch.

A gaf i ddiolch i David Rowlands am ei gwestiynau a chyffwrdd ar bwynt y dylwn fod wedi ymdrin ag ef pan gafodd ei godi gan Jenny Rathbone, sy'n ymwneud â'r cyllid sydd ar gael ar gyfer cynlluniau sy'n cael eu datblygu? Mae'r £5 miliwn hwnnw y soniais i amdano yn gynharach yn cael ei neilltuo at ddibenion dwyn cynlluniau i'r cam adeiladu. Y rheswm fy mod am weld cynnydd sylweddol yn yr adnoddau sydd ar gael ar gyfer y prosiectau hynny yw oherwydd bod gwerth £5 miliwn o gyllid yn debygol o arwain at nifer sylweddol o brosiectau y bydd angen adnoddau cyfalaf arnynt. Os ydym ni i sicrhau, os mynnwch chi, nad yw'r weledigaeth yn aros yn ddim ond breuddwyd, ond bod y gweithredu yn troi'n realiti, mae'n rhaid i ni ei chefnogi ag adnoddau sylweddol. Dyna pam yr wyf yn pwysleisio'r pwynt y byddaf yn chwilio am gynnydd sylweddol ym maint y buddsoddiad cyfalaf sy'n mynd i deithio llesol.

Cododd yr Aelod y ffigur o £16 y pen yn yr Alban. Y cyfanswm sy'n cael ei wario yn yr Alban—mae wedi cynyddu'n sylweddol yn ddiweddar—yw £80 miliwn. Yma yng Nghymru, roeddwn yn falch o allu neilltuo £8 miliwn ychwanegol yn ystod y flwyddyn ariannol gyfredol ar gyfer teithio llesol, a arweiniodd at ffigur, o fewn fy adran fy hun, o £23 miliwn. Mae hynny'n cyfateb i fwy na £7 y pen o'r boblogaeth yng Nghymru, ond nid yw'n adlewyrchu peth o'r gwariant ychwanegol sydd wedi mynd i gynlluniau sydd wedi annog newid moddol. Mae'n llawer mwy anodd i allu nodi yr holl wariant, yr holl fuddsoddiad, pan nad oes gennych chi un gyllideb teithio llesol. Serch hynny, hoffwn i weld, yn fy adran i, gynnydd sylweddol yn y cyfalaf sydd ar gael ar gyfer cynlluniau sy'n gallu cael eu darparu yn y dyfodol.

Rwy'n credu bod yr amrywiad yn ansawdd y cyflwyniadau gan awdurdodau lleol yn dangos nad adnoddau ariannol oedd yr her i gynghorau ledled Cymru, yn bennaf, ond yn hytrach, yr her oedd eu parodrwydd a'u cred yn yr agenda hon—parodrwydd i weithio'n galed i ddarparu mapiau rhwydwaith integredig rhagorol ac i gyfrannu at yr agenda hon yn ystyrlon, yn aml gydag adnoddau ariannol. Ceir cynghorau rhagorol yng Nghymru yn hyn o beth, a hoffwn weld pob cyngor yn perfformio'n eithriadol o dda yn y blynyddoedd i ddod.

Am y rheswm hwnnw, rydym yn monitro cynnydd y tri awdurdod lleol hynny yr ydym wedi cymeradwyo eu mapiau rhwydwaith. Rydym ni'n mynd i fod yn monitro gweithrediad yr argymhellion y gofynnodd Jenny Rathbone amdanyn nhw, ac rydym ni'n mynd i fod yn monitro cyflwyniad prosiectau a rhaglenni ar draws pob un o'r 22 o awdurdodau lleol. Cam cyntaf yw hwn. Caiff rhagor o fapiau eu cyflwyno ymhen tair blynedd. Byddwn yn cynnal asesiadau o ran data a'r nifer sy'n manteisio ar y llwybrau hynny a nodir ar y mapiau. Byddwn yn asesu eu heffeithiolrwydd. Byddwn yn edrych ar y prosiectau sy'n cael eu darparu yn rhan o'r ymarfer mapio, ac yn gweithio i wneud yn siŵr ein bod yn gweithio gyda phartneriaid yn Sustrans ac ar draws llywodraeth leol a sefydliadau eraill y trydydd sector i gynyddu’r arlwy o ran teithio llesol.

Rwy'n credu, unwaith eto, i'r Aelod dynnu sylw at swyddogaeth addysg yn hyn o beth. Os gallwn ni newid ymddygiad plant, byddwn ni hefyd, yn ôl pob tebyg, yn newid ymddygiad eu rhieni, fel a ddigwyddodd gydag ailgylchu. Mae'r cynnydd yn y cyfraddau ailgylchu yn bennaf wedi bod o ganlyniad i bobl ifanc yn ysgogi'r agenda hon, yn dylanwadu ar eu rhieni a'r cenedlaethau hŷn ac yn eu hysbrydoli.

O ran ansawdd aer, a godwyd, unwaith eto, gan Jenny Rathbone, rwy'n gwybod bod Aelodau o gwmpas y Siambr hon yn bryderus iawn ynghylch y broblem hon. Mae hwn yn fater y mae'r Gweinidog dros yr Amgylchedd, fy nghyd-Aelod, Hannah Blythyn, yn ei arwain, ond mae gennym grŵp gorchwyl gweinidogol sy'n cwrdd yn rheolaidd i drafod datgarboneiddio, ac mae ansawdd aer wrth gwrs yn bryder allweddol sydd gennym yn y grŵp hwnnw.  

18:00

Diolch. Gweinidog, yn ôl ymchwil a gyhoeddwyd ddydd Llun, mae lefelau diabetes yn mynd i ddyblu dros yr 20 mlynedd nesaf, a hynny'n arbennig o wir am ddiabetes math 2, sy'n gysylltiedig â segurdod corfforol. Dangosodd ymchwil ddoe fod 70 y cant o bobl a anwyd rhwng y 1980au cynnar a chanol y 1990au yn mynd i fod dros eu pwysau cyn cyrraedd canol oed. Mae hwn yn achos o fesur iechyd cyhoeddus yn cael ei ddarparu gan adran drafnidiaeth, ac adrannau trafnidiaeth ledled y wlad sydd heb y sgiliau, y gallu na'r diwylliant i fanteisio'n llawn ar gyfleoedd yr agenda hon.

Rwy'n croesawu'n fawr iawn yr hyn yr ydych chi wedi'i ddweud am y bwriad i gynyddu'r buddsoddiad yn sylweddol, ond gyda phob parch, rydym ni wedi clywed am fwriadau yn y Siambr hon ers nifer o flynyddoedd bellach. Dywedasoch chi mai man cychwyn yw'r cyntaf o'r mapiau rhwydwaith integredig hyn. Pasiwyd y Ddeddf hon yn 2013. Dechreuais i ymgyrchu drosti 11 mlynedd yn ôl. Rydych chi wedi eu disgrifio fel sylfaen gadarn. Dyna'r union eiriau a ddefnyddiwyd gan eich rhagflaenydd, Edwina Hart, ym mis Rhagfyr 2015 pan ddisgrifiodd fod y mapiau llwybr presennol yn rhoi'r sylfeini yn eu lle. Mae angen inni symud y tu hwnt i hyn yn gyflym. Mae'n sicr bod angen inni ei gyflymu.

Dywedasoch chi fod rhywfaint o amrywiaeth yn lefelau uchelgais awdurdodau lleol, sy'n dibynnu ar barodrwydd a chred yn yr agenda hon. Ni ddylai ddibynnu ar gred awdurdodau lleol yn yr agenda hon. Mae yna Ddeddf o'r Senedd hon sy'n ei gwneud yn ofynnol iddyn nhw gyflwyno cynlluniau. Ceir canllawiau dylunio sy'n nodi'r glir iawn y gofyniad am rwydwaith sylfaenol, ac am weledigaeth 15 mlynedd. Rwy'n falch iawn eich bod chi wedi dweud wrth bedwar awdurdod lleol nad yw'r hyn yr oedden nhw wedi ei gyflwyno yn ddigon da, ond mae arnaf ofn—ac mae'r grŵp traws-bleidiol ar deithio llesol yr wyf i'n ei gadeirio wedi dwyn ynghyd grwpiau o bob cwr o Gymru—ac mae'r dystiolaeth yn gyson: mae yna syrthni a diffyg uchelgais ar draws Cymru ac, i awdurdodau lleol, anawsterau gwirioneddol o ran capasiti a chefnogaeth gan uwch swyddogion. Dyna pam mae angen i'r ysgogiad ddod gan y Llywodraeth hon.

Felly, fy nghwestiwn i chi, Gweinidog, yw hyn: rydych chi'n dweud eich bod yn mynd i adolygu'r canllawiau teithio llesol, felly beth y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i fod yn ei wneud i'w gorfodi? Dyna'r pwynt allweddol. Oes, mae angen y buddsoddiad arnom ni, ac oes, mae angen cefnogaeth traws-adrannol arnom ni, ond mae angen arweiniad arnom o'r brig hefyd. Mae'r ddeddfwriaeth hon ar waith. Dyma ein Deddf nodedig. Mae'n rhaid i ni bellach ddangos mewn gwirionedd ein bod yn credu yn hyn, a'i gyflawni oherwydd mae iechyd cyhoeddus cenedlaethau'r dyfodol yn dibynnu arno.

18:05

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau? Byddwn i'n dweud unwaith eto, dim ond i ailadrodd, nad manteision corfforol yn unig sydd i deithio llesol; mae yna fanteision emosiynol a meddyliol hefyd. Mae pymtheg biliwn o bunnoedd yn cael ei golli o economi'r DU bob blwyddyn oherwydd bod pobl yn cyrraedd eu gwaith heb fod yn gallu cyflawni hyd eithaf eu gallu oherwydd eu bod nhw'n dioddef o orbryder neu iselder, ac mae angen herio hyn. Mae modd ei herio drwy gael mwy o bobl i fod yn egnïol yn gorfforol er mwyn gwella eu hiechyd meddwl a'u lles. Nid dyna'r unig ateb, wrth gwrs, ond mae ganddo ran i'w chwarae yn hyn.

Gwn fod yr Aelod, unwaith eto, wedi bod o gymorth mawr wrth ein dwyn i gyfrif, ac yn aml, rwy'n siŵr y byddai ef yn cydnabod hyn hefyd, mae wedi bod yn feirniadol iawn o ddull y Llywodraeth cyn belled ag y mae trafnidiaeth yn y cwestiwn. Byddwn i'n cytuno'n fawr iawn ag ef nad yw digon yn ddigon a gan fod gennym ni'r Ddeddf hon, byddwn i'n annog yr holl bartneriaid i wneud mwy na dim ond bodloni gofynion y Ddeddf, ond i fynd ymhellach a gwneud yn siŵr ein bod yn cyflawni'r newid mewn ymddygiad sy'n ofynnol er mwyn gwella iechyd yng Nghymru. O ganlyniad, o'n rhan ni, byddwn ni'n edrych ar y gofynion ar Lywodraeth Cymru, nid dim ond yn eu cyflawni fel safon ofynnol ond yn gwneud yn siŵr y gallwn ragori arnynt.

Mae modd i ni sicrhau bod gweithgareddau ac arweinyddiaeth Llywodraeth Cymru yn esiampl i weddill Ewrop, ac rwy'n derbyn y bydd angen gwneud rhai penderfyniadau anodd hefyd. Rwy'n barod i wneud y penderfyniadau anodd hynny, ond bydd yn bwysig bod pob aelod yn cydnabod y bydd penderfyniadau anodd yn denu beirniadaeth gan rai, gan rai etholwyr, gan rai pobl sy'n anghytuno â'r agenda teithio llesol. Felly, er fy mod yn clywed galwad ar draws y Siambr heddiw am fwy o arian i'w fuddsoddi mewn teithio llesol, ar gyfer arweinyddiaeth gryfach ar deithio llesol, rwy'n gobeithio, pan wneir y penderfyniadau anodd gennyf i, y bydd fy adran i a'r Llywodraeth hon, Aelodau yn y Siambr hon hefyd yn eu cefnogi pan ddaw'r amser, yn hytrach na chynnig megaffon i'r beirniaid hynny y tu allan i'r Siambr a fydd, rwy'n siŵr yn gyflym i wrthwynebu'r cynnydd mewn gwariant ar deithio llesol.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod hefyd, ydy, mae hi wedi cymryd tair blynedd i gyrraedd y pwynt hwn, ond roedd y tair blynedd hynny wedi'u hamlinellu, roedden nhw wedi eu cynnwys yn y Ddeddf. Er fy mod yn derbyn ei bod wedi cymryd amser, rwy'n credu ei fod yn fan cychwyn a bod gennym ni bellach sylfeini cadarn. Yr hyn sy'n allweddol yw sicrhau na chaiff y sylfeini hynny eu gadael heb fod y seilwaith sydd ei angen yn cael ei adeiladu arnynt er mwyn cyflawni'r newid ymddygiadol y credaf y mae pawb yn y Siambr hon wedi bod yn sôn amdano.

Diolch. mae gen i dri siaradwr arall, felly os gallan nhw wneud dim ond gofyn eu cwestiynau a, Gweinidog, os wnewch chi wneud dim ond ymateb i'r un cwestiwn y maen nhw'n mynd i'w ofyn i chi, yna ni fyddwn yn mynd gormod dros amser. John Griffiths.

A gaf i groesawu'n fawr iawn y datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet, a'ch ymrwymiad chi, sydd yn fy marn i yn glir iawn? Mae rhai o'r atebion yr ydych chi wedi'u rhoi ar gyllid, er enghraifft, i'w croesawu’n fawr, rwy'n credu. Rwy'n ffyddiog y byddwch chi'n cael y gefnogaeth ar draws y Siambr hon, yr ydych chi'n chwilio amdani o ran y penderfyniadau anodd ynghylch gweithredu.

A gaf i ddweud fy mod yn meddwl bod y grwpiau buddiant yn glir iawn am botensial mawr y ddeddfwriaeth, Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae peth rhwystredigaeth ynghylch ei gweithredu sydd eisoes wedi ei mynegi. Mae peth pryder ynghylch pa un a yw awdurdodau lleol yn ystyried llwybrau cymudo sy'n croesi ffiniau awdurdodau lleol, er enghraifft, ac yn cydgysylltu yn y ffordd honno, a phryderon ynghylch y rhwydwaith sylfaenol ar gyfer newid moddol ynghylch pethau fel y terfyn cyflymder 20 mya y soniasoch chi amdano. Mae angen inni wneud y cymdogaethau lleol yn addas ar gyfer cerdded a beicio, er mwyn gallu cyrraedd y llwybrau newydd a chydgysylltu yn y ffordd honno.

A gaf i ofyn i chi am newid ymddygiad, Ysgrifennydd y Cabinet? Mae arnom angen i bobl feddu ar y sgiliau a'r hyder i wneud y newid hwn i gerdded a beicio, ac rwy'n credu bod ysgolion a gweithleoedd yn allweddol i hynny. O ran ysgolion, mae Sustrans Cymru yn gwneud gwaith da iawn, ond nid ydynt wedi cyrraedd ond 8 y cant o ysgolion, er ei fod yn waith effeithiol oherwydd rydym ni'n gweld cynnydd o 9 y cant mewn teithio llesol ar ôl un flwyddyn o waith. Mae hyfforddiant beicio yn—

Byddaf yn gyflym iawn. Mae'r cyfan yn gysylltiedig â newid ymddygiadol, Dirprwy Lywydd.

Ie, mae angen ychydig o newid ymddygiad yn y Siambr. [Chwerthin.] Dewch ymlaen. Symudwch ymlaen.

18:10

Felly, rwy'n gofyn am hyfforddiant beicio hefyd, ac mae Her Teithio Cymru wedi dod i ben o ran newid ymddygiad yn y gweithle, Ysgrifennydd y Cabinet, heb unrhyw beth i gymryd ei le.

A gaf i sicrhau'r Aelod—ac rwy'n falch o allu rhannu'r newyddion hwn â'r holl Aelodau mewn gwirionedd—fy mod yn ddiweddar wedi cytuno i ymestyn y contract Teithiau Llesol am flwyddyn arall, hyd at fis Gorffennaf 2019, a hynny am y rhesymau a amlinellwyd gan John Griffiths? Mae wedi profi'n eithriadol o lwyddiannus yn yr ysgolion hynny lle y mae wedi bod ar waith. Rwy'n credu bod 88 y cant o'r ymatebwyr wedi dweud bod nifer y disgyblion sy'n beicio i'r ysgol wedi cynyddu o ganlyniad i'r rhaglen hon, felly rwy'n hapus i'w ymestyn am flwyddyn arall.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn i groesawu eich cyhoeddiad heddiw, yn enwedig y cynnydd i'r cyllid sydd ar gael yn ganolog ar gyfer buddsoddi mewn seilwaith. Yn ystod y toriad, cefais i a fy nghyd-Aelod Dawn Bowden drip gwych pan y caniatawyd i ni fynd drwy twnnel rheilffordd Abernant sy'n cysylltu ein dwy etholaeth, a byddwch yn cofio imi godi cwestiwn gyda chi ar hyn ychydig cyn y toriad, a soniasoch chi am yr arian yr ydych chi wedi'i ddyrannu i Gyngor Merthyr i edrych ar ddatblygu twnnel Abernant yn benodol. Y prif rwystr, fel y dywedodd pobl eraill, i ddefnyddio mwy ar deithio llesol yw'r canfyddiad o berygl gan draffig, felly a ydych chi'n cytuno â mi y gallai defnyddio twneli rheilffordd segur fel Abernant oresgyn y rhwystr sylweddol hwn yn ogystal â gwella'n sylweddol y cysylltiadau o'r dwyrain i'r gorllewin yn ein cymoedd gogleddol i ategu'r cysylltiadau gogledd-de a fydd yn cael eu gwella gan y metro? Os yw Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 i fod yn fwy nag ymarfer ar bapur, a yw'n bryd i Lywodraeth Cymru weithredu'n fwy eofn a buddsoddi yn y seilweithiau twneli rheilffyrdd hyn sydd gennym ar garreg ein drws?

Rwy'n credu bod Vikki Howells yn gwneud pwynt dilys iawn, pwysig iawn na ddylem ni ystyried ffyrdd fel yr unig seilwaith y gall pobl ei ddefnyddio ar gyfer beicio. Rwyf wedi sylwi yn fy etholaeth i bod uwchraddio llwybr tynnu camlas Llangollen wedi bod yn hynod o bwysig wrth alluogi beicwyr i gyrraedd mannau gwaith ac i gyrraedd ysgolion yn Llangollen. Rwy'n credu hefyd bod twneli yn gallu bod â swyddogaeth bwysig iawn, ond mewn ardaloedd mwy trefol, rwy'n credu ei bod yn hanfodol yr ystyrir llwybrau beicio a phriffyrdd beicio pwrpasol. Felly, ble bynnag yr ydych chi yng Nghymru, dylai ateb pwrpasol gael ei ddatblygu gan yr awdurdod lleol ar y cyd â phartneriaid yn y trydydd sector. Rwy'n siŵr y byddai gan Sustrans ddiddordeb mawr iawn mewn cynghori a chefnogi unrhyw awdurdod lleol sy'n awyddus i ddatblygu ateb arloesol i'r heriau penodol sy'n eu hwynebu. Rwy'n falch iawn, yn achos Vikki Howells, o fod wedi gallu darparu'r cyllid i'r awdurdod lleol i fwrw ymlaen â rhagor o waith y gallai fod ei angen er mwyn troi'r twnnel arbennig hwnnw yn llwybr beicio.

Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Ym mis Ionawr, yn fy etholaeth i, trefnais ddigwyddiad i annog mwy o bobl i fanteisio ar feicio bob dydd, a daeth llawer o bobl iddo, a chafodd pobl gyfle i fynd ar daith beicio byr o glwb rygbi yr Eglwys Newydd, lle y cynhaliwyd y digwyddiad, ac roedd yn llwyddiannus iawn. Roedd gennym gynrychiolwyr o Beicio Cymru i ddweud wrthym am grwpiau beicio cymdeithasol, a oedd yn ddeniadol iawn, a theithiau i bobl sydd angen datblygu eu hyder beicio. Cynhaliwyd y digwyddiad hwn ar Lwybr Taf, sy'n amlwg yn wych ar gyfer beicio, ond cododd llawer o bobl yno y broblem o sut y maen rhaid iddyn nhw frwydro yn erbyn y traffig i gyrraedd Llwybr Taf, a dyna'r pwynt yr wyf am ei godi gydag Ysgrifennydd y Cabinet: sut ydym ni'n mynd i sicrhau bod y llwybrau beicio a'r llwybrau cerdded sy'n cael eu sefydlu yn gydgysylltiedig? Rwy'n credu bod hynny'n un o'r materion allweddol.

Yn hollol. Rwy'n credu mai'r ateb yw drwy uchelgais mawr a phenderfyniad a thrwy ddangos arweinyddiaeth gref. Mae'n sicr yn wir—os gallaf nodi un enghraifft yn Llundain, lle y cafwyd gwrthwynebiad ffyrnig i ddatblygiad y briffordd beicio dros Bont San Steffan, rwy'n credu, gan rai modurwyr, ond mewn gwirionedd mae wedi profi'n llwyddiannus iawn o ran cael mwy o bobl i feicio i fannau gwaith. Mae wedi bod yn anhygoel o lwyddiannus wrth wella, rwy'n credu, diogelwch beicio hefyd. Felly, efallai bod honno'n esiampl i awdurdodau lleol eraill yng Nghymru i weithredu—i fod yn uchelgeisiol, i fod yn eofn ac i fod yn ddewr hefyd yn wyneb beirniadaeth wrth i gynigion gael eu datblygu.

18:15
7. Datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Y diweddaraf am Ymchwiliad y DU i Waed Heintiedig—Gohiriwyd tan 13 Mawrth
8. Datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd: Ailgylchu yng Nghymru

Rydym ni wedi symud i eitem 8, sef datganiad gan Weinidog yr Amgylchedd ynglŷn ag ailgylchu yng Nghymru, a galwaf ar y Gweinidog, Hannah Blythyn, i wneud y datganiad.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Fel cenedl, medrwn ni fod yn falch iawn o'n llwyddiant ysgubol wrth ailgylchu. 

Cyn datganoli, nid oedd Cymru ond yn ailgylchu 5 y cant o wastraff. Rydym ni bellach wedi cyrraedd dros 60 y cant. Rydym ni'n arwain y ffordd yn y DU, ac rwyf eisiau inni adeiladu ar hyn fel mai Cymru yw'r wlad orau yn y byd am ailgylchu. Mae ein llwyddiant yn ganlyniad i waith caled pobl ym mhobman yng Nghymru, p'un a ydynt yn ailgylchu yn y cartref, yn y gymuned, neu yn y gwaith. Fe hoffwn i roi ar gofnod heddiw fy niolch a'm llongyfarchiadau i'r holl unigolion, sefydliadau a busnesau sydd wedi cyfrannu i fynd i'r afael â gwastraff yng Nghymru. Mae ein canlyniadau trawiadol yn dangos drwy i bob un ohonom ni gydweithio a gwneud ein rhan, y gallwn ni wneud gwahaniaeth go iawn.

Mae ein rhaglen newid cydweithredol arloesol yn fodd i awdurdodau lleol ledled Cymru fanteisio ar arbenigedd technegol ynglŷn ag ailgylchu. Mae hyn yn galluogi iddyn nhw fabwysiadu'r systemau yn ein casgliadau enghreifftiol, sef y dewisiadau mwyaf cynaliadwy a chosteffeithiol ar gyfer gwasanaethau casglu. Heddiw, rwy'n falch o gyhoeddi fy mod yn cymeradwyo £7.5 miliwn ychwanegol ar gyfer y rhaglen newid cydweithredol.

Roeddwn ym Merthyr Tudful ddoe i weld, drosof fy hun, y gwelliannau y mae'r cyngor wedi'u gwneud i'w gwasanaethau drwy'r rhaglen newid cydweithredol, a sut mae hyn yn annog mwy o bobl i ailgylchu gartref. Dros y pum mlynedd diwethaf, mae'r rhaglen wedi helpu Cyngor Merthyr Tudful i fabwysiadu systemau casglu gwastraff mwy cynaliadwy yn ogystal â lleihau costau. Yn ystod y cyfnod hwnnw, mae eu cyfraddau ailgylchu wedi cynyddu o lai na 50 y cant i dros 65 y cant. Mae ein buddsoddiad parhaus yn y rhaglen newid cydweithredol ac yn ein rhaglen buddsoddi o fri mewn seilwaith gwastraff wedi cynyddu ansawdd a faint o ailgylchu a gesglir yng Nghymru yn sylweddol. Bydd ein cymorth parhaus yn sicrhau bod Cymru yn parhau i fod ar flaen y gad o ran systemau a seilwaith ailgylchu.

Er bod ein hailgylchu wedi gwella'n sylweddol drwy, er enghraifft, dargedu gwastraff bwyd, mae angen yn awr i ni ganolbwyntio ar ddeunyddiau eraill anodd eu hailgylchu, fel rhai plastigion a thecstilau, gan beidio â llithro'n ôl ar ein cynnydd presennol. Amlygodd cyfres Blue Planet ddiweddar y BBC y brys ar gyfer gweithredu byd-eang ar blastigion a sbwriel môr. Mae arfordir Cymru yn un o'n trysorau ac yn atyniad enfawr. Dwy fil a deunaw yw blwyddyn y môr Cymru, felly mae'n amserol gweithredu i ddiogelu ein hasedau naturiol drwy gymryd camau pellach. Rydym ni wedi sefydlu partneriaeth moroedd glân Cymru gyda gweithgor i edrych ar y materion hyn, ac i ganolbwyntio ar atal y broblem yn y man cychwyn.

Rydym ni wedi arwain y DU mewn cyflwyno tâl am fagiau siopa ac yn awr rydym ni'n cyflwyno deddfwriaeth i wahardd microbelenni. Rydym ni'n ystyried y posibiliadau o ddarparu mwy o ddŵr yfed mewn mannau cyhoeddus er mwyn lleihau nifer y poteli dŵr, yn ogystal â chydweithio â chwmnïau dŵr a gyda City to Sea, a oedd yn gweithio ar y cynllun ym Mryste. Rydym ni wedi sicrhau y bu Cymru'n rhan o alwad Llywodraeth y DU am dystiolaeth ynglŷn â sut y bydd yn ymdrin â mater plastig untro, gan gynnwys drwy ddefnyddio treth. Ochr yn ochr â hyn, byddwn yn parhau i weithio ar dreth plastig tafladwy annibynnol posibl ar gyfer Cymru. Rydym ni hefyd yn ystyried dichonoldeb a fyddai cynllun dychwelyd blaendal ar gyfer cynwysyddion diodydd yn gweithio i Gymru, o ystyried ein cyfradd ailgylchu sydd eisoes yn uchel.

Mae gan weithredu cymunedol ran allweddol i'w chwarae mewn annog ailgylchu wrth i bobl fynd o gwmpas eu bywydau bob dydd, a mynd i'r afael â sbwriel. Yr wythnos diwethaf, roeddwn yn falch o fod yng Nghei Newydd pan ddyfarnwyd statws dim plastig Syrffwyr yn Erbyn Carthion iddi, yn dilyn Aber-porth a oedd y lle cyntaf yng Nghymru i sicrhau'r statws hwnnw. Rwy'n llongyfarch y cymunedau hyn am eu cyflawniad ysbrydoledig ac rwy'n awyddus i gael mentrau tebyg, megis statws rhydd o blastig, ledled Cymru. Mae'r fenter Syrffwyr yn Erbyn Carthion yn dangos grym a dylanwad mudiadau ar lawr gwlad a chymunedau unigol yn manteisio ar ymwybyddiaeth gymdeithasol y cyhoedd a'i droi'n weithredu cydgysylltiedig ar lawr gwlad a newid arferion defnyddwyr. Mae cymunedau Cei Newydd ac Aber-porth wedi dangos drwy gynnig a phrynu cynhyrchion amgen i'r rhai a wnaed o blastig, gall defnyddwyr, gwerthwyr a chynhyrchwyr wneud gwahaniaeth go iawn i gael gwared ar blastig o'n moroedd a'n harfordir.

Mae rheoli gwastraff yn briodol lle bynnag yr awn yn lleihau'r sbwriel sy'n bla ar ein trefi, cymunedau gwledig a pharciau cenedlaethol, gan greu amgylchedd mwy dymunol a ffyniannus i bawb ohonom ffynnu ynddi. Rydym yn darparu cyllid i awdurdodau lleol a sefydliadau megis Cadwch Gymru'n Daclus a Groundwork Cymru i fynd i'r afael â materion yn ymwneud â sbwriel ac ailgylchu i ffwrdd o'r cartref. Rydym hefyd yn gweithio gyda'r sector gweithgynhyrchu i edrych ar y materion sy'n gysylltiedig ag ailgylchu deunydd pacio bwyd ac ailgylchu wrth fynd.

Mae ailgylchu ac ailddefnyddio cynhyrchion a deunyddiau am gyhyd ag y bo modd, mewn economi gylchol, yn darparu manteision amgylcheddol ac economaidd ehangach. Mae economi gylchol lwyddiannus yn dibynnu ar ddeunyddiau ailgylchadwy, o ansawdd uchel a gweithlu hyfforddedig a brwdfrydig iawn. Mae llwyddiant ailgylchu Cymru wedi'i gydnabod gan y diwydiant, sy'n gwerthfawrogi ein deunyddiau ailgylchadwy o ansawdd uwch. Dengys ein hymchwil fod y sector gwastraff ac ailgylchu trefol yn darparu dros 4,000 o swyddi parhaol ar draws Cymru. Ceir 23,100 o swyddi pellach yn economi gylchol ehangach Cymru, gyda ffigur rhagamcanol o 12,000 arall erbyn 2030. Rwy'n falch o glywed bod cwmni ailgylchu defnyddiau plastig mawr yn edrych i leoli cyfleuster modern newydd yng Nghymru o fewn y 12 mis nesaf. Yn ogystal, rydym yn ariannu WRAP i weithio gyda'r diwydiant i ddatblygu map llwybr plastig ar gyfer Cymru a gyhoeddir eleni. Bydd y map llwybr yn nodi camau i gynyddu'n sylweddol faint o blastig wedi'i ailgylchu a ddefnyddir fel deunydd bwyd anifeiliaid gan ddiwydiant Cymru.

Mae ein canlyniadau ailgylchu trawiadol yn ganlyniad i waith caled trigolion, ac rwyf am weld y sector preifat yn cyflawni yn yr un modd. Fel rhan o'n hymgyrch i gael busnesau i gyrraedd y targed ailgylchu 70 y cant erbyn 2025, rydym yn datblygu cynigion ar gyfer rheoliadau newydd o dan ran 4 Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, a bwriadwn ymgynghori ar y cynigion hyn yn yr haf.

Rydym yn gweithio gyda Chyfoeth Naturiol Cymru a diwydiant i fynd i'r afael â throseddau gwastraff ac i atal deunydd ailgylchadwy rhag cael ei golli o'r economi gylchol. Bydd hyn yn mynd i'r afael â deunyddiau ailgylchadwy ansawdd gwael, wedi'u halogi yn cael eu dympio, eu llosgi neu eu hallforio dramor yn anghyfreithlon. Mae dileu'r arferion hyn yn hybu'r diwydiant ailgylchu dilys, gan gryfhau hyder y cyhoedd a'u cyfranogiad mewn ailgylchu. Fel y mae gwledydd eraill yn cynyddu diogelu'r amgylchedd ac yn adeiladu economïau cylchol eu hunain, byddant yn llai dibynnol ar fewnforio deunyddiau ailgylchadwy, fel y dangosir gan waharddiad Tsieina ar fewnforio plastigion gwastraff.

Gellir cyflawni cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd drwy gydweithio ar draws ffiniau. Cefnogwn strategaeth plastigion yr UE a gyhoeddwyd yn ddiweddar a'r ymrwymiadau ar blastig a wnaed gan Lywodraeth y DU yn ei chynllun gweithredu ar yr amgylchedd a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Rydym yn croesawu ymagwedd y DU ar ymestyn cyfrifoldeb cynhyrchwyr i fynd i'r afael â materion sy'n ymwneud â sbwriel ac atal gwastraff er mwyn sicrhau'r canlyniadau gorau i bobl Cymru.

Dylem ni yng Nghymru ymfalchïo yn ein record polisi amgylcheddol arloesol a'n ffordd Gymreig lwyddiannus o fynd i'r afael â gwastraff. Bwriadaf gynnal ac adeiladu ar y dull hwn, gan adennill ein hadnoddau tuag a gweithio tuag at Gymru ddiwastraff. Drwy weithio gyda'n gilydd, ar lawr gwlad ac yn y Llywodraeth, ac ar bob haen rhwng hynny, gallwn fod y brif genedl ailgylchu yn y byd erbyn 2020. Diolch yn fawr.

18:20

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

A gaf i ddechrau drwy ddweud bod hyn yn newyddion cadarnhaol ar y cyfan? Mae gan Gymru lawer i ymfalchïo ynddo, a chredaf ei fod yn llwyddiant ar gyfer datganoli. Cofiaf yr holl ddadleuon 20 mlynedd yn ôl ynghylch pa fath o wahaniaethau polisi allai ddod i'r amlwg, a hyd yn oed mewn meysydd lle mae cyfeiriad polisi wedi ei gytuno i raddau helaeth, gallai cymharu gwahanol awdurdodaethau a'u perfformiad fod yn allweddol i effeithlonrwydd cyffredinol polisi cyhoeddus, a chredaf ei fod wedi cael ei ddangos.

Hefyd, credaf fod y Gweinidog yn hollol iawn i ganmol gwaith y rhan fwyaf o awdurdodau lleol yng Nghymru; nhw yn amlwg fu'r prif asiantau i gyflawni llawer o'r llwyddiannau yr ydym ni wedi'u mwynhau dros gyfnod o 20 mlynedd. Croesawaf hefyd y gydnabyddiaeth o ran y sector preifat, ac yn aml maent yn ymateb i'r galw gan y cyhoedd; credaf fod hynny'n rhywbeth y dylem ei groesawu'n fawr iawn. Y llynedd, fel y gwyddoch chi, dechreuodd Ikea ei gynllun derbyn tecstilau yn ei siop yng Nghaerdydd, ac mae hynny'n berthnasol i bob math o decstilau, nid dim ond dillad ond defnydd yn gyffredinol. Felly, dyna'r math o fenter yr ydym ni eisiau ei gweld.

Nodaf yr hyn a ddywedasoch ynglŷn â darparu dŵr yfed, a chredaf mewn gwirionedd bod ymgyrch ail-lenwi poteli dŵr Water UK wedi dechrau ennill ei blwyf yn Lloegr. Fe wnaethoch chi sôn am Fryste, sef lle y credaf y dechreuodd, a'r nod erbyn hyn yw y byddai pob tref a dinas yn Lloegr yn cael hyn erbyn 2021. Credaf ei bod yn llawn dychymyg i allu mynd i mewn i bob math o siopau ac, am ddim, cael ail-lenwi poteli dŵr. Hoffwn glywed ychydig mwy ynglŷn â sut mae hynny'n cael ei ddatblygu yma yng Nghymru.

Credaf yn ogystal â mwy o ailgylchu, mae angen inni wneud defnydd mwy gofalus o ddeunyddiau, ac mae hynny'n mynd â ni i strategaeth fwy cyffredinol ynghylch pa fath o ddeunyddiau mae arnom ni eisiau eu hannog yn ein heconomi gylchol. Rydych yn cyfeirio at y deunyddiau hynny sy'n anodd eu hailgylchu, a nhw yw'r prif rai nad ydym eu heisiau, mewn gwirionedd, yn ein heconomi. Ond credaf fod y cyhoedd yn gofyn llawer mwy ynghylch y math o ddyfnder ac integreiddio y mae arnynt ei eisiau yn y fath hon o strategaeth. Felly, rwy'n falch eich bod yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU i annog cyfrifoldeb cynhyrchwyr, sydd yn amlwg yn allweddol yn y maes hwn, a nodaf yr hyn a ddywedwch am y polisi plastigion a gynhwysir bellach yn y cynllun gweithredu ar yr amgylchedd a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU, ac, unwaith eto, rwyf yn eich annog i gydweithredu'n llawn fel ein bod yn dysgu gwersi ganddynt, ac i'r gwrthwyneb.

Credaf eich bod yn iawn fod sbwriel yn broblem bwysig iawn i fynd i'r afael â hi. Rwy'n meddwl, weithiau, bod pobl yn ei gweld yn drosedd dibwys, ond o ran ei heffaith ar yr amgylchedd ac ymdeimlad o les, mae'n wirioneddol ddifrifol. Credaf ein bod i gyd wedi bod mewn cymunedau lle ceir record wael iawn, mewn gwirionedd, o fynd i'r afael â hyn, a gall fod yn wanychol iawn, rwy'n meddwl, ar gyfer rhai cymunedau sy'n gweld llwythi mawr o wastraff yn cael ei daflu ar y strydoedd, er enghraifft. Mae'n ymestyn i bob math o faterion, fel baw cŵn, yn ogystal. Mae angen inni fod yn wyliadwrus, ac mae angen inni sicrhau bod gan bob cymuned y gallu hwnnw i sicrhau yr eir i'r afael ag o, oherwydd oni bai eich bod yn dal pobl ac wedyn sefydlu rhywbeth i annog pobl i beidio â gwneud hynny, yn anffodus, gall newid ymddygiad ymysg rhai troseddwyr fod yn araf iawn, gan nad yw'r rhan fwyaf o bobl ym mhobman, wrth gwrs, ddim yn gollwng sbwriel.

Mae gennyf ychydig o gwestiynau penodol. Credaf o hyd ei bod yn bwysig i fod yn llym ar yr awdurdodau lleol sy'n methu â chyrraedd eu targedau ailgylchu. Yn gyffredinol, mae hon yn neges gadarnhaol. Nid oes angen inni fod yn rhy llym yn yr hyn a ddywedwn yn y maes hwn, ond credaf fod hynny'n ddull y mae angen ei ddefnyddio o bryd i'w gilydd, ac nid wyf yn hollol siŵr beth yw polisi Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd: nid yw'n ymddangos eich bod yn gosod dirwyon yn aml iawn.

Rwy'n meddwl ei bod yn amser am strategaeth integredig ar blastigion, gan adeiladu ar y gwaith hwn, a nodaf yr hyn a ddywedasoch chi yr ydych yn ei wneud o ran microbelenni ac archwilio'r ddeddfwriaeth yno, o bosibl. Yn yr un modd, byddem yn croesawu rhagor o ymchwiliad i'r defnydd o'r dreth blastig, os gallai hynny fod yn gydlynol. Nid wyf yn hollol siŵr ble'r ydym ni arni gyda'r cynllun dychwelyd blaendal. Dyna'r cwestiwn y bydd Simon Thomas yn mynd ar ei drywydd, mae'n debyg, ond roeddem i fod i gael cynllun peilot a bellach dim ond ymchwiliad yr ydym yn ei gael. Mae'r amod hwn—nid wyf yn siŵr a yw gweision sifil wedi sleifio hwn i mewn—eich bod yn ei ystyried yng ngoleuni ein cyfraddau ailgylchu uchel yn barod. Wel, mae hynny'n ymddangos braidd yn ddiddychymyg i mi.

Yn olaf, gadewch inni beidio ag anghofio y gellid atal llawer iawn o'r angen i ailgylchu drwy ddychwelyd i'r amser y cofiaf yn rhy dda pan nad oedd popeth wedi'i orchuddio mewn plastig neu wedi'i bacio mewn blychau polystyren. Credaf fod hynny'n rhywbeth y mae gwir angen inni anfon neges glir arno, ac, eto, mae'r cyhoedd yn awyddus i wneud hynny. Nid oes ots ganddyn nhw gael eu ffrwythau a'u llysiau wedi'u gwerthu yn rhydd.

18:25

Diolch. Diolch i chi am y cyfraniad cynhwysfawr a'r cwestiynau. Fe wnaethoch chi sôn ynglŷn â sut y caiff sbwriel a baw ci yn aml eu hystyried fel y materion gwleidyddol bychain neu ddibwys hynny, ond os ewch o gwmpas y gymuned leol ac y gwnewch arolwg, dyna'r pethau sydd yn debygol o fod uchaf arno, a dyna pam, i mi, mae'n bwysig iawn inni fynd i'r afael â sbwriel fel rhan o ailgylchu a sut i ddelio â phethau yn rhan o'n bywydau beunyddiol. Nawr, rydym ni mor gyfarwydd â'r diwylliant hwnnw o gasglu pethau ar garreg y drws, ond beth sy'n digwydd gyda rhywun pan fydd ganddyn nhw botel, maen nhw wedi mynd allan am y diwrnod, ac maent yn cerdded i lawr y stryd? Mae angen inni wneud yn siŵr bod lleoedd ar gael yn haws i bobl allu ailgylchu pan nad ydyn nhw gartref. 

Rydych chi'n gwneud nifer o sylwadau—i gyd, ar y cyfan, yn gadarnhaol iawn, yr wyf yn ei groesawu, wrth gwrs. O ran y ffaith eich bod yn sôn am awdurdodau lleol, roedd 20 o'r 22 awdurdod lleol yn bodloni neu'n rhagori ar y targed ailgylchu statudol o 58 y cant yn 2016-17. Yn gyffredinol, mae awdurdodau lleol yn gweithredu. Maent wedi cael cymorth gan y rhaglen newid cydweithredol hon, ac rydym ni wedi gweld gwelliant yn eu cyfraddau ailgylchu. Lle mae awdurdodau lleol wedi methu â chyrraedd eu targedau, mae Gweinidogion Cymru yn ystyried y posibiliadau sydd ar gael o ran defnyddio cosbau ar gyfer yr awdurdodau lleol hynny nad oeddent yn bodloni'r targed statudol, ac mae hynny'n rhywbeth y gallem ni roi'r wybodaeth ddiweddaraf yn ein gylch maes o law.

Strategaeth blastigion integredig—yn hollol. Credaf fod yn rhaid inni ystyried popeth yn ei gyfanrwydd ac mewn ffordd sy'n gweithio i ni yng Nghymru. Mae'n bwysig iawn—soniais am y cymunedau sydd wedi dod yn rhydd o blastig eisoes a sut yr ydym yn gweld bod ymchwydd enfawr ym marn y cyhoedd a mudiadau. Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig, fel Llywodraeth, ein bod yn derbyn hynny yn ogystal, ac, fel Aelodau Cynulliad unigol, ein bod yn cyflawni ar yr hyn yr ydym yn ei bregethu ynglŷn â hynny hefyd. Credaf felly, ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn dod â hynny i gyd at ei gilydd ac yn gwneud yn siŵr bod unrhyw ateb a gynigiwn yn yr ychydig fisoedd nesaf ar gyfer Cymru yn bodloni ein hanghenion ac mewn gwirionedd yn ymdrin â'r meysydd hynny sy'n dal i fodoli y gwyddwn sy'n dal i fod yn broblemau o ran tecstilau, plastigau anodd eu cyrraedd—ein bod yn dwyn hynny ynghyd. Credaf eich bod yn sôn am y deunydd pacio mewn pethau archfarchnadoedd. Mae'n braf gweld nifer o frandiau archfarchnadoedd adnabyddus bellach yn dechrau cyhoeddi eu bod nhw'n cymryd sylw o'r farn gyhoeddus gynyddol hon y mae bellach angen i ni—. Byddant yn edrych ar sut y maent yn pecynnu, ac yn enwedig eu cynnyrch eu hunain. Credaf fod hynny'n bwysig iawn a phan, fel Llywodraeth, ein bod yn gweithio gyda rhanddeiliaid, gan gynnwys consortiwm manwerthu, i geisio dod â busnesau ynghyd â ni i gymryd y camau y mae angen inni eu cymryd.  

Hefyd, gan edrych ar ein hastudiaeth o gyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd a DRS, rwy'n siŵr eich bod yn llygad eich lle y bydd cwestiwn manwl iawn gan Simon Thomas cyn bo hir. Mae'n rhywbeth—. Rydych yn cyfeirio at ble mae gennym lefelau uchel o ailgylchu. Credaf fod hyn yn mynd yn ôl at beth yr wyf newydd ei ddweud. Mae'n ymwneud â gwneud yn siŵr bod gennym ateb nad oes canlyniadau anfwriadol iddo ond sydd mewn gwirionedd yn ategu'r hyn yr ydym eisoes yn ei wneud yng Nghymru ac yn adeiladu ar y llwyddiant hwnnw.

18:30

Wrth gwrs, rwy'n croesawu cynnwys yr adroddiad gan y Llywodraeth heddiw ac yn nodi, fel yr oedd David Melding hefyd, fod hwn yn ffrwyth ymdrech genedlaethol, nid yn unig gan y Llywodraeth, ond gan yr awdurdodau lleol ar lawr gwlad yn ogystal, a bod y ffaith bod Cymru wedi'i lleoli'i hun yn wlad werdd ym mhob ystyr y gair mewn perthynas ag ailgylchu yn dangos beth y medrwn ni ei wneud gyda'r grymoedd priodol ar lefel genedlaethol, a beth y medrwn ni ei wneud tuag at y dyfodol. Rwy'n sylwi bod y Gweinidog wedi bennu gyda'r gosodiad y gallem ni ddod ar ben y brig ar gyfer ailgylchu erbyn 2020, ac rwy'n gobeithio y bydd hynny'n troi'n darged, nid yn unig yn uchelgais.

Ac mae gan y Llywodraeth record ddeche i'w ymfalchïo ynddi hi yn y maes yma, ond nid da lle gellir gwell, fel mae'r hen ymadrodd yn ei ddweud, ac rydw i jest eisiau holi ychydig o gwestiynau nawr am rai o'r pethau sydd efallai yn fwy niwlog yn y datganiad gan y Gweinidog heddiw. Yn gyntaf oll, bydd llawer yn gofyn: ble mae'r adroddiad erbyn hyn ar gyfrifoldeb cynhyrchwyr? Roedd yr adroddiad i fod wedi cael ei gyhoeddi'r mis yma. Rydw i'n cofio gofyn i'r Prif Weinidog tua mis yn ôl, ac fe ddywedodd e rhywbryd ym mis Chwefror y byddem ni'n gweld yr adroddiad, ac rwyf i jest eisiau bod yn glir nad yw'r oedi yma yn rhywbeth sydd yn ein dal ni nôl rhag gwneud rhywbeth yng Nghymru y medrwn ni ei wneud, yn aros i rywbeth, er enghraifft Llywodraeth San Steffan i benderfynu, neu beth bynnag. Achos mae'r record yn ddigon clir: rŷm ni'n gallu arloesi yn y fan hyn. Nid oes rhaid i ni aros am weddill y Deyrnas Gyfunol yn y materion yma; rŷm ni'n gallu eu harwain nhw, a dweud y gwir, ac maen nhw'n gallu dal i fyny gyda ni. Ond yr hyn sydd yn bwysig yn y cyd-destun yna yw rwy'n credu bod nifer o bobl erbyn hyn, dinasyddion, sydd yn poeni yn enwedig am blastig a'r defnydd yr oedd David Melding yn sôn amdano, yn chwilio am arweiniad gan y Llywodraeth. Maen nhw'n sylweddoli bod y dinesydd ond yn gallu mynd mor bell. Ond erbyn i chi fynd i mewn i'r siop fawr neu'r archfarchnad, nid oes gennych chi dewis. Wel, mi fedrwch chi dynnu'r holl wisg ymaith o'r nwyddau, wrth gwrs, fel maen nhw'n dueddol o wneud yn yr Almaen, ond nid dyna beth sydd yn ddiwylliannol dderbyniol yn y wlad yma. Ond, yn sicr, nid oes dewis; nid oes unrhyw beth arall y medrwch chi ei wneud. Mae yna ddatblygiadau diddorol iawn. Rydw i'n edrych ymlaen at ymweld â siop newydd yng Nghrug Hywel wythnos nesaf o'r enw Natural Weigh—'weigh' yn yr ystyr o 'bwyso'—sydd yn ceisio gwneud popeth heb unrhyw blastig, ac yn gwerthu yn rhydd fel yna. Dim ond dychwelyd ydym ni, wrth gwrs, i'r hyn roeddem ni'n arfer byw, gyda rhai o'r dulliau yma rydym ni'n eu gwneud. Ond, yn sicr, mae'r adroddiad yna ar gyfrifoldeb cynhyrchwyr yn bwysig, rydw i'n meddwl, i ddangos ein bod ni'n cymryd arweiniad cenedlaethol.

Yr ail beth rydw i eisiau gofyn i chi amdano yw'r dreth blastig. Roeddwn i'n siomedig nad hynny oedd y dreth oedd wedi'i dewis gan y Llywodraeth achos, yn sicr, nid ydw i wedi gweld unrhyw fater yn cydio cweit yn nychymyg pobl—yn amgylcheddol, beth bynnag—yn ystod y chwe mis diwethaf na phlastig a'r defnydd o blastig. Ond a fedrwch chi ddiweddaru'r Cynulliad gydag ychydig mwy o'r hyn a ddywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid drwy ddweud nawr bod y Llywodraeth yn bwriadu cydweithio ar y cysyniad o dreth blastig ar y cyd gyda Llywodraeth San Steffan? Beth, felly, a fedrwn ni ddisgwyl i ddigwydd nawr? A beth yw’r camau i ni ddilyn drwyddo'r posibiliadau ar gyfer treth neu lefi ar blastig un defnydd maes o law?

Rwy’n croesawu eich bod chi wedi cyhoeddi £7.5 miliwn, rydw i’n meddwl, ychwanegol ar gyfer y rhaglen ar y cyd ag awdurdodau lleol, ond un o’r cwestiynau sydd yn dal i gael eu holi, gan ddinasyddion eto, yw: pam nad yw’n gyson dros Gymru beth sy’n cael ei ailgylchu a beth sydd ddim yn cael ei ailgylchu felly? Mae’r ffordd rydw i’n ailgylchu fan hyn yng Nghaerdydd, pan wyf i’n sefyll yng Nghaerdydd, yn wahanol i’r ffordd rwy’n ailgylchu yn Aberystwyth—ac mae Aberystwyth ar y blaen, wrth gwrs, ond mater arall yw hwnnw. Byddai fe’n ddiddorol i wybod beth yr ydych chi’n ei wneud i safoni pethau bellach dros Gymru, gan fod pobl yn teithio o le i le, ac, fel yr oeddech chi’n cyfeirio ato eich hunan, os ŷch chi ar y stryd, â photel yn eich llaw ac ŷch chi eisiau ei rhoi yn rhywle priodol, wel, eto, mae’n amrywio. Yng nghanol ambell i le, yng nghanol ambell i dref a dinas, fe gewch chi rhywle i roi’r botel yna; mewn dinasoedd eraill a threfi eraill, chewch chi ddim lle i roi unrhyw beth o’r fath.

A’r cwestiwn olaf yw’r cwestiwn ar flaendal, y cynllun blaendal—rydw i’n croesawu, wrth gwrs, bod yna arian yn y gyllideb ar gyfer cynllun o’r fath. Fel rwy’n credu sydd yn glir erbyn hyn, mae’r cynlluniau hyn yn gweithio—maen nhw’n gweithio dramor, maen nhw’n gweithio ar y cyfandir. Y cwestiwn i Gymru, rydw i’n meddwl, yw: ym mha ffordd y gall cynllun cydweithio â’r system sydd gyda ni? Rwy’n gweld beth sydd gyda chi yn eich datganiad—roedd David Melding wedi cyfeirio ato fe hefyd—ond, wrth gwrs, mae’n rhaid i ni gofio, er ein bod ni’n llwyddiannus yn ailgylchu’r poteli plastig, neu’r poteli sydd yn cyrraedd y ffrwd sbwriel felly, mae yna dipyn sydd ddim yn cyrraedd y ffrwd yna, ac mae cynllun blaendal, rydw i’n meddwl, yn ceisio mynd i’r afael â’r poteli sydd yn cael eu twlu ar y stryd, neu sydd jest yn cael eu rhoi yn y biniau sbwriel, sydd heb gael mynd mewn i’r posibiliad hyd yn oed o ailgylchu.

Nid ydw i’n meddwl ein bod yn ailgylchu cymaint o blastig ag yr ŷm ni’n meddwl ein bod ni’n ei ailgylchu, achos nid ydym ni’n cyfrif y plastig sydd yn cael ei waredu drwy’r brif ffrwd sbwriel. Os edrychwch chi ar Norwy, lle maen nhw’n llwyddo ailgylchu dros 90 y cant o blastig, mae’n cynnwys pob darn o blastig sydd yn cael ei werthu neu sy’n mynd drwy’r system, a dyna beth yr ŷm ni eisiau anelu ato fe, ac, yn fy marn i, dyna le mae’r cynllun blaendal a’r posibiliadau i ychwanegu at ein tasgau ailgylchu. Ymhlyg yn y geiriau niwlog, os liciwch chi, yn y datganiad fan hyn, yw’r ffaith bod plastig yn werthfawr, wrth gwrs, a’r ffaith nad yw pob un eisiau ildio, efallai, rheolaeth dros ffrwd werthfawr o sbwriel sydd, ar hyn o bryd, yn dod ag arian i mewn. Ond gyda, fel yr ŷch chi’n ei ddweud, y newidiad sydd yn digwydd yng ngwledydd fel Tsieina, nid ydym ni eisiau jest switsio Tsieina i Fietnam cyn belled ag y mae plastig yn y cwestiwn—rydym ni eisiau ein gweld ni yn mynd i’r afael â’r broblem yma yng Nghymru, defnyddio pob darn o blastig sydd yn gallu cael ei ailgylchu, neu ailddefnyddio cymaint ag sydd yn bosibl, ac mae cynllun blaendal yn rhan o hynny.

18:35

Diolch am eich cwestiynau.

I ddechrau, o ran adroddiad cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd—ac rwy'n cytuno â chi ein bod ni'n falch ein bod wedi arwain y ffordd a'n bod yn gallu arloesi yng Nghymru, ac rydym yn awyddus i barhau i wneud hynny. O ran pryd y mae'r adroddiad i fod ar gael, mae i fod i gyrraedd yr wythnos hon. Pan fydd hwnnw ar gael byddwn yn asesu hyn ac yn datblygu argymhellion, lle y bo'n briodol. Felly, gobeithiaf allu dod yn ôl yn y dyfodol agos iawn gyda rhai dyddiadau ynglŷn â hynny.

Os af yn syth i edrych ar y cynllun dychwelyd blaendal, y cwestiwn i Gymru ynglŷn â sut yr ydym yn gweithio gyda'r hyn sydd gennym ar hyn o bryd, rydych yn llygad eich lle: sut allwn ni wneud iddo gyd-fynd â sut yr ydym yn gweithio yma yng Nghymru? Ac mae'n rhywbeth y mae angen inni roi ystyriaeth ofalus iddo, a gwn fod hyn yn rhywbeth yr ydych chi'n frwdfrydig iawn yn ei gylch oherwydd y cytundeb, ac rwy'n siŵr unwaith y bydd gennym rywbeth o'r astudiaeth yna gobeithio gallwn gwrdd ac wedyn mynd â hynny ymhellach ynglŷn â beth yw'r camau nesaf. Ond yn sicr mae angen inni edrych ar sut y mae'n cyd-fynd o fewn yr hyn a wnawn yma. Hefyd, credaf, yn gysylltiedig â'r hyn a ddywedasoch am Tsieina—nad ydym eisiau allforio ein cynhyrchion ailgylchadwy i fannau eraill yn y byd—credaf mai un o'r ffyrdd gorau o wneud hynny yw edrych ar sut yr ydym yn ailgylchu'n gwell, ond gan edrych hefyd ar sicrhau bod gennym y seilwaith yma i ailgylchu ac ailddefnyddio'r cynhyrchion hynny yng Nghymru. Rwyf wedi gweld rhai enghreifftiau arloesol diweddar pan mae plastigion wedi cael eu hailgylchu i'w defnyddio fel rhan o ffyrdd tarmac yn ogystal. Felly, mae yna lawer o syniadau arloesol, a chredaf mai'r allwedd yw bod yn agored i hynny ond, mewn gwirionedd, ar yr un pryd, gwneud yn siŵr ein bod yn troi, fel yr ydych wedi dweud, ein dyheadau—. Yr oeddwn yn mynd i ddweud 'yn weithredu concrid'; mae'n debyg nad dyna yw'r ymadrodd cywir felly.

O ran y cyllid ar gyfer awdurdodau lleol o ran y ffyrdd y maent yn ailgylchu, rwy'n gyfarwydd iawn â'r gwahaniaeth mewn arfer o ran Caerdydd a fy nghyngor fy hun yn sir y Fflint hefyd, wedi bod mewn dau le o fewn yr wythnos. Mae gan Lywodraeth Cymru, fel y gwyddoch, lasbrint casgliadau, sy'n argymell pethau, ond gall awdurdodau lleol, fel cyrff sofran, wneud eu penderfyniadau eu hunain, ond, yn amlwg, drwy ein glasbrint casgliadau a'r cymorth y gallwn ei roi drwy'r rhaglen newid cydweithredol, gobeithio y gallwn ni gefnogi a gweithio gyda chynghorau i wella eu heffeithlonrwydd o ran ailgylchu a hefyd o ran, mewn gwirionedd, buddsoddi-i-arbed gyda'r cynghorau yn ogystal.

Credaf mai'r peth arall sy'n gysylltiedig â hyn yw sut y gallwn ni ddatblygu addysg bellach ynglŷn ag ymgyrchoedd newid ymddygiad, oherwydd rydym wedi gweld, i gyrraedd y lefelau yr ydym wedi'u cyrraedd, newid diwylliannol sylweddol o ran agweddau i ailgylchu ac mae'n rhywbeth awtomatig y mae pobl yn ei wneud yn awr, ond credaf fod cryn lefel o ddryswch yn dal i fod, a gallwn weld hynny pan ymwelais â safleoedd penodol a gallwch weld rhai o'r pethau y mae pobl yn eu rhoi i mewn, hyd yn oed mewn casgliadau ailgylchu wedi'u gwahanu— felly, pwysigrwydd ymgyrchoedd ymddygiadol pellach i siarad am ba blastigion, ar hyn o bryd, y gellir eu hailgylchu, beth gaiff fynd yn eich bagiau neu fag ailgylchu, beth bynnag fydd yr achos.

Yn olaf, y dreth blastigion: nid wyf yn synnu i glywed eich bod chi wedi'ch siomi gan benderfyniad yr Ysgrifennydd Cyllid ac rwy'n cydnabod y diddordeb sylweddol a'r gefnogaeth ar gyfer treth. Fe'i gwelais fy hun ar-lein ac mewn gohebiaeth yn ogystal, ond sylweddolaf gymhlethdod datblygu treth effeithiol yn y maes hwn. Rydym wedi cael trafodaethau adeiladol gyda Llywodraeth y DU ar lefel weinidogol a swyddogol ar yr angen i fynd i'r afael â mater treth ar waredu, gan gynnwys trethiant, ac ar y sail hon—. Rydym yn glir bod gennym arbenigedd y gallwn ei rannu, drwy fod ar flaen y gad mewn arwain ar yr agenda wastraff ac mae gennym lawer i'w gynnig o ran yr hyn yr ydym wedi'i wneud a'n gallu ymchwil. Felly, ar y sail honno mae Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid a minnau wedi cytuno y dylai Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru weithio gyda'i gilydd ar y cam cynnar hwn a'n bod yn cyfrannu at y dadansoddiad o ganfyddiadau yn dilyn yr alwad am dystiolaeth. Mae fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid wedi cytuno i gyfarfod Ysgrifennydd y Trysorlys unwaith eto i drafod cynnydd ac i gyfrannu safbwyntiau Cymru ar ddatblygu dewisiadau polisi ar ffyrdd posibl ymlaen er mwyn adlewyrchu anghenion Cymru. Ond, fel y dywedais yn y datganiad, rydym hefyd yn parhau i ystyried posibiliadau ar gyfer y dreth blastig tafladwy annibynnol ar gyfer Cymru yn ogystal.

18:40

Fe hoffwn i gyflwyno persbectif gwahanol ar hyn. Rwy'n cydnabod yn llwyr lwyddiant Llywodraeth Cymru o ran cyflawni ei hamcanion ailgylchu, ond credaf y dylem gydnabod bod y budd i'r blaned o'r hyn a wnawn yng Nghymru yn amlwg yn mynd i fod yn fach iawn, iawn. Mae mwy na hanner y plastig gwastraff sy'n llifo i mewn i'r cefnforoedd yn dod o bum gwlad yn unig: Tsieina, Indonesia, y Philippines, Fietnam a Sri Lanca. Yn wir, yr unig wlad orllewinol ddiwydiannol ar y rhestr o'r 20 uchaf o lygrwyr plastig yw'r Unol Daleithiau, sy'n rhif 20 ar y rhestr honno. Nid ydym yn camreoli ein gwastraff a gesglir yn yr Unol Daleithiau neu Ewrop. Wrth gwrs, mae rhywfaint o sbwriel sy'n cael ei waredu. Nid oes neb yn mynd i fod o blaid hynny; nid oes neb yn mynd i fod o blaid gwastraff, ond rwy'n meddwl bod yn rhaid i ni gydnabod lle mae ffynhonnell y broblem, os ydym yn mynd i ymdrin â hi'n effeithiol. Mae Tsieina yn gyfrifol am 2.4 miliwn tunnell o blastig sy'n gwneud ei ffordd i'r môr bob blwyddyn. Dyna 28 y cant o gyfanswm y byd. Mae'r Unol Daleithiau mewn cymhariaeth yn gyfrifol am 77,000 tunnell, sydd yn llai nag 1 y cant. Nid oes neb yn amddiffyn yr 1 y cant hwnnw hyd yn oed ond os ydym yn mynd i gael effaith sylweddol ar lygredd plastig moroedd—clywais y Gweinidog yn cyfeirio at effaith y rhaglen Blue Planet II, a chefnogaf hynny'n llwyr—mae'n rhaid i ni ddelio â'r broblem wrth ei gwraidd. Mae naw deg pump y cant o blastig sy'n llygru cefnforoedd y byd yn arllwys o 10 afon yn unig. Mae wyth ohonynt yn Asia, ac mae dwy ohonynt yn Affrica. Nid yw'n broblem Ewropeaidd, yn llai fyth o broblem Prydain. Felly, rhaid inni roi mwy o bwysau neu ddarparu cymhellion ar gyfer y gwledydd hynny sy'n sylweddol gyfrifol am y broblem hon. Er bod yr hyn a wnawn yn y wlad hon yn deilwng iawn ac yn werth chweil, heb amheuaeth, nid yw'n mynd i wneud y gwahaniaeth lleiaf i'r problemau gwirioneddol sy'n bodoli. Rwy'n sicr yn cymeradwyo gwahardd pelenni plastig, er enghraifft, sy'n peri problemau sylweddol gyda physgod, a gwyddom os nad ymdrinnir â'r broblem mewn ffordd ystyrlon, bydd pethau'n mynd yn waeth. Erbyn 2050, mae faint o blastig sydd yn y môr yn mynd i bwyso mwy, mae'n debyg, na chyfanswm pwysau'r holl bysgod yn y môr, ac nid oes neb eisiau gweld hynny. Felly, nid wyf yn gwybod beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu Llywodraeth y DU roi mwy o bwysau ar y gwledydd hynny sy'n gyfrifol am y rhan fwyaf o'r math hwn o lygredd, ond byddai unrhyw beth y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud, rwy'n siŵr, efallai, hyd yn oed yn fwy buddiol na'r gwaith da a wneir yn agosach i gartref.

18:45

Diolch ichi am y cwestiwn hwnnw. Mewn gwirionedd, credaf fy mod yn anghytuno'n llwyr â llawer o'r pwyntiau a wnaethoch. Nid mater i ni yw troi ein cefn a dweud mai dim ond am nad ydym yn creu'r mwyafrif helaeth o broblem y byd, nid ydym yn mynd i ddangos arweiniad a gwneud rhywbeth amdano. Mae cyfrifoldeb ar bob un ohonom—unigolion, cymunedau, llywodraethau—i fentro mewn gwirionedd a dangos arweiniad ar y mater hwn ac i chwarae ein rhan fel dinasyddion byd-eang cyfrifol. A dyna beth yr ydym yn gobeithio ei wneud yng Nghymru drwy fod yno: rydyn ni'n rhif un yn y DU, yn ail yn Ewrop ac yn drydydd yn y byd. Dylem fod yn defnyddio hynny a dangos ein harweiniad i ddylanwadu er mwyn annog eraill i weithredu. Os nad ydym yn chwarae ein rhan, sut ydych chi'n disgwyl i eraill chwarae eu rhan yn ogystal?

Rwy'n cytuno gyda'r Gweinidog y gallwn fod yn falch iawn o'n llwyddiant wrth ailgylchu; cyn datganoli, roedd 5 y cant o wastraff yn cael ei ailgylchu, bellach mae'n 60 y cant. Ond mae llawer o hynny wedi'i ysgogi gan y trethi ar wastraff, ac mae hynny wedi cynyddu. Mae awdurdodau lleol wedi gweithio'n galetach ac yn galetach er mwyn ailgylchu. Bellach mae angen inni edrych ar drethiant fel sbardun ar gyfer newid ymddygiad pobl.

Credaf y bydd pawb yn croesawu gwaharddiad ar ficrobelenni. Mewn gwirionedd, credaf pe baem wedi cael y drafodaeth hon 10 mlynedd yn ôl, ni fyddai'r rhan fwyaf ohonom yn gwybod beth oedd microbelen. Mae codi 5c am fagiau plastig wedi cael effaith weladwy ar yr amgylchedd. Nid oes ond rhaid edrych yn ôl i'r cyfnod cyn fod hynny'n bodoli, a ble bynnag yr oeddech yn mynd lle'r oedd glaswellt, byddai bagiau siopa; bellach does dim. Os ydych yn gweld bag siopa ar gae chwaraeon, mae'n anarferol; os ydych yn gweld un mewn man glaswelltog, mae'n anarferol. Arferai fod yn olygfa gyffredin iawn.

Mae ailgylchu ac ailddefnyddio cynhyrchion a deunyddiau am gyhyd ag y bo modd mewn economi gylchol yn darparu manteision amgylcheddol a manteision economaidd. A gaf i ategu'r hyn a ddywedodd Simon Thomas? Os ydych chi eisiau i bethau gael eu hailddefnyddio, cynllun blaendal yw'r ffordd i wneud hynny. Nid yw hyd yn oed yn gorfod bod yn fawr iawn. Pe byddai rhywun yn dod a gofyn i mi am 5c yn awr, byddwn yn ei roi iddynt, ond talu 5c am fag plastig, teimlaf nad wyf eisiau, a byddwn yn gwneud unrhyw beth posib i geisio osgoi gwneud hynny. Mae llawer iawn o bobl yn gwneud hynny—. Y ffaith yw eich bod yn talu am rywbeth ac mewn gwirionedd nid oes ei angen arnoch. Credaf y gallai yn union yr un peth fod yn wir gyda photeli. Mae rhai ohonom yn ddigon hen i gofio mynd â photeli Corona yn ôl a chael 5c. Gweithiodd hynny yn anhygoel o dda. Yn anffodus, rydym ni'n defnyddio cymaint o blastig bellach a chyn lleied o wydr.

Wrth gwrs, ailgylchu ac ailddefnyddio yw'r ail a'r trydydd orau, oherwydd y gorau yw peidio â defnyddio, neu os oes raid i ni ddefnyddio, yna defnyddio llai. Rhaid i hynny fod yn flaenoriaeth inni, ac mae angen inni roi mwy o ystyriaeth i hynny. Ac mae hyn ynglŷn â mwy na phlastig yn unig. Mae'n ymddangos ein bod yn canolbwyntio ar blastig bellach fel rhywbeth yr ydym yn sôn amdano, ond mae gennym ni wydr hefyd, dur wedi'i dunplatio ac alwminiwm—gellid eu gwneud i gyd yn deneuach byth, a thrwy hynny leihau pwysau ailgylchu.

Rhywbeth y mae'n rhaid i ni anelu ato yw ceisio lleihau pwysau ailgylchu drwy geisio lleihau'r metel, gwydr a chynnyrch eraill yn y deunyddiau sy'n cael eu creu. Felly, beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i hybu llai o ddeunydd pacio? Mae'n debyg eich bod eisiau tun o ffa pob— ni fyddech yn dymuno eu cael yn rhydd; gallai eu cario adref fod yn anodd ac yn embaras braidd—ond a ydych chi mewn gwirionedd angen tun mor drwchus ? Mae er budd y gwneuthurwr, y defnyddwyr a'r amgylchedd i gael tuniau teneuach. Felly, beth sy'n cael ei wneud i geisio lleihau'r meintiau hynny?

A gaf ddiolch i'r Aelod am ei gyfraniad addysgiadol iawn? Diolch iddo hefyd am ei waith a'i ddiddordeb yn y maes hwn, yn arbennig fel Cadeirydd ei bwyllgor.

Rwyf yn ddigon hen fy hun i gofio cael yr arian yn ôl pan aethoch â photel Corona yn ôl, ond credaf yr arferwn ei gadw a'i ddefnyddio ar gyfer bag cymysg o losin, felly mae'n debyg nad dyna'r newid mewn ymddygiad y byddem yn edrych amdano. Credaf y byddai gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd rywbeth i'w ddweud am hynny pe bawn yn ei awgrymu, fel polisi yn y dyfodol. [Torri ar draws.] Ie.

Gan edrych ar sut y gallem ddefnyddio trethiant ac ymgyrchoedd ymddygiad, credaf mewn gwirionedd ei fod yn ymwneud â chael y cydbwysedd hwnnw o'r dull annog a chosbi ac, ar yr un pryd, i wneud pobl yn ymwybodol pam ein bod yn gwneud hyn a pham ei bod hi'n bwysig a'r gwahaniaeth y mae'n ei wneud hefyd. Felly, rydym yn ystyried pethau o ran y ffaith honno, ydy, mae'n dda ar gyfer tymor hir ein hamgylchedd, ac ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, ond hefyd ceir manteision economaidd a chymdeithasol yn ogystal o ailddefnyddio ac ailgylchu.

O ran hyrwyddo llai o ddeunydd a deunydd pacio, ie, credaf yn sicr, fod hynny'n rhywbeth y gellid ei ystyried, a dyna pam ei bod mor bwysig y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran gweithio gydag ein rhanddeiliaid a'r grwpiau gwaith ar draws y Llywodraeth i edrych ar sut y gallwn ymgysylltu gyda'r sector. Mae hynny hefyd yn mynd yn ôl i wneud yn siŵr ein bod yn cael y buddsoddiad hwnnw o ran arloesi a seilwaith yno i allu gwneud y datblygiadau hyn.

Rwyf yn cydnabod yr hyn y mae'n ei ddweud am y ffaith mae'n debyg na allech gael eich tun o ffa pob heb ei becynnu, yn enwedig os byddwch yn anghofio mynd â'ch bag siopa i'r archfarchnad. Mae wedi newid ymddygiad yn hollol a chredaf ei fod yn dangos i ni sut y gellir gwneud hynny'n a rhoi inni—. Dyna pam y credaf, yng Nghymru, fod gennym lwyfan da i adeiladu arno. Os yw unrhyw un arall fel fi, mae gennych gist yn llawn bagiau yn barod ar gyfer pan fyddwch yn galw i mewn i'r siop—ac roeddwn yn siarad â rhai pobl am hyn—ond weithiau, rydych yn eu hanghofio. Yn enwedig yn awr, yn y sefyllfa hon, rwyf yn fwy na thebyg o gario llwyth o bethau fel hyn ac yn ceisio peidio â'u gollwng neu rwy'n rhedeg allan a gadael i rywun arall ddelio â nhw os wyf wedi anghofio fy mag. Rydym wedi gweld y newid hwnnw mewn ymwybyddiaeth a pham mae'n bwysig yn awr yn ogystal. Mae hynny'n rhywbeth yr ydym yn ei ystyried: sut y gallwn barhau i adeiladu ar hynny mewn ffordd nad dim ond busnesau yn unig sy'n deall, ond hefyd y newid ymddygiad hwnnw fel bod pobl mewn gwirionedd 100 y cant yn gefnogol, ac yn angerddol ac yn credu yn y rheswm pam yr ydym yn gwneud hyn yn ogystal.

18:50

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad y prynhawn yma? Soniaf am rai pryderon sydd gennyf ynglŷn â'r ffordd y mae rhai awdurdodau lleol yn ceisio gwasgu cyfraddau ailgylchu pellach allan o'u cymunedau lleol.

Fel y gwyddoch chi, Weinidog, un o'r materion sy'n achosi rhywfaint o syndod yn fy etholaeth i yw dyfodiad casgliadau gwastraff cyffredinol bob pedair wythnos gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy. Mae'n bwysig ein bod yn ennyn cefnogaeth y cyhoedd a cheisio newid ymddygiad a gallwch weld o'r canlyniadau ledled Cymru nad oes angen i bobl gasglu gwastraff ar sail pedair wythnos er mwyn cyrraedd y targedau. Mae rhai o'r awdurdodau lleol sy'n perfformio orau yn dal i fod yn casglu eu gwastraff bob pythefnos. Felly, mae ffyrdd eraill o sicrhau cyfraddau ailgylchu gwell, heb mewn gwirionedd dileu'r gwasanaethau ar gyfer cymunedau lleol. Beth sy'n peri pryder i mi, rwy'n meddwl, yw bod angen sicrhau mwy o gysondeb ledled Cymru o ran y ffordd y darperir gwasanaethau, yn enwedig y gwasanaethau gwastraff hynny o gartrefi pobl ar garreg y drws, oherwydd os oes gennych fwy o gysondeb, yna bydd aelodau'r cyhoedd yn fwy cyfarwydd â phethau, a gallwch o bosibl gyflawni llawer mwy o arbedion maint ar gyfer pobl, ac felly gwasanaethau ailgylchu gwell, mwy effeithlon.

Un o'r problemau mawr gyda'r sefyllfa yng Nghonwy ar hyn o bryd—a byddwn yn gwerthfawrogi clywed safbwynt Llywodraeth Cymru ar hyn—yw'r pryder ynghylch iechyd y cyhoedd. Felly, nid yn unig y mae gennym ni fwy o sbwriel ar ochrau'r ffyrdd—ac rwy'n herio unrhyw un i yrru i lawr yr A55 ar hyn o bryd neu drwy rai o'r cefnffyrdd yng Nghonwy ar hyn o bryd, lle maent yn hollol frith o sbwriel, yn hollol frith o sbwriel— ond, y canlyniad yw mwy o dipio anghyfreithlon. Rydym wedi cael cynnydd mawr a sylweddol mewn tipio anghyfreithlon yn y gymuned honno, er bod y gyfradd ailgylchu fymryn yn well. Ac yna, ar ben hynny i gyd, rydym wedi cael cynnydd mewn problemau rheoli plâu, ac mae Sefydliad Siartredig Iechyd yr Amgylchedd wedi mynegi pryderon difrifol am y goblygiadau iechyd cyhoeddus o gasgliadau gwastraff pedair wythnos, yn enwedig gyda gwastraff anifeiliaid anwes yn mynd i finiau pobl a'r problemau y gall hynny ei achosi.

Felly, beth sydd ei angen arnom ni, rwy'n credu, yw mwy o gysondeb fel y gall pobl gael gwell mynediad at wasanaethau cyson ledled y wlad, fel pan fyddant yn symud o un ardal awdurdod lleol i'r nesaf, byddant fwy neu lai yn gwybod beth y maent yn ymdrin ag o. Ond, pan mae gennych chi gasgliadau gwastraff bob pedair wythnos, os byddwch yn colli un—os byddwch yn colli un casgliad, fel y gall pobl wneud o bryd i'w gilydd—yna mae'n wyth wythnos erbyn y cesglir eich bin unwaith eto. Nid yw hynny'n dderbyniol mewn cenedl fodern fel Cymru. Rwyf yn hollol o blaid hyrwyddo ailgylchu, rwyf yn hollol o blaid cefnogi newid ymddygiadol. Roeddwn yn un o'r rhai cyntaf i ddatgan cefnogaeth i ardoll ar fagiau siopa yn y Siambr hon bron 10 mlynedd yn ôl bellach. A chredaf ei bod hi'n bryd, fel cenedl, bod y Llywodraeth yn gallu gosod safon na ddylai amlder casglu gwastraff ddisgyn oddi tani. Felly, rwy'n eich annog chi, Weinidog: rhowch rywfaint o ystyriaeth i hyn os gwelwch yn dda, os gwelwch yn dda rhowch rywfaint o ystyriaeth i ganiatáu rhywfaint o hyblygrwydd lleol gan gynnal lefelau penodol o'r gwasanaeth ac, yn benodol, lefel y gwasanaeth o ran amlder casgliadau gwastraff.

18:55

Diolch ichi am y cwestiwn hwnnw. Hoffwn eich llongyfarch ar fod ymhlith y rhai cyntaf i ddatgan eich cefnogaeth i'r tâl am fagiau siopa yng Nghymru, ac ni yw'r cyntaf yn y DU. [Torri ar draws.] Ie, yn yr hen ddyddiau drwg. Rwy'n deall yn llwyr yr hyn yr ydych yn ei ddweud o ran y materion yr ydych chi'n eu cael ar yn lleol. Mater i awdurdodau lleol unigol yw pennu amlder eu casgliadau gwastraff gweddilliol yn eu hardaloedd, ond yn sicr, wrth gwrs, os ydych am gysylltu â ni gallwn roi ystyriaeth i rai o'r problemau penodol yr ydych chi'n eu crybwyll. Mewn egwyddor, byddem yn cefnogi casgliadau gwastraff gweddilliol llai rheolaidd, cyhyd â bod ailgylchu a chasgliadau gwastraff bwyd yn wythnosol, a hefyd bod trefniadau ar wahân ar gyfer clytiau a deunyddiau tebyg fel hynny, felly er mwyn mynd i'r afael â rhai o'r materion o ran— [Torri ar draws.] Ie. Felly, os hoffai'r Aelod gysylltu ynglŷn â hynny mewn mwy o fanylder, yna mae'n rhywbeth y gallem roi rhywfaint o ystyriaeth iddo.

Cytunaf fod gennym ni stori dda iawn i'w hadrodd, ond credaf nad yw'r ffaith nad yw gwledydd eraill wedi symud mor bell â ni o ran ailgylchu yn rheswm inni beidio â pharhau i ddilyn y mater hwn, a rhaid inni gofio tri phen y bregeth: lleihau, ailddefnyddio ac ailgylchu. Synnais wrth ddarllen y diwrnod o'r blaen fod y diwydiant dŵr potel wedi llwyddo i'n perswadio ni i brynu dŵr potel ar gost o £2.4 biliwn y flwyddyn ar gyfer cynnyrch sydd ar gael am ddim yn y tap. Mae'n rhyfeddol beth y gall ychydig o hysbysebu ei wneud i wrthweithio ymddygiad rhesymegol.

Rhaid inni beidio ag anghofio, wrth gwrs, bod gwastraff bwyd yn broblem sylweddol, ac mae'n fater moesegol mewn byd lle mae cymaint o bobl yn llwglyd fod traean o'n holl fwyd yn cael ei wastraffu a ddim yn cael ei fwyta, ac mae hynny'n amlwg yn faes y mae angen gwneud rhywbeth amdano. Ond o ystyried 'lleihau' yn gyntaf, tybed pa asesiad y mae'r Llywodraeth wedi ei wneud o ddeddfwriaeth yr Almaen—mae'n deitl hir iawn—y Ddeddf Rheoli Gwastraff a Chylch Sylweddau Caeedig 1996. Roedd honno'n gorfodi gweithgynhyrchwyr i leihau eu deunydd pacio, ac yn amlwg mae wedi bod yn effeithiol yno.

O ran ailddefnyddio, credaf fod gwerth enfawr i'r cynllun blaendal ar boteli, fel y crybwyllwyd gan eraill, ond credaf hefyd fod ymddygiad Julie James o ddod â'i chwpan goffi gyda hi pan fydd hi'n mynd i brynu coffi—dyna arfer sydd bellach yn cael ei gyflwyno yn y rhan fwyaf o siopau coffi adnabyddus yn y wlad, ac yn rhywbeth i'w ddathlu. Ond credaf ei bod yn dal yn broblem fawr fod gennym blastig a chaniau yn frith dros ein cefn gwlad, yn groes i farn Neil Hamilton, a chredaf ei fod yn ddolur i'r llygaid.

Felly, nid oes unrhyw amheuaeth y gallwn leihau faint o sbwriel sy'n cael ei gynhyrchu gan y sylweddau hyn os oes gennym gynllun blaendal, oherwydd gallwch weld mewn gwledydd fel Awstralia—mae 80 y cant o'u holl blastig yn cael ei ailgylchu, 90 y cant yn Nenmarc a 97 y cant yn Norwy. Ac yn Norwy, mae Prif Weithredwr y cynllun dychwelyd blaendal yn dweud:

Ein prif egwyddor yw os gall cwmnïau diodydd gael poteli i siopau i werthu eu cynhyrchion, gallant hefyd gasglu'r poteli hynny.

Ni allaf ddeall pam nad yw'n gost-effeithiol gwneud hyn. Rwyf hefyd yn meddwl bod awtomatiaeth yn chwarae rhan bwysig iawn yn hyn oll, oherwydd yng nghynllun Norwy, maent yn postio'r botel wag i beiriant, mae'n darllen y cod bar ac yn cynhyrchu cwpon ar gyfer dychwelyd y blaendal. Ond os yw'r defnyddwyr diofal wedi gadael yr hylif yn y botel, mae'r peiriant yn cymryd y botel beth bynnag ond mae'r cwpon yn mynd i'r siopwr sy'n gorfod gwagio a glanhau'r botel.

Yn olaf, gan ganolbwyntio ar y gost o ailgylchu, pa ystyriaeth sydd wedi'i roi i gyflwyno mentrau ailgylchu gwahanu ar garreg y drws ledled Cymru? Oherwydd nid oes amheuaeth ynghylch maint a gwerth y deunyddiau wedi'u hailgylchu sydd wedi'i halogi gan ddarnau gwydr, sy'n halogi'r plastig a'r papur ac yn ei gwneud yn amhosibl i'w hailgylchu. Conwy, awdurdod lleol ardderchog—maen nhw'n ailgylchu ar garreg y drws, felly os gallan nhw wneud hynny pam na all awdurdodau lleol eraill? Byddai hynny'n creu deunyddiau ailgylchadwy mwy gwerthfawr a llai o gost i'r awdurdod lleol.

19:00

Diolch i'r Aelod am ei chyfraniad. Mae hi'n gwneud rhai pwyntiau dilys a phwysig iawn, yn enwedig gan ddechrau drwy bwysleisio'r angen i leihau, ailddefnyddio ac ailgylchu-tri phen y bregeth y dylem oll eu hadrodd yn rheolaidd.

O ran y pwyntiau a wnewch o ran gwastraff bwyd, mae hynny'n fater o bwys yn ogystal. Rwy'n meddwl mai dyna pam ei bod hi mor bwysig bod ein huchelgais i haneru'r gwastraff bwyd mae cartrefi yn ei gynhyrchu yn gysylltiedig â'r gwaith yr ydym yn ei wneud o ran gweithio gyda manwerthwyr a diwydiant i leihau deunydd pacio a'r math o ddeunydd pacio a ddefnyddiant yn ogystal. Oherwydd rhan o hynny yw bod y ffordd y mae pethau'n cael eu pecynnu mewn gwirionedd yn arwain at wastraff bwyd cynyddol yn ogystal. Felly, mae hyn i gyd yn cydgysylltu o ran y darlun ehangach o ran sut yr ydym ni'n mynd i'r afael â hynny a pham ei bod hi'n bwysig ei fod i gyd wedi'i gysylltu.

Nid wyf yn or-gyfarwydd â deddfwriaeth yr Almaen o 1996 a grybwyllwyd gennych, ond byddaf yn sicr yn ceisio edrych ar hynny neu ofyn i swyddogion wneud hynny hefyd.

Ynghylch cwpanau coffi amldro, credaf yn sicr y gwelwch sut y mae hynny'n ennill ei blwyf ac yn ennill tir bellach. Ni wnaf sôn am y manwerthwyr coffi adnabyddus sy'n eu defnyddio. Roeddwn yn mynd i ddweud efallai y gallai un ohonynt ddefnyddio rhywfaint o'r arian y maen nhw'n codi am eu cwpanau coffi i dalu eu trethi. Ond rhaid imi gyfaddef, rwyf wedi dilyn ffasiwn Julie James ac mae gennyf fy nghwpan ailgylchadwy fy hun a gefais ar gyfer y Nadolig, gyda brand arno. Mae'n dweud 'Hannah for Delyn' arno, felly ni all neb ddwyn y gwpan, byddai'n amlwg iawn.

Ond o ddifrif, ynglŷn â'r pwynt a wnaed am awtomatiaeth ac arloesi a sut y gall hynny gyflwyno cyfleoedd, rydym wedi sôn yn y Siambr ynglŷn â sut y gall awtomatiaeth hefyd gyflwyno cyfleoedd i ni o ran sut y mae'n cyfateb â'n huchelgeisiau a'n hagenda amgylcheddol hefyd. Yr unig beth a ddywedaf yw fy mod yn gobeithio bod modd ailgylchu'r cwponau hefyd.

Nid wyf yn gwybod a ydynt yn ailgylchu pelenni plastig i wneud gwres, ond pe gallent eu rhoi i mewn i'r system yma a chynhesu'r Siambr, byddai hynny'n wych.

Weinidog, mae'n ddrwg gennyf i mi na welais i mohonoch chi ym Merthyr Tudful ddoe. Roeddwn eisiau croesawu eich cyhoeddiad, yn enwedig y £1.3 miliwn bron iawn yr ydych wedi'i gyhoeddi i fuddsoddi mewn offer peiriannau arbenigol ym Merthyr, gan gynnwys peiriant ail-fwndelu cynnyrch sy'n cael ei ailgylchu. Byddwn wrth fy modd yn mynd yno a gweld beth y mae'n ei wneud. 

Yr hyn a ddywedwn yw y credaf fod Llywodraeth Cymru yn benodol wedi adlewyrchu pryderon cyhoeddus ynghylch y lefelau o blastig yn yr amgylchedd. Rydym ni wedi gwrando ar y cyfraniadau heddiw am y cynllun blaendal plastig ac sydd eisoes wedi cael llawer o sylw, ond mae'n amlwg y gallwn gyflawni mwy drwy gynyddu ein cyfraddau ailgylchu plastig. Ond, fel y gwyddom, ceir rhai plastigau nad ydym ni ar hyn o bryd yn eu hailgylchu, yn syml oherwydd bod y diwydiant bwyd neu ddewisiadau defnyddwyr yn ein hatal rhag gwneud hynny. Mae'r ddau beth hyn yn faterion y gall polisi cyhoeddus ddylanwadu arnynt mewn gwirionedd.

Mae rhai plastigau hefyd fel gorchuddion seloffen nad ydynt yn cael eu derbyn yn gyffredinol yn ein systemau ailgylchu presennol, ond mae gwledydd eraill yr UE yn casglu ac yn ailgylchu'r deunydd hwnnw. Er y mynegwyd pryderon ynghylch y penderfyniad a wnaed yn Tsieina i beidio â derbyn plastig, onid yw hynny hefyd yn rhoi cyfle i gynyddu'n sylweddol ein sector ailgylchu plastig domestig ein hunain?

Mae canfyddiad cyffredin bod y diwydiant plastigau yn broblem, ond ymddengys i mi y dylem fod yn gweithio ochr yn ochr â'r diwydiant i fuddsoddi mewn technoleg planhigion a all fynd â ni ymhellach ar ein taith ailgylchu, fel y gellir ailgylchu'r plastigau hynny na ellir eu hailgylchu ar hyn o bryd. Os gallwn ddatblygu'r technolegau planhigion, yna yn sicr gellid eu hallforio i helpu'r rhannau hynny o'r byd lle, fel rydym wedi clywed, mae ailgylchu plastigau yn her fwy o lawer nag ydyw yma.

Felly fy nghwestiwn, mewn gwirionedd, yw sut y credwch y gallem ni weithio ochr yn ochr â'r diwydiant plastigau, y mae'n rhaid inni dybio sy'n arbenigwyr yn y cynnyrch penodol hwnnw, i helpu datblygu ffyrdd pellach ac arloesol o'n helpu i ailgylchu plastigion?

19:05

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau. Fel y soniasoch chi, fe wnaethoch chi golli'r ymweliad â Merthyr ddoe. Roeddwn i yn sicr yn meddwl bod yr ymweliad yn ddiddorol iawn ac mae'n dda gweld sut y maen nhw wedi datblygu ar eu llwyddiant ar ôl cael y cyllid ac wedi cynyddu cyfraddau ailgylchu ym Merthyr Tudful. Maen nhw wedi gwella eu cyfraddau ailgylchu, ac mewn gwirionedd maen nhw hefyd wedi helpu i leihau eu costau, felly mae yna fuddion buddsoddi i arbed ychwanegol i'r awdurdod lleol. Rydych chi wedi dweud y byddech chi wrth eich bodd yn mynd i lawr i weld beth y mae byrnwr yn ei wneud mewn gwirionedd—maen nhw wedi fy ngwahodd i i fynd yn ôl, mae croeso mawr i chi ymuno â mi, ond rwy'n credu bod yr ymweliad nesaf yn cynnwys mynd allan gyda'r timau ailgylchu ar gasgliadau i weld sut y mae hynny'n gweithio gyda'r cyhoedd. [Torri ar draws.] Mae'r Aelod newydd ddweud i fynd i lawr ei stryd hi.

Y pwynt a wnaeth hi o ran y plastigau nad ydym ni'n eu hailgylchu ar hyn o bryd—mae'n hollol allweddol i edrych ar sut y gallem ni ehangu ar yr hyn yr ydym ni'n ei wneud ar hynny. Hefyd o ran—mae wedi'i grybwyll yma o'r blaen—Tsieina'n prynu allforion ac nid allforio i farchnadoedd eraill yw'r ateb o reidrwydd. Dylai'r ateb fod i weld sut y gallwn ni fuddsoddi hynny fel rhan o'n heconomi gylchol, sy'n dod â gwerth amgylcheddol ond sydd hefyd yn dod â gwerth economaidd o ran creu swyddi a gweithio gyda chadwyni cyflenwi plastig.

Rydych chi'n hollol gywir, mae yna rai cwmnïau allan yna, ac yng Nghymru, sydd eisoes yn gwneud pethau arloesol. Dyna pam mae hi mor bwysig, y gwaith yr ydym ni'n ei wneud, dod â diwydiannau a rhanddeiliaid at ei gilydd. Ac mae ein map llwybr plastig mor bwysig, fel y gallwn ni ymdrin â hynny yn ei gyfanrwydd i wneud yn siŵr bod gennym ni atebion sy'n gweithio ar gyfer y tymor hir yn y dyfodol.

9. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Ymosodiadau ar Weithwyr y Gwasanaethau Brys (Troseddau)

Yr eitem nesaf, felly, ar ein hagenda ni yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Mesur Ymosodiadau ar Weithwyr y Gwasanaethau Brys (Troseddau). Rwy'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i wneud y cynnig—Vaughan Gething. 

Cynnig NDM6662 Vaughan Gething

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai darpariaethau yn y Bil Ymosodiadau ar Weithwyr y Gwasanaethau Brys (Troseddau), i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru, gael eu hystyried gan Senedd y DU.

Cynigiwyd y cynnig.

Rwy'n hapus i gynnig y cynnig ger ein bron heddiw ar y Memorandwm, y cynnig am gydsyniad deddfwriaethol, sy'n ymwneud â'r Bil Ymosodiadau ar Weithwyr y Gwasanaethau Brys (Troseddau).

Rwy'n teimlo bod llawer ohonom ni wedi ein synnu'n rheolaidd gan adroddiadau o ymosodiadau llafar a chorfforol ar weithwyr brys tra eu bod yn cyflawni eu swyddogaethau sydd eisoes yn drwm ac sydd mor werthfawr i bob un o'n cymunedau ledled Cymru.

Mae Chris Bryant, yr Aelod Seneddol dros y Rhondda, wedi cyflwyno ei Fil aelodau preifat i ddarparu diogelwch ychwanegol i'r gweithwyr brys hynny. Cyflwynwyd y Bil hwnnw ar 19 Gorffennaf 2017 ac mae iddo gefnogaeth drawsbleidiol. Yn ddiddorol, wrth gyflwyno ei Fil mae ef wedi cynnal ymgynghoriad ehangach i annog aelodau'r cyhoedd i bleidleisio dros y dewisiadau posibl os dewiswyd ef yn y bleidlais. Ymatebodd dros 10,700 o bobl yn uniongyrchol. O ran ymgynghoriad y DU a hefyd ymgynghoriad lleol iawn y Rhondda, daeth y Bil penodol hwn i'r brig fel y cynnig i fwrw ymlaen ag ef. Cafodd hefyd gefnogaeth gan fwy na 145,000 o ddeisebwyr ar-lein. Felly, mae cefnogaeth eang i'r Bil, ac rwy'n sicr yn gobeithio y bydd yn cael cefnogaeth gan yr holl bleidiau yn y Siambr heddiw.

Mae'r Bil fel y'i drafftiwyd yn ymestyn ac yn berthnasol i Gymru a Lloegr, a byddai'n cryfhau'r gyfraith drwy greu fersiwn newydd o'r drosedd waethygedig bresennol ar gyfer ymosodiad cyffredin neu guro pan gyflawnir hynny yn erbyn gweithiwr brys. Byddai uchafswm y gosb yn cynyddu felly o chwech i 12 mis o garchar. Byddai hefyd yn creu ffactor gwaethygedig statudol ar gyfer ymosodiadau eraill a throseddau cysylltiedig yn erbyn gweithwyr brys, fel gwir niwed corfforol, niwed corfforol gros a dynladdiad. Byddai'r ffactor gwaethygedig hwnnw yn haeddu dedfryd fwy difrifol ond nid yw'n cynyddu uchafswm y cosbau sydd eisoes yn bodoli ar gyfer y troseddau hynny.

Byddai hefyd yn ymestyn pwerau'r heddlu i gymryd samplau gwaed gyda chydsyniad, a samplau nad ydynt o natur bersonol heb ganiatâd, gan unigolion sy'n ymosod ar weithwyr brys pan fydd gan arolygydd sail resymol i gredu bod y gweithiwr brys wedi ei beryglu gan glefyd heintus trosglwyddadwy. Bwriad y cynnig hwnnw yw lleihau nifer y gweithwyr brys sydd yn anffodus yn gorfod cael prawf gwaed eu hunain a chymryd meddyginiaethau proffylactig yn ddiangen weithiau. Bydd hynny'n rhoi mwy o sicrwydd yn gyflymach i weithwyr brys ynghylch p'un a ydyn nhw wedi eu heintio gan glefyd trosglwyddadwy neu beidio.

Yn y Bil mae'r diffiniad o weithwyr brys yn cynnwys yr heddlu, gweithwyr yr Asiantaeth Troseddu Genedlaethol, swyddogion carchardai a'r ddalfa a'r gwasanaethau tân, gweithwyr y gwasanaeth achub a gweithwyr y GIG mewn swyddi sy'n wynebu'r cyhoedd. Wrth gwrs, mae nifer o'r rhai hynny mewn meysydd datganoledig. Hoffwn i ddiolch i'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon a'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau am eu gwaith ac am eu casgliad nad oes ganddyn nhw ychwaith unrhyw wrthwynebiad i'r cynnig heddiw. Mae rhai o'r gwasanaethau yn y Bil yn disgyn y tu allan i gymhwysedd datganoledig, ond mae eraill—fel y dywedais, y gwasanaeth tân ac achub yn benodol, y gwasanaeth achub a gweithwyr y GIG—wedi eu datganoli. Hoffwn i ofyn i Aelodau ar draws y pleidiau gefnogi'r cynnig heddiw, fel y bydd y darpariaethau yn sicrhau y rhoddir i weithwyr brys Cymru yr un amddiffyniad â gweithwyr brys yn Lloegr, ac ar yr un amserlenni. Rwy'n gobeithio y bydd Aelodau yn cytuno â'r cynnig heddiw yn gyflym a dod â'r cyfarfod i ben.

19:10

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, Dai Lloyd.

Diolch, Llywydd. Trafododd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol yma yn ei gyfarfod ar 11 Ionawr.

Rwy'n siŵr y bydd pawb yn Siambr yn cytuno y dylid croesawu unrhyw fesur sy'n amcanu i wella diogelwch gweithwyr rheng flaen ein gwasanaethau brys: fel rydym ni wedi clywed, yr heddlu, gwasanaethau tân a gweithwyr yn y gwasanaethau iechyd—nyrsys a meddygon ac ati—drwy gryfhau'r gyfraith pan fo troseddau penodol yn cael eu cyflawni yn eu herbyn.

Dylid croesawu hefyd, mewn sefyllfa anffodus lle bo gweithwyr brys yn cael eu hymosod arnynt wrth gyflawni eu gwaith, fod cymalau yn y Bil Ymosodiadau ar Weithwyr y Gwasanaethau Brys (Troseddau) a fydd yn caniatáu cymryd sampl gan y person a ymosododd ar y gweithwyr os credir y gallai'r gweithiwr brys fod â risg o gael clefyd heintus wedi'i drosglwyddo iddo. Mae hynny i'w groesawu hefyd.

Yn ogystal â galluogi'r gweithiwr i ddarganfod yn gyflym a ydyw mewn perygl o fod wedi cael ei effeithio gan glefyd heintus, a chymryd camau cyflym i fynd i'r afael â hynny, bydd yn gysur meddwl i'r gweithiwr rhag y straen parhaus a'r pryder wrth ddisgwyl am ganlyniadau, sy'n gallu bod yn wythnosau os nad misoedd weithiau. 

Felly, gan y bydd cymeradwyo'r darpariaethau hyn mewn Bil y Deyrnas Unedig yn golygu bod gweithwyr brys mewn gwasanaethau datganoledig yng Nghymru yn cael yr un lefel o ddiogelwch yr un pryd â'r rheini yn Lloegr, nid oes gan y pwyllgor unrhyw wrthwynebiad i gytuno ar y cynnig hwn. Diolch yn fawr.

Fe geisiaf fod yn fyr, ond hoffwn yn gyntaf ddweud llongyfarchiadau i Chris Bryant am gyflwyno hyn yn San Steffan, oherwydd rwy'n credu bod hwn yn Fil rhagorol i'w ddwyn ymlaen ac mae'n adlewyrchu maniffesto Cynulliad 2016 y Ceidwadwyr Cymreig yn llwyr, pan wnaethom geisio cryfhau cyfreithiau ar gosbau.

Ychydig o gyd-destun yn sydyn, oherwydd bod pawb arall wedi sôn am yr hyn y bydd y Bil yn ei wneud: yn 2017, bu 1,136 o ymosodiadau corfforol yn erbyn staff y GIG ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg yn unig, a dim ond 27 o'r rheini aeth i'r llys—27 y flwyddyn cynt, 27 y flwyddyn cyn hynny. Mae hynny'n lol llwyr. Yn 2017 daeth ymosodiadau geiriol a chorfforol yn erbyn gweithwyr y GIG i gyfanswm o—mathemateg cyflym yn y fan yma—ychydig yn llai na 7,000 o achosion. O'r 7,000 o achosion hynny, 906 a gyrhaeddodd y llys. Mae angen inni ddweud wrth y cyhoedd, pan fydd pobl yn peryglu eu hunain ar ran y cyhoedd, yn mynd allan yno i'ch helpu chi ni waeth beth yw'r sefyllfa, mae'n rhaid ichi drin pobl â pharch llwyr. Byddwn ni'n cefnogi'r Bil hwn. Da iawn, Chris Bryant. Da iawn chi, Darren, am roi hyn yn ein maniffesto y tro diwethaf.

Hoffwn i wneud ychydig o sylwadau ar hyn, oherwydd rwy'n credu bod hwn yn ddarn o ddeddfwriaeth yn San Steffan sy'n ddymunol iawn, iawn, ac yn hir-ddisgwyliedig. Mae'n faes lle yr ydym efallai wedi ystyried deddfu ein hunain ar ryw adeg, ond mae'n hollol iawn bod gennym rywfaint o gysondeb yn y maes hwn.

Hoffwn i godi nifer o bwyntiau. Mae'n iawn inni sôn am gynyddu'r dedfrydau ac ati. Diffyg erlyniadau yw'r broblem fwyaf sydd wedi codi, ac rwy'n credu bod angen inni gael gwell dealltwriaeth ynghylch pam mae hynny wedi digwydd, oherwydd rwy'n cofio'r ymgyrchoedd a gawsom dros ddim goddefgarwch ar ymosodiad yn y gwasanaethau iechyd. Beth ddigwyddodd i hynny? Yn sicr ni arweiniodd at gynnydd yn nifer yr erlyniadau, ac ni waeth beth pa ddedfrydau yr ydym ni'n eu gosod, oni bai ein bod yn sicrhau y ceir erlyniadau mewn achosion o'r fath mewn gwirionedd, yna ni cheir yr effaith honno mewn gwirionedd. Felly, y cyfan y byddwn i'n ei awgrymu yw hyn: rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth sy'n gwbl deilwng o gefnogaeth, a llongyfarchiadau i Chris Bryant am symud ymlaen â hyn, ond mae hyn yn fater y mae angen inni gadw dan adolygiad ein hunain, oherwydd os, dros y blynyddoedd nesaf , nad yw'n cael yr effaith a ddymunir, efallai y byddwn ni eisiau edrych ein hunain ar y mater ynghylch sut y mae'r ddeddfwriaeth yn gweithio—

Dim ond i ddweud fy mod i'n cytuno'n llwyr â chi ac roeddwn i'n meddwl tybed a allai fod achos dros ofyn i'r Cwnsler Cyffredinol a wnaiff ef adolygu pam y mae cyn lleied o erlyniadau wedi bod. I fynd yn ôl i fy achos ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, flwyddyn ar ôl blwyddyn maen nhw wedi cael y nifer uchaf o ymosodiadau a'r nifer isaf o erlyniadau. Felly, rwy'n credu eich bod yn llygad eich lle i nodi bod rhywbeth, rhywle yn mynd o'i le ac mae'n rhaid inni anfon neges gref nad yw'n dderbyniol i ymosod ar bobl.

19:15

Rwy'n cytuno â hynny. Bu rhywfaint o drafodaeth ar hyn yn San Steffan, lle roedd y dystiolaeth yn nodi, yn achos rhai o'r dedfrydau lle y cafwyd erlyniadau, roedd y ddedfryd mor bitw, fod yna agwedd o 'Wel, nid yw'n werth y drafferth. Nid yw'n werth ei gwneud mewn gwirionedd'. Rwy'n credu y ceir anghydbwysedd ehangach mewn gwirionedd o ran erlyniadau troseddol o fewn ein cymdeithas, i'r graddau ei bod yn fwy tebygol cael erlyniad am ladrad, am drosedd budd-daliadau nag mewn achos o ymosodiad direswm, er enghraifft, ac rwy'n credu bod hynny'n fater ym mhob ran o'n system cyfiawnder troseddol. Ond, yn benodol, mae'n gwbl hanfodol yn fy marn i, i bwysleisio pwysigrwydd gwaith y gweithwyr brys sy'n gwasanaethu'r cyhoedd a'r angen i sicrhau eu bod wedi eu diogelu. Ond rwy'n credu y byddai, byddai, yn syniad da iawn i fonitro hyn, a gallai fod yn swyddogaeth i'r Cwnsler Cyffredinol wneud hyn mewn gwirionedd, ond hefyd i ymgysylltu â Gwasanaeth Erlyn y Goron er mwyn sicrhau, pan fydd y ddeddfwriaeth hon yn mynd drwyddo, fod yna ragdybiaeth o erlyniad a bod adolygiad o'r dedfrydau a ddosberthir wedyn, a bod yna hefyd, rwy'n credu, ymgysylltiad â'r corff canllawiau dedfrydu i sicrhau bod y canllawiau dedfrydu yn arbennig o glir, oherwydd fel arall efallai na fydd y ddeddfwriaeth bwysig hon yn cael yr effaith a ddymunir.

Hoffwn i ddiolch i Aelodau am eu cefnogaeth i'r Bil arfaethedig gan Chris Bryant. Rwy'n edrych ymlaen at weld Aelodau yn pleidleisio o'i blaid, ac rwy'n nodi'r sylwadau a wnaed gan Angela Burns a Mick Antoniw ar y materion ehangach am y system cyfiawnder troseddol yn cymryd camau gwirioneddol yn achos cwynion am ymosodiadau ar weithwyr gwasanaethau brys. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda'r Aelodau ar draws y Siambr ac, yn wir, cyd-Aelodau yn y Llywodraeth, i wneud rhywbeth ynghylch hynny hefyd. Llawer o ddiolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Daeth y cyfarfod i ben am 19:17.