National Assembly for Wales

Galw'r Aelodau i drefn.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig. Tynnwyd cwestiwn 1, [OAQ51567], yn ôl, ac felly cwestiwn 2, Mark Isherwood.

Diolch. Ein rhaglen allweddol ar gyfer mynd i'r afael â thlodi tanwydd yw Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru, sy'n cynnwys cynlluniau Nyth ac Arbed. Ar gyfer y cyfnod 2017-21, rydym yn buddsoddi £104 miliwn er mwyn gwella effeithlonrwydd ynni hyd at 25,000 o gartrefi pobl sydd ar incwm isel neu sy'n byw mewn ardaloedd difreintiedig yng Nghymru.

Diolch. Mae lleihau allyriadau o'n stoc tai yn allweddol i gyrraedd ein targedau newid hinsawdd a'n targedau ynni ehangach. O gofio y bydd 90 y cant o gartrefi heddiw yn parhau i gael eu defnyddio yn 2050, a wnewch chi, fel Ysgrifennydd y Cabinet, ymrwymo i weithio gyda'r grŵp trawsbleidiol ar dlodi tanwydd ac effeithlonrwydd ynni i ystyried cyflwyno cynllun gweithredu a strategaeth ddiwygiedig ar gyfer tlodi tanwydd i amlinellu targedau newydd er mwyn sicrhau bod cartrefi'n cyrraedd safon effeithlonrwydd ynni gofynnol peirianneg, caffael, adeiladu a chomisiynu, gan gydnabod y manteision y mae rhai cynlluniau, fel Arbed, wedi'u cyflwyno, a chydnabod bod llawer o waith i'w wneud, o ystyried na fydd y targedau gwreiddiol a osodwyd ar gyfer 2018 yn mynd i gael eu bodloni bellach?

Credaf eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn, a dydd Llun fe gawsom gyfarfod o grŵp gorchwyl a gorffen y Gweinidog ar ddatgarboneiddio, a buom yn siarad am hyn, oherwydd, yn amlwg, rydym wedi bod yn canolbwyntio ar effeithlonrwydd ynni fel ein ffordd o fynd i'r afael â thlodi tanwydd, ond mae angen i ni hefyd edrych ar ôl-osod mewn perthynas â datgarboneiddio a sut y byddwn, yn amlwg, yn cyrraedd y targedau hynny yn ogystal.

Byddwn yn cael data tlodi tanwydd newydd ar ddiwedd 2018 a bydd hwnnw'n sicr o lywio'r trafodaethau rydym yn eu cael, gyda'n rhanddeiliaid yn enwedig. Buaswn yn hapus iawn i fynychu grŵp trawsbleidiol, os ydych yn dymuno i mi wneud hynny.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar cyfarfûm â Chyngor ar Bopeth yn fy ardal leol i drafod eu gwaith yn ymgyrchu ynglŷn â mesuryddion talu ymlaen llaw. Rwy'n siŵr y byddwch yn gwbl ymwybodol mai pobl sydd â mesuryddion talu ymlaen llaw yw rhai o'n dinasyddion mwyaf agored i niwed, ac maent yn aml gannoedd o bunnoedd y flwyddyn ar eu colled. Mewn gwirionedd, Rhondda Cynon Taf sydd â'r nifer uchaf o aelwydydd sydd â mesuryddion talu ymlaen llaw yng Nghymru. Rwy'n deall nad yw hwn yn faes sydd wedi'i ddatganoli, ond pa waith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud, neu pa ymgynghoriad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael gyda Llywodraeth y DU mewn perthynas â'r mater allweddol hwn?

Unwaith eto, credaf fod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn. Nid yw'n fater i Lywodraeth Cymru, ond wrth gwrs, mae'n rhywbeth y mae gennym ddiddordeb mawr ynddo. Gwn fod fy swyddogion wedi cael trafodaethau gyda swyddogion Llywodraeth y DU ynglŷn â'r hyn y gallwn ei wneud i gynorthwyo, fel y dywedwch, rhai o'r bobl fwyaf difreintiedig yn ein hetholaethau.

Yn y dyfodol, yn ogystal â gwasanaethau cyngor a chymorth, dylem edrych yn gyntaf ar gartrefi mwy clyfar a mwy effeithlon. Rwy'n deall bod safon ansawdd tai Cymru wedi mynnu effeithlonrwydd gwell mewn tai cymdeithasol, ond mae angen i ni edrych ar ddull gweithredu ehangach. Mae'r Ganolfan Arloesi a Gwybodaeth SPECIFIC ym Mhrifysgol Abertawe wedi creu cynllun ar gyfer cartrefi fel gorsafoedd pŵer bach, ac fe gafodd cynlluniau eu cymeradwyo ar gyfer 16 o gartrefi newydd o'r fath yng Nghastell-nedd ym mis Awst y llynedd. Gallai'r cynllun ei hun ostwng biliau cyfleustodau aelwydydd 60 y cant. Tybed pa gynlluniau sydd gennych i amlinellu rhagor o gymorth yn y maes hwn fel y gallwn edrych ar dai mwy arloesol i ostwng y gost ar gyfer y bobl na allant ei fforddio, o bosibl.

Crybwyllais yn fy ateb gwreiddiol i Mark Isherwood ein bod wedi cael cyfarfod o grŵp gorchwyl a gorffen y Gweinidog ar ddatgarboneiddio, ac mae Rebecca Evans, y Gweinidog Tai ac Adfywio, yn aelod ohono, oherwydd mae angen i ni edrych y tu hwnt i 2020 yn awr, pan fydd pob un o'n cartrefi wedi cyrraedd SATC, a meddwl beth a wnawn wedyn gyda'r arian hwnnw sydd wedi bod ar gael ar gyfer hynny. Credaf fod angen i ni edrych ar lawer mwy o arloesedd yn ein cartrefi, ac yn sicr bydd y trafodaethau hynny'n parhau rhyngof fi a'r Gweinidog Tai ac Adfywio.

Cyfarfûm yn ddiweddar â British Plastics Federation, RECOUP, Plastipak Holdings Inc. ac Iceland i drafod beth y mae diwydiant yn ei wneud i gynyddu ailgylchu a lleihau'r defnydd o ddeunydd pacio plastig. Rydym yn gweithio i'w leihau drwy nifer o gamau gweithredu, gan gynnwys y tâl am fagiau siopa ac astudiaeth ar ymestyn cyfrifoldeb cynhyrchwyr dros ddeunydd pacio bwyd a diod.

Yn gynharach yr wythnos hon, addawodd yr Undeb Ewropeaidd y byddent yn sicrhau bod holl ddeunydd pacio plastig yn ailgylchadwy erbyn 2030. Mae hwnnw'n rhywbeth rwy'n ei gefnogi'n llwyr, ac rwy'n siŵr y byddai pob un ohonom yma yn ei gefnogi hefyd, oherwydd rydym yn deall yr effaith enfawr y mae plastig yn ei chael ar ein hamgylchedd, ein bywyd gwyllt ac, yn y pen draw, ar ein hiechyd. Fel y mae pethau, byddwn wedi gadael yr UE erbyn 2030. Pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda'r Llywodraeth i sicrhau na fydd Cymru yn wlad lai amgylcheddol yn y dyfodol ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd?

Credaf fod hwnnw'n gwestiwn pwysig iawn—gwnaed pwyntiau pwysig iawn—ac rydych yn gywir fod malltod plastig yn uchel iawn yn ymwybyddiaeth y cyhoedd ar hyn o bryd. Mae'n bwysig ein bod yn manteisio ar hynny ac yn gweithredu ochr yn ochr â hynny.

Yn Llywodraeth Cymru, rydym yn awyddus iawn i wneud yn siŵr ein bod ar flaen y gad mewn perthynas â hyn, ein bod wedi ymrwymo i fynd i'r afael â'r defnydd o blastig, ac ar hyn o bryd mae gennym ymgynghoriad Eunomia, sy'n edrych ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, ond mae'n edrych ar amrywiaeth o bethau, nid yn unig y pethau a welsom yn cael eu pwysleisio megis cwpanau diod, ond yr holl gynwysyddion gwahanol. Hefyd, ceir gwaith sy'n edrych ar gynllun peilot y cynllun dychwelyd blaendal, ac mewn gwirionedd, mae gennym ddeddfwriaeth yn ei lle drwy Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016—Rhan 4 o Ddeddf yr amgylchedd—sy'n ein galluogi i fynd â hynny ymhellach mewn perthynas â chyfrifoldeb ar fusnesau. Mae gennym y ddeddfwriaeth, a chredaf ei bod yn bwysig, yn awr, ein bod yn gwneud yn siŵr fod hynny'n dod yn weithredol, ond rydym wedi ymrwymo i wneud hynny mewn amrywiaeth o feysydd, ac rwy'n siŵr y byddaf yn rhoi'r newyddion diweddaraf i'r lle hwn maes o law.

Weinidog, fis Medi diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei bod wedi comisiynu ymchwil i'r ffyrdd y gallai Llywodraeth Cymru gyflwyno cyfrifoldeb estynedig ar gynhyrchwyr. Nawr, wrth gwrs, gallai hyn annog cynhyrchwyr i lunio eu cynnyrch mewn ffordd wahanol. A gaf fi ofyn pryd rydych yn disgwyl y byddwch yn adrodd ar ganlyniadau'r gwaith ymchwil hwn?

Fel y soniais, disgwylir y bydd y gwaith ymchwil hwnnw gan Eunomia ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr yn adrodd yn ôl fis nesaf. Felly, rwy'n gobeithio y bydd gennyf y newyddion diweddaraf ar hynny ar gyfer y lle hwn heb fod yn rhy hir.

Diolch i chi am eich atebion, Weinidog. A ydych yn cytuno, yn amlwg, mai'r ffordd orau i leihau deunydd pacio plastig yw ei leihau wrth lygad y ffynnon? Yn amlwg, mae'n galonogol iawn clywed am fwriadau Iceland i roi'r gorau i ddefnyddio deunydd pacio plastig yn eu nwyddau o fewn pum mlynedd. Gyda hynny mewn golwg, tybed a ydych wedi cynnal unrhyw drafodaethau gyda busnesau yng Nghymru i geisio rhoi diwedd ar ddefnyddio'r holl ddeunydd pacio na ellir ei ailgylchu, neu a allech chi gyflwyno cynigion deddfwriaethol i alluogi hynny i ddigwydd?

Rydych yn hollol gywir i sôn am Iceland, gyda'u cynigion i leihau deunydd pacio plastig yn eu brand eu hunain, erbyn 2023. Rwy'n credu ei bod yn wirioneddol bwysig fod y diwydiant yn ysgogi yn rhan o hyn i gyd hefyd, ac fel y soniais, cyfarfûm ag Iceland ychydig cyn y Nadolig a dysgu mwy am eu cynlluniau ym maes cynaliadwyedd. Cyfarfûm hefyd â Plastipak yn Wrecsam, sy'n defnyddio plastig PET ailgylchadwy, ac rydym wedi—. O ran pryd rydym yn edrych ar yr astudiaeth ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, mae busnesau a rhanddeiliaid wedi chwarae rhan yn hynny, ac rwyf hefyd wedi cyfarfod â chynrychiolwyr o'r diwydiant manwerthu. Felly, rydym yn bwrw ymlaen â hynny ac rydym eisiau i fusnesau fod yn rhan o hynny gyda ni.

Weinidog, bob blwyddyn, mae mwy nag 8 miliwn tunnell o blastig yn cyrraedd ein cefnforoedd, gan gostio o leiaf £6.2 biliwn o ddifrod i ecosystemau morol a lladd oddeutu 1 filiwn o adar môr, 100,000 o famaliaid môr a nifer ddifesur o bysgod. Mae archfarchnadoedd yn defnyddio lefelau gwarthus o ddeunydd pacio plastig diangen ac yn ychwanegu at y broblem. Mae Cymru wedi arwain y ffordd ar fagiau siopa untro. Gadewch i ni arwain y ffordd wrth fynd i'r afael â deunydd pacio plastig diangen. Weinidog, pa drafodaethau rydych wedi'u cael gydag archfarchnadoedd mawr ynglŷn â'r defnydd o ddeunydd pacio plastig, ac a wnewch chi ystyried deddfwriaeth os yw prif fanwerthwyr yn methu gostwng lefelau'r deunydd pacio plastig y maent yn ei ddefnyddio yn wirfoddol?

Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn hwnnw. Ymddengys bod consensws clir ar y mater hwn o ran yr angen i fynd i'r afael ag ef. Fel y dywedais o'r blaen, rwyf wedi cyfarfod â nifer o archfarchnadoedd mawr a chynrychiolwyr manwerthu i drafod y mater hwn fel rhan o'n hastudiaeth ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr. Fe arhoswn am ganfyddiadau'r astudiaeth honno cyn bwrw ymlaen.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau, a'r cwestiwn cyntaf gan lefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf fi fynd ar drywydd y pwynt hwn ynglŷn â'r rôl y mae plastigion yn ei chwarae yn cynhyrchu cymaint o wastraff a dinistr yn ein hamgylchedd? Cyfeiriwyd at weithred ragorol Iceland, ac fe gynhaliodd yr archfarchnad honno arolwg helaeth iawn cyn cymryd y cam hwnnw mewn gwirionedd, a dywedodd 80 y cant o'r rhai a holwyd y byddent yn cefnogi penderfyniad i beidio â defnyddio deunydd pacio plastig. Rwy'n credu, mewn ymateb i deimladau cyhoeddus o'r fath, fod Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i weithio gyda Rhaglen Weithredu'r Cynllun Gwastraff ac Adnoddau i archwilio'r posibilrwydd o gyflwyno, er enghraifft, eiliau archfarchnadoedd heb blastigion lle mae'r bwyd i gyd yn rhydd. Credaf ein bod angen y math hwn o feddwl. Rwy'n meddwl tybed pa gynlluniau sydd gennych i adolygu'r rhaglen Tuag at Ddyfodol Diwastraff i'w gwneud yn fwy uchelgeisiol ac i adlewyrchu'r galw cyhoeddus cynyddol hwn am weithredu.

Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn hwnnw. Rydych yn hollol iawn yn dweud ei fod yn gam beiddgar i fanwerthwr mawr fel Iceland, a gobeithio y bydd hynny'n ysgogi eraill o fewn y sector i ddilyn eu hesiampl hefyd. Credaf mai dyna pryd y mae gennym gystadleuaeth iach o ran ticio'r blychau, ac mewn gwirionedd, gallwch weld pobl yn newid i fod yn fwy ymwybodol o'r deunydd pacio a beth y maent yn ei brynu.

O ran ein strategaeth Tuag at Ddyfodol Diwastraff, ceir cynllun i adnewyddu hwnnw'n ddiweddarach eleni wrth i ni godi ein targedau a'n huchelgeisiau o ran sut yr edrychwn ar weithredu. Gobeithio y bydd yr astudiaeth ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr a'r gwaith rydym yn ei wneud â Rhaglen Weithredu'r Cynllun Gwastraff ac Adnoddau i gyd yn bwydo i mewn i ran o hynny.

Weinidog, efallai eich bod yn ymwybodol fod cynllun 25 mlynedd Llywodraeth y DU yn cynnwys addewid i gael gwared ar yr holl wastraff plastig diangen erbyn 2042. Mae ganddynt nod hefyd i gael gwared ar bob gwastraff diangen erbyn 2050. Mae'r olaf—yr holl wastraff diangen erbyn 2050—hefyd yn cael ei gynnwys yn Tuag at Ddyfodol Diwastraff, ond nid oes unrhyw ddyddiad cynharach ar gyfer dileu gwastraff plastig. Tybed a ydych yn mynd i adolygu'r ddogfen fel y gallwn gael rhywbeth sydd o leiaf yn cyfateb i uchelgais Llywodraeth y DU neu, hyd yn oed yn well o ystyried ein huchelgais fwy, efallai, yn y maes hwn, rhywbeth sy'n ei guro. 

Yn Llywodraeth Cymru, ac yma yng Nghymru, rydym yn falch ein bod wedi arwain y ffordd yn y gorffennol o ran codi tâl am fagiau plastig a deunydd pacio plastig yn hynny o beth. Rydym yn parhau i weithio gyda diwydiannau ac awdurdodau lleol i ddod o hyd i farchnadoedd gwell yng Nghymru yn enwedig ar gyfer plastigion. Mae yna gyfleoedd gwych yng Nghymru i fusnesau edrych ar sut y gallant gymryd rhan yn y diwydiant ailgylchu plastigion. Wrth gwrs, pan fyddwn yn adnewyddu'r strategaeth, byddwn yn edrych ar sut y gallwn greu targedau mwy uchelgeisiol, ond nid yn unig y dyheadau yn y targedau hynny, ond y camau sydd angen i ni eu cymryd yn y tymor byr, y tymor canolig a'r tymor hir mewn gwirionedd i wneud yn siŵr ein bod yn arwain unwaith eto yng Nghymru.

Tybed a oes angen i ni edrych ar raddfa hollol wahanol o ran beth sy'n digwydd. Rydych yn gweld y symud cymdeithasol a masnachol anhygoel hwn tuag at fynd i'r afael â'r broblem, a'r gwleidyddion sydd fymryn ar ei hôl hi, o bosibl, ac yn enwedig Llywodraeth Cymru—yn y maes hwn beth bynnag. Rydym wedi clywed gan Wetherspoon eu bod yn bwriadu gwahardd gwellt plastig a chyflwyno rhai bioddiraddiadwy yn eu lle. Mae hyn yn amlwg yn codi'r cwestiwn ynghylch plastig untro. Rydych wedi dweud wrthym beth sy'n digwydd gyda'r adolygiad o fentrau a arweinir gan gynhyrchwyr, ond onid yw'n bryd i ni fentro mwy a mynd ati i gynnal ymgynghoriad beiddgar iawn ar wahardd plastig untro o'n heconomi o fewn amser penodol?

Unwaith eto, mae'r Aelod yn nodi pwyntiau pwysig iawn ar hynny a phwyntiau rhagwybodus ar hynny. Rwy'n gyndyn o gynnwys enwau'r nifer o gwmnïau corfforaethol mawr, ond mae brand bwyd cyflym adnabyddus arall, rwy'n credu, hefyd wedi cyhoeddi eu bod yn bwriadu cael gwared ar wellt a mathau eraill o blastig yn y degawd neu ddau nesaf.

Rwy'n credu bod angen i ni fod yn feiddgar yn ein huchelgais, a phan fyddwn yn edrych ar adnewyddu'r strategaeth dylem edrych ar sut y gallwn gyflawni hynny, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gweithio gyda'r diwydiant ar hyn, fod y diwydiant yn cymryd rhan ynddo. Mae hefyd yn creu cyfleoedd o ran ailgylchu ac o ran y sgiliau a'r swyddi sydd gennym yma yng Nghymru yn ogystal.

Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.

Diolch yn fawr, Llywydd. Rydw i'n cario ymlaen gyda phlastig gan ei fod ym mhobman. Jest i gydio yn beth yr oedd David Melding newydd ei ddweud, mae'n wir i ddweud, rydw i'n meddwl, bod dinasyddion a chymunedau o flaen lle y mae rhai gwleidyddion yn y mater yma. Rydw i'n edrych ar gymuned fel Aberporth yn datgan ei hunan i fod yn ddi-blastig, ac yn gweithio ar draws busnesau bach ac ar draws y gymuned i wneud hynny, ac yn croesawu hynny. Wrth gwrs, mae'r Cynulliad yma, ddim ond yr wythnos diwethaf, ar gais Plaid Cymru, wedi pleidleisio dros yr egwyddor o gyflwyno treth ar blastig un defnydd. Mae hwn yn rhywbeth nad ydym ni wedi ei drafod hyd yma. Felly, gan fod y dreth ar blastig un defnydd yn un o'r pedair yr ydych chi'n eu hystyried fel Llywodraeth, a wnewch chi ymrwymo nawr i fynd ar hyd y llwybr hwnnw i ddewis y dreth honno gan fod y cyhoedd, yn amlwg iawn, yn barod iawn i ddelio â threth o'r fath?

Diolch am eich cwestiwn.

Fel y byddwch yn gwybod, mae'r dreth ar blastigion tafladwy yn un o bedair treth sy'n cael eu hystyried gan yr Ysgrifennydd cyllid ar hyn o bryd. Credaf fod hwnnw'n gwestiwn iddo ef yn y dyfodol, ond mae'n rhywbeth rwy'n ei drafod gyda'r Ysgrifennydd cyllid, a hefyd yn rhywbeth rwy'n ei gadw mewn cof ac yn gysylltiedig â'r cynigion a welsoch yng nghyllideb Llywodraeth y DU ar yr ail ar hugain, er mwyn edrych ar rywbeth tebyg yno, i weld sut y gallwn fod rhan o hynny yn ogystal. Felly, mae'n rhywbeth sy'n parhau i fod ar yr agenda, ac mewn trafodaethau parhaus. Rwy'n siŵr y bydd yr Ysgrifennydd cyllid yn edrych ar hynny.

Nid wyf yn credu y byddaf yn llwyddo i gael ymrwymiad i dreth ar blastigion gennych heddiw, felly rwyf am newid cyfeiriad, os caf, a sôn am fater arall rydych chi fel Gweinidog hefyd yn gyfrifol amdano, sef llygredd aer. Mae ClientEarth yn mynd â Llywodraeth Cymru i'r llys erbyn 23 Chwefror, oherwydd pryderon fod lefelau anghyfreithlon o nitrogen deuocsid mewn trefi a dinasoedd, llygredd sy'n aml yn deillio, wrth gwrs, o gerbydau diesel. A ydych yn cydnabod bod llygredd aer yn broblem yng Nghymru? Tybiaf eich bod, ond a ydych yn cydnabod eich cyfrifoldeb chi yn eich Llywodraeth i fynd i'r afael â hyn, a sut, yn benodol, y byddwch yn ymateb i'r achos llys hwn ac yn ymateb i honiadau ClientEarth?

Mae'r Aelod yn iawn. Mae ansawdd aer yn rhywbeth—. Mewn gwirionedd, roedd y ddadl gyntaf a arweiniais yn y portffolio hwn yn ymwneud ag ansawdd aer. Mae'n ymrwymiad ac mae'n parhau i fod yn flaenoriaeth. Rydych yn cyfeirio at achos ClientEarth. Ni allaf wneud sylwadau manwl ar hynny ar hyn o bryd, gan ei fod yn achos sy'n mynd rhagddo. Ond mewn gwirionedd, o ran ein dyheadau yn y cynllun aer glân rydym wedi'i amlinellu, nid yw'n ymwneud yn unig â bodloni'r rhwymedigaethau hynny. Mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â gwneud yn siŵr ein bod yn paratoi'r ffordd ar gyfer y dyfodol a sicrhau ein bod yn mynd gam ymhellach. Gwyddom pa mor bwysig yw ansawdd aer. Mae ansawdd aer gwael yn cael effaith, yn amlwg, ar y cymunedau mwyaf agored i niwed, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn gweithredu ar hyn.

Yn y ddadl, rhoesom amlinelliad o'r cynllun aer glân ar gyfer Cymru, sy'n cynnwys fframweithiau parthau aer glân. Byddwn yn gweithio gyda llywodraeth leol, ac fe glywsoch yn y gyllideb ddoe fod cyllid ychwanegol ar gyfer hynny yn ogystal. Mae hefyd, mewn gwirionedd, yn golygu defnyddio pob dull sydd ar gael i ni, yn ogystal ag annog Llywodraeth y DU i fwrw iddi mewn meysydd lle y gallant weithredu, megis cael gwared ar gerbydau diesel yn raddol.

Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod yna ymrwymiad i weithio ar draws y Llywodraeth ar hynny. Er bod ansawdd aer yn cael ei ystyried yn fater amgylcheddol, ni ellir mynd i'r afael ag ef yn y ffordd honno'n unig. Felly, mae'n wirioneddol bwysig ein bod yn gweithio ar draws, gan edrych ar drafnidiaeth, ar gerbydau allyriadau isel, ac edrych ar ein seilwaith, a gwneud yn siŵr, pan fo datblygiadau'n digwydd, fod darpariaeth ansawdd aer yn cael ei hystyried pan fo hynny'n digwydd.

Wel, yn wir, efallai ei fod yn cael ei ystyried yn fater amgylcheddol, ond mae'n fater iechyd y cyhoedd yn gymaint ag unrhyw beth arall. Yn wir, yn y ddadl honno rydych newydd gyfeirio ati, pleidleisiodd y Cynulliad unwaith eto o blaid gwelliant gan Blaid Cymru a oedd yn galw ar Lywodraeth Cymru i drin llygredd aer fel mater iechyd y cyhoedd yn ogystal â mater amgylcheddol. Nid chi sy'n gyfrifol am iechyd y cyhoedd, rwy'n gwybod, ond mae'n amlwg fod angen cydgysylltu hyn ar draws y Llywodraeth.

Mae Llywodraeth yr Alban wedi dweud ei bod eisiau achub y blaen ar Lywodraeth San Steffan o ran cael gwared ar betrol a diesel newydd yn raddol erbyn 2032. Mae gennym enghreifftiau ar hyd a lled Ewrop o ddinasoedd sy'n cael gwared yn raddol ar gerbydau diesel a phetrol mewn llawer llai o amser nag y mae Llywodraeth San Steffan wedi sôn amdano. Onid yw'n bryd i ni o leiaf ystyried ardaloedd peilot yng Nghymru lle y gellir gwahardd diesel a phetrol, naill ai ar ddiwrnodau penodol neu ar adegau penodol, er mwyn sicrhau rhywfaint o welliant yn ansawdd aer yr ardaloedd hynny, problem nad yw'r system gyfredol, i fod yn onest, yn llwyddo i fynd i'r afael â hi, ac o ran iechyd y cyhoedd, mae yna farwolaethau'n deillio'n uniongyrchol o hynny?

Mae'r Aelod yn hollol iawn i nodi'r pryderon sy'n ymwneud ag iechyd y cyhoedd yn y mater hwn. Fel y dywedodd, mae'n amlwg iawn ei fod bob amser wedi cael ei ystyried yn fater amgylcheddol, ond mewn gwirionedd, os ydym am fynd i wraidd y mater a'i ddatrys a gwella ein hansawdd aer, mae'n rhaid iddo gynnwys gweithio ar draws y Llywodraeth a gwaith trawslywodraethol hefyd, o ran llywodraeth leol a Llywodraeth y DU.

O ran edrych ar ardaloedd neu barthau lle y gallech, o bosibl, wahardd neu gyfyngu ar fynediad cerbydau allyriadau uchel, mae hwnnw'n rhywbeth y gellid ei ystyried o dan y parthau aer glân. Ond yr hyn rydym hefyd wedi'i wneud yn glir yn y ddadl yw nad yw'r parthau aer glân yn ddull sy'n addas i bawb. Bydd yna broblemau gwahanol, a gwahanol ffyrdd gorau o fynd i'r afael â hwy mewn gwahanol ardaloedd ledled Cymru.

Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. Er mor alluog a chymwys yw'r Gweinidog wrth ateb ei chwestiynau, rwyf eisiau rhoi cyfle i Ysgrifennydd y Cabinet ddisgleirio heddiw hefyd a symud at wahanol feysydd polisi. Rwy'n gwybod bod gennym safbwyntiau gwahanol ar rinweddau bod yn aelod o'r UE yn gyffredinol, ond gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod bod y tu allan i'r polisi amaethyddol cyffredin a'r polisi pysgodfeydd cyffredin a'r farchnad sengl yn rhoi cyfle i ni gael safonau lles anifeiliaid uwch nag a geir yn llawer o ardaloedd yr UE, ac mewn un maes yn arbennig, mewn perthynas â physgota. Ar hyn o bryd, mae'r UE yn caniatáu rhywbeth o'r enw electro-bysgota, sy'n cynnwys rhoi cerrynt trydan drwy'r dŵr—tua 60 amp fel arfer; felly, mae'n eithaf uchel—a stynio pysgod, sydd wedyn yn cael eu llusgo mewn rhwydi i mewn i'r cychod. Ceir nifer o effeithiau anffodus i hyn, yn enwedig i'r pysgod eu hunain, oherwydd mae'r dull hwn yn tueddu i dorri esgyrn cefnau pysgod ac achosi llawer iawn o waedlif mewnol. Mae'r treillio sy'n digwydd ar wely'r môr yn ei amddifadu o'i holl fywyd gwyllt. Ac mae dalfeydd traddodiadol yn cael eu dal yn hyn hefyd ac yn cael eu taflu'n ôl. Os ydym yn adennill cyfrifoldeb polisi dros y maes hwn, byddwn yn gallu gwahardd electro-bysgota. Tybed a wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i hynny.

Rydych yn hollol gywir pan ddywedwch fod gennym safbwyntiau gwahanol iawn o ran Brexit, ond rwyf bob amser wedi dweud y byddem yn edrych ar gyfleoedd. Credaf fod gennym safonau iechyd a lles anifeiliaid uchel iawn yng Nghymru, ac yn sicr ni fuaswn eisiau eu gweld yn gostwng o gwbl.

O ran eich cwestiwn penodol am wahardd y math penodol hwnnw o bysgota, mae'n sicr yn rhywbeth y byddaf yn ei ystyried yn fanwl iawn.

Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Maes arall a allai hefyd arwain at wella lles anifeiliaid yw pe baem yn gwahardd allforio anifeiliaid byw. Ar hyn o bryd, mae'r UE yn amcangyfrif bod oddeutu 4 miliwn o wartheg, 28 miliwn o foch, 4 miliwn o ddefaid, 243 miliwn o ddofednod, a 150,000 o geffylau yn cael eu cludo am fwy nag wyth awr o fewn yr UE. Pan fyddwn wedi gadael yr UE, byddwn yn gallu atal yr elfen Brydeinig o hynny. Gwn nad oes llawer o hynny'n dod o Gymru, ond serch hynny, mae pob tamaid bach yn helpu, fel y dywed un archfarchnad enwog, a byddwn yn gallu gwneud ein cyfraniad tuag at wella un elfen bwysig o les anifeiliaid.

Yn hollol, ac yn sicr, byddai'n well gennyf pe bai anifeiliaid yn cael eu lladd mor agos ag sy'n ymarferol bosibl i'r fan lle y cawsant eu cynhyrchu, a chredaf, unwaith eto, fod hynny'n rhywbeth, fel y dywedwch, nad yw'n cael effaith enfawr ar allforion Cymru. Fodd bynnag, nid oes ots pa mor fach ydyw; buaswn yn sicr eisiau canolbwyntio ar hynny.

Unwaith eto, rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'r nodyn hwn o gyfeillgarwch i'w groesawu'n fawr yn y Cynulliad, rwy'n siŵr y bydd pawb yn cytuno.

Y trydydd maes lle y credaf y dylem allu gwella lles anifeiliaid yw drwy osod camerâu teledu cylch cyfyng mewn lladd-dai yng Nghymru. Mae'r rhai mwyaf yn gwneud hyn eisoes, ond nid yw'r rhai llai yn gwneud ar y cyfan. O'r 29 lladd-dy yng Nghymru, credaf fod 18 nad ydynt yn cael eu monitro gan deledu cylch cyfyng, a'r rhai llai yw'r rheini yn gyffredinol. Ond mae'n ymddangos yn bwysig iawn i mi, ac yn bwysig i ffermwyr yn gyffredinol, rwy'n credu, a'r diwydiant amaethyddiaeth yn gyffredinol, fod gan y cyhoedd hyder yn y bwyd sy'n cael ei roi ar y bwrdd a'r ffordd y caiff ei gynhyrchu a'i brosesu, ac er mwyn cynnal cefnogaeth y cyhoedd i ffermwyr ac amaethyddiaeth yn gyffredinol, mae angen i ni fod yn rhagweithiol wrth ddangos bod anifeiliaid yn cael eu cadw, a phan gânt eu lladd, eu bod hefyd yn cael eu lladd mewn ffordd drugarog sy'n cydymffurfio â'r safonau uchaf posibl o ran lles anifeiliaid. Felly, mae hwn yn faes y gallai Llywodraeth Cymru ddangos mentergarwch ynddo, hyd yn oed yn awr, cyn i ni adael yr UE. Tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi ystyriaeth bellach i ymestyn y mesurau rheoli sy'n bodoli'n barod.

Yn hollol. Cefais gyfarfod y bore yma gyda'r prif swyddog milfeddygol ar y mater hwn oherwydd fe wyddoch ein bod wedi cael yr ymgynghoriad o'r blaen. Mae Lloegr yn ystyried gwneud hyn; mae'r Alban yn ystyried gwneud hyn. Mae'n rhaid i mi ddweud bod gan y mwyafrif helaeth o'r lladd-dai mawr, yn sicr, gamerâu teledu cylch cyfyng, ond rwy'n awyddus iawn i'w gwneud yn orfodol, er mwyn gweld pa becyn cymorth y byddai'n rhaid sicrhau ei fod ar gael, oherwydd rwy'n credu mai dyna'r ffordd o wella safonau ac arferion a chadw hyder y cyhoedd. Felly, mae gennyf swyddogion yn gweithio'n fanwl iawn ar y mater hwn, a byddaf yn cyflwyno datganiad i'r lle hwn yn y dyfodol agos.

Mae lles anifeiliaid yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Un o ganlyniadau strategol cyffredinol grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru yw:

'Mae gan anifeiliaid yng Nghymru ansawdd bywyd da.'

Mae gwaith yn mynd rhagddo ar adolygu codau ymarfer cyfredol Llywodraeth Cymru ar les da byw ac anifeiliaid anwes.

Diolch i chi am eich ateb. Ysgrifennydd y Cabinet, mae RSPCA Cymru yn credu y byddai cofrestr cam-drin anifeiliaid yn gweithredu fel rhwystr i unigolion a allai fod wedi cyflawni gweithredoedd o greulondeb fel arall, a gallai helpu hefyd i atal dioddefaint i anifeiliaid eraill dan law troseddwyr cyson. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried cofrestr cam-drin anifeiliaid?

Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Yn sicr, mae'r RSPCA wedi sôn wrthyf am hyn, ac mae'n rhywbeth rydym yn ei ystyried yn ddwys.

Ysgrifennydd y Cabinet, clywais eich sgwrs ag arweinydd UKIP yn gynharach am deledu cylch cyfyng mewn lladd-dai, ac mae'n wir fod gan bob lladd-dy mawr deledu cylch cyfyng. Mae yna gwestiwn yn codi ynglŷn ag a ddylid ei gyflwyno yng ngweddill y sector lladd-dai, ac rydym ni ar y meinciau hyn yn cefnogi hynny. O'ch canfyddiadau a'ch trafodaethau ar hyn, a fyddai'n gywir dweud y gellid rhyddhau arian o'r rhaglen datblygu gwledig i gefnogi menter o'r fath fel na fyddai baich gormodol ar ladd-dai bach, ar sail cost, a allai beryglu eu dyfodol, sy'n hollbwysig o ran hybu cig coch yn y rhan hon o'r Deyrnas Unedig?

Yn sicr, ydy, mae'n rhywbeth rydym yn edrych arno mewn perthynas â'r rhaglen datblygu gwledig. Soniais yn fy ateb i Neil Hamilton fy mod wedi cael cyfarfod ynglŷn â hyn y bore yma gyda'r Athro Christianne Glossop. Nid wyf eisiau i hynny fod yn faich. Nid wyf eisiau i ladd-dai llai o faint ddod ataf a dweud bod arian yn rhwystr i wneud hyn, felly buaswn eisiau cael gwared ar y rhwystr hwnnw. Fe ofynnoch yn benodol am y rhaglen datblygu gwledig—yn amlwg, gallai fod materion cyfreithiol y byddai'n rhaid i mi edrych arnynt—a dyna'r gwaith sydd ar y gweill ar hyn o bryd.

Ysgrifennydd y Cabinet, roeddwn eisiau eich holi ynglŷn â magu adar hela. Ymddengys nad yw arolygwyr iechyd anifeiliaid yn arolygu'r safleoedd hyn yn rheolaidd ac mae'r cod ymarfer cyfredol ar fagu adar hela bellach yn saith mlwydd oed. Mae'n sylfaenol iawn ac nid yw'n gofyn am leiafswm gofod i'r adar gael eu magu ynddo hyd yn oed. Felly, mewn gwirionedd, maent yn aml yn cael eu magu mewn amgylchiadau gorlawn, tebyg i ffermydd batri. Nid ydym yn caniatáu i ieir fyw mewn amgylchiadau o'r fath, felly tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn ymrwymo i adolygu'r fframwaith reoleiddio ar les adar hela a fegir at ddibenion helwriaeth, fel y'i gelwir, cyn gynted ag y bo modd.

Diolch i chi am y cwestiwn, Julie Morgan. Soniais yn fy ateb gwreiddiol i Mandy Jones ein bod ar hyn o bryd yn adolygu llawer o'r codau ymarfer cyfredol. Yn sicr, roedd yna god ymarfer ar les adar hela a fegir at ddibenion helwriaeth yn 2011, er enghraifft. Felly, rydym wedi bod yn ymgynghori gyda'r diwydiant a'r sefydliadau lles, gan edrych ar y cod ymarfer penodol hwnnw. Buaswn yn hapus iawn i weld a oes angen inni newid hwnnw.

Credaf y dylem hefyd atgoffa'r rheini sy'n gyfrifol am adar hela y dylent fod yn wybodus ac yn gymwys mewn technegau hwsmonaeth a rheoli. Mae'r cod ymarfer yn datgan, pan fo adar yn cael eu cadw dan do neu mewn corlan, dylai'r gorlan fod wedi ei hadeiladu a'i rheoli'n dda ac o faint digonol i sicrhau iechyd a lles da. Fel y dywedaf, rydym yn ystyried diwygio'r codau ymarfer hyn, felly os ydym yn edrych arno ac yn credu bod angen newid rhywbeth yn y rheoliadau, dyma'r cyfle i wneud hynny.

Roeddwn eisiau parhau â'r cwestiwn mewn perthynas â'r gofrestr cam-drin anifeiliaid. Yn amlwg, rydym wedi mynd yn bell yn y maes penodol hwn gyda'r gweithgor a arweinir gan RSPCA, ond tybed a oeddech wedi ystyried fy mhryderon y tro diwethaf ynglŷn ag a fyddai'r rhai a ddechreuodd yr ymgyrch, megis lloches anifeiliaid Tŷ Nant a Maxine Berry o Justice for Chunky, yn rhan o'r gweithgor penodol hwnnw. A allech roi amlinelliad i ni pa bryd y byddwch yn cyflwyno eich datganiadau neu eich syniadau cychwynnol ynglŷn ag a fyddai hyn yn rhywbeth y gallai Cymru arwain arno—enghraifft arall o Gymru'n gyntaf—i gael y gofrestr hon? Credaf y byddai ymgyrchwyr yn y maes yn croesawu cynnydd yn hyn o beth.

Ie, fel y dywedwch, mae'r gweithgor wedi cyfarfod bellach. Rwy'n credu y byddant yn adrodd yn ôl yn yr haf. Felly, buaswn yn dychmygu mai'r llinell amser ar gyfer cyflwyno datganiad fyddai yn ystod yr haf yn ôl bob tebyg neu gyn gynted ag y byddwn yn dychwelyd ar ôl yr haf. Yn amlwg, mae'n waith rydych wedi dangos diddordeb arbennig ynddo a chredaf y byddai'n wych pe gallem fod yn gyntaf. Yn sicr, ar hyn o bryd, rydym ar y blaen, ond mae'r cysylltiad rhwng—. Roedd yr hyn a drafodwyd gennym, Bethan, yn ymwneud â chofrestr cam-drin anifeiliaid a'r cysylltiad â cham-drin domestig. Mynychais seminar ar hynny ac roedd hi'n glir iawn fod Cymru ar y blaen yn llunio'r cymariaethau hynny.

Fel y dywedais yn y Cyfarfod Llawn ar 13 Rhagfyr, mae coedwigaeth yn un o fy mhrif flaenoriaethau. Bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda rhanddeiliaid i ddatblygu ffyrdd o barhau i ddarparu cymorth ar gyfer coedwigaeth fel rhan o'r cynigion rheoli tir cynaliadwy a fydd, yn y pen draw, yn dod yn lle'r polisi amaethyddol cyffredin cyfredol.

Diolch i chi am y datganiad hwnnw. Fel y gŵyr y Gweinidog, mae rhanddeiliaid yn teimlo'n gyffredinol fod cyfeiriad polisi strategaeth Llywodraeth Cymru, 'Coetiroedd i Gymru', yn briodol. Mewn dadl ddiweddar ar adroddiad gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, soniais am bwysigrwydd cynyddu mynediad at goetiroedd a manteision cymunedol coetiroedd. Pa gynnydd a wnaed ar hyn ers adroddiad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig?

Rwy'n croesawu diddordeb gwleidyddol a phersonol pellach Cadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig yn y maes allweddol hwn, yn dilyn y ddadl a gawsom fis diwethaf. Mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol fod yr ystâd goetiroedd yn ased cymdeithasol pwysig. Gwyddom fod manteision iechyd a lles yn deillio o allu cael mynediad ato, ac ymdeimlad o hunaniaeth a lle ar y lefel leol yn ogystal. Rydym ar hyn o bryd yn dadansoddi'r ymatebion i'n hymgynghoriad, 'Bwrw ymlaen â rheoli adnoddau naturiol Cymru yn gynaliadwy', sy'n cynnwys cynigion i ddiweddaru'r fframwaith deddfwriaethol ar gyfer mynediad y cyhoedd at yr awyr agored, a byddwn yn cyhoeddi crynodeb ohono ac ymateb y Llywodraeth maes o law.

Hefyd, nodaf fod cyd-Aelodau wedi nodi enghreifftiau da iawn o goetiroedd cymunedol yn ystod y ddadl. Hoffwn ailadrodd fy ymrwymiad ar y pryd a dweud pe bai Aelodau'n dymuno ein gwahodd i weld hynny, fel y gallwn weld arfer gorau drosom ein hunain, gallai hynny ddylanwadu arnom yn y dyfodol gobeithio.

Weinidog, fe fyddwch yn gwybod pa mor bwysig yw'r diwydiant coed yn fy etholaeth, yn arbennig i fusnesau fel Clifford Jones Timber yn Rhuthun, sydd, wrth gwrs, yn gyflogwr pwysig ac yn un o'r prif gwmnïau sy'n ymwneud â choedwigaeth, os hoffech—cwmnïau sy'n ymwneud â choed—yng Nghymru. Un o'r pryderon y maent wedi'u dwyn i fy sylw, ac a gafodd sylw yng ngwaith y pwyllgor, oedd prinder y cyflenwad o bren, a'r angen i blannu mwy o goed er mwyn gwneud iawn am hynny. Pe bai ganddynt fynediad at ffynonellau mwy dibynadwy o bren, maent yn dweud wrthyf y byddent yn gallu ehangu eu busnes a chreu mwy o waith a chyfoeth yng ngogledd Cymru. Pa gamau penodol y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith i sicrhau bod mwy o bren ar gael i'w ddefnyddio yn y diwydiant coed?

Gallai fod yn syndod i'r Aelod fy mod yn cytuno'n llwyr â phopeth a ddywedodd. Ni fydd hynny'n digwydd yn aml iawn. [Chwerthin.] Fel y dywedais, mae coedwigaeth yn un o fy mhrif flaenoriaethau, ac rwy'n ymwybodol iawn o'r pethau a ddywedodd. Mewn gwirionedd, roedd fy nghyfarfod cyntaf yn y swydd gyda Confor, lle y nodwyd materion tebyg ynglŷn â'r ffaith bod y galw yno, ond mae'n rhaid i ni gynyddu'r cyflenwad yn ogystal, ac mae'n rhaid i ni edrych ar y ffordd orau o reoli hynny hefyd, o ran creu coetiroedd. A'r broblem ar hyn o bryd yw cael mynediad at reoli tir a sut y gwnawn hynny, ac mae hynny'n rhywbeth rydym yn edrych arno'n fanylach. Byddaf hefyd yn mynd i'r Alban ddechrau'r mis nesaf i ddysgu mwy o'r llwyddiant cymharol a gawsant yno, i weld a oes pethau y gallwn eu gwneud i greu coetiroedd newydd er mwyn cynyddu potensial cynhyrchu coetiroedd yng Nghymru. Er mwyn gwneud hyn, rwy'n credu bod angen i ni weithio gyda rhanddeiliaid, megis y cwmni y sonioch amdano yn eich etholaeth chi, er mwyn datblygu ffyrdd o ddarparu'r cymorth hwnnw i goedwigaeth fel rhan o'r broses o lunio cynigion rheoli tir cynaliadwy, a fydd yn y pen draw, fel y dywedais, yn dod yn lle'r polisi amaethyddol cyffredin cyfredol.

Simon Thomas.

Dim cwestiwn. 

Mae rhaglenni rheoli perygl llifogydd ac arfordiroedd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â risg ar draws gogledd Cymru. Bydd cynllun Llanelwy gwerth £5 miliwn, i ddiogelu 548 eiddo, yn cael ei gwblhau'n fuan. Yn ogystal, rydym yn buddsoddi dros £7 miliwn mewn dros 30 o gynlluniau llifogydd ar draws gogledd Cymru.

Un o'r meysydd sydd wedi derbyn buddsoddiad sylweddol yn y blynyddoedd diwethaf, wrth gwrs, yw bae Colwyn, ond mae un rhan o fae Colwyn sy'n arbennig o agored i lifogydd, ac sydd wedi dioddef llifogydd yn ddiweddar iawn yn sgil Storm Eleanor, a darodd ogledd Cymru ychydig wythnosau yn ôl pan gafwyd llifogydd ar bromenâd Hen Golwyn. Mae hwn yn ddigwyddiad rheolaidd bellach, ac rwy'n bryderus iawn am y bygythiad i'r amddiffynfeydd yn yr ardal honno, sydd, wrth gwrs, fel rydych yn ei wybod, Weinidog, yn diogelu'r A55 a rheilffordd y gogledd. Rydym angen arweiniad ar hyn, ac rwy'n credu bod angen i Lywodraeth Cymru ddarparu'r arweiniad hwnnw. Buaswn yn ddiolchgar iawn pe baech yn ymuno â mi ar ymweliad â Hen Golwyn i arolygu'r amddiffynfeydd hynny, a dwyn ynghyd yr asiantaethau a'r partneriaid y bydd eu hangen er mwyn uwchraddio'r cyfleusterau a'r amddiffynfeydd yno.

Diolch i chi am eich cwestiwn. Rydych yn iawn yn dweud mai'r risg yn Hen Golwyn yw'r bygythiad i'r seilwaith—y rheilffordd a'r ffordd—yn hytrach nag i gartrefi, ac fe fyddwch yn gwybod bod swyddogion wedi annog Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy i ofyn am gyfraniadau partneriaeth priodol gan y rhanddeiliaid hynny cyn gofyn am ragor o gyllid grant, ond mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy hefyd, rwy'n deall, yn cynllunio i gynnal trafodaethau gyda Dŵr Cymru mewn perthynas â Hen Golwyn. Ac ym mis Tachwedd, cyfarfu swyddogion y cyngor â Network Rail i ddatblygu ateb posibl ar y cyd i risg arfordirol yn Hen Golwyn. Deallaf fod y trafodaethau hynny wedi bod yn gadarnhaol, ond os hoffai'r Aelod ysgrifennu ataf yn fy ngwahodd i ymweld â'r lle, buaswn yn hapus i ystyried hynny.

Rydw i'n barod iawn i helpu'r Gweinidog i lenwi diwrnod o ymweliadau yn y gogledd drwy ofyn iddi hi ddod draw i Ynys Môn hefyd. Mi gawsom ni lifogydd mewn sawl rhan o Ynys Môn cyn y Nadolig, ac rydw i, wrth gwrs, wedi ymweld â'r cymunedau hynny o Ddwyran i Lanfairpwll i Borthaethwy a Llangefni, ac yn y blaen.

Mi hoffwn i grybwyll y sefyllfa yn Llangefni yn benodol. Rydw i wedi bod yn trafod y sefyllfa yna efo Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae wedi dod i'r amlwg bod Cyngor Sir Ynys Môn wedi gofyn ers rhai blynyddoedd bellach i Gyfoeth Naturiol Cymru wneud gwaith atal llifogydd ar yr afon Cefni yn dilyn llifogydd hanesyddol yno yn y blynyddoedd diwethaf. Ac mae hi'n amlwg bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi methu â blaenoriaethu'r gwaith hwnnw, sydd ddim yn waith rhyfeddol o gymhleth, ond mae o'n waith sydd angen ei wneud.  A gaf i ymrwymiad gennych chi fel Gweinidog y byddwch chi'n sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru rŵan yn blaenoriaethu'r gwaith yma, gan nad risg ar bapur, fel rydym ni wedi'i weld mewn rhannau eraill o Gymru, gan gynnwys y Rhath yng Nghaerdydd, sydd gennym ni yn y fan hyn, ond risg gwirioneddol wedi'i brofi gan dystiolaeth?

Diolch am eich cwestiwn.

Collais ddechrau'r cyfraniad. Ai gwahoddiad i ddod i ymweld ydoedd? Rwyf bob amser yn hapus i ymweld â gogledd Cymru. Rwy'n ymwybodol iawn o'r hyn a ddigwyddodd ym mis Tachwedd, ychydig cyn y Nadolig, ar draws Ynys Môn, a gwn fod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi bod mewn cysylltiad ag awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru, ond os hoffai'r Aelod ysgrifennu ataf ynglŷn â hynny, fe roddaf sylw i'r mater.

Diolch. Mae pum cynllun datblygu lleol wedi eu mabwysiadu yng ngogledd Cymru, a disgwylir y bydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam a Chyngor Sir y Fflint yn mabwysiadu eu cynlluniau hwy erbyn 2020. Rydym yn disgwyl i Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy a Chyngor Sir Ddinbych gynnal adolygiad o'u cynlluniau datblygu lleol hwy, ac yn ddiweddar fe'u gwahoddais i baratoi cynllun ar y cyd yn lle hynny.

Mae amcangyfrifon poblogaeth canol blwyddyn yn dangos yn glir fod yr amcanestyniadau a ddefnyddiwyd yn sail i lawer o'r cynlluniau datblygu lleol hyn yn amlwg yn anghywir. Yn achos Wrecsam, roedd yr amcanestyniad poblogaeth yn ôl yn 2014 yn dangos cynnydd o oddeutu 1,200 o bobl yn y boblogaeth erbyn canol 2016. Bellach, wrth gwrs, gwelwn mai cynnydd o bedwar a gafwyd mewn gwirionedd—nid 4 y cant; pedwar o bobl. Nawr, yn amlwg, mae'r sail honno'n sylfaenol ddiffygiol o ran y cynlluniau datblygu lleol sydd gennym. Maent yn gwbl anghywir, ond maent yn parhau i fod yn sail ar gyfer y cynlluniau datblygu lleol sydd wedi cael eu hadolygu neu sydd ar waith ar hyn o bryd. Felly, a wnewch chi gytuno bod y gwendid cynhenid hwn yn y cynlluniau datblygu lleol yn arwain at oramcangyfrif lefelau poblogaeth, sydd yn ei dro yn golygu y bydd mwy o ddatblygiadau, a datblygiadau diangen i raddau helaeth, o ran ardaloedd maes glas, mewn lleoedd megis Llai, er enghraifft, lle rydych chi eich hun wedi gwrthwynebu cynlluniau o'r fath yn y gorffennol?

Rwy'n gwbl ymrwymedig i ddull datblygu a arweinir gan gynllun ledled Cymru. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod awdurdodau lleol yn cyflwyno eu cynlluniau datblygu lleol. Mae'n anffodus—ac rydych yn sôn am fy etholaeth i, sef Wrecsam, yn benodol—mae'n anffodus iawn nad oes ganddynt gynllun datblygu lleol ar waith. Ni fuaswn yn dweud eu bod yn ddiffygiol. Credaf mai'r anhawster mewn perthynas â chynlluniau datblygu lleol yw bod yn rhaid iddynt gael eu hadolygu'n gyson, ac rwy'n credu, yn y dyfodol, fod angen i ni symud oddi wrth gynlluniau datblygu lleol a chael mwy o gynlluniau datblygu strategol. Yn sicr, dyna'r gwaith sy'n mynd rhagddo. Mae fy mhrif swyddog cynllunio yn mynd o amgylch Cymru ar hyn o bryd ac yn cyfarfod â phob awdurdod lleol, ond credaf fod angen i ni gael y cynlluniau hynny ar waith er mwyn gwneud yn siŵr fod penderfyniadau'n cael eu gwneud, ond wrth gwrs mae angen i'r wybodaeth fod yn gywir, fel bod y penderfyniadau a wneir wedyn mor briodol â phosibl.

Ym mis Hydref, ysgrifennodd arweinydd cyngor Conwy atoch yn nodi bod y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi tynnu methodoleg cyfraddau adeiladu'r gorffennol o gyfrifiad y broses cyflenwad tir wedi tanseilio cynlluniau datblygu lleol yn sylweddol ledled Cymru, gan olygu na allai cynghorau amddiffyn ceisiadau datblygu hapfasnachol a oedd yn rhoi'r tai anghywir yn y mannau anghywir. Yr unig reswm nad oes gan Wrecsam gynllun datblygu lleol yw oherwydd eu bod bron â chwblhau eu cynllun datblygu lleol pan ddywedodd Llywodraeth Cymru wrthynt am ddechrau eto am nad oedd ganddynt ddigon o dai, ac rydym newydd glywed beth oedd canlyniad hynny gan fy nghyd-Aelod ar draws y Siambr.

Ym mis Rhagfyr, fe ysgrifennoch chi ataf i ddweud mai'r rheswm sylfaenol pam fod Sir y Fflint yn agored i geisiadau cynllunio hapfasnachol oedd eu methiant i fabwysiadu cynllun datblygu lleol, ac fe ychwanegoch chi fod Sir y Fflint yn un o'r ychydig awdurdodau cynllunio lleol yng Nghymru nad oes ganddynt gynllun datblygu lleol eto a'i bod yn debygol mai Sir y Fflint fyddai'r awdurdod diwethaf i wneud hynny. Felly, pa un yw'r broblem? Ai methiant y cynghorau sir i lunio cynlluniau datblygu lleol ydyw neu a oes gan gyngor Conwy bwynt?

Mae'n bwysig iawn fod gan awdurdodau cynllunio lleol eu cyflenwad tir pum mlynedd ac fe gyfeirioch chi at lythyr a anfonais atoch cyn y Nadolig. Y broblem yw, pan nad oes ganddynt y cyflenwad tir pum mlynedd hwnnw, rydym yn gweld datblygwyr yn cyflwyno ceisiadau hapfasnachol iawn. Felly, rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn, ac nid wyf eisiau siarad am gynlluniau penodol oherwydd, yn amlwg, mae ein pwerau yn y broses ddatblygu yn golygu na allaf wneud hynny. Ond rwy'n credu, drwy edrych ar bob achos yn unigol, pan fo Aelod yn ysgrifennu ataf, rwy'n ymateb yn y modd hwnnw. Felly, pe bawn yn ysgrifennu atoch ynglŷn â Chonwy, dyna yw fy safbwynt; pe bawn yn ysgrifennu atoch ynglŷn â Sir y Fflint, dyna fydd fy safbwynt hefyd.

Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n gyfrifol am y cynllun. Cyfarfûm â'u swyddogion a'u cynrychiolwyr etholedig, yn eich cynnwys chi, ar 9 Ionawr i drafod y cynllun hwn a phryderon trigolion ymhellach. Yn ystod y cyfarfod, eglurodd Cyfoeth Naturiol Cymru y rhesymau dros y gwaith a'r opsiynau roeddent wedi eu hystyried ar gyfer lliniaru perygl llifogydd.

Ie, a diolch am drefnu'r cyfarfod hwnnw. Credaf fod hwnnw'n gyfarfod defnyddiol a lwyddodd i glirio'r aer, i ryw raddau. Y broblem yw, erbyn y pwynt hwnnw, roedd gennym eisoes lawer o drigolion lleol yn protestio yn erbyn cwympo coed drwy ddringo'r coed a gwneud gweithgareddau eraill ar y safle. Felly, yn amlwg, fe aeth rhywbeth o'i le gyda'r ymgynghoriad. A allech chi weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru yn awr i asesu beth yn union a aeth o'i le, ac osgoi'r math hwn o ganlyniad mewn cynlluniau yn y dyfodol gobeithio?

Diolch i chi am eich cwestiwn a'ch diddordeb yn hyn. Gerddi Nant y Rhath a Gerddi Melin y Rhath yw cam olaf y gwaith lliniaru llifogydd, ac mae'r broses hon wedi bod ar y gweill ers pum mlynedd. Rydym wedi cwblhau'r broses gynllunio a'r broses ymgynghori, ac mae bellach wedi cyrraedd y cam gweithredu. Cafodd pryderon trigolion eu codi yn hwyr iawn yn y broses ac yn ystod y cam gweithredu olaf. Gelwais am gyfarfod gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ar y cyfle cyntaf, yn y swydd, er mwyn deall y gwaith a'i effaith ar y parciau. Rwy'n deall na chafodd y pryderon eu codi gyda'r adran cyn i mi ddechrau yn y swydd.

Mae'r ymgynghoriad wedi parhau yn ystod y cyfnod hwn ac rwy'n hapus i ysgrifennu at yr Aelod, ac Aelodau eraill sydd â diddordeb, gyda rhestr lawn yr ymgynghoriad cyhoeddus, ond mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ymgynghori â'r gymuned leol, cyngor Caerdydd a rhanddeiliaid drwy gydol camau cynllunio ac adeiladu'r cynllun ac maent yn cadarnhau bod hyn wedi cynnwys Aelodau Cynulliad, Aelodau Seneddol a chynghorwyr lleol. Deallaf hefyd fod cynghorwyr lleol wedi cymryd rhan fawr yn y cyfarfodydd briffio, wedi mynychu'r rhan fwyaf o'r cyfarfodydd cyhoeddus ac wedi hwyluso trafodaethau trigolion. Gwn fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ceisio gweithio'n adeiladol drwy gydol y cynllun i wella'r cynllun, i geisio adlewyrchu barn trigolion, a gwn fod hynny'n rhywbeth sy'n parhau, gan fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn cyfarfod â phreswylwyr yn awr i weld a ellir datrys y mater ymhellach.FootnoteLink

A gaf fi hefyd ddiolch i chi am drefnu'r cyfarfod yr wythnos ddiwethaf gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a'r Aelodau sydd â diddordeb? Mae'n bwysig ein bod yn gwneud cynnydd mewn perthynas â thystiolaeth wyddonol a thechnegol. Credaf mai un o'r pethau a allai fod wedi lleddfu pryderon y protestwyr fyddai pe bai gennym ganopi coed mwy helaeth eisoes. Mae'n broblem, wedyn, pan fo'n rhaid i ni, yn anffodus, weld coed yn cael eu torri, naill ai oherwydd presenoldeb clefyd neu'r bygythiad ohono, neu o ganlyniad i lwybr nant newydd, er enghraifft. Felly, a allem gynyddu'r coetiroedd sydd gennym mewn dinasoedd, os gwelwch yn dda?

Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn, ac rwy'n falch eich bod wedi gallu ymuno â ni yn y cyfarfod hwnnw yr wythnos diwethaf. Yn yr achos hwn, mae mwy o goed yn cael eu hailblannu na sy'n cael eu cwympo. Rwy'n cydnabod cryfder yr emosiynau a'r teimladau sydd gan bobl tuag at eu parciau a'u hardaloedd hamdden lleol. Fel rhan o'n strategaeth creu coetiroedd, rwy'n credu bod angen i ni edrych eto, efallai, ar sut rydym yn creu canolfannau trefol a pharciau, gan gadw creu canopi coed mewn cof hefyd.

Mae Llywodraeth Cymru yn darparu pwerau gorfodi newydd i Cyfoeth Naturiol Cymru i fynd i'r afael â safleoedd anghyfreithlon a safleoedd a weithredir yn wael. Rydym hefyd wedi darparu cyllid ar gyfer secondio staff gwasanaethau tân ac achub i Cyfoeth Naturiol Cymru er mwyn datblygu cynlluniau atal tân a lliniaru a helpu i hyfforddi gweithredwyr yn y diwydiant gwastraff.

Weinidog, mae'n debygol eich bod wedi clywed yr adroddiad ar BBC Radio Wales a nododd fod diffoddwyr tân wedi cael eu galw i ymdrin â 68 o'r 123 o danau gwastraff a gofnodwyd yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf, a threuliwyd tua 22,000 o oriau gwaith ar ddiffodd y fflamau, ar gost o tua £1.8 miliwn. Dywedodd Mark Andrews, sy'n arwain ar y materion hyn yng Nghymru a Lloegr ar ran Cyngor y Penaethiaid Tân Cenedlaethol, fod cyfraddau uwch o ailgylchu, rhywbeth rydym ei eisiau wrth gwrs, yn golygu mwy o wastraff a mwy o risg tân, a galwodd ar reoleiddwyr i fabwysiadu safbwynt llawer mwy cadarn. Onid yw hynny'n ganolog i'r mater hwn, ein bod angen rheoleiddio effeithiol yma?

Yn hollol. Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu £200,000 i Cyfoeth Naturiol Cymru i helpu i ariannu gwaith ychwanegol ar droseddau gwastraff. Mae'r cyllid wedi talu am swyddog o'r gwasanaethau tân ac achub i weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ar ddatblygu a sefydlu canllawiau ar atal tân mewn safleoedd gwastraff. Cyflwynodd Llywodraeth Cymru bwerau ym mis Hydref 2015 i'w gwneud yn haws i'r rheoleiddiwr atal trwyddedau dros dro a chymryd camau i gael gwared ar unrhyw risgiau. Byddwn yn cyflwyno offeryn arall ar droseddau gwastraff tuag at ddiwedd y mis hwn i'r Cynulliad Cenedlaethol ei graffu, er mwyn darparu'r pwerau a fydd yn galluogi Cyfoeth Naturiol Cymru i gloi giatiau safleoedd er mwyn atal mynediad a rhwystro gwastraff rhag cyrraedd safle, a bydd ail bŵer yn targedu pobl sy'n cadw neu'n caniatáu i wastraff gael ei gadw ar dir yn anghyfreithlon ac yn eu gwneud yn gyfrifol.

Diolch i'r Gweinidog a'r Ysgrifennydd Cabinet.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, a'r cwestiwn cyntaf—Lynne Neagle.

Diolch. Mae ein gwaith ymchwil yn dangos bod newidiadau lles 2010-11 a 2015-16 wedi bod yn ergyd galed i Gymoedd de Cymru. Mae hyn yn cynnwys Torfaen, sef y seithfed ardal awdurdod lleol a effeithiwyd waethaf yng Nghymru, gyda cholledion incwm cyfartalog yn uwch na'r rhai ar gyfer Cymru yn gyffredinol. O ran y newidiadau lles a gyflwynwyd ers 2015-16, a'r rhai sy'n parhau i gael eu cyflwyno dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, mae dadansoddiad gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn dangos y bydd Torfaen yn cael ergyd galed eto.

Diolch. Ar ôl y chwe mis cyntaf o wasanaeth llawn y credyd cynhwysol yn Nhorfaen, mae pennaeth refeniw a budd-daliadau'r cyngor, Richard Davies, wedi dweud ei fod yn teimlo bod ethos ei rôl wedi newid o dalu budd-daliadau a gwneud yn siŵr fod pobl yn cael yr hyn y mae ganddynt hawl iddo i sicrhau bod gan bobl fwyd ar y bwrdd. Yn anffodus, nid oes unrhyw arwydd o welliant, a'r wythnos diwethaf, roedd cadeirydd Tai Cymunedol Bron Afon yn darogan y bydd nifer y tenantiaid sydd wedi cael eu niweidio gan gredyd cynhwysol yn codi eto, ac mae lefel yr ôl-ddyledion rhent a achosir eisoes yn peri pryder mawr. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynorthwyo trigolion mewn cymunedau sy'n ei chael hi'n anodd o dan y credyd cynhwysol, ac yn benodol, pa gamau y gallwn eu cymryd i sicrhau nad yw'r problemau gydag ôl-ddyledion rhent yn arwain at gynnydd yn nifer y rhai sy'n cael eu troi allan a'u gwneud yn ddigartref?

Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn hwnnw, a rhannaf eich pryder dwfn ynglŷn â'r effaith y mae credyd cynhwysol, yn arbennig, ond diwygio lles a chyni yn yr ystyr ehangach, yn ei chael ar ein cymunedau. Mae'n destun pryder a rennir gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, sydd wedi cyfarfod ag arweinydd cyngor Torfaen heddiw mewn gwirionedd, ac roedd rhan o'r drafodaeth yn ymwneud â'r effaith y mae diwygio lles yn ei chael ar bobl sy'n byw yn Nhorfaen. Rwyf wedi bod yn glir iawn gyda Llywodraeth y DU fod yna broblemau difrifol i'w gweld yn sgil cyflwyno'r credyd cynhwysol, yn enwedig yr effaith y mae'r newidiadau i daliadau cymorth tai yn ei chael ar bobl sydd ag ôl-ddyledion rhent.

Mae Llywodraeth Cymru yn awyddus iawn i weld pobl yn cael dewis rhagweithiol i gael y taliad amgen, lle y gwneir y taliad i'w landlord yn hytrach nag i'r unigolyn. Gwyddom fod hynny'n gwneud llawer mwy o synnwyr i bobl nad ydynt wedi gorfod cyllidebu yn y ffordd honno o'r blaen, ac mae'n rhoi sicrwydd i'r unigolyn y bydd ganddynt do uwch eu pennau. Rwyf wedi cael trafodaethau ynglŷn â hynny gyda'r Ganolfan Byd Gwaith yng Nghymru i geisio sicrhau bod gan bobl y dewis rhagweithiol hwnnw ac nad yw'n fater syml o ofyn, 'A hoffech chi daliadau amgen?', oherwydd nid yw 'taliadau amgen' yn golygu unrhyw beth i unrhyw un, ond bod y dewis i gael taliad amgen yn cael ei egluro yn nhermau'r ffaith ei fod yn golygu y bydd eich rhent yn cael ei dalu drosoch ac nad oes rhaid i chi boeni am hynny.

Rydym yn awyddus iawn i sicrhau bod pobl yn cael y cyngor a'r cymorth y maent ei angen, a dyna pam fod Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi bron i £6 miliwn o gyllid grant i gefnogi ein gwasanaethau cynghori ledled Cymru, gan gefnogi cyllid, yn enwedig ar gyfer cyngor rheng flaen, Cyngor Da, Byw'n Well, a phrosiect canlyniadau a rennir Cymunedau yn Gyntaf. Y rheswm am hynny yw oherwydd ein bod yn wirioneddol ymrwymedig i sicrhau bod pobl yn cael cyngor annibynnol yn rhad ac am ddim. Rwyf hefyd wedi siarad â Cyngor ar Bopeth, oherwydd rwyf wedi bod yn awyddus iawn i ddeall eu profiad yn Nhorfaen, lle mae'r cynllun bellach wedi cael ei gyflwyno'n llawn. Roeddent yn glir iawn fod ôl-ddyledion rhent yn broblem i bobl sydd wedi cael eu symud at gredyd cynhwysol. Maent yn cyflawni rhai camau lliniaru lleol, megis mynediad at gronfeydd caledi lleol, er enghraifft, ac mae tenantiaid yn cael cymorth yn y ffordd honno, ochr yn ochr â'r trefniadau taliadau amgen y soniais amdanynt. Ond mae'r neges yn gryf iawn fod y mater hwn yn rhoi pwysau go gryf ar ein gwasanaethau cyngor ac ar Cyngor ar Bopeth yn Nhorfaen, yn arbennig.

A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno y dylid cynllunio ein system fudd-daliadau i sicrhau bod gwaith yn talu bob amser? A wnaiff hi ymuno â mi i groesawu'r ffaith bod diweithdra yn Nhorfaen wedi gostwng 37 y cant ers mis Tachwedd 2010? Diolch.

Mae Llywodraeth Cymru yn cytuno'n llwyr y dylai gwaith dalu, a dyna pam fod gennym bryderon mor ddifrifol ynghylch credyd cynhwysol, sydd mewn gwirionedd yn golygu nad yw gwaith yn talu mewn llawer o achosion. Bydd pobl sydd mewn gwaith, megis teuluoedd unig rieni, a theuluoedd gyda phobl anabl sydd mewn gwaith, bydd rhai ohonynt mewn gwirionedd yn gweld eu hincwm yn gostwng o ganlyniad i effaith credyd cynhwysol. Mae'n hollbwysig fod gwaith yn talu, ond mae'n rhaid iddo dalu'n dda yn ogystal, a dyna pam rydym yn gwneud cymaint o waith ar fater y cyflog byw. Ac mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â materion megis contractau dim oriau. Rydym wedi gwneud ymrwymiad i wneud hynny yn y meysydd lle mae gennym bŵer i wneud hynny—er enghraifft, ym maes gofal cymdeithasol. Rydym yn awyddus i sicrhau nad yw contractau dim oriau yn cael eu hystyried bellach yn ffordd dderbyniol o gyflogi pobl.

Diolch i chi am y cwestiwn. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y tollau'n dod i ben ynghyd â'r manteision a ddaw i Gymru yn sgil hynny. Rwy'n cydnabod y gallai hyn ddylanwadu ar y galw am dai a phrisiau tai yn y rhanbarth. Byddaf yn cyfarfod ag awdurdodau lleol Casnewydd a Sir Fynwy i drafod y mater yn fanylach, ac rwyf eisoes wedi cael trafodaethau cynnar gydag adeiladwyr tai.

Weinidog, gallai arwain at brisiau tai uwch. Rydym eisoes wedi gweld prisiau tai yn codi mwy na 9 y cant yn Sir Fynwy yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, a mwy na 6 y cant yng Nghasnewydd. Tybed a oes angen mwy o frys mewn perthynas â hyn. Rwy'n falch iawn o glywed am y cyfarfod y mae'n ei gael, ond lle y ceir galw a chyfle i roi hwb i'r economi, a dod â phobl ar gyflog uchel i mewn a helpu'r ganolfan dechnoleg yng Nghasnewydd, a fyddai'r Llywodraeth, efallai, yn ystyried gwneud mwy i helpu Casnewydd a Sir Fynwy i gael safleoedd yn barod a chyflymu datblygiadau er mwyn elwa ar hyn?

Diolch i chi am y cwestiwn. Mae sicrhau ein bod yn cadw golwg ar y cynlluniau datblygu lleol sy'n cael eu mabwysiadu ar draws Cymru yn wirioneddol hanfodol o ran sicrhau bod y cartrefi sydd eu hangen ar Gymru yn cael eu darparu. Ar gyfer ardal Dwyrain De Cymru, mae yna gyfleoedd a heriau sylweddol sy'n fwy nag unrhyw awdurdod cynllunio lleol unigol, ac yn sicr y ffordd orau o fynd i'r afael â hwy yw drwy sicrhau bod awdurdodau lleol yn gweithio gyda'i gilydd, a dyna pam rwy'n falch bod yr Ysgrifennydd Cabinet sydd â chyfrifoldeb dros gynllunio wedi ysgrifennu at awdurdodau lleol yn yr ardal, yn eu gwahodd i ddod at ei gilydd a chyflwyno cynlluniau i baratoi cynllun datblygu lleol ar y cyd.

Rydym yn gwybod bod tuedd gadarnhaol o adeiladu tai wedi bod ledled Cymru—cafodd 722 o anheddau newydd eu cwblhau yn ne Cymru yn ystod y chwarter rhwng mis Gorffennaf a mis Medi 2017. Ond rwy'n cytuno bod cael gwared ar y tollau yn rhoi cyfle i ni gynyddu a gwella cyflymder y broses o adeiladu tai, fel y mae ein rhaglen tai arloesol yn ei wneud yn yr ardal, er enghraifft. Rwy'n awyddus i weithio gydag awdurdodau lleol ac adeiladwyr tai i sicrhau ein bod yn gwneud hynny ochr yn ochr â landlordiaid cymdeithasol cofrestredig.

Weinidog, yr hyn a fyddai'n sicr o helpu i fynd i'r afael ag unrhyw gynnydd mewn prisiau tai fyddai cyflawni cynlluniau Llywodraeth Cymru i greu 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Felly, a fydd eich trafodaethau gyda Chyngor Dinas Casnewydd a Chyngor Sir Fynwy yn cynnwys trafodaeth ynglŷn â'r ffordd orau o ddatblygu cartrefi fforddiadwy yn yr ardal honno?

Diolch i chi am y cwestiwn, ac mae bron bob trafodaeth a gaf yn y portffolio hwn yn cynnwys y rôl bwysig o wneud yn siŵr ein bod yn cyrraedd ein targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy. Ond rwyf hefyd yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn cynyddu'r cyflymder a nifer y cartrefi a fydd yn cael eu datblygu i'w gwerthu yn y farchnad yn ogystal, oherwydd gwyddom ein bod angen y pecyn amrywiol cyfan yng Nghymru i ddiwallu anghenion pobl wahanol am wahanol fathau o dai. Mae'n anodd deall ar hyn o bryd beth y gallai'r effaith hirdymor fod ar brisiau tai yn yr ardal, ond rydym yn sicr yn cadw golwg agos iawn ar hynny. Pe bai prisiau tai yn codi, mae'n amlwg y byddai hynny'n beth da i'r farchnad dai leol a'r rheini sydd eisoes yn berchen ar gartrefi. Fodd bynnag, rwy'n cydnabod y gallai effeithio'n fawr ar allu pobl leol sy'n prynu am y tro cyntaf i gael mynediad at eiddo mewn ardaloedd lle mae'r galw'n uchel, a dyna pam ei bod mor bwysig ein bod yn parhau i adeiladu tai ledled Cymru, ond yn enwedig yn y rhan hon o Gymru, a dyna pam rydym yn edrych ar ba fathau gwahanol o becynnau y gallwn eu rhoi at ei gilydd i gynorthwyo pobl i brynu cartref.

Rwy'n llawn cyffro ynghylch y gwaith datblygu rydym yn ei wneud ar y cynllun rhentu i brynu. Felly, bydd hwnnw'n becyn a fydd ar gael i bobl sy'n gallu fforddio talu rhent y farchnad ond nad ydynt wedi gallu cynilo blaendal ar gyfer cartref, a bydd hwnnw'n eu galluogi i brynu cartref o dan becyn newydd rydym yn ei ddatblygu ar hyn o bryd, ac rwy'n gobeithio dweud rhagor am hynny yn y dyfodol agos.

Diolch. Symudwn yn awr at gwestiynau'r llefarwyr. Y llefarydd cyntaf y prynhawn yma yw llefarydd UKIP, Gareth Bennett.

Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, mae problem digartrefedd wedi codi yn y newyddion sawl gwaith yn ddiweddar. Mae'n tueddu i fod yn bwnc mawr wrth i ni nesáu at y Nadolig bob blwyddyn, ond yn fwy arwyddocaol, mae gennym hefyd y ffigurau blynyddol diweddaraf ar gartrefi gwag, sy'n dangos cynnydd yng Nghymru o tua 23,000 o gartrefi gwag y llynedd i 25,000 o gartrefi erbyn hyn. Felly, er gwaethaf menter Troi Tai'n Gartrefi Llywodraeth Cymru, mae'r sefyllfa mewn perthynas â chartrefi gwag i'w gweld yn gwaethygu. Beth y credwch y gall eich Llywodraeth ei wneud i wella'r sefyllfa hon?

Diolch i chi am y cwestiwn. Mae mater cartrefi gwag yn fater o bryder i Lywodraeth Cymru. Fel y dywedwch, mae rhai prosiectau da wedi cael eu cyflawni o dan ein prosiect cartrefi gwag yn arbennig, ond mae'n gyfle, mewn gwirionedd, i edrych ar draws ein cyfleoedd adfywio i weld sut y gallwn droi'r siopau gwag, er enghraifft, ar ein strydoedd mawr yn gartrefi. Mae hynny'n rhywbeth rydym yn mynd ar ei drywydd drwy ein cynllun benthyca canol trefi, er enghraifft. Mae'n rhywbeth sydd wedi bod yn rhan o'n prosiect Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid, ond yn y dyfodol, gallai ffurfio rhan o'n rhaglen buddsoddi mewn adfywio sydd wedi ei thargedu. Rhaglen newydd yw honno a lansiwyd ym mis Hydref y llynedd, sef £100 miliwn o fuddsoddiad mewn adfywio. Felly, pan fyddwn yn meddwl am adfywio, rwy'n awyddus inni feddwl hefyd yng nghyd-destun adeiladu cartrefi, ac yn arbennig, troi eiddo gwag yn ôl yn gartrefi.

Ie. Diolch am yr ateb. Rwy'n credu y byddai dull cyfannol, fel rydych wedi'i awgrymu, yn dda, ond credaf fod angen i chi gadw ar ben y sefyllfa mewn perthynas â chartrefi gwag fel mater penodol. Nawr, o ran cynyddu'r cyflenwad tai mewn ffyrdd eraill, gwn eich bod chi a Mark Drakeford, y Gweinidog Cyllid, wedi bod yn trafod y posibilrwydd o dreth ar dir gwag. A allech chi roi unrhyw newyddion i ni am gynnydd y Llywodraeth ar y mater hwn, a sut rydych yn credu y gallai hyn helpu'r sefyllfa dai os byddwch yn cytuno i fwrw ymlaen â'r dreth honno?

Wel, mae hwn yn sicr yn un o'r pedwar maes y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn eu hystyried mewn perthynas â chyflwyno treth bosibl i Gymru yn y dyfodol ac mae wedi bod yn destun arolwg barn a gynhaliwyd gan Drysorlys Cymru er mwyn deall y safbwyntiau a allai fod gan bobl ar hyn fel un o'r pedwar posibl. Yn amlwg, ni fyddech yn disgwyl i mi wneud unrhyw gyhoeddiad ynglŷn â'r ffordd ymlaen heddiw, oherwydd mae'n parhau i fod yn fater sydd angen ei drafod, ac rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau cyn gynted ag y gall wneud hynny.

Ie, diolch. Rwy'n deall bod llawer o waith ar y gweill o hyd ac wrth gwrs, mae'n torri ar draws portffolio'r Gweinidog cyllid, felly edrychaf ymlaen at gael y newyddion diweddaraf maes o law. Felly, yn hytrach na mynd ar drywydd y mater hwnnw, efallai y gallwn droi'n ôl at broblem cartrefi gwag. Mae gan gynghorau yng Nghymru bŵer hefyd i gymryd rheolaeth o dai gwag drwy orchmynion rheoli anheddau gwag. Nawr, mae'r ffigurau'n dangos nad yw'r gorchmynion hyn prin yn cael eu defnyddio yng Nghymru ar hyn o bryd. A oes achos, yn eich barn chi, dros gyfarwyddo cynghorau i ddefnyddio'r pwerau hyn yn fwy aml?

Mae'r ffordd y mae'r cynghorau yn ymdrin â chartrefi gwag yn gyffredinol yn tueddu i olygu, yn y lle cyntaf, ceisio gweithio gyda pherchennog yr eiddo er mwyn dod â'r cartref hwnnw yn ôl i ddefnydd. Ond wedyn, os yw hynny'n methu, mae'r gorchmynion rheoli anheddau gwag yno i awdurdodau lleol fanteisio arnynt a buaswn yn eu hannog i wneud hynny os ydynt yn teimlo bod hynny'n briodol. Ceir ardaloedd lle y ceir arferion da, gydag awdurdodau lleol yn gweithio gyda pherchnogion eiddo. Er enghraifft, yn Abertawe, bydd yr awdurdod lleol yn gweithio gyda pherchnogion er mwyn dod â'r eiddo yn ôl i ddefnydd drwy roi benthyciad iddynt allu adnewyddu'r eiddo i'r safon angenrheidiol, a gwarantu hefyd wedyn y bydd ganddynt denant diogel am ddwy flynedd neu fwy o ganlyniad i hynny. Felly, credaf fod yna gyfleoedd i awdurdodau lleol ddysgu oddi wrth ei gilydd ac i archwilio'r arferion da sy'n cael eu cyflawni. Rwyf hefyd yn awyddus i awdurdodau lleol ystyried a ddylent gynyddu'r dreth gyngor ar ail gartrefi ai peidio. Mae hwnnw'n opsiwn y gall awdurdodau lleol ei ddewis, ac yn un y maent yn ei ddewis ac rwy'n credu ei bod yn ffordd synhwyrol o geisio atal ail gartrefi rhag llenwi rhai pentrefi—gan fod gennym sefyllfa yng Nghymru—a bod y bobl sy'n berchen ar y cartrefi hynny yn cyfrannu i'r ardal leol.

Symudwn yn awr at lefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.

Gan mai dyma'r tro cyntaf i mi eich holi chi yn eich rôl newydd fel Ysgrifennydd Cabinet dros lywodraeth leol, buaswn i'n hoffi'ch llongyfarch chi a dymuno yn dda iawn i chi. Buaswn i'n licio gofyn yn gyntaf pa fath o steil rydych chi am ei fabwysiadu yn eich rôl newydd.

Rwy'n ddiolchgar i lefarydd Plaid Cymru am ei geiriau caredig ar ddechrau ein perthynas newydd. Nid wyf yn siŵr fy mod i erioed wedi ystyried fy hun fel rhywun sydd â steil mewn unrhyw ffordd. Efallai fy mod i'n rong. Y tôn rwyf eisiau ei gymryd yn ystod y drafodaeth yr wyf wedi'i ddechrau yn barod gydag arweinwyr a chynghorwyr ar draws y wlad yw tôn o barch tuag at gynghorwyr a chynghorau ar gyfer y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Dywedais i yn ystod y drafodaeth a gawsom ni ar y setliad ddoe mai bod yn gynghorydd ac arweinydd cyngor yw un o'r swyddi mwyaf anodd yng ngwleidyddiaeth Cymru ar hyn o bryd.

Cefais fy magu mewn cartref ble roedd gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu trafod o gwmpas y ford. Roedd fy nhad wedi gweithio i Tredegar Urban District Council, Blaenau Gwent Borough Council ac wedyn Blaenau Gwent County Borough Council. Felly, mae gwasanaethau cyhoeddus a gwasanaethau cynghorau yn bethau y cefais fy magu gyda nhw. Rwy'n parchu'r gwaith sy'n cael ei wneud ac rwy'n parchu'r gweithwyr sy'n cyflwyno hynny.

Rwy'n cytuno efo chi. Wrth gwrs, mae'r berthynas rydych chi'n ei datblygu efo'r awdurdodau ac arweinwyr cynghorau gwahanol yn allweddol. Mi gymerodd eich rhagflaenydd yr ymagwedd o gydweithio, efo perthynas wedi'i hadeiladu ar sail parch, er y tensiynau sydd yn aml yn bodoli rhwng awdurdodau lleol a'r Llywodraeth. Ond nid oedd hynny bob tro yn wir, wrth gwrs, gan edrych ar gyn-Weinidogion eraill o'ch plaid chi. Rydw i yn cofio—pan oeddwn i'n aelod cabinet yng Nghyngor Gwynedd, cefais brofiad o steil un o'ch rhagflaenwyr chi a oedd yn defnyddio steil y prifathro blin efo cansen. Nid yw steil fel yna byth yn mynd i gael y maen i'r wal.

Mae rhanbartholi gwasanaethau yn enghraifft o ble mae angen troedio'n ofalus, wrth gwrs, a chynnal y berthynas bwysig yma efo'r awdurdodau lleol, ond mae yna agwedd hefyd sydd angen bod yn bwysig ynglŷn â fo efo rhanbartholi, sef yr atebolrwydd. Er fy mod i'n cefnogi'r ymdrechion i sicrhau bod gwasanaethau'n cael eu rhedeg yn fwy strategol, ac felly yn fwy effeithiol, rwyf yn poeni am yr agwedd yma o golli'r atebolrwydd. Sut ydych chi'n mynd i sicrhau fod yr haen newydd yma o lywodraethu yn mynd i fod yn atebol i gynghorwyr ac, yn bwysicach, efallai, i etholwyr?

Rwy'n cyd-fynd â llefarydd Plaid Cymru a'i dadansoddiad hi—efallai nid pob rhan ohono fe, ond byrdwn ei neges hi. Rwy'n deall hynny. Ond, a gaf fi ddweud hyn? Mae'n bwysig ein bod ni'n ffeindio cydbwysedd. Dyma'r drafodaeth yr oeddwn yn ei gael y bore yma, fel mae'n digwydd, dim jest gydag arweinydd Torfaen, sydd wedi cael ei drafod yn barod, ond hefyd gydag arweinydd Caerffili amboutu'r tensiwn sydd rhwng cael gwasanaethau i ddarparu y lefel sy'n strategol, ond hefyd sicrhau bod sut rŷm ni'n delifro gwasanaethau yn cydnabod pwysigrwydd lleoliad, ac wedyn, pwysigrwydd cydweithio gyda phobl sy'n derbyn gwasanaethau. Felly, mae yna dyndra yn fanna ambell waith, ac mae'n rhaid inni sicrhau bod gyda ni wasanaethau sy'n cael eu delifro ar lefel a fydd yn strategol, yn robust, a fydd yn cynnal gwasanaethau i'r safon uchaf posibl, ond hefyd sydd yn atebol ac yn gallu ymateb i anghenion lleol iawn, iawn, iawn. Rydw i, ar hyn o bryd, yn ystyried ble'r ydym ni gyda'n polisi ni. Rydym ni'n gwybod bod yr Ysgrifennydd Cyllid wedi gweithio'n galed iawn i sicrhau gweledigaeth newydd, gwahanol ar gyfer llywodraeth leol. Byddaf i nawr yn defnyddio'r gwaith mae'r Ysgrifennydd wedi ei wneud fel sylfaen i symud ymlaen i sicrhau ein bod ni'n gallu sicrhau'r math o wasanaethau o ansawdd uchel rydym ni i gyd eisiau eu gweld, a sut rydym ni'n sicrhau bod hynny yn gynaliadwy ar gyfer y tymor hir.

Edrychaf ymlaen, felly, i weld sut yn union rydych chi'n mynd i gynnal yr atebolrwydd pwysig yna, sef beth roeddwn i'n holi yn ei gylch.

Rwy'n troi rwan at y system etholiadol, ac mae'r Papur Gwyn ar ddiwygio llywodraeth leol yn nodi na fyddai diwygio'r system etholiadol i STV yn fandadol i holl gynghorau Cymru. Hynny yw, mi fyddai gan y cynghorau'r dewis i ddod â fo ymlaen ai peidio. Yn fy marn i, mae hynny'n gam gwag a fuasai'n galluogi rhai awdurdodau lleol i beidio â symud tuag at wir gynrychiolaeth, am resymau gwleidyddol, efallai, neu hunan-ddiddordeb, neu ba bynnag reswm, a dweud y gwir. A wnewch chi ystyried hynny, felly, a sicrhau bod diwygio'r system etholiadol i STV yn fandadol i holl awdurdodau lleol Cymru?  

Mae'r Aelod yn fy nhemptio fi i fynd i dir peryglus iawn. A gaf i ddweud hyn? Fy marn bersonol i, fel unigolyn, yw fy mod i'n cefnogi STV. Rydw i'n credu mai dyna'r system sydd yn cynnig y mwyaf o atebolrwydd ac sy'n cynnig pleidlais deg i bawb ar draws y wlad—ar gyfer y lle yma, a llywodraeth leol, a, frankly, San Steffan hefyd. Ond nid ydw i'n siŵr, pan rydw i'n dweud hynny, fy mod i'n cynrychioli barn pawb—pob un ar y meinciau yma ym mhob un rhan o'r Siambr. Felly, rydw i yn bwriadu symud ymlaen gyda newidiadau i drefniadau etholiadol. Rydw i wedi gofyn caniatâd i wneud datganiad llafar ar hynny ar y degfed ar hugain o'r mis yma, pan fyddaf i'n gallu gwneud datganiad clir ar y ffordd rydym ni'n bwriadu symud ymlaen gyda diwygio trefniadau etholiadol ar gyfer llywodraeth leol ar gyfer y dyfodol.

Ysgrifennydd y Cabinet, eleni rydym yn dathlu canmlwyddiant llwyddiant y swffragetiaid i gael gwir gydraddoldeb i fenywod drwy ennill y bleidlais. Rydym hefyd yn dathlu—wel, dylem fod yn gallu dathlu—48 mlynedd o Ddeddf Cyflog Cyfartal 1970, ond cefnogaeth arwynebol yn unig sydd iddi yma yng Nghymru. Rydym yn dal i weld bylchau cyflog gwarthus yng ngwasanaethau cyhoeddus Cymru—nid yn unig yn Llywodraeth Cymru, ond hefyd mewn llywodraeth leol. Nawr, rwyf wedi bod ar drywydd y mater hwn ers cryn amser bellach, ers i mi ddod yn ymwybodol ohono. Ond wrth i mi sefyll yma heddiw, y ffaith amdani yw bod gennym 92 o hawliadau cyflog cyfartal yn dal i fod heb eu datrys. Nawr, mae honno'n sefyllfa warthus. Mae'n rhaid i mi ddweud, roedd yn y cannoedd pan ddechreuais grybwyll hyn yma yn y Senedd, ac mae rhai awdurdodau wedi cael gwybod nad yw hyn yn dderbyniol. Ond mae'n rhaid i mi ddweud wrthych fod Ynys Môn ac Abertawe ymysg yr uchaf. Mae'r menywod hyn yn haeddu'r arian hwn; eu harian hwy ydyw. Ac ar hyn o bryd, mae'r nôl ac ymlaen sy'n digwydd rhwng cyfreithwyr sy'n gwrthod ildio i'r menywod hyn, menywod sydd eisoes wedi ennill yr arian hwn, a ganddynt hwy y dylai fod—. Nawr, rwyf hefyd yn nodi bod cynllun cydraddoldeb strategol Llywodraeth Cymru, a gyhoeddwyd yn ôl yn 2012, wedi ymrwymo Llywodraeth Cymru i weithio gyda phartneriaid i nodi a mynd i'r afael ag achosion y gwahaniaethau cyflog a chyflogaeth ar sail rhywedd, ethnigrwydd ac anabledd. Ysgrifennydd y Cabinet, â phob parch tuag at ein hawdurdodau lleol a'u harweinwyr, pa ymdrech rydych yn ei gwneud i gael gwared ar yr arfer drwg hwn o anghydraddoldeb a sicrhau bod y menywod hyn yn cael yr hyn y maent yn ei haeddu a'r cyflog sy'n ddyledus iddynt?

Rwy'n cytuno â'i chwestiwn yn ei gyfanrwydd, ac er fy mod mewn perygl o ailadrodd ei geiriau hi, rwy'n credu ein bod yn dathlu 100 mlynedd ers ymestyn yr etholfraint i bawb yn y wlad hon. Rwyf eisoes wedi siarad â Gweinidog yn Swyddfa'r Cabinet ynglŷn â chynlluniau Llywodraeth y DU i ddathlu'r pen blwydd hwnnw, ac yn sicr bydd Llywodraeth Cymru yn dymuno cefnogi a chymryd rhan yn y dathliad hwnnw yn ogystal. Rhan o'r hyn rydym yn ceisio ei wneud, fel y dywedais mewn ateb i Siân Gwenllian, yw ein bod eisiau parhau i ymestyn yr etholfraint, rydym eisiau parhau i gryfhau a chyfoethogi ein democratiaeth a'r modd y caiff pobl eu hannog a'u galluogi i gymryd rhan yn y ddemocratiaeth honno. Atebolrwydd oedd wrth wraidd cwestiwn Siân Gwenllian. I mi, y ffordd orau o ddarparu atebolrwydd yw drwy'r blwch pleidleisio. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y blwch pleidleisio yn ganolog i'n democratiaeth a'r modd rydym yn annog ac yn galluogi pobl i gymryd rhan ynddi.

Ond o ran cyflog cyfartal, nid oes gennyf unrhyw beth i'w ychwanegu at y pwyntiau rydych yn eu gwneud yn eich cwestiwn, a'r sylwadau rydych yn eu gwneud. Mae'n adlewyrchiad ofnadwy ar ein system fod menywod yn dal i aros i'r materion hyn gael eu datrys. Mae'n warthus fod unrhyw un yn cael eu talu'n anghyfartal am wneud eu swydd. Rydym yn gweld dadl yn digwydd yn y BBC ar hyn o bryd. Byddech yn meddwl y byddent hwy'n gwybod yn well. Rwy'n gobeithio y byddant yn ystyried yr hyn a ddywedwyd dros yr ychydig wythnosau diwethaf yn arbennig, a gobeithiaf hefyd, wrth i ni barhau i ddatblygu ein polisi—. Mewn ymateb i gwestiwn cynharach, soniodd y Gweinidog Tai ac Adfywio am Gymru fel cenedl deg o ran gwaith. Credaf fod gwaith teg yn hanfodol i bawb, ac mae hynny'n golygu cyfradd deg a chyfartal am wneud y gwaith. Rydym yn gwerthfawrogi gweithwyr ein gwasanaethau cyhoeddus—rydym yn gwerthfawrogi holl weithwyr ein gwasanaethau cyhoeddus, yn ddynion ac yn fenywod—ac maent i gyd yn haeddu cyflog byw teg am eu hymroddiad i'n cymunedau.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am ymateb ystyriol a pharchus. Mae'r mater arall rwyf wedi gorfod ei godi, yn anffodus, yn ymwneud â'r cyfrinachedd sy'n digwydd o fewn rhai awdurdodau lleol o ran y trafodion democrataidd a sut y mae'r wasg a'r cyhoedd yn cael eu gwahardd ohonynt. Nawr, rwy'n falch iawn o fod yn Aelod Cynulliad ac yn rhan o'r sefydliad hwn, pan fo tryloywder a chaniatáu i'r cyhoedd weld ein trafodion—. Gallant fynd ar Senedd.tv i'w gweld. Ond y ffaith amdani yw ein bod yn parhau i weld—ac fe welwch y datganiad rydym wedi'i ryddhau heddiw. Rydym wedi casglu ffigurau o'r nifer o weithiau y caiff aelodau'r cyhoedd a'r wasg eu hepgor pan gaiff penderfyniadau pwysig iawn eu gwneud o fewn awdurdodau lleol. Y llynedd, cafodd y cyhoedd eu gwahardd o 93 y cant o gyfarfodydd Pen-y-bont ar Ogwr, 81 y cant o gyfarfodydd Conwy, a 71 y cant o gyfarfodydd Merthyr Tudful. Hoffwn ychwanegu, gyda Chonwy wrth gwrs, ffigurau'r weinyddiaeth flaenorol oedd y rhain. Nawr, mae penderfyniadau a wneir ar lefel leol yn effeithio mor uniongyrchol ar fywydau, swyddi, cartrefi ac ardal leol ein trigolion, ac fel y cyfryw, mae cyfrinachedd a diffyg cyfranogiad, ymgysylltiad a galluogi yn peri pryder gwirioneddol. Nawr, wrth edrych ar Lywodraeth Cymru mewn perthynas â llywodraeth leol—ac nid wyf yn rhoi'r bai arnoch chi am un eiliad—mae'r cyfrifoldeb am y portffolio hwn wedi newid dwylo bum gwaith mewn chwe blynedd. Yn y bôn, mae Llywodraeth Lafur Cymru yn gwrthod cael trefn ar y materion sydd bwysicaf i'r rheini sy'n dibynnu, i raddau helaeth, ar ddarpariaeth gwasanaethau lleol hanfodol a mawr eu hangen. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, sut y byddwch yn cael trefn ar y portffolio hwn ac yn hyrwyddo gonestrwydd ariannol effeithlon, mwy o dryloywder a gwir atebolrwydd democrataidd?

Mae gennyf ddiddordeb, Ddirprwy Lywydd, yn y pwynt y mae'n ei wneud ynglŷn â'r cyhoedd yn cael eu gwahardd o gyfarfodydd. Efallai y bydd o ddiddordeb i'r Aelodau fy mod wedi bachu ar y cyfle i fynychu cyngor llawn ym Mlaenau Gwent fore dydd Iau diwethaf pan oeddwn yn fy etholaeth, a gofynnwyd i mi adael y cyfarfod ar un adeg, er mwyn iddynt allu trafod materion y gwaharddwyd y cyhoedd rhag eu clywed. Nawr, rwy'n hyderus eu bod yn gwneud hynny am y rhesymau cywir a'u bod yn dadlau ac yn trafod materion y dylid eu cynnal yn breifat. Rwy'n credu ei bod yn ddyletswydd ar bob un ohonom sy'n cyflawni cyfrifoldebau cyhoeddus i wneud hynny mewn ffordd sy'n dryloyw ac yn agored er mwyn annog a gwella a chryfhau democratiaeth, rhywbeth sy'n bwysig iawn i ni i gyd.

Mae'r Aelod yn gofyn nifer o gwestiynau cysylltiedig i raddau. O ran y materion ehangach ynglŷn â thryloywder ac atebolrwydd, i mi, mae atebolrwydd yn ymwneud â'r gallu i gael gwared ar bobl a dwyn pobl i gyfrif os ydynt yn methu neu os nad ydynt yn cyflawni. Nawr, nid yw'n fater i mi wneud sylwadau ar benodiadau cabinet, ond mae'n fater i mi geisio sicrwydd bod y fframweithiau sydd gennym ar gyfer llywodraeth leol yn darparu lefel o dryloywder, didwylledd ac atebolrwydd. Er mwyn cael hynny, rydym angen symlrwydd o ran ein strwythurau a'n prosesau a'n gweithdrefnau. Rwy'n gobeithio y gallwn weithio gyda'n gilydd. Nid wyf yn credu bod—. Soniodd Siân Gwenllian am densiwn rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol yn ei chwestiynau, ond gobeithio y gallwn i gyd gytuno ar gyfres o egwyddorion sylfaenol pwysig y byddwn yn gweithredu arnynt. Credaf mai ymddiriedaeth, parch, didwylledd, tryloywder ac ymrwymiad i bartneriaeth a chydweithrediad go iawn yw'r hyn y mae llywodraeth leol ei eisiau gan y Llywodraeth hon, dyna y mae'r Llywodraeth hon yn ei gynnig i lywodraeth leol, ac rwy'n credu mai dyna y dylai llywodraeth leol a Llywodraeth Cymru ei ddangos i'n hetholwyr.

Diolch. Rydych yn gwneud yn dda iawn hyd yn hyn. Daliwch ati. Addawodd mwy nag un o'ch rhagflaenwyr—

Gallwch chithau wneud yn dda iawn drwy ofyn y cwestiwn yn unig gan eich bod bedair munud dros amser.

Addawodd mwy nag un o'ch rhagflaenwyr sicrhau y byddai cyfarfodydd cynghorau yn cael eu gweddarlledu, ac wrth wneud hynny, darparasant £40,000 i bob awdurdod lleol. Rwyf wedi derbyn sylwadau gan drigolion yng Nghonwy, ledled gogledd Cymru a thu hwnt, o gyn belled â Bro Morgannwg a Rhondda Cynon Taf, sy'n pryderu nad yw'r prosesau democrataidd o wneud penderfyniadau yn hygyrch iddynt gan nad yw cyfarfodydd cyngor a'r cabinet ar gael drwy'r systemau gweddarlledu y mae eich Llywodraeth wedi darparu cyllid ar eu cyfer. Wrth fwrw ymlaen gyda'r Bil llywodraeth leol arfaethedig, a allwch gadarnhau i ni heddiw—. Gwn fod Mark Drakeford AC, eich rhagflaenydd uniongyrchol, wedi addo sicrhau bod gweddarlledu yn ofyniad gorfodol. A wnewch chi gadw at hynny mewn unrhyw broses o ddiwygio llywodraeth leol yn y dyfodol?

Gwnaf, yn sicr. Rwy'n edrych ar Ysgrifennydd y Cabinet, gan obeithio y bydd yn nodi mewn rhyw ffordd ei fod wedi gwneud yr ymrwymiad hwnnw [Chwerthin.] Mae wedi gwneud hynny. Ar sail hynny, rwy'n ailddatgan yr ymrwymiad hwnnw ar ran y Llywodraeth heddiw.

Mae gwasanaethau awdurdodau lleol yn chwarae rhan hollbwysig ym mywyd pob dinesydd yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ddiogelu cyllid ar gyfer ein holl awdurdodau lleol, fel y gall y gwasanaethau hanfodol hynny, y rhai statudol a'r rhai anstatudol, barhau i gael eu darparu. Mae darpariaeth gwasanaethau lleol, fodd bynnag, yn fater i'w benderfynu'n lleol.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae gwasanaethau hamdden yn hanfodol i iechyd ac ansawdd bywyd a mwynhad ein pobl yma yng Nghymru. A wnewch ymuno â mi i gydnabod gwerth a chyfraniad Casnewydd Fyw, sy'n darparu gwasanaethau hamdden, chwaraeon a diwylliannol? Rwyf wedi cymryd rhan mewn nifer o gyfarfodydd y maent wedi eu cael gyda Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan ac amrywiaeth o bartneriaid, gan gynnwys Cyngor Dinas Casnewydd, i sicrhau ein bod yn cymryd camau i ysgogi ein poblogaeth leol i fod yn fwy egnïol. Credaf fod hynny'n dyst i ehangder gweledigaeth Casnewydd Fyw a'r cyfraniad y maent yn ei wneud. Yn ddiweddar, cawsant lwyddiant gydag ymgais i ddenu'r gemau trawsblaniadau i Gasnewydd, a fydd yn arwain at fuddion amlwg iawn. Felly, buaswn yn falch iawn pe baech yn ymuno â mi heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet, i gydnabod y cyfraniad y maent yn ei wneud, ac yn ymrwymo Llywodraeth Cymru i barhau i weithio gyda hwy a phartneriaid allweddol er mwyn sicrhau bod y boblogaeth leol yn elwa o'r manteision hyn.

Gwnaf, yn sicr, Ddirprwy Lywydd. Gwn fod yr Aelod dros Ddwyrain Casnewydd wedi bod yn hybu ffordd iach o fyw a ffordd egnïol o fyw ers blynyddoedd lawer yn y lle hwn, a'i fod yn byw yn y ffordd honno hefyd, sy'n esiampl gyson i'r gweddill ohonom. A gaf fi ddweud hyn: mae Casnewydd Fyw yn elwa o berthynas gref, gyda chyngor blaengar yng Nghasnewydd, ac arweinyddiaeth ddynamig sy'n ceisio sicrhau bod sefydliadau yn y ddinas yn gweithio gyda'i gilydd? Rwy'n ymwybodol o'r gwaith y mae Casnewydd Fyw yn ei wneud o ran annog a chefnogi teuluoedd ag anghydraddoldebau iechyd i fyw bywyd iach. Mewn llawer o ffyrdd, credaf y gall hon fod yn esiampl i nifer o sefydliadau ac awdurdodau eraill ledled gweddill Cymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, o ganlyniad i'r setliad llywodraeth leol gwael, mae Cyngor Dinas Casnewydd wedi cyhoeddi toriadau i nifer o wasanaethau statudol. Mae'r rhain yn cynnwys toriadau i glybiau brecwast ysgolion, cludiant ar gyfer plant ag anghenion arbennig, gweithgareddau ar gyfer pobl ag awtistiaeth, a gwasanaethau gwybodaeth i deuluoedd. Yn ogystal, mae Cyngor Dinas Casnewydd yn bwriadu torri eu cyfraniad i wasanaeth dod o hyd i blant coll ar draws Gwent. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymrwymo i adolygu cynllun Cyngor Dinas Casnewydd i weld beth y gall ei wneud i leddfu effaith toriadau i'r gwasanaethau hyn yng Nghasnewydd? Diolch.

Na. Cyfrifoldeb yr awdurdodau lleol yw gwneud y penderfyniadau hynny. Nid wyf yn bwriadu ymyrryd neu feirniadu neu wneud sylwadau ar y penderfyniadau hynny. Dywedais ddoe yn y ddadl a gawsom fod arweinwyr awdurdodau lleol ac awdurdodau lleol yn ymdopi ag adeg eithriadol o anodd, ac mae'n rhaid i mi ddweud bod angen i unrhyw Aelod Ceidwadol a ddaw i'r Siambr hon i gwyno ac i achwyn am doriadau gwariant ddechrau edrych gartref ac ar gyfrifoldeb Llywodraeth Geidwadol sydd wedi methu cyflawni drwy flynyddoedd o gyni, naill ai o ran twf economaidd neu o ran lleihau'r diffyg. Ar bob amcan a osodwyd ganddynt, maent wedi methu, a'r unig beth cyson a welsom gan Lywodraeth Geidwadol y DU yw methiant.

Mae byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi gwneud cynnydd cadarnhaol o ran cyflawni eu rhwymedigaethau o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Ar ôl cyhoeddi eu hasesiadau o lesiant lleol, mae'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus bellach yn ymgynghori ar eu cynlluniau llesiant drafft. Mae'n rhaid i'r ffocws newid wedyn i wneud gwahaniaeth i'w cymunedau.

Diolch am eich ateb. Pan sefydlwyd byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn 2016, un o'r amcanion oedd amcan penodol a luniwyd i sicrhau bod cyfraniad y byrddau gwasanaethau cyhoeddus at y nodau llesiant mor fawr â phosibl. Pa gynnydd a wnaed tuag at gyflawni hyn?

Ar hyn o bryd, mae'r holl fyrddau gwasanaethau cyhoeddus yn ymgynghori ar eu hamcanion fel rhan o'u cynlluniau llesiant. Mae'n rhaid i'r cynlluniau llesiant lleol egluro pam y bydd yr amcanion a ddewiswyd gan y byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn sicrhau y bydd eu cyfraniad at y broses o gyflawni eu nodau llesiant cenedlaethol mor fawr â phosibl.

Gallaf ddweud wrth yr Aelodau fy mod wedi gweld rhai o'r cynlluniau hyn. Mae ansawdd rhai ohonynt, a dweud y gwir, yn amrywio, a gawn ni ddweud? Rydym yn gweithio gydag awdurdodau lleol a byrddau gwasanaethau cyhoeddus ac eraill i sicrhau ein bod yn darparu cymorth i'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus gyflawni'r math o gynlluniau yr hoffai pawb ohonom ei weld.

Hoffwn fanteisio ar y cyfle hefyd i groesawu'r mentrau y mae rhai byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi'u rhoi ar waith er mwyn sicrhau eu bod yn gallu atgyfnerthu eu gwaith. Rwy'n ymwybodol fod Conwy a Sir Ddinbych wedi uno'n ffurfiol i greu un bwrdd gwasanaethau cyhoeddus, fel Rhondda Cynon Taf a Merthyr Tudful. Mae Ynys Môn a Gwynedd wedi dewis cydweithio i gynhyrchu cynllun asesu ar y cyd ar gyfer eu hardaloedd. Croesawaf y mentrau hynny, a chroesawaf y ffordd y mae byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi mynd i'r afael â'r materion hyn.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r byrddau hyn yn anweledig i raddau helaeth, ac yn sicr mae angen ffocws cliriach arnynt. Credaf y dylent fod yn gyfrifol am ddangos sut y maent yn rhoi Deddf lles cenedlaethau'r dyfodol ar waith. A gallant wneud hynny drwy ddangos, efallai mewn adroddiad blynyddol, beth sy'n newid, pa wasanaethau sydd wedi'u haddasu, ar ba wasanaethau y mae gwaith yn cael ei wneud ar y cyd er mwyn eu darparu, fel y gallwn weld yr agenda newid ar waith mewn gwirionedd.

Mae'r Aelod Ceidwadol dros Ganol De Cymru wedi disgrifio fy nisgwyliadau innau hefyd. Hoffwn ddweud, yn garedig iawn, ein bod megis dechrau'r broses hon, yn hytrach na hanner ffordd drwyddi neu wedi'i chwblhau. Mae byrddau'r gwasanaethau cyhoeddus yn cynnal eu hymgynghoriad ar hyn o bryd. Byddai croeso i'r Aelod, wrth gwrs, gyfrannu at ei fwrdd gwasanaethau cyhoeddus ei hun gyda'r sylwadau hynny, a buaswn yn croesawu hynny'n fawr iawn. Yn sicr, y prawf ar gyfer y ddeddfwriaeth hon, a'r prawf ar gyfer y broses hon, yw sut y mae'n effeithio ar fywydau pobl. Dyna'r mater allweddol i bob un ohonom, ac yn sicr, dyna y byddaf yn ceisio mynd i'r afael ag ef yn y dyfodol.

Mae Mesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011, fel y'i diwygiwyd, yn ei gwneud yn ofynnol i'r panel annibynnol ar gydnabyddiaeth ariannol gynnal ymgynghoriad wyth wythnos ar ei adroddiad drafft a chynhyrchu ei adroddiad blynyddol terfynol erbyn 28 Chwefror. Yna, bydd ei ddyfarniadau yn dod i rym yn y flwyddyn ariannol nesaf.

A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet, a ymatebodd i lythyr ar y cwestiwn hwn ychydig ddyddiau yn ôl yn unig? Efallai bod eich ateb yn methu'r pwynt i raddau, gan fod hyn yn ymwneud ag amseriad adroddiad panel annibynnol Cymru ar gydnabyddiaeth ariannol ar lwfansau ar gyfer aelodau etholedig. Mae'n rhaid i gynghorau lleol, wrth gwrs, bennu eu cyllidebau erbyn canol mis Ionawr. Golyga hynny naill ai fod yn rhaid i'r cynghorau ddyfalu beth fydd yn yr adroddiad terfynol, neu ddarparu ar gyfer rhywbeth na fydd yn digwydd o gwbl o bosibl. A gaf fi ofyn i chi ystyried gofyn i'r panel ddechrau eu hymgynghoriad yn gynharach ac i gyhoeddi eu hadroddiad blynyddol erbyn diwedd mis Rhagfyr bob blwyddyn? Byddai hynny, wrth gwrs, yn caniatáu cynghorau i ystyried penderfyniadau yn ystod eu proses gyllidebu.

Rwy'n ymwybodol o'r pryderon y mae Cyngor Tref y Trallwng, rwy'n credu, wedi eu codi gyda'r Aelod. Byddaf yn ystyried y pwyntiau a godir ganddo, ond dywedaf wrtho hefyd fod canllawiau eisoes ar gael i gynghorau tref a chymuned ar sut y maent yn rheoli eu harian. Mae gennym ganllawiau i ymarferwyr, a gyhoeddwyd gan Un Llais Cymru a Chymdeithas Clercod Cynghorau Lleol, ac maent wedi cael eu hysgrifennu yn benodol ar gyfer cynghorau tref a chymuned. Hoffwn awgrymu yn garedig ei fod yn gofyn i'r cyngor tref yn y Trallwng ystyried y materion sy'n cael sylw yn y canllawiau hynny, a gobeithiaf y bydd hynny'n datrys y materion y maent wedi eu dwyn i'w sylw.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymuno â mi i longyfarch a diolch i'r cynghorwyr tref a chymuned ymroddgar sy'n gwneud cymaint ar gyfer eu cyd-ddinasyddion yn fy etholaeth ac mewn sawl rhan o Gymru? I roi enghraifft, mae cynghorau tref y Bont-faen a'r Barri yn hyrwyddo eu trefi fel trefi masnach deg, ac mae'r Barri yn hyrwyddo eu tref fel y dref gyntaf yng Nghymru i fod yn dref cyflog byw gwirioneddol.

Gwnaf, yn sicr. Credaf fod yr Aelod yn rhoi enghreifftiau gwych iawn o'r gwahaniaeth y gall cynghorau tref a chymuned ei wneud. Gan i mi gael fy magu yn Nhredegar, gwn fod Cyngor Tref Tredegar bob amser wedi bod yn rym a ddôi â daioni i'r dref, a heddiw, credaf ei fod yn fodel o'r hyn y gall cyngor tref ei gyflawni ar gyfer y boblogaeth y mae'n ei gwasanaethu. Mae'r enghreifftiau a roddodd yr Aelod ym Mro Morgannwg hefyd yn darparu enghreifftiau eraill o sut y gall cynghorau tref a chymuned chwarae rôl hanfodol mewn perthynas â lles a bywoliaeth cymunedau. A gaf fi ddweud hyn: mae gennym grŵp yn edrych ar hyn o bryd ar rôl cynghorau tref a chymuned yn y dyfodol? Yr hyn yr hoffwn ei weld yw sut y gallwn gryfhau rôl y cynghorau tref a chymuned. Credaf fod llawer o bryderon ymhlith etholwyr ynglŷn â sut y mae ein trefi'n datblygu a sut y rheolir newid mewn llawer o'n trefi bach ledled Cymru gyfan. Teimlaf a chredaf fod potensial pwysig iawn gan gynghorau tref i gyflawni rôl o fewn trefi a chymunedau ledled y wlad, ac yn sicr, buaswn yn croesawu unrhyw awgrymiadau ac argymhellion ar gyfer cryfhau eu rolau yn y dyfodol.

Mae gwasanaethau cyhoeddus yn darparu gwasanaethau hanfodol i bobl yn Sir Benfro a ledled Cymru. Mae eu gallu a'u gwydnwch yn sicrhau canlyniadau cadarnhaol mewn cyfnod heriol yn flaenoriaeth i mi a'r Llywodraeth hon.

Wrth gwrs, un ffordd o sicrhau bod darpariaeth gwasanaethau cyhoeddus lleol yn wirioneddol leol yw sicrhau nad yw gwasanaethau yn cael eu canoli a bod awdurdodau lleol yn parhau i fod yn wirioneddol leol. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi felly na ddylid uno awdurdodau lleol fel Sir Benfro, gan fod gwasanaethau cyhoeddus lleol yn cael eu darparu orau gan awdurdodau lleol unigol sy'n atebol i bobl leol, ac mai'r hyn y dylai Llywodraeth Cymru ganolbwyntio arno yw sicrhau ein bod yn gweld cydweithio gwirioneddol ystyrlon rhwng ein hawdurdodau lleol?

Gobeithiaf y byddwn yn gweld cydweithio gwirioneddol ystyrlon ymhlith awdurdodau yn y dyfodol. Mae angen inni allu darparu gwasanaethau ar raddfa sy'n gadarn ac sy'n cyflawni rhagoriaeth o ran darparu'r gwasanaethau ac ar gyfer y bobl sy'n darparu'r gwasanaethau hynny. Bydd y modd rydym yn darparu gwasanaethau yn wahanol mewn rhan wledig o orllewin Cymru, a gynrychiolir gan yr Aelod yng ngogledd Sir Benfro, i'r hyn a fydd yng nghanol Caerdydd. Yr hyn rwy'n awyddus i'w wneud yw sicrhau ein bod yn gallu ystyried sut rydym yn strwythuro llywodraeth leol yn y dyfodol i'n galluogi yn y ffordd orau i ddarparu'r gwasanaethau a ddisgrifiodd yr Aelod, ond hefyd yr atebolrwydd rydym eisoes wedi'i drafod y prynhawn yma. Rwy'n awyddus i weld gwasanaethau effeithiol a democratiaeth wreiddiedig mewn gwahanol rannau o'r wlad, sy'n ddadl ddemocrataidd a chyfoethog ynghylch dyfodol ein gwasanaethau cyhoeddus hanfodol. Byddaf yn gwneud datganiadau ar hyn yn ystod yr ychydig wythnosau nesaf.

Gobeithiaf gyfarfod cyn bo hir â swyddogion ac aelodau cabinet Sir Benfro i drafod y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf. Fe fyddwch yn ymwybodol fod Sir Benfro wedi cynnal dadl gyhoeddus ynghylch codiadau yn y dreth gyngor ymhell uwchlaw'r canllaw o 5 y cant a gyhoeddwyd. Pa neges a fyddai gennych ar gyfer Cyngor Sir Penfro a hefyd ar gyfer y trethdalwyr yno os oes cyfradd sydd ymhell uwchlaw'r canllaw o 5 y cant a ddefnyddiwyd yn y gorffennol yn cael ei gosod?

Nid wyf yn siŵr a yw'n gymorth i'r drafodaeth ar ddemocratiaeth leol y bu Siân Gwenllian yn ei hybu'n gynharach yn y sesiwn hon os yw Gweinidogion yn beirniadu ac yn gwneud sylwadau ar benderfyniadau awdurdodau lleol. Rwy'n credu mewn llywodraeth leol. Rwy'n credu mewn gwneud penderfyniadau yn lleol. Rwy'n credu mewn democratiaeth leol. A golyga hynny y dylai fod gan arweinwyr gwleidyddol lleol sy'n atebol yn ddemocrataidd hawl i wneud penderfyniadau y byddaf efallai yn anghytuno â hwy, y bydd Aelodau eraill yma efallai yn anghytuno â hwy, y bydd Aelodau sy'n byw yn yr ardal honno efallai yn anghytuno â hwy, ond mae ganddynt hawl i wneud y penderfyniadau hynny ac yna, mae'n rhaid iddynt ddadlau eu hachos gerbron yr etholwyr lleol, a fydd yn eu dwyn i gyfrif am y penderfyniadau hynny.

Mae'r dreth gyngor yn Sir Benfro wedi bod ymhlith yr isaf yng Nghymru yn gyson. Pennir y dreth gyngor gan yr holl gynghorwyr, nid gan y weithrediaeth yn unig, yn yr un ffordd ag y mae'r swm o arian a werir yma a'r swm o arian a godir yma yn cael ei osod gan holl Aelodau'r Cynulliad. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod codiadau yn y dreth gyngor yn fater ar gyfer cynghorwyr etholedig, a fydd yn atebol i etholwyr lleol am eu penderfyniadau?

Pleser o'r mwyaf yw gallu cytuno'n llwyr â'r Aelod dros Ddwyrain Abertawe. Bu i mi anghytuno ag ef unwaith ar faterion llywodraeth leol, ni fyddaf byth yn gwneud hynny eto, ac rwy'n falch iawn nad oes yn rhaid i mi wneud hynny y prynhawn yma.

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Cartrefi Cymunedol Cymru, yr heddlu, y comisiynwyr heddlu a throseddu a rhanddeiliaid eraill i ddatblygu dull cenedlaethol o fynd i'r afael ag ymddygiad gwrthgymdeithasol y gall yr holl ddarparwyr tai cymdeithasol yng Nghymru ei ddefnyddio.

Diolch, Weinidog. Yn anffodus, rwyf wedi gweld cryn gynnydd yn ddiweddar yn nifer y cwynion gan denantiaid ynglŷn ag ymddygiad gwrthgymdeithasol, ac mae rhai ohonynt wedi bod yn achosion difrifol iawn a hyd yn oed yn achosion lle roedd bywyd yn y fantol. Un o'r pethau sy'n ymddangos yn gyson yw amharodrwydd pobl i roi tystiolaeth am eu bod ofn y bydd rhywun yn dial arnynt, ac er bod cynnydd wedi bod yn y defnydd o dystion proffesiynol i gefnogi achosion dros y blynyddoedd diwethaf, mae'n anochel na fyddant yn gweld neu'n dyst i'r un broblem â rhywun sy'n byw gyda sefyllfa 24/7. Pa gymorth pellach y gall Llywodraeth Cymru ei gynnig i sicrhau bod landlordiaid cymdeithasol a thenantiaid yn Nhorfaen yn cael eu diogelu'n well i sicrhau bod achosion o'r fath yn cael eu trin yn fwy effeithiol, a hyd yn oed i'w hatal rhag digwydd yn y lle cyntaf?

Diolch am godi'r mater pwysig hwn, ac mae'n ddrwg gennyf glywed am y problemau ymddygiad gwrthgymdeithasol difrifol y mae eich etholwyr wedi eu hwynebu. Cyfarfûm â'r comisiynydd heddlu a throseddu, Alun Michael, yn gynharach yn yr wythnos, a'i ddirprwy, ac maent yn gweithio gyda'i gilydd i arwain y gwaith hwnnw, sy'n datblygu adnodd ar gyfer pob darparwr tai cymdeithasol, gobeithio, yn amodol ar werthusiad llwyddiannus y cynllun peilot hwnnw. Ac rwy'n bwriadu ei gyflwyno cyn gynted â phosibl ar ôl y gwerthusiad. Rwy'n disgwyl cael yr adroddiad llawn erbyn diwedd mis Mawrth, ac rwy'n awyddus i wybod pa awdurdodau lleol a pha landlordiaid cymdeithasol yn enwedig a fyddai'n elwa fwyaf o ddefnyddio'r adnoddau. Felly, pe gallem gael sgwrs efallai, a nodi rhai landlordiaid cymdeithasol cofrestredig penodol yn Nhorfaen, gallai hwnnw fod yn fan da i allu dechrau gwneud rhywfaint o gynnydd. Yn amlwg, mae materion cyfrinachedd ynghlwm wrth hyn, felly os hoffech i mi ofyn i fy swyddogion siarad gydag unrhyw landlordiaid penodol ynglŷn â'r materion y mae eich etholwyr yn eu hwynebu, buaswn yn fwy na pharod i wneud hynny.

Diolch yn fawr iawn, Weinidog.

Yr eitem nesaf ar yr agenda yw'r cwestiynau amserol, a daw'r cwestiwn amserol y prynhawn yma gan Russell George.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Wrth gwrs, mae cynnwrf dealladwy ynghylch y penderfyniad—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, ie.

Mae hynny'n helpu; nawr mae pob un ohonom yn gwybod am beth rydych yn sôn.

Yn wir, rwy'n rhannu cynnwrf yr Aelod ynglŷn â'r buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud yn TVR, sy'n dilyn proses o ddiwydrwydd dyladwy trylwyr, a darparwyd benthyciad masnachol ad-daladwy o £2 filiwn gennym yn gynnar yn 2016. Gwnaed hyn ochr yn ochr â benthyciwr o'r sector preifat. Rydym hefyd wedi buddsoddi £500,000 mewn ecwiti ar yr un telerau â buddsoddwyr eraill, gan roi cyfran leiafrifol o 3 y cant i Lywodraeth Cymru yn TVR, er mwyn sicrhau bod trethdalwyr Cymru yn elwa o lwyddiant y cwmni.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ac mae'n ddrwg gennyf, Ddirprwy Lywydd—roeddwn wedi cynhyrfu gormod wrth ofyn fy nghwestiwn.

Wrth gwrs, mae'r bri sydd i fathodyn TVR yn un peth, ond wrth gwrs, nid hynny yw'r unig beth y dylid ei ystyried. Mae £2.5 miliwn yn fuddsoddiad sylweddol, ac mae'r cyhoedd, wrth gwrs, yn awyddus i weld tystiolaeth fod arian trethdalwyr yn cael ei ddiogelu'n briodol. Nawr, mae papurau a ffeiliwyd gyda Thŷ'r Cwmnïau yn awgrymu bod Llywodraeth Cymru wedi dweud wrth y cwmni na fydd £2 filiwn o'r benthyciad yn ad-daladwy, cyhyd â bod y cwmni yn sicrhau buddsoddiad o'r sector preifat sy'n gyfwerth neu'n fwy na £5.5 miliwn. A gaf fi ofyn i chi gadarnhau bod hynny'n gywir?

Yn ystod y pwyllgor y bore yma, nid oeddech yn gallu cadarnhau a oes gan Lywodraeth Cymru sylwedydd ar fwrdd TVR. Tybed a allwch egluro'r sefyllfa honno hefyd. A hyd yma, chwe swydd yn unig sydd ynghlwm wrth y ddau gwmni rhestredig sy'n gysylltiedig â'r buddsoddiad hwn. Nawr, mae synnwyr cyffredin masnachol a pharch am arian trethdalwyr yn golygu bod yn rhaid sicrhau budd economaidd i'r gwariant hwn. Felly, a gaf fi ofyn pa amodau y mae'r Llywodraeth wedi eu gosod ar TVR yn gyfnewid am fuddsoddiad, ac erbyn pa ddyddiad y bydd y 150 o swyddi a addawyd yn dod i fodolaeth? Ac yn olaf, a ydych yn cytuno bod gan Lywodraeth Cymru ddyletswydd foesol ac economaidd i bobl Blaenau Gwent i sicrhau nad yw'r prosiect cyffrous hwn yn troi yn siom arall i'r ardal honno?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau a dweud bod y car wedi bod yn llwyddiant, yn fasnachol ac o safbwynt beirniadol, sy'n bwysig iawn? Roedd yr ymateb yn eithaf rhyfeddol yn Goodwood yn yr hydref pan gafodd ei ddadorchuddio. Mae'n beiriant hynod. Mae'r dyluniad yn cynnwys elfennau unigryw ac arloesol o ddylunio modurol gan Gordon Murray, sy'n adnabyddus i arbenigwyr modurol fel un o ddylunwyr gorau'r byd. Credaf fod ei gyfraniad ef i'r cerbyd wedi sicrhau ei fod yn llwyddiant o'r cychwyn cyntaf o ran archebion. Mae'r llyfr archebion yn iach iawn. Buaswn yn annog yr Aelodau i fanteisio ar y cyfle i weld y car pan fydd yn cael ei lansio yng Nghymru.

O ran yr amodau a atodwyd wrth y benthyciad a'r gyfran ecwiti, credaf fod yr Aelod wedi codi pwynt pwysig ynglŷn ag elfen ad-daladwy'r cyllid rydym wedi'i gynnig. Nid yw'n gywir fod Llywodraeth Cymru wedi dweud nad yw'r £2 filiwn yn ad-daladwy. Mae'r £2 filiwn yn gwbl ad-daladwy. Bydd y benthyciad yn para am gyfnod o bum mlynedd. Daeth yn weithredol ym mis Mawrth 2016. Fodd bynnag, os nad ydynt yn dod â—. Credaf fod rhywfaint o'r dryswch yn deillio o amod yn y cymorth a ddywedai, os nad oeddent yn sicrhau bod y gwaith gweithgynhyrchu yn dod i Gymru, y gallem fynnu bod y benthyciad hwnnw'n cael ei ad-dalu ar unwaith. O ganlyniad i'r ffaith nad ydym wedi mynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu ar unwaith, credaf fod rhai wedi camddehongli hynny gan gredu bod Llywodraeth Cymru yn dweud nad oes angen ad-dalu'r benthyciad. Y ffaith amdani yw: bydd yn cael ei ad-dalu.

O ran y gyfran ecwiti a gymerwyd gennym yn y cwmni, unwaith eto, mae honno wedi'i diogelu gan y gallwn fynnu bod y cwmni'n prynu'r ecwiti a gymerwyd gennym yn y cwmni yn ôl, naill ai am bris y farchnad neu am y gost wreiddiol, pa un bynnag sydd fwyaf. Ond fel y dywedais yn gynharach, cafodd y car ymateb anhygoel yn y lansiad, mae'r llyfr archebion yn iach iawn, mae'r farchnad ar gyfer y math hwn o gerbyd yn fywiog ledled y byd, a chredaf y bydd y car yn llwyddiant enfawr. Mae'n atgyfodi un o'r brandiau modurol mwyaf poblogaidd yn hanes Prydain, a dangosodd yr archebion a gymerwyd yn Goodwood yn enwedig, pan fo pobl yn gweld y cerbyd o flaen eu llygaid, maent yn ymateb drwy ysgrifennu sieciau.

Nawr, o ran manteision y cynllun a'r amserlen wrth fwrw ymlaen, nododd TVR mai adeilad sy'n eiddo preifat ar ystâd ddiwydiannol Rasa yw'r opsiwn gorau ar gyfer eu gweithgynhyrchu, ac o ganlyniad, treuliodd swyddogion Llywodraeth Cymru fisoedd lawer yn negodi gyda'r perchenogion preifat i sicrhau'r adeilad hwnnw. Ar ôl cwblhau'r cytundeb hwnnw, mae cyfreithwyr Llywodraeth Cymru a TVR wrthi'n cwblhau cytundeb prydlesu. Yn y cyfamser, rydym yn falch fod TVR yn negodi i gymryd les tymor byr ar ffatri fach gerllaw er mwyn cwblhau'r gwaith datblygu peirianegol, ond mae ganddynt swyddfa ar y safle hefyd, lle mae nifer fechan o bobl yn gweithio ar y prosiect ar hyn o bryd. Yn y tymor hirach, erbyn chwarter 2 yn 2019, rydym yn anelu i sicrhau bod TVR yn gweithgynhyrchu'r cerbyd ar gyfer ei werthu y flwyddyn nesaf. Erbyn hynny, rydym hefyd yn disgwyl bod nifer sylweddol o bobl yn cael eu cyflogi ar y safle—dros 100 o bobl. Bydd hyn yn hynod o bwysig i Flaenau Gwent, nid yn unig o ran y cynnig cyflogaeth, ond hefyd o ran ail-lunio canfyddiadau a rhoi cryn dipyn o hyder i'r ardal honno.

A atebodd Ysgrifennydd y Cabinet y cwestiwn mewn perthynas ag aelodaeth y bwrdd, oherwydd roedd yn ansicr, pan ofynnwyd iddo y bore yma, pa un a yw'r Llywodraeth wedi enwebu, nid cyfarwyddwr mae'n debyg, yn ôl cyfrifon y cwmni, ond sylwedydd enwebedig, o leiaf? Ai polisi'r Llywodraeth yw sicrhau bod ganddynt sylwedyddion enwebedig mewn sefyllfaoedd fel hyn lle mae'r Llywodraeth wedi cymryd cyfran ecwiti? Dywedodd y bore yma mai'r rheswm y cymerodd y Llywodraeth gyfran uniongyrchol yn yr achos hwn, yn hytrach na mynd drwy'r banc datblygu, gan nad oedd y banc datblygu wedi'i sefydlu—. Ond ai'r polisi o hyn ymlaen fydd cymryd y cyfrannau ecwiti hynny drwy'r banc datblygu, sy'n ymdrin â buddsoddiadau ar sail reolaidd, ac a fyddai'n ymddangos felly'n ffordd fwy synhwyrol o fynd ati?

A gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth bob tro ar gyfran ecwiti—? Hynny yw, 'does bosib nad yw hyn yn wahanol i grant neu fenthyciad. Os yw'r Llywodraeth yn ymgymryd â rhan-berchnogaeth mewn cwmni, 'does bosib nad cyfrifoldeb y BBC yw adrodd ar hynny—dylid darparu'r wybodaeth honno naill ai mewn datganiad ysgrifenedig neu ddatganiad ar lawr y Cynulliad.

Rwy'n fwy na pharod i gyhoeddi datganiadau ysgrifenedig i roi cadarnhad pan fydd Llywodraeth Cymru yn cymryd cyfran ecwiti mewn cwmni. Gofynnodd yr Aelod ynglŷn â rôl Cyllid Cymru fel yr arferai fod, a'r banc datblygu fel y mae bellach. Mae'r banc datblygu yn monitro cynnydd y busnes, ond y rheswm na allai Cyllid Cymru wneud buddsoddiad ased yn TVR, yn rhannol, oedd am na allent wneud buddsoddiad yn TVR, am fod y cwmni, ar y pryd, wedi eu lleoli y tu allan i Gymru. Roedd modd i ni wneud, ar yr amod fod gweithgynhyrchu'n dod i Gymru.

O ran cynrychiolaeth ar y bwrdd, fel cyfranddaliwr lleiafrifol, gyda 3 y cant yn unig, ni fyddai disgwyl inni allu cyflwyno aelod o'r bwrdd. Fodd bynnag, fel y dywedais y bore yma, mae un o swyddogion Llywodraeth Cymru yn mynychu cyfarfodydd y bwrdd fel sylwedydd, ac wrth gwrs, rwy'n craffu'n ofalus ar weithgarwch a chynnydd o ran y cerbyd arbennig hwn, ond ar y cwmni yn ei gyfanrwydd hefyd.

Dechreuodd Hewlett-Packard, wrth gwrs, gyda dau o bobl, a Facebook gydag un, felly ni chredaf fod nifer y bobl sydd gennych ar y dechrau yn bwysig iawn; y nifer o bobl sydd gennych ar y diwedd sy'n bwysig.

Mae tair ffordd o ariannu: grantiau neu fenthyciadau nad ydynt yn ad-daladwy, fel roeddent yn arfer cael eu disgrifio, benthyciadau ac ecwiti. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet egluro pam y mae wedi dewis ecwiti yn yr achos hwn?

Fe ddewisom ni gymysgedd o fenthyciad ac ecwiti: ecwiti, yn rhannol, i sicrhau bod modd inni elwa o lwyddiant y cwmni, fel rwyf eisoes wedi dweud, a'r benthyciad er mwyn sicrhau bod y gwaith gweithgynhyrchu yn dod i Gymru. Ceir risg a budd gydag unrhyw fuddsoddiad, ond gyda'r buddsoddiad penodol hwn, mae'r brand yn hynod o gryf ac felly mae cryn botensial ar gyfer budd. Mae'r potensial ar gyfer budd i Flaenau Gwent, unwaith eto, yn enfawr o bosibl, ac felly credaf fod y cydbwysedd rhwng risg a budd yn gwyro i raddau helaeth tuag at fudd.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n codi heddiw, nid yn gymaint i ofyn cwestiwn, ond er mwyn dweud bod UKIP yn croesawu ac yn llongyfarch Llywodraeth Cymru ar y buddsoddiad hwn, yn enwedig gan ei fod yn un o ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru, ac rwy'n gwbl sicr y bydd etholwyr Glyn Ebwy yn croesawu'r cyhoeddiad hwn yn llwyr. Mae TVR yn ticio'r holl flychau o ran dymunoldeb: brand uwch-dechnoleg eiconig a delwedd fyd-eang o ragoriaeth ym maes dylunio, gyda sylfaen gwsmeriaid brofedig a ffyddlon. Mae cryn botensial i allforio cerbydau dyluniedig o'r fath i economïau cyfoethog sy'n dod i'r amlwg. Os ydym yn awyddus i ehangu ein sylfaen weithgynhyrchu yng Nghymru, ni allaf feddwl am neb gwell na'r math hwn o gwmni i dderbyn cyllid. Unwaith eto, rwy'n llongyfarch Llywodraeth Cymru ar y cyhoeddiad hwn. Efallai fod gennyf gwestiwn: pryd y gallwn gael mwy o'r un peth?

Diolch. Fe achuboch eich hun gyda'ch datganiad olaf.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am groesawu ein penderfyniad i fuddsoddi yn TVR? Rwy'n rhannu ei ffydd yn y cwmni. Maent yn un o'r gweithgynhyrchwyr modurol ym Mhrydain sydd â'r nifer fwyaf o selogion brand, a chredaf fod enwi'r car penodol hwn yn Chimaera hefyd yn cydnabod treftadaeth gref y brand. Yn y gorffennol, bu dau Chimaera; hwn yw'r trydydd. Ar hyn o bryd, os ydych yn bwriadu buddsoddi mewn hen gar, dywedir bod y Cerbera a'r Chimaera gwreiddiol ymhlith yr hen geir sy'n cynyddu gyflymaf o ran gwerth ar hyn o bryd. Rwy'n sicr y bydd y Chimaera newydd, a fydd yn cael ei gynhyrchu o'r flwyddyn nesaf ymlaen, yr un mor boblogaidd, nid yn unig ymysg selogion presennol TVR, ond hefyd ymhlith prynwyr newydd ledled y byd.

Diolch i'r Gweinidog am ei atebion hyd yn hyn. Hoffwn ddweud yn glir ein bod yn llwyr gefnogi cymorth y Llywodraeth i gwmnïau, yn enwedig pan fônt yn gynigion cyffrous a dynamig. Yr hyn sy'n peri pryder inni yw pan fo busnesau eraill yn nodi bod cymorth yn cael ei roi i gwmnïau, a gwrthodir cymorth iddynt hwy. Yn benodol, maent yn tynnu sylw at y set ddiwethaf o gyfrifon a gyhoeddwyd gan TVR sy'n nodi'n glir, ac rwy'n darllen o'r cyfrifon, fod y benthyciad o £2 miliwn wedi'i roi gan Lywodraeth Cymru, ac aiff ymlaen i ddweud bod y benthyciwr—sef chi—

wedi nodi nad oes ganddynt unrhyw fwriad i fynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu

Credaf fod angen egluro hynny, gan nad yw'n mynd ymlaen i ddweud y byddai'r arian hwnnw yn ad-daladwy ymhen pum mlynedd, fel y nododd y Gweinidog, neu ei fod ar delerau masnachol. Mae'r datganiad hwnnw, o safbwynt arsylwadol, yn eithaf camarweiniol.

Dywed hefyd fod yn rhaid i'r cwmni godi £5.5 miliwn yn ychwanegol o ecwiti. Mae'r Gweinidog wedi nodi bod Llywodraeth Cymru wedi cyfrannu oddeutu £500,000 fel cyfran ecwiti. A all roi gwybod inni hefyd faint o'r £5.5 miliwn hwnnw o ecwiti a godwyd, ar wahân i'r £0.5 miliwn a gyfrannwyd gan Lywodraeth Cymru, i roi arwydd inni o faint o hyder sydd gan fuddsoddwyr eraill yn yr hyn a allai fod, o bosibl, os caiff ei gyflawni fel yr addawyd, yn ddatblygiad cyffrous i Flaenau Gwent?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn ac awgrymu, er mwyn dangos ei gefnogaeth i TVR yn glir, ei fod yn archebu Chimaera newydd heddiw? Mae'n wir fod y set ddiwethaf o gyfrifon yn datgan hynny, ond mae'n anghywir rhagdybio nad yw'r benthyciad yn ad-daladwy. Nid oeddem yn gyfrifol am gyflwyno'r nodiadau hynny, ond mae'r dyfyniad ynglŷn â diffyg 'unrhyw fwriad i fynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu', fel y dywedais wrth Russell George, yn ymwneud â'r cymal roeddem wedi'i gynnwys yn y gefnogaeth a fyddai wedi ein galluogi i fynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu ar unwaith pe bai'r cwmni yn penderfynu peidio â dod â gwaith gweithgynhyrchu'r Chimaera i Gymru. Yn amlwg, nid yw hynny'n wir, oherwydd y buddsoddiad a wnaed eisoes yn y gweithfeydd a'r trafodaethau sy'n mynd rhagddynt i gaffael y ffatri fechan, ac yn wir, y gwaith y mae ein swyddogion yn ei wneud i sicrhau bod y cyfleuster llawn yn barod ar gyfer dechrau'r broses gynhyrchu. Felly, bydd y benthyciad yn cael ei ad-dalu'n llawn.

O ran ecwiti, wrth gwrs, roedd ein hecwiti yn sylweddol. Fodd bynnag, mae'r cwmni wedi llwyddo i ddenu'r ecwiti gofynnol i gynhyrchu'r cerbyd hwn. Yn ychwanegol at y gwaith craffu a wnaed gan KPMG ar y cynllun busnes cyn y penderfyniad ym mis Mawrth 2016, rwy'n falch o ddweud bod Deloitte wedi bod yn gweithredu ar ein rhan fwy yn ddiweddar a'u bod wedi rhoi hyder inni yng ngallu'r cwmni i fwrw ymlaen â'r prosiect, i fwrw ymlaen â'r car ac i gyflawni, nid yn unig ar gyfer y buddsoddwyr, ond hefyd ar gyfer y cwsmeriaid.

Diolch yn fawr iawn.

Eitem 4 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r datganiadau 90 eiliad, a daw'r cyntaf y prynhawn yma gan Dawn Bowden.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Roedd yr hen synagog Gothig wych ym Merthyr Tudful wedi gwasanaethu'r gymuned Iddewig yno ers y 1870au. Roedd y gymuned Iddewig ym Merthyr Tudful ar ei mwyaf yn y 1930au, ond er eu bod bellach wedi diflannu o'r dref i raddau helaeth, mae arwyddion o'u presenoldeb yn dal i fodoli, gan gynnwys y fynwent Iddewig yng Nghefncoedycymer.

Ym 1955, cynhaliwyd, ac rwy'n dyfynnu,

gwasanaeth gwefreiddiol lle ailgysegrwyd y Synagog 80 oed gan y Prif Rabi... Yn ei anerchiad... cyfeiriodd y Prif Rabi at yr erledigaeth a barodd i'r Iddewon adael eu tiroedd genedigol a'r modd roeddent wedi dod o hyd,

ac rwy'n dyfynnu, 'i ryddid i addoli ym Merthyr Tudful.'

Felly, mae'n drist nodi cyflwr cyfredol yr hen synagog, fel y gwelwch yn y llun. Yn ddiweddar, mapiodd y Sefydliad Treftadaeth Iddewig, sefydliad a leolwyd yn y DU, yr holl synagogau hanesyddol ledled Ewrop, a'u categoreiddio yn ôl eu harwyddocâd a'u cyflwr. Mae synagog Merthyr Tudful yn un o ddwy yn unig yn y DU a gafodd sylw yn y gwaith hwn fel y rhai sy'n wynebu'r bygythiad mwyaf. Diolch byth, mae'r sefydliad eisoes wedi codi arian i gynnal astudiaeth ragarweiniol o'r adeilad, a allai arwain at ei adfer. Mae'r synagog yn rhan bwysig o'n hanes cyfunol, nid yn unig i Ferthyr Tudful ac i Gymru, ond y tu hwnt i hynny hefyd. Felly, hoffwn ddymuno'n dda i'r sefydliad gyda'u gwaith; maent yn haeddu llwyddo ac mae'r adeilad pwysig hwn yn haeddu cael ei achub.

Ym 1994, 10 mlynedd ar ôl streic y glowyr, trodd Llywodraeth y DU eu sylw at y pwll dwfn olaf yn ne Cymru. Targed eu fandaliaeth economaidd oedd Pwll Glo'r Tower. Roedd Pwll Glo'r Tower yn Hirwaun yn broffidiol—cafodd ei ganmol gan John Redwood, o bawb, am ei gynhyrchiant. Fodd bynnag, penderfynodd Llywodraeth San Steffan daro ei hergyd derfynol yn erbyn y glowyr a fu unwaith mor gryf. Derbyniodd Undeb Cenedlaethol y Glowyr, gweithlu Pwll Glo'r Tower a'r gymuned yr her.

Ymunodd AS Cwm Cynon, Ann Clwyd, â'r glowyr mewn protest o dan y ddaear i dynnu sylw at yr ymgyrch lew. Ymateb Llywodraeth y DU a'r Bwrdd Glo Cenedlaethol oedd mwy o fradychu a thorri eu gair. Nid oedd unrhyw ddewis gan y glowyr ond pleidleisio dros gau'r pwll. Ond nid dyna ddiwedd eu stori. O dan arweiniad ysgrifennydd y gangen, Tyrone O'Sullivan, cyfrannodd 239 o lowyr £8,000 o'u tâl diswyddo i brynu'r pwll glo. Cafodd ei atgyfodi fel cwmni cydweithredol y gweithwyr; y pwll glo cyntaf yn y byd i fod yn eiddo i'w weithlu. Mae mis Ionawr 2018 yn nodi 23 mlynedd ers i'r Tower ailagor—pennod newydd feiddgar a dewr yn ei hanes.

Mae'r Tower wedi cau bellach, ond mae cynlluniau cyffrous ar gyfer dyfodol y safle; cynlluniau a fydd yn sicrhau bod y Tower a'i hanes o frwydro yn parhau'n fyw. I aralleirio'r naratif a berchnogwyd mor rymus gan lowyr y Tower: dynion cyffredin oeddent, roeddent eisiau eu gwaith, fe brynon nhw bwll glo.

Yn ystod y llynedd, bu Bws Arfordir Llŷn yn rhedeg dau fws yn rheolaidd rhwng Llanbedrog, Abersoch, Porth Neigwl, Aberdaron, Porthor a Nefyn rhwng Mai a'r hydref. Mae’n cael ei gynnal gan grŵp trafnidiaeth gymunedol o ddrws i ddrws. Mae Bws Arfordir Llŷn yn dilyn llwybr sy’n ategu'r gwasanaeth trafnidiaeth gyhoeddus, gan alluogi pobl i gerdded llwybr yr arfordir gan adael eu ceir. Mae’r bws yn agor y drws i ardal o harddwch eithriadol ac ardal lle mae’r Gymraeg yn iaith bob dydd.

Mae’r bws hefyd yn cael ei ddefnyddio’n rheolaidd gan bobl leol. Aeth criw o ffrindiau o Abersoch am ddiwrnod i Aberdaron, ymweld â Phorth y Swnt a chael pryd cyn mynd adref. Defnyddir y bws gan bobl hen ac ifanc, gan famau a’u plant yn ystod gwyliau’r haf. Mae o gymorth i daclo problemau iechyd drwy annog cadw’n heini drwy gerdded, yn ogystal â thaclo unigedd drwy gynnig trafnidiaeth i wahanol ddigwyddiadau ac atyniadau treftadaeth.

Cefais gyfle cyn y Nadolig i gwrdd â nifer o bobl ynghlwm â llwyddiant y cynllun yn Nefyn a chlywed gan fusnesau ac unigolion lleol sut y bu Bws Arfordir Llŷn yn dod â budd amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd i benrhyn Llŷn. Hoffwn ddiolch i’r gyrwyr, i’r gwirfoddolwyr, a phawb fu’n cynnal y gwasanaeth hwn, ac yn wyneb ansicrwydd cyllid ar gyfer y flwyddyn hon, hoffwn annog y Llywodraeth i gefnogi’r cyswllt pwysig hwn ym mhob ffordd bosib.

Yr eitem nesaf yw'r cynnig i ethol Aelod i bwyllgor, ac rydw i'n galw ar Aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol. Paul Davies.

Yn ffurfiol.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar gynnig deddfwriaethol gan Aelod, a galwaf ar Steffan Lewis i wneud y cynnig.

Rwy'n falch iawn o wneud y cynnig deddfwriaethol ar gyfer Bil parhad i Gymru yn ffurfiol. Rwyf hefyd am gofnodi, Lywydd, nad cyflwyno na hyd yn oed deddfu Bil parhad i Gymru yw'r opsiwn a ffafrir gan Blaid Cymru, ac ni fu erioed yn opsiwn a ffafrir gennym.

Yn wir, yn sgil y refferendwm Ewropeaidd, rwy'n cofio awgrymu bod pedair Llywodraeth y DU yn dod at ei gilydd, gan ddefnyddio templed ymuno wedi'i wrthdroi efallai fel ffordd o sefydlu sut y byddem yn gadael yr Undeb Ewropeaidd a sut y gallwn ddarparu ar gyfer cymhlethdodau cyfansoddiadol yr undeb hwn. Ni fyddai hynny wedi bod yn hawdd, ni fyddai wedi bod yn broses syml, a byddai wedi cymryd amser. Ond honno fyddai'r broses orau wedi bod, y broses decaf, a byddai wedi golygu bod y DU mewn sefyllfa i sbarduno erthygl 50 gyda'i llygaid yn llydan ar agor. Gallai Senedd y DU, felly, fod wedi ystyried Bil ymadael llawer mwy boddhaol a fyddai, i bob pwrpas, wedi cael ei ysgrifennu a'i gytuno ar yr un pryd gan bob un o Lywodraethau'r DU. Yn hytrach, Lywydd, nid yw Llywodraeth y DU wedi dangos fawr mwy na dirmyg tuag at y gwledydd datganoledig.

Bydd yr Aelodau'n cofio fy mhryderon ynghylch paragraff drwgenwog 4.2 o Bapur Gwyn Llywodraeth y DU ar gyfer yr hyn a elwid ar y pryd yn Fil diddymu mawr, a oedd yn camgyfleu'n fwriadol sut y mae'r DU yn cytuno i fframweithiau cyffredin yr UE sy'n ymwneud â materion datganoledig. Rhagwelodd Plaid Cymru yn gywir ar y pryd fod yr enghraifft hon o gamgyfleu yn ffordd o osod y sylfeini i San Steffan allu cipio grym, a dyma ni bellach gyda'r hyn a elwir yn Fil ymadael â'r UE, sy'n enghraifft amlwg o gipio grym os bu un erioed.

Bydd cymal 11 y Bil yn gosod cyfyngiadau newydd ar allu'r Cynulliad hwn i ddeddfu. Bydd pwerau dros faterion a ddatganolwyd ers tro, fel amaethyddiaeth a diogelu'r amgylchedd, yn cael eu cipio gan Weinidogion yn San Steffan. Bydd penderfyniadau a fydd yn effeithio'n fawr ar fywoliaeth ffermwyr Cymru, er enghraifft, yn cael eu gwneud yn San Steffan gan rai sydd hefyd yn awyddus iawn i daro bargeinion masnach newydd gyda gwledydd fel America, Awstralia a Seland Newydd doed a ddelo.

Mae Llywodraeth y DU wedi addo y bydd y Cynulliad yn cael ei gryfhau, gan gynnig pwerau newydd sylweddol, er nad ydynt wedi gallu nodi unrhyw un ohonynt hyd yn hyn. Ers i'r larymau ddechrau canu, mae Plaid Cymru wedi galw am weithredu deddfwriaethol unochrog ar ffurf Bil parhad, nid am ein bod wedi dymuno i Gymru fod o dan y bygythiad hwn, ond am fod Cymru o dan y bygythiad hwn.

Lywydd, pan wyf wedi am y Bil parhad yn y gorffennol, mae rhai o'r Aelodau yma wedi cwestiynu fy nghymhellion, ac efallai wedi amau ei fod yn rhan o gynllwyn gan genedlaetholwyr Cymreig sydd o blaid aros yn yr UE i atal Brexit ac i  ddymchwel y wladwriaeth Brydeinig rywsut. Wel, rwyf wedi dysgu dros yr ychydig wythnosau diwethaf fod bywyd yn rhy fyr i beidio â dweud yr hyn rydych yn ei gredu a chredu'r hyn rydych yn ei ddweud. Rwy'n genedlaetholwr Cymreig, a byddaf bob amser yn credu mewn dyfodol Ewropeaidd i fy ngwlad, ond pa un a oeddech o blaid gadael neu aros, a pha un a ydych yn unoliaethwr neu'n genedlaetholwr, mae hynny'n amherthnasol i fater y Bil parhad. Mae pa un a ddylech gefnogi Bil parhad ai peidio yn dibynnu ar sut rydych yn ateb un cwestiwn syml: a ydych yn credu bod refferendwm 2016 yn darparu mandad i Lywodraeth y DU gipio pwerau oddi wrth y Cynulliad Cenedlaethol hwn? Mae Plaid Cymru yn dweud nad yw'n darparu mandad o'r fath, yn enwedig pan addawyd y gwrthwyneb yn llwyr i bobl Cymru yn ystod y refferendwm hwnnw.

Lywydd, mae amseru hefyd yn bwysig ac ni allaf ddeall pam y mae Llywodraeth Cymru yn dymuno gwthio'r mater hwn hyd at y funud olaf. Ni dderbyniodd Llywodraeth y DU unrhyw un o'r gwelliannau ar y cyd gan Lywodraeth Cymru neu Lywodraeth yr Alban mewn perthynas â'r Bil ymadael; torrodd Llywodraeth y DU ei haddewid ei hun hyd yn oed, i gyflwyno ei gwelliannau ei hun er mwyn gwella'r Bil yn ystod y Cyfnod Adrodd. Beth arall sydd angen iddynt ei wneud i fygwth datganoli yng Nghymru cyn ein bod yn barod i weithredu i amddiffyn ein democratiaeth a enillwyd drwy ymdrech galed?

Lywydd, gallwch fod yn sicr: ar ôl iddynt gael eu dwylo ar amaethyddiaeth Cymru, amgylchedd Cymru, byddant yn rhoi mesurau ar waith a allai fod yn anwrthdroadwy pe baem yn cael y pwerau hynny yn ôl byth. Mae gennym gyfnod byr o amser i weithredu er budd ein dinasyddion a'r hawliau a'r safonau sy'n bwysig iddynt, yn ogystal â'r strwythurau democrataidd y maent wedi eu cymeradwyo mewn dau refferendwm. Gadewch i ni fachu'r cyfle hwn. Rwy'n cymeradwyo'r cynnig hwn i'r Cynulliad Cenedlaethol. [Cymeradwyaeth.]

Er nad yw Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) Llywodraeth y DU yn tynnu cymwyseddau presennol yn ôl oddi wrth y Cynulliad mewn gwirionedd, nid oes dyddiad terfyn ar gyfer y cyfyngiad ar gymhwysedd datganoledig a grëid gan y model cyfraith yr UE a ddargedwir y byddai'n ei gyflwyno. Yn hytrach, rydym ni, y Ceidwadwyr Cymreig, yn credu bod yn rhaid i unrhyw fframwaith cyffredin mewn unrhyw faes gael ei gytuno, ac nid ei orfodi gan Llywodraeth y DU, ac yn ychwanegol at hynny, byddwn yn cefnogi'r cynnig hwn ar y sail ei fod yn nodi cynnig ar gyfer Bil parhad i Gymru yn unig.

Fodd bynnag, rydym yn croesawu datganiad Ysgrifennydd Gwladol yr Alban yr wythnos diwethaf, yn cadarnhau y bydd gwelliannau i gymal 11 y Bil yn cael eu cyflwyno yn Nhŷ'r Arglwyddi, gan ychwanegu,

Yn anffodus, ni fu'n bosibl cyflwyno gwelliannau yn ystod y cyfnod adrodd, ond rydym yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i wella'r bil.

Cawsom sicrwydd yma fod yr ieithwedd a ddefnyddiwyd gan David Mundell yr wythnos diwethaf yn dal i sefyll.

A wnaiff yr Aelod ildio?

Fel—. Gwnaf, yn sicr.

Diolch i'r Aelod am ildio. A ydych yn cytuno ei bod yn siomedig eu bod wedi cael gwelliannau Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban ers mis Tachwedd, eu bod wedi cael gwelliannau ein pwyllgor ers mis Tachwedd—maent wedi cael hen ddigon o amser i edrych arnynt a chynhyrchu eu gwelliannau eu hunain erbyn y Cyfnod Adrodd, sef ddoe a heddiw?

Rwy'n dod at hynny. Rwy'n rhannu'r siom a fynegwyd gan David Lidington, a byddaf yn dod at hynny.

Fel y dywedodd llefarydd cyfansoddiadol Ceidwadwyr yr Alban y penwythnos diwethaf,

mae angen diwygio cymal 11 y Bil er mwyn adfer ysbryd Deddf yr Alban.

Ac yn amlwg, drwy gysylltiad, y ddeddfwriaeth sy'n gymwys yma. Dywedodd:

Ceir egwyddor sylfaenol yn sail i ddatganoli yn yr Alban, ac mae wedi bod yn sail iddo ers ei sefydlu 20 mlynedd yn ôl, sef bod popeth yn cael ei ddatganoli oni chaiff ei gadw'n ôl yn benodol.

Dywedodd,

dyna'r egwyddor y mae angen diwygio cymal 11 i gydymffurfio â hi a dyna yw'n safbwynt ninnau hefyd... Mae'n gymharol hawdd gwneud hynny. Nid oes yn rhaid i hyn fod yn anodd.

A gaf fi ddweud mai dyna yw safbwynt y Ceidwadwyr Cymreig yma hefyd?

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Hefyd, fe gefnogom ni'r—.

Diolch am dderbyn yr ymyriad. Yn gryno iawn, yn debyg i ddadl libertaraidd ar wyliadwriaeth gyhoeddus—os nad oes gennych unrhyw beth i'w guddio, nid oes gennych unrhyw beth i'w ofni—onid yw'n wir hefyd, os nad oes unrhyw beth i'w ofni o ran tanseilio uniondeb datganoli o ganlyniad i'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ceisio ei wneud, pam na ddylid cael sicrwydd dwbl a chyflwyno Bil parhad hefyd?

Rwyf wedi dweud ein bod am gefnogi'r cynnig hwn—gobeithiaf y gall hynny roi peth sicrwydd i chi—ond ar y sail a nodwn.

Rydym hefyd wedi cefnogi adroddiad dros dro y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol, gan gynnwys ei amcan 1, sef cael gwared ar gyfyngiad cymal 11 ar y setliad datganoli. Ac er gwaethaf yr holl waith sy'n mynd rhagddo ar y Bil ymadael a'r fframweithiau, nid yw Llywodraeth y DU mewn sefyllfa eto i gyflwyno gwelliannau i gymal 11, deellir bod y dyn newydd yn Swyddfa'r Cabinet, David Lidington, wedi siarad gyda'r Prif Weinidog ar 9 Ionawr ac wedi mynegi siom y diwrnod canlynol nad oedd cytundeb wedi ei gyrraedd eto mewn perthynas â gwelliannau i elfennau datganoli y Bil ymadael. Dywedodd hefyd ei fod wedi ymrwymo i weithio er mwyn dod i gytundeb gyda Gweinidogion Cymru a Gweinidogion yr Alban ac y bydd y gwaith hwn yn dwysáu. Ailadroddwyd yr ymrwymiad hwnnw gan Brif Weinidog y DU hefyd yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog yn San Steffan. Byddai'n ddefnyddiol felly pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â'r trafodaethau pellach y mae ef neu'r Prif Weinidog wedi'u cael ynglŷn â'r mater hwn gyda Swyddfa'r Cabinet a Swyddfa Cymru. Diolch.

Yn y tair munud sydd gennyf, codaf i gefnogi'r cynnig hwn. Gwnaf hynny gan fod hwn yn ôl pob tebyg yn gynnig ar y ddeddfwriaeth gyfansoddiadol bwysicaf, o bosibl, y gallwn ei chyflwyno yn y Cynulliad hwn. Nid oes gennyf amser i sôn am y manylion, felly rwyf am grynhoi yn gyflym iawn: mae dau fater cyfansoddiadol pwysig ar fin dod gerbron Tŷ'r Arglwyddi. Un yw cynnal confensiwn Sewel, a lle mae Tŷ'r Arglwyddi yn gweithredu i bob pwrpas fel adain gyfansoddiadol y Senedd, na fydd yn deddfu heb gynnig cydsyniad deddfwriaethol gan y Cynulliad hwn, cynnig y mae'n ymddangos, ar hyn o bryd, ei bod yn amhosibl inni ei roi o ystyried y Bil. A'r ail yw cefnogaeth y statudau datganoli, a fyddai'n galw am gydsyniad y Siambr hon yn y meysydd y mae'r Senedd eisoes wedi'u datganoli.

Mae'r Bil ar ei ffurf bresennol—gadewch inni fod yn gwbl glir, mae'n Fil parhad ohono'i hun, ond mae'n Fil parhad ar gyfer y wladwriaeth Brydeinig ac yn un sydd hefyd yn ceisio ailganoli'r wladwriaeth Brydeinig. Yn fy marn i, heb unrhyw welliannau clir gan Lywodraeth y DU i dderbyn y statudau datganoli a'r egwyddorion ynghylch datganoli pŵer sy'n sail iddynt, a heb unrhyw warant ynghylch ymreolaeth ariannol i'r Siambr hon—gan fod hynny'n rhan bwysig iawn arall ohono na ddylem ei anghofio, ymreolaeth ariannol cyllideb Cymru, rhywbeth y mae'r Bil ymadael hefyd yn ceisio'i danseilio—golyga hynny fod y sefyllfa'n gwbl annerbyniol. Mae'n drueni fod Llywodraeth y DU, ar bob cam, naill ai wedi methu ymgysylltu neu wedi methu cymryd rhan yn briodol gyda'r Llywodraeth hon yn y broses o ddrafftio setliad cyfansoddiadol priodol o fewn y Bil ymadael.

Nid oes unrhyw resymeg gyfansoddiadol i safbwynt Llywodraeth y DU, gan fod bron bob un o'r pwyllgorau seneddol a phob pwyllgor Cynulliad sydd wedi ystyried y sefyllfa gyfansoddiadol yn cydnabod bod man cychwyn Llywodraeth y DU yn sylfaenol anghywir. Am y rheswm hwnnw, rydym wedi cael ein gadael, oni bai y ceir newidiadau cyfansoddiadol sylweddol ar y funud olaf gan Lywodraeth y DU, mewn sefyllfa ble rydym yn gofyn 'Beth a wnawn?' Gallwn naill ai aros i weld a yw'r Bil ymadael yn pasio ar ba ffurf bynnag—ac nid yw hynny'n sicr o ddigwydd o bell ffordd beth bynnag—neu gallwn ddweud, ein hunain, 'mae'n bryd i ni ddatgan beth yw sefyllfa gyfansoddiadol gywir y Cynulliad hwn a sicrhau ei bod ar y llyfrau statud', fel na fydd yr Arglwyddi, pan fyddant yn ystyried y mater hwn, ond yn rhoi sylw i fater cydsyniad deddfwriaethol a Sewel a chynnal y confensiynau cyfansoddiadol hynny yn unig, ond eu bod hefyd yn ystyried deddfwriaeth a basiwyd gennym gyda Chydsyniad Brenhinol sy'n nodi beth yw awdurdod a phwerau cyfansoddiadol y Cynulliad hwn. Diolch.