Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
17/01/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig. Tynnwyd cwestiwn 1, [OAQ51567], yn ôl, ac felly cwestiwn 2, Mark Isherwood.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs. Question 1, [OAQ51567], is withdrawn. That brings us to question 2, Mark Isherwood.
2. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn helpu pobl mewn tlodi tanwydd yng Nghymru? OAQ51539
2. How is the Welsh Government helping people in fuel poverty in Wales? OAQ51539
Thank you. Our key programme for tackling fuel poverty is Welsh Government Warm Homes, which includes the Nest and Arbed schemes. For the period 2017-21, we are investing £104 million in improving the energy efficiency of up to 25,000 homes of those on low incomes or living in deprived areas of Wales.
Diolch. Ein rhaglen allweddol ar gyfer mynd i'r afael â thlodi tanwydd yw Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru, sy'n cynnwys cynlluniau Nyth ac Arbed. Ar gyfer y cyfnod 2017-21, rydym yn buddsoddi £104 miliwn er mwyn gwella effeithlonrwydd ynni hyd at 25,000 o gartrefi pobl sydd ar incwm isel neu sy'n byw mewn ardaloedd difreintiedig yng Nghymru.
Diolch. Reducing emissions from our housing stock is key to meeting our broader energy and climate change targets. Given that 90 per cent of today's homes will still be in use in 2050, will you, as Cabinet Secretary, commit to working with the cross-party group on fuel poverty and energy efficiency to consider introducing a revised fuel poverty strategy and action plan to outline new targets to improve homes to a minimum energy efficiency standard of EPCC, whilst acknowledging the benefits that some schemes, such as Arbed, have brought forward, and recognising that there's much work to do, given that the 2018 targets originally set are not now going to be met?
Diolch. Mae lleihau allyriadau o'n stoc tai yn allweddol i gyrraedd ein targedau newid hinsawdd a'n targedau ynni ehangach. O gofio y bydd 90 y cant o gartrefi heddiw yn parhau i gael eu defnyddio yn 2050, a wnewch chi, fel Ysgrifennydd y Cabinet, ymrwymo i weithio gyda'r grŵp trawsbleidiol ar dlodi tanwydd ac effeithlonrwydd ynni i ystyried cyflwyno cynllun gweithredu a strategaeth ddiwygiedig ar gyfer tlodi tanwydd i amlinellu targedau newydd er mwyn sicrhau bod cartrefi'n cyrraedd safon effeithlonrwydd ynni gofynnol peirianneg, caffael, adeiladu a chomisiynu, gan gydnabod y manteision y mae rhai cynlluniau, fel Arbed, wedi'u cyflwyno, a chydnabod bod llawer o waith i'w wneud, o ystyried na fydd y targedau gwreiddiol a osodwyd ar gyfer 2018 yn mynd i gael eu bodloni bellach?
I think you make a very important point, and we had a decarbonisation ministerial task and finish group on Monday, where we were talking about this, because, obviously, we've been concentrating on energy efficiency as our way of tackling fuel poverty, but we also need to look at retrofitting in respect of decarbonisation and how we are going to obviously hit those targets as well.
We will be having new fuel poverty data at the end of 2018 and that will absolutely inform the discussions that we have, particularly with our stakeholders. I'd be very happy to come along to a cross-party group, if you wish me to do so.
Credaf eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn, a dydd Llun fe gawsom gyfarfod o grŵp gorchwyl a gorffen y Gweinidog ar ddatgarboneiddio, a buom yn siarad am hyn, oherwydd, yn amlwg, rydym wedi bod yn canolbwyntio ar effeithlonrwydd ynni fel ein ffordd o fynd i'r afael â thlodi tanwydd, ond mae angen i ni hefyd edrych ar ôl-osod mewn perthynas â datgarboneiddio a sut y byddwn, yn amlwg, yn cyrraedd y targedau hynny yn ogystal.
Byddwn yn cael data tlodi tanwydd newydd ar ddiwedd 2018 a bydd hwnnw'n sicr o lywio'r trafodaethau rydym yn eu cael, gyda'n rhanddeiliaid yn enwedig. Buaswn yn hapus iawn i fynychu grŵp trawsbleidiol, os ydych yn dymuno i mi wneud hynny.
Cabinet Secretary, I recently met with Citizens Advice in my local area to discuss their work campaigning on pre-payment meters. I'm sure that you will be fully aware that people on pre-payment meters are some of our most vulnerable citizens, who are often disadvantaged to the tune of several hundred pounds a year. Rhondda Cynon Taf actually has the highest number of households with pre-payment meters in Wales. I appreciate that this isn't an area that is devolved, but what work has the Welsh Government done, or what consultation has the Welsh Government had with the UK Government around this key issue?
Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar cyfarfûm â Chyngor ar Bopeth yn fy ardal leol i drafod eu gwaith yn ymgyrchu ynglŷn â mesuryddion talu ymlaen llaw. Rwy'n siŵr y byddwch yn gwbl ymwybodol mai pobl sydd â mesuryddion talu ymlaen llaw yw rhai o'n dinasyddion mwyaf agored i niwed, ac maent yn aml gannoedd o bunnoedd y flwyddyn ar eu colled. Mewn gwirionedd, Rhondda Cynon Taf sydd â'r nifer uchaf o aelwydydd sydd â mesuryddion talu ymlaen llaw yng Nghymru. Rwy'n deall nad yw hwn yn faes sydd wedi'i ddatganoli, ond pa waith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud, neu pa ymgynghoriad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael gyda Llywodraeth y DU mewn perthynas â'r mater allweddol hwn?
Again, I think the Member makes a very important point. It's not a matter for the Welsh Government, but, of course, it is something that we are extremely interested in. I know that my officials have had discussions with officials in the UK Government around what we can do to support, as you say, some of the most deprived people in our constituencies.
Unwaith eto, credaf fod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn. Nid yw'n fater i Lywodraeth Cymru, ond wrth gwrs, mae'n rhywbeth y mae gennym ddiddordeb mawr ynddo. Gwn fod fy swyddogion wedi cael trafodaethau gyda swyddogion Llywodraeth y DU ynglŷn â'r hyn y gallwn ei wneud i gynorthwyo, fel y dywedwch, rhai o'r bobl fwyaf difreintiedig yn ein hetholaethau.
In the future, as well as advice and support services, we should be looking at smarter and more efficient homes to begin with. I understand that the Welsh housing quality standard has mandated better efficiency in social housing, but we need to be looking at a wider approach. The SPECIFIC Innovation and Knowledge Centre in Swansea University has created a design for homes as mini power stations, and plans were approved for 16 such new homes in Neath in August of last year. The design itself could cut household utility bills by 60 per cent. I was just wondering what plans you have to outline more support in this area so that we can look at more innovative housing to bring the cost down for those who potentially can't afford it.
Yn y dyfodol, yn ogystal â gwasanaethau cyngor a chymorth, dylem edrych yn gyntaf ar gartrefi mwy clyfar a mwy effeithlon. Rwy'n deall bod safon ansawdd tai Cymru wedi mynnu effeithlonrwydd gwell mewn tai cymdeithasol, ond mae angen i ni edrych ar ddull gweithredu ehangach. Mae'r Ganolfan Arloesi a Gwybodaeth SPECIFIC ym Mhrifysgol Abertawe wedi creu cynllun ar gyfer cartrefi fel gorsafoedd pŵer bach, ac fe gafodd cynlluniau eu cymeradwyo ar gyfer 16 o gartrefi newydd o'r fath yng Nghastell-nedd ym mis Awst y llynedd. Gallai'r cynllun ei hun ostwng biliau cyfleustodau aelwydydd 60 y cant. Tybed pa gynlluniau sydd gennych i amlinellu rhagor o gymorth yn y maes hwn fel y gallwn edrych ar dai mwy arloesol i ostwng y gost ar gyfer y bobl na allant ei fforddio, o bosibl.
I mentioned in my original answer to Mark Isherwood that we had a meeting of the decarbonisation ministerial task and finish group, and Rebecca Evans, the Minister for Housing and Regeneration sits on this, because we need to look beyond 2020 now, when all of our homes will have reached the WHQS, about what we then do with that funding that's been available for that. I think we need to look at much more innovation in our homes, and certainly those discussions will be ongoing between me and the Minister for Housing and Regeneration.
Crybwyllais yn fy ateb gwreiddiol i Mark Isherwood ein bod wedi cael cyfarfod o grŵp gorchwyl a gorffen y Gweinidog ar ddatgarboneiddio, ac mae Rebecca Evans, y Gweinidog Tai ac Adfywio, yn aelod ohono, oherwydd mae angen i ni edrych y tu hwnt i 2020 yn awr, pan fydd pob un o'n cartrefi wedi cyrraedd SATC, a meddwl beth a wnawn wedyn gyda'r arian hwnnw sydd wedi bod ar gael ar gyfer hynny. Credaf fod angen i ni edrych ar lawer mwy o arloesedd yn ein cartrefi, ac yn sicr bydd y trafodaethau hynny'n parhau rhyngof fi a'r Gweinidog Tai ac Adfywio.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am leihau faint o ddeunydd pacio plastig a gaiff ei ddefnyddio? OAQ51570
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on reducing the usage of plastic packaging? OAQ51570
I recently met with the British Plastics Federation, RECOUP, Plastipak Holdings Inc. and Iceland to discuss what industry is doing to increase recycling and reduce the usage of plastic packaging. We're working to reduce it through a number of actions, including the carrier bag charge and a study into extended producer responsibility for food and drink packaging.
Cyfarfûm yn ddiweddar â British Plastics Federation, RECOUP, Plastipak Holdings Inc. ac Iceland i drafod beth y mae diwydiant yn ei wneud i gynyddu ailgylchu a lleihau'r defnydd o ddeunydd pacio plastig. Rydym yn gweithio i'w leihau drwy nifer o gamau gweithredu, gan gynnwys y tâl am fagiau siopa ac astudiaeth ar ymestyn cyfrifoldeb cynhyrchwyr dros ddeunydd pacio bwyd a diod.
Earlier this week, the European Union pledged to make all plastic packaging recyclable by 2030. That's something I fully support, and I'm sure all of us here would, because we understand the huge toll that plastic is having on our environment, our wildlife and, ultimately, our health. As things stand, we will be out of the EU by 2030. What discussions are you having with Government to ensure that Wales will not be a less environmental country in a future that's outside the European Union?
Yn gynharach yr wythnos hon, addawodd yr Undeb Ewropeaidd y byddent yn sicrhau bod holl ddeunydd pacio plastig yn ailgylchadwy erbyn 2030. Mae hwnnw'n rhywbeth rwy'n ei gefnogi'n llwyr, ac rwy'n siŵr y byddai pob un ohonom yma yn ei gefnogi hefyd, oherwydd rydym yn deall yr effaith enfawr y mae plastig yn ei chael ar ein hamgylchedd, ein bywyd gwyllt ac, yn y pen draw, ar ein hiechyd. Fel y mae pethau, byddwn wedi gadael yr UE erbyn 2030. Pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda'r Llywodraeth i sicrhau na fydd Cymru yn wlad lai amgylcheddol yn y dyfodol ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd?
I think that's a really important question—really important points made—and you're right that the scourge of plastic use is really high in the public consciousness at the moment. It's important that we embrace that and take action alongside it.
In the Welsh Government, we're very keen to make sure that we are leading the way on this, that we are committed to tackling the use of plastic, and at the moment we have the Eunomia consultation, looking at extended producer responsibility, but it looks at a range, not just the things we've seen highlighted such as beverage cups, but all the different containers. Also, there is work to look at the pilot on the deposit return scheme, and actually, we have the legislation in place through the Environment (Wales) Act 2016—Part 4 of the environment Act—which enables us to take that further in terms of responsibility on businesses. We have the legislation there, and I think it's important, now, that we make sure that comes into action, but we are committed to doing that in a range of areas, and I'm sure I'll update this place in due course.
Credaf fod hwnnw'n gwestiwn pwysig iawn—gwnaed pwyntiau pwysig iawn—ac rydych yn gywir fod malltod plastig yn uchel iawn yn ymwybyddiaeth y cyhoedd ar hyn o bryd. Mae'n bwysig ein bod yn manteisio ar hynny ac yn gweithredu ochr yn ochr â hynny.
Yn Llywodraeth Cymru, rydym yn awyddus iawn i wneud yn siŵr ein bod ar flaen y gad mewn perthynas â hyn, ein bod wedi ymrwymo i fynd i'r afael â'r defnydd o blastig, ac ar hyn o bryd mae gennym ymgynghoriad Eunomia, sy'n edrych ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, ond mae'n edrych ar amrywiaeth o bethau, nid yn unig y pethau a welsom yn cael eu pwysleisio megis cwpanau diod, ond yr holl gynwysyddion gwahanol. Hefyd, ceir gwaith sy'n edrych ar gynllun peilot y cynllun dychwelyd blaendal, ac mewn gwirionedd, mae gennym ddeddfwriaeth yn ei lle drwy Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016—Rhan 4 o Ddeddf yr amgylchedd—sy'n ein galluogi i fynd â hynny ymhellach mewn perthynas â chyfrifoldeb ar fusnesau. Mae gennym y ddeddfwriaeth, a chredaf ei bod yn bwysig, yn awr, ein bod yn gwneud yn siŵr fod hynny'n dod yn weithredol, ond rydym wedi ymrwymo i wneud hynny mewn amrywiaeth o feysydd, ac rwy'n siŵr y byddaf yn rhoi'r newyddion diweddaraf i'r lle hwn maes o law.
Minister, last September, the Welsh Government announced that it had commissioned research into the ways in which the Welsh Government could introduce extended producer responsibility. Now, this could, of course, encourage producers to design their products in a different way. Can I ask when you expect to report on the outcome of this research?
Weinidog, fis Medi diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei bod wedi comisiynu ymchwil i'r ffyrdd y gallai Llywodraeth Cymru gyflwyno cyfrifoldeb estynedig ar gynhyrchwyr. Nawr, wrth gwrs, gallai hyn annog cynhyrchwyr i lunio eu cynnyrch mewn ffordd wahanol. A gaf fi ofyn pryd rydych yn disgwyl y byddwch yn adrodd ar ganlyniadau'r gwaith ymchwil hwn?
That research, as I mentioned, by Eunomia into extended producer responsibility is due to report back to us next month. So, I hope to have an update for this place in the not-too-distant future.
Fel y soniais, disgwylir y bydd y gwaith ymchwil hwnnw gan Eunomia ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr yn adrodd yn ôl fis nesaf. Felly, rwy'n gobeithio y bydd gennyf y newyddion diweddaraf ar hynny ar gyfer y lle hwn heb fod yn rhy hir.
Thank you for those answers, Minister. Can you agree that, obviously, the best way to reduce plastic packaging is to reduce it at its source? Obviously, we're very encouraged to hear about Iceland's intentions to stop using plastic packaging in their goods within five years. With that in mind, I just wondered whether you've held any discussions with businesses in Wales to seek an end to the use of all non-recyclable packaging materials, or could you bring forward legislative proposals to enable that to happen?
Diolch i chi am eich atebion, Weinidog. A ydych yn cytuno, yn amlwg, mai'r ffordd orau i leihau deunydd pacio plastig yw ei leihau wrth lygad y ffynnon? Yn amlwg, mae'n galonogol iawn clywed am fwriadau Iceland i roi'r gorau i ddefnyddio deunydd pacio plastig yn eu nwyddau o fewn pum mlynedd. Gyda hynny mewn golwg, tybed a ydych wedi cynnal unrhyw drafodaethau gyda busnesau yng Nghymru i geisio rhoi diwedd ar ddefnyddio'r holl ddeunydd pacio na ellir ei ailgylchu, neu a allech chi gyflwyno cynigion deddfwriaethol i alluogi hynny i ddigwydd?
You're absolutely right to mention Iceland, with their proposals to reduce their own-brand plastic packaging by 2023. I think it's really important that industry is a driver as part of this as well, and, as I mentioned, I met with Iceland just before Christmas and learnt more about their plans in sustainability. I also met with Plastipak in Wrexham, which uses PET recyclable plastic, and we've—. In terms of when we're looking at the extended producer responsibility study, businesses and stakeholders have been involved with that, and I've also met with representatives of the retail industry. So, we are taking that forward and we want businesses to be part of that with us.
Rydych yn hollol gywir i sôn am Iceland, gyda'u cynigion i leihau deunydd pacio plastig yn eu brand eu hunain, erbyn 2023. Rwy'n credu ei bod yn wirioneddol bwysig fod y diwydiant yn ysgogi yn rhan o hyn i gyd hefyd, ac fel y soniais, cyfarfûm ag Iceland ychydig cyn y Nadolig a dysgu mwy am eu cynlluniau ym maes cynaliadwyedd. Cyfarfûm hefyd â Plastipak yn Wrecsam, sy'n defnyddio plastig PET ailgylchadwy, ac rydym wedi—. O ran pryd rydym yn edrych ar yr astudiaeth ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, mae busnesau a rhanddeiliaid wedi chwarae rhan yn hynny, ac rwyf hefyd wedi cyfarfod â chynrychiolwyr o'r diwydiant manwerthu. Felly, rydym yn bwrw ymlaen â hynny ac rydym eisiau i fusnesau fod yn rhan o hynny gyda ni.
Minister, every year, more than 8 million tonnes of plastic ends up in our oceans, costing at least £6.2 billion in damage to marine ecosystems and killing an estimated 1 million seabirds, 100,000 sea mammals and untold numbers of fish. Supermarkets use ridiculous amounts of unnecessary plastic packaging, simply adding to the problem. Wales led the way on single-use carrier bags. Let's lead the way in tackling the issue of unnecessary plastic packaging. Minister, what discussions have you had with major supermarkets about the use of plastic packaging, and will you consider legislation if major retailers fail to voluntarily reduce the amount of plastic packaging?
Weinidog, bob blwyddyn, mae mwy nag 8 miliwn tunnell o blastig yn cyrraedd ein cefnforoedd, gan gostio o leiaf £6.2 biliwn o ddifrod i ecosystemau morol a lladd oddeutu 1 filiwn o adar môr, 100,000 o famaliaid môr a nifer ddifesur o bysgod. Mae archfarchnadoedd yn defnyddio lefelau gwarthus o ddeunydd pacio plastig diangen ac yn ychwanegu at y broblem. Mae Cymru wedi arwain y ffordd ar fagiau siopa untro. Gadewch i ni arwain y ffordd wrth fynd i'r afael â deunydd pacio plastig diangen. Weinidog, pa drafodaethau rydych wedi'u cael gydag archfarchnadoedd mawr ynglŷn â'r defnydd o ddeunydd pacio plastig, ac a wnewch chi ystyried deddfwriaeth os yw prif fanwerthwyr yn methu gostwng lefelau'r deunydd pacio plastig y maent yn ei ddefnyddio yn wirfoddol?
Thank you very much for that question. There seems to be a clear consensus on this issue in terms of needing to tackle it. As I said previously, I have met with a number of major supermarkets and with retail representatives to discuss this as part of our study into extended producer responsibility. We'll await the findings of that and then take it forward from there.
Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn hwnnw. Ymddengys bod consensws clir ar y mater hwn o ran yr angen i fynd i'r afael ag ef. Fel y dywedais o'r blaen, rwyf wedi cyfarfod â nifer o archfarchnadoedd mawr a chynrychiolwyr manwerthu i drafod y mater hwn fel rhan o'n hastudiaeth ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr. Fe arhoswn am ganfyddiadau'r astudiaeth honno cyn bwrw ymlaen.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau, a'r cwestiwn cyntaf gan lefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.
Questions now from the party spokespeople. The first question is from the Conservative spokesperson, David Melding.
Diolch yn fawr, Llywydd. Can I pursue this point about the role plastics play in generating so much waste and destruction of our environment? Reference has been made to the excellent action of Iceland, and that supermarket actually conducted a very extensive survey before they took that action, and 80 per cent of the people they polled said they would endorse moves to go plastic free. I think, responding to such a public sentiment, the UK Government has committed to working with the Waste and Resources Action Programme to explore the introduction of, for instance, plastic-free supermarket aisles in which all the food is loose. I think we need this type of thinking. I wonder what plans you have to review the Towards Zero Waste programme to make it more ambitious and to reflect this growing public demand for action.
Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf fi fynd ar drywydd y pwynt hwn ynglŷn â'r rôl y mae plastigion yn ei chwarae yn cynhyrchu cymaint o wastraff a dinistr yn ein hamgylchedd? Cyfeiriwyd at weithred ragorol Iceland, ac fe gynhaliodd yr archfarchnad honno arolwg helaeth iawn cyn cymryd y cam hwnnw mewn gwirionedd, a dywedodd 80 y cant o'r rhai a holwyd y byddent yn cefnogi penderfyniad i beidio â defnyddio deunydd pacio plastig. Rwy'n credu, mewn ymateb i deimladau cyhoeddus o'r fath, fod Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i weithio gyda Rhaglen Weithredu'r Cynllun Gwastraff ac Adnoddau i archwilio'r posibilrwydd o gyflwyno, er enghraifft, eiliau archfarchnadoedd heb blastigion lle mae'r bwyd i gyd yn rhydd. Credaf ein bod angen y math hwn o feddwl. Rwy'n meddwl tybed pa gynlluniau sydd gennych i adolygu'r rhaglen Tuag at Ddyfodol Diwastraff i'w gwneud yn fwy uchelgeisiol ac i adlewyrchu'r galw cyhoeddus cynyddol hwn am weithredu.
Thank you very much for that question. You're absolutely right that it is a bold move for a major retailer like Iceland, and hopefully that will also stimulate others within the sector to actually take their lead as well. I think that's when we do have some healthy competition in terms of actually ticking the boxes, and, actually, you can see a shift in people being more aware of the packaging and what they're buying.
In terms of our Towards Zero Waste strategy, there is a plan to refresh that later this year as we increase our targets and our ambitions in terms of how we look into practice. Hopefully, the extended producer responsibility study and the work we're doing with WRAP will all feed into a part of that.
Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn hwnnw. Rydych yn hollol iawn yn dweud ei fod yn gam beiddgar i fanwerthwr mawr fel Iceland, a gobeithio y bydd hynny'n ysgogi eraill o fewn y sector i ddilyn eu hesiampl hefyd. Credaf mai dyna pryd y mae gennym gystadleuaeth iach o ran ticio'r blychau, ac mewn gwirionedd, gallwch weld pobl yn newid i fod yn fwy ymwybodol o'r deunydd pacio a beth y maent yn ei brynu.
O ran ein strategaeth Tuag at Ddyfodol Diwastraff, ceir cynllun i adnewyddu hwnnw'n ddiweddarach eleni wrth i ni godi ein targedau a'n huchelgeisiau o ran sut yr edrychwn ar weithredu. Gobeithio y bydd yr astudiaeth ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr a'r gwaith rydym yn ei wneud â Rhaglen Weithredu'r Cynllun Gwastraff ac Adnoddau i gyd yn bwydo i mewn i ran o hynny.
Minister, you may know that the UK Government's 25-year plan includes a pledge to eliminate all avoidable plastic waste by 2042. They also have a goal to eliminate all avoidable waste by 2050. The latter—all avoidable waste by 2050—is also contained in Towards Zero Waste, but there's no earlier deadline for the elimination of plastic waste. I just wonder if you're going to review the document so that we could have something that at least matches the ambition of the UK Government or, even better, given our increased ambition perhaps in this area, that beats it.
Weinidog, efallai eich bod yn ymwybodol fod cynllun 25 mlynedd Llywodraeth y DU yn cynnwys addewid i gael gwared ar yr holl wastraff plastig diangen erbyn 2042. Mae ganddynt nod hefyd i gael gwared ar bob gwastraff diangen erbyn 2050. Mae'r olaf—yr holl wastraff diangen erbyn 2050—hefyd yn cael ei gynnwys yn Tuag at Ddyfodol Diwastraff, ond nid oes unrhyw ddyddiad cynharach ar gyfer dileu gwastraff plastig. Tybed a ydych yn mynd i adolygu'r ddogfen fel y gallwn gael rhywbeth sydd o leiaf yn cyfateb i uchelgais Llywodraeth y DU neu, hyd yn oed yn well o ystyried ein huchelgais fwy, efallai, yn y maes hwn, rhywbeth sy'n ei guro.
The Welsh Government, and here in Wales, we are proud that we have led the way in the past in terms of bringing the plastic bag charge and plastic packaging in that respect. We are continuing to work with industries and local authorities to find better markets in Wales especially for plastics. There are great opportunities in Wales for businesses to look at how they can get involved with the plastics recycling industry. Of course, when we're refreshing the strategy, we will look at how we actually can create more ambitious targets, but not just the aspirations in those targets but actually the actions that we need to take over the course of the short, medium and long term to make sure that we do actually lead the way again in Wales.
Yn Llywodraeth Cymru, ac yma yng Nghymru, rydym yn falch ein bod wedi arwain y ffordd yn y gorffennol o ran codi tâl am fagiau plastig a deunydd pacio plastig yn hynny o beth. Rydym yn parhau i weithio gyda diwydiannau ac awdurdodau lleol i ddod o hyd i farchnadoedd gwell yng Nghymru yn enwedig ar gyfer plastigion. Mae yna gyfleoedd gwych yng Nghymru i fusnesau edrych ar sut y gallant gymryd rhan yn y diwydiant ailgylchu plastigion. Wrth gwrs, pan fyddwn yn adnewyddu'r strategaeth, byddwn yn edrych ar sut y gallwn greu targedau mwy uchelgeisiol, ond nid yn unig y dyheadau yn y targedau hynny, ond y camau sydd angen i ni eu cymryd yn y tymor byr, y tymor canolig a'r tymor hir mewn gwirionedd i wneud yn siŵr ein bod yn arwain unwaith eto yng Nghymru.
I just wonder if we need to completely look at a different scale in terms of what's happening out there. You're seeing this incredible social and commercial movement to address this problem, and it's the politicians who are perhaps falling a bit behind, and in particular—in this area anyway—the Welsh Government. We've heard from Wetherspoon that they're going to ban plastic straws and they're going to bring in biodegradable ones. This obviously introduces the whole question of single-use plastics. You've told us what's happening with the review into producer-led initiatives, but isn't it time we raised the stakes and just started a very bold consultation on banning single-use plastics within a set time from our economy?
Tybed a oes angen i ni edrych ar raddfa hollol wahanol o ran beth sy'n digwydd. Rydych yn gweld y symud cymdeithasol a masnachol anhygoel hwn tuag at fynd i'r afael â'r broblem, a'r gwleidyddion sydd fymryn ar ei hôl hi, o bosibl, ac yn enwedig Llywodraeth Cymru—yn y maes hwn beth bynnag. Rydym wedi clywed gan Wetherspoon eu bod yn bwriadu gwahardd gwellt plastig a chyflwyno rhai bioddiraddiadwy yn eu lle. Mae hyn yn amlwg yn codi'r cwestiwn ynghylch plastig untro. Rydych wedi dweud wrthym beth sy'n digwydd gyda'r adolygiad o fentrau a arweinir gan gynhyrchwyr, ond onid yw'n bryd i ni fentro mwy a mynd ati i gynnal ymgynghoriad beiddgar iawn ar wahardd plastig untro o'n heconomi o fewn amser penodol?
The Member again raises some very important points on that and prescient points on that. I'm loath to name-check the many more major corporate companies, but another well-known fast food brand has, I believe, also announced that they're looking to remove straws and other plastics in the next couple of decades.
I think we need to be bold in our ambition, and when we look at refreshing the strategy we should look at how we achieve that, but I think it's really important that we do work with industry on this, that industry is involved with it. It also creates opportunities in terms of recycling and in terms of the skills and jobs that we have here in Wales as well.
Unwaith eto, mae'r Aelod yn nodi pwyntiau pwysig iawn ar hynny a phwyntiau rhagwybodus ar hynny. Rwy'n gyndyn o gynnwys enwau'r nifer o gwmnïau corfforaethol mawr, ond mae brand bwyd cyflym adnabyddus arall, rwy'n credu, hefyd wedi cyhoeddi eu bod yn bwriadu cael gwared ar wellt a mathau eraill o blastig yn y degawd neu ddau nesaf.
Rwy'n credu bod angen i ni fod yn feiddgar yn ein huchelgais, a phan fyddwn yn edrych ar adnewyddu'r strategaeth dylem edrych ar sut y gallwn gyflawni hynny, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gweithio gyda'r diwydiant ar hyn, fod y diwydiant yn cymryd rhan ynddo. Mae hefyd yn creu cyfleoedd o ran ailgylchu ac o ran y sgiliau a'r swyddi sydd gennym yma yng Nghymru yn ogystal.
Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.
The Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rydw i'n cario ymlaen gyda phlastig gan ei fod ym mhobman. Jest i gydio yn beth yr oedd David Melding newydd ei ddweud, mae'n wir i ddweud, rydw i'n meddwl, bod dinasyddion a chymunedau o flaen lle y mae rhai gwleidyddion yn y mater yma. Rydw i'n edrych ar gymuned fel Aberporth yn datgan ei hunan i fod yn ddi-blastig, ac yn gweithio ar draws busnesau bach ac ar draws y gymuned i wneud hynny, ac yn croesawu hynny. Wrth gwrs, mae'r Cynulliad yma, ddim ond yr wythnos diwethaf, ar gais Plaid Cymru, wedi pleidleisio dros yr egwyddor o gyflwyno treth ar blastig un defnydd. Mae hwn yn rhywbeth nad ydym ni wedi ei drafod hyd yma. Felly, gan fod y dreth ar blastig un defnydd yn un o'r pedair yr ydych chi'n eu hystyried fel Llywodraeth, a wnewch chi ymrwymo nawr i fynd ar hyd y llwybr hwnnw i ddewis y dreth honno gan fod y cyhoedd, yn amlwg iawn, yn barod iawn i ddelio â threth o'r fath?
Thank you very much, Llywydd. I will remain on the topic of plastics as it is all around us. Just to pick up on what David Melding said, I think it is true to say that citizens and communities are ahead of some politicians in this area. I look at communities such as Aberporth who have declared themselves to be plastic-free and are working across small businesses and across the community to achieve that, and I welcome that. Of course, this Assembly just last week, on a Plaid Cymru motion, voted in favour of the principle of introducing a single-use plastic tax. This is something we haven't discussed yet today. So, as the single-use plastic tax is one of the four taxes you as a Government are considering, will you commit now to go along that route and to select that tax because the public, very clearly, are willing to accept such a tax?
Diolch am eich cwestiwn.
Thank you for your question.
As you'll be aware, the disposable plastic tax is one of four taxes currently being considered by the finance Secretary. I think that's probably a question for him further down the line, but it is something I am in discussions on with the finance Secretary, and also keeping in the loop on and linked in with the proposals that you saw in the UK Government's budget on the twenty-second, to look at something similar there, to see how we can feed in as part of that as well. So, it is something that's still on the agenda, and in ongoing discussions. I'm sure the finance Secretary will look at it.
Fel y byddwch yn gwybod, mae'r dreth ar blastigion tafladwy yn un o bedair treth sy'n cael eu hystyried gan yr Ysgrifennydd cyllid ar hyn o bryd. Credaf fod hwnnw'n gwestiwn iddo ef yn y dyfodol, ond mae'n rhywbeth rwy'n ei drafod gyda'r Ysgrifennydd cyllid, a hefyd yn rhywbeth rwy'n ei gadw mewn cof ac yn gysylltiedig â'r cynigion a welsoch yng nghyllideb Llywodraeth y DU ar yr ail ar hugain, er mwyn edrych ar rywbeth tebyg yno, i weld sut y gallwn fod rhan o hynny yn ogystal. Felly, mae'n rhywbeth sy'n parhau i fod ar yr agenda, ac mewn trafodaethau parhaus. Rwy'n siŵr y bydd yr Ysgrifennydd cyllid yn edrych ar hynny.
I don't think I'm going to get a commitment to a plastic tax out of you today, so I'll change tack, if I may, to something else that you as a Minister are also responsible for, which is air pollution. ClientEarth is taking the Welsh Government to court by 23 February, due to concerns of illegal levels of nitrogen dioxide in towns and cities, often emerging, of course, from diesel vehicles. Do you recognise the problem of air pollution in Wales? I presume you do, but do you recognise your responsibility in your Government to deal with this, and how, particularly, will you respond to this court case and respond to the claims of ClientEarth?
Nid wyf yn credu y byddaf yn llwyddo i gael ymrwymiad i dreth ar blastigion gennych heddiw, felly rwyf am newid cyfeiriad, os caf, a sôn am fater arall rydych chi fel Gweinidog hefyd yn gyfrifol amdano, sef llygredd aer. Mae ClientEarth yn mynd â Llywodraeth Cymru i'r llys erbyn 23 Chwefror, oherwydd pryderon fod lefelau anghyfreithlon o nitrogen deuocsid mewn trefi a dinasoedd, llygredd sy'n aml yn deillio, wrth gwrs, o gerbydau diesel. A ydych yn cydnabod bod llygredd aer yn broblem yng Nghymru? Tybiaf eich bod, ond a ydych yn cydnabod eich cyfrifoldeb chi yn eich Llywodraeth i fynd i'r afael â hyn, a sut, yn benodol, y byddwch yn ymateb i'r achos llys hwn ac yn ymateb i honiadau ClientEarth?
The Member is right. Air quality is something—. Actually, the first debate in this portfolio that I led was on air quality. It is a commitment and remains a priority. You refer to the ClientEarth case. I can't comment on that in detail at the moment, as it's an ongoing case. But, actually, in terms of our aspirations in the clean air plan that we've set out, it's not just about meeting those obligations. It's actually making sure that we pave the way for the future and we go above and beyond. We know how important air quality is. Poor air quality impacts, obviously, on the most vulnerable communities, and it is really important that we take action on this.
In the debate, we did outline the clean air plan for Wales, which includes clean air zone frameworks. We are going to be working with local government, and you heard in the budget yesterday there is additional funding for that as well. It's also actually using all the levers we have at our disposal, as well as encouraging the UK Government to press forward on areas where they can take action, such as phasing out diesel vehicles.
I think it's really important that there's a commitment to work across Government on that. Whereas air quality is considered an environmental issue, it can't be tackled that way alone. So, it's really important that we work across, looking at transport, for low-emission vehicles, and look at our infrastructure, and make sure that when developments are taking place, air quality provision is taken into account when that happens.
Mae'r Aelod yn iawn. Mae ansawdd aer yn rhywbeth—. Mewn gwirionedd, roedd y ddadl gyntaf a arweiniais yn y portffolio hwn yn ymwneud ag ansawdd aer. Mae'n ymrwymiad ac mae'n parhau i fod yn flaenoriaeth. Rydych yn cyfeirio at achos ClientEarth. Ni allaf wneud sylwadau manwl ar hynny ar hyn o bryd, gan ei fod yn achos sy'n mynd rhagddo. Ond mewn gwirionedd, o ran ein dyheadau yn y cynllun aer glân rydym wedi'i amlinellu, nid yw'n ymwneud yn unig â bodloni'r rhwymedigaethau hynny. Mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â gwneud yn siŵr ein bod yn paratoi'r ffordd ar gyfer y dyfodol a sicrhau ein bod yn mynd gam ymhellach. Gwyddom pa mor bwysig yw ansawdd aer. Mae ansawdd aer gwael yn cael effaith, yn amlwg, ar y cymunedau mwyaf agored i niwed, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn gweithredu ar hyn.
Yn y ddadl, rhoesom amlinelliad o'r cynllun aer glân ar gyfer Cymru, sy'n cynnwys fframweithiau parthau aer glân. Byddwn yn gweithio gyda llywodraeth leol, ac fe glywsoch yn y gyllideb ddoe fod cyllid ychwanegol ar gyfer hynny yn ogystal. Mae hefyd, mewn gwirionedd, yn golygu defnyddio pob dull sydd ar gael i ni, yn ogystal ag annog Llywodraeth y DU i fwrw iddi mewn meysydd lle y gallant weithredu, megis cael gwared ar gerbydau diesel yn raddol.
Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod yna ymrwymiad i weithio ar draws y Llywodraeth ar hynny. Er bod ansawdd aer yn cael ei ystyried yn fater amgylcheddol, ni ellir mynd i'r afael ag ef yn y ffordd honno'n unig. Felly, mae'n wirioneddol bwysig ein bod yn gweithio ar draws, gan edrych ar drafnidiaeth, ar gerbydau allyriadau isel, ac edrych ar ein seilwaith, a gwneud yn siŵr, pan fo datblygiadau'n digwydd, fod darpariaeth ansawdd aer yn cael ei hystyried pan fo hynny'n digwydd.
Well, indeed, it might be seen as an environmental issue, but it's as much a public health issue as anything else. In fact, the Assembly voted, in that debate that you just referred to, again for a Plaid Cymru amendment that called on the Welsh Government to treat air pollution as a public health issue as well as an environmental issue. You're not responsible for public health, I know, but across Government, clearly this needs to be joined up.
The Scottish Government has said that it wants to go in front of the Westminster Government in terms of phasing out new petrol and diesel by 2032. We have examples around Europe of cities phasing out diesel and petrol vehicles in a much shorter space of time than the Westminster Government's talked about. Is it not the time to at least consider pilot areas in Wales where diesel and petrol may actually be banned, either on specific days or specific times, in order to achieve some improvement in air quality in those areas that, to be frank, the current system just isn't tackling, and there are public health deaths quite directly as a result of that?
Wel, yn wir, efallai ei fod yn cael ei ystyried yn fater amgylcheddol, ond mae'n fater iechyd y cyhoedd yn gymaint ag unrhyw beth arall. Yn wir, yn y ddadl honno rydych newydd gyfeirio ati, pleidleisiodd y Cynulliad unwaith eto o blaid gwelliant gan Blaid Cymru a oedd yn galw ar Lywodraeth Cymru i drin llygredd aer fel mater iechyd y cyhoedd yn ogystal â mater amgylcheddol. Nid chi sy'n gyfrifol am iechyd y cyhoedd, rwy'n gwybod, ond mae'n amlwg fod angen cydgysylltu hyn ar draws y Llywodraeth.
Mae Llywodraeth yr Alban wedi dweud ei bod eisiau achub y blaen ar Lywodraeth San Steffan o ran cael gwared ar betrol a diesel newydd yn raddol erbyn 2032. Mae gennym enghreifftiau ar hyd a lled Ewrop o ddinasoedd sy'n cael gwared yn raddol ar gerbydau diesel a phetrol mewn llawer llai o amser nag y mae Llywodraeth San Steffan wedi sôn amdano. Onid yw'n bryd i ni o leiaf ystyried ardaloedd peilot yng Nghymru lle y gellir gwahardd diesel a phetrol, naill ai ar ddiwrnodau penodol neu ar adegau penodol, er mwyn sicrhau rhywfaint o welliant yn ansawdd aer yr ardaloedd hynny, problem nad yw'r system gyfredol, i fod yn onest, yn llwyddo i fynd i'r afael â hi, ac o ran iechyd y cyhoedd, mae yna farwolaethau'n deillio'n uniongyrchol o hynny?
The Member is quite right to raise the public health concerns on this. Like he said, it's very clear that it's always been perceived to be an environmental issue, but, actually, if we're going to get to the root cause and tackle it and improve our air quality, it does have to involve cross-Government and cross-government working as well, in terms of local government and the UK Government.
In terms of looking at areas or zones where perhaps you could ban or limit access for high-emission vehicles, that's something that could be considered under clean air zones. But what we made clear in the debate too is that the clean air zones are not a one-size-fits-all approach. There will be different problems, and therefore different ways that we can best tackle it in different areas across Wales.
Mae'r Aelod yn hollol iawn i nodi'r pryderon sy'n ymwneud ag iechyd y cyhoedd yn y mater hwn. Fel y dywedodd, mae'n amlwg iawn ei fod bob amser wedi cael ei ystyried yn fater amgylcheddol, ond mewn gwirionedd, os ydym am fynd i wraidd y mater a'i ddatrys a gwella ein hansawdd aer, mae'n rhaid iddo gynnwys gweithio ar draws y Llywodraeth a gwaith trawslywodraethol hefyd, o ran llywodraeth leol a Llywodraeth y DU.
O ran edrych ar ardaloedd neu barthau lle y gallech, o bosibl, wahardd neu gyfyngu ar fynediad cerbydau allyriadau uchel, mae hwnnw'n rhywbeth y gellid ei ystyried o dan y parthau aer glân. Ond yr hyn rydym hefyd wedi'i wneud yn glir yn y ddadl yw nad yw'r parthau aer glân yn ddull sy'n addas i bawb. Bydd yna broblemau gwahanol, a gwahanol ffyrdd gorau o fynd i'r afael â hwy mewn gwahanol ardaloedd ledled Cymru.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. Capable and competent as the Minister is in answering her questions, I want to give the Cabinet Secretary her moment in the sun today as well and move to different areas of policy. I know we have differing views about the virtues of EU membership generally, but I hope that the Cabinet Secretary will agree with me that being outside the common agricultural policy, and the common fisheries policy, and the single market does give us the opportunity to have high standards of animal welfare than obtained in many areas of the EU, and in one area in particular, in relation to fishing. At the moment, the EU permits something called electric pulse fishing, which involves putting an electric current through the water—usually about 60 amps; so, it’s quite high intensity—and stunning fish, which are then dragged by nets into the boats. This has a number of unfortunate effects, not least on the fish themselves, because that method tends to break fish's spines and cause a great deal of internal haemorrhage. The trawling at the sea bed denudes it of all wildlife. And traditional catches are caught up in this as well and are discarded. If we recover policy responsibility for this area, we'd be able to ban electric pulse fishing. I wonder if the Welsh Government will commit itself to that.
Diolch, Lywydd. Er mor alluog a chymwys yw'r Gweinidog wrth ateb ei chwestiynau, rwyf eisiau rhoi cyfle i Ysgrifennydd y Cabinet ddisgleirio heddiw hefyd a symud at wahanol feysydd polisi. Rwy'n gwybod bod gennym safbwyntiau gwahanol ar rinweddau bod yn aelod o'r UE yn gyffredinol, ond gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod bod y tu allan i'r polisi amaethyddol cyffredin a'r polisi pysgodfeydd cyffredin a'r farchnad sengl yn rhoi cyfle i ni gael safonau lles anifeiliaid uwch nag a geir yn llawer o ardaloedd yr UE, ac mewn un maes yn arbennig, mewn perthynas â physgota. Ar hyn o bryd, mae'r UE yn caniatáu rhywbeth o'r enw electro-bysgota, sy'n cynnwys rhoi cerrynt trydan drwy'r dŵr—tua 60 amp fel arfer; felly, mae'n eithaf uchel—a stynio pysgod, sydd wedyn yn cael eu llusgo mewn rhwydi i mewn i'r cychod. Ceir nifer o effeithiau anffodus i hyn, yn enwedig i'r pysgod eu hunain, oherwydd mae'r dull hwn yn tueddu i dorri esgyrn cefnau pysgod ac achosi llawer iawn o waedlif mewnol. Mae'r treillio sy'n digwydd ar wely'r môr yn ei amddifadu o'i holl fywyd gwyllt. Ac mae dalfeydd traddodiadol yn cael eu dal yn hyn hefyd ac yn cael eu taflu'n ôl. Os ydym yn adennill cyfrifoldeb polisi dros y maes hwn, byddwn yn gallu gwahardd electro-bysgota. Tybed a wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i hynny.
You're quite right when you say that we have very differing views around Brexit, but I’ve always said that we would look at opportunities. I think we have very high animal health and welfare standards in Wales, and I would certainly not want to see those drop at all.
In relation to your specific question about banning that specific type of fishing, it’s certainly something that I will be considering in great detail.
Rydych yn hollol gywir pan ddywedwch fod gennym safbwyntiau gwahanol iawn o ran Brexit, ond rwyf bob amser wedi dweud y byddem yn edrych ar gyfleoedd. Credaf fod gennym safonau iechyd a lles anifeiliaid uchel iawn yng Nghymru, ac yn sicr ni fuaswn eisiau eu gweld yn gostwng o gwbl.
O ran eich cwestiwn penodol am wahardd y math penodol hwnnw o bysgota, mae'n sicr yn rhywbeth y byddaf yn ei ystyried yn fanwl iawn.
I’m grateful to the Cabinet Secretary for that answer. Another area that could also lead to an improvement in animal welfare is if we banned the live export of animals. At the moment, the EU estimates that around 4 million cattle, 28 million pigs, 4 million sheep, 243 million poultry, and 150,000 horses are transported for more than eight hours within the EU. Once we're out of the EU, we will be able to stop the British element of that. I know there’s not a great deal of that which comes from Wales, but nevertheless, every little helps, as a famous supermarket says, and we will be able to make our contribution to the improvement of an important element of animal welfare.
Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Maes arall a allai hefyd arwain at wella lles anifeiliaid yw pe baem yn gwahardd allforio anifeiliaid byw. Ar hyn o bryd, mae'r UE yn amcangyfrif bod oddeutu 4 miliwn o wartheg, 28 miliwn o foch, 4 miliwn o ddefaid, 243 miliwn o ddofednod, a 150,000 o geffylau yn cael eu cludo am fwy nag wyth awr o fewn yr UE. Pan fyddwn wedi gadael yr UE, byddwn yn gallu atal yr elfen Brydeinig o hynny. Gwn nad oes llawer o hynny'n dod o Gymru, ond serch hynny, mae pob tamaid bach yn helpu, fel y dywed un archfarchnad enwog, a byddwn yn gallu gwneud ein cyfraniad tuag at wella un elfen bwysig o les anifeiliaid.
Yes, absolutely, and certainly, my preference would be for animals to be slaughtered as close as is practical to their point of production, and I think that, again, that is something that, as you say, doesn’t have a huge effect on Welsh exports. However, it doesn’t matter how small it is; I would certainly want to have a focus on that.
Yn hollol, ac yn sicr, byddai'n well gennyf pe bai anifeiliaid yn cael eu lladd mor agos ag sy'n ymarferol bosibl i'r fan lle y cawsant eu cynhyrchu, a chredaf, unwaith eto, fod hynny'n rhywbeth, fel y dywedwch, nad yw'n cael effaith enfawr ar allforion Cymru. Fodd bynnag, nid oes ots pa mor fach ydyw; buaswn yn sicr eisiau canolbwyntio ar hynny.
I'm grateful again to the Cabinet Secretary. This note of amity is very welcome in the Assembly, I’m sure everybody will agree.
The third area in which I think we ought to be able to improve animal welfare is by the installation of CCTV cameras in abattoirs in Wales. The larger ones already do this, but the smaller ones on the whole don’t. Out of the 29 abattoirs in Wales, I believe there are 18 that are not monitored by CCTV, and they are generally the smaller ones. But it seems to me very important, and I think important for farmers generally and the agriculture industry generally, that the public has confidence in the food that is put on the table and the methods by which it is produced and processed, and in order to keep up public support for farmers and agriculture generally, we need to be proactive in showing that animals are kept and, when they are killed, also are killed in a humane way and to the highest possible standards of animal welfare. So, this is an area in which the Welsh Government could take an initiative, even at the moment, before we leave the EU. I wonder if the Cabinet Secretary would give further consideration to extending the existing controls.
Unwaith eto, rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'r nodyn hwn o gyfeillgarwch i'w groesawu'n fawr yn y Cynulliad, rwy'n siŵr y bydd pawb yn cytuno.
Y trydydd maes lle y credaf y dylem allu gwella lles anifeiliaid yw drwy osod camerâu teledu cylch cyfyng mewn lladd-dai yng Nghymru. Mae'r rhai mwyaf yn gwneud hyn eisoes, ond nid yw'r rhai llai yn gwneud ar y cyfan. O'r 29 lladd-dy yng Nghymru, credaf fod 18 nad ydynt yn cael eu monitro gan deledu cylch cyfyng, a'r rhai llai yw'r rheini yn gyffredinol. Ond mae'n ymddangos yn bwysig iawn i mi, ac yn bwysig i ffermwyr yn gyffredinol, rwy'n credu, a'r diwydiant amaethyddiaeth yn gyffredinol, fod gan y cyhoedd hyder yn y bwyd sy'n cael ei roi ar y bwrdd a'r ffordd y caiff ei gynhyrchu a'i brosesu, ac er mwyn cynnal cefnogaeth y cyhoedd i ffermwyr ac amaethyddiaeth yn gyffredinol, mae angen i ni fod yn rhagweithiol wrth ddangos bod anifeiliaid yn cael eu cadw, a phan gânt eu lladd, eu bod hefyd yn cael eu lladd mewn ffordd drugarog sy'n cydymffurfio â'r safonau uchaf posibl o ran lles anifeiliaid. Felly, mae hwn yn faes y gallai Llywodraeth Cymru ddangos mentergarwch ynddo, hyd yn oed yn awr, cyn i ni adael yr UE. Tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi ystyriaeth bellach i ymestyn y mesurau rheoli sy'n bodoli'n barod.
Absolutely. I had a meeting this morning with the chief veterinary officer on this very topic, because, you will be aware, we had the consultation previously. England are looking to do this; Scotland are looking to do this. I have to say that the vast majority of certainly large slaughterhouses do have CCTV, but I am very keen to look at making it mandatory, to see what package of support would have to be made available, because I think that is the way to improve standards and practices and keep that confidence that the public have. So, I’ve got officials working very closely on this matter, and I will be bringing forward a statement to this place in the not-too-distant future.
Yn hollol. Cefais gyfarfod y bore yma gyda'r prif swyddog milfeddygol ar y mater hwn oherwydd fe wyddoch ein bod wedi cael yr ymgynghoriad o'r blaen. Mae Lloegr yn ystyried gwneud hyn; mae'r Alban yn ystyried gwneud hyn. Mae'n rhaid i mi ddweud bod gan y mwyafrif helaeth o'r lladd-dai mawr, yn sicr, gamerâu teledu cylch cyfyng, ond rwy'n awyddus iawn i'w gwneud yn orfodol, er mwyn gweld pa becyn cymorth y byddai'n rhaid sicrhau ei fod ar gael, oherwydd rwy'n credu mai dyna'r ffordd o wella safonau ac arferion a chadw hyder y cyhoedd. Felly, mae gennyf swyddogion yn gweithio'n fanwl iawn ar y mater hwn, a byddaf yn cyflwyno datganiad i'r lle hwn yn y dyfodol agos.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am les anifeiliaid yng Nghymru? OAQ51554
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on animal welfare in Wales? OAQ51554
Animal welfare is a priority for the Welsh Government. An overarching strategic outcome of the Wales animal health and welfare framework group is:
'Animals in Wales have a good quality of life'.
Work is ongoing to revise the existing Welsh Government livestock and companion animal welfare codes of practice.
Mae lles anifeiliaid yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Un o ganlyniadau strategol cyffredinol grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru yw:
'Mae gan anifeiliaid yng Nghymru ansawdd bywyd da.'
Mae gwaith yn mynd rhagddo ar adolygu codau ymarfer cyfredol Llywodraeth Cymru ar les da byw ac anifeiliaid anwes.
Thank you for that answer. Cabinet Secretary, RSPCA Cymru believes that an animal abuse register would act as a deterrent for individuals who may otherwise have committed acts of cruelty, and could also help to prevent the suffering of other animals from reoffenders. Will the Welsh Government consider an animal abuse register?
Diolch i chi am eich ateb. Ysgrifennydd y Cabinet, mae RSPCA Cymru yn credu y byddai cofrestr cam-drin anifeiliaid yn gweithredu fel rhwystr i unigolion a allai fod wedi cyflawni gweithredoedd o greulondeb fel arall, a gallai helpu hefyd i atal dioddefaint i anifeiliaid eraill dan law troseddwyr cyson. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried cofrestr cam-drin anifeiliaid?
Thank you for that question. Certainly, I have been approached by the RSPCA in relation to this, and it's something that we are giving very serious consideration to.
Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Yn sicr, mae'r RSPCA wedi sôn wrthyf am hyn, ac mae'n rhywbeth rydym yn ei ystyried yn ddwys.
Cabinet Secretary, I heard your exchange with the leader of UKIP earlier about CCTV in abattoirs, and it is correct to say that all large abattoirs do have CCTV. There is an issue that it should be rolled out in the rest of the abattoir sector, and we on these benches support that. From your findings and your deliberations on this, would it be correct to say that funding could be released from the rural development programme to support such an initiative so that there wasn't an undue burden placed on small abattoirs, on a cost basis, that could jeopardise their future, which is vital to the promotion of red meat in this part of the United Kingdom?
Ysgrifennydd y Cabinet, clywais eich sgwrs ag arweinydd UKIP yn gynharach am deledu cylch cyfyng mewn lladd-dai, ac mae'n wir fod gan bob lladd-dy mawr deledu cylch cyfyng. Mae yna gwestiwn yn codi ynglŷn ag a ddylid ei gyflwyno yng ngweddill y sector lladd-dai, ac rydym ni ar y meinciau hyn yn cefnogi hynny. O'ch canfyddiadau a'ch trafodaethau ar hyn, a fyddai'n gywir dweud y gellid rhyddhau arian o'r rhaglen datblygu gwledig i gefnogi menter o'r fath fel na fyddai baich gormodol ar ladd-dai bach, ar sail cost, a allai beryglu eu dyfodol, sy'n hollbwysig o ran hybu cig coch yn y rhan hon o'r Deyrnas Unedig?
Certainly, yes, it is something that we are looking at from the RDP. I mentioned in my answer to Neil Hamilton that I had a meeting just this morning with Professor Christianne Glossop about this. I don't want that to be a burden. I don't want smaller slaughterhouses to come to me and say that funding to do this is a barrier, so I would want to take that away. You asked specifically about the RDP—obviously, there may be legal matters that I would have to look into—and that is the piece of work that's currently ongoing.
Yn sicr, ydy, mae'n rhywbeth rydym yn edrych arno mewn perthynas â'r rhaglen datblygu gwledig. Soniais yn fy ateb i Neil Hamilton fy mod wedi cael cyfarfod ynglŷn â hyn y bore yma gyda'r Athro Christianne Glossop. Nid wyf eisiau i hynny fod yn faich. Nid wyf eisiau i ladd-dai llai o faint ddod ataf a dweud bod arian yn rhwystr i wneud hyn, felly buaswn eisiau cael gwared ar y rhwystr hwnnw. Fe ofynnoch yn benodol am y rhaglen datblygu gwledig—yn amlwg, gallai fod materion cyfreithiol y byddai'n rhaid i mi edrych arnynt—a dyna'r gwaith sydd ar y gweill ar hyn o bryd.
Cabinet Secretary, I wanted to ask you about the rearing of game birds. There appears to be no regular inspection of these sites by animal health inspectors and the current code of practice on game bird rearing is now seven years old. It is very basic and it doesn't even require a minimum space for the birds to be reared in. So, really, they're often reared in overcrowded, battery-like conditions. We don't allow hens to be in such conditions, so I wondered if the Cabinet Secretary would commit to review the regulatory framework on the welfare of game birds that are reared for so-called sporting purposes at the earliest opportunity.
Ysgrifennydd y Cabinet, roeddwn eisiau eich holi ynglŷn â magu adar hela. Ymddengys nad yw arolygwyr iechyd anifeiliaid yn arolygu'r safleoedd hyn yn rheolaidd ac mae'r cod ymarfer cyfredol ar fagu adar hela bellach yn saith mlwydd oed. Mae'n sylfaenol iawn ac nid yw'n gofyn am leiafswm gofod i'r adar gael eu magu ynddo hyd yn oed. Felly, mewn gwirionedd, maent yn aml yn cael eu magu mewn amgylchiadau gorlawn, tebyg i ffermydd batri. Nid ydym yn caniatáu i ieir fyw mewn amgylchiadau o'r fath, felly tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn ymrwymo i adolygu'r fframwaith reoleiddio ar les adar hela a fegir at ddibenion helwriaeth, fel y'i gelwir, cyn gynted ag y bo modd.
Thank you, Julie Morgan, for that question. I mentioned in my original answer to Mandy Jones that we were currently revising many of the existing codes of practice. Certainly, there was a code of practice for the welfare of game birds reared for sporting purposes in 2011, for instance. So, we have been in consultation with the industry and welfare organisations, looking at that particular code of practice. I'd be very happy to see if we need to change that.
I think we should also remind those who are responsible for game birds that they should be knowledgeable and competent in husbandry and management techniques. The code of practice states that when birds are housed or penned, the accommodation should be well constructed and managed and of sufficient size to ensure good health and welfare. As I say, we are looking at revising these codes of practice, so if we look at it and we think that something needs changing in the regulations, that would be the opportunity to do it.
Diolch i chi am y cwestiwn, Julie Morgan. Soniais yn fy ateb gwreiddiol i Mandy Jones ein bod ar hyn o bryd yn adolygu llawer o'r codau ymarfer cyfredol. Yn sicr, roedd yna god ymarfer ar les adar hela a fegir at ddibenion helwriaeth yn 2011, er enghraifft. Felly, rydym wedi bod yn ymgynghori gyda'r diwydiant a'r sefydliadau lles, gan edrych ar y cod ymarfer penodol hwnnw. Buaswn yn hapus iawn i weld a oes angen inni newid hwnnw.
Credaf y dylem hefyd atgoffa'r rheini sy'n gyfrifol am adar hela y dylent fod yn wybodus ac yn gymwys mewn technegau hwsmonaeth a rheoli. Mae'r cod ymarfer yn datgan, pan fo adar yn cael eu cadw dan do neu mewn corlan, dylai'r gorlan fod wedi ei hadeiladu a'i rheoli'n dda ac o faint digonol i sicrhau iechyd a lles da. Fel y dywedaf, rydym yn ystyried diwygio'r codau ymarfer hyn, felly os ydym yn edrych arno ac yn credu bod angen newid rhywbeth yn y rheoliadau, dyma'r cyfle i wneud hynny.
I wanted to carry on with the question with regard to the animal abuse register. Clearly, we're well advanced in this particular area with the working group led by RSPCA, but I wondered whether you'd taken on my concerns last time whereby those who had started the campaign, such as Tŷ Nant animal sanctuary and Maxine Berry from Justice for Chunky, would be involved in that particular working group. Could you give us an outline as to when you would be making your initial statements or thoughts as to whether this would be something Wales could lead on—a Wales first—to have this register? I think progress on it would be welcomed by campaigners in the field.
Roeddwn eisiau parhau â'r cwestiwn mewn perthynas â'r gofrestr cam-drin anifeiliaid. Yn amlwg, rydym wedi mynd yn bell yn y maes penodol hwn gyda'r gweithgor a arweinir gan RSPCA, ond tybed a oeddech wedi ystyried fy mhryderon y tro diwethaf ynglŷn ag a fyddai'r rhai a ddechreuodd yr ymgyrch, megis lloches anifeiliaid Tŷ Nant a Maxine Berry o Justice for Chunky, yn rhan o'r gweithgor penodol hwnnw. A allech roi amlinelliad i ni pa bryd y byddwch yn cyflwyno eich datganiadau neu eich syniadau cychwynnol ynglŷn ag a fyddai hyn yn rhywbeth y gallai Cymru arwain arno—enghraifft arall o Gymru'n gyntaf—i gael y gofrestr hon? Credaf y byddai ymgyrchwyr yn y maes yn croesawu cynnydd yn hyn o beth.
Yes, as you say, the working group has now met. I think they're due to report to me in the summer. So, I would imagine the timeline for being able to bring forward a statement would probably be the summer or as soon as we come back following the summer. It's a piece of work that, obviously, you've shown a particular interest in and I think it would be great if we could be first. Certainly, at the moment, we're ahead of the game, but the link between—. What we had a discussion about, Bethan, was in relation to an animal abuse register and the link with domestic abuse. I attended a seminar on that and it was very clear that Wales was ahead of the game in drawing those comparisons together.
Ie, fel y dywedwch, mae'r gweithgor wedi cyfarfod bellach. Rwy'n credu y byddant yn adrodd yn ôl yn yr haf. Felly, buaswn yn dychmygu mai'r llinell amser ar gyfer cyflwyno datganiad fyddai yn ystod yr haf yn ôl bob tebyg neu gyn gynted ag y byddwn yn dychwelyd ar ôl yr haf. Yn amlwg, mae'n waith rydych wedi dangos diddordeb arbennig ynddo a chredaf y byddai'n wych pe gallem fod yn gyntaf. Yn sicr, ar hyn o bryd, rydym ar y blaen, ond mae'r cysylltiad rhwng—. Roedd yr hyn a drafodwyd gennym, Bethan, yn ymwneud â chofrestr cam-drin anifeiliaid a'r cysylltiad â cham-drin domestig. Mynychais seminar ar hynny ac roedd hi'n glir iawn fod Cymru ar y blaen yn llunio'r cymariaethau hynny.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer coedwigaeth yng Nghymru? OAQ51545
5. Will the Cabinet Secretary make a statement regarding Welsh Government support for forestry in Wales? OAQ51545
As I stated in Plenary on 13 December, forestry is one of my top priorities. The Welsh Government will work with stakeholders to develop ways to continue to provide support for forestry as part of the sustainable land management proposals that will eventually replace the current CAP.
Fel y dywedais yn y Cyfarfod Llawn ar 13 Rhagfyr, mae coedwigaeth yn un o fy mhrif flaenoriaethau. Bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda rhanddeiliaid i ddatblygu ffyrdd o barhau i ddarparu cymorth ar gyfer coedwigaeth fel rhan o'r cynigion rheoli tir cynaliadwy a fydd, yn y pen draw, yn dod yn lle'r polisi amaethyddol cyffredin cyfredol.
Thank you for that statement. As the Minister knows, stakeholders generally feel that the policy direction of the Welsh Government's strategy, 'Woodlands for Wales', is appropriate. In a recent debate on a report by the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, I raised the importance of increasing access to and community benefits from woodland. What progress has been made on this since the CCERA report?
Diolch i chi am y datganiad hwnnw. Fel y gŵyr y Gweinidog, mae rhanddeiliaid yn teimlo'n gyffredinol fod cyfeiriad polisi strategaeth Llywodraeth Cymru, 'Coetiroedd i Gymru', yn briodol. Mewn dadl ddiweddar ar adroddiad gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, soniais am bwysigrwydd cynyddu mynediad at goetiroedd a manteision cymunedol coetiroedd. Pa gynnydd a wnaed ar hyn ers adroddiad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig?
I welcome the Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee's further political and personal interest in this key area, and following up from the debate that we had just last month. Welsh Government are aware that the woodland estate is an important social asset. We know that it brings great health and well-being benefits from being able to access it, and a sense of identity and place at the local level as well. We're currently analysing the responses to our consultation, 'Taking forward Wales’ sustainable management of natural resources', which contains proposals to update the legislative framework for public access to the outdoors, and we will publish a summary of that and the Government response in due course.
I also note that, during the debate, there were some very good examples cited by colleagues in terms of community woodland. I wish to reiterate my commitment then that if Members would like to invite us to see that, so that we can see best practice at first-hand, that could then hopefully influence us further down the line.
Rwy'n croesawu diddordeb gwleidyddol a phersonol pellach Cadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig yn y maes allweddol hwn, yn dilyn y ddadl a gawsom fis diwethaf. Mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol fod yr ystâd goetiroedd yn ased cymdeithasol pwysig. Gwyddom fod manteision iechyd a lles yn deillio o allu cael mynediad ato, ac ymdeimlad o hunaniaeth a lle ar y lefel leol yn ogystal. Rydym ar hyn o bryd yn dadansoddi'r ymatebion i'n hymgynghoriad, 'Bwrw ymlaen â rheoli adnoddau naturiol Cymru yn gynaliadwy', sy'n cynnwys cynigion i ddiweddaru'r fframwaith deddfwriaethol ar gyfer mynediad y cyhoedd at yr awyr agored, a byddwn yn cyhoeddi crynodeb ohono ac ymateb y Llywodraeth maes o law.
Hefyd, nodaf fod cyd-Aelodau wedi nodi enghreifftiau da iawn o goetiroedd cymunedol yn ystod y ddadl. Hoffwn ailadrodd fy ymrwymiad ar y pryd a dweud pe bai Aelodau'n dymuno ein gwahodd i weld hynny, fel y gallwn weld arfer gorau drosom ein hunain, gallai hynny ddylanwadu arnom yn y dyfodol gobeithio.
Minister, you'll be aware of the importance of the timber industry in my own constituency, particularly for businesses like Clifford Jones Timber in Ruthin, which, of course, is a significant employer and one of the main forestry-related companies, if you like—timber-related companies—in Wales. One of the concerns that they've cited to me, and was raised with the committee during the course of its work, was the shortage of the supply of wood, and the need to plant more wood in order to compensate for that. They tell me that if they had access to more reliable sources of wood, they would be able to expand their business and create more employment and wealth in north Wales. What specific action is the Welsh Government taking to drive up the availability of wood for use in the timber industry?
Weinidog, fe fyddwch yn gwybod pa mor bwysig yw'r diwydiant coed yn fy etholaeth, yn arbennig i fusnesau fel Clifford Jones Timber yn Rhuthun, sydd, wrth gwrs, yn gyflogwr pwysig ac yn un o'r prif gwmnïau sy'n ymwneud â choedwigaeth, os hoffech—cwmnïau sy'n ymwneud â choed—yng Nghymru. Un o'r pryderon y maent wedi'u dwyn i fy sylw, ac a gafodd sylw yng ngwaith y pwyllgor, oedd prinder y cyflenwad o bren, a'r angen i blannu mwy o goed er mwyn gwneud iawn am hynny. Pe bai ganddynt fynediad at ffynonellau mwy dibynadwy o bren, maent yn dweud wrthyf y byddent yn gallu ehangu eu busnes a chreu mwy o waith a chyfoeth yng ngogledd Cymru. Pa gamau penodol y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith i sicrhau bod mwy o bren ar gael i'w ddefnyddio yn y diwydiant coed?
It might surprise the Member that I wholeheartedly agree with everything he said there. That won't happen very often. [Laughter.] As I said, forestry is one of the top priorities, and I'm well aware of the issues that he's raised. Actually, my first meeting in post was with Confor, where they raised similar issues that there is the demand there, but we have to increase the supply as well, and we have to look at how we best manage that, too, in terms of woodland creation. And the issue at the moment is actually accessing the land management and how we do that, and that is something that we are looking at in more detail. I'll also be going to Scotland early next month to learn more from the relative success they've had there, to see if there are things that we can apply in creating new woodland to increase the productive potential of woodland in Wales. I think to do this, we need to work with stakeholders, such as the company you mentioned in your constituency, to develop ways that we can provide that support for forestry as part of the design of sustainable land management proposals, which, as I said, will eventually replace the current CAP.
Gallai fod yn syndod i'r Aelod fy mod yn cytuno'n llwyr â phopeth a ddywedodd. Ni fydd hynny'n digwydd yn aml iawn. [Chwerthin.] Fel y dywedais, mae coedwigaeth yn un o fy mhrif flaenoriaethau, ac rwy'n ymwybodol iawn o'r pethau a ddywedodd. Mewn gwirionedd, roedd fy nghyfarfod cyntaf yn y swydd gyda Confor, lle y nodwyd materion tebyg ynglŷn â'r ffaith bod y galw yno, ond mae'n rhaid i ni gynyddu'r cyflenwad yn ogystal, ac mae'n rhaid i ni edrych ar y ffordd orau o reoli hynny hefyd, o ran creu coetiroedd. A'r broblem ar hyn o bryd yw cael mynediad at reoli tir a sut y gwnawn hynny, ac mae hynny'n rhywbeth rydym yn edrych arno'n fanylach. Byddaf hefyd yn mynd i'r Alban ddechrau'r mis nesaf i ddysgu mwy o'r llwyddiant cymharol a gawsant yno, i weld a oes pethau y gallwn eu gwneud i greu coetiroedd newydd er mwyn cynyddu potensial cynhyrchu coetiroedd yng Nghymru. Er mwyn gwneud hyn, rwy'n credu bod angen i ni weithio gyda rhanddeiliaid, megis y cwmni y sonioch amdano yn eich etholaeth chi, er mwyn datblygu ffyrdd o ddarparu'r cymorth hwnnw i goedwigaeth fel rhan o'r broses o lunio cynigion rheoli tir cynaliadwy, a fydd yn y pen draw, fel y dywedais, yn dod yn lle'r polisi amaethyddol cyffredin cyfredol.
Simon Thomas.
Simon Thomas.
Dim cwestiwn.
I have no question.
6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i fynd i'r afael â risg llifogydd yng ngogledd Cymru? OAQ51537
6. What action is the Welsh Government taking to address flood risk in north Wales? OAQ51537
The Welsh Government’s flood and coastal risk management programmes are actively addressing risk across north Wales. The £5 million St Asaph scheme, protecting 548 properties, will complete shortly. In addition, we are investing over £7 million in over 30 flood schemes across north Wales.
Mae rhaglenni rheoli perygl llifogydd ac arfordiroedd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â risg ar draws gogledd Cymru. Bydd cynllun Llanelwy gwerth £5 miliwn, i ddiogelu 548 eiddo, yn cael ei gwblhau'n fuan. Yn ogystal, rydym yn buddsoddi dros £7 miliwn mewn dros 30 o gynlluniau llifogydd ar draws gogledd Cymru.
One of the areas that has received significant investment in recent years, of course, is the bay of Colwyn, but there is one part of the bay of Colwyn that is particularly vulnerable to flooding, and experienced flooding very recently in Storm Eleanor, which hit north Wales just a few weeks ago when the promenade of Old Colwyn was flooded. This is a regular occurrence now, and I'm very concerned at the vulnerability of the defences in that area, which, of course, as you will know, Minister, protect the A55 and the north Wales railway. We need some leadership on this, and I believe that that leadership needs to come from the Welsh Government. I would be very grateful if you would join me in a visit to Old Colwyn to inspect those defences, and to bring together the various agencies and partners that will be required in order to upgrade the facilities and the defences there.
Un o'r meysydd sydd wedi derbyn buddsoddiad sylweddol yn y blynyddoedd diwethaf, wrth gwrs, yw bae Colwyn, ond mae un rhan o fae Colwyn sy'n arbennig o agored i lifogydd, ac sydd wedi dioddef llifogydd yn ddiweddar iawn yn sgil Storm Eleanor, a darodd ogledd Cymru ychydig wythnosau yn ôl pan gafwyd llifogydd ar bromenâd Hen Golwyn. Mae hwn yn ddigwyddiad rheolaidd bellach, ac rwy'n bryderus iawn am y bygythiad i'r amddiffynfeydd yn yr ardal honno, sydd, wrth gwrs, fel rydych yn ei wybod, Weinidog, yn diogelu'r A55 a rheilffordd y gogledd. Rydym angen arweiniad ar hyn, ac rwy'n credu bod angen i Lywodraeth Cymru ddarparu'r arweiniad hwnnw. Buaswn yn ddiolchgar iawn pe baech yn ymuno â mi ar ymweliad â Hen Golwyn i arolygu'r amddiffynfeydd hynny, a dwyn ynghyd yr asiantaethau a'r partneriaid y bydd eu hangen er mwyn uwchraddio'r cyfleusterau a'r amddiffynfeydd yno.
Thank you for your question. You're right that the risk at Old Colwyn is to the infrastructure—rail and road—rather than to homes, and you'll be aware that officials have encouraged Conwy County Borough Council to seek appropriate partnership contributions from those stakeholders before seeking further grant funding, but Conwy borough council, I understand, are also planning to hold discussions with Welsh Water regarding Old Colwyn. And, in November, officials from the council met with Network Rail to develop a potential joint solution to coastal risk at Old Colwyn. I understand that those discussions were positive, but if the Member would like to write to me to invite me to visit, I'd be happy to consider that.
Diolch i chi am eich cwestiwn. Rydych yn iawn yn dweud mai'r risg yn Hen Golwyn yw'r bygythiad i'r seilwaith—y rheilffordd a'r ffordd—yn hytrach nag i gartrefi, ac fe fyddwch yn gwybod bod swyddogion wedi annog Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy i ofyn am gyfraniadau partneriaeth priodol gan y rhanddeiliaid hynny cyn gofyn am ragor o gyllid grant, ond mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy hefyd, rwy'n deall, yn cynllunio i gynnal trafodaethau gyda Dŵr Cymru mewn perthynas â Hen Golwyn. Ac ym mis Tachwedd, cyfarfu swyddogion y cyngor â Network Rail i ddatblygu ateb posibl ar y cyd i risg arfordirol yn Hen Golwyn. Deallaf fod y trafodaethau hynny wedi bod yn gadarnhaol, ond os hoffai'r Aelod ysgrifennu ataf yn fy ngwahodd i ymweld â'r lle, buaswn yn hapus i ystyried hynny.
Rydw i'n barod iawn i helpu'r Gweinidog i lenwi diwrnod o ymweliadau yn y gogledd drwy ofyn iddi hi ddod draw i Ynys Môn hefyd. Mi gawsom ni lifogydd mewn sawl rhan o Ynys Môn cyn y Nadolig, ac rydw i, wrth gwrs, wedi ymweld â'r cymunedau hynny o Ddwyran i Lanfairpwll i Borthaethwy a Llangefni, ac yn y blaen.
Mi hoffwn i grybwyll y sefyllfa yn Llangefni yn benodol. Rydw i wedi bod yn trafod y sefyllfa yna efo Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae wedi dod i'r amlwg bod Cyngor Sir Ynys Môn wedi gofyn ers rhai blynyddoedd bellach i Gyfoeth Naturiol Cymru wneud gwaith atal llifogydd ar yr afon Cefni yn dilyn llifogydd hanesyddol yno yn y blynyddoedd diwethaf. Ac mae hi'n amlwg bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi methu â blaenoriaethu'r gwaith hwnnw, sydd ddim yn waith rhyfeddol o gymhleth, ond mae o'n waith sydd angen ei wneud. A gaf i ymrwymiad gennych chi fel Gweinidog y byddwch chi'n sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru rŵan yn blaenoriaethu'r gwaith yma, gan nad risg ar bapur, fel rydym ni wedi'i weld mewn rhannau eraill o Gymru, gan gynnwys y Rhath yng Nghaerdydd, sydd gennym ni yn y fan hyn, ond risg gwirioneddol wedi'i brofi gan dystiolaeth?
I'm very willing to help the Minister to fill a day of visits in north Wales by asking her to visit Anglesey as well. We had floods in many parts of Anglesey before Christmas, and, of course, I have visited those communities from Dwyran to Lanfairpwll to Menai Bridge and Llangefni, and so forth.
I would like to mention the situation in Llangefni specifically. I, of course, have been discussing the situation there with Natural Resources Wales. It has become apparent that the Isle of Anglesey County Council asked NRW a few years ago to undertake flood prevention work on the Cefni river following floods, historic floods there, in the last few years. And it is clear that NRW hasn't been able to prioritise that work, which isn't especially complex work, but it is necessary. Could I have a commitment from you as a Minister that you will ensure that NRW will prioritise this work, because it's not a risk on paper, as we've seen in other parts of Wales, including Roath in Cardiff, that we have here, but a real risk that has been proven by evidence?
Diolch am eich cwestiwn.
Thank you for your question.
I didn't catch the beginning of it. Was that an invitation to come and visit? I'm always happy to visit north Wales. I'm acutely aware of what happened in November, just before Christmas across Ynys Môn, and I know that Welsh Government officials have been in touch with local authorities and NRW, but if the Member would like to write to me on that, then I will then take it up for him.
Collais ddechrau'r cyfraniad. Ai gwahoddiad i ddod i ymweld ydoedd? Rwyf bob amser yn hapus i ymweld â gogledd Cymru. Rwy'n ymwybodol iawn o'r hyn a ddigwyddodd ym mis Tachwedd, ychydig cyn y Nadolig, ar draws Ynys Môn, a gwn fod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi bod mewn cysylltiad ag awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru, ond os hoffai'r Aelod ysgrifennu ataf ynglŷn â hynny, fe roddaf sylw i'r mater.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gynlluniau datblygu lleol yng Ngogledd Cymru? OAQ51551
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on local development plans in North Wales? OAQ51551
Diolch. There are five adopted local development plans in north Wales, with Wrexham County Borough Council and Flintshire County Council expected to adopt their plans by 2020. Conwy County Borough Council and Denbighshire County Council are due to commence a review of their respective LDPs, and I've recently invited them to prepare a joint plan instead.
Diolch. Mae pum cynllun datblygu lleol wedi eu mabwysiadu yng ngogledd Cymru, a disgwylir y bydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam a Chyngor Sir y Fflint yn mabwysiadu eu cynlluniau hwy erbyn 2020. Rydym yn disgwyl i Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy a Chyngor Sir Ddinbych gynnal adolygiad o'u cynlluniau datblygu lleol hwy, ac yn ddiweddar fe'u gwahoddais i baratoi cynllun ar y cyd yn lle hynny.
The mid-year population estimates are showing clearly that the projections that have been used as a basis for many of these local development plans are clearly incorrect. In Wrexham's case, the population projection back in 2014 was for an increase of around 1,200 people in population by mid 2016. We now find, of course, that the increase has actually been four—not 4 per cent; four people. Now, clearly, that basis is fundamentally flawed in relation to the LDPs that we do have. They're wildly inaccurate, but they still remain the basis for the LDPs that have been reviewed or that are currently in place. So, will you agree with me that this inherent flaw in the LDPs is leading to an overestimation in terms of population, which in turn means that there will be more and largely unnecessary developments in terms of greenfield areas, in places, for example, where you yourself have opposed such schemes, in places such as Llay, in the past?
Mae amcangyfrifon poblogaeth canol blwyddyn yn dangos yn glir fod yr amcanestyniadau a ddefnyddiwyd yn sail i lawer o'r cynlluniau datblygu lleol hyn yn amlwg yn anghywir. Yn achos Wrecsam, roedd yr amcanestyniad poblogaeth yn ôl yn 2014 yn dangos cynnydd o oddeutu 1,200 o bobl yn y boblogaeth erbyn canol 2016. Bellach, wrth gwrs, gwelwn mai cynnydd o bedwar a gafwyd mewn gwirionedd—nid 4 y cant; pedwar o bobl. Nawr, yn amlwg, mae'r sail honno'n sylfaenol ddiffygiol o ran y cynlluniau datblygu lleol sydd gennym. Maent yn gwbl anghywir, ond maent yn parhau i fod yn sail ar gyfer y cynlluniau datblygu lleol sydd wedi cael eu hadolygu neu sydd ar waith ar hyn o bryd. Felly, a wnewch chi gytuno bod y gwendid cynhenid hwn yn y cynlluniau datblygu lleol yn arwain at oramcangyfrif lefelau poblogaeth, sydd yn ei dro yn golygu y bydd mwy o ddatblygiadau, a datblygiadau diangen i raddau helaeth, o ran ardaloedd maes glas, mewn lleoedd megis Llai, er enghraifft, lle rydych chi eich hun wedi gwrthwynebu cynlluniau o'r fath yn y gorffennol?
I am absolutely committed to a plan-led approach to development across Wales. I think it's really important that local authorities bring forward their LDPs. It's unfortunate—and you mention my own constituency of Wrexham in particular—it's very unfortunate that they haven't had an LDP in place. I wouldn't say they're flawed. I think the difficulty around LDPs is that they have to be constantly under review, and I think, going forward, we need to move away from LDPs and have more strategic development plans. Certainly, that's the work that's ongoing. My chief planning officer is currently going round Wales meeting with all local authorities, but I think we need to have those plans in place to make sure that we have the decision making, but of course the information needs to be correct, so that the decision making then is as appropriate as possible.
Rwy'n gwbl ymrwymedig i ddull datblygu a arweinir gan gynllun ledled Cymru. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod awdurdodau lleol yn cyflwyno eu cynlluniau datblygu lleol. Mae'n anffodus—ac rydych yn sôn am fy etholaeth i, sef Wrecsam, yn benodol—mae'n anffodus iawn nad oes ganddynt gynllun datblygu lleol ar waith. Ni fuaswn yn dweud eu bod yn ddiffygiol. Credaf mai'r anhawster mewn perthynas â chynlluniau datblygu lleol yw bod yn rhaid iddynt gael eu hadolygu'n gyson, ac rwy'n credu, yn y dyfodol, fod angen i ni symud oddi wrth gynlluniau datblygu lleol a chael mwy o gynlluniau datblygu strategol. Yn sicr, dyna'r gwaith sy'n mynd rhagddo. Mae fy mhrif swyddog cynllunio yn mynd o amgylch Cymru ar hyn o bryd ac yn cyfarfod â phob awdurdod lleol, ond credaf fod angen i ni gael y cynlluniau hynny ar waith er mwyn gwneud yn siŵr fod penderfyniadau'n cael eu gwneud, ond wrth gwrs mae angen i'r wybodaeth fod yn gywir, fel bod y penderfyniadau a wneir wedyn mor briodol â phosibl.
In October, the leader of Conwy council wrote to you stating that the Welsh Government's removal of the past building rate methodology from the calculation of land supply process had significantly undermined local development plans across Wales, rendering councils unable to defend speculative development applications that put the wrong houses in the wrong places. The only reason Wrexham doesn't have an LDP is because they'd nearly completed their LDP, but the Welsh Government told them to start again because they didn't have enough houses, and we've just heard from my colleague across the Chamber what resulted from that.
In December, you wrote to me saying that the underlying cause of Flintshire's exposure to speculative planning applications was their failure to adopt an LDP, and adding, you said that Flintshire is one of the few local planning authorities in Wales still to adopt an LDP and is likely to be the last authority to do so. So, which is the problem? Is it the failure by county councils to produce LDPs or does Conwy council have a point?
Ym mis Hydref, ysgrifennodd arweinydd cyngor Conwy atoch yn nodi bod y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi tynnu methodoleg cyfraddau adeiladu'r gorffennol o gyfrifiad y broses cyflenwad tir wedi tanseilio cynlluniau datblygu lleol yn sylweddol ledled Cymru, gan olygu na allai cynghorau amddiffyn ceisiadau datblygu hapfasnachol a oedd yn rhoi'r tai anghywir yn y mannau anghywir. Yr unig reswm nad oes gan Wrecsam gynllun datblygu lleol yw oherwydd eu bod bron â chwblhau eu cynllun datblygu lleol pan ddywedodd Llywodraeth Cymru wrthynt am ddechrau eto am nad oedd ganddynt ddigon o dai, ac rydym newydd glywed beth oedd canlyniad hynny gan fy nghyd-Aelod ar draws y Siambr.
Ym mis Rhagfyr, fe ysgrifennoch chi ataf i ddweud mai'r rheswm sylfaenol pam fod Sir y Fflint yn agored i geisiadau cynllunio hapfasnachol oedd eu methiant i fabwysiadu cynllun datblygu lleol, ac fe ychwanegoch chi fod Sir y Fflint yn un o'r ychydig awdurdodau cynllunio lleol yng Nghymru nad oes ganddynt gynllun datblygu lleol eto a'i bod yn debygol mai Sir y Fflint fyddai'r awdurdod diwethaf i wneud hynny. Felly, pa un yw'r broblem? Ai methiant y cynghorau sir i lunio cynlluniau datblygu lleol ydyw neu a oes gan gyngor Conwy bwynt?
It's really important that local planning authorities have their five-year land supply and you referred to a letter I sent you before Christmas. The problem is when they don't have those five-year land supplies, we see developers coming in with very speculative applications. So, I think it's really important and I don't want to talk about specific plans because, obviously, our powers in the development process means that I can't. But I think, looking at it on a case-by-case way, when a Member writes to me, I respond in that way. So, if I wrote to you about Conwy, that's what I stand by; if I wrote to you about Flintshire, that's what I stand by, also.
Mae'n bwysig iawn fod gan awdurdodau cynllunio lleol eu cyflenwad tir pum mlynedd ac fe gyfeirioch chi at lythyr a anfonais atoch cyn y Nadolig. Y broblem yw, pan nad oes ganddynt y cyflenwad tir pum mlynedd hwnnw, rydym yn gweld datblygwyr yn cyflwyno ceisiadau hapfasnachol iawn. Felly, rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn, ac nid wyf eisiau siarad am gynlluniau penodol oherwydd, yn amlwg, mae ein pwerau yn y broses ddatblygu yn golygu na allaf wneud hynny. Ond rwy'n credu, drwy edrych ar bob achos yn unigol, pan fo Aelod yn ysgrifennu ataf, rwy'n ymateb yn y modd hwnnw. Felly, pe bawn yn ysgrifennu atoch ynglŷn â Chonwy, dyna yw fy safbwynt; pe bawn yn ysgrifennu atoch ynglŷn â Sir y Fflint, dyna fydd fy safbwynt hefyd.
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am drafodaethau Llywodraeth Cymru gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ynglŷn â datblygu cynllun llifogydd y Rhath yng Nghaerdydd? OAQ51572
8. Will the Cabinet Secretary provide an update on Welsh Government discussions with Natural Resources Wales about the Roath flood scheme development in Cardiff? OAQ51572
Natural Resources Wales are responsible for the scheme. I met with their officials and elected representatives, including yourself, on 9 January to further discuss this scheme and the concerns of residents. During the meeting, NRW explained the reasons for the works and the options they had considered to alleviate flood risk.
Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n gyfrifol am y cynllun. Cyfarfûm â'u swyddogion a'u cynrychiolwyr etholedig, yn eich cynnwys chi, ar 9 Ionawr i drafod y cynllun hwn a phryderon trigolion ymhellach. Yn ystod y cyfarfod, eglurodd Cyfoeth Naturiol Cymru y rhesymau dros y gwaith a'r opsiynau roeddent wedi eu hystyried ar gyfer lliniaru perygl llifogydd.
Yes, and thanks for arranging that meeting. I think that was a useful clear-the-air meeting, as far as it went. The problem is, by that point, we already had many local residents protesting against the felling of trees by climbing up the trees and doing other activities on site. So, clearly, something did go wrong with the consultation. Could you now work with NRW to assess exactly what did go wrong and hopefully avoid this kind of repercussion in future schemes?
Ie, a diolch am drefnu'r cyfarfod hwnnw. Credaf fod hwnnw'n gyfarfod defnyddiol a lwyddodd i glirio'r aer, i ryw raddau. Y broblem yw, erbyn y pwynt hwnnw, roedd gennym eisoes lawer o drigolion lleol yn protestio yn erbyn cwympo coed drwy ddringo'r coed a gwneud gweithgareddau eraill ar y safle. Felly, yn amlwg, fe aeth rhywbeth o'i le gyda'r ymgynghoriad. A allech chi weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru yn awr i asesu beth yn union a aeth o'i le, ac osgoi'r math hwn o ganlyniad mewn cynlluniau yn y dyfodol gobeithio?
Thank you for your question and your interest in this. Roath Brook Gardens and Roath Mill Gardens are the final phase of the flood alleviation works, and this process has been under way for five years. We've gone through planning and consultation and it's now at the implementation stage. Residents' concerns were raised very late in the process and at this final implementation stage. I called for a meeting with NRW at the earliest opportunity, in post, in order to understand the work and its impact on the parks. I understand that concerns had not been flagged up with the department prior to my coming into post.
The consultation has been ongoing during this time and I'm happy to write to the Member, and other Members with an interest, with a full list of the public consultation, but throughout the scheme's planning and construction phases, NRW have consulted with the local community, Cardiff council and stakeholders, and they confirm that this has included local AMs, MPs and councillors. I also understand that local councillors have been heavily involved though briefings, have attended most public meetings and have facilitated residents' discussions. I know that NRW have tried to work constructively throughout the scheme to improve the scheme, to try and reflect residents' views, and I know that that is ongoing, as NRW are meeting with residents as we speak to see if further resolution can be sought.FootnoteLink
Diolch i chi am eich cwestiwn a'ch diddordeb yn hyn. Gerddi Nant y Rhath a Gerddi Melin y Rhath yw cam olaf y gwaith lliniaru llifogydd, ac mae'r broses hon wedi bod ar y gweill ers pum mlynedd. Rydym wedi cwblhau'r broses gynllunio a'r broses ymgynghori, ac mae bellach wedi cyrraedd y cam gweithredu. Cafodd pryderon trigolion eu codi yn hwyr iawn yn y broses ac yn ystod y cam gweithredu olaf. Gelwais am gyfarfod gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ar y cyfle cyntaf, yn y swydd, er mwyn deall y gwaith a'i effaith ar y parciau. Rwy'n deall na chafodd y pryderon eu codi gyda'r adran cyn i mi ddechrau yn y swydd.
Mae'r ymgynghoriad wedi parhau yn ystod y cyfnod hwn ac rwy'n hapus i ysgrifennu at yr Aelod, ac Aelodau eraill sydd â diddordeb, gyda rhestr lawn yr ymgynghoriad cyhoeddus, ond mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ymgynghori â'r gymuned leol, cyngor Caerdydd a rhanddeiliaid drwy gydol camau cynllunio ac adeiladu'r cynllun ac maent yn cadarnhau bod hyn wedi cynnwys Aelodau Cynulliad, Aelodau Seneddol a chynghorwyr lleol. Deallaf hefyd fod cynghorwyr lleol wedi cymryd rhan fawr yn y cyfarfodydd briffio, wedi mynychu'r rhan fwyaf o'r cyfarfodydd cyhoeddus ac wedi hwyluso trafodaethau trigolion. Gwn fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ceisio gweithio'n adeiladol drwy gydol y cynllun i wella'r cynllun, i geisio adlewyrchu barn trigolion, a gwn fod hynny'n rhywbeth sy'n parhau, gan fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn cyfarfod â phreswylwyr yn awr i weld a ellir datrys y mater ymhellach.FootnoteLink
Can I also thank you for the meeting you arranged last week with interested Members and NRW? It's important that we do advance in scientific and technical evidence. I think one of the things that may have assuaged the protesters would have been if we'd had an existing and more abundant tree canopy. It's a problem, then, when we do, unfortunately, have to see trees removed, either because they're diseased or would be, or as a result of the new course of a brook, for instance. So, could we just increase the amount of woodland we have in cities, please?
A gaf fi hefyd ddiolch i chi am drefnu'r cyfarfod yr wythnos ddiwethaf gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a'r Aelodau sydd â diddordeb? Mae'n bwysig ein bod yn gwneud cynnydd mewn perthynas â thystiolaeth wyddonol a thechnegol. Credaf mai un o'r pethau a allai fod wedi lleddfu pryderon y protestwyr fyddai pe bai gennym ganopi coed mwy helaeth eisoes. Mae'n broblem, wedyn, pan fo'n rhaid i ni, yn anffodus, weld coed yn cael eu torri, naill ai oherwydd presenoldeb clefyd neu'r bygythiad ohono, neu o ganlyniad i lwybr nant newydd, er enghraifft. Felly, a allem gynyddu'r coetiroedd sydd gennym mewn dinasoedd, os gwelwch yn dda?
The Member makes a very important point, and I'm glad you were able to join us for that meeting last week. In this particular case, more trees are being replanted than are being felled. I recognise the strength of emotion and feeling that people have for their local parks and recreation places. I think, as part of our woodland creation strategy, we do, perhaps, need to look again at how we create urban centres and areas of parks, with canopy creation in mind as well.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn, ac rwy'n falch eich bod wedi gallu ymuno â ni yn y cyfarfod hwnnw yr wythnos diwethaf. Yn yr achos hwn, mae mwy o goed yn cael eu hailblannu na sy'n cael eu cwympo. Rwy'n cydnabod cryfder yr emosiynau a'r teimladau sydd gan bobl tuag at eu parciau a'u hardaloedd hamdden lleol. Fel rhan o'n strategaeth creu coetiroedd, rwy'n credu bod angen i ni edrych eto, efallai, ar sut rydym yn creu canolfannau trefol a pharciau, gan gadw creu canopi coed mewn cof hefyd.
9. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau nifer y tanau mewn safleoedd gwaredu gwastraff yng Nghymru? OAQ51548
9. What is the Welsh Government doing to reduce the number of fires at waste disposal sites in Wales? OAQ51548
The Welsh Government is providing new enforcement powers to Natural Resources Wales to tackle illegal and poorly operated sites. We have also provided funding for fire and rescue service staff to be seconded to NRW to develop fire prevention and mitigation plans and help train operators in the waste industry.
Mae Llywodraeth Cymru yn darparu pwerau gorfodi newydd i Cyfoeth Naturiol Cymru i fynd i'r afael â safleoedd anghyfreithlon a safleoedd a weithredir yn wael. Rydym hefyd wedi darparu cyllid ar gyfer secondio staff gwasanaethau tân ac achub i Cyfoeth Naturiol Cymru er mwyn datblygu cynlluniau atal tân a lliniaru a helpu i hyfforddi gweithredwyr yn y diwydiant gwastraff.
Minister, I'm sure you've probably heard the BBC Radio Wales report that indicated that firefighters were called to deal with 68 of the 123 recorded waste fires in the last few years, and that expended about 22,000 person hours to extinguish the flames, at a total cost of some £1.8 million. Mark Andrews, who leads on these matters in Wales and England for the National Fire Chiefs Council, said that increased rates of recycling, which, of course, we want, mean more waste and more fire risk, and he called on regulators to take a much more robust line. Isn't that at the heart of this matter, that we need effective regulation here?
Weinidog, mae'n debygol eich bod wedi clywed yr adroddiad ar BBC Radio Wales a nododd fod diffoddwyr tân wedi cael eu galw i ymdrin â 68 o'r 123 o danau gwastraff a gofnodwyd yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf, a threuliwyd tua 22,000 o oriau gwaith ar ddiffodd y fflamau, ar gost o tua £1.8 miliwn. Dywedodd Mark Andrews, sy'n arwain ar y materion hyn yng Nghymru a Lloegr ar ran Cyngor y Penaethiaid Tân Cenedlaethol, fod cyfraddau uwch o ailgylchu, rhywbeth rydym ei eisiau wrth gwrs, yn golygu mwy o wastraff a mwy o risg tân, a galwodd ar reoleiddwyr i fabwysiadu safbwynt llawer mwy cadarn. Onid yw hynny'n ganolog i'r mater hwn, ein bod angen rheoleiddio effeithiol yma?
Absolutely. The Welsh Government has provided £200,000 to Natural Resources Wales to help fund additional waste crime work. The funding has paid for an officer from the fire and rescue services to work with Natural Resources Wales to develop and embed guidance on fire prevention at waste sites. The Welsh Government introduced powers in October 2015 to make it easier for the regulator to suspend permits and to take steps to remove any risks. We will be laying another instrument on waste crime towards the end of this month, for scrutiny by the National Assembly, to provide the powers for Natural Resources Wales to lock the gates of sites to stop access and prevent waste coming on to a site, and a second power will be aimed at those who unlawfully keep or allow waste to be kept on land and make them responsible.
Yn hollol. Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu £200,000 i Cyfoeth Naturiol Cymru i helpu i ariannu gwaith ychwanegol ar droseddau gwastraff. Mae'r cyllid wedi talu am swyddog o'r gwasanaethau tân ac achub i weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ar ddatblygu a sefydlu canllawiau ar atal tân mewn safleoedd gwastraff. Cyflwynodd Llywodraeth Cymru bwerau ym mis Hydref 2015 i'w gwneud yn haws i'r rheoleiddiwr atal trwyddedau dros dro a chymryd camau i gael gwared ar unrhyw risgiau. Byddwn yn cyflwyno offeryn arall ar droseddau gwastraff tuag at ddiwedd y mis hwn i'r Cynulliad Cenedlaethol ei graffu, er mwyn darparu'r pwerau a fydd yn galluogi Cyfoeth Naturiol Cymru i gloi giatiau safleoedd er mwyn atal mynediad a rhwystro gwastraff rhag cyrraedd safle, a bydd ail bŵer yn targedu pobl sy'n cadw neu'n caniatáu i wastraff gael ei gadw ar dir yn anghyfreithlon ac yn eu gwneud yn gyfrifol.
Diolch i'r Gweinidog a'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you to the Minister and the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, a'r cwestiwn cyntaf—Lynne Neagle.
The next item, therefore, is questions to the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services, and the first question—Lynne Neagle.
1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith diwygio lles yn Nhorfaen? OAQ51574
1. What assessment has the Welsh Government made of the impact of welfare reform in Torfaen? OAQ51574
Thank you. Our research shows that the welfare changes from 2010-11 to 2015-16 have hit the south Wales Valleys hard. This includes Torfaen, which was the seventh worst affected local authority area in Wales, with average income losses above those for Wales as a whole. In terms of the welfare changes introduced since 2015-16, and those that are continuing to roll out over the next few years, analysis by the Institute for Fiscal Studies shows Torfaen will be hit hard again.
Diolch. Mae ein gwaith ymchwil yn dangos bod newidiadau lles 2010-11 a 2015-16 wedi bod yn ergyd galed i Gymoedd de Cymru. Mae hyn yn cynnwys Torfaen, sef y seithfed ardal awdurdod lleol a effeithiwyd waethaf yng Nghymru, gyda cholledion incwm cyfartalog yn uwch na'r rhai ar gyfer Cymru yn gyffredinol. O ran y newidiadau lles a gyflwynwyd ers 2015-16, a'r rhai sy'n parhau i gael eu cyflwyno dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, mae dadansoddiad gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn dangos y bydd Torfaen yn cael ergyd galed eto.
Thank you. After the first six months of full service universal credit in Torfaen, the council's head of revenues and benefits, Richard Davies, said he felt the ethos of his role had changed from paying benefits and making sure people had their entitlements to ensuring people had food on the table. Sadly, there is no sign of improvement, and, last week, the chair of Bron Afon Community Housing predicted the number of tenants adversely affected by universal credit will rise again, and the level of rent arrears already being caused is deeply worrying. What steps is the Welsh Government taking to support residents in communities that are struggling under universal credit, and, in particular, what steps can we take to ensure the problems with rent arrears do not lead to an increase in evictions and homelessness?
Diolch. Ar ôl y chwe mis cyntaf o wasanaeth llawn y credyd cynhwysol yn Nhorfaen, mae pennaeth refeniw a budd-daliadau'r cyngor, Richard Davies, wedi dweud ei fod yn teimlo bod ethos ei rôl wedi newid o dalu budd-daliadau a gwneud yn siŵr fod pobl yn cael yr hyn y mae ganddynt hawl iddo i sicrhau bod gan bobl fwyd ar y bwrdd. Yn anffodus, nid oes unrhyw arwydd o welliant, a'r wythnos diwethaf, roedd cadeirydd Tai Cymunedol Bron Afon yn darogan y bydd nifer y tenantiaid sydd wedi cael eu niweidio gan gredyd cynhwysol yn codi eto, ac mae lefel yr ôl-ddyledion rhent a achosir eisoes yn peri pryder mawr. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynorthwyo trigolion mewn cymunedau sy'n ei chael hi'n anodd o dan y credyd cynhwysol, ac yn benodol, pa gamau y gallwn eu cymryd i sicrhau nad yw'r problemau gydag ôl-ddyledion rhent yn arwain at gynnydd yn nifer y rhai sy'n cael eu troi allan a'u gwneud yn ddigartref?
I thank you very much for that question, and I share your deep concern about the impact that universal credit, particularly, but welfare reform and austerity in the wider sense, are having on our communities. It's a concern that's shared by the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services, who, today, actually, has met with the leader of Torfaen council, and part of the discussion was about the impact that welfare reform is having on people living in Torfaen. I've been very clear with the UK Government that there are severe issues with the roll-out of universal credit, not least the impact that the changes to payment of housing support are having on people with rent arrears.
Welsh Government is really keen that people are proactively offered that choice to have the alternative payment, where the payment is made to their landlord rather than to the individual. We know that makes much more sense for people who haven't had to budget in that way previously, and it gives surety to the individual that they will have that roof over their head. I've had discussions around that with Jobcentre Plus in Wales to try and ensure that people do have that proactive choice and they're not just asked, 'Would you like alternative payments?', because 'alternative payments' doesn't mean anything to anybody, but that the option for an alternative payment is explained in terms of the fact that it will mean that your rent is paid for you and you don't have to worry about that.
We're really keen to ensure that people do have the advice and the support that they need, which is why Welsh Government has invested nearly £6 million of grant funding to support our advice services across Wales, supporting, particularly, funding for front-line advice, Better Advice, Better Lives, and the Communities First shared outcomes project. That's because we are really committed to ensuring that people do have free, independent advice. I've spoken also to Citizen's Advice, because I've been really keen to understand their experience in Torfaen, which has had full roll-out now. They were very clear that rent arrears are a problem for people who have been moved over to universal credit. They are undertaking some local mitigating action, such as access to local hardship funds, for example, and tenants are being helped in that way, alongside those alternative payment arrangements I was talking about. But the message is very strong that this issue is putting quite strong pressure on our advice services and on Citizen's Advice in Torfaen, particularly.
Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn hwnnw, a rhannaf eich pryder dwfn ynglŷn â'r effaith y mae credyd cynhwysol, yn arbennig, ond diwygio lles a chyni yn yr ystyr ehangach, yn ei chael ar ein cymunedau. Mae'n destun pryder a rennir gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, sydd wedi cyfarfod ag arweinydd cyngor Torfaen heddiw mewn gwirionedd, ac roedd rhan o'r drafodaeth yn ymwneud â'r effaith y mae diwygio lles yn ei chael ar bobl sy'n byw yn Nhorfaen. Rwyf wedi bod yn glir iawn gyda Llywodraeth y DU fod yna broblemau difrifol i'w gweld yn sgil cyflwyno'r credyd cynhwysol, yn enwedig yr effaith y mae'r newidiadau i daliadau cymorth tai yn ei chael ar bobl sydd ag ôl-ddyledion rhent.
Mae Llywodraeth Cymru yn awyddus iawn i weld pobl yn cael dewis rhagweithiol i gael y taliad amgen, lle y gwneir y taliad i'w landlord yn hytrach nag i'r unigolyn. Gwyddom fod hynny'n gwneud llawer mwy o synnwyr i bobl nad ydynt wedi gorfod cyllidebu yn y ffordd honno o'r blaen, ac mae'n rhoi sicrwydd i'r unigolyn y bydd ganddynt do uwch eu pennau. Rwyf wedi cael trafodaethau ynglŷn â hynny gyda'r Ganolfan Byd Gwaith yng Nghymru i geisio sicrhau bod gan bobl y dewis rhagweithiol hwnnw ac nad yw'n fater syml o ofyn, 'A hoffech chi daliadau amgen?', oherwydd nid yw 'taliadau amgen' yn golygu unrhyw beth i unrhyw un, ond bod y dewis i gael taliad amgen yn cael ei egluro yn nhermau'r ffaith ei fod yn golygu y bydd eich rhent yn cael ei dalu drosoch ac nad oes rhaid i chi boeni am hynny.
Rydym yn awyddus iawn i sicrhau bod pobl yn cael y cyngor a'r cymorth y maent ei angen, a dyna pam fod Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi bron i £6 miliwn o gyllid grant i gefnogi ein gwasanaethau cynghori ledled Cymru, gan gefnogi cyllid, yn enwedig ar gyfer cyngor rheng flaen, Cyngor Da, Byw'n Well, a phrosiect canlyniadau a rennir Cymunedau yn Gyntaf. Y rheswm am hynny yw oherwydd ein bod yn wirioneddol ymrwymedig i sicrhau bod pobl yn cael cyngor annibynnol yn rhad ac am ddim. Rwyf hefyd wedi siarad â Cyngor ar Bopeth, oherwydd rwyf wedi bod yn awyddus iawn i ddeall eu profiad yn Nhorfaen, lle mae'r cynllun bellach wedi cael ei gyflwyno'n llawn. Roeddent yn glir iawn fod ôl-ddyledion rhent yn broblem i bobl sydd wedi cael eu symud at gredyd cynhwysol. Maent yn cyflawni rhai camau lliniaru lleol, megis mynediad at gronfeydd caledi lleol, er enghraifft, ac mae tenantiaid yn cael cymorth yn y ffordd honno, ochr yn ochr â'r trefniadau taliadau amgen y soniais amdanynt. Ond mae'r neges yn gryf iawn fod y mater hwn yn rhoi pwysau go gryf ar ein gwasanaethau cyngor ac ar Cyngor ar Bopeth yn Nhorfaen, yn arbennig.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Does the Cabinet Secretary agree that our benefits system should be designed to make sure work always pays? And will she join me in welcoming the fact that unemployment in Torfaen has fallen by 37 per cent since November 2010? Thank you.
A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno y dylid cynllunio ein system fudd-daliadau i sicrhau bod gwaith yn talu bob amser? A wnaiff hi ymuno â mi i groesawu'r ffaith bod diweithdra yn Nhorfaen wedi gostwng 37 y cant ers mis Tachwedd 2010? Diolch.
The Welsh Government absolutely agrees that work should pay, which is why we have such severe concerns about universal credit, which actually means that in many cases work doesn't pay. People who are in employment, such as lone families, and families with disabled people who are in employment, some of them will actually see their income fall as a result of the impact of universal credit. It's absolutely important that work pays, but it must pay well as well, which is why we're doing so much work around the issue of the living wage. And we have to address issues such as zero-hours contracts. We've made a commitment to do so under the areas where we do have power to do so—for example, in the field of social care. We're keen to ensure that zero-hours contracts are not something to see now as an acceptable way in which to employ people.
Mae Llywodraeth Cymru yn cytuno'n llwyr y dylai gwaith dalu, a dyna pam fod gennym bryderon mor ddifrifol ynghylch credyd cynhwysol, sydd mewn gwirionedd yn golygu nad yw gwaith yn talu mewn llawer o achosion. Bydd pobl sydd mewn gwaith, megis teuluoedd unig rieni, a theuluoedd gyda phobl anabl sydd mewn gwaith, bydd rhai ohonynt mewn gwirionedd yn gweld eu hincwm yn gostwng o ganlyniad i effaith credyd cynhwysol. Mae'n hollbwysig fod gwaith yn talu, ond mae'n rhaid iddo dalu'n dda yn ogystal, a dyna pam rydym yn gwneud cymaint o waith ar fater y cyflog byw. Ac mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â materion megis contractau dim oriau. Rydym wedi gwneud ymrwymiad i wneud hynny yn y meysydd lle mae gennym bŵer i wneud hynny—er enghraifft, ym maes gofal cymdeithasol. Rydym yn awyddus i sicrhau nad yw contractau dim oriau yn cael eu hystyried bellach yn ffordd dderbyniol o gyflogi pobl.
2. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael ynghylch cyflymu cynlluniau tai yn Nwyrain De Cymru i roi ystyriaeth i ddileu tollau pontydd Hafren? OAQ51561
2. What discussions has the Minister had regarding accelerating housing plans in South Wales East to take account of the abolition of the Severn bridge tolls? OAQ51561
I thank you for the question. I welcome the ending of the tolls and the benefits that it will bring to Wales. I recognise that this could influence housing demand and prices in the region. I'll be meeting with both Newport and Monmouthshire local authorities to discuss this issue in more detail, and I have already had some early discussions with house builders.
Diolch i chi am y cwestiwn. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y tollau'n dod i ben ynghyd â'r manteision a ddaw i Gymru yn sgil hynny. Rwy'n cydnabod y gallai hyn ddylanwadu ar y galw am dai a phrisiau tai yn y rhanbarth. Byddaf yn cyfarfod ag awdurdodau lleol Casnewydd a Sir Fynwy i drafod y mater yn fanylach, ac rwyf eisoes wedi cael trafodaethau cynnar gydag adeiladwyr tai.
Minister, it could lead to higher house prices. We've already seen in the past year house prices go up by more than 9 per cent in Monmouthshire, and more than 6 per cent in Newport. I just wonder if there's a need for a greater urgency about this. I'm delighted to hear about the meeting she's having, but where there is demand and the opportunity to boost the economy, and bring high-earning people in and help the tech centre in Newport, could the Government perhaps look to do more to assist Newport and Monmouthshire in getting sites ready and accelerating development to benefit from this?
Weinidog, gallai arwain at brisiau tai uwch. Rydym eisoes wedi gweld prisiau tai yn codi mwy na 9 y cant yn Sir Fynwy yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, a mwy na 6 y cant yng Nghasnewydd. Tybed a oes angen mwy o frys mewn perthynas â hyn. Rwy'n falch iawn o glywed am y cyfarfod y mae'n ei gael, ond lle y ceir galw a chyfle i roi hwb i'r economi, a dod â phobl ar gyflog uchel i mewn a helpu'r ganolfan dechnoleg yng Nghasnewydd, a fyddai'r Llywodraeth, efallai, yn ystyried gwneud mwy i helpu Casnewydd a Sir Fynwy i gael safleoedd yn barod a chyflymu datblygiadau er mwyn elwa ar hyn?
I thank you for the question. Having complete coverage of adopted local development plans across Wales is really crucial in terms of ensuring that the homes that Wales needs are delivered. For the South Wales East area, there are significant opportunities and challenges that are larger than any single local planning authority, and are certainly best addressed through local authorities working together, which is why I'm pleased that the Cabinet Secretary with responsibility for planning has written to local authorities in the area, inviting them to come together and submit plans to prepare a joint LDP.
We know that there has been a positive trend of house building across Wales—722 new dwellings completed in south Wales during the July to September quarter of 2017. But I do agree that the removal of the tolls does provide us with an opportunity to increase and improve the speed of house building, as does our innovative housing programme, for example, in the area. I'm keen to work with the local authorities and with house builders to ensure that we do that alongside registered social landlords.
Diolch i chi am y cwestiwn. Mae sicrhau ein bod yn cadw golwg ar y cynlluniau datblygu lleol sy'n cael eu mabwysiadu ar draws Cymru yn wirioneddol hanfodol o ran sicrhau bod y cartrefi sydd eu hangen ar Gymru yn cael eu darparu. Ar gyfer ardal Dwyrain De Cymru, mae yna gyfleoedd a heriau sylweddol sy'n fwy nag unrhyw awdurdod cynllunio lleol unigol, ac yn sicr y ffordd orau o fynd i'r afael â hwy yw drwy sicrhau bod awdurdodau lleol yn gweithio gyda'i gilydd, a dyna pam rwy'n falch bod yr Ysgrifennydd Cabinet sydd â chyfrifoldeb dros gynllunio wedi ysgrifennu at awdurdodau lleol yn yr ardal, yn eu gwahodd i ddod at ei gilydd a chyflwyno cynlluniau i baratoi cynllun datblygu lleol ar y cyd.
Rydym yn gwybod bod tuedd gadarnhaol o adeiladu tai wedi bod ledled Cymru—cafodd 722 o anheddau newydd eu cwblhau yn ne Cymru yn ystod y chwarter rhwng mis Gorffennaf a mis Medi 2017. Ond rwy'n cytuno bod cael gwared ar y tollau yn rhoi cyfle i ni gynyddu a gwella cyflymder y broses o adeiladu tai, fel y mae ein rhaglen tai arloesol yn ei wneud yn yr ardal, er enghraifft. Rwy'n awyddus i weithio gydag awdurdodau lleol ac adeiladwyr tai i sicrhau ein bod yn gwneud hynny ochr yn ochr â landlordiaid cymdeithasol cofrestredig.
Minister, what would certainly help address any increase in house prices would be delivery of Welsh Government plans for 20,000 extra affordable homes in this Assembly term. So, will your discussions with Newport City Council and Monmouthshire County Council include discussion as to how affordable homes can be best taken forward in that area?
Weinidog, yr hyn a fyddai'n sicr o helpu i fynd i'r afael ag unrhyw gynnydd mewn prisiau tai fyddai cyflawni cynlluniau Llywodraeth Cymru i greu 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Felly, a fydd eich trafodaethau gyda Chyngor Dinas Casnewydd a Chyngor Sir Fynwy yn cynnwys trafodaeth ynglŷn â'r ffordd orau o ddatblygu cartrefi fforddiadwy yn yr ardal honno?
I thank you for the question, and almost any discussion I ever have in this portfolio does include the important role of making sure that we hit our 20,000 target for affordable homes. But I'm also really keen to ensure that we do increase the speed and the amount of the development of homes for market sale as well, because we know that we need the whole diverse package in Wales to meet different people's needs for different types of housing. It's difficult to understand at the moment what the impact might be in the longer term on house prices in the area, but we're certainly keeping a very close watching brief on that. Were there to be increases in house prices, that would obviously be good for the local housing market and existing home owners. However, I do recognise that it could potentially have a big impact on the ability of local first-time buyers to access properties in high demand areas, which is why it's so important that we continue our housebuilding right across Wales, but particularly in this part of Wales, and why we look at what different kind of packages we can put together to support people to buy a home.
I'm really excited about the development work we're doing on the rent to own project. So, that will be a package available for people who can afford a market rent but haven't been able to save up a deposit for a home, and that will be able to allow them to buy a home under a new package that we're currently developing, and I hope to say more about that in the very near future.
Diolch i chi am y cwestiwn, ac mae bron bob trafodaeth a gaf yn y portffolio hwn yn cynnwys y rôl bwysig o wneud yn siŵr ein bod yn cyrraedd ein targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy. Ond rwyf hefyd yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn cynyddu'r cyflymder a nifer y cartrefi a fydd yn cael eu datblygu i'w gwerthu yn y farchnad yn ogystal, oherwydd gwyddom ein bod angen y pecyn amrywiol cyfan yng Nghymru i ddiwallu anghenion pobl wahanol am wahanol fathau o dai. Mae'n anodd deall ar hyn o bryd beth y gallai'r effaith hirdymor fod ar brisiau tai yn yr ardal, ond rydym yn sicr yn cadw golwg agos iawn ar hynny. Pe bai prisiau tai yn codi, mae'n amlwg y byddai hynny'n beth da i'r farchnad dai leol a'r rheini sydd eisoes yn berchen ar gartrefi. Fodd bynnag, rwy'n cydnabod y gallai effeithio'n fawr ar allu pobl leol sy'n prynu am y tro cyntaf i gael mynediad at eiddo mewn ardaloedd lle mae'r galw'n uchel, a dyna pam ei bod mor bwysig ein bod yn parhau i adeiladu tai ledled Cymru, ond yn enwedig yn y rhan hon o Gymru, a dyna pam rydym yn edrych ar ba fathau gwahanol o becynnau y gallwn eu rhoi at ei gilydd i gynorthwyo pobl i brynu cartref.
Rwy'n llawn cyffro ynghylch y gwaith datblygu rydym yn ei wneud ar y cynllun rhentu i brynu. Felly, bydd hwnnw'n becyn a fydd ar gael i bobl sy'n gallu fforddio talu rhent y farchnad ond nad ydynt wedi gallu cynilo blaendal ar gyfer cartref, a bydd hwnnw'n eu galluogi i brynu cartref o dan becyn newydd rydym yn ei ddatblygu ar hyn o bryd, ac rwy'n gobeithio dweud rhagor am hynny yn y dyfodol agos.
Thank you. We now move to spokespeople's questions. The first spokesperson this afternoon is the UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch. Symudwn yn awr at gwestiynau'r llefarwyr. Y llefarydd cyntaf y prynhawn yma yw llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
Thank you, Dirprwy Llywydd. Minister, we've had the issue of homelessness in the news a lot lately. This tends to become a big topic as we approach Christmas every year, but, more significantly, we've also had the latest annual empty homes figures, which show a rise in Wales from an estimated 23,000 empty homes a year ago to 25,000 homes now. So, despite the Welsh Government's Houses into Homes initiative, the empty homes situation does seem to be getting worse. What do you think your Government can do to improve this situation?
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, mae problem digartrefedd wedi codi yn y newyddion sawl gwaith yn ddiweddar. Mae'n tueddu i fod yn bwnc mawr wrth i ni nesáu at y Nadolig bob blwyddyn, ond yn fwy arwyddocaol, mae gennym hefyd y ffigurau blynyddol diweddaraf ar gartrefi gwag, sy'n dangos cynnydd yng Nghymru o tua 23,000 o gartrefi gwag y llynedd i 25,000 o gartrefi erbyn hyn. Felly, er gwaethaf menter Troi Tai'n Gartrefi Llywodraeth Cymru, mae'r sefyllfa mewn perthynas â chartrefi gwag i'w gweld yn gwaethygu. Beth y credwch y gall eich Llywodraeth ei wneud i wella'r sefyllfa hon?
I thank you for the question. The issue of empty homes is an issue of concern for the Welsh Government. There have been, as you say, some good projects delivered under our empty homes project in particular, but it is an opportunity, really, to look right across our opportunities for regeneration to see how we can turn, for example, empty shops in our high streets into homes. That's something that we're pursuing through our town centre loan scheme, for example. It's something that's been part of our Vibrant and Viable Places project, but could, in the future, form part of our targeted regeneration investment programme. That's a new programme launched in October of last year, which is a £100 million of investment in regeneration. So, I'm keen that, whenever we are thinking about regeneration, we're also thinking in the context of home building and particularly turning empty properties back into homes.
Diolch i chi am y cwestiwn. Mae mater cartrefi gwag yn fater o bryder i Lywodraeth Cymru. Fel y dywedwch, mae rhai prosiectau da wedi cael eu cyflawni o dan ein prosiect cartrefi gwag yn arbennig, ond mae'n gyfle, mewn gwirionedd, i edrych ar draws ein cyfleoedd adfywio i weld sut y gallwn droi'r siopau gwag, er enghraifft, ar ein strydoedd mawr yn gartrefi. Mae hynny'n rhywbeth rydym yn mynd ar ei drywydd drwy ein cynllun benthyca canol trefi, er enghraifft. Mae'n rhywbeth sydd wedi bod yn rhan o'n prosiect Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid, ond yn y dyfodol, gallai ffurfio rhan o'n rhaglen buddsoddi mewn adfywio sydd wedi ei thargedu. Rhaglen newydd yw honno a lansiwyd ym mis Hydref y llynedd, sef £100 miliwn o fuddsoddiad mewn adfywio. Felly, pan fyddwn yn meddwl am adfywio, rwy'n awyddus inni feddwl hefyd yng nghyd-destun adeiladu cartrefi, ac yn arbennig, troi eiddo gwag yn ôl yn gartrefi.
Yes. Thanks for the answer. I think an holistic approach, as you've advocated, would be good, but I think you need to keep on top of the empty homes situation as a specific issue. Now, in terms of increasing housing supply in other ways, I know that you and Mark Drakeford, the Finance Minister, have been having discussions over a possible vacant land tax. Could you give us any update on the Government's progress on this issue, and how do you think this might help the housing situation if you do agree to proceed with that tax?
Ie. Diolch am yr ateb. Rwy'n credu y byddai dull cyfannol, fel rydych wedi'i awgrymu, yn dda, ond credaf fod angen i chi gadw ar ben y sefyllfa mewn perthynas â chartrefi gwag fel mater penodol. Nawr, o ran cynyddu'r cyflenwad tai mewn ffyrdd eraill, gwn eich bod chi a Mark Drakeford, y Gweinidog Cyllid, wedi bod yn trafod y posibilrwydd o dreth ar dir gwag. A allech chi roi unrhyw newyddion i ni am gynnydd y Llywodraeth ar y mater hwn, a sut rydych yn credu y gallai hyn helpu'r sefyllfa dai os byddwch yn cytuno i fwrw ymlaen â'r dreth honno?
Well, this is certainly one of those four areas of a potential future Welsh tax that Welsh Government has been considering and has been subject to a poll undertaken by the Welsh Treasury to understand the views that people might have on this as one of the potential four. Obviously, you wouldn't expect me to make any announcement on the way forward today, because it is still a matter for discussion, and I'm sure that the Cabinet Secretary for Finance will be able to provide an update to Members as soon as he's able to do so.
Wel, mae hwn yn sicr yn un o'r pedwar maes y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn eu hystyried mewn perthynas â chyflwyno treth bosibl i Gymru yn y dyfodol ac mae wedi bod yn destun arolwg barn a gynhaliwyd gan Drysorlys Cymru er mwyn deall y safbwyntiau a allai fod gan bobl ar hyn fel un o'r pedwar posibl. Yn amlwg, ni fyddech yn disgwyl i mi wneud unrhyw gyhoeddiad ynglŷn â'r ffordd ymlaen heddiw, oherwydd mae'n parhau i fod yn fater sydd angen ei drafod, ac rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau cyn gynted ag y gall wneud hynny.
Yes, thanks. I appreciate that it's still a work in progress and, of course, it cuts across the finance Minister's portfolio, so I look forward to an update in due course. So, perhaps instead of me pursuing that issue, I could go back to the empty homes problem. Councils in Wales also have the power to take control of empty homes through empty dwelling management orders. Now, the figures show that these orders are hardly being used in Wales at the moment. Is there a case, do you think, that councils should now be guided into using these powers more often?
Ie, diolch. Rwy'n deall bod llawer o waith ar y gweill o hyd ac wrth gwrs, mae'n torri ar draws portffolio'r Gweinidog cyllid, felly edrychaf ymlaen at gael y newyddion diweddaraf maes o law. Felly, yn hytrach na mynd ar drywydd y mater hwnnw, efallai y gallwn droi'n ôl at broblem cartrefi gwag. Mae gan gynghorau yng Nghymru bŵer hefyd i gymryd rheolaeth o dai gwag drwy orchmynion rheoli anheddau gwag. Nawr, mae'r ffigurau'n dangos nad yw'r gorchmynion hyn prin yn cael eu defnyddio yng Nghymru ar hyn o bryd. A oes achos, yn eich barn chi, dros gyfarwyddo cynghorau i ddefnyddio'r pwerau hyn yn fwy aml?
The way in which the councils generally approach the issue of empty homes tends to be, in the first instance, to try and work with the owner of the property in order to bring that home back into use. But then, if that fails, the empty dwelling management orders are there for local authorities to avail themselves of and I would encourage them to do so if they feel that it is appropriate to do. There are areas of good practice where local authorities are working with the owners of properties. For example, in Swansea, the local authority will work with owners in order to bring a property back into use by providing them with a loan in order to refurbish the property to the necessary standard, but then also guarantee that they will have a secure tenant for two years or more as a result of that. So, I think there are opportunities for local authorities to learn from one another and to explore the good practice that is being undertaken. I'm also keen that local authorities consider as well whether or not to increase the council tax on second homes. That's an option that local authorities can and do take and I think it is a sensible way in order to try and prevent second homes taking over some villages—as we do have a situation in Wales—and that people who do own those homes do contribute to the local area.
Mae'r ffordd y mae'r cynghorau yn ymdrin â chartrefi gwag yn gyffredinol yn tueddu i olygu, yn y lle cyntaf, ceisio gweithio gyda pherchennog yr eiddo er mwyn dod â'r cartref hwnnw yn ôl i ddefnydd. Ond wedyn, os yw hynny'n methu, mae'r gorchmynion rheoli anheddau gwag yno i awdurdodau lleol fanteisio arnynt a buaswn yn eu hannog i wneud hynny os ydynt yn teimlo bod hynny'n briodol. Ceir ardaloedd lle y ceir arferion da, gydag awdurdodau lleol yn gweithio gyda pherchnogion eiddo. Er enghraifft, yn Abertawe, bydd yr awdurdod lleol yn gweithio gyda pherchnogion er mwyn dod â'r eiddo yn ôl i ddefnydd drwy roi benthyciad iddynt allu adnewyddu'r eiddo i'r safon angenrheidiol, a gwarantu hefyd wedyn y bydd ganddynt denant diogel am ddwy flynedd neu fwy o ganlyniad i hynny. Felly, credaf fod yna gyfleoedd i awdurdodau lleol ddysgu oddi wrth ei gilydd ac i archwilio'r arferion da sy'n cael eu cyflawni. Rwyf hefyd yn awyddus i awdurdodau lleol ystyried a ddylent gynyddu'r dreth gyngor ar ail gartrefi ai peidio. Mae hwnnw'n opsiwn y gall awdurdodau lleol ei ddewis, ac yn un y maent yn ei ddewis ac rwy'n credu ei bod yn ffordd synhwyrol o geisio atal ail gartrefi rhag llenwi rhai pentrefi—gan fod gennym sefyllfa yng Nghymru—a bod y bobl sy'n berchen ar y cartrefi hynny yn cyfrannu i'r ardal leol.
We now move to the Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Symudwn yn awr at lefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Gan mai dyma'r tro cyntaf i mi eich holi chi yn eich rôl newydd fel Ysgrifennydd Cabinet dros lywodraeth leol, buaswn i'n hoffi'ch llongyfarch chi a dymuno yn dda iawn i chi. Buaswn i'n licio gofyn yn gyntaf pa fath o steil rydych chi am ei fabwysiadu yn eich rôl newydd.
As this is the first time I have questioned you in your new role as the Cabinet Secretary for local government, may I congratulate you and wish you well? I would like to ask you first what sort of style you will adopt in your new role.
Rwy'n ddiolchgar i lefarydd Plaid Cymru am ei geiriau caredig ar ddechrau ein perthynas newydd. Nid wyf yn siŵr fy mod i erioed wedi ystyried fy hun fel rhywun sydd â steil mewn unrhyw ffordd. Efallai fy mod i'n rong. Y tôn rwyf eisiau ei gymryd yn ystod y drafodaeth yr wyf wedi'i ddechrau yn barod gydag arweinwyr a chynghorwyr ar draws y wlad yw tôn o barch tuag at gynghorwyr a chynghorau ar gyfer y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Dywedais i yn ystod y drafodaeth a gawsom ni ar y setliad ddoe mai bod yn gynghorydd ac arweinydd cyngor yw un o'r swyddi mwyaf anodd yng ngwleidyddiaeth Cymru ar hyn o bryd.
Cefais fy magu mewn cartref ble roedd gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu trafod o gwmpas y ford. Roedd fy nhad wedi gweithio i Tredegar Urban District Council, Blaenau Gwent Borough Council ac wedyn Blaenau Gwent County Borough Council. Felly, mae gwasanaethau cyhoeddus a gwasanaethau cynghorau yn bethau y cefais fy magu gyda nhw. Rwy'n parchu'r gwaith sy'n cael ei wneud ac rwy'n parchu'r gweithwyr sy'n cyflwyno hynny.
I'm grateful to the Plaid Cymru spokesperson for her kind words at the beginning of our new relationship. I'm not sure that I've ever considered myself as someone who has any sort of style in any way. I may be wrong. The tone I want to adopt in the discussions that I've already started with councillors and council leaders across the country is a tone of respect towards councillors and councils in terms of the work that they do. I said during the debate that we had yesterday on the local government settlement that councillors and council leaders undertake some of the most difficult jobs in Welsh politics at the moment.
I was brought up in a home where public services were discussed around the dinner table. My father worked for Tredegar Urban District Council, Blaenau Gwent Borough Council and then Blaenau Gwent County Borough Council, and therefore the services provided by councils are something that I was brought up with. I respect the work that's being done, and I respect the workers that are doing that work.
Rwy'n cytuno efo chi. Wrth gwrs, mae'r berthynas rydych chi'n ei datblygu efo'r awdurdodau ac arweinwyr cynghorau gwahanol yn allweddol. Mi gymerodd eich rhagflaenydd yr ymagwedd o gydweithio, efo perthynas wedi'i hadeiladu ar sail parch, er y tensiynau sydd yn aml yn bodoli rhwng awdurdodau lleol a'r Llywodraeth. Ond nid oedd hynny bob tro yn wir, wrth gwrs, gan edrych ar gyn-Weinidogion eraill o'ch plaid chi. Rydw i yn cofio—pan oeddwn i'n aelod cabinet yng Nghyngor Gwynedd, cefais brofiad o steil un o'ch rhagflaenwyr chi a oedd yn defnyddio steil y prifathro blin efo cansen. Nid yw steil fel yna byth yn mynd i gael y maen i'r wal.
Mae rhanbartholi gwasanaethau yn enghraifft o ble mae angen troedio'n ofalus, wrth gwrs, a chynnal y berthynas bwysig yma efo'r awdurdodau lleol, ond mae yna agwedd hefyd sydd angen bod yn bwysig ynglŷn â fo efo rhanbartholi, sef yr atebolrwydd. Er fy mod i'n cefnogi'r ymdrechion i sicrhau bod gwasanaethau'n cael eu rhedeg yn fwy strategol, ac felly yn fwy effeithiol, rwyf yn poeni am yr agwedd yma o golli'r atebolrwydd. Sut ydych chi'n mynd i sicrhau fod yr haen newydd yma o lywodraethu yn mynd i fod yn atebol i gynghorwyr ac, yn bwysicach, efallai, i etholwyr?
I agree with you that the relationship that you develop with the leaders of different councils and authorities is key. Your predecessor took the approach of collaboration, with a relationship built on the basis of respect, even though there are tensions that sometimes exist between the Government and local authorities. But that wasn't always true, looking at former Ministers in your party. I remember, when I was a cabinet member in Gwynedd Council, I had experience of one of your predecessors who used the style of an angry headteacher with a cane. Now, that sort of style is never going to get things done.
The regionalisation of services is an example of where there is a need to tread carefully, of course, and maintain this important relationship with local authorities. But there is also an approach that needs to be important as well in terms of regionalisation, which is accountability. Even though I support the efforts to ensure that services are run more strategically and are more effective, I am concerned about this approach and losing that accountability. How are you going to ensure that this new level of governance is going to be accountable to councillors and, more importantly perhaps, to the electorate?
Rwy'n cyd-fynd â llefarydd Plaid Cymru a'i dadansoddiad hi—efallai nid pob rhan ohono fe, ond byrdwn ei neges hi. Rwy'n deall hynny. Ond, a gaf fi ddweud hyn? Mae'n bwysig ein bod ni'n ffeindio cydbwysedd. Dyma'r drafodaeth yr oeddwn yn ei gael y bore yma, fel mae'n digwydd, dim jest gydag arweinydd Torfaen, sydd wedi cael ei drafod yn barod, ond hefyd gydag arweinydd Caerffili amboutu'r tensiwn sydd rhwng cael gwasanaethau i ddarparu y lefel sy'n strategol, ond hefyd sicrhau bod sut rŷm ni'n delifro gwasanaethau yn cydnabod pwysigrwydd lleoliad, ac wedyn, pwysigrwydd cydweithio gyda phobl sy'n derbyn gwasanaethau. Felly, mae yna dyndra yn fanna ambell waith, ac mae'n rhaid inni sicrhau bod gyda ni wasanaethau sy'n cael eu delifro ar lefel a fydd yn strategol, yn robust, a fydd yn cynnal gwasanaethau i'r safon uchaf posibl, ond hefyd sydd yn atebol ac yn gallu ymateb i anghenion lleol iawn, iawn, iawn. Rydw i, ar hyn o bryd, yn ystyried ble'r ydym ni gyda'n polisi ni. Rydym ni'n gwybod bod yr Ysgrifennydd Cyllid wedi gweithio'n galed iawn i sicrhau gweledigaeth newydd, gwahanol ar gyfer llywodraeth leol. Byddaf i nawr yn defnyddio'r gwaith mae'r Ysgrifennydd wedi ei wneud fel sylfaen i symud ymlaen i sicrhau ein bod ni'n gallu sicrhau'r math o wasanaethau o ansawdd uchel rydym ni i gyd eisiau eu gweld, a sut rydym ni'n sicrhau bod hynny yn gynaliadwy ar gyfer y tymor hir.
I agree with the Plaid Cymru spokesperson in her analysis—perhaps not every single word of it, but certainly the main thrust of her message. I understand that. May I say this? I think it's important that we find a balance. This is a discussion I had this morning, as it happens, not just with the leader of Torfaen, who's already been mentioned, but also the leader of Caerphilly, about the tension that exists between ensuring that services are provided at a strategic level, but also ensuring that the way that we deliver services acknowledges the importance of place, and the importance of collaboration with those people who are in receipt of the services. So, there is a tension there on occasion, and we must ensure that we do have services that are delivered at a level that is strategic, robust and that will maintain services of the highest possible quality, but are also accountable and can respond to very localised needs. At the moment, I'm considering where we are in terms of our policy. We know that the Cabinet Secretary for Finance has worked very hard to put in place a new and different vision for local government. I will now be using or drawing upon the work done by the Cabinet Secretary as a foundation to moving forward in ensuring that we can deliver the kind of high-quality services that we all want to see, and in ensuring that that is sustainable for the longer term.
Edrychaf ymlaen, felly, i weld sut yn union rydych chi'n mynd i gynnal yr atebolrwydd pwysig yna, sef beth roeddwn i'n holi yn ei gylch.
Rwy'n troi rwan at y system etholiadol, ac mae'r Papur Gwyn ar ddiwygio llywodraeth leol yn nodi na fyddai diwygio'r system etholiadol i STV yn fandadol i holl gynghorau Cymru. Hynny yw, mi fyddai gan y cynghorau'r dewis i ddod â fo ymlaen ai peidio. Yn fy marn i, mae hynny'n gam gwag a fuasai'n galluogi rhai awdurdodau lleol i beidio â symud tuag at wir gynrychiolaeth, am resymau gwleidyddol, efallai, neu hunan-ddiddordeb, neu ba bynnag reswm, a dweud y gwir. A wnewch chi ystyried hynny, felly, a sicrhau bod diwygio'r system etholiadol i STV yn fandadol i holl awdurdodau lleol Cymru?
I look forward, therefore, to seeing how exactly you're going to sustain that important accountability, which is what I was asking about.
Turning now to the electoral system and the White Paper on local government reform, it notes that reforming the electoral system to the single transferable vote would not be mandatory to all councils in Wales and that councils would have a choice to bring it forward or not. In my view, that is a mistake. It would enable some local authorities not to move towards real representation for political reasons, perhaps, or self-interest, or whatever reason. Will you consider that, therefore, and ensure that reforming the electoral system to STV is mandatory for all local authorities in Wales?
Mae'r Aelod yn fy nhemptio fi i fynd i dir peryglus iawn. A gaf i ddweud hyn? Fy marn bersonol i, fel unigolyn, yw fy mod i'n cefnogi STV. Rydw i'n credu mai dyna'r system sydd yn cynnig y mwyaf o atebolrwydd ac sy'n cynnig pleidlais deg i bawb ar draws y wlad—ar gyfer y lle yma, a llywodraeth leol, a, frankly, San Steffan hefyd. Ond nid ydw i'n siŵr, pan rydw i'n dweud hynny, fy mod i'n cynrychioli barn pawb—pob un ar y meinciau yma ym mhob un rhan o'r Siambr. Felly, rydw i yn bwriadu symud ymlaen gyda newidiadau i drefniadau etholiadol. Rydw i wedi gofyn caniatâd i wneud datganiad llafar ar hynny ar y degfed ar hugain o'r mis yma, pan fyddaf i'n gallu gwneud datganiad clir ar y ffordd rydym ni'n bwriadu symud ymlaen gyda diwygio trefniadau etholiadol ar gyfer llywodraeth leol ar gyfer y dyfodol.
The Member is tempting me to get onto very dangerous ground here. May I just say that my personal view as an individual is that I support STV? I think that is the system that provides the greatest accountability and provides a fair vote to everyone across the nation—in this place, in local government, and, frankly, in Westminster, too. But I'm not sure that in saying that I represent the views of everyone on these benches and everyone in this Chamber. So, I do intend to proceed with changes in electoral arrangements. I have asked for permission to make an oral statement on that on 30 January, when I will make a clear statement on our way forward in terms of electoral reform for local government in the future.
Cabinet Secretary, this year we celebrate the one-hundredth anniversary of the suffragette movement's success in obtaining true equality for women by means of securing the vote. We also celebrate—well, we should be able to celebrate—48 years of the Equal Pay Act 1970, yet here in Wales it is paid lip service only. We still see disgraceful equal pay gaps present within Welsh public services—not only at the heart of Welsh Government, but also in local government. Now, I have been chasing this issue for quite some time now, since I became aware of it. But the fact of the matter is, as I stand here today, we still have 92 equal pay claims outstanding. Now, that is an appalling set of events. I have to say, it was up in the hundreds when I first started raising this in the Senedd here, and some authorities have been made aware that this is not acceptable. But I have to tell you that Ynys Môn and Swansea are among the highest. These women deserve this money; it is their money. And at the moment, the back and forwards that is happening between lawyers holding out on these women, who have already earned this money, and the money should be theirs—. Now, I also note that the Welsh Government's strategic equality plan, back in 2012, committed the Welsh Government to work with partners to identify and address the causes of the gender, ethnicity and disability pay and employment differences. Cabinet Secretary, with respect to our local authorities and their leaders, what efforts are you taking to stamp out this really bad practice of inequality and ensure that these women get their just deserts and the pay that they are due?
Ysgrifennydd y Cabinet, eleni rydym yn dathlu canmlwyddiant llwyddiant y swffragetiaid i gael gwir gydraddoldeb i fenywod drwy ennill y bleidlais. Rydym hefyd yn dathlu—wel, dylem fod yn gallu dathlu—48 mlynedd o Ddeddf Cyflog Cyfartal 1970, ond cefnogaeth arwynebol yn unig sydd iddi yma yng Nghymru. Rydym yn dal i weld bylchau cyflog gwarthus yng ngwasanaethau cyhoeddus Cymru—nid yn unig yn Llywodraeth Cymru, ond hefyd mewn llywodraeth leol. Nawr, rwyf wedi bod ar drywydd y mater hwn ers cryn amser bellach, ers i mi ddod yn ymwybodol ohono. Ond wrth i mi sefyll yma heddiw, y ffaith amdani yw bod gennym 92 o hawliadau cyflog cyfartal yn dal i fod heb eu datrys. Nawr, mae honno'n sefyllfa warthus. Mae'n rhaid i mi ddweud, roedd yn y cannoedd pan ddechreuais grybwyll hyn yma yn y Senedd, ac mae rhai awdurdodau wedi cael gwybod nad yw hyn yn dderbyniol. Ond mae'n rhaid i mi ddweud wrthych fod Ynys Môn ac Abertawe ymysg yr uchaf. Mae'r menywod hyn yn haeddu'r arian hwn; eu harian hwy ydyw. Ac ar hyn o bryd, mae'r nôl ac ymlaen sy'n digwydd rhwng cyfreithwyr sy'n gwrthod ildio i'r menywod hyn, menywod sydd eisoes wedi ennill yr arian hwn, a ganddynt hwy y dylai fod—. Nawr, rwyf hefyd yn nodi bod cynllun cydraddoldeb strategol Llywodraeth Cymru, a gyhoeddwyd yn ôl yn 2012, wedi ymrwymo Llywodraeth Cymru i weithio gyda phartneriaid i nodi a mynd i'r afael ag achosion y gwahaniaethau cyflog a chyflogaeth ar sail rhywedd, ethnigrwydd ac anabledd. Ysgrifennydd y Cabinet, â phob parch tuag at ein hawdurdodau lleol a'u harweinwyr, pa ymdrech rydych yn ei gwneud i gael gwared ar yr arfer drwg hwn o anghydraddoldeb a sicrhau bod y menywod hyn yn cael yr hyn y maent yn ei haeddu a'r cyflog sy'n ddyledus iddynt?
I agree with the whole of her question, and at risk of simply repeating her own words, I think we do celebrate 100 years since the beginning of extending the franchise to everybody in this country. I've already spoken to a Minister at the Cabinet Office about UK Government plans to celebrate that anniversary, and certainly the Welsh Government will wish to support and take part in that celebration as well. Part of what we're seeking to do, as I said in an answer to Siân Gwenllian, is that we want to continue to extend the franchise, we want to continue to deepen and enrich our democracy and how people are encouraged and enabled to participate in that democracy. At the heart of Siân Gwenllian's question was accountability. Accountability, for me, is best delivered through the ballot box. What we have to ensure is that the ballot box is at the heart of our democracy and how we encourage and enable people to participate within it.
But in terms of equal pay, I've nothing to add to the points that you make in your question, and the observations you make. It is an appalling reflection on our system that women are still waiting for these matters to be resolved. It is appalling that anybody would not be paid an equal rate for the job. We're seeing a debate taking place in the BBC at the moment. You'd have thought they would know better. I hope that they reflect on what has been said over the last few weeks particularly, and I hope also that, as we continue to develop our policy—. The Minister for Housing and Regeneration spoke, in answer to an earlier question, about Wales as a fair work nation. I believe that fair work is essential for everybody, and that means a fair and equal rate for the job. We value our public service workers—we value all our public service workers, male and female—and they all deserve a fair living wage for the commitment that they make to our communities.
Rwy'n cytuno â'i chwestiwn yn ei gyfanrwydd, ac er fy mod mewn perygl o ailadrodd ei geiriau hi, rwy'n credu ein bod yn dathlu 100 mlynedd ers ymestyn yr etholfraint i bawb yn y wlad hon. Rwyf eisoes wedi siarad â Gweinidog yn Swyddfa'r Cabinet ynglŷn â chynlluniau Llywodraeth y DU i ddathlu'r pen blwydd hwnnw, ac yn sicr bydd Llywodraeth Cymru yn dymuno cefnogi a chymryd rhan yn y dathliad hwnnw yn ogystal. Rhan o'r hyn rydym yn ceisio ei wneud, fel y dywedais mewn ateb i Siân Gwenllian, yw ein bod eisiau parhau i ymestyn yr etholfraint, rydym eisiau parhau i gryfhau a chyfoethogi ein democratiaeth a'r modd y caiff pobl eu hannog a'u galluogi i gymryd rhan yn y ddemocratiaeth honno. Atebolrwydd oedd wrth wraidd cwestiwn Siân Gwenllian. I mi, y ffordd orau o ddarparu atebolrwydd yw drwy'r blwch pleidleisio. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y blwch pleidleisio yn ganolog i'n democratiaeth a'r modd rydym yn annog ac yn galluogi pobl i gymryd rhan ynddi.
Ond o ran cyflog cyfartal, nid oes gennyf unrhyw beth i'w ychwanegu at y pwyntiau rydych yn eu gwneud yn eich cwestiwn, a'r sylwadau rydych yn eu gwneud. Mae'n adlewyrchiad ofnadwy ar ein system fod menywod yn dal i aros i'r materion hyn gael eu datrys. Mae'n warthus fod unrhyw un yn cael eu talu'n anghyfartal am wneud eu swydd. Rydym yn gweld dadl yn digwydd yn y BBC ar hyn o bryd. Byddech yn meddwl y byddent hwy'n gwybod yn well. Rwy'n gobeithio y byddant yn ystyried yr hyn a ddywedwyd dros yr ychydig wythnosau diwethaf yn arbennig, a gobeithiaf hefyd, wrth i ni barhau i ddatblygu ein polisi—. Mewn ymateb i gwestiwn cynharach, soniodd y Gweinidog Tai ac Adfywio am Gymru fel cenedl deg o ran gwaith. Credaf fod gwaith teg yn hanfodol i bawb, ac mae hynny'n golygu cyfradd deg a chyfartal am wneud y gwaith. Rydym yn gwerthfawrogi gweithwyr ein gwasanaethau cyhoeddus—rydym yn gwerthfawrogi holl weithwyr ein gwasanaethau cyhoeddus, yn ddynion ac yn fenywod—ac maent i gyd yn haeddu cyflog byw teg am eu hymroddiad i'n cymunedau.
Thank you, Cabinet Secretary, for a respectful and considerate response. Another issue I've had to raise, sadly, is about the secrecy that takes place within some local authorities in terms of the democratic proceedings and how the press and public are restricted from those. Now, I'm really proud to be an Assembly Member and part of this institution, when transparency and allowing the public to view our proceedings—. They can go on Senedd.tv and see them. But the fact of the matter is that we are still seeing—and you'll see the release that we've put out today. We've taken the figures now of the times that members of the public and the press are excluded during very important decision making within local authorities. Last year, Bridgend excluded the public in 93 per cent of its meetings, Conwy in 81 per cent, and Merthyr Tydfil 71 per cent. I might add that, with Conwy, of course, it was the previous administration. Now, decisions made at a local level have such a direct impact on the lives, jobs, homes and locality of our residents, and such secrecy and lack of participation, engagement and enablement is a real concern. Now, looking at your Welsh Government record for local government—and I don't blame you for this one iota—the responsibility for this portfolio has changed hands no less than five times in six years. Fundamentally, this Welsh Labour Government refuses to get a handle on the issues that matter most to those so largely dependent on the delivery of much-needed vital local services. So, Cabinet Secretary, how will you get a grasp on this portfolio and champion efficient financial probity, greater transparency and true democratic accountability?
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am ymateb ystyriol a pharchus. Mae'r mater arall rwyf wedi gorfod ei godi, yn anffodus, yn ymwneud â'r cyfrinachedd sy'n digwydd o fewn rhai awdurdodau lleol o ran y trafodion democrataidd a sut y mae'r wasg a'r cyhoedd yn cael eu gwahardd ohonynt. Nawr, rwy'n falch iawn o fod yn Aelod Cynulliad ac yn rhan o'r sefydliad hwn, pan fo tryloywder a chaniatáu i'r cyhoedd weld ein trafodion—. Gallant fynd ar Senedd.tv i'w gweld. Ond y ffaith amdani yw ein bod yn parhau i weld—ac fe welwch y datganiad rydym wedi'i ryddhau heddiw. Rydym wedi casglu ffigurau o'r nifer o weithiau y caiff aelodau'r cyhoedd a'r wasg eu hepgor pan gaiff penderfyniadau pwysig iawn eu gwneud o fewn awdurdodau lleol. Y llynedd, cafodd y cyhoedd eu gwahardd o 93 y cant o gyfarfodydd Pen-y-bont ar Ogwr, 81 y cant o gyfarfodydd Conwy, a 71 y cant o gyfarfodydd Merthyr Tudful. Hoffwn ychwanegu, gyda Chonwy wrth gwrs, ffigurau'r weinyddiaeth flaenorol oedd y rhain. Nawr, mae penderfyniadau a wneir ar lefel leol yn effeithio mor uniongyrchol ar fywydau, swyddi, cartrefi ac ardal leol ein trigolion, ac fel y cyfryw, mae cyfrinachedd a diffyg cyfranogiad, ymgysylltiad a galluogi yn peri pryder gwirioneddol. Nawr, wrth edrych ar Lywodraeth Cymru mewn perthynas â llywodraeth leol—ac nid wyf yn rhoi'r bai arnoch chi am un eiliad—mae'r cyfrifoldeb am y portffolio hwn wedi newid dwylo bum gwaith mewn chwe blynedd. Yn y bôn, mae Llywodraeth Lafur Cymru yn gwrthod cael trefn ar y materion sydd bwysicaf i'r rheini sy'n dibynnu, i raddau helaeth, ar ddarpariaeth gwasanaethau lleol hanfodol a mawr eu hangen. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, sut y byddwch yn cael trefn ar y portffolio hwn ac yn hyrwyddo gonestrwydd ariannol effeithlon, mwy o dryloywder a gwir atebolrwydd democrataidd?
I'm interested, Deputy Presiding Officer, in the point she makes about the public being excluded from meetings. Members may be interested to know that I took the opportunity to attend full council in Blaenau Gwent last Thursday morning when I was in my constituency, and I was asked to leave the meeting at one point whilst they debated and discussed issues from which the public were excluded. Now, I take it in good faith and in trust that they are doing so for the right reasons and debate and discuss issues that should rightly be conducted in private. It is, I think, incumbent upon all of us who exercise public responsibilities to do so in a way that is transparent and open to encourage and enhance and root democracy, which we all care about.
The Member asks a number of somewhat related questions. In terms of the wider issues about transparency and accountability, for me, accountability is about being able to remove people and to hold people to account, where they fail or where they don't deliver. Now, it's not a matter for me to comment on cabinet appointments, but it is a matter for me to be put at ease that the frameworks that we have for local government provide a level of transparency, openness and accountability. For that we need simplicity in terms of our structures and our processes and our procedures. I hope that we can work together. I don't think there's a—. Siân Gwenllian talked about a tension between Welsh Government and local government in her questions, but I hope that we can all agree a set of important basic principles upon which we will operate. Trust, respect, openness, transparency, and a commitment to real partnership and collaboration is what I think local government wants from this Government, it's what this Government offers local government, and I think it's what both local government and Welsh Government have to demonstrate to our electorate.
Mae gennyf ddiddordeb, Ddirprwy Lywydd, yn y pwynt y mae'n ei wneud ynglŷn â'r cyhoedd yn cael eu gwahardd o gyfarfodydd. Efallai y bydd o ddiddordeb i'r Aelodau fy mod wedi bachu ar y cyfle i fynychu cyngor llawn ym Mlaenau Gwent fore dydd Iau diwethaf pan oeddwn yn fy etholaeth, a gofynnwyd i mi adael y cyfarfod ar un adeg, er mwyn iddynt allu trafod materion y gwaharddwyd y cyhoedd rhag eu clywed. Nawr, rwy'n hyderus eu bod yn gwneud hynny am y rhesymau cywir a'u bod yn dadlau ac yn trafod materion y dylid eu cynnal yn breifat. Rwy'n credu ei bod yn ddyletswydd ar bob un ohonom sy'n cyflawni cyfrifoldebau cyhoeddus i wneud hynny mewn ffordd sy'n dryloyw ac yn agored er mwyn annog a gwella a chryfhau democratiaeth, rhywbeth sy'n bwysig iawn i ni i gyd.
Mae'r Aelod yn gofyn nifer o gwestiynau cysylltiedig i raddau. O ran y materion ehangach ynglŷn â thryloywder ac atebolrwydd, i mi, mae atebolrwydd yn ymwneud â'r gallu i gael gwared ar bobl a dwyn pobl i gyfrif os ydynt yn methu neu os nad ydynt yn cyflawni. Nawr, nid yw'n fater i mi wneud sylwadau ar benodiadau cabinet, ond mae'n fater i mi geisio sicrwydd bod y fframweithiau sydd gennym ar gyfer llywodraeth leol yn darparu lefel o dryloywder, didwylledd ac atebolrwydd. Er mwyn cael hynny, rydym angen symlrwydd o ran ein strwythurau a'n prosesau a'n gweithdrefnau. Rwy'n gobeithio y gallwn weithio gyda'n gilydd. Nid wyf yn credu bod—. Soniodd Siân Gwenllian am densiwn rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol yn ei chwestiynau, ond gobeithio y gallwn i gyd gytuno ar gyfres o egwyddorion sylfaenol pwysig y byddwn yn gweithredu arnynt. Credaf mai ymddiriedaeth, parch, didwylledd, tryloywder ac ymrwymiad i bartneriaeth a chydweithrediad go iawn yw'r hyn y mae llywodraeth leol ei eisiau gan y Llywodraeth hon, dyna y mae'r Llywodraeth hon yn ei gynnig i lywodraeth leol, ac rwy'n credu mai dyna y dylai llywodraeth leol a Llywodraeth Cymru ei ddangos i'n hetholwyr.
Thank you. You are doing really well so far. Keep it up. More than one of your predecessors pledged—
Diolch. Rydych yn gwneud yn dda iawn hyd yn hyn. Daliwch ati. Addawodd mwy nag un o'ch rhagflaenwyr—
You can do really well by just asking the question because you're four minutes over time.
Gallwch chithau wneud yn dda iawn drwy ofyn y cwestiwn yn unig gan eich bod bedair munud dros amser.
More than one of your predecessors pledged to introduce webcasting of council meetings and, in doing so, provided £40,000 to each local authority. I have received representations from residents in Conwy, across north Wales and beyond, from as far as the Vale of Glamorgan and Rhondda Cynon Taf, who are concerned that they are unable to access the democratic decision-making processes as council and cabinet meetings are not available via the webcasting systems that your Government has actually provided the funding for. Going forward with the proposed local government Bill, can you confirm for us today—. I know that Mark Drakeford AM, your immediate predecessor, did pledge to make webasting a mandatory requirement. Will you stick to that in any future local government reform?
Addawodd mwy nag un o'ch rhagflaenwyr sicrhau y byddai cyfarfodydd cynghorau yn cael eu gweddarlledu, ac wrth wneud hynny, darparasant £40,000 i bob awdurdod lleol. Rwyf wedi derbyn sylwadau gan drigolion yng Nghonwy, ledled gogledd Cymru a thu hwnt, o gyn belled â Bro Morgannwg a Rhondda Cynon Taf, sy'n pryderu nad yw'r prosesau democrataidd o wneud penderfyniadau yn hygyrch iddynt gan nad yw cyfarfodydd cyngor a'r cabinet ar gael drwy'r systemau gweddarlledu y mae eich Llywodraeth wedi darparu cyllid ar eu cyfer. Wrth fwrw ymlaen gyda'r Bil llywodraeth leol arfaethedig, a allwch gadarnhau i ni heddiw—. Gwn fod Mark Drakeford AC, eich rhagflaenydd uniongyrchol, wedi addo sicrhau bod gweddarlledu yn ofyniad gorfodol. A wnewch chi gadw at hynny mewn unrhyw broses o ddiwygio llywodraeth leol yn y dyfodol?
I certainly will. I'm looking across at the Cabinet Secretary, hoping that he's going to indicate in some way that he did make that commitment [Laughter.] He is. On the basis of that, I reiterate that commitment from the point of view of the Government today.
Gwnaf, yn sicr. Rwy'n edrych ar Ysgrifennydd y Cabinet, gan obeithio y bydd yn nodi mewn rhyw ffordd ei fod wedi gwneud yr ymrwymiad hwnnw [Chwerthin.] Mae wedi gwneud hynny. Ar sail hynny, rwy'n ailddatgan yr ymrwymiad hwnnw ar ran y Llywodraeth heddiw.
3. Pa strategaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei dilyn i gefnogi gwasanaethau llywodraeth leol anstatudol yng Nghymru? OAQ51565
3. What strategy is the Welsh Government following to support local government non-statutory services in Wales? OAQ51565
Local authority services play a vitally important role in the lives of all citizens in Wales. The Welsh Government continues to protect funding for all our local authorities, so that those vital services, both statutory and non-statutory, can go on being provided. Local service delivery, however, is for local determination.
Mae gwasanaethau awdurdodau lleol yn chwarae rhan hollbwysig ym mywyd pob dinesydd yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ddiogelu cyllid ar gyfer ein holl awdurdodau lleol, fel y gall y gwasanaethau hanfodol hynny, y rhai statudol a'r rhai anstatudol, barhau i gael eu darparu. Mae darpariaeth gwasanaethau lleol, fodd bynnag, yn fater i'w benderfynu'n lleol.
Cabinet Secretary, leisure services are vital to health and quality of life and enjoyment for our people here in Wales. Will you join me in recognising the value and the contribution of Newport Live, which delivers recreational, sport and cultural services? I've been involved in a number of meetings they've had with Aneurin Bevan Local Health Board and a range of partners, including Newport City Council, to ensure that we do take steps to get our local population more active. I believe that that's testament to the breadth of the vision that Newport Live have and the contribution they are making. Most recently, they succeeded in a bid to bring the transplant games to Newport, which will have very obvious benefits. So, I would be very pleased if you would join me today, Cabinet Secretary, in recognising the contribution that they make and commit Welsh Government to continue working with them and key partners to bring these benefits to the local population.
Ysgrifennydd y Cabinet, mae gwasanaethau hamdden yn hanfodol i iechyd ac ansawdd bywyd a mwynhad ein pobl yma yng Nghymru. A wnewch ymuno â mi i gydnabod gwerth a chyfraniad Casnewydd Fyw, sy'n darparu gwasanaethau hamdden, chwaraeon a diwylliannol? Rwyf wedi cymryd rhan mewn nifer o gyfarfodydd y maent wedi eu cael gyda Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan ac amrywiaeth o bartneriaid, gan gynnwys Cyngor Dinas Casnewydd, i sicrhau ein bod yn cymryd camau i ysgogi ein poblogaeth leol i fod yn fwy egnïol. Credaf fod hynny'n dyst i ehangder gweledigaeth Casnewydd Fyw a'r cyfraniad y maent yn ei wneud. Yn ddiweddar, cawsant lwyddiant gydag ymgais i ddenu'r gemau trawsblaniadau i Gasnewydd, a fydd yn arwain at fuddion amlwg iawn. Felly, buaswn yn falch iawn pe baech yn ymuno â mi heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet, i gydnabod y cyfraniad y maent yn ei wneud, ac yn ymrwymo Llywodraeth Cymru i barhau i weithio gyda hwy a phartneriaid allweddol er mwyn sicrhau bod y boblogaeth leol yn elwa o'r manteision hyn.
I absolutely will, Deputy Presiding Officer. I know that the Member for Newport East has championed a healthy lifestyle and an active lifestyle for many years in this place, and he actually lives it as well, which is a constant example to the rest of us. Can I say this: Newport Live benefits from a strong relationship, with a forward-looking council in Newport, with a dynamic leadership in Newport, which seeks to ensure that organisations in the city do work together? I'm aware of the work that Newport Live does in encouraging and supporting families with health inequalities to live a healthy lifestyle. I think that, in many ways, this might be an example for many other organisations and authorities across the rest of Wales.
Gwnaf, yn sicr, Ddirprwy Lywydd. Gwn fod yr Aelod dros Ddwyrain Casnewydd wedi bod yn hybu ffordd iach o fyw a ffordd egnïol o fyw ers blynyddoedd lawer yn y lle hwn, a'i fod yn byw yn y ffordd honno hefyd, sy'n esiampl gyson i'r gweddill ohonom. A gaf fi ddweud hyn: mae Casnewydd Fyw yn elwa o berthynas gref, gyda chyngor blaengar yng Nghasnewydd, ac arweinyddiaeth ddynamig sy'n ceisio sicrhau bod sefydliadau yn y ddinas yn gweithio gyda'i gilydd? Rwy'n ymwybodol o'r gwaith y mae Casnewydd Fyw yn ei wneud o ran annog a chefnogi teuluoedd ag anghydraddoldebau iechyd i fyw bywyd iach. Mewn llawer o ffyrdd, credaf y gall hon fod yn esiampl i nifer o sefydliadau ac awdurdodau eraill ledled gweddill Cymru.
Cabinet Secretary, as a result of the poor local government settlement, Newport City Council has announced cuts to many statutory services. These include cuts to school breakfast clubs, transport for children with special needs, activities for people with autism, and family information services. Newport City Council also intends to cut its contribution to a Gwent-wide service for finding missing children. Will the Cabinet Secretary commit to reviewing Newport City Council’s plan to see what he can do to offset the effect of cuts to these services in Newport? Thank you.
Ysgrifennydd y Cabinet, o ganlyniad i'r setliad llywodraeth leol gwael, mae Cyngor Dinas Casnewydd wedi cyhoeddi toriadau i nifer o wasanaethau statudol. Mae'r rhain yn cynnwys toriadau i glybiau brecwast ysgolion, cludiant ar gyfer plant ag anghenion arbennig, gweithgareddau ar gyfer pobl ag awtistiaeth, a gwasanaethau gwybodaeth i deuluoedd. Yn ogystal, mae Cyngor Dinas Casnewydd yn bwriadu torri eu cyfraniad i wasanaeth dod o hyd i blant coll ar draws Gwent. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymrwymo i adolygu cynllun Cyngor Dinas Casnewydd i weld beth y gall ei wneud i leddfu effaith toriadau i'r gwasanaethau hyn yng Nghasnewydd? Diolch.
No. It’s a matter for local authorities to take those decisions. I have no intention at all of interfering or commenting or making observations on those decisions. I said yesterday in the debate we had that local authority leaders and local authorities are dealing with extraordinarily difficult times, and I have to say that any Conservative Member who comes to this Chamber to complain and to grizzle about spending cuts needs to start looking to home and the responsibility of a Conservative Government that has failed, through years of austerity, to deliver either economic growth or to reduce the deficit. On every objective they’ve set themselves, they've failed, and the only consistency we’ve seen from a Conservative UK Government is that of failure.
Na. Cyfrifoldeb yr awdurdodau lleol yw gwneud y penderfyniadau hynny. Nid wyf yn bwriadu ymyrryd neu feirniadu neu wneud sylwadau ar y penderfyniadau hynny. Dywedais ddoe yn y ddadl a gawsom fod arweinwyr awdurdodau lleol ac awdurdodau lleol yn ymdopi ag adeg eithriadol o anodd, ac mae'n rhaid i mi ddweud bod angen i unrhyw Aelod Ceidwadol a ddaw i'r Siambr hon i gwyno ac i achwyn am doriadau gwariant ddechrau edrych gartref ac ar gyfrifoldeb Llywodraeth Geidwadol sydd wedi methu cyflawni drwy flynyddoedd o gyni, naill ai o ran twf economaidd neu o ran lleihau'r diffyg. Ar bob amcan a osodwyd ganddynt, maent wedi methu, a'r unig beth cyson a welsom gan Lywodraeth Geidwadol y DU yw methiant.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am waith y byrddau gwasanaethau cyhoeddus? OAQ51546
4. Will the Cabinet Secretary provide an update on the work of public service boards? OAQ51546
Positive progress has been made by public services boards to meet their obligations under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. Having published their assessments of local well-being, PSBs are now consulting on their draft well-being plans. The focus must then shift to making a difference for their communities.
Mae byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi gwneud cynnydd cadarnhaol o ran cyflawni eu rhwymedigaethau o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Ar ôl cyhoeddi eu hasesiadau o lesiant lleol, mae'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus bellach yn ymgynghori ar eu cynlluniau llesiant drafft. Mae'n rhaid i'r ffocws newid wedyn i wneud gwahaniaeth i'w cymunedau.
Thank you for that answer. When public service boards were set up in 2016, one of the objectives was a set objective that was designed to maximise the public services boards’ contribution to the well-being goals. What progress has been made towards achieving this?
Diolch am eich ateb. Pan sefydlwyd byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn 2016, un o'r amcanion oedd amcan penodol a luniwyd i sicrhau bod cyfraniad y byrddau gwasanaethau cyhoeddus at y nodau llesiant mor fawr â phosibl. Pa gynnydd a wnaed tuag at gyflawni hyn?
Currently, all public services boards are consulting on their objectives as part of their well-being plans. Local well-being plans must explain why the objectives the public services boards have chosen will maximise their contribution to achieving their national well-being goals.
I will say to Members that I have seen some of these plans. The quality of some of them is, quite frankly, variable, shall we say? We are working with local authorities and PSBs and others to ensure that we do provide the support for PSBs to deliver the sort of planning that we would all like to see.
I also want to take the opportunity to welcome the initiatives that some PSBs have taken in order to ensure that they are able to strengthen their work. I’m aware that Conwy and Denbighshire have formally merged to create a single PSB, as have Rhondda Cynon Taf and Merthyr. Anglesey and Gwynedd have chosen to collaborate to produce a joint assessment plan for their areas. I welcome those initiatives, and I welcome the way in which PSBs have moved to address these issues.
Ar hyn o bryd, mae'r holl fyrddau gwasanaethau cyhoeddus yn ymgynghori ar eu hamcanion fel rhan o'u cynlluniau llesiant. Mae'n rhaid i'r cynlluniau llesiant lleol egluro pam y bydd yr amcanion a ddewiswyd gan y byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn sicrhau y bydd eu cyfraniad at y broses o gyflawni eu nodau llesiant cenedlaethol mor fawr â phosibl.
Gallaf ddweud wrth yr Aelodau fy mod wedi gweld rhai o'r cynlluniau hyn. Mae ansawdd rhai ohonynt, a dweud y gwir, yn amrywio, a gawn ni ddweud? Rydym yn gweithio gydag awdurdodau lleol a byrddau gwasanaethau cyhoeddus ac eraill i sicrhau ein bod yn darparu cymorth i'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus gyflawni'r math o gynlluniau yr hoffai pawb ohonom ei weld.
Hoffwn fanteisio ar y cyfle hefyd i groesawu'r mentrau y mae rhai byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi'u rhoi ar waith er mwyn sicrhau eu bod yn gallu atgyfnerthu eu gwaith. Rwy'n ymwybodol fod Conwy a Sir Ddinbych wedi uno'n ffurfiol i greu un bwrdd gwasanaethau cyhoeddus, fel Rhondda Cynon Taf a Merthyr Tudful. Mae Ynys Môn a Gwynedd wedi dewis cydweithio i gynhyrchu cynllun asesu ar y cyd ar gyfer eu hardaloedd. Croesawaf y mentrau hynny, a chroesawaf y ffordd y mae byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi mynd i'r afael â'r materion hyn.
Cabinet Secretary, these boards are largely invisible, and they certainly need a sharper focus. I think they should be tasked with showing how they’re implementing the well-being of future generations Act. And the way they can do that is to actually demonstrate, perhaps in an annual report, what is changing, what services have been adapted, what services are being collaborated on in their delivery, so we can actually see the change agenda taking place.
Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r byrddau hyn yn anweledig i raddau helaeth, ac yn sicr mae angen ffocws cliriach arnynt. Credaf y dylent fod yn gyfrifol am ddangos sut y maent yn rhoi Deddf lles cenedlaethau'r dyfodol ar waith. A gallant wneud hynny drwy ddangos, efallai mewn adroddiad blynyddol, beth sy'n newid, pa wasanaethau sydd wedi'u haddasu, ar ba wasanaethau y mae gwaith yn cael ei wneud ar y cyd er mwyn eu darparu, fel y gallwn weld yr agenda newid ar waith mewn gwirionedd.
The Conservative Member for South Wales Central has described what my expectations are as well. I would say, very gently, that we are at the beginning of this process, rather than halfway through or at the completion of it. PSBs are, at the moment, undertaking their consultation. The Member would be very welcome, of course, to contribute to his own PSB with those observations, and I would very much welcome that. Certainly, the test for this piece of legislation, and the test for this process, is how it affects people’s lives. That is the key issue for all of us, and that is what I would certainly be seeking to address in the future.
Mae'r Aelod Ceidwadol dros Ganol De Cymru wedi disgrifio fy nisgwyliadau innau hefyd. Hoffwn ddweud, yn garedig iawn, ein bod megis dechrau'r broses hon, yn hytrach na hanner ffordd drwyddi neu wedi'i chwblhau. Mae byrddau'r gwasanaethau cyhoeddus yn cynnal eu hymgynghoriad ar hyn o bryd. Byddai croeso i'r Aelod, wrth gwrs, gyfrannu at ei fwrdd gwasanaethau cyhoeddus ei hun gyda'r sylwadau hynny, a buaswn yn croesawu hynny'n fawr iawn. Yn sicr, y prawf ar gyfer y ddeddfwriaeth hon, a'r prawf ar gyfer y broses hon, yw sut y mae'n effeithio ar fywydau pobl. Dyna'r mater allweddol i bob un ohonom, ac yn sicr, dyna y byddaf yn ceisio mynd i'r afael ag ef yn y dyfodol.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am yr amserlen ar gyfer adroddiad Panel Annibynnol Cymru ar Gydnabyddiaeth Ariannol ar lwfansau ar gyfer aelodau etholedig o gynghorau cymuned a thref yng Nghymru? OAQ51544
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the timetable for the Independent Remuneration Panel for Wales's report into allowances for elected members of community and town councils in Wales? OAQ51544
The Local Government (Wales) Measure 2011, as amended, requires the independent remuneration panel to hold an eight-week consultation on its draft report and produce its final annual report by 28 February. Its determinations then take effect in the next financial year.
Mae Mesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011, fel y'i diwygiwyd, yn ei gwneud yn ofynnol i'r panel annibynnol ar gydnabyddiaeth ariannol gynnal ymgynghoriad wyth wythnos ar ei adroddiad drafft a chynhyrchu ei adroddiad blynyddol terfynol erbyn 28 Chwefror. Yna, bydd ei ddyfarniadau yn dod i rym yn y flwyddyn ariannol nesaf.
Can I thank the Cabinet Secretary, who responded to a letter on this question just a few days ago? Your reply perhaps slightly misses the point, as this is in regard to the timing of the independent remuneration panel for Wales's report on allowances for elected members. Local councils, of course, have to set budgets by mid January. That means either the councils have to guess what might be in the final report or have to make allowances for something that might not happen at all. Can I ask you to consider asking the panel to start their consultation earlier and to publish their annual report by the end of December each year? That would, of course, allow councils to take decisions into account during their budget process.
A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet, a ymatebodd i lythyr ar y cwestiwn hwn ychydig ddyddiau yn ôl yn unig? Efallai bod eich ateb yn methu'r pwynt i raddau, gan fod hyn yn ymwneud ag amseriad adroddiad panel annibynnol Cymru ar gydnabyddiaeth ariannol ar lwfansau ar gyfer aelodau etholedig. Mae'n rhaid i gynghorau lleol, wrth gwrs, bennu eu cyllidebau erbyn canol mis Ionawr. Golyga hynny naill ai fod yn rhaid i'r cynghorau ddyfalu beth fydd yn yr adroddiad terfynol, neu ddarparu ar gyfer rhywbeth na fydd yn digwydd o gwbl o bosibl. A gaf fi ofyn i chi ystyried gofyn i'r panel ddechrau eu hymgynghoriad yn gynharach ac i gyhoeddi eu hadroddiad blynyddol erbyn diwedd mis Rhagfyr bob blwyddyn? Byddai hynny, wrth gwrs, yn caniatáu cynghorau i ystyried penderfyniadau yn ystod eu proses gyllidebu.
I am aware of the concerns that have been raised with the Member by, I think, Welshpool Town Council. I will give some consideration to the points that he raises, but I will say to him as well that there is already guidance available to town and community councils on how they manage their finances. We have a practitioner's guide, which has been published by One Voice Wales and the Society of Local Council Clerks, and it is written specifically for town and community councils. I would very gently suggest that he asks the town council in Welshpool to consider the matters covered in that guidance and I hope that will resolve the issues that they've raised with him.
Rwy'n ymwybodol o'r pryderon y mae Cyngor Tref y Trallwng, rwy'n credu, wedi eu codi gyda'r Aelod. Byddaf yn ystyried y pwyntiau a godir ganddo, ond dywedaf wrtho hefyd fod canllawiau eisoes ar gael i gynghorau tref a chymuned ar sut y maent yn rheoli eu harian. Mae gennym ganllawiau i ymarferwyr, a gyhoeddwyd gan Un Llais Cymru a Chymdeithas Clercod Cynghorau Lleol, ac maent wedi cael eu hysgrifennu yn benodol ar gyfer cynghorau tref a chymuned. Hoffwn awgrymu yn garedig ei fod yn gofyn i'r cyngor tref yn y Trallwng ystyried y materion sy'n cael sylw yn y canllawiau hynny, a gobeithiaf y bydd hynny'n datrys y materion y maent wedi eu dwyn i'w sylw.
Will the Cabinet Secretary join me in thanking and congratulating the dedicated town and community councillors who do so much for their fellow citizens in my constituency and in much of Wales? To give an example, Cowbridge and Barry town councils are promoting their towns to be fair-trade towns, and Barry is promoting their town to be the first real-living-wage town in Wales.
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymuno â mi i longyfarch a diolch i'r cynghorwyr tref a chymuned ymroddgar sy'n gwneud cymaint ar gyfer eu cyd-ddinasyddion yn fy etholaeth ac mewn sawl rhan o Gymru? I roi enghraifft, mae cynghorau tref y Bont-faen a'r Barri yn hyrwyddo eu trefi fel trefi masnach deg, ac mae'r Barri yn hyrwyddo eu tref fel y dref gyntaf yng Nghymru i fod yn dref cyflog byw gwirioneddol.
I certainly will. I think the Member provides some very great examples of the difference that town and community councils can make. I know, growing up in Tredegar myself, that Tredegar Town Council was always a force for good in the town, and today is, I think, a model of what a town council can achieve for the population it serves. The examples that the Member has given in the Vale of Glamorgan also provide other examples of how town and community councils can play an essential role in the well-being and livelihood of communities. Can I say this: we do currently have a group looking at the future role of town and community councils? What I would like to see is how we can strengthen the role of town and community councils. I think there are many concerns amongst the electorate about how our towns are developing and how change is managed in many of our small towns across the whole of Wales. I feel and I believe that town councils have a very important potential to fulfil a role within towns and communities across the country and I would certainly very much welcome any suggestions and proposals to strengthen their roles in the future.
Gwnaf, yn sicr. Credaf fod yr Aelod yn rhoi enghreifftiau gwych iawn o'r gwahaniaeth y gall cynghorau tref a chymuned ei wneud. Gan i mi gael fy magu yn Nhredegar, gwn fod Cyngor Tref Tredegar bob amser wedi bod yn rym a ddôi â daioni i'r dref, a heddiw, credaf ei fod yn fodel o'r hyn y gall cyngor tref ei gyflawni ar gyfer y boblogaeth y mae'n ei gwasanaethu. Mae'r enghreifftiau a roddodd yr Aelod ym Mro Morgannwg hefyd yn darparu enghreifftiau eraill o sut y gall cynghorau tref a chymuned chwarae rôl hanfodol mewn perthynas â lles a bywoliaeth cymunedau. A gaf fi ddweud hyn: mae gennym grŵp yn edrych ar hyn o bryd ar rôl cynghorau tref a chymuned yn y dyfodol? Yr hyn yr hoffwn ei weld yw sut y gallwn gryfhau rôl y cynghorau tref a chymuned. Credaf fod llawer o bryderon ymhlith etholwyr ynglŷn â sut y mae ein trefi'n datblygu a sut y rheolir newid mewn llawer o'n trefi bach ledled Cymru gyfan. Teimlaf a chredaf fod potensial pwysig iawn gan gynghorau tref i gyflawni rôl o fewn trefi a chymunedau ledled y wlad, ac yn sicr, buaswn yn croesawu unrhyw awgrymiadau ac argymhellion ar gyfer cryfhau eu rolau yn y dyfodol.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y ddarpariaeth o wasanaethau cyhoeddus lleol yn Sir Benfro? OAQ51534
6. Will the Cabinet Secretary make a statement on the provision of local public services in Pembrokeshire? OAQ51534
Public services deliver vital services to people in Pembrokeshire and across Wales. Their ability and resilience to deliver positive outcomes in challenging times is a priority for me and this Government.
Mae gwasanaethau cyhoeddus yn darparu gwasanaethau hanfodol i bobl yn Sir Benfro a ledled Cymru. Mae eu gallu a'u gwydnwch yn sicrhau canlyniadau cadarnhaol mewn cyfnod heriol yn flaenoriaeth i mi a'r Llywodraeth hon.
Of course, one way of ensuring that the provision of local public services is truly local is to ensure that services are not centralised and that local authorities remain truly local. Does the Cabinet Secretary therefore agree with me that merging local authorities like Pembrokeshire should not take place, as local public services are best delivered by individual local authorities accountable to local people, and what the Welsh Government should be concentrating on is ensuring that we see real and meaningful collaboration between local authorities?
Wrth gwrs, un ffordd o sicrhau bod darpariaeth gwasanaethau cyhoeddus lleol yn wirioneddol leol yw sicrhau nad yw gwasanaethau yn cael eu canoli a bod awdurdodau lleol yn parhau i fod yn wirioneddol leol. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi felly na ddylid uno awdurdodau lleol fel Sir Benfro, gan fod gwasanaethau cyhoeddus lleol yn cael eu darparu orau gan awdurdodau lleol unigol sy'n atebol i bobl leol, ac mai'r hyn y dylai Llywodraeth Cymru ganolbwyntio arno yw sicrhau ein bod yn gweld cydweithio gwirioneddol ystyrlon rhwng ein hawdurdodau lleol?
I hope that we will see real and meaningful collaboration amongst authorities in the future. We need to be able to deliver services at a scale that is both robust and delivers excellence in terms of delivery of the services and for the people delivering those services. How we deliver services will be different in a rural part of west Wales, which the Member represents, in north Pembrokeshire than it will be in the centre of Cardiff. What I'm anxious to do is to ensure that we're able to consider how we structure local government in the future to best enable us to deliver the services that the Member has described but also the accountability that we've already debated this afternoon. I want to see both effective services and a rooted democracy in different parts of the country that is a rich democratic debate about the future of our vital public services. I will be making statements on this in the next few weeks.
Gobeithiaf y byddwn yn gweld cydweithio gwirioneddol ystyrlon ymhlith awdurdodau yn y dyfodol. Mae angen inni allu darparu gwasanaethau ar raddfa sy'n gadarn ac sy'n cyflawni rhagoriaeth o ran darparu'r gwasanaethau ac ar gyfer y bobl sy'n darparu'r gwasanaethau hynny. Bydd y modd rydym yn darparu gwasanaethau yn wahanol mewn rhan wledig o orllewin Cymru, a gynrychiolir gan yr Aelod yng ngogledd Sir Benfro, i'r hyn a fydd yng nghanol Caerdydd. Yr hyn rwy'n awyddus i'w wneud yw sicrhau ein bod yn gallu ystyried sut rydym yn strwythuro llywodraeth leol yn y dyfodol i'n galluogi yn y ffordd orau i ddarparu'r gwasanaethau a ddisgrifiodd yr Aelod, ond hefyd yr atebolrwydd rydym eisoes wedi'i drafod y prynhawn yma. Rwy'n awyddus i weld gwasanaethau effeithiol a democratiaeth wreiddiedig mewn gwahanol rannau o'r wlad, sy'n ddadl ddemocrataidd a chyfoethog ynghylch dyfodol ein gwasanaethau cyhoeddus hanfodol. Byddaf yn gwneud datganiadau ar hyn yn ystod yr ychydig wythnosau nesaf.
I hope shortly to be meeting with Pembrokeshire officials and cabinet members to discuss the budget for next year. You will know that Pembrokeshire has had a public debate around increases in council tax way above the 5 per cent guidance that has been issued. What message would you have for Pembrokeshire County Council and also for the taxpayers there if there is a rate set that is way above the 5 per cent guidance that has been used in the past?
Gobeithiaf gyfarfod cyn bo hir â swyddogion ac aelodau cabinet Sir Benfro i drafod y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf. Fe fyddwch yn ymwybodol fod Sir Benfro wedi cynnal dadl gyhoeddus ynghylch codiadau yn y dreth gyngor ymhell uwchlaw'r canllaw o 5 y cant a gyhoeddwyd. Pa neges a fyddai gennych ar gyfer Cyngor Sir Penfro a hefyd ar gyfer y trethdalwyr yno os oes cyfradd sydd ymhell uwchlaw'r canllaw o 5 y cant a ddefnyddiwyd yn y gorffennol yn cael ei gosod?
I'm not sure that it helps the local democratic debate that Siân Gwenllian was championing earlier in this session for Ministers to be passing observations and comments on the decisions of local authorities. I believe in local government. I believe in local decision making. I believe in local democracy. And that means that local democratically accountable political leaders should have the right to take decisions that I may disagree with, that other Members here may disagree with, that Members who live in that area may disagree with, but it is their right to take those decisions and they then must argue their case to the local electorate, who will hold them to account for those decisions.
Nid wyf yn siŵr a yw'n gymorth i'r drafodaeth ar ddemocratiaeth leol y bu Siân Gwenllian yn ei hybu'n gynharach yn y sesiwn hon os yw Gweinidogion yn beirniadu ac yn gwneud sylwadau ar benderfyniadau awdurdodau lleol. Rwy'n credu mewn llywodraeth leol. Rwy'n credu mewn gwneud penderfyniadau yn lleol. Rwy'n credu mewn democratiaeth leol. A golyga hynny y dylai fod gan arweinwyr gwleidyddol lleol sy'n atebol yn ddemocrataidd hawl i wneud penderfyniadau y byddaf efallai yn anghytuno â hwy, y bydd Aelodau eraill yma efallai yn anghytuno â hwy, y bydd Aelodau sy'n byw yn yr ardal honno efallai yn anghytuno â hwy, ond mae ganddynt hawl i wneud y penderfyniadau hynny ac yna, mae'n rhaid iddynt ddadlau eu hachos gerbron yr etholwyr lleol, a fydd yn eu dwyn i gyfrif am y penderfyniadau hynny.
Council tax in Pembrokeshire has consistently been amongst the lowest in Wales. Council tax is set by all councillors, not only by the executive, in the same way as the amount of money spent here and the amount of money raised here is set by all Assembly Members. Does the Cabinet Secretary agree that council tax rises is a matter for elected councillors, who will answer to local electors for their decisions?
Mae'r dreth gyngor yn Sir Benfro wedi bod ymhlith yr isaf yng Nghymru yn gyson. Pennir y dreth gyngor gan yr holl gynghorwyr, nid gan y weithrediaeth yn unig, yn yr un ffordd ag y mae'r swm o arian a werir yma a'r swm o arian a godir yma yn cael ei osod gan holl Aelodau'r Cynulliad. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod codiadau yn y dreth gyngor yn fater ar gyfer cynghorwyr etholedig, a fydd yn atebol i etholwyr lleol am eu penderfyniadau?
I'm absolutely delighted to be in complete agreement with the Member for Swansea East. I once disagreed with him on local government matters, I'll never do so again, and I'm delighted that I don't have to do so this afternoon.
Pleser o'r mwyaf yw gallu cytuno'n llwyr â'r Aelod dros Ddwyrain Abertawe. Bu i mi anghytuno ag ef unwaith ar faterion llywodraeth leol, ni fyddaf byth yn gwneud hynny eto, ac rwy'n falch iawn nad oes yn rhaid i mi wneud hynny y prynhawn yma.
7. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei gynnig i gymdeithasau tai yn Nhorfaen wrth ymdrin ag ymddygiad gwrthgymdeithasol? OAQ51575
7. What support does the Welsh Government offer to housing associations in Torfaen when dealing with anti-social behaviour? OAQ51575
Welsh Government is working with Community Housing Cymru, the police, police and crime commissioners and other stakeholders to develop a national approach to tackling anti-social behaviour for use by all social housing providers in Wales.
Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Cartrefi Cymunedol Cymru, yr heddlu, y comisiynwyr heddlu a throseddu a rhanddeiliaid eraill i ddatblygu dull cenedlaethol o fynd i'r afael ag ymddygiad gwrthgymdeithasol y gall yr holl ddarparwyr tai cymdeithasol yng Nghymru ei ddefnyddio.
Thank you, Minister. Unfortunately, I've seen a big increase recently in complaints from tenants about anti-social behaviour, and in some cases they've been very serious and even life-threatening cases. One of the things that appears to be consistent is a reluctance to give evidence because of fear of reprisals, and whilst in recent years there's been an increase in the use of professional witnesses to support cases, it is inevitable that they will not witness or experience the same issue as someone who is living with a situation 24/7. What further support can the Welsh Government offer to ensure that social landlords and tenants in Torfaen are better protected to ensure that such cases are dealt with more effectively, and even to prevent them from happening in the first place?
Diolch, Weinidog. Yn anffodus, rwyf wedi gweld cryn gynnydd yn ddiweddar yn nifer y cwynion gan denantiaid ynglŷn ag ymddygiad gwrthgymdeithasol, ac mae rhai ohonynt wedi bod yn achosion difrifol iawn a hyd yn oed yn achosion lle roedd bywyd yn y fantol. Un o'r pethau sy'n ymddangos yn gyson yw amharodrwydd pobl i roi tystiolaeth am eu bod ofn y bydd rhywun yn dial arnynt, ac er bod cynnydd wedi bod yn y defnydd o dystion proffesiynol i gefnogi achosion dros y blynyddoedd diwethaf, mae'n anochel na fyddant yn gweld neu'n dyst i'r un broblem â rhywun sy'n byw gyda sefyllfa 24/7. Pa gymorth pellach y gall Llywodraeth Cymru ei gynnig i sicrhau bod landlordiaid cymdeithasol a thenantiaid yn Nhorfaen yn cael eu diogelu'n well i sicrhau bod achosion o'r fath yn cael eu trin yn fwy effeithiol, a hyd yn oed i'w hatal rhag digwydd yn y lle cyntaf?
I thank you for raising this important issue, and I'm sorry to hear about the serious anti-social behaviour issues that your constituents have been facing. I met with police and crime commissioner Alun Michael earlier in the week, and his deputy, and they're working together to lead that piece of work, which is developing a resource for all social housing providers, hopefully, subject to the successful evaluation of that pilot scheme. And my intention would be for it to be rolled out as soon as possible after the evaluation. I expect to have the full report by the end of March, and I'm keen to establish which local authorities and which social landlords in particular would benefit most from the use of the resource. So, perhaps if we could have a conversation and pinpoint some particular registered social landlords in Torfaen, that might be a good area where we could start making some progress. Obviously, there are issues of confidentiality here, so if you would like to me to ask my officials to speak to any specific landlords about issues that your constituents are facing, I'd be very happy to do so.
Diolch am godi'r mater pwysig hwn, ac mae'n ddrwg gennyf glywed am y problemau ymddygiad gwrthgymdeithasol difrifol y mae eich etholwyr wedi eu hwynebu. Cyfarfûm â'r comisiynydd heddlu a throseddu, Alun Michael, yn gynharach yn yr wythnos, a'i ddirprwy, ac maent yn gweithio gyda'i gilydd i arwain y gwaith hwnnw, sy'n datblygu adnodd ar gyfer pob darparwr tai cymdeithasol, gobeithio, yn amodol ar werthusiad llwyddiannus y cynllun peilot hwnnw. Ac rwy'n bwriadu ei gyflwyno cyn gynted â phosibl ar ôl y gwerthusiad. Rwy'n disgwyl cael yr adroddiad llawn erbyn diwedd mis Mawrth, ac rwy'n awyddus i wybod pa awdurdodau lleol a pha landlordiaid cymdeithasol yn enwedig a fyddai'n elwa fwyaf o ddefnyddio'r adnoddau. Felly, pe gallem gael sgwrs efallai, a nodi rhai landlordiaid cymdeithasol cofrestredig penodol yn Nhorfaen, gallai hwnnw fod yn fan da i allu dechrau gwneud rhywfaint o gynnydd. Yn amlwg, mae materion cyfrinachedd ynghlwm wrth hyn, felly os hoffech i mi ofyn i fy swyddogion siarad gydag unrhyw landlordiaid penodol ynglŷn â'r materion y mae eich etholwyr yn eu hwynebu, buaswn yn fwy na pharod i wneud hynny.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog.
The next item on the agenda is topical questions, and this afternoon's topical question is from Russell George.
Yr eitem nesaf ar yr agenda yw'r cwestiynau amserol, a daw'r cwestiwn amserol y prynhawn yma gan Russell George.
Diolch, Deputy Presiding Officer. There is, of course, understandable excitement about the decision—[Interruption.] Sorry, yes.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Wrth gwrs, mae cynnwrf dealladwy ynghylch y penderfyniad—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, ie.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am fuddsoddiad £2.5 miliwn gan Lywodraeth Cymru yn TVR? 103
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's £2.5 million investment in TVR? 103
That does help; now we all know what you're talking about.
Mae hynny'n helpu; nawr mae pob un ohonom yn gwybod am beth rydych yn sôn.
I do indeed share the Member's excitement about the investment the Welsh Government has made in TVR, which follows a process of thorough due diligence, and we provided a repayable commercial loan of £2 million in early 2016. This was made alongside a private sector lender. We've also invested £500,000 into equity on the same terms as other investors, giving the Welsh Government a minority stake of 3 per cent in TVR, ensuring that the Welsh taxpayer benefits from the company's success.
Yn wir, rwy'n rhannu cynnwrf yr Aelod ynglŷn â'r buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud yn TVR, sy'n dilyn proses o ddiwydrwydd dyladwy trylwyr, a darparwyd benthyciad masnachol ad-daladwy o £2 filiwn gennym yn gynnar yn 2016. Gwnaed hyn ochr yn ochr â benthyciwr o'r sector preifat. Rydym hefyd wedi buddsoddi £500,000 mewn ecwiti ar yr un telerau â buddsoddwyr eraill, gan roi cyfran leiafrifol o 3 y cant i Lywodraeth Cymru yn TVR, er mwyn sicrhau bod trethdalwyr Cymru yn elwa o lwyddiant y cwmni.
Thank you, Cabinet Secretary, and sorry, Deputy Presiding Officer—I got too excited myself in my question there.
There is, of course, the prestige of the TVR badge, but that's of course not the only thing that's of consideration. Two and a half million pounds is a significant investment, and the public, of course, want to see the evidence that taxpayers' money is properly being safeguarded. Now, papers filed with Companies House suggest that the Welsh Government has told the company that £2 million of the loan will not be called on for repayment, provided that the company secures private sector investment equal to or greater than £5.5 million. Can I ask you to confirm if that's correct?
During committee this morning, you were unable to confirm whether the Welsh Government has an observer on the board of TVR. I wonder if you could also clarify that position. And, to date, the two listed companies connected with this investment have a headcount of just six jobs. Now, commercial common sense and respect for taxpayers' money dictate that there must be an economic benefit to this spending. So, can I ask what conditions the Government has placed on TVR in return for investment, and what is the delivery date by which the promised 150 jobs will materialise? And finally, do you agree that the Welsh Government does have a moral and economic duty to the people of Blaenau Gwent to ensure that this exciting project doesn't turn into another disappointment for that area?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ac mae'n ddrwg gennyf, Ddirprwy Lywydd—roeddwn wedi cynhyrfu gormod wrth ofyn fy nghwestiwn.
Wrth gwrs, mae'r bri sydd i fathodyn TVR yn un peth, ond wrth gwrs, nid hynny yw'r unig beth y dylid ei ystyried. Mae £2.5 miliwn yn fuddsoddiad sylweddol, ac mae'r cyhoedd, wrth gwrs, yn awyddus i weld tystiolaeth fod arian trethdalwyr yn cael ei ddiogelu'n briodol. Nawr, mae papurau a ffeiliwyd gyda Thŷ'r Cwmnïau yn awgrymu bod Llywodraeth Cymru wedi dweud wrth y cwmni na fydd £2 filiwn o'r benthyciad yn ad-daladwy, cyhyd â bod y cwmni yn sicrhau buddsoddiad o'r sector preifat sy'n gyfwerth neu'n fwy na £5.5 miliwn. A gaf fi ofyn i chi gadarnhau bod hynny'n gywir?
Yn ystod y pwyllgor y bore yma, nid oeddech yn gallu cadarnhau a oes gan Lywodraeth Cymru sylwedydd ar fwrdd TVR. Tybed a allwch egluro'r sefyllfa honno hefyd. A hyd yma, chwe swydd yn unig sydd ynghlwm wrth y ddau gwmni rhestredig sy'n gysylltiedig â'r buddsoddiad hwn. Nawr, mae synnwyr cyffredin masnachol a pharch am arian trethdalwyr yn golygu bod yn rhaid sicrhau budd economaidd i'r gwariant hwn. Felly, a gaf fi ofyn pa amodau y mae'r Llywodraeth wedi eu gosod ar TVR yn gyfnewid am fuddsoddiad, ac erbyn pa ddyddiad y bydd y 150 o swyddi a addawyd yn dod i fodolaeth? Ac yn olaf, a ydych yn cytuno bod gan Lywodraeth Cymru ddyletswydd foesol ac economaidd i bobl Blaenau Gwent i sicrhau nad yw'r prosiect cyffrous hwn yn troi yn siom arall i'r ardal honno?
Can I thank the Member for his questions and say that the car received, importantly, a commercial and critical success? The reception was quite astonishing at Goodwood in the autumn when it was unveiled. It's a remarkable machine. The design incorporates unique and cutting-edge elements of automotive design by Gordon Murray, who himself is well known to automotive experts as being one of the best designers anywhere on the planet. His contribution to the vehicle, I think, has made it an immediate success in terms of orders. The order book is extremely healthy. I would encourage Members to take the opportunity to visit the car when we have the Welsh launch.
In terms of the conditions that have been attached to the loan and the equity stake, I think the Member raised an important point about the repayable element of the finance that we've offered. It's not correct that Welsh Government has said that the £2 million is non-repayable. The £2 million is fully repayable. The loan will last for a five-year period. It became active in March 2016. However, if they don't bring—. I think where some of the confusion has been created is that there was a condition in the support stating that, if they didn't bring manufacturing to Wales then we could demand immediate repayment of that loan. As a consequence of us not demanding immediate repayment of that loan, I think it's been viewed wrongly as Welsh Government saying that the loan needn't be repaid. The fact is: it will be repaid.
In terms of the equity stake that we've taken in the company, again, that is protected because we can require the company to buy back at the greater of the market price or the original cost the equity that we've taken in the company. But, as I said earlier, the car has received an incredible reception at launch, the order book is very healthy indeed, the market for this type of vehicle is buoyant globally, and I believe that the car will be a huge success. It resurrects one of the most popular British automotive brands in our history, and the orders that were taken at Goodwood in particular showed that, when people see the vehicle in the flesh, people respond by handing over cheques.
Now, in terms of the benefits of the scheme and the time frame moving forward, TVR identified that a privately owned building at the Rassau industrial estate offered the best option for their manufacturing and, as a consequence, Welsh Government officials spent many months negotiating with the private owners to secure that building. Having completed that agreement, lawyers for both Welsh Government and for TVR are finalising an agreement for lease. In the meantime, we are pleased that TVR are negotiating to take a short-term lease on a small factory nearby in order to complete the engineering development work, but they've also got an office at the works, which is where a small number of people are currently working on the project. Longer term, by quarter 2 of 2019, we aim to have TVR manufacturing the vehicle for sale next year. At that point, we also expect a considerable number of people to be employed at the site—over 100 people. This will be hugely important to Blaenau Gwent, not just in terms of the employment offer, but also in terms of reshaping perceptions and giving that area huge confidence.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau a dweud bod y car wedi bod yn llwyddiant, yn fasnachol ac o safbwynt beirniadol, sy'n bwysig iawn? Roedd yr ymateb yn eithaf rhyfeddol yn Goodwood yn yr hydref pan gafodd ei ddadorchuddio. Mae'n beiriant hynod. Mae'r dyluniad yn cynnwys elfennau unigryw ac arloesol o ddylunio modurol gan Gordon Murray, sy'n adnabyddus i arbenigwyr modurol fel un o ddylunwyr gorau'r byd. Credaf fod ei gyfraniad ef i'r cerbyd wedi sicrhau ei fod yn llwyddiant o'r cychwyn cyntaf o ran archebion. Mae'r llyfr archebion yn iach iawn. Buaswn yn annog yr Aelodau i fanteisio ar y cyfle i weld y car pan fydd yn cael ei lansio yng Nghymru.
O ran yr amodau a atodwyd wrth y benthyciad a'r gyfran ecwiti, credaf fod yr Aelod wedi codi pwynt pwysig ynglŷn ag elfen ad-daladwy'r cyllid rydym wedi'i gynnig. Nid yw'n gywir fod Llywodraeth Cymru wedi dweud nad yw'r £2 filiwn yn ad-daladwy. Mae'r £2 filiwn yn gwbl ad-daladwy. Bydd y benthyciad yn para am gyfnod o bum mlynedd. Daeth yn weithredol ym mis Mawrth 2016. Fodd bynnag, os nad ydynt yn dod â—. Credaf fod rhywfaint o'r dryswch yn deillio o amod yn y cymorth a ddywedai, os nad oeddent yn sicrhau bod y gwaith gweithgynhyrchu yn dod i Gymru, y gallem fynnu bod y benthyciad hwnnw'n cael ei ad-dalu ar unwaith. O ganlyniad i'r ffaith nad ydym wedi mynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu ar unwaith, credaf fod rhai wedi camddehongli hynny gan gredu bod Llywodraeth Cymru yn dweud nad oes angen ad-dalu'r benthyciad. Y ffaith amdani yw: bydd yn cael ei ad-dalu.
O ran y gyfran ecwiti a gymerwyd gennym yn y cwmni, unwaith eto, mae honno wedi'i diogelu gan y gallwn fynnu bod y cwmni'n prynu'r ecwiti a gymerwyd gennym yn y cwmni yn ôl, naill ai am bris y farchnad neu am y gost wreiddiol, pa un bynnag sydd fwyaf. Ond fel y dywedais yn gynharach, cafodd y car ymateb anhygoel yn y lansiad, mae'r llyfr archebion yn iach iawn, mae'r farchnad ar gyfer y math hwn o gerbyd yn fywiog ledled y byd, a chredaf y bydd y car yn llwyddiant enfawr. Mae'n atgyfodi un o'r brandiau modurol mwyaf poblogaidd yn hanes Prydain, a dangosodd yr archebion a gymerwyd yn Goodwood yn enwedig, pan fo pobl yn gweld y cerbyd o flaen eu llygaid, maent yn ymateb drwy ysgrifennu sieciau.
Nawr, o ran manteision y cynllun a'r amserlen wrth fwrw ymlaen, nododd TVR mai adeilad sy'n eiddo preifat ar ystâd ddiwydiannol Rasa yw'r opsiwn gorau ar gyfer eu gweithgynhyrchu, ac o ganlyniad, treuliodd swyddogion Llywodraeth Cymru fisoedd lawer yn negodi gyda'r perchenogion preifat i sicrhau'r adeilad hwnnw. Ar ôl cwblhau'r cytundeb hwnnw, mae cyfreithwyr Llywodraeth Cymru a TVR wrthi'n cwblhau cytundeb prydlesu. Yn y cyfamser, rydym yn falch fod TVR yn negodi i gymryd les tymor byr ar ffatri fach gerllaw er mwyn cwblhau'r gwaith datblygu peirianegol, ond mae ganddynt swyddfa ar y safle hefyd, lle mae nifer fechan o bobl yn gweithio ar y prosiect ar hyn o bryd. Yn y tymor hirach, erbyn chwarter 2 yn 2019, rydym yn anelu i sicrhau bod TVR yn gweithgynhyrchu'r cerbyd ar gyfer ei werthu y flwyddyn nesaf. Erbyn hynny, rydym hefyd yn disgwyl bod nifer sylweddol o bobl yn cael eu cyflogi ar y safle—dros 100 o bobl. Bydd hyn yn hynod o bwysig i Flaenau Gwent, nid yn unig o ran y cynnig cyflogaeth, ond hefyd o ran ail-lunio canfyddiadau a rhoi cryn dipyn o hyder i'r ardal honno.
Did the Cabinet Secretary answer the question in relation to the membership of the board, because he was unsure, when he was asked this morning, whether the Government had nominated, presumably not a director according to the company accounts, but a nominated observer, at least? Is it Government policy to have nominated observers in situations like this where the Government has taken an equity stake? He said this morning that the reason the Government had taken a direct stake in this instance, rather than going through the development bank, because the development bank hadn't been established—. But will it now be the policy, from now on in, for those equity stakes to be held via the development bank, which deals with investments on a regular basis, and would therefore seem a more sensible approach?
Can we have a Government statement every time an equity stake—? I mean, this is different, surely, from a grant or a loan. If the Government is taking part ownership in a company, then surely it shouldn't be up to the BBC to report that—that should actually be provided either in a written statement or a statement on the floor of the Assembly.
A atebodd Ysgrifennydd y Cabinet y cwestiwn mewn perthynas ag aelodaeth y bwrdd, oherwydd roedd yn ansicr, pan ofynnwyd iddo y bore yma, pa un a yw'r Llywodraeth wedi enwebu, nid cyfarwyddwr mae'n debyg, yn ôl cyfrifon y cwmni, ond sylwedydd enwebedig, o leiaf? Ai polisi'r Llywodraeth yw sicrhau bod ganddynt sylwedyddion enwebedig mewn sefyllfaoedd fel hyn lle mae'r Llywodraeth wedi cymryd cyfran ecwiti? Dywedodd y bore yma mai'r rheswm y cymerodd y Llywodraeth gyfran uniongyrchol yn yr achos hwn, yn hytrach na mynd drwy'r banc datblygu, gan nad oedd y banc datblygu wedi'i sefydlu—. Ond ai'r polisi o hyn ymlaen fydd cymryd y cyfrannau ecwiti hynny drwy'r banc datblygu, sy'n ymdrin â buddsoddiadau ar sail reolaidd, ac a fyddai'n ymddangos felly'n ffordd fwy synhwyrol o fynd ati?
A gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth bob tro ar gyfran ecwiti—? Hynny yw, 'does bosib nad yw hyn yn wahanol i grant neu fenthyciad. Os yw'r Llywodraeth yn ymgymryd â rhan-berchnogaeth mewn cwmni, 'does bosib nad cyfrifoldeb y BBC yw adrodd ar hynny—dylid darparu'r wybodaeth honno naill ai mewn datganiad ysgrifenedig neu ddatganiad ar lawr y Cynulliad.
I'm happy to issue written statements confirming whenever Welsh Government takes an equity stake in a company. The Member asked about the role of Finance Wales as it was, and the development bank as it now is. The development bank is monitoring the progress of the business, but the reason that Finance Wales was not able to take an asset investment in TVR was, in part, because it could not take an investment in TVR, because the company was, at the time, located outside of Wales. We were able to, on the condition that manufacturing came to Wales.
In terms of representation on the board, as a minority shareholder, with just 3 per cent, we would not be expected to be able to present a board member. However, as I indicated this morning, a Welsh Government official does attend board meetings as an observer, and, of course, I closely scrutinise activities and progress with regard to this particular vehicle, but the company as a whole as well.
Rwy'n fwy na pharod i gyhoeddi datganiadau ysgrifenedig i roi cadarnhad pan fydd Llywodraeth Cymru yn cymryd cyfran ecwiti mewn cwmni. Gofynnodd yr Aelod ynglŷn â rôl Cyllid Cymru fel yr arferai fod, a'r banc datblygu fel y mae bellach. Mae'r banc datblygu yn monitro cynnydd y busnes, ond y rheswm na allai Cyllid Cymru wneud buddsoddiad ased yn TVR, yn rhannol, oedd am na allent wneud buddsoddiad yn TVR, am fod y cwmni, ar y pryd, wedi eu lleoli y tu allan i Gymru. Roedd modd i ni wneud, ar yr amod fod gweithgynhyrchu'n dod i Gymru.
O ran cynrychiolaeth ar y bwrdd, fel cyfranddaliwr lleiafrifol, gyda 3 y cant yn unig, ni fyddai disgwyl inni allu cyflwyno aelod o'r bwrdd. Fodd bynnag, fel y dywedais y bore yma, mae un o swyddogion Llywodraeth Cymru yn mynychu cyfarfodydd y bwrdd fel sylwedydd, ac wrth gwrs, rwy'n craffu'n ofalus ar weithgarwch a chynnydd o ran y cerbyd arbennig hwn, ond ar y cwmni yn ei gyfanrwydd hefyd.
Hewlett-Packard, of course, started with two people, and Facebook with one, so I don't think the number of people you're starting with is of great importance; the number of people you end up with is the most important.
There are three ways of funding: grants or non-repayable loans, as they used to be described, loans and equity. Will the Cabinet Secretary explain why he's chosen equity in this case?
Dechreuodd Hewlett-Packard, wrth gwrs, gyda dau o bobl, a Facebook gydag un, felly ni chredaf fod nifer y bobl sydd gennych ar y dechrau yn bwysig iawn; y nifer o bobl sydd gennych ar y diwedd sy'n bwysig.
Mae tair ffordd o ariannu: grantiau neu fenthyciadau nad ydynt yn ad-daladwy, fel roeddent yn arfer cael eu disgrifio, benthyciadau ac ecwiti. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet egluro pam y mae wedi dewis ecwiti yn yr achos hwn?
We chose a mix of both a loan and equity: equity, in part, to ensure that we were able to benefit from the success of the company, as I've already said, and the loan in order to make sure that we get manufacturing to Wales. There are risks and rewards in any investment, but with this particular investment, the brand is incredibly strong and the potential of the reward is therefore immense. The potential of the reward for Blaenau Gwent, again, is potentially huge, and so I think the balance of risk versus reward is heavily skewed towards reward.
Fe ddewisom ni gymysgedd o fenthyciad ac ecwiti: ecwiti, yn rhannol, i sicrhau bod modd inni elwa o lwyddiant y cwmni, fel rwyf eisoes wedi dweud, a'r benthyciad er mwyn sicrhau bod y gwaith gweithgynhyrchu yn dod i Gymru. Ceir risg a budd gydag unrhyw fuddsoddiad, ond gyda'r buddsoddiad penodol hwn, mae'r brand yn hynod o gryf ac felly mae cryn botensial ar gyfer budd. Mae'r potensial ar gyfer budd i Flaenau Gwent, unwaith eto, yn enfawr o bosibl, ac felly credaf fod y cydbwysedd rhwng risg a budd yn gwyro i raddau helaeth tuag at fudd.
Cabinet Secretary, I rise today not so much to pose a question, but simply to say that UKIP unreservedly welcomes and congratulates the Welsh Government on this investment, particularly as it's in an area that is one of the most deprived in Wales, and I'm absolutely certain that the constituents of Ebbw Vale will wholeheartedly welcome this announcement. TVR ticks all the boxes as far as desirability is concerned: a high-tech iconic brand and a global image for design excellence, with a proven and loyal customer base. There is huge export potential from the newly emerging wealthy economies for this designer-style vehicle. If we are to expand our manufacturing base in Wales, I see no better recipient for funding than this type of company. Again, I congratulate the Welsh Government on this announcement. Perhaps there is a question: when can we have more of the same?
Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n codi heddiw, nid yn gymaint i ofyn cwestiwn, ond er mwyn dweud bod UKIP yn croesawu ac yn llongyfarch Llywodraeth Cymru ar y buddsoddiad hwn, yn enwedig gan ei fod yn un o ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru, ac rwy'n gwbl sicr y bydd etholwyr Glyn Ebwy yn croesawu'r cyhoeddiad hwn yn llwyr. Mae TVR yn ticio'r holl flychau o ran dymunoldeb: brand uwch-dechnoleg eiconig a delwedd fyd-eang o ragoriaeth ym maes dylunio, gyda sylfaen gwsmeriaid brofedig a ffyddlon. Mae cryn botensial i allforio cerbydau dyluniedig o'r fath i economïau cyfoethog sy'n dod i'r amlwg. Os ydym yn awyddus i ehangu ein sylfaen weithgynhyrchu yng Nghymru, ni allaf feddwl am neb gwell na'r math hwn o gwmni i dderbyn cyllid. Unwaith eto, rwy'n llongyfarch Llywodraeth Cymru ar y cyhoeddiad hwn. Efallai fod gennyf gwestiwn: pryd y gallwn gael mwy o'r un peth?
Thank you. You redeemed yourself there in your last statement.
Diolch. Fe achuboch eich hun gyda'ch datganiad olaf.
Can I thank the Member for his endorsement of our decision to invest in TVR? I share his belief in the company. It has one of the biggest followings of enthusiasts of the brand of any British motor manufacturer, and I think the naming of this particular car the Chimaera, as well, recognises the strong heritage that the brand has. In the past, there have been two Chimaeras; this is the third. Currently, if you're looking at investing in a classic car, it's said that the Cerbera and the original Chimaera are two of the fastest rising classic cars available at the moment. I'm in no doubt that the new Chimaera, to be produced from next year, will prove equally popular, not just amongst existing enthusiasts of TVR, but also amongst new purchasers globally.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am groesawu ein penderfyniad i fuddsoddi yn TVR? Rwy'n rhannu ei ffydd yn y cwmni. Maent yn un o'r gweithgynhyrchwyr modurol ym Mhrydain sydd â'r nifer fwyaf o selogion brand, a chredaf fod enwi'r car penodol hwn yn Chimaera hefyd yn cydnabod treftadaeth gref y brand. Yn y gorffennol, bu dau Chimaera; hwn yw'r trydydd. Ar hyn o bryd, os ydych yn bwriadu buddsoddi mewn hen gar, dywedir bod y Cerbera a'r Chimaera gwreiddiol ymhlith yr hen geir sy'n cynyddu gyflymaf o ran gwerth ar hyn o bryd. Rwy'n sicr y bydd y Chimaera newydd, a fydd yn cael ei gynhyrchu o'r flwyddyn nesaf ymlaen, yr un mor boblogaidd, nid yn unig ymysg selogion presennol TVR, ond hefyd ymhlith prynwyr newydd ledled y byd.
I thank the Minister for his answers so far. I want to make it quite clear that we're very supportive of Government support for companies, especially when they offer exciting and dynamic propositions. Where we do have concern is where other businesses point to support being given to companies, and they themselves are refused support. In particular, they draw attention to the last set of published accounts from TVR that clearly indicate, and I read from the accounts, that the £2 million loan has been given by the Welsh Government, and it goes on to say that the lender—that is your good self—
'has indicated that they have no intention of demanding repayment'
of this loan. I do think that does need clarifying, because it doesn't go on to say that that money would be repayable in five years' time, as the Minister has indicated, or it's on commercial terms. That statement is, from just an observational point of view, quite misleading.
It also says that the company is obliged to raise an additional £5.5 million of equity. The Minister has indicated that the Welsh Government have put £500,000-odd in as an equity stake. Could he also inform us how much of that £5.5 million of equity has been raised, separate to the £0.5 million that the Welsh Government has put in, to give us an indication of how much confidence other investors have in what, potentially, if it comes through as promised, could be an exciting development for Blaenau Gwent?
Diolch i'r Gweinidog am ei atebion hyd yn hyn. Hoffwn ddweud yn glir ein bod yn llwyr gefnogi cymorth y Llywodraeth i gwmnïau, yn enwedig pan fônt yn gynigion cyffrous a dynamig. Yr hyn sy'n peri pryder inni yw pan fo busnesau eraill yn nodi bod cymorth yn cael ei roi i gwmnïau, a gwrthodir cymorth iddynt hwy. Yn benodol, maent yn tynnu sylw at y set ddiwethaf o gyfrifon a gyhoeddwyd gan TVR sy'n nodi'n glir, ac rwy'n darllen o'r cyfrifon, fod y benthyciad o £2 miliwn wedi'i roi gan Lywodraeth Cymru, ac aiff ymlaen i ddweud bod y benthyciwr—sef chi—
wedi nodi nad oes ganddynt unrhyw fwriad i fynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu
Credaf fod angen egluro hynny, gan nad yw'n mynd ymlaen i ddweud y byddai'r arian hwnnw yn ad-daladwy ymhen pum mlynedd, fel y nododd y Gweinidog, neu ei fod ar delerau masnachol. Mae'r datganiad hwnnw, o safbwynt arsylwadol, yn eithaf camarweiniol.
Dywed hefyd fod yn rhaid i'r cwmni godi £5.5 miliwn yn ychwanegol o ecwiti. Mae'r Gweinidog wedi nodi bod Llywodraeth Cymru wedi cyfrannu oddeutu £500,000 fel cyfran ecwiti. A all roi gwybod inni hefyd faint o'r £5.5 miliwn hwnnw o ecwiti a godwyd, ar wahân i'r £0.5 miliwn a gyfrannwyd gan Lywodraeth Cymru, i roi arwydd inni o faint o hyder sydd gan fuddsoddwyr eraill yn yr hyn a allai fod, o bosibl, os caiff ei gyflawni fel yr addawyd, yn ddatblygiad cyffrous i Flaenau Gwent?
Can I thank the Member for his question and suggest that, in order to really show his support for TVR, he puts an order in today for the new Chimaera? The last set of accounts do indeed state that, but it's incorrect to assume that the loan is non-repayable. We were not responsible for submitting those notes, but the quote 'no intention of demanding repayment', as I said to Russell George, relates to the clause that we had built into the support that would have enabled us to demand immediate repayment should the company decide not to bring the manufacturing of the Chimaera to Wales. That's clearly not the case, because of the investment already made in the works and the negotiations under way to acquire the small factory and, indeed, the work that's under way by our officials in making the full facility ready for the commencement of production. Therefore, the loan will be repaid in full.
In terms of equity, of course, our equity was significant. However, the company has been successful in drawing the required equity to get this motor vehicle into production. In addition to the scrutiny of the business plan that KPMG carried out prior to the March 2016 decision, I'm pleased to say that Deloitte have been operating on our behalf more recently and they have given us confidence in the company's ability to take the project forward, to take the car forward and to deliver, not just for the investors, but also for the customers.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn ac awgrymu, er mwyn dangos ei gefnogaeth i TVR yn glir, ei fod yn archebu Chimaera newydd heddiw? Mae'n wir fod y set ddiwethaf o gyfrifon yn datgan hynny, ond mae'n anghywir rhagdybio nad yw'r benthyciad yn ad-daladwy. Nid oeddem yn gyfrifol am gyflwyno'r nodiadau hynny, ond mae'r dyfyniad ynglŷn â diffyg 'unrhyw fwriad i fynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu', fel y dywedais wrth Russell George, yn ymwneud â'r cymal roeddem wedi'i gynnwys yn y gefnogaeth a fyddai wedi ein galluogi i fynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu ar unwaith pe bai'r cwmni yn penderfynu peidio â dod â gwaith gweithgynhyrchu'r Chimaera i Gymru. Yn amlwg, nid yw hynny'n wir, oherwydd y buddsoddiad a wnaed eisoes yn y gweithfeydd a'r trafodaethau sy'n mynd rhagddynt i gaffael y ffatri fechan, ac yn wir, y gwaith y mae ein swyddogion yn ei wneud i sicrhau bod y cyfleuster llawn yn barod ar gyfer dechrau'r broses gynhyrchu. Felly, bydd y benthyciad yn cael ei ad-dalu'n llawn.
O ran ecwiti, wrth gwrs, roedd ein hecwiti yn sylweddol. Fodd bynnag, mae'r cwmni wedi llwyddo i ddenu'r ecwiti gofynnol i gynhyrchu'r cerbyd hwn. Yn ychwanegol at y gwaith craffu a wnaed gan KPMG ar y cynllun busnes cyn y penderfyniad ym mis Mawrth 2016, rwy'n falch o ddweud bod Deloitte wedi bod yn gweithredu ar ein rhan fwy yn ddiweddar a'u bod wedi rhoi hyder inni yng ngallu'r cwmni i fwrw ymlaen â'r prosiect, i fwrw ymlaen â'r car ac i gyflawni, nid yn unig ar gyfer y buddsoddwyr, ond hefyd ar gyfer y cwsmeriaid.
Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn.
Item 4 on our agenda this afternoon is 90-second statements, and the first one this afternoon is by Dawn Bowden.
Eitem 4 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r datganiadau 90 eiliad, a daw'r cyntaf y prynhawn yma gan Dawn Bowden.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The fine Gothic former synagogue in Merthyr Tydfil had served the Jewish community there since the 1870s. The Jewish community at Merthyr reached its peak in the 1930s, but having now largely disappeared from the town, there are still signs of their presence, including the Jewish cemetery in Cefn Coed.
In 1955, there was held, and I quote,
'an impressive service in which the Chief Rabbi re-consecrated the 80 year old Synagogue.... In his address...the Chief Rabbi referred to the persecution which made Jews leave the lands of their birth and how they had found',
to quote, 'freedom of worship in Merthyr.'
It's therefore sad to note, which you'll see from the picture, the current condition of the former synagogue. The UK-based Foundation for Jewish Heritage recently mapped all the historic synagogues right across Europe, which they categorised according to their significance and condition. The Merthyr Tydfil synagogue is one of only two in the UK highlighted by this work and shown to be in the most danger. Thankfully, the foundation has already found the funds to undertake a preliminary study of the building that could lead to its restoration. The synagogue is an important part of our collective history, not just for Merthyr Tydfil and for Wales, but beyond that as well. So, I wish the foundation well in their work; it deserves to succeed and for this important building to be saved.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Roedd yr hen synagog Gothig wych ym Merthyr Tudful wedi gwasanaethu'r gymuned Iddewig yno ers y 1870au. Roedd y gymuned Iddewig ym Merthyr Tudful ar ei mwyaf yn y 1930au, ond er eu bod bellach wedi diflannu o'r dref i raddau helaeth, mae arwyddion o'u presenoldeb yn dal i fodoli, gan gynnwys y fynwent Iddewig yng Nghefncoedycymer.
Ym 1955, cynhaliwyd, ac rwy'n dyfynnu,
gwasanaeth gwefreiddiol lle ailgysegrwyd y Synagog 80 oed gan y Prif Rabi... Yn ei anerchiad... cyfeiriodd y Prif Rabi at yr erledigaeth a barodd i'r Iddewon adael eu tiroedd genedigol a'r modd roeddent wedi dod o hyd,
ac rwy'n dyfynnu, 'i ryddid i addoli ym Merthyr Tudful.'
Felly, mae'n drist nodi cyflwr cyfredol yr hen synagog, fel y gwelwch yn y llun. Yn ddiweddar, mapiodd y Sefydliad Treftadaeth Iddewig, sefydliad a leolwyd yn y DU, yr holl synagogau hanesyddol ledled Ewrop, a'u categoreiddio yn ôl eu harwyddocâd a'u cyflwr. Mae synagog Merthyr Tudful yn un o ddwy yn unig yn y DU a gafodd sylw yn y gwaith hwn fel y rhai sy'n wynebu'r bygythiad mwyaf. Diolch byth, mae'r sefydliad eisoes wedi codi arian i gynnal astudiaeth ragarweiniol o'r adeilad, a allai arwain at ei adfer. Mae'r synagog yn rhan bwysig o'n hanes cyfunol, nid yn unig i Ferthyr Tudful ac i Gymru, ond y tu hwnt i hynny hefyd. Felly, hoffwn ddymuno'n dda i'r sefydliad gyda'u gwaith; maent yn haeddu llwyddo ac mae'r adeilad pwysig hwn yn haeddu cael ei achub.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
In 1994, 10 years after the miners' strike, the UK Government turned their attention to the last deep pit in south Wales. The target of their economic vandalism was Tower Colliery. Tower in Hirwaun was profitable—it had been commended by John Redwood, of all people, for its productivity. But Westminster still decided to strike its final blow against the once-mighty miners. The NUM Tower workforce and local community rose to the challenge.
Cynon Valley MP Ann Clwyd joined the miners in a sit-in deep underground to highlight the valiant campaign. The response from the UK Government and the NCB was further betrayal and backsliding. The miners had no choice but to vote for closure. But their story did not end there. Led by branch secretary Tyrone O'Sullivan, 239 miners each contributed £8,000 of their redundancy to buy the mine. It was resurrected as a workers' co-operative; the first mine in the world to be owned by its workforce. January 2018 marks 23 years since Tower reopened—a brave and bold new chapter in its history.
Tower is now closed, but there are exciting plans for the future of the site; plans that will ensure Tower and its story of struggle live on. To paraphrase from the narrative boldly owned by the miners of Tower: they were ordinary men, they want their jobs, they bought a pit.
Ym 1994, 10 mlynedd ar ôl streic y glowyr, trodd Llywodraeth y DU eu sylw at y pwll dwfn olaf yn ne Cymru. Targed eu fandaliaeth economaidd oedd Pwll Glo'r Tower. Roedd Pwll Glo'r Tower yn Hirwaun yn broffidiol—cafodd ei ganmol gan John Redwood, o bawb, am ei gynhyrchiant. Fodd bynnag, penderfynodd Llywodraeth San Steffan daro ei hergyd derfynol yn erbyn y glowyr a fu unwaith mor gryf. Derbyniodd Undeb Cenedlaethol y Glowyr, gweithlu Pwll Glo'r Tower a'r gymuned yr her.
Ymunodd AS Cwm Cynon, Ann Clwyd, â'r glowyr mewn protest o dan y ddaear i dynnu sylw at yr ymgyrch lew. Ymateb Llywodraeth y DU a'r Bwrdd Glo Cenedlaethol oedd mwy o fradychu a thorri eu gair. Nid oedd unrhyw ddewis gan y glowyr ond pleidleisio dros gau'r pwll. Ond nid dyna ddiwedd eu stori. O dan arweiniad ysgrifennydd y gangen, Tyrone O'Sullivan, cyfrannodd 239 o lowyr £8,000 o'u tâl diswyddo i brynu'r pwll glo. Cafodd ei atgyfodi fel cwmni cydweithredol y gweithwyr; y pwll glo cyntaf yn y byd i fod yn eiddo i'w weithlu. Mae mis Ionawr 2018 yn nodi 23 mlynedd ers i'r Tower ailagor—pennod newydd feiddgar a dewr yn ei hanes.
Mae'r Tower wedi cau bellach, ond mae cynlluniau cyffrous ar gyfer dyfodol y safle; cynlluniau a fydd yn sicrhau bod y Tower a'i hanes o frwydro yn parhau'n fyw. I aralleirio'r naratif a berchnogwyd mor rymus gan lowyr y Tower: dynion cyffredin oeddent, roeddent eisiau eu gwaith, fe brynon nhw bwll glo.
Yn ystod y llynedd, bu Bws Arfordir Llŷn yn rhedeg dau fws yn rheolaidd rhwng Llanbedrog, Abersoch, Porth Neigwl, Aberdaron, Porthor a Nefyn rhwng Mai a'r hydref. Mae’n cael ei gynnal gan grŵp trafnidiaeth gymunedol o ddrws i ddrws. Mae Bws Arfordir Llŷn yn dilyn llwybr sy’n ategu'r gwasanaeth trafnidiaeth gyhoeddus, gan alluogi pobl i gerdded llwybr yr arfordir gan adael eu ceir. Mae’r bws yn agor y drws i ardal o harddwch eithriadol ac ardal lle mae’r Gymraeg yn iaith bob dydd.
Mae’r bws hefyd yn cael ei ddefnyddio’n rheolaidd gan bobl leol. Aeth criw o ffrindiau o Abersoch am ddiwrnod i Aberdaron, ymweld â Phorth y Swnt a chael pryd cyn mynd adref. Defnyddir y bws gan bobl hen ac ifanc, gan famau a’u plant yn ystod gwyliau’r haf. Mae o gymorth i daclo problemau iechyd drwy annog cadw’n heini drwy gerdded, yn ogystal â thaclo unigedd drwy gynnig trafnidiaeth i wahanol ddigwyddiadau ac atyniadau treftadaeth.
Cefais gyfle cyn y Nadolig i gwrdd â nifer o bobl ynghlwm â llwyddiant y cynllun yn Nefyn a chlywed gan fusnesau ac unigolion lleol sut y bu Bws Arfordir Llŷn yn dod â budd amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd i benrhyn Llŷn. Hoffwn ddiolch i’r gyrwyr, i’r gwirfoddolwyr, a phawb fu’n cynnal y gwasanaeth hwn, ac yn wyneb ansicrwydd cyllid ar gyfer y flwyddyn hon, hoffwn annog y Llywodraeth i gefnogi’r cyswllt pwysig hwn ym mhob ffordd bosib.
Last year, Llŷn Coastal Bus ran two buses regularly between Llanbedrog, Abersoch, Porth Neigwl, Aberdaron, Porthor and Nefyn between May and the autumn. It's supported by a community transport group, providing a door-to-door service. Llŷn Coastal Bus follows a route that complements the public transport service, allowing people to walk the coastal path, leaving their cars. It opens the door to an area of outstanding natural beauty and an area where the Welsh language is the language of daily conversation.
The bus is also used regularly by local people. A group of friends went from Abersoch to Aberdaron and visited Porth y Swnt and had a meal before going home. The bus is used by young and old, by mothers and their children during the summer holidays. It's of assistance in tackling health problems by encouraging people to keep fit by walking, and also tackles loneliness by providing transport to various events and heritage attractions.
I had an opportunity prior to Christmas to meet a number of people who were involved with the success of the scheme in Nefyn and heard from businesses and local individuals how the Llŷn Coastal Bus brought environmental, social and economic benefits to the Llŷn peninsula. I'd like to thank the drivers, the volunteers, and all those who maintain this service, and in the face of uncertainty in terms of funding for this year, I would encourage the Government to support this important link in all ways possible.
Yr eitem nesaf yw'r cynnig i ethol Aelod i bwyllgor, ac rydw i'n galw ar Aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol. Paul Davies.
The next item is the motion to elect a Member to a committee, and I call on a Member of the Business Committee to move the motion formally. Paul Davies.
Cynnig NDM6630 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.3, yn ethol Mandy Jones (Annibynnol) yn aelod o’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol.
Motion NDM6630 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.3, elects Mandy Jones (Independent) as a Member of the Constitutional and Legislative Affairs Committee.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar gynnig deddfwriaethol gan Aelod, a galwaf ar Steffan Lewis i wneud y cynnig.
The next item, therefore, is the debate on a Member's legislative proposal, and I call on Steffan Lewis to move the motion.
Cynnig NDM6576 Steffan Lewis
Cefnogwyd gan Adam Price, Dai Lloyd, Leanne Wood, Rhun ap Iorwerth, Siân Gwenllian, Simon Thomas
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi cynnig ar gyfer Bil Parhad i Gymru.
2. Yn nodi mai diben y Bil hwn fyddai cadarnhau bod yr holl bynciau a oedd yn rhan o gyfraith yr UE yn parhau o fewn cyfraith Cymru lle bônt o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn unol â Deddf Cymru 2017.
Motion NDM6576 Steffan Lewis
Supported by Adam Price, Dai Lloyd, Leanne Wood, Rhun ap Iorwerth, Siân Gwenllian, Simon Thomas
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes a proposal for a Welsh Continuation Bill.
2. Notes that the purpose of this Bill would be to affirm the continuation in Welsh law of all areas previously a matter of EU law that fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales in accordance with the Wales Act 2017.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
I'm very pleased to formally move the legislative proposal for a Welsh continuity Bill. I want to also place on record, Llywydd, that the introduction and even enactment of a Welsh continuity Bill is not, and has never been, the preferred option of Plaid Cymru.
Indeed, I recall suggesting in the aftermath of the European referendum that the four Governments of the UK get together, perhaps using an accession in reverse template as a means of establishing how we leave the European Union and how we can accommodate the constitutional complexities of this union. That would not have been easy, it wouldn't have been a straightforward process, and it would've taken time. But, it would have been the best process, the fairest one, and it would've resulted in the UK being in a position to trigger article 50 with its eyes wide open. The UK Parliament then could have considered a far more satisfactory withdrawal Bill that would have effectively been concurrently written and agreed by all Governments of the UK. Instead, Llywydd, the UK Government have shown little but contempt for the devolved nations.
Members will recall my alarm at the now infamous paragraph 4.2 of the UK Government White Paper for what was then called the great repeal Bill, which intentionally misrepresented how the UK agrees to common EU frameworks that refer to devolved matters. Plaid Cymru correctly predicted at the time that this misrepresentation acted as a means to lay the groundwork for a Westminster power grab, and here we are with the now named EU withdrawal Bill, which is a naked power grab if ever there was one.
Clause 11 of the Bill will put new constraints on this Assembly's ability to legislate. Powers over long-devolved matters, like agriculture and environmental protection, will be seized by Ministers in Westminster. Decisions that will deeply affect the livelihoods of Welsh farmers, for example, will be made in Westminster by those who are also very keen to strike new trade deals with countries like America, Australia and New Zealand at all costs.
The UK Government have promised that the Assembly will be strengthened, offering substantial new powers, although they have been so far unable to identify a single one. Since the alarm bells have been ringing, Plaid Cymru has called for unilateral legislative action in the form of a continuity Bill, not because we wanted Wales to be under this threat, but because Wales is under this threat.
Llywydd, when I've spoken about a continuity Bill in the past, there have been a few Members here who have questioned my motives and, perhaps, suspected that it's part of a remoaning Welsh nationalist plot to stop Brexit and bring down the British state somehow. Well, I have learned in the last few weeks that life is far too short not to say what you believe and to believe what you say. I am a Welsh nationalist, and I will always believe in a European future for my country, but whether you were leave or remain, and whether you are unionist or nationalist, are irrelevant to the question of the continuity Bill. Whether to support a continuity Bill or not comes down to how you answer one simple question: do you believe that the referendum of 2016 provides a mandate to the UK Government to remove powers from this National Assembly? Plaid Cymru says it does not provide such a mandate, particularly when quite the opposite was promised to the people of Wales during that referendum.
Llywydd, timing is also important and I am at a loss to understand why the Welsh Government wishes to push this issue to the very last minute. Not one Welsh Government or Scottish Government joint amendment was accepted by the UK Government in terms of the withdrawal Bill; the UK Government even broke its own promise to bring forward its own amendments to improve the Bill at Reporting Stage. What more do they need to do to threaten Welsh devolution before we are prepared to act in defence of our hard-won democracy?
Llywydd, be in no doubt: once they have their hands on Welsh agriculture, the Welsh environment, there are measures that they will implement that may prove irreversible if ever we get those powers back. We have a window to act in the interests of our citizens and the rights and standards that they hold dear, in addition to the democratic structures that they have endorsed in two referenda. Let's take this opportunity with both hands. I commend this proposal to the National Assembly. [Applause.]
Rwy'n falch iawn o wneud y cynnig deddfwriaethol ar gyfer Bil parhad i Gymru yn ffurfiol. Rwyf hefyd am gofnodi, Lywydd, nad cyflwyno na hyd yn oed deddfu Bil parhad i Gymru yw'r opsiwn a ffafrir gan Blaid Cymru, ac ni fu erioed yn opsiwn a ffafrir gennym.
Yn wir, yn sgil y refferendwm Ewropeaidd, rwy'n cofio awgrymu bod pedair Llywodraeth y DU yn dod at ei gilydd, gan ddefnyddio templed ymuno wedi'i wrthdroi efallai fel ffordd o sefydlu sut y byddem yn gadael yr Undeb Ewropeaidd a sut y gallwn ddarparu ar gyfer cymhlethdodau cyfansoddiadol yr undeb hwn. Ni fyddai hynny wedi bod yn hawdd, ni fyddai wedi bod yn broses syml, a byddai wedi cymryd amser. Ond honno fyddai'r broses orau wedi bod, y broses decaf, a byddai wedi golygu bod y DU mewn sefyllfa i sbarduno erthygl 50 gyda'i llygaid yn llydan ar agor. Gallai Senedd y DU, felly, fod wedi ystyried Bil ymadael llawer mwy boddhaol a fyddai, i bob pwrpas, wedi cael ei ysgrifennu a'i gytuno ar yr un pryd gan bob un o Lywodraethau'r DU. Yn hytrach, Lywydd, nid yw Llywodraeth y DU wedi dangos fawr mwy na dirmyg tuag at y gwledydd datganoledig.
Bydd yr Aelodau'n cofio fy mhryderon ynghylch paragraff drwgenwog 4.2 o Bapur Gwyn Llywodraeth y DU ar gyfer yr hyn a elwid ar y pryd yn Fil diddymu mawr, a oedd yn camgyfleu'n fwriadol sut y mae'r DU yn cytuno i fframweithiau cyffredin yr UE sy'n ymwneud â materion datganoledig. Rhagwelodd Plaid Cymru yn gywir ar y pryd fod yr enghraifft hon o gamgyfleu yn ffordd o osod y sylfeini i San Steffan allu cipio grym, a dyma ni bellach gyda'r hyn a elwir yn Fil ymadael â'r UE, sy'n enghraifft amlwg o gipio grym os bu un erioed.
Bydd cymal 11 y Bil yn gosod cyfyngiadau newydd ar allu'r Cynulliad hwn i ddeddfu. Bydd pwerau dros faterion a ddatganolwyd ers tro, fel amaethyddiaeth a diogelu'r amgylchedd, yn cael eu cipio gan Weinidogion yn San Steffan. Bydd penderfyniadau a fydd yn effeithio'n fawr ar fywoliaeth ffermwyr Cymru, er enghraifft, yn cael eu gwneud yn San Steffan gan rai sydd hefyd yn awyddus iawn i daro bargeinion masnach newydd gyda gwledydd fel America, Awstralia a Seland Newydd doed a ddelo.
Mae Llywodraeth y DU wedi addo y bydd y Cynulliad yn cael ei gryfhau, gan gynnig pwerau newydd sylweddol, er nad ydynt wedi gallu nodi unrhyw un ohonynt hyd yn hyn. Ers i'r larymau ddechrau canu, mae Plaid Cymru wedi galw am weithredu deddfwriaethol unochrog ar ffurf Bil parhad, nid am ein bod wedi dymuno i Gymru fod o dan y bygythiad hwn, ond am fod Cymru o dan y bygythiad hwn.
Lywydd, pan wyf wedi am y Bil parhad yn y gorffennol, mae rhai o'r Aelodau yma wedi cwestiynu fy nghymhellion, ac efallai wedi amau ei fod yn rhan o gynllwyn gan genedlaetholwyr Cymreig sydd o blaid aros yn yr UE i atal Brexit ac i ddymchwel y wladwriaeth Brydeinig rywsut. Wel, rwyf wedi dysgu dros yr ychydig wythnosau diwethaf fod bywyd yn rhy fyr i beidio â dweud yr hyn rydych yn ei gredu a chredu'r hyn rydych yn ei ddweud. Rwy'n genedlaetholwr Cymreig, a byddaf bob amser yn credu mewn dyfodol Ewropeaidd i fy ngwlad, ond pa un a oeddech o blaid gadael neu aros, a pha un a ydych yn unoliaethwr neu'n genedlaetholwr, mae hynny'n amherthnasol i fater y Bil parhad. Mae pa un a ddylech gefnogi Bil parhad ai peidio yn dibynnu ar sut rydych yn ateb un cwestiwn syml: a ydych yn credu bod refferendwm 2016 yn darparu mandad i Lywodraeth y DU gipio pwerau oddi wrth y Cynulliad Cenedlaethol hwn? Mae Plaid Cymru yn dweud nad yw'n darparu mandad o'r fath, yn enwedig pan addawyd y gwrthwyneb yn llwyr i bobl Cymru yn ystod y refferendwm hwnnw.
Lywydd, mae amseru hefyd yn bwysig ac ni allaf ddeall pam y mae Llywodraeth Cymru yn dymuno gwthio'r mater hwn hyd at y funud olaf. Ni dderbyniodd Llywodraeth y DU unrhyw un o'r gwelliannau ar y cyd gan Lywodraeth Cymru neu Lywodraeth yr Alban mewn perthynas â'r Bil ymadael; torrodd Llywodraeth y DU ei haddewid ei hun hyd yn oed, i gyflwyno ei gwelliannau ei hun er mwyn gwella'r Bil yn ystod y Cyfnod Adrodd. Beth arall sydd angen iddynt ei wneud i fygwth datganoli yng Nghymru cyn ein bod yn barod i weithredu i amddiffyn ein democratiaeth a enillwyd drwy ymdrech galed?
Lywydd, gallwch fod yn sicr: ar ôl iddynt gael eu dwylo ar amaethyddiaeth Cymru, amgylchedd Cymru, byddant yn rhoi mesurau ar waith a allai fod yn anwrthdroadwy pe baem yn cael y pwerau hynny yn ôl byth. Mae gennym gyfnod byr o amser i weithredu er budd ein dinasyddion a'r hawliau a'r safonau sy'n bwysig iddynt, yn ogystal â'r strwythurau democrataidd y maent wedi eu cymeradwyo mewn dau refferendwm. Gadewch i ni fachu'r cyfle hwn. Rwy'n cymeradwyo'r cynnig hwn i'r Cynulliad Cenedlaethol. [Cymeradwyaeth.]
Although the UK Government's European Union (Withdrawal) Bill doesn't actually take back existing competencies from the Assembly, there is no end date for the restriction on devolved competency created by the retained EU law model it would introduce. We, Welsh Conservatives, instead believe that any common framework in any area must be agreed and not imposed by the UK Government, and further we will support this motion on the basis that it notes only a proposal for a Welsh continuation Bill.
However, we do welcome last week's statement by the Secretary of State for Scotland, confirming that amendments to clause 11 of the Bill will be brought forward in the House of Lords, and adding,
'I regret that it has not been possible to bring forward amendments at the report stage but our commitment to improve the bill remains absolute.'
We, here, received assurance that the language used by David Mundell last week still stands.
Er nad yw Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) Llywodraeth y DU yn tynnu cymwyseddau presennol yn ôl oddi wrth y Cynulliad mewn gwirionedd, nid oes dyddiad terfyn ar gyfer y cyfyngiad ar gymhwysedd datganoledig a grëid gan y model cyfraith yr UE a ddargedwir y byddai'n ei gyflwyno. Yn hytrach, rydym ni, y Ceidwadwyr Cymreig, yn credu bod yn rhaid i unrhyw fframwaith cyffredin mewn unrhyw faes gael ei gytuno, ac nid ei orfodi gan Llywodraeth y DU, ac yn ychwanegol at hynny, byddwn yn cefnogi'r cynnig hwn ar y sail ei fod yn nodi cynnig ar gyfer Bil parhad i Gymru yn unig.
Fodd bynnag, rydym yn croesawu datganiad Ysgrifennydd Gwladol yr Alban yr wythnos diwethaf, yn cadarnhau y bydd gwelliannau i gymal 11 y Bil yn cael eu cyflwyno yn Nhŷ'r Arglwyddi, gan ychwanegu,
Yn anffodus, ni fu'n bosibl cyflwyno gwelliannau yn ystod y cyfnod adrodd, ond rydym yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i wella'r bil.
Cawsom sicrwydd yma fod yr ieithwedd a ddefnyddiwyd gan David Mundell yr wythnos diwethaf yn dal i sefyll.
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
As the—. Yes, indeed.
Fel—. Gwnaf, yn sicr.
I thank the Member for giving way. Do you agree that it's disappointing that they've had the Welsh Government's and Scottish Government's amendments since Novermber, they've had our committee's amendments since November—they've had plenty of time to actually look at these and produce their own amendments by the Report Stage, which was actually yesterday and today?
Diolch i'r Aelod am ildio. A ydych yn cytuno ei bod yn siomedig eu bod wedi cael gwelliannau Llywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban ers mis Tachwedd, eu bod wedi cael gwelliannau ein pwyllgor ers mis Tachwedd—maent wedi cael hen ddigon o amser i edrych arnynt a chynhyrchu eu gwelliannau eu hunain erbyn y Cyfnod Adrodd, sef ddoe a heddiw?
I'm coming to that. I share the disappointment expressed by David Lidington, which I'm going to come to.
As the Scottish Conservatives' constitutional spokesperson said last weekend,
'clause 11 of the bill needs to be amended to restore the spirit of the Scotland Act.'
And obviously, by association, legislation applying here. He said:
'There is a fundamental principle on which Scottish devolution rests and has rested since its creation 20 years ago which is that everything is devolved unless it is expressly reserved.'
He said,
'that is the principle that clause 11 needs to be amended to comply with and that is our position too.... It is relatively easily done. This does not have to be difficult.'
May I say that that is also the Welsh Conservatives' position here?
Rwy'n dod at hynny. Rwy'n rhannu'r siom a fynegwyd gan David Lidington, a byddaf yn dod at hynny.
Fel y dywedodd llefarydd cyfansoddiadol Ceidwadwyr yr Alban y penwythnos diwethaf,
mae angen diwygio cymal 11 y Bil er mwyn adfer ysbryd Deddf yr Alban.
Ac yn amlwg, drwy gysylltiad, y ddeddfwriaeth sy'n gymwys yma. Dywedodd:
Ceir egwyddor sylfaenol yn sail i ddatganoli yn yr Alban, ac mae wedi bod yn sail iddo ers ei sefydlu 20 mlynedd yn ôl, sef bod popeth yn cael ei ddatganoli oni chaiff ei gadw'n ôl yn benodol.
Dywedodd,
dyna'r egwyddor y mae angen diwygio cymal 11 i gydymffurfio â hi a dyna yw'n safbwynt ninnau hefyd... Mae'n gymharol hawdd gwneud hynny. Nid oes yn rhaid i hyn fod yn anodd.
A gaf fi ddweud mai dyna yw safbwynt y Ceidwadwyr Cymreig yma hefyd?
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
We also supported the—.
Hefyd, fe gefnogom ni'r—.
Thank you for taking the intervention. Just very briefly, much along the lines of a libertarian argument on public surveillance—if you've nothing to hide, you've nothing to fear—is it not the case also that, if there's nothing to fear from the undermining of the integrity of devolution from what the UK Government are seeking to do, why not just have a belt-and-braces approach and introduce a continuity Bill as well?
Diolch am dderbyn yr ymyriad. Yn gryno iawn, yn debyg i ddadl libertaraidd ar wyliadwriaeth gyhoeddus—os nad oes gennych unrhyw beth i'w guddio, nid oes gennych unrhyw beth i'w ofni—onid yw'n wir hefyd, os nad oes unrhyw beth i'w ofni o ran tanseilio uniondeb datganoli o ganlyniad i'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ceisio ei wneud, pam na ddylid cael sicrwydd dwbl a chyflwyno Bil parhad hefyd?
I've said that we are going to support this motion—I hope that that should provide you with some reassurance—but on the basis that we note.
We also supported the External Affairs and Additional Legislation Committee's European Union (Withdrawal) Bill interim report on the legislative consent motion, including its objective 1, to remove the clause 11 restriction on the devolution settlement. And, although, despite all the work that continues on the withdrawal Bill and frameworks, the UK Government is not yet in a position to table amendments to clause 11, it's understood that the new man at the Cabinet Office, David Lidington, spoke with the First Minister on 9 January and the next day expressed disappointment that agreement had not yet been reached on amendments to devolution aspects of the withdrawal Bill. He also said that he's committed to work to reach agreement with Welsh and Scottish Ministers and that this work will intensify. The Prime Minister also repeated that commitment at Prime Minister's questions in Westminster. It would therefore be helpful if the Cabinet Secretary could update us on the further discussions that he or the First Minister have had regarding this with both the Cabinet Office and the Welsh Office. Thank you.
Rwyf wedi dweud ein bod am gefnogi'r cynnig hwn—gobeithiaf y gall hynny roi peth sicrwydd i chi—ond ar y sail a nodwn.
Rydym hefyd wedi cefnogi adroddiad dros dro y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol, gan gynnwys ei amcan 1, sef cael gwared ar gyfyngiad cymal 11 ar y setliad datganoli. Ac er gwaethaf yr holl waith sy'n mynd rhagddo ar y Bil ymadael a'r fframweithiau, nid yw Llywodraeth y DU mewn sefyllfa eto i gyflwyno gwelliannau i gymal 11, deellir bod y dyn newydd yn Swyddfa'r Cabinet, David Lidington, wedi siarad gyda'r Prif Weinidog ar 9 Ionawr ac wedi mynegi siom y diwrnod canlynol nad oedd cytundeb wedi ei gyrraedd eto mewn perthynas â gwelliannau i elfennau datganoli y Bil ymadael. Dywedodd hefyd ei fod wedi ymrwymo i weithio er mwyn dod i gytundeb gyda Gweinidogion Cymru a Gweinidogion yr Alban ac y bydd y gwaith hwn yn dwysáu. Ailadroddwyd yr ymrwymiad hwnnw gan Brif Weinidog y DU hefyd yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog yn San Steffan. Byddai'n ddefnyddiol felly pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â'r trafodaethau pellach y mae ef neu'r Prif Weinidog wedi'u cael ynglŷn â'r mater hwn gyda Swyddfa'r Cabinet a Swyddfa Cymru. Diolch.
In the three minutes I have, I rise to support this motion. I do so because this is probably a motion on what may be the most important constitutional piece of legislation that we can bring to this Assembly. I don't have time to go into detail, so I'll sum up very quickly: there are two major constitutional issues that are coming before the House of Lords. One is the upholding of the Sewel convention, and where the House of Lords effectively acts as a constitutional wing of Parliament, that it will not legislate in the absence of a legislative consent motion from this Assembly, which, at the moment, it seems that it is impossible for us to give in the light of the Bill. And the second one is the actual support of the devolution statutes, which would require, in those areas that Parliament has already devolved, the consent of this Chamber.
The Bill in its current form—let's be very clear, it is a continuity Bill of its own, but it's a continuity Bill for the British state and one that also seeks a recentralisation of the British state. I think that, in the absence of any clear amendments from the UK Government to accept the devolution statutes and the principles that underline them about decentralisation of power, and in the absence of any guarantee on financial autonomy for this Chamber—because that's another very important area that we mustn't forget to it, the financial autonomy of the Welsh budget, which the withdrawal Bill also seeks to undermine—that means that the position is totally unacceptable. It is lamentable that the UK Government has failed, at every stage, to either engage with or to properly participate with this Government in the actual drafting of a proper constitutional settlement within the withdrawal Bill.
There is no constitutional logic to the UK Government's position, because just about every parliamentary committee and every Assembly committee that has considered the constitutional position recognises that the starting point of the UK Government is fundamentally wrong. For that reason, we are left, in the absence of any last-minute major constitutional changes by the UK Government, with the position of 'What do we do?' We can either wait and see whether the withdrawal Bill goes through in whatever format—and that isn't a guarantee by any stretch in any event—or we can say, ourselves, 'It is time for us to assert what is the correct constitutional position of this Assembly and to have that on the statute books', so that, when the Lords consider this matter, they are not just considering the issue of legislative consent and Sewel and upholding those constitutional conventions, they're also considering legislation we have passed with Royal Assent that properly sets out what the constitutional powers and authority of this Assembly are. Thank you.
Yn y tair munud sydd gennyf, codaf i gefnogi'r cynnig hwn. Gwnaf hynny gan fod hwn yn ôl pob tebyg yn gynnig ar y ddeddfwriaeth gyfansoddiadol bwysicaf, o bosibl, y gallwn ei chyflwyno yn y Cynulliad hwn. Nid oes gennyf amser i sôn am y manylion, felly rwyf am grynhoi yn gyflym iawn: mae dau fater cyfansoddiadol pwysig ar fin dod gerbron Tŷ'r Arglwyddi. Un yw cynnal confensiwn Sewel, a lle mae Tŷ'r Arglwyddi yn gweithredu i bob pwrpas fel adain gyfansoddiadol y Senedd, na fydd yn deddfu heb gynnig cydsyniad deddfwriaethol gan y Cynulliad hwn, cynnig y mae'n ymddangos, ar hyn o bryd, ei bod yn amhosibl inni ei roi o ystyried y Bil. A'r ail yw cefnogaeth y statudau datganoli, a fyddai'n galw am gydsyniad y Siambr hon yn y meysydd y mae'r Senedd eisoes wedi'u datganoli.
Mae'r Bil ar ei ffurf bresennol—gadewch inni fod yn gwbl glir, mae'n Fil parhad ohono'i hun, ond mae'n Fil parhad ar gyfer y wladwriaeth Brydeinig ac yn un sydd hefyd yn ceisio ailganoli'r wladwriaeth Brydeinig. Yn fy marn i, heb unrhyw welliannau clir gan Lywodraeth y DU i dderbyn y statudau datganoli a'r egwyddorion ynghylch datganoli pŵer sy'n sail iddynt, a heb unrhyw warant ynghylch ymreolaeth ariannol i'r Siambr hon—gan fod hynny'n rhan bwysig iawn arall ohono na ddylem ei anghofio, ymreolaeth ariannol cyllideb Cymru, rhywbeth y mae'r Bil ymadael hefyd yn ceisio'i danseilio—golyga hynny fod y sefyllfa'n gwbl annerbyniol. Mae'n drueni fod Llywodraeth y DU, ar bob cam, naill ai wedi methu ymgysylltu neu wedi methu cymryd rhan yn briodol gyda'r Llywodraeth hon yn y broses o ddrafftio setliad cyfansoddiadol priodol o fewn y Bil ymadael.
Nid oes unrhyw resymeg gyfansoddiadol i safbwynt Llywodraeth y DU, gan fod bron bob un o'r pwyllgorau seneddol a phob pwyllgor Cynulliad sydd wedi ystyried y sefyllfa gyfansoddiadol yn cydnabod bod man cychwyn Llywodraeth y DU yn sylfaenol anghywir. Am y rheswm hwnnw, rydym wedi cael ein gadael, oni bai y ceir newidiadau cyfansoddiadol sylweddol ar y funud olaf gan Lywodraeth y DU, mewn sefyllfa ble rydym yn gofyn 'Beth a wnawn?' Gallwn naill ai aros i weld a yw'r Bil ymadael yn pasio ar ba ffurf bynnag—ac nid yw hynny'n sicr o ddigwydd o bell ffordd beth bynnag—neu gallwn ddweud, ein hunain, 'mae'n bryd i ni ddatgan beth yw sefyllfa gyfansoddiadol gywir y Cynulliad hwn a sicrhau ei bod ar y llyfrau statud', fel na fydd yr Arglwyddi, pan fyddant yn ystyried y mater hwn, ond yn rhoi sylw i fater cydsyniad deddfwriaethol a Sewel a chynnal y confensiynau cyfansoddiadol hynny yn unig, ond eu bod hefyd yn ystyried deddfwriaeth a basiwyd gennym gyda Chydsyniad Brenhinol sy'n nodi beth yw awdurdod a phwerau cyfansoddiadol y Cynulliad hwn. Diolch.
Diolch i Steffan Lewis am berl o araith yn agor y ddadl yma, a oedd yn crynhoi'r sefyllfa rydym ni ynddi hi ar hyn o bryd a pha mor hwyr yw e yn y dydd ar gyfer yr egwyddorion hyn.
Rydw i eisiau ffocysu ar yr amgylchedd ac amaeth yn y cyd-destun yma. Mae'n bwysig i gofio bod rhai o'r egwyddorion mwyaf pwysig i ni yn yr amgylchfyd wedi deillio o ddeddfwriaeth Ewropeaidd. Mae'r egwyddor o fod yn ochelgar—the precautionary principle—wedi deillio o ddeddfwriaeth Ewropeaidd, a hefyd yr egwyddor mai hwn sy'n llygru sy'n talu. Nawr, mae'r ddwy egwyddor yma yn gynsail i'r cyfreithiau rydym ni'n eu pasio yn y lle hwn parthed yr amgylchedd, ac, wrth i ni ymadael yr Undeb Ewropeaidd, rydw i o'r farn bod pobl yng Nghymru am gadw'r egwyddorion hyn, a'r ffordd fwyaf hwylus o sicrhau hynny, wrth gwrs, yw cefnogi Bil parhad.
Y trydydd peth sydd yn deillio o faes yr amgylchfyd yn y cyd-destun yma yw bod gan ddinasyddion Cymru ar hyn o bryd hawl i fynd i Lys Cyfiawnder Ewrop er mwyn cael mynediad at gyfiawnder amgylcheddol, ac nid oes yna sicrwydd wedi cael ei roi a'i diogelu yn y Bil gadael yr Undeb Ewropeaidd i sicrhau bod yna fodd mynd at gyfiawnder amgylcheddol wrth i ni ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Rydw i'n meddwl bod yr egwyddor yna, hefyd, wedi bod yn hollbwysig. Ond heddiw roeddwn i'n gofyn cwestiwn i'r Gweinidog Hannah Blythyn ynglŷn â'r ffaith bod yna achos llys yn erbyn Llywodraeth Cymru parthed llygredd awyr. Mi ddylem ni fod yn diogelu hawl dinasyddion i herio unrhyw Lywodraeth—y Llywodraeth yn fan hyn, y Llywodraeth yn San Steffan—ar sail eu methiannau nhw yn y maes amgylcheddol. Mae hynny wedi'i sicrhau yn y system bresennol sydd gyda ni, ac mae'n rhaid cael Bil parhad i sicrhau'r mynediad yna yn ogystal.
Yr ail egwyddor yn y maes amaeth yw hyn: os rydym ni'n gweld bod dwylo blewog San Steffan ar ein harian ni, sydd ar hyn o bryd wedi'i diogelu o dan CAP, ac sydd ar hyn o bryd yn ddwywaith yn fwy na fuasem ni'n cael o dan unrhyw drefniant fformiwla Barnett—unwaith mae dwylo blewog San Steffan yn mynd â'r arian yna, bydd llai a llai yn cael ei drosglwyddo fel rhan o'r gyllideb. Mi wnaeth Mick Antoniw gyfeirio at hyn. Nid yw'r system bresennol yn diogelu'r gyllideb ar gyfer y lle hwn, ac, yn benodol, nid yw'n diogelu'r llif arian sydd wedi deillio o ffynhonnell CAP ac sydd wedi bod yn gymaint o gynhaliaeth i nifer fawr o ffermwyr, amaethwyr, a chymunedau cefn gwlad yng Nghymru. Felly, ar sail hynny yn unig, dylem ni ddadlau dros Fil parhad.
Rydw i'n annog y Llywodraeth, fel y gwnes i yr wythnos diwethaf—. Fel y dywedais i, peidiwch â thrysto'r Toris, ac fe ddywedoch chi nad ydych chi'n eu trysto ac yn ymddiried ynddyn nhw. Wel, peidiwch felly â chredu bod Tŷ'r Arglwyddi yn ffordd o ddelifro'r gwelliannau rydym ni eisiau eu gweld. Cyhoeddwch y Bil nawr, ar ffurf drafft, fel ein bod ni'n gallu gweld y ffordd ymlaen yn glir, a chyhoeddwch y Bil ar ffurff drafft er mwyn dwyn perswâd ar y Llywodraeth yn San Steffan.
Thank you, Llywydd, and thank you to Steffan Lewis for an excellent speech that summarised the situation we're facing at the moment and how late in the day it is in terms of these principles.
I want to focus on the environment and agriculture in this context. It's important to bear in mind that some of the most fundamental principles in terms of our environment have emerged from European legislation—the precautionary principle has emerged from European legislation, and also the principle that the polluter pays. Now, both of these principles are a foundation for the laws that we pass in this place in relation to the environment, and, as we exit the European Union, I'm of the view that people in Wales do want to keep hold of these principles, and the most convenient way of ensuring that is by supporting a continuity Bill.
The third thing that emerges from the environmental sphere in this area is that Welsh citizens at the moment have a right to go to the European Court of Justice in order to access environmental justice, and there have been no guarantees given or safeguarded in the European Union (Withdrawal) Bill to ensure that it would be possible to seek environmental justice as we leave the European Union. I think that that principle has been crucially important. Just today I asked a question of the Minister, Hannah Blythyn, about the fact that there was a court case against the Welsh Government in terms of air pollution. Now, we should be safeguarding the rights of citizens to challenge any Government—the Government here, the Government in Westminster—on the basis of their failings in the environment. That is secured within the current system, but we need a continuity Bill to secure that access too.
The second principle in agriculture is this: if we see that the hands of Westminster are going into our pockets for the funding that is currently safeguarded under CAP, and is twice as much as we would get under any Barnett formula arrangement—once Westminster gets its hands on that money, less and less will be transferred as part of the budget. Mick Antoniw referred to this. The current system doesn't safeguard the budget for this place, and, specifically, it doesn't secure the flow of funding that has emerged from the common agricultural policy and has provided such sustenance to so many farmers and rural communities in Wales. On that basis alone, we should argue for a continuity Bill.
I encourage the Government, as I did last week—. As I said, don't trust the Tories, and you said that you don't trust the Tories. Well, don't, then, believe that the House of Lords is a means of delivering the amendments that we need to see. Publish the Bill now, in draft form, so that we can see the way forward clearly, and publish the Bill in draft form in order to bring persuasion to bear on the Westminster Government.
It's impossible, of course, except for reasons of perversity, to oppose this motion, because it's just a 'take note' motion, but I want to make it clear that I, and my party, also support the intention behind the motion. I haven't always taken that view, because, following what Steffan Lewis said in his compelling opening speech today, I had perhaps thought originally that the purpose behind this was somehow to delay or get in the way of the Brexit process. I've now come to believe that that is not the intention behind it, and it's regrettable that the United Kingdom Government has made the Brexit process less palatable to people who were against the decision that the public made in the referendum campaign, and would like to have avoided that, but I do believe that most people who are in that position do not now want to reverse the process. I do think it's unfortunate that the United Kingdom Government, therefore, has made it more difficult to pass the EU withdrawal Bill than it need have been. I have to say that it's par for the course, in a way, because, as Simon Thomas pointed out yesterday, it's rather extraordinary that the Secretary of State for Wales, on a transparently bogus excuse, refuses to meet the Finance Committee of this Assembly.
The devolution settlement is one that I didn't want in the first instance, and that was a referendum—two referenda—where I was on the other side from those who won, but I unreservedly accept the decision of the Welsh people, and it's actually been a great pleasure to me to be here to help make that work. I've become a lot more enthusiastic about it, as a result, as well, and I see the advantages of further devolution because I see the EU withdrawal as the ultimate devolution Bill, in a sense, for bringing power back to the people. I believe in devolution of taxation, because that makes the Welsh Government more responsible, and I believe in competition between the nations of the United Kingdom in public policy terms. So, there are great advantages in this, and I want us to see the EU withdrawal accepted by as many people as possible, and indeed embraced with enthusiasm.
So, I think that the policy of the United Kingdom Government's actually quite contrary to the best interests of those of us who want to see Brexit achieved as quickly and as completely as possible. So, I am delighted to support this motion today, and to congratulate Steffan Lewis on the way that he introduced the debate, in what I thought was a splendidly succinct speech, which was also complete as well as compelling.
Mae'n amhosibl gwrthwynebu'r cynnig hwn, wrth gwrs, ac eithrio am resymau gwrthnysig, gan mai cynnig 'dalier sylw' yn unig ydyw, ond rwy'n awyddus i ddweud yn glir fy mod i, a fy mhlaid, yn cefnogi'r bwriad sydd wrth wraidd y cynnig hefyd. Nid wyf bob amser wedi arddel y farn honno, oherwydd, yn dilyn yr hyn a ddywedodd Steffan Lewis yn ei araith agoriadol rymus heddiw, roeddwn wedi meddwl yn wreiddiol efallai mai diben hyn, rywsut, oedd gohirio neu rwystro proses Brexit. Bellach, rwyf o'r farn nad dyna yw'r bwriad sy'n sail iddo, ac mae'n drueni fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi gwneud proses Brexit yn llai derbyniol i bobl a oedd yn erbyn y penderfyniad a wnaed gan y cyhoedd yn ymgyrch y refferendwm, a hoffwn pe baem wedi gallu osgoi hynny, ond credaf nad yw'r rhan fwyaf o'r bobl sy'n arddel y farn honno am ddadwneud y broses bellach. Credaf ei bod yn anffodus, felly, fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi ei gwneud hi'n anoddach nag oedd angen iddi fod i basio'r Bil ymadael â'r UE. Mae'n rhaid i mi ddweud bod hyn i'w ddisgwyl, mewn ffordd, oherwydd, fel y dywedodd Simon Thomas ddoe, mae'n eithaf rhyfeddol fod Ysgrifennydd Gwladol Cymru, gydag esgus sy'n amlwg yn un ffug, yn gwrthod cyfarfod â Phwyllgor Cyllid y Cynulliad hwn.
Roedd y setliad datganoli yn un nad oeddwn yn dymuno'i gael yn y lle cyntaf, ac roedd yn refferendwm—dau refferendwm—lle roeddwn ar yr ochr arall i'r rhai a enillodd, ond rwy'n derbyn penderfyniad y Cymry'n ddiamod, ac mewn gwirionedd, mae wedi bod yn bleser mawr bod yma yn helpu i sicrhau bod hynny'n gweithio. Rwyf wedi dod yn llawer mwy brwdfrydig am y peth o ganlyniad hefyd, ac rwy'n gweld manteision datganoli pellach gan fy mod yn credu mai'r Bil ymadael â'r UE yw'r Bil datganoli eithaf, ar un ystyr, ar gyfer adfer grym i'r bobl. Rwy'n credu mewn datganoli trethi, gan fod hynny'n gwneud Llywodraeth Cymru yn fwy cyfrifol, ac rwy'n credu mewn cystadleuaeth rhwng gwledydd y Deyrnas Unedig yn nhermau polisi cyhoeddus. Felly, mae cryn fanteision yn hyn, a hoffwn inni weld y broses o ymadael â'r UE yn cael ei derbyn gan gynifer o bobl â phosibl, ac yn wir, yn cael ei chroesawu gyda brwdfrydedd.
Felly, credaf fod polisi Llywodraeth y Deyrnas Unedig, mewn gwirionedd, yn mynd yn groes i les gorau'r rhai ohonom sy'n awyddus i weld Brexit yn cael ei gyflawni mor gyflym ac mor gyflawn â phosibl. Felly, rwy'n falch iawn o gefnogi'r cynnig hwn heddiw, a llongyfarch Steffan Lewis am y ffordd y cyflwynodd y ddadl, mewn araith a oedd yn hyfryd o gryno, yn fy marn i, a hefyd yn gyflawn ac yn rymus.
The Bevan Foundation published a report in 2016, after the EU referendum, called 'Wales After Brexit: An Agenda for a Fair, Prosperous and Sustainable Country'. I was particularly struck by the opening message, relevant to the debate today:
'Nobody knows what the future holds—the optimistic and pessimistic forecasts are all based on assumptions that may or may not be realised.... How our leaders respond in these extraordinary times will be critical.'
So, I do welcome the Member's legislative proposal debate, initiated by Steffan Lewis today, and I wish to start by thanking Steffan for his robust and constructive scrutiny in the External Affairs and Additional Legislation Committee of all things relating to Brexit. Having recently joined the committee, I've looked to Steffan for his extensive knowledge base, as well as attention to detail, guided as well, of course, by the Chair, David Rees. Steffan has been resolute in addressing the issues and impact of Brexit on Wales, and we've every reason to respect and support his motion today and thank Steffan for raising a question, for example, of the First Minister last week welcoming the £50 million transition funding announcement. I do see that as an example of the way the Welsh Government has shown leadership and grasped its responsibilities, which, of course, started with 'Securing Wales' Future', in partnership with Plaid Cymru, with six key objectives, which have stood the test of time since it was published.
It's against these objectives that further work has been undertaken by the Welsh Government, most recently with the paper, 'Regional Investment in Wales', providing a clear way forward for Welsh Government to exercise its responsibilities, with a call on the Welsh Government to make good on promises in the EU referendum—part of the objectives, of course, of 'Securing Wales' Future'—to ensure that Wales is not a penny worse off as we leave the EU. The plan provides the framework for utilising replacement regional funding across public, private and third sectors.
So, this does demonstrate the commitment of the Welsh Government to be constructive and responsible in terms of negotiations with the UK Government, but unwavering in its commitment to safeguard the devolution settlement. The UK Government's negative response to amendments from not only the committee but both Welsh and Scottish Governments to the EU withdrawal Bill—a naked power grab, as Steffan Lewis has described—provides no certainty that the UK Government will respect our constitutional settlement or the constructive approaches that we have made as a legislature, and the Government have made.
So, the First Minister's statement yesterday, and your motion today, Steffan Lewis, provide more than a warning to the UK Government of our position. I want to finish by referring to just one of the six objectives in 'Securing Wales' Future', which puts into context what's at risk. And, of course, Simon Thomas refers to the environmental protections. I would also, finally, like to say guaranteeing EU rights for working people, including—just one example—equal treatment of part- and full-time workers.
So, I'm glad that the Welsh Government has prepared a continuity Bill. I thank Steffan Lewis for giving us the opportunity to consider its importance today. It needs to be debated, it needs to be supported, and you have my support.
Cyhoeddodd Sefydliad Bevan adroddiad yn 2016, ar ôl refferendwm yr UE, o'r enw 'Wales After Brexit: An Agenda for a Fair, Prosperous and Sustainable Country'. Yn benodol, gwnaeth y neges agoriadol, sy'n berthnasol i'r ddadl heddiw, gryn argraff arnaf:
Ni ŵyr neb beth sydd gan y dyfodol i'w gynnig—mae'r rhagolygon optimistaidd a phesimistaidd oll yn seiliedig ar ragdybiaethau a allai gael eu gwireddu neu fel arall... Mae'r ffordd y bydd ein harweinwyr yn ymateb yn ystod y cyfnod rhyfeddol hwn yn hollbwysig.
Felly, rwy'n croesawu'r ddadl Aelod ar gynnig deddfwriaethol, a gychwynnwyd gan Steffan Lewis heddiw, a hoffwn ddechrau drwy ddiolch i Steffan am ei waith craffu cadarn ac adeiladol yn y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar bopeth sy'n ymwneud â Brexit. Ar ôl ymuno â'r pwyllgor yn ddiweddar, rwyf wedi elwa ar y sylfaen wybodaeth eang sydd gan Steffan, yn ogystal â'i sylw i fanylion, ynghyd ag arweiniad y Cadeirydd, David Rees, wrth gwrs. Mae Steffan wedi bod yn benderfynol wrth fynd i'r afael â phroblemau ac effaith Brexit ar Gymru, ac mae gennym bob rheswm i barchu a chefnogi ei gynnig heddiw a diolch i Steffan am godi cwestiwn, er enghraifft, ynglŷn â'r Prif Weinidog yn croesawu'r cyhoeddiad o £50 miliwn o gyllid pontio yr wythnos diwethaf. Rwy'n ystyried honno'n enghraifft o'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi dangos arweiniad a deall ei chyfrifoldebau, a ddechreuodd, wrth gwrs, gyda 'Diogelu Dyfodol Cymru', mewn partneriaeth â Phlaid Cymru, gyda chwe amcan allweddol, sydd wedi sefyll prawf amser ers ei gyhoeddi.
Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud gwaith pellach ar yr amcanion hyn, yn fwyaf diweddar gyda'r papur, 'Buddsoddi Rhanbarthol yng Nghymru', sy'n darparu ffordd glir ymlaen i Lywodraeth Cymru arfer ei chyfrifoldebau, gyda galwad ar Lywodraeth Cymru i gadw at ei haddewidion yn refferendwm yr UE—rhan o amcanion 'Diogelu Dyfodol Cymru', wrth gwrs—i sicrhau nad yw Cymru yn colli ceiniog wrth inni adael yr UE. Mae'r cynllun yn darparu fframwaith ar gyfer defnyddio cyllid rhanbarthol newydd ar draws y sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector.
Felly, mae hyn yn dangos ymrwymiad Llywodraeth Cymru i fod yn adeiladol ac yn gyfrifol mewn trafodaethau gyda Llywodraeth y DU, ond yn ddiwyro yn ei hymrwymiad i ddiogelu'r setliad datganoli. Nid yw ymateb negyddol Llywodraeth y DU, nid yn unig i welliannau'r pwyllgor ond i welliannau Llywodraethau Cymru a'r Alban i'r Bil ymadael â'r UE—cipio grym, fel y'i disgrifiwyd gan Steffan Lewis—yn rhoi unrhyw sicrwydd y bydd Llywodraeth y DU yn parchu ein setliad cyfansoddiadol neu'r pethau adeiladol a wnaethom fel deddfwrfa, a'r hyn a wnaeth y Llywodraeth.
Felly, mae datganiad y Prif Weinidog ddoe, a'ch cynnig chi heddiw, Steffan Lewis, yn darparu mwy na rhybudd i Lywodraeth y DU ynglŷn â'n safbwynt. Hoffwn gloi drwy gyfeirio at un o'r chwe amcan yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', sy'n rhoi'r hyn sydd mewn perygl mewn cyd-destun. Ac wrth gwrs, mae Simon Thomas yn cyfeirio at yr amddiffyniadau amgylcheddol. Yn olaf, hoffwn weld gwarantu hawliau'r UE ar gyfer pobl sy'n gweithio, gan gynnwys—i roi un enghraifft—trin gweithwyr rhan-amser ac amser llawn yn gyfartal.
Felly, rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi paratoi Bil parhad. Diolch i Steffan Lewis am roi cyfle inni ystyried ei bwysigrwydd heddiw. Mae angen iddo gael ei drafod, mae angen iddo gael ei gefnogi, ac mae gennych fy nghefnogaeth i.
I'm proud to rise in support of my colleague Steffan Lewis's excellent presentation on the need—the absolute need—for a Welsh continuity Bill. It's the only way to save our sovereignty here in Wales. Let's be plain: we stand at a crossroads here at the National Assembly for Wales. We have lost powers already with the Wales Act. Since the last referendum, where the people of Wales overwhelmingly voted 64 per cent in favour of increasing the powers of this Assembly, we've managed to pass 22 pieces of legislation, since 2011. Had the new Wales Act been in place since 2011, we would have only been able to pass eight such pieces of legislation. We have already lost powers and we are facing losing more, which is the current pressure on the timeline of the current legislation about minimum alcohol pricing. We must get to the end of Stage 1 of that legislation by April Fools' Day; otherwise, it falls.
Following Brexit, we face losing more powers with the EU withdrawal Bill—powers that we've always had here in the National Assembly for Wales since 1999. Fisheries, environment and agriculture always came from Brussels to Cardiff. Now, all of a sudden, there's going to be a redirection—Brussels to London—with no guarantee for what's going to come on to Cardiff. That is totally and utterly unacceptable. We've had a lot of talk about respecting the results of referendums, and I do. But, let's respect the result of every referendum. That includes the one of March 2011, when the people of Wales voted resoundingly to have more powers in this place. They certainly have never voted to lose powers, and in the last Brexit referendum, they did not vote to lose powers from Wales. In fact, those on the 'leave' side were continuously going on about how leaving the EU would increase the powers we would have in Wales. Well, that's a very hollow promise in the face of a reality of the EU withdrawal Bill and UK Government doing nothing about this Government's honourable amendments to that Bill.
Steffan has proudly led us as a party, and this Assembly, in all his diligent hard work over many months on the whole complicated and vexed issue of the EU withdrawal Bill. I pay tremendous compliments to his hard work, ingenuity and intelligence in scrutinising every little last detail; a shame it is not replicated up in Westminster. Support the continuity Bill. Diolch yn fawr.
Rwy'n falch o godi i gefnogi cyflwyniad ardderchog fy nghyd-Aelod, Steffan Lewis, ar yr angen—yr angen pendant—am Fil parhad i Gymru. Dyma'r unig ffordd i achub ein sofraniaeth yma yng Nghymru. Gadewch inni fod yn glir: rydym yn sefyll ar groesffordd yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru. Rydym wedi colli pwerau eisoes gyda Deddf Cymru. Ers y refferendwm diwethaf, pan bleidleisiodd mwyafrif llethol o 64 y cant o bobl Cymru o blaid cynyddu pwerau'r Cynulliad hwn, rydym wedi llwyddo i basio 22 o ddarnau o ddeddfwriaeth ers 2011. Pe bai'r Ddeddf Cymru newydd wedi bod ar waith ers 2011, ni fyddem ond wedi gallu pasio wyth deddfwriaeth o'r fath. Rydym eisoes wedi colli pwerau ac rydym yn wynebu colli mwy, a dyna sy'n rhoi'r pwysau presennol ar amserlen y ddeddfwriaeth bresennol ynghylch isafswm pris alcohol. Rhaid inni gyrraedd diwedd Cyfnod 1 y ddeddfwriaeth honno erbyn diwrnod ffŵl Ebrill; fel arall, mae'n methu.
Yn dilyn Brexit, rydym yn wynebu colli rhagor o bwerau gyda Bil ymadael yr EU—pwerau sydd bob amser wedi bod gennym yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru ers 1999. Mae pysgodfeydd, yr amgylchedd ac amaethyddiaeth bob amser wedi dod o Frwsel i Gaerdydd. Yn awr, yn sydyn, mae ailgyfeirio'n mynd i fod—Brwsel i Lundain—heb unrhyw sicrwydd beth sy'n mynd i ddod i Gaerdydd. Mae hynny'n gwbl annerbyniol. Rydym wedi clywed llawer o sôn am barchu canlyniadau refferenda, ac rwy'n eu parchu. Ond gadewch inni barchu canlyniad pob refferendwm. Mae hynny'n cynnwys yr un ym mis Mawrth 2011, pan bleidleisiodd pobl Cymru yn bendant iawn dros gael rhagor o bwerau yn y lle hwn. Yn sicr nid ydynt erioed wedi pleidleisio o blaid colli pwerau, ac yn y refferendwm Brexit diwethaf, nid pleidleisio o blaid colli pwerau o Gymru a wnaethant. Mewn gwirionedd, roedd y rhai ar yr ochr 'gadael' yn siarad yn barhaus ynglŷn â sut y byddai gadael yr UE yn cynyddu'r pwerau a fyddai gennym yng Nghymru. Wel, addewid gwag iawn yw hwnnw yn wyneb realiti Bil ymadael yr EU a Llywodraeth y DU yn gwneud dim ynghylch gwelliannau anrhydeddus y Llywodraeth hon i'r Bil hwnnw.
Mae Steffan wedi rhoi arweiniad balch i ni fel plaid, a'r Cynulliad hwn, yn ei holl waith caled a diwyd dros fisoedd lawer ar holl fater cymhleth a blinderus Bil ymadael yr EU. Rwy'n canmol yn fawr iawn ei waith caled, ei ddyfeisgarwch a'i ddeallusrwydd yn craffu ar bob manylyn; mae'n drueni na chaiff ei efelychu yn San Steffan. Cefnogwch y Bil parhad. Diolch yn fawr.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i ymateb i'r ddadl—Mark Drakeford.
I call on the Cabinet Secretary for Finance to respond to the debate—Mark Drakeford.
Diolch yn fawr, Llywydd. Diolch am y cyfle i ymateb i'r ddadl. Hoffwn ddechrau drwy ddweud yn bersonol, fel y dywedodd Jane Hutt, pa mor braf yw hi i weld Steffan Lewis unwaith eto yn arwain dadl ar Brexit yma yn y Cynulliad. Bydd aelodau'r Llywodraeth yn cefnogi'r cynnig, sy'n nodi'r safle sydd wedi'i gyrraedd ar hyn o bryd ar y Bil parhad.
Thank you very much, Llywydd. Thank you for the opportunity to respond to the debate. I'd like to start by saying on a personal level, as Jane Hutt said, how pleasing it is to see Steffan Lewis once more leading a debate on Brexit here in the Assembly. Members of the Government will support the motion, which notes the position that has been reached at the moment on the continuity Bill.
The First Minister set out yesterday our position on a continuity Bill. The UK Government's European Union (Withdrawal) Bill places constraints on the National Assembly's legislative competence, which, for the reasons just set out by Dai Lloyd, are wholly unacceptable. The Welsh Government will not be able to recommend consent to the EU withdrawal Bill as it currently stands. Not that this is at all, as Neil Hamilton acknowledged, about frustrating Brexit. The Welsh Government's preference remains that the UK Government's European withdrawal Bill is a success. We understand the case for providing legal clarity and certainty for citizens and businesses as we leave the European Union. Opposition is the same as that set out by Steffan Lewis when he said that it is not, and never has been, the preferred option of Plaid Cymru that we have to rely on a continuity Bill. But, without the necessary amendments to the withdrawal Bill that fully respect the devolution settlement, we have to prepare our position.
That is why we, along with the Scottish Government, put forward amendments to the withdrawal Bill that would have ensured that the devolution settlement was properly respected. Of course, we are deeply disappointed, first of all that the amendments were not accepted by the UK Government, and then that the UK Government itself failed to honour the promise it had made on the floor of the House of Commons to bring forward amendments at the Report Stage. We need to see firm proposals from the UK Government on amendments to the withdrawal Bill that respect the devolution settlement and that would then allow us to recommend a legislative consent motion to the Assembly.
We will now take our fight to the House of Lords. I look forward to a joint event, sponsored together by the Welsh Government and the Scottish Government, that we will hold there shortly, in which we will make our case there for the amendments that we see are necessary. And we continue to work closely with the Scottish Government on the content, on the timing, on the tactics that we will use to make sure that our joint interests in securing the devolved responsibilities of the Scottish Parliament and of the National Assembly for Wales are safeguarded in that process. If that does not happen, then the First Minister has commissioned the necessary work to prepare a continuity Bill that will provide clarity and certainty for the citizens of Wales as we leave the European Union.
We have been undertaking work on the continuity Bill. We are confident that the Bill is in a state of readiness and could be put before the National Assembly if needed. In his written—
Ddoe, amlinellodd y Prif Weinidog ein safbwynt ar Fil parhad. Mae Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) Llywodraeth y DU yn gosod cyfyngiadau ar gymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol, sydd, am y rhesymau sydd newydd eu nodi gan Dai Lloyd, yn gwbl annerbyniol. Ni fydd Llywodraeth Cymru yn gallu argymell cydsyniad i'r Bil ymadael â'r UE fel y mae ar hyn o bryd. Nid bod hyn yn ymwneud o gwbl, fel y cydnabu Neil Hamilton, â rhwystro Brexit. Byddai'n well gan Lywodraeth Cymru fod Bil ymadael Ewropeaidd Llywodraeth y DU yn llwyddiant. Rydym yn deall y ddadl dros ddarparu eglurder cyfreithiol a sicrwydd i ddinasyddion a busnesau wrth i ni adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae'r gwrthwynebiad yr un fath ag y nododd Steffan Lewis pan ddywedodd nad yr opsiwn a ffafrir, nac a ffafriwyd gan Blaid Cymru erioed oedd gorfod dibynnu ar Fil parhad. Ond heb y gwelliannau angenrheidiol i'r Bil ymadael sy'n parchu'r setliad datganoli yn llawn, rhaid inni baratoi ein safbwynt.
Dyna pam yr ydym ni, ynghyd â Llywodraeth yr Alban, wedi cyflwyno gwelliannau i'r Bil ymadael a fyddai wedi sicrhau bod y setliad datganoli yn cael ei barchu'n iawn. Wrth gwrs, rydym yn siomedig iawn, yn gyntaf oll na chafodd y gwelliannau eu derbyn gan Lywodraeth y DU, ac oherwydd bod Llywodraeth y DU ei hun wedi methu cadw'r addewid a wnaeth ar lawr Tŷ'r Cyffredin i gyflwyno gwelliannau yn ystod y Cyfnod Adrodd. Mae angen inni weld cynigion cadarn gan Lywodraeth y DU ar welliannau i'r Bil ymadael sy'n parchu'r setliad datganoli ac a fyddai wedyn yn caniatáu inni argymell cynnig cydsyniad deddfwriaethol i'r Cynulliad.
Byddwn yna awr yn mynd â'n brwydr i Dŷ'r Arglwyddi. Rwy'n edrych ymlaen at ddigwyddiad ar y cyd, wedi'i noddi gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban gyda'i gilydd, a gynhelir yno cyn bo hir, pan fyddwn yn cyflwyno ein hachos yno dros y gwelliannau y gwelwn eu bod yn angenrheidiol. Ac rydym yn parhau i weithio'n agos gyda Llywodraeth yr Alban ar y cynnwys, yr amseru, y tactegau a ddefnyddiwn i wneud yn siŵr fod ein cyd-ddiddordeb mewn sicrhau bod cyfrifoldebau datganoledig Senedd yr Alban a Chynulliad Cenedlaethol Cymru yn cael eu diogelu yn y broses honno. Os nad yw hynny'n digwydd, mae Prif Weinidog Cymru wedi comisiynu'r gwaith angenrheidiol i baratoi Bil parhad a fydd yn darparu eglurder a sicrwydd i ddinasyddion Cymru wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd.
Rydym wedi bod yn gwneud gwaith ar y Bil parhad. Rydym yn hyderus fod y Bil mewn cyflwr parod ac y gellid ei gyflwyno gerbron y Cynulliad Cenedlaethol pe bai angen. Yn ei ateb ysgrifenedig—
Would there be anything to be lost, in his view, in publishing that Bill in a draft form?
A fyddai unrhyw beth i'w golli, yn ei farn ef, o gyhoeddi'r Bil hwnnw ar ffurf drafft?
Well, some of what I have to say to you is that what would be lost would be the undertakings and the agreements that we have come to with the Scottish Government to work alongside them, to act in a way that is consistent with the way that they will act. Just as they have indicated that they will send their Bill to the Presiding Officer in the Scottish Parliament, yesterday the First Minister gave an undertaking that we would submit our continuity Bill to the Llywydd here before the end of this month, unless it is clear that the UK Government will bring forward satisfactory amendments during the remaining stages of the withdrawal Bill's passage through the Parliament.
Llywydd, I listened very carefully to what Mark Isherwood said in this debate. Those of us who are committed to preserving the rights and responsibilities of this Assembly I think should take a generous view of what the Conservative Party has said here this afternoon. I think Mr Isherwood went further than I’ve heard the Welsh Conservatives up to this point in making it clear that they, too, have real reservations about clause 11 and that they share some of the potential solutions that the Scottish Conservatives have set forward as a potential solution to that Bill. So, I think it was very good to hear that this afternoon.
I do want to say, as Mick Antoniw has said, that there is more to the withdrawal Bill than clause 11. And while the Government will be supporting the motion laid before us today, and we look to use the support of this National Assembly for continuity Bill preparation as part of the points we make to the UK Government, there’s more than clause 11 that we have to get right in those discussions. There will be a need for a Welsh continuity Bill if those negotiations and discussions do not succeed, but in the meantime, we continue to work with others to get the UK withdrawal Bill into a position where it works for the United Kingdom, it works for Wales, and we can bring forward a legislative consent motion that we could recommend to this National Assembly.
Wel, rhan o'r hyn sydd gennyf i'w ddweud wrthych yw mai'r hyn a gollid fyddai'r ymgymeriadau a'r cytundebau a luniwyd rhyngom a Llywodraeth yr Alban i weithio ochr yn ochr â hwy, i weithredu mewn ffordd sy'n gyson â'r ffordd y byddant hwy'n gweithredu. Fel y maent wedi dweud y byddant yn anfon eu Bil at y Llywydd yn Senedd yr Alban, ddoe rhoddodd y Prif Weinidog ymrwymiad y byddem yn cyflwyno ein Bil parhad i'r Llywydd yma cyn diwedd y mis hwn, oni bai ei bod yn glir y bydd Llywodraeth y DU yn cyflwyno gwelliannau boddhaol yn ystod y cyfnodau sy'n weddill o daith y Bil ymadael drwy'r Senedd.
Lywydd, gwrandewais yn ofalus iawn ar yr hyn a ddywedodd Mark Isherwood yn y ddadl hon. Credaf y dylai'r rheini ohonom sydd wedi ymrwymo i ddiogelu hawliau a chyfrifoldebau'r Cynulliad hwn edrych yn garedig ar yr hyn y mae'r Blaid Geidwadol wedi ei ddweud yma y prynhawn yma. Credaf fod Mr Isherwood wedi mynd ymhellach nag y clywais y Ceidwadwyr Cymreig yn ei wneud hyd yn hyn o ran ei gwneud yn glir fod ganddynt hwythau hefyd amheuon gwirioneddol ynghylch cymal 11 a'u bod yn rhannu rhai o'r atebion posibl a gyflwynwyd gan Geidwadwyr yr Alban fel ateb posibl i'r Bil hwnnw. Felly, credaf ei bod yn dda iawn clywed hynny y prynhawn yma.
Hoffwn ddweud, fel y dywedodd Mick Antoniw, fod mwy i'r Bil ymadael na chymal 11. Ac er y bydd y Llywodraeth yn cefnogi'r cynnig a osodwyd ger ein bron heddiw, a'n bod yn ceisio defnyddio cefnogaeth y Cynulliad Cenedlaethol hwn i baratoi Bil parhad fel rhan o'r pwyntiau a wnawn i Lywodraeth y DU, mae'n rhaid inni gael mwy na chymal 11 yn iawn yn y trafodaethau hynny. Bydd angen Bil parhad ar Gymru os nad yw'r negodiadau a'r trafodaethau hynny'n llwyddo, ond yn y cyfamser, rydym yn parhau i weithio gydag eraill i gael Bil ymadael y DU i fan lle mae'n gweithio ar gyfer y Deyrnas Unedig, lle mae'n gweithio ar gyfer Cymru, a lle bydd modd inni gyflwyno cynnig cydsyniad deddfwriaethol y gallem ei argymell i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn.
Galwaf ar Steffan Lewis i ymateb i'r ddadl.
I call on Steffan Lewis to respond to the debate.
I thank all Members for their contributions this afternoon and for the many kind personal comments that have been expressed as well.
Due to my excitement earlier, I don’t think I’ve got time to go through every contribution, but I’d like to echo what the Cabinet Secretary said in terms of the contribution by the Conservative group today. I think this is a very constructive contribution. Certainly, I think it sends a far stronger message from this institution when parties from all sides can come together to say that enough is enough and there has to be genuine respect for the constitutional settlement that we all value and cherish.
I’ve had a bit of time on my hands recently, Llywydd, and yesterday spent six hours watching the debate in the House of Commons on the EU withdrawal Bill. You might be surprised that I’ve bothered turning up today; it was riveting. [Laughter.] One of the misconceptions that is repeated often is that the UK Government isn’t taking any power away, it’s just replacing the European Union with itself in terms of the confines of devolved matters. But of course, that is not true, because, as things stand now, all that changes after separation is that the European ceiling on devolved matters is lifted, but the devolved matters remain devolved. The legislation in Westminster acts contrary to that and acts in order to take those powers away, or at least places confines upon them.
On the point about the co-operation with the Scottish Government, I welcome that. I think it's disappointing that UK Government hasn't listened to both Governments in terms of their amendments. But, my understanding is that the Scottish Government could, within a matter of a week or so, submit its continuity Bill to the Presiding Officer of the Scottish Parliament. I'd like to echo what Simon Thomas said: I don't think that publishing a draft Bill or even submitting a Welsh continuity Bill now to our Llywydd would in any way undermine joint action in the House of Lords. In fact, I believe it would strengthen it, as Mick Antoniw alluded to in his contribution.
Wouldn't it just be dreadful if this place, which has spent so much time debating the merits and otherwise of the continuity Bill, and has even drafted one and had one ready for some time, is the last one to publish? We won't be on the agenda in Westminster, it'll be Scotland again. So, I would urge the Cabinet Secretary—. I don't want to pre-empt anything, but it sounds to me like we might have consensus in this Chamber today on this matter, in which case that is a very strong mandate for this Government to move swiftly. Publish the continuity Bill, bring it forward. You have the backing, I think, of a majority in this house. Bring it forward, publish it, and protect Welsh devolution, before it's too late.
Diolch i'r holl Aelodau am eu cyfraniadau y prynhawn yma ac am yr holl sylwadau personol caredig a fynegwyd yn ogystal.
Oherwydd fy mrwdfrydedd yn gynharach, nid wyf yn meddwl bod gennyf amser i fynd drwy bob cyfraniad, ond hoffwn adleisio'r hyn a ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet o ran y cyfraniad gan grŵp y Ceidwadwyr heddiw. Credaf fod hwn yn gyfraniad adeiladol iawn. Yn sicr, credaf ei fod yn anfon neges gryfach o lawer o'r sefydliad hwn pan fo modd i bleidiau o bob ochr ddod ynghyd i ddweud digon yw digon a rhaid cael parch go iawn tuag at y setliad cyfansoddiadol y mae pawb ohonom yn ei werthfawrogi ac yn ei drysori.
Rwyf wedi cael peth amser i mi fy hun yn ddiweddar, Lywydd, a threuliais chwe awr ddoe yn gwylio'r ddadl yn Nhŷ’r Cyffredin ar Fil ymadael yr UE. Efallai y byddwch yn synnu fy mod wedi trafferthu dod yma heddiw; roedd yn gyfareddol. [Chwerthin.] Un o'r camsyniadau sy'n cael ei ailadrodd yn aml yw nad yw Llywodraeth y DU yn mynd ag unrhyw bwerau oddi wrthym, ac mai gosod ei hun yn lle'r Undeb Ewropeaidd y mae'n ei wneud mewn perthynas â materion datganoledig, a dim mwy na hynny. Ond wrth gwrs, nid yw hynny'n wir, oherwydd, fel y mae pethau ar hyn o bryd, y cyfan sy'n newid ar ôl gwahanu yw bod y terfyn Ewropeaidd ar faterion datganoledig yn cael ei godi, ond bod materion datganoledig yn parhau i fod wedi eu datganoli. Mae'r ddeddfwriaeth yn San Steffan yn gweithredu'n groes i hynny ac mae'n gweithredu er mwyn mynd â'r pwerau hynny oddi wrthym, neu o leiaf er mwyn gosod cyfyngiadau arnynt.
Ar y pwynt am gydweithredu â Llywodraeth yr Alban, rwy'n croesawu hynny. Rwy'n meddwl ei bod yn siomedig nad yw Llywodraeth y DU wedi gwrando ar y ddwy Lywodraeth o ran eu gwelliannau. Ond fy nealltwriaeth i yw y gallai Llywodraeth yr Alban, o fewn mater o wythnos neu ddwy, gyflwyno ei Bil parhad i Lywydd Senedd yr Alban. Hoffwn adleisio'r hyn a ddywedodd Simon Thomas: nid wyf yn credu y byddai cyhoeddi Bil drafft neu hyd yn oed cyflwyno Bil parhad i Gymru i'n Llywydd bellach yn tanseilio gweithredu ar y cyd yn Nhŷ'r Arglwyddi mewn unrhyw fodd. Yn wir, credaf y byddai'n ei gryfhau, fel y crybwyllodd Mick Antoniw yn ei gyfraniad.
Oni fyddai'n ofnadwy pe bai'r lle hwn, sydd wedi treulio cymaint o amser yn trafod rhinweddau ac fel arall y Bil parhad, ac sydd hyd yn oed wedi drafftio un ac wedi bod ag un yn barod ers peth amser, yn olaf i gyhoeddi? Ni fyddwn ar yr agenda yn San Steffan, yr Alban fydd arni unwaith eto. Felly, buaswn yn annog yr Ysgrifennydd Cabinet—. Nid wyf am achub y blaen ar unrhyw beth, ond mae'n ymddangos i mi y gallem gael consensws yn y Siambr ar y mater hwn heddiw, ac os felly, dyna fandad cryf iawn i'r Llywodraeth hon symud yn gyflym. Cyhoeddwch a chyflwynwch y Bil parhad. Rwy'n credu bod gennych gefnogaeth y mwyafrif yn y tŷ hwn. Cyflwyno ef, cyhoeddwch ef, a diogelwch ddatganoli yng Nghymru, cyn iddi fynd yn rhy hwyr.
Y cwestiwn yw: a ddylid nodi'r cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig.
The proposal is to note the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yr eitem nesaf yw'r ddadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21, ac rwy'n galw ar Mark Isherwood i wneud y cynnig. Mark Isherwood.
The next item is the Member debate under Standing Order 11.21, and I call on Mark Isherwood to move the motion.
Cynnig NDM6565 Mark Isherwood, Leanne Wood, Mike Hedges, Rhun ap Iorwerth
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cydnabod bod tystiolaeth glinigol o effeithiolrwydd canabis at ddibenion meddyginiaethol.
2. Yn cydnabod, er mai Cymru yw'r unig wlad yn y DU lle mae'r cyffur rheoli symptomau canabinoid Sativex ar gael ar y GIG, ei fod dim ond wedi'i drwyddedu i drin sbastigedd ac yna dim ond ar gael i grŵp bach o bobl sy'n byw gyda sglerosis ymledol (MS) ac sy'n bodloni'r meini prawf.
3. Yn credu y dylai Llywodraeth Cymru ofyn i Lywodraeth y DU ailddyrannu canabis at ddibenion meddyginiaethol; ac, wrth baratoi ar gyfer y canlyniad hwn, y dylai Llywodraeth Cymru nodi sut y gellid sicrhau bod system o fewn y GIG lle gallai canabis at ddibenion meddyginiaethol fod ar gael drwy bresgripsiwn i'r rhai a allai elwa ohono.
4. Yn nodi:
a) bod llawer o bobl sy'n byw gyda chyflyrau fel sglerosis ymledol, dystonia, epilepsi a chanser yng Nghymru yn defnyddio canabis a gawsant yng anghyfreithlon at ddibenion meddyginiaethol ond, drwy wneud hynny, yn wynebu'r risg o gael eu herlyn a hefyd wynebu perygl o gyffuriau eraill;
b) bod y grŵp seneddol hollbleidiol ar ddiwygio'r polisi ar gyffuriau yn Nhŷ'r Cyffredin wedi galw'n bendant ar Lywodraeth y DU i gyfreithloni canabis meddygol yn seiliedig ar ganlyniadau ei ymchwiliad saith mis i'r mater a chanfyddiadau'r adolygiad annibynnol o dystiolaeth fyd-eang o dan arweiniad yr Athro Michael P. Barnes;
c) bod nifer cynyddol o wledydd sy'n rheoleiddio canabis a deilliadau canabis at ddefnydd meddygol, megis Canada, yr Iseldiroedd, Israel a bod dros 20 talaith yn yr Unol Daleithiau yn rheoleiddio canabis gwair at ddefnydd meddygol;
d) bod nifer o wledydd, gan gynnwys yr Almaen a'r Swistir, yn galluogi cleifion i fewnforio canabis at ddefnydd meddygol o'r Iseldiroedd;
e) bod MS Society UK wedi newid ei safbwynt polisi i alw ar Lywodraeth y DU a chyrff iechyd i ddatblygu system sy'n cyfreithloni canabis at ddefnydd meddyginiaethol, yn sgil tystiolaeth gadarnhaol am ddefnyddio canabis i drin poen a spastigedd;
f) y cafodd Bil rheol 10 munud yr Aelod Seneddol dros Gasnewydd, Paul Flynn, ar gyfreithloni canabis at ddefnydd meddyginiaethol ei drosglwyddo'n ddiwrthwynebiad ar 10 Hydref i'r darlleniad nesaf ar 23 Chwefror 2018.
Motion NDM6565 Mark Isherwood, Leanne Wood, Mike Hedges, Rhun ap Iorwerth
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Recognises that there is clinical evidence of the effectiveness of cannabis for medicinal purposes.
2. Recognises that, whilst Wales is the only nation in the UK where the cannabinoid symptom management drug Sativex is available on the NHS, it is only licensed for the treatment of spasticity and only then available to a small group of people living with Multiple Sclerosis (MS) who meet the criteria.
3. Believes that the Welsh Government should ask the UK Government to reschedule cannabis for medicinal purposes; and, in preparation for this outcome, the Welsh Government should map out within the Welsh NHS how a system whereby cannabis for medicinal purposes could be made available via a prescription to those who could benefit.
4. Notes that:
a) many people living with conditions such as Multiple Sclerosis, Dystonia, Epilepsy and Cancer in Wales use illegally obtained cannabis for medicinal purposes but by doing so risk prosecution and are also being exposed to other drugs;
b) the All Party Parliamentary Group (APPG) for Drug Policy Reform in the House of Commons emphatically called on the UK Government to legalise medical cannabis based on the results of their 7 month inquiry into the issue and on the findings of an independent review of global evidence led by Professor Michael P. Barnes;
c) there a growing number of countries which regulate the medical use of cannabis and cannabis derivatives, such as Canada, the Netherlands, Israel and over 20 States in the US, who regulate herbal cannabis for medical use;
d) a number of countries, including Germany and Switzerland, enable patients to import cannabis for medical use from the Netherlands;
e) the MS Society UK has changed its policy position to call on the UK Government and health bodies to ‘develop a system that legalises cannabis for medicinal use’ in light of positive evidence of the use of cannabis in treating pain and spasticity;
f) Newport West MP Paul Flynn’s 10 minute rule bill on the legalisation of cannabis for medicinal use was put through unopposed to the next reading on 23rd February 2018 on 10 October.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. Today's debate follows a meeting of the cross-party group on neurological conditions on medicinal cannabis that took place in October 2017, attended by people from across Wales living with a range of medical conditions—many of whom are in the public gallery today—who find a benefit from using cannabis for medicinal purposes, but by doing so run the risk of prosecution. As both a north Wales Assembly Member and chair of the cross-party group on neurological conditions, I've been working with MS Society Cymru on this issue for some time. The motion recognises that whilst it may not be currently in the gift of the Welsh Government to legalise cannabis for medicinal purposes, it is asking the Welsh Government to ask the UK Government to reschedule cannabis from Schedule 1 to Schedule 2 so that it may be prescribed and legally supplied in recognition of the medicinal value of the drug.
In July 2014, the All Wales Medicines Strategy Group recommended Sativex, a cannabis-based drug, for the treatment of spasticity, and only then available to a small group of people living with multiple sclerosis who meet the criteria. The Welsh Government agreed to endorse this. Wales was the first UK nation to approve Sativex. However, MS Cymru expressed concern in March last year that many people were struggling to obtain it because the infrastructure didn't exist. It's only in the last few months that all local health boards in Wales are able to prescribe Sativex to those people living with MS who are deemed eligible. The MS Society UK changed its policy position to call on the UK Government and health bodies to develop a system that legalises cannabis for medicinal use, in light of positive evidence of the use of cannabis in treating both spasticity and pain. The society estimates that around 10,000 people with MS in the UK could benefit from this—not everybody, but a huge number of people. As the MS Society Cymru states, symptoms associated with MS can be relentless and exhausting and make it impossible to manage daily life. The conventional daily drug regime for those experiencing these symptoms can include morphine, codeine, paracetamol, pregabalin and diazepam.
The clinical and anecdotal evidence of the effectiveness of cannabis for medicinal use is compelling. People living with conditions such as multiple sclerosis, dystonia, epilepsy, arthritis, cerebral palsy and cancer who use cannabis to alleviate the symptoms associated with their conditions cannot wait for a time when Wales may have the legislative competence to legalise cannabis for medicinal use. They should be able to make the decision without fear of prosecution. Accessing a reputable supply of cannabis is a real issue for many. Some feel forced to utilise street dealers. Some are concerned that, by using cannabis, they'll be putting the people close to them at risk of prosecution and exposure to other drugs. In September 2016, the UK all-party parliamentary group for drug policy reform emphatically called on the UK Government to legalise medicinal cannabis based on the results of their seven-month inquiry into the issue, and on the findings of an independent review of global evidence, led by Professor Michael Barnes, which ran alongside the inquiry. That report heard that people are suffering unnecessarily and that some in great pain are travelling abroad to find the cannabis they need to ease their symptoms. And it concluded that all this could change by moving cannabis from Schedule 1 to Schedule 2 for medical purposes. Such a change would also free up research and lead to new medicines for chronic pain and disease.
Diolch, Lywydd. Mae'r ddadl heddiw yn dilyn cyfarfod y grŵp trawsbleidiol ar gyflyrau niwrolegol i drafod canabis meddyginiaethol a gynhaliwyd ym mis Hydref 2017, ac a fynychwyd gan bobl ledled Cymru sy'n byw gydag amrywiaeth o gyflyrau meddygol—mae llawer ohonynt yn yr oriel gyhoeddus heddiw—ac sy'n cael budd o ddefnyddio canabis at ddibenion meddyginiaethol, ond sydd, drwy wneud hynny, yn wynebu risg o gael eu herlyn. Fel Aelod Cynulliad dros ogledd Cymru a chadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar gyflyrau niwrolegol, bûm yn gweithio gyda Chymdeithas MS Cymru ar y mater hwn ers peth amser. Mae'r cynnig yn cydnabod, er efallai nad mater i Lywodraeth Cymru yw cyfreithloni canabis at ddibenion meddyginiaethol, mae'n gofyn i Lywodraeth Cymru ofyn i Lywodraeth y DU symud canabis o Atodlen 1 i Atodlen 2 fel bod modd ei bresgripsiynu a'i gyflenwi'n gyfreithlon i gydnabod gwerth meddyginiaethol y cyffur.
Ym mis Gorffennaf 2014, argymhellodd Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru y cyffur Sativex, cyffur sy'n seiliedig ar ganabis, ar gyfer trin sbastigedd, ac i fod ar gael wedyn i grŵp bach yn unig o bobl sy'n byw gyda sglerosis ymledol sy'n bodloni'r meini prawf. Cytunodd Llywodraeth Cymru i gefnogi hyn. Cymru oedd y wlad gyntaf yn y DU i gymeradwyo Sativex. Fodd bynnag, mynegodd Cymdeithas MS Cymru bryder ym mis Mawrth y llynedd fod llawer o bobl yn cael trafferth i'w gael oherwydd nad oedd seilwaith yn bodoli ar ei gyfer. Yn yr ychydig fisoedd diwethaf yn unig y bu modd i'r holl fyrddau iechyd lleol yng Nghymru roi Sativex ar bresgripsiwn i'r bobl sy'n byw gyda sglerosis ymledol y bernir eu bod yn gymwys. Newidiodd Cymdeithas MS y DU ei safbwynt polisi i alw ar Lywodraeth y DU a chyrff iechyd i ddatblygu system sy'n cyfreithloni canabis at ddefnydd meddyginiaethol, yng ngoleuni tystiolaeth gadarnhaol o ddefnyddio canabis ar gyfer trin sbastigedd a phoen. Mae'r gymdeithas yn amcangyfrif y gallai oddeutu 10,000 o bobl â sglerosis ymledol yn y DU elwa o hyn—nid pawb, ond nifer enfawr o bobl. Fel y dywed Cymdeithas MS Cymru, gall symptomau sy'n gysylltiedig â sglerosis ymledol fod yn ddidrugaredd ac yn flinderus a'i gwneud yn amhosibl i ymdopi â bywyd bob dydd. Gall y drefn gyffuriau ddyddiol gonfensiynol ar gyfer y rhai sy'n dioddef o'r symptomau hyn gynnwys morffin, codin, paracetamol, pregabalin a diazepam.
Mae'r dystiolaeth glinigol ac anecdotaidd am effeithiolrwydd canabis at ddefnydd meddyginiaethol yn gryf. Ni all pobl sy'n byw gyda chyflyrau fel sglerosis ymledol, dystonia, epilepsi, arthritis, parlys yr ymennydd a chanser sy'n defnyddio canabis i leddfu symptomau sy'n gysylltiedig â'u cyflyrau aros am adeg pan fydd gan Gymru gymhwysedd deddfwriaethol i gyfreithloni canabis at ddefnydd meddyginiaethol. Dylent allu gwneud y penderfyniad heb ofni cael eu herlyn. Mae cael gafael ar gyflenwad dibynadwy o ganabis yn broblem wirioneddol i lawer o bobl. Mae rhai'n teimlo eu bod yn cael eu gorfodi i ddefnyddio gwerthwyr stryd. Mae rhai'n pryderu y byddant, drwy ddefnyddio canabis, yn rhoi pobl sy'n agos atynt mewn perygl o gael eu herlyn ac o ddod i gysylltiad â chyffuriau eraill. Ym mis Medi 2016, galwodd grŵp seneddol hollbleidiol y DU ar ddiwygio polisi cyffuriau yn bendant iawn ar Lywodraeth y DU i gyfreithloni canabis meddyginiaethol yn seiliedig ar ganlyniadau eu hymchwiliad saith mis i'r mater, ac ar ganfyddiadau adolygiad annibynnol o dystiolaeth fyd-eang dan arweiniad yr Athro Michael Barnes, a oedd yn cydredeg â'r ymchwiliad. Clywodd yr adroddiad hwnnw fod pobl yn dioddef yn ddiangen a bod pobl mewn poen mawr yn teithio dramor i ddod o hyd i'r canabis sydd ei angen arnynt i leddfu eu symptomau. A daeth i'r casgliad y gellid newid hyn oll drwy symud canabis o Atodlen 1 i Atodlen 2 at ddibenion meddygol. Byddai newid o'r fath hefyd yn hwyluso ymchwil ac yn arwain at feddyginiaethau newydd ar gyfer poen a chlefydau cronig.
Professor Michael Barnes, who is a UK neurologist and rehabilitation consultant, has highlighted dozens of peer-reviewed research papers that have proved the efficacy of medical cannabis. He said such drugs have alleviated pain in all its manifestations, treated muscle spasms, anxiety and nausea and vomiting in patients undergoing chemotherapy. He also said there was evidence that medicinal cannabis was successful in helping people with epilepsy and sleep disorders, and described the side effects associated with using the drug in a medicinal setting as minimal. He added that thousands of people with chronic conditions can benefit from this drug that has been around for centuries.
A recent study from Tel Aviv in Israel found that medical cannabis significantly improved the condition of children suffering from cerebral palsy. According to their interim findings, treatment with cannabis oil reduced the disorder's symptoms and improved the children's motor skills. It also improved the children's sleep quality, bowel movements and general mood.
Arthritis Care Wales and Arthritis Research UK state there is an urgent need for better pain relief to help the millions of people who live with the daily agony caused by arthritis, and that previous research has suggested that drugs that targeted cannabinoid receptors could help to relieve pain and inflammation in the joints. When I attended the Gout: No Laughing Matter Assembly reception last November, I learned of arthritis sufferers who use cannabis to help manage the pain caused by their condition. Last month, WalesOnline reported a grandmother from Cwmbran diagnosed with MS in 2014, who stated that after being prescribed a number of medications with bad side effects, she now relies on cannabis to relieve her symptoms. However, highlighting the dangers of buying cannabis, she recalled that a close friend of hers who was suffering with MS was robbed at knifepoint when attempting to buy some cannabis to treat her condition.
I've recently been contacted by a number of constituents regarding this debate. One said:
'I have MS and believe many people who have long-term illnesses and live with pain could benefit from the use of cannabis.'
Another said:
'I live outside Wrexham and have had MS for 18 years now. I've recently gained access to Sativex, which is benefiting me greatly. However, this is not prescribed for pain, and I understand the benefits of using cannabis really helps with this and other symptoms too.'
Earlier, in this building, I met somebody who's travelled from north Wales who I understand has MS who doesn't access cannabis because it's illegal, but wants the legal right to choose to do so to see whether it does give him pain relief. He's here today. He wants to hear some positive news from us.
As MS Cymru have told me, many people have said that they were not using cannabis to try to manage the symptoms of their conditions because they simply don't know where to get it, or how much to take if they did.
There are a growing number of countries that regulate the medical use of cannabis and cannabis derivatives because of the strength of the evidence—Canada, the Netherlands, Israel, and 29 of the states in the United States of America regulate herbal cannabis for medical use. A number of others, including Germany and Switzerland, enable patients to import cannabis for medical use from the Netherlands. These are countries that do not legislate in such matters without an evidence base. Ireland's Cannabis for Medicinal Use Regulation Bill 2016 was passed in the Dáil in late 2016 and is currently at Committee Stage. In the meantime, licences are being used on a case-by-case basis by the Irish health Minister.
Our motion also calls on the Welsh Government to map out a system within the Welsh NHS whereby cannabis for medicinal purposes could be made available via prescription to those who could benefit. One of the positions that is used against making cannabis available for medicinal use is that we would potentially see patients getting their prescriptions for cannabis and selling it on the streets. However, as the director of MS Society Cymru has stated:
'Since my time at the MS Society, I have never known of anyone living with MS who collects their Oramorph or any other drug for that matter then heads off to the nearest street corner to sell it!'
I suspect the same applies to people with other conditions in a similar circumstance.
In October last year, Labour's Newport West MP, Paul Flynn, presented a 10-minute rule Bill on the legalisation of cannabis for medicinal use in Westminster. The Bill was put through unopposed to the next reading on 23 February 2018. I repeat: the Bill was put through unopposed. As he stated,
'The tide of world opinion is moving in the direction of legalising cannabis. Some 29 states in America—the majority—have already legalised medical cannabis without any problems arising. There are six or seven states in Europe where it is possible to use cannabis medicinally.'
He added:
'If we legalise drugs, we reduce side effects by taking the market out of the hands of the criminals and the scammers, and putting those drugs in a legal market that can be run by doctors using medical priorities. These are the lessons from all the states in America that have taken this step.'
He continued:
'It is time for us to lead public opinion rather than following it. It would be an act of compassion and courage for us to pass this Bill and make the very minor change it proposes: moving cannabis from schedule 1 to schedule 2.'
After all, because it is appreciated that there are people with chronic pain and debilitating illnesses who seek to alleviate their symptoms illicitly by using cannabis, the majority of whom would far rather obtain legally prescribed cannabinoid medication than be forced to smoke or access illegal substances, the Sentencing Council's guidelines on drug offences already identify such circumstances as a potential mitigating factor. What a ridiculous state of affairs. Instead, Wales should have a system whereby cannabis for medicinal purposes can be made available via prescription to those who could benefit. So let us make this happen now.
Mae'r Athro Michael Barnes, sy'n niwrolegydd a meddyg ymgynghorol ym maes adsefydlu yn y DU, wedi tynnu sylw at ddwsinau o bapurau ymchwil a adolygwyd gan gymheiriaid sydd wedi profi effeithiolrwydd canabis meddygol. Dywedodd fod cyffuriau o'r fath wedi lleddfu poen yn ei holl ffurfiau, wedi trin gwayw yn y cyhyrau, gorbryder a chyfog a chwydu mewn cleifion sy'n cael cemotherapi. Dywedodd hefyd fod yna dystiolaeth fod canabis meddyginiaethol yn llwyddo i helpu pobl ag epilepsi ac anhwylderau cysgu, a disgrifiodd y sgil-effeithiau sy'n gysylltiedig â defnyddio'r cyffur mewn cyd-destun meddyginiaethol fel rhai bach iawn. Ychwanegodd y gall miloedd o bobl sydd â chyflyrau cronig elwa o'r cyffur hwn sydd wedi bodoli ers canrifoedd.
Canfu astudiaeth ddiweddar o Tel Aviv yn Israel fod canabis meddygol yn gwella cyflwr plant sy'n dioddef o barlys yr ymennydd yn sylweddol. Yn ôl eu canfyddiadau interim, roedd triniaeth gydag olew canabis yn lleihau symptomau'r anhwylder ac yn gwella sgiliau echddygol plant. Roedd hefyd yn gwella ansawdd cwsg, ysgarthu a hwyliau cyffredinol y plant.
Mae Gofal Arthritis Cymru ac Ymchwil Arthritis y DU yn datgan bod angen dybryd am ddulliau gwell o leddfu poen i helpu'r miliynau o bobl sy'n byw gyda'r artaith ddyddiol a achosir gan arthritis, a bod gwaith ymchwil blaenorol wedi awgrymu y gallai derbynyddion canabinoid wedi eu targedu helpu i leddfu poen a llid yn y cymalau. Pan fynychais y digwyddiad ar y gymalwst yn y Cynulliad fis Tachwedd diwethaf, dysgais am ddioddefwyr arthritis sy'n defnyddio canabis i helpu i reoli'r boen a achosir gan eu cyflwr. Y mis diwethaf, soniodd WalesOnline am fam-gu o Gwmbrân a gafodd ddiagnosis o sglerosis ymledol yn 2014 sy'n dweud ei bod bellach yn dibynnu ar ganabis i leddfu ei symptomau, ar ôl bod ar nifer o feddyginiaethau presgripsiwn gyda sgil-effeithiau gwael. Fodd bynnag, wrth dynnu sylw at beryglon prynu canabis, nododd fod ffrind agos iddi a oedd yn dioddef o sglerosis ymledol wedi dioddef lladrad gan rywun yn ei bygwth â chyllell wrth geisio prynu canabis i drin ei chyflwr.
Yn ddiweddar, daeth nifer o etholwyr i gysylltiad â mi ynghylch y ddadl hon. Dywedodd un:
Mae gennyf MS ac rwy'n credu y gallai llawer o bobl sydd â salwch hirdymor ac sy'n byw gyda phoen elwa o ddefnyddio canabis.
Dywedodd un arall:
Rwy'n byw y tu allan i Wrecsam ac wedi bod yn dioddef o sglerosis ymledol ers 18 mlynedd bellach. Yn ddiweddar rwyf wedi gallu cael Sativex, sy'n fanteisiol iawn i mi. Fodd bynnag, ni chaiff ei roi ar bresgripsiwn ar gyfer poen, ac rwy'n deall bod y manteision o ddefnyddio canabis yn helpu'n fawr gyda hyn a symptomau eraill hefyd.
Yn gynharach, yn yr adeilad hwn, cyfarfûm â rhywun sydd wedi teithio o ogledd Cymru y deallaf ei fod yn dioddef o sglerosis ymledol ond nad yw'n defnyddio canabis am ei fod yn anghyfreithlon, ac mae eisiau'r hawl cyfreithiol i ddewis gwneud hynny i weld a yw'n lleddfu ei boen. Mae'n bresennol yma heddiw. Mae'n awyddus i glywed newyddion cadarnhaol oddi wrthym.
Fel y mae MS Cymru wedi dweud wrthyf, soniodd llawer o bobl nad oeddent yn defnyddio canabis i geisio rheoli symptomau eu cyflyrau yn syml iawn am nad ydynt yn gwybod ble i ddod o hyd iddo, a faint i'w gymryd pe baent yn llwyddo i ddod o hyd iddo.
Mae nifer gynyddol o wledydd yn rheoleiddio'r defnydd meddygol o ganabis a deilliadau canabis oherwydd cryfder y dystiolaeth—mae Canada, yr Iseldiroedd, Israel, a 29 o daleithiau yn Unol Daleithiau America yn rheoleiddio canabis gwair at ddiben meddygol. Mae nifer o wledydd eraill, gan gynnwys yr Almaen a'r Swistir, yn galluogi cleifion i fewnforio canabis at ddefnydd meddygol o'r Iseldiroedd. Dyma wledydd nad ydynt yn deddfu mewn materion o'r fath heb sylfaen dystiolaeth. Pasiwyd Bil Rheoleiddio Canabis at Ddibenion Meddyginiaethol Iwerddon 2016 yn y Dáil ar ddiwedd 2016 ac mae ar hyn o bryd yn y Cyfnod Pwyllgor. Yn y cyfamser, defnyddir trwyddedau ar sail achosion unigol gan Weinidog iechyd Iwerddon.
Mae ein cynnig hefyd yn galw ar Lywodraeth Cymru i nodi system o fewn y GIG yng Nghymru lle y gellid sicrhau bod canabis ar gael at ddibenion meddyginiaethol drwy bresgripsiwn i'r rheini a allai gael budd ohono. Un o'r safbwyntiau a ddefnyddir yn erbyn sicrhau bod canabis ar gael at ddibenion meddyginiaethol yw y byddem o bosibl yn gweld cleifion yn cael eu presgripsiynau ar gyfer canabis ac yn ei werthu ar y strydoedd. Fodd bynnag, fel y mae cyfarwyddwr Cymdeithas MS Cymru wedi datgan:
Ers fy amser gyda'r Gymdeithas MS, nid wyf erioed wedi clywed am unrhyw un sy'n byw gyda sglerosis ymledol sy'n casglu eu Oramorph neu unrhyw gyffur arall o ran hynny ac yn anelu at y gornel stryd agosaf i'w werthu!
Rwy'n tybio bod yr un peth yn wir am bobl â chyflyrau eraill mewn amgylchiadau tebyg.
Ym mis Hydref y llynedd, cyflwynodd yr AS Llafur dros Orllewin Casnewydd, Paul Flynn, Fil rheol 10 munud ar gyfreithloni canabis at ddefnydd meddyginiaethol yn San Steffan. Pasiwyd y Bil yn ddiwrthwynebiad i'r darlleniad nesaf ar 23 Chwefror 2018. Rwy'n ailadrodd: pasiwyd y Bil yn ddiwrthwynebiad. Fel y dywedodd,
Mae'r farn fyd-eang yn symud i gyfeiriad cyfreithloni canabis. Mae 29 o daleithiau yn America—y mwyafrif—eisoes wedi cyfreithloni canabis meddygol heb unrhyw broblemau. Ceir chwech neu saith o wladwriaethau yn Ewrop ble mae'n bosibl defnyddio canabis yn feddyginiaethol.
Ychwanegodd:
Os ydym yn cyfreithloni cyffuriau, rydym yn lleihau sgil-effeithiau drwy fynd â'r farchnad o ddwylo'r troseddwyr a'r twyllwyr, a rhoi'r cyffuriau hynny mewn marchnad gyfreithlon dan reolaeth meddygon gan ddefnyddio blaenoriaethau meddygol. Dyma'r gwersi o'r holl daleithiau yn America sydd wedi cymryd y cam hwn.
Aeth ymlaen:
Mae'n bryd inni arwain barn gyhoeddus yn hytrach na'i dilyn. Byddai'n weithred o dosturi a dewrder i ni basio'r Bil hwn a gwneud y newid bach iawn y mae'n ei argymell: symud canabis o atodlen 1 i atodlen 2.
Wedi'r cyfan, am ein bod yn derbyn bod yna bobl ag afiechydon gwanychol a phoen cronig sy'n ceisio lleddfu eu symptomau'n anghyfreithlon drwy ddefnyddio canabis, ac y byddai'n llawer gwell gan y mwyafrif ohonynt gael gafael ar feddyginiaeth ganabinoid ar bresgripsiwn yn gyfreithiol na chael eu gorfodi i ysmygu neu gael gafael ar sylweddau'n anghyfreithlon, mae canllawiau'r Cyngor Dedfrydu ar droseddau cyffuriau eisoes yn nodi amgylchiadau o'r fath fel ffactor lliniaru posibl. Am sefyllfa wallgof. Yn lle hynny, dylai Cymru gael system lle y gall canabis at ddibenion meddyginiaethol fod ar gael drwy bresgripsiwn i'r rhai a allai gael budd ohono. Felly, gadewch inni sicrhau bod hynny'n digwydd yn awr.
First of all, can I thank Mark Isherwood for his enthusiasm in bringing this debate forward and for what he said up to now on it? There's nothing he said that I disagree with. The good news is that I'm not going to replicate any of it.
Firstly, can I say what this debate is not about? It's not about legalising cannabis for recreational use. It is not a legal excuse that someone caught with cannabis can use, saying, 'Oh, I've only got it for medicinal reasons.' It's not about people being able to import it and say, 'I've only brought it in for medicinal reasons.' It's not about: 'I'm going to take some cannabis; I think it might help me.' It's not about self-medication with cannabis. It's certainly not a back door method to legalising cannabis. It's about trusting our medical practitioners to prescribe the drug if they think it will benefit the patient.
To me, the key point, and one I asked Mark Isherwood to insert prior to signing up to the resolution, is:
'map out within the Welsh NHS how a system whereby cannabis for medicinal purposes could be made available via a prescription to those who could benefit.'
To me, the key words are 'via a prescription'. It's got to be via prescription, meaning a person medically qualified who is able to write a prescription can prescribe it. No-one else can prescribe it or tell somebody down the road, 'I think you'd benefit from a bit of cannabis. Just say that and you can get away with it.' It's about ensuring we trust our medical practitioners.
If you don't, and you don't have a prescription for it and you're using it, you'll be treated by the courts exactly as you are now. At Westminster, the all-party parliamentary group for drug policy reform, as Mark Isherwood just said, emphatically called on the UK Government to legalise medical cannabis based on the results of their seven-month inquiry. The MS Society, which was against it, has changed its policy position to call on the UK Government and health bodies to develop a system that legalises cannabis for medicinal use in light of the positive evidence of the use of cannabis in treating pain and spasticity. This is something some of my constituents and some people I know have been making a case for: it has health benefits. I think that's really the key. People are taking it for health benefit, not for some recreational purpose.
Where the cannabinoid symptom-management drug, Sativex, is available on the NHS—and the Welsh Government have gone that far in making it available—it is only licensed for the treatment of spasticity to a small number of people living with multiple sclerosis. I am asking that cannabinoid drugs should be available where medical practitioners believe they can help. Would this be setting a bad precedent? I think that's one of the arguments that have been used against it. Well, let me ask you what the following drugs have got in common, apart from being available to patients: morphine, thebaine, oxycodone, hydrocodone, buprenorphine, oxymorphone and hydromorphone. All are either natural derivatives or synthetic derivatives of opium, and they are available on prescription.
Now, there are those of us who think that opium-based drugs are far more serious and dangerous than cannabis. They are available and people have morphine—many people have morphine towards the end of their lives in order to stop the pain. This is asking for the same availability of cannabinoid drugs to be available for people suffering from MS to help stop their pain. Let the medical practitioners, not politicians, decide if patients would benefit.
Finally, I do not support legalising cannabis for non-medical use, and before anybody asks, no, I have never smoked cannabis or taken it in any form. But I urge Members to trust medical practitioners to prescribe cannabinoid drugs, as they do opiates, when the patients can benefit. Let the medical practitioners be the ones making the decision, not us making it out of our prejudices.
Yn gyntaf oll, a gaf fi ddiolch i Mark Isherwood am ei frwdfrydedd wrth gyflwyno'r ddadl hon ac am yr hyn a ddywedodd hyd yma am y mater hwn? Nid oes dim a ddywedodd rwy'n anghytuno ag ef. Y newyddion da yw nad wyf am ailadrodd unrhyw ran ohono.
Yn gyntaf, a gaf fi ddweud beth nad yw'r ddadl hon yn ymwneud ag ef? Nid yw'n ymwneud â chyfreithloni canabis at ddibenion hamdden. Nid yw'n esgus cyfreithiol y gall rhywun sy'n cael eu dal â chanabis yn eu meddiant ei ddefnyddio, gan ddweud, 'O, mae yn fy meddiant am resymau meddyginiaethol.' Nid yw'n ymwneud â galluogi pobl i'w fewnforio drwy ddweud, 'Rwyf wedi dod ag ef i mewn am resymau meddyginiaethol.' Nid yw'n fater o: 'Rwy'n mynd i gymryd canabis; efallai y gallai fy helpu.' Nid yw'n ymwneud â hunanddosio â chanabis. Yn sicr nid yw'n ddull o gyfreithloni canabis drwy'r drws cefn. Mae a wnelo ag ymddiried yn ein hymarferwyr meddygol i roi'r cyffur ar bresgripsiwn os ydynt yn credu y bydd o fudd i'r claf.
I mi, y pwynt allweddol, ac un y gofynnais i Mark Isherwood ei gynnwys cyn cefnogi'r cynnig, yw:
'nodi sut y gellid sicrhau bod system o fewn GIG Cymru lle y gallai canabis at ddibenion meddyginiaethol fod ar gael drwy bresgripsiwn i'r rhai a allai elwa ohono.'
I mi, y geiriau allweddol yw 'drwy bresgripsiwn'. Mae'n rhaid iddo fod drwy bresgripsiwn, sy'n golygu y gall person sy'n gymwys yn feddygol ac sy'n cael ysgrifennu presgripsiwn ei roi ar bresgripsiwn. Ni all unrhyw un arall ei roi ar bresgripsiwn na dweud wrth rywun-rhywun, 'Rwy'n credu y gallwch elwa o ychydig bach o ganabis. Dywedwch hynny a gallech ddod ohoni'n ddi-gosb.' Mae'n ymwneud â sicrhau y gallwn ymddiried yn ein hymarferwyr meddygol.
Os na wnewch hynny, ac os nad oes gennych bresgripsiwn ar ei gyfer a'ch bod yn ei ddefnyddio, byddwch yn cael eich trin gan y llysoedd yn union fel y cewch eich trin yn awr. Yn San Steffan, fel y dywedodd Mark Isherwood, galwodd y grŵp seneddol hollbleidiol ar ddiwygio'r polisi cyffuriau yn bendant iawn ar Lywodraeth y DU i gyfreithloni canabis meddygol yn seiliedig ar ganlyniadau eu hymchwiliad saith mis. Mae'r Gymdeithas MS, a oedd yn erbyn gwneud hynny, wedi newid ei safbwynt polisi i alw ar Lywodraeth y DU a chyrff iechyd i ddatblygu system sy'n cyfreithloni canabis at ddefnydd meddyginiaethol yng ngoleuni tystiolaeth gadarnhaol ynghylch defnyddio canabis i drin poen a sbastigedd. Mae hyn yn rhywbeth y mae rhai o fy etholwyr a phobl rwy'n eu hadnabod wedi bod yn gwneud achos drosto: mae iddo fanteision iechyd. Credaf mai dyna sy'n allweddol mewn gwirionedd. Mae pobl yn ei gymryd er budd iechyd, nid at ddibenion hamdden.
Lle mae'r cyffur rheoli symptomau canabinoid, Sativex, ar gael drwy'r GIG—ac mae Llywodraeth Cymru wedi mynd mor bell â hynny i sicrhau ei fod ar gael—nid yw ond wedi ei drwyddedu ar gyfer trin sbastigedd i nifer fach yn unig o bobl sy'n byw gyda sglerosis ymledol. Rwy'n gofyn am sicrhau bod cyffuriau canabinoid ar gael lle mae ymarferwyr meddygol yn credu y gallant helpu. A fyddai hyn yn gosod cynsail gwael? Credaf mai dyna un o'r dadleuon a ddefnyddiwyd yn ei erbyn. Wel, gadewch i mi ofyn i chi beth sydd gan y cyffuriau canlynol yn gyffredin, ar wahân i fod ar gael i gleifion: morffin, thebäin, ocsicodon, hydrocodon, bwprenorffin, ocsimorffin a hydromorffin. Mae'r cyfan naill ai'n ddeilliadau naturiol neu'n ddeilliadau synthetig o opiwm, ac maent ar gael ar bresgripsiwn.
Nawr, mae rhai ohonom yn credu bod cyffuriau sy'n seiliedig ar opiwm yn llawer mwy difrifol a pheryglus na chanabis. Maent ar gael ac mae pobl yn cael morffin—mae llawer o bobl yn cael morffin tuag at ddiwedd eu hoes er mwyn atal y boen. Yr hyn a wnawn yma yw gofyn am i gyffuriau canabinoid fod ar gael yn yr un modd i bobl sy'n dioddef o sglerosis ymledol i helpu i atal eu poen. Gadewch i ymarferwyr meddygol, nid gwleidyddion, benderfynu a fyddai cleifion yn elwa.
Yn olaf, nid wyf yn cefnogi cyfreithloni canabis at ddefnydd anfeddygol, a chyn i unrhyw un ofyn, na, nid wyf erioed wedi ysmygu canabis na'i gymryd ar unrhyw ffurf. Ond rwy'n annog yr Aelodau i ymddiried mewn ymarferwyr meddygol i bresgripsiynu cyffuriau canabinoid, fel y maent yn presgripsiynu opiadau, pan all fod o fudd i gleifion. Gadewch i'r ymarferwyr meddygol wneud y penderfyniad hwnnw, yn hytrach na'n bod ni yn ei wneud ar sail ein rhagfarnau.
I'm pleased to be able to contribute to today's debate and to sponsor it alongside colleagues from several parties in this Chamber. It follows effective evidence-based campaigning by the MS Society UK and others, and valuable discussions at the cross-party group on neurological conditions. At a meeting of that group last October, I encouraged patients and politicians to take forward a campaign on this, and I'm happy to offer my continued support to that campaign today.
The classification of drugs is something that is mostly decided at the UK level. Now, I and us on these benches want that situation to change; we want to be able to decide these matters for ourselves here in Wales. But in the meantime, I've argued that Wales should adopt a position on this. We've had Sativex licensed for usage here, but access is difficult and limited. We have a wider situation whereby some people who are living with MS and other conditions are forced to use cannabis illegally to help with their symptoms. I've heard testimonies from people having to buy cannabis in a way that is still technically illegal, and a situation where old-aged pensioners have had to find dealers who can grow and sell cannabis, when morphine, as others have said—and morphine is, effectively, heroin—is given on prescription. Now, that can't be right, and it shows how counter-productive current drug policy is in this country.
I was disappointed to see the Welsh Government in the media today using prohibition as an excuse not to regulate cannabis. I'll just quote the Welsh Government, who said, through a spokesperson, and I quote:
'Using an illegal raw drug of unknown quality is not how we want to provide medicines.'
Llywydd, the whole point of medicinal cannabis is that it is no longer an illegal raw drug, it's no longer of unknown quality, because it can be sourced properly and regulated, and the different strains and their different benefits can be properly understood.
Retaining prohibition will not reduce cannabis use. It just prevents safe, regulated medicinal use and pushes law-abiding people towards an illegal marketplace. That's why a clear step forward is to decriminalise cannabis for medicinal use, and the motion today sets out how Wales could advocate such a change and also prepare for it to happen.
The wider debate about whether drugs should be prohibited and accessed illegally or whether they should be controlled and regulated so that they can be used safely is still one that we must have. But we've got examples in this motion of countries and territories that have allowed this change for medicinal use of cannabis, and those countries have been listed, but Canada and the Netherlands come to mind.
Now, I'm pleased to see reference to the review by Professor Michael P. Barnes, originating from the all-party group at Westminster, and it's important that the evidence as to how cannabis helps manage symptoms can be solidified and publicised. After a seven-month inquiry, the Barnes review found evidence, and I quote:
'Overall, there is good evidence for the use of cannabis in many important conditions that effect many thousands of disabled people.'
I hope today's debate leads to an outcome where the Welsh Government now can adopt a formal position on this. The Welsh Government should make the case to the UK Government for cannabis to be available for medicinal use. It should then map out how prescriptions could be produced for those in need and, failing that, if the Government doesn't want to rock the boat or be bold, why not offer to meet Professor Barnes and hear a summary of that evidence? By building the case and sending a message that Welsh patients could benefit from these treatments, we can help win the argument at a UK level where decisions on decriminalisation are still made.
This Assembly is here to be radical, to take steps that help Welsh citizens to make a practical, real difference to people's lives. Sometimes, what can seem very radical is actually only common sense. Diolch yn fawr.
Rwy'n falch o allu cyfrannu at y ddadl heddiw a'i noddi gyda chydweithwyr o sawl plaid yn y Siambr hon. Mae'n dilyn ymgyrchu effeithiol ar sail tystiolaeth gan Gymdeithas MS y DU ac eraill, a thrafodaethau gwerthfawr yn y grŵp trawsbleidiol ar gyflyrau niwrolegol. Mewn cyfarfod o'r grŵp hwnnw fis Hydref diwethaf, anogais gleifion a gwleidyddion i fwrw ymlaen i ymgyrchu ar hyn, ac rwy'n hapus i gynnig fy nghefnogaeth barhaus i'r ymgyrch honno heddiw.
Mae dosbarthiad cyffuriau yn rhywbeth sy'n cael ei benderfynu'n bennaf ar lefel y DU. Nawr, rwyf fi a'r bobl ar y meinciau hyn eisiau i'r sefyllfa honno newid; rydym am allu penderfynu'r materion hyn drosom ein hunain yma yng Nghymru. Ond yn y cyfamser, rwyf wedi dadlau y dylai Cymru fabwysiadu safbwynt ar hyn. Mae Sativex wedi bod yn cael ei drwyddedu ar gyfer ei ddefnyddio yma, ond mae mynediad ato'n anodd ac yn gyfyngedig. Mae gennym sefyllfa ehangach lle mae rhai pobl sy'n byw gyda sglerosis ymledol a chyflyrau eraill yn gorfod defnyddio canabis yn anghyfreithlon i helpu gyda'u symptomau. Rwyf wedi clywed tystiolaeth gan bobl sy'n gorfod prynu canabis mewn ffordd sy'n dal i fod yn anghyfreithlon yn dechnegol, a sefyllfa lle mae pobl ar eu pensiwn wedi gorfod dod o hyd i fasnachwyr sy'n gallu tyfu a gwerthu canabis, pan fo morffin, fel y mae pobl eraill wedi dweud—a heroin, i bob pwrpas, yw morffin—yn cael ei roi ar bresgripsiwn. Nawr, ni all hynny fod yn iawn, ac mae'n dangos pa mor wrthgynhyrchiol yw polisi cyffuriau yn y wlad hon ar hyn o bryd.
Siomedig oedd gweld Llywodraeth Cymru yn y cyfryngau heddiw yn defnyddio'r gwaharddiad fel esgus i beidio â rheoleiddio canabis. Fe ddyfynnaf Lywodraeth Cymru, a ddywedodd, drwy lefarydd, a dyfynnaf:
Nid defnyddio cyffur amrwd anghyfreithlon o ansawdd anhysbys yw'r ffordd rydym am ddarparu meddyginiaethau.
Lywydd, holl bwynt canabis meddyginiaethol yw nad yw mwyach yn gyffur amrwd anghyfreithlon, nid yw mwyach o ansawdd anhysbys, oherwydd gellir dod o hyd i ffynonellau priodol sy'n cael eu rheoleiddio a gellir deall y gwahanol fathau a'u mathau gwahanol o fudd yn briodol.
Ni fydd cadw'r gwaharddiad yn lleihau'r defnydd o ganabis, ond yn hytrach, bydd yn atal defnydd meddyginiaethol diogel wedi ei reoleiddio ac yn gwthio pobl sy'n parchu'r gyfraith tuag at farchnad anghyfreithlon. Dyna pam mai un cam clir ymlaen yw dad-droseddoli canabis at ddefnydd meddyginiaethol, ac mae'r cynnig heddiw yn nodi sut y gallai Cymru gefnogi newid o'r fath a pharatoi i hynny ddigwydd.
Mae'r ddadl ehangach ynglŷn ag a ddylid gwahardd cyffuriau a gwneud eu defnydd yn anghyfreithlon neu a ddylid eu rheoli a'u rheoleiddio fel bod modd eu defnyddio'n ddiogel yn dal i fod yn un sy'n rhaid inni ei chael. Ond mae gennym enghreifftiau yn y cynnig hwn o wledydd a thiriogaethau sydd wedi caniatáu'r newid hwn ar gyfer defnyddio canabis yn feddyginiaethol, a rhestrwyd y gwledydd hynny, ond daw Canada a'r Iseldiroedd i'r meddwl.
Nawr, rwy'n falch o weld cyfeiriad at yr adolygiad gan yr Athro Michael P. Barnes, yn deillio o'r grŵp trawsbleidiol yn San Steffan, ac mae'n bwysig gallu cadarnhau a rhoi cyhoeddusrwydd i'r dystiolaeth ynglŷn â sut y mae canabis yn helpu i reoli symptomau. Ar ôl ymchwiliad saith mis, canfu adolygiad Barnes dystiolaeth, a dyfynnaf:
Yn gyffredinol, ceir tystiolaeth dda o blaid y defnydd o ganabis mewn llawer o gyflyrau pwysig sy'n effeithio ar filoedd lawer o bobl anabl.
Rwy'n gobeithio y bydd y ddadl heddiw yn arwain at ganlyniad lle y gall Llywodraeth Cymru fabwysiadu safbwynt ffurfiol ar hyn bellach. Dylai Llywodraeth Cymru gyflwyno'r achos i Lywodraeth y DU o blaid caniatáu canabis at ddefnydd meddyginiaethol. Yna dylai nodi sut y gellid cynhyrchu presgripsiynau ar gyfer y bobl sydd ei angen, ac o fethu gwneud hynny, os nad yw'r Llywodraeth yn awyddus i gynhyrfu'r dyfroedd neu fod yn feiddgar, beth am gynnig cyfarfod â'r Athro Barnes a chlywed crynodeb o'r dystiolaeth honno? Drwy adeiladu'r achos ac anfon neges y gallai cleifion o Gymru elwa o'r triniaethau hyn, gallwn helpu i ennill y ddadl ar lefel y DU lle mae penderfyniadau ar ddad-droseddoli yn dal i gael eu gwneud.
Mae'r Cynulliad yma i fod yn radical, i gymryd camau sy'n helpu dinasyddion Cymru i wneud gwahaniaeth ymarferol a gwirioneddol i fywydau pobl. Weithiau, gall yr hyn sy'n ymddangos yn radical iawn fod yn ddim mwy na synnwyr cyffredin mewn gwirionedd. Diolch yn fawr.
I'd like to thank Mark, Leanne, Mike and Rhun for bringing forward this debate today. Cannabis has many medicinal benefits. It can be used to control pain, treat spasticity, help with the side effects of chemotherapy, and new studies show it can help control epileptic seizures in children. We are only just beginning, though, to understand the possible benefits that cannabis can deliver, and I welcome wider research into its use for medicinal purposes.
I cannot, however, support the reclassification of cannabis, in the same way I would not support the reclassification of opium or heroin, which may also have medicinal purposes. Unfortunately, smoking cannabis has many harms associated with it. The British Lung Foundation identified cannabis smoke as a carcinogen and also found that awareness of the danger was very low, with 40 per cent of under-35s thinking that cannabis, when smoked, was not harmful. Studies have found that THC, the principal psychoactive substance within the cannabis plant, can cause cognitive defects, particularly if taken long term—
Hoffwn ddiolch i Mark, Leanne, Mike a Rhun am gyflwyno'r ddadl hon heddiw. Mae llawer o fanteision meddyginiaethol i ganabis. Gellir ei ddefnyddio i reoli poen, trin sbastigedd, helpu gyda sgil-effeithiau cemotherapi, a dengys astudiaethau newydd y gall helpu i reoli ffitiau epileptig mewn plant. Fodd bynnag, nid ydym ond megis dechrau deall y manteision posibl y gall canabis eu darparu, ac rwy'n croesawu'r ymchwil ehangach i'w ddefnydd at ddibenion meddyginiaethol.
Eto i gyd, ni allaf gefnogi ailddosbarthu canabis, yn union fel na fuaswn yn cefnogi ailddosbarthu opiwm neu heroin, er y gallai fod iddynt ddiben meddyginiaethol hefyd. Yn anffodus, mae nifer o ffyrdd y gall ysmygu canabis beri niwed. Nododd Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint fod mwg canabis yn garsinogen a gwelodd hefyd fod ymwybyddiaeth o'r perygl yn isel iawn, gyda 40 y cant o rai dan 35 oed yn meddwl nad oedd canabis yn niweidiol wrth ei ysmygu. Mae astudiaethau wedi canfod bod THC, y prif sylwedd seicoweithredol yn y planhigyn canabis, yn gallu achosi nam gwybyddol, yn enwedig o'i gymryd dros gyfnod hir—
Will you take an intervention on this, please?
A wnewch chi dderbyn ymyriad ar hyn os gwelwch yn dda?
Yes, certainly.
Iawn, wrth gwrs.
From what I gather, we're talking about the drug Sativex, which I fully endorse. I'll stand with you on this one. When you talk about—this is an unknown intervention from me; I'm new, okay. When you talk about smoking cannabis, it isn't just smoking cannabis as you would smoke a cigarette.
O'r hyn rwy'n ei gasglu, rydym yn sôn am y cyffur Sativex, ac rwy'n ei gefnogi'n llwyr. Rwy'n cytuno â chi ar hyn. Pan ydych yn sôn am—mae hwn yn ymyriad dieithr i mi; rwy'n newydd, iawn. Pan ydych yn sôn am ysmygu canabis, nid yw'n fater o ysmygu canabis fel pe baech yn ysmygu sigarét.
You're taking an amount of time.
Rydych chi'n cymryd tipyn o amser.
I'm really, really sorry. There are other drugs out there that are cannabis based, like cannabis oil and all those cannabinoids and—.
Mae'n wirioneddol ddrwg gennyf. Ceir cyffuriau eraill sy'n seiliedig ar ganabis, fel olew canabis a'r holl ganabinoidau hynny ac—.
I do understand.
Rwy'n deall.
Thank you so much. It's not just about smoking.
Diolch yn fawr i chi. Nid ag ysmygu'n unig y mae'n ymwneud.
It's all right; you're welcome.
Studies have found that THC, the principal psychoactive substance within the cannabis plant, can cause cognitive defects, particularly if taken long term. Recent medical evidence strongly suggests that the long-term use of cannabis by people who begin use at an early age—they display a higher tendency towards mental health problems and other physical and developmental disorders. According to a 2014 Northwestern Medicine study, when cannabis use begins in the teen years, it can have a significant impact on brain development, including decreased brain activity, fewer neural fibres in certain areas and a smaller than average hippocampus, which controls learning and memory functions.
In my years working in the prison service, I witnessed first-hand the harms associated with smoking cannabis long term. Many of the young people suffered from paranoia, anxiety, memory problems and other such problems. We therefore need further research into the long-term use of cannabis, particularly its effects on young people, before we can say it's safe to reclassify it for medical use.
The MS Society state that there is currently insufficient,
'evidence to suggest that smoking cannabis can treat spasticity or pain in MS and smoking can negatively impact on an individual’s MS.'
Therefore, we need to focus on extracting the benefits from the cannabis plant, whilst, at the same time, mitigating the potential harms. The main problem with cannabis is the complexity of the active ingredients, the huge variation that exists in the levels of compounds between the species of plants, the various cultivars, and even in plant to plant. While a particular strain of plant, or cultivar, could be developed to increase the medical benefits and limit the psychoactive effects, there is no guarantee that the mix of active ingredients are the same from one crop to the next. There is no disputing—. [Interruption.] Not another one, sorry. I'm out of time.
There is no disputing the huge benefits that the various cannabinoids can have in treating a number of conditions. I believe we have to work at isolating those compounds. In the UK, we license Sativex, an extract of cannabis, to treat MS symptoms. In the US, too, additional cannabinoids have been created to treat the side effects of chemotherapy. I hope to see this work accelerated.
Given the possible harms and the limited evidence base about the efficacy of smoking cannabis for medical purposes, I cannot support the legalisation of medical cannabis at this stage. I will, therefore, be abstaining on the motion today, although other Members in my party will have a free vote. I look forward to new research into the medical use of cannabis, and if it can be shown that the benefits vastly outweigh potential harms, I would be happy to support the rescheduling of the drug at that stage. Diolch yn fawr.
Popeth yn iawn; croeso.
Mae astudiaethau wedi canfod bod THC, y prif sylwedd seicoweithredol yn y planhigyn canabis, yn gallu achosi nam gwybyddol, yn enwedig o'i gymryd dros amser hir. Mae tystiolaeth feddygol ddiweddar yn awgrymu'n gryf fod defnydd hirdymor o ganabis gan bobl sy'n dechrau ei ddefnyddio yn gynnar—maent yn arddangos tueddiad uwch o gael problemau iechyd meddwl ac anhwylderau corfforol a datblygiadol eraill. Yn ôl astudiaeth gan Northwestern Medicine yn 2014, pan fydd rhywun yn dechrau defnyddio canabis yn ei arddegau, gall effeithio'n sylweddol ar ddatblygiad yr ymennydd, gan gynnwys llai o weithgaredd ymenyddol, llai o ffibrau niwral mewn rhai mannau a hipocampws, sy'n rheoli gweithrediadau dysgu a chofio, llai o faint na'r cyfartaledd.
Yn fy mlynyddoedd yn gweithio yn y gwasanaeth carchardai, gwelais â'm llygaid fy hun y niwed sy'n gysylltiedig ag ysmygu canabis yn hirdymor. Roedd llawer o'r bobl ifanc yn dioddef paranoia, gorbryder, problemau cof a phroblemau eraill o'r fath. Felly mae angen rhagor o ymchwil i ddefnyddio canabis yn hirdymor, a'i effeithiau ar bobl ifanc yn enwedig, cyn y gallwn ddweud ei bod yn ddiogel ei ailddosbarthu at ddefnydd meddygol.
Mae'r Gymdeithas MS yn dweud nad oes digon o dystiolaeth ar hyn o bryd,
i awgrymu y gall ysmygu canabis drin sbastigedd neu boen sglerosis ymledol a gall ysmygu effeithio'n negyddol ar sglerosis ymledol yr unigolyn.
Felly, mae angen inni ganolbwyntio ar dynnu'r manteision o'r planhigyn canabis, gan liniaru'r niwed posibl ar yr un pryd. Y brif broblem gyda chanabis yw cymhlethdod y cynhwysion gweithredol, yr amrywiad enfawr a geir yn y lefelau o gyfansoddion rhwng rhywogaethau o blanhigion, y cyltifarau amrywiol, a hyd yn oed o un planhigyn i'r llall. Er y gellid datblygu math penodol o blanhigyn, neu gyltifar, i gynyddu'r manteision meddygol a chyfyngu ar yr effeithiau seicoweithredol, nid oes unrhyw sicrwydd fod y cymysgedd o gynhwysion gweithredol yr un fath o un cnwd i'r llall. Nid oes amheuaeth—. [Torri ar draws.] Nid un arall, mae'n ddrwg gennyf. Rwy'n brin o amser.
Nid oes dadl ynghylch y manteision enfawr y gall canabinoidau amrywiol eu cynnig ar gyfer trin nifer o gyflyrau. Credaf fod rhaid inni weithio ar ynysu'r cyfansoddion hynny. Yn y DU, rydym yn trwyddedu Sativex, deilliad o ganabis, i drin symptomau sglerosis ymledol. Yn yr Unol Daleithiau hefyd, crëwyd canabinoidau ychwanegol i drin sgil-effeithiau cemotherapi. Rwy'n gobeithio gweld y gwaith hwnnw'n cyflymu.
O ystyried y mathau o niwed posibl a'r sylfaen dystiolaeth gyfyngedig ynglŷn ag effeithiolrwydd ysmygu canabis at ddibenion meddygol, ni allaf gefnogi cyfreithloni canabis meddygol ar hyn o bryd. O'r herwydd, byddaf yn ymatal ar y cynnig heddiw, er y bydd gan yr Aelodau eraill yn fy mhlaid bleidlais rydd ar hyn. Edrychaf ymlaen at ymchwil newydd i'r defnydd meddygol o ganabis, ac os gellir dangos bod y manteision yn gwrthbwyso'r niwed posibl yn sylweddol, buaswn yn hapus i gefnogi ailddosbarthu'r cyffur ar y cam hwnnw. Diolch yn fawr.
It was only last week I raised this question with the Minister, and I'm very pleased, within a week we are debating on this issue. Over 100,000 people in the United Kingdom suffer from multiple sclerosis. In January 2016, the number of MS sufferers in Wales stood at 4,260, and every year, another 200 people are diagnosed with the condition. MS is unpredictable and different for everyone. It is often painful and exhausting. Quite simply, it can make it impossible to manage daily life. There are treatments available, but they do not work for everyone.
We know that, in some cases, cannabis compounds could help in relieving pain. In the United Kingdom, MS is the only condition that has a licensed treatment derived from cannabis. Sativex is currently available in Wales on the NHS, but not in other parts of the United Kingdom. The benefit of Sativex was brought home to me recently in a message I received from a constituent. Presiding Officer, I'll read that little note from my constituent. He said, 'I have had multiple sclerosis since 2003. I suffer from spasticity, muscular spasms and pain, for which I take morphine and liquid morphine daily. More importantly, I take Sativex, which I have been taking since I was bed bound for six months a few years ago. I cannot explain how much this drug helped me, as I'm trying my best not to be in my wheelchair full time. It helps with my spasticity and muscle spasms, and I cannot explain how much worse it was before I started on the drug. Before, I also tried normal cannabis and risked prosecution, and I can compare both and, obviously, it is not as strong as the Sativex. I, myself, am lucky as I meet the criteria. Lots of other MS sufferers do not have to risk prosecution, which I, myself, have, when I have been in so much pain and did not know what else to do. If you are in extreme pain for long enough, I think it breaks the strongest person after a few years. So, please support this Bill as you do not know the dramatic difference you can make to MS sufferers in Wales.' His message ends.
I think it says everything, Presiding Officer, and this, I believe, is a crucial point. Law-abiding members of the public are being driven to break the law to relieve their pain in this civilised country, or this civilised world. It's very, very, very unethical. It is time to realise cannabis for medical purposes. Currently, cannabis can only be obtained from illegal gangs who also push hard drugs. So, we are driving soft-drug users into the arms of hard-drug pushers.
Many other countries, like Germany and Canada—like my colleagues have already mentioned—have made cannabis available for medical use. Only in the last couple of weeks, even California in the United States of America has legalised on medical grounds. Ireland is also considering following suite. Wales must take the lead on this, Presiding Officer. It is time to relieve the pain and suffering experienced by people with MS in Wales.
I, only this week, put a survey on my social media internet—on Twitter. This afternoon, 14:30, 70 per cent of my followers agreed to have cannabis legalised in Wales. Forget London and everybody, we made this law here, and 70 per cent is a good number in south-east Wales. I'm pretty sure if you all go for a survey of the whole country, of Wales, I'm pretty sure you'll find that the majority of people will support cannabis to be used on medical grounds and get pain relief for these people who are getting the illegal drug, and this is totally unacceptable and unethical. We should help them right, left and centre. Thank you.
Yr wythnos diwethaf yn unig, gofynnais y cwestiwn hwn i'r Gweinidog, ac rwy'n falch iawn ein bod, o fewn wythnos, yn trafod y mater. Mae dros 100,000 o bobl yn y Deyrnas Unedig yn dioddef o sglerosis ymledol. Ym mis Ionawr 2016, roedd nifer y bobl sy'n dioddef o sglerosis ymledol yng Nghymru yn 4,260, a bob blwyddyn, mae 200 o bobl eraill yn cael diagnosis o'r cyflwr. Nid oes modd rhagweld sut y bydd sglerosis ymledol yn datblygu ac mae'n wahanol i bawb. Mae'n aml yn boenus ac yn flinderus iawn. Yn syml, gall ei gwneud yn amhosibl i ymdopi â bywyd bob dydd. Mae triniaethau ar gael, ond nid ydynt yn gweithio i bawb.
Mewn rhai achosion, gwyddom y gall cyfansoddion canabis helpu i leddfu poen. Yn y Deyrnas Unedig, sglerosis ymledol yw'r unig gyflwr y ceir triniaeth drwyddedig ar ei gyfer yn deillio o ganabis. Mae Sativex ar gael ar hyn o bryd drwy'r GIG yng Nghymru, ond nid mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Gwelais fanteision Sativex drosof fy hun yn ddiweddar mewn neges a gefais gan etholwr. Lywydd, rwyf am ddarllen y nodyn gan fy etholwr. Mae'n dweud, 'Rwyf wedi bod yn dioddef o sglerosis ymledol ers 2003. Rwy'n dioddef o sbastigedd, gwayw yn y cyhyrau a phoen, ac rwy'n cymryd morffin a morffin hylif at y pethau hyn bob dydd. Yn bwysicach, rwy'n cymryd Sativex, ac wedi bod yn gwneud hynny er pan oeddwn yn gaeth i'r gwely am chwe mis ychydig flynyddoedd yn ôl. Ni allaf esbonio cymaint o help oedd y cyffur hwn i mi, gan fy mod yn gwneud pob ymdrech i beidio â bod yn fy nghadair olwyn drwy'r amser. Mae'n helpu gyda fy sbastigedd a gwayw yn y cyhyrau, ac ni allaf esbonio cymaint gwaeth oedd hi cyn i mi ddechrau ar y cyffur. O'r blaen, rhoddais gynnig hefyd ar ganabis arferol ac wynebu'r risg o gael fy erlyn, a gallaf gymharu'r ddau, ac yn amlwg, nid yw mor gryf â'r Sativex. Rwyf fi'n bersonol yn ffodus gan fy mod yn ateb y meini prawf. Mae llawer o bobl eraill sy'n dioddef o sglerosis ymledol yn gorfod wynebu'r risg o gael eu herlyn, fel y gwneuthum innau hefyd, pan oeddwn mewn cymaint o boen fel nad oeddwn yn gwybod beth arall i'w wneud. Os ydych mewn poen eithafol am ddigon o amser, rwy'n meddwl ei fod yn torri'r person cryfaf ar ôl rhai blynyddoedd. Felly, cefnogwch y Bil hwn gan nad ydych yn gwybod cymaint o wahaniaeth y gallwch ei wneud i ddioddefwyr sglerosis ymledol yng Nghymru.' Dyna ddiwedd ei neges.
Rwy'n meddwl ei bod yn dweud popeth, Lywydd, ac mae hwn, mi gredaf, yn bwynt hollbwysig. Mae aelodau'r cyhoedd sy'n parchu'r gyfraith yn cael eu gyrru i dorri'r gyfraith er mwyn lleddfu eu poen yn y wlad wâr hon, neu yn y byd gwâr hwn. Mae'n anfoesol tu hwnt. Mae'n bryd caniatáu canabis at ddibenion meddygol. Ar hyn o bryd, ni ellir cael canabis heblaw gan gangiau anghyfreithlon sy'n gwthio cyffuriau caled hefyd. Felly, rydym yn gyrru defnyddwyr cyffuriau meddal i freichiau gwerthwyr cyffuriau caled.
Mae llawer o wledydd eraill, fel yr Almaen a Chanada—fel y mae fy nghyd-Aelodau eisoes wedi crybwyll—wedi caniatáu canabis at ddefnydd meddygol. Yn yr ychydig wythnosau diwethaf, mae hyd yn oed Califfornia yn yr Unol Daleithiau wedi ei gyfreithloni am resymau meddygol. Mae Iwerddon hefyd yn ystyried dilyn y trywydd hwn. Rhaid i Gymru arwain ar hyn, Lywydd. Mae'n bryd lleddfu poen a dioddefaint pobl â sglerosis ymledol yng Nghymru.
Yr wythnos hon, mae gennyf arolwg ar y cyfryngau cymdeithasol, ar y rhyngrwyd—ar Twitter. Y prynhawn yma, 14:30, roedd 70 y cant o fy nilynwyr yn cytuno y dylai canabis gael ei gyfreithloni yng Nghymru. Anghofiwch Lundain a phawb, gwnaethom hyn yn gyfraith yma, ac mae 70 y cant yn nifer dda yn ne-ddwyrain Cymru. Os gwnewch arolwg ar gyfer y wlad gyfan, Cymru, rwy'n eithaf siŵr y gwelwch y bydd y rhan fwyaf o bobl yn cefnogi caniatáu i ganabis gael ei ddefnyddio ar sail feddygol a lleddfu poen y bobl sy'n cael y cyffur anghyfreithlon, ac mae hyn yn gwbl annerbyniol ac anfoesol. Dylem eu helpu ym mhob modd. Diolch.
Rydw i'n falch iawn o fod yn cefnogi'r ddadl yma heddiw. I mi, mae o'n fater syml iawn, iawn. Pan fydd pobl yn dioddef salwch sydd â symptomau nad sydd gan y rhan fwyaf ohonom ni ddim syniad am eu difrifoldeb nhw, na sut maen nhw'n dod â bywyd bob dydd i stop; lle mae byw efo afiechyd yn boen gwirioneddol sydd yn parlysu rhywun neu sy'n gwneud i fywyd deimlo fel bod o ddim werth ei fyw; lle nad ydy cwsg byth yn dod nos, ar ôl nos, ar ôl nos; rydw i'n meddwl y dylai popeth posib gael ei wneud i leddfu y dioddefaint hwnnw.
Beth rydym ni'n ei drafod y prynhawn yma ydy'r hawl i ddefnyddio canabis fel arf i leddfu poen neu ddioddefaint. Mae canabis, wrth gwrs, yn air sydd yn ddadleuol. Mae'r ddadl am gyfreithloni neu ddad-griminaleiddio canabis ar gyfer defnydd hamdden yn un sydd wedi bodoli ers degawdau lawer. Mae yna safbwyntiau cryf iawn ar ddwy ochr y ddadl honno. Ond, heddiw, a gaf i apelio ar bobl i roi eu barn yn y ddadl honno i'r naill ochr? Nid ydym ni'n sôn am hynny heddiw. Sôn yr ydym ni am gyffur yn yr ystyr feddygol, a dim arall. Ni ddylai'r ffaith bod y cyffur hwnnw yn cael ei ddefnyddio mewn cyd-destun gwahanol gan rai pobl ddim fod yn rhwystr i edrych ar werthoedd canabis fel cyffur meddygol.
Mae Aelod Ceidwadol Gorllewin Clwyd—rydw i'n falch o'i weld o yn y Siambr y prynhawn yma—yn un sydd, yn y gorffennol, wedi cymysgu rhwng y ddau beth. Darllenais i erthygl yn ddiweddar lle roedd o'n cael ei ddyfynnu yn dweud:
I'm very pleased to be supporting this debate today. To me, it's a simple matter—a very, very simple matter. When people are suffering an illness that has symptoms that most of us don't have an idea of their seriousness, nor how they bring everyday life to a stop; where living with the condition is a real pain that paralyses someone, or makes them feel that life is not worth living; where sleep doesn't exist, night after night; I think that everything possible should be done to alleviate that suffering.
What we're discussing this afternoon is the right to use cannabis as a tool to alleviate pain or suffering. Cannabis, of course, is a word that is controversial. Debates and arguments on decriminalising cannabis or legalising cannabis for recreational use have existed for many decades. There are strong viewpoints on both sides of that argument. But, today, may I appeal to people to leave their views on that debate to one side? We're not talking about that today. We're talking about a drug in the medical sense, and no other sense at all. The fact that that drug is used in a different context by some people should not be a barrier to looking at the values of cannabis as a medical drug.
The Conservative Member for Clwyd West—I'm pleased to see him in the Chamber—has confused both issues in the past. I read an article where he was quoted as saying:
'Cannabis, whether used for medicinal or recreational purposes, is a dangerous substance and would have catastrophic consequences to health and society if it was ever legalised.'
You cannot, though, just slip out the phrase
'whether for medicinal or recreational purposes'
as if the two are one and the same, because they're not, and that is the appeal I make today and, of course, I'll welcome an intervention.
Mae canabis, pa un a yw'n cael ei ddefnyddio at ddibenion meddyginiaethol neu ddibenion hamdden, yn sylwedd peryglus a fyddai'n arwain at ganlyniadau trychinebus i iechyd ac i gymdeithas pe bai'n cael ei gyfreithloni.
Fodd bynnag, ni allwch hepgor yr ymadrodd
at ddibenion meddyginiaethol neu ddibenion hamdden
fel pe bai'r ddau yr un fath, oherwydd nid ydynt, a dyna yw fy apêl heddiw ac wrth gwrs, rwy'n croesawu ymyriad.
I'm grateful to you for taking the intervention. I wrote that article because I was concerned that there was a growing number of people who were taking an interest in the use of raw cannabis for medicinal purposes. I object to the use of raw cannabis for medicinal purposes. I do not, however, object to the use of cannabis-derived drugs that are effective clinically and can reduce the sorts of symptoms that you and others in the Chamber this afternoon have been describing. We have a drug that is available in Wales, which I campaigned to be made available in Wales, and if other drugs pass through the regulatory hoops because they are found to be effective in relieving suffering, and they are derived from cannabis, then I'd have no problem with those either. But what I object to is an increased availability of raw cannabis, which I do believe could and would be abused, and be dangerous in our society in Wales.
Diolch i chi am dderbyn yr ymyriad. Ysgrifennais yr erthygl honno am fy mod yn pryderu bod gan nifer cynyddol o bobl ddiddordeb yn y defnydd o ganabis amrwd at ddibenion meddyginiaethol. Gwrthwynebaf y defnydd o ganabis amrwd at ddibenion meddyginiaethol. Nid wyf, fodd bynnag, yn gwrthwynebu'r defnydd o gyffuriau sy'n deillio o ganabis sy'n effeithiol yn glinigol ac sy'n gallu lleihau'r mathau o symptomau rydych chi ac eraill yn y Siambr wedi bod yn eu disgrifio y prynhawn yma. Mae gennym gyffur ar gael yng Nghymru y bûm yn ymgyrchu dros ei ganiatáu, a phe bai cyffuriau eraill yn pasio drwy'r felin reoleiddiol oherwydd y gwelir eu bod yn lleddfu dioddefaint yn effeithiol, a'u bod yn deillio o ganabis, ni fyddai gennyf unrhyw broblem gyda'r rheini chwaith. Ond yr hyn rwy'n ei wrthwynebu yw argaeledd cynyddol o ganabis amrwd, a chredaf y gallai ac y byddai camddefnydd ar hynny, ac y byddai'n beryglus yn ein cymdeithas yng Nghymru.
I welcome that intervention, but I would point out that what we would be talking about here is possibly regulated raw cannabis, which would be much safer, of course, and would be prescribable. That is the whole point of what we're talking about. I will also address a point that was made in an intervention and also from the UKIP Member for South Wales West, who talked about smoking cannabis. Who's talking about smoking cannabis here? I think it's very important that we are able to draw that distinction. But it is irrelevant to today's debate whether Darren Millar or anybody else is right or wrong on the risks of cannabis as a recreational drug, because we're not talking about that; I hope I've made that clear. And, in fact, there are plenty, of course, of examples of the abuse of prescription drugs. You don't, as a result of the abuse of prescription drugs, ban those prescription drugs that have proven beneficial effects when used in a correct way. What you try to do is tighten control of those drugs—absolutely. Cannabis, it seems to me, is treated in the opposite way. Used widely recreationally, with beneficial effects medicinally, but not allowed to be used.
Rwy'n croesawu'r ymyriad, ond hoffwn nodi mai'r hyn y byddem yn siarad amdano yma yw canabis amrwd wedi ei reoleiddio o bosibl, a fyddai'n fwy diogel o lawer, wrth gwrs, a byddai modd ei roi ar bresgripsiwn. Dyna holl bwynt yr hyn rydym yn sôn amdano. Rwyf am ymdrin â phwynt a wnaed mewn ymyriad hefyd gan yr Aelod UKIP dros Orllewin De Cymru, a siaradodd am ysmygu canabis. Pwy sy'n sôn am ysmygu canabis yma? Rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn gallu gweld y gwahaniaeth hwnnw. Ond mae'n amherthnasol i'r ddadl heddiw a yw Darren Millar neu unrhyw un arall yn gywir neu'n anghywir ynghylch peryglon canabis fel cyffur hamdden, gan nad ydym yn sôn am hynny; gobeithio fy mod wedi gwneud hynny'n glir. Ac yn wir, ceir digon o enghreifftiau, wrth gwrs, o gamddefnyddio cyffuriau presgripsiwn. Nid ydych, o ganlyniad i gamddefnyddio cyffuriau presgripsiwn, yn gwahardd y cyffuriau presgripsiwn hynny sydd ag effeithiau buddiol profedig pan gânt eu defnyddio yn y ffordd gywir. Yr hyn rydych yn ceisio ei wneud yw tynhau'r rheolaeth ar y cyffuriau hynny—yn hollol. Mae'n ymddangos i mi fod canabis yn cael ei drin yn y ffordd gwbl groes i hynny. Caiff ei ddefnyddio at ddibenion hamdden ar raddfa eang, ac er bod iddo effeithiau buddiol yn feddyginiaethol, ni chaniateir ei ddefnyddio i'r perwyl hwnnw.
Mae'r dystiolaeth yn glir, rydw i'n credu, neu yn sicr mi ydw i wedi cael fy argyhoeddi. Yn 2016, fel rydym ni wedi clywed, mi gyhoeddwyd canlyniadau saith mis o ymchwil gan bwyllgor trawsbleidiol yn San Steffan. Mae'r ymchwiliad hwnnw, yn ei dro, wedi ei seilio ar adolygiad byd-eang o dystiolaeth, a'r argymhelliad clir iawn oedd y dylid cyfreithloni canabis at ddibenion meddygol.
Mae hi yn bwysig iawn, wrth gwrs, ein bod ni'n llunio deddfwriaeth neu ddod i farn, fel rydym ni eisiau ei wneud heddiw, yn seiliedig ar dystiolaeth, ac yma mae'r dystiolaeth gennym ni, rydw i'n credu. Mi wnaeth Cymdeithas MS edrych ar y dystiolaeth yn ofalus iawn, iawn cyn penderfynu newid eu polisi ar hyn, a bellach maen nhw yn gefnogwyr brwd ac yn ymgyrchwyr brwd dros ddad-gyfreithloni at ddibenion meddygol. Pam? Oherwydd eu bod nhw'n gwybod am y manteision. Maen nhw'n delio yn ddyddiol â phobl sy'n chwilio am ffyrdd i liniaru effeithiau afiechyd creulon. Gadewch i ni, fel Cynulliad, hefyd edrych yn wrthrychol ar y dystiolaeth a rhoi ein cefnogaeth ni i'r unigolion hynny a fyddai'n elwa o'r newid synhwyrol hwn.
The evidence is clear, I think, or certainly I have been convinced. In 2016, as we heard, the results of seven months of research by a cross-party group in Westminster were published. That inquiry, in turn, was based on a world-wide review of evidence, and the very clear recommendation was that cannabis should be legalised for medical use.
It is important, of course, that we draw up legislation or come to a view, as we wish to do today, based on evidence, and here we have the evidence, I think. The MS Society looked at the evidence very carefully before deciding to change its policy on this, and now they are enthusiastic supporters and enthusiastic campaigners on this issue. Why? Because they know about the advantages. They deal on a daily basis with people who are looking for ways to alleviate the effects of a cruel disease. Let us as an Assembly look objectively at the evidence and give our support to those individuals who would benefit from this sensible change.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething.
I call on the Cabinet Secretary for Health and Social Services, Vaughan Gething.
Thank you, Presiding Officer, and I'd like to thank Members for their contributions today, and the consideration that they've given to the concept of providing herbal cannabis to patients for medicinal use. I recognise the very genuine and cross-party interest in this subject, and a very sensible debate, I think, it's been, about—. But, before I go into the heart of the Government response, I want to recognise that there's more than one purpose to having these Member debates. There's something about saying you definitely want the Government to do something in the here and the now, and some people may want that to happen absolutely, and others may want to make sure there continues to be a public debate about the use of cannabis for medicinal purposes and how that can be advanced. But, for myself and from a Government point of view, the motion provides not just food for thought, but, in practical terms, for me it raises more questions than answers. And I do, of course, accept that there is some evidence that cannabis or its derivatives can have a role to play in managing chronic pain, anxiety, spasticity, and nausea and vomiting in the context of chemotherapy. And historically, of course, a tincture of cannabis was used for pain relief alongside laudanum and opium. However, we are now far more aware of the damaging side effects of poorly understood, poor-quality drugs, and prefer to use safe and regulated medicines. And we want people to have access to licensed, effective medicines to alleviate these conditions rather than people resorting to what are currently illegal drugs of unknown provenance, potency or purity.
I think it's fair to comment on some of the confusion about the purpose in what we're being asked today, because, in different contributions by proponents and supporters of the motion, we've heard the difference between, say, herbal cannabis and making that available for medicinal use, or the use of cannabis derivatives, or, as has been regularly referred to, cannabinoid drugs. I want to clarify: I don't think, from a Government point of view, this is really a debate about decriminalisation. There are different issues about decriminalising cannabis. I think this is really about should you make it available for a specific purpose, and, if so, in what form. So, it isn't about a prohibition on cannabis derivatives in licensed medicine.
But I'm pleased that, in the course of the motion, Members did recognise that this Government is the only administration in the UK that has recommended using Sativex to treat the spasticity symptoms of multiple sclerosis, such as spasms and cramps. It maybe helpful to remind Members how and why we did so: because the manufacturer took considerable time, money and effort to develop Sativex, the first cannabis-derived medicine in the world. The company had to produce a safe, effective medicine that met modern standards, and therefore followed exactly the same rigorous procedure required for the development of every new medicine for use in the UK. That included identifying which of the 60 cannabinoids and other chemicals present in cannabis could act to reduce pain. At that point, it's worth mentioning that the pharmacological effects of many of these are still unknown. Having identified them, the development stages then involved establishing the most effective combination of these chemicals and early testing for toxicity before proceeding to a clinical trial stage. The clinical trial phases are, of necessity, tightly regulated to protect the volunteer test subjects and the subsequent potential patient population. It's worth noting that it's been estimated that only four out of every 100 medicines developed by pharmaceutical companies ever make it to market.
In the UK, the Medicines and Healthcare products Regulatory Agency, the MHRA, they licensed Sativex for use in the UK in July 2010. That is only one part of making it available on the NHS, because they only authorise a licence or a marketing authorisation when satisfied that the medicine is safe and treats the targeted condition. Then the National Institute for Health and Care Excellence or the All Wales Medicines Strategy Group appraise new medicines by comparing their clinical and cost-effectiveness with existing treatments already on the market. Now, NICE does not recommend Sativex for treating spasticity in MS on cost-effectiveness grounds—so, not efficacy, but on cost-effectiveness. As a result, it's not available routinely for NHS patients in England, but the Welsh Government asked the AWMSG to undertake an appraisal of Sativex, and they recommended it to us in August 2014. My predecessor then made sure that it was available in Wales from that point, where clinically appropriate. I know there have been challenges about getting Sativex properly available to all people who could and should benefit, but that in itself has nothing to do with the fact that it is a cannabis derivative. There's a broader challenge there that we're trying to address within Government about making sure that the new medicines that are recommended and are available are then made properly available to all people as clinically appropriate.
This underpins our approach, not just here today in this one instance, but together with the appraisal process, and indeed the review we had on the individual patient funding request process as well, that we want to have and we will continue to take an evidence-based approach to determining which medicines could and should be made available on the NHS here in Wales.
Diolch i chi, Lywydd, a diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau heddiw, a'r ystyriaeth y maent wedi ei rhoi i'r cysyniad o ddarparu canabis gwair i gleifion at ddefnydd meddyginiaethol. Rwy'n cydnabod y diddordeb diffuant a thrawsbleidiol yn y pwnc hwn, ac mae wedi bod yn ddadl synhwyrol iawn yn fy marn i am—. Ond cyn i mi fynd at graidd ymateb y Llywodraeth, rwyf am gydnabod bod mwy nag un rheswm dros gael y dadleuon hyn gan Aelodau. Mae rhywbeth ynglŷn â dweud yn bendant eich bod am i'r Llywodraeth wneud rhywbeth yn awr, ac efallai y bydd rhai pobl am i hynny ddigwydd yn bendant, ac efallai y bydd eraill am wneud yn siŵr fod dadl gyhoeddus yn parhau ynglŷn â defnyddio canabis at ddibenion meddyginiaethol a sut y gellir datblygu hynny. Ond i mi fy hun ac o safbwynt y Llywodraeth, mae'r cynnig yn darparu rhywbeth i feddwl yn ei gylch, a hefyd, yn ymarferol, i mi mae'n creu mwy o gwestiynau nag o atebion. Ac rwy'n derbyn, wrth gwrs, fod yna beth tystiolaeth y gall canabis neu ei ddeilliadau chwarae rôl yn rheoli poen cronig, gorbryder, sbastigedd a chyfog a chwydu yng nghyd-destun cemotherapi. Ac yn hanesyddol, wrth gwrs, defnyddiwyd trwyth canabis at boen ochr yn ochr â lodnwm ac opiwm. Fodd bynnag, rydym bellach yn llawer mwy ymwybodol o sgil-effeithiau niweidiol cyffuriau o ansawdd gwael nad ydym yn eu deall yn dda, ac mae'n well gennym ddefnyddio meddyginiaethau diogel ac wedi'u rheoleiddio. Ac rydym am i bobl gael mynediad at feddyginiaethau trwyddedig, effeithiol i liniaru'r cyflyrau hyn yn hytrach na bod pobl yn troi at gyffuriau sy'n anghyfreithlon ar hyn o bryd, ac o darddiad, cryfder neu burdeb sy'n anhysbys.
Credaf ei bod yn deg gwneud sylwadau ar beth o'r dryswch ynghylch diben yr hyn a ofynnir i ni heddiw, oherwydd, mewn gwahanol gyfraniadau gan gefnogwyr y cynnig, rydym wedi clywed y gwahaniaeth rhwng, dyweder, canabis gwair a chaniatáu hwnnw at ddefnydd meddyginiaethol, neu'r defnydd o ddeilliadau canabis, neu fel y nodwyd sawl gwaith, cyffuriau canabinoid. Hoffwn egluro: nid wyf yn meddwl, o safbwynt y Llywodraeth, mai dadl am ddad-droseddoli yw hon mewn gwirionedd. Ceir problemau gwahanol gyda chyfreithloni canabis. Credaf fod hyn yn ymwneud mewn gwirionedd ag a ddylech ei ganiatáu at ddiben penodol ac os felly, ar ba ffurf. Felly, nid yw'n ymwneud â gwahardd deilliadau canabis mewn meddyginiaeth drwyddedig.
Ond rwy'n falch, yng nghwrs y cynnig, fod yr Aelodau wedi cydnabod mai'r Llywodraeth hon yw'r unig weinyddiaeth yn y DU sydd wedi argymell defnyddio Sativex i drin symptomau sbastigedd sglerosis ymledol, megis gwayw a chramp. Efallai ei bod hi'n werth atgoffa'r Aelodau pam a sut y gwnaethom hynny: oherwydd bod y gwneuthurwr wedi rhoi cryn dipyn o amser, arian ac ymdrech tuag at ddatblygu Sativex, y feddyginiaeth gyntaf yn y byd sy'n deillio o ganabis. Roedd yn rhaid i'r cwmni gynhyrchu meddyginiaeth ddiogel ac effeithiol i fodloni safonau modern, ac felly dilynodd yr union yr un weithdrefn drwyadl ag sy'n ofynnol ar gyfer datblygu pob meddyginiaeth newydd sydd i'w defnyddio yn y DU. Ac roedd hynny'n cynnwys nodi pa rai o'r 60 o ganabinoidau a chemegion eraill sy'n bresennol mewn canabis a allai weithredu i leihau poen. Ar y pwynt hwnnw, mae'n werth crybwyll bod effeithiau fferyllol llawer o'r rhain yn dal i fod yn anhysbys. Ar ôl eu nodi, roedd y camau datblygu wedyn yn cynnwys sefydlu'r cyfuniad mwyaf effeithiol o'r cemegau a phrofion cynnar am wenwyndra cyn symud ymlaen i'r cam treialu clinigol. Mae'r cyfnodau treialu clinigol o reidrwydd wedi eu rheoleiddio'n llym i ddiogelu'r gwirfoddolwyr y cynhelir y profion arnynt a'r boblogaeth o gleifion posibl yn dilyn hynny. Mae'n werth nodi yr amcangyfrifir mai pedwar yn unig o bob 100 o feddyginiaethau a ddatblygir gan gwmnïau fferyllol sy'n cyrraedd y farchnad yn y pen draw.
Yn y DU, yr Asiantaeth Rheoleiddio Meddyginiaethau a Chynhyrchion Gofal Iechyd, yr MHRA, a drwyddedodd Sativex ar gyfer ei ddefnyddio yn y DU ym mis Gorffennaf 2010. Un rhan yn unig o sicrhau ei fod ar gael yn y GIG yw hynny, gan nad ydynt yn awdurdodi trwydded neu awdurdodiad marchnata oni fyddant yn fodlon fod y feddyginiaeth yn ddiogel ac yn trin y cyflwr a dargedir. Wedyn, mae'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal neu Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru yn arfarnu meddyginiaethau newydd drwy gymharu eu heffeithiolrwydd clinigol a'u costeffeithiolrwydd â thriniaethau presennol sydd eisoes ar y farchnad. Nawr, nid yw NICE yn argymell Sativex ar gyfer trin sbastigedd mewn sglerosis ymledol ar sail costeffeithiolrwydd ar hyn o byd—felly, nid effeithiolrwydd, ond costeffeithiolrwydd. O ganlyniad, nid yw ar gael fel mater o drefn i gleifion y GIG yn Lloegr, ond gofynnodd Llywodraeth Cymru i Grŵp Strategaeth Feddyginiaethau Cymru gynnal arfarniad o Sativex, a gwnaethant ei argymell i ni ym mis Awst 2014. Gwnaeth fy rhagflaenydd yn siŵr ei fod ar gael yng Nghymru o'r adeg honno, lle roedd yn briodol yn glinigol. Gwn fod heriau wedi bod gyda sicrhau bod Sativex ar gael yn briodol i'r holl bobl a allai ac a ddylai elwa, ond nid oes gan hynny ynddo'i hun ddim i'w wneud â'r ffaith ei fod yn deillio o ganabis. Ceir her ehangach yr ydym yn ceisio ei goresgyn o fewn y Llywodraeth ynglŷn â sicrhau bod y meddyginiaethau newydd a argymhellir ac a ganiateir ar gael yn briodol wedyn i'r holl bobl fel sy'n briodol yn glinigol.
Dyma sy'n sail i'n dull gweithredu, nid yn unig yma heddiw yn yr un achos hwn, ond ynghyd â'r broses arfarnu, ac yn wir yr adolygiad a gawsom o broses cyllido ceisiadau cleifion unigol yn ogystal, ein bod eisiau ac y byddwn yn parhau i ddefnyddio dull seiliedig ar dystiolaeth i benderfynu pa feddyginiaethau a allai ac a ddylai fod ar gael yn y GIG yma yng Nghymru.
Thanks for giving way. I also welcome the fact that the Welsh Government did make Sativex available for the treatment of medical conditions. Isn't key to this motion, though, the problem that it is not available to all those people who need it, perhaps because there are supply issues, cost issues—whatever that might be—and people are currently being criminalised because they are having to use cannabis in the raw form, as it's been referred to, because it's not available? Those people should not be criminalised, because they have an illness and they are seeking treatment that is not available to them through the NHS currently.
Diolch am ildio. Rwyf innau hefyd yn croesawu'r ffaith fod Llywodraeth Cymru wedi sicrhau bod Sativex ar gael ar gyfer trin cyflyrau meddygol. Onid yr hyn sy'n allweddol i'r cynnig hwn, fodd bynnag, yw'r broblem nad yw ar gael i'r holl bobl sydd ei angen, efallai oherwydd bod problemau cyflenwi, costau—beth bynnag y gallai fod—ac ar hyn o bryd mae pobl yn dod yn droseddwyr am eu bod yn gorfod defnyddio canabis ar ei ffurf amrwd, fel y nodwyd, oherwydd nad yw ar gael? Ni ddylai'r bobl hynny gael eu gwneud yn droseddwyr am fod ganddynt salwch a'u bod yn chwilio am driniaeth nad yw ar gael iddynt drwy'r GIG ar hyn o bryd.
I don't think that's a fair characterisation of the way in which medicines are made available in the national health service. There's a challenge here about saying, 'There's an unmet need', and 'How do we get an effective, licensed, safe product available on the national health service to do that?', and simply saying, 'The answer is to make cannabis available medicinally'. I'll come on to some of the challenges about that, but Sativex became available because it fulfilled all of those criteria: the safety and efficacy tests of licensing, and then, secondly, the medicine passed the rigorous appraisal process—
Nid wyf yn meddwl bod hwnnw'n ddisgrifiad teg o'r ffordd y mae meddyginiaethau yn dod ar gael yn y gwasanaeth iechyd gwladol. Mae yma her o ran dweud, 'Ceir angen nas diwallwyd', a 'Sut rydym yn sicrhau bod cynnyrch trwyddedig, diogel, effeithiol ar gael yn y gwasanaeth iechyd gwladol ar gyfer gwneud hynny?', a dweud yn syml, 'Yr ateb yw sicrhau bod canabis ar gael yn feddyginiaethol'. Fe ddof at rai o'r heriau hynny, ond daeth Sativex i fod ar gael am ei fod wedi cyflawni pob un o'r meini prawf hynny: y profion diogelwch ac effeithiolrwydd ar gyfer trwyddedu, ac yna, yn ail, fe basiodd y feddyginiaeth y broses arfarnu drwyadl—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
—and that is the most scientific and impartial method to ensure that patients receive safe and effective medicines.
—a dyna yw'r dull mwyaf gwyddonol a diduedd o sicrhau bod cleifion yn cael meddyginiaethau sy'n ddiogel ac yn effeithiol.
Just very briefly—and thank you for taking the intervention—wouldn't removing the barrier of legality help ease the way towards seeking methods of using cannabis in a medicinal way?
Yn fyr iawn—a diolch am dderbyn yr ymyriad—oni fyddai dileu rhwystr cyfreithlondeb yn helpu i hwyluso'r ffordd tuag at ddod o hyd i ddulliau o ddefnyddio canabis mewn ffordd feddyginiaethol?
I don't think that's borne out, actually. I'll try and go through why in the remaining time available. Because what the motion advocates is the use of herbal cannabis and circumventing our long-established and respected regulatory and appraisal processes. Those processes are in place to safeguard patients and ensure public money is being spent on proven clinical and cost-effective treatments. Without an evidence base, without clarity on purity, dosage and strength and the conditions for treatment, we would also place prescribers in an untenable position. Because you have to understand, if you're not going to have a cannabis-derivative drug that, at present, you can have available—. The fact that cannabis itself is not a lawful recreational drug doesn't make any difference to that. It's about the ability to isolate the cannabinoids and then to test them in a rigorous, safe process and make sure they are cost-effective as well. That's the only bar to getting cannabinoids available in a drug form to be available within the national health service. If you then make a raw form of the drug available, or a herbal form, then you can't know the potency of that. You can't know what condition you'd prescribe that for and the strength for that particular condition as well. It's a practical challenge, as opposed to a principled objection to medicinal cannabis, and that's the point. It's about how we take a genuine evidence-led approach to making medicines available on the health service. [Interruption.] I don't know if the Llywydd will allow me even further latitude on time to take a further intervention.
Ni chredaf fod hynny'n wir, mewn gwirionedd. Fe geisiaf egluro pam yn yr amser sy'n weddill. Oherwydd yr hyn y mae'r cynnig yn dadlau drosto yw'r defnydd o ganabis gwair ac osgoi ein prosesau rheoleiddio ac arfarnu hirsefydledig ac uchel eu parch. Mae'r prosesau hynny ar waith i ddiogelu cleifion a sicrhau bod arian cyhoeddus yn cael ei wario ar driniaethau clinigol profedig a chosteffeithiol. Heb sail dystiolaeth, heb eglurder ynghylch purdeb, dos a chryfder ac amgylchiadau triniaeth, byddem hefyd yn rhoi'r rhai sy'n presgripsiynu mewn sefyllfa anghynaliadwy. Oherwydd mae'n rhaid i chi ddeall, os nad ydych yn mynd i gael y cyffur sy'n deillio o ganabis y gallwch ei gael ar hyn o bryd—. Nid yw'r ffaith nad yw canabis ei hun yn gyffur hamdden cyfreithlon yn gwneud unrhyw wahaniaeth i hynny. Mae'n ymwneud â'r gallu i ynysu'r canabinoidau a'u profi mewn proses drylwyr, ddiogel a gwneud yn siŵr eu bod yn gosteffeithiol hefyd. Dyna'r unig rwystr i ganiatáu i ganabinoidau fod ar gael ar ffurf cyffur yn y gwasanaeth iechyd gwladol. Os ydych chi wedyn yn sicrhau bod ffurf amrwd ar y cyffur ar gael, neu ganabis gwair, yna ni allwch wybod pa mor gryf yw hwnnw. Ni allwch wybod ar gyfer pa gyflwr y byddech yn presgripsiynu a'r cryfder ar gyfer y cyflwr penodol hwnnw hefyd. Mae'n her ymarferol, yn hytrach na gwrthwynebiad egwyddorol i ganabis meddyginiaethol, a dyna'r pwynt. Mae'n ymwneud â sut yr arferwn ddull gweithredu sy'n seiliedig ar dystiolaeth wirioneddol i sicrhau bod meddyginiaethau ar gael yn y gwasanaeth iechyd. [Torri ar draws.] Nid wyf yn gwybod a fydd y Llywydd yn caniatáu mwy o amser i mi dderbyn ymyriad arall.
Yes. Please do.
Ydw. Gwnewch hynny.
Thank you. I'm very grateful to you for taking the intervention. I have to say, I find myself in the unusual position of agreeing with almost every word that you've said. One thing I think that would be very, very important would be further research into the benefits of cannabis and some of the medicinal purposes for which it can be used. I wonder, Minister, whether there's any work that you could do, perhaps with the AWMSG and with pharmaceutical companies, to help to isolate some of these key chemicals in the cannabis plant that might be beneficial to people's health in alleviating symptoms. Is that something that you might be able to do as a Welsh Government?
Diolch. Rwy'n ddiolchgar iawn i chi am gymryd yr ymyriad. Rhaid imi ddweud, caf fy hun mewn sefyllfa anarferol o gytuno â bron bob gair rydych wedi eu dweud. Un peth y credaf y byddai'n eithriadol o bwysig yw rhagor o ymchwil i fanteision canabis a rhai o'r dibenion meddyginiaethol y gellir ei ddefnyddio ar eu cyfer. Tybed, Weinidog, a oes unrhyw waith y gallech ei wneud, efallai gydag AWMSG a chwmnïau fferyllol, i helpu i ynysu rhai o'r cemegau allweddol hyn yn y planhigyn canabis a allai fod yn fuddiol i iechyd pobl o ran lleddfu symptomau. A yw hynny'n rhywbeth y gallech ei wneud fel Llywodraeth Cymru?
Well, I think the next parts in my contribution may help with that. I said earlier that there are 60 different cannabinoids that the manufacturers of Sativex had to identify, then go through those that would help with particular conditions. The manufacturer of Sativex is currently developing three new cannabis-based medicines to help treat epilepsy, schizophrenia and autism spectrum conditions. A further 18 cannabis-based medicines are in development by other manufacturers to treat a range of conditions. So, this is an area that is rich in research and the potential for cannabis derivatives to be made available in a safe, licensed and effective form.
Now, the report produced by the all-party parliamentary group, or this motion, they don't indicate the costs associated with introducing a regulatory system for herbal cannabis as a medicinal product, or indeed the costs of establishing and managing a new regulatory body to oversee production, procurement and distribution, and they're based on the costs of monitoring its use, including reporting and investing adverse incidents. There's a challenge here about how we choose to direct the national health service or press upon it to spend its resources. At this time in particular, I can't say this would be this would be a priority for me as a health Minister. But I am interested in the way in which we take advantage, in exactly the same way that any other new medicine comes into the market.
I have to say, just dealing with the point made about drugs legislation in other countries, it's true that other countries have taken a different view. But other countries take different views on a range of subjects as well. Just because states in the United States of America do this, it doesn't say that we must follow. We have a range of differences that I celebrate between ourselves and the United States, as well as key similarities that I would also celebrate too. And I don't think this is a campaign issue to replace our evidence-led approach to new medicines. Sadly, the motion, if implemented, would undermine our national evidence-based approach, and I want to ensure that the health service continues to provide safe and effective treatment. On the basis of the reasons I've set out, the Government will not support the motion, and we will be abstaining.
Wel, rwy'n credu gall y rhannau nesaf yn fy nghyfraniad helpu gyda hynny. Dywedais yn gynharach fod gweithgynhyrchwyr Sativex wedi gorfod nodi 60 o ganabinoidau gwahanol, cyn mynd drwy'r rhai a fyddai'n helpu gyda chyflyrau penodol. Mae gwneuthurwr Sativex yn datblygu tair meddyginiaeth newydd sy'n seiliedig ar ganabis i helpu i drin epilepsi, sgitsoffrenia a chyflyrau'r sbectrwm awtistiaeth. Mae 18 o feddyginiaethau pellach sy'n seiliedig ar ganabis wrthi'n cael eu datblygu gan weithgynhyrchwyr eraill i drin ystod o gyflyrau. Felly, dyma faes sy'n gyfoethog o ran ymchwil a'r potensial i ddeilliadau canabis fod ar gael ar ffurf ddiogel, drwyddedig ac effeithiol.
Nawr, nid yw'r adroddiad a gynhyrchwyd gan y grŵp seneddol hollbleidiol na'r cynnig hwn yn dynodi'r costau sy'n gysylltiedig â chyflwyno system reoleiddio ar gyfer canabis gwair fel cynnyrch meddyginiaethol, na chostau sefydlu a rheoli corff rheoleiddio newydd, yn wir, ar gyfer goruchwylio'r gwaith o gynhyrchu, caffael a dosbarthu, ac maent yn seiliedig ar y costau o fonitro ei ddefnydd, gan gynnwys cofnodi ac ymchwilio i ddigwyddiadau niweidiol. Mae yna her yma ynglŷn â sut rydym yn dewis cyfarwyddo'r gwasanaeth iechyd gwladol neu bwyso arno i wario ei adnoddau. Ar hyn o bryd yn enwedig, ni allaf ddweud y byddai hyn yn flaenoriaeth i mi fel Gweinidog iechyd. Ond mae gennyf ddiddordeb yn y ffordd y gallwn fanteisio, yn union yn yr un modd ag y daw unrhyw feddyginiaethau newydd eraill i mewn i'r farchnad.
Rhaid i mi ddweud, i ymdrin â'r pwynt a wnaed am ddeddfwriaeth cyffuriau mewn gwledydd eraill, mae'n wir fod safbwynt gwahanol gan wledydd eraill. Ond mae safbwynt gwahanol gan wledydd eraill ar nifer o bynciau. Nid yw'r ffaith fod taleithiau yn Unol Daleithiau America yn gwneud hyn yn dweud bod yn rhaid i ni ddilyn. Mae llu o wahaniaethau rhyngom ac rwy'n dathlu hynny, a buaswn yn dathlu pethau sy'n debyg rhyngom yn ogystal. Ac nid wyf yn credu bod hwn yn fater ymgyrchu i gymryd lle ein dull gweithredu wedi ei arwain gan dystiolaeth ar gyfer meddyginiaethau newydd. Yn anffodus, byddai'r cynnig, pe bai'n cael ei weithredu, yn tanseilio ein dull cenedlaethol seiliedig ar dystiolaeth, ac rwyf am sicrhau bod y gwasanaeth iechyd yn parhau i ddarparu triniaeth ddiogel ac effeithiol. Ar sail y rhesymau rwyf wedi'u nodi, ni fydd y Llywodraeth yn cefnogi'r cynnig, a byddwn yn ymatal.
Galwaf ar Mark Isherwood i ymateb i'r ddadl.
I call on Mark Isherwood to reply to the debate.
Can I thank everybody who's contributed? Mike Hedges came straight in with the key point: this is not about legalising cannabis for recreational use. It's about ensuring that we trust our medical practitioners to provide legal prescriptions of cannabinoid drugs when patients can benefit. As Leanne Wood said, following effective evidence-based campaigns by MS Cymru and others, plus the cross-party group on neurological conditions, she has reached a principled position, that people are forced to use cannabis illegally to manage their symptoms, yet morphine—effectively heroin—is given on prescription. She said that this is about stopping people having to access an illegal raw drug—stopping people having to access an illegal raw drug. The wider debate about drugs is a different debate, because this is a health debate.
Caroline Jones said that cannabis has many medical benefits, but doesn't support the reclassification. She said that THC in cannabis can cause cognitive defects. Well, the marijuana plant is comprised of over 100 chemicals, or cannabinoids, with each having different physical effects. The two main chemicals are THC, which we referred to, the element that produces the high, and CBD, which does not produce any psychoactive effects. The particular point about medical cannabis is that it has a high CBD content, not a high THC content.
Mohammad Asghar said that over 100,000 people in the UK have MS, including 4,260 in Wales. He talked about the benefits of Sativex for spasticity, but also noted that lots of MS sufferers have to risk prosecution to manage their pain, and Wales must take the lead on this. Rhun ap Iorwerth said it is a simple matter: everything possible should be done to alleviate suffering. Cannabis use for medical and recreational purposes is not the same, and there are plenty of examples of existing prescription drugs being abused, but we don’t ban those.
The Cabinet Secretary’s speech was largely a response, I feel, to what I didn’t say, rather than an evidence-based response to what I did. He said that just because the United States, or some states in the US, do it, we don’t have to. But it’s not just the US; I listed many other examples across the globe. The point is that this is becoming the norm globally. We’re getting left behind. And he said that this motion raises more questions than answers. So, could I ask him: would he agree to meet with medical advisers, endorsing the comment made by Leanne Wood, including Professor Barnes, to discuss the evidence to date on cannabis for medicinal use? We’ve all heard about the work of the all-party parliamentary group. Well, Professor Michael Barnes found that, overall, there is good evidence for the use of cannabis in many important conditions that affect many thousands of disabled people in the UK. He said:
‘Generally, cannabis and cannabis products are safe and well tolerated. It is clear from this review that cannabis does have medicinal value’.
And he said:
‘We consider that the evidence firmly suggests that cannabis should be a legal product for medicinal use, as long as the quality of the product is guaranteed and the supply chain secured and that medical users are, as far as possible and practicable, entered into proper long term studies of both efficacy and side effects.’
That is what we are proposing.
On the basis of his report, the States of Jersey said it formed the basis for planned changes across both Jersey and Guernsey. So, again, I will conclude by asking the health Secretary: will the Welsh Government agree to meet medical advisers, including Professor Barnes, to discuss the evidence to date on cannabis for medical use and to look at the detailed work across seven months by our colleagues in Westminster and the very detailed and evidenced-based international study that Professor Barnes conducted? Thank you very much.
Hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu. Daeth Mike Hedges yn syth i mewn â phwynt allweddol: nid oes a wnelo hyn â chyfreithloni canabis at ddefnydd hamdden. Mae'n ymwneud â sicrhau ein bod yn ymddiried yn ein hymarferwyr meddygol i ddarparu presgripsiynau cyfreithiol o gyffuriau canabinoid pan fo cleifion yn gallu cael budd ohonynt. Fel y dywedodd Leanne Wood, yn dilyn ymgyrchoedd effeithiol ar sail tystiolaeth gan MS Cymru ac eraill, ynghyd â'r grŵp trawsbleidiol ar gyflyrau niwrolegol, mae hi wedi cyrraedd safbwynt egwyddorol, sef bod pobl yn cael eu gorfodi i ddefnyddio canabis yn anghyfreithlon i reoli eu symptomau, eto caiff morffin—heroin i bob pwrpas—ei roi ar bresgripsiwn. Dywedodd fod hyn yn ymwneud ag atal pobl rhag gorfod cael cyffur amrwd yn anghyfreithlon—atal pobl rhag gorfod cael cyffur amrwd yn anghyfreithlon. Mae'r ddadl ehangach am gyffuriau yn ddadl wahanol, gan mai dadl iechyd yw hon.
Dywedodd Caroline Jones fod llawer o fanteision meddygol i ganabis, ond nid yw'n cefnogi ailddosbarthu. Dywedodd y gall THC mewn canabis achosi nam gwybyddol. Wel, mae'r planhigyn mariwana yn cynnwys dros 100 o gemegau, neu ganabinoidau, a phob un yn cael gwahanol effaith ar y corff. Y ddau brif gemegyn yw THC, y cyfeiriwyd ato, yr elfen sy'n cynhyrchu'r effaith benfeddw, a CBD, nad yw'n cynhyrchu unrhyw effeithiau seicoweithredol. Y pwynt penodol ynghylch canabis meddygol yw ei fod yn cynnwys lefelau uchel o CBD, ac nid THC.
Dywedodd Mohammad Asghar fod dros 100,000 o bobl yn y DU yn dioddef o sglerosis ymledol, gan gynnwys 4,260 yng Nghymru. Siaradodd am fanteision o Sativex ar gyfer sbastigedd, ond nododd hefyd fod llawer o bobl sy'n dioddef o sglerosis ymledol yn gorfod wynebu'r risg o gael eu herlyn er mwyn rheoli eu poen, a rhaid i Gymru arwain y ffordd ar hyn. Dywedodd Rhun ap Iorwerth ei fod yn fater syml: dylid gwneud popeth posibl i liniaru dioddefaint. Nid yr un peth yw defnyddio canabis at ddibenion meddygol a'i ddefnyddio at ddibenion hamdden, a cheir digonedd o enghreifftiau presennol o gyffuriau presgripsiwn yn cael eu camddefnyddio, ond nid ydym yn gwahardd y rheini.
Teimlaf fod araith Ysgrifennydd y Cabinet yn ymateb i raddau helaeth i'r hyn na ddywedais, yn hytrach nag ymateb yn seiliedig ar dystiolaeth i'r hyn y gwneuthum ei ddweud. Oherwydd bod yr Unol Daleithiau, neu rai taleithiau yn yr UDA yn ei wneud, meddai, nid yw'n golygu bod rhaid i ni ei wneud. Ond mae'n fwy na'r Unol Daleithiau; rhestrais nifer o enghreifftiau eraill ledled y byd. Y pwynt yw bod hyn yn dod yn norm yn fyd-eang. Rydym yn cael ein gadael ar ôl. A dywedodd fod y cynnig hwn yn creu mwy o gwestiynau nag o atebion. Felly, a gaf fi ofyn iddo: a fyddai'n cytuno i gyfarfod â chynghorwyr meddygol, i ategu'r sylw a wnaeth Leanne Wood, gan gynnwys yr Athro Barnes, i drafod y dystiolaeth hyd yma ar ganabis at ddibenion meddyginiaethol? Mae pawb ohonom wedi clywed am waith y grŵp seneddol hollbleidiol. Wel, canfu'r Athro Michael Barnes, yn gyffredinol, fod yna dystiolaeth dda dros ddefnyddio canabis mewn llawer o gyflyrau pwysig sy'n effeithio ar filoedd lawer o bobl anabl yn y DU. Dywedodd:
Yn gyffredinol, mae canabis a chynhyrchion canabis yn ddiogel ac yn cael eu goddef yn dda. Mae'n amlwg o'r adolygiad hwn fod gwerth meddyginiaethol i ganabis.
A dywedodd:
Rydym o'r farn fod y dystiolaeth yn awgrymu'n gadarn y dylai canabis fod yn gynnyrch cyfreithlon at ddefnydd meddyginiaethol, cyhyd ag y gellir gwarantu ansawdd y cynnyrch a diogelu'r gadwyn gyflenwi a bod defnyddwyr meddygol, cyn belled ag sy'n bosibl yn ymarferol, yn cael eu cynnwys mewn astudiaethau hirdymor priodol o effeithiolrwydd a sgil-effeithiau hirdymor.
Dyna rydym yn ei gynnig.
Ar sail ei adroddiad, dywedodd Taleithiau Jersey ei fod yn ffurfio sail i newidiadau a gynlluniwyd ar draws Jersey a Guernsey. Felly, unwaith eto, rwyf am gloi drwy ofyn i'r Ysgrifennydd iechyd: a wnaiff Llywodraeth Cymru gytuno i gyfarfod â chynghorwyr meddygol, gan gynnwys yr Athro Barnes, i drafod y dystiolaeth hyd yn hyn ar ganabis at ddefnydd meddygol ac i edrych ar y gwaith manwl dros saith mis gan ein cymheiriaid yn San Steffan a'r astudiaeth ryngwladol fanwl iawn yn seiliedig ar dystiolaeth a gyflawnwyd gan yr Athro Barnes? Diolch yn fawr iawn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Yr eitem nesaf yw’r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon ar glystyrau gofal sylfaenol, ac rwy’n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—Dai Lloyd.
The next item is a debate on the Health, Social Care and Sport Committee's report on primary care clusters, and I call on the committee Chair to move the motion—Dai Lloyd.
Cynnig NDM6624 Dai Lloyd
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon ar Glystyrau Gofal Sylfaenol, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 13 Hydref 2017.
Motion NDM6624 Dai Lloyd
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the report of the Health, Social Care and Sport Committee on Primary Care Clusters, which was laid in the Table Office on 13 October 2017.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy’n falch iawn o gael agor y ddadl yma heddiw ar adroddiad ein pwyllgor ni, y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, ar glystyrau gofal sylfaenol.
I gleifion, gofal iechyd sylfaenol yw eu cyswllt cyntaf â’r system gofal iechyd. Yn y gwasanaeth iechyd gwladol, meddygon teulu sy’n darparu gofal iechyd sylfaenol yn bennaf. Grwpiau o feddygon teulu sy’n gweithio gyda gweithwyr iechyd a gofal cymdeithasol eraill yw clystyrau gofal sylfaenol, gyda’r nod o gynllunio a darparu gwasanaethau yn lleol. Penderfynodd y Pwyllgor gynnal adolygiad o glystyrau gofal sylfaenol am ein bod ni am gadarnhau a yw’r model ar gyfer y gwaith hwn yn sicrhau gwasanaethau gwell i gleifion ac a yw ar y trywydd iawn i wneud y newidiadau systemig sydd eu hangen ym maes gofal sylfaenol.
Rhwng mis Rhagfyr 2016 a mis Chwefror 2017, cynhaliwyd ymgynghoriad cyhoeddus gennym. Cafwyd 47 o ymatebion ysgrifenedig, a’r rheini gan ystod o sefydliadau gofal iechyd, grwpiau proffesiynol a staff clinigol unigol. Cawsom dystiolaeth lafar gan sawl tyst ac, mewn digwyddiadau a gynhaliwyd yng Nghaerfyrddin, Caernarfon a Wrecsam, cyfarfu aelodau’r Pwyllgor â meddygon teulu, rheolwyr practisau a chynrychiolwyr eraill o glystyrau a byrddau iechyd lleol. Roedd y trafodaethau grŵp yn canolbwyntio ar aeddfedrwydd clystyrau, datblygu clystyrau, y gweithlu, cyllid, boddhad cleifion, ac atebolrwydd. Gwnaeth y dystiolaeth a glywsom ein helpu i lunio casgliadau clir iawn a’n galluogi i lunio argymhellion cadarn i Ysgrifennydd y Cabinet a’r Gweinidog.
Thank you very much, Presiding Officer. I'm very pleased to open this debate on our committee's report on primary care clusters.
Now, for patients, primary healthcare is their first point of contact with the healthcare system in the NHS. The main source of primary healthcare is in general practice. Primary care clusters are groups of general practitioners working with other health and social care professionals, and they do so in order to plan and provide services locally. The committee decided to undertake a review into primary care clusters as we wanted to take a close look at whether this model of working is delivering improved services to patients and whether it is on track to make the systemic changes we know are needed within primary care.
From December 2016 to February 2017 we ran a public consultation. We received 47 written responses, representing a range of healthcare organisations, professional groups and individual clinical staff. We heard oral evidence from a number of witnesses and at events held in Carmarthen, Caernarfon and Wrexham we met with GPs, practice managers and other representatives from clusters and LHBs. The group discussions focused on the maturity of clusters, cluster development, workforce, funding, patient satisfaction, and accountability. The evidence we heard helped us come to some very clear conclusions and enabled us to make robust recommendations to the Cabinet Secretary.
Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer took the Chair.
Yn gynharach heddiw, cawsom gyfarfod efo pobl a roddodd dystiolaeth i’r ymchwiliad gwreiddiol, draw yn y Pierhead amser cinio, a hynny er mwyn cael eu barn ar ganfyddiadau’r adroddiad a hefyd ar ymateb Llywodraeth Cymru i'n hadroddiad ni. Dyma fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch unwaith eto i bawb a gymerodd ran yn ein hadolygiad.
Rwy'n symud ymlaen at y casgliadau a'n hargymhellion ni. Mae ein hadroddiad yn ymdrin ag ystod eang o faterion, gan gynnwys a yw’r clystyrau wedi lleihau’r galw ar feddygon teulu, y manteision o weithio fel tîm amlddisgyblaethol, a lefel y cyllid a’i ddyraniad. Mae gennym gyfanswm o 16 o argymhellion i Lywodraeth Cymru, a’r gobaith yw y bydd y rhain yn cyfrannu tuag at sicrhau’r newid mawr sydd ei angen, yn ein barn ni, o ran datblygiad a chyfeiriad clystyrau gofal sylfaenol, os ydyn nhw i ysgafnhau’r pwysau sydd ar feddygon teulu ac ysbytai Cymru.
Mae’r set gyntaf o argymhellion—argymhellion 1, 2, 3 a 4—yn ymwneud â chyflymder a natur datblygiad clwstwr. Mae amrywiad sylweddol yn y 64 o glystyrau o ran eu haeddfedrwydd a ble maen nhw arni yn eu datblygiad. Er nad yw amrywiad ynddo’i hun yn beth negyddol, mae’r pwyllgor am gael sicrwydd bod yr amrywiad hwn o ganlyniad i ymateb i anghenion lleol, yn hytrach na diffyg cysondeb yng nghyflymder y datblygiad. Clywsom wahaniaeth barn ynghylch diben y clystyrau a chredwn fod hyn yn ychwanegu at yr amrywiad yn y ffordd y maen nhw’n datblygu. Er bod rhai yn effeithiol iawn o ran dod â rhanddeiliaid a phartneriaid cyflenwi allweddol ynghyd, mewn ardaloedd eraill, ymddengys iddynt gael eu hystyried yn gyfrwng ar gyfer gwneud cais am arian yn bennaf. Dywedodd rhai o’r ymatebwyr fod datblygiad rhai clystyrau yn dibynnu i raddau helaeth ar egni a brwdfrydedd meddygon teulu, practisau meddygon teulu, neu arweinwyr clwstwr unigol, ac nad yw’r model hwn yn un cynaliadwy yn y tymor hir. Hefyd, clywsom nad yw’r holl randdeiliaid cywir yn cymryd rhan, a bod rhai clystyrau’n dal i ganolbwyntio ar bractis meddygol cyffredinol.
Rydym yn cytuno efo Llywodraeth Cymru y dylai gwasanaethau gofal sylfaenol ganolbwyntio’n gryf ar gynllunio a chyflwyno gwasanaethau lleol i ddiwallu anghenion iechyd y boblogaeth. Felly, rydym yn cefnogi’r farn bod angen annibyniaeth ar glystyrau. Fodd bynnag, rhaid gosod hyn o fewn fframwaith llywodraethu llawer mwy diffiniedig a strwythuredig. Mae angen golwg gliriach ar ffurf, atebolrwydd, pwerau a strwythur y clystyrau yn y dyfodol. Heb hyn, y perygl yw y bydd amrywiaeth o drefniadau ad hoc lleol ac, oherwydd hynny, na fydd newid cynaliadwy yn digwydd. Felly, rwy’n croesawu’r ffaith bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn, yn llwyr neu mewn egwyddor, argymhellion 1 i 4.
Rwy’n troi nawr at y cwestiwn a yw clystyrau’n gwireddu uchelgeisiau Llywodraeth Cymru ar gyfer gofal sylfaenol, sef argymhellion 5, 6 a 7. Rydym yn cefnogi’n llawn nod Llywodraeth Cymru i glystyrau chwarae rhan arwyddocaol wrth gynllunio’r gwaith o drosglwyddo gwasanaethau ac adnoddau allan o ysbytai i’w cymunedau lleol. Ni fydd hyn yn digwydd heb ffocws ac ysgogiad cynyddol o ran sut y gall gweithwyr gofal eilaidd ymwneud yn ystyrlon â gwaith clwstwr a sut y gall clystyrau ymgymryd â’r heriau mawr o ran lleihau gofal heb ei drefnu. Rhaid i Lywodraeth Cymru nodi cynllun clir ynghylch sut y bydd yr agwedd hon ar waith clwstwr yn cael ei datblygu.
Clywsom hefyd am yr angen i newid disgwyliadau cleifion o ran priodoldeb gweld ystod o weithwyr proffesiynol gofal sylfaenol, yn hytrach na gweld y meddyg teulu bob tro. Rhoddwyd enghreifftiau o gleifion sy’n mynnu gweld meddyg teulu er gwaethaf y ffaith bod aelodau eraill o staff ar gael, fel nyrsys practis, ac y gallai fod wedi bod yn fwy priodol iddynt eu gweld nhw yn lle. Felly, rydym ni yn cefnogi’r angen am ymgyrch genedlaethol a fydd yn adeiladu ar y strategaeth Dewis Doeth bresennol i wella dealltwriaeth y claf a’r gefnogaeth ar gyfer y dull tîm amlddisgyblaethol cynyddol. Rydym ni'n croesawu’r ffaith fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn, yn llwyr neu mewn egwyddor, argymhellion 5, 6 a 7.
Mae argymhellion 8, 9 a 10 yn canolbwyntio ar faterion sy’n gysylltiedig â staffio. Mae manteision amlwg a sylweddol i’r dull tîm amlddisgyblaethol y mae’r clwstwr yn seiliedig arno. Fodd bynnag, mae rhai o’r anawsterau ymarferol cysylltiedig yn sylweddol ac, yn ein barn ni, nhw fydd yr her fwyaf arwyddocaol, o bosibl, i ddyfodol clystyrau. Mae’r rhain yn cynnwys: recriwtio a chadw meddygon teulu ac ystod eang o weithwyr proffesiynol eraill sy’n ymwneud â gofal sylfaenol; y cwestiwn ynghylch pwy sy’n cyflogi staff clwstwr a materion cysylltiedig fel pensiynau ac indemniad, efallai’r rhwystr mwyaf sylweddol i waith clwstwr effeithiol; y potensial i feddygon teulu dreulio amser yn ymdrin â materion adnoddau dynol a rheoli yn hytrach na darparu gofal clinigol; y ffaith bod goruchwyliaeth glinigol y tîm amlddisgyblaethol yn cael ei wanhau gan fod staff yn cael eu gosod y tu allan i fodelau rheoli traddodiadol a lleoliadau ffisegol; effaith negyddol dyraniadau cyllid blynyddol sy’n effeithio ar y gallu i recriwtio a chadw staff o safon; a hefyd materion llywodraethu cysylltiedig.
Yn ogystal, clywsom fod angen mynd ati, o fewn y model clwstwr newydd hwn, i gynllunio a chydgysylltu’r ddarpariaeth ar gyfer datblygu sgiliau staff a hyfforddi’r gweithlu. Siom, felly, yw bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi gwrthod ein galwad i gyflwyno arweinydd cenedlaethol i gydlynu anghenion hyfforddiant a datblygu yn y clystyrau. Fe fyddwn i’n croesawu esboniad gan Ysgrifennydd y Cabinet am ei resymau dros wneud hyn. Croesawyd cyllid clwstwr gan bawb sy’n ymwneud â gwaith clwstwr, yn genedlaethol ac yn lleol. Mae tri o’n hargymhellion, sef 11, 12 a 13, yn ymwneud â chyllid. Seiliwyd y tri ar y dystiolaeth a ddaeth i law ac nid ydyn nhw’n galw am gyllid ychwanegol. Mae’n siom, felly, fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi dewis diystyru’r pwyntiau pwysig hyn.
Mae angen seilwaith amserol ac effeithiol ar y gwasanaeth iechyd gwladol i gefnogi’r newid i waith clwstwr. Mae hyn yn cynnwys yr ystâd gofal sylfaenol a’r seilwaith IT—argymhellion 14 a 15. Mae’r dystiolaeth yn awgrymu mai ychydig o gynnydd a welwyd yn y maes hwn a bod yr ystâd, yn ei hystyr ehangaf, yn parhau i fod yn broblem sylweddol i’r sector gofal sylfaenol. Rwy’n croesawu’r ffaith bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cyhoeddi swm o £68 miliwn yn ddiweddar i gyflwyno 19 canolfan iechyd a gofal integredig newydd ledled Cymru erbyn 2021, gan y bydd y rhain yn allweddol i leddfu pwysau ar feddygon teulu ac ysbytai trwy gadw gwasanaethau iechyd hanfodol yn agosach at bobl yn eu cymunedau. Hefyd, rwy’n edrych ymlaen at glywed ymateb Ysgrifennydd y Cabinet i ganfyddiadau’r adolygiad seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol mewn perthynas â seilwaith IT.
Mae a wnelo ein hargymhelliad terfynol, argymhelliad 16, â’r angen am drefn gliriach a mwy cadarn ar gyfer gwerthuso gwaith clwstwr. Yn gyffredinol, clywsom adborth cadarnhaol am effaith ganfyddedig mentrau clwstwr, ond ychydig iawn o dystiolaeth fesuradwy oedd ar gael i ategu’r canfyddiadau hyn. Mynegwyd pryderon ynghylch a yw’n bosibl dangos effaith clystyrau, ac a oes mecanweithiau ar waith i sicrhau y gellid gwerthuso’n gadarn yr hyn maen nhw’n ei wneud, ac i ba raddau maen nhw’n gwella canlyniadau cleifion. Ystyriwyd bod gwerthuso a monitro yn hanfodol nid yn unig wrth asesu cynnydd, ond hefyd wrth sicrhau bod gwaith clwstwr llwyddiannus yn cael ei rannu ag eraill a’i gyflwyno lle bo’n briodol. Mae’n siomedig, felly, fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi gwrthod argymhelliad 16. Edrychaf ymlaen at y ddadl y prynhawn yma. Diolch yn fawr.
Earlier today, we met with people who gave evidence to the original inquiry over in the Pierhead at lunchtime, and that was in order to seek their views on the report’s findings and the Welsh Government’s response to it. I would like to take this opportunity to thank all those who took part in that.
Moving on to the conclusions and recommendations, our report covers a wide range of issues, including whether clusters are reducing demands on GPs, the benefits of multidisciplinary team working, and the level and allocation of funding. We have made a series of 16 recommendations to the Welsh Government and we hope they will contribute towards delivering the major step change we believe is needed in the development and direction of primary care clusters if they are to relieve pressure on GPs and Welsh hospitals.
Our first set of recommendations—1, 2, 3 and 4—relate to the pace and nature of cluster development. There is significant variation in the maturity of the 64 clusters and their stages of development. Whilst variation is not in itself a negative, the committee wants to be assured that this is as a result of responding to local needs, rather than because of a lack of consistency in the pace of development. We heard differing views about the purpose of clusters and believe this adds to the variation in how they are developing. Whilst some are very effective at bringing key delivery partners and stakeholders together, in other areas they appear to be primarily seen as a vehicle to apply for funds. According to some respondents there is a large degree of reliance on the energy and enthusiasm of individual GPs, GP practices or cluster leads, and that this is not a sustainable long-term model. We also heard that not all the right stakeholders are involved and that some clusters still have a focus on general medical practice.
We agree with the Welsh Government that primary care services should have a strong focus on local planning and delivery of services to meet the identified health needs of the population. Therefore we support the view that clusters need autonomy. However, this must be positioned within a much more defined and structured governance framework. There is a need for a clearer view on the future shape, accountability, powers and structure of clusters. Without this, there is a danger of a variety of ad hoc local approaches that will not deliver sustainable change. I therefore welcome the Cabinet Secretary’s acceptance, wholly or in principle, of recommendations 1 to 4.
Turning now to whether clusters are delivering the Welsh Government’s ambitions for primary care—these are recommendations 5, 6 and 7. We fully support the Welsh Government’s aim for clusters to play a significant role in planning the transfer of services and resources out of hospitals and into their local communities. This will not happen without an increased impetus and focus on how secondary care professionals can be meaningfully involved in cluster working, and how clusters can engage in the very big challenges around reducing unscheduled care. The Welsh Government must set out a clear plan as to how this aspect of cluster work will be taken forward.
We also heard about the need to change patient expectations in terms of the appropriateness of seeing a range of primary care professionals rather than seeing the GP. Examples were given of patients insisting on an appointment with a GP, despite there being other staff such as a practice nurse who it may have been more appropriate for them to see. We therefore support the need for a national campaign, building on the existing Choose Well strategy, to increase patient understanding and support for the increased multidisciplinary team approach. We welcome the Cabinet Secretary’s acceptance, wholly or in principle, of recommendations 5, 6 and 7.
Recommendations 8, 9 and 10 focus on issues related to staffing. There are obvious and substantial benefits to the multidisciplinary team approach on which the cluster model is based. However some of the associated practical difficulties are substantial and, in our view, potentially pose the most significant challenge to the future of cluster working. These include: the recruitment and retention of GPs and a wide range of other professionals involved in primary care; the question of who employs cluster staff and the associated issues of pensions and indemnity, perhaps the most significant barrier to effective cluster working; the potential for GPs to spend time dealing with HR and management issues rather than on delivering clinical care; that the clinical supervision of the MDT is becoming diluted as staff are placed outside traditional management models and physical locations; the negative impact of annual funding allocations impacting on the ability to recruit and retain staff; and associated governance issues.
We also heard about the need for properly planned and co-ordinated workforce training and skills development for staff. It is therefore disappointing that the Cabinet Secretary has rejected our call to put in place a national lead to co-ordinate training and development needs within clusters and I would welcome further explanation from the Cabinet Secretary of his reasons for this. Cluster funding was welcomed by all of those involved in cluster working, whether nationally or locally. We made three recommendations, 11, 12 and 13, in relation to funding, all of which were based on the evidence we received and were not calling for any additional funding. It is therefore disappointing that the Cabinet Secretary has chosen to disregard these important points.
The NHS needs timely and effective infrastructure to support the change to cluster working. This includes both the primary care estate and ICT infrastructure—recommendations 14 and 15. The evidence we heard suggests that progress in this area has been minimal and that the estate, in its broadest sense, remains a significant issue for the primary care sector. I welcome the Cabinet Secretary’s recent announcement of £68 million to deliver 19 new integrated health and care centres across Wales by 2021, as these will be key to relieving pressure on GPs and hospitals by keeping vital health services closer to home in people’s communities. I also look forward to hearing the Cabinet Secretary’s response to the findings of the parliamentary review of health and social care in relation to ICT infrastructure.
Our final recommendation, recommendation 16, relates to the need for a much clearer and robust mechanism for evaluating cluster work. Whilst in general we heard some positive feedback about the perceived impact of cluster initiatives, there was very limited quantifiable and measurable evidence to back up these perceptions. Concerns were expressed about whether it is possible to demonstrate the impact of clusters, and about whether there are mechanisms in place to ensure the robust evaluation of what they do, and the extent to which they are improving patient outcomes. Evaluation and monitoring were seen as vital not only in assessing progress, but also in ensuring that successful cluster work was shared with others and rolled out where appropriate. It is therefore disappointing that the Cabinet Secretary has rejected recommendation 16. I look forward to the debate this afternoon. Thank you.
I was very pleased to have been part of the Health and Social Care Committee when we decided to undertake this inquiry into primary care clusters. Our decision to look at this stemmed in great part from the concerns that other committee members and I had been made aware of through our discussions with doctors in general practice, and we wanted to evaluate this new method of working. I would like to thank the committee staff and all the witnesses who, through their frank evidence, enabled us to challenge the health boards and the Government, and develop a set of recommendations that we believe would enhance the development and authority of the GP cluster network in Wales.
We heard of so much good practice by GP clusters where there is a strong representation and involvement by other healthcare professionals, such as occupational therapists, physiotherapists, palliative care nurses and mental health specialists. We heard of examples where an idea to enhance services to the patient had been nurtured, received funding, been piloted, shown to be good practice and then either expanded or stalled. In most examples, the barriers to best practice becoming common practice emerged with a similar theme. Health boards wanted to dictate and control the money, thereby stifling the very innovation we needed. There was a lack of sustainability in either people or the money, projects stopped and started, and projects were driven to year end rather than having longevity.
Not all clusters engage with a broad spectrum of allied healthcare professionals, who had services and ideas to offer, but simply couldn't gain traction. Projects that worked have had to fight to be adopted as common practice by the health board. The checks and balances and reporting overwhelm the green shoots and, of course, there is a self-fulfilling prophecy. If the health boards don't adopt the successful projects and make them their own, then the cluster funding that's tied up in that project cannot be released to act as seed funding for the next innovation.
GPs sometimes found it extremely difficult to engage with the clusters themselves because of the sheer pressure of their case loads, and there was a sense by some allied healthcare professionals and community pharmacists that they could do more, that they were there ready, willing and able but that, in some instances, the cultural shift to stop thinking 'doctor' and utilise their skills and training was hard to achieve.
But where it works, it works well. I would cite examples from the Argyle Street medical practice based in Pembroke Dock in my own constituency, a practice under immense pressure with the largest patient roll in Wales and three doctors down. For chronic conditions and palliative care, they have utilised cluster funding to bring on occupational therapists and palliative care nurses, some of whom are funded directly by the health board and who have become the new front line in helping these vulnerable patients, thereby enabling the doctors to act as a backstop for the more complex conditions.
However, our inquiry, as the Chair has said, did find that it was very much a mixed bag, which is why I find the rejection by Welsh Government of our recommendation 16 so utterly astonishing. We wanted Welsh Government to ensure that there's a clear methodology for the evaluation of cluster work. We believe this would enable best practice to be adopted as common practice more quickly and would help to identify why some projects didn't work and ensure that they were ceased rather than money continually being flung at them. The response by the Government is frankly jargonese, hiding behind the King's Fund, and I've never been able to get my head around any organisation, Government or not, that will spend money without costing that spend—and I reference commentary from your response to our budget report—or measuring outcomes. We must quantify and evaluate. How can we do that without the appropriate information?
Recommendation 11: the Welsh Government have rejected our recommendation that cluster development money should be allocated to individual clusters on a three-year rather than one-year basis, yet the need for sustainability in cluster funding to enable training to get the right staff on board to alleviate concerns over which organisation people work to, the need to pilot, trial, evaluate and adopt—you can't do all that in a year. But a three-year funding cycle at least enables some measure of sustainability. I urge the Cabinet Secretary to review these two recommendations again in the light of all the evidence the health and social care committee took.
I do recommend, Members, that this report is read by all of us, because, given the emphasis on primary care within the parliamentary review into health and social care, clusters are a model for the way forward, but they need to be funded, freed, accountable and, ultimately, evaluated.
Roeddwn yn falch iawn o fod yn rhan o'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol pan benderfynasom gynnal yr ymchwiliad hwn i glystyrau gofal sylfaenol. Roedd ein penderfyniad i edrych ar hyn yn deillio i raddau helaeth o bryderon roedd aelodau eraill y pwyllgor a minnau wedi eu clywed drwy ein trafodaethau gyda meddygon mewn ymarfer cyffredinol, ac roeddem eisiau gwerthuso'r dull newydd hwn o weithio. Hoffwn ddiolch i staff y pwyllgor a'r holl dystion a'n galluogodd, drwy eu tystiolaeth onest, i herio'r byrddau iechyd a'r Llywodraeth, a datblygu set o argymhellion y credwn y byddent yn gwella datblygiad ac awdurdod y rhwydwaith o glystyrau meddyg teulu yng Nghymru.
Rydym wedi clywed cymaint am arferion da gan glystyrau meddygon teulu lle y ceir cynrychiolaeth gref a chyfranogiad gan weithwyr proffesiynol gofal iechyd eraill, megis therapyddion galwedigaethol, ffisiotherapyddion, nyrsys gofal lliniarol ac arbenigwyr iechyd meddwl. Clywsom am enghreifftiau lle roedd syniad i wella gwasanaethau i'r claf wedi cael ei feithrin, wedi derbyn cyllid, wedi'i dreialu, wedi'i amlygu fel enghraifft o arfer da ac yna, naill ai wedi ei ymestyn neu wedi arafu. Yn y rhan fwyaf o'r enghreifftiau, daeth yn amlwg fod thema debyg i'r rhwystrau a ataliai arferion da rhag dod yn ymarfer cyffredin. Roedd byrddau iechyd eisiau pennu a rheoli'r arian, gan lesteirio'r union arloesedd roeddem ei angen. Ceid diffyg cynaliadwyedd o ran pobl neu'r arian, roedd prosiectau'n dod i ben ac yn dechrau, a chaent eu gyrru o un flwyddyn i'r llall yn hytrach na bod unrhyw hirhoedledd yn perthyn iddynt.
Nid yw pob clwstwr yn ymgysylltu â sbectrwm eang o weithwyr proffesiynol perthynol i ofal iechyd a oedd â gwasanaethau a syniadau i'w cynnig, ond nid oeddent yn gallu dal eu gafael. Mae prosiectau a weithiodd wedi gorfod ymladd i gael eu mabwysiadu fel arfer cyffredin gan y bwrdd iechyd. Mae cadw cydbwysedd ac adrodd yn drech nag unrhyw dwf newydd, ac wrth gwrs, ceir proffwydoliaeth sy'n gwireddu ei hun. Os nad yw byrddau iechyd yn mabwysiadu'r prosiectau llwyddiannus ac yn eu perchnogi, ni ellir rhyddhau'r arian clwstwr sydd ynghlwm wrth y prosiect hwnnw i weithredu fel cyllid sbarduno ar gyfer y cam arloesi nesaf.
Roedd meddygon teulu weithiau'n ei chael hi'n eithriadol o anodd ymgysylltu â'r clystyrau eu hunain oherwydd pwysau eu llwyth achosion, ac roedd ymdeimlad gan rai gweithwyr proffesiynol perthynol i ofal iechyd a fferyllwyr cymunedol y gallent wneud mwy, eu bod yno yn barod, yn fodlon ac yn gallu ond bod y newid diwylliannol, mewn rhai achosion, i roi'r gorau i feddwl 'meddyg' a defnyddio eu sgiliau a hyfforddiant yn anodd ei gyflawni.
Ond lle mae'n gweithio, mae'n gweithio'n dda. Hoffwn gyfeirio at enghreifftiau o bractis meddygol Stryd Argyle yn Noc Penfro yn fy etholaeth, practis sydd o dan bwysau aruthrol gyda'r rhestr hiraf o gleifion yng Nghymru a thri meddyg yn brin. Ar gyfer cyflyrau cronig a gofal lliniarol, maent wedi defnyddio arian clwstwr i gyflwyno therapyddion galwedigaethol a nyrsys gofal lliniarol, gyda rhai ohonynt yn cael eu hariannu gan y bwrdd iechyd yn uniongyrchol ac sydd wedi dod yn rheng flaen newydd i helpu'r cleifion hyn sy'n agored i niwed, gan alluogi'r meddygon i weithredu fel trefniant wrth gefn ar gyfer cyflyrau mwy cymhleth.
Fodd bynnag, fel y dywedodd y Cadeirydd, canfu ein hymchwiliad gryn dipyn o gymysgedd, a dyna pam y teimlaf fod y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod ein hargymhelliad 16 yn gwbl syfrdanol. Roeddem eisiau i Lywodraeth Cymru sicrhau y ceir methodoleg glir ar gyfer gwerthuso gwaith clwstwr. Credwn y byddai hyn yn galluogi i arfer gorau gael ei fabwysiadu fel arfer cyffredin yn gyflymach ac y byddai'n helpu i nodi pam na weithiodd rhai prosiectau a sicrhau eu bod yn cael eu dirwyn i ben yn hytrach na bod arian yn cael eu taflu atynt yn barhaus. A bod yn onest, jargon yw ymateb y Llywodraeth, ac mae'n cuddio y tu ôl i Gronfa'r Brenin, ac nid wyf erioed wedi gallu deall unrhyw sefydliad, Llywodraeth neu beidio, a fydd yn gwario arian heb gostio'r gwariant hwnnw—ac rwy'n cyfeirio at sylwadau o'ch ymateb i'n hadroddiad ar y gyllideb—na mesur canlyniadau. Rhaid inni fesur a gwerthuso. Sut y gallwn wneud hynny heb y wybodaeth briodol?
Argymhelliad 11: mae Llywodraeth Cymru wedi gwrthod ein hargymhelliad y dylid dyrannu arian datblygu clwstwr i glystyrau unigol ar sail tair blynedd yn hytrach nag ar sail flynyddol, ac eto, yr angen am gynaliadwyedd arian clwstwr i alluogi hyfforddiant i gael y staff iawn ar gyfer lleddfu pryderon ynglŷn â threfniadau gwaith pobl, yr angen i gynnal peilot, treialu, gwerthuso a mabwysiadu—ni allwch wneud hynny mewn blwyddyn. Ond mae cylch ariannu tair blynedd o leiaf yn gwneud rhywfaint o gynaliadwyedd yn bosibl. Rwy'n annog Ysgrifennydd y Cabinet i adolygu'r ddau argymhelliad hyn eto yng ngoleuni'r holl dystiolaeth a gasglwyd gan y pwyllgor iechyd a gofal cymdeithasol.
Aelodau, rwy'n argymell y dylai pawb ohonom ddarllen yr adroddiad hwn, oherwydd o ystyried y pwyslais ar ofal sylfaenol yn yr adolygiad seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol, mae clystyrau'n fodel ar gyfer y ffordd ymlaen, ond mae angen eu rhyddhau, eu hariannu, eu dwyn i gyfrif, ac yn y pen draw, eu gwerthuso.
As a member of the committee, I largely welcome the response of the Welsh Government to the report as we continue to develop and strengthen the primary care clusters in the years ahead.
My overriding impression from the evidence we took in this inquiry is that, for many, it was too soon to take an informed decision or an informed view on the overall success of the clusters. So, I do think that the evaluation of activity in existing and developing clusters will be vitally important if we are to roll out good practice across Wales.
So, today, however, rather than focusing on any of the particular recommendations, there are just three points that I want to make. Firstly, investing our money to help deliver much-needed change and ensuring that we share good practice. Secondly, investing our money to help people make the right choice about their care, building on the work of the Choose Well campaign that Dai Lloyd's already referred to and delivering change in the primary care settings. And thirdly, how the work on primary care clusters is just one part of the huge responsibility to be placed on this whole Assembly in light of the parliamentary review of health and social care.
So, first, I'd like to link the growing role of primary care clusters to the vital task of spending the health budget wisely. I think the case for cluster working is well evidenced, although evaluation at present is not, and the task facing the Welsh NHS is to ensure the examples of best practice are rolled out quickly and effectively as the cluster models mature. The challenge we all face, irrespective of party-political colour, is to ensure that the moneys we invest in the Welsh NHS help to make the real changes in service delivery that we know are required. We now need to ensure that clusters are able to influence integrated medium-term plans and that those plans allow for the intended innovation the cluster funding was intended to deliver. I'm firmly of the view that we can't afford to continue investing in models of care that don't respond to the ever-changing needs. The evidence tells us that we need to shift services to the primary setting and if done properly, clusters can be an effective way of doing this, and there are some excellent examples of good practice already out there.
In my own health board area of Cwm Taf, for example, we've seen the success in Merthyr of the Baby Teeth Do Matter project, which is ensuring that under two and five-year-olds are receiving early access to dental care through healthcare support workers and dental therapists. GP support officers are supporting GPs to focus on what they can do, helping people with social care needs and care co-ordination, and the cluster is leading with ICT projects like the GP web, which provides online triage.
Cwm Taf have also piloted a virtual ward cluster project in Aberdare, which, I understand, they're soon to roll out in Merthyr as well, which saw a multidisciplinary primary care team target 150 frequent hospital attendees, mainly elderly frail, by proactively visiting them in their own homes, to offer support through physios, occupational therapists, paramedics and pharmacists. Over an eight-month period, this has seen GP appointments reduce by 60 per cent, hospital admissions reduce by 80 per cent, and calls to out-of-hours services reduce by 90 per cent. This has allowed GPs time to deal with more complex issues in their surgeries.
So, to resist change in service delivery, like the examples I've just given, is to encourage stagnation, and stagnation does not reflect what the people of Wales need from their health and social care system. Therefore, I welcome the Welsh Government's response that firms up the commitment to provide a clearer vision on the work of primary care clusters.
This leads me to my second point. As the current pressures on the system show, the next phase of the work on primary care clusters must help to strengthen the important work that underpins the Choose Well campaign. It's beyond doubt that, as users of the NHS, we must continually be reminded about the way in which our personal choices can impact on the integrity of the whole system. Strengthening services in primary care clusters, therefore ensuring that people do not need to routinely visit a hospital for their treatment, is part of the overall strategy. Perhaps we need to move back to using the full terminology of 'accident and emergency' to reinforce what the hospital-based service is truly about.
Finally, and my third point, this report on primary care clusters is just one part of what I believe is a significant year for the NHS in Wales, as we will also need to work extra hard as we receive and consider with great care the recommendations of the parliamentary review of health and social care that we debated yesterday. We have much important work ahead.
Fel aelod o'r pwyllgor, rwy'n croesawu ymateb Llywodraeth Cymru i'r adroddiad i raddau helaeth wrth i ni barhau i ddatblygu a chryfhau'r clystyrau gofal sylfaenol yn y blynyddoedd sydd i ddod.
Yr argraff bennaf a wnaed arnaf o'r dystiolaeth a gymerwyd gennym yn yr ymchwiliad hwn yw ei bod hi'n rhy fuan, i lawer o bobl, i wneud penderfyniad gwybodus neu ffurfio barn ddeallus ar lwyddiant cyffredinol y clystyrau. Felly, credaf y bydd gwerthuso gweithgaredd yn y clystyrau presennol a chlystyrau sy'n datblygu yn hanfodol bwysig os ydym yn mynd i gyflwyno arfer da ar draws Cymru.
Felly, heddiw, fodd bynnag, yn hytrach na chanolbwyntio ar unrhyw argymhellion penodol, hoffwn wneud tri phwynt yn unig. Yn gyntaf, buddsoddi ein harian i helpu i gyflawni newid sydd ei angen yn ddirfawr a sicrhau ein bod yn rhannu arferion da. Yn ail, buddsoddi ein harian i helpu pobl i wneud y dewis cywir am eu gofal, gan adeiladu ar waith yr ymgyrch Dewis Doeth y cyfeiriodd Dai Lloyd ati eisoes a chyflawni newid mewn lleoliadau gofal sylfaenol. Ac yn drydydd, y modd y mae'r gwaith ar glystyrau gofal sylfaenol yn un rhan yn unig o'r cyfrifoldeb enfawr ar y Cynulliad cyfan yng ngoleuni'r adolygiad seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol.
Felly, yn gyntaf, hoffwn gysylltu rôl gynyddol clystyrau gofal sylfaenol â'r dasg hanfodol o wario'r gyllideb iechyd yn ddoeth. Credaf fod llawer o dystiolaeth o blaid gwaith clwstwr, er nad yw hynny'n wir am werthuso ar hyn o bryd, a'r dasg sy'n wynebu GIG Cymru yw sicrhau bod yr enghreifftiau o arfer gorau yn cael eu cyflwyno'n gyflym ac yn effeithiol wrth i'r modelau clwstwr aeddfedu. Yr her sy'n wynebu pob un ohonom, waeth beth yw ein lliw gwleidyddol, yw sicrhau bod yr arian a fuddsoddwn yn GIG Cymru yn helpu i wneud y newidiadau go iawn y gwyddom eu bod yn angenrheidiol o ran y modd y caiff gwasanaethau eu darparu. Bellach mae angen inni sicrhau bod clystyrau'n gallu dylanwadu ar gynlluniau tymor canolig integredig a bod y cynlluniau hynny'n caniatáu ar gyfer yr arloesedd y bwriadwyd i arian clwstwr ei ddarparu. Rwy'n gadarn o'r farn na allwn fforddio parhau i fuddsoddi mewn modelau gofal nad ydynt yn ymateb i'r anghenion sy'n newid yn barhaol. Mae'r dystiolaeth yn dweud wrthym fod angen i ni symud gwasanaethau i'r lleoliad sylfaenol ac os caiff ei wneud yn iawn, gall clystyrau fod yn ffordd effeithiol o wneud hyn, a cheir enghreifftiau ardderchog o arfer da eisoes.
Yn ardal fy mwrdd iechyd yng Nghwm Taf, er enghraifft, rydym wedi gweld llwyddiant y prosiect Mae Dannedd Babi YN Bwysig ym Merthyr Tudful, sy'n sicrhau bod plant dan ddwy a phum mlwydd oed yn cael mynediad cynnar at ofal deintyddol drwy weithwyr cymorth gofal iechyd a therapyddion deintyddol. Mae swyddogion cymorth meddygon teulu yn helpu meddygon teulu i ganolbwyntio ar yr hyn y gallant ei wneud, gan helpu pobl ag anghenion gofal cymdeithasol a chydgysylltu gofal, ac mae'r clwstwr yn arwain gyda phrosiectau TGCh fel meddyg teulu ar y we, sy'n darparu gwasanaeth brysbennu ar-lein.
Mae Cwm Taf hefyd wedi treialu prosiect clwstwr ward rithwir yn Aberdâr—deallaf eu bod i gyflwyno un ym Merthyr hefyd yn fuan—lle roedd tîm gofal sylfaenol amlddisgyblaethol yn targedu 150 o bobl sy'n cael eu derbyn i'r ysbyty'n fynych, pobl oedrannus eiddil yn bennaf, drwy fynd ati'n rhagweithiol i ymweld â hwy yn eu cartrefi eu hunain, i gynnig cymorth drwy ffisiotherapyddion, therapyddion galwedigaethol, parafeddygon a fferyllwyr. Dros gyfnod o wyth mis, mae hyn wedi arwain at 60 y cant yn llai o apwyntiadau meddygon teulu, 80 y cant yn llai o dderbyniadau i'r ysbyty, a 90 y cant yn llai o alwadau i wasanaethau tu allan i oriau. Mae hyn wedi rhoi amser i feddygon teulu ymdrin â materion mwy cymhleth yn eu meddygfeydd.
Felly, mae gwrthsefyll newid yn y modd y darparir gwasanaethau, fel yr enghreifftiau rwyf newydd eu rhoi, yn peri i'r sefyllfa droi yn ei hunfan, ac nid system iechyd a gofal cymdeithasol sy'n troi yn ei hunfan sydd ei hangen ar bobl Cymru. Felly, rwy'n croesawu ymateb Llywodraeth Cymru sy'n cadarnhau'r ymrwymiad i ddarparu gweledigaeth gliriach o waith clystyrau gofal sylfaenol.
Mae hyn yn fy arwain at fy ail bwynt. Fel y dengys y pwysau presennol ar y system, rhaid i gam nesaf y gwaith ar glystyrau gofal sylfaenol helpu i gryfhau'r gwaith pwysig sydd wrth wraidd yr ymgyrch Dewis Doeth. Nid oes amheuaeth, fel defnyddwyr y GIG, fod rhaid inni gael ein hatgoffa'n barhaus ynglŷn â'r ffordd y gall ein dewisiadau personol effeithio ar gadernid y system gyfan. Mae cryfhau gwasanaethau mewn clystyrau gofal sylfaenol, gan sicrhau felly nad oes angen i bobl ymweld ag ysbyty i gael triniaeth fel mater o drefn, yn rhan o'r strategaeth gyffredinol. Efallai fod angen inni symud yn ôl at ddefnyddio terminoleg lawn 'damweiniau ac achosion brys' i atgyfnerthu'r hyn y mae a wnelo gwasanaeth ysbytai mewn gwirionedd.
Yn olaf, a fy nhrydydd pwynt, un rhan yn unig yw'r adroddiad hwn ar glystyrau gofal sylfaenol o'r hyn y credaf y bydd yn flwyddyn arwyddocaol i'r GIG yng Nghymru, gan y bydd angen inni hefyd weithio'n galetach byth wrth i ni dderbyn a rhoi ystyriaeth ofalus iawn i'r argymhellion yn yr adolygiad seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol a drafodwyd gennym ddoe. Mae gennym lawer iawn o waith pwysig o'n blaenau.
Yn sicr, fe wnes i ddysgu llawer iawn yn ystod yr ymchwiliad yma. Mae gen i brofiad yn fy etholaeth, fel Aelod Cynulliad Ynys Môn, o weld clwstwr ar waith—clwstwr effeithiol iawn fel rydw i'n ei ddeall. Rwyf wedi eistedd i mewn ar gyfarfod clwstwr a gweld y gwaith amlddisgyblaethol yn tynnu at ei gilydd mewn ffordd rydw i'n credu oedd yn effeithiol iawn ar ran fy etholwyr i yn Ynys Môn.
Ond rydw i hefyd wedi dysgu, rydw i'n meddwl, yn yr ymchwiliad yma, fod clwstwr yn gallu golygu rhywbeth gwahanol iawn, iawn mewn gwahanol rannau o Gymru, yn ddibynnol ar bopeth, o ddaearyddiaeth i faint meddygfeydd teulu unigol, i'r math o gydberthynas oedd yna rhwng gwahanol elfennau o'r timau amlddisgyblaethol—yn dibynnu ar bersonoliaethau, hyd yn oed, ac yn dibynnu ar agweddau pobl tuag at y clystyrau, a beth oedd eu pwrpas nhw. Rydym ni wedi clywed gan bobl a oedd yn gweld clwstwr fel rhywbeth i wirioneddol ddod â thîm at ei gilydd. Rydym ni wedi gweld ffederaleiddio'n digwydd fel cam hyd yn oed ymhellach. Rydym wedi clywed am eraill yn gweld clwstwr fel dim ond mecanwaith i ddod ag ychydig o arian ychwanegol i mewn ar gyfer rhyw brosiect neu'i gilydd.
Felly, os ydym ni'n edrych ar yr argymhelliad cyntaf un, rydw i'n meddwl bod hwnnw'n crynhoi, o bosib, prif ddiben yr hyn fuom ni yn ei drafod, sef yr angen am eglurder ynglŷn â beth yn union ydy clwstwr:
'Dylai Llywodraeth Cymru gyhoeddi model newydd ar gyfer clystyrau
gofal sylfaenol'
a bod angen i'r model hwnnw fod yn glir. Rydw i'n edrych ymlaen at weld sut y bydd hwnnw yn cael ei weithredu arno fo gan y Llywodraeth.
Certainly, I learnt a great deal during this inquiry. I have experience in my constituency as an Assembly Member for Ynys Môn of seeing a cluster at work—a very effective cluster as I understand it. I've sat in on cluster meetings and have seen the multidisciplinary work coming together in a way that I believe was very effective on behalf of my constituents in Ynys Môn.
But I've also learnt in this inquiry that a cluster can mean something very, very different in different parts of Wales, depending on everything from geography to the size of individual GP surgeries, to the kind of correlation between different elements of the multidisciplinary teams—depending on personalities even, and depending on people's attitudes towards clusters and what their purpose was. We've heard from people who were seeing the cluster as something that was genuinely there to bring a team together. We've seen federalisation happening as a further step. We've heard of others seeing clusters as a mechanism just to draw in additional funding for a particular project.
So, if we look at the first recommendation, I think that that summarises, possibly, the major intention of what we discussed, which is the need for clarity with regard to what exactly a cluster is:
'The Welsh Government should publish a refreshed model for primary care clusters'
and that the model needs to be clear. I'm looking forward to seeing how that will be implemented by the Government.
Welsh Government has rejected five of the committee recommendations. That's nearly a third. I'm disappointed at that as a committee member. I don't think it's particularly acceptable, in that none of those five, I don't think, are particularly controversial. I don't consider them to have massive financial implications, but, of course, I look forward to hearing the Cabinet Secretary's comments.
Let me go through those rejected recommendations. Recommendation 10—that's about improving planning for national training. Given our frustrations in recent times about workforce planning in Wales, perhaps one obvious and rather cheeky comment would be to say that at least the Government is consistent in refusing to carry that out, but, again, I look forward to hearing more about the rationale. Recommendation 11 says three-year financial planning should be introduced. Why reject that when Government was supportive of LHBs moving in that direction? Recommendation 12 says to review funding streams to ensure maximum impact from funding. It beggars belief why there's anything wrong with that.
Recommendation 13—
'establish clear decision making processes for quickly evaluating and scaling up successful models and ceasing funding for less successful initiatives.'
I think, perhaps, this is one of the biggest problems in the NHS. Successful initiatives, and, goodness me, they exist. We've seen plenty of them. We know of plenty of examples of innovations devised by staff within the NHS and managers, but they're not scaled up effectively. We see failed ventures allowed to continue, and I think rejecting the recommendation there suggests to me that we have this persistent problem in that particular area.
Recommendation 16, then, says to
'ensure there is a much clearer and more robust mechanism for evaluating cluster work.'
Why on earth reject the idea of collecting evidence to see if a policy is working?
So, we learned much as a committee. I certainly learnt that the principle of clusters is a principle worth pursuing, and I think it's in the interests of the NHS in Wales to see how we pull different parts, in this case, of the primary care sector together in the interests of Welsh patients. I look forward to hearing more about what the Cabinet Secretary believes he has learnt too.
Mae Llywodraeth Cymru wedi gwrthod pump o argymhellion y pwyllgor. Dyna bron i draean. Rwy'n siomedig ynglŷn â hynny fel aelod o'r pwyllgor. Nid wyf yn meddwl ei fod yn arbennig o dderbyniol, gan nad wyf yn meddwl bod yr un o'r pump yn arbennig o ddadleuol. Nid wyf yn ystyried bod iddynt oblygiadau ariannol enfawr, ond wrth gwrs, edrychaf ymlaen at glywed sylwadau Ysgrifennydd y Cabinet.
Gadewch i mi fynd drwy'r argymhellion a wrthodwyd. Argymhelliad 10—mae a wnelo hwnnw â gwella cynllunio ar gyfer hyfforddiant cenedlaethol. O ystyried ein rhwystredigaethau yn ddiweddar ynglŷn â chynllunio'r gweithlu yng Nghymru, efallai mai un sylw amlwg a braidd yn ddigywilydd fyddai dweud bod y Llywodraeth o leiaf yn gyson yn gwrthod gwneud hynny, ond unwaith eto, edrychaf ymlaen at glywed mwy am y sail resymegol. Dywed argymhelliad 11 y dylid cyflwyno cynlluniau ariannol tair blynedd. Pam gwrthod hynny pan oedd y Llywodraeth yn gefnogol i fyrddau iechyd lleol symud i'r cyfeiriad hwnnw? Dywed argymhelliad 12 y dylid adolygu'r ffrydiau ariannu i sicrhau'r effaith fwyaf posibl o'r cyllid. Mae'n anghredadwy fod unrhyw beth o'i le ar hynny.
Argymhelliad 13—
'sefydlu prosesau gwneud penderfyniadau clir ar gyfer gwerthuso a datblygu modelau llwyddiannus yn gyflym a dirwyn i ben arian ar gyfer mentrau llai llwyddiannus.'
Credaf, efallai, mai dyma un o'r problemau mwyaf yn y GIG. Mentrau llwyddiannus, a mawredd, maent yn bodoli. Rydym wedi gweld digon ohonynt. Gwyddom am ddigonedd o enghreifftiau o arloesi a ddyfeisiwyd gan staff o fewn y GIG a rheolwyr, ond nid ydynt yn cael eu datblygu'n effeithiol. Gwelwn fentrau aflwyddiannus yn cael eu caniatáu i barhau, a chredaf fod gwrthod yr argymhelliad yn awgrymu bod gennym broblem barhaus yn y maes penodol hwn.
Mae argymhelliad 16 wedyn yn dweud y dylid
'sicrhau bod mecanwaith llawer mwy eglur a chadarn ar gyfer gwerthuso gwaith clwstwr.'
Pam ar y ddaear y byddem yn gwrthod y syniad o gasglu tystiolaeth i weld a yw polisi'n gweithio?
Felly, rydym wedi dysgu llawer fel pwyllgor. Yn sicr, fe ddysgais fod yr egwyddor o glystyrau yn egwyddor gwerth mynd ar ei thrywydd, a chredaf ei bod yn fuddiol i'r GIG yng Nghymru weld sut y tynnwn wahanol rannau, o'r sector gofal sylfaenol yn yr achos hwn, at ei gilydd er budd cleifion Cymru. Edrychaf ymlaen at glywed mwy am yr hyn y cred Ysgrifennydd y Cabinet y mae ef wedi'i ddysgu hefyd.
I'm a member of the committee, so I was very pleased to take part in this inquiry, and my view, I think in line with that of the committee and most of those who gave evidence to us, is that the principle of clusters is a very good one, that the principle of interdisciplinary work is excellent. But I think we all felt that there's a lot more work to do to make the clusters more effective, and there are a lot of issues that need to be ironed out.
The highlight of the inquiry for me was the focus group in Carmarthen, ably facilitated by Angela Burns, where we were able to hear first-hand about the issues that concerned the participants there and the frustrations that they experienced in the cluster groups. Of course, the Chair mentioned in his contribution the lunchtime meeting we had with the professionals here today before this report, and in that meeting at lunchtime, I was so struck by the enthusiasm of the participants there for doing a good job in the health service and really making a great commitment. I think that came over really strongly today, and I think they all were, in principle, in support of the clusters, but they were very keen to raise the very practical ways that the clusters could be improved and the ways that we could move forward.
Obviously, one of those key issues is funding, and Members who've spoken before me have raised the issues about funding, but I think there is definitely some tension between the local health boards and the funding to the cluster groups. I think it was also mentioned in the report, and I think the BMA stated that they were aware of significant delays in the release of these funds. And there is a case, as well, for the cluster development money to be allocated directly to the clusters rather than to the health boards. So, along with the issue of the annual funding, I hope that the Cabinet Secretary will look at these issues, because there is this great enthusiasm, and I think that we need to make it as easy as possible for the clusters to develop.
The multidisciplinary working is so much to be welcomed, and one of the very interesting discussions in the Carmarthen focus group was how the patients are not able to see the GP in the way that they used to, and for some of the elderly patients who were used to seeing a GP and used to seeing always the same GP, it's quite a break in culture to see the nurse instead, or to see another allied professional more appropriate for their needs. I think, obviously, being able to see someone who is most appropriate for their needs is the key thing of multidisciplinary work. I think that as patients gradually get used to this way of operating, it will be a very effective way to operate, and the patient will see the most relevant person. I think there is, also, the opportunity, because I think patients do like continuity, they do like to see the same person, that there's no reason that can't be an allied health professional who sees them on a regular basis. That could be the same person.
I wanted to just mention quickly my experience in the constituency. Certainly, in this inquiry, fears about shortages of GPs and the difficulties of replacing GPs have cropped up all over the place, and we have had a difficult experience in Cardiff North where one of the local GP surgeries actually closed down. What happened was the existing partners of Llwynbedw practice in Birchgrove and Cathedral View in Llandaff North gave notice of their intention of terminating the general medical services contract, giving six months' notice. The health board were unable to secure another group of GPs to take over the practice, and no single practice came forward to take it over. So, both the buildings belonged to the GPs—the existing GPs. One of those is being sold. But this has had a very upsetting effect on many of my constituents who've contacted me, because it has resulted in the disruption of the pattern of healthcare that they were used to receiving. I attended a meeting of the cluster group in Cardiff North, and I know that the GPs in that cluster group felt that it should have been possible to stop this disruption for patients, and there should have been some way of ensuring that these—many elderly—patients weren't left bereft, because they were no longer able to go to the surgery they'd been to for many years. And it has resulted in a much heavier case load for other GP surgeries.
So, I think that the cluster groups are an excellent way forward that does give the opportunity for expertise to be shared, to bring in the allied professionals, and in this meeting at lunch time today, I was sitting next to the only nurse who is the lead in a cluster group. There's only one in Wales who leads a cluster group, but we hope that is a pattern that may happen in many other place.
Rwy'n aelod o'r pwyllgor, felly roeddwn yn falch iawn o gymryd rhan yn yr ymchwiliad hwn, ac yn fy marn i, yn unol â barn y pwyllgor rwy'n credu, a'r rhan fwyaf o'r rhai a roddodd dystiolaeth i ni, mae'r egwyddor o glystyrau yn un da iawn, ac mae egwyddor gwaith rhyngddisgyblaethol yn rhagorol. Ond credaf ein bod i gyd yn teimlo bod llawer mwy o waith i'w wneud i sicrhau bod y clystyrau'n fwy effeithiol, a cheir llawer o faterion sydd angen eu datrys.
Uchafbwynt yr ymchwiliad i mi oedd y grŵp ffocws yng Nghaerfyrddin, a drefnwyd yn fedrus gan Angela Burns, lle y cawsom gyfle i glywed yn uniongyrchol am y materion a oedd o bwys i'r cyfranogwyr yno a'r rhwystredigaethau a'u hwynebodd yn y grwpiau clwstwr. Wrth gwrs, soniodd y Cadeirydd yn ei gyfraniad am y cyfarfod amser cinio a gawsom gyda'r gweithwyr proffesiynol yma heddiw cyn yr adroddiad hwn, ac yn y cyfarfod hwnnw, fe'm trawyd yn fawr gan frwdfrydedd y cyfranogwyr tuag at wneud gwaith da yn y gwasanaeth iechyd ac i wneud ymrwymiad mawr. Credaf fod hynny wedi'i gyfleu yn wirioneddol gryf heddiw, a chredaf eu bod i gyd, mewn egwyddor, yn cefnogi'r clystyrau, ond roeddent yn awyddus iawn i nodi'r ffyrdd ymarferol iawn y gellid gwella'r clystyrau a'r ffyrdd y gallem symud ymlaen.
Yn amlwg, un o'r materion allweddol hynny yw cyllid, ac mae Aelodau a siaradodd yn gynt wedi nodi materion yn ymwneud ag ariannu, ond credaf yn bendant fod rhywfaint o densiwn rhwng y byrddau iechyd lleol a'r cyllid i'r grwpiau clwstwr. Rwy'n credu bod hynny wedi cael sylw yn yr adroddiad hefyd, a chredaf fod Cymdeithas Feddygol Prydain wedi dweud eu bod yn ymwybodol o oedi sylweddol cyn rhyddhau'r cronfeydd hyn. Ac mae yna achos hefyd dros ddyrannu'r arian datblygu clwstwr yn uniongyrchol i'r clystyrau yn hytrach nag i'r byrddau iechyd. Felly, yn ogystal â mater y cyllid blynyddol, rwy'n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn edrych ar y materion hyn, gan fod y brwdfrydedd yn fawr, ac rwy'n credu bod angen inni ei wneud mor hawdd ag sy'n bosibl i'r clystyrau ddatblygu.
Mae'r gwaith amlddisgyblaethol i'w groesawu'n fawr, ac un o'r trafodaethau diddorol iawn yn y grŵp ffocws yng Nghaerfyrddin oedd sut nad oedd y cleifion yn gallu gweld y meddyg teulu yn y ffordd yr arferent allu gwneud, ac i rai cleifion oedrannus a oedd wedi arfer gweld meddyg teulu ac a oedd wedi arfer gweld yr un meddyg teulu bob tro, mae'n newid go fawr yn ddiwylliannol i weld y nyrs yn lle hynny, neu i weld gweithiwr proffesiynol arall perthynol i iechyd sy'n fwy priodol ar gyfer eu hanghenion. Yn amlwg, rwy'n credu mai gallu gweld yr unigolyn mwyaf priodol ar gyfer eu hanghenion yw'r peth allweddol o ran gwaith amlddisgyblaethol. Wrth i gleifion arfer yn raddol â'r ffordd hon o weithredu, credaf y bydd yn ffordd effeithiol iawn o weithredu, a bydd y claf yn gweld y person mwyaf perthnasol. Mae cyfle yma hefyd, rwy'n credu, oherwydd mae cleifion yn hoffi parhad, ac maent yn hoffi gweld yr un person, ac nid oes unrhyw reswm na all hynny olygu gweithiwr proffesiynol perthynol i iechyd sy'n eu gweld yn rheolaidd. Gallai olygu'r un person.
Roeddwn am sôn yn gyflym am fy mhrofiad yn yr etholaeth. Yn sicr, yn yr ymchwiliad hwn, mae ofnau ynghylch prinder meddygon teulu ac anawsterau i ddod o hyd i feddygon teulu yn lle rhai sy'n gadael wedi codi eu pen ym mhobman, ac rydym wedi cael profiad anodd yng Ngogledd Caerdydd lle caeodd un o'r meddygfeydd lleol mewn gwirionedd. Yr hyn a ddigwyddodd oedd bod partneriaid presennol practis Llwynbedw yn Birchgrove a Cathedral View yng Ngogledd Llandaf wedi hysbysu ynglŷn â'u bwriad i derfynu'r contract gwasanaethau meddygol cyffredinol, gan roi chwe mis o rybudd. Roedd y bwrdd iechyd yn methu sicrhau grŵp arall o feddygon teulu i gymryd y practis, ac ni chynigiodd practis unigol ei gymryd. Felly, roedd y ddau adeilad yn eiddo i'r meddygon teulu—y meddygon teulu presennol. Mae un o'r rheini'n cael ei werthu. Ond mae hyn wedi cael effaith ddigalon iawn ar lawer o fy etholwyr sydd wedi cysylltu â mi, gan ei fod wedi arwain at darfu ar batrwm y gofal iechyd roeddent wedi arfer ei dderbyn. Mynychais gyfarfod grŵp clwstwr yng Ngogledd Caerdydd, a gwn fod y meddygon teulu yn y grŵp clwstwr hwnnw'n teimlo y dylai fod wedi bod yn bosibl atal yr aflonyddu hwn ar gleifion, a dylai fod rhyw ffordd o sicrhau na châi'r cleifion hyn—gyda llawer ohonynt yn oedrannus—eu hamddifadu am na allent fynd i'r feddygfa y buont yn ei mynychu dros lawer o flynyddoedd. Ac mae wedi arwain at lwyth achosion trymach o lawer i feddygfeydd eraill.
Felly, rwy'n credu bod y grwpiau clwstwr yn ffordd ragorol ymlaen sy'n rhoi cyfle i rannu arbenigedd, er mwyn cyflwyno'r gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd, ac yn y cyfarfod amser cinio heddiw, roeddwn yn eistedd wrth ymyl yr unig nyrs sy'n arwain grŵp clwstwr. Un nyrs yng Nghymru sy'n arwain grŵp clwstwr, ond gobeithiwn y bydd hwnnw'n batrwm a allai ddigwydd mewn sawl man arall.
I'd like to thank the committee clerks and all those who gave evidence to our committee during our inquiry into primary care clusters. Primary care clusters have the potential to transform the care delivered in our communities, but whilst we saw some excellent examples of successful clusters, there is a large variation in performance. Many GPs expressed their disappointment at the clusters. Some were highly critical. One GP described their cluster as 'amateur'. Whilst there is widespread support for the principles behind the clusters, it is broadly felt that they're not living up to the expectations.
Many witnesses pointed to the fact that development was being held up by local health boards. Cluster development funding is controlled by local health boards, and many of the clusters found they were unable to use the moneys in the most effective way, due to overly bureaucratic rules and regulations. We heard that around 90 per cent of the funding was being used to pay for staffing costs. We also heard, time and time again, that the local health board's role in allocating development moneys added unnecessary delays in getting the funding to the clusters. The Welsh NHS Confederation told us that the need to spend moneys by year end made it difficult to redesign a service, recruit, train and make real change, due to the inflexibility and insufficient lead time. As a committee, we felt that funding should go directly to the clusters, and that it should be allocated on a three-year basis to avoid short-term planning decisions, which often do not offer the best value for money. I'm disappointed that the Cabinet Secretary has rejected recommendation 11, and I urge him to reconsider.
It became apparent to me, over the course of this inquiry, that it wasn't just the funding issues: health boards were hindering the ability of the clusters to deliver real change. The British Medical Association called for greater autonomy for clusters, and that they should be at arm's length from local health boards. I'm therefore pleased that the Cabinet Secretary has accepted recommendations 2 and 3, which recommend new governance structures and delegation of decision making to clusters.
Of course, the clusters are only effective when they have consistent and clear leadership. The BMA told us that where clusters are successful, it's largely due to specific individuals who have shown proactive leadership despite the constraints of their clinical responsibilities. The committee feels that all relevant professionals need the time and space to be meaningfully involved. We recommend that there be a refreshed model and that guidance be published, setting out core membership to ensure that clusters involve the right people and have the best possible leadership team. I'm pleased that the Welsh Government have accepted this. The Cabinet Secretary has indicated that a workshop will take place next month to draw together proposed governance arrangements. The BMA has requested that the date of this workshop be moved to allow GPs to attend. I would be grateful if the Cabinet Secretary could inform us if that is possible.
All of us here want primary care clusters to succeed. As highlighted by the parliamentary review, the future of care will focus more on primary rather than secondary care, so it is important that we improve health and care provision in our local communities. Clusters have an important role to play in delivering those improvements and change. Our committee have made 16 suggestions for improving the role and operation of primary care clusters, and I urge the Welsh Government to reconsider and accept all of our recommendations. Thank you. Diolch yn fawr.
Hoffwn ddiolch i glercod y pwyllgor a'r rhai a roddodd dystiolaeth i'n pwyllgor yn ystod ein hymchwiliad i glystyrau gofal sylfaenol. Mae gan glystyrau gofal sylfaenol botensial i drawsnewid y gofal a ddarperir yn ein cymunedau, ond er i ni weld enghreifftiau ardderchog o glystyrau llwyddiannus, ceir amrywiadau mawr yn eu perfformiad. Mynegodd llawer o feddygon teulu eu siom yn y clystyrau. Roedd rhai'n feirniadol iawn. Disgrifiodd un meddyg teulu eu clwstwr fel 'amatur'. Er bod cefnogaeth eang i'r egwyddorion sy'n sail i'r clystyrau, teimlir yn gyffredinol nad ydynt yn cyflawni'r disgwyliadau.
Nododd llawer o dystion y ffaith fod byrddau iechyd lleol yn rhwystro datblygiadau. Caiff cyllid datblygu clwstwr ei reoli gan fyrddau iechyd lleol, a chanfu llawer o'r clystyrau nad oeddent yn gallu defnyddio'r arian yn y ffordd fwyaf effeithiol, oherwydd rheoliadau a rheolau rhy fiwrocrataidd. Clywsom fod oddeutu 90 y cant o'r cyllid yn cael ei ddefnyddio i dalu costau staffio. Clywsom hefyd, dro ar ôl tro, fod rôl y bwrdd iechyd lleol yn dyrannu arian datblygu yn peri oedi ychwanegol diangen cyn cael y cyllid at y clystyrau. Dywedodd Conffederasiwn GIG Cymru wrthym fod yr angen i wario arian erbyn diwedd y flwyddyn yn ei gwneud yn anodd ailgynllunio gwasanaeth, recriwtio, hyfforddi a gwneud newid go iawn, oherwydd anhyblygrwydd a phrinder amser arwain. Fel pwyllgor, teimlem y dylai'r arian fynd yn uniongyrchol i'r clystyrau, ac y dylid ei ddyrannu ar sail tair blynedd er mwyn osgoi penderfyniadau cynllunio byrdymor, nad ydynt yn cynnig y gwerth gorau am arian yn aml. Rwy'n siomedig fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi gwrthod argymhelliad 11, ac rwy'n ei annog i ailystyried.
Daeth yn amlwg i mi, yn ystod yr ymchwiliad hwn, ei fod yn ymwneud â mwy na'r problemau ariannu: roedd byrddau iechyd yn llesteirio gallu'r clystyrau i gyflawni newid gwirioneddol. Galwodd Cymdeithas Feddygol Prydain am fwy o ymreolaeth i glystyrau, ac y dylent fod hyd braich oddi wrth y byrddau iechyd lleol. Rwy'n falch felly fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn argymhellion 2 a 3, sy'n argymell strwythurau llywodraethu newydd a dirprwyo penderfyniadau i glystyrau.
Wrth gwrs, nid yw'r clystyrau ond yn effeithiol pan fydd ganddynt arweinyddiaeth gyson a chlir. Lle mae clystyrau'n llwyddiannus, dywedodd Cymdeithas Feddygol Prydain wrthym fod hynny'n deillio'n bennaf o ganlyniad i unigolion penodol sydd wedi dangos arweiniad rhagweithiol er gwaethaf cyfyngiadau eu cyfrifoldebau clinigol. Mae'r pwyllgor yn teimlo bod angen amser a lle ar bob gweithiwr proffesiynol perthnasol i gymryd rhan yn ystyrlon. Rydym yn argymell y dylid cael model diwygiedig ac y dylid cyhoeddi'r canllawiau, gan nodi aelodaeth graidd er mwyn sicrhau bod clystyrau'n cynnwys y bobl gywir a bod ganddynt y tîm arweinyddiaeth gorau posibl. Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn hyn. Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi nodi y cynhelir gweithdy y mis nesaf i ddwyn ynghyd y trefniadau llywodraethu arfaethedig. Mae Cymdeithas Feddygol Prydain wedi gofyn am newid dyddiad y gweithdy i alluogi meddygon teulu i'w fynychu. Buaswn yn ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet roi gwybod inni a yw hynny'n bosibl.
Mae pob un ohonom yma eisiau i glystyrau gofal sylfaenol lwyddo. Fel yr amlygodd yr adolygiad seneddol, bydd dyfodol gofal yn canolbwyntio mwy ar ofal sylfaenol yn hytrach na gofal eilaidd, felly mae'n bwysig ein bod yn gwella darpariaeth iechyd a gofal yn ein cymunedau lleol. Mae gan glystyrau rôl bwysig i'w chwarae'n cyflawni'r gwelliannau a'r newid. Mae ein pwyllgor wedi gwneud 16 o awgrymiadau ar gyfer gwella rôl a gweithrediad clystyrau gofal sylfaenol, ac anogaf Lywodraeth Cymru i ailystyried a derbyn pob un o'n hargymhellion. Diolch. Diolch yn fawr.
This report was published in October, and I'm obviously keen to understand why we're only debating it now. I appreciate you have to wait for the Government's response, but as I'm not a member of the committee, it is important that we are all absorbing the evidence that you're gathering, because we are talking about half our whole budget, and therefore we all have a duty to ensure that the money we are allocating to health is being spent in the best possible way.
I think primary care clusters are hugely important as a way of breaking down artificial barriers—artificial demarcation lines—between different professionals. It's also a way of tackling underperforming practices, or struggling practices, like the case that Julie Morgan's just described where the practice went out of business and nobody was prepared to take it on. Had they known about it earlier, had the cluster arrangements been closer, perhaps another practice would have been ready to take it on, particularly if they weren't presented with a surprise.
Today, I've had an excellent experience with a practice manager. I needed to very quickly establish whether a particular form that's called DS1500 had been provided to the DWP to enable somebody to get the attendance allowance that people are entitled to at the end of their life. So, this is an urgent matter. I have nothing but praise for the practice manager. This is a practice manager task. It's nothing to do with a GP in the sense that I'm not seeking clinical advice; I'm seeking administrative advice. I need to know whether this form has been sent. When we managed to establish that the DWP had lost the form, she immediately agreed to send it again and to ensure that it got there in time. So, I would just like to say that any GP who is not delegating the day-to-day administrative management of their practice to a practice manager is not using their clinical skills effectively. They should not be needing to worry about whether or not the equipment that people need to examine patients is available. That is something that somebody else should be doing.
Equally, I do find it very frustrating when I visit pharmacists to learn that GP practices are resistant to sharing the information about what medication patients are receiving. This should be available through the IT system, to enable the pharmacist, who is the specialist in medicines, to be seeing exactly what cocktail of drugs this patient is getting and whether or not what's been written on the prescription is appropriate to that individual. I'm afraid it's not uncommon, with prescriptions, for the point to be in the wrong place, and that can be extremely worrying. Of course, pharmacists are the front line. Everybody knows stories of the difficulties of getting an appointment with the GP, whereas with the pharmacist, you can walk in and you will get the advice immediately. So, I think that clusters need to be working much more closely with pharmacists, as well as other professionals, who will enable us to share the workload more effectively in line with prudent healthcare. I read, with some puzzlement, that pharmacists weren't always invited. It's not that everybody needs to be at the cluster meeting on every single occasion. It all depends on what is the subject that's going to be discussed at a particular meeting.
Should the health boards be more or less involved? Well, we always have to follow the money because if health boards aren't prepared to ensure that the money is being passed down from secondary to primary care, we are never going to get the change that we need to ensure that we have a sustainable health service.
I'd just like to finish by reminding people that I mentioned in the Assembly previously the case study of Canterbury, New Zealand, which has spent several years getting more integrated care between primary, secondary and community care, and that that has prevented the ballooning of demands on hospital care, which we all need to see. We don't need reminding as to what's going on out in the world today. So, we need to learn quickly and we need to get on with this rather than delaying further. This has to be one way forward.
Cyhoeddwyd yr adroddiad hwn ym mis Hydref, ac rwy'n amlwg yn awyddus i ddeall pam nad ydym wedi ei drafod hyd yma. Rwy'n deall bod yn rhaid i chi aros am ymateb y Llywodraeth, ond gan nad wyf yn aelod o'r pwyllgor, mae'n bwysig fod pawb ohonom yn amsugno'r dystiolaeth rydych yn ei chasglu, oherwydd rydym yn sôn am oddeutu hanner ein cyllideb gyfan, ac felly mae gan bawb ohonom ddyletswydd i sicrhau bod yr arian rydym yn ei ddyrannu i iechyd yn cael ei wario yn y ffordd orau sy'n bosibl.
Credaf fod clystyrau gofal sylfaenol yn hynod o bwysig fel ffordd o chwalu rhwystrau artiffisial—ffiniau artiffisial—rhwng gwahanol weithwyr proffesiynol. Mae hefyd yn ffordd o fynd i'r afael â phractisau sy'n tangyflawni, neu bractisau mewn trafferthion, fel yr achos a ddisgrifiodd Julie Morgan yn awr lle roedd y practis yn rhoi'r gorau i weithredu ac nid oedd neb yn barod i'w gymryd. Pe baent yn gwybod amdano yn gynharach, pe bai'r trefniadau clwstwr wedi bod yn nes, efallai y byddai practis arall wedi bod yn barod i'w gymryd, yn enwedig pe na baent wedi gorfod wynebu sefyllfa annisgwyl.
Heddiw, cefais brofiad ardderchog gyda rheolwr practis. Roedd angen i mi sefydlu'n gyflym iawn a ddarparwyd ffurflen arbennig o'r enw DS1500 i'r adran gwaith a phensiynau i alluogi rhywun i gael y lwfans presenoldeb y mae gan bobl hawl iddo ar ddiwedd eu hoes. Felly, mae hwn yn fater brys. Nid oes gennyf ddim ond canmoliaeth i'r rheolwr practis. Tasg i reolwr practis yw hon. Nid yw'n ddim i wneud â meddyg teulu yn yr ystyr nad wyf yn gofyn am gyngor clinigol; rwy'n gofyn am gyngor gweinyddol. Mae angen i mi wybod a yw'r ffurflen hon wedi ei hanfon. Pan lwyddasom i sefydlu bod yr adran gwaith a phensiynau wedi colli'r ffurflen, cytunodd ar unwaith i'w hanfon eto a sicrhau ei bod yn cyrraedd yno mewn pryd. Felly, hoffwn ddweud nad yw unrhyw feddyg teulu nad yw'n dirprwyo'r gwaith gweinyddol o ddydd i ddydd o reoli eu practis i reolwr practis yn defnyddio ei sgiliau clinigol yn effeithiol. Ni ddylai fod angen iddynt boeni a yw'r offer y mae pobl ei angen i archwilio cleifion ar gael ai peidio. Mae hynny'n rhywbeth y dylai rhywun arall fod yn ei wneud.
Yn yr un modd, rwy'n ei chael hi'n rhwystredig iawn pan ymwelaf â fferyllwyr i glywed bod meddygfeydd yn gwrthod rhannu gwybodaeth ynglŷn â pha feddyginiaeth y mae cleifion yn ei chael. Dylai fod ar gael drwy'r system TG, er mwyn galluogi'r fferyllydd sy'n arbenigo mewn meddyginiaethau, i weld yn union pa goctel o gyffuriau y mae'r claf hwn yn ei gael ac a yw'r hyn a ysgrifennwyd ar y presgripsiwn yn briodol i'r unigolyn dan sylw. Yn anffodus, nid yw'n anghyffredin, gyda phresgripsiynau, i'r pwynt fod yn y lle anghywir, a gall hynny fod yn destun pryder mawr. Wrth gwrs, fferyllwyr yw'r rheng flaen. Mae pawb wedi clywed storïau am anawsterau i gael apwyntiad i weld meddyg teulu, ond gyda'r fferyllydd, gallwch gerdded i mewn ac fe gewch y cyngor ar unwaith. Felly, rwy'n credu bod angen i glystyrau fod yn gweithio'n llawer agosach gyda fferyllwyr, yn ogystal â gweithwyr proffesiynol eraill, a fydd yn ein galluogi i rannu'r llwyth gwaith yn fwy effeithiol yn unol â gofal iechyd darbodus. Darllenais, gyda pheth dryswch, nad yw fferyllwyr bob amser yn cael gwahoddiad. Nid bod angen i bawb fod yn y cyfarfod clwstwr ar bob achlysur. Mae'n dibynnu beth yw'r pwnc sy'n mynd i gael ei drafod mewn cyfarfod penodol.
A ddylai byrddau iechyd gymryd mwy o ran neu lai o ran? Wel, rydym bob amser yn gorfod dilyn yr arian oherwydd os nad yw byrddau iechyd yn barod i sicrhau bod yr arian yn cael ei drosglwyddo i lawr o ofal eilaidd i ofal sylfaenol, nid ydym byth yn mynd i gael y newid sydd ei angen arnom i sicrhau bod gennym wasanaeth iechyd cynaliadwy.
Hoffwn orffen drwy atgoffa pobl fy mod wedi sôn yn y Cynulliad o'r blaen am astudiaeth achos Canterbury, Seland Newydd, sydd wedi treulio nifer o flynyddoedd yn cael gofal mwy integredig rhwng gofal sylfaenol, gofal eilaidd a gofal cymunedol, a bod hynny wedi rhwystro galwadau am ofal ysbyty rhag cynyddu i'r entrychion, ac mae angen i bawb ohonom weld hynny. Nid oes angen ein hatgoffa beth sy'n digwydd yn y byd heddiw. Felly, mae angen inni ddysgu'n gyflym ac mae angen inni fwrw ymlaen â hyn yn hytrach nag oedi ymhellach. Rhaid i hon fod yn un ffordd ymlaen.
Thank you. I now call the Cabinet Secretary for Health and Social Services, Vaughan Gething.
Diolch. Galwaf yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and I'm grateful to the committee for undertaking this inquiry into primary care clusters. The Welsh Government set out, yet again, in 'Prosperity for All' that we continue to see primary care clusters as key catalysts for reform and change in local healthcare. I want clusters to continue to develop their role as local collaborative mechanisms for assessing the needs of communities, and then making the best use of available resources. That means using funding, people, skills and other assets within the national health service, but also in local authorities, the third sector and communities themselves, to meet that need.
We are already seeing the benefits of collaboration at cluster level, with evidence of increased collaboration resulting in a better use of resources. We also see GP practice mergers, federations and social enterprises as some of the solutions to sustainability. To improve access, as well as sustainability, clusters continue to develop and make use of a wide range of health professionals. We increasingly see pharmacists, physiotherapists and paramedics working alongside GPs within the local healthcare team—more people having more timely access to the right professionals for their needs closer to home.
Diolch, Ddirprwy Lywydd, ac rwy'n ddiolchgar i'r pwyllgor am gynnal yr ymchwiliad hwn i glystyrau gofal sylfaenol. Mae Llywodraeth Cymru wedi nodi, unwaith eto, yn 'Ffyniant i Bawb' ein bod yn parhau i weld clystyrau gofal sylfaenol fel catalyddion allweddol ar gyfer diwygio a newid ym maes gofal iechyd lleol. Rwyf am i glystyrau barhau i ddatblygu eu rôl fel mecanweithiau cydweithredol lleol ar gyfer asesu anghenion cymunedau, a gwneud y defnydd gorau wedyn o'r adnoddau sydd ar gael. Mae hynny'n golygu defnyddio arian, pobl, sgiliau ac asedau eraill o fewn y gwasanaeth iechyd gwladol, ond hefyd yn yr awdurdodau lleol, y trydydd sector a'r cymunedau eu hunain, er mwyn diwallu'r angen hwnnw.
Rydym eisoes yn gweld y manteision o gydweithio ar lefel clwstwr, gyda thystiolaeth o fwy o gydweithio yn arwain at well defnydd o adnoddau. Rydym hefyd yn gweld uno practisau meddyg teulu, ffederasiynau a mentrau cymdeithasol fel rhai o'r atebion i gynaliadwyedd. Er mwyn gwella mynediad, yn ogystal â chynaliadwyedd, mae clystyrau'n parhau i ddatblygu a gwneud defnydd o amrywiaeth eang o weithwyr iechyd proffesiynol. Gwelwn fwyfwy o fferyllwyr, ffisiotherapyddion a pharafeddygon yn gweithio ochr yn ochr â meddygon teulu o fewn y tîm gofal iechyd lleol—mwy o bobl yn cael mynediad mwy amserol at y gweithwyr proffesiynol priodol ar gyfer eu hanghenion yn nes at adref.
It also means that services are better able to manage demand and, increasingly, capacity and better manage workloads. For example, the bay cluster in Swansea makes prudent use of a paramedic to carry out house calls. That has resulted in people, often the elderly, being seen sooner and not having to wait for the GP to finish surgery. And, in the Llanelli cluster, they've appointed two social prescribers who are helping people access the care they need from a wide range of non-clinical services that are available from the third sector, and that's reduced the call on GP time. Some of the people who've been supported by these services have actually gone on themselves to become involved in volunteering and helping others as a result. Now, to keep people at home and avoid inappropriate emergency admissions to hospital, the cluster in north Powys is making prudent use of the new professional roles of urgent care practitioners and physician associates. I expect the pace and scale of innovation and improvement to continue to increase.
I do welcome the fact that the body of the committee report recognised the wide range of good work being undertaken by clusters. This has developed since the national plan for a primary care service in Wales was published in 2014. However, while I gently disagree with some of the tenor of the recommendations, I note that they fully recognise the progress made by clusters in what is a relatively short period of time. At the outset—and I'm not saying this because there was a different Minister at the time—there was a significant current of antipathy and ambivalence within primary care towards the creation of clusters. People doubted that they'd make any difference, and, worse, many people said they would simply take up time, and there'd be more meetings to attend and more forms to fill. There is now a significantly different attitude and approach to clusters within not just general practitioners, but the broader teams of local healthcare. And, as we heard from Jenny Rathbone, more people want to be engaged and involved in the discussion and the decision making, and the value that brings. For my part, I will continue to encourage clusters to evolve and mature as the right approach to planning accessible and sustainable local healthcare.
I outlined in both my written and my oral evidence to committee, and again in my response to the recommendations, that there are already a number of key pieces of work already under way or planned that address the lines of enquiry and the recommendations. I make it clear in my evidence that we have to be careful to avoid being overly prescriptive about how clusters should develop. We set out to ensure they had the flexibility to respond to local challenges and needs assessments whilst providing a framework within which clusters and health boards operate.
The time is now right for some collective national action to support clusters to evolve. That will be informed by learning and the innovative solutions so far undertaken. So, I've asked the national primary care board to agree a set of national governance arrangements for cluster working by June of this year. And, importantly, I've asked for those governance arrangements to be enabling and not overly prescriptive. I expect them to be designed to support each cluster's individual development journey. And I set out in my response that this work will address a number of the recommendations in the report.
I recognise that committee members will always be disappointed where a Government rejects recommendations, but I would gently say that I don't think it's unacceptable for a Government to reject recommendations any more than it is acceptable for a committee to make recommendations that are difficult or challenging. We, as a Government, have to accept the need to come here for scrutiny and explain what we're doing and why, just as, I think, committees need to know that there is good faith in either rejecting or accepting only in principle.
I just want to turn to recommendation 10. I think there's something here about recommending a national lead to deal with all these local services. I don't think that would actually deliver the sort of improvement that I know Members are generally looking for in training.
And, in response to recommendation 11, I just want to point out that we've made £10 million available on a recurrent basis for clusters to decide how to invest, and I recognise some of the evidence given, both to the committee and that I've heard individually, about some of the variance in the agility with which clusters can use that money together with their local health board. But clusters do take different decisions on how best to use moneys. They have different cluster development plans that they themselves have been involved in designing, and, while it's used to test innovative solutions, I have asked health boards to review their planning processes to ensure systematic evaluation.
I'm trying to deal here, again, with recommendation 13, in part, because that three-year rolling planning process, at cluster and at health board level, has to ensure that unsuccessful initiatives are stopped and successful ones are scaled up and funded from health boards core discretionary resources. I expect that to release funding at cluster level to invest in new innovative projects to drive continuous improvement.
Just on a specific point mentioned by the UKIP spokesperson, I'm happy to confirm that David Bailey, Dr David Bailey from the BMA, will be taking part in the February workshop, so there will be doctor representation there from the ground.
I think we also need to reflect, having had the report and having had the series of responses to the recommendations, that we also yesterday had the parliamentary review, and the significant status and thought given to the role of primary care within that review, and recommendations about planning and about the role of primary care being more specific in the integrated medium term plan process, and indeed changes they've recommended for the IMTP process itself and about the relationship with local government. They're things that we need to be open minded to and to take on board in actually coming to our final response to it.
So, this isn't a point in time where there is a closed door on everything and anything. I expect to see more evidence for the efficacy of clusters in different parts of Wales in the quality and outcomes framework we already have for primary care. That should really help us to understand and evaluate the real impact of clusters. There will of course be learning about what works and what is not working. I think the committee report and its recommendations have been a useful exercise to help take us forward and to actually spread more understanding about the work that clusters are undertaking.
Having noted the recommendations, I'm pleased again to recognise that a range of them centre on areas of work that we too have already recognised and expect to report back to the Assembly upon. As I said in my response, action is under way or planned, and the committee's report and the wealth of evidence it contains will help to inform our work and our future consideration.
Mae hefyd yn golygu bod gwasanaethau'n gallu rheoli'r galw a llwythi gwaith yn well, yn ogystal â'r capasiti yn gynyddol. Er enghraifft, mae clwstwr bae Abertawe yn gwneud defnydd doeth o barafeddyg i alw yn nhai pobl. Mae hynny wedi arwain at sicrhau bod pobl, yr henoed yn aml, yn cael eu gweld yn gynt heb orfod aros i'r meddyg teulu orffen gwaith yn y feddygfa. Ac yng nghlwstwr Llanelli, maent wedi penodi dau bresgripsiynydd cymdeithasol sy'n helpu pobl i gael mynediad at y gofal sydd ei angen arnynt gan ystod eang o wasanaethau anghlinigol sydd ar gael gan y trydydd sector, ac mae hynny wedi lleihau'r galw ar amser meddygon teulu. Mae rhai o'r bobl sydd wedi cael cymorth gan y gwasanaethau hyn wedi mynd ati eu hunain wedyn i wneud gwaith gwirfoddol a helpu eraill o ganlyniad i hynny. Nawr, er mwyn cadw pobl yn y cartref ac osgoi derbyniadau brys amhriodol i'r ysbyty, mae'r clwstwr yng ngogledd Powys yn gwneud defnydd doeth o rolau proffesiynol newydd ymarferwyr gofal brys a chymdeithion meddygol. Rwy'n disgwyl i gyflymder a maint arloesedd a gwelliannau barhau i gynyddu.
Rwy'n croesawu'r ffaith fod corff adroddiad y pwyllgor wedi cydnabod yr ystod eang o waith da sy'n cael ei wneud gan glystyrau. Mae hyn wedi datblygu ers y cyhoeddwyd y cynllun cenedlaethol ar gyfer gwasanaeth gofal sylfaenol yng Nghymru yn 2014. Fodd bynnag, er fy mod yn anghytuno braidd â pheth o swm a sylwedd yr argymhellion, nodaf eu bod yn cydnabod yn llawn y cynnydd a wnaed gan glystyrau mewn cyfnod cymharol fyr o amser. Ar y dechrau—ac nid wyf yn dweud hyn oherwydd mai Gweinidog arall oedd wrthi ar y pryd—roedd cryn ddrwgdeimlad ac amwysedd o fewn gofal sylfaenol tuag at greu clystyrau. Roedd pobl yn amau y byddent yn gwneud unrhyw wahaniaeth, ac yn waeth na hynny, dywedodd llawer o bobl na fyddent ond yn mynd ag amser, ac y byddai mwy o gyfarfodydd i'w mynychu a mwy o ffurflenni i'w llenwi. Bellach, ceir agwedd go wahanol tuag at glystyrau ymhlith meddygon teulu, yn ogystal â thimau ehangach gofal iechyd lleol. Ac fel y clywsom gan Jenny Rathbone, mae mwy o bobl eisiau bod yn rhan o hyn a chael eu cynnwys yn y drafodaeth a'r broses o wneud penderfyniadau, a'r gwerth a ddaw yn sgil hynny. O 'm rhan i, byddaf yn parhau i annog clystyrau i esblygu ac aeddfedu fel y dull cywir o gynllunio gofal iechyd lleol hygyrch a chynaliadwy.
Amlinellais yn fy nhystiolaeth ysgrifenedig a fy nhystiolaeth lafar i'r pwyllgor, ac eto yn fy ymateb i'r argymhellion, fod yna eisoes nifer o ddarnau allweddol o waith ar y gweill neu wedi'i gynllunio sy'n mynd i'r afael â llinellau ymholi ac argymhellion. Rwy'n dweud yn glir yn fy nhystiolaeth fod yn rhaid inni fod yn ofalus i osgoi bod yn rhy gyfarwyddol ynglŷn â sut y dylai clystyrau ddatblygu. Ein bwriad oedd sicrhau bod ganddynt hyblygrwydd i ymateb i heriau ac asesiadau o anghenion lleol gan ddarparu fframwaith i glystyrau a byrddau iechyd allu gweithredu o'i fewn.
Nawr yw'r amser ar gyfer camau cenedlaethol ar y cyd i gynorthwyo clystyrau i esblygu. Caiff hynny ei lywio gan wersi a ddysgwyd a'r atebion arloesol a gyflawnwyd hyd yma. Felly, rwyf wedi gofyn i'r bwrdd cenedlaethol gofal sylfaenol gytuno ar set o drefniadau llywodraethu cenedlaethol ar gyfer gwaith clwstwr erbyn mis Mehefin eleni. Ac yn bwysig, rwyf wedi gofyn i'r trefniadau llywodraethu hynny alluogi yn hytrach na bod yn rhy gyfarwyddol. Rwy'n disgwyl iddynt gael eu cynllunio i gefnogi taith ddatblygu unigol pob clwstwr. A nodais yn fy ymateb y bydd y gwaith hwn yn ymdrin â nifer o'r argymhellion yn yr adroddiad.
Rwy'n cydnabod y bydd aelodau'r pwyllgor bob amser yn siomedig pan fo'r Llywodraeth yn gwrthod argymhellion, ond mentraf ddweud nad wyf yn meddwl ei bod hi'n annerbyniol i'r Llywodraeth wrthod argymhellion fwy nag y mae'n dderbyniol i bwyllgor wneud argymhellion sy'n anodd neu'n heriol. Fel Llywodraeth, mae'n rhaid i ni dderbyn yr angen i ddod yma ar gyfer craffu ac egluro beth rydym yn ei wneud a pham, fel rwy'n meddwl bod angen i bwyllgorau wybod y ceir ewyllys da wrth wrthod neu dderbyn mewn egwyddor yn unig.
Rwyf am droi at argymhelliad 10. Credaf fod rhywbeth yma am argymell arweiniad cenedlaethol i ymdrin â'r holl wasanaethau lleol hyn. Nid wyf yn meddwl mewn gwirionedd y byddai hynny'n cyflawni'r math o welliant y gwn fod yr Aelodau'n edrych amdano yn gyffredinol mewn hyfforddiant.
Ac wrth ymateb i argymhelliad 11, rwyf am nodi ein bod wedi rhyddhau £10 miliwn o gyllid rheolaidd i glystyrau benderfynu sut i fuddsoddi, ac rwy'n cydnabod peth o'r dystiolaeth a roddwyd, i'r pwyllgor a'r hyn a glywais yn unigol, am beth o'r amrywio o ran hyblygrwydd i glystyrau allu defnyddio'r arian hwnnw gyda'u bwrdd iechyd lleol. Ond mae clystyrau'n gwneud penderfyniadau gwahanol ar y ffordd orau o ddefnyddio arian. Mae ganddynt gynlluniau datblygu clwstwr gwahanol y maent hwy eu hunain wedi bod yn rhan o'r gwaith o'u llunio, ac er y caiff ei ddefnyddio i brofi atebion arloesol, gofynnais i'r byrddau iechyd adolygu eu prosesau cynllunio er mwyn sicrhau prosesau gwerthuso systematig.
Rwy'n ceisio ymdrin yma, unwaith eto, gydag argymhelliad 13, yn rhannol oherwydd bod yn rhaid i'r broses gynllunio dreigl dair blynedd ar lefel clwstwr ac ar lefel bwrdd iechyd, sicrhau bod y mentrau aflwyddiannus yn cael eu dirwyn i ben a rhai llwyddiannus yn cael eu datblygu a'u hariannu o adnoddau craidd disgresiynol byrddau iechyd. Rwy'n disgwyl i hynny ryddhau cyllid ar lefel clwstwr i'w fuddsoddi mewn prosiectau arloesol newydd i ysgogi gwelliant parhaus.
Ar bwynt penodol y cyfeiriodd llefarydd UKIP ato, rwy'n hapus i gadarnhau y bydd David Bailey, Dr David Bailey o Gymdeithas Feddygol Prydain, yn cymryd rhan yn y gweithdy ym mis Chwefror, felly bydd meddygon ar lawr gwlad yn cael eu cynrychioli yno.
Credaf fod angen inni fyfyrio hefyd, ar ôl cael yr adroddiad a'r gyfres o ymatebion i'r argymhellion, ein bod wedi cael yr adolygiad seneddol ddoe hefyd, a'r statws a'r meddwl sylweddol a roddwyd i rôl gofal sylfaenol yn yr adolygiad hwnnw, a'r argymhellion ynghylch cynllunio ac ynghylch rôl gofal sylfaenol yn bod yn fwy penodol ym mhroses y cynllun tymor canolig integredig, ac yn wir y newidiadau y maent wedi eu hargymell ar gyfer proses y cynllun tymor canolig integredig ei hun ac am y berthynas gyda llywodraeth leol. Maent yn bethau y mae angen inni fod â meddwl agored yn eu cylch a'u hystyried wrth ddod at ein hymateb terfynol iddo.
Felly, nid yw hwn yn bwynt mewn amser lle y ceir drws caeedig i bopeth. Rwy'n disgwyl gweld mwy o dystiolaeth o effeithiolrwydd clystyrau mewn gwahanol rannau o Gymru yn y fframwaith ansawdd a chanlyniadau sydd gennym eisoes ar gyfer gofal sylfaenol. Dylai hynny ein helpu o ddifrif i ddeall a gwerthuso gwir effaith clystyrau. Wrth gwrs, bydd gwersi i'w dysgu ynglŷn â beth sy'n gweithio a beth nad yw'n gweithio. Credaf fod adroddiad y pwyllgor a'i argymhellion wedi bod yn ymarfer defnyddiol i'n helpu i symud yn ein blaenau ac i ledaenu mwy o ddealltwriaeth o'r gwaith y mae clystyrau yn ei gyflawni mewn gwirionedd.
Ar ôl nodi'r argymhellion, rwy'n falch unwaith eto o gydnabod bod amrywiaeth ohonynt yn canolbwyntio ar feysydd gwaith yr ydym ninnau hefyd wedi eu cydnabod eisoes ac rydym yn disgwyl adrodd yn ôl i'r Cynulliad yn eu cylch. Fel y dywedais yn fy ymateb, mae gwaith ar y gweill neu wedi'i gynllunio, a bydd adroddiad y pwyllgor a'r cyfoeth o dystiolaeth sydd ynddo yn helpu i lywio ein gwaith a'n hystyriaethau yn y dyfodol.
Thank you. Can I call Dai Lloyd to reply to the debate?
Diolch. A gaf fi alw ar Dai Lloyd i ymateb i'r ddadl?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi cymryd rhan a hefyd eto ategu ein diolch i'r clercod a'r sawl sydd yn ymchwilwyr i ni fel pwyllgor am eu holl gwaith, ac wrth gwrs i'r sawl sydd wedi bod yn rhoi tystiolaeth i ni dros y misoedd diwethaf. Roedd hi'n hyfryd cyfarfod efo nifer ohonyn nhw, fel gwnaeth Julie Morgan ei ddweud, amser cinio yn y Pierhead, fel rhyw fath o gwblhau'r cylch. Roedden nhw wedi cyflwyno tystiolaeth, roedden nhw wedi gweld ein hadroddiad ni, roedden nhw wedi gweld ymateb y Llywodraeth, ac roedd yna le iddyn nhw drafod hynny hefyd. Dyna'r tro cyntaf i hynny ddigwydd i ni fel pwyllgor, a buaswn i'n meddwl fe fuaswn i'n ei weld fel rhyw fath o template i bwyllgorau eraill weithredu hefyd.
Reit, fe gawsom ni res o siaradwyr: Angela, Dawn, Rhun, Julie, Caroline, Jenny. Rwy'n falch o gael siaradwr nad oedd yn aelod o'r pwyllgor—nid fy mod i'n amharchu unrhyw aelod o'r pwyllgor hefyd a wnaeth siarad, ond rwy'n falch o gael rhywun sydd ddim yn aelod o'r pwyllgor yn cyfrannu hefyd, ac, wrth gwrs, yr Ysgrifennydd Cabinet ei hunan.
Y pwynt sylfaenol—ac rydym ni'n mynd i barhau i anghytuno ar hyn, rydw i'n siŵr—ydy'r angen am sicrwydd ariannol i gyflogi, yn enwedig i gyflogi staff newydd ar lefel y clwstwr. Fe wnaeth yr Ysgrifennydd Cabinet ei hun ddweud am yr enghreifftiau yna o glystyrau yn cyflogi paramedics, a hefyd fferyllwyr. Mae'n llawer haws cyflogi rhywun ar gytundeb o dair blynedd nag ar gytundeb o flwyddyn. Dyna'r pwynt sylfaenol roedd llawer o'r tystion yn dweud wrthym ni, fod angen y sicrwydd ariannol yna, a hefyd sicrwydd cytundebau, pensiynau ac ati—pwy oedd yn eu rheoli nhw. Achos mae'r clystyrau eu hunain yn endid sydd ddim, fel y byrddau iechyd, yn endid cyfreithiol felly ym materion cyflogaeth. Felly, y manylion yna sydd angen eu datrys er mwyn gallu cael swyddi fel y paramedics yna, fel y fferyllwyr, sy'n gwneud gwaith clodwiw iawn, mae'n rhaid i mi ddweud, achos mae paramedics gyda ni yn y clwstwr rydw i'n rhan ohono fe ac mae wedi trawsnewid y ffordd rydym ni'n gweithio. Os oes yna alwad brys rŵan yng nghanol ein syrjeri, nid oes yn rhaid i feddyg teulu adael y syrjeri rŵan, a'r holl gleifion sydd yn y fanna, i fynd i weld rhywun allan sydd wedi cwympo neu beth bynnag. Mae'r paramedic yna ac yn ein ffonio ni. Mae wedi trawsnewid y ffordd rydym ni'n rhedeg o ddydd i ddydd. Felly, maen nhw yn gwneud cyfraniad gwerthfawr fel yna ac mae angen eu cadw nhw a'u parchu nhw.
Felly, rydym ni wedi clywed yr holl ddadleuon yna, ac wnaf i ddim ailadrodd y dadleuon rydym ni wedi cael yn y fan hyn chwaith ynglŷn â pha argymhellion sydd wedi'u pasio a pha argymhellion sydd wedi cael eu gwrthod, ond mae'n wir i nodi fod y clystyrau yma yn ddatblygiad cyffrous. Mi ydw i hefyd yn ddigon hen i fod wedi cael yr un un ddadl roedd yr Ysgrifennydd Cabinet yn dweud amdano—ar y dechrau, flynyddoedd yn ôl, nid oedd neb yn siŵr iawn os oedd y rhain yn mynd i weithio neu a oedden nhw'n mynd i fod yn haenen ychwanegol o fiwrocratiaeth ar feddygon teulu, a oedd dim digon ohonom ni yn y lle cyntaf, ac a fyddai angen mwy o waith ac ati. Wel, rydym ni'n rhannol wedi dod dros hynny, ond yn rhannol hefyd mae'r rheithgor yn dal allan. Dyna pam mae pobl yn gofyn, a dyna pam mai prif argymhelliad yr adroddiad yma ydy bod eisiau newid mawr yn sylweddol—step change—yn natblygiad y clystyrau ac yn eu gweithredu, er mwyn i ni allu sicrhau a gwireddu y dyhead yma i gael y timau amlddisgyblaethol yma yn gweithio efo'i gilydd er mwyn buddiannau ein cleifion. Diolch yn fawr.
Thank you very much, Presiding Officer. I'd like to thank everyone who has participated in the debate and again echo our thanks to the clerks and researchers for all of their work, and of course to those who have provided us with evidence over the past months. It was wonderful to meet with many of them, as Julie Morgan said, at lunchtime at the Pierhead in order to complete the circle, as it were. They'd presented evidence, they'd read our report, they'd seen the Government's response to it, and then they could discuss that. That's the first time that we as a committee have done that, and I would see it as a template for other committees, as a modus operandi for them too.
There were a number of speakers: Angela, Rhun, Dawn, Julie, Caroline, Jenny. I was pleased to have a contributor who is not a committee member—not that I want to disrespect any committee member who spoke, but it was nice to have a non-committee member contributing to the debate, and, of course, we also heard from the Cabinet Secretary himself.
The fundamental point—and we will continue to disagree on this point, I'm sure—is this need for financial security to employ, in particular to employ new staff at cluster level. The Cabinet Secretary himself mentioned those examples of clusters employing paramedics, and also pharmacists. It's far easier to employ someone on a three-year contract than a one-year contract. That's the fundamental point that many of our witnesses made, that they need that financial security, and also contractual and pension security, in terms of who manages those. Because the clusters themselves are an entity that, unlike the health boards, are not a legal entity in terms of employment issues. So, those are the issues that need to be resolved in order to get those paramedics and pharmacists, who do laudable work, I have to say, because the paramedics we have in the cluster that I am part of have transformed the way we work. If there's an emergency call now in the middle of a surgery, a GP doesn't have to leave the surgery, and all the patients there, to go and see someone who may have fallen or whatever. The paramedic is there and they phone us. It has transformed the way in which we run our services from day to day. Therefore, they do make a valuable contribution, and we need to retain them and respect them.
So, we've heard all of the arguments made, and I won't rehearse the arguments as to which recommendations have been accepted and which have been rejected, but it is true to note that these clusters are an exciting development. I'm old enough to have had the very debate that the Cabinet Secretary mentioned—at the start, years ago, no-one was sure whether these were going to work or whether they would be an additional layer of bureaucracy for GPs, with not enough of us in place in the first place, and more work would need to be done and so on. Well, we've partially overcome that problem, but partially the jury is still out. That's why people are asking, and that's why the main recommendation of this report is that we need a fundamental change, a step change indeed, in terms of the development of the clusters and their implementation, so that we can secure and achieve this aspiration of having these MDTs working together for the benefit of our patients. Thank you very much.
Thank you. The proposal is to note the committee report. Does any Member object? No. Therefore, the committee report is noted and agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw nodi adroddiad y pwyllgor. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae adroddiad y pwyllgor wedi ei nodi a'i gytuno yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Unless three Members wish for the bell to be rung, I now intend to proceed to voting time.
Oni bai bod tri aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, rwy'n bwriadu symud ymlaen i'r cyfnod pleidleisio yn awr.
Okay. So, we'll now vote on the Member debate under Standing Order 11.21. So, I call for a vote on the motion tabled in the names of Mark Isherwood, Leanne Wood, Mike Hedges and Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Has everybody voted that wants to vote? Okay. Close the vote. For the motion 31, 18 abstentions, two against, therefore the motion is agreed. Thank you.
Iawn. Felly, fe bleidleisiwn yn awr ar y ddadl gan Aelod o dan Reol Sefydlog 11.21. Felly, galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Mark Isherwood, Leanne Wood, Mike Hedges a Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. A yw pawb sydd eisiau pleidleisio wedi pleidleisio? Iawn. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 31, roedd 18 yn ymatal, 2 yn erbyn, felly derbyniwyd y cynnig. Diolch.
NDM6565 - Dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv): O blaid: 31, Yn erbyn: 2, Ymatal: 18
Derbyniwyd y cynnig
NDM6565 - Member Debate under Standing Order 11.21(iv): For: 31, Against: 2, Abstain: 18
Motion has been agreed
We now move on to the short debate, so if you're leaving the Chamber please do so quickly.
Right, can we all leave—? Those who are leaving, please do so. We now move to the short debate, and I call on Lee Waters to introduce the debate topic he has chosen. Lee.
Symudwn ymlaen yn awr at y ddadl fer, felly os ydych yn gadael y Siambr gwnewch hynny'n gyflym os gwelwch yn dda.
Iawn, a gawn ni i gyd adael—? A wnaiff y rhai sy'n gadael wneud hynny os gwelwch yn dda. Symudwn ymlaen yn awr at y ddadl fer, a galwaf ar Lee Waters i gyflwyno'r pwnc y mae wedi ei ddewis. Lee.
Diolch, Dirprwy Llywydd.
'And we will build brutal energy cut into a much better home. It's a movement towards the beautiful legal scams and better share. And it was a gingelly deal, and I don't think they're never worth in a middle deal to be parted to Mexico.'
Not the most inspiring opening to a speech, I'll admit, but what sets this opening apart is what sets this debate apart. It was written by a robot, a gimmick carried out by The New Yorker last year. They fed 270,000 words spoken by Donald Trump into a computer programme that studies language patterns. It analyses word choice and grammar, and learnt how to simulate Trump's speech. It doesn't totally make sense, but neither does Trump. Although I like the term 'gingelly deal', I don't think it's yet part of the popular lexicon, but I opened with it because I want to bring the abstract into the real quickly.
Until now, automation and robotics has largely been confined to manufacturing industries, but the exponential growth in the application of artificial intelligence will now hit every industry, every profession. Doctors, accountants, lawyers, translators—any role that has a repetitive element is likely to be impacted. It's estimated that around 700,000 jobs in Wales will be hit by automation, and we need to mobilise to prepare people for the change that is coming, and it's a big change. Indeed, analysts have compared the impact of artificial intelligence with the arrival of electricity in the late nineteenth and early twentieth century; it's that big a shift. The technology writer, Luke Dormehl, used the parallel to help us get our heads around the scale of the change that we are facing. That was a profoundly disruptive change that interrupted the regular biological rhythms of life: electric light allowed people for the first time to create their own schedules for work and play, so night and day no longer mattered, and it unleashed a chain of innovation. The network of wires ushered in a slew of connected devices that created industries and changed lives forever.
Diolch, Ddirprwy Lywydd.
'And we will build brutal energy cut into a much better home. It's a movement towards the beautiful legal scams and better share. And it was a gingelly deal, and I don't think they're never worth in a middle deal to be parted to Mexico.'
Nid yr agoriad mwyaf ysbrydoledig i araith, rwy'n cyfaddef, ond yr hyn sy'n gwneud yr agoriad hwn yn wahanol yw'r hyn sy'n gwneud y ddadl hon yn wahanol. Cafodd ei ysgrifennu gan robot, gimig a gyflawnwyd gan The New Yorker y llynedd. Aethant ati i fwydo 270,000 o eiriau gan Donald Trump i mewn i raglen gyfrifiadurol sy'n astudio patrymau iaith. Mae'n dadansoddi'r dewis o air a gramadeg, a dysgodd sut i efelychu lleferydd Trump. Nid yw'n gwneud synnwyr llwyr, ond nid yw Trump chwaith. Er fy mod yn hoffi'r term 'gingelly deal', nid wyf yn meddwl ei fod yn rhan o'r eirfa boblogaidd hyd yma, ond agorais gydag ef am fy mod am droi'r haniaethol yn real yn gyflym.
Hyd yn hyn, cafodd awtomatiaeth a roboteg eu cyfyngu i raddau helaeth i'r diwydiannau gweithgynhyrchu, ond bellach bydd twf esbonyddol yn y defnydd o ddeallusrwydd artiffisial yn taro pob diwydiant, pob proffesiwn. Meddygon, cyfrifwyr, cyfreithwyr, cyfieithwyr—mae'n debygol o effeithio ar unrhyw rôl sy'n cynnwys elfen ailadroddus. Amcangyfrifir y bydd oddeutu 700,000 o swyddi yng Nghymru yn cael eu taro gan awtomatiaeth, ac mae angen inni baratoi i arfogi pobl ar gyfer y newid sy'n dod, ac mae'n newid mawr. Yn wir, mae dadansoddwyr wedi cymharu effaith deallusrwydd artiffisial gyda dyfodiad trydan ar ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg a dechrau'r ugeinfed ganrif; mae'n newid mor fawr â hynny. Defnyddiodd yr awdur llyfrau ar dechnoleg, Luke Dormehl, y gymhariaeth i'n helpu i ddirnad maint y newid sy'n ein hwynebu. Roedd hwnnw'n newid hynod aflonyddgar a darfodd ar rythmau biolegol arferol bywyd: caniataodd golau trydan i bobl greu eu hamserlenni eu hunain ar gyfer gwaith a hamdden am y tro cyntaf, fel nad oedd nos a dydd o bwys bellach, a rhyddhaodd gadwyn o arloesedd. Arweiniodd y rhwydwaith o wifrau at lu o ddyfeisiau cysylltiedig a greodd ddiwydiannau a newid bywydau am byth.
It's that scale of profound change that we're on the cusp of again. Right now, we're in the early adopter stages of the artificial intelligence revolution, but we can discern an outline of the type of change that’s ahead of us. I was blown away by the robot who was able to cook a meal by just being shown a 'how to cook' video on YouTube without any direct human input. Researchers at the University of Maryland did this experiment two years ago now, and they're planning to use a similar deep learning approach in areas like military repair. Elon Musk at Tesla thinks that a car manufacturing factory without any human workers is within reach. Amazon are trialling a shop without workers, where you're automatically billed when you leave the store. These are all game changes, changing the way we behave. Amazon, Airbnb and Uber are all demonstrating how quickly technology can change how we shop, sleep and move from A to B. And they're up-ending business models in the process. You won’t find the largest global retailer on the high street. The world’s largest accommodation provider doesn’t own a single hotel. And the largest taxi firm doesn’t own a single car.
As the director of the Confederation of British Industry in Wales points out in a recent article, in 2004, Blockbuster had 84,000 employees and had revenues of $6 billion. In 2016, just 12 years later, Netflix employed 4,500 people and made $9 billion. It's called disruptive change for a reason, and it's evolving quickly. In the early days of the internet, it was about tasks like finding information or listening to music, but now technology is moving to anticipate our needs. Innovation expert Alec Ross points out that robots used to be stand-alone machines carrying out basic tasks. Now they're all connected to the cloud and are learning as they go, not just from their own experiences, but, because they can be linked to every other similar machine across the world, they learn from each other and adapt in real time. He calls it a quantum leap for the cognitive development of robots.
It's the equivalent of you and I being able to tap into the combined brainpower of every other human on earth to make a decision and to do so in a split second. Imagine how much smarter we'd be. Imagine how much better we'd be at making decisions. That's what's happening with robots. It is extraordinary. And it's also terrifying. For an economy like ours, there is a disproportionate number of jobs that are vulnerable to automation, but this change is unstoppable and we must get our heads around it and adapt. I wouldn't swap my digital alarm clock for a knocker-upper, just as nobody would turn back the clock to a world lit by candlelight or horsepower. So, too, we shouldn’t try to halt automation; we should harness it.
'The graveyards are full of indispensable men'
Charles de Gaulle famously said, and of course it's human nature to resist change. None of us wants to face up to the fact that our job may be made obsolete. But it's our responsibility to ensure that this wilful blindness is not replicated at a national level. When Gerry Holtham recently suggested at an Institute of Welsh Affairs event that we might get rid of GPs altogether because technology could do their job for them, the professions jumped on him. Both the British Medical Association and the Royal College of Physicians denounced him. Like the guild of craftsmen from the days of old that orchestrated the banishment of William Lee in 1589 because he'd invented a knitting machine, we must not let their desire to protect their trades stop us from harnessing these changes.
'Consider thou what the invention could do to my poor subjects'
Queen Elizabeth I told him.
Let’s be clear: the threat of job losses will pale into insignificance to what will happen if we don’t take advantage of the possibilities. We know there is a shortage of doctors and that demand is rising and public spending is falling. We know that many of the new technologies are more accurate than humans and that patients in many cases would prefer to be diagnosed by a machine. So, let's free up overworked paramedics to do what only they can do and let's harness technology. And this is my plea in this afternoon’s debate, Cabinet Secretary: if we face up to the enormity of the challenge that is upon us, we can use it to improve public services, to free people from dangerous or routine tasks. But if we hold back, there's a danger that the downsides of change will dominate the debate and create a climate of fear.
Atos and other consultancies are as we speak touting themselves around cash-strapped councils offering to save millions by cutting routine jobs and replacing them with automated processes. If we allow this approach to take hold, all talk of automation will be seen by the workforce as a cost-cutting exercise, and it needn't be. If we harness it, we can use new labour-saving devices to free up staff to work on the front line, to improve public services. That’s the debate we need to have. And Government needs to mobilise, right across its whole breadth, to face up to how we can use these new technologies to help tackle the problems we know we face—[Interruption.] Yes, I'm happy to give—
Rydym ar drothwy'r raddfa honno o newid sylfaenol unwaith eto. Ar hyn o bryd, rydym ar gamau cynnar y broses o fabwysiadu chwyldro deallusrwydd artiffisial, ond mae gennym syniad o'r math o newid sydd o'n blaenau. Cefais fy rhyfeddu gan y robot a oedd yn gallu coginio pryd o fwyd drwy fod wedi gweld fideo 'sut i goginio' ar YouTube heb unrhyw fewnbwn dynol uniongyrchol. Cynhaliodd ymchwilwyr ym Mhrifysgol Maryland yr arbrawf hwn ddwy flynedd yn ôl bellach, ac maent yn bwriadu defnyddio dull dysgu dwfn tebyg mewn meysydd fel atgyweirio cyfarpar milwrol. Mae Elon Musk yn Tesla yn credu bod ffatri weithgynhyrchu ceir heb unrhyw weithwyr dynol o fewn cyrraedd. Mae Amazon yn treialu siop heb weithwyr, lle y cewch fil awtomatig wrth i chi adael. Mae'r rhain oll yn newidiadau sylfaenol, yn newid y ffordd rydym yn ymddwyn. Mae Amazon, Airbnb a Uber oll yn dangos pa mor gyflym y gall technoleg newid sut rydym yn siopa, cysgu a symud o A i B. Ac maent yn disodli modelau busnes yn y broses. Ni ddowch o hyd i fanwerthwr mwyaf y byd ar y stryd fawr. Nid yw darparwr llety mwyaf y byd yn berchen ar yr un gwesty. Ac nid yw'r cwmni tacsis mwyaf yn berchen ar yr un car.
Fel y nododd cyfarwyddwr Cydffederasiwn Diwydiant Prydain yng Nghymru mewn erthygl yn ddiweddar, yn 2004 roedd gan Blockbuster 84,000 o gyflogeion a refeniw o $6 biliwn. Yn 2016, gwta 12 mlynedd yn ddiweddarach, roedd Netflix yn cyflogi 4,500 o bobl ac yn gwneud $9 biliwn. Fe'i gelwir yn newid aflonyddgar am reswm, ac mae'n esblygu'n gyflym. Yn nyddiau cynnar y rhyngrwyd, roedd yn ymwneud â thasgau fel dod o hyd i wybodaeth neu wrando ar gerddoriaeth, ond erbyn hyn mae technoleg yn symud i ragweld ein hanghenion. Mae'r arbenigwr ar arloesedd, Alec Ross, yn nodi mai peiriannau annibynnol oedd robotiaid yn arfer bod, yn cyflawni tasgau sylfaenol. Bellach maent oll wedi'u cysylltu â'r cwmwl ac maent yn dysgu wrth fynd rhagddynt, nid yn unig o'u profiadau eu hunain, ond am fod modd eu cysylltu â phob peiriant arall tebyg ledled y byd, maent yn dysgu oddi wrth ei gilydd ac yn addasu mewn amser real. Mae'n ei alw'n naid gwantwm i ddatblygiad gwybyddol robotiaid.
Mae'n cyfateb i chi a minnau'n gallu manteisio ar ymennydd cyfunol pob bod dynol arall ar y ddaear i wneud penderfyniad ac i wneud hynny ar amrantiad. Dychmygwch gymaint yn fwy clyfar y byddem. Dychmygwch faint yn well y byddem am wneud penderfyniadau. Dyna sy'n digwydd gyda robotiaid. Mae'n rhyfeddol. Ac mae hefyd yn frawychus. I economi fel ein hun ni, ceir nifer anghymesur o swyddi sy'n agored i awtomeiddio, ond nid oes modd atal y newid hwn a rhaid inni ddod i delerau ag ef ac addasu. Ni fuaswn yn cyfnewid fy nghloc larwm digidol am ddihunwr, fwy nag y byddai neb yn troi'r cloc yn ôl i fyd wedi'i oleuo gan olau cannwyll neu bŵer ceffylau. Yn yr un modd hefyd, ni ddylem geisio atal awtomeiddio; dylem ei harneisio.
Mae'r mynwentydd yn llawn o ddynion anhepgor
oedd sylw enwog Charles de Gaulle, ac wrth gwrs mae'n rhan o'r natur ddynol i wrthsefyll newid. Nid oes yr un ohonom eisiau wynebu'r ffaith y gallai ein swydd gael ei disodli. Ond mae'n gyfrifoldeb arnom i sicrhau nad ailadroddir y dallineb bwriadol hwn ar lefel genedlaethol. Pan awgrymodd Gerry Holtham yn ddiweddar mewn digwyddiad gan y Sefydliad Materion Cymreig y gallem gael gwared ar feddygon teulu yn gyfan gwbl oherwydd y gallai technoleg wneud eu gwaith drostynt, roedd y proffesiynau am ei waed. Cafodd ei gondemnio gan Gymdeithas Feddygol Prydain a Choleg Brenhinol y Meddygon. Fel urdd y crefftwyr yn yr hen ddyddiau a drefnodd i William Lee gael ei alltudio yn 1589 am ei fod wedi dyfeisio peiriant gwau, rhaid inni beidio â gadael eu hawydd i ddiogelu eu crefft ein hatal rhag manteisio ar y newidiadau hyn.
Ystyria beth y gallai'r ddyfais ei wneud i fy ninasyddion tlawd
meddai'r Frenhines Elizabeth I wrtho.
Gadewch inni fod yn glir: bydd y bygythiad o golli swyddi yn ddibwys o gymharu â'r hyn fydd yn digwydd os na fanteisiwn ar y posibiliadau. Gwyddom fod yna brinder meddygon a bod y galw ar gynnydd a gwariant cyhoeddus yn gostwng. Gwyddom fod llawer o'r technolegau newydd yn fwy cywir na phobl ac y byddai'n well gan gleifion gael eu diagnosis gan beiriant mewn llawer o achosion. Felly gadewch i ni ryddhau parafeddygon sy'n gorweithio i wneud yr hyn na all neb ond hwy ei wneud a gadewch inni harneisio technoleg. A dyma fy mhle yn y ddadl y prynhawn yma, Ysgrifennydd y Cabinet: os wynebwn faint yr her sydd ar ein gwarthaf, gallwn ddefnyddio technoleg i wella gwasanaethau cyhoeddus, i ryddhau pobl rhag gorfod cyflawni tasgau peryglus neu ailadroddus. Ond os ymataliwn rhag gwneud hynny, mae perygl y bydd anfanteision newid yn dominyddu'r ddadl ac yn creu hinsawdd o ofn.
Wrth inni siarad, mae Atos ac ymgyngoriaethau eraill yn towtio o amgylch cynghorau prin o arian gan gynnig arbed miliynau o bunnoedd drwy gael gwared ar swyddi cyffredin a gosod prosesau awtomataidd yn eu lle. Os caniatawn i'r ymagwedd hon wreiddio, bydd pob sôn am awtomatiaeth yn cael ei weld gan y gweithlu fel ymarfer torri costau, ac ni ddylai gael ei weld felly. Os manteisiwn arno, gallwn ddefnyddio dyfeisiau arbed llafur newydd i ryddhau staff i weithio ar y rheng flaen, er mwyn gwella gwasanaethau cyhoeddus. Dyna'r ddadl sydd angen i ni ei chael. Ac mae angen i bob rhan o Lywodraeth baratoi i wynebu sut y gallwn ddefnyddio'r technolegau newydd hyn i helpu i fynd i'r afael â'r problemau y gwyddom ein bod yn eu hwynebu—[Torri ar draws.] Ydw, rwy'n hapus i ildio—
No, there is no intervention. The Member may offer you a minute at the end of his speech.
Na, nid oes ymyriadau. Gall yr Aelod gynnig munud i chi ar ddiwedd ei araith.
Apologies. I am unfamiliar with the rules of these debates, too.
In education, for example, we need to ensure that we’re preparing young people for roles that do not yet exist, and we need to be mindful that many of these changes are coming in the next 10 to 20 years. I don’t know about you, but I still hope to be gainfully employed in my fifties. We must think about training for those already in work, too. In the economy, Ken Skates's new economic strategy recognises the productivity gains that can be made through encouraging the adoption of automation, but we need to be smart in how we apply this new criteria. Inevitably, Government will end up giving financial assistance to firms, which will lead to them cutting some jobs, but when that happens, we must make sure that companies are helping those who are displaced to upskill, to be redeployed rather than made redundant. In finance, the evolution of blockchain technology offers us an opportunity to be totally transparent in how we spend public money. And in rural Wales, we must seize opportunities presented by big data, not only to transform how we farm and produce food, but also to position Wales at the forefront of this emerging precision agriculture industry. In local government, we must follow the example of other cities that have gone smart, trialling real-time-driven services such as smart parking, smart refuse collection and smart lighting.
There are huge opportunities in healthcare to improve patient care and outcomes, from therapeutic robots that can help deal with our loneliness crisis to sensors that can track if people are missing meals or behaviour is becoming more erratic, helping dementia patients remain independent in their own homes for longer; contact lenses capable of measuring glucose levels that can then trigger the injection of insulin via a pain-free patch; and smart hospital machinery that can alert nurses to real-time changes in patients' vital signs, ensuring that changes in condition are picked up immediately, rather than periodically, and leaving nurses to focus on other aspects of patient care.
Actually, if we look at the implantable technologies coming our way, these are just the tip of the iceberg. This is a cross-Government agenda, relevant to every Cabinet Secretary. These innovations will save money and they'll improve the quality of public services. But these are all examples of technologies that are already out of date—and we haven't adopted any of them. Where are we in Wales? We're not even in the foothills of this. The NHS is the biggest purchaser of fax machines. And the two reports issued in the last week—the Wales Audit Office report on informatics, and yesterday's parliamentary review—painfully highlight that we are way behind. The Government needs to be radical here. We not only need new systems, we need new cultures and new leadership to bring about this transformation. As technology evolves, people come, increasingly, to expect to be able to access the services they need where and when they need it. If I can’t see a doctor and Babylon Health is giving me the chance to talk to one online for £25, the chances are I’m going to take it. But if we fail to keep pace with public expectation and private providers step in, it could threaten the very foundations of our public services.
This is a huge challenge for Government, especially since we are fighting on so many other fronts. Local government is almost paralysed by austerity and central Government by Brexit. And it's constraining our ability to respond to a rapidly evolving environment. But, our future generations Act demands that we face up to these long-term challenges. Llywydd, Wales needs a plan. We need a unit in the First Minister's office dedicated to horizon-scanning new developments and rapidly experimenting with new approaches to benefit public service delivery and encourage the growth of new industries in the private sector.
I'll close with a quote from the World Economic Forum—an organisation not known for its alarmist views:
'The individual, organizational, governmental and societal adjustments are not trivial, and everyone will feel their impact. The speed of various aspects of the transition is hard to predict, but it is not difficult to see that the world will function quite differently 10 to 15 years from now. Being prepared to navigate the transition begins with awareness of the shifts to come, and some understanding of their implications.'
Diolch.
Ymddiheuriadau. Nid yw rheolau'r dadleuon hyn yn gyfarwydd i minnau chwaith.
Mewn addysg, er enghraifft, mae angen inni sicrhau ein bod yn paratoi pobl ifanc ar gyfer swyddi nad ydynt yn bodoli eto, ac mae angen inni gadw mewn cof fod llawer o'r newidiadau hyn yn dod yn ystod y 10 i 20 mlynedd nesaf. Nid wyf yn gwybod amdanoch chi, ond rwy'n dal i obeithio y byddaf yn ennill cyflog yn fy mhumdegau. Rhaid inni feddwl am hyfforddiant ar gyfer y rhai sydd eisoes mewn gwaith hefyd. Yn yr economi, mae strategaeth economaidd newydd Ken Skates yn cydnabod yr enillion cynhyrchiant y gellir eu gwneud drwy annog mabwysiadu awtomatiaeth, ond mae angen inni fod yn ddoeth yn y ffordd y rhown y meini prawf newydd hyn ar waith. Yn anochel, bydd yn rhaid i'r Llywodraeth roi cymorth ariannol i gwmnïau yn y pen draw, a fydd yn arwain at dorri rhai swyddi, ond pan fydd hynny'n digwydd, rhaid inni wneud yn siŵr fod cwmnïau'n helpu'r rhai sy'n colli swyddi i uwchsgilio, i gael eu hadleoli yn hytrach na chael eu diswyddo. Ym maes cyllid, mae esblygiad technoleg 'blockchain' yn gyfle inni fod yn gwbl dryloyw yn y modd y gwariwn arian cyhoeddus. Ac yn y Gymru wledig, rhaid inni achub ar gyfleoedd a gyflwynir inni gan ddata mawr, nid yn unig i drawsnewid y modd rydym yn ffermio ac yn cynhyrchu bwyd, ond hefyd i osod Cymru ar flaen y gad yn y diwydiant amaethyddiaeth fanwl sy'n datblygu. Mewn llywodraeth leol, rhaid inni ddilyn enghraifft dinasoedd eraill clyfar, gan dreialu gwasanaethau mewn amser real fel parcio clyfar, casglu sbwriel clyfar a goleuo clyfar.
Ceir cyfleoedd enfawr ym maes gofal iechyd i wella gofal a chanlyniadau i gleifion, o robotiaid therapiwtig a all helpu i ymdrin â'n hargyfwng unigrwydd i synwyryddion a all weld a yw pobl yn methu prydau bwyd neu os yw ymddygiad yn dod yn fwy afreolaidd ei natur, gan helpu cleifion dementia i aros yn annibynnol yn eu cartrefi eu hunain yn hwy; lensys cyffwrdd sy'n gallu mesur lefelau glwcos a all sbarduno chwistrelliad inswlin wedyn drwy bats di-boen; a pheiriannau ysbyty clyfar a all rybuddio nyrsys ynghylch newidiadau amser real yn arwyddion bywyd cleifion, gan sicrhau bod newidiadau yn eu cyflwr yn cael sylw ar unwaith, yn hytrach nag o bryd i'w gilydd, gan adael nyrsys i ganolbwyntio ar agweddau eraill ar ofal cleifion.
Mewn gwirionedd, os edrychwn ar y technolegau impiadwy sydd ar y ffordd, crafu'r wyneb yn unig y maent. Mae hon yn agenda drawslywodraethol, sy'n berthnasol i bob Ysgrifennydd Cabinet. Bydd y datblygiadau newydd hyn yn arbed arian a byddant yn gwella ansawdd gwasanaethau cyhoeddus. Ond mae'r rhain oll yn enghreifftiau o dechnolegau sydd eisoes yn hen—ac nid ydym wedi mabwysiadu unrhyw un ohonynt. Beth yw'r sefyllfa yng Nghymru? Nid ydym ond megis dechrau ar hyn. Y GIG sy'n prynu fwyaf o beiriannau ffacs. Ac mae'r ddau adroddiad a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf—adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru ar wybodeg, a'r adolygiad seneddol ddoe—yn amlygu'n boenus ein bod ymhell ar ei hôl hi. Mae angen i'r Llywodraeth fod yn radical yma. Nid yn unig ein bod angen systemau newydd, mae angen diwylliannau newydd ac arweiniad newydd arnom i sicrhau'r trawsnewid hwn. Wrth i dechnoleg ddatblygu, daw pobl yn gynyddol i ddisgwyl gallu cael mynediad at y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt pan a lle byddant ei angen. Os na allaf weld meddyg a bod Babylon Health yn rhoi cyfle i mi siarad ag un ar-lein am £25, mae'n debygol y byddaf yn manteisio ar y cyfle. Ond os byddwn yn methu dal i fyny â disgwyliadau'r cyhoedd a bod darparwyr preifat yn camu i mewn, gallai fygwth holl sylfaen ein gwasanaethau cyhoeddus.
Mae hon yn her enfawr i'r Llywodraeth, yn enwedig gan ein bod yn brwydro mewn cymaint o ffyrdd eraill. Mae llywodraeth leol bron â chael ei pharlysu gan gyni a'r Llywodraeth ganolog gan Brexit. Ac mae'n cyfyngu ar ein gallu i ymateb i amgylchedd sy'n prysur newid. Ond mae ein Deddf cenedlaethau'r dyfodol yn mynnu ein bod yn wynebu'r heriau hirdymor hyn. Lywydd, mae angen cynllun ar Gymru. Rydym angen uned yn swyddfa'r Prif Weinidog sy'n ymroddedig i sganio'r gorwel mewn perthynas â datblygiadau newydd ac arbrofi'n gyflym gyda dulliau newydd i fod o fudd i'r modd y darperir gwasanaethau cyhoeddus ac annog twf diwydiannau newydd yn y sector preifat.
Rwyf am orffen gyda dyfyniad gan Fforwm Economaidd y Byd—sefydliad nad yw'n enwog am ei safbwyntiau brawychol:
Nid yw'r addasiadau unigol, sefydliadol, llywodraethol a chymdeithasol yn ddibwys, a bydd pawb yn teimlo eu heffaith. Mae cyflymder yr amrywiol agweddau ar y newid yn anodd eu rhagweld, ond nid yw'n anodd gweld y bydd y byd yn gweithredu mewn ffordd wahanol iawn 10 i 15 mlynedd o nawr. Mae bod yn barod i lywio'r newid yn dechrau gydag ymwybyddiaeth o'r newidiadau mawr i ddod, a pheth dealltwriaeth o'u goblygiadau.
Diolch.
Thank you. Did you intend to offer a minute to the Member?
Diolch. A oeddech chi'n bwriadu cynnig munud i'r Aelod?
Nobody has indicated, but I'm happy to offer a minute if anybody wishes.
Nid oes neb wedi dweud, ond rwy'n hapus i gynnig munud os oes rhywun yn dymuno.
All right then, thank you. So, I call on the Cabinet Secretary for Economy and Transport to reply to the debate—Ken Skates.
Popeth yn iawn felly, diolch i chi. Felly, galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth i ymateb i'r ddadl—Ken Skates.
Can I thank the Member for his contribution today and for bringing forward the subject to a short debate? It's a subject that I know he feels particularly passionate about, and today, again, he has delivered an outstanding speech, which identifies some of the major challenges, but also the opportunities that can be had if we adapt to the fourth revolution ahead of our competitors. It is interesting; I'm spending a good amount of my time at the moment in the constituency of Alyn and Deeside, and it was brought to my attention by the local Member of Parliament Mark Tami earlier this week that that particular constituency of all across Britain is the fifth most vulnerable to automation in the UK. That's a constituency that is home to some of the biggest employers in the private sector, some of the most innovative companies in the private sector in the UK, but it's an area that we must ensure can be resilient in the future, given its contribution to the Welsh economy.
Now, we're not just developing a new economic action plan to enhance the prospects of Alyn and Deeside and its local manufacturing base, which is home, of course, to Europe's biggest industrial park. We're also rolling out, as a priority and an immediate intervention, the advanced manufacturing research centre that will focus very much on the opportunities of automation for the manufacturing base in that area and, indeed, across the entire region. But I think this debate reflects the importance of this issue and its impact upon constituents we represent right across the country. Lee is most certainly correct to assert that how we respond will determine our future prosperity and the security of our economy. As others have pointed out in the past, our economy and our industrial base have confronted technological change before from the first industrial revolution, through the second, into the third, and now, as we approach the fourth revolution. We've always had to rise to new challenges and face fresh opportunities, but I do think, Deputy Presiding Officer, that it's fair to say that in the past Welsh industry hasn't always kept apace with changing technology.
We're now on the cusp of a fourth industrial revolution, with breakthroughs in artificial intelligence and automation that will transform the very fabric of our economy and the way we live our lives. In the midst of this unprecedented change, Government most certainly has a pivotal role to provide leadership and to develop a strategic response. We simply cannot sit back and leave this change to the markets. So, our role is ensuring that that leadership, that vision and that support for business are available at all times. We can't stop the development of new technologies in the fourth industrial age, nor should we try to prevent the progress that it represents. But we can, and we must, equip our businesses and our people to futureproof themselves against the change that lies ahead. That's why the economic action plan that was launched just before Christmas clearly identifies automation and digitisation as some of the key strategic challenges and opportunities facing the Welsh economy over the coming years.
The five calls to action contained within the plan provide us with a platform, working together with industry, trade unions and other partners, to respond to the challenges that Lee has outlined. We're focusing funding around supporting businesses to prepare for the challenges of tomorrow, to futureproofing our economy and workforce for what automation is likely to bring. It's why the action plan places such an emphasis on skills, on innovation and on building upon regional economies that are productive and competitive. Deputy Presiding Officer, it's why we want to build our approach in the context of a constructive and mature relationship with business, an approach that is founded upon the new economic contract, where businesses may well ask us to show them the money, but where we ask them to show us their plans for the fourth industrial revolution. It's easy to despair—
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gyfraniad heddiw ac am gyflwyno'r pwnc ar gyfer y ddadl fer? Mae'n bwnc y gwn ei fod yn teimlo'n arbennig o angerddol yn ei gylch, a heddiw, unwaith eto, mae wedi cyflwyno araith ragorol, sy'n nodi rhai o'r prif heriau, ond hefyd y cyfleoedd y gallwn eu cael os ydym yn addasu i'r pedwerydd chwyldro o flaen ein cystadleuwyr. Mae'n ddiddorol; rwy'n treulio cryn dipyn o fy amser ar hyn o bryd yn etholaeth Alun a Glannau Dyfrdwy, a thynnodd yr Aelod Seneddol lleol, Mark Tami, fy sylw yn gynharach yr wythnos hon at y ffaith mai'r etholaeth honno o'r holl rai ledled Prydain yw'r bumed etholaeth fwyaf agored i effaith awtomeiddio yn y DU. Dyna etholaeth sy'n gartref i rai o'r cyflogwyr mwyaf yn y sector preifat, rhai o'r cwmnïau mwyaf arloesol yn y sector preifat yn y DU, ond mae'n faes y mae'n rhaid inni sicrhau ei fod yn wydn yn y dyfodol, o ystyried ei gyfraniad i economi Cymru.
Nawr, rydym yn gwneud mwy na datblygu cynllun gweithredu economaidd newydd ar gyfer gwella rhagolygon Alun a Glannau Dyfrdwy a'i sylfaen weithgynhyrchu leol, sy'n gartref, wrth gwrs, i barc diwydiannol mwyaf Ewrop. Rydym hefyd yn cyflwyno, fel blaenoriaeth ac ymyrraeth uniongyrchol, y ganolfan ymchwil gweithgynhyrchu uwch a fydd yn canolbwyntio'n fawr iawn ar y cyfleoedd a geir drwy awtomatiaeth ar gyfer y sylfaen weithgynhyrchu yn yr ardal honno ac ar draws y rhanbarth cyfan yn wir. Ond rwy'n credu bod y ddadl hon yn adlewyrchu pwysigrwydd y mater hwn a'i effaith ar yr etholwyr a gynrychiolwn ar draws y wlad. Mae Lee yn sicr yn gywir i honni y bydd y modd yr ymatebwn yn pennu ein ffyniant yn y dyfodol a diogelwch ein heconomi. Fel y mae eraill wedi dweud yn y gorffennol, mae ein heconomi a'n sylfaen ddiwydiannol wedi wynebu newid technolegol o'r blaen ers y chwyldro diwydiannol cyntaf, drwy'r ail, i mewn i'r drydedd, ac yn awr, wrth inni nesáu at y pedwerydd chwyldro. Rydym bob amser wedi gorfod ymateb i heriau newydd ac wynebu cyfleoedd newydd, ond rwy'n credu, Ddirprwy Lywydd, ei bod yn deg dweud yn y gorffennol nad yw diwydiant Cymru bob amser wedi cadw i fyny gyda'r newid mewn technoleg.
Rydym yn awr ar drothwy pedwerydd chwyldro diwydiannol, gyda datblygiadau mewn deallusrwydd artiffisial ac awtomeiddio a fydd yn trawsnewid gwead ein heconomi a'r ffordd yr ydym yn byw ein bywydau. Yng nghanol y newid digynsail hwn, yn sicr mae gan Lywodraeth rôl ganolog i ddarparu arweinyddiaeth ac i ddatblygu ymateb strategol. Ni allwn wneud dim a gadael y newid hwn i'r marchnadoedd. Felly, ein rôl yw sicrhau bod yr arweinyddiaeth honno, y weledigaeth honno a'r cymorth hwn i fusnes ar gael bob amser. Ni allwn atal datblygiad technolegau newydd yn y bedwaredd oes ddiwydiannol, ac ni ddylem geisio atal y cynnydd y mae'n ei gynrychioli. Ond fe allwn, ac mae'n rhaid inni arfogi ein busnesau a'n pobl i ddiogelu eu hunain ar gyfer y newid yn y dyfodol. Dyna pam y mae'r cynllun gweithredu economaidd a lansiwyd ychydig cyn y Nadolig yn nodi'n eglur fod awtomatiaeth a digideiddio ymhlith yr heriau a'r cyfleoedd strategol allweddol sy'n wynebu economi Cymru dros y blynyddoedd nesaf.
Mae'r pum galwad i weithredu yn y cynllun yn darparu llwyfan i ni allu gweithio gyda diwydiant, undebau llafur a phartneriaid eraill i ymateb i'r heriau a amlinellodd Lee. Rydym yn canolbwyntio cyllid ar gyfer cefnogi busnesau i baratoi ar gyfer heriau yfory, i ddiogelu ein heconomi a'n gweithlu ar gyfer yr hyn y bydd awtomatiaeth yn debygol o'i gyflwyno yn y dyfodol. Dyna pam y mae'r cynllun gweithredu yn rhoi cymaint o bwyslais ar sgiliau, ar arloesi ac ar adeiladu ar economïau rhanbarthol sy'n gynhyrchiol ac yn gystadleuol. Ddirprwy Lywydd, dyna pam rydym am adeiladu ein dull o weithredu yng nghyd-destun perthynas adeiladol ac aeddfed gyda busnes, dull o weithredu sy'n seiliedig ar y contract economaidd newydd, lle mae'n bosibl iawn y bydd busnesau'n gofyn i ni ddangos yr arian iddynt, ond lle rydym ni'n gofyn iddynt hwy ddangos eu cynlluniau i ni ar gyfer y pedwerydd chwyldro diwydiannol. Mae'n hawdd anobeithio—
Will the Minister give way? I think you're being reassuring and really competent and diligent and thorough, but I think what I got from Lee Waters was just the pace of change. We had 10,000 years of the agricultural revolution, 200 years of the industrial revolution. This is all within a generation almost how we've been transformed by the revolution in computing, which started in the second world war but, in the last 10 or 20 years, has really gone to remarkable depth. We need deep thinking in the Welsh Government and he suggested a unit in the First Minister's office. Well, why not have that?
A wnaiff y Gweinidog ildio? Credaf eich bod yn gysurol, yn gymwys, yn ddyfal ac yn drylwyr iawn, ond credaf mai'r hyn a gefais gan Lee Waters oedd cyflymder newid. Cawsom 10,000 o flynyddoedd o'r chwyldro amaethyddol, 200 mlynedd o'r chwyldro diwydiannol. Mae hyn oll o fewn cenhedlaeth bron, y modd y cawsom ein trawsnewid gan y chwyldro mewn cyfrifiadura, a ddechreuodd yn yr ail ryfel byd ond sydd wedi cyrraedd dyfnder eithriadol yn y 10 neu'r 20 mlynedd diwethaf. Mae angen meddwl dwfn arnom yn Llywodraeth Cymru ac awgrymodd uned yn swyddfa'r Prif Weinidog. Wel, pam na ddylid cael hynny?
The Member's absolutely right. We're likely to see change take place over the next 10 years that is greater than the change that has taken place over the past 200 years. Indeed, many changes will come so fast that we won't see them by the time they've already passed. I think it is essential that we look at emerging technological changes and trends. Certainly, that's a role that has been occupied in recent years by the digital team. When I was in the position now held by the leader of the house, where I was responsible for technology, we had an intelligence unit that was able to provide us with that sort of horizon scanning over a period of a single decade, two decades, right out to 2050, analysing the challenges and the opportunities for Wales. Also, there are units within higher education that do just that. There's also the Public Policy Institute for Wales, which has a responsibility and a role for ensuring that we are horizon scanning in a way that can equip our economy and our workers with the skills that are required to adapt to the fourth industrial revolution. I don't think it's just for the First Minister's office to do that. It's for the First Minister's office to ensure that it has the intelligence that is gathered from a number of bodies, organisations and from across Government to, in turn, guarantee that policy is well informed and is based on the future rather than just on today's challenges and opportunities.
I think it's sometimes easy to despair that automation and digitalisation and artificial intelligence will have a devastating impact on employment. What they do is show us the need to prepare today in a way that David Melding highlights is absolutely crucial. I don't think that we should overlook the potential impact of automation on productivity, which is exactly what Lee mentioned. Increased productivity could result in businesses being more competitive, in winning more business and in growing, therefore potentially displacing some of the jobs that could be lost to automation. In developed countries such as ours, increasing healthcare for ageing societies and investment in infrastructure and also in energy will create demand for work that we should use to again partly offset the displaced jobs.
I think, in terms of adapting to change and preparing ourselves for what is certainly down the tracks, the key will be working proactively with business and, indeed, others to ensure that there are sufficient opportunities emerging in the new economy to replace those jobs and businesses that will be lost in the old economy. A key element will be in ensuring that people right across the country, as I've said, are equipped with the skills to exploit them. That's very much the intention of our action plan, and the dignity of skilled employment is critical to this plan. We held a round-table event back in June of last year and I'd like to thank Lee Waters again for arranging that. In that session, we discussed the concern of jobs at risk from automation in Wales over the next two decades. That work has certainly helped to shape the thinking behind the economic action plan, because Wales needs to be at the forefront of the adoption of new technologies. That's why we've developed the Tech Valleys initiative—
Mae'r Aelod yn llygad ei le. Rydym yn debygol o weld newid yn digwydd dros y 10 mlynedd nesaf a fydd yn fwy na'r newid sydd wedi digwydd dros y 200 mlynedd diwethaf. Yn wir, bydd llawer o newidiadau yn digwydd mor gyflym fel na fyddwn yn eu gweld erbyn iddynt fod eisoes wedi mynd heibio. Credaf ei bod yn hanfodol ein bod yn edrych ar newidiadau technolegol a thueddiadau sy'n dod i'r amlwg. Yn sicr, dyna rôl a gyflawnwyd mewn blynyddoedd diweddar gan y tîm digidol. Pan oeddwn yn y swydd sydd gan arweinydd y tŷ bellach, pan oeddwn yn gyfrifol am dechnoleg, roedd gennym uned gudd-wybodaeth a oedd yn gallu rhoi'r math hwnnw o waith sganio'r gorwel dros gyfnod o ddegawd, dau ddegawd, yr holl ffordd at 2050, gan ddadansoddi'r heriau a'r cyfleoedd ar gyfer Cymru. Hefyd, ceir unedau mewn addysg uwch sy'n gwneud yn union hynny. Ceir hefyd y Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru, sydd â chyfrifoldeb a rôl i sicrhau ein bod yn sganio'r gorwel mewn ffordd a all arfogi ein heconomi a'n gweithwyr â'r sgiliau sydd eu hangen i addasu i'r pedwerydd chwyldro diwydiannol. Nid wyf yn meddwl mai lle swyddfa'r Prif Weinidog yw gwneud hynny. Lle swyddfa'r Prif Weinidog yw sicrhau bod ganddi'r wybodaeth a gesglir gan nifer o gyrff, mudiadau ac ar draws y Llywodraeth i sicrhau, yn ei dro, fod polisi yn seiliedig ar y wybodaeth orau ac yn seiliedig ar y dyfodol yn hytrach nag ar heriau a chyfleoedd heddiw'n unig.
Credaf ei bod hi'n hawdd anobeithio weithiau y bydd awtomatiaeth a digideiddio a deallusrwydd artiffisial yn cael effaith ddinistriol ar gyflogaeth. Yr hyn y maent yn ei ddangos yw ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn paratoi heddiw yn y ffordd y mae David Melding yn ei nodi. Nid wyf yn credu y dylem anwybyddu effaith bosibl awtomatiaeth ar gynhyrchiant, sef yn union yr hyn a grybwyllodd Lee. Gallai cynnydd mewn cynhyrchiant arwain at fusnesau'n bod yn fwy cystadleuol, ac ennill mwy o fusnes a thyfu, gan ddisodli rhai o'r swyddi y gellid eu colli i awtomeiddio o bosibl. Mewn gwledydd datblygedig fel ein hun ni, bydd gofal iechyd cynyddol i gymdeithasau sy'n heneiddio a buddsoddi mewn seilwaith a hefyd mewn ynni yn creu galw am waith y dylem ei ddefnyddio i wrthbwyso'n rhannol, unwaith eto, y swyddi a gollir.
O ran addasu i newid ac ymbaratoi ar gyfer yr hyn sy'n bendant ar ei ffordd, rwy'n credu mai'r allwedd fydd gweithio'n rhagweithiol gyda busnesau, ac eraill yn wir, i sicrhau bod digon o gyfleoedd yn dod i'r amlwg yn yr economi newydd yn lle'r swyddi a'r busnesau a fydd yn cael eu colli yn yr hen economi. Un elfen allweddol fydd sicrhau bod pobl ar draws y wlad, fel y dywedais, yn meddu ar sgiliau i fanteisio ar y cyfleoedd hynny. Dyna yw bwriad pendant ein cynllun gweithredu, ac mae urddas cyflogaeth fedrus yn allweddol i'r cynllun hwn. Cynhaliwyd cyfarfod o amgylch y bwrdd yn ôl ym mis Mehefin y llynedd a hoffwn ddiolch i Lee Waters eto am ei drefnu. Yn y sesiwn honno, buom yn trafod y pryder ynghylch swyddi sydd mewn perygl o ganlyniad i awtomatiaeth yng Nghymru dros y ddau ddegawd nesaf. Mae'r gwaith hwnnw yn sicr wedi helpu i lywio'r meddylfryd sydd wrth wraidd y cynllun gweithredu economaidd, oherwydd mae angen i Gymru fod ar y blaen yn mabwysiadu technolegau newydd. Dyna pam y datblygwyd menter y Cymoedd Technoleg—
Will the Minister take an intervention?
A wnaiff y Gweinidog dderbyn ymyriad?
Yes, of course. Yes.
Gwnaf, wrth gwrs. Gwnaf.
Very briefly, could I urge him, in line with David Melding's intervention, to look specifically at this idea of creating what many Governments—they call them i-teams, which are cross-Government, which are a dedicated team of people looking at public service innovation. This is an area where Wales could lead. We have a public sector that's large relative to our economy as a whole, but if we became really good at deploying these technologies to public sector policy issues, the world could beat a path to our door.
Yn fyr iawn, a gaf fi ei annog, yn unol ag ymyriad David Melding, i edrych yn benodol ar y syniad hwn o greu'r hyn y mae nifer o Lywodraethau—maent yn eu galw'n i-dimau, sef timau trawslywodraethol o bobl ymroddedig i edrych ar arloesedd mewn gwasanaethau cyhoeddus. Mae hwn yn faes lle y gallai Cymru arwain. Mae gennym sector cyhoeddus sy'n fawr o'i gymharu â'n heconomi yn ei chyfanrwydd, ond pe baem yn dod yn wirioneddol dda am ddefnyddio'r technolegau hyn mewn perthynas â materion polisi'r sector cyhoeddus, gallai'r byd ddod i guro ar ein drws.
I think it's not within my gift, but I would agree that this is something that we're urging the private sector to do very regularly to make sure that they're scanning opportunities that currently, perhaps, aren't being considered. I think it's essential that, right across Government—within Government and within local government—there are units that are set up, there are ways of learning from others, from best practice that can apply lessons and can also futureproof those organisations at whatever level they may sit.
I think skills are a huge building block for the exploitation of technology and for changing the mindset and the behaviours within institutions and organisations. And the development of a futureproofed skills agenda and the need to find ways of encouraging, in particular, Deputy Presiding Officer, girls and women into STEM subjects and careers is vital for future economic success. Because human capital will be key and there will be an increased demand, no doubt, for a knowledgeable workforce and a highly skilled set of workers right across every sector.
It's important that we don't overlook the opportunities to work beyond our borders. We'll be holding the UK Government to its commitments in its industrial strategy and its promise to invest in the technologies and the businesses and in the skills of the future. The five foundations of productivity laid out in the UK industrial strategy—ideas, people, infrastructure, business environment and places—are central to addressing those factors responsible for raising productivity and earning power within an economy, and under these sit four grand challenges where Britain can lead the global technological revolution.
Now, there are very clear overlaps, in my view, between the grand challenges and our calls to action, and between the five foundations of productivity and the objectives in the economic action plan. The economic contract, calls to action and national thematic sectors set out in the economic action plan are all central to meeting these challenges and opportunities.
Deputy Presiding Officer, I'm mindful of the time I've taken so far to respond to this short debate, but the debate has shown that there are huge challenges. We recognise them and we are taking mitigation very seriously indeed. The speed of technological change and its adoption is rapid, and, in some cases, we're standing on a burning platform. The message could not be clearer: we need to invest and embrace. Automation and digitisation is coming right now, and now is the time to innovate and to improve productivity to create new opportunities, or we risk losing competitiveness and economic stagnation could ensue.
There is cause for optimism—sure—and for confidence about the future so long as we are prepared to act now to harness the opportunities and to manage the threats posed by the fourth industrial revolution. I would again like to thank Members for their contributions today.
Nid yw'r grym gennyf i wneud hynny, ond buaswn yn cytuno bod hyn yn rhywbeth rydym yn annog y sector preifat i'w wneud yn rheolaidd iawn i wneud yn siŵr eu bod yn sganio cyfleoedd nad ydynt yn cael eu hystyried ar hyn o bryd o bosibl. Credaf ei bod yn hanfodol, ar draws y Llywodraeth—o fewn y Llywodraeth ac o fewn llywodraeth leol—y ceir unedau wedi eu sefydlu, fod yna ffyrdd o ddysgu gan eraill, o arfer gorau sy'n gallu cymhwyso gwersi a diogelu'r mudiadau hynny at y dyfodol ar ba lefel bynnag y byddant.
Credaf fod sgiliau'n floc adeiladu enfawr ar gyfer manteisio ar dechnoleg a newid meddylfryd a phatrymau ymddygiad o fewn sefydliadau a mudiadau. Ac mae datblygu agenda sgiliau i ddiogelu at y dyfodol a'r angen i ddod o hyd i ffyrdd o annog, yn benodol, Ddirprwy Lywydd, merched a menywod i ddilyn pynciau a gyrfaoedd STEM yn hanfodol ar gyfer llwyddiant economaidd yn y dyfodol. Oherwydd bydd cyfalaf dynol yn allweddol a bydd cynnydd yn y galw, heb unrhyw amheuaeth, am weithlu gwybodus a set o weithwyr medrus iawn ar draws pob sector.
Mae'n bwysig nad ydym yn colli'r cyfle i weithio y tu hwnt i'n ffiniau. Byddwn yn dal Llywodraeth y DU at ei hymrwymiadau yn ei strategaeth ddiwydiannol a'i haddewid i fuddsoddi yn y technolegau a'r busnesau ac yn sgiliau'r dyfodol. Mae'r pum sylfaen cynhyrchiant a nodwyd yn strategaeth ddiwydiannol y DU—syniadau, pobl, seilwaith, amgylchedd busnes a lleoedd—yn ganolog i'r gwaith o fynd i'r afael â'r ffactorau sy'n gyfrifol am gynyddu cynhyrchiant a phŵer ennill o fewn economi, ac o dan y rhain ceir pedair her fawr lle y gall Prydain arwain y chwyldro technolegol byd-eang.
Nawr, ceir gorgyffwrdd clir iawn, yn fy marn i, rhwng yr heriau mawr a'n galwadau i weithredu, a rhwng y pum sylfaen cynhyrchiant ac amcanion y cynllun gweithredu economaidd. Mae'r contract economaidd, y galwadau i weithredu a'r sectorau thematig cenedlaethol a nodir yn y cynllun gweithredu economaidd i gyd yn gwbl ganolog i allu goresgyn yr heriau a'r cyfleoedd hyn.
Ddirprwy Lywydd, rwy'n ymwybodol o'r amser a gymerais hyd yma i ymateb i'r ddadl fer hon, ond mae'r ddadl wedi dangos bod yna heriau anferth. Rydym yn eu cydnabod ac rydym yn gyfan gwbl o ddifrif ynghylch mesurau lliniaru. Mae newid technolegol a'i fabwysiadu yn digwydd yn gyflym, ac mewn rhai achosion, rydym yn sefyll ar lwyfan sydd ar dân. Ni allai'r neges fod yn gliriach: mae angen inni fuddsoddi a chroesawu. Mae awtomatiaeth a digideiddio'n dod nawr, a nawr yw'r amser i arloesi a gwella cynhyrchiant er mwyn creu cyfleoedd newydd, neu rydym mewn perygl o golli cystadleurwydd a gallai hynny arwain at ddiffyg twf economaidd.
Mae yna achos dros fod yn optimistig—wrth gwrs—a thros hyder ynglŷn â'r dyfodol cyhyd â'n bod yn barod i weithredu yn awr i fanteisio ar y cyfleoedd a rheoli'r bygythiadau a ddaw yn sgil y pedwerydd chwyldro diwydiannol. Unwaith eto, hoffwn ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau heddiw.
Thank you very much. That brings today's proceedings to a close. Thank you.
Diolch yn fawr iawn. Dyna ddiwedd y trafodion am heddiw. Diolch.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:08.
The meeting ended at 18:08.