Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
17/01/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig. Tynnwyd cwestiwn 1, [OAQ51567], yn ôl, ac felly cwestiwn 2, Mark Isherwood.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs. Question 1, [OAQ51567], is withdrawn. That brings us to question 2, Mark Isherwood.
2. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn helpu pobl mewn tlodi tanwydd yng Nghymru? OAQ51539
2. How is the Welsh Government helping people in fuel poverty in Wales? OAQ51539
Thank you. Our key programme for tackling fuel poverty is Welsh Government Warm Homes, which includes the Nest and Arbed schemes. For the period 2017-21, we are investing £104 million in improving the energy efficiency of up to 25,000 homes of those on low incomes or living in deprived areas of Wales.
Diolch. Ein rhaglen allweddol ar gyfer mynd i'r afael â thlodi tanwydd yw Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru, sy'n cynnwys cynlluniau Nyth ac Arbed. Ar gyfer y cyfnod 2017-21, rydym yn buddsoddi £104 miliwn er mwyn gwella effeithlonrwydd ynni hyd at 25,000 o gartrefi pobl sydd ar incwm isel neu sy'n byw mewn ardaloedd difreintiedig yng Nghymru.
Diolch. Reducing emissions from our housing stock is key to meeting our broader energy and climate change targets. Given that 90 per cent of today's homes will still be in use in 2050, will you, as Cabinet Secretary, commit to working with the cross-party group on fuel poverty and energy efficiency to consider introducing a revised fuel poverty strategy and action plan to outline new targets to improve homes to a minimum energy efficiency standard of EPCC, whilst acknowledging the benefits that some schemes, such as Arbed, have brought forward, and recognising that there's much work to do, given that the 2018 targets originally set are not now going to be met?
Diolch. Mae lleihau allyriadau o'n stoc tai yn allweddol i gyrraedd ein targedau newid hinsawdd a'n targedau ynni ehangach. O gofio y bydd 90 y cant o gartrefi heddiw yn parhau i gael eu defnyddio yn 2050, a wnewch chi, fel Ysgrifennydd y Cabinet, ymrwymo i weithio gyda'r grŵp trawsbleidiol ar dlodi tanwydd ac effeithlonrwydd ynni i ystyried cyflwyno cynllun gweithredu a strategaeth ddiwygiedig ar gyfer tlodi tanwydd i amlinellu targedau newydd er mwyn sicrhau bod cartrefi'n cyrraedd safon effeithlonrwydd ynni gofynnol peirianneg, caffael, adeiladu a chomisiynu, gan gydnabod y manteision y mae rhai cynlluniau, fel Arbed, wedi'u cyflwyno, a chydnabod bod llawer o waith i'w wneud, o ystyried na fydd y targedau gwreiddiol a osodwyd ar gyfer 2018 yn mynd i gael eu bodloni bellach?
I think you make a very important point, and we had a decarbonisation ministerial task and finish group on Monday, where we were talking about this, because, obviously, we've been concentrating on energy efficiency as our way of tackling fuel poverty, but we also need to look at retrofitting in respect of decarbonisation and how we are going to obviously hit those targets as well.
We will be having new fuel poverty data at the end of 2018 and that will absolutely inform the discussions that we have, particularly with our stakeholders. I'd be very happy to come along to a cross-party group, if you wish me to do so.
Credaf eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn, a dydd Llun fe gawsom gyfarfod o grŵp gorchwyl a gorffen y Gweinidog ar ddatgarboneiddio, a buom yn siarad am hyn, oherwydd, yn amlwg, rydym wedi bod yn canolbwyntio ar effeithlonrwydd ynni fel ein ffordd o fynd i'r afael â thlodi tanwydd, ond mae angen i ni hefyd edrych ar ôl-osod mewn perthynas â datgarboneiddio a sut y byddwn, yn amlwg, yn cyrraedd y targedau hynny yn ogystal.
Byddwn yn cael data tlodi tanwydd newydd ar ddiwedd 2018 a bydd hwnnw'n sicr o lywio'r trafodaethau rydym yn eu cael, gyda'n rhanddeiliaid yn enwedig. Buaswn yn hapus iawn i fynychu grŵp trawsbleidiol, os ydych yn dymuno i mi wneud hynny.
Cabinet Secretary, I recently met with Citizens Advice in my local area to discuss their work campaigning on pre-payment meters. I'm sure that you will be fully aware that people on pre-payment meters are some of our most vulnerable citizens, who are often disadvantaged to the tune of several hundred pounds a year. Rhondda Cynon Taf actually has the highest number of households with pre-payment meters in Wales. I appreciate that this isn't an area that is devolved, but what work has the Welsh Government done, or what consultation has the Welsh Government had with the UK Government around this key issue?
Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar cyfarfûm â Chyngor ar Bopeth yn fy ardal leol i drafod eu gwaith yn ymgyrchu ynglŷn â mesuryddion talu ymlaen llaw. Rwy'n siŵr y byddwch yn gwbl ymwybodol mai pobl sydd â mesuryddion talu ymlaen llaw yw rhai o'n dinasyddion mwyaf agored i niwed, ac maent yn aml gannoedd o bunnoedd y flwyddyn ar eu colled. Mewn gwirionedd, Rhondda Cynon Taf sydd â'r nifer uchaf o aelwydydd sydd â mesuryddion talu ymlaen llaw yng Nghymru. Rwy'n deall nad yw hwn yn faes sydd wedi'i ddatganoli, ond pa waith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud, neu pa ymgynghoriad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael gyda Llywodraeth y DU mewn perthynas â'r mater allweddol hwn?
Again, I think the Member makes a very important point. It's not a matter for the Welsh Government, but, of course, it is something that we are extremely interested in. I know that my officials have had discussions with officials in the UK Government around what we can do to support, as you say, some of the most deprived people in our constituencies.
Unwaith eto, credaf fod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn. Nid yw'n fater i Lywodraeth Cymru, ond wrth gwrs, mae'n rhywbeth y mae gennym ddiddordeb mawr ynddo. Gwn fod fy swyddogion wedi cael trafodaethau gyda swyddogion Llywodraeth y DU ynglŷn â'r hyn y gallwn ei wneud i gynorthwyo, fel y dywedwch, rhai o'r bobl fwyaf difreintiedig yn ein hetholaethau.
In the future, as well as advice and support services, we should be looking at smarter and more efficient homes to begin with. I understand that the Welsh housing quality standard has mandated better efficiency in social housing, but we need to be looking at a wider approach. The SPECIFIC Innovation and Knowledge Centre in Swansea University has created a design for homes as mini power stations, and plans were approved for 16 such new homes in Neath in August of last year. The design itself could cut household utility bills by 60 per cent. I was just wondering what plans you have to outline more support in this area so that we can look at more innovative housing to bring the cost down for those who potentially can't afford it.
Yn y dyfodol, yn ogystal â gwasanaethau cyngor a chymorth, dylem edrych yn gyntaf ar gartrefi mwy clyfar a mwy effeithlon. Rwy'n deall bod safon ansawdd tai Cymru wedi mynnu effeithlonrwydd gwell mewn tai cymdeithasol, ond mae angen i ni edrych ar ddull gweithredu ehangach. Mae'r Ganolfan Arloesi a Gwybodaeth SPECIFIC ym Mhrifysgol Abertawe wedi creu cynllun ar gyfer cartrefi fel gorsafoedd pŵer bach, ac fe gafodd cynlluniau eu cymeradwyo ar gyfer 16 o gartrefi newydd o'r fath yng Nghastell-nedd ym mis Awst y llynedd. Gallai'r cynllun ei hun ostwng biliau cyfleustodau aelwydydd 60 y cant. Tybed pa gynlluniau sydd gennych i amlinellu rhagor o gymorth yn y maes hwn fel y gallwn edrych ar dai mwy arloesol i ostwng y gost ar gyfer y bobl na allant ei fforddio, o bosibl.
I mentioned in my original answer to Mark Isherwood that we had a meeting of the decarbonisation ministerial task and finish group, and Rebecca Evans, the Minister for Housing and Regeneration sits on this, because we need to look beyond 2020 now, when all of our homes will have reached the WHQS, about what we then do with that funding that's been available for that. I think we need to look at much more innovation in our homes, and certainly those discussions will be ongoing between me and the Minister for Housing and Regeneration.
Crybwyllais yn fy ateb gwreiddiol i Mark Isherwood ein bod wedi cael cyfarfod o grŵp gorchwyl a gorffen y Gweinidog ar ddatgarboneiddio, ac mae Rebecca Evans, y Gweinidog Tai ac Adfywio, yn aelod ohono, oherwydd mae angen i ni edrych y tu hwnt i 2020 yn awr, pan fydd pob un o'n cartrefi wedi cyrraedd SATC, a meddwl beth a wnawn wedyn gyda'r arian hwnnw sydd wedi bod ar gael ar gyfer hynny. Credaf fod angen i ni edrych ar lawer mwy o arloesedd yn ein cartrefi, ac yn sicr bydd y trafodaethau hynny'n parhau rhyngof fi a'r Gweinidog Tai ac Adfywio.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am leihau faint o ddeunydd pacio plastig a gaiff ei ddefnyddio? OAQ51570
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on reducing the usage of plastic packaging? OAQ51570
I recently met with the British Plastics Federation, RECOUP, Plastipak Holdings Inc. and Iceland to discuss what industry is doing to increase recycling and reduce the usage of plastic packaging. We're working to reduce it through a number of actions, including the carrier bag charge and a study into extended producer responsibility for food and drink packaging.
Cyfarfûm yn ddiweddar â British Plastics Federation, RECOUP, Plastipak Holdings Inc. ac Iceland i drafod beth y mae diwydiant yn ei wneud i gynyddu ailgylchu a lleihau'r defnydd o ddeunydd pacio plastig. Rydym yn gweithio i'w leihau drwy nifer o gamau gweithredu, gan gynnwys y tâl am fagiau siopa ac astudiaeth ar ymestyn cyfrifoldeb cynhyrchwyr dros ddeunydd pacio bwyd a diod.
Earlier this week, the European Union pledged to make all plastic packaging recyclable by 2030. That's something I fully support, and I'm sure all of us here would, because we understand the huge toll that plastic is having on our environment, our wildlife and, ultimately, our health. As things stand, we will be out of the EU by 2030. What discussions are you having with Government to ensure that Wales will not be a less environmental country in a future that's outside the European Union?
Yn gynharach yr wythnos hon, addawodd yr Undeb Ewropeaidd y byddent yn sicrhau bod holl ddeunydd pacio plastig yn ailgylchadwy erbyn 2030. Mae hwnnw'n rhywbeth rwy'n ei gefnogi'n llwyr, ac rwy'n siŵr y byddai pob un ohonom yma yn ei gefnogi hefyd, oherwydd rydym yn deall yr effaith enfawr y mae plastig yn ei chael ar ein hamgylchedd, ein bywyd gwyllt ac, yn y pen draw, ar ein hiechyd. Fel y mae pethau, byddwn wedi gadael yr UE erbyn 2030. Pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda'r Llywodraeth i sicrhau na fydd Cymru yn wlad lai amgylcheddol yn y dyfodol ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd?
I think that's a really important question—really important points made—and you're right that the scourge of plastic use is really high in the public consciousness at the moment. It's important that we embrace that and take action alongside it.
In the Welsh Government, we're very keen to make sure that we are leading the way on this, that we are committed to tackling the use of plastic, and at the moment we have the Eunomia consultation, looking at extended producer responsibility, but it looks at a range, not just the things we've seen highlighted such as beverage cups, but all the different containers. Also, there is work to look at the pilot on the deposit return scheme, and actually, we have the legislation in place through the Environment (Wales) Act 2016—Part 4 of the environment Act—which enables us to take that further in terms of responsibility on businesses. We have the legislation there, and I think it's important, now, that we make sure that comes into action, but we are committed to doing that in a range of areas, and I'm sure I'll update this place in due course.
Credaf fod hwnnw'n gwestiwn pwysig iawn—gwnaed pwyntiau pwysig iawn—ac rydych yn gywir fod malltod plastig yn uchel iawn yn ymwybyddiaeth y cyhoedd ar hyn o bryd. Mae'n bwysig ein bod yn manteisio ar hynny ac yn gweithredu ochr yn ochr â hynny.
Yn Llywodraeth Cymru, rydym yn awyddus iawn i wneud yn siŵr ein bod ar flaen y gad mewn perthynas â hyn, ein bod wedi ymrwymo i fynd i'r afael â'r defnydd o blastig, ac ar hyn o bryd mae gennym ymgynghoriad Eunomia, sy'n edrych ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, ond mae'n edrych ar amrywiaeth o bethau, nid yn unig y pethau a welsom yn cael eu pwysleisio megis cwpanau diod, ond yr holl gynwysyddion gwahanol. Hefyd, ceir gwaith sy'n edrych ar gynllun peilot y cynllun dychwelyd blaendal, ac mewn gwirionedd, mae gennym ddeddfwriaeth yn ei lle drwy Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016—Rhan 4 o Ddeddf yr amgylchedd—sy'n ein galluogi i fynd â hynny ymhellach mewn perthynas â chyfrifoldeb ar fusnesau. Mae gennym y ddeddfwriaeth, a chredaf ei bod yn bwysig, yn awr, ein bod yn gwneud yn siŵr fod hynny'n dod yn weithredol, ond rydym wedi ymrwymo i wneud hynny mewn amrywiaeth o feysydd, ac rwy'n siŵr y byddaf yn rhoi'r newyddion diweddaraf i'r lle hwn maes o law.
Minister, last September, the Welsh Government announced that it had commissioned research into the ways in which the Welsh Government could introduce extended producer responsibility. Now, this could, of course, encourage producers to design their products in a different way. Can I ask when you expect to report on the outcome of this research?
Weinidog, fis Medi diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei bod wedi comisiynu ymchwil i'r ffyrdd y gallai Llywodraeth Cymru gyflwyno cyfrifoldeb estynedig ar gynhyrchwyr. Nawr, wrth gwrs, gallai hyn annog cynhyrchwyr i lunio eu cynnyrch mewn ffordd wahanol. A gaf fi ofyn pryd rydych yn disgwyl y byddwch yn adrodd ar ganlyniadau'r gwaith ymchwil hwn?
That research, as I mentioned, by Eunomia into extended producer responsibility is due to report back to us next month. So, I hope to have an update for this place in the not-too-distant future.
Fel y soniais, disgwylir y bydd y gwaith ymchwil hwnnw gan Eunomia ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr yn adrodd yn ôl fis nesaf. Felly, rwy'n gobeithio y bydd gennyf y newyddion diweddaraf ar hynny ar gyfer y lle hwn heb fod yn rhy hir.
Thank you for those answers, Minister. Can you agree that, obviously, the best way to reduce plastic packaging is to reduce it at its source? Obviously, we're very encouraged to hear about Iceland's intentions to stop using plastic packaging in their goods within five years. With that in mind, I just wondered whether you've held any discussions with businesses in Wales to seek an end to the use of all non-recyclable packaging materials, or could you bring forward legislative proposals to enable that to happen?
Diolch i chi am eich atebion, Weinidog. A ydych yn cytuno, yn amlwg, mai'r ffordd orau i leihau deunydd pacio plastig yw ei leihau wrth lygad y ffynnon? Yn amlwg, mae'n galonogol iawn clywed am fwriadau Iceland i roi'r gorau i ddefnyddio deunydd pacio plastig yn eu nwyddau o fewn pum mlynedd. Gyda hynny mewn golwg, tybed a ydych wedi cynnal unrhyw drafodaethau gyda busnesau yng Nghymru i geisio rhoi diwedd ar ddefnyddio'r holl ddeunydd pacio na ellir ei ailgylchu, neu a allech chi gyflwyno cynigion deddfwriaethol i alluogi hynny i ddigwydd?
You're absolutely right to mention Iceland, with their proposals to reduce their own-brand plastic packaging by 2023. I think it's really important that industry is a driver as part of this as well, and, as I mentioned, I met with Iceland just before Christmas and learnt more about their plans in sustainability. I also met with Plastipak in Wrexham, which uses PET recyclable plastic, and we've—. In terms of when we're looking at the extended producer responsibility study, businesses and stakeholders have been involved with that, and I've also met with representatives of the retail industry. So, we are taking that forward and we want businesses to be part of that with us.
Rydych yn hollol gywir i sôn am Iceland, gyda'u cynigion i leihau deunydd pacio plastig yn eu brand eu hunain, erbyn 2023. Rwy'n credu ei bod yn wirioneddol bwysig fod y diwydiant yn ysgogi yn rhan o hyn i gyd hefyd, ac fel y soniais, cyfarfûm ag Iceland ychydig cyn y Nadolig a dysgu mwy am eu cynlluniau ym maes cynaliadwyedd. Cyfarfûm hefyd â Plastipak yn Wrecsam, sy'n defnyddio plastig PET ailgylchadwy, ac rydym wedi—. O ran pryd rydym yn edrych ar yr astudiaeth ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr, mae busnesau a rhanddeiliaid wedi chwarae rhan yn hynny, ac rwyf hefyd wedi cyfarfod â chynrychiolwyr o'r diwydiant manwerthu. Felly, rydym yn bwrw ymlaen â hynny ac rydym eisiau i fusnesau fod yn rhan o hynny gyda ni.
Minister, every year, more than 8 million tonnes of plastic ends up in our oceans, costing at least £6.2 billion in damage to marine ecosystems and killing an estimated 1 million seabirds, 100,000 sea mammals and untold numbers of fish. Supermarkets use ridiculous amounts of unnecessary plastic packaging, simply adding to the problem. Wales led the way on single-use carrier bags. Let's lead the way in tackling the issue of unnecessary plastic packaging. Minister, what discussions have you had with major supermarkets about the use of plastic packaging, and will you consider legislation if major retailers fail to voluntarily reduce the amount of plastic packaging?
Weinidog, bob blwyddyn, mae mwy nag 8 miliwn tunnell o blastig yn cyrraedd ein cefnforoedd, gan gostio o leiaf £6.2 biliwn o ddifrod i ecosystemau morol a lladd oddeutu 1 filiwn o adar môr, 100,000 o famaliaid môr a nifer ddifesur o bysgod. Mae archfarchnadoedd yn defnyddio lefelau gwarthus o ddeunydd pacio plastig diangen ac yn ychwanegu at y broblem. Mae Cymru wedi arwain y ffordd ar fagiau siopa untro. Gadewch i ni arwain y ffordd wrth fynd i'r afael â deunydd pacio plastig diangen. Weinidog, pa drafodaethau rydych wedi'u cael gydag archfarchnadoedd mawr ynglŷn â'r defnydd o ddeunydd pacio plastig, ac a wnewch chi ystyried deddfwriaeth os yw prif fanwerthwyr yn methu gostwng lefelau'r deunydd pacio plastig y maent yn ei ddefnyddio yn wirfoddol?
Thank you very much for that question. There seems to be a clear consensus on this issue in terms of needing to tackle it. As I said previously, I have met with a number of major supermarkets and with retail representatives to discuss this as part of our study into extended producer responsibility. We'll await the findings of that and then take it forward from there.
Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn hwnnw. Ymddengys bod consensws clir ar y mater hwn o ran yr angen i fynd i'r afael ag ef. Fel y dywedais o'r blaen, rwyf wedi cyfarfod â nifer o archfarchnadoedd mawr a chynrychiolwyr manwerthu i drafod y mater hwn fel rhan o'n hastudiaeth ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr. Fe arhoswn am ganfyddiadau'r astudiaeth honno cyn bwrw ymlaen.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau, a'r cwestiwn cyntaf gan lefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.
Questions now from the party spokespeople. The first question is from the Conservative spokesperson, David Melding.
Diolch yn fawr, Llywydd. Can I pursue this point about the role plastics play in generating so much waste and destruction of our environment? Reference has been made to the excellent action of Iceland, and that supermarket actually conducted a very extensive survey before they took that action, and 80 per cent of the people they polled said they would endorse moves to go plastic free. I think, responding to such a public sentiment, the UK Government has committed to working with the Waste and Resources Action Programme to explore the introduction of, for instance, plastic-free supermarket aisles in which all the food is loose. I think we need this type of thinking. I wonder what plans you have to review the Towards Zero Waste programme to make it more ambitious and to reflect this growing public demand for action.
Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf fi fynd ar drywydd y pwynt hwn ynglŷn â'r rôl y mae plastigion yn ei chwarae yn cynhyrchu cymaint o wastraff a dinistr yn ein hamgylchedd? Cyfeiriwyd at weithred ragorol Iceland, ac fe gynhaliodd yr archfarchnad honno arolwg helaeth iawn cyn cymryd y cam hwnnw mewn gwirionedd, a dywedodd 80 y cant o'r rhai a holwyd y byddent yn cefnogi penderfyniad i beidio â defnyddio deunydd pacio plastig. Rwy'n credu, mewn ymateb i deimladau cyhoeddus o'r fath, fod Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i weithio gyda Rhaglen Weithredu'r Cynllun Gwastraff ac Adnoddau i archwilio'r posibilrwydd o gyflwyno, er enghraifft, eiliau archfarchnadoedd heb blastigion lle mae'r bwyd i gyd yn rhydd. Credaf ein bod angen y math hwn o feddwl. Rwy'n meddwl tybed pa gynlluniau sydd gennych i adolygu'r rhaglen Tuag at Ddyfodol Diwastraff i'w gwneud yn fwy uchelgeisiol ac i adlewyrchu'r galw cyhoeddus cynyddol hwn am weithredu.
Thank you very much for that question. You're absolutely right that it is a bold move for a major retailer like Iceland, and hopefully that will also stimulate others within the sector to actually take their lead as well. I think that's when we do have some healthy competition in terms of actually ticking the boxes, and, actually, you can see a shift in people being more aware of the packaging and what they're buying.
In terms of our Towards Zero Waste strategy, there is a plan to refresh that later this year as we increase our targets and our ambitions in terms of how we look into practice. Hopefully, the extended producer responsibility study and the work we're doing with WRAP will all feed into a part of that.
Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn hwnnw. Rydych yn hollol iawn yn dweud ei fod yn gam beiddgar i fanwerthwr mawr fel Iceland, a gobeithio y bydd hynny'n ysgogi eraill o fewn y sector i ddilyn eu hesiampl hefyd. Credaf mai dyna pryd y mae gennym gystadleuaeth iach o ran ticio'r blychau, ac mewn gwirionedd, gallwch weld pobl yn newid i fod yn fwy ymwybodol o'r deunydd pacio a beth y maent yn ei brynu.
O ran ein strategaeth Tuag at Ddyfodol Diwastraff, ceir cynllun i adnewyddu hwnnw'n ddiweddarach eleni wrth i ni godi ein targedau a'n huchelgeisiau o ran sut yr edrychwn ar weithredu. Gobeithio y bydd yr astudiaeth ar gyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr a'r gwaith rydym yn ei wneud â Rhaglen Weithredu'r Cynllun Gwastraff ac Adnoddau i gyd yn bwydo i mewn i ran o hynny.
Minister, you may know that the UK Government's 25-year plan includes a pledge to eliminate all avoidable plastic waste by 2042. They also have a goal to eliminate all avoidable waste by 2050. The latter—all avoidable waste by 2050—is also contained in Towards Zero Waste, but there's no earlier deadline for the elimination of plastic waste. I just wonder if you're going to review the document so that we could have something that at least matches the ambition of the UK Government or, even better, given our increased ambition perhaps in this area, that beats it.
Weinidog, efallai eich bod yn ymwybodol fod cynllun 25 mlynedd Llywodraeth y DU yn cynnwys addewid i gael gwared ar yr holl wastraff plastig diangen erbyn 2042. Mae ganddynt nod hefyd i gael gwared ar bob gwastraff diangen erbyn 2050. Mae'r olaf—yr holl wastraff diangen erbyn 2050—hefyd yn cael ei gynnwys yn Tuag at Ddyfodol Diwastraff, ond nid oes unrhyw ddyddiad cynharach ar gyfer dileu gwastraff plastig. Tybed a ydych yn mynd i adolygu'r ddogfen fel y gallwn gael rhywbeth sydd o leiaf yn cyfateb i uchelgais Llywodraeth y DU neu, hyd yn oed yn well o ystyried ein huchelgais fwy, efallai, yn y maes hwn, rhywbeth sy'n ei guro.
The Welsh Government, and here in Wales, we are proud that we have led the way in the past in terms of bringing the plastic bag charge and plastic packaging in that respect. We are continuing to work with industries and local authorities to find better markets in Wales especially for plastics. There are great opportunities in Wales for businesses to look at how they can get involved with the plastics recycling industry. Of course, when we're refreshing the strategy, we will look at how we actually can create more ambitious targets, but not just the aspirations in those targets but actually the actions that we need to take over the course of the short, medium and long term to make sure that we do actually lead the way again in Wales.
Yn Llywodraeth Cymru, ac yma yng Nghymru, rydym yn falch ein bod wedi arwain y ffordd yn y gorffennol o ran codi tâl am fagiau plastig a deunydd pacio plastig yn hynny o beth. Rydym yn parhau i weithio gyda diwydiannau ac awdurdodau lleol i ddod o hyd i farchnadoedd gwell yng Nghymru yn enwedig ar gyfer plastigion. Mae yna gyfleoedd gwych yng Nghymru i fusnesau edrych ar sut y gallant gymryd rhan yn y diwydiant ailgylchu plastigion. Wrth gwrs, pan fyddwn yn adnewyddu'r strategaeth, byddwn yn edrych ar sut y gallwn greu targedau mwy uchelgeisiol, ond nid yn unig y dyheadau yn y targedau hynny, ond y camau sydd angen i ni eu cymryd yn y tymor byr, y tymor canolig a'r tymor hir mewn gwirionedd i wneud yn siŵr ein bod yn arwain unwaith eto yng Nghymru.
I just wonder if we need to completely look at a different scale in terms of what's happening out there. You're seeing this incredible social and commercial movement to address this problem, and it's the politicians who are perhaps falling a bit behind, and in particular—in this area anyway—the Welsh Government. We've heard from Wetherspoon that they're going to ban plastic straws and they're going to bring in biodegradable ones. This obviously introduces the whole question of single-use plastics. You've told us what's happening with the review into producer-led initiatives, but isn't it time we raised the stakes and just started a very bold consultation on banning single-use plastics within a set time from our economy?
Tybed a oes angen i ni edrych ar raddfa hollol wahanol o ran beth sy'n digwydd. Rydych yn gweld y symud cymdeithasol a masnachol anhygoel hwn tuag at fynd i'r afael â'r broblem, a'r gwleidyddion sydd fymryn ar ei hôl hi, o bosibl, ac yn enwedig Llywodraeth Cymru—yn y maes hwn beth bynnag. Rydym wedi clywed gan Wetherspoon eu bod yn bwriadu gwahardd gwellt plastig a chyflwyno rhai bioddiraddiadwy yn eu lle. Mae hyn yn amlwg yn codi'r cwestiwn ynghylch plastig untro. Rydych wedi dweud wrthym beth sy'n digwydd gyda'r adolygiad o fentrau a arweinir gan gynhyrchwyr, ond onid yw'n bryd i ni fentro mwy a mynd ati i gynnal ymgynghoriad beiddgar iawn ar wahardd plastig untro o'n heconomi o fewn amser penodol?
The Member again raises some very important points on that and prescient points on that. I'm loath to name-check the many more major corporate companies, but another well-known fast food brand has, I believe, also announced that they're looking to remove straws and other plastics in the next couple of decades.
I think we need to be bold in our ambition, and when we look at refreshing the strategy we should look at how we achieve that, but I think it's really important that we do work with industry on this, that industry is involved with it. It also creates opportunities in terms of recycling and in terms of the skills and jobs that we have here in Wales as well.
Unwaith eto, mae'r Aelod yn nodi pwyntiau pwysig iawn ar hynny a phwyntiau rhagwybodus ar hynny. Rwy'n gyndyn o gynnwys enwau'r nifer o gwmnïau corfforaethol mawr, ond mae brand bwyd cyflym adnabyddus arall, rwy'n credu, hefyd wedi cyhoeddi eu bod yn bwriadu cael gwared ar wellt a mathau eraill o blastig yn y degawd neu ddau nesaf.
Rwy'n credu bod angen i ni fod yn feiddgar yn ein huchelgais, a phan fyddwn yn edrych ar adnewyddu'r strategaeth dylem edrych ar sut y gallwn gyflawni hynny, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gweithio gyda'r diwydiant ar hyn, fod y diwydiant yn cymryd rhan ynddo. Mae hefyd yn creu cyfleoedd o ran ailgylchu ac o ran y sgiliau a'r swyddi sydd gennym yma yng Nghymru yn ogystal.
Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.
The Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rydw i'n cario ymlaen gyda phlastig gan ei fod ym mhobman. Jest i gydio yn beth yr oedd David Melding newydd ei ddweud, mae'n wir i ddweud, rydw i'n meddwl, bod dinasyddion a chymunedau o flaen lle y mae rhai gwleidyddion yn y mater yma. Rydw i'n edrych ar gymuned fel Aberporth yn datgan ei hunan i fod yn ddi-blastig, ac yn gweithio ar draws busnesau bach ac ar draws y gymuned i wneud hynny, ac yn croesawu hynny. Wrth gwrs, mae'r Cynulliad yma, ddim ond yr wythnos diwethaf, ar gais Plaid Cymru, wedi pleidleisio dros yr egwyddor o gyflwyno treth ar blastig un defnydd. Mae hwn yn rhywbeth nad ydym ni wedi ei drafod hyd yma. Felly, gan fod y dreth ar blastig un defnydd yn un o'r pedair yr ydych chi'n eu hystyried fel Llywodraeth, a wnewch chi ymrwymo nawr i fynd ar hyd y llwybr hwnnw i ddewis y dreth honno gan fod y cyhoedd, yn amlwg iawn, yn barod iawn i ddelio â threth o'r fath?
Thank you very much, Llywydd. I will remain on the topic of plastics as it is all around us. Just to pick up on what David Melding said, I think it is true to say that citizens and communities are ahead of some politicians in this area. I look at communities such as Aberporth who have declared themselves to be plastic-free and are working across small businesses and across the community to achieve that, and I welcome that. Of course, this Assembly just last week, on a Plaid Cymru motion, voted in favour of the principle of introducing a single-use plastic tax. This is something we haven't discussed yet today. So, as the single-use plastic tax is one of the four taxes you as a Government are considering, will you commit now to go along that route and to select that tax because the public, very clearly, are willing to accept such a tax?
Diolch am eich cwestiwn.
Thank you for your question.
As you'll be aware, the disposable plastic tax is one of four taxes currently being considered by the finance Secretary. I think that's probably a question for him further down the line, but it is something I am in discussions on with the finance Secretary, and also keeping in the loop on and linked in with the proposals that you saw in the UK Government's budget on the twenty-second, to look at something similar there, to see how we can feed in as part of that as well. So, it is something that's still on the agenda, and in ongoing discussions. I'm sure the finance Secretary will look at it.
Fel y byddwch yn gwybod, mae'r dreth ar blastigion tafladwy yn un o bedair treth sy'n cael eu hystyried gan yr Ysgrifennydd cyllid ar hyn o bryd. Credaf fod hwnnw'n gwestiwn iddo ef yn y dyfodol, ond mae'n rhywbeth rwy'n ei drafod gyda'r Ysgrifennydd cyllid, a hefyd yn rhywbeth rwy'n ei gadw mewn cof ac yn gysylltiedig â'r cynigion a welsoch yng nghyllideb Llywodraeth y DU ar yr ail ar hugain, er mwyn edrych ar rywbeth tebyg yno, i weld sut y gallwn fod rhan o hynny yn ogystal. Felly, mae'n rhywbeth sy'n parhau i fod ar yr agenda, ac mewn trafodaethau parhaus. Rwy'n siŵr y bydd yr Ysgrifennydd cyllid yn edrych ar hynny.
I don't think I'm going to get a commitment to a plastic tax out of you today, so I'll change tack, if I may, to something else that you as a Minister are also responsible for, which is air pollution. ClientEarth is taking the Welsh Government to court by 23 February, due to concerns of illegal levels of nitrogen dioxide in towns and cities, often emerging, of course, from diesel vehicles. Do you recognise the problem of air pollution in Wales? I presume you do, but do you recognise your responsibility in your Government to deal with this, and how, particularly, will you respond to this court case and respond to the claims of ClientEarth?
Nid wyf yn credu y byddaf yn llwyddo i gael ymrwymiad i dreth ar blastigion gennych heddiw, felly rwyf am newid cyfeiriad, os caf, a sôn am fater arall rydych chi fel Gweinidog hefyd yn gyfrifol amdano, sef llygredd aer. Mae ClientEarth yn mynd â Llywodraeth Cymru i'r llys erbyn 23 Chwefror, oherwydd pryderon fod lefelau anghyfreithlon o nitrogen deuocsid mewn trefi a dinasoedd, llygredd sy'n aml yn deillio, wrth gwrs, o gerbydau diesel. A ydych yn cydnabod bod llygredd aer yn broblem yng Nghymru? Tybiaf eich bod, ond a ydych yn cydnabod eich cyfrifoldeb chi yn eich Llywodraeth i fynd i'r afael â hyn, a sut, yn benodol, y byddwch yn ymateb i'r achos llys hwn ac yn ymateb i honiadau ClientEarth?
The Member is right. Air quality is something—. Actually, the first debate in this portfolio that I led was on air quality. It is a commitment and remains a priority. You refer to the ClientEarth case. I can't comment on that in detail at the moment, as it's an ongoing case. But, actually, in terms of our aspirations in the clean air plan that we've set out, it's not just about meeting those obligations. It's actually making sure that we pave the way for the future and we go above and beyond. We know how important air quality is. Poor air quality impacts, obviously, on the most vulnerable communities, and it is really important that we take action on this.
In the debate, we did outline the clean air plan for Wales, which includes clean air zone frameworks. We are going to be working with local government, and you heard in the budget yesterday there is additional funding for that as well. It's also actually using all the levers we have at our disposal, as well as encouraging the UK Government to press forward on areas where they can take action, such as phasing out diesel vehicles.
I think it's really important that there's a commitment to work across Government on that. Whereas air quality is considered an environmental issue, it can't be tackled that way alone. So, it's really important that we work across, looking at transport, for low-emission vehicles, and look at our infrastructure, and make sure that when developments are taking place, air quality provision is taken into account when that happens.
Mae'r Aelod yn iawn. Mae ansawdd aer yn rhywbeth—. Mewn gwirionedd, roedd y ddadl gyntaf a arweiniais yn y portffolio hwn yn ymwneud ag ansawdd aer. Mae'n ymrwymiad ac mae'n parhau i fod yn flaenoriaeth. Rydych yn cyfeirio at achos ClientEarth. Ni allaf wneud sylwadau manwl ar hynny ar hyn o bryd, gan ei fod yn achos sy'n mynd rhagddo. Ond mewn gwirionedd, o ran ein dyheadau yn y cynllun aer glân rydym wedi'i amlinellu, nid yw'n ymwneud yn unig â bodloni'r rhwymedigaethau hynny. Mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â gwneud yn siŵr ein bod yn paratoi'r ffordd ar gyfer y dyfodol a sicrhau ein bod yn mynd gam ymhellach. Gwyddom pa mor bwysig yw ansawdd aer. Mae ansawdd aer gwael yn cael effaith, yn amlwg, ar y cymunedau mwyaf agored i niwed, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn gweithredu ar hyn.
Yn y ddadl, rhoesom amlinelliad o'r cynllun aer glân ar gyfer Cymru, sy'n cynnwys fframweithiau parthau aer glân. Byddwn yn gweithio gyda llywodraeth leol, ac fe glywsoch yn y gyllideb ddoe fod cyllid ychwanegol ar gyfer hynny yn ogystal. Mae hefyd, mewn gwirionedd, yn golygu defnyddio pob dull sydd ar gael i ni, yn ogystal ag annog Llywodraeth y DU i fwrw iddi mewn meysydd lle y gallant weithredu, megis cael gwared ar gerbydau diesel yn raddol.
Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod yna ymrwymiad i weithio ar draws y Llywodraeth ar hynny. Er bod ansawdd aer yn cael ei ystyried yn fater amgylcheddol, ni ellir mynd i'r afael ag ef yn y ffordd honno'n unig. Felly, mae'n wirioneddol bwysig ein bod yn gweithio ar draws, gan edrych ar drafnidiaeth, ar gerbydau allyriadau isel, ac edrych ar ein seilwaith, a gwneud yn siŵr, pan fo datblygiadau'n digwydd, fod darpariaeth ansawdd aer yn cael ei hystyried pan fo hynny'n digwydd.
Well, indeed, it might be seen as an environmental issue, but it's as much a public health issue as anything else. In fact, the Assembly voted, in that debate that you just referred to, again for a Plaid Cymru amendment that called on the Welsh Government to treat air pollution as a public health issue as well as an environmental issue. You're not responsible for public health, I know, but across Government, clearly this needs to be joined up.
The Scottish Government has said that it wants to go in front of the Westminster Government in terms of phasing out new petrol and diesel by 2032. We have examples around Europe of cities phasing out diesel and petrol vehicles in a much shorter space of time than the Westminster Government's talked about. Is it not the time to at least consider pilot areas in Wales where diesel and petrol may actually be banned, either on specific days or specific times, in order to achieve some improvement in air quality in those areas that, to be frank, the current system just isn't tackling, and there are public health deaths quite directly as a result of that?
Wel, yn wir, efallai ei fod yn cael ei ystyried yn fater amgylcheddol, ond mae'n fater iechyd y cyhoedd yn gymaint ag unrhyw beth arall. Yn wir, yn y ddadl honno rydych newydd gyfeirio ati, pleidleisiodd y Cynulliad unwaith eto o blaid gwelliant gan Blaid Cymru a oedd yn galw ar Lywodraeth Cymru i drin llygredd aer fel mater iechyd y cyhoedd yn ogystal â mater amgylcheddol. Nid chi sy'n gyfrifol am iechyd y cyhoedd, rwy'n gwybod, ond mae'n amlwg fod angen cydgysylltu hyn ar draws y Llywodraeth.
Mae Llywodraeth yr Alban wedi dweud ei bod eisiau achub y blaen ar Lywodraeth San Steffan o ran cael gwared ar betrol a diesel newydd yn raddol erbyn 2032. Mae gennym enghreifftiau ar hyd a lled Ewrop o ddinasoedd sy'n cael gwared yn raddol ar gerbydau diesel a phetrol mewn llawer llai o amser nag y mae Llywodraeth San Steffan wedi sôn amdano. Onid yw'n bryd i ni o leiaf ystyried ardaloedd peilot yng Nghymru lle y gellir gwahardd diesel a phetrol, naill ai ar ddiwrnodau penodol neu ar adegau penodol, er mwyn sicrhau rhywfaint o welliant yn ansawdd aer yr ardaloedd hynny, problem nad yw'r system gyfredol, i fod yn onest, yn llwyddo i fynd i'r afael â hi, ac o ran iechyd y cyhoedd, mae yna farwolaethau'n deillio'n uniongyrchol o hynny?
The Member is quite right to raise the public health concerns on this. Like he said, it's very clear that it's always been perceived to be an environmental issue, but, actually, if we're going to get to the root cause and tackle it and improve our air quality, it does have to involve cross-Government and cross-government working as well, in terms of local government and the UK Government.
In terms of looking at areas or zones where perhaps you could ban or limit access for high-emission vehicles, that's something that could be considered under clean air zones. But what we made clear in the debate too is that the clean air zones are not a one-size-fits-all approach. There will be different problems, and therefore different ways that we can best tackle it in different areas across Wales.
Mae'r Aelod yn hollol iawn i nodi'r pryderon sy'n ymwneud ag iechyd y cyhoedd yn y mater hwn. Fel y dywedodd, mae'n amlwg iawn ei fod bob amser wedi cael ei ystyried yn fater amgylcheddol, ond mewn gwirionedd, os ydym am fynd i wraidd y mater a'i ddatrys a gwella ein hansawdd aer, mae'n rhaid iddo gynnwys gweithio ar draws y Llywodraeth a gwaith trawslywodraethol hefyd, o ran llywodraeth leol a Llywodraeth y DU.
O ran edrych ar ardaloedd neu barthau lle y gallech, o bosibl, wahardd neu gyfyngu ar fynediad cerbydau allyriadau uchel, mae hwnnw'n rhywbeth y gellid ei ystyried o dan y parthau aer glân. Ond yr hyn rydym hefyd wedi'i wneud yn glir yn y ddadl yw nad yw'r parthau aer glân yn ddull sy'n addas i bawb. Bydd yna broblemau gwahanol, a gwahanol ffyrdd gorau o fynd i'r afael â hwy mewn gwahanol ardaloedd ledled Cymru.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. Capable and competent as the Minister is in answering her questions, I want to give the Cabinet Secretary her moment in the sun today as well and move to different areas of policy. I know we have differing views about the virtues of EU membership generally, but I hope that the Cabinet Secretary will agree with me that being outside the common agricultural policy, and the common fisheries policy, and the single market does give us the opportunity to have high standards of animal welfare than obtained in many areas of the EU, and in one area in particular, in relation to fishing. At the moment, the EU permits something called electric pulse fishing, which involves putting an electric current through the water—usually about 60 amps; so, it’s quite high intensity—and stunning fish, which are then dragged by nets into the boats. This has a number of unfortunate effects, not least on the fish themselves, because that method tends to break fish's spines and cause a great deal of internal haemorrhage. The trawling at the sea bed denudes it of all wildlife. And traditional catches are caught up in this as well and are discarded. If we recover policy responsibility for this area, we'd be able to ban electric pulse fishing. I wonder if the Welsh Government will commit itself to that.
Diolch, Lywydd. Er mor alluog a chymwys yw'r Gweinidog wrth ateb ei chwestiynau, rwyf eisiau rhoi cyfle i Ysgrifennydd y Cabinet ddisgleirio heddiw hefyd a symud at wahanol feysydd polisi. Rwy'n gwybod bod gennym safbwyntiau gwahanol ar rinweddau bod yn aelod o'r UE yn gyffredinol, ond gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod bod y tu allan i'r polisi amaethyddol cyffredin a'r polisi pysgodfeydd cyffredin a'r farchnad sengl yn rhoi cyfle i ni gael safonau lles anifeiliaid uwch nag a geir yn llawer o ardaloedd yr UE, ac mewn un maes yn arbennig, mewn perthynas â physgota. Ar hyn o bryd, mae'r UE yn caniatáu rhywbeth o'r enw electro-bysgota, sy'n cynnwys rhoi cerrynt trydan drwy'r dŵr—tua 60 amp fel arfer; felly, mae'n eithaf uchel—a stynio pysgod, sydd wedyn yn cael eu llusgo mewn rhwydi i mewn i'r cychod. Ceir nifer o effeithiau anffodus i hyn, yn enwedig i'r pysgod eu hunain, oherwydd mae'r dull hwn yn tueddu i dorri esgyrn cefnau pysgod ac achosi llawer iawn o waedlif mewnol. Mae'r treillio sy'n digwydd ar wely'r môr yn ei amddifadu o'i holl fywyd gwyllt. Ac mae dalfeydd traddodiadol yn cael eu dal yn hyn hefyd ac yn cael eu taflu'n ôl. Os ydym yn adennill cyfrifoldeb polisi dros y maes hwn, byddwn yn gallu gwahardd electro-bysgota. Tybed a wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i hynny.
You're quite right when you say that we have very differing views around Brexit, but I’ve always said that we would look at opportunities. I think we have very high animal health and welfare standards in Wales, and I would certainly not want to see those drop at all.
In relation to your specific question about banning that specific type of fishing, it’s certainly something that I will be considering in great detail.
Rydych yn hollol gywir pan ddywedwch fod gennym safbwyntiau gwahanol iawn o ran Brexit, ond rwyf bob amser wedi dweud y byddem yn edrych ar gyfleoedd. Credaf fod gennym safonau iechyd a lles anifeiliaid uchel iawn yng Nghymru, ac yn sicr ni fuaswn eisiau eu gweld yn gostwng o gwbl.
O ran eich cwestiwn penodol am wahardd y math penodol hwnnw o bysgota, mae'n sicr yn rhywbeth y byddaf yn ei ystyried yn fanwl iawn.
I’m grateful to the Cabinet Secretary for that answer. Another area that could also lead to an improvement in animal welfare is if we banned the live export of animals. At the moment, the EU estimates that around 4 million cattle, 28 million pigs, 4 million sheep, 243 million poultry, and 150,000 horses are transported for more than eight hours within the EU. Once we're out of the EU, we will be able to stop the British element of that. I know there’s not a great deal of that which comes from Wales, but nevertheless, every little helps, as a famous supermarket says, and we will be able to make our contribution to the improvement of an important element of animal welfare.
Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Maes arall a allai hefyd arwain at wella lles anifeiliaid yw pe baem yn gwahardd allforio anifeiliaid byw. Ar hyn o bryd, mae'r UE yn amcangyfrif bod oddeutu 4 miliwn o wartheg, 28 miliwn o foch, 4 miliwn o ddefaid, 243 miliwn o ddofednod, a 150,000 o geffylau yn cael eu cludo am fwy nag wyth awr o fewn yr UE. Pan fyddwn wedi gadael yr UE, byddwn yn gallu atal yr elfen Brydeinig o hynny. Gwn nad oes llawer o hynny'n dod o Gymru, ond serch hynny, mae pob tamaid bach yn helpu, fel y dywed un archfarchnad enwog, a byddwn yn gallu gwneud ein cyfraniad tuag at wella un elfen bwysig o les anifeiliaid.
Yes, absolutely, and certainly, my preference would be for animals to be slaughtered as close as is practical to their point of production, and I think that, again, that is something that, as you say, doesn’t have a huge effect on Welsh exports. However, it doesn’t matter how small it is; I would certainly want to have a focus on that.
Yn hollol, ac yn sicr, byddai'n well gennyf pe bai anifeiliaid yn cael eu lladd mor agos ag sy'n ymarferol bosibl i'r fan lle y cawsant eu cynhyrchu, a chredaf, unwaith eto, fod hynny'n rhywbeth, fel y dywedwch, nad yw'n cael effaith enfawr ar allforion Cymru. Fodd bynnag, nid oes ots pa mor fach ydyw; buaswn yn sicr eisiau canolbwyntio ar hynny.
I'm grateful again to the Cabinet Secretary. This note of amity is very welcome in the Assembly, I’m sure everybody will agree.
The third area in which I think we ought to be able to improve animal welfare is by the installation of CCTV cameras in abattoirs in Wales. The larger ones already do this, but the smaller ones on the whole don’t. Out of the 29 abattoirs in Wales, I believe there are 18 that are not monitored by CCTV, and they are generally the smaller ones. But it seems to me very important, and I think important for farmers generally and the agriculture industry generally, that the public has confidence in the food that is put on the table and the methods by which it is produced and processed, and in order to keep up public support for farmers and agriculture generally, we need to be proactive in showing that animals are kept and, when they are killed, also are killed in a humane way and to the highest possible standards of animal welfare. So, this is an area in which the Welsh Government could take an initiative, even at the moment, before we leave the EU. I wonder if the Cabinet Secretary would give further consideration to extending the existing controls.
Unwaith eto, rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'r nodyn hwn o gyfeillgarwch i'w groesawu'n fawr yn y Cynulliad, rwy'n siŵr y bydd pawb yn cytuno.
Y trydydd maes lle y credaf y dylem allu gwella lles anifeiliaid yw drwy osod camerâu teledu cylch cyfyng mewn lladd-dai yng Nghymru. Mae'r rhai mwyaf yn gwneud hyn eisoes, ond nid yw'r rhai llai yn gwneud ar y cyfan. O'r 29 lladd-dy yng Nghymru, credaf fod 18 nad ydynt yn cael eu monitro gan deledu cylch cyfyng, a'r rhai llai yw'r rheini yn gyffredinol. Ond mae'n ymddangos yn bwysig iawn i mi, ac yn bwysig i ffermwyr yn gyffredinol, rwy'n credu, a'r diwydiant amaethyddiaeth yn gyffredinol, fod gan y cyhoedd hyder yn y bwyd sy'n cael ei roi ar y bwrdd a'r ffordd y caiff ei gynhyrchu a'i brosesu, ac er mwyn cynnal cefnogaeth y cyhoedd i ffermwyr ac amaethyddiaeth yn gyffredinol, mae angen i ni fod yn rhagweithiol wrth ddangos bod anifeiliaid yn cael eu cadw, a phan gânt eu lladd, eu bod hefyd yn cael eu lladd mewn ffordd drugarog sy'n cydymffurfio â'r safonau uchaf posibl o ran lles anifeiliaid. Felly, mae hwn yn faes y gallai Llywodraeth Cymru ddangos mentergarwch ynddo, hyd yn oed yn awr, cyn i ni adael yr UE. Tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi ystyriaeth bellach i ymestyn y mesurau rheoli sy'n bodoli'n barod.
Absolutely. I had a meeting this morning with the chief veterinary officer on this very topic, because, you will be aware, we had the consultation previously. England are looking to do this; Scotland are looking to do this. I have to say that the vast majority of certainly large slaughterhouses do have CCTV, but I am very keen to look at making it mandatory, to see what package of support would have to be made available, because I think that is the way to improve standards and practices and keep that confidence that the public have. So, I’ve got officials working very closely on this matter, and I will be bringing forward a statement to this place in the not-too-distant future.
Yn hollol. Cefais gyfarfod y bore yma gyda'r prif swyddog milfeddygol ar y mater hwn oherwydd fe wyddoch ein bod wedi cael yr ymgynghoriad o'r blaen. Mae Lloegr yn ystyried gwneud hyn; mae'r Alban yn ystyried gwneud hyn. Mae'n rhaid i mi ddweud bod gan y mwyafrif helaeth o'r lladd-dai mawr, yn sicr, gamerâu teledu cylch cyfyng, ond rwy'n awyddus iawn i'w gwneud yn orfodol, er mwyn gweld pa becyn cymorth y byddai'n rhaid sicrhau ei fod ar gael, oherwydd rwy'n credu mai dyna'r ffordd o wella safonau ac arferion a chadw hyder y cyhoedd. Felly, mae gennyf swyddogion yn gweithio'n fanwl iawn ar y mater hwn, a byddaf yn cyflwyno datganiad i'r lle hwn yn y dyfodol agos.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am les anifeiliaid yng Nghymru? OAQ51554
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on animal welfare in Wales? OAQ51554
Animal welfare is a priority for the Welsh Government. An overarching strategic outcome of the Wales animal health and welfare framework group is:
'Animals in Wales have a good quality of life'.
Work is ongoing to revise the existing Welsh Government livestock and companion animal welfare codes of practice.
Mae lles anifeiliaid yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Un o ganlyniadau strategol cyffredinol grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru yw:
'Mae gan anifeiliaid yng Nghymru ansawdd bywyd da.'
Mae gwaith yn mynd rhagddo ar adolygu codau ymarfer cyfredol Llywodraeth Cymru ar les da byw ac anifeiliaid anwes.
Thank you for that answer. Cabinet Secretary, RSPCA Cymru believes that an animal abuse register would act as a deterrent for individuals who may otherwise have committed acts of cruelty, and could also help to prevent the suffering of other animals from reoffenders. Will the Welsh Government consider an animal abuse register?
Diolch i chi am eich ateb. Ysgrifennydd y Cabinet, mae RSPCA Cymru yn credu y byddai cofrestr cam-drin anifeiliaid yn gweithredu fel rhwystr i unigolion a allai fod wedi cyflawni gweithredoedd o greulondeb fel arall, a gallai helpu hefyd i atal dioddefaint i anifeiliaid eraill dan law troseddwyr cyson. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried cofrestr cam-drin anifeiliaid?
Thank you for that question. Certainly, I have been approached by the RSPCA in relation to this, and it's something that we are giving very serious consideration to.
Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Yn sicr, mae'r RSPCA wedi sôn wrthyf am hyn, ac mae'n rhywbeth rydym yn ei ystyried yn ddwys.
Cabinet Secretary, I heard your exchange with the leader of UKIP earlier about CCTV in abattoirs, and it is correct to say that all large abattoirs do have CCTV. There is an issue that it should be rolled out in the rest of the abattoir sector, and we on these benches support that. From your findings and your deliberations on this, would it be correct to say that funding could be released from the rural development programme to support such an initiative so that there wasn't an undue burden placed on small abattoirs, on a cost basis, that could jeopardise their future, which is vital to the promotion of red meat in this part of the United Kingdom?
Ysgrifennydd y Cabinet, clywais eich sgwrs ag arweinydd UKIP yn gynharach am deledu cylch cyfyng mewn lladd-dai, ac mae'n wir fod gan bob lladd-dy mawr deledu cylch cyfyng. Mae yna gwestiwn yn codi ynglŷn ag a ddylid ei gyflwyno yng ngweddill y sector lladd-dai, ac rydym ni ar y meinciau hyn yn cefnogi hynny. O'ch canfyddiadau a'ch trafodaethau ar hyn, a fyddai'n gywir dweud y gellid rhyddhau arian o'r rhaglen datblygu gwledig i gefnogi menter o'r fath fel na fyddai baich gormodol ar ladd-dai bach, ar sail cost, a allai beryglu eu dyfodol, sy'n hollbwysig o ran hybu cig coch yn y rhan hon o'r Deyrnas Unedig?
Certainly, yes, it is something that we are looking at from the RDP. I mentioned in my answer to Neil Hamilton that I had a meeting just this morning with Professor Christianne Glossop about this. I don't want that to be a burden. I don't want smaller slaughterhouses to come to me and say that funding to do this is a barrier, so I would want to take that away. You asked specifically about the RDP—obviously, there may be legal matters that I would have to look into—and that is the piece of work that's currently ongoing.
Yn sicr, ydy, mae'n rhywbeth rydym yn edrych arno mewn perthynas â'r rhaglen datblygu gwledig. Soniais yn fy ateb i Neil Hamilton fy mod wedi cael cyfarfod ynglŷn â hyn y bore yma gyda'r Athro Christianne Glossop. Nid wyf eisiau i hynny fod yn faich. Nid wyf eisiau i ladd-dai llai o faint ddod ataf a dweud bod arian yn rhwystr i wneud hyn, felly buaswn eisiau cael gwared ar y rhwystr hwnnw. Fe ofynnoch yn benodol am y rhaglen datblygu gwledig—yn amlwg, gallai fod materion cyfreithiol y byddai'n rhaid i mi edrych arnynt—a dyna'r gwaith sydd ar y gweill ar hyn o bryd.
Cabinet Secretary, I wanted to ask you about the rearing of game birds. There appears to be no regular inspection of these sites by animal health inspectors and the current code of practice on game bird rearing is now seven years old. It is very basic and it doesn't even require a minimum space for the birds to be reared in. So, really, they're often reared in overcrowded, battery-like conditions. We don't allow hens to be in such conditions, so I wondered if the Cabinet Secretary would commit to review the regulatory framework on the welfare of game birds that are reared for so-called sporting purposes at the earliest opportunity.
Ysgrifennydd y Cabinet, roeddwn eisiau eich holi ynglŷn â magu adar hela. Ymddengys nad yw arolygwyr iechyd anifeiliaid yn arolygu'r safleoedd hyn yn rheolaidd ac mae'r cod ymarfer cyfredol ar fagu adar hela bellach yn saith mlwydd oed. Mae'n sylfaenol iawn ac nid yw'n gofyn am leiafswm gofod i'r adar gael eu magu ynddo hyd yn oed. Felly, mewn gwirionedd, maent yn aml yn cael eu magu mewn amgylchiadau gorlawn, tebyg i ffermydd batri. Nid ydym yn caniatáu i ieir fyw mewn amgylchiadau o'r fath, felly tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn ymrwymo i adolygu'r fframwaith reoleiddio ar les adar hela a fegir at ddibenion helwriaeth, fel y'i gelwir, cyn gynted ag y bo modd.
Thank you, Julie Morgan, for that question. I mentioned in my original answer to Mandy Jones that we were currently revising many of the existing codes of practice. Certainly, there was a code of practice for the welfare of game birds reared for sporting purposes in 2011, for instance. So, we have been in consultation with the industry and welfare organisations, looking at that particular code of practice. I'd be very happy to see if we need to change that.
I think we should also remind those who are responsible for game birds that they should be knowledgeable and competent in husbandry and management techniques. The code of practice states that when birds are housed or penned, the accommodation should be well constructed and managed and of sufficient size to ensure good health and welfare. As I say, we are looking at revising these codes of practice, so if we look at it and we think that something needs changing in the regulations, that would be the opportunity to do it.
Diolch i chi am y cwestiwn, Julie Morgan. Soniais yn fy ateb gwreiddiol i Mandy Jones ein bod ar hyn o bryd yn adolygu llawer o'r codau ymarfer cyfredol. Yn sicr, roedd yna god ymarfer ar les adar hela a fegir at ddibenion helwriaeth yn 2011, er enghraifft. Felly, rydym wedi bod yn ymgynghori gyda'r diwydiant a'r sefydliadau lles, gan edrych ar y cod ymarfer penodol hwnnw. Buaswn yn hapus iawn i weld a oes angen inni newid hwnnw.
Credaf y dylem hefyd atgoffa'r rheini sy'n gyfrifol am adar hela y dylent fod yn wybodus ac yn gymwys mewn technegau hwsmonaeth a rheoli. Mae'r cod ymarfer yn datgan, pan fo adar yn cael eu cadw dan do neu mewn corlan, dylai'r gorlan fod wedi ei hadeiladu a'i rheoli'n dda ac o faint digonol i sicrhau iechyd a lles da. Fel y dywedaf, rydym yn ystyried diwygio'r codau ymarfer hyn, felly os ydym yn edrych arno ac yn credu bod angen newid rhywbeth yn y rheoliadau, dyma'r cyfle i wneud hynny.
I wanted to carry on with the question with regard to the animal abuse register. Clearly, we're well advanced in this particular area with the working group led by RSPCA, but I wondered whether you'd taken on my concerns last time whereby those who had started the campaign, such as Tŷ Nant animal sanctuary and Maxine Berry from Justice for Chunky, would be involved in that particular working group. Could you give us an outline as to when you would be making your initial statements or thoughts as to whether this would be something Wales could lead on—a Wales first—to have this register? I think progress on it would be welcomed by campaigners in the field.
Roeddwn eisiau parhau â'r cwestiwn mewn perthynas â'r gofrestr cam-drin anifeiliaid. Yn amlwg, rydym wedi mynd yn bell yn y maes penodol hwn gyda'r gweithgor a arweinir gan RSPCA, ond tybed a oeddech wedi ystyried fy mhryderon y tro diwethaf ynglŷn ag a fyddai'r rhai a ddechreuodd yr ymgyrch, megis lloches anifeiliaid Tŷ Nant a Maxine Berry o Justice for Chunky, yn rhan o'r gweithgor penodol hwnnw. A allech roi amlinelliad i ni pa bryd y byddwch yn cyflwyno eich datganiadau neu eich syniadau cychwynnol ynglŷn ag a fyddai hyn yn rhywbeth y gallai Cymru arwain arno—enghraifft arall o Gymru'n gyntaf—i gael y gofrestr hon? Credaf y byddai ymgyrchwyr yn y maes yn croesawu cynnydd yn hyn o beth.
Yes, as you say, the working group has now met. I think they're due to report to me in the summer. So, I would imagine the timeline for being able to bring forward a statement would probably be the summer or as soon as we come back following the summer. It's a piece of work that, obviously, you've shown a particular interest in and I think it would be great if we could be first. Certainly, at the moment, we're ahead of the game, but the link between—. What we had a discussion about, Bethan, was in relation to an animal abuse register and the link with domestic abuse. I attended a seminar on that and it was very clear that Wales was ahead of the game in drawing those comparisons together.
Ie, fel y dywedwch, mae'r gweithgor wedi cyfarfod bellach. Rwy'n credu y byddant yn adrodd yn ôl yn yr haf. Felly, buaswn yn dychmygu mai'r llinell amser ar gyfer cyflwyno datganiad fyddai yn ystod yr haf yn ôl bob tebyg neu gyn gynted ag y byddwn yn dychwelyd ar ôl yr haf. Yn amlwg, mae'n waith rydych wedi dangos diddordeb arbennig ynddo a chredaf y byddai'n wych pe gallem fod yn gyntaf. Yn sicr, ar hyn o bryd, rydym ar y blaen, ond mae'r cysylltiad rhwng—. Roedd yr hyn a drafodwyd gennym, Bethan, yn ymwneud â chofrestr cam-drin anifeiliaid a'r cysylltiad â cham-drin domestig. Mynychais seminar ar hynny ac roedd hi'n glir iawn fod Cymru ar y blaen yn llunio'r cymariaethau hynny.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer coedwigaeth yng Nghymru? OAQ51545
5. Will the Cabinet Secretary make a statement regarding Welsh Government support for forestry in Wales? OAQ51545
As I stated in Plenary on 13 December, forestry is one of my top priorities. The Welsh Government will work with stakeholders to develop ways to continue to provide support for forestry as part of the sustainable land management proposals that will eventually replace the current CAP.
Fel y dywedais yn y Cyfarfod Llawn ar 13 Rhagfyr, mae coedwigaeth yn un o fy mhrif flaenoriaethau. Bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda rhanddeiliaid i ddatblygu ffyrdd o barhau i ddarparu cymorth ar gyfer coedwigaeth fel rhan o'r cynigion rheoli tir cynaliadwy a fydd, yn y pen draw, yn dod yn lle'r polisi amaethyddol cyffredin cyfredol.
Thank you for that statement. As the Minister knows, stakeholders generally feel that the policy direction of the Welsh Government's strategy, 'Woodlands for Wales', is appropriate. In a recent debate on a report by the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, I raised the importance of increasing access to and community benefits from woodland. What progress has been made on this since the CCERA report?
Diolch i chi am y datganiad hwnnw. Fel y gŵyr y Gweinidog, mae rhanddeiliaid yn teimlo'n gyffredinol fod cyfeiriad polisi strategaeth Llywodraeth Cymru, 'Coetiroedd i Gymru', yn briodol. Mewn dadl ddiweddar ar adroddiad gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, soniais am bwysigrwydd cynyddu mynediad at goetiroedd a manteision cymunedol coetiroedd. Pa gynnydd a wnaed ar hyn ers adroddiad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig?
I welcome the Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee's further political and personal interest in this key area, and following up from the debate that we had just last month. Welsh Government are aware that the woodland estate is an important social asset. We know that it brings great health and well-being benefits from being able to access it, and a sense of identity and place at the local level as well. We're currently analysing the responses to our consultation, 'Taking forward Wales’ sustainable management of natural resources', which contains proposals to update the legislative framework for public access to the outdoors, and we will publish a summary of that and the Government response in due course.
I also note that, during the debate, there were some very good examples cited by colleagues in terms of community woodland. I wish to reiterate my commitment then that if Members would like to invite us to see that, so that we can see best practice at first-hand, that could then hopefully influence us further down the line.
Rwy'n croesawu diddordeb gwleidyddol a phersonol pellach Cadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig yn y maes allweddol hwn, yn dilyn y ddadl a gawsom fis diwethaf. Mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol fod yr ystâd goetiroedd yn ased cymdeithasol pwysig. Gwyddom fod manteision iechyd a lles yn deillio o allu cael mynediad ato, ac ymdeimlad o hunaniaeth a lle ar y lefel leol yn ogystal. Rydym ar hyn o bryd yn dadansoddi'r ymatebion i'n hymgynghoriad, 'Bwrw ymlaen â rheoli adnoddau naturiol Cymru yn gynaliadwy', sy'n cynnwys cynigion i ddiweddaru'r fframwaith deddfwriaethol ar gyfer mynediad y cyhoedd at yr awyr agored, a byddwn yn cyhoeddi crynodeb ohono ac ymateb y Llywodraeth maes o law.
Hefyd, nodaf fod cyd-Aelodau wedi nodi enghreifftiau da iawn o goetiroedd cymunedol yn ystod y ddadl. Hoffwn ailadrodd fy ymrwymiad ar y pryd a dweud pe bai Aelodau'n dymuno ein gwahodd i weld hynny, fel y gallwn weld arfer gorau drosom ein hunain, gallai hynny ddylanwadu arnom yn y dyfodol gobeithio.
Minister, you'll be aware of the importance of the timber industry in my own constituency, particularly for businesses like Clifford Jones Timber in Ruthin, which, of course, is a significant employer and one of the main forestry-related companies, if you like—timber-related companies—in Wales. One of the concerns that they've cited to me, and was raised with the committee during the course of its work, was the shortage of the supply of wood, and the need to plant more wood in order to compensate for that. They tell me that if they had access to more reliable sources of wood, they would be able to expand their business and create more employment and wealth in north Wales. What specific action is the Welsh Government taking to drive up the availability of wood for use in the timber industry?
Weinidog, fe fyddwch yn gwybod pa mor bwysig yw'r diwydiant coed yn fy etholaeth, yn arbennig i fusnesau fel Clifford Jones Timber yn Rhuthun, sydd, wrth gwrs, yn gyflogwr pwysig ac yn un o'r prif gwmnïau sy'n ymwneud â choedwigaeth, os hoffech—cwmnïau sy'n ymwneud â choed—yng Nghymru. Un o'r pryderon y maent wedi'u dwyn i fy sylw, ac a gafodd sylw yng ngwaith y pwyllgor, oedd prinder y cyflenwad o bren, a'r angen i blannu mwy o goed er mwyn gwneud iawn am hynny. Pe bai ganddynt fynediad at ffynonellau mwy dibynadwy o bren, maent yn dweud wrthyf y byddent yn gallu ehangu eu busnes a chreu mwy o waith a chyfoeth yng ngogledd Cymru. Pa gamau penodol y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith i sicrhau bod mwy o bren ar gael i'w ddefnyddio yn y diwydiant coed?
It might surprise the Member that I wholeheartedly agree with everything he said there. That won't happen very often. [Laughter.] As I said, forestry is one of the top priorities, and I'm well aware of the issues that he's raised. Actually, my first meeting in post was with Confor, where they raised similar issues that there is the demand there, but we have to increase the supply as well, and we have to look at how we best manage that, too, in terms of woodland creation. And the issue at the moment is actually accessing the land management and how we do that, and that is something that we are looking at in more detail. I'll also be going to Scotland early next month to learn more from the relative success they've had there, to see if there are things that we can apply in creating new woodland to increase the productive potential of woodland in Wales. I think to do this, we need to work with stakeholders, such as the company you mentioned in your constituency, to develop ways that we can provide that support for forestry as part of the design of sustainable land management proposals, which, as I said, will eventually replace the current CAP.
Gallai fod yn syndod i'r Aelod fy mod yn cytuno'n llwyr â phopeth a ddywedodd. Ni fydd hynny'n digwydd yn aml iawn. [Chwerthin.] Fel y dywedais, mae coedwigaeth yn un o fy mhrif flaenoriaethau, ac rwy'n ymwybodol iawn o'r pethau a ddywedodd. Mewn gwirionedd, roedd fy nghyfarfod cyntaf yn y swydd gyda Confor, lle y nodwyd materion tebyg ynglŷn â'r ffaith bod y galw yno, ond mae'n rhaid i ni gynyddu'r cyflenwad yn ogystal, ac mae'n rhaid i ni edrych ar y ffordd orau o reoli hynny hefyd, o ran creu coetiroedd. A'r broblem ar hyn o bryd yw cael mynediad at reoli tir a sut y gwnawn hynny, ac mae hynny'n rhywbeth rydym yn edrych arno'n fanylach. Byddaf hefyd yn mynd i'r Alban ddechrau'r mis nesaf i ddysgu mwy o'r llwyddiant cymharol a gawsant yno, i weld a oes pethau y gallwn eu gwneud i greu coetiroedd newydd er mwyn cynyddu potensial cynhyrchu coetiroedd yng Nghymru. Er mwyn gwneud hyn, rwy'n credu bod angen i ni weithio gyda rhanddeiliaid, megis y cwmni y sonioch amdano yn eich etholaeth chi, er mwyn datblygu ffyrdd o ddarparu'r cymorth hwnnw i goedwigaeth fel rhan o'r broses o lunio cynigion rheoli tir cynaliadwy, a fydd yn y pen draw, fel y dywedais, yn dod yn lle'r polisi amaethyddol cyffredin cyfredol.
Simon Thomas.
Simon Thomas.
Dim cwestiwn.
I have no question.
6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i fynd i'r afael â risg llifogydd yng ngogledd Cymru? OAQ51537
6. What action is the Welsh Government taking to address flood risk in north Wales? OAQ51537
The Welsh Government’s flood and coastal risk management programmes are actively addressing risk across north Wales. The £5 million St Asaph scheme, protecting 548 properties, will complete shortly. In addition, we are investing over £7 million in over 30 flood schemes across north Wales.
Mae rhaglenni rheoli perygl llifogydd ac arfordiroedd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â risg ar draws gogledd Cymru. Bydd cynllun Llanelwy gwerth £5 miliwn, i ddiogelu 548 eiddo, yn cael ei gwblhau'n fuan. Yn ogystal, rydym yn buddsoddi dros £7 miliwn mewn dros 30 o gynlluniau llifogydd ar draws gogledd Cymru.
One of the areas that has received significant investment in recent years, of course, is the bay of Colwyn, but there is one part of the bay of Colwyn that is particularly vulnerable to flooding, and experienced flooding very recently in Storm Eleanor, which hit north Wales just a few weeks ago when the promenade of Old Colwyn was flooded. This is a regular occurrence now, and I'm very concerned at the vulnerability of the defences in that area, which, of course, as you will know, Minister, protect the A55 and the north Wales railway. We need some leadership on this, and I believe that that leadership needs to come from the Welsh Government. I would be very grateful if you would join me in a visit to Old Colwyn to inspect those defences, and to bring together the various agencies and partners that will be required in order to upgrade the facilities and the defences there.
Un o'r meysydd sydd wedi derbyn buddsoddiad sylweddol yn y blynyddoedd diwethaf, wrth gwrs, yw bae Colwyn, ond mae un rhan o fae Colwyn sy'n arbennig o agored i lifogydd, ac sydd wedi dioddef llifogydd yn ddiweddar iawn yn sgil Storm Eleanor, a darodd ogledd Cymru ychydig wythnosau yn ôl pan gafwyd llifogydd ar bromenâd Hen Golwyn. Mae hwn yn ddigwyddiad rheolaidd bellach, ac rwy'n bryderus iawn am y bygythiad i'r amddiffynfeydd yn yr ardal honno, sydd, wrth gwrs, fel rydych yn ei wybod, Weinidog, yn diogelu'r A55 a rheilffordd y gogledd. Rydym angen arweiniad ar hyn, ac rwy'n credu bod angen i Lywodraeth Cymru ddarparu'r arweiniad hwnnw. Buaswn yn ddiolchgar iawn pe baech yn ymuno â mi ar ymweliad â Hen Golwyn i arolygu'r amddiffynfeydd hynny, a dwyn ynghyd yr asiantaethau a'r partneriaid y bydd eu hangen er mwyn uwchraddio'r cyfleusterau a'r amddiffynfeydd yno.
Thank you for your question. You're right that the risk at Old Colwyn is to the infrastructure—rail and road—rather than to homes, and you'll be aware that officials have encouraged Conwy County Borough Council to seek appropriate partnership contributions from those stakeholders before seeking further grant funding, but Conwy borough council, I understand, are also planning to hold discussions with Welsh Water regarding Old Colwyn. And, in November, officials from the council met with Network Rail to develop a potential joint solution to coastal risk at Old Colwyn. I understand that those discussions were positive, but if the Member would like to write to me to invite me to visit, I'd be happy to consider that.
Diolch i chi am eich cwestiwn. Rydych yn iawn yn dweud mai'r risg yn Hen Golwyn yw'r bygythiad i'r seilwaith—y rheilffordd a'r ffordd—yn hytrach nag i gartrefi, ac fe fyddwch yn gwybod bod swyddogion wedi annog Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy i ofyn am gyfraniadau partneriaeth priodol gan y rhanddeiliaid hynny cyn gofyn am ragor o gyllid grant, ond mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy hefyd, rwy'n deall, yn cynllunio i gynnal trafodaethau gyda Dŵr Cymru mewn perthynas â Hen Golwyn. Ac ym mis Tachwedd, cyfarfu swyddogion y cyngor â Network Rail i ddatblygu ateb posibl ar y cyd i risg arfordirol yn Hen Golwyn. Deallaf fod y trafodaethau hynny wedi bod yn gadarnhaol, ond os hoffai'r Aelod ysgrifennu ataf yn fy ngwahodd i ymweld â'r lle, buaswn yn hapus i ystyried hynny.
Rydw i'n barod iawn i helpu'r Gweinidog i lenwi diwrnod o ymweliadau yn y gogledd drwy ofyn iddi hi ddod draw i Ynys Môn hefyd. Mi gawsom ni lifogydd mewn sawl rhan o Ynys Môn cyn y Nadolig, ac rydw i, wrth gwrs, wedi ymweld â'r cymunedau hynny o Ddwyran i Lanfairpwll i Borthaethwy a Llangefni, ac yn y blaen.
Mi hoffwn i grybwyll y sefyllfa yn Llangefni yn benodol. Rydw i wedi bod yn trafod y sefyllfa yna efo Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae wedi dod i'r amlwg bod Cyngor Sir Ynys Môn wedi gofyn ers rhai blynyddoedd bellach i Gyfoeth Naturiol Cymru wneud gwaith atal llifogydd ar yr afon Cefni yn dilyn llifogydd hanesyddol yno yn y blynyddoedd diwethaf. Ac mae hi'n amlwg bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi methu â blaenoriaethu'r gwaith hwnnw, sydd ddim yn waith rhyfeddol o gymhleth, ond mae o'n waith sydd angen ei wneud. A gaf i ymrwymiad gennych chi fel Gweinidog y byddwch chi'n sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru rŵan yn blaenoriaethu'r gwaith yma, gan nad risg ar bapur, fel rydym ni wedi'i weld mewn rhannau eraill o Gymru, gan gynnwys y Rhath yng Nghaerdydd, sydd gennym ni yn y fan hyn, ond risg gwirioneddol wedi'i brofi gan dystiolaeth?
I'm very willing to help the Minister to fill a day of visits in north Wales by asking her to visit Anglesey as well. We had floods in many parts of Anglesey before Christmas, and, of course, I have visited those communities from Dwyran to Lanfairpwll to Menai Bridge and Llangefni, and so forth.
I would like to mention the situation in Llangefni specifically. I, of course, have been discussing the situation there with Natural Resources Wales. It has become apparent that the Isle of Anglesey County Council asked NRW a few years ago to undertake flood prevention work on the Cefni river following floods, historic floods there, in the last few years. And it is clear that NRW hasn't been able to prioritise that work, which isn't especially complex work, but it is necessary. Could I have a commitment from you as a Minister that you will ensure that NRW will prioritise this work, because it's not a risk on paper, as we've seen in other parts of Wales, including Roath in Cardiff, that we have here, but a real risk that has been proven by evidence?
Diolch am eich cwestiwn.
Thank you for your question.
I didn't catch the beginning of it. Was that an invitation to come and visit? I'm always happy to visit north Wales. I'm acutely aware of what happened in November, just before Christmas across Ynys Môn, and I know that Welsh Government officials have been in touch with local authorities and NRW, but if the Member would like to write to me on that, then I will then take it up for him.
Collais ddechrau'r cyfraniad. Ai gwahoddiad i ddod i ymweld ydoedd? Rwyf bob amser yn hapus i ymweld â gogledd Cymru. Rwy'n ymwybodol iawn o'r hyn a ddigwyddodd ym mis Tachwedd, ychydig cyn y Nadolig, ar draws Ynys Môn, a gwn fod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi bod mewn cysylltiad ag awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru, ond os hoffai'r Aelod ysgrifennu ataf ynglŷn â hynny, fe roddaf sylw i'r mater.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gynlluniau datblygu lleol yng Ngogledd Cymru? OAQ51551
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on local development plans in North Wales? OAQ51551
Diolch. There are five adopted local development plans in north Wales, with Wrexham County Borough Council and Flintshire County Council expected to adopt their plans by 2020. Conwy County Borough Council and Denbighshire County Council are due to commence a review of their respective LDPs, and I've recently invited them to prepare a joint plan instead.
Diolch. Mae pum cynllun datblygu lleol wedi eu mabwysiadu yng ngogledd Cymru, a disgwylir y bydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam a Chyngor Sir y Fflint yn mabwysiadu eu cynlluniau hwy erbyn 2020. Rydym yn disgwyl i Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy a Chyngor Sir Ddinbych gynnal adolygiad o'u cynlluniau datblygu lleol hwy, ac yn ddiweddar fe'u gwahoddais i baratoi cynllun ar y cyd yn lle hynny.
The mid-year population estimates are showing clearly that the projections that have been used as a basis for many of these local development plans are clearly incorrect. In Wrexham's case, the population projection back in 2014 was for an increase of around 1,200 people in population by mid 2016. We now find, of course, that the increase has actually been four—not 4 per cent; four people. Now, clearly, that basis is fundamentally flawed in relation to the LDPs that we do have. They're wildly inaccurate, but they still remain the basis for the LDPs that have been reviewed or that are currently in place. So, will you agree with me that this inherent flaw in the LDPs is leading to an overestimation in terms of population, which in turn means that there will be more and largely unnecessary developments in terms of greenfield areas, in places, for example, where you yourself have opposed such schemes, in places such as Llay, in the past?
Mae amcangyfrifon poblogaeth canol blwyddyn yn dangos yn glir fod yr amcanestyniadau a ddefnyddiwyd yn sail i lawer o'r cynlluniau datblygu lleol hyn yn amlwg yn anghywir. Yn achos Wrecsam, roedd yr amcanestyniad poblogaeth yn ôl yn 2014 yn dangos cynnydd o oddeutu 1,200 o bobl yn y boblogaeth erbyn canol 2016. Bellach, wrth gwrs, gwelwn mai cynnydd o bedwar a gafwyd mewn gwirionedd—nid 4 y cant; pedwar o bobl. Nawr, yn amlwg, mae'r sail honno'n sylfaenol ddiffygiol o ran y cynlluniau datblygu lleol sydd gennym. Maent yn gwbl anghywir, ond maent yn parhau i fod yn sail ar gyfer y cynlluniau datblygu lleol sydd wedi cael eu hadolygu neu sydd ar waith ar hyn o bryd. Felly, a wnewch chi gytuno bod y gwendid cynhenid hwn yn y cynlluniau datblygu lleol yn arwain at oramcangyfrif lefelau poblogaeth, sydd yn ei dro yn golygu y bydd mwy o ddatblygiadau, a datblygiadau diangen i raddau helaeth, o ran ardaloedd maes glas, mewn lleoedd megis Llai, er enghraifft, lle rydych chi eich hun wedi gwrthwynebu cynlluniau o'r fath yn y gorffennol?
I am absolutely committed to a plan-led approach to development across Wales. I think it's really important that local authorities bring forward their LDPs. It's unfortunate—and you mention my own constituency of Wrexham in particular—it's very unfortunate that they haven't had an LDP in place. I wouldn't say they're flawed. I think the difficulty around LDPs is that they have to be constantly under review, and I think, going forward, we need to move away from LDPs and have more strategic development plans. Certainly, that's the work that's ongoing. My chief planning officer is currently going round Wales meeting with all local authorities, but I think we need to have those plans in place to make sure that we have the decision making, but of course the information needs to be correct, so that the decision making then is as appropriate as possible.
Rwy'n gwbl ymrwymedig i ddull datblygu a arweinir gan gynllun ledled Cymru. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod awdurdodau lleol yn cyflwyno eu cynlluniau datblygu lleol. Mae'n anffodus—ac rydych yn sôn am fy etholaeth i, sef Wrecsam, yn benodol—mae'n anffodus iawn nad oes ganddynt gynllun datblygu lleol ar waith. Ni fuaswn yn dweud eu bod yn ddiffygiol. Credaf mai'r anhawster mewn perthynas â chynlluniau datblygu lleol yw bod yn rhaid iddynt gael eu hadolygu'n gyson, ac rwy'n credu, yn y dyfodol, fod angen i ni symud oddi wrth gynlluniau datblygu lleol a chael mwy o gynlluniau datblygu strategol. Yn sicr, dyna'r gwaith sy'n mynd rhagddo. Mae fy mhrif swyddog cynllunio yn mynd o amgylch Cymru ar hyn o bryd ac yn cyfarfod â phob awdurdod lleol, ond credaf fod angen i ni gael y cynlluniau hynny ar waith er mwyn gwneud yn siŵr fod penderfyniadau'n cael eu gwneud, ond wrth gwrs mae angen i'r wybodaeth fod yn gywir, fel bod y penderfyniadau a wneir wedyn mor briodol â phosibl.
In October, the leader of Conwy council wrote to you stating that the Welsh Government's removal of the past building rate methodology from the calculation of land supply process had significantly undermined local development plans across Wales, rendering councils unable to defend speculative development applications that put the wrong houses in the wrong places. The only reason Wrexham doesn't have an LDP is because they'd nearly completed their LDP, but the Welsh Government told them to start again because they didn't have enough houses, and we've just heard from my colleague across the Chamber what resulted from that.
In December, you wrote to me saying that the underlying cause of Flintshire's exposure to speculative planning applications was their failure to adopt an LDP, and adding, you said that Flintshire is one of the few local planning authorities in Wales still to adopt an LDP and is likely to be the last authority to do so. So, which is the problem? Is it the failure by county councils to produce LDPs or does Conwy council have a point?
Ym mis Hydref, ysgrifennodd arweinydd cyngor Conwy atoch yn nodi bod y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi tynnu methodoleg cyfraddau adeiladu'r gorffennol o gyfrifiad y broses cyflenwad tir wedi tanseilio cynlluniau datblygu lleol yn sylweddol ledled Cymru, gan olygu na allai cynghorau amddiffyn ceisiadau datblygu hapfasnachol a oedd yn rhoi'r tai anghywir yn y mannau anghywir. Yr unig reswm nad oes gan Wrecsam gynllun datblygu lleol yw oherwydd eu bod bron â chwblhau eu cynllun datblygu lleol pan ddywedodd Llywodraeth Cymru wrthynt am ddechrau eto am nad oedd ganddynt ddigon o dai, ac rydym newydd glywed beth oedd canlyniad hynny gan fy nghyd-Aelod ar draws y Siambr.
Ym mis Rhagfyr, fe ysgrifennoch chi ataf i ddweud mai'r rheswm sylfaenol pam fod Sir y Fflint yn agored i geisiadau cynllunio hapfasnachol oedd eu methiant i fabwysiadu cynllun datblygu lleol, ac fe ychwanegoch chi fod Sir y Fflint yn un o'r ychydig awdurdodau cynllunio lleol yng Nghymru nad oes ganddynt gynllun datblygu lleol eto a'i bod yn debygol mai Sir y Fflint fyddai'r awdurdod diwethaf i wneud hynny. Felly, pa un yw'r broblem? Ai methiant y cynghorau sir i lunio cynlluniau datblygu lleol ydyw neu a oes gan gyngor Conwy bwynt?
It's really important that local planning authorities have their five-year land supply and you referred to a letter I sent you before Christmas. The problem is when they don't have those five-year land supplies, we see developers coming in with very speculative applications. So, I think it's really important and I don't want to talk about specific plans because, obviously, our powers in the development process means that I can't. But I think, looking at it on a case-by-case way, when a Member writes to me, I respond in that way. So, if I wrote to you about Conwy, that's what I stand by; if I wrote to you about Flintshire, that's what I stand by, also.
Mae'n bwysig iawn fod gan awdurdodau cynllunio lleol eu cyflenwad tir pum mlynedd ac fe gyfeirioch chi at lythyr a anfonais atoch cyn y Nadolig. Y broblem yw, pan nad oes ganddynt y cyflenwad tir pum mlynedd hwnnw, rydym yn gweld datblygwyr yn cyflwyno ceisiadau hapfasnachol iawn. Felly, rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn, ac nid wyf eisiau siarad am gynlluniau penodol oherwydd, yn amlwg, mae ein pwerau yn y broses ddatblygu yn golygu na allaf wneud hynny. Ond rwy'n credu, drwy edrych ar bob achos yn unigol, pan fo Aelod yn ysgrifennu ataf, rwy'n ymateb yn y modd hwnnw. Felly, pe bawn yn ysgrifennu atoch ynglŷn â Chonwy, dyna yw fy safbwynt; pe bawn yn ysgrifennu atoch ynglŷn â Sir y Fflint, dyna fydd fy safbwynt hefyd.
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am drafodaethau Llywodraeth Cymru gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ynglŷn â datblygu cynllun llifogydd y Rhath yng Nghaerdydd? OAQ51572
8. Will the Cabinet Secretary provide an update on Welsh Government discussions with Natural Resources Wales about the Roath flood scheme development in Cardiff? OAQ51572
Natural Resources Wales are responsible for the scheme. I met with their officials and elected representatives, including yourself, on 9 January to further discuss this scheme and the concerns of residents. During the meeting, NRW explained the reasons for the works and the options they had considered to alleviate flood risk.
Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n gyfrifol am y cynllun. Cyfarfûm â'u swyddogion a'u cynrychiolwyr etholedig, yn eich cynnwys chi, ar 9 Ionawr i drafod y cynllun hwn a phryderon trigolion ymhellach. Yn ystod y cyfarfod, eglurodd Cyfoeth Naturiol Cymru y rhesymau dros y gwaith a'r opsiynau roeddent wedi eu hystyried ar gyfer lliniaru perygl llifogydd.
Yes, and thanks for arranging that meeting. I think that was a useful clear-the-air meeting, as far as it went. The problem is, by that point, we already had many local residents protesting against the felling of trees by climbing up the trees and doing other activities on site. So, clearly, something did go wrong with the consultation. Could you now work with NRW to assess exactly what did go wrong and hopefully avoid this kind of repercussion in future schemes?
Ie, a diolch am drefnu'r cyfarfod hwnnw. Credaf fod hwnnw'n gyfarfod defnyddiol a lwyddodd i glirio'r aer, i ryw raddau. Y broblem yw, erbyn y pwynt hwnnw, roedd gennym eisoes lawer o drigolion lleol yn protestio yn erbyn cwympo coed drwy ddringo'r coed a gwneud gweithgareddau eraill ar y safle. Felly, yn amlwg, fe aeth rhywbeth o'i le gyda'r ymgynghoriad. A allech chi weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru yn awr i asesu beth yn union a aeth o'i le, ac osgoi'r math hwn o ganlyniad mewn cynlluniau yn y dyfodol gobeithio?
Thank you for your question and your interest in this. Roath Brook Gardens and Roath Mill Gardens are the final phase of the flood alleviation works, and this process has been under way for five years. We've gone through planning and consultation and it's now at the implementation stage. Residents' concerns were raised very late in the process and at this final implementation stage. I called for a meeting with NRW at the earliest opportunity, in post, in order to understand the work and its impact on the parks. I understand that concerns had not been flagged up with the department prior to my coming into post.
The consultation has been ongoing during this time and I'm happy to write to the Member, and other Members with an interest, with a full list of the public consultation, but throughout the scheme's planning and construction phases, NRW have consulted with the local community, Cardiff council and stakeholders, and they confirm that this has included local AMs, MPs and councillors. I also understand that local councillors have been heavily involved though briefings, have attended most public meetings and have facilitated residents' discussions. I know that NRW have tried to work constructively throughout the scheme to improve the scheme, to try and reflect residents' views, and I know that that is ongoing, as NRW are meeting with residents as we speak to see if further resolution can be sought.FootnoteLink
Diolch i chi am eich cwestiwn a'ch diddordeb yn hyn. Gerddi Nant y Rhath a Gerddi Melin y Rhath yw cam olaf y gwaith lliniaru llifogydd, ac mae'r broses hon wedi bod ar y gweill ers pum mlynedd. Rydym wedi cwblhau'r broses gynllunio a'r broses ymgynghori, ac mae bellach wedi cyrraedd y cam gweithredu. Cafodd pryderon trigolion eu codi yn hwyr iawn yn y broses ac yn ystod y cam gweithredu olaf. Gelwais am gyfarfod gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ar y cyfle cyntaf, yn y swydd, er mwyn deall y gwaith a'i effaith ar y parciau. Rwy'n deall na chafodd y pryderon eu codi gyda'r adran cyn i mi ddechrau yn y swydd.
Mae'r ymgynghoriad wedi parhau yn ystod y cyfnod hwn ac rwy'n hapus i ysgrifennu at yr Aelod, ac Aelodau eraill sydd â diddordeb, gyda rhestr lawn yr ymgynghoriad cyhoeddus, ond mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ymgynghori â'r gymuned leol, cyngor Caerdydd a rhanddeiliaid drwy gydol camau cynllunio ac adeiladu'r cynllun ac maent yn cadarnhau bod hyn wedi cynnwys Aelodau Cynulliad, Aelodau Seneddol a chynghorwyr lleol. Deallaf hefyd fod cynghorwyr lleol wedi cymryd rhan fawr yn y cyfarfodydd briffio, wedi mynychu'r rhan fwyaf o'r cyfarfodydd cyhoeddus ac wedi hwyluso trafodaethau trigolion. Gwn fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ceisio gweithio'n adeiladol drwy gydol y cynllun i wella'r cynllun, i geisio adlewyrchu barn trigolion, a gwn fod hynny'n rhywbeth sy'n parhau, gan fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn cyfarfod â phreswylwyr yn awr i weld a ellir datrys y mater ymhellach.FootnoteLink
Can I also thank you for the meeting you arranged last week with interested Members and NRW? It's important that we do advance in scientific and technical evidence. I think one of the things that may have assuaged the protesters would have been if we'd had an existing and more abundant tree canopy. It's a problem, then, when we do, unfortunately, have to see trees removed, either because they're diseased or would be, or as a result of the new course of a brook, for instance. So, could we just increase the amount of woodland we have in cities, please?
A gaf fi hefyd ddiolch i chi am drefnu'r cyfarfod yr wythnos ddiwethaf gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a'r Aelodau sydd â diddordeb? Mae'n bwysig ein bod yn gwneud cynnydd mewn perthynas â thystiolaeth wyddonol a thechnegol. Credaf mai un o'r pethau a allai fod wedi lleddfu pryderon y protestwyr fyddai pe bai gennym ganopi coed mwy helaeth eisoes. Mae'n broblem, wedyn, pan fo'n rhaid i ni, yn anffodus, weld coed yn cael eu torri, naill ai oherwydd presenoldeb clefyd neu'r bygythiad ohono, neu o ganlyniad i lwybr nant newydd, er enghraifft. Felly, a allem gynyddu'r coetiroedd sydd gennym mewn dinasoedd, os gwelwch yn dda?
The Member makes a very important point, and I'm glad you were able to join us for that meeting last week. In this particular case, more trees are being replanted than are being felled. I recognise the strength of emotion and feeling that people have for their local parks and recreation places. I think, as part of our woodland creation strategy, we do, perhaps, need to look again at how we create urban centres and areas of parks, with canopy creation in mind as well.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn, ac rwy'n falch eich bod wedi gallu ymuno â ni yn y cyfarfod hwnnw yr wythnos diwethaf. Yn yr achos hwn, mae mwy o goed yn cael eu hailblannu na sy'n cael eu cwympo. Rwy'n cydnabod cryfder yr emosiynau a'r teimladau sydd gan bobl tuag at eu parciau a'u hardaloedd hamdden lleol. Fel rhan o'n strategaeth creu coetiroedd, rwy'n credu bod angen i ni edrych eto, efallai, ar sut rydym yn creu canolfannau trefol a pharciau, gan gadw creu canopi coed mewn cof hefyd.
9. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau nifer y tanau mewn safleoedd gwaredu gwastraff yng Nghymru? OAQ51548
9. What is the Welsh Government doing to reduce the number of fires at waste disposal sites in Wales? OAQ51548
The Welsh Government is providing new enforcement powers to Natural Resources Wales to tackle illegal and poorly operated sites. We have also provided funding for fire and rescue service staff to be seconded to NRW to develop fire prevention and mitigation plans and help train operators in the waste industry.
Mae Llywodraeth Cymru yn darparu pwerau gorfodi newydd i Cyfoeth Naturiol Cymru i fynd i'r afael â safleoedd anghyfreithlon a safleoedd a weithredir yn wael. Rydym hefyd wedi darparu cyllid ar gyfer secondio staff gwasanaethau tân ac achub i Cyfoeth Naturiol Cymru er mwyn datblygu cynlluniau atal tân a lliniaru a helpu i hyfforddi gweithredwyr yn y diwydiant gwastraff.
Minister, I'm sure you've probably heard the BBC Radio Wales report that indicated that firefighters were called to deal with 68 of the 123 recorded waste fires in the last few years, and that expended about 22,000 person hours to extinguish the flames, at a total cost of some £1.8 million. Mark Andrews, who leads on these matters in Wales and England for the National Fire Chiefs Council, said that increased rates of recycling, which, of course, we want, mean more waste and more fire risk, and he called on regulators to take a much more robust line. Isn't that at the heart of this matter, that we need effective regulation here?
Weinidog, mae'n debygol eich bod wedi clywed yr adroddiad ar BBC Radio Wales a nododd fod diffoddwyr tân wedi cael eu galw i ymdrin â 68 o'r 123 o danau gwastraff a gofnodwyd yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf, a threuliwyd tua 22,000 o oriau gwaith ar ddiffodd y fflamau, ar gost o tua £1.8 miliwn. Dywedodd Mark Andrews, sy'n arwain ar y materion hyn yng Nghymru a Lloegr ar ran Cyngor y Penaethiaid Tân Cenedlaethol, fod cyfraddau uwch o ailgylchu, rhywbeth rydym ei eisiau wrth gwrs, yn golygu mwy o wastraff a mwy o risg tân, a galwodd ar reoleiddwyr i fabwysiadu safbwynt llawer mwy cadarn. Onid yw hynny'n ganolog i'r mater hwn, ein bod angen rheoleiddio effeithiol yma?
Absolutely. The Welsh Government has provided £200,000 to Natural Resources Wales to help fund additional waste crime work. The funding has paid for an officer from the fire and rescue services to work with Natural Resources Wales to develop and embed guidance on fire prevention at waste sites. The Welsh Government introduced powers in October 2015 to make it easier for the regulator to suspend permits and to take steps to remove any risks. We will be laying another instrument on waste crime towards the end of this month, for scrutiny by the National Assembly, to provide the powers for Natural Resources Wales to lock the gates of sites to stop access and prevent waste coming on to a site, and a second power will be aimed at those who unlawfully keep or allow waste to be kept on land and make them responsible.
Yn hollol. Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu £200,000 i Cyfoeth Naturiol Cymru i helpu i ariannu gwaith ychwanegol ar droseddau gwastraff. Mae'r cyllid wedi talu am swyddog o'r gwasanaethau tân ac achub i weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ar ddatblygu a sefydlu canllawiau ar atal tân mewn safleoedd gwastraff. Cyflwynodd Llywodraeth Cymru bwerau ym mis Hydref 2015 i'w gwneud yn haws i'r rheoleiddiwr atal trwyddedau dros dro a chymryd camau i gael gwared ar unrhyw risgiau. Byddwn yn cyflwyno offeryn arall ar droseddau gwastraff tuag at ddiwedd y mis hwn i'r Cynulliad Cenedlaethol ei graffu, er mwyn darparu'r pwerau a fydd yn galluogi Cyfoeth Naturiol Cymru i gloi giatiau safleoedd er mwyn atal mynediad a rhwystro gwastraff rhag cyrraedd safle, a bydd ail bŵer yn targedu pobl sy'n cadw neu'n caniatáu i wastraff gael ei gadw ar dir yn anghyfreithlon ac yn eu gwneud yn gyfrifol.
Diolch i'r Gweinidog a'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you to the Minister and the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, a'r cwestiwn cyntaf—Lynne Neagle.
The next item, therefore, is questions to the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services, and the first question—Lynne Neagle.
1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith diwygio lles yn Nhorfaen? OAQ51574
1. What assessment has the Welsh Government made of the impact of welfare reform in Torfaen? OAQ51574
Thank you. Our research shows that the welfare changes from 2010-11 to 2015-16 have hit the south Wales Valleys hard. This includes Torfaen, which was the seventh worst affected local authority area in Wales, with average income losses above those for Wales as a whole. In terms of the welfare changes introduced since 2015-16, and those that are continuing to roll out over the next few years, analysis by the Institute for Fiscal Studies shows Torfaen will be hit hard again.
Diolch. Mae ein gwaith ymchwil yn dangos bod newidiadau lles 2010-11 a 2015-16 wedi bod yn ergyd galed i Gymoedd de Cymru. Mae hyn yn cynnwys Torfaen, sef y seithfed ardal awdurdod lleol a effeithiwyd waethaf yng Nghymru, gyda cholledion incwm cyfartalog yn uwch na'r rhai ar gyfer Cymru yn gyffredinol. O ran y newidiadau lles a gyflwynwyd ers 2015-16, a'r rhai sy'n parhau i gael eu cyflwyno dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, mae dadansoddiad gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn dangos y bydd Torfaen yn cael ergyd galed eto.
Thank you. After the first six months of full service universal credit in Torfaen, the council's head of revenues and benefits, Richard Davies, said he felt the ethos of his role had changed from paying benefits and making sure people had their entitlements to ensuring people had food on the table. Sadly, there is no sign of improvement, and, last week, the chair of Bron Afon Community Housing predicted the number of tenants adversely affected by universal credit will rise again, and the level of rent arrears already being caused is deeply worrying. What steps is the Welsh Government taking to support residents in communities that are struggling under universal credit, and, in particular, what steps can we take to ensure the problems with rent arrears do not lead to an increase in evictions and homelessness?
Diolch. Ar ôl y chwe mis cyntaf o wasanaeth llawn y credyd cynhwysol yn Nhorfaen, mae pennaeth refeniw a budd-daliadau'r cyngor, Richard Davies, wedi dweud ei fod yn teimlo bod ethos ei rôl wedi newid o dalu budd-daliadau a gwneud yn siŵr fod pobl yn cael yr hyn y mae ganddynt hawl iddo i sicrhau bod gan bobl fwyd ar y bwrdd. Yn anffodus, nid oes unrhyw arwydd o welliant, a'r wythnos diwethaf, roedd cadeirydd Tai Cymunedol Bron Afon yn darogan y bydd nifer y tenantiaid sydd wedi cael eu niweidio gan gredyd cynhwysol yn codi eto, ac mae lefel yr ôl-ddyledion rhent a achosir eisoes yn peri pryder mawr. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynorthwyo trigolion mewn cymunedau sy'n ei chael hi'n anodd o dan y credyd cynhwysol, ac yn benodol, pa gamau y gallwn eu cymryd i sicrhau nad yw'r problemau gydag ôl-ddyledion rhent yn arwain at gynnydd yn nifer y rhai sy'n cael eu troi allan a'u gwneud yn ddigartref?
I thank you very much for that question, and I share your deep concern about the impact that universal credit, particularly, but welfare reform and austerity in the wider sense, are having on our communities. It's a concern that's shared by the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services, who, today, actually, has met with the leader of Torfaen council, and part of the discussion was about the impact that welfare reform is having on people living in Torfaen. I've been very clear with the UK Government that there are severe issues with the roll-out of universal credit, not least the impact that the changes to payment of housing support are having on people with rent arrears.
Welsh Government is really keen that people are proactively offered that choice to have the alternative payment, where the payment is made to their landlord rather than to the individual. We know that makes much more sense for people who haven't had to budget in that way previously, and it gives surety to the individual that they will have that roof over their head. I've had discussions around that with Jobcentre Plus in Wales to try and ensure that people do have that proactive choice and they're not just asked, 'Would you like alternative payments?', because 'alternative payments' doesn't mean anything to anybody, but that the option for an alternative payment is explained in terms of the fact that it will mean that your rent is paid for you and you don't have to worry about that.
We're really keen to ensure that people do have the advice and the support that they need, which is why Welsh Government has invested nearly £6 million of grant funding to support our advice services across Wales, supporting, particularly, funding for front-line advice, Better Advice, Better Lives, and the Communities First shared outcomes project. That's because we are really committed to ensuring that people do have free, independent advice. I've spoken also to Citizen's Advice, because I've been really keen to understand their experience in Torfaen, which has had full roll-out now. They were very clear that rent arrears are a problem for people who have been moved over to universal credit. They are undertaking some local mitigating action, such as access to local hardship funds, for example, and tenants are being helped in that way, alongside those alternative payment arrangements I was talking about. But the message is very strong that this issue is putting quite strong pressure on our advice services and on Citizen's Advice in Torfaen, particularly.
Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn hwnnw, a rhannaf eich pryder dwfn ynglŷn â'r effaith y mae credyd cynhwysol, yn arbennig, ond diwygio lles a chyni yn yr ystyr ehangach, yn ei chael ar ein cymunedau. Mae'n destun pryder a rennir gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, sydd wedi cyfarfod ag arweinydd cyngor Torfaen heddiw mewn gwirionedd, ac roedd rhan o'r drafodaeth yn ymwneud â'r effaith y mae diwygio lles yn ei chael ar bobl sy'n byw yn Nhorfaen. Rwyf wedi bod yn glir iawn gyda Llywodraeth y DU fod yna broblemau difrifol i'w gweld yn sgil cyflwyno'r credyd cynhwysol, yn enwedig yr effaith y mae'r newidiadau i daliadau cymorth tai yn ei chael ar bobl sydd ag ôl-ddyledion rhent.
Mae Llywodraeth Cymru yn awyddus iawn i weld pobl yn cael dewis rhagweithiol i gael y taliad amgen, lle y gwneir y taliad i'w landlord yn hytrach nag i'r unigolyn. Gwyddom fod hynny'n gwneud llawer mwy o synnwyr i bobl nad ydynt wedi gorfod cyllidebu yn y ffordd honno o'r blaen, ac mae'n rhoi sicrwydd i'r unigolyn y bydd ganddynt do uwch eu pennau. Rwyf wedi cael trafodaethau ynglŷn â hynny gyda'r Ganolfan Byd Gwaith yng Nghymru i geisio sicrhau bod gan bobl y dewis rhagweithiol hwnnw ac nad yw'n fater syml o ofyn, 'A hoffech chi daliadau amgen?', oherwydd nid yw 'taliadau amgen' yn golygu unrhyw beth i unrhyw un, ond bod y dewis i gael taliad amgen yn cael ei egluro yn nhermau'r ffaith ei fod yn golygu y bydd eich rhent yn cael ei dalu drosoch ac nad oes rhaid i chi boeni am hynny.
Rydym yn awyddus iawn i sicrhau bod pobl yn cael y cyngor a'r cymorth y maent ei angen, a dyna pam fod Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi bron i £6 miliwn o gyllid grant i gefnogi ein gwasanaethau cynghori ledled Cymru, gan gefnogi cyllid, yn enwedig ar gyfer cyngor rheng flaen, Cyngor Da, Byw'n Well, a phrosiect canlyniadau a rennir Cymunedau yn Gyntaf. Y rheswm am hynny yw oherwydd ein bod yn wirioneddol ymrwymedig i sicrhau bod pobl yn cael cyngor annibynnol yn rhad ac am ddim. Rwyf hefyd wedi siarad â Cyngor ar Bopeth, oherwydd rwyf wedi bod yn awyddus iawn i ddeall eu profiad yn Nhorfaen, lle mae'r cynllun bellach wedi cael ei gyflwyno'n llawn. Roeddent yn glir iawn fod ôl-ddyledion rhent yn broblem i bobl sydd wedi cael eu symud at gredyd cynhwysol. Maent yn cyflawni rhai camau lliniaru lleol, megis mynediad at gronfeydd caledi lleol, er enghraifft, ac mae tenantiaid yn cael cymorth yn y ffordd honno, ochr yn ochr â'r trefniadau taliadau amgen y soniais amdanynt. Ond mae'r neges yn gryf iawn fod y mater hwn yn rhoi pwysau go gryf ar ein gwasanaethau cyngor ac ar Cyngor ar Bopeth yn Nhorfaen, yn arbennig.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Does the Cabinet Secretary agree that our benefits system should be designed to make sure work always pays? And will she join me in welcoming the fact that unemployment in Torfaen has fallen by 37 per cent since November 2010? Thank you.
A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno y dylid cynllunio ein system fudd-daliadau i sicrhau bod gwaith yn talu bob amser? A wnaiff hi ymuno â mi i groesawu'r ffaith bod diweithdra yn Nhorfaen wedi gostwng 37 y cant ers mis Tachwedd 2010? Diolch.
The Welsh Government absolutely agrees that work should pay, which is why we have such severe concerns about universal credit, which actually means that in many cases work doesn't pay. People who are in employment, such as lone families, and families with disabled people who are in employment, some of them will actually see their income fall as a result of the impact of universal credit. It's absolutely important that work pays, but it must pay well as well, which is why we're doing so much work around the issue of the living wage. And we have to address issues such as zero-hours contracts. We've made a commitment to do so under the areas where we do have power to do so—for example, in the field of social care. We're keen to ensure that zero-hours contracts are not something to see now as an acceptable way in which to employ people.
Mae Llywodraeth Cymru yn cytuno'n llwyr y dylai gwaith dalu, a dyna pam fod gennym bryderon mor ddifrifol ynghylch credyd cynhwysol, sydd mewn gwirionedd yn golygu nad yw gwaith yn talu mewn llawer o achosion. Bydd pobl sydd mewn gwaith, megis teuluoedd unig rieni, a theuluoedd gyda phobl anabl sydd mewn gwaith, bydd rhai ohonynt mewn gwirionedd yn gweld eu hincwm yn gostwng o ganlyniad i effaith credyd cynhwysol. Mae'n hollbwysig fod gwaith yn talu, ond mae'n rhaid iddo dalu'n dda yn ogystal, a dyna pam rydym yn gwneud cymaint o waith ar fater y cyflog byw. Ac mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â materion megis contractau dim oriau. Rydym wedi gwneud ymrwymiad i wneud hynny yn y meysydd lle mae gennym bŵer i wneud hynny—er enghraifft, ym maes gofal cymdeithasol. Rydym yn awyddus i sicrhau nad yw contractau dim oriau yn cael eu hystyried bellach yn ffordd dderbyniol o gyflogi pobl.
2. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael ynghylch cyflymu cynlluniau tai yn Nwyrain De Cymru i roi ystyriaeth i ddileu tollau pontydd Hafren? OAQ51561
2. What discussions has the Minister had regarding accelerating housing plans in South Wales East to take account of the abolition of the Severn bridge tolls? OAQ51561
I thank you for the question. I welcome the ending of the tolls and the benefits that it will bring to Wales. I recognise that this could influence housing demand and prices in the region. I'll be meeting with both Newport and Monmouthshire local authorities to discuss this issue in more detail, and I have already had some early discussions with house builders.
Diolch i chi am y cwestiwn. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y tollau'n dod i ben ynghyd â'r manteision a ddaw i Gymru yn sgil hynny. Rwy'n cydnabod y gallai hyn ddylanwadu ar y galw am dai a phrisiau tai yn y rhanbarth. Byddaf yn cyfarfod ag awdurdodau lleol Casnewydd a Sir Fynwy i drafod y mater yn fanylach, ac rwyf eisoes wedi cael trafodaethau cynnar gydag adeiladwyr tai.
Minister, it could lead to higher house prices. We've already seen in the past year house prices go up by more than 9 per cent in Monmouthshire, and more than 6 per cent in Newport. I just wonder if there's a need for a greater urgency about this. I'm delighted to hear about the meeting she's having, but where there is demand and the opportunity to boost the economy, and bring high-earning people in and help the tech centre in Newport, could the Government perhaps look to do more to assist Newport and Monmouthshire in getting sites ready and accelerating development to benefit from this?
Weinidog, gallai arwain at brisiau tai uwch. Rydym eisoes wedi gweld prisiau tai yn codi mwy na 9 y cant yn Sir Fynwy yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, a mwy na 6 y cant yng Nghasnewydd. Tybed a oes angen mwy o frys mewn perthynas â hyn. Rwy'n falch iawn o glywed am y cyfarfod y mae'n ei gael, ond lle y ceir galw a chyfle i roi hwb i'r economi, a dod â phobl ar gyflog uchel i mewn a helpu'r ganolfan dechnoleg yng Nghasnewydd, a fyddai'r Llywodraeth, efallai, yn ystyried gwneud mwy i helpu Casnewydd a Sir Fynwy i gael safleoedd yn barod a chyflymu datblygiadau er mwyn elwa ar hyn?
I thank you for the question. Having complete coverage of adopted local development plans across Wales is really crucial in terms of ensuring that the homes that Wales needs are delivered. For the South Wales East area, there are significant opportunities and challenges that are larger than any single local planning authority, and are certainly best addressed through local authorities working together, which is why I'm pleased that the Cabinet Secretary with responsibility for planning has written to local authorities in the area, inviting them to come together and submit plans to prepare a joint LDP.
We know that there has been a positive trend of house building across Wales—722 new dwellings completed in south Wales during the July to September quarter of 2017. But I do agree that the removal of the tolls does provide us with an opportunity to increase and improve the speed of house building, as does our innovative housing programme, for example, in the area. I'm keen to work with the local authorities and with house builders to ensure that we do that alongside registered social landlords.
Diolch i chi am y cwestiwn. Mae sicrhau ein bod yn cadw golwg ar y cynlluniau datblygu lleol sy'n cael eu mabwysiadu ar draws Cymru yn wirioneddol hanfodol o ran sicrhau bod y cartrefi sydd eu hangen ar Gymru yn cael eu darparu. Ar gyfer ardal Dwyrain De Cymru, mae yna gyfleoedd a heriau sylweddol sy'n fwy nag unrhyw awdurdod cynllunio lleol unigol, ac yn sicr y ffordd orau o fynd i'r afael â hwy yw drwy sicrhau bod awdurdodau lleol yn gweithio gyda'i gilydd, a dyna pam rwy'n falch bod yr Ysgrifennydd Cabinet sydd â chyfrifoldeb dros gynllunio wedi ysgrifennu at awdurdodau lleol yn yr ardal, yn eu gwahodd i ddod at ei gilydd a chyflwyno cynlluniau i baratoi cynllun datblygu lleol ar y cyd.
Rydym yn gwybod bod tuedd gadarnhaol o adeiladu tai wedi bod ledled Cymru—cafodd 722 o anheddau newydd eu cwblhau yn ne Cymru yn ystod y chwarter rhwng mis Gorffennaf a mis Medi 2017. Ond rwy'n cytuno bod cael gwared ar y tollau yn rhoi cyfle i ni gynyddu a gwella cyflymder y broses o adeiladu tai, fel y mae ein rhaglen tai arloesol yn ei wneud yn yr ardal, er enghraifft. Rwy'n awyddus i weithio gydag awdurdodau lleol ac adeiladwyr tai i sicrhau ein bod yn gwneud hynny ochr yn ochr â landlordiaid cymdeithasol cofrestredig.
Minister, what would certainly help address any increase in house prices would be delivery of Welsh Government plans for 20,000 extra affordable homes in this Assembly term. So, will your discussions with Newport City Council and Monmouthshire County Council include discussion as to how affordable homes can be best taken forward in that area?
Weinidog, yr hyn a fyddai'n sicr o helpu i fynd i'r afael ag unrhyw gynnydd mewn prisiau tai fyddai cyflawni cynlluniau Llywodraeth Cymru i greu 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Felly, a fydd eich trafodaethau gyda Chyngor Dinas Casnewydd a Chyngor Sir Fynwy yn cynnwys trafodaeth ynglŷn â'r ffordd orau o ddatblygu cartrefi fforddiadwy yn yr ardal honno?
I thank you for the question, and almost any discussion I ever have in this portfolio does include the important role of making sure that we hit our 20,000 target for affordable homes. But I'm also really keen to ensure that we do increase the speed and the amount of the development of homes for market sale as well, because we know that we need the whole diverse package in Wales to meet different people's needs for different types of housing. It's difficult to understand at the moment what the impact might be in the longer term on house prices in the area, but we're certainly keeping a very close watching brief on that. Were there to be increases in house prices, that would obviously be good for the local housing market and existing home owners. However, I do recognise that it could potentially have a big impact on the ability of local first-time buyers to access properties in high demand areas, which is why it's so important that we continue our housebuilding right across Wales, but particularly in this part of Wales, and why we look at what different kind of packages we can put together to support people to buy a home.
I'm really excited about the development work we're doing on the rent to own project. So, that will be a package available for people who can afford a market rent but haven't been able to save up a deposit for a home, and that will be able to allow them to buy a home under a new package that we're currently developing, and I hope to say more about that in the very near future.
Diolch i chi am y cwestiwn, ac mae bron bob trafodaeth a gaf yn y portffolio hwn yn cynnwys y rôl bwysig o wneud yn siŵr ein bod yn cyrraedd ein targed o 20,000 o gartrefi fforddiadwy. Ond rwyf hefyd yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn cynyddu'r cyflymder a nifer y cartrefi a fydd yn cael eu datblygu i'w gwerthu yn y farchnad yn ogystal, oherwydd gwyddom ein bod angen y pecyn amrywiol cyfan yng Nghymru i ddiwallu anghenion pobl wahanol am wahanol fathau o dai. Mae'n anodd deall ar hyn o bryd beth y gallai'r effaith hirdymor fod ar brisiau tai yn yr ardal, ond rydym yn sicr yn cadw golwg agos iawn ar hynny. Pe bai prisiau tai yn codi, mae'n amlwg y byddai hynny'n beth da i'r farchnad dai leol a'r rheini sydd eisoes yn berchen ar gartrefi. Fodd bynnag, rwy'n cydnabod y gallai effeithio'n fawr ar allu pobl leol sy'n prynu am y tro cyntaf i gael mynediad at eiddo mewn ardaloedd lle mae'r galw'n uchel, a dyna pam ei bod mor bwysig ein bod yn parhau i adeiladu tai ledled Cymru, ond yn enwedig yn y rhan hon o Gymru, a dyna pam rydym yn edrych ar ba fathau gwahanol o becynnau y gallwn eu rhoi at ei gilydd i gynorthwyo pobl i brynu cartref.
Rwy'n llawn cyffro ynghylch y gwaith datblygu rydym yn ei wneud ar y cynllun rhentu i brynu. Felly, bydd hwnnw'n becyn a fydd ar gael i bobl sy'n gallu fforddio talu rhent y farchnad ond nad ydynt wedi gallu cynilo blaendal ar gyfer cartref, a bydd hwnnw'n eu galluogi i brynu cartref o dan becyn newydd rydym yn ei ddatblygu ar hyn o bryd, ac rwy'n gobeithio dweud rhagor am hynny yn y dyfodol agos.
Thank you. We now move to spokespeople's questions. The first spokesperson this afternoon is the UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch. Symudwn yn awr at gwestiynau'r llefarwyr. Y llefarydd cyntaf y prynhawn yma yw llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
Thank you, Dirprwy Llywydd. Minister, we've had the issue of homelessness in the news a lot lately. This tends to become a big topic as we approach Christmas every year, but, more significantly, we've also had the latest annual empty homes figures, which show a rise in Wales from an estimated 23,000 empty homes a year ago to 25,000 homes now. So, despite the Welsh Government's Houses into Homes initiative, the empty homes situation does seem to be getting worse. What do you think your Government can do to improve this situation?
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, mae problem digartrefedd wedi codi yn y newyddion sawl gwaith yn ddiweddar. Mae'n tueddu i fod yn bwnc mawr wrth i ni nesáu at y Nadolig bob blwyddyn, ond yn fwy arwyddocaol, mae gennym hefyd y ffigurau blynyddol diweddaraf ar gartrefi gwag, sy'n dangos cynnydd yng Nghymru o tua 23,000 o gartrefi gwag y llynedd i 25,000 o gartrefi erbyn hyn. Felly, er gwaethaf menter Troi Tai'n Gartrefi Llywodraeth Cymru, mae'r sefyllfa mewn perthynas â chartrefi gwag i'w gweld yn gwaethygu. Beth y credwch y gall eich Llywodraeth ei wneud i wella'r sefyllfa hon?
I thank you for the question. The issue of empty homes is an issue of concern for the Welsh Government. There have been, as you say, some good projects delivered under our empty homes project in particular, but it is an opportunity, really, to look right across our opportunities for regeneration to see how we can turn, for example, empty shops in our high streets into homes. That's something that we're pursuing through our town centre loan scheme, for example. It's something that's been part of our Vibrant and Viable Places project, but could, in the future, form part of our targeted regeneration investment programme. That's a new programme launched in October of last year, which is a £100 million of investment in regeneration. So, I'm keen that, whenever we are thinking about regeneration, we're also thinking in the context of home building and particularly turning empty properties back into homes.
Diolch i chi am y cwestiwn. Mae mater cartrefi gwag yn fater o bryder i Lywodraeth Cymru. Fel y dywedwch, mae rhai prosiectau da wedi cael eu cyflawni o dan ein prosiect cartrefi gwag yn arbennig, ond mae'n gyfle, mewn gwirionedd, i edrych ar draws ein cyfleoedd adfywio i weld sut y gallwn droi'r siopau gwag, er enghraifft, ar ein strydoedd mawr yn gartrefi. Mae hynny'n rhywbeth rydym yn mynd ar ei drywydd drwy ein cynllun benthyca canol trefi, er enghraifft. Mae'n rhywbeth sydd wedi bod yn rhan o'n prosiect Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid, ond yn y dyfodol, gallai ffurfio rhan o'n rhaglen buddsoddi mewn adfywio sydd wedi ei thargedu. Rhaglen newydd yw honno a lansiwyd ym mis Hydref y llynedd, sef £100 miliwn o fuddsoddiad mewn adfywio. Felly, pan fyddwn yn meddwl am adfywio, rwy'n awyddus inni feddwl hefyd yng nghyd-destun adeiladu cartrefi, ac yn arbennig, troi eiddo gwag yn ôl yn gartrefi.
Yes. Thanks for the answer. I think an holistic approach, as you've advocated, would be good, but I think you need to keep on top of the empty homes situation as a specific issue. Now, in terms of increasing housing supply in other ways, I know that you and Mark Drakeford, the Finance Minister, have been having discussions over a possible vacant land tax. Could you give us any update on the Government's progress on this issue, and how do you think this might help the housing situation if you do agree to proceed with that tax?
Ie. Diolch am yr ateb. Rwy'n credu y byddai dull cyfannol, fel rydych wedi'i awgrymu, yn dda, ond credaf fod angen i chi gadw ar ben y sefyllfa mewn perthynas â chartrefi gwag fel mater penodol. Nawr, o ran cynyddu'r cyflenwad tai mewn ffyrdd eraill, gwn eich bod chi a Mark Drakeford, y Gweinidog Cyllid, wedi bod yn trafod y posibilrwydd o dreth ar dir gwag. A allech chi roi unrhyw newyddion i ni am gynnydd y Llywodraeth ar y mater hwn, a sut rydych yn credu y gallai hyn helpu'r sefyllfa dai os byddwch yn cytuno i fwrw ymlaen â'r dreth honno?
Well, this is certainly one of those four areas of a potential future Welsh tax that Welsh Government has been considering and has been subject to a poll undertaken by the Welsh Treasury to understand the views that people might have on this as one of the potential four. Obviously, you wouldn't expect me to make any announcement on the way forward today, because it is still a matter for discussion, and I'm sure that the Cabinet Secretary for Finance will be able to provide an update to Members as soon as he's able to do so.
Wel, mae hwn yn sicr yn un o'r pedwar maes y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn eu hystyried mewn perthynas â chyflwyno treth bosibl i Gymru yn y dyfodol ac mae wedi bod yn destun arolwg barn a gynhaliwyd gan Drysorlys Cymru er mwyn deall y safbwyntiau a allai fod gan bobl ar hyn fel un o'r pedwar posibl. Yn amlwg, ni fyddech yn disgwyl i mi wneud unrhyw gyhoeddiad ynglŷn â'r ffordd ymlaen heddiw, oherwydd mae'n parhau i fod yn fater sydd angen ei drafod, ac rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau cyn gynted ag y gall wneud hynny.
Yes, thanks. I appreciate that it's still a work in progress and, of course, it cuts across the finance Minister's portfolio, so I look forward to an update in due course. So, perhaps instead of me pursuing that issue, I could go back to the empty homes problem. Councils in Wales also have the power to take control of empty homes through empty dwelling management orders. Now, the figures show that these orders are hardly being used in Wales at the moment. Is there a case, do you think, that councils should now be guided into using these powers more often?
Ie, diolch. Rwy'n deall bod llawer o waith ar y gweill o hyd ac wrth gwrs, mae'n torri ar draws portffolio'r Gweinidog cyllid, felly edrychaf ymlaen at gael y newyddion diweddaraf maes o law. Felly, yn hytrach na mynd ar drywydd y mater hwnnw, efallai y gallwn droi'n ôl at broblem cartrefi gwag. Mae gan gynghorau yng Nghymru bŵer hefyd i gymryd rheolaeth o dai gwag drwy orchmynion rheoli anheddau gwag. Nawr, mae'r ffigurau'n dangos nad yw'r gorchmynion hyn prin yn cael eu defnyddio yng Nghymru ar hyn o bryd. A oes achos, yn eich barn chi, dros gyfarwyddo cynghorau i ddefnyddio'r pwerau hyn yn fwy aml?
The way in which the councils generally approach the issue of empty homes tends to be, in the first instance, to try and work with the owner of the property in order to bring that home back into use. But then, if that fails, the empty dwelling management orders are there for local authorities to avail themselves of and I would encourage them to do so if they feel that it is appropriate to do. There are areas of good practice where local authorities are working with the owners of properties. For example, in Swansea, the local authority will work with owners in order to bring a property back into use by providing them with a loan in order to refurbish the property to the necessary standard, but then also guarantee that they will have a secure tenant for two years or more as a result of that. So, I think there are opportunities for local authorities to learn from one another and to explore the good practice that is being undertaken. I'm also keen that local authorities consider as well whether or not to increase the council tax on second homes. That's an option that local authorities can and do take and I think it is a sensible way in order to try and prevent second homes taking over some villages—as we do have a situation in Wales—and that people who do own those homes do contribute to the local area.
Mae'r ffordd y mae'r cynghorau yn ymdrin â chartrefi gwag yn gyffredinol yn tueddu i olygu, yn y lle cyntaf, ceisio gweithio gyda pherchennog yr eiddo er mwyn dod â'r cartref hwnnw yn ôl i ddefnydd. Ond wedyn, os yw hynny'n methu, mae'r gorchmynion rheoli anheddau gwag yno i awdurdodau lleol fanteisio arnynt a buaswn yn eu hannog i wneud hynny os ydynt yn teimlo bod hynny'n briodol. Ceir ardaloedd lle y ceir arferion da, gydag awdurdodau lleol yn gweithio gyda pherchnogion eiddo. Er enghraifft, yn Abertawe, bydd yr awdurdod lleol yn gweithio gyda pherchnogion er mwyn dod â'r eiddo yn ôl i ddefnydd drwy roi benthyciad iddynt allu adnewyddu'r eiddo i'r safon angenrheidiol, a gwarantu hefyd wedyn y bydd ganddynt denant diogel am ddwy flynedd neu fwy o ganlyniad i hynny. Felly, credaf fod yna gyfleoedd i awdurdodau lleol ddysgu oddi wrth ei gilydd ac i archwilio'r arferion da sy'n cael eu cyflawni. Rwyf hefyd yn awyddus i awdurdodau lleol ystyried a ddylent gynyddu'r dreth gyngor ar ail gartrefi ai peidio. Mae hwnnw'n opsiwn y gall awdurdodau lleol ei ddewis, ac yn un y maent yn ei ddewis ac rwy'n credu ei bod yn ffordd synhwyrol o geisio atal ail gartrefi rhag llenwi rhai pentrefi—gan fod gennym sefyllfa yng Nghymru—a bod y bobl sy'n berchen ar y cartrefi hynny yn cyfrannu i'r ardal leol.
We now move to the Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Symudwn yn awr at lefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Gan mai dyma'r tro cyntaf i mi eich holi chi yn eich rôl newydd fel Ysgrifennydd Cabinet dros lywodraeth leol, buaswn i'n hoffi'ch llongyfarch chi a dymuno yn dda iawn i chi. Buaswn i'n licio gofyn yn gyntaf pa fath o steil rydych chi am ei fabwysiadu yn eich rôl newydd.
As this is the first time I have questioned you in your new role as the Cabinet Secretary for local government, may I congratulate you and wish you well? I would like to ask you first what sort of style you will adopt in your new role.
Rwy'n ddiolchgar i lefarydd Plaid Cymru am ei geiriau caredig ar ddechrau ein perthynas newydd. Nid wyf yn siŵr fy mod i erioed wedi ystyried fy hun fel rhywun sydd â steil mewn unrhyw ffordd. Efallai fy mod i'n rong. Y tôn rwyf eisiau ei gymryd yn ystod y drafodaeth yr wyf wedi'i ddechrau yn barod gydag arweinwyr a chynghorwyr ar draws y wlad yw tôn o barch tuag at gynghorwyr a chynghorau ar gyfer y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Dywedais i yn ystod y drafodaeth a gawsom ni ar y setliad ddoe mai bod yn gynghorydd ac arweinydd cyngor yw un o'r swyddi mwyaf anodd yng ngwleidyddiaeth Cymru ar hyn o bryd.
Cefais fy magu mewn cartref ble roedd gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu trafod o gwmpas y ford. Roedd fy nhad wedi gweithio i Tredegar Urban District Council, Blaenau Gwent Borough Council ac wedyn Blaenau Gwent County Borough Council. Felly, mae gwasanaethau cyhoeddus a gwasanaethau cynghorau yn bethau y cefais fy magu gyda nhw. Rwy'n parchu'r gwaith sy'n cael ei wneud ac rwy'n parchu'r gweithwyr sy'n cyflwyno hynny.
I'm grateful to the Plaid Cymru spokesperson for her kind words at the beginning of our new relationship. I'm not sure that I've ever considered myself as someone who has any sort of style in any way. I may be wrong. The tone I want to adopt in the discussions that I've already started with councillors and council leaders across the country is a tone of respect towards councillors and councils in terms of the work that they do. I said during the debate that we had yesterday on the local government settlement that councillors and council leaders undertake some of the most difficult jobs in Welsh politics at the moment.
I was brought up in a home where public services were discussed around the dinner table. My father worked for Tredegar Urban District Council, Blaenau Gwent Borough Council and then Blaenau Gwent County Borough Council, and therefore the services provided by councils are something that I was brought up with. I respect the work that's being done, and I respect the workers that are doing that work.
Rwy'n cytuno efo chi. Wrth gwrs, mae'r berthynas rydych chi'n ei datblygu efo'r awdurdodau ac arweinwyr cynghorau gwahanol yn allweddol. Mi gymerodd eich rhagflaenydd yr ymagwedd o gydweithio, efo perthynas wedi'i hadeiladu ar sail parch, er y tensiynau sydd yn aml yn bodoli rhwng awdurdodau lleol a'r Llywodraeth. Ond nid oedd hynny bob tro yn wir, wrth gwrs, gan edrych ar gyn-Weinidogion eraill o'ch plaid chi. Rydw i yn cofio—pan oeddwn i'n aelod cabinet yng Nghyngor Gwynedd, cefais brofiad o steil un o'ch rhagflaenwyr chi a oedd yn defnyddio steil y prifathro blin efo cansen. Nid yw steil fel yna byth yn mynd i gael y maen i'r wal.
Mae rhanbartholi gwasanaethau yn enghraifft o ble mae angen troedio'n ofalus, wrth gwrs, a chynnal y berthynas bwysig yma efo'r awdurdodau lleol, ond mae yna agwedd hefyd sydd angen bod yn bwysig ynglŷn â fo efo rhanbartholi, sef yr atebolrwydd. Er fy mod i'n cefnogi'r ymdrechion i sicrhau bod gwasanaethau'n cael eu rhedeg yn fwy strategol, ac felly yn fwy effeithiol, rwyf yn poeni am yr agwedd yma o golli'r atebolrwydd. Sut ydych chi'n mynd i sicrhau fod yr haen newydd yma o lywodraethu yn mynd i fod yn atebol i gynghorwyr ac, yn bwysicach, efallai, i etholwyr?
I agree with you that the relationship that you develop with the leaders of different councils and authorities is key. Your predecessor took the approach of collaboration, with a relationship built on the basis of respect, even though there are tensions that sometimes exist between the Government and local authorities. But that wasn't always true, looking at former Ministers in your party. I remember, when I was a cabinet member in Gwynedd Council, I had experience of one of your predecessors who used the style of an angry headteacher with a cane. Now, that sort of style is never going to get things done.
The regionalisation of services is an example of where there is a need to tread carefully, of course, and maintain this important relationship with local authorities. But there is also an approach that needs to be important as well in terms of regionalisation, which is accountability. Even though I support the efforts to ensure that services are run more strategically and are more effective, I am concerned about this approach and losing that accountability. How are you going to ensure that this new level of governance is going to be accountable to councillors and, more importantly perhaps, to the electorate?
Rwy'n cyd-fynd â llefarydd Plaid Cymru a'i dadansoddiad hi—efallai nid pob rhan ohono fe, ond byrdwn ei neges hi. Rwy'n deall hynny. Ond, a gaf fi ddweud hyn? Mae'n bwysig ein bod ni'n ffeindio cydbwysedd. Dyma'r drafodaeth yr oeddwn yn ei gael y bore yma, fel mae'n digwydd, dim jest gydag arweinydd Torfaen, sydd wedi cael ei drafod yn barod, ond hefyd gydag arweinydd Caerffili amboutu'r tensiwn sydd rhwng cael gwasanaethau i ddarparu y lefel sy'n strategol, ond hefyd sicrhau bod sut rŷm ni'n delifro gwasanaethau yn cydnabod pwysigrwydd lleoliad, ac wedyn, pwysigrwydd cydweithio gyda phobl sy'n derbyn gwasanaethau. Felly, mae yna dyndra yn fanna ambell waith, ac mae'n rhaid inni sicrhau bod gyda ni wasanaethau sy'n cael eu delifro ar lefel a fydd yn strategol, yn robust, a fydd yn cynnal gwasanaethau i'r safon uchaf posibl, ond hefyd sydd yn atebol ac yn gallu ymateb i anghenion lleol iawn, iawn, iawn. Rydw i, ar hyn o bryd, yn ystyried ble'r ydym ni gyda'n polisi ni. Rydym ni'n gwybod bod yr Ysgrifennydd Cyllid wedi gweithio'n galed iawn i sicrhau gweledigaeth newydd, gwahanol ar gyfer llywodraeth leol. Byddaf i nawr yn defnyddio'r gwaith mae'r Ysgrifennydd wedi ei wneud fel sylfaen i symud ymlaen i sicrhau ein bod ni'n gallu sicrhau'r math o wasanaethau o ansawdd uchel rydym ni i gyd eisiau eu gweld, a sut rydym ni'n sicrhau bod hynny yn gynaliadwy ar gyfer y tymor hir.
I agree with the Plaid Cymru spokesperson in her analysis—perhaps not every single word of it, but certainly the main thrust of her message. I understand that. May I say this? I think it's important that we find a balance. This is a discussion I had this morning, as it happens, not just with the leader of Torfaen, who's already been mentioned, but also the leader of Caerphilly, about the tension that exists between ensuring that services are provided at a strategic level, but also ensuring that the way that we deliver services acknowledges the importance of place, and the importance of collaboration with those people who are in receipt of the services. So, there is a tension there on occasion, and we must ensure that we do have services that are delivered at a level that is strategic, robust and that will maintain services of the highest possible quality, but are also accountable and can respond to very localised needs. At the moment, I'm considering where we are in terms of our policy. We know that the Cabinet Secretary for Finance has worked very hard to put in place a new and different vision for local government. I will now be using or drawing upon the work done by the Cabinet Secretary as a foundation to moving forward in ensuring that we can deliver the kind of high-quality services that we all want to see, and in ensuring that that is sustainable for the longer term.
Edrychaf ymlaen, felly, i weld sut yn union rydych chi'n mynd i gynnal yr atebolrwydd pwysig yna, sef beth roeddwn i'n holi yn ei gylch.
Rwy'n troi rwan at y system etholiadol, ac mae'r Papur Gwyn ar ddiwygio llywodraeth leol yn nodi na fyddai diwygio'r system etholiadol i STV yn fandadol i holl gynghorau Cymru. Hynny yw, mi fyddai gan y cynghorau'r dewis i ddod â fo ymlaen ai peidio. Yn fy marn i, mae hynny'n gam gwag a fuasai'n galluogi rhai awdurdodau lleol i beidio â symud tuag at wir gynrychiolaeth, am resymau gwleidyddol, efallai, neu hunan-ddiddordeb, neu ba bynnag reswm, a dweud y gwir. A wnewch chi ystyried hynny, felly, a sicrhau bod diwygio'r system etholiadol i STV yn fandadol i holl awdurdodau lleol Cymru?
I look forward, therefore, to seeing how exactly you're going to sustain that important accountability, which is what I was asking about.
Turning now to the electoral system and the White Paper on local government reform, it notes that reforming the electoral system to the single transferable vote would not be mandatory to all councils in Wales and that councils would have a choice to bring it forward or not. In my view, that is a mistake. It would enable some local authorities not to move towards real representation for political reasons, perhaps, or self-interest, or whatever reason. Will you consider that, therefore, and ensure that reforming the electoral system to STV is mandatory for all local authorities in Wales?
Mae'r Aelod yn fy nhemptio fi i fynd i dir peryglus iawn. A gaf i ddweud hyn? Fy marn bersonol i, fel unigolyn, yw fy mod i'n cefnogi STV. Rydw i'n credu mai dyna'r system sydd yn cynnig y mwyaf o atebolrwydd ac sy'n cynnig pleidlais deg i bawb ar draws y wlad—ar gyfer y lle yma, a llywodraeth leol, a, frankly, San Steffan hefyd. Ond nid ydw i'n siŵr, pan rydw i'n dweud hynny, fy mod i'n cynrychioli barn pawb—pob un ar y meinciau yma ym mhob un rhan o'r Siambr. Felly, rydw i yn bwriadu symud ymlaen gyda newidiadau i drefniadau etholiadol. Rydw i wedi gofyn caniatâd i wneud datganiad llafar ar hynny ar y degfed ar hugain o'r mis yma, pan fyddaf i'n gallu gwneud datganiad clir ar y ffordd rydym ni'n bwriadu symud ymlaen gyda diwygio trefniadau etholiadol ar gyfer llywodraeth leol ar gyfer y dyfodol.
The Member is tempting me to get onto very dangerous ground here. May I just say that my personal view as an individual is that I support STV? I think that is the system that provides the greatest accountability and provides a fair vote to everyone across the nation—in this place, in local government, and, frankly, in Westminster, too. But I'm not sure that in saying that I represent the views of everyone on these benches and everyone in this Chamber. So, I do intend to proceed with changes in electoral arrangements. I have asked for permission to make an oral statement on that on 30 January, when I will make a clear statement on our way forward in terms of electoral reform for local government in the future.
Cabinet Secretary, this year we celebrate the one-hundredth anniversary of the suffragette movement's success in obtaining true equality for women by means of securing the vote. We also celebrate—well, we should be able to celebrate—48 years of the Equal Pay Act 1970, yet here in Wales it is paid lip service only. We still see disgraceful equal pay gaps present within Welsh public services—not only at the heart of Welsh Government, but also in local government. Now, I have been chasing this issue for quite some time now, since I became aware of it. But the fact of the matter is, as I stand here today, we still have 92 equal pay claims outstanding. Now, that is an appalling set of events. I have to say, it was up in the hundreds when I first started raising this in the Senedd here, and some authorities have been made aware that this is not acceptable. But I have to tell you that Ynys Môn and Swansea are among the highest. These women deserve this money; it is their money. And at the moment, the back and forwards that is happening between lawyers holding out on these women, who have already earned this money, and the money should be theirs—. Now, I also note that the Welsh Government's strategic equality plan, back in 2012, committed the Welsh Government to work with partners to identify and address the causes of the gender, ethnicity and disability pay and employment differences. Cabinet Secretary, with respect to our local authorities and their leaders, what efforts are you taking to stamp out this really bad practice of inequality and ensure that these women get their just deserts and the pay that they are due?
Ysgrifennydd y Cabinet, eleni rydym yn dathlu canmlwyddiant llwyddiant y swffragetiaid i gael gwir gydraddoldeb i fenywod drwy ennill y bleidlais. Rydym hefyd yn dathlu—wel, dylem fod yn gallu dathlu—48 mlynedd o Ddeddf Cyflog Cyfartal 1970, ond cefnogaeth arwynebol yn unig sydd iddi yma yng Nghymru. Rydym yn dal i weld bylchau cyflog gwarthus yng ngwasanaethau cyhoeddus Cymru—nid yn unig yn Llywodraeth Cymru, ond hefyd mewn llywodraeth leol. Nawr, rwyf wedi bod ar drywydd y mater hwn ers cryn amser bellach, ers i mi ddod yn ymwybodol ohono. Ond wrth i mi sefyll yma heddiw, y ffaith amdani yw bod gennym 92 o hawliadau cyflog cyfartal yn dal i fod heb eu datrys. Nawr, mae honno'n sefyllfa warthus. Mae'n rhaid i mi ddweud, roedd yn y cannoedd pan ddechreuais grybwyll hyn yma yn y Senedd, ac mae rhai awdurdodau wedi cael gwybod nad yw hyn yn dderbyniol. Ond mae'n rhaid i mi ddweud wrthych fod Ynys Môn ac Abertawe ymysg yr uchaf. Mae'r menywod hyn yn haeddu'r arian hwn; eu harian hwy ydyw. Ac ar hyn o bryd, mae'r nôl ac ymlaen sy'n digwydd rhwng cyfreithwyr sy'n gwrthod ildio i'r menywod hyn, menywod sydd eisoes wedi ennill yr arian hwn, a ganddynt hwy y dylai fod—. Nawr, rwyf hefyd yn nodi bod cynllun cydraddoldeb strategol Llywodraeth Cymru, a gyhoeddwyd yn ôl yn 2012, wedi ymrwymo Llywodraeth Cymru i weithio gyda phartneriaid i nodi a mynd i'r afael ag achosion y gwahaniaethau cyflog a chyflogaeth ar sail rhywedd, ethnigrwydd ac anabledd. Ysgrifennydd y Cabinet, â phob parch tuag at ein hawdurdodau lleol a'u harweinwyr, pa ymdrech rydych yn ei gwneud i gael gwared ar yr arfer drwg hwn o anghydraddoldeb a sicrhau bod y menywod hyn yn cael yr hyn y maent yn ei haeddu a'r cyflog sy'n ddyledus iddynt?
I agree with the whole of her question, and at risk of simply repeating her own words, I think we do celebrate 100 years since the beginning of extending the franchise to everybody in this country. I've already spoken to a Minister at the Cabinet Office about UK Government plans to celebrate that anniversary, and certainly the Welsh Government will wish to support and take part in that celebration as well. Part of what we're seeking to do, as I said in an answer to Siân Gwenllian, is that we want to continue to extend the franchise, we want to continue to deepen and enrich our democracy and how people are encouraged and enabled to participate in that democracy. At the heart of Siân Gwenllian's question was accountability. Accountability, for me, is best delivered through the ballot box. What we have to ensure is that the ballot box is at the heart of our democracy and how we encourage and enable people to participate within it.
But in terms of equal pay, I've nothing to add to the points that you make in your question, and the observations you make. It is an appalling reflection on our system that women are still waiting for these matters to be resolved. It is appalling that anybody would not be paid an equal rate for the job. We're seeing a debate taking place in the BBC at the moment. You'd have thought they would know better. I hope that they reflect on what has been said over the last few weeks particularly, and I hope also that, as we continue to develop our policy—. The Minister for Housing and Regeneration spoke, in answer to an earlier question, about Wales as a fair work nation. I believe that fair work is essential for everybody, and that means a fair and equal rate for the job. We value our public service workers—we value all our public service workers, male and female—and they all deserve a fair living wage for the commitment that they make to our communities.
Rwy'n cytuno â'i chwestiwn yn ei gyfanrwydd, ac er fy mod mewn perygl o ailadrodd ei geiriau hi, rwy'n credu ein bod yn dathlu 100 mlynedd ers ymestyn yr etholfraint i bawb yn y wlad hon. Rwyf eisoes wedi siarad â Gweinidog yn Swyddfa'r Cabinet ynglŷn â chynlluniau Llywodraeth y DU i ddathlu'r pen blwydd hwnnw, ac yn sicr bydd Llywodraeth Cymru yn dymuno cefnogi a chymryd rhan yn y dathliad hwnnw yn ogystal. Rhan o'r hyn rydym yn ceisio ei wneud, fel y dywedais mewn ateb i Siân Gwenllian, yw ein bod eisiau parhau i ymestyn yr etholfraint, rydym eisiau parhau i gryfhau a chyfoethogi ein democratiaeth a'r modd y caiff pobl eu hannog a'u galluogi i gymryd rhan yn y ddemocratiaeth honno. Atebolrwydd oedd wrth wraidd cwestiwn Siân Gwenllian. I mi, y ffordd orau o ddarparu atebolrwydd yw drwy'r blwch pleidleisio. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y blwch pleidleisio yn ganolog i'n democratiaeth a'r modd rydym yn annog ac yn galluogi pobl i gymryd rhan ynddi.
Ond o ran cyflog cyfartal, nid oes gennyf unrhyw beth i'w ychwanegu at y pwyntiau rydych yn eu gwneud yn eich cwestiwn, a'r sylwadau rydych yn eu gwneud. Mae'n adlewyrchiad ofnadwy ar ein system fod menywod yn dal i aros i'r materion hyn gael eu datrys. Mae'n warthus fod unrhyw un yn cael eu talu'n anghyfartal am wneud eu swydd. Rydym yn gweld dadl yn digwydd yn y BBC ar hyn o bryd. Byddech yn meddwl y byddent hwy'n gwybod yn well. Rwy'n gobeithio y byddant yn ystyried yr hyn a ddywedwyd dros yr ychydig wythnosau diwethaf yn arbennig, a gobeithiaf hefyd, wrth i ni barhau i ddatblygu ein polisi—. Mewn ymateb i gwestiwn cynharach, soniodd y Gweinidog Tai ac Adfywio am Gymru fel cenedl deg o ran gwaith. Credaf fod gwaith teg yn hanfodol i bawb, ac mae hynny'n golygu cyfradd deg a chyfartal am wneud y gwaith. Rydym yn gwerthfawrogi gweithwyr ein gwasanaethau cyhoeddus—rydym yn gwerthfawrogi holl weithwyr ein gwasanaethau cyhoeddus, yn ddynion ac yn fenywod—ac maent i gyd yn haeddu cyflog byw teg am eu hymroddiad i'n cymunedau.
Thank you, Cabinet Secretary, for a respectful and considerate response. Another issue I've had to raise, sadly, is about the secrecy that takes place within some local authorities in terms of the democratic proceedings and how the press and public are restricted from those. Now, I'm really proud to be an Assembly Member and part of this institution, when transparency and allowing the public to view our proceedings—. They can go on Senedd.tv and see them. But the fact of the matter is that we are still seeing—and you'll see the release that we've put out today. We've taken the figures now of the times that members of the public and the press are excluded during very important decision making within local authorities. Last year, Bridgend excluded the public in 93 per cent of its meetings, Conwy in 81 per cent, and Merthyr Tydfil 71 per cent. I might add that, with Conwy, of course, it was the previous administration. Now, decisions made at a local level have such a direct impact on the lives, jobs, homes and locality of our residents, and such secrecy and lack of participation, engagement and enablement is a real concern. Now, looking at your Welsh Government record for local government—and I don't blame you for this one iota—the responsibility for this portfolio has changed hands no less than five times in six years. Fundamentally, this Welsh Labour Government refuses to get a handle on the issues that matter most to those so largely dependent on the delivery of much-needed vital local services. So, Cabinet Secretary, how will you get a grasp on this portfolio and champion efficient financial probity, greater transparency and true democratic accountability?
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am ymateb ystyriol a pharchus. Mae'r mater arall rwyf wedi gorfod ei godi, yn anffodus, yn ymwneud â'r cyfrinachedd sy'n digwydd o fewn rhai awdurdodau lleol o ran y trafodion democrataidd a sut y mae'r wasg a'r cyhoedd yn cael eu gwahardd ohonynt. Nawr, rwy'n falch iawn o fod yn Aelod Cynulliad ac yn rhan o'r sefydliad hwn, pan fo tryloywder a chaniatáu i'r cyhoedd weld ein trafodion—. Gallant fynd ar Senedd.tv i'w gweld. Ond y ffaith amdani yw ein bod yn parhau i weld—ac fe welwch y datganiad rydym wedi'i ryddhau heddiw. Rydym wedi casglu ffigurau o'r nifer o weithiau y caiff aelodau'r cyhoedd a'r wasg eu hepgor pan gaiff penderfyniadau pwysig iawn eu gwneud o fewn awdurdodau lleol. Y llynedd, cafodd y cyhoedd eu gwahardd o 93 y cant o gyfarfodydd Pen-y-bont ar Ogwr, 81 y cant o gyfarfodydd Conwy, a 71 y cant o gyfarfodydd Merthyr Tudful. Hoffwn ychwanegu, gyda Chonwy wrth gwrs, ffigurau'r weinyddiaeth flaenorol oedd y rhain. Nawr, mae penderfyniadau a wneir ar lefel leol yn effeithio mor uniongyrchol ar fywydau, swyddi, cartrefi ac ardal leol ein trigolion, ac fel y cyfryw, mae cyfrinachedd a diffyg cyfranogiad, ymgysylltiad a galluogi yn peri pryder gwirioneddol. Nawr, wrth edrych ar Lywodraeth Cymru mewn perthynas â llywodraeth leol—ac nid wyf yn rhoi'r bai arnoch chi am un eiliad—mae'r cyfrifoldeb am y portffolio hwn wedi newid dwylo bum gwaith mewn chwe blynedd. Yn y bôn, mae Llywodraeth Lafur Cymru yn gwrthod cael trefn ar y materion sydd bwysicaf i'r rheini sy'n dibynnu, i raddau helaeth, ar ddarpariaeth gwasanaethau lleol hanfodol a mawr eu hangen. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, sut y byddwch yn cael trefn ar y portffolio hwn ac yn hyrwyddo gonestrwydd ariannol effeithlon, mwy o dryloywder a gwir atebolrwydd democrataidd?
I'm interested, Deputy Presiding Officer, in the point she makes about the public being excluded from meetings. Members may be interested to know that I took the opportunity to attend full council in Blaenau Gwent last Thursday morning when I was in my constituency, and I was asked to leave the meeting at one point whilst they debated and discussed issues from which the public were excluded. Now, I take it in good faith and in trust that they are doing so for the right reasons and debate and discuss issues that should rightly be conducted in private. It is, I think, incumbent upon all of us who exercise public responsibilities to do so in a way that is transparent and open to encourage and enhance and root democracy, which we all care about.
The Member asks a number of somewhat related questions. In terms of the wider issues about transparency and accountability, for me, accountability is about being able to remove people and to hold people to account, where they fail or where they don't deliver. Now, it's not a matter for me to comment on cabinet appointments, but it is a matter for me to be put at ease that the frameworks that we have for local government provide a level of transparency, openness and accountability. For that we need simplicity in terms of our structures and our processes and our procedures. I hope that we can work together. I don't think there's a—. Siân Gwenllian talked about a tension between Welsh Government and local government in her questions, but I hope that we can all agree a set of important basic principles upon which we will operate. Trust, respect, openness, transparency, and a commitment to real partnership and collaboration is what I think local government wants from this Government, it's what this Government offers local government, and I think it's what both local government and Welsh Government have to demonstrate to our electorate.
Mae gennyf ddiddordeb, Ddirprwy Lywydd, yn y pwynt y mae'n ei wneud ynglŷn â'r cyhoedd yn cael eu gwahardd o gyfarfodydd. Efallai y bydd o ddiddordeb i'r Aelodau fy mod wedi bachu ar y cyfle i fynychu cyngor llawn ym Mlaenau Gwent fore dydd Iau diwethaf pan oeddwn yn fy etholaeth, a gofynnwyd i mi adael y cyfarfod ar un adeg, er mwyn iddynt allu trafod materion y gwaharddwyd y cyhoedd rhag eu clywed. Nawr, rwy'n hyderus eu bod yn gwneud hynny am y rhesymau cywir a'u bod yn dadlau ac yn trafod materion y dylid eu cynnal yn breifat. Rwy'n credu ei bod yn ddyletswydd ar bob un ohonom sy'n cyflawni cyfrifoldebau cyhoeddus i wneud hynny mewn ffordd sy'n dryloyw ac yn agored er mwyn annog a gwella a chryfhau democratiaeth, rhywbeth sy'n bwysig iawn i ni i gyd.
Mae'r Aelod yn gofyn nifer o gwestiynau cysylltiedig i raddau. O ran y materion ehangach ynglŷn â thryloywder ac atebolrwydd, i mi, mae atebolrwydd yn ymwneud â'r gallu i gael gwared ar bobl a dwyn pobl i gyfrif os ydynt yn methu neu os nad ydynt yn cyflawni. Nawr, nid yw'n fater i mi wneud sylwadau ar benodiadau cabinet, ond mae'n fater i mi geisio sicrwydd bod y fframweithiau sydd gennym ar gyfer llywodraeth leol yn darparu lefel o dryloywder, didwylledd ac atebolrwydd. Er mwyn cael hynny, rydym angen symlrwydd o ran ein strwythurau a'n prosesau a'n gweithdrefnau. Rwy'n gobeithio y gallwn weithio gyda'n gilydd. Nid wyf yn credu bod—. Soniodd Siân Gwenllian am densiwn rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol yn ei chwestiynau, ond gobeithio y gallwn i gyd gytuno ar gyfres o egwyddorion sylfaenol pwysig y byddwn yn gweithredu arnynt. Credaf mai ymddiriedaeth, parch, didwylledd, tryloywder ac ymrwymiad i bartneriaeth a chydweithrediad go iawn yw'r hyn y mae llywodraeth leol ei eisiau gan y Llywodraeth hon, dyna y mae'r Llywodraeth hon yn ei gynnig i lywodraeth leol, ac rwy'n credu mai dyna y dylai llywodraeth leol a Llywodraeth Cymru ei ddangos i'n hetholwyr.
Thank you. You are doing really well so far. Keep it up. More than one of your predecessors pledged—
Diolch. Rydych yn gwneud yn dda iawn hyd yn hyn. Daliwch ati. Addawodd mwy nag un o'ch rhagflaenwyr—
You can do really well by just asking the question because you're four minutes over time.
Gallwch chithau wneud yn dda iawn drwy ofyn y cwestiwn yn unig gan eich bod bedair munud dros amser.
More than one of your predecessors pledged to introduce webcasting of council meetings and, in doing so, provided £40,000 to each local authority. I have received representations from residents in Conwy, across north Wales and beyond, from as far as the Vale of Glamorgan and Rhondda Cynon Taf, who are concerned that they are unable to access the democratic decision-making processes as council and cabinet meetings are not available via the webcasting systems that your Government has actually provided the funding for. Going forward with the proposed local government Bill, can you confirm for us today—. I know that Mark Drakeford AM, your immediate predecessor, did pledge to make webasting a mandatory requirement. Will you stick to that in any future local government reform?
Addawodd mwy nag un o'ch rhagflaenwyr sicrhau y byddai cyfarfodydd cynghorau yn cael eu gweddarlledu, ac wrth wneud hynny, darparasant £40,000 i bob awdurdod lleol. Rwyf wedi derbyn sylwadau gan drigolion yng Nghonwy, ledled gogledd Cymru a thu hwnt, o gyn belled â Bro Morgannwg a Rhondda Cynon Taf, sy'n pryderu nad yw'r prosesau democrataidd o wneud penderfyniadau yn hygyrch iddynt gan nad yw cyfarfodydd cyngor a'r cabinet ar gael drwy'r systemau gweddarlledu y mae eich Llywodraeth wedi darparu cyllid ar eu cyfer. Wrth fwrw ymlaen gyda'r Bil llywodraeth leol arfaethedig, a allwch gadarnhau i ni heddiw—. Gwn fod Mark Drakeford AC, eich rhagflaenydd uniongyrchol, wedi addo sicrhau bod gweddarlledu yn ofyniad gorfodol. A wnewch chi gadw at hynny mewn unrhyw broses o ddiwygio llywodraeth leol yn y dyfodol?
I certainly will. I'm looking across at the Cabinet Secretary, hoping that he's going to indicate in some way that he did make that commitment [Laughter.] He is. On the basis of that, I reiterate that commitment from the point of view of the Government today.
Gwnaf, yn sicr. Rwy'n edrych ar Ysgrifennydd y Cabinet, gan obeithio y bydd yn nodi mewn rhyw ffordd ei fod wedi gwneud yr ymrwymiad hwnnw [Chwerthin.] Mae wedi gwneud hynny. Ar sail hynny, rwy'n ailddatgan yr ymrwymiad hwnnw ar ran y Llywodraeth heddiw.
3. Pa strategaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei dilyn i gefnogi gwasanaethau llywodraeth leol anstatudol yng Nghymru? OAQ51565
3. What strategy is the Welsh Government following to support local government non-statutory services in Wales? OAQ51565
Local authority services play a vitally important role in the lives of all citizens in Wales. The Welsh Government continues to protect funding for all our local authorities, so that those vital services, both statutory and non-statutory, can go on being provided. Local service delivery, however, is for local determination.
Mae gwasanaethau awdurdodau lleol yn chwarae rhan hollbwysig ym mywyd pob dinesydd yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ddiogelu cyllid ar gyfer ein holl awdurdodau lleol, fel y gall y gwasanaethau hanfodol hynny, y rhai statudol a'r rhai anstatudol, barhau i gael eu darparu. Mae darpariaeth gwasanaethau lleol, fodd bynnag, yn fater i'w benderfynu'n lleol.
Cabinet Secretary, leisure services are vital to health and quality of life and enjoyment for our people here in Wales. Will you join me in recognising the value and the contribution of Newport Live, which delivers recreational, sport and cultural services? I've been involved in a number of meetings they've had with Aneurin Bevan Local Health Board and a range of partners, including Newport City Council, to ensure that we do take steps to get our local population more active. I believe that that's testament to the breadth of the vision that Newport Live have and the contribution they are making. Most recently, they succeeded in a bid to bring the transplant games to Newport, which will have very obvious benefits. So, I would be very pleased if you would join me today, Cabinet Secretary, in recognising the contribution that they make and commit Welsh Government to continue working with them and key partners to bring these benefits to the local population.
Ysgrifennydd y Cabinet, mae gwasanaethau hamdden yn hanfodol i iechyd ac ansawdd bywyd a mwynhad ein pobl yma yng Nghymru. A wnewch ymuno â mi i gydnabod gwerth a chyfraniad Casnewydd Fyw, sy'n darparu gwasanaethau hamdden, chwaraeon a diwylliannol? Rwyf wedi cymryd rhan mewn nifer o gyfarfodydd y maent wedi eu cael gyda Bwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan ac amrywiaeth o bartneriaid, gan gynnwys Cyngor Dinas Casnewydd, i sicrhau ein bod yn cymryd camau i ysgogi ein poblogaeth leol i fod yn fwy egnïol. Credaf fod hynny'n dyst i ehangder gweledigaeth Casnewydd Fyw a'r cyfraniad y maent yn ei wneud. Yn ddiweddar, cawsant lwyddiant gydag ymgais i ddenu'r gemau trawsblaniadau i Gasnewydd, a fydd yn arwain at fuddion amlwg iawn. Felly, buaswn yn falch iawn pe baech yn ymuno â mi heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet, i gydnabod y cyfraniad y maent yn ei wneud, ac yn ymrwymo Llywodraeth Cymru i barhau i weithio gyda hwy a phartneriaid allweddol er mwyn sicrhau bod y boblogaeth leol yn elwa o'r manteision hyn.
I absolutely will, Deputy Presiding Officer. I know that the Member for Newport East has championed a healthy lifestyle and an active lifestyle for many years in this place, and he actually lives it as well, which is a constant example to the rest of us. Can I say this: Newport Live benefits from a strong relationship, with a forward-looking council in Newport, with a dynamic leadership in Newport, which seeks to ensure that organisations in the city do work together? I'm aware of the work that Newport Live does in encouraging and supporting families with health inequalities to live a healthy lifestyle. I think that, in many ways, this might be an example for many other organisations and authorities across the rest of Wales.
Gwnaf, yn sicr, Ddirprwy Lywydd. Gwn fod yr Aelod dros Ddwyrain Casnewydd wedi bod yn hybu ffordd iach o fyw a ffordd egnïol o fyw ers blynyddoedd lawer yn y lle hwn, a'i fod yn byw yn y ffordd honno hefyd, sy'n esiampl gyson i'r gweddill ohonom. A gaf fi ddweud hyn: mae Casnewydd Fyw yn elwa o berthynas gref, gyda chyngor blaengar yng Nghasnewydd, ac arweinyddiaeth ddynamig sy'n ceisio sicrhau bod sefydliadau yn y ddinas yn gweithio gyda'i gilydd? Rwy'n ymwybodol o'r gwaith y mae Casnewydd Fyw yn ei wneud o ran annog a chefnogi teuluoedd ag anghydraddoldebau iechyd i fyw bywyd iach. Mewn llawer o ffyrdd, credaf y gall hon fod yn esiampl i nifer o sefydliadau ac awdurdodau eraill ledled gweddill Cymru.
Cabinet Secretary, as a result of the poor local government settlement, Newport City Council has announced cuts to many statutory services. These include cuts to school breakfast clubs, transport for children with special needs, activities for people with autism, and family information services. Newport City Council also intends to cut its contribution to a Gwent-wide service for finding missing children. Will the Cabinet Secretary commit to reviewing Newport City Council’s plan to see what he can do to offset the effect of cuts to these services in Newport? Thank you.
Ysgrifennydd y Cabinet, o ganlyniad i'r setliad llywodraeth leol gwael, mae Cyngor Dinas Casnewydd wedi cyhoeddi toriadau i nifer o wasanaethau statudol. Mae'r rhain yn cynnwys toriadau i glybiau brecwast ysgolion, cludiant ar gyfer plant ag anghenion arbennig, gweithgareddau ar gyfer pobl ag awtistiaeth, a gwasanaethau gwybodaeth i deuluoedd. Yn ogystal, mae Cyngor Dinas Casnewydd yn bwriadu torri eu cyfraniad i wasanaeth dod o hyd i blant coll ar draws Gwent. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymrwymo i adolygu cynllun Cyngor Dinas Casnewydd i weld beth y gall ei wneud i leddfu effaith toriadau i'r gwasanaethau hyn yng Nghasnewydd? Diolch.
No. It’s a matter for local authorities to take those decisions. I have no intention at all of interfering or commenting or making observations on those decisions. I said yesterday in the debate we had that local authority leaders and local authorities are dealing with extraordinarily difficult times, and I have to say that any Conservative Member who comes to this Chamber to complain and to grizzle about spending cuts needs to start looking to home and the responsibility of a Conservative Government that has failed, through years of austerity, to deliver either economic growth or to reduce the deficit. On every objective they’ve set themselves, they've failed, and the only consistency we’ve seen from a Conservative UK Government is that of failure.
Na. Cyfrifoldeb yr awdurdodau lleol yw gwneud y penderfyniadau hynny. Nid wyf yn bwriadu ymyrryd neu feirniadu neu wneud sylwadau ar y penderfyniadau hynny. Dywedais ddoe yn y ddadl a gawsom fod arweinwyr awdurdodau lleol ac awdurdodau lleol yn ymdopi ag adeg eithriadol o anodd, ac mae'n rhaid i mi ddweud bod angen i unrhyw Aelod Ceidwadol a ddaw i'r Siambr hon i gwyno ac i achwyn am doriadau gwariant ddechrau edrych gartref ac ar gyfrifoldeb Llywodraeth Geidwadol sydd wedi methu cyflawni drwy flynyddoedd o gyni, naill ai o ran twf economaidd neu o ran lleihau'r diffyg. Ar bob amcan a osodwyd ganddynt, maent wedi methu, a'r unig beth cyson a welsom gan Lywodraeth Geidwadol y DU yw methiant.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am waith y byrddau gwasanaethau cyhoeddus? OAQ51546
4. Will the Cabinet Secretary provide an update on the work of public service boards? OAQ51546
Positive progress has been made by public services boards to meet their obligations under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. Having published their assessments of local well-being, PSBs are now consulting on their draft well-being plans. The focus must then shift to making a difference for their communities.
Mae byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi gwneud cynnydd cadarnhaol o ran cyflawni eu rhwymedigaethau o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Ar ôl cyhoeddi eu hasesiadau o lesiant lleol, mae'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus bellach yn ymgynghori ar eu cynlluniau llesiant drafft. Mae'n rhaid i'r ffocws newid wedyn i wneud gwahaniaeth i'w cymunedau.
Thank you for that answer. When public service boards were set up in 2016, one of the objectives was a set objective that was designed to maximise the public services boards’ contribution to the well-being goals. What progress has been made towards achieving this?
Diolch am eich ateb. Pan sefydlwyd byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn 2016, un o'r amcanion oedd amcan penodol a luniwyd i sicrhau bod cyfraniad y byrddau gwasanaethau cyhoeddus at y nodau llesiant mor fawr â phosibl. Pa gynnydd a wnaed tuag at gyflawni hyn?
Currently, all public services boards are consulting on their objectives as part of their well-being plans. Local well-being plans must explain why the objectives the public services boards have chosen will maximise their contribution to achieving their national well-being goals.
I will say to Members that I have seen some of these plans. The quality of some of them is, quite frankly, variable, shall we say? We are working with local authorities and PSBs and others to ensure that we do provide the support for PSBs to deliver the sort of planning that we would all like to see.
I also want to take the opportunity to welcome the initiatives that some PSBs have taken in order to ensure that they are able to strengthen their work. I’m aware that Conwy and Denbighshire have formally merged to create a single PSB, as have Rhondda Cynon Taf and Merthyr. Anglesey and Gwynedd have chosen to collaborate to produce a joint assessment plan for their areas. I welcome those initiatives, and I welcome the way in which PSBs have moved to address these issues.
Ar hyn o bryd, mae'r holl fyrddau gwasanaethau cyhoeddus yn ymgynghori ar eu hamcanion fel rhan o'u cynlluniau llesiant. Mae'n rhaid i'r cynlluniau llesiant lleol egluro pam y bydd yr amcanion a ddewiswyd gan y byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn sicrhau y bydd eu cyfraniad at y broses o gyflawni eu nodau llesiant cenedlaethol mor fawr â phosibl.
Gallaf ddweud wrth yr Aelodau fy mod wedi gweld rhai o'r cynlluniau hyn. Mae ansawdd rhai ohonynt, a dweud y gwir, yn amrywio, a gawn ni ddweud? Rydym yn gweithio gydag awdurdodau lleol a byrddau gwasanaethau cyhoeddus ac eraill i sicrhau ein bod yn darparu cymorth i'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus gyflawni'r math o gynlluniau yr hoffai pawb ohonom ei weld.
Hoffwn fanteisio ar y cyfle hefyd i groesawu'r mentrau y mae rhai byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi'u rhoi ar waith er mwyn sicrhau eu bod yn gallu atgyfnerthu eu gwaith. Rwy'n ymwybodol fod Conwy a Sir Ddinbych wedi uno'n ffurfiol i greu un bwrdd gwasanaethau cyhoeddus, fel Rhondda Cynon Taf a Merthyr Tudful. Mae Ynys Môn a Gwynedd wedi dewis cydweithio i gynhyrchu cynllun asesu ar y cyd ar gyfer eu hardaloedd. Croesawaf y mentrau hynny, a chroesawaf y ffordd y mae byrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi mynd i'r afael â'r materion hyn.
Cabinet Secretary, these boards are largely invisible, and they certainly need a sharper focus. I think they should be tasked with showing how they’re implementing the well-being of future generations Act. And the way they can do that is to actually demonstrate, perhaps in an annual report, what is changing, what services have been adapted, what services are being collaborated on in their delivery, so we can actually see the change agenda taking place.
Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r byrddau hyn yn anweledig i raddau helaeth, ac yn sicr mae angen ffocws cliriach arnynt. Credaf y dylent fod yn gyfrifol am ddangos sut y maent yn rhoi Deddf lles cenedlaethau'r dyfodol ar waith. A gallant wneud hynny drwy ddangos, efallai mewn adroddiad blynyddol, beth sy'n newid, pa wasanaethau sydd wedi'u haddasu, ar ba wasanaethau y mae gwaith yn cael ei wneud ar y cyd er mwyn eu darparu, fel y gallwn weld yr agenda newid ar waith mewn gwirionedd.
The Conservative Member for South Wales Central has described what my expectations are as well. I would say, very gently, that we are at the beginning of this process, rather than halfway through or at the completion of it. PSBs are, at the moment, undertaking their consultation. The Member would be very welcome, of course, to contribute to his own PSB with those observations, and I would very much welcome that. Certainly, the test for this piece of legislation, and the test for this process, is how it affects people’s lives. That is the key issue for all of us, and that is what I would certainly be seeking to address in the future.
Mae'r Aelod Ceidwadol dros Ganol De Cymru wedi disgrifio fy nisgwyliadau innau hefyd. Hoffwn ddweud, yn garedig iawn, ein bod megis dechrau'r broses hon, yn hytrach na hanner ffordd drwyddi neu wedi'i chwblhau. Mae byrddau'r gwasanaethau cyhoeddus yn cynnal eu hymgynghoriad ar hyn o bryd. Byddai croeso i'r Aelod, wrth gwrs, gyfrannu at ei fwrdd gwasanaethau cyhoeddus ei hun gyda'r sylwadau hynny, a buaswn yn croesawu hynny'n fawr iawn. Yn sicr, y prawf ar gyfer y ddeddfwriaeth hon, a'r prawf ar gyfer y broses hon, yw sut y mae'n effeithio ar fywydau pobl. Dyna'r mater allweddol i bob un ohonom, ac yn sicr, dyna y byddaf yn ceisio mynd i'r afael ag ef yn y dyfodol.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am yr amserlen ar gyfer adroddiad Panel Annibynnol Cymru ar Gydnabyddiaeth Ariannol ar lwfansau ar gyfer aelodau etholedig o gynghorau cymuned a thref yng Nghymru? OAQ51544
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the timetable for the Independent Remuneration Panel for Wales's report into allowances for elected members of community and town councils in Wales? OAQ51544
The Local Government (Wales) Measure 2011, as amended, requires the independent remuneration panel to hold an eight-week consultation on its draft report and produce its final annual report by 28 February. Its determinations then take effect in the next financial year.
Mae Mesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011, fel y'i diwygiwyd, yn ei gwneud yn ofynnol i'r panel annibynnol ar gydnabyddiaeth ariannol gynnal ymgynghoriad wyth wythnos ar ei adroddiad drafft a chynhyrchu ei adroddiad blynyddol terfynol erbyn 28 Chwefror. Yna, bydd ei ddyfarniadau yn dod i rym yn y flwyddyn ariannol nesaf.
Can I thank the Cabinet Secretary, who responded to a letter on this question just a few days ago? Your reply perhaps slightly misses the point, as this is in regard to the timing of the independent remuneration panel for Wales's report on allowances for elected members. Local councils, of course, have to set budgets by mid January. That means either the councils have to guess what might be in the final report or have to make allowances for something that might not happen at all. Can I ask you to consider asking the panel to start their consultation earlier and to publish their annual report by the end of December each year? That would, of course, allow councils to take decisions into account during their budget process.
A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet, a ymatebodd i lythyr ar y cwestiwn hwn ychydig ddyddiau yn ôl yn unig? Efallai bod eich ateb yn methu'r pwynt i raddau, gan fod hyn yn ymwneud ag amseriad adroddiad panel annibynnol Cymru ar gydnabyddiaeth ariannol ar lwfansau ar gyfer aelodau etholedig. Mae'n rhaid i gynghorau lleol, wrth gwrs, bennu eu cyllidebau erbyn canol mis Ionawr. Golyga hynny naill ai fod yn rhaid i'r cynghorau ddyfalu beth fydd yn yr adroddiad terfynol, neu ddarparu ar gyfer rhywbeth na fydd yn digwydd o gwbl o bosibl. A gaf fi ofyn i chi ystyried gofyn i'r panel ddechrau eu hymgynghoriad yn gynharach ac i gyhoeddi eu hadroddiad blynyddol erbyn diwedd mis Rhagfyr bob blwyddyn? Byddai hynny, wrth gwrs, yn caniatáu cynghorau i ystyried penderfyniadau yn ystod eu proses gyllidebu.
I am aware of the concerns that have been raised with the Member by, I think, Welshpool Town Council. I will give some consideration to the points that he raises, but I will say to him as well that there is already guidance available to town and community councils on how they manage their finances. We have a practitioner's guide, which has been published by One Voice Wales and the Society of Local Council Clerks, and it is written specifically for town and community councils. I would very gently suggest that he asks the town council in Welshpool to consider the matters covered in that guidance and I hope that will resolve the issues that they've raised with him.
Rwy'n ymwybodol o'r pryderon y mae Cyngor Tref y Trallwng, rwy'n credu, wedi eu codi gyda'r Aelod. Byddaf yn ystyried y pwyntiau a godir ganddo, ond dywedaf wrtho hefyd fod canllawiau eisoes ar gael i gynghorau tref a chymuned ar sut y maent yn rheoli eu harian. Mae gennym ganllawiau i ymarferwyr, a gyhoeddwyd gan Un Llais Cymru a Chymdeithas Clercod Cynghorau Lleol, ac maent wedi cael eu hysgrifennu yn benodol ar gyfer cynghorau tref a chymuned. Hoffwn awgrymu yn garedig ei fod yn gofyn i'r cyngor tref yn y Trallwng ystyried y materion sy'n cael sylw yn y canllawiau hynny, a gobeithiaf y bydd hynny'n datrys y materion y maent wedi eu dwyn i'w sylw.
Will the Cabinet Secretary join me in thanking and congratulating the dedicated town and community councillors who do so much for their fellow citizens in my constituency and in much of Wales? To give an example, Cowbridge and Barry town councils are promoting their towns to be fair-trade towns, and Barry is promoting their town to be the first real-living-wage town in Wales.
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymuno â mi i longyfarch a diolch i'r cynghorwyr tref a chymuned ymroddgar sy'n gwneud cymaint ar gyfer eu cyd-ddinasyddion yn fy etholaeth ac mewn sawl rhan o Gymru? I roi enghraifft, mae cynghorau tref y Bont-faen a'r Barri yn hyrwyddo eu trefi fel trefi masnach deg, ac mae'r Barri yn hyrwyddo eu tref fel y dref gyntaf yng Nghymru i fod yn dref cyflog byw gwirioneddol.
I certainly will. I think the Member provides some very great examples of the difference that town and community councils can make. I know, growing up in Tredegar myself, that Tredegar Town Council was always a force for good in the town, and today is, I think, a model of what a town council can achieve for the population it serves. The examples that the Member has given in the Vale of Glamorgan also provide other examples of how town and community councils can play an essential role in the well-being and livelihood of communities. Can I say this: we do currently have a group looking at the future role of town and community councils? What I would like to see is how we can strengthen the role of town and community councils. I think there are many concerns amongst the electorate about how our towns are developing and how change is managed in many of our small towns across the whole of Wales. I feel and I believe that town councils have a very important potential to fulfil a role within towns and communities across the country and I would certainly very much welcome any suggestions and proposals to strengthen their roles in the future.
Gwnaf, yn sicr. Credaf fod yr Aelod yn rhoi enghreifftiau gwych iawn o'r gwahaniaeth y gall cynghorau tref a chymuned ei wneud. Gan i mi gael fy magu yn Nhredegar, gwn fod Cyngor Tref Tredegar bob amser wedi bod yn rym a ddôi â daioni i'r dref, a heddiw, credaf ei fod yn fodel o'r hyn y gall cyngor tref ei gyflawni ar gyfer y boblogaeth y mae'n ei gwasanaethu. Mae'r enghreifftiau a roddodd yr Aelod ym Mro Morgannwg hefyd yn darparu enghreifftiau eraill o sut y gall cynghorau tref a chymuned chwarae rôl hanfodol mewn perthynas â lles a bywoliaeth cymunedau. A gaf fi ddweud hyn: mae gennym grŵp yn edrych ar hyn o bryd ar rôl cynghorau tref a chymuned yn y dyfodol? Yr hyn yr hoffwn ei weld yw sut y gallwn gryfhau rôl y cynghorau tref a chymuned. Credaf fod llawer o bryderon ymhlith etholwyr ynglŷn â sut y mae ein trefi'n datblygu a sut y rheolir newid mewn llawer o'n trefi bach ledled Cymru gyfan. Teimlaf a chredaf fod potensial pwysig iawn gan gynghorau tref i gyflawni rôl o fewn trefi a chymunedau ledled y wlad, ac yn sicr, buaswn yn croesawu unrhyw awgrymiadau ac argymhellion ar gyfer cryfhau eu rolau yn y dyfodol.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y ddarpariaeth o wasanaethau cyhoeddus lleol yn Sir Benfro? OAQ51534
6. Will the Cabinet Secretary make a statement on the provision of local public services in Pembrokeshire? OAQ51534
Public services deliver vital services to people in Pembrokeshire and across Wales. Their ability and resilience to deliver positive outcomes in challenging times is a priority for me and this Government.
Mae gwasanaethau cyhoeddus yn darparu gwasanaethau hanfodol i bobl yn Sir Benfro a ledled Cymru. Mae eu gallu a'u gwydnwch yn sicrhau canlyniadau cadarnhaol mewn cyfnod heriol yn flaenoriaeth i mi a'r Llywodraeth hon.
Of course, one way of ensuring that the provision of local public services is truly local is to ensure that services are not centralised and that local authorities remain truly local. Does the Cabinet Secretary therefore agree with me that merging local authorities like Pembrokeshire should not take place, as local public services are best delivered by individual local authorities accountable to local people, and what the Welsh Government should be concentrating on is ensuring that we see real and meaningful collaboration between local authorities?
Wrth gwrs, un ffordd o sicrhau bod darpariaeth gwasanaethau cyhoeddus lleol yn wirioneddol leol yw sicrhau nad yw gwasanaethau yn cael eu canoli a bod awdurdodau lleol yn parhau i fod yn wirioneddol leol. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi felly na ddylid uno awdurdodau lleol fel Sir Benfro, gan fod gwasanaethau cyhoeddus lleol yn cael eu darparu orau gan awdurdodau lleol unigol sy'n atebol i bobl leol, ac mai'r hyn y dylai Llywodraeth Cymru ganolbwyntio arno yw sicrhau ein bod yn gweld cydweithio gwirioneddol ystyrlon rhwng ein hawdurdodau lleol?
I hope that we will see real and meaningful collaboration amongst authorities in the future. We need to be able to deliver services at a scale that is both robust and delivers excellence in terms of delivery of the services and for the people delivering those services. How we deliver services will be different in a rural part of west Wales, which the Member represents, in north Pembrokeshire than it will be in the centre of Cardiff. What I'm anxious to do is to ensure that we're able to consider how we structure local government in the future to best enable us to deliver the services that the Member has described but also the accountability that we've already debated this afternoon. I want to see both effective services and a rooted democracy in different parts of the country that is a rich democratic debate about the future of our vital public services. I will be making statements on this in the next few weeks.
Gobeithiaf y byddwn yn gweld cydweithio gwirioneddol ystyrlon ymhlith awdurdodau yn y dyfodol. Mae angen inni allu darparu gwasanaethau ar raddfa sy'n gadarn ac sy'n cyflawni rhagoriaeth o ran darparu'r gwasanaethau ac ar gyfer y bobl sy'n darparu'r gwasanaethau hynny. Bydd y modd rydym yn darparu gwasanaethau yn wahanol mewn rhan wledig o orllewin Cymru, a gynrychiolir gan yr Aelod yng ngogledd Sir Benfro, i'r hyn a fydd yng nghanol Caerdydd. Yr hyn rwy'n awyddus i'w wneud yw sicrhau ein bod yn gallu ystyried sut rydym yn strwythuro llywodraeth leol yn y dyfodol i'n galluogi yn y ffordd orau i ddarparu'r gwasanaethau a ddisgrifiodd yr Aelod, ond hefyd yr atebolrwydd rydym eisoes wedi'i drafod y prynhawn yma. Rwy'n awyddus i weld gwasanaethau effeithiol a democratiaeth wreiddiedig mewn gwahanol rannau o'r wlad, sy'n ddadl ddemocrataidd a chyfoethog ynghylch dyfodol ein gwasanaethau cyhoeddus hanfodol. Byddaf yn gwneud datganiadau ar hyn yn ystod yr ychydig wythnosau nesaf.
I hope shortly to be meeting with Pembrokeshire officials and cabinet members to discuss the budget for next year. You will know that Pembrokeshire has had a public debate around increases in council tax way above the 5 per cent guidance that has been issued. What message would you have for Pembrokeshire County Council and also for the taxpayers there if there is a rate set that is way above the 5 per cent guidance that has been used in the past?
Gobeithiaf gyfarfod cyn bo hir â swyddogion ac aelodau cabinet Sir Benfro i drafod y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf. Fe fyddwch yn ymwybodol fod Sir Benfro wedi cynnal dadl gyhoeddus ynghylch codiadau yn y dreth gyngor ymhell uwchlaw'r canllaw o 5 y cant a gyhoeddwyd. Pa neges a fyddai gennych ar gyfer Cyngor Sir Penfro a hefyd ar gyfer y trethdalwyr yno os oes cyfradd sydd ymhell uwchlaw'r canllaw o 5 y cant a ddefnyddiwyd yn y gorffennol yn cael ei gosod?
I'm not sure that it helps the local democratic debate that Siân Gwenllian was championing earlier in this session for Ministers to be passing observations and comments on the decisions of local authorities. I believe in local government. I believe in local decision making. I believe in local democracy. And that means that local democratically accountable political leaders should have the right to take decisions that I may disagree with, that other Members here may disagree with, that Members who live in that area may disagree with, but it is their right to take those decisions and they then must argue their case to the local electorate, who will hold them to account for those decisions.
Nid wyf yn siŵr a yw'n gymorth i'r drafodaeth ar ddemocratiaeth leol y bu Siân Gwenllian yn ei hybu'n gynharach yn y sesiwn hon os yw Gweinidogion yn beirniadu ac yn gwneud sylwadau ar benderfyniadau awdurdodau lleol. Rwy'n credu mewn llywodraeth leol. Rwy'n credu mewn gwneud penderfyniadau yn lleol. Rwy'n credu mewn democratiaeth leol. A golyga hynny y dylai fod gan arweinwyr gwleidyddol lleol sy'n atebol yn ddemocrataidd hawl i wneud penderfyniadau y byddaf efallai yn anghytuno â hwy, y bydd Aelodau eraill yma efallai yn anghytuno â hwy, y bydd Aelodau sy'n byw yn yr ardal honno efallai yn anghytuno â hwy, ond mae ganddynt hawl i wneud y penderfyniadau hynny ac yna, mae'n rhaid iddynt ddadlau eu hachos gerbron yr etholwyr lleol, a fydd yn eu dwyn i gyfrif am y penderfyniadau hynny.
Council tax in Pembrokeshire has consistently been amongst the lowest in Wales. Council tax is set by all councillors, not only by the executive, in the same way as the amount of money spent here and the amount of money raised here is set by all Assembly Members. Does the Cabinet Secretary agree that council tax rises is a matter for elected councillors, who will answer to local electors for their decisions?
Mae'r dreth gyngor yn Sir Benfro wedi bod ymhlith yr isaf yng Nghymru yn gyson. Pennir y dreth gyngor gan yr holl gynghorwyr, nid gan y weithrediaeth yn unig, yn yr un ffordd ag y mae'r swm o arian a werir yma a'r swm o arian a godir yma yn cael ei osod gan holl Aelodau'r Cynulliad. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod codiadau yn y dreth gyngor yn fater ar gyfer cynghorwyr etholedig, a fydd yn atebol i etholwyr lleol am eu penderfyniadau?
I'm absolutely delighted to be in complete agreement with the Member for Swansea East. I once disagreed with him on local government matters, I'll never do so again, and I'm delighted that I don't have to do so this afternoon.
Pleser o'r mwyaf yw gallu cytuno'n llwyr â'r Aelod dros Ddwyrain Abertawe. Bu i mi anghytuno ag ef unwaith ar faterion llywodraeth leol, ni fyddaf byth yn gwneud hynny eto, ac rwy'n falch iawn nad oes yn rhaid i mi wneud hynny y prynhawn yma.
7. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei gynnig i gymdeithasau tai yn Nhorfaen wrth ymdrin ag ymddygiad gwrthgymdeithasol? OAQ51575
7. What support does the Welsh Government offer to housing associations in Torfaen when dealing with anti-social behaviour? OAQ51575
Welsh Government is working with Community Housing Cymru, the police, police and crime commissioners and other stakeholders to develop a national approach to tackling anti-social behaviour for use by all social housing providers in Wales.
Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Cartrefi Cymunedol Cymru, yr heddlu, y comisiynwyr heddlu a throseddu a rhanddeiliaid eraill i ddatblygu dull cenedlaethol o fynd i'r afael ag ymddygiad gwrthgymdeithasol y gall yr holl ddarparwyr tai cymdeithasol yng Nghymru ei ddefnyddio.
Thank you, Minister. Unfortunately, I've seen a big increase recently in complaints from tenants about anti-social behaviour, and in some cases they've been very serious and even life-threatening cases. One of the things that appears to be consistent is a reluctance to give evidence because of fear of reprisals, and whilst in recent years there's been an increase in the use of professional witnesses to support cases, it is inevitable that they will not witness or experience the same issue as someone who is living with a situation 24/7. What further support can the Welsh Government offer to ensure that social landlords and tenants in Torfaen are better protected to ensure that such cases are dealt with more effectively, and even to prevent them from happening in the first place?
Diolch, Weinidog. Yn anffodus, rwyf wedi gweld cryn gynnydd yn ddiweddar yn nifer y cwynion gan denantiaid ynglŷn ag ymddygiad gwrthgymdeithasol, ac mae rhai ohonynt wedi bod yn achosion difrifol iawn a hyd yn oed yn achosion lle roedd bywyd yn y fantol. Un o'r pethau sy'n ymddangos yn gyson yw amharodrwydd pobl i roi tystiolaeth am eu bod ofn y bydd rhywun yn dial arnynt, ac er bod cynnydd wedi bod yn y defnydd o dystion proffesiynol i gefnogi achosion dros y blynyddoedd diwethaf, mae'n anochel na fyddant yn gweld neu'n dyst i'r un broblem â rhywun sy'n byw gyda sefyllfa 24/7. Pa gymorth pellach y gall Llywodraeth Cymru ei gynnig i sicrhau bod landlordiaid cymdeithasol a thenantiaid yn Nhorfaen yn cael eu diogelu'n well i sicrhau bod achosion o'r fath yn cael eu trin yn fwy effeithiol, a hyd yn oed i'w hatal rhag digwydd yn y lle cyntaf?
I thank you for raising this important issue, and I'm sorry to hear about the serious anti-social behaviour issues that your constituents have been facing. I met with police and crime commissioner Alun Michael earlier in the week, and his deputy, and they're working together to lead that piece of work, which is developing a resource for all social housing providers, hopefully, subject to the successful evaluation of that pilot scheme. And my intention would be for it to be rolled out as soon as possible after the evaluation. I expect to have the full report by the end of March, and I'm keen to establish which local authorities and which social landlords in particular would benefit most from the use of the resource. So, perhaps if we could have a conversation and pinpoint some particular registered social landlords in Torfaen, that might be a good area where we could start making some progress. Obviously, there are issues of confidentiality here, so if you would like to me to ask my officials to speak to any specific landlords about issues that your constituents are facing, I'd be very happy to do so.
Diolch am godi'r mater pwysig hwn, ac mae'n ddrwg gennyf glywed am y problemau ymddygiad gwrthgymdeithasol difrifol y mae eich etholwyr wedi eu hwynebu. Cyfarfûm â'r comisiynydd heddlu a throseddu, Alun Michael, yn gynharach yn yr wythnos, a'i ddirprwy, ac maent yn gweithio gyda'i gilydd i arwain y gwaith hwnnw, sy'n datblygu adnodd ar gyfer pob darparwr tai cymdeithasol, gobeithio, yn amodol ar werthusiad llwyddiannus y cynllun peilot hwnnw. Ac rwy'n bwriadu ei gyflwyno cyn gynted â phosibl ar ôl y gwerthusiad. Rwy'n disgwyl cael yr adroddiad llawn erbyn diwedd mis Mawrth, ac rwy'n awyddus i wybod pa awdurdodau lleol a pha landlordiaid cymdeithasol yn enwedig a fyddai'n elwa fwyaf o ddefnyddio'r adnoddau. Felly, pe gallem gael sgwrs efallai, a nodi rhai landlordiaid cymdeithasol cofrestredig penodol yn Nhorfaen, gallai hwnnw fod yn fan da i allu dechrau gwneud rhywfaint o gynnydd. Yn amlwg, mae materion cyfrinachedd ynghlwm wrth hyn, felly os hoffech i mi ofyn i fy swyddogion siarad gydag unrhyw landlordiaid penodol ynglŷn â'r materion y mae eich etholwyr yn eu hwynebu, buaswn yn fwy na pharod i wneud hynny.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog.
The next item on the agenda is topical questions, and this afternoon's topical question is from Russell George.
Yr eitem nesaf ar yr agenda yw'r cwestiynau amserol, a daw'r cwestiwn amserol y prynhawn yma gan Russell George.
Diolch, Deputy Presiding Officer. There is, of course, understandable excitement about the decision—[Interruption.] Sorry, yes.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Wrth gwrs, mae cynnwrf dealladwy ynghylch y penderfyniad—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, ie.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am fuddsoddiad £2.5 miliwn gan Lywodraeth Cymru yn TVR? 103
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's £2.5 million investment in TVR? 103
That does help; now we all know what you're talking about.
Mae hynny'n helpu; nawr mae pob un ohonom yn gwybod am beth rydych yn sôn.
I do indeed share the Member's excitement about the investment the Welsh Government has made in TVR, which follows a process of thorough due diligence, and we provided a repayable commercial loan of £2 million in early 2016. This was made alongside a private sector lender. We've also invested £500,000 into equity on the same terms as other investors, giving the Welsh Government a minority stake of 3 per cent in TVR, ensuring that the Welsh taxpayer benefits from the company's success.
Yn wir, rwy'n rhannu cynnwrf yr Aelod ynglŷn â'r buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud yn TVR, sy'n dilyn proses o ddiwydrwydd dyladwy trylwyr, a darparwyd benthyciad masnachol ad-daladwy o £2 filiwn gennym yn gynnar yn 2016. Gwnaed hyn ochr yn ochr â benthyciwr o'r sector preifat. Rydym hefyd wedi buddsoddi £500,000 mewn ecwiti ar yr un telerau â buddsoddwyr eraill, gan roi cyfran leiafrifol o 3 y cant i Lywodraeth Cymru yn TVR, er mwyn sicrhau bod trethdalwyr Cymru yn elwa o lwyddiant y cwmni.
Thank you, Cabinet Secretary, and sorry, Deputy Presiding Officer—I got too excited myself in my question there.
There is, of course, the prestige of the TVR badge, but that's of course not the only thing that's of consideration. Two and a half million pounds is a significant investment, and the public, of course, want to see the evidence that taxpayers' money is properly being safeguarded. Now, papers filed with Companies House suggest that the Welsh Government has told the company that £2 million of the loan will not be called on for repayment, provided that the company secures private sector investment equal to or greater than £5.5 million. Can I ask you to confirm if that's correct?
During committee this morning, you were unable to confirm whether the Welsh Government has an observer on the board of TVR. I wonder if you could also clarify that position. And, to date, the two listed companies connected with this investment have a headcount of just six jobs. Now, commercial common sense and respect for taxpayers' money dictate that there must be an economic benefit to this spending. So, can I ask what conditions the Government has placed on TVR in return for investment, and what is the delivery date by which the promised 150 jobs will materialise? And finally, do you agree that the Welsh Government does have a moral and economic duty to the people of Blaenau Gwent to ensure that this exciting project doesn't turn into another disappointment for that area?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ac mae'n ddrwg gennyf, Ddirprwy Lywydd—roeddwn wedi cynhyrfu gormod wrth ofyn fy nghwestiwn.
Wrth gwrs, mae'r bri sydd i fathodyn TVR yn un peth, ond wrth gwrs, nid hynny yw'r unig beth y dylid ei ystyried. Mae £2.5 miliwn yn fuddsoddiad sylweddol, ac mae'r cyhoedd, wrth gwrs, yn awyddus i weld tystiolaeth fod arian trethdalwyr yn cael ei ddiogelu'n briodol. Nawr, mae papurau a ffeiliwyd gyda Thŷ'r Cwmnïau yn awgrymu bod Llywodraeth Cymru wedi dweud wrth y cwmni na fydd £2 filiwn o'r benthyciad yn ad-daladwy, cyhyd â bod y cwmni yn sicrhau buddsoddiad o'r sector preifat sy'n gyfwerth neu'n fwy na £5.5 miliwn. A gaf fi ofyn i chi gadarnhau bod hynny'n gywir?
Yn ystod y pwyllgor y bore yma, nid oeddech yn gallu cadarnhau a oes gan Lywodraeth Cymru sylwedydd ar fwrdd TVR. Tybed a allwch egluro'r sefyllfa honno hefyd. A hyd yma, chwe swydd yn unig sydd ynghlwm wrth y ddau gwmni rhestredig sy'n gysylltiedig â'r buddsoddiad hwn. Nawr, mae synnwyr cyffredin masnachol a pharch am arian trethdalwyr yn golygu bod yn rhaid sicrhau budd economaidd i'r gwariant hwn. Felly, a gaf fi ofyn pa amodau y mae'r Llywodraeth wedi eu gosod ar TVR yn gyfnewid am fuddsoddiad, ac erbyn pa ddyddiad y bydd y 150 o swyddi a addawyd yn dod i fodolaeth? Ac yn olaf, a ydych yn cytuno bod gan Lywodraeth Cymru ddyletswydd foesol ac economaidd i bobl Blaenau Gwent i sicrhau nad yw'r prosiect cyffrous hwn yn troi yn siom arall i'r ardal honno?
Can I thank the Member for his questions and say that the car received, importantly, a commercial and critical success? The reception was quite astonishing at Goodwood in the autumn when it was unveiled. It's a remarkable machine. The design incorporates unique and cutting-edge elements of automotive design by Gordon Murray, who himself is well known to automotive experts as being one of the best designers anywhere on the planet. His contribution to the vehicle, I think, has made it an immediate success in terms of orders. The order book is extremely healthy. I would encourage Members to take the opportunity to visit the car when we have the Welsh launch.
In terms of the conditions that have been attached to the loan and the equity stake, I think the Member raised an important point about the repayable element of the finance that we've offered. It's not correct that Welsh Government has said that the £2 million is non-repayable. The £2 million is fully repayable. The loan will last for a five-year period. It became active in March 2016. However, if they don't bring—. I think where some of the confusion has been created is that there was a condition in the support stating that, if they didn't bring manufacturing to Wales then we could demand immediate repayment of that loan. As a consequence of us not demanding immediate repayment of that loan, I think it's been viewed wrongly as Welsh Government saying that the loan needn't be repaid. The fact is: it will be repaid.
In terms of the equity stake that we've taken in the company, again, that is protected because we can require the company to buy back at the greater of the market price or the original cost the equity that we've taken in the company. But, as I said earlier, the car has received an incredible reception at launch, the order book is very healthy indeed, the market for this type of vehicle is buoyant globally, and I believe that the car will be a huge success. It resurrects one of the most popular British automotive brands in our history, and the orders that were taken at Goodwood in particular showed that, when people see the vehicle in the flesh, people respond by handing over cheques.
Now, in terms of the benefits of the scheme and the time frame moving forward, TVR identified that a privately owned building at the Rassau industrial estate offered the best option for their manufacturing and, as a consequence, Welsh Government officials spent many months negotiating with the private owners to secure that building. Having completed that agreement, lawyers for both Welsh Government and for TVR are finalising an agreement for lease. In the meantime, we are pleased that TVR are negotiating to take a short-term lease on a small factory nearby in order to complete the engineering development work, but they've also got an office at the works, which is where a small number of people are currently working on the project. Longer term, by quarter 2 of 2019, we aim to have TVR manufacturing the vehicle for sale next year. At that point, we also expect a considerable number of people to be employed at the site—over 100 people. This will be hugely important to Blaenau Gwent, not just in terms of the employment offer, but also in terms of reshaping perceptions and giving that area huge confidence.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau a dweud bod y car wedi bod yn llwyddiant, yn fasnachol ac o safbwynt beirniadol, sy'n bwysig iawn? Roedd yr ymateb yn eithaf rhyfeddol yn Goodwood yn yr hydref pan gafodd ei ddadorchuddio. Mae'n beiriant hynod. Mae'r dyluniad yn cynnwys elfennau unigryw ac arloesol o ddylunio modurol gan Gordon Murray, sy'n adnabyddus i arbenigwyr modurol fel un o ddylunwyr gorau'r byd. Credaf fod ei gyfraniad ef i'r cerbyd wedi sicrhau ei fod yn llwyddiant o'r cychwyn cyntaf o ran archebion. Mae'r llyfr archebion yn iach iawn. Buaswn yn annog yr Aelodau i fanteisio ar y cyfle i weld y car pan fydd yn cael ei lansio yng Nghymru.
O ran yr amodau a atodwyd wrth y benthyciad a'r gyfran ecwiti, credaf fod yr Aelod wedi codi pwynt pwysig ynglŷn ag elfen ad-daladwy'r cyllid rydym wedi'i gynnig. Nid yw'n gywir fod Llywodraeth Cymru wedi dweud nad yw'r £2 filiwn yn ad-daladwy. Mae'r £2 filiwn yn gwbl ad-daladwy. Bydd y benthyciad yn para am gyfnod o bum mlynedd. Daeth yn weithredol ym mis Mawrth 2016. Fodd bynnag, os nad ydynt yn dod â—. Credaf fod rhywfaint o'r dryswch yn deillio o amod yn y cymorth a ddywedai, os nad oeddent yn sicrhau bod y gwaith gweithgynhyrchu yn dod i Gymru, y gallem fynnu bod y benthyciad hwnnw'n cael ei ad-dalu ar unwaith. O ganlyniad i'r ffaith nad ydym wedi mynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu ar unwaith, credaf fod rhai wedi camddehongli hynny gan gredu bod Llywodraeth Cymru yn dweud nad oes angen ad-dalu'r benthyciad. Y ffaith amdani yw: bydd yn cael ei ad-dalu.
O ran y gyfran ecwiti a gymerwyd gennym yn y cwmni, unwaith eto, mae honno wedi'i diogelu gan y gallwn fynnu bod y cwmni'n prynu'r ecwiti a gymerwyd gennym yn y cwmni yn ôl, naill ai am bris y farchnad neu am y gost wreiddiol, pa un bynnag sydd fwyaf. Ond fel y dywedais yn gynharach, cafodd y car ymateb anhygoel yn y lansiad, mae'r llyfr archebion yn iach iawn, mae'r farchnad ar gyfer y math hwn o gerbyd yn fywiog ledled y byd, a chredaf y bydd y car yn llwyddiant enfawr. Mae'n atgyfodi un o'r brandiau modurol mwyaf poblogaidd yn hanes Prydain, a dangosodd yr archebion a gymerwyd yn Goodwood yn enwedig, pan fo pobl yn gweld y cerbyd o flaen eu llygaid, maent yn ymateb drwy ysgrifennu sieciau.
Nawr, o ran manteision y cynllun a'r amserlen wrth fwrw ymlaen, nododd TVR mai adeilad sy'n eiddo preifat ar ystâd ddiwydiannol Rasa yw'r opsiwn gorau ar gyfer eu gweithgynhyrchu, ac o ganlyniad, treuliodd swyddogion Llywodraeth Cymru fisoedd lawer yn negodi gyda'r perchenogion preifat i sicrhau'r adeilad hwnnw. Ar ôl cwblhau'r cytundeb hwnnw, mae cyfreithwyr Llywodraeth Cymru a TVR wrthi'n cwblhau cytundeb prydlesu. Yn y cyfamser, rydym yn falch fod TVR yn negodi i gymryd les tymor byr ar ffatri fach gerllaw er mwyn cwblhau'r gwaith datblygu peirianegol, ond mae ganddynt swyddfa ar y safle hefyd, lle mae nifer fechan o bobl yn gweithio ar y prosiect ar hyn o bryd. Yn y tymor hirach, erbyn chwarter 2 yn 2019, rydym yn anelu i sicrhau bod TVR yn gweithgynhyrchu'r cerbyd ar gyfer ei werthu y flwyddyn nesaf. Erbyn hynny, rydym hefyd yn disgwyl bod nifer sylweddol o bobl yn cael eu cyflogi ar y safle—dros 100 o bobl. Bydd hyn yn hynod o bwysig i Flaenau Gwent, nid yn unig o ran y cynnig cyflogaeth, ond hefyd o ran ail-lunio canfyddiadau a rhoi cryn dipyn o hyder i'r ardal honno.
Did the Cabinet Secretary answer the question in relation to the membership of the board, because he was unsure, when he was asked this morning, whether the Government had nominated, presumably not a director according to the company accounts, but a nominated observer, at least? Is it Government policy to have nominated observers in situations like this where the Government has taken an equity stake? He said this morning that the reason the Government had taken a direct stake in this instance, rather than going through the development bank, because the development bank hadn't been established—. But will it now be the policy, from now on in, for those equity stakes to be held via the development bank, which deals with investments on a regular basis, and would therefore seem a more sensible approach?
Can we have a Government statement every time an equity stake—? I mean, this is different, surely, from a grant or a loan. If the Government is taking part ownership in a company, then surely it shouldn't be up to the BBC to report that—that should actually be provided either in a written statement or a statement on the floor of the Assembly.
A atebodd Ysgrifennydd y Cabinet y cwestiwn mewn perthynas ag aelodaeth y bwrdd, oherwydd roedd yn ansicr, pan ofynnwyd iddo y bore yma, pa un a yw'r Llywodraeth wedi enwebu, nid cyfarwyddwr mae'n debyg, yn ôl cyfrifon y cwmni, ond sylwedydd enwebedig, o leiaf? Ai polisi'r Llywodraeth yw sicrhau bod ganddynt sylwedyddion enwebedig mewn sefyllfaoedd fel hyn lle mae'r Llywodraeth wedi cymryd cyfran ecwiti? Dywedodd y bore yma mai'r rheswm y cymerodd y Llywodraeth gyfran uniongyrchol yn yr achos hwn, yn hytrach na mynd drwy'r banc datblygu, gan nad oedd y banc datblygu wedi'i sefydlu—. Ond ai'r polisi o hyn ymlaen fydd cymryd y cyfrannau ecwiti hynny drwy'r banc datblygu, sy'n ymdrin â buddsoddiadau ar sail reolaidd, ac a fyddai'n ymddangos felly'n ffordd fwy synhwyrol o fynd ati?
A gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth bob tro ar gyfran ecwiti—? Hynny yw, 'does bosib nad yw hyn yn wahanol i grant neu fenthyciad. Os yw'r Llywodraeth yn ymgymryd â rhan-berchnogaeth mewn cwmni, 'does bosib nad cyfrifoldeb y BBC yw adrodd ar hynny—dylid darparu'r wybodaeth honno naill ai mewn datganiad ysgrifenedig neu ddatganiad ar lawr y Cynulliad.
I'm happy to issue written statements confirming whenever Welsh Government takes an equity stake in a company. The Member asked about the role of Finance Wales as it was, and the development bank as it now is. The development bank is monitoring the progress of the business, but the reason that Finance Wales was not able to take an asset investment in TVR was, in part, because it could not take an investment in TVR, because the company was, at the time, located outside of Wales. We were able to, on the condition that manufacturing came to Wales.
In terms of representation on the board, as a minority shareholder, with just 3 per cent, we would not be expected to be able to present a board member. However, as I indicated this morning, a Welsh Government official does attend board meetings as an observer, and, of course, I closely scrutinise activities and progress with regard to this particular vehicle, but the company as a whole as well.
Rwy'n fwy na pharod i gyhoeddi datganiadau ysgrifenedig i roi cadarnhad pan fydd Llywodraeth Cymru yn cymryd cyfran ecwiti mewn cwmni. Gofynnodd yr Aelod ynglŷn â rôl Cyllid Cymru fel yr arferai fod, a'r banc datblygu fel y mae bellach. Mae'r banc datblygu yn monitro cynnydd y busnes, ond y rheswm na allai Cyllid Cymru wneud buddsoddiad ased yn TVR, yn rhannol, oedd am na allent wneud buddsoddiad yn TVR, am fod y cwmni, ar y pryd, wedi eu lleoli y tu allan i Gymru. Roedd modd i ni wneud, ar yr amod fod gweithgynhyrchu'n dod i Gymru.
O ran cynrychiolaeth ar y bwrdd, fel cyfranddaliwr lleiafrifol, gyda 3 y cant yn unig, ni fyddai disgwyl inni allu cyflwyno aelod o'r bwrdd. Fodd bynnag, fel y dywedais y bore yma, mae un o swyddogion Llywodraeth Cymru yn mynychu cyfarfodydd y bwrdd fel sylwedydd, ac wrth gwrs, rwy'n craffu'n ofalus ar weithgarwch a chynnydd o ran y cerbyd arbennig hwn, ond ar y cwmni yn ei gyfanrwydd hefyd.
Hewlett-Packard, of course, started with two people, and Facebook with one, so I don't think the number of people you're starting with is of great importance; the number of people you end up with is the most important.
There are three ways of funding: grants or non-repayable loans, as they used to be described, loans and equity. Will the Cabinet Secretary explain why he's chosen equity in this case?
Dechreuodd Hewlett-Packard, wrth gwrs, gyda dau o bobl, a Facebook gydag un, felly ni chredaf fod nifer y bobl sydd gennych ar y dechrau yn bwysig iawn; y nifer o bobl sydd gennych ar y diwedd sy'n bwysig.
Mae tair ffordd o ariannu: grantiau neu fenthyciadau nad ydynt yn ad-daladwy, fel roeddent yn arfer cael eu disgrifio, benthyciadau ac ecwiti. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet egluro pam y mae wedi dewis ecwiti yn yr achos hwn?
We chose a mix of both a loan and equity: equity, in part, to ensure that we were able to benefit from the success of the company, as I've already said, and the loan in order to make sure that we get manufacturing to Wales. There are risks and rewards in any investment, but with this particular investment, the brand is incredibly strong and the potential of the reward is therefore immense. The potential of the reward for Blaenau Gwent, again, is potentially huge, and so I think the balance of risk versus reward is heavily skewed towards reward.
Fe ddewisom ni gymysgedd o fenthyciad ac ecwiti: ecwiti, yn rhannol, i sicrhau bod modd inni elwa o lwyddiant y cwmni, fel rwyf eisoes wedi dweud, a'r benthyciad er mwyn sicrhau bod y gwaith gweithgynhyrchu yn dod i Gymru. Ceir risg a budd gydag unrhyw fuddsoddiad, ond gyda'r buddsoddiad penodol hwn, mae'r brand yn hynod o gryf ac felly mae cryn botensial ar gyfer budd. Mae'r potensial ar gyfer budd i Flaenau Gwent, unwaith eto, yn enfawr o bosibl, ac felly credaf fod y cydbwysedd rhwng risg a budd yn gwyro i raddau helaeth tuag at fudd.
Cabinet Secretary, I rise today not so much to pose a question, but simply to say that UKIP unreservedly welcomes and congratulates the Welsh Government on this investment, particularly as it's in an area that is one of the most deprived in Wales, and I'm absolutely certain that the constituents of Ebbw Vale will wholeheartedly welcome this announcement. TVR ticks all the boxes as far as desirability is concerned: a high-tech iconic brand and a global image for design excellence, with a proven and loyal customer base. There is huge export potential from the newly emerging wealthy economies for this designer-style vehicle. If we are to expand our manufacturing base in Wales, I see no better recipient for funding than this type of company. Again, I congratulate the Welsh Government on this announcement. Perhaps there is a question: when can we have more of the same?
Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n codi heddiw, nid yn gymaint i ofyn cwestiwn, ond er mwyn dweud bod UKIP yn croesawu ac yn llongyfarch Llywodraeth Cymru ar y buddsoddiad hwn, yn enwedig gan ei fod yn un o ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru, ac rwy'n gwbl sicr y bydd etholwyr Glyn Ebwy yn croesawu'r cyhoeddiad hwn yn llwyr. Mae TVR yn ticio'r holl flychau o ran dymunoldeb: brand uwch-dechnoleg eiconig a delwedd fyd-eang o ragoriaeth ym maes dylunio, gyda sylfaen gwsmeriaid brofedig a ffyddlon. Mae cryn botensial i allforio cerbydau dyluniedig o'r fath i economïau cyfoethog sy'n dod i'r amlwg. Os ydym yn awyddus i ehangu ein sylfaen weithgynhyrchu yng Nghymru, ni allaf feddwl am neb gwell na'r math hwn o gwmni i dderbyn cyllid. Unwaith eto, rwy'n llongyfarch Llywodraeth Cymru ar y cyhoeddiad hwn. Efallai fod gennyf gwestiwn: pryd y gallwn gael mwy o'r un peth?
Thank you. You redeemed yourself there in your last statement.
Diolch. Fe achuboch eich hun gyda'ch datganiad olaf.
Can I thank the Member for his endorsement of our decision to invest in TVR? I share his belief in the company. It has one of the biggest followings of enthusiasts of the brand of any British motor manufacturer, and I think the naming of this particular car the Chimaera, as well, recognises the strong heritage that the brand has. In the past, there have been two Chimaeras; this is the third. Currently, if you're looking at investing in a classic car, it's said that the Cerbera and the original Chimaera are two of the fastest rising classic cars available at the moment. I'm in no doubt that the new Chimaera, to be produced from next year, will prove equally popular, not just amongst existing enthusiasts of TVR, but also amongst new purchasers globally.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am groesawu ein penderfyniad i fuddsoddi yn TVR? Rwy'n rhannu ei ffydd yn y cwmni. Maent yn un o'r gweithgynhyrchwyr modurol ym Mhrydain sydd â'r nifer fwyaf o selogion brand, a chredaf fod enwi'r car penodol hwn yn Chimaera hefyd yn cydnabod treftadaeth gref y brand. Yn y gorffennol, bu dau Chimaera; hwn yw'r trydydd. Ar hyn o bryd, os ydych yn bwriadu buddsoddi mewn hen gar, dywedir bod y Cerbera a'r Chimaera gwreiddiol ymhlith yr hen geir sy'n cynyddu gyflymaf o ran gwerth ar hyn o bryd. Rwy'n sicr y bydd y Chimaera newydd, a fydd yn cael ei gynhyrchu o'r flwyddyn nesaf ymlaen, yr un mor boblogaidd, nid yn unig ymysg selogion presennol TVR, ond hefyd ymhlith prynwyr newydd ledled y byd.
I thank the Minister for his answers so far. I want to make it quite clear that we're very supportive of Government support for companies, especially when they offer exciting and dynamic propositions. Where we do have concern is where other businesses point to support being given to companies, and they themselves are refused support. In particular, they draw attention to the last set of published accounts from TVR that clearly indicate, and I read from the accounts, that the £2 million loan has been given by the Welsh Government, and it goes on to say that the lender—that is your good self—
'has indicated that they have no intention of demanding repayment'
of this loan. I do think that does need clarifying, because it doesn't go on to say that that money would be repayable in five years' time, as the Minister has indicated, or it's on commercial terms. That statement is, from just an observational point of view, quite misleading.
It also says that the company is obliged to raise an additional £5.5 million of equity. The Minister has indicated that the Welsh Government have put £500,000-odd in as an equity stake. Could he also inform us how much of that £5.5 million of equity has been raised, separate to the £0.5 million that the Welsh Government has put in, to give us an indication of how much confidence other investors have in what, potentially, if it comes through as promised, could be an exciting development for Blaenau Gwent?
Diolch i'r Gweinidog am ei atebion hyd yn hyn. Hoffwn ddweud yn glir ein bod yn llwyr gefnogi cymorth y Llywodraeth i gwmnïau, yn enwedig pan fônt yn gynigion cyffrous a dynamig. Yr hyn sy'n peri pryder inni yw pan fo busnesau eraill yn nodi bod cymorth yn cael ei roi i gwmnïau, a gwrthodir cymorth iddynt hwy. Yn benodol, maent yn tynnu sylw at y set ddiwethaf o gyfrifon a gyhoeddwyd gan TVR sy'n nodi'n glir, ac rwy'n darllen o'r cyfrifon, fod y benthyciad o £2 miliwn wedi'i roi gan Lywodraeth Cymru, ac aiff ymlaen i ddweud bod y benthyciwr—sef chi—
wedi nodi nad oes ganddynt unrhyw fwriad i fynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu
Credaf fod angen egluro hynny, gan nad yw'n mynd ymlaen i ddweud y byddai'r arian hwnnw yn ad-daladwy ymhen pum mlynedd, fel y nododd y Gweinidog, neu ei fod ar delerau masnachol. Mae'r datganiad hwnnw, o safbwynt arsylwadol, yn eithaf camarweiniol.
Dywed hefyd fod yn rhaid i'r cwmni godi £5.5 miliwn yn ychwanegol o ecwiti. Mae'r Gweinidog wedi nodi bod Llywodraeth Cymru wedi cyfrannu oddeutu £500,000 fel cyfran ecwiti. A all roi gwybod inni hefyd faint o'r £5.5 miliwn hwnnw o ecwiti a godwyd, ar wahân i'r £0.5 miliwn a gyfrannwyd gan Lywodraeth Cymru, i roi arwydd inni o faint o hyder sydd gan fuddsoddwyr eraill yn yr hyn a allai fod, o bosibl, os caiff ei gyflawni fel yr addawyd, yn ddatblygiad cyffrous i Flaenau Gwent?
Can I thank the Member for his question and suggest that, in order to really show his support for TVR, he puts an order in today for the new Chimaera? The last set of accounts do indeed state that, but it's incorrect to assume that the loan is non-repayable. We were not responsible for submitting those notes, but the quote 'no intention of demanding repayment', as I said to Russell George, relates to the clause that we had built into the support that would have enabled us to demand immediate repayment should the company decide not to bring the manufacturing of the Chimaera to Wales. That's clearly not the case, because of the investment already made in the works and the negotiations under way to acquire the small factory and, indeed, the work that's under way by our officials in making the full facility ready for the commencement of production. Therefore, the loan will be repaid in full.
In terms of equity, of course, our equity was significant. However, the company has been successful in drawing the required equity to get this motor vehicle into production. In addition to the scrutiny of the business plan that KPMG carried out prior to the March 2016 decision, I'm pleased to say that Deloitte have been operating on our behalf more recently and they have given us confidence in the company's ability to take the project forward, to take the car forward and to deliver, not just for the investors, but also for the customers.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn ac awgrymu, er mwyn dangos ei gefnogaeth i TVR yn glir, ei fod yn archebu Chimaera newydd heddiw? Mae'n wir fod y set ddiwethaf o gyfrifon yn datgan hynny, ond mae'n anghywir rhagdybio nad yw'r benthyciad yn ad-daladwy. Nid oeddem yn gyfrifol am gyflwyno'r nodiadau hynny, ond mae'r dyfyniad ynglŷn â diffyg 'unrhyw fwriad i fynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu', fel y dywedais wrth Russell George, yn ymwneud â'r cymal roeddem wedi'i gynnwys yn y gefnogaeth a fyddai wedi ein galluogi i fynnu bod y benthyciad yn cael ei ad-dalu ar unwaith pe bai'r cwmni yn penderfynu peidio â dod â gwaith gweithgynhyrchu'r Chimaera i Gymru. Yn amlwg, nid yw hynny'n wir, oherwydd y buddsoddiad a wnaed eisoes yn y gweithfeydd a'r trafodaethau sy'n mynd rhagddynt i gaffael y ffatri fechan, ac yn wir, y gwaith y mae ein swyddogion yn ei wneud i sicrhau bod y cyfleuster llawn yn barod ar gyfer dechrau'r broses gynhyrchu. Felly, bydd y benthyciad yn cael ei ad-dalu'n llawn.
O ran ecwiti, wrth gwrs, roedd ein hecwiti yn sylweddol. Fodd bynnag, mae'r cwmni wedi llwyddo i ddenu'r ecwiti gofynnol i gynhyrchu'r cerbyd hwn. Yn ychwanegol at y gwaith craffu a wnaed gan KPMG ar y cynllun busnes cyn y penderfyniad ym mis Mawrth 2016, rwy'n falch o ddweud bod Deloitte wedi bod yn gweithredu ar ein rhan fwy yn ddiweddar a'u bod wedi rhoi hyder inni yng ngallu'r cwmni i fwrw ymlaen â'r prosiect, i fwrw ymlaen â'r car ac i gyflawni, nid yn unig ar gyfer y buddsoddwyr, ond hefyd ar gyfer y cwsmeriaid.
Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn.
Item 4 on our agenda this afternoon is 90-second statements, and the first one this afternoon is by Dawn Bowden.
Eitem 4 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r datganiadau 90 eiliad, a daw'r cyntaf y prynhawn yma gan Dawn Bowden.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The fine Gothic former synagogue in Merthyr Tydfil had served the Jewish community there since the 1870s. The Jewish community at Merthyr reached its peak in the 1930s, but having now largely disappeared from the town, there are still signs of their presence, including the Jewish cemetery in Cefn Coed.
In 1955, there was held, and I quote,
'an impressive service in which the Chief Rabbi re-consecrated the 80 year old Synagogue.... In his address...the Chief Rabbi referred to the persecution which made Jews leave the lands of their birth and how they had found',
to quote, 'freedom of worship in Merthyr.'
It's therefore sad to note, which you'll see from the picture, the current condition of the former synagogue. The UK-based Foundation for Jewish Heritage recently mapped all the historic synagogues right across Europe, which they categorised according to their significance and condition. The Merthyr Tydfil synagogue is one of only two in the UK highlighted by this work and shown to be in the most danger. Thankfully, the foundation has already found the funds to undertake a preliminary study of the building that could lead to its restoration. The synagogue is an important part of our collective history, not just for Merthyr Tydfil and for Wales, but beyond that as well. So, I wish the foundation well in their work; it deserves to succeed and for this important building to be saved.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Roedd yr hen synagog Gothig wych ym Merthyr Tudful wedi gwasanaethu'r gymuned Iddewig yno ers y 1870au. Roedd y gymuned Iddewig ym Merthyr Tudful ar ei mwyaf yn y 1930au, ond er eu bod bellach wedi diflannu o'r dref i raddau helaeth, mae arwyddion o'u presenoldeb yn dal i fodoli, gan gynnwys y fynwent Iddewig yng Nghefncoedycymer.
Ym 1955, cynhaliwyd, ac rwy'n dyfynnu,
gwasanaeth gwefreiddiol lle ailgysegrwyd y Synagog 80 oed gan y Prif Rabi... Yn ei anerchiad... cyfeiriodd y Prif Rabi at yr erledigaeth a barodd i'r Iddewon adael eu tiroedd genedigol a'r modd roeddent wedi dod o hyd,
ac rwy'n dyfynnu, 'i ryddid i addoli ym Merthyr Tudful.'
Felly, mae'n drist nodi cyflwr cyfredol yr hen synagog, fel y gwelwch yn y llun. Yn ddiweddar, mapiodd y Sefydliad Treftadaeth Iddewig, sefydliad a leolwyd yn y DU, yr holl synagogau hanesyddol ledled Ewrop, a'u categoreiddio yn ôl eu harwyddocâd a'u cyflwr. Mae synagog Merthyr Tudful yn un o ddwy yn unig yn y DU a gafodd sylw yn y gwaith hwn fel y rhai sy'n wynebu'r bygythiad mwyaf. Diolch byth, mae'r sefydliad eisoes wedi codi arian i gynnal astudiaeth ragarweiniol o'r adeilad, a allai arwain at ei adfer. Mae'r synagog yn rhan bwysig o'n hanes cyfunol, nid yn unig i Ferthyr Tudful ac i Gymru, ond y tu hwnt i hynny hefyd. Felly, hoffwn ddymuno'n dda i'r sefydliad gyda'u gwaith; maent yn haeddu llwyddo ac mae'r adeilad pwysig hwn yn haeddu cael ei achub.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
In 1994, 10 years after the miners' strike, the UK Government turned their attention to the last deep pit in south Wales. The target of their economic vandalism was Tower Colliery. Tower in Hirwaun was profitable—it had been commended by John Redwood, of all people, for its productivity. But Westminster still decided to strike its final blow against the once-mighty miners. The NUM Tower workforce and local community rose to the challenge.
Cynon Valley MP Ann Clwyd joined the miners in a sit-in deep underground to highlight the valiant campaign. The response from the UK Government and the NCB was further betrayal and backsliding. The miners had no choice but to vote for closure. But their story did not end there. Led by branch secretary Tyrone O'Sullivan, 239 miners each contributed £8,000 of their redundancy to buy the mine. It was resurrected as a workers' co-operative; the first mine in the world to be owned by its workforce. January 2018 marks 23 years since Tower reopened—a brave and bold new chapter in its history.
Tower is now closed, but there are exciting plans for the future of the site; plans that will ensure Tower and its story of struggle live on. To paraphrase from the narrative boldly owned by the miners of Tower: they were ordinary men, they want their jobs, they bought a pit.
Ym 1994, 10 mlynedd ar ôl streic y glowyr, trodd Llywodraeth y DU eu sylw at y pwll dwfn olaf yn ne Cymru. Targed eu fandaliaeth economaidd oedd Pwll Glo'r Tower. Roedd Pwll Glo'r Tower yn Hirwaun yn broffidiol—cafodd ei ganmol gan John Redwood, o bawb, am ei gynhyrchiant. Fodd bynnag, penderfynodd Llywodraeth San Steffan daro ei hergyd derfynol yn erbyn y glowyr a fu unwaith mor gryf. Derbyniodd Undeb Cenedlaethol y Glowyr, gweithlu Pwll Glo'r Tower a'r gymuned yr her.
Ymunodd AS Cwm Cynon, Ann Clwyd, â'r glowyr mewn protest o dan y ddaear i dynnu sylw at yr ymgyrch lew. Ymateb Llywodraeth y DU a'r Bwrdd Glo Cenedlaethol oedd mwy o fradychu a thorri eu gair. Nid oedd unrhyw ddewis gan y glowyr ond pleidleisio dros gau'r pwll. Ond nid dyna ddiwedd eu stori. O dan arweiniad ysgrifennydd y gangen, Tyrone O'Sullivan, cyfrannodd 239 o lowyr £8,000 o'u tâl diswyddo i brynu'r pwll glo. Cafodd ei atgyfodi fel cwmni cydweithredol y gweithwyr; y pwll glo cyntaf yn y byd i fod yn eiddo i'w weithlu. Mae mis Ionawr 2018 yn nodi 23 mlynedd ers i'r Tower ailagor—pennod newydd feiddgar a dewr yn ei hanes.
Mae'r Tower wedi cau bellach, ond mae cynlluniau cyffrous ar gyfer dyfodol y safle; cynlluniau a fydd yn sicrhau bod y Tower a'i hanes o frwydro yn parhau'n fyw. I aralleirio'r naratif a berchnogwyd mor rymus gan lowyr y Tower: dynion cyffredin oeddent, roeddent eisiau eu gwaith, fe brynon nhw bwll glo.
Yn ystod y llynedd, bu Bws Arfordir Llŷn yn rhedeg dau fws yn rheolaidd rhwng Llanbedrog, Abersoch, Porth Neigwl, Aberdaron, Porthor a Nefyn rhwng Mai a'r hydref. Mae’n cael ei gynnal gan grŵp trafnidiaeth gymunedol o ddrws i ddrws. Mae Bws Arfordir Llŷn yn dilyn llwybr sy’n ategu'r gwasanaeth trafnidiaeth gyhoeddus, gan alluogi pobl i gerdded llwybr yr arfordir gan adael eu ceir. Mae’r bws yn agor y drws i ardal o harddwch eithriadol ac ardal lle mae’r Gymraeg yn iaith bob dydd.
Mae’r bws hefyd yn cael ei ddefnyddio’n rheolaidd gan bobl leol. Aeth criw o ffrindiau o Abersoch am ddiwrnod i Aberdaron, ymweld â Phorth y Swnt a chael pryd cyn mynd adref. Defnyddir y bws gan bobl hen ac ifanc, gan famau a’u plant yn ystod gwyliau’r haf. Mae o gymorth i daclo problemau iechyd drwy annog cadw’n heini drwy gerdded, yn ogystal â thaclo unigedd drwy gynnig trafnidiaeth i wahanol ddigwyddiadau ac atyniadau treftadaeth.
Cefais gyfle cyn y Nadolig i gwrdd â nifer o bobl ynghlwm â llwyddiant y cynllun yn Nefyn a chlywed gan fusnesau ac unigolion lleol sut y bu Bws Arfordir Llŷn yn dod â budd amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd i benrhyn Llŷn. Hoffwn ddiolch i’r gyrwyr, i’r gwirfoddolwyr, a phawb fu’n cynnal y gwasanaeth hwn, ac yn wyneb ansicrwydd cyllid ar gyfer y flwyddyn hon, hoffwn annog y Llywodraeth i gefnogi’r cyswllt pwysig hwn ym mhob ffordd bosib.
Last year, Llŷn Coastal Bus ran two buses regularly between Llanbedrog, Abersoch, Porth Neigwl, Aberdaron, Porthor and Nefyn between May and the autumn. It's supported by a community transport group, providing a door-to-door service. Llŷn Coastal Bus follows a route that complements the public transport service, allowing people to walk the coastal path, leaving their cars. It opens the door to an area of outstanding natural beauty and an area where the Welsh language is the language of daily conversation.
The bus is also used regularly by local people. A group of friends went from Abersoch to Aberdaron and visited Porth y Swnt and had a meal before going home. The bus is used by young and old, by mothers and their children during the summer holidays. It's of assistance in tackling health problems by encouraging people to keep fit by walking, and also tackles loneliness by providing transport to various events and heritage attractions.
I had an opportunity prior to Christmas to meet a number of people who were involved with the success of the scheme in Nefyn and heard from businesses and local individuals how the Llŷn Coastal Bus brought environmental, social and economic benefits to the Llŷn peninsula. I'd like to thank the drivers, the volunteers, and all those who maintain this service, and in the face of uncertainty in terms of funding for this year, I would encourage the Government to support this important link in all ways possible.
Yr eitem nesaf yw'r cynnig i ethol Aelod i bwyllgor, ac rydw i'n galw ar Aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol. Paul Davies.
The next item is the motion to elect a Member to a committee, and I call on a Member of the Business Committee to move the motion formally. Paul Davies.
Cynnig NDM6630 Elin Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 17.3, yn ethol Mandy Jones (Annibynnol) yn aelod o’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol.
Motion NDM6630 Elin Jones
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 17.3, elects Mandy Jones (Independent) as a Member of the Constitutional and Legislative Affairs Committee.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Yn ffurfiol.
Formally.