National Assembly for Wales

Galw'r Aelodau i drefn.

Rwyf wedi derbyn cwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.67, a galwaf ar Mick Antoniw i ofyn y cwestiwn brys. Mick Antoniw. 

A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y goblygiadau i Gymru o gael trefniadau pwrpasol i Ogledd Iwerddon o ran ei ffin? (EAQ0001)

Wel, ni allwn ni ganiatáu i wahanol rannau o'r DU gael eu trin yn fwy ffafriol na rhannau eraill. Os yw un rhan o'r DU yn cael caniatâd i barhau i gymryd rhan yn y farchnad sengl a'r undeb tollau, yna rydym ni'n bendant yn disgwyl cael yr un cynnig. Fodd bynnag, ymddengys bod pethau wedi datblygu. Roedd yn amlwg bod Llywodraeth y DU yn bwriadu dod i gytundeb â'r UE ddoe, ond cafodd y cytundeb hynny ei chwalu gan y DUP, ac mae hynny'n peri i ni ofyn pam mae gan blaid fach o Ogledd Iwerddon y gallu i atal yr hyn sydd o fudd i'r DU o ran negodiadau â'r UE. Mae fy nghyd-Aelod o'r tu ôl yn dweud, 'Nid yw hynny'n gadarn a sefydlog'. Cytunaf yn llwyr ag ef. Ond, mewn gwirionedd, y cwestiwn yw hyn: a yw'r Prif Weinidog mewn gwirionedd yn rheoli'r DU, neu a yw'r DU yn cael ei rheoli gan 10 Aelod Seneddol o Ogledd Iwerddon?

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Efallai eich bod chi, fel finnau, dan gamargraff ein bod yn byw mewn democratiaeth seneddol, bod y Senedd yno i gynrychioli holl fuddiannau pob rhan o'r Deyrnas Unedig, ac rydym ni'n gweld yn awr, Prif Weinidog, ei bod yn ymddangos ei bod yn cael ei rheoli a'i llywio gan 10 person yn unig, sydd â safbwyntiau adain dde a homoffobig cryf, cysylltiadau hanesyddol â therfysgaeth, ac sydd hyd yn oed yn gwrthwynebu penderfyniad y mwyafrif o bobl Gogledd Iwerddon o ran yr Undeb Ewropeaidd. Felly, pan gafodd pobl Cymru eu hannog i adael yr Undeb Ewropeaidd oherwydd y byddai'r Senedd yn sofran unwaith eto, a ydych chi'n credu mai dyma oedd ganddyn nhw mewn golwg?

'Na' yw'r ateb. Nid wyf yn credu eu bod wedi rhagweld sefyllfa pryd, yn gyntaf oll, y gellid perswadio Llywodraeth y DU i dalu £1.67 biliwn am gefnogaeth, ac, yn ail, sefyllfa pan na fyddai Llywodraeth y DU yn gallu negodi gyda'r Undeb Ewropeaidd oherwydd feto gan nifer fach o Aelodau Seneddol. Dwi ddim yn credu mai dyna a oedd gan bobl mewn golwg o gwbl, pan wnaethon nhw bleidleisio y llynedd.

Yn amlwg, fel y gŵyr Llywodraethau blaenorol Cymru, wrth weithio mewn clymbleidiau, yr ydych chi'n bennaeth de facto ohonynt, ac rydym ni wedi cael dwy Lywodraeth flaenorol mewn clymblaid, dyna yw realiti Llywodraeth glymblaid. Ond neithiwr, dywedodd y Taoiseach, 'Nid ydym ni eisiau ffin ym Môr Iwerddon.' Yn ystod amser cinio heddiw, dywedodd David Davis yn Nhŷ’r Cyffredin, eu bod nhw bellach yn agos at gwblhau cam cyntaf y negodiadau, gan symud ymlaen at drafodaethau masnach, ac nid yw'r Llywodraeth eisiau gweld ffin galed rhwng Iwerddon a Gogledd Iwerddon. Mae Llywodraeth y DU yn cydnabod uniondeb marchnad sengl yr UE, ond hefyd uniondeb ffiniau'r DU, ac na fyddan nhw yn trin unrhyw ran o'r DU mewn ffordd wahanol. Nododd hefyd fod Canghellor yr Wrthblaid Llafur, John McDonnell, wedi dweud y byddai aros yn y farchnad sengl yn cael ei ddehongli fel amharchu'r refferendwm.

Gan nodi, felly, yr wythnos diwethaf, bod Bertie Ahern, cyn Taoiseach Gweriniaeth Iwerddon, wedi datgan y byddai technoleg yn ateb rhannol i reoli symudiadau ar draws ffin Iwerddon ar ôl Brexit, a'r cynifer o weithiau yr ydych chi wedi codi'r pwynt hwn yn ddilornus, pa waith ymchwil mewn gwirionedd y mae eich Llywodraeth wedi ei gyflawni ar y technolegau sy'n cael eu defnyddio mewn nifer o rannau o'r byd, sy'n rheoli nwyddau ac yn eu cludo ar draws ffiniau ar yr union sail hon?

Nid wyf yn siŵr os mai ein cyfrifoldeb ni yw gwneud hynny, a dweud y gwir, ac mae Llywodraeth y DU wedi dweud dro ar ôl tro ei bod yn archwilio'r dechnoleg. Mewn geiriau eraill, nid oes ganddi unrhyw syniad pa dechnoleg y gellid ei defnyddio. A gaf i ddweud wrth yr Aelod, bod un enghraifft lle y ceir endid sydd y tu allan i'r undeb tollau, sydd â ffin gydag endid sydd o fewn yr Undeb Tollau, a Gibraltar yw honno, ac mae'r ffin honno yn galed iawn, iawn. Mae'n bell o fod yn ffin feddal. Mewn gwirionedd, ymddengys ei fod yn darllen datganiad y dylen nhw fod wedi ei gyflwyno brynhawn ddoe, a hynny yw bod Llywodraeth y DU yn agos iawn at ddod i gytundeb gyda'r UE. Wel, yn amlwg, nid dyna yw'r achos ar ôl i ni weld y trafodaethau yn chwalu neithiwr. Rwy'n synnu clywed bod y DUP mewn gwirionedd mewn clymblaid gyda'r Llywodraeth Geidwadol. Nid oeddwn i'n ymwybodol eu bod nhw mewn gwirionedd mewn clymblaid a bod gannddyn nhw Weinidogion mewn clymblaid.

Ond, nid dyma yw'r pwynt: bod gan Lywodraeth y DU gyfrifoldeb i sicrhau cytundeb sydd yn dda i'r DU gyfan? Roedd yn eithaf clir ddoe—yn eithaf clir ddoe—eu bod nhw'n ceisio gwneud trefnu bargen arbennig neu statws arbennig ar gyfer Gogledd Iwerddon. Dyna oedd sefyllfa Llywodraeth y DU amser cinio ddoe. Mae Arlene Foster yn codi'r ffôn ac yn dweud 'Theresa, mae'n flin gen i, nid ydym ni yn mynd i ganiatáu i chi wneud hyn' ac yna mae Theresa May yn ildio. Onid oes perygl y bydd y DU gyfan a'i buddiannau yn ddarostyngedig i farn y blaid fwyaf yng Ngogledd Iwerddon—gwir—ond nid plaid sy'n cynrychioli'r mwyafrif o bobl yng Ngogledd Iwerddon? Onid yw'r Aelod yn gallu gweld bod peryglon yn hynny?

Yn ystod y 24 awr diwethaf, rydym wedi gweld y posibilrwydd o un rhan o'r DU yn cael bargen unigryw, a dywedaf eto ein bod ni ym Mhlaid Cymru eisiau i Gymru hefyd elwa ar unrhyw fath o drefniadau penodol neu arbennig a fyddai'n caniatáu i ninnau hefyd fod yn rhan o'r farchnad sengl a'r Undeb Tollau. Ac ni fyddai unrhyw un yn ei iawn bwyll yn dymuno gweld ffin galed ar Iwerddon—gwn fod y Prif Weinidog yn cytuno â mi ynglŷn â hynny. Ond nid yw symud y ffin galed tua'r dwyrain yn ateb a fyddai'n gweithio i Gymru, ac yn sicr nid i'm hetholwyr i a phorthladd Caergybi.

Mae yna oblygiadau difrifol iawn, iawn, iawn i fy etholaeth i, a'r 1,000 o bobl sy'n gweithio yn uniongyrchol, neu'n anuniongyrchol, ym mhorthladd Caergybi, o weld ffin galed yng Nghaergybi. Caergybi yw'r ail borthladd prysuraf ym Mhrydain o ran fferis yn cario nwyddau. Mae masnach yn gwbl ddibynnol ar lif rhwydd o nwyddau, ac mi fydd masnach yn chwilio am lwybrau haws. Mae yna dystiolaeth yn barod o chwilio am ffyrdd mwy uniongyrchol i fynd â llongau o gyfandir Ewrop i borthladd Caergybi.

Rŵan, mae'n rhaid ystyried pob opsiwn erbyn hyn. Aros yn y farchnad sengl rydym ni yn y fan hyn yn ei ffafrio. Pa ystyriaeth, er enghraifft, os methwn ni â chael y nod honno, sy'n cael ei rhoi i greu ardal masnach rydd yng Nghaergybi, neu yn Ynys Môn gyfan, neu mae yna ardaloedd porthladdoedd eraill yng Nghymru, fel ffordd ymlaen? Rydw i angen sicrwydd bod y Llywodraeth yma yn mynd i fod yn edrych ar bob opsiwn, yn cynnwys hynny. Ac a gaf i hefyd sicrwydd y bydd ffawd ein porthladdoedd ni yn gwbl ganolog rŵan i waith Llywodraeth Cymru o drio dwyn perswâd ar Lywodraeth Prydain i ddangos eu bod nhw'n rhoi unrhyw ystyriaeth i'n buddiannau ni fel cenedl, achos, ar hyn o bryd nid ydw i'n gweld tystiolaeth o hynny o gwbl?

Wel, mae llawer o beth ddywedodd yr Aelod yn iawn. Rydym ni wedi gweud sawl gwaith bod 70 y cant o'r masnach rhwng Prydain Fawr ac ynys Iwerddon yn mynd drwy borthladdoedd Cymru. Byddai unrhyw beth sydd yn stopio hynny, neu'n pwyso ar hynny, yn rhywbeth sy'n mynd i gostio i Gaergybi, Doc Penfro ac Abergwaun, ynglŷn â swyddi ac ynglŷn â masnach. Beth yw'r ateb? Mae'r ateb i fi yn gwbl glir, sef y dylai'r Deyrnas Unedig aros yn y farchnad sengl a hefyd wrth gwrs aros yn yr undeb tollau. Felly, wrth gwrs, ni fyddai eisiau cael unrhyw fath o ffin ynglŷn â thollau rhwng Prydain ac Iwerddon, neu rhwng Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon. Dyna beth yw'r ateb, a dyna beth, wrth gwrs, rydym ni wedi bod yn ei ddweud wrth Lywodraeth y Deyrnas Unedig—nad oes yn rhaid dehongli canlyniad y llynedd fel canlyniad sydd yn ganlyniad i gael y Brexit mwyaf caled sydd yn bosib. Mae'n bosib i adael yr Undeb Ewropeaidd, ond mewn ffordd sydd ddim yn peryglu swyddi yng Nghymru ac sy'n sicrhau ein bod ni'n gallu gwerthu yn y farchnad sengl, a bod yn rhan o'r undeb tollau.

Yr unig beth yr ydym ni wedi ei ddysgu o'r llanast a ddigwyddodd ar y penwythnos yw nad yw Theresa May yn dda iawn am wleidyddiaeth, ac roeddem ni'n gwybod hynny beth bynnag ar ôl canlyniad yr etholiad cyffredinol diwethaf. Byddai'n amhosibl i'r DUP fyth ystyried y math o fargen yr ydym yn darllen amdano, lle y byddai bargen arbennig o ran masnach, ar gyfer Gogledd Iwerddon, oherwydd byddai hynny yn peryglu uniondeb y Deyrnas Unedig, sef prif ddiben bodolaeth y DUP. Felly, ni fu hynny erioed yn bosibl. Mae 85 y cant o fasnach Gogledd Iwerddon gydag Ynysoedd Prydain yn eu cyfanrwydd, yn cael ei gwneud gyda'r Deyrnas Unedig, ac nid â Gweriniaeth Iwerddon, felly nid yw hyd yn oed o fudd economaidd i Iwerddon gael y math o gytundeb y byddai'r UE yn dymuno ei gael. Ond rwy'n credu mai'r wers arall yr ydym yn ei dysgu o ganlyniad i ddigwyddiadau'r penwythnos, yw bod gan lond dwrn o Aelodau Seneddol Gogledd Iwerddon lawer mwy o ddylanwad ar Lywodraeth Prydain nag sydd gan Lywodraeth Cymru, a chredaf fod hynny'n adlewyrchiad gwael ar Lywodraeth Cymru yn hytrach nag ar y DUP.

[Anghlywadwy.]—y Blaid Geidwadol, a gwendid y Prif Weinidog. Mae'n destun pryder mawr clywed arweinydd UKIP yn dweud, 'Wel, nid yw'r Prif Weinidog yn arbennig o dda am wleidyddiaeth'—efallai nad hynny fyddai'r nodwedd orau i berson feddu arni pan ei fod, mewn gwirionedd, yn Brif Weinidog.

Ceir dau ddewis yma. Naill ai, yn gyntaf oll, ni ofynnwyd am farn y DUP, ac wedyn fe wnaethon nhw fynegi eu barn yn glir iawn, iawn, neu gofynnwyd am eu barn ac yna fe wnaethon nhw gefnu ar ryw fath o gytundeb gyda Llywodraeth y DU. Nid oes unrhyw ddewisiadau eraill posibl yn y sefyllfa hon. Boed hynny y naill ffordd neu'r llall, mae'n arwydd o gamreolaeth gan Lywodraeth y DU o'r sefyllfa. Roeddwn i'n credu bod yr hyn a gafodd ei gynnig ddoe yn rhywbeth diddorol, o ran datrysiad. Nid oes neb eisiau gweld ffin gadarn—mae'n amhosibl cael ffin gadarn, mewn gwirionedd, ar yr ynys honno. Rwy'n adnabod yr ardal honno yn dda. Mae'n amhosibl; ni ellir ei wneud, ac roeddwn i'n credu bod ffyrdd o chwilio am ddatrysiad. Ond yr hyn y mae'n ymddangos ein bod ni'n ei wynebu erbyn hyn yw bod gan un blaid feto, plaid sy'n cynrychioli tua 37, 38 y cant o'r boblogaeth yng Ngogledd Iwerddon, o ran beth fydd yn digwydd yn y dyfodol, a does bosib bod honno'n sefyllfa gynaliadwy cyn belled ag y mae'r dyfodol yn y cwestiwn. A byddwn i'n disgwyl y byddai Llywodraeth y DU wedi ymdrin â'r mater hwn gyda'r DUP ymlaen llaw er mwyn cael cefnogaeth y DUP. Mae'n ymddangos i mi, naill ai na ddigwyddodd hynny neu, fod hynny wedi digwydd a bod y DUP wedi newid eu meddwl. Pa ddewis arall allai fod?

Diolch i'r Prif Weinidog. 

Y cwestiynau nawr i'r Prif Weinidog sydd ar yr agenda ac, felly, cwestiwn 1, Darren Millar. 

Gwnaf. Dylid cyflwyno unrhyw gwynion ynghylch cadw at god y gweinidogion i mi fel Prif Weinidog.

Fel y byddwch yn gwybod o'n trafodaeth yr wythnos diwethaf, Prif Weinidog, rwy'n gobeithio darparu tystiolaeth i'r ymchwilydd annibynnol sy'n ystyried yr honiadau o fwlio yn Llywodraeth Cymru. Pa sicrwydd allwch chi ei roi i'r Cynulliad hwn, i deulu Carl Sargeant ac i eraill y bydd unrhyw AC sydd â gwybodaeth yn cael cyfrannu heb fod ofn dial ac y bydd y cyd-gyfrifoldeb, sy'n rhwymo aelodau Llywodraeth Cymru fel rheol, yn cael ei hepgor at ddibenion yr holl ymchwiliadau yr ydych chi wedi eu cyhoeddi?

Wel, gall pob Aelod ddarparu'r dystiolaeth y credant sydd ganddynt. Mater i'r cynghorydd yn y pen draw, wrth gwrs, yw penderfynu sut i fwrw ymlaen â'r broses wedyn.

Mae adran 2.9 cod y gweinidogion yn nodi mai'r Prif Weinidog a'r Prif Weinidog yn unig sydd â chyfrifoldeb am gynghorwyr arbennig, ac adlewyrchwyd hynny yng nghofnod y Prif Weinidog yn y rhestr o gyfrifoldebau'r gweinidogion, lle ceir cyfeiriad penodol at gynghorwyr arbennig. Dyma fu'n wir hyd at y fersiwn ddiwygiedig o gyfrifoldebau'r gweinidogion, sydd o dan gofnod y Prif Weinidog erbyn hyn yn hepgor y cyfeiriad hwnnw at gynghorwyr arbennig. Pam mae hynny, Prif Weinidog? A ydych chi'n ceisio cuddio neu osgoi eich cyfrifoldebau?

Nac ydw, wrth gwrs nad ydw i. Lol yw hynny. Mae'n ymwneud â sefyllfa uwch weision sifil. Nid wyf i'n gyfrifol am uwch weision sifil nac unrhyw ran arall o—. Mae'n ddrwg gen i, nid uwch weision sifil; y rheini nad ydynt yn uwch weision sifil. Nid wyf yn gyfrifol am y gwasanaeth sifil. Rwy'n penodi cynghorwyr arbennig. Mae rheolwr llinell cynghorwyr arbennig yn rhywun gwahanol o ran ei dâl a'i amodau, ond fi sy'n eu penodi a bydd hynny'n parhau i fod yn wir yn y dyfodol.

Prif Weinidog, rydych chi wedi atgyfeirio eich hun ar gyfer ymchwiliad o dan god y gweinidogion o'r diwedd. Rwyf i wedi bod yn gofyn i chi wneud hynny ers misoedd, ar dri gwahanol achlysur pan fy mod yn credu eich bod chi wedi camarwain y Senedd hon. Rydych chi naill ai wedi anwybyddu'r galwadau neu, yn hytrach, wedi taflu baw ataf i. Nawr, mae cod y gweinidogion yn eglur: os ydych chi'n camarwain y Cynulliad yn fwriadol, bydd disgwyl i chi ymddiswyddo. Os canfyddir eich bod chi wedi camarwain y Cynulliad hwn, a wnewch chi ymddiswyddo? Ac a wnewch chi atgyfeirio eich hun nawr ar gyfer ymchwiliad o dan god y gweinidogion ar y materion eraill yr wyf i wedi eu codi yn y gorffennol?

Na wnaf, oherwydd y cwbl y mae'r Aelod yn ei godi yw lol wamal, fel y mae'n gwybod yn iawn, ac heb unrhyw sail mewn gwirionedd o gwbl. Mae'r cynghorydd yno. Rwyf i wedi dweud y gwnaf atgyfeirio fy hun at y cynghorydd o ran achos arfaethedig o fethu â chadw at god y gweinidogion, a dyna'n union fydd yn digwydd.

Gwnaf. Rydym ni eisiau i addysgu yng Nghymru fod yn broffesiwn dewis cyntaf fel y gallwn ni ddenu'r goreuon. Yn ogystal â'n cymhellion, rydym ni'n gweithio gyda'r sector, gan gynnwys y consortia rhanbarthol, i hyrwyddo'r proffesiwn yn ymarferol, i recriwtio'r unigolion gorau a mwyaf disglair i faes addysgu.

Prif Weinidog, rwy'n falch o ddweud, yn rhanbarth Canol De Cymru, bod dau enillydd gwobr aur ac enillydd gwobr arian yng ngwobrau addysgu Pearson a gyhoeddwyd ym mis Hydref. Mae'r rhain yn wobrau uchel iawn eu parch, fel y gwyddoch. Fodd bynnag, er gwaethaf yr enghreifftiau rhagorol hyn o arfer gorau, mae ffigurau diweddar Llywodraeth Cymru wedi dangos, ers 2007, bod nifer yr hysbysebion swyddi ledled Cymru ar gyfer athrawon wedi cynyddu 9.4 y cant, tra bod nifer y ceisiadau wedi gostwng gan bron i 19 y cant. A ydych chi'n credu bod gan Lywodraeth Cymru ran i'w chwarae o ran tynnu sylw at faint o foddhad y mae addysgu yn ei gynnig fel proffesiwn a faint o arfer gorau sydd i'w gael yn rhai o'n hysgolion?

Ydw, mi ydwyf, a, dim ond i roi rhyw syniad i'r Aelod o'r hyn yr ydym ni wedi bod yn ei wneud: rydym ni wedi bod yn gweithio gyda chonsortia rhanbarthol i hyrwyddo cynnig recriwtio a chadw i gynorthwyo gwaith recriwtio i addysg gychwynnol athrawon yng Nghymru; mae £20,000 ar gael i raddedigion â gradd gyntaf neu ôl-raddedig sy'n ymgymryd â rhaglenni ITE ôl-raddedig eilaidd ym mhynciau mathemateg, y Gymraeg, gwyddoniaeth gyfrifiadurol, ffiseg a chemeg; mae £15,000 ar gael ar gyfer y rheini sy'n fyfyrwyr ieithoedd modern sy'n bodloni'r un meini prawf. Yng Nghymru, rydym ni wedi gweld cynnydd o 3.9 y cant i geisiadau UCAS ar gyfer darparwyr ITE Cymru yn 2016 o'i chymharu â 2015. Felly, mae hynny'n newyddion calonogol ac yn dangos bod y cymhellion yr wyf i wedi eu crybwyll, ynghyd â'r pethau eraill yr ydym ni'n eu gwneud, yn ddeniadol i ddarpar athrawon.

Byddwch yn ymwybodol o'r ddadl am athrawon cyflenwi, ac mae rhai o'n hathrawon mwyaf profiadol yn ennill cyflogau gwael oherwydd y sefyllfa lle mae asiantaethau yn cymryd cyfran fawr o'r cyflog sydd ar gael iddyn nhw gan ysgolion. Yn Nenmarc, mae yn erbyn y gyfraith i wneud elw o addysg, Prif Weinidog. Byddai deddfwriaeth o'r fath yma yn datrys y broblem o ran athrawon cyflenwi. Fel mater o egwyddor, a fyddech chi'n agored i ddeddfwriaeth o'r fath yma yng Nghymru?

Rwy'n meddwl bod hynny mynd gam yn rhy bell, efallai. Yr hyn y mae gen i ddiddordeb ynddo yw'r hyn y gallwn ni ei wneud pan fydd cyflog ac amodau wedi eu datganoli, sydd wedi bod yn broblem i ni, sut gallwn ni wella amodau athrawon cyflenwi hefyd wedyn. Yn y cyfamser, gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet, ar 5 Hydref, wedi cyhoeddi £2.7 miliwn yn y cyfarfod llawn i gefnogi trefniant clwstwr cyflenwi wedi ei leoli mewn ysgolion. Bydd hynny'n arwain at athrawon sydd newydd gymhwyso, a allai ganfod eu hunain mewn swyddi cyflenwi fel arall, yn cael eu cyflogi mewn ysgolion a gynhelir ar sail ychwanegol ac yn cael eu talu ar sail cyfraddau cyflog cenedlaethol. Ond, ydy, mae'n iawn i ddweud, pan fyddwn ni'n gweld cyflog ac amodau yn cael eu datganoli, y bydd cyfle wedyn i ystyried eto pa un a yw'r trefniadau presennol ar gyfer athrawon cyflenwi yn ddigonol.

Bu problemau o ran cadw cynorthwywyr addysgu. Yn aml, mae cynorthwywyr addysgu yn gymwys fel cynorthwywyr addysgu lefel uwch, ond yn canfod nad ydynt yn cael y cyflog na'r cyfrifoldebau sy'n briodol i'r lefel newydd. Mae hyn wedi cyfrannu at lawer yn gadael y proffesiwn. Pa gamau all Llywodraeth Cymru eu cymryd i ddatrys y broblem hon?

Mae'n fater i ysgolion, wrth gwrs, o ran yr hyn y maen nhw'n ei wneud. Mae rheoli ysgolion yn lleol yn golygu bod gan ysgolion lefel benodol o ymreolaeth o ran sut y maen nhw'n cyflogi pobl, ond mae'n amlwg er budd ysgolion i sicrhau eu bod yn darparu'r telerau ac amodau priodol er mwyn cadw'r cynorthwywyr addysgu sydd eu hangen arnynt.

Prif Weinidog, ailymrwymodd Ysgrifennydd y Cabinet dros addysg yn y Siambr ar 24 Hydref genhadaeth Llywodraeth Cymru i hyrwyddo addysgu yng Nghymru fel proffesiwn statws uchel, hyblyg, a werthfawrogir. Gwn yn bersonol, fel cyn-athrawes a darlithydd gwadd, pa mor anodd a heriol, yn ogystal â chyffrous a llawn boddhad, y gall y proffesiwn addysgu fod.

Prif Weinidog, mae Llywodraeth Llafur Cymru wedi cyhoeddi, fel y dywedasoch, cymorth o £2.7 miliwn ar draws y blynyddoedd academaidd presennol a nesaf i ariannu 15 o awdurdodau lleol i gefnogi trefniadau clwstwr cyflenwi wedi eu lleoli mewn ysgolion ar draws 86 o ysgolion a hynny mewn cyfnod o gyni cyllidol. Bydd hynny'n galluogi penodi tua 50 o athrawon newydd gymhwyso ar sail ychwanegol i weithio ar draws clystyrau ysgolion, fel cymorth wrth gefn pan fydd athrawon yn absennol a chan sicrhau lefel uchel o addysgu lleol.

Hefyd, bydd arbedion yn cael eu cyflawni o gyllidebau cyflenwi ysgolion. Prif Weinidog, sut felly y gwnaiff Llywodraeth Cymru fesur llwyddiant y dull hynod arloesol hwn a pha bosibilrwydd fydd yna i'w gyflwyniad gynnwys fy etholaeth i yn Islwyn, fel bod y manteision yn cael eu teimlo gan bob ysgol yng nghymoedd Gwent?

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei chwestiwn a'r ffordd angerddol y mae hi'n cynrychioli ei hetholaeth a'r bobl sy'n byw ynddi? Gallaf ddweud wrthi bod yr ymateb gan ysgolion ac awdurdodau lleol sy'n cymryd rhan yn y prosiect clwstwr cyflenwi gwerth £2.7 miliwn, neu'r treial, yn hytrach, wedi bod yn hynod gadarnhaol. Mae trefniadau ar waith i fonitro'r fenter yn agos a'i gwerthuso, gan gynnwys comisiynu prosiect ymchwil ffurfiol i ddangos manteision y treial fel catalydd ac i ystyried modelau cyflenwi amgen eraill ar gyfer y dyfodol.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

Diolch yn fawr, Llywydd. Ar 13 Tachwedd, cyflwynodd Adam Price gwestiwn ysgrifenedig, a ofynnodd i'r Prif Weinidog a

yw'n dal i fod yn gyfrifol am staffio gan gynnwys telerau ac amodau Cynghorwyr Arbennig.

Daeth yr ateb 10 diwrnod yn ddiweddarach:

Rwy'n cadw diddordeb agos mewn staffio ond yr Ysgrifennydd Parhaol sy'n gyfrifol.

Ond mae'r cod ymddygiad ar gyfer cynghorwyr arbennig yn dweud rhywbeth sy'n gwbl groes i hynny:

'Cyfrifoldeb y Prif Weinidog a wnaeth y penodiad yw rheoli cynghorwyr arbennig a'u hymddygiad, gan gynnwys disgyblaeth.'

Felly, sut mae'r Prif Weinidog yn cysoni'r hyn a ddywedodd hynny ar bapur gyda'r hyn y mae newydd ei ddweud wrth Adam Price?

Nid wyf i'n gyfrifol am y gwasanaeth sifil mewn unrhyw ffordd o gwbl; rwy'n gyfrifol am gynghorwyr arbennig ac am eu penodi. O ran eu cyflog a'u hamodau fel rheolwr llinell, cyfrifoldeb rhywun arall yw hynny.

Ymddygiad.

Ymddygiad, ie, fi sy'n gyfrifol am ymddygiad cynghorwyr arbennig.

Da iawn. Felly, a all y Prif Weinidog gadarnhau felly bod yr ymchwiliad sy'n cael ei gynnal, un o blith llawer—diwrnod arall, ymchwiliad arall heddiw—gan James Hamilton yn cynnwys, hefyd, ymchwiliad i ymddygiad cynghorwyr arbennig, gan eu bod nhw'n atebol  yn benodol iddo fe, y Prif Weinidog, yn y pen draw, am eu hymddygiad gwleidyddol?

Na. Bydd yr ymchwiliad yn ystyried pa un a wyf i wedi torri cod y gweinidogion o ran yr atebion a roddais ym mis Tachwedd 2014 ac ym mis Tachwedd 2017.

Felly, a yw'r Prif Weinidog yn dweud na fydd ymddygiad cynghorwyr arbennig yn rhan o delerau ymchwiliad James Hamilton?

Wel, rwyf i wedi atgyfeirio fy hun, o dan god y gweinidogion, i'r cynghorydd. Bydd yn fater i'r cynghorydd annibynnol benderfynu sut, wedyn, i fwrw ymlaen â'r ymchwiliad.

Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.

Prif Weinidog, fel y dywedasoch yn gynharach, chwalwyd ymgais y DU i symud ymlaen i'r cam nesaf yn y trafodaethau Brexit gan y Blaid Unoliaethol Ddemocrataidd, a'r ffin yn Iwerddon yw'r maen tramgwydd. Nid oes yr un ohonom ni eisiau dychwelyd i ffin galed, ond nid ydym ychwaith eisiau gweld rhwystrau rhwng Cymru a'n cymdogion agosaf. Bydd rhwystrau yn newyddion drwg i borthladd Caergybi, fel y clywsom yn gynharach, i Stena Line, i Irish Ferries, i swyddi, ac yn newyddion drwg i borthladdoedd eraill yng Nghymru hefyd. Bydd oediadau i fusnes, a thagfeydd i deithwyr yw'r risg. Rydym ni i gyd yn gwybod faint o ddylanwad sydd gan y DUP. Pa ddylanwad allwch chi ei ddefnyddio i ddiogelu porthladd Caergybi rhag ffin galed newydd?

Wel, rydym ni wedi siarad gyda Llywodraeth Iwerddon am hyn ac wedi eu hysbysu nhw, wrth gwrs, am ein pryderon ac maen nhw'n rhannu ein pryderon. Y peth olaf y maen nhw eisiau ei weld yw ffin galed rhwng Cymru ac Iwerddon fel ffin arforol, ac rydym ni'n gweithio gyda nhw er mwyn sicrhau na fydd hynny'n digwydd.

Prif Weinidog, defnyddiais y gair 'dylanwad' ar bwrpas. Gellir gwarchod ein budd cenedlaethol Cymru dim ond os bydd ein ASau yn pleidleisio y ffordd iawn ar raniadau Brexit hollbwysig. Ateb Plaid Cymru i broblem y ffin, fel y byddwch yn ymwybodol, yw i'r DU aros yn yr undeb tollau. Plaid Lafur y DU yw'r wrthblaid swyddogol yn San Steffan i fod. Rydych chi newydd ddweud, yn gynharach, eich bod chi eisiau i Gymru aros yn y farchnad sengl ac mai aelodaeth o'r undeb tollau yw'r ateb i'r broblem hon. Clywsom yn gynharach, hefyd, am bwysigrwydd democratiaeth seneddol. A allwch chi ddweud wrthym ni, felly, pam y gwnaeth ASau Llafur bleidleisio yn erbyn aelodaeth y DU o'r undeb tollau mor ddiweddar â'r ugeinfed o Dachwedd?

Yn gyntaf oll, mae'n braf gweld bod ASau Llafur a Phlaid Cymru wedi cydweithio er mwyn gwneud yn siŵr ein bod ni'n ceisio cael ein gwelliannau trwy Dŷ'r Cyffredin a Thŷ’r Arglwyddi, ac rwyf i'n croesawu hynny yn fawr iawn. Bydd hi'n gwybod fy marn i, sef fy mod i'n credu y dylai fod gennym ni fynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl. Rydym ni wedi cytuno ar yr un safbwynt. Credaf hefyd mai'r dewis gorau i'r DU yw aros yn yr undeb tollau. Bydd gwahanol safbwyntiau yn fy mhlaid i yn Llundain, ac mae'r safbwyntiau hynny yn hysbys, gan fod rhai Aelodau wedi eu mynegi. Ond fy marn i, fel Prif Weinidog, yw mai'r dewis gorau i ni yw aros yn yr undeb tollau a chael y mynediad hwnnw at y farchnad sengl.

Y broblem yma yw bod gennym ni nifer o safbwyntiau Llafur. Nid oes gennym ni eglurder ynghylch beth yw safbwynt y Blaid Lafur, a bu methiant gan ASau Llafur i ddiogelu ein buddiannau yma yng Nghymru, drwy'r ffordd y maen nhw'n pleidleisio. Rydym ni'n wynebu Llywodraeth Dorïaidd wan a rhanedig, ond caniatawyd i gonsensws gael ei ddatblygu ynghylch gadael y farchnad sengl a'r undeb tollau. Rydych chi wedi dweud os caiff cytundeb ar wahân ei gynnig i wlad arall yn y DU, eich bod yn disgwyl i hwnnw gael ei gynnig i Gymru. Efallai fy mod i'n ymddiried llawer llai yn San Steffan nag yr ydych chi, Prif Weinidog, ond fel mae pethau'n sefyll, rwy'n disgwyl i San Steffan beidio â chynnig cytundeb o'r fath i ni. Ond gallwn newid y sefyllfa honno os ydym ni eisiau. Yn absenoldeb unrhyw weithredu neu flaengarwch gan Blaid Lafur y DU, gall y Cynulliad hwn leisio ei farn. Mae'r grym gennych chi i sicrhau nad yw Cymru'n setlo am ail orau yn y fan yma. Fel Prif Weinidog y wlad hon, a wnewch chi sicrhau, pan ddaw'r amser, y bydd ASau Llafur yn San Steffan yn cefnogi cytundeb ar wahân i Gymru?

Wel, rwy'n meddwl eu bod nhw wedi dangos hynny trwy eu gweithredoedd neithiwr, er tegwch.

Nac ydyn, dydyn nhw ddim.

Nid yw fel pe nad ydynt wedi bod yn gefnogol o'r gwelliannau yr ydym ni wedi eu cyflwyno. Ond dyma'r safbwynt sydd gen i: rwyf i eisiau gweld cytundeb da i'r DU gyfan. Rwy'n credu mai dyna'r ateb hawddaf o bell ffordd. Mae cael cytundeb penodol i Gymru yn fwy anodd; nid oes unrhyw amheuaeth am hynny. Mae'n fwy anodd. Nid yw'n amhosibl; mae'n yn sicr yn fwy anodd. Hoffwn weld y DU yn ei chyfanrwydd yn aros yn yr undeb tollau, yn cael mynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl, ac mae hynny'n golygu, wrth gwrs, y bydd busnesau Cymru yn gallu cael mynediad at farchnad y DU, sy'n bwysig dros ben iddyn nhw, a marchnad yr UE ar yr un pryd. Nid wyf i'n gweld bod angen unrhyw fath o gystadleuaeth rhwng y ddau nod hynny.

Arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Llywydd. Prif Weinidog, a wnaeth Leighton Andrews gŵyn o unrhyw fath yn 2014 ynghylch ymddygiad aelodau o staff yn Llywodraeth Cymru neu yn eich Swyddfa chi?

Naddo.

Prif Weinidog, pam ydych chi felly, wedi hynny, pan yr ydym ni wedi wedi bod yn eich holi chi yn y Siambr hon, wedi dweud y tynnwyd eich sylw at faterion gan yr unigolyn a enwais ac eraill, a'ch bod chi wedi ymdrin â'r materion hynny ar yr adeg honno? Oherwydd mae'n gwbl eglur bod dwy stori ar y gweill yn y fan yma, ac mae'n anodd i'r sylwedydd diduedd geisio cael at wirionedd yr hyn y mae pobl eisiau ei glywed, sef beth oedd yn digwydd mewn gwirionedd yn 2014 a pha gamau a gymerwyd gennych chi. Felly, a allwch chi egluro pwy sy'n dweud y gwir: Leighton Andrews neu chi?

Rwyf i newydd ateb eich cwestiwn. Ni fu unrhyw honiadau o fwlio.

Felly, rydych chi'n dweud, yn yr atebion a roesoch chi i'r Siambr hon dros yr wythnosau diwethaf, pan wnaethoch chi nodi—a'ch geiriau chi oedd y rhain—y rhoddwyd sylw i faterion ac y cymerwyd camau, nad oedd y materion hynny yn ymwneud ag ymddygiad o'r natur a ddisgrifiwyd gan Leighton Andrews, gan y cynghorydd arbennig neu gan unigolion eraill sydd wedi mynd at y wasg i ddweud bod awyrgylch o'r fath yn bodoli ar y pumed llawr, ac y tynnwyd eich sylw atynt. A dywedasoch, yn y Siambr hon, y cymerwyd camau gennych chi. Felly, pa gamau wnaethoch chi eu cymryd, a beth oedd y materion yr oeddech chi'n cyfeirio atynt yn eich atebion blaenorol?

Materion nad oeddent yn ymwneud â bwlio. Rwyf i wedi dweud na wnaed unrhyw honiad gan Leighton Andrews i mi o ran bwlio. A oedd materion a gododd? Oedd, byddai achosion o wrthdaro rhwng pobl nawr ac yn y man—anghydfodau ynghylch teitlau Biliau, er enghraifft. Pan fo gennych chi dîm o bobl ddawnus, byddant yn gwrthdaro weithiau.

Gadewch i mi wneud un peth yn eglur: y naratif, y naratif gwleidyddol y mae'n ceisio ei lunio yw bod y Llywodraeth rywsut—[Torri ar draws.] O, nid yw'n gwneud hynny, nag yw? Bod y Llywodraeth, yn 2014, mewn anhrefn rywsut a bod hynny'n wir byth ers hynny. Rydym ni wedi cyflawni pob un o'n haddewidion maniffesto rhwng 2011 a 2016. Llwyddasom i fynd yn ôl i mewn i rym yn 2016. Ymddiriedodd pobl Cymru ynom i wneud hynny. Ymhell o fod yn aneffeithiol, ymhell o fod yn Llywodraeth lle'r oedd pobl yn treulio eu hamser yn dadlau gyda'i gilydd drwy'r amser, rydym ni'n Llywodraeth a gyflawnodd dros bobl Cymru ac a gyflawnodd ein maniffesto fel yr addawyd gennym.

Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig sy'n cadeirio bord gron Brexit ar gyfer ei phortffolio. Mae'r bwrdd wedi bod yn cwrdd yn rheolaidd ers Gorffennaf 2016, ac mae Llywodraeth Cymru hefyd yn trafod y trefniadau pontio Ewropeaidd gan randdeiliaid ym mhob maes polisi.

Diolch. Mae'n bwysig, wrth gwrs, yng nghyd-destun beth rydym ni wedi bod yn ei drafod y prynhawn yma yn barod fod y Llywodraeth ar bob lefel yn ymwneud ym mhob ffordd bosibl â gwarchod buddiannau Cymru. Rydw i'n gwybod, ym Mhwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol y Cynulliad ar 20 Tachwedd, mi wnaeth yr Ysgrifennydd cyllid sôn am drefniadau bord gron yr Ysgrifennydd dros amaeth. Mi gyfeiriodd at grŵp gweithio yr Ysgrifennydd addysg ar Brexit. Mi gyfeiriodd at y grŵp y mae Ysgrifennydd yr economi yn ei gadeirio ar Brexit. Maes arall fydd yn sensitif iawn i'n hymadawiad ni o'r Undeb Ewropeaidd ydy maes iechyd a gwasanaethau a gofal cymdeithasol. Mewn staffio, mi fydd angen gwthio am visas ar gyfer gallu denu staff i weithio yng Nghymru yn benodol. Mae yna bryderon yn sgil colli'r Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd, am sut y gallai Cymru greu cytundebau bilateral efo'r asiantaeth newydd yn Ewrop er mwyn parhau i wneud profion ar feddyginiaethau yng Nghymru, ac ati. Mae yna ystod eang o feysydd a fydd angen edrych arnyn nhw.

Pa waith, allech chi ddweud wrthym ni, y mae'r Ysgrifennydd iechyd yn ei wneud o ran arwain tîm gweithredol ar Brexit? Oherwydd mae yna bryder o fewn y maes iechyd yng Nghymru fod hwn yn un maes sy'n cael ei esgeuluso rhywfaint ar hyn o bryd, ac ni allwn ni, yn syml iawn, fforddio hynny.

Rydym yn gweithio yn agos iawn ar hyn o bryd gyda chyrff iechyd a gofal cymdeithasol er mwyn inni ddeall beth yw impact gadael yr Undeb Ewropeaidd, ac fel eu bod nhw hefyd yn deall beth yw'r impact arnyn nhw, a'u bod nhw'n deall ym mha ffordd y gallwn ni drafod hynny. Ers y refferendwm ei hun, mae'r Llywodraeth wedi gweithio gyda chyrff iechyd a gofal er mwyn ystyried pa rannau sy'n mynd i gael eu heffeithio gan Brexit. Mae yna weithdai hefyd wedi cymryd lle rhwng Llywodraeth y Deyrnas Unedig a Llywodraeth Cymru i ystyried yr impact cyfreithiol a hefyd gweithredol o adael yr Undeb Ewropeaidd ynglŷn â sawl peth. So, mae yna sawl peth wedi digwydd er mwyn sicrhau bod y gwasanaeth iechyd yn ystyried pa broblemau a allith godi o achos Brexit, yn enwedig Brexit caled. 

Yn ei lythyr ddoe at y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, dywedodd Is-Ysgrifennydd Gwladol Senedd y DU dros Adael yr Undeb Ewropeaidd

Mae'r Ysgrifennydd Gwladol dros Adael yr Undeb Ewropeaidd wedi cynnal nifer o drafodaethau gyda Llywodraeth Cymru—gan gynnwys nifer o drafodaethau dwyochrog gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol

ond

Ceir cytundeb rhwng Llywodraethau'r Alban, Cymru a'r DU y bydd fframweithiau cyffredin yn angenrheidiol mewn rhai meysydd ac rydym wedi cytuno gyda'n gilydd ar gyfres o egwyddorion a fydd yn sail i'n gwaith.

Ac

Rydym ni wedi cytuno ar raglen o drafodaethau dwys gyda Llywodraeth Cymru, dan arweiniad y Prif Ysgrifennydd Gwladol, i fwrw ymlaen â hyn.

A allech chi ddweud ychydig mwy wrthym ni o ran beth yw'r rhaglen honno o drafodaethau a sut y byddwch chi'n hysbysu'r Cynulliad hwn am y datblygiadau sy'n deillio ohonynt?

Nid yw'r trafodaethau gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn benodol, ond y gwahanol Ysgrifenyddion Gwladol sydd â chyfrifoldebau portffolio yn Whitehall. Fe'u gelwir yn 'deep dives', am resymau nad wyf i'n eu cofio ar hyn o bryd, a dweud y gwir, ond yr hyn y maen nhw'n ceisio ei wneud yw gweld lle mae angen—yn gyntaf oll, a oes angen fframwaith cyffredin, yn ail, sut dylai'r fframwaith cyffredin hwnnw edrych. Ond yn allweddol i hyn oll, wrth gwrs, yw bod yn rhaid i unrhyw fframwaith cyffredin mewn unrhyw faes gael ei gytuno ac nid ei orfodi gan Lywodraeth y DU.

Rydym ni wedi ymrwymo i sicrhau cymaint â phosibl o dryloywder a natur agored drwy ein cynllun cyhoeddi.

Diolch, Prif Weinidog. Fel y byddwch chi'n ymwybodol, bu'n gyfnod ofnadwy ym myd gwleidyddiaeth yn y misoedd diwethaf, a chredaf fod y parch yr ydym ni'n ei fwynhau yn dioddef. Rwy'n credu y bydd y cyhoedd yng Nghymru yn disgwyl i ni fod yn llawer mwy agored a thryloyw yn y dyfodol. Cefais ateb yn ddiweddar i gwestiwn ysgrifenedig gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a llesiant sy'n gwrthddweud cwestiwn a oedd bron yn union yr un fath a gyflwynwyd gan fy nghyd-Aelod David Melding lai na dau fis yn gynharach. Beth allwch chi ei wneud i sicrhau bod eich Llywodraeth yn darparu gwybodaeth gyson i gwestiynau a gyflwynir gan Aelodau'r Cynulliad? Y cwbl yw hyn yw ein hymdrech ni i wneud gwaith craffu priodol, sef ein dyletswydd ar ran y cyhoedd, yr ydym ni'n gynrychiolwyr etholedig iddynt.

Mae'r Aelod yn fy rhoi dan anfantais. Nid wyf yn gwybod beth oedd y cwestiynau na beth oedd yr atebion, ond os gwnaiff hi ddarparu'r cwestiynau hynny i mi byddaf, wrth gwrs, yn ymchwilio.

Wrth chwilio am yr ateb mwyaf tryloyw posibl i rai o'r materion sydd fwyaf pwysig i'r Cynulliad heddiw, rydw i'n mynd yn ôl at yr hyn a ofynnwyd gan Andrew R.T. Davies, achos pan wnaethoch chi ateb Andrew Davies fe wnaethoch chi ddweud yn glir iawn nad ydych chi'n delio ag unrhyw gyhuddiadau o fwlian, ond fe ofynnwyd cwestiwn llawer mwy eang i chi. Felly, a gaf i ofyn y cwestiwn eto? A dderbynioch chi unrhyw gwyn neu sylw gan Leighton Andrews o gwmpas Hydref 2014 a oedd yn ymwneud ag ymddygiad—nid jest bwlian, ond ymddygiad yn gyffredinol—unrhyw aelod o'ch staff neu o'r Llywodraeth? Ac a wnaethoch chi, wrth ddelio â cwyn neu sylw gan Leighton Andrews, addo iddo fe y byddai rhywun yn edrych i mewn i'r sylwadau hynny?

Wel, mae pethau'n symud nawr, achos roedd yna gwynion yn cael eu gwneud gan bawb, weithiau. Roedd pobl yn dweud, 'Fi'n moyn cael fy ngwrando arno; nid ydw i'n hapus â hyn'. Mae hynny'n rhywbeth hollol naturiol. Mae e'n gyfarwydd â hyn—mae ef yn gyfarwydd ag e, fel rhywun a oedd yn ymgynghorydd yn y Llywodraeth cyn hynny. Wedyn, wrth gwrs, roedd yna lot fawr o drafod tu fewn i'r Llywodraeth honno ynglŷn â rhai o'r problemau a oedd yn codi, ynglŷn â pobl yn dweud, 'Wel, dylai hwn ddigwydd', 'Dylai hyn ddigwydd yn lle hynny.' Mae hynny'n rhywbeth hollol naturiol ynglŷn â'r ffordd mae Llywodraeth yn cael ei rhedeg. A fel bydd pobl yn mesur Llywodraeth? Wel, yn ôl sut mae'r Llywodraeth yn gweithredu, ac ar hynny mae record da gyda ni. Ynglŷn ag a oedd yna unrhyw fath o gyhuddiad—achos hwn oedd y cwestiwn ar y dechrau, mae'n rhaid inni gofio—o fwlio gan Leighton Andrews, yr ateb yw 'na'.

Prif Weinidog, rydych chi'n ymchwilio nawr i ddatgeliad cyfrinachau posibl ar ôl yr honiad bod llawer o bobl yn gwybod am ad-drefniant eich Cabinet cyn iddo ddigwydd. Ymddengys hefyd bod llawer o bobl yma sy'n gwybod pwy yw'r achwynwyr yn erbyn Carl Sargeant a natur y cwynion. Ni ellir ei godi yma oherwydd cyfreithiau diogelu data. Erbyn dydd Gwener roedd—. Ar ddydd Llun yr wythnos dan sylw, dywedasoch nad oeddech chi wedi cael unrhyw gwynion dros y misoedd diwethaf yn erbyn eich ACau. Erbyn dydd Gwener, dywedasoch eich bod wedi cael tri. Felly, hoffwn i chi ddatgan ar y cofnod pa un a ydych chi'n ymwybodol ai peidio o'r cwynion hynny'n cael eu cydgysylltu mewn unrhyw ffordd.

Mae hwnna'n awgrym rhyfeddol, mae'n rhaid i mi ddweud. Rwy'n gobeithio bod ganddo dystiolaeth o hynny. Yn gyntaf oll, nid wyf yn siŵr am beth y mae'n sôn ar y dydd Llun—nid yw'n eglur ynghylch hynny. Os yw'n dweud, pe na byddai wedi bod am ddiogelu data, y byddai'n enwi achwynwyr, yna mae angen iddo edrych yn ofalus iawn ar ei gymeriad ei hun.

Gwnaf. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gefnogi llesiant meddyliol cyn, yn ystod ac ar ôl beichiogrwydd. Yn ogystal â datblygu timau iechyd meddwl amenedigol cymunedol ledled Cymru ers 2015, rydym ni wedi ymrwymo i ddarparu gofal i gleifion mewnol yng Nghymru yn rhan o gytundeb y gyllideb ddrafft.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Fel y soniodd, oherwydd y cytundeb rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, bydd gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol i gleifion mewnol yn dychwelyd yn y wlad hon. Disgwyliwyd, fodd bynnag, y byddai Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru wedi dod yn ôl gydag adroddiad erbyn hyn ar sut y gellid darparu gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol i gleifion mewnol. Tybed a allai amlinellu'r rhesymau am yr oedi hwn, ac ymhelaethu efallai ar ba amserlen y mae'n disgwyl iddi gael ei dilyn yn y flwyddyn newydd.

Rydym ni wedi buddsoddi £1.5 miliwn ychwanegol bob blwyddyn ers 2015-16 i ddarparu gwasanaeth iechyd meddwl cymunedol ym mhob bwrdd iechyd yng Nghymru. Mae gan bob bwrdd iechyd wasanaeth cymunedol ar waith erbyn hyn, gyda mwy na 2,300 o fenywod yn cael eu gweld ledled Cymru ers dechrau'r flwyddyn diwethaf. Mae'r timau newydd hynny'n helpu i wella canlyniadau iechyd meddwl amenedigol i famau newydd, yn ogystal â'u babanod a'u teuluoedd. Rydym ni hefyd wedi ymrwymo i ddarparu gofal cleifion mewnol arbenigol yng Nghymru yn y gyllideb ddrafft ar gyfer 2018-19 a 2019-20, a gofynnwyd i grŵp llywio Cymru gyfan ar iechyd meddwl amenedigol lunio dewisiadau ar gyfer gofal cleifion mewnol yng Nghymru erbyn diwedd mis Ionawr.

O gofio bod hyd at un o bob pump o fenywod yn dioddef salwch meddwl amenedigol, safbwynt—mae Coleg Brenhinol y Seiciatryddion wedi dweud y bu diffyg gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol yng Nghymru erioed, ac mae hynny'n peri pryder. Nododd adroddiad diweddar y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, a gyhoeddwyd ym mis Hydref, nad oedd bwrdd Betsi wedi llenwi'r rhan fwyaf o swyddi yn ei dimau gwasanaeth iechyd meddwl amenedigol newydd o hyd, er gwaethaf y ffaith fod cyllid wedi ei ddarparu iddyn nhw ar gyfer hynny, ac roedd hynny yn ystod yr un mis, mewn gwirionedd, ag y gwnaethoch chi ei wneud yn destun mesurau arbennig. A allwch chi gadarnhau nawr, Prif Weinidog, a yw'r bwrdd hwn, ar ôl 30 mis o ymyrraeth eich Llywodraeth, wedi cwblhau'r gwaith o recriwtio i'r gwasanaeth hwn erbyn hyn, a'i fod bellach yn gwbl weithredol?

Roedd y sail dystiolaeth yn awgrymu na fyddai digon o alw i ddarparu uned yn y gogledd yn unig. Gofynnwyd i WHSSC, mae'n iawn i ddweud, weithio gyda Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr i ystyried dewisiadau yn y gogledd, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi ymrwymo i sefydlu rhwydwaith clinigol a reolir o dan arweiniad clinigwyr er mwyn helpu i fwrw ymlaen â gwelliannau i wasanaethau iechyd meddwl amenedigol yng Nghymru.

Prif Weinidog, fel pob gwasanaeth iechyd meddwl, mae gwasanaethau iechyd meddwl amenedigol yng Nghymru yn wynebu'r pwysau deublyg o alw cynyddol a phrinder staff. Mewn tystiolaeth i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, tynnodd bron i bob bwrdd iechyd lleol sylw at y ffaith fod diffyg seicolegwyr clinigol digonol yn effeithio ar eu gallu i ddarparu gwasanaeth cynhwysfawr i famau newydd. Prif Weinidog, a allwch chi amlinellu'r camau y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i gynyddu nifer y seicolegwyr clinigol yng Nghymru? Diolch.

Rwy'n credu fy mod i wedi ateb y cwestiwn o ran yr arian a gyflwynwyd gennym. Gallaf ddweud, yn dilyn sefydliad timau cymunedol ledled Cymru, ein bod ni mewn sefyllfa dda i nodi salwch meddwl ôl-enedigol difrifol. Y consensws yw bod digon o alw erbyn hyn i ailsefydlu gofal arbenigol cleifion mewnol yn y de, a gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi ysgrifennu at y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yr wythnos diwethaf mewn ymateb i'w ymchwiliad diweddar i iechyd meddwl amenedigol yng Nghymru.

Fe'm hysbyswyd bod y cyfanwerthwr Palmer and Harvey wedi mynd i ddwylo'r gweinyddwyr. Mae cyfarwyddyd a chymorth ar gael i unrhyw fusnes yng Nghymru sy'n cael ei effeithio gan y cyhoeddiad trwy wasanaeth Busnes Cymru.

Diolch. Cysylltwyd â mi yr wythnos diwethaf gan etholwr a oedd yn hynod bryderus am yr effaith y bydd hyn yn ei chael ar ei fusnes teuluol bach. Palmer and Harvey yw'r prif gyflenwr, ac mae hynny'n wir i gannoedd o siopau mewn ardaloedd gwledig. Fe'm hysbyswyd gan yr etholwr bod gan gwsmeriaid Palmer and Harvey gyfrifon â thelerau a gytunwyd sy'n galluogi siopau i dalu naill ai bob mis neu bob pythefnos. Felly, hyd yn oed os oes gan gyflenwr arall y stoc i gyflenwi busnesau a effeithiwyd, maen nhw'n pryderu y gallai gymryd amser i roi archwiliadau ariannol a thrwydded angenrheidiol ar waith i ganiatáu i gyfrifon newydd gael eu hagor, yn sicr cyn y Nadolig. Felly, mae'n wir mai'r unig ddewis fyddai ar gael i fusnesau fyddai prynu gydag arian parod, ac ni fydd llawer ohonynt yn gallu gwneud hynny. Felly, mae fy etholwyr yn ofni na fydd siopau talu a chario lleol iddyn nhw yn gallu trefnu amserlenni dosbarthu ar gyfer gwasanaethau i ddiwallu eu hanghenion yn y byrdymor ac, yn sgil hynny, anghenion yr etholwyr lleol hynny. Felly, Prif Weinidog, a yw'n bosibl mewn unrhyw ffordd i Lywodraeth Cymru wneud ymholiadau a rhoi pob sicrwydd posibl i fusnesau ac unigolion sy'n cael eu heffeithio yn y canolbarth a'r gorllewin ac mewn mannau eraill ar hyn o bryd?

Gallaf ddweud bod Busnes Cymru ar gael i ddarparu gwybodaeth, cyfarwyddyd a chymorth i unrhyw fusnes sy'n cael ei effeithio gan y cyhoeddiad, a byddwn yn eu hannog i gysylltu. Mae Busnes Cymru yn cynghori ac yn cynorthwyo busnesau ar bob agwedd ar eu gweithrediad, gan gynnwys gwerthuso eu cadwyni cyflenwi i nodi cyflenwyr amgen, sy'n cynnwys cwmnïau o Gymru. A bydd cefnogi datblygiad cadwyni cyflenwi a chlystyrau lleol fel bod mwy o werth economaidd a chyflogaeth yn cael eu cadw'n lleol yn rhan o'r model datblygu economaidd newydd â phwyslais rhanbarthol, y byddwn yn ei gyflwyno yn y cynllun gweithredu economaidd.

Prif Weinidog, aeth 10,000 o gwmnïau i'r wal yng Nghymru y llynedd. Dim ond 43 y cant yw nifer y cwmnïau sydd dal mewn busnes ar ôl pum mlynedd, sy'n is na chyfartaledd y DU. Nawr, yn ddealladwy, bydd rhai cwmnïau yn mynd i'r wal oherwydd newidiadau yn y farchnad ac am resymau eraill, ond a gaf i ofyn beth yw eich esboniad chi o pam mae busnesau yn fwy tebygol o fynd i'r wal yng Nghymru, ac a gaf i ofyn hefyd sut mae'r Llywodraeth yn mynd i'r afael â'r duedd hon?

O ran pam mae busnesau yng Nghymru, rhai busnesau, yn methu, rydym ni'n gwybod y bydd hynny'n digwydd o bryd i'w gilydd, yn anffodus. Nod cam diweddaraf Busnes Cymru yw creu 10,000 o fusnesau newydd, 28,300 o swyddi newydd a darparu cymorth er mwyn helpu i ysbrydoli'r genhedlaeth nesaf, ac mae'r gwasanaeth hwnnw'n darparu cymorth ar draws Cymru gyfan i ddarpar entrepreneuriaid, busnesau newydd a microfusnesau a busnesau bach a chanolig sy'n bodoli eisoes, gan gynnwys mentrau cymdeithasol.

Rwy'n bryderus iawn am yr amser y mae hawlwyr yn gorfod aros am eu taliad cyntaf, a'r ffaith fod llawer o'n pobl fwyaf agored i niwed yn Nhorfaen ac mewn mannau eraill yn cael trafferth i ymdopi â chymhlethdodau credyd cynhwysol, ac rydym ni wedi galw ar Lywodraeth y DU i roi terfyn ar y cyflwyniad.

Diolch, Prif Weinidog. Fel yr ydych chi wedi ei ddweud, ym mis Gorffennaf, Torfaen oedd yr ail ran o Gymru lle'r rhoddwyd credyd cynhwysol ar waith yn llawn, ac ar ôl dim ond dau fis roedd ein prif ddarparwr tai, Tai Cymunedol Bron Afon Cyfyngedig, wedi cofnodi gwerth £27,000 o ôl-ddyledion, gyda 300 o denantiaid mewn ôl-ddyledion. Mae Cyngor ar Bopeth Torfaen yn monitro'r effaith leol yn ofalus, sydd, fel yr ydych chi wedi ei nodi, wedi cynnwys oedi ac anawsterau o ran cael mynediad at daliadau, a phroblemau arbennig i bobl ifanc. Nawr, rydym ni'n ffodus yn Nhorfaen gan fod yr awdurdod lleol, Cyngor ar Bopeth a darparwyr tai i gyd yn cydweithio mewn partneriaeth i gynorthwyo pobl drwy'r anawsterau hyn, ond, gan fod Llywodraeth y DU yn benderfynol i barhau â'r cyflwyniad byrbwyll hwn o gredyd cynhwysol, mae'n mynd i fod yn hanfodol bod trefniadau tebyg yn cael eu rhoi ar waith ledled Cymru. Beth arall all Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod y gwaith cynllunio hwnnw ar waith ledled Cymru i sicrhau bod pob cymuned yn cael eu cynorthwyo drwy'r broses hon?

Mae'r Gweinidog wedi ysgrifennu at y Gweinidog Gwladol dros Gyflogaeth yn gofyn am fwy o fanylion o ran newidiadau cyllideb yr hydref y DU, yn enwedig pan fo hawlwyr cynhwysol yn derbyn costau tai, i ddeall sut y bydd y trefniadau cymorth newydd yn gweithio i hawlwyr o ran y credyd cynhwysol. Mae'r Gweinidog hefyd yn ceisio sicrwydd y bydd yr Adran Gwaith a Phensiynau yn gallu cynnig cymorth ariannol i hawlwyr credyd cynhwysol dros gyfnod y Nadolig. Cyn belled ag yr ydym ni yn y cwestiwn, mae £5.97 miliwn o gyllid grant ar gael eleni i ddarparu cyngor ar faterion lles cymdeithasol, sydd wedi ei ddarparu trwy dri phrosiect.

Prif Weinidog, rydych chi'n dweud eich bod chi'n cefnogi egwyddor credyd cynhwysol, a nod credyd cynhwysol a diwygiadau lles ehangach Llywodraeth y DU yw helpu pobl i gael cyflogaeth ac aros mewn cyflogaeth. O gofio bod diweithdra yn Nhorfaen yn hanesyddol o isel ac wedi gostwng ymhellach yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, onid yw hynny'n rhywbeth y dylech chi fod yn ei gefnogi'n adeiladol ac yn ceisio gweithio arno gyda Llywodraeth y DU?

Wel, nid yw'n gweithio; dyna'r broblem. Ni waeth beth yw'r egwyddor, mae'n amlwg nad yw'n gweithio. Bydd pobl yn cael eu gadael yn ddiamddiffyn heb unrhyw arian. Rydym ni'n gwybod ei fod yn llanast. Rydym ni'n gwybod bod Aelodau ei blaid ei hun—wel, nid wyf yn gwybod a yw e'n aelod o'r Blaid Geidwadol ai peidio—bod aelodau sy'n eistedd yn yr un blaid ar yr ochr honno yn San Steffan sydd wedi gwneud yr un pwyntiau i Lywodraeth y DU. Y pwynt yw bod hwn yn llanast a grëwyd gan Lywodraeth y DU ei hun, ac mae pobl gyffredin yn dioddef.

Fel y bydd yr Aelod yn ymwybodol, mae'r cwestiwn hwn yn ymwneud â gwybodaeth gyfreithiol sy'n freintiedig, felly ni allaf ymateb iddo ar y pwynt yna.

Prif Weinidog, gofynnais yr un math o gwestiwn i'ch Cwnsler Cyffredinol tua pythefnos yn ôl, a chefais ateb cyfreithiwr nodweddiadol, neu ateb Cwnsler Cyffredinol nodweddiadol efallai. Mae fy etholwyr eisiau eglurder. Ceir dadl brynhawn yfory yn y Siambr hon am y carchar hwnnw, ac maen nhw'n gofyn am yr eglurder hwnnw, yn enwedig ynghylch safbwyntiau Llywodraeth Cymru ar ei chyfrifoldebau o dan y cyfamod. A all y Prif Weinidog sicrhau fy etholwyr i nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau i newid y cyfamod ac y bydd yn ceisio glynu wrth ei egwyddorion o gadw'r defnydd o dir at ddibenion diwydiannol, ac i osgoi niwsans i gymdogion, a fyddai'n golygu dweud 'na' wrth y Weinyddiaeth Gyfiawnder pan fyddant yn dymuno prynu neu brydlesu'r tir ar gyfer datblygu carchar, nad yw, yn fy nhyb i, yn cynrychioli datblygiad diwydiannol?

Yr hyn y gallaf ei ddweud wrth yr Aelod yw hyn: nid yw'r Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi gofyn i Lywodraeth Cymru werthu'r tir ar y safle ym Maglan iddyn nhw, ac nid oes unrhyw benderfyniad ar ddyfodol y safle wedi ei wneud. Gallaf ddweud bod llythyr wedi ei ysgrifennu gan Carl Sargeant i David Lidington, yr Arglwydd Ganghellor a'r Ysgrifennydd Gwladol dros Gyfiawnder, ar 26 Hydref 2017. Roedd y llythyr yn gofyn am gadarnhad o ba un ai'r bwriad o hyd yw y byddai'r carchar arfaethedig ym Maglan yn sefydliad categori C neu a oes cynlluniau i roi carcharorion eraill yn y carchar arfaethedig. Hefyd, gofynnodd y llythyr am gadarnhad o'r effaith y byddai carchar newydd yn ne Cymru yn ei chael ar garchardai Caerdydd ac Abertawe. Nid ydym wedi derbyn ymateb i'r llythyr hwnnw. Ac ni fydd unrhyw weithredu pellach gan Lywodraeth Cymru tan i'r ymateb hwnnw gael ei dderbyn.

Mae hwnna'n ateb diddorol iawn, Prif Weinidog. Credaf, fodd bynnag, ei bod yn bosibl y gallwch chi ddweud wrthym—gan ei fod yn fater o gofnod cyhoeddus—pa bartïon fyddai â hawl i orfodi'r cyfamod sydd yn y dogfennau ar hyn o bryd. A allwch chi ddweud wrthym, hefyd, sawl datganiad o ddiddordeb sydd wedi ei wneud ar gyfer y tir hwnnw yn ystod cyfnod perchnogaeth Llywodraeth Cymru, ac sydd cael eu hatal gan fodolaeth y cyfamod?

Mae'n anodd iawn cynnig safbwynt ar ba un a yw datganiad o ddiddordeb wedi cael ei atal, oherwydd, wrth gwrs, ni fyddech chi'n gwybod am y datganiad o ddiddordeb yn y lle cyntaf. Yr hyn y gallaf ei ddweud yw mai'r Weinyddiaeth Gyfiawnder—y mai ei phlaid hi, wrth gwrs, yn gyfrifol amdani—sydd eisiau adeiladu ar y tir hwn. O'n safbwynt ni, rydym ni'n gwbl eglur na fyddwn yn cymryd unrhyw gamau pellach o ran y tir hwn tan i ni dderbyn yr eglurhad yr ydym ni'n dymuno ei gael. Byddwn yn ystyried yn ofalus ai'r tir hwn, mewn gwirionedd, yw'r lle cywir i garchar gael ei leoli.

Mae cyngor cyfreithiol yr wyf i wedi ei dderbyn, ac rwy'n dyfynnu, yn dweud: O dybio bod hyn yn gywir, mae cyfamod yn bodoli ac mae'r cyfamod hwnnw yn ddilys yn gyfreithiol. Mae'n golygu bod y safle yn cael ei effeithio gan rwymedigaeth o blaid trydydd parti yn cyfyngu ei ddefnydd i barc diwydiannol yn unig. O dan yr amgylchiadau hynny, gallai adeiladu carchar ar y safle fod yn ddiffyg cydymffurfiad â'r cyfamod. Mewn achos o ddiffyg cydymffurfiad, gallai'r parti â'r fantais o gyfamod gymryd camau i'w orfodi, e.e. trwy geisio gwaharddeb yn atal y datblygiad a/neu'n hawlio iawndal.

Felly, o'r cyngor cyfreithiol hwn, sy'n dangos yn eglur bod llawer o ddulliau ar gael i Lywodraeth Cymru atal y carchar arfaethedig a gorfodi'r Weinyddiaeth Gyfiawnder i brynu gorfodol, a'r unig reswm i beidio â gwneud hyn, cyn belled ag y gallwn i ddeall, fyddai bod Llywodraeth Cymru eisiau'r carchar hwn ym Maglan. A wnewch chi geisio ymrwymiad yma heddiw y bydd Llywodraeth Cymru yn gwrthwynebu rhyddhau'r tir hwn i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder, fel na fydd gofyn y cwestiwn i Lywodraeth y DU, felly, yn angenrheidiol mwyach yn y dyfodol?

Rydym ni'n aros am yr ymateb gan Lywodraeth y DU. Byddwn yn dweud yn gwbl eglur wrth yr Aelod na fydd unrhyw weithredu ar y pwynt hwn os na cheir ymateb boddhaol i'r llythyr hwnnw, a hyd yn oed wedyn, byddwn yn ystyried ai'r tir hwn, mewn gwirionedd, yw'r lle cywir ar gyfer carchar.

Diolch i'r Prif Weinidog. 

Pwynt o drefn yn deillio o'r cwestiynau. Simon Thomas.

Diolch, Llywydd. Gofynnaf am eich cyngor chi cymaint ag unrhyw un arall ynghylch pa un a all Rheolau Sefydlog ein helpu ni  i gael yr atebion cywir i gwestiynau yn y Siambr hon mewn gwirionedd. Byddwch wedi clywed bod fy nghwestiwn yn benodol iawn i'r Prif Weinidog ynghylch pa un a oedd wedi cael unrhyw sylwadau am ymddygiad ei staff gan Leighton Andrews, ac ni wnaeth roi unrhyw ateb—[Torri ar draws.]

Rwy'n gwrando ar y pwynt o drefn hwn er mwyn penderfynu a yw'n bwynt o drefn ai peidio.

Diolch. Rwy'n credu y gwnawn ni wrando ar y Llywydd presennol yn hyn o beth, os cawn ni. Yn y 15 munud diwethaf, mae Leighton Andrews wedi cyhoeddi ei ddatganiad ei hun yn dweud fel a ganlyn:

Ym mis Tachwedd 2014, dywedais wrth y Prif Weinidog wyneb yn wyneb fy mod i o'r farn y bu diffyg cydymffurfiad â Chod y Cynghorwyr Arbennig. Gofynnais iddo gynnal ymchwiliad ffurfiol. Dywedodd y byddai'n gwneud hynny.

Dywedodd y byddai'n gwneud hynny. A allwn ni gysoni'r ddau gwestiwn trwy roi cyfle i'r Prif Weinidog ychwanegu at yr hyn a ddywedodd wrthyf i, Angela Burns ac Andrew Davies?

Mae'r Aelod yn gwybod na chawn ni ddefnyddio pwyntiau o drefn, dim ond er mwyn ymestyn y cwestiynau i'r Prif Weinidog. Mae eich sylwadau, neu sylwadau cyn-Aelodau'r Cynulliad, yn awr ar y Cofnod y prynhawn yma.

Symudwn ymlaen yn awr at y cwestiynau busnes. Arweinydd y Tŷ — Julie James.

Diolch, Llywydd. Yr unig newid i fusnes yr wythnos hon, yw'r amseroedd ar gyfer cwestiynau llafar y Cynulliad yfory. Dangosir busnes y tair wythnos nesaf ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, y gellir ei weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar strategaeth ddiwydiannol Llywodraeth y DU, a gyhoeddwyd y mis diwethaf? Mae'r strategaeth yn ymrwymo Llywodraeth y DU i weithio mewn partneriaeth ledled y pedair gwlad i greu'r amodau sy'n golygu y gall busnesau llwyddiannus ddatblygu a thyfu i helpu pobl ifanc i ddatblygu'r sgiliau sydd eu hangen arnynt i gyflawni swyddi â chyflog uchel a medrus iawn y dyfodol. A gaf i ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn cadarnhau ei bod yn fodlon ymgysylltu mewn modd adeiladol â San Steffan i fodloni nodau'r strategaeth ddiwydiannol yng Nghymru, os gwelwch yn dda?

Roeddwn i'n falch iawn o weld y strategaeth ddiwydiannol a gyhoeddwyd. Roedd yn cynnwys nifer o bethau sydd o ddiddordeb mawr i Lywodraeth Cymru, yn enwedig y pwyslais ar y maes digidol a data, a chroesewir hynny'n fawr. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi a'r seilwaith, nad yw'n bresennol heddiw i glywed eich cwestiwn, yn cyflwyno ei gynllun gweithredu economaidd ei hun, a fydd wrth gwrs yn cynnwys y manylion ynghylch sut y mae'n cydweddu â strategaeth ddiwydiannol y DU, ymhlith nifer o bethau eraill.

Rwyf wedi clywed llawer iawn o sylwadau gan rieni yn ardal Port Talbot, lle y maen nhw'n datgan bod darpariaeth arbenigol o gylch chwarae ar gyfer plant ag anghenion dysgu ychwanegol yn Gweithredu dros Blant yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot, o dan fygythiad, ac efallai y bydd yn cael ei gau. Maen nhw hefyd wedi dweud wrthyf fod y gweithiwr cymorth i deuluoedd awtistiaeth o dan fygythiad o golli ei swydd. Mae'r cynllun hwn yn amlwg yn cael ei ariannu gan Lywodraeth Cymru drwy Teuluoedd yn Gyntaf, ac fe ddaeth hyn i'r amlwg o'r blaen ychydig flynyddoedd yn ôl. Mae un rhiant wedi dweud wrthyf, a dyfynnaf: ' Roedd gwasanaethau Gweithredu dros Blant yn elfen bwysig iawn i ni ar adeg pan gawsom ni ein taflu i fyd anghyfarwydd, gan wynebu ansicrwydd o ran y broses diagnosis a'r dasg o ddysgu cyfres newydd o sgiliau. Roedd y gwahaniaeth a wnaeth y darpariaeth hon i ni yn sylweddol ac yn angenrheidiol i ni.'

A fyddai modd i'r Gweinidog sy'n gyfrifol am y maes hwn roi datganiad i Aelodau'r Cynulliad fel mater o frys, i ni ddeall pa un a yw'n cau, a dyna ben arni, neu a fydd darparwr arall yn dod yn ei le? Yr hyn yr wyf i'n ei ddeall, yw bod y meini prawf ar gyfer y broses ymgeisio wedi newid, felly mae'n bosibl na fydd yn diflannu yn gyfan gwbl, ond yn hytrach bod rhywun arall yn dod yn ei le i'w ddarparu. Beth bynnag sy'n digwydd, mae angen inni wybod, oherwydd mae pobl yn yr ardal yn pryderu ynghylch pa ddarpariaeth a gaiff ei darparu ar gyfer eu plant yn yr ysbyty. Byddai unrhyw gyngor neu unrhyw gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei roi yn ddefnyddiol iawn.

Rwyf yn gyfarwydd iawn â'r cynllun, fel y mae'n digwydd, ac mae'n gynllun da iawn yn wir. Gwn fod nifer fawr o rieni sydd wedi dibynnu'n helaeth iawn ar y cynllun yn y gorffennol, ac rwyf innau wedi cael sylwadau tebyg i'r Aelod gan bobl am fudd y cynllun i deuluoedd. Mae'r Gweinidog â chyfrifoldeb yn bresennol ac mae wedi gwrando'n ofalus iawn ar eich sylwadau. Rwy'n siŵr y bydd ef yn gallu cyflwyno rhywbeth maes o law a bydd yn tawelu ofnau pobl.

Arweinydd y Tŷ, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros faterion gwledig yn ymwybodol o'r pryderon a godwyd ynghylch cymhlethdod y broses ymgeisio ar gyfer grantiau datblygu gwledig drwy gyfrwng gwefan WEFO ar gyfer sefydliadau'r trydydd sector y mae cyllid wedi ei neilltuo iddynt yn y rownd bresennol. A all Llywodraeth Cymru roi sicrwydd imi bod y pryderon hyn yn cael sylw er mwyn hwyluso cael gafael ar grantiau datblygu gwledig ar gyfer prosiectau lleol megis Cymdeithas Neuadd Bentref Aberogwr?

Diolch yn fawr iawn ichi am y cwestiwn yna. Nid yw'r system bresennol yn newydd; defnyddiwyd WEFO Ar-lein i reoli prosiectau a ariennir gan yr UE yn llwyddiannus, ers 2008. Mae'r rhan fwyaf o ymgeiswyr wedi cwblhau'r broses hawliadau ar-lein yn llwyddiannus gyda'r arweiniad a'r cymorth presennol. Fodd bynnag, rydym ni'n ymwybodol bod rhai ymgeiswyr yn cael trafferth wrth gyflwyno eu hawliadau ac mae swyddogion yn gweithio'n agos gyda hwy fesul achos. Mae'r canllawiau yn esbonio bod y broses hawliadau yn cael ei hadolygu gan swyddogion mewn ymateb i adborth gan ymgeiswyr i'r perwyl hwnnw. Nid ydym yn ymwybodol bod unrhyw ymgeiswyr mewn gwirionedd wedi rhoi'r ffidil yn y to oherwydd y broses honno, ond o ran Aberogwr, gallaf gadarnhau bod swyddogion wedi cyfarfod â'r ymddiriedolwyr ddydd Iau diwethaf i'w cynorthwyo i gyflwyno eu cais.

Saib dramatig. Suzy Davies.

Cwestiynau dramatig. Diolch, Llywydd. Tybed a allwn ni gael diweddariad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, os gwelwch yn dda, ar y strategaeth dementia drafft, gan ei fod bellach wedi cael amser i glywed pryderon a godwyd yn y grŵp trawsbleidiol gan gynrychiolwyr dementia. Nid yw wedi'i chyhoeddi eto, wrth gwrs, ond codwyd rhai pryderon nad oedd efallai  mor arloesol ag yr oedden nhw'n ei ddisgwyl neu ei bod yn rhy glinigol o ran ei model. Roeddwn i'n meddwl tybed—rwy'n gweld eich bod yn bresennol—a allech chi gytuno i wneud hynny yn weddol fuan.

Yn ail, ym mis Medi, yn dilyn rhywfaint o bwysau gan fy mhlaid, ymrwymodd y Llywodraeth i adolygu'r ffordd y cafodd gwrthdaro buddiannau posibl ei reoli yn achos cyn was sifil gyda chysylltiadau â chwmni cynhyrchu ffilmiau, a gafodd wedyn fenthyciadau gan Lywodraeth Cymru. Ar 1 Tachwedd, sef dau fis yn ddiweddarach, dywedwyd wrthyf fod yr adolygiad yn cael ei gwblhau, ac, hyd yn oed heddiw, nid wyf yn siŵr o hyd beth oedd canlyniad hynny ac os yw wedi ei gwblhau. Credaf mai adolygiad syml iawn oedd hwn fwy na thebyg, ond mae o hyd—. Rwy'n credu y byddai'n rhaid ichi gytuno ei bod yn annerbyniol, nid yn unig o ran tryloywder, ond o ran ansicrwydd ar gyfer yr unigolyn a oedd yn destun yr adolygiad hwnnw, ac roeddwn i'n meddwl tybed a allwch chi drefnu diweddariad brys i'r Cynulliad ynghylch hynny, os gwelwch yn dda.

Yn olaf, tybed a gaf i ofyn am eich cymorth fel rheolwr busnes, mewn gwirionedd. Ar 29 Medi a 4 Hydref , fe wnes i gyflwyno cyfanswm o 16 o gwestiynau ysgrifenedig i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi ynghylch polisi ffilm a'r broses o'i gyflawni, ac o'r cwestiynau hynny, atebwyd dau ohonynt. Rwyf wedi clywed mwy nag unwaith y byddaf yn cael cyfres gyfan o atebion i'r cwestiynau eraill, ond nid wyf wedi cael hynny. Gwrthodwyd yr ymgais i ailgyflwyno rhai o'r cwestiynau hynny drwy gais rhyddid gwybodaeth, ar y sail bod arnynt angen esboniadau nad ydynt ar gael ar ffurf cofnod, ac mae hynny'n gwbl annerbyniol pan eu bod yn ymwneud, ymhlith pethau eraill, â gwrthdaro buddiannau a rheoli hynny, y dylid, wrth gwrs, ei gofnodi. Tybed a allech chi ymchwilio, os gwelwch yn dda, pam nad wyf i wedi cael ateb i'r cwestiynau hynny.

O ran y strategaeth dementia, rwyf i fy hun wedi cael sawl cyfarfod gyda'r Ysgrifennydd Iechyd ynghylch y strategaeth dementia, ac rwy'n ymwybodol iawn ei fod ef wedi rhoi sylw i nifer fawr o'r materion a godwyd gydag ef gan y gwahanol grwpiau, gan gynnwys grwpiau o bobl sydd â dementia eu hunain, a'i fod ar y trywydd iawn i gyhoeddi strategaeth newydd, gan gymryd i ystyriaeth yr holl sylwadau hynny, yn y flwyddyn newydd. Gwelaf ei fod yn siglo'i ben i gytuno â mi, felly dyna'r sefyllfa o hyd.

O ran gwrthdaro buddiannau, nid wyf yn gwybod pa un a yw hynny'n gysylltiedig â'r ail un ai peidio, ond mae'n amlwg mai'r un pwnc ydyw—[Torri ar draws.] Pynciau gwahanol, yr un testun. Rwy'n credu mai'r peth gorau i ni ei wneud yw ei drafod y tu allan mewn gwirionedd ac rwy'n addo y byddaf yn trefnu i'r aelod i gael cyfarfodydd gyda'r gwahanol bobl y mae hi wedi sôn amdanynt, i weld os gallwn ni gael ateb boddhaol.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn dilyn y newyddion ddoe bod Arolygiaeth Gofal a Gwasanaethau Cymdeithasol Cymru, AGGCC, wedi disgrifio 14 o gartrefi gofal yng Nghymru fel gwasanaethau sy'n peri pryder, sy'n golygu ei bod yn bosibl y bydd gwasanaeth yn cael ei atal dros dro neu, yn wir, gellid dileu'r cofrestriad? Rwyf yn arbennig o bryderus ynghylch natur anghymesur neu wasgariad y cartrefi hynny, gan fod 10 o'r 14 o'r cartrefi hynny wedi eu lleoli yn y gogledd, sef, wrth gwrs, ardal yr wyf i yn ei chynrychioli. Fe wnes i alw yn flaenorol am ehangu cylch gwaith Cynghorau Iechyd Cymuned, i gynnwys gofal cymdeithasol, yn hytrach na chael gwared arnynt, sef cynnig y Llywodraeth ar hyn o bryd. Bwriad y Llywodraeth yw, wrth gwrs, creu yr hyn a allai fod yn gorff cenedlaethol o bell, a fydd wedi ei leoli yng Nghaerdydd yn ôl pob tebyg. Fy nghwestiwn i yw: pam na allan nhw ddefnyddio y bobl hynny y mae Cynghorau Iechyd Cymuned eisoes yn eu defnyddio ar lawr gwlad, ac yn eu defnyddio, yn sicr yn y gogledd, yn effeithiol iawn, iawn i graffu ar y gwasanaeth? Beth am i ni ymestyn hynny i gynnwys craffu ar gartrefi gofal, fel y gallwn godi eu safonau yn y pen draw.

Papurau Newydd Gogledd Cymru oedd un o'r cwmnïau papur newydd annibynnol mwyaf a oedd yn dal yn bodoli, cyn i Newsquest, sy'n cyflogi tua 250 o weithwyr, ac yn cyhoeddi 13 o bapurau newydd, gan gynnwys y Leader dyddiol yn y gogledd-ddwyrain, gymryd drosodd yn ddiweddar. Mae Newsquest wedi cyhoeddi erbyn hyn y bydd 20 o swyddi yn cael eu colli, a bod yr adran gynhyrchu gyfan yn cael ei lleoli'n allanol yn Rhydychen. Mae nifer yn ofni, wrth gwrs, y bydd adrannau eraill yn dilyn, yn debyg i'r hyn yr ydym eisoes wedi'i weld pan fo Newsquest wedi cymryd papurau newydd eraill drosodd. Mae Newsquest a Trinity Mirror gyda'i gilydd, bellach â rheolaeth lwyr o bob un o'r chwe phapur newydd dyddiol sydd gennym ni yma yng Nghymru ac oddeutu 60 y cant o'n papurau newydd lleol. Rydym wedi bod yn dadlau yma i gael mwy o sylw yn y  cyfryngau yng Nghymru i adlewyrchu ein bywydau yn well mewn cyd-destun datganoledig, felly sut y gall hynny ddigwydd, pan fo swyddi yn cael eu rhoi ar gontract yn allanol i Rydychen gan Newsquest, a gallai'r gadwyn papurau newydd fwyaf yn y gogledd gael ei gadael â nifer fach iawn o staff mewn gwirionedd? Felly, hoffwn glywed gan y Gweinidog perthnasol, beth y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i ddiogelu'r swyddi hyn sydd yn amlwg mewn perygl erbyn hyn, i sicrhau ein bod yn amddiffyn y sylw newyddion lleol sydd gennym ledled Cymru, a hefyd i sicrhau nad yw'r luosogrwydd cyfyngedig sydd gennym o hyd yng Nghymru, yn dirywio ymhellach. 

Diolch i chi am y ddau gwestiwn pwysig iawn yna. O ran y cynghorau iechyd cymuned a'u swyddogaeth mewn gofal cymdeithasol, roedd y Gweinidog yn gwrando'n astud drwy gydol yr amser. Fe wnaeth yr Aelod nodweddu'r ymgynghoriad nid yn union yn yr un modd ag yr wyf i yn ei ddeall, a chredaf bod angen i ni adael i'r ymgynghoriad fynd rhagddo a gweld beth fydd ein cam nesaf ar ôl hynny. Mae'n ymgynghoriad sy'n ymwneud â dyfodol cynghorau iechyd cymuned, ac rwyf yn siŵr bod yr Aelod, fel finnau, wedi cwrdd â'r cyngor iechyd cymuned yn ei ardal, ac wedi cael nifer o sylwadau. Mae angen inni adael yr ymgynghoriad hwnnw fynd rhagddo.

O ran y manylion am gartrefi gofal, mae arnaf ofn nad wyf i'n gwybod llawer iawn am hynny o gwbl, ond roedd yr Ysgrifennydd iechyd yma yn gwrando arnoch, fel yr oedd y Gweinidog, ac rwyf yn siŵr, rhyngddynt, y byddan nhw'n gallu mynd i'r afael â rhai o'r pryderon yr ydych chi'n eu codi.

O ran problem y newyddion, rwy'n rhannu pryder yr Aelod ynghylch y diffyg amrywiaeth o ran newyddion lleol, ac mae rhywbeth tebyg wedi digwydd gyda fy mhapur newydd lleol i, a'r orsaf radio, fel mae'n digwydd. Credaf y byddai'n briodol iawn i'r Gweinidog dan sylw ystyried hyn ac adrodd yn ôl i'r Cynulliad maes o law, pan fydd ganddi rywbeth defnyddiol i'w ddweud wrthym ni ar y pwnc hwnnw.

Mae gennyf i ddwy eitem yr wyf eisiau eu codi gydag arweinydd y tŷ. Yn ystod y penwythnos, fe wnaethom ni i gyd glywed y newyddion gan y Royal Bank of Scotland y bydd llawer mwy o fanciau yn cael eu cau, ac rwy'n credi mai 20 fydd yn cau yng Nghymru. Mae dau ohonyn nhw yn fy etholaeth i, sef Gogledd Caerdydd, yn yr Eglwys Newydd ac yn Ysbyty Mynydd Bychan, ac mae pobl eisoes wedi cysylltu â mi, ac rwyf yn siŵr bod pobl wedi cysylltu ag aelodau eraill hefyd, ynghylch cymaint o golled yw hyn i'r gymuned. Gwn fod RBS yn dweud bod llai o bobl yn defnyddio canghennau banc, ac rwy'n siŵr bod hynny'n wir, ond, ar gyfer yr henoed a phobl anabl, mae'n bwysig iawn bod ganddyn nhw fanc i fynd iddo. Ac wrth gwrs, mae'r hyn y mae'n ei gyfrannu at y stryd fawr yn fater i'w ystyried, a pha mor bwysig yr ydyw i fusnesau lleol. Felly, tybed allwn ni gael datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi ynghylch y cam niweidiol arall hwn, gan ein bod wedi trafod hyn yn y Cynulliad sawl gwaith o'r blaen, ond mae'n ymddangos nad yw gwerth y banciau hyn i'r gymuned yn cael ei gydnabod o gwbl. Felly, dyna oedd un datganiad yr oeddwn i ei eisiau.

Ac yna, y mater arall yw, ddydd Sadwrn, ymwelais ag Organicafé, yn rhan o Ddydd Sadwrn y Busnesau Bach. Mae'n gaffi arloesol, organig iawn yn Llwyn Bedw yn fy etholaeth i, sydd newydd ennill gwobr y Caffi Gorau yng Ngwobrau Eidalaidd Cymru. Yn wir, dim ond dwy flynedd yn ôl y daeth y perchnogion o'r Eidal, ac maen nhw wedi bod yn llwyddiannus iawn yno, felly roeddwn i'n falch iawn o ymweld â'r caffi ac i dynnu sylw at eu cyflawniadau. Ond gwnaeth imi feddwl ein bod wedi gweld twf mawr mewn diwylliant caffi, a tybed a fyddai'n werth ystyried gwerth diwylliant caffi i'n heconomi hefyd.

Ni allaf beidio ag ateb y cwestiwn yna yn gyntaf, gan fy mod i'n gyfarwydd â'r caffi, a hoffwn eu llongyfarch ar eu gwobr—mae'n gwbl haeddiannol. Fy mab ddywedodd wrthyf am y caffi, ac yn wir mae'n lle bach gwych, i'r rhai hynny nad ydynt wedi ymweld ag ef hyd yma. Mae caffis Eidalaidd wedi chwarae rhan enfawr yn nhwf diwylliant caffi yng Nghymru am gyfnod hir iawn, mewn gwirionedd, ac yn sicr yn y pentref lle cefais i fy magu, yng ngogledd Abertawe, roedd y Moruzzis yn rhan allweddol o feithrin fy hoffter o hufen iâ, nad yw o bosibl mor dda i mi ag y gallai fod wedi bod, ac rwyf yn parhau i'w gael, a hefyd, mewn gwirionedd, yn rhan o hyrwyddo diwylliant caffi yn gyffredinol fel lle i gyfarfod ac yn aml i drafod gwleidyddiaeth flaengar iawn. Felly, rwyf yn ddiolchgar iddyn nhw am hynny hefyd. A chredaf eu bod nhw'n gwneud cyfraniad mawr i'n heconomi, ac rwyf yn siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi yn ystyried hynny pan fydd yn llunio ei gynllun gweithredu yn y dyfodol.

O ran bancio, rwy'n rhannu pryder yr Aelod ynghylch cau canghennau banc. Rwyf i wedi cael nifer o gyfarfodydd gyda nifer o'r banciau mawr ynghylch eu polisi cau. Maen nhw yn cynhyrchu ystadegau am y defnydd o fancio cangen ac ati, ac mae gan nifer ohonynt bolisïau da o ran cysylltu â phobl hŷn a phobl sydd â phroblemau penodol gyda symudedd ac ati, am eu bancio. Mae trefniant ar waith gyda gwasanaeth cownteri Swyddfa'r Post, mewn gwirionedd, i wneud peth bancio, ac rydym wedi gwneud sylwadau iddyn nhw, mi wn, yn fy swydd flaenorol, ynghylch sicrhau bod staff cownteri Swyddfa'r Post yn cael yr hyfforddiant cywir a bod yna safle priodol ar gyfer cynnal yr hyn a allai fod yn drafodiad eithaf personol mewn rhai achosion ar gyfer pobl sydd eisiau gwneud trosglwyddiadau banc yn y fan honno. Ond nid wyf yn gweld unrhyw reswm o gwbl pam na allwn ni ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi fynegi pryderon y Cynulliad hwn unwaith eto.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ar y sefyllfa a wynebir gan adrannau achosion brys yn y gogledd? Bydd arweinydd y tŷ yn ymwybodol y bu adroddiadau yn y cyfryngau yn ystod y penwythnos am negeseuon trydar gan yr adran achosion brys yn Ysbyty Gwynedd, a oedd yn honni bod rhai pobl yn treulio hyd at ddau ddiwrnod neu fwy yn yr adran achosion brys, wrth aros am welyau meddygol. Nawr, gwyddom fod problem mewn ysbytai eraill yn y gogledd. Yr ysbyty sy'n perfformio waethaf o ran y targed pedair awr yn yr adrannau achosion brys yng Nghymru gyfan, yw Ysbyty Glan Clwyd ym Modelwyddan. Ymddengys bod hyn yn broblem sylweddol yn y gogledd, sydd, yn amlwg, yn broblem y bydd pobl eisiau iddi gael ei ddatrys, cyn i'r tywydd oer iawn y gallwn ni ei gael yn ystod y gaeaf gyrraedd. Nawr, clywsom ddatganiad ychydig wythnosau yn ôl, a gyhoeddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, ar barodrwydd ar gyfer y gaeaf, a rhoddodd yr argraff fod popeth yn iawn. Wel, yn amlwg nid yw popeth yn iawn yn y gogledd. Mae angen inni wybod yn union pa gymorth ychwanegol sydd am gael ei roi ar waith i sicrhau bod cleifion, mewn argyfwng, yn gallu cael y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt.

Mae hwnna'n bwynt pwysig iawn y mae'r Aelod yn ei godi, yn amlwg. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd wedi gwneud nifer o gyfraniadau yn y lle hwn o ran parodrwydd ar gyfer y gaeaf, ac yn wir o ran oedi wrth drosglwyddo gofal, a nifer o broblemau eraill sy'n effeithio ar restrau aros, ac ati, yn y gogledd. Roedd ef yma yn gwrando ar eich pwynt ac rwy'n siŵr y bydd ef yn ystyried hynny y tro nesaf y bydd ef yn ein hannerch ar y pwnc.

Rwyf yn edrych ar ddau ddatganiad gan arweinydd y Siambr. Mae'r Llywodraeth yn ddigon teg wedi cyhoeddi datganiadau am erchyllterau terfysgol yn ystod y 18 mis diwethaf. Mae gennym ni gymuned o bobl o'r Yemen yng Nghaerdydd, ac yng Nghymru, ac mae dinasyddion yn yr Yemen yn cael eu bomio ac yn cael eu llwgu i farwolaeth bob un dydd. Roeddwn i'n meddwl tybed beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar hyn, a'r terfysg dyddiol—terfysg a gefnogir gan Saudi Arabia—y mae poblogaeth sifil yr Yemen yn gorfod ei wynebu bob dydd.

Mae'r ail un yn ymwneud â mewnblaniadau rhwyll. Rwyf yn gofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar nifer y bobl sydd wedi cael y mewnblaniadau rhwyll hyn yng Nghymru yn ystod y saith mlynedd diwethaf, a hefyd nifer y bobl sydd wedi cael y mewnblaniadau hynny heb roi eu cydsyniad mewn gwirionedd, ac sydd yn dioddef llawer o boen erbyn hyn. Ys gwn i hefyd pa gymorth sydd ar gael i'r bobl hynny a pha driniaeth y gellir ei gynnig iddynt i'w helpu â'u symptomau cronig.

Wel, o ran y ail un, mae Ysgrifennydd y Cabinet eisoes wedi ymrwymo i gyflwyno datganiad ar fewnblaniadau rhwyll, y bydd —mae'n siglo'i ben i gytuno â mi—rwy'n siŵr, yn ei wneud yn fuan iawn.

O ran gwahanol sefyllfaoedd rhyfel ac erchyllterau eraill, ledled y byd, yn amlwg mae Llywodraeth Cymru yn rhannu eich pryder bod pobl yn gorfod byw mewn sefyllfaoedd mor ofnadwy. Nid oes gennym, yn amlwg, bwerau polisi tramor yn y fan yma. Yr hyn sydd gennym, er hynny, yw polisi sy'n croesawu ffoaduriaid a cheiswyr lloches o bedwar ban byd, lle gallwn ddarparu lloches iddyn nhw. Ac rwyf yn falch iawn ein bod ni'n genedl sy'n gallu gwneud hynny.

Diolch i arweinydd y tŷ.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar fudd y cyhoedd a Chymru ffynnianus—yr ymateb i'r ymgynghoriad. Rwy'n galw ar yr Ysgrifennydd i wneud y datganiad—Kirsty Williams.

Llywydd, yn ystod yr haf, fe wnes i gyhoeddi Papur Gwyn ar ddiwygio system hyfforddiant addysg ôl-orfodol. Daeth yr ymgynghoriad i ben ddiwedd mis Hydref, a hoffwn achub ar y cyfle hwn i roi'r newyddion diweddaraf i Aelodau ar y cynnydd a chyhoeddi ein bod yn symud ymlaen i ymgynghoriad technegol.

Yn y Papur Gwyn, rwy'n nodi cynigion y Llywodraeth ar gyfer diwygio, sy'n cwmpasu addysg uwch ac addysg bellach, ymchwil ac arloesi, dysgu seiliedig ar waith a dysgu oedolion yn y gymuned, ac fe wnaethom geisio barn ynghylch y ffordd ymlaen. Wrth wraidd y cynnig ar gyfer system ddiwygiedig mae corff newydd: y comisiwn ymchwil ac addysg drydyddol ar gyfer Cymru. Byddai hwn nid yn unig yn disodli Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, ond byddai hefyd yn cymryd cyfrifoldeb dros gyfres ehangach o swyddogaethau, y mae llawer ohonynt yn cael eu gwneud gan y Llywodraeth ar hyn o bryd. Wrth wneud hynny, byddai'r Comisiwn newydd yn darparu goruchwyliaeth, cyfeiriad strategol ac arweinyddiaeth ar gyfer y sector cyfan.

Yn ystod y misoedd diwethaf, cynhaliodd swyddogion nifer o ddigwyddiadau ar gyfer rhanddeiliaid ledled y wlad. Rhoddodd hyn gyfle pwrpasol ar gyfer trafodaethau manwl ar y cynigion. Hefyd, cynhaliwyd cyfres o ddigwyddiadau ymgynghoriad ar wahân yn y gogledd a'r de, a chynhaliwyd ymgynghoriad ar gyfer pobl ifanc hefyd, gan mai'r grŵp hwn fydd yn cael ei effeithio fwyaf gan y newidiadau arfaethedig.

Hoffwn ddiolch i bawb a oedd yn bresennol am rannu eu safbwyntiau â ni, a'n helpu i lunio cam nesaf ein cynigion. Er nad oes gobaith i mi allu gwneud cyfiawnder â manylder cyfoethog yr ymatebion yma heddiw, rwyf yn falch o ddweud bod y cynigion wedi cael cefnogaeth eang. Cyhoeddir crynodeb o'r ymatebion ar wefan y Llywodraeth.

Roedd croeso i swyddogaeth y comisiwn arfaethedig o ran cynllunio strategol. Cafwyd cytundeb y dylai cyllid gan y comisiwn i ddarparwyr addysg a hyfforddiant fod yn ddibynnol mewn rhyw ffordd ar gytundeb Gweinidogion Cymru i'w gynllun strategol. Roedd mwyafrif yr ymatebwyr y tu allan i'r sector addysg uwch yn cefnogi mewn egwyddor gyflwyniad cytundebau canlyniadau ond yn eiddgar i gael mwy o fanylion am eu gweithrediad. Byddwn yn datblygu rhagor o fanylion am y dull hwn i'w hystyried gan y rhanddeiliaid. Roedd ymatebwyr yn gweld swyddogaeth i'r comisiwn arfaethedig o ran cefnogi myfyrwyr i newid cyrsiau a darparwyr, ac amddiffyn myfyrwyr yn achos methiant y darparwr. Cytunodd mwyafrif hefyd fod ehangu'r hygyrchedd i grwpiau nad oes ganddyn nhw gynrychiolaeth ddigonol yn broblem o hyd, fel y mae'r diffyg cyfleoedd i astudio'n rhan-amser. Bydd yr Aelodau yn gwybod fod y rhain yn egwyddorion ysgogol i'n diwygiadau ni o ran cymorth i fyfyrwyr.

Gan droi at ansawdd y ddarpariaeth, roedd mwyafrif llethol y rhanddeiliaid yn gefnogol i swyddogaeth i'r comisiwn o ran gwella ansawdd. Roedd gwahaniaeth barn, er hynny, ynghylch a fyddai un fframwaith cyffredin i sicrhau ansawdd y system Addysg a Hyfforddiant Ôl-orfodol (PCET) yn ei chyfanrwydd yn ffordd gywir o fwrw ymlaen. Mae'n amlwg fod angen gwaith eto yn hyn o beth, a bydd yr adolygiad ategol gan yr Athro Harvey Weingarten yn cyfrannu llawer i ddatblygiad y cynigion hyn wrth inni symud ymlaen.

Cwestiwn penodol a gafodd ei ofyn yn yr ymgynghoriad oedd a ddylai fod gan y comisiwn arfaethedig gyfrifoldeb dros y chweched dosbarth neu beidio . Eto, mae hwn yn faes y byddwn yn gwneud rhagor o waith arno, ond dylid dweud bod mwyafrif yr ymatebwyr o'r farn y dylai'r chweched dosbarth gael ei drin fel pe bai'n rhan o'r system PCET. Teimlai rhai ymatebwyr y dylid cyflwyno'r chweched dosbarth yn raddol yn ddiweddarach yn hytrach na bod yn rhan o gylch gwaith y comisiwn o'r dechrau. Rwy'n diolch i'r ymatebwyr am godi hynny a materion eraill y byddwn yn eu hystyried ymhellach wrth inni ddatblygu ein cynigion ar gyfer cam nesaf yr ymgynghoriad.

Yn ogystal â'r hyn y mae rhanddeiliaid wedi ei dweud wrthym ni yn eu hymateb i'r Papur Gwyn, mae angen hefyd inni ystyried yr adolygiad diweddar o ddatblygiadau eraill a'u heffaith ar ein cynigion ar gyfer diwygio PCET. Argymhellodd yr adolygiad diweddar o weithgareddau'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol ei fod yn ehangu ei gylch gwaith o fod yn cwmpasu addysg uwch i gwmpasu'r sector PCET yn ei gyfanrwydd. Rwyf wrth fy modd am fod hyn yn cyd-fynd â'n cynigion i ddiwygio PCET, a bydd y berthynas rhwng y comisiwn arfaethedig a'r Coleg yn ystyriaeth allweddol wrth i ni fwrw ymlaen.

Bydd y cynigion i wneud Ymchwil ac Arloesi Cymru yn bwyllgor statudol y comisiwn yn amlwg yn cael eu dylanwadu gan ymatebion y rhanddeiliaid ond hefyd ganlyniadau adolygiad Reid. Bydd hwn yn adrodd yn fuan yn y flwyddyn newydd a byddwn wrth gwrs yn cymryd barn yr Athro Reid i ystyriaeth wrth inni symud ymlaen. Yng ngoleuni'r ymatebion i'r cynigion cychwynnol yn ein Papur Gwyn, rwy'n bwriadu cyhoeddi dogfen ymgynghoriad technegol pellach yn gynnar yn y flwyddyn newydd, yn nodi'n fwy manwl sut yr ydym yn rhagweld y gallasai'r comisiwn newydd weithio. Rydym yn Llywodraeth sydd wedi ymrwymo i wrando ac rwy'n cydnabod efallai y bydd materion yn dod i'r amlwg eto na fydd yr ymgynghoriad technegol yn ymdrin â nhw. Rwyf i, felly, wedi fy ymrwymo i barhau i ymgysylltu yn agos â rhanddeiliaid ac ar draws y Siambr wrth inni symud ymlaen gyda'n diwygiadau.

Yng ngoleuni ein cynigion i ddiwygio'r system PCET, mae'n codi fy nghalon i fod rhanddeiliaid o'r gwahanol sectorau eisoes yn chwilio am ffyrdd o weithio'n fwy effeithiol gyda'i gilydd mewn partneriaeth, ac mae hynny'n argoeli'n dda iawn i'r dyfodol. Yn ein Llywodraeth rydym yn gosod y sylfeini ar gyfer trosglwyddo yn llyfn i system PCET sydd wedi ei gweddnewid. Rydym yn cymryd cam cyntaf pwysig tuag at y cyfnod pontio hwnnw drwy wneud cyfres o benodiadau newydd i gyngor cyfredol CCAUC. Ymunodd aelodau newydd cyntaf y Cyngor ar 1 Rhagfyr, a bydd aelodau newydd eraill yn dechrau yn eu swyddi yn gynnar yn 2018 fel y bydd yr aelodau presennol yn rhoi'r gorau iddi.

Bydd y penodiadau hyn am dair blynedd yn y lle cyntaf a byddant yn helpu i ehangu cyrhaeddiad a gwelediad y Cyngor. Rwyf wrth fy modd ein bod wedi gallu denu unigolion o'r fath safon uchel i'r swyddi hyn, a fydd yn hanfodol i helpu inni wireddu ein huchelgais ar gyfer addysg drydyddol, ymchwil a hyfforddiant. Hoffwn achub ar y cyfle hwn i roi teyrnged i Aelodau Cyngor CCAUC, a fydd yn ymadael â'u swyddi o ganlyniad i'r newidiadau hyn. Maen nhw wedi gwneud cyfraniad sylweddol i addysg uwch yng Nghymru dros nifer o flynyddoedd.

Dirprwy Lywydd, ni ellir amau ehangder ein huchelgais nac ehangder y diwygiadau hyn. Rwy'n croesawu'r consensws eang sy'n bodoli, a'n bod yn cytuno hefyd nad yw cadw pethau fel ag y maen nhw yn ddewis ymarferol. Nid ydyw'n ddewis ymarferol ar gyfer dysgwyr, nac ar gyfer darparwyr na'r genedl gyfan. Rydym wedi ymrwymo i weithio mewn partneriaeth i wneud hyn yn iawn a sicrhau system PCET a fydd yn diwallu anghenion pawb ac yn helpu i saernïo Cymru sy'n fwy llewyrchus a llwyddiannus.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei datganiad heddiw ac am hysbysiad ymlaen llaw am y datganiad hwnnw, ac, yn wir, i bob un o'r unigolion a wnaeth ymateb i'r ymgynghoriad cyhoeddus ar y Papur Gwyn?

Fel y gŵyr Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r cynnig i sefydlu Comisiwn ymchwil ac addysg drydyddol i Gymru yn un y mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn ei lwyr gefnogi. Ac er fy mod i'n gwerthfawrogi'r hysbysiad fod y Llywodraeth bellach yn mynd i symud ymlaen at ymgynghoriad technegol, rwyf i o'r farn ei bod yn bwysig iawn egluro ein bod yn wynebu heriau difrifol yn y sector addysg ôl-orfodol ar hyn o bryd, a'i bod yn rhaid inni symud tuag at wella'r sefyllfa honno cyn gynted ag y bo'r modd.

Felly, mae'r diwygiadau hyn, yn fy marn i, yn rhoi cyfle hollbwysig i greu'r system addysg a hyfforddiant hyblyg ac ystwyth yr ydym ni i gyd yn awyddus i'w gweld, a chyfeiriwyd at hynny ym Mhapur Gwyn y Llywodraeth.

Tybed, er hynny, a fyddai modd ichi roi amserlen glir inni ar gyfer dod â'r ymgynghoriad technegol i ben a phryd yr ydych yn disgwyl y gallwch weithredu ar unrhyw argymhellion sy'n deillio o hynny, ar ôl ichi ystyried yr ymatebion hynny i'r ymgynghoriad, er mwyn inni allu cyrraedd y man sy'n ddymunol inni i gyd mor fuan â phosibl.

 Ni wnaethoch gyfeirio at lwybrau galwedigaethol yn eich datganiad heddiw, ac fe wnaethoch chi sôn yn fyr am astudiaeth ran-amser, ond ddim ond yn fyr iawn oedd hynny. Fel y gwyddoch chi, bydd y comisiwn newydd, yn fy marn i, yn gyfle cyffrous i hyrwyddo cymwysterau galwedigaethol ac, yn wir, astudiaeth ran-amser. Rwy'n gwybod eu bod wedi cael tipyn o wefus-wasanaeth yn y gorffennol, credaf ei bod yn ddigon teg dweud hynny, gan rai o'ch rhagflaenwyr—nid y chi, rwy'n prysuro i ychwanegu—ond bydd angen rhai newidiadau mentrus yn y system addysg ôl-orfodol os ydym yn awyddus i wireddu'r uchelgais sydd gennym ar gyfer myfyrwyr rhan-amser ac, yn wir, ar gyfer dysgwyr galwedigaethol hefyd.

Felly, tybed a allech chi amlinellu a oes unrhyw gynlluniau ar y gweill i sicrhau bod y comisiwn newydd yn rhoi'r un flaenoriaeth i addysg alwedigaethol a rhan-amser, er mwyn gwneud yn siŵr nad yw'r comisiwn newydd hwnnw yn gorbwysleisio addysg uwch sydd, rwy'n credu ei bod yn deg dweud, wedi bodoli, o bosibl, yn y gorffennol.

Roeddech chi hefyd yn sôn am ehangu'r hygyrchedd ar gyfer grwpiau nad oes ganddyn nhw gynrychiolaeth ddigonol—rhywbeth arall yr wyf yn ei groesawu'n fawr iawn. Un o'r pethau hynny sydd weithiau yn faen tramgwydd i grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol yw hyblygrwydd y cyrsiau a'r ariannu sydd ei angen weithiau i helpu pobl i gael mynd ar y cyrsiau hynny. Felly, rwy'n credu bod angen amlwg inni weld rhywfaint o newid o ran hygyrchedd a'r modd y caiff cyrsiau addysg eu cyflwyno. Rhai o'r grwpiau sy'n wynebu'r rhwystrau hynny, wrth gwrs, yw grwpiau Sipsiwn a Theithwyr, grwpiau lleiafrifoedd ethnig ac, yn wir, blant sy'n derbyn gofal—nid yw'r rhain yn cael eu cynrychioli'n ddigonol o bell ffordd mewn addysg ôl-orfodol. Felly, tybed a allech chi ddweud wrthym beth yn union yr ydych yn mynd i'w wneud, yn arbennig i gefnogi'r grwpiau hynny, a beth fyddwch chi yn eu rhoi yn dasgau i'r comisiwn newydd o ran gwella hygyrchedd i addysg ôl-orfodol ar gyfer yr unigolion hynny.

Yn ogystal â hynny, o ran ariannu a threfniadau hyblygrwydd, mae angen amlwg fod angen inni edrych ar sut y mae pobl yn defnyddio'r cyrsiau a sut y gall pobl newid, efallai, o un cwrs i un arall pe bai eu hamgylchiadau'n newid. Weithiau, mae pobl yn cael eu taflu allan o'r system am fod ganddyn nhw angen iechyd am gyfnod, ac yn amlwg mae'n bwysig fod cyfle iddynt allu ailafael yn eu hastudiaethau. Weithiau, mae pobl yn symud o un rhan o'r wlad i ran arall ar ganol eu cwrs ac mae'n bwysig eu bod yn gallu cymryd y credydau hynny gyda nhw o'r cyrsiau y maen nhw wedi eu dechrau. Ac eto i gyd, mae'r rhain yn faterion mawr nad ydyn nhw ar hyn o bryd yn cael eu datrys yn hawdd yn y system bresennol o addysg ôl-orfodol. Felly, tybed a fydd y rhain yn faterion penodol y byddwch chi'n awyddus i'r comisiwn ganolbwyntio arnyn nhw. 

Y peth arall na chlywais i chi'n cyfeirio ato heddiw oedd rhywbeth sydd mewn gwirionedd yn sail i holl bwrpas y diwygiad hwn, sef gyrfaoedd. Gwyddom ein bod eisiau paru pobl â gyrfa briodol y gallan nhw ei mwynhau a chael bywyd bodlon ynddi hi, ond gwyddom hefyd fod prinder cyngor gyrfaoedd o ansawdd uchel ar gael i bobl yng Nghymru, yn enwedig y rhai sydd y tu hwnt i oedran addysg orfodol. Felly, sôn yr wyf am oedolion sydd o bosibl yn ddiweddarach yn eu bywyd yn gobeithio dychwelyd i'r gweithlu, neu sydd wedi cael eu diswyddo neu, oherwydd amgylchiadau, sy'n gorfod newid gyrfa ac efallai y bydd angen cymorth, cyngor a chanllawiau i'w rhoi ar ben y ffordd. Felly, eto, tybed a allai'r comisiwn gael swyddogaeth yn hyn o beth ac a yw hynny'n rhywbeth y byddech yn awyddus iddyn nhw edrych arno.

Ac yn olaf, os y caf i, ar fater yr iaith Gymraeg, rwy'n gwybod bod darn o waith ar wahân yn cael ei wneud o ran y Coleg Cymraeg Cenedlaethol a'i swyddogaeth, ond a wnewch chi sicrhau y bydd swyddogaeth y coleg yn rhan annatod, yn wir, o'r ffordd y mae'r comisiwn hwn yn gweithredu, fel y gall pob un sicrhau bod yna ymdrech ar y cyd, ledled yr holl sector addysg, i gefnogi'r uchelgais sydd gennym ni yn y Siambr hon, hynny yw, gweld yr 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg hynny o fewn yr amserlen a bennwyd gan Lywodraeth Cymru, sef 2050? Diolch.

A gaf i ddiolch i Darren Millar am y gyfres hon o gwestiynau, ac am ei gefnogaeth mewn egwyddor i'r agenda o ddiwygio sydd gennym ni gerbron? Mae Darren, fel finnau, yn deall nad yw'r sefyllfa sydd ohoni yn ddewis o gwbl, ac un o'r ffactorau sydd wedi ysgogi'r diwygio yw rhai o'r problemau a'r sylwadau y mae Darren newydd eu gwneud am rai o'r heriau sy'n wynebu myfyrwyr.

Mae angen inni gael system sy'n gwrando'n wirioneddol ar lais y myfyrwyr, sy'n cydnabod nad yw'n gymwys bellach ystyried myfyriwr fel rhywun sy'n gadael ysgol yn draddodiadol yn 18 mlwydd oed. Mae angen inni ddatblygu system addysg ôl-orfodol sy'n cydnabod bod pobl yn gallu mynd i mewn ac allan o addysg gydol eu hoes a'u gyrfaoedd wrth inni addasu i economi sy'n newid yn barhaus. Bydd angen hyblygrwydd ar fyfyrwyr i allu astudio, weithiau'n amser llawn neu weithiau'n rhan amser, yn gyfochrog â'r gwaith neu, efallai, gyfrifoldebau gofalu. Mae'r holl ganolbwyntio ar greu un corff i oruchwylio'r sector cyfan hwn yn rhoi cyfle inni allu sefydlu system o'r fath, ac rwy'n croesawu ei gefnogaeth ef i hynny.

Os caf i droi at rai o'r materion penodol sy'n cael eu codi ganddo, Darren, fel chithau, rwyf i o'r farn ei bod yn rhaid inni gydnabod, er gwaethaf llawer o'r dadleuon yn y Siambr hon a llawer o areithiau gan Weinidogion, Ysgrifenyddion y Cabinet ac, yn wir, wleidyddion y gwrthbleidiau, nad yw llwybrau academaidd a galwedigaethol drwy addysg yn cael eu hystyried yr un mor werthfawr â'i gilydd. Mae hynny'n rhywbeth sy'n ofid mawr i mi. Mae tystiolaeth yn awgrymu nad yw dysgwyr—dysgwyr ifanc, yn arbennig—na'u rhieni bob amser yn cael yr wybodaeth na'r cyngor gorau i'w tywys nhw tuag at y dewisiadau addysg a gyrfa mwyaf priodol iddyn nhw. Dyna oedd un o'r negeseuon cryfaf a gawsom ni o ganlyniad i'n hymgynghoriad â dysgwr: mae pobl ifanc yn dweud, 'Nid ydym yn cael y cyngor sydd ei angen arnom i wneud y dewisiadau hynny.' Eto i gyd, un o'r seiliau rhesymegol y tu ôl i'r diwygio hwn yw dweud bod y cyrsiau hyn, y llwybrau hyn i gyflogaeth, i addysg ac astudiaeth, o'r un gwerth â'i gilydd. Gan ddibynnu ar eich dyheadau, eich uchelgeisiau gyrfaol, yna nid un ffordd gywir neu anghywir, neu un ffordd well neu waeth, sydd o gyflawni hynny. Eto i gyd, dyna un o seiliau rhesymegol y tu ôl i'r diwygio hwn.

Ond mae'n rhaid inni gael yr wybodaeth yn iawn; mae'n rhaid inni gael hynny'n iawn ar gyfer pobl ifanc, a rhaid inni ei chael yn iawn ar gyfer pobl hŷn sydd efallai yn wynebu newidiadau yn eu gyrfa neu efallai eu bod yn chwilio am gyfleoedd newydd o ganlyniad i golli eu swyddi neu newid yn amgylchiadau eu bywyd. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud, efallai, nad ydym wedi datblygu hyn i'r graddau y byddem wedi ei hoffi, ac mae'n rhywbeth sy'n ffynhonnell gyson o drafodaeth rhyngof i a'r Gweinidog, yn ogystal ag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi, wrth inni edrych ar raglenni cyflogadwyedd a datblygiad economaidd yn gyffredinol. Bydd angen inni wneud rhagor o waith yn y maes hwn i wneud y cynnig iawn, oherwydd os gwrandawn ni ar fyfyrwyr a phobl ifanc, nid ydyn nhw'n cael hynny ar hyn o bryd. Mae'n rhaid inni fod yn onest am hynny, fel arall nid oes unrhyw bwynt inni gynnal yr ymgynghoriad os nad ydym yn barod i ystyried yr hyn y mae pobl yn ei ddweud wrthym.

Mae hygyrchedd, wrth gwrs, wrth wraidd y diwygiadau cymorth i fyfyrwyr. Dyna pam y byddwn ni'n unigryw yn y DU pan fyddwn yn cynnig cymorth pro rata ar gyfer dysgwyr rhan-amser mewn addysg uwch. I'r rhai sydd yn y maes addysg bellach, rydym wedi cynnal ein hymrwymiad i'r lwfans cynhaliaeth addysg, sy'n caniatáu i blant a phobl ifanc o gefndir tlotach gael cymorth ariannol yn y sector addysg bellach. Bydd plant sy'n derbyn gofal, wrth gwrs, yn gymwys i gael y lefel uchaf o gymorth cynhaliaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei gynnig: dros £9,000 i'w galluogi i astudio ar lefel addysg uwch. Yr her fwy i ni, rwy'n credu, yw sicrhau bod mwy o blant sy'n derbyn gofal yn cael cyfle i wneud cais am y grant cynhaliaeth. Mae hynny'n mynd yn ôl at y camau gweithredu ar draws yr adran addysg i gefnogi plant sy'n derbyn gofal yn eu haddysg, oherwydd rwy'n awyddus bod mwy ohonyn nhw'n gallu cael gafael ar y grant cynhaliaeth hwnnw. Mae gennym hefyd system cymorth i fyfyrwyr anabl, a adolygwyd yn annibynnol yn ddiweddar, a chanfu'r adolygiad hwnnw ei fod yn gynllun llwyddiannus iawn sy'n helpu'r bobl hynny ag anableddau i fynd ymlaen i addysg uwch.

O ganlyniad i'r diwygiadau hyn, fy mwriad i yw y dylai fod yn haws i fyfyrwyr allu newid cyrsiau, cario credydau ymlaen, a chael dull cyfunol o astudio—rhan-amser, amser llawn, gan ddibynnu ar eu hamgylchiadau. O ran y coleg, fel y gwyddoch, rwyf i o'r farn fod y coleg Cymraeg yn gwneud gwaith rhagorol yn ehangu hygyrchedd i gyrsiau addysg uwch drwy gyfrwng y Gymraeg. Credaf fod yr egwyddor o ymestyn hynny i addysg bellach ac addysg sy'n seiliedig ar waith, fel bod cyfle i bobl gael eu haddysg a chael eu hyfforddi trwy gyfrwng y Gymraeg, yn arbennig o hanfodol mewn rhai sectorau lle mae prinder gweithwyr proffesiynol. Dim ond yn ddiweddar, yn y ddadl ar anghenion dysgu ychwanegol, roeddem yn sôn am lu o weithwyr proffesiynol y mae angen sgiliau iaith Gymraeg arnyn nhw ar hyn o bryd nad oes gennym ar hyn o bryd. Mae'n gwbl hanfodol inni ddatblygu swyddogaeth y coleg yn unol â'n diwygiadau PCET ac rwy'n credu eu bod mewn cytgord.

Ond mae'n rhaid i mi ddweud, Dirprwy Lywydd, fy mod yn ddiolchgar iawn am y modd y mae Darren Millar wedi chwarae ei ran yn hyn. Fel finnau, mae ganddo uchelgais mawr ar gyfer y rhan arbennig hon o'n sector addysg a hyfforddiant, ac rwy'n edrych ymlaen at barhau i weithio gyda Darren ar yr ymgynghoriad technegol, a fydd yn cael ei ryddhau yn y flwyddyn newydd. Gweinidog wyf i sy'n awyddus i fwrw ymlaen â phethau, a byddwn yn ceisio gwneud cynnydd cyn gynted ag y bo modd, ond gan gydnabod mai cyfres sylweddol o ddiwygiadau yw hon ac mae angen inni eu cael nhw'n iawn.

A gaf innau hefyd ategu'r diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei datganiad? Rydw i'n edrych ymlaen at weld cynnydd yn y broses yma dros y misoedd a'r blynyddoedd nesaf ar hyd yr un llinellau ag sydd eisoes wedi cael eu mynegi. Yn sicr, mae hi yn daith sy'n mynd i'r cyfeiriad iawn. Mae'n debyg, efallai, y byddwn ni angen trafod ymhellach pan ddaw'r glo mân i'r amlwg ond, yn sicr, rydym ni'n gefnogol i'r bwriad yn y pen draw. A gaf i ddiolch hefyd i'r Ysgrifennydd am ei datganiad ei bod hi'n ymrwymo i ymwneud agos â budd-ddeiliad ac i ymwneud ar draws y Siambr, hefyd, wrth i'r diwygiadau yma symud yn eu blaenau?

Gofynnodd yr holwr blaenorol yn benodol am amserlen yr ymgynghoriad technegol. Mae gennyf ddiddordeb yn eich cadarnhad, efallai, ei bod yn dal yn fwriad gennych y bydd y ddeddfwriaeth hon wedi cwblhau ei thaith drwy'r Cynulliad hwn erbyn diwedd y Cynulliad hwn. Efallai y gallech nodi rhai cerrig milltir allweddol i ni ar y daith honno os oes modd, fel y gallwn gael yr amserlen fras honno ychydig yn fwy eglur yn ein meddyliau, gan fod yna nifer o gychod yn y dŵr yma, mewn gwirionedd. Roeddech chi'n sôn am nifer o adolygiadau: yr ymgynghoriad technegol ei hunan, wrth gwrs; adolygiad Reid, a fydd yn bwydo i mewn i hwnnw; ac adolygiad Weingarten, hefyd. Byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed sut yr ydych chi'n credu y bydd y rhain i gyd yn dod at ei gilydd mewn gwirionedd ac yn cyd-fynd â'i gilydd yn effeithiol i sicrhau y byddant i gyd yn cael eu hystyried yn llawn.

Rwyf i wedi codi'r cwestiwn am y chweched dosbarth gyda chi o'r blaen, ac roedd yn y Papur Gwyn, ac yn gwbl briodol felly. Rydych chi'n dweud bod y rhan fwyaf o'r ymatebwyr o blaid cynnwys y chweched dosbarth yn y system arfaethedig, er bod rhai wedi dadlau'r achos, os mynnwch chi, dros ei gyflwyno'n ddiweddarach gam wrth gam. Tybed a fyddai modd ichi ddweud wrthym pa wybodaeth neu drafodaethau sydd eu hangen arnoch chi eto ar gyfer dod i benderfyniad a sut y gallai hynny o bosibl effeithio ar yr amserlen. A fyddai hynny'n gofyn am ddeddfwriaeth yn ddiweddarach? Neu a fyddech chi'n ymgorffori hynny yn eich deddfwriaeth arfaethedig ar gyfer rhywbeth sydd yn mynd i gael ei gyflwyno'n ddiweddarach? Oherwydd, yn amlwg, mae llawer ohonom yn gobeithio y bydd hwn yn ddiwygio cydlynol a chynhwysfawr o ran y sector. Os byddwn yn dechrau dosrannu darnau ohono y perygl yw y bydd yn dameidiog. Rwy'n deall yr anawsterau ynglŷn â'r mater penodol hwnnw, ond hoffwn i glywed ychydig rhagor am eich syniadau chi i'r perwyl hwn.

Roeddech chi'n sôn am ddysgu oedolion yn y gymuned—clywsom ei enw gennych chi—ar ddechrau eich datganiad. Nid oes llawer mwy i'w gael ac, yn amlwg, rydym clywed un neu ddau o bethau gennych yn eich ymateb diwethaf. Yn amlwg, mae'r gostyngiad mewn darpariaeth addysg ran-amser i oedolion yn peri pryder mawr, ac mae rhai pobl yn teimlo bod dysgu cymunedol i oedolion ar ei liniau i raddau helaeth iawn ar hyn o bryd. Felly, mae'r sector yn dweud wrthyf i na all aros am y newidiadau hyn, er mai ychydig iawn oedd, mewn gwirionedd, yn y Papur Gwyn am addysg i oedolion yn y gymuned. Mae 'na berygl y byddwn yn sôn gormod am golegau chweched dosbarth, prifysgolion—mae angen inni eu trafod nhw, wrth gwrs, ond rwyf i o'r farn fod angen inni gael y cydbwysedd iawn. Felly, byddai gennyf i ddiddordeb mewn clywed ychydig yn fwy am sut y gallwn mewn gwirionedd ymgorffori llais y sector yn y trafodaethau o hyn ymlaen, a pheidio â syrthio i fagl gwefus-wasanaeth—credaf mai dyna'r ail dro y defnyddiwyd yr ymadrodd hwnnw—a sut y bydd y llais hwnnw yn cael ei glywed yn swyddogaeth y comisiwn, gan ein bod yn dod yn ôl at yr egwyddor hon o barch cydradd yr ydym ni i gyd yn ei geisio, a byddai'n dda o beth cael mwy o eglurder, eto, ar hynny.

Roeddech chi'n cyffwrdd ag ymestyn swyddogaeth y Coleg Cymraeg Cenedlaethol. Hoffwn ailadrodd bod angen inni wneud yn siŵr nad yw'r swyddogaeth hon yn cael ei herydu mewn unrhyw ffordd, a'i bod yn cadw ei chyfrifoldeb presennol, ei chyfrifoldeb ychwanegol a'i swyddogaeth unigryw yn y dirwedd newydd. Efallai y gallech chi gydnabod—neu a fyddech chi'n cydnabod—bod yn rhaid i gyfrifoldebau ychwanegol olygu adnoddau ychwanegol hefyd, er ein bod mewn cyfnod anodd iawn yn hynny o beth. Ond byddai rhywun yn disgwyl fod yn rhaid i un ddilyn y llall.

Ar y pwynt hwnnw, mae'n debyg ei bod yn rhy gynnar inni ddechrau siarad am gyllidebau a phethau o'r fath ar gyfer y corff newydd arfaethedig. Ond cofiaf yn iawn, pan gafwyd trafodaethau am sefydlu Cyfoeth Naturiol Cymru, mai un o'r rhesymau a gyflwynwyd oedd y byddai'n creu arbedion effeithlonrwydd. Nid wyf i'n siŵr a yw hynny'n rhan o'ch ystyriaeth chi neu i ba raddau y gallai fod yn tywys peth o'r hyn sy'n cael ei chwarae i'r diwedd nawr. Byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed a ydych chi'n rhagweld unrhyw fath o arbedion effeithlonrwydd arfaethedig yn sgil y trefniant newydd—neu efallai nad yw hynny'n rhan o'ch ystyriaeth o gwbl? Byddai'n ddiddorol cael gwybod, mewn gwirionedd, ar ba bwynt y credwch chi y daw hynny'n fwy eglur.

Rydym wedi crybwyll mynd i'r afael â'r rhwystrau i addysg ôl-orfodol a hyfforddiant, a'r toriadau sydd wedi cael effaith anghymesur ar nifer o grwpiau. Rwy'n tybio y byddai'r cytundebau canlyniad yr ydych yn sôn amdanyn nhw yn y datganiad yn bwriadu mynd i'r afael â rhai o'r rheini i sicrhau y bydd pobl â chyfrifoldebau gofal, neu'r rheini sydd angen mathau penodol o gymorth, yn cael cynnig hynny. Rydych chi'n dweud ei bod yn egwyddor ysgogol ar gyfer eich diwygiadau cymorth i fyfyrwyr i fynd i'r afael â rhai o'r rhwystrau hyn, a dim ond ceisio cadarnhad yr wyf i y bydd yn rhan annatod o gylch gwaith y comisiwn.

A gaf i ddiolch i Llŷr eto am ei gefnogaeth mewn egwyddor i'r agenda ddiwygio hon? Mae'r consensws yr ymddengys sydd gennym yn y Siambr heddiw yn adlewyrchu'r consensws ledled Cymru o ran yr angen i symud ymlaen yn hyn o beth, a chaiff hynny ei adlewyrchu yn yr ymgynghoriad.

O ran amserlenni, yr hyn yr wyf wedi ei ddysgu dros y 18 mis diwethaf yw bod yn ochelgar iawn wrth ymrwymo i amserlenni penodol. Yr hyn yr wyf wedi ei ddysgu hefyd yw fod y pethau hyn yn cymryd llawer mwy o amser nag y byddech chi'n ei ragweld yn wreiddiol yn y Llywodraeth. Ond fy mwriad yw cynnal ymgynghoriad technegol yn y flwyddyn newydd, a'm bwriad pendant o hyd yw cyflwyno deddfwriaeth, a chyda chydweithrediad y Siambr cyn diwedd tymor y Cynulliad hwn. Dyna'r hyn yr wyf yn bwriadu ei wneud wrth gychwyn. Ond, eisoes, wrth ddechrau pennu cwmpas y ddeddfwriaeth a allai ddeillio o hyn—ac rydym ar gam cynnar iawn. Mae eisoes yn edrych  fel y gallai hwn fod y darn mwyaf oll o ddeddfwriaeth y mae'r Cynulliad Cenedlaethol erioed wedi gorfod ymdrin ag ef, ar adeg pan fo llawer o ddeddfwriaeth yn mynd drwy'r Cynulliad. Ond fy mwriad pendant i a'm gobaith yw y gallwn gyrraedd y diwedd cyn  tymor y Cynulliad.

O ran cyllid, caiff y costau eu hystyried yn llawn yn rhan o'r broses datblygu polisi ac yn y pen draw, wrth gwrs, bydd angen eu nodi, fel y mae'n ofynnol gan y Rheolau Sefydlog, yn yr asesiad effaith rheoleiddiol. Wrth gwrs, caiff y costau eu pennu gan bwerau a swyddogaethau'r corff yr ydym yn bwriadu ei sefydlu, a chan ein bod ni'n dal wrthi'n penderfynu ar hynny, nid wyf yn ystod y cam hwn yn gallu rhoi llawer iawn o fanylion i'r Aelod. Ond yr hyn y gallaf ei ddweud wrth yr Aelod yw fy mod yn gobeithio cyhoeddi asesiad rheoleiddiol rhannol, gan nodi'r fethodoleg ar gyfer pennu costau, ochr yn ochr â'r ymgynghoriad technegol. Felly, dyna'r hyn yr wyf yn bwriadu ei wneud, er mwyn rhoi cyfle i'r Aelodau weld sut y bydd y Llywodraeth yn y pen draw yn cyrraedd yr ystyriaethau cyllideb sy'n gysylltiedig â hyn. Rwy'n gobeithio y caiff hynny groeso gan Aelodau o bob ochr ac y bydd yn cynorthwyo Aelodau yn y swyddogaeth graffu sydd ganddyn nhw yma.

I egluro, bydd adolygiad Reid, sy'n edrych ar ymchwil ac arloesedd, yn cael ei gyhoeddi yn gynnar iawn yn y flwyddyn newydd, ac mae hynny'n rhan annatod o'n meddylfryd o ran sut y gallwn ni ddatblygu'r darn pwysig iawn hwnnw o'r hyn y bydd y comisiwn yn gyfrifol amdano. Mae adolygiad Weingarten yn edrych yn benodol ar fater cytundebau canlyniadau. Fel y dywedais yn fy natganiad, nid oes consensws ar hyn o bryd ynghylch a oes modd i un—wyddoch chi, sut yn union fyddai'r cytundebau canlyniadau yn gweithio, o ystyried cymhlethdod a natur amrywiol y sector. Ac felly bydd adolygiad Weingarten, gan ŵr enwog iawn wrth gwrs yn y maes hwn yng Nghanada a systemau ledled y byd, yn hollbwysig i'n helpu ni i roi mwy o fanylion a gwell golwg ar sut y bydd y cytundebau canlyniadau hynny'n gweithio'n ymarferol.

Y chweched dosbarth—wel, Dirprwy Lywydd, rwy'n credu bod yr Aelod wedi dweud ei fod o blaid cynnwys y chweched dosbarth. Nodaf nad oedd wedi nodi hynny'n ysgrifenedig yn yr ymgynghoriad, ond credaf ei fod yn awgrymu mai dyna yw ei ddewis. Nid dyna ddewis y rhan fwyaf yn sicr o'r bobl a wnaeth ymateb i'r ymgynghoriad, ond, wrth gwrs, mae hynny'n mynd yn groes i argymhelliad Ellen Hazelkorn, nad oedd mewn gwirionedd yn argymell y ffordd honno ymlaen ac a ddangosodd, mewn systemau rhyngwladol eraill y bu hi'n edrych arnyn nhw, nad oedd y chweched dosbarth yn rhan o'r system honno. A dyna pam y mae angen inni, unwaith eto, roi gryn ystyriaeth i fanteision ac anfanteision ei gynnwys.

Yr hyn sy'n wir ei ddweud o'r ymgynghoriad yw bod pobl i raddau helaeth iawn o'r farn, os ydym i chwalu'r rhaniad artiffisial hwn a'r gwahaniaeth ymddangosiadol hwn o ran parch cydradd rhwng y galwedigaethol a'r academaidd, ei bod yn bwysig iawn fod y chweched dosbarth yn cael ei gynnwys. Ond gallai fod yn wir, o ystyried y bydd gan y Comisiwn hwn dasg mor fawr, bod modd inni ddeddfu mewn ffordd a fyddai'n caniatáu i'r chweched dosbarth gael ei gynnwys yn y comisiwn yn ddiweddarach—heb angen deddfwriaeth sylfaenol ychwanegol, ond i greu amgylchiadau yn y ddeddfwriaeth wreiddiol a fyddai'n caniatáu i hynny ddigwydd yn ddiweddarach. Ond mae angen inni, unwaith eto, gael trafodaethau ystyriol iawn â rhanddeiliaid ynghylch manteision ac anfanteision y cynigion penodol hynny.

Rwy'n credu bod hynny wedi mynd i'r afael â'r rhan fwyaf o'r materion. O ran oedolion a rhan-amser, mae hynny'n un o'r rhesymau dros groesawu Aelodau newydd ar Fwrdd CCAUC, oherwydd ni allwn eistedd yn ôl ac aros nes i'r comisiwn newydd gael ei sefydlu; mae angen inni fod yn datblygu syniadau nawr yn y maes hwn. Mae angen inni gael CCAUC a rhanddeiliaid eraill yn gweithio tuag at yr agenda hon ar hyn o bryd. Dyna pam yr wyf i'n falch iawn o ddweud y bydd gennym arbenigwyr yn y maes addysg seiliedig ar waith yn ymuno â CCAUC o 1 Rhagfyr, a bydd gennym hefyd arbenigwyr ym maes addysg oedolion ac addysg ran-amser yn ymuno â bwrdd CCAUC yn ddiweddarach eleni pan fydd swydd yn dod yn wag.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad a'ch cyhoeddiad am ddiddymu'r CCAUC a chreu comisiwn newydd. Byddai'n dda gennyf wybod sut yr yr ydych yn rhagweld y modd y penodir y comisiynwyr hyn. A gaiff ei roi i dendr agored, gan hysbysebu am ymgeiswyr, neu a fydd, yn y bôn, yn apwyntiad mewnol drwy adran y comisiynwyr? Rydym wedi gweld canlyniadau byrddau a benodwyd yn sgil y methiannau o ran gofal yn ardal Betsi Cadwaladr yn y Gogledd, felly sut fyddwch chi'n sicrhau y bydd y Comisiwn yn briodol atebol?

Cafwyd ymgysylltiad â rhanddeiliaid, ac rwy'n nodi bod amrywiaeth o sefydliadau addysgol, sefydliadau a dysgwyr wedi cymryd rhan yn yr ymgynghoriad, gan gynnwys y digwyddiadau i randdeiliaid. Mae cynyddu hygyrchedd ar gyfer grwpiau nad oes ganddyn nhw gynrychiolaeth ddigonol a diffyg y cyfleoedd ar gyfer astudio rhan-amser yn faterion o bwys i'r ymatebwyr, fel y dywedwyd gennych yn eich datganiad, ond mae'n ddrwg gennyf, Ysgrifennydd Cabinet, nad wyf mewn gwirionedd yn gweld unrhyw arwyddion eich bod chi'n ymdrin â'r broblem hyd yn hyn. 

Yn ôl yr ymatebion i'r ymgynghoriad, ofn mynd i ddyled oedd yn cael ei ystyried yn rhwystr pennaf i ymgymryd ag addysg ôl-orfodol, ac rydym wedi cael trafodaethau am hynny o'r blaen. Mae'n amlwg y bydd hyn yn fwy o rwystr i bobl hŷn sy'n dymuno newid gyrfa neu ailgydio yn eu haddysg yn ddiweddarach yn eu hoes, ond mae'n ddrwg gennyf i, nid ydych chi wedi gwneud dim i gael gwared ar y rhwystr hwn. Yn wir, rydych chi'n gwneud pethau'n waeth. Mae gan y rhanddeiliaid a gymerodd ran yn yr ymgynghoriad—mae ganddyn nhw safbwyntiau mor ddilys am y system ac maen nhw i'w canmol am eu gwaith yn cyfrannu at yr ymgynghoriad. Fodd bynnag, byddwn i'n  awgrymu, os ydych yn awyddus i gynyddu hygyrchedd addysg, y bobl y mae angen i chi siarad â nhw mewn gwirionedd yw'r rhai nad ydyn nhw'n cymryd rhan yn y system addysg ar hyn o bryd. Mae gan y bobl hynny sydd eisoes yn cymryd rhan yn y system addysg lawer iawn o wybodaeth a phrofiad a all gyfrannu'n amlwg at eich penderfyniadau am y sector hwnnw. Ond mewn gwirionedd nid yw'n eich hysbysu gyda manylder enfawr, o safbwynt personol iawn, am yr hyn sy'n gwneud i bobl ddigalonni a methu ag ailgydio yn eu haddysg ac uwchsgilio neu wella eu sgiliau mewn ffyrdd eraill pan fyddan nhw wedi gadael addysg orfodol ac mae'r syniad hwnnw sydd ganddynt o ddilyn addysg ôl-orfodol wedi dod i ben. Felly, hoffwn eich gweld chi'n ymgynghori gyda'r bobl hynny nad ydyn nhw'n ymgysylltu ar hyn o bryd â'r system addysg i ymchwilio i beth allai eu hannog i gymryd rhan yn y system addysg.

Nid wyf wedi fy synnu bod y cyngor a'r cymorth a roddir i ddysgwyr yn bryder allweddol, ac, o ystyried penderfyniad diweddar Ysgrifennydd y Cabinet i lethu myfyrwyr Cymru â dyledion, mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn cael hyn yn iawn. Rwy'n sylweddoli na fydd cymaint o fanylion ar gael yma ar hyn o bryd, yn anochel, oherwydd y cam yr ydych arni yn y broses, felly—. Rwy'n gweld eich bod wedi cyhoeddi ymgynghoriad manwl ar sut y bydd y comisiwn yn gweithio mewn gwirionedd ac rwyf i wir yn edrych ymlaen at weld yr ymgynghoriad hwnnw a'r ymatebion iddo hefyd. Diolch.

O ran sefydlu'r comisiwn, fel y dywedais i, byddwn yn cynnal ymgynghoriad technegol. Fy mwriad i yw y bydd bwrdd gweithredol y comisiwn hwnnw'n cael ei benodi gan ddilyn gweithdrefnau arferol cystadleuaeth agored. O ran aelodau'r comisiwn, byddan nhw'n ddarostyngedig i'r broses penodiadau cyhoeddus sydd gennym ni yma yng Nghymru, proses yr ymgymerwyd â hi'n ddiweddar ar gyfer recriwtio aelodau newydd i fwrdd y CCAUC, bwrdd sydd wedi gwneud gwaith ardderchog yn cefnogi addysg uwch yng Nghymru, gwaith yr wyf i'n ddiolchgar iawn, iawn amdano. Rwy'n arbennig o falch ein bod wedi gallu denu ymgeiswyr o safon uchel i gymryd swyddi newydd ar fwrdd CCAUC, pobl o Gymru a thu draw i'r ffin sydd yn dymuno rhoi o'u hamser ac yn awyddus i fod yn rhan o'r cyfnod cyffrous hwn o ddiwygio addysg yng Nghymru.

Dirprwy Lywydd, mae'n ymddangos i mi nad oes fawr o bwynt i mi egluro unwaith eto i'r Aelod egwyddorion diwygio Diamond. I fod yn gwbl glir i'r Aelod unwaith eto: ni fydd yr unig ran o'r Deyrnas Unedig a fydd yn rhoi cymorth—gan gynnwys cymorth cynhaliaeth nad yw'n ad-daladwy—i fyfyrwyr rhan-amser. Ni fydd hyn yn digwydd yn yr Alban, nac yn digwydd yn Lloegr, nac yn digwydd yng Ngogledd Iwerddon. Yn wir, mae'r gwledydd hynny a'r rhannau hynny o'r sector sy'n gweithio y tu allan i Gymru yn edrych yn genfigennus ar y ffordd yr ydym yn mynd i gefnogi'r sector rhan-amser, oherwydd rydym ni, yn y Llywodraeth hon, yn cydnabod bod astudio'n rhan-amser yn hollbwysig, nid yn unig i'r unigolion hynny, ond i gyfoeth economaidd y wlad. Un o broblemau Cymru yw cynhyrchiant ac rydych yn gwella cynhyrchiant nid yn unig drwy fuddsoddi mewn offer a pheiriannau—ond drwy fuddsoddi yn eich gweithlu, a byddwn yn helpu i greu'r amgylchedd fydd yn galluogi pobl i astudio yn rhan-amser. Fy her i i'r sector busnes fydd ymgysylltu â llawer o gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i helpu i roi cymorth i hyfforddi eu gweithwyr ar gyfer lefelau uwch o sgiliau fel y gallwn ni godi economi Cymru. Ond rwyf wedi esbonio hyn i'r Aelod dro ar ôl tro. Ymddengys yn benderfynol i beidio â chydnabod yr hyn yr ydym yn ei wneud. [Torri ar draws.]

Yn eich blaen. Yn eich blaen, Ysgrifennydd y Cabinet, os gwelwch yn dda.

Rwy'n sylweddoli  nad yw'r Aelod yn cytuno â hyn. Yr hyn sy'n bwysicach i mi yw bod Undeb Cenedlaethol Myfyrwyr Cymru yn cytuno â hyn, mae'r sector addysg uwch yng Nghymru yn cytuno â hyn, ac mae arbenigwyr addysg uwch ledled y Deyrnas Unedig yn dweud yn gyson, 'os oes gennych chi ddiddordeb mewn polisi blaengar ar gyfer addysg uwch ac addysg bellach, yna edrychwch tuag at Gymru.' Oherwydd ni, a dim ond ni, sy'n gwneud rhywbeth diddorol yn y maes. Gyda phob dyledus barch, yn fy marn i, y lleisiau hynny yw'r rhai y mae angen inni wrando arnyn nhw fel Llywodraeth.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.

Eitem 4 ar yr ein hagenda yw dadl Cyfnod 4 ar Fil Diddymu'r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru). Galwaf ar y Gweinidog Tai ac Adfywio i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.

Diolch i chi, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf y cynnig yn ffurfiol. Rwy'n falch o gyflwyno'r pedwerydd cam, sef cam olaf Bil Diddymu'r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru), gerbron y Cynulliad heddiw. Hoffwn i ddechrau trwy ddiolch i Aelodau'r Cynulliad am eu gwaith craffu cadarn ar y Bil ac am eu cefnogaeth, sydd wedi sicrhau ei hynt drwodd i Gyfnod 4. Yn benodol, hoffwn i ddiolch i Aelodau'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol Deddfwriaethol ac i'r Pwyllgor Cyllid am eu gwaith craffu trylwyr ac ystyriol ar y Bil drwy gyfnodau 1 a 2. Hoffwn i hefyd gydnabod yr holl randdeiliaid a roddodd dystiolaeth yn ystod y broses graffu a diolch iddynt am eu cyfraniad i'r broses ddeddfwriaethol. Hoffwn ddiolch hefyd i staff Comisiwn y Cynulliad a swyddogion Llywodraeth Cymru am eu cymorth drwy gydol proses y Bil. Hoffwn hefyd ddweud pa mor falch y byddai Carl Sargeant o weld y Bil yn cyrraedd y cam terfynol. Bu'n frwdfrydig iawn dros ddiogelu ein stoc o dai cymdeithasol ar gyfer y rhai sydd ei hangen fwyaf, a gweithiodd yn eithriadol o galed i gyflwyno'r ddeddfwriaeth honno. Rwyf wrth fy modd yn gallu ei llywio drwy ei chamau terfynol ac ar y llyfr statud i Gymru.

Mae'r Mesur hwn yn ffurfio rhan allweddol o bolisi tai'r Llywodraeth, ac roedd yn ymrwymiad maniffesto yn 2016. Mae'r Llywodraeth hon yn ymrwymo i roi terfyn ar yr hawl i brynu ac i ddiogelu ein tai cymdeithasol ar gyfer y rheini sydd eu hangen fwyaf. Bydd rhoi terfyn ar yr hawl i brynu yn rhoi i awdurdodau lleol a chymdeithasau tai yr hyder i fuddsoddi mewn datblygiadau newydd ac yn helpu i ddiwallu'r angen am dai fforddiadwy o ansawdd yng Nghymru. Mae'r hawl i brynu wedi bod yn nodwedd o dai cymdeithasol yng Nghymru ers blynyddoedd lawer, ac mae hyn wedi arwain at golli nifer sylweddol o gartrefi—mwy na 139,000 rhwng 1981 a 2016. Yn y blynyddoedd diweddar, er bod gwerthiannau tai cymdeithasol wedi arafu, mae'r stoc o dai cymdeithasol yn dal yn cael ei cholli ar adeg o gryn bwysau ar gyflenwi tai. Roedd mesurau a gymerwyd gan y Llywodraeth Cymru flaenorol i fynd i'r afael ag effaith colli cartrefi drwy'r cynllun hawl i brynu, a'r pwysau parhaus ar dai cymdeithasol, yn cynnwys cyflwyno Mesur Tai (Cymru) 2011. Roedd hyn yn galluogi'r awdurdod lleol i wneud cais i atal yr hawl i brynu a'r hawl i gaffael yn ei ardal. Er bod yr hawl i brynu wedi ei atal mewn rhai rhannau o Gymru, mae pwysau oherwydd prinder tai sylweddol yn parhau i fod yn bresennol ledled y wlad.

Cyflwynwyd y Bil hwn ym mis Mawrth yn dilyn ymgynghoriad Papur Gwyn yn 2015 i fynd i'r afael â phwysau parhaus ar dai a sicrhau bod tai cymdeithasol yn cael eu diogelu ledled Cymru ar sail barhaol. Mae'r Bil yn diddymu'r holl amrywiadau o ran yr hawl i brynu, gan gynnwys yr hawl i brynu a gadwyd a'r hawl i gaffael. Mae'r darpariaethau yn y Bil hefyd yn caniatáu o leiaf blwyddyn ar ôl Cydsyniad Brenhinol cyn diddymu'n derfynol eiddo sydd eisoes yn bodoli. Ond, er mwyn annog buddsoddiad mewn cartrefi newydd, daw'r hawliau  i ben ar gyfer cartrefi sy'n newydd i'r stoc tai cymdeithasol ac, felly, nad oes tenantiaid ynddynt, ddeufis ar ôl y Cydsyniad Brenhinol. Mae un flwyddyn yn gyfnod o amser teg a rhesymol i denantiaid benderfynu a ydynt yn dymuno arfer eu hawliau ac i gael cyngor cyfreithiol ac ariannol priodol. Mae'r Bil yn cynnwys darpariaethau i sicrhau bod pob tenant yn cael gwybodaeth o fewn dau fis i Gydsyniad Brenhinol, a bod yr wybodaeth hon yn cael ei darparu ar y fformat mwyaf priodol i ddiwallu eu hanghenion. Mae'r ddarpariaeth hon yn sicrhau y bydd pob tenant yn gwbl ymwybodol o effaith y ddeddfwriaeth cyn iddi ddod i rym.

Mae'r Llywodraeth hon yn parhau i fod yn ymrwymedig i alluogi perchentyaeth i'r rhai sy'n dymuno cael mynediad i'r farchnad eiddo. Rydym ar y ffordd i gyflawni ein hymrwymiad maniffesto o 20,000 o gartrefi ychwanegol yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Cafodd cynlluniau'r Llywodraeth, megis Cymorth i Brynu, Cymorth Prynu a Rhent i Brynu, eu creu i helpu pobl ar incwm cymedrol i allu fod yn berchen ar eu cartrefi, ond nid ar draul lleihau'r stoc tai cymdeithasol. Mae rhoi terfyn ar yr hawl i brynu yn sicrhau ein bod yn diogelu'r buddsoddiad a wnaed mewn tai cymdeithasol dros nifer o genedlaethau ar gyfer teuluoedd yng Nghymru nawr ac yn y dyfodol, a gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r cynnig.

Bu'r polisi hawl i brynu yn hynod lwyddiannus ledled y DU, ac yn enwedig yng Nghymru, oherwydd ei fod yn ymateb i ddyheadau pobl ar incwm is i brynu eu cartrefi eu hunain. Fel yr wyf wedi dadlau yn gyson, mae problemau gyda'r farchnad dai wedi codi oherwydd diffyg cyflenwad tai, ac yn arbennig yng Nghymru—nid oherwydd y 300 neu 400 o gartrefi sydd ar hyn o bryd yn cael eu gwerthu bob blwyddyn o dan y cynlluniau hawl i brynu. Gwerthwyd rhyw 139,000 o gartrefi cyngor a chartrefi chymdeithasau tai yng Nghymru ers cyflwyno'r hawl i brynu yn 1980 o dan Lywodraeth Geidwadol Margaret Thatcher —139,000 o gartrefi yng Nghymru; polisi hynod o lwyddiannus. Sut y gellid cael gwell prawf o berthnasedd a llwyddiant polisi?

Ceisiodd y Ceidwadwyr Cymreig, Dirprwy Lywydd, gynnig syniadau synhwyrol i ddiwygio'r polisi poblogaidd hwn fel y gellid osgoi diddymu. Nid yw Llywodraeth Cymru wedi bod yn fodlon gwrando, er mawr ofid inni. Gwnaethom wedyn geisio gwneud diddymu'r Bil hawl i brynu hwn yn decach. Gwnaethom geisio darparu canlyniad tecach ar gyfer y tenantiaid hynny yn yr ardaloedd sydd wedi eu hatal ar hyn o bryd, er mwyn iddyn nhw, hefyd, gael cyfle olaf i brynu eu heiddo—a wrthodwyd iddynt.

Fe wnaethom hefyd gynnig gwelliant gyda'r bwriad o gyfyngu gweithrediad y Ddeddf i 10 mlynedd, ac ar ôl hynny caiff Gweinidogion Cymru osod rheoliadau yn cynnig bod y bwriad i diddymu'n cael ei wneud yn barhaol. Gwnaethom hyn oherwydd i Lywodraeth Cymru ei gwneud yn glir yn y Pwyllgor nad oedd yn erbyn yr hawl i brynu mewn egwyddor. Felly, profais y pwynt hwn—ond yn anffodus, unwaith eto, gwrthodwyd. Ni chafwyd ymateb.

Gwrthodwyd gwelliant arall a fyddai wedi sicrhau na fyddai diddymu'r hawl i brynu a'r hawliau cysylltiedig wedi dod i rym tan o leiaf ddwy flynedd yn dilyn Cydsyniad Brenhinol i'r Bil er gwaethaf y ffaith mai dyna a ddigwyddodd yn yr Alban i ganiatáu cyfnod pontio didrafferth. Gosodwyd y gwelliannau hyn mewn ymateb i farn tenantiaid ledled Cymru sydd eisiau i ragor o dai gael eu hadeiladu a byddai'n well iddyn nhw weld atebion amgen i ddiddymu parhaol. Yn hytrach, mae'r Bil hwn yn bwriadu cymryd eu dyhead i fod yn berchen ar dŷ oddi arnynt am byth.

Dirprwy Lywydd, pe byddem ni'n cael y cyfle, nod y Ceidwadwyr Cymreig fydd ailgyflwyno'r polisi hawl i brynu gyda strwythur diwygiedig ar gyfer y sefyllfa tai cyfoes. Byddai'r diwygiadau hyn yn cynnwys clustnodi derbyniadau hawl i brynu er mwyn eu hailfuddsoddi mewn stoc tai cymdeithasol newydd a chael gwared ar berthnasedd hawl i brynu i stoc tai newydd hyd nes y bydd wedi ei rhentu gan denant cymdeithasol am nifer penodol o flynyddoedd.

I gloi, nid yw'r Bil hwn yn gwasanaethu pobl Cymru'n dda. Mae'n gwasanaethu yn hytrach ideoleg adain chwith gul, sy'n anwybyddu'r holl dystiolaeth a degawdau o lwyddiant wrth weithredu'r polisi. Byddwn ni'n parhau i adlewyrchu dyheadau llawer o denantiaid. Hyd yn oed ar y cam hwn, rwy'n annog yr Aelodau i wrthod y Bil hwn.

Gair byr iawn gen i wrth i'r Bil gyrraedd diwedd ei daith yma yn y Cynulliad. Mae Plaid Cymru wedi cefnogi'r Bil yn llawn ar hyd yr amser ac wedi helpu i'w wella drwy'r broses graffu. Mae dileu'r hawl i brynu wedi bod yn bolisi gan ein plaid ni ers degawdau. Roedden ni'n grediniol y byddai'r hawl i brynu'n gweithio yn erbyn y rhai sy'n methu â fforddio prynu tŷ, yn gweithio yn erbyn y rhai sy'n ddibynnol ar rentu yn y sector cymdeithasol er mwyn cael to uwch eu pennau. Ac yn anffodus, dyna sydd wedi digwydd. Mae'r nifer o dai cymdeithasol wedi haneru, bron, yng Nghymru, sydd wedi arwain at restrau aros maith, wedi arwain at ormod o bobl yn byw dan yr un to, wedi arwain at bobl yn byw mewn tai anaddas ac wedi arwain at gynnydd mewn digartrefedd. Gyda phasio'r Bil, mae'n bryd rŵan i'r Llywodraeth hon roi ffocws clir ar yr angen i adeiladu mwy o dai cymdeithasol a rhoi ffocws yr un mor glir i'r ymdrechion i ddileu tlodi ac anghyfartaledd—ffocws sydd ar goll ar hyn o bryd.

Ni fyddaf yn cefnogi'r ddeddfwriaeth hon. Gofynnais yn y Siambr hon beth sydd o'i le ar werthu tŷ cyngor cyhyd ag y defnyddir yr arian i adeiladu rhai newydd, ac nid wyf wedi cael ateb boddhaol. Nid wyf yn barod i bleidleisio i gael gwared ar opsiwn i bobl dosbarth gweithiol fod yn berchen ar eu cartref eu hunain heb gyflwyno unrhyw ffyrdd newydd iddyn nhw brynu tŷ. Mae'r ddeddfwriaeth yn rhan o duedd afiach o gadw pobl yn ddibynnol ar y wladwriaeth ac atgyfnerthu anghydraddoldeb.

Felly, dyma rai awgrymiadau ynghylch lle y byddai'n well i'r Llywodraeth ddefnyddio ei hymdrechion. Rhwng 2012 a 2016, ni wnaeth Cyngor Caerdydd, a gaiff ei weithredu gan y Blaid Lafur, adeiladu unrhyw dai cyngor—dim un. Dyna oedd eu dewis. Mae cynghorau eraill yn llwyddo i wneud hynny. Nid yw'r ddeddfwriaeth hon yn gwneud dim i fynd i'r afael â hynny. Dylem ni sicrhau mai pobl leol yw'r flaenoriaeth lwyr ar gyfer rhestrau dai, a dylid defnyddio stoc tai cymdeithasol yng Nghymru i ddarparu ar gyfer galw lleol. Rwy'n gobeithio bod hynny'n egwyddor y gallwn ni i gyd ei gefnogi.

Mae angen inni adeiladu llawer mwy o dai fforddiadwy, ac mae hynny'n golygu gwirioneddol fforddiadwy. Gallai gwell cyfreithiau cynllunio orfodi cwmnïau adeiladu i adeiladu cyfran uwch o dai gwirioneddol fforddiadwy, ond rydym ni mewn sefyllfa erbyn hyn lle ceir ychydig iawn o ddatblygwyr yn rheoli'r sector tai, gan arwain at gynlluniau datblygu gwael lle caiff caeau gwyrdd eu dinistrio, a diwylliant lleol ei anwybyddu. Peth da, heb os, yw cael diwydiant lle mae cwmnïau adeiladu lleol llai yn adeiladu tai yn seiliedig ar angen lleol a nodweddion lleol, ond mae cost uchel tir ynghyd â chymhlethdod deddfau cynllunio y Blaid Lafur yn atal hyn.

Os ydym ni o ddifrif yn dymuno gwneud rhywbeth o ran y frwydr yn erbyn yr argyfwng tai, gadewch inni wneud rhywbeth am y 23,000 o eiddo sy'n wag yn hirdymor yng Nghymru. Maen nhw'n eistedd yn wag ac maen nhw'n staen ar ein cymunedau. Pe byddai'r tai hynny'n cael eu defnyddio gan ddau berson ar gyfartaledd, yna byddem yn rhoi cartref i 50,000 o bobl yn gyflym iawn.

Nawr, dylid rhoi clod pan fo clod yn ddyledus, oherwydd llwyddodd Cyngor Tor-faen ddod â thraean o eiddo gwag hirdymor yn ôl i ddefnydd y llynedd, ond llwyddodd Cyngor Caerdydd i wneud hyn gyda dim ond 0.8 y cant, ond mae'n caniatáu i ddatblygwyr cyfoethog adeiladu tai nad ydynt yn fforddiadwy ym mhobman ar gaeau gwyrdd yn lle hynny. Felly, pam nad yw'r Llywodraeth yn canolbwyntio ar bob cyngor yng Nghymru, a chael teuluoedd yn y tai gwag hyn?

Mae perchentyaeth yn rhan o freuddwyd Cymru. Bydd rhai yma yn dweud mai obsesiwn y DU yw perchentyaeth. Ni welaf ddim o'i le ar hynny. Mae'n rhan o'n diwylliant, ac rwyf i eisiau ei annog. Dyna pam na allaf i gefnogi'r Bil hwn.

Diolch. Galwaf ar y Gweinidog Tai ac Adfywio i ymateb i'r ddadl—Rebecca Evans.

Diolch. Rwy'n croesawu'r cyfle i drafod y Bil a diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau. Rwyf bob amser yn ceisio dod o hyd i dir cyffredin lle y mae'n bosibl, a chredaf fod rhywfaint o dir cyffredin o ran dyheadau ehangach ar gyfer tai. Er enghraifft, nid oes dadl gan Lywodraeth Cymru pa mor bwysig yw adeiladu cartrefi, helpu pobl i brynu cartref, sicrhau mwy o dai fforddiadwy a throi tai gwag yn gartrefi hefyd, ond mae anghytundeb sylfaenol rhwng ein hunain a'r Ceidwadwyr ac eraill ynghylch a yw colli 139,000 o dai o'r stoc tai cymdeithasol yn achos ddathlu mewn gwirionedd neu beidio, oherwydd nad yw hi ar y meinciau yma , yn sicr.

Yr hyn sy'n achos i ddathlu yw'r ffaith ein bod yn cymryd y cam pwysig hwn i ddiogelu stoc tai cymdeithasol ar gyfer y dyfodol ar gyfer y bobl sydd ei hangen fwyaf, a hoffwn ddiolch i Siân Gwenllian am esbonio pam mae'n bwysig ein bod ni'n cymryd hyn ymlaen , ac rwy'n achub ar y cyfle hwn i gofnodi fy niolch i Blaid Cymru ar gyfer y ffordd adeiladol yr ydych chi wedi ymgysylltu â ni yn ystod pasio'r Bil hwn. Ac felly, hoffwn i ofyn i Aelodau gefnogi'r cynnig i basio'r Bil. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Yn unol â Rheol Sefydlog 26.50 C, mae'n rhaid cymryd pleidlais wedi'i chofnodi ar gynigion cyfnod 4, ac felly gohiriaf y bleidlais ar y cynnig hwn tan y cyfnod pleidleisio.

Symudwn ymlaen at eitem 5, sef y ddadl ar y gyllideb ddrafft. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i gynnig y cynnig—Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru gerbron y Cynulliad Cenedlaethol. Fel y bydd Aelodau yn ymwybodol, mae'r gyllideb hon yn garreg filltir o bwys yn naith datganoli Cymru. Dyma'r tro cyntaf i ni allu nodi ein cynlluniau ar gyfer trethi datganoledig ac ein cynigion benthyca. Hon yw hefyd y gyllideb gyntaf i gael ei ddwyn ymlaen o dan y fframwaith cyllidol newydd a chyda gweithredu cronfa Cymru newydd.

Gan gydnabod y cyfrifoldebau cyllidol newydd sydd wedi eu datganoli i ni, cytunodd y Cynulliad ar broses gyllideb newydd. Am y tro cyntaf, cyhoeddwyd ein cynigion cyllidebol mewn dau gam. Amlinellwyd prif elfennau'r gyllideb ar 3 Hydref, gan adlewyrchu'r cyfrifoldebau cyllidol newydd hynny, gan ddangos o ble y daw'r arian a sut y bwriedir ei ddyrannu ar draws adrannau. I helpu i ddeall hyn yn well, cyhoeddwyd cyfres o ddogfennau ochr yn ochr â'r gyllideb, gan gynnwys adroddiad y prif economegydd, adroddiad polisi treth Cymru, a'r adroddiad annibynnol gan Brifysgol Bangor. Rwy'n ddiolchgar i'r Pwyllgor Cyllid am ei holl waith mewn cysylltiad â'r gyllideb hon, ac yn falch o weld yn eu hadroddiad iddyn nhw ddweud eu bod yn fodlon â'r manylder a gafwyd ochr yn ochr â'r gyllideb amlinellol. Edrychaf ymlaen at fynd ati mewn modd cadarnhaol i geisio cyflawni'r argymhellion pellach a nodir yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid.

Ar 24 Hydref, Dirprwy Lywydd, darparwyd mwy o fanylion ynglŷn â gwariant y gyllideb nag erioed o'r blaen. Mae hwn yn gam y galwodd cyd-Aelodau yn y Siambr amdano y llynedd, a gobeithio iddo fod yn ddefnyddiol o ran cefnogi'r gwaith craffu'n ystyrlon fesul adran. Mae'r sesiynau craffu a gynhaliwyd gan y pwyllgorau pwnc unigol wedi bod o ddiddordeb mawr i mi, a hoffwn roi ar gofnod fy niolch i'r holl Aelodau sydd wedi chwarae eu rhan yn ein proses gyllideb sy'n esblygu. Fy marn i ar hyn o bryd yw bod y broses dau gam wedi gweithio'n unol â'r bwriadau a arweiniodd at ei greu, ond edrychaf ymlaen, wrth gwrs, i glywed profiadau pobl eraill yn hyn o beth yn ystod y prynhawn. 

Yr hyn sy'n fwy heriol, Llywydd, yw'r anhwylustod anochel a achosir gan gyllideb y DU yn cael ei llunio yn hwyr yn ein proses gyllideb ddrafft ni ein hunain. Mae'r anhwylustod hwnnw yn amlwg yn y ddadl heddiw, wrth inni drafod cyllideb ddrafft a gafodd ei pharatoi cyn inni dderbyn y dyraniadau pellach a wnaed ar 22 Tachwedd. Rwy'n bwriadu defnyddio'r rhan fwyaf o'r amser sydd ar gael imi y prynhawn yma i nodi sut y bwriadaf alinio'r adnoddau a ddyranwyd inni yng nghyllideb y DU gyda phrosesau cyllideb ein hunain. Cyn gwneud hynny, fodd bynnag, gadewch imi ymdrin yn fyr â'r cyd-destun macro-economaidd a ddatgelir gan gyllideb y DU. Roedd y diwygiadau negyddol a fu i'r rhagolygon economaidd, a gyhoeddwyd gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, yn cadarnhau twf economaidd gwannach, refeniw treth is, a mwy byth o bwysau ar safonau byw. Mae'r cyd-destun hwnnw yn effeithio'n uniongyrchol ar ein cyllideb yma yng Nghymru oherwydd mae'r rhagolygon newydd gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn helpu i lunio'r adnoddau a fydd ar gael i Gymru drwy gyfrwng fframwaith cyllidol. 

Paratowyd cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2018-19 gan ddefnyddio gwybodaeth economaidd o gyllideb wanwyn y DU, gan gynnwys rhagolygon y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol. Bydd ein rhagolygon ein hunain o ran refeniw treth, sy'n defnyddio nifer o nodweddion economaidd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, yn cael eu diwygio nawr i adlewyrchu'r wybodaeth newydd a ryddhawyd ochr â chyllideb mis Tachwedd. Fel rhan o'u gwaith, bydd Prifysgol Bangor yn craffu ar y rhagolygon diwygiedig hyn ac yn sicrhau eu bod yn gywir, ac rwy'n hapus i gadarnhau y prynhawn yma, Llywydd, y byddaf yn cyhoeddi adroddiad cryno o waith craffu Prifysgol Bangor ochr yn ochr â'n cyllideb derfynol ar 19 Rhagfyr. Hoffwn ddiolch i'r tîm o Fangor am eu gwaith rhagorol hyd yn hyn. Rwy'n falch o allu rhoi gwybod i'r Aelodau eu bod nhw wedi cytuno i ymestyn eu contract presennol i ymgymryd â gwaith craffu annibynnol a rhoi sicrwydd ar gyfer cyllideb y flwyddyn nesaf, gan adeiladu ar yr arbenigedd y maen nhw wedi ei ddatblygu eleni. Bydd y trefniant hwn yn parhau wrth inni sefydlu trefniadau parhaol ar gyfer llunio rhagolygon refeniw treth annibynnol i Gymru. Mae trafodaethau gyda Llywodraeth y DU a'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn parhau ar hynny, a byddaf yn diweddaru'r Aelodau wrth inni wneud cynnydd pellach. 

Llywydd, gadewch imi ddychwelyd at y ffordd y caiff penderfyniadau am ein cyllideb eu gwneud mewn cysylltiad â phenderfyniadau Llywodraeth y DU. O ran refeniw, dros yr wythnos nesaf, byddaf yn parhau i gynnal trafodaethau gyda chydweithwyr yn y Cabinet, ynghylch y symiau canlyniadol gwerth £215 miliwn o gyllideb y DU fydd ar gael i Gymru  dros gyfnod o bedair blynedd. Mae Prif Weinidog Cymru wedi cytuno y ceir cyflwyno papur i'r cyfarfod Cabinet llawn nesaf, ar 12 Rhagfyr, pryd y byddaf yn cyflwyno cyfres o gynigion i'w trafod. Ar yr un pryd, yn unol â'n cytundeb blaenorol, byddaf yn trafod materion o ddiddordeb cyffredin gyda Phlaid Cymru, ac rwy'n ddiolchgar i Steffan Lewis am wneud amser eisoes i ddechrau ar y trafodaethau hynny. 

Llywydd, fy mwriad i yw y bydd canlyniad y trafodaethau hyn ar oblygiadau refeniw cyllideb 22 Tachwedd yn cael eu hadlewyrchu yn y gyllideb derfynol, y mae'n rhaid imi ei chyflwyno gerbron y Cynulliad hwn ar 19 Rhagfyr. Bwriadaf wneud hynny oherwydd credaf ei bod hi'n arbennig o bwysig rhoi cymaint o sicrwydd ag y bo modd i'n partneriaid o'r gwasanaethau cyhoeddus o ran yr adnoddau a fydd ar gael iddyn nhw i ddarparu'r gwasanaethau y maen nhw'n eu darparu dros y ddwy flynedd nesaf.

Yna bwriadaf droi i drafod ymhellach y symiau cyfalaf canlyniadol o gyllideb y DU, gan gynnwys cyfalaf trafodion ariannol. Gobeithiaf gynnal y trafodaethau hynny dros gyfnod y gwyliau. Rwy'n addo y prynhawn yma, Llywydd, y caiff unrhyw benderfyniadau cynnar ynglŷn â blaenoriaethau cyfalaf uniongyrchol y mae'n bosibl cytuno arnynt, cyn inni drafod y gyllideb derfynol ar 16 Ionawr, eu hegluro i'r Aelodau cyn y ddadl honno ar 16 Ionawr fel y bydd Aelodau yn gwybod amdanyn nhw cyn inni gymryd y bleidlais derfynol. Ni chaiff y dyraniadau cyfalaf hynny eu hadlewyrchu yn y gyllideb derfynol; ni allaf ei wneud hynny mewn pryd. Ond byddaf yn ceisio gwneud yn siŵr bod yr Aelodau yn cael cymaint o wybodaeth ag y gallaf i ei rhoi iddyn nhw, ac y bydd gwybodaeth yn cynnwys unrhyw symiau cyfalaf canlyniadol ychwanegol yr wyf yn gallu cytuno arnynt gyda Phlaid Cymru, fel rhan o'n trafodaethau gyda nhw.

Llywydd, mae trydedd elfen y mae'n rhaid inni ymdrin â hi o ganlyniad i gyllideb y DU. Cyhoeddodd y Canghellor benderfyniad i roi eithriad newdd i brynwr tro cyntaf o ran treth tir y doll stamp fel rhan o'i gyllideb. Gwnaeth hynny, fel y gŵyr yr Aelodau, er gwaethaf cyngor clir iawn gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol y byddai eithriad o'r fath yn fwy tebygol o fod o fudd i werthwyr, drwy godi prisiau, yn hytrach na phrynwyr, ac y bydd yr eithriad yn agored iawn i gam-fanteisio. Golyga'r newid a gyflwynwyd gan Ganghellor y Trysorlys na fydd 80 y cant o brynwyr tro cyntaf, yn Lloegr, yn talu unrhyw dreth stamp o gwbl. Bydd y cynigion a wnaed gennyf ar 3 Hydref, er mwyn pennu man cychwyn treth trafodiadau tir ar £150,000 ar gyfer Cymru o 1 Ebrill y flwyddyn nesaf, eisoes yn golygu y bydd 70 y cant o'r holl brynwyr tro cyntaf yng Nghymru wedi eu heithrio o'r dreth honno.

Mae  penderfyniad y Canghellor, fodd bynnag, yn arwain at rywfaint o arian ychwanegol i Gymru drwy addasiad i'r lleihad yn y grant bloc. Mae'r arian hwnnw felly yn ychwanegol at y symiau refeniw canlyniadol o £215 miliwn, fel yr eglurais yn gynharach. Rwy'n dal i ystyried sut orau y gellid defnyddio'r cyllid ychwanegol hwnnw yng Nghymru, ac rwy'n bwriadu gwneud cyhoeddiad ar fy mhenderfyniadau yn y maes hwnnw cyn diwedd y tymor hwn.

A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn fodlon ildio?

Wrth gwrs.

Ynglŷn â'r pwynt hwnnw, dim ond er mwyn deall yr addasiad hwn yn iawn, ai addasiad yn benodol o dan y fframwaith cyllidol yw hynny er mwyn ystyried effaith cyflwyno'r dreth hon ar sail Cymru-a-Lloegr, cyn i chi gael cyfle i addasu o ran y pwerau datganoledig newydd fis Ebrill nesaf?

Llywydd, dyna'n union ydyw. Mae'n ganlyniad un-tro o'r amserlenni'n gwrthdaro eleni ond ni fyddant yn gwrthdaro yn y dyfodol. Mae'n golygu bod yr addasiad i'r grant bloc yn symud fymryn o'n plaid. Rwyf yn edrych i weld beth y gellid ei wneud gyda'r adnodd hwnnw. Ac, fel y dywedaf, Llywydd, byddaf yn sicrhau bod yr Aelodau yn ymwybodol o ganlyniad yr ystyriaeth honno cyn diwedd y tymor.

Llywydd, rwyf yn sylweddoli nad yw rhoi gwybodaeth i'r Aelodau yn y ffordd ddigyswllt anorfod hon yn gwbl dderbyniol. Mae'n ganlyniad y gwrthdaro rhwng amserlen ein cyllideb ni ac un Llywodraeth y DU. Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n cytuno bod y cynllun a amlinellais i y prynhawn yma wedi ei lunio i roi cymaint o wybodaeth â phosib i'r Cynulliad Cenedlaethol cyn y cynhelir pleidlais derfynol ar ein cynigion cyllideb. Y dewis arall, fel y dywedais yn y Pwyllgor Cyllid, yw mabwysiadu'r model a gytunwyd gan Senedd yr Alban, lle mae Aelodau Senedd yr Alban yn gweld y gyllideb ddrafft am y tro cyntaf ar 14 Rhagfyr, pan na fydd cyfle i drafod neu graffu hyd nes y bydd ystyriaeth wedi'i rhoi i'n cyllideb derfynol ni yma. Yn ei adroddiad, mae ein Pwyllgor Cyllid yn cydnabod yr effaith niweidiol y mae penderfyniad Llywodraeth y DU i gael cyllideb sydd â dyddiad amhenodol yn yr Hydref yn ei chael ar allu Llywodraeth Cymru i gynllunio gwariant cyllidol a pholisi treth. Yr ochr arall i'r geiniog, fodd bynnag, yw'r budd sylweddol i'r GIG, llywodraeth leol a phartneriaid darparu eraill o ran cyhoeddi ein cynlluniau busnes ym mis Hydref. Ar y cyfan, roedd aelodau'r Pwyllgor wedi dod i'r casgliad bod yn well ganddynt y trefniant sydd gennym ar waith yma yng Nghymru, ac rwy'n siŵr y byddant yn cytuno y dylem  barhau i gadw golwg ar y prosesau sydd gennym wrth i'n cyfrifoldebau cyllidol ddatblygu tra byddwn yn parhau i wneud pethau yn y ffordd honno. 

Llywydd, i gloi, fe wnaethom gytuno y byddai proses y gyllideb newydd yr ydym ni wedi dechrau arni eleni yn bennod newydd ac y byddai gwersi i'w dysgu ar gyfer y dyfodol. Mae adroddiad y Pwyllgor Cyllid yn arbennig o ddefnyddiol o ran nodi meysydd lle mae angen gwneud cynnydd pellach ac, fel y dywedais yn y Pwyllgor, rwyf wastad yn fodlon ystyried ffyrdd y gallwn ni wella'r wybodaeth yr ydym ni yn ei darparu a mynd ati i gyflawni ein cyfrifoldebau yn y ffordd fwyaf effeithiol.

Rwy'n diolch i'r Pwyllgor unwaith eto am eu hargymhellion, ac yn edrych ymlaen at weithio gyda nhw arnynt a chlywed barn yr Aelodau y prynhawn yma.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Simon Thomas. 

Diolch, Llywydd, ac fel mae'r Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid newydd amlinellu, dyma'r tro cyntaf yr ydym wedi edrych ar gyllideb yn y modd yma—ffordd gyllidebol newydd gan y Llywodraeth a ffordd newydd o graffu ar y gyllideb hefyd—oherwydd bod Deddf Cymru 2014 wedi datganoli cyllid i Gymru ymhellach sy'n golygu taw ein rôl ni yn y Cynulliad bellach yw dwyn y Llywodraeth i gyfrif, nid yn unig am gynlluniau gwariant, ond hefyd am y ffordd mae'r Llywodraeth yn codi arian drwy fenthyca a thrwy drethi ar eiddo a gwastraff tirlenwi ac, wrth gwrs, treth incwm maes o law yn ogystal. Gyda hynny, cytunwyd i newid y broses o graffu ar y gyllideb i sicrhau bod y Pwyllgor Cyllid yn cael y cyfle i drafod cynigion lefel uchel y Llywodraeth o flaenoriaethau gwariant a refeniw ac, wrth gwrs, fod pob pwyllgor arall yn edrych ar y cyllidebau unigol sy'n perthyn i adrannau'r Llywodraeth. Dyna beth sydd gyda chi fel Cynulliad yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid ac adroddiadau'r pwyllgorau eraill heddiw.

Un o'n prif ystyriaethau ni ar y Pwyllgor Cyllid oedd y pwerau newydd ynghylch trethiant, a sut y bydd y pwerau cyllidol newydd yn cael eu defnyddio. Rydym yn ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am ddarparu manylion am ei gyfraddau treth arfaethedig ochr yn ochr â dogfennaeth y gyllideb ddrafft. Roedd y wybodaeth a ddarparwyd ochr yn ochr â chyhoeddi'r cynigion amlinellol ar gyfer y gyllideb yn cynnwys adroddiad y prif economegydd, adroddiad polisi treth Cymru a'r adroddiad gan Brifysgol Bangor. Fel mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi cydnabod, ar y cyfan daethom i'r casgliad bod y wybodaeth a ddarparwyd yn gynhwysfawr ac o gymorth mawr wrth edrych ar y gyllideb. Rydym hefyd yn ddiolchgar i'r Ysgrifennydd Cabinet am gadarnhau munudau yn ôl fod Prifysgol Bangor yn parhau â'r gwaith gan ddiweddaru'r gwaith nawr yn wyneb cyllideb y Deyrnas Gyfunol sydd newydd ei chyhoeddi. Roedd o help mawr i'r pwyllgor i graffu ar y materion lefel uchel hyn.

Mynegwyd rhai pryderon hefyd ynghylch tryloywder y cyllid cyffredinol ar gyfer llywodraeth leol cyn cyhoeddi'r setliad. Yn y dyfodol hoffem weld yr asesiad effaith integredig strategol yn egluro mwy o ran sut cafodd penderfyniadau eu blaenoriaethu a'u gwneud. Hefyd, mater sy'n thema barhaus o'n gwaith craffu llynedd yw'r wybodaeth sydd ar gael yn y gyllideb ddrafft am sut y caiff ymrwymiadau'r Llywodraeth eu blaenoriaethu a'u bwydo i mewn i ddyraniadau yn y gyllideb. Daethom i'r casgliad yr hoffem weld cysylltiadau cliriach rhwng y gyllideb ddrafft, rhaglen y Llywodraeth a'r strategaeth 'Ffyniant i Bawb'—hyn i gyd, wrth gwrs, yn gorwedd o dan y Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 bondigrybwyll yna. 

Nid yw'n ddelfrydol y cyhoeddwyd cyllideb Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yng nghanol ein gwaith o graffu ar y gyllideb ddrafft. Rydym newydd gael amlinelliad o'r problemau o du'r Llywodraeth gan yr Ysgrifennydd Cabinet, ond fel pwyllgor rydym yn dal i gredu ei fod yn ddefnyddiol cael y manylion ynghylch bwriadau Llywodraeth Cymru yn gynnar yn y broses. Roeddem hefyd yn teimlo y byddai'n ddefnyddiol cael ffigurau dangosol ar gyfer y blynyddoedd i ddod, ac er ein bod yn derbyn y gallai hyn fod yn anodd gan ddibynnu ar yr adolygiad gwariant cynhwysfawr, mae'n ddefnyddiol cael y manylion hyn lle bo hynny'n bosibl ac, wrth gwrs, mae wedi digwydd yn y gorffennol.

Yn sgil y newidiadau i gyfraddau’r dreth stamp a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet y byddai’n ystyried newidiadau i’r cyfraddau arfaethedig yng Nghymru. Roeddwn i'n hanner meddwl efallai y cawn i gyhoeddiad ganddo fe heddiw, ond ddim cweit. Cawn ni glywed maes o law, mae'n debyg. Beth sydd yn bwysig yw ein bod ni'n rhoi'r craffu priodol i'r argymhellion terfynol gan y Llywodraeth. Gwnaethom ni hefyd adrodd yn ein hadroddiad y gallai'r newidiadau hyn ar lefel y Deyrnas Gyfunol arwain at bwysau i gwblhau trafodion ar frys yng Nghymru, gan arwain at ddigolledu Llywodraeth Cymru. Rŷm ni newydd glywed cadarnhad gan Ysgrifennydd y Cabinet bod y digolledu o du y fframwaith cyllidol wedi digwydd. Fel y dywedodd ef, one-off ydy hwn, ac nid ydym yn disgwyl ei weld e yn y blynyddoedd i ddod. 

Wrth ystyried cynlluniau’r Llywodraeth ar gyfer trethiant yn ystod y 12 mis nesaf, gwnaethom drafod y rhagolygon a ddefnyddiwyd i ragweld lefel yr incwm o drethi yng Nghymru. Mae tystiolaeth wedi dangos bod diffyg data yn gysylltiedig â Chymru yn benodol, ac roedd tystiolaeth gymysg o ran pa mor hanfodol yw hwn i sicrhau rhagolygon cywir. Fel pwyllgor, rydym yn cydnabod bod achos dros sicrhau bod gwybodaeth am Gymru yn benodol ar gael pan fo'n briodol ac yn rhoi gwerth ychwanegol.

Dyrannwyd cyllid ychwanegol i Gymru fel rhan o gyllideb y Deyrnas Gyfunol, ond roedd llawer iawn o’r cyllid hwn mewn gwirionedd ar ffurf cyfalaf trafodion ariannol—dyna'r tro cyntaf i'r geiriau yna gael eu defnyddio yn Gymraeg; financial transactions capital, mae'n debyg, ydy hynny. Cyfalaf trafodion ariannol: dyma rhywbeth y bydd y pwyllgor yn edrych mewn iddo fe yn ystod y flwyddyn i ddod i weld pa mor effeithiol ydyw ac i weld faint o ddefnydd ydyw, gan fod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi awgrymu bod y math yma o gyllid yn gallu bod yn gyfyngedig ei ddefnydd yng Nghymru. 

Mae dwy thema a ddaeth i’r amlwg yn ystod ein gwaith craffu y llynedd wedi codi eto eleni. Yn gyntaf, mae cyllid ar gyfer iechyd yn parhau i gael ei flaenoriaethu, er nad yw’n ymddangos bod y cyllid hwn yn helpu i wella gwasanaethau na gwaith cynllunio ariannol. Yn aml, mae blaenoriaethu iechyd yn digwydd ar draul meysydd eraill—llywodraeth leol yn benodol. Diddorol oedd nodi bod yr adroddiadau gan y pwyllgor iechyd a’r pwyllgor llywodraeth leol ill dau wedi codi materion tebyg.

Mae’r thema arall yn ymwneud â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Y llynedd, gwnaethom ganfod taw ychydig o gynnydd oedd wedi’i wneud wrth ddangos sut mae’r Ddeddf wedi’i hymgorffori yn y gyllideb ddrafft, a chlywsom gan yr Ysgrifennydd Cabinet sut roedd y Llywodraeth wedi ceisio alinio’r gyllideb ddrafft â’r Ddeddf yn ystod y broses eleni hefyd. Rydym yn gwerthfawrogi y bydd yn cymryd amser i ymgorffori’r dull hwn yn llawn. Fodd bynnag, cawsom ein siomi nad oedd yna ragor o dystiolaeth o’r gwelliannau yr oeddem wedi gobeithio eu gweld. Ond, gallwn weld bod ymdrechion yn cael eu gwneud, yn enwedig drwy weithio gyda'r comisiynydd—Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru hynny yw—ym meysydd caffael, datgarboneiddio a chyllidebu cyfranogol, ac rydym yn gobeithio gweld rhagor o welliant yn y dyfodol.

Gwnaethom hefyd drafod y paratoadau ariannol sydd ar y gweill o ran Brexit. Rydym yn pryderu bod ansicrwydd ynghylch Brexit yn effeithio ar benderfyniadau busnesau ar hyn o bryd o ran buddsoddi. Rydym yn awyddus i weld mwy o waith yn cael ei wneud ar barodrwydd ariannol ar gyfer Brexit yng Nghymru a byddwn yn ystyried cynnal ymchwiliad i’r mater hwn yn y dyfodol. Mae hefyd yn faes, wrth gwrs, lle y mae'r Llywodraeth newydd amlinellu rhywfaint o'r arian sydd wedi dod yn y gyllideb sy'n gallu bod yn flaenoriaeth, o bosib, i baratoi'r economi a'r gymuned yng Nghymru ar gyfer Brexit. 

Yn olaf, gwnaethom edrych yn fyr ar gynigion ar gyfer trethi newydd a chredwn fod hwn yn gam newydd cyffrous o ran datganoli cyllidol yng Nghymru. Edrychwn ymlaen at weithio gyda'r Ysgrifennydd Cabinet yn ystod y flwyddyn nesaf wrth gyflwyno treth ddatganoledig newydd, ac rydym yn cytuno y dylai rôl Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol wrth drafod trethi newydd gael ei chyfyngu i faterion cymhwysedd a’r effaith ar refeniw’r Deyrnas Gyfunol yn unig. Fel pwyllgor, mae gennym ddiddordeb yn y ffordd y bydd y broses newydd yn gweithio, ac rwyf wedi ysgrifennu at y Pwyllgor Busnes yn gofyn iddo ymgynghori â ni ynghylch y gweithdrefnau newydd ar gyfer cyflwyno trethi newydd yng Nghymru.

Dyma’r flwyddyn gyntaf i’n gwaith craffu ar y gyllideb ddrafft ganolbwyntio ar y manylion strategol, tra bod y pwyllgorau polisi wedi adrodd yn ôl i’r Cynulliad ar eu meysydd penodol nhw. Cyn y ddadl ar y gyllideb derfynol, byddwn yn trafod yr adroddiadau hynny, ac rwy’n gobeithio trafod y broses newydd gydag Aelodau eraill hefyd i ystyried a ellir gwneud gwelliannau ar gyfer y flwyddyn newydd. Byddwn i'n croesawu unrhyw sylwadau gan Aelodau ynglŷn â'r ffordd rŷm ni wedi craffu ar y gyllideb eleni a'r ffordd o wella at y dyfodol.

Ac, yn olaf, wrth gwrs, hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu at y gwaith craffu eleni, ac, fel pwyllgor, rydym yn hynod ddiolchgar am yr holl bobl sy’n cyfrannu at waith y pwyllgor ac sydd wedi’n cynorthwyo ni i lunio ein canfyddiadau, sydd yn sail i’ch trafodion chi prynhawn yma.

Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Nick Ramsay i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies—Nick Ramsay.

Diolch, Llywydd. Credaf mai'r cwestiwn sylfaenol, Ysgrifennydd y Cabinet, yr hoffwn i ei ofyn ar ddechrau fy nghyfraniad y prynhawn yma yw: beth mae'r gyllideb hon yn ceisio ei gyflawni? A yw hi'n ceisio gwneud dim mwy na dyrannu arian i gyllidebau gwahanol—a oedd yn berffaith dderbyniol ar un adeg yn y gorffennol? Neu a yw hi'n ceisio gwneud mwy na hynny, yn ceisio mynd i'r afael â heriau mwy hirdymor ac yn ceisio trawsnewid economi Cymru yn sylfaenol? Rwy'n tybio, o ystyried y newidiadau refeniw a ddaeth i'r lle hwn a dyfodiad pwerau trethi i'r Cynulliad hwn, mai'r dewis olaf fyddai'r hoff ddewis.

A gaf i yn gyntaf gytuno â nifer o'r materion y mae Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid wedi eu codi? Rwyf wedi treulio oriau lawer ochr yn ochr ag ef ar y Pwyllgor hwnnw yn ystyried llawer o'r materion cymhleth hyn—wel, o rai materion cymhleth i rai materion amhosibl, rwy'n credu. Bu'n amser diddorol iawn, ac rwy'n credu ein bod wedi gwneud ein gorau—pob aelod o'r Pwyllgor o bob plaid—i graffu ar y gyllideb orau y gallwn.

Mae argymhelliad 1 adroddiad y Pwyllgor Cyllid yn galw am roi mwy o sylw i'r ffordd y caiff ymrwymiadau eu blaenoriaethu, ac rwy'n sicr yn cytuno â hynny. Mae'n allweddol bod blaenoriaethau Llywodraeth Cymru yn adlewyrchu blaenoriaethau ac anghenion pobl Cymru, ac, fel y dywedais o'r blaen, yr anghenion hynny yn y tymor canolig.

Mae'n bosibl croesawu nifer o ddyraniadau gwariant yn y gyllideb hon, ond mae'n dal yn llai nag amlwg faint o'r dyraniadau gwariant presennol sy'n adlewyrchu blaenoriaethau'r rhaglen lywodraethu, neu yn wir i ba raddau y cyfeiriwyd o gwbl at y rhaglen lywodraethu, neu o ran hynny at ddeddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol. Ymddengys bod nifer o'r strategaethau hyn yn wych mewn egwyddor ac ar yr adeg y cânt eu llunio'n strategaeth, ond maent yn cael eu gwaredu'n gyfleus neu o leiaf eu rhoi o'r neilltu wrth ddechrau pennu'r gyllideb a'r broses

Gwyddom fod rhai llinellau cyllideb yn diflannu fel rhan o broses ehangach o uno a symleiddio llinellau gwariant y gyllideb yn y gyllideb hon. Mae hyn wedi bod yn destun pryder cyson drwy gydol y dystiolaeth a glywyd gan bwyllgorau'r Cynulliad, ac, fel y clywsom, roedd yr holl bwyllgorau yn rhan o'r broses gyllideb y tro hwn, nid y Pwyllgor Cyllid yn unig.

O 2019-20, bydd un grant ar gyfer nifer o brosiectau, gan gynnwys Dechrau'n Deg a Chefnogi Pobl: y grant ar gyfer ymyrraeth gynnar, atal a chefnogaeth. Roedd Cymorth Cymru yn arbennig o gryf yn eu tystiolaeth i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y byddai diflaniad llinell gyllideb benodol yn golygu na fydd modd dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif bellach ynglŷn â faint y maen nhw'n ei wario ar Gefnogi Pobl. Pwysleisiwyd hefyd ei bod yn aneglur pa wasanaethau a gaiff eu torri o fewn y gyllideb gyfunol oherwydd y £30 miliwn o arbedion fydd yn dod yn sgil y penderfyniad.

Yn y maes iechyd, bu newid yn llinellau'r gyllideb hefyd, felly nid yw mor hawdd yn y fan honno chwaith i graffu ar wariant flwyddyn ar ôl blwyddyn. Yr hyn yr ydym ni yn ei wybod o sylwadau Ysgrifennydd y Cabinet yw ei bod yn edrych yn debygol y bu cytundeb arall gyda Phlaid Cymru eleni— wel, cyn diddymiad terfynol y Compact. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud

'bod y Fargen yn sicrhau ein holl Gyllideb ac yn dangos ein hymrwymiad i weithio gyda phleidiau eraill i gyflawni blaenoriaethau ar y cyd er budd pobl Cymru'.

Eich geiriau chi, rwy'n credu, Ysgrifennydd y Cabinet, nid fy rhai i. Ond mae'n rhaid gofyn cwestiynau, rwy'n credu, ynghylch addasrwydd y mathau hyn o gytundebau tymor byr o ran rhoi Cymru ar dir cadarnach sy'n fwy cynaliadwy yn economaidd, ac nid yw honno'n feirniadaeth o'r fargen bosibl hon nac o weithredoedd Plaid Cymru. Rwy'n credu bod hynny'n berthnasol i gytundebau gyda phleidiau eraill hefyd. Byddwch yn gwybod y bûm i'n llafar iawn am y fargen a wnaed rhwng y Democratiaid Rhyddfrydol a Llywodraeth Lafur Cymru yn y Cynulliad diwethaf, a'n harweiniodd—[torri ar draws.]—a'n harweiniodd ar siwrnai seithug ar hyd un darn o ffordd gyswllt Dwyrain y Bae, lle nad oes unrhyw arwyddion eto o'r ail ddarn yn cael ei adeiladu. Ewch amdani, Mike.

Roeddwn yn mynd i ofyn: a yw hynny'n wir hefyd am y fargen rhwng y Ceidwadwyr a'r DUP?

Dim ond ceisio tynnu fy sylw yr ydych chi, onid e, oddi ar fy nadl ar y gyllideb. [Chwerthin.] Fe wna i siarad â chi yn yr ystafell de.

Yr ateb yw mai'r Llywodraeth Cymru hon sy'n gyfrifol am redeg gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Nid wyf yn amddiffyn popeth y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud—nid wyf erioed wedi gwneud hynny. Rwy'n siwr nad ydych chi'n amddiffyn popeth a wnaeth Plaid Lafur y DU —. Rwy'n gwybod nad ydych chi'n amddiffyn popeth a wnaeth Plaid Lafur y DU. [Chwerthin.] Felly, taw piau hi rhyngom ni fwy na thebyg ynglŷn â hynny. Ond mae hyn yn ymwneud â'r gyllideb ar gyfer Cymru ac mae rhai dulliau nad ydynt wrth law gennym i wella'r sefyllfa economaidd yng Nghymru, nid yn unig yn y tymor byr, ond yn y tymor canolig a hir, hefyd.

Os caf i symud ymlaen, rydym ni wedi siarad llawer am y broses, rwy'n ymwybodol o hynny, ac rwy'n deall bod hynny oherwydd y newid yn y ffordd y mae'r Cynulliad yn ymdrin â'i phwerau. Ond mae'n bwysig troi at rai o'r dyraniadau cyllid yn fwy manwl, ac, yn gyntaf, y gwasanaeth iechyd, y soniodd Simon Thomas amdano.

Wrth gwrs, byddai pob un ohonom yn croesawu unrhyw arian ychwanegol ar gyfer y GIG. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi galw am hynny flwyddyn ar ôl blwyddyn, yn arbennig yn y Cynulliad diwethaf, yn ystod y toriadau gwirioneddol a wnaeth Llywodraeth Cymru ar y pryd, cyn iddyn nhw weld eu camgymeriad. Mae'n rhaid ichi ofyn— fel y gwnaeth Simon Thomas—: faint o'r arian hwn sy'n cael ei ddefnyddio i wneud iawn am golledion y Bwrdd Iechyd? Nid y rheini oedd eich union eiriau chi, Simon, ond rwy'n credu fy mod wedi deall yr hyn yr oeddech chi'n ei awgrymu. Mae'n rhaid ichi edrych ar ble mae'r arian hwnnw'n mynd. A yw'n gwneud iawn am ddiffyg cynllunio ariannol tymor canolig cynaliadwy, ac, os yw hynny'n wir, mae'n rhaid gwneud iawn am y colledion hynny; mae'n rhaid inni wneud yn siŵr bod y prosesau ariannol y mae'r byrddau iechyd yn eu gweithredu yn gynaliadwy yn y tymor hwy, oherwydd, fel y dywed Mike Hedges yn aml yn y Pwyllgor, ni allwch chi roi mwy a mwy o arian i'r GIG—neu i unrhyw beth yng Nghymru — heb wneud yn siŵr bod trefniadau ar waith i gadw cydbwysedd a sicrhau y gwneir y defnydd gorau o'r arian.

Nid yw atal wedi ei grybwyll eto, o leiaf nid wyf yn credu hynny. Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi pwyslais mawr ar atal, mae hynny'n ddealladwy, er nad yw'n ymddangos bod yna diffiniad pendant o'r hyn a olygir mewn gwirionedd gan 'atal'. Rydym ni wedi ceisio dirnad hynny yn yn y Pwyllgor; ni chawsom ni fawr o hwyl arni chwaith. Ond byddwn yn dweud bod hynny wedi arwain at gynnwys chwaraeon gyda'r portffolio iechyd yn gynharach yn y Cynulliad hwn, ond, ar yr un pryd, bydd toriadau i chwaraeon ac asedau cymunedol, o ganlyniad i doriadau i gyllidebau Llywodraeth Leol, yn anochel yn niweidio'r nod hwnnw. Felly, ymddengys, ar y naill law, ein bod yn dweud pethau da iawn am atal, ond, ar y llaw arall, nid yw camau gweithredu Llywodraeth Cymru yn hyn o beth yn mynd i ddwyn ffrwyth yn llwyr. Yn wir, dywedodd arweinydd cyngor Pen-y-bont ar Ogwr bod y gyllideb y maen nhw'n ei ymrwymo i'w canolfannau hamdden a phyllau nofio yn hanner yr hyn ydoedd chwe blynedd yn ôl, ac nid yw hynny'n wir am Ben-y-bont yn unig; mae honno'n thema gyffredin ar draws llywodraeth leol. Yn wir, soniodd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid am y toriadau i Lywodraeth Leol—gostyngiad arian parod o tua 0.5 y cant yn 2018-19 rwy'n credu.

Mae addysg, wrth gwrs, yn hanfodol er mwyn datblygu sgiliau—. Ildiaf