Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
25/10/2017Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Dirprwy Lywydd (Ann Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Deputy Presiding Officer (Ann Jones) in the Chair.
Right, can Members come to order, please?
O’r gorau, a gaf fi alw’r Aelodau i drefn, os gwelwch yn dda?
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Finance and Local Government. And question 1, David Rees.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol. A chwestiwn 1, David Rees.
1. Sut y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn asesu’r cynnydd sy’n cael ei wneud mewn perthynas â darparu bargen ddinesig Bae Abertawe? (OAQ51240)
1. How will the Cabinet Secretary assess the progress being made in relation to delivering the Swansea Bay city deal? (OAQ51240)
Thank you, Dirprwy Lywydd. Work continues with the Swansea bay city region and the UK Government to develop and agree an implementation, monitoring and evaluation plan to oversee detail of the deal.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae’r gwaith yn mynd rhagddo gyda dinas-ranbarth bae Abertawe a Llywodraeth y DU i ddatblygu a chytuno ar gynllun gweithredu, monitro a gwerthuso i oruchwylio manylion y fargen.
Well, thank you for that answer, Cabinet Secretary. Now, last month, in an answer to Jeremy Miles, you highlighted that, as long as the 11 projects were in preparation, not all business cases had to be prepared before they could start working. But there’s an issue still with the governance aspects of the city deal. Now, earlier this month—on 4 October—a paper to the cabinet scrutiny for Neath Port Talbot County Borough Council highlighted the concerns over the governance issues. Where are we with the governance issues, and when will you actually make a deadline by which they have to agree the governance issues, because there are projects that are ready to go, they’re waiting for this process to be at that point where governance is in place and we can actually ensure that these are going ahead properly?
Wel, diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Nawr, y mis diwethaf, mewn ateb i Jeremy Miles, fe bwysleisioch chi, cyn belled â bod yr 11 prosiect wrthi’n cael eu paratoi, nad oedd yn rhaid i bob achos busnes gael eu paratoi cyn y gallent ddechrau gweithio. Ond mae problem o hyd gydag agweddau llywodraethu’r fargen ddinesig. Nawr, yn gynharach y mis hwn—ar 4 Hydref—mewn papur i bwyllgor craffu cabinet Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot, tynnwyd sylw at y pryderon ynglŷn â’r materion llywodraethu. Beth yw ein sefyllfa mewn perthynas â’r materion llywodraethu, a phryd y byddwch yn gosod terfyn amser iddynt ar gyfer datrys y materion llywodraethu, gan fod rhai prosiectau yn barod i gychwyn, maent yn aros i’r broses hon gyrraedd pwynt lle y mae trefniadau llywodraethu ar waith ac y gallwn sicrhau eu bod yn mynd rhagddynt yn iawn?
Well, I thank David Rees for that question. Dirprwy Lywydd, just to confirm that, following my last questions, officials of the Welsh Government, and the UK Government, wrote jointly to the component authorities of the city deal, confirming on 12 October that neither Government will require all 11 business cases to be approved before funds can begin to flow. There are, however, a set of steps that need to be taken in order to allow that to happen. They’re relatively simple in nature but, for the record, I’ll just mention them briefly, Dirprwy Lywydd.
The first thing is that governance documents do need to be agreed by the full councils of the four authorities, and then by both Governments. That will allow the current joint committee to come out of its shadow form and to be fully appointed as a joint committee responsible for finance, staffing and legal decisions in delivery of the deal. That will allow business cases to come forward and, once approved, for funding to flow. I am very keen that the deal moves on from talking about the deal itself to the delivery phase. I was encouraged by the statement put out by the shadow joint committee, the leaders of the four authorities meeting together on 16 October, when they said that they were more determined than ever to see the deal turned into practical action on the ground, and there is now a clear process set out by which they can ensure that that happens.
Wel, diolch i David Rees am y cwestiwn. Dirprwy Lywydd, hoffwn gadarnhau, yn dilyn fy nghwestiynau diwethaf, fod swyddogion Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU wedi ysgrifennu ar y cyd at awdurdodau cyfansoddol y fargen ddinesig, yn cadarnhau ar 12 Hydref na fydd unrhyw un o’r Llywodraethau yn ei gwneud yn ofynnol i’r 11 achos busnes gael eu cymeradwyo cyn y gall yr arian lifo. Fodd bynnag, mae angen rhoi cyfres o gamau ar waith er mwyn caniatáu i hynny ddigwydd. Maent yn gymharol syml eu natur, ond ar gyfer y cofnod, fe soniaf amdanynt yn gryno, Dirprwy Lywydd.
Y peth cyntaf yw bod angen i gynghorau llawn y pedwar awdurdod gytuno ar ddogfennau llywodraethu, ac yna bydd angen i’r ddwy Lywodraeth gytuno arnynt hefyd. Bydd hynny’n caniatáu i’r cyd-bwyllgor presennol ddod allan o’i ffurf gysgodol a chael ei benodi’n llawn fel cyd-bwyllgor sy’n gyfrifol am gyllid, staffio a phenderfyniadau cyfreithiol wrth gyflawni’r fargen. Bydd hynny’n caniatáu i achosion busnes gael eu cyflwyno, ac i’r arian lifo wedi iddynt gael eu cymeradwyo. Rwy’n awyddus iawn i’r fargen symud ymlaen o siarad am y fargen ei hun i’r cyfnod cyflawni. Roedd y datganiad a gyhoeddwyd gan y cyd-bwyllgor cysgodol, arweinwyr y pedwar awdurdod yn cyfarfod ar 16 Hydref, yn galonogol iawn, pan ddywedasant eu bod yn fwy penderfynol nag erioed i weld y fargen yn cael ei throi’n gamau gweithredu ymarferol ar lawr gwlad, a bod proses glir wedi’i nodi bellach iddynt allu sicrhau bod hynny’n digwydd.
Well, I’m concerned about governance and the delays that uncertainty about it might be causing at the moment. And I was very encouraged by your own comments last year, when you told me that, once the deal is agreed and funding secured—which you’ve just confirmed now—then the board should be representative of businesses in the region. And you assured me that you would include this important requirement in the discussions that you have with the board. Now, I understand that it seems to be a bit nearer than we were last time we spoke, but there is some disquiet still that private enterprise isn’t adequately represented in the shadow board, and I’m wondering how your representations to the board on this important point have moved matters on.
Wel, mae’r llywodraethu a’r oedi sydd efallai’n deillio o’r ansicrwydd yn ei gylch ar hyn o bryd yn peri pryder i mi. Ac roedd eich sylwadau y llynedd yn galonogol iawn, pan ddywedoch wrthyf, unwaith y cytunir ar y fargen ac y sicrheir yr arian—ac rydych newydd gadarnhau hynny yn awr—y dylai’r bwrdd gynrychioli busnesau yn y rhanbarth. A rhoesoch sicrwydd i mi y byddech yn cynnwys y gofyniad pwysig hwn yn y trafodaethau rydych yn eu cael gyda’r bwrdd. Nawr, gwn ei bod yn ymddangos bod hynny ychydig yn agosach na ble’r oeddem y tro diwethaf inni siarad, ond mae rhywfaint o ansicrwydd o hyd nad yw mentrau preifat yn cael eu cynrychioli’n ddigonol ar y bwrdd cysgodol, ac rwy’n meddwl tybed sut y mae’ch sylwadau i’r bwrdd ar y pwynt pwysig hwn wedi symud pethau yn eu blaen.
Well, I thank Suzy Davies for that. Just to give a tiny bit more detail, then, Dirprwy Lywydd, the way that governance arrangements are currently envisaged is that there will be a joint cabinet of the four leaders. In the end, because this is public money and money that belongs to local authorities as well as to the two Governments, those decisions must be made by elected individuals. But I have agreed with the Secretary of State that there should be an economic strategy board that will provide direct advice to that cabinet. The economic strategy board will be chaired by a private sector business representative, and we’re in discussions with the Secretary of State’s office as to how we can make sure that that person is appointed, and the people who will support them in that work.
Wel, diolch i Suzy Davies am hynny. Er mwyn rhoi ychydig mwy o fanylder, felly, Dirprwy Lywydd, ar hyn o bryd, rhagwelir y bydd trefniadau llywodraethu yn golygu cabinet ar y cyd o’r pedwar arweinydd. Yn y pen draw, gan fod hwn yn arian cyhoeddus sy’n perthyn i awdurdodau lleol yn ogystal â’r ddwy Lywodraeth, mae’n rhaid i unigolion etholedig wneud y penderfyniadau hynny. Ond rwyf wedi cytuno gyda’r Ysgrifennydd Gwladol y dylid cael bwrdd strategaeth economaidd a fydd yn rhoi cyngor uniongyrchol i’r cabinet hwnnw. Bydd cynrychiolydd busnes o’r sector preifat yn cadeirio’r bwrdd strategaeth economaidd, ac rydym yn trafod â swyddfa’r Ysgrifennydd Gwladol sut y gallwn sicrhau bod yr unigolyn hwnnw’n cael ei benodi, a’r bobl a fydd yn eu cefnogi gyda’r gwaith hwnnw.
Further to the governance issues, what discussions has the Cabinet Secretary had relating to financial contributions and return involving the four authorities? Councils may have to borrow around £360 million, which, in these times of austerity, is a major challenge. So, what discussions have you had about that? And also as regards the city deal, what discussions have you had as regards the need to be working cross-sectorally, with local government, and not just with the private sector but also with, particularly, the health sector, because there are major health innovations happening locally, and we’d like to see both sectors talking to one another?
Yn ychwanegol at y materion llywodraethu, pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’u cael ynglŷn â chyfraniadau ariannol ac elw mewn perthynas â’r pedwar awdurdod? Efallai y bydd yn rhaid i gynghorau fenthyca oddeutu £360 miliwn, sy’n her fawr mewn cyfnod o gyni. Felly, pa drafodaethau a gawsoch ynglŷn â hynny? A hefyd, o ran y fargen ddinesig, pa drafodaethau a gawsoch ynglŷn â’r angen i weithio ar draws sectorau, gyda llywodraeth leol, ac nid gyda’r sector preifat yn unig ond hefyd, yn enwedig, gyda’r sector iechyd, gan fod arloesi sylweddol ym maes iechyd yn digwydd yn lleol, a hoffem weld y ddau sector yn siarad â’i gilydd?
Dirprwy Lywydd, just to take up the second point first, because Dai Lloyd is absolutely right—it is very important that the range of interests that have a direct contribution to make to the city deal are represented around the table when those decisions are being made. That clearly involves the local authorities themselves and their private sector partners, but the university is a very important player in all of this—has been from the beginning—and the university health board is as well. And part of the reason why governance arrangements take a little while sometimes to be agreed is that we have to make sure that we have all those component parts in place and that every part is confident that it can make the contribution that it wants to make.
As to the financial arrangements, these were confirmed in the original deal document. There’s £1.3 billion worth of additional investment coming to the Swansea Bay city region area as a result of the deal. The Welsh Government will provide £125 million of capital. The UK Government will provide £115 million. Then there are contributions from local authorities and from private sector interests as well. It is important that local authorities understand that they will have to use their borrowing powers in some instances in order to make their contribution, but all of that was, I believe, Dirprwy Lywydd, well understood when the deal was originally agreed back in March.
Dirprwy Lywydd, i fynd ar drywydd yr ail bwynt yn gyntaf, gan fod Dai Lloyd yn llygad ei le—mae’n bwysig iawn fod yr ystod o fuddiannau sydd â chyfraniad uniongyrchol i’w wneud at y fargen ddinesig yn cael eu cynrychioli o amgylch y bwrdd pan fydd y penderfyniadau hynny’n cael eu gwneud. Mae hynny’n amlwg yn cynnwys yr awdurdodau lleol eu hunain a’u partneriaid yn y sector preifat, ond mae gan y brifysgol rôl bwysig iawn i’w chwarae yn hyn o beth—ac mae hynny wedi bod yn wir o’r cychwyn cyntaf—yn ogystal â bwrdd iechyd y brifysgol. A rhan o’r rheswm pam ei bod weithiau’n cymryd peth amser i gytuno ar drefniadau llywodraethu yw bod yn rhaid inni sicrhau bod yr holl ddarnau cydrannol hynny gennym ar waith a bod pob rhan yn hyderus y gall wneud y cyfraniad y mae’n awyddus i’w wneud.
O ran y trefniadau ariannol, fe’u cadarnhawyd yn nogfen wreiddiol y fargen. Bydd gwerth £1.3 biliwn o fuddsoddiad ychwanegol yn dod i ardal dinas-ranbarth Bae Abertawe o ganlyniad i’r fargen. Bydd Llywodraeth Cymru yn darparu £125 miliwn o gyfalaf. Bydd Llywodraeth y DU yn darparu £115 miliwn. Yna ceir cyfraniadau gan awdurdodau lleol ac o fuddiannau sector preifat hefyd. Mae’n bwysig fod awdurdodau lleol yn deall y bydd yn rhaid iddynt ddefnyddio eu pwerau benthyca mewn rhai achosion er mwyn gwneud eu cyfraniad, ond credaf fod pawb, Dirprwy Lywydd, yn deall hynny’n iawn pan gytunwyd ar y fargen yn wreiddiol ym mis Mawrth.
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am sut y mae gwahanol elfennau o’r gyllideb ddrafft yn helpu’r grwpiau o bobl fwyaf agored i niwed ym Merthyr Tudful a Rhymni? (OAQ51237)
2. Will the Cabinet Secretary make a statement on how various elements of the draft budget help the most vulnerable groups of people in Merthyr Tydfil and Rhymney? (OAQ51237)
I thank Dawn Bowden for that. Well, Dirprwy Lywydd, full retention of the £244 million council tax reduction scheme, an extra £1 million to uplift the discretionary assistance fund and an additional £20 million for homelessness prevention are amongst the budget elements that assist most vulnerable groups in Merthyr Tydfil, Rhymney and beyond.
Diolch i Dawn Bowden am hynny. Wel, Dirprwy Lywydd, mae cadw cynllun gostyngiadau’r dreth gyngor gwerth £244 miliwn, £1 miliwn ychwanegol i roi hwb i’r gronfa cymorth dewisol ac £20 miliwn ychwanegol ar gyfer atal digartrefedd ymhlith yr elfennau cyllidebol sy’n cynorthwyo’r grwpiau mwyaf agored i niwed ym Merthyr Tudful, Rhymni a thu hwnt.
I thank the Cabinet Secretary for that answer, and I’m sure, Cabinet Secretary, you will agree that the support offered to vulnerable people by this draft Welsh budget stands in stark contrast to the grotesque chaos of the Tories’ universal credit scheme. Welfare reforms, Cabinet Secretary, are stripping billions of pounds—yes, billions of pounds—from our Valleys communities, including Merthyr Tydfil and Rhymney, and this, in turn, is impoverishing the lives of too many people. And I’m sure the Cabinet Secretary will agree that the work of food banks is not uplifting, as leading Tories describe them, but are a sad indictment of twenty-first century Britain. So, in spite of the Tory cuts to our Welsh budget, can I ask the Cabinet Secretary to confirm that the focus of this Welsh Government will be delivering the warm, secure homes that our people need, the financial support and advice they deserve, and the holding out of a helping hand that we may all need in tough times, so that in Wales at least, people know whose side we’re on?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, ac rwy’n siŵr, Ysgrifennydd y Cabinet, y byddwch yn cytuno bod y gefnogaeth a gynigir i bobl sy’n agored i niwed yng nghyllideb ddrafft Cymru yn gwrthgyferbynnu’n llwyr ag anhrefn ffiaidd cynllun credyd cynhwysol y Torïaid. Mae diwygio lles, Ysgrifennydd y Cabinet, yn mynd â biliynau o bunnoedd—ie, biliynau o bunnoedd—oddi ar gymunedau ein Cymoedd, gan gynnwys Merthyr Tudful a Rhymni, ac mae hyn, yn ei dro, yn gwneud bywydau gormod o bobl yn dlotach. Ac rwy’n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno nad yw gwaith banciau bwyd yn galonogol, fel y’u disgrifir gan Dorïaid blaenllaw, ond yn hytrach eu bod yn feirniadaeth drist o Brydain yr unfed ganrif ar hugain. Felly, er gwaethaf toriadau’r Torïaid i’n cyllideb yng Nghymru, a gaf i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau y bydd y Llywodraeth hon yn canolbwyntio ar ddarparu’r cartrefi cynnes a diogel sydd eu hangen ar ein pobl, y cymorth a’r cyngor ariannol y maent yn eu haeddu, ac yn estyn llaw y gall fod ei hangen ar bob un ohonom mewn cyfnod anodd, fel y gall pobl yng Nghymru wybod, o leiaf, ar ochr pwy rydym yn sefyll?
Dirprwy Lywydd, let me begin by agreeing with the point that Dawn Bowden made in opening her supplementary question. I attended a meeting early today involving housing associations, the third sector, credit unions—all of them expressing real concerns about the impact that changes to universal credit are already beginning to have in parts of Wales. Some of us remember the time when we had what was called a social security system, and what we now have is exactly the opposite, a system that breeds insecurity in the lives of those people least able to bear it, and the result is that costs are created and displaced into other parts of the system. The Trussell Trust has reported that food bank usage in areas where there has already been full universal credit roll-out has increased by more than twice the rate in other parts of the UK where roll-out has not happened. But we see it as well in escalating arears, evictions, impact on mental health services, and so on. I know Members here have asked me in the past about the way in which Welsh Government budgets can be used to protect the social fabric of our society at a time when it is under such strain, and where individuals need to rely on it all the more. And the points that Dawn Bowden made about what we are trying to do in housing, in supporting people in greatest need, are part of our ongoing efforts to try to use the budgets we have to make good the social fabric because we know how much it is needed here in Wales.
Dirprwy Lywydd, gadewch i mi ddechrau drwy gytuno â’r pwynt a wnaeth Dawn Bowden wrth agor ei chwestiwn atodol. Mynychais gyfarfod yn gynnar heddiw gyda chymdeithasau tai, y trydydd sector, undebau credyd—pob un ohonynt yn mynegi pryderon gwirioneddol ynglŷn â’r effaith y mae’r newidiadau i gredyd cynhwysol eisoes yn ei chael mewn rhannau o Gymru. Mae rhai ohonom yn cofio’r adeg pan oedd gennym yr hyn a elwir yn system nawdd cymdeithasol, a’r hyn sydd gennym bellach yw gwrthwyneb hynny’n llwyr, system sy’n meithrin ansicrwydd ym mywydau’r bobl sydd leiaf abl i ymdopi â’r ansicrwydd hwnnw, a’r canlyniad yw bod costau’n cael eu creu ac yn cael eu dadleoli i rannau eraill o’r system. Mae Ymddiriedolaeth Trussell wedi nodi bod y defnydd o fanciau bwyd mewn ardaloedd lle y rhoddwyd credyd cynhwysol ar waith yn llawn wedi cynyddu mwy na dwywaith y gyfradd mewn rhannau eraill o’r DU lle nad yw wedi’i roi ar waith. Ond fe’i gwelwn hefyd drwy’r cynnydd mewn ôl-ddyledion, achosion o droi allan, yr effaith ar wasanaethau iechyd meddwl, ac yn y blaen. Gwn fod Aelodau wedi gofyn i mi yn y gorffennol ynglŷn â’r ffordd y gellir defnyddio cyllidebau Llywodraeth Cymru i warchod gwead cymdeithasol ein cymdeithas ar adeg pan fo cymaint o bwysau arno, a lle y mae angen i unigolion ddibynnu arno gymaint â hynny’n fwy. Ac mae’r pwyntiau a wnaeth Dawn Bowden ynglŷn â’r hyn y ceisiwn ei wneud ym maes tai, o ran cefnogi’r bobl â’r angen mwyaf, yn rhan o’n hymdrechion parhaus i geisio defnyddio’r cyllidebau sydd gennym i warchod y gwead cymdeithasol hwnnw, gan y gwyddom cymaint y mae ei angen yma yng Nghymru.
Thank you, Minister, for replying to Dawn Bowden’s question with so much detail. But I think there is another side of the coin. Vulnerable people on low incomes have been hit hard by the Labour Government’s failure to pass on the funds it has to freeze the council tax in Wales, with the result that council tax debt has been labelled as ‘Wales’s biggest debt problem’ by Citizens Advice. The Welsh Local Government Association has warned that councils will have to raise—
Diolch, Gweinidog, am ateb cwestiwn Dawn Bowden gyda chymaint o fanylder. Ond credaf fod ochr arall i’r geiniog. Mae pobl sy’n agored i niwed ac ar incwm isel wedi cael ergyd drom gan fethiant y Llywodraeth Lafur i ddefnyddio’r arian sydd ganddi i rewi’r dreth gyngor yng Nghymru, gyda’r canlyniad fod Cyngor ar Bopeth wedi labelu dyled y dreth gyngor fel ‘problem ddyled fwyaf Cymru’. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi rhybuddio y bydd yn rhaid i gynghorau godi—
Are we coming to a question, please?
A ydym yn dod at gwestiwn, os gwelwch yn dda?
[Continues.]—council tax—
[Yn parhau.]—y dreth gyngor—
Question, please.
Cwestiwn, os gwelwch yn dda.
[Continues.]—council tax by 5 per cent due to proposals in the draft budget. What action will the Cabinet Secretary take to alleviate the problem of council tax debt caused by regular above inflation increases and relieve the burden on hard-pressed households in Merthyr Tydfil and elsewhere in Wales?
[Yn parhau.]—y dreth gyngor 5 y cant o ganlyniad i gynigion yn y gyllideb ddrafft. Pa gamau y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn eu cymryd i liniaru problem dyledion y dreth gyngor a achosir gan godiadau cyson uwchben chwyddiant, ac i leddfu’r baich ar aelwydydd o dan bwysau ym Merthyr Tudful ac mewn mannau eraill yng Nghymru?
Dirprwy Lywydd, I entirely reject the underlying proposition in that question, which is that had we frozen the council tax in Wales, that would somehow have left people better off. What we know is is that without the ability to raise the council tax, then the ability of local authorities to go on providing the services on which people rely would have been even further compromised. His party’s policy of attempting to freeze the council tax in England is in deep disarray. Very few councils now take up that offer and, in fact, the council tax in England rose at a higher rate than in Wales in the last year. What we do is we go on, quite unlike councils that are controlled by his party, protecting the most vulnerable from the impact of the council tax—£344 million in the budget laid in front of this Assembly earlier this month to make sure that the most vulnerable individuals and households pay no council tax at all here in Wales. The average council tax being paid by people on those benefits in England is now £181, and in many Tory authorities it is over twice that amount. The most vulnerable people, from benefits that have been frozen, are having to find money every single week to pay a tax that here in Wales nobody in those circumstances pays at all.
Dirprwy Lywydd, rwy’n gwrthod yr awgrym sydd wrth wraidd y cwestiwn hwnnw’n llwyr, sef y buasai pobl rywsut yn well eu byd pe baem wedi rhewi’r dreth gyngor yng Nghymru. Heb y gallu i godi’r dreth gyngor, yr hyn a wyddom yw y buasai gallu’r awdurdodau lleol i barhau i ddarparu’r gwasanaethau y mae pobl yn dibynnu arnynt wedi ei beryglu hyd yn oed ymhellach. Mae polisi ei blaid o geisio rhewi’r dreth gyngor yn Lloegr mewn anhrefn llwyr. Ychydig iawn o gynghorau sy’n derbyn y cynnig hwnnw bellach, ac mewn gwirionedd, cododd y dreth gyngor yn Lloegr ar gyfradd uwch nag yng Nghymru dros y flwyddyn ddiwethaf. Yr hyn a wnawn, yn wahanol iawn i gynghorau a reolir gan ei blaid, yw parhau i amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed rhag effaith y dreth gyngor—roedd y gyllideb a gyflwynwyd i’r Cynulliad yn gynharach y mis hwn yn cynnwys £344 miliwn i sicrhau nad yw’r unigolion a’r aelwydydd mwyaf agored i niwed yn talu unrhyw dreth gyngor o gwbl yma yng Nghymru. Ar gyfartaledd, mae pobl ar y budd-daliadau hynny yn Lloegr yn talu £181 o dreth gyngor, ac mewn llawer o awdurdodau Torïaidd, maent yn talu dros ddwywaith y swm hwnnw. Mae’r bobl fwyaf agored i niwed yn gorfod dod o hyd i arian bob wythnos o fudd-daliadau sydd wedi’u rhewi i dalu treth nad oes unrhyw un sydd yn yr amgylchiadau hynny yng Nghymru yn ei thalu o gwbl.
Thank you very much. We now move to spokespersons’ questions, and I call Plaid Cymru spokesperson, Steffan Lewis.
Diolch yn fawr iawn. Symudwn yn awr at gwestiynau’r llefarwyr, a galwaf ar lefarydd Plaid Cymru, Steffan Lewis.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Yesterday, the Welsh Government published the detail of its draft budget, including detailed budget expenditure line tables for 2018-19 and 2019-20. In the last 24 hours, a number of organisations have expressed concern regarding the Supporting People budget line in light of that budget line in particular disappearing in the 2019-20 budget table. Plaid Cymru, of course, understands those very real concerns as it formed a central part of our budget agreement with Welsh Government. Could the Cabinet Secretary take this opportunity to clarify the status of the Supporting People grant for both financial years, and can he particularly elaborate on the relationship between the Supporting People grant and the local government revenue support grant for both those financial years, in light of the fact that hypothecation will disappear?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Ddoe, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru fanylion ei chyllideb ddrafft, gan gynnwys tablau manwl o linellau gwariant y gyllideb ar gyfer 2018-19 a 2019-20. Yn ystod y 24 awr ddiwethaf, mae nifer o sefydliadau wedi mynegi pryder ynglŷn â llinell gyllideb Cefnogi Pobl o ystyried bod y llinell gyllideb benodol honno’n diflannu yn nhabl y gyllideb ar gyfer 2019-20. Mae Plaid Cymru, wrth gwrs, yn deall y pryderon hynod ddilys hyn gan ei fod yn rhan ganolog o’n cytundeb cyllidebol â Llywodraeth Cymru. A wnaiff Ysgrifennydd Cabinet fanteisio ar y cyfle hwn i egluro statws y grant Cefnogi Pobl am y ddwy flynedd ariannol, ac a all ymhelaethu’n benodol ar y berthynas rhwng y grant Cefnogi Pobl a grant cynnal refeniw llywodraeth leol ar gyfer y ddwy flynedd ariannol, o ystyried na fydd arian wedi’i neilltuo?
Well, Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr am y cwestiwn a llongyfarchiadau mawr i ddechrau i Steffan Lewis am y cyfrifoldebau newydd yma yn y Siambr.
I’m very pleased to have the chance to answer that question. Let me begin, Dirprwy Lywydd, by just making it clear there are no cuts to the Supporting People programme in either year of the budget laid in front of this Assembly, and that is the result of the agreement that I reached with Plaid Cymru in the run up to it. Next year, Supporting People remains a separate single grant identifiable in the tables published yesterday. There is a proposal, which will be discussed and worked through with local authorities and the sector, to bring a number of grants together in the second year. The amount of money available for Supporting People in that second year is as it has been agreed. It has no cuts in it. The case for bringing related strands together is that they will allow for greater professional discretion in using money at the front line and in reducing the amount of money used up in the grant for administration. However, I know that the Cabinet Secretary for Communities and Children recognises the need to be able to go on demonstrating how the money is to be used, and he will be discussing ways to make that happen as part of his engagement with the sector, picking up from discussions in which this was explicitly discussed at the Supporting People national advisory board on 21 September.
Well, Deputy Presiding Officer, thank you very much for the question and congratulations first of all to Steffan Lewis for his new responsibility here in the Chamber.
Rwy’n falch iawn o gael cyfle i ateb y cwestiwn hwnnw. Gadewch imi ddechrau, Dirprwy Lywydd, drwy ddweud yn glir nad oes toriadau i’r rhaglen Cefnogi Pobl yn unrhyw un o flynyddoedd y gyllideb a gyflwynwyd i’r Cynulliad hwn, a dyna ganlyniad y cytundeb a wnaed rhwng Plaid Cymru a minnau yn y cyfnod cyn ei gyflwyno. Y flwyddyn nesaf, bydd Cefnogi Pobl yn parhau i fod yn grant unigol ar wahân fel y nodir yn y tablau a gyhoeddwyd ddoe. Ceir cynnig, a fydd yn cael ei drafod a’i ddatblygu gydag awdurdodau lleol a’r sector, i ddod â nifer o grantiau ynghyd yn yr ail flwyddyn. Mae’r swm o arian sydd ar gael ar gyfer Cefnogi Pobl yn yr ail flwyddyn honno fel y cytunwyd. Nid oes toriadau iddo. Yr achos dros ddod â meysydd cysylltiedig ynghyd yw y byddant yn caniatáu mwy o ddisgresiwn proffesiynol wrth ddefnyddio arian ar y rheng flaen ac yn lleihau’r swm o arian a ddefnyddir yn y grant ar gyfer gweinyddu. Fodd bynnag, gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant yn cydnabod yr angen i allu parhau i ddangos sut y bydd yr arian yn cael ei ddefnyddio, a bydd yn trafod ffyrdd o sicrhau bod hynny’n digwydd fel rhan o’i ymgysylltiad â’r sector, gan barhau o drafodaethau lle y trafodwyd hyn yn benodol yng nghyfarfod bwrdd cynghori cenedlaethol Cefnogi Pobl ar 21 Medi.
I thank the Cabinet Secretary for that answer. So, to clarify, the removal of the ring fence—and I understand that this will be piloted in the next financial year—and the discretion in pilot areas will not allow local authorities therefore to underspend, so to speak, on the Supporting People grant. Can he clarify and confirm that the merger, so to speak, with other grant streams will, in fact, be complementary rather than competing, and that, in that case, every single penny allocated and guaranteed for the Supporting People grant for the next financial year and the one after will be spent on Supporting People projects?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Felly, er eglurder, ni fydd cael gwared ar glustnodi arian—a bydd hyn yn cael ei dreialu yn ystod y flwyddyn ariannol nesaf yn ôl yr hyn a ddeallaf—a’r disgresiwn mewn ardaloedd peilot yn caniatáu i awdurdodau lleol danwario, fel petai, ar y grant Cefnogi Pobl. A all egluro a chadarnhau y bydd uno gyda ffrydiau grant eraill, fel petai, yn ategol yn hytrach na chystadleuol, ac yn yr achos hwnnw, y bydd pob ceiniog a ddyrennir ac a warentir ar gyfer y grant Cefnogi Pobl ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf a’r flwyddyn ariannol wedyn yn cael ei gwario ar brosiectau Cefnogi Pobl?
I think the Member makes a very good point in the way that he puts it, that the grants are being brought together because they are complementary. They all operate in the area of early intervention and prevention. Dirprwy Lywydd, I should have answered the point that Steffan Lewis made in his first question to me: the proposal is not for Supporting People grant to go into the RSG. It’s not going into the unhypothecated part of the settlement; it is going to remain in a hypothecated grant, where the mechanics of how that grant will function in the future will be worked out in the engagement with the sector itself, where local authorities will have to produce delivery plans and where grant payments will be made in arrears, subject to that delivery. So, there will be a very clear mechanism through which the money that we have agreed and which will be there in both years—there will be a very clear mechanism for tracking it and making sure that it is being used for the intended purpose.
Credaf fod yr Aelod yn gwneud pwynt da iawn yn y ffordd y mae’n ei roi, fod y grantiau’n cael eu dwyn ynghyd am eu bod yn ategu ei gilydd. Mae pob un ohonynt yn gweithredu ym maes atal ac ymyrraeth gynnar. Dirprwy Lywydd, dylwn fod wedi ateb y pwynt a wnaeth Steffan Lewis yn ei gwestiwn cyntaf i mi: nid cynnig i roi’r grant Cefnogi Pobl yn y grant cynnal refeniw yw hwn. Ni fydd yn mynd i mewn i’r rhan o’r setliad sydd heb ei neilltuo; bydd yn parhau i fod mewn grant sydd wedi’i neilltuo, lle y datblygir mecanweithiau’r modd y bydd y grant hwnnw’n gweithredu yn y dyfodol drwy ymgysylltu â’r sector ei hun, lle y bydd yn rhaid i awdurdodau lleol gynhyrchu cynlluniau cyflawni a lle y gwneir ôl-daliadau grant, yn amodol ar y ddarpariaeth honno. Felly, bydd mecanwaith clir ar gyfer yr arian rydym wedi’i gytuno ac a fydd yno dros y ddwy flynedd—bydd mecanwaith clir iawn i’w olrhain ac i sicrhau ei fod yn cael ei ddefnyddio at y diben a fwriedir.
That’s a very important point, of course. I’m glad to hear the clarification that hypothecation will remain in a form. However, the fact that the budget line in particular for the Supporting People grant disappears in the second year raises questions on how we can ensure that we can scrutinise fully and properly as elected representatives, but also in terms of the sector as a whole, that that money, which is allocated and is being protected because of the agreement between Plaid Cymru and the Welsh Government, is actually being spent on what it is intended for. So, the Cabinet Secretary, now that he has clarified that the merger with other grants will not lead to a diminishing sum for the Supporting People projects and that it is a form of hypothecation, albeit in a different accounting form, so to speak, can he go on the record and clarify that we will be able to scrutinise that that is actually what is being delivered on the ground, even in the absence of a specific Supporting People grant budget line in Welsh Government books?
Mae hwnnw’n bwynt pwysig iawn, wrth gwrs. Rwy’n falch o glywed yr eglurhad y bydd y neilltuo’n parhau ar ryw ffurf. Fodd bynnag, mae’r ffaith bod y llinell gyllideb benodol ar gyfer y grant Cefnogi Pobl yn diflannu yn yr ail flwyddyn yn codi cwestiynau ynglŷn â sut y gallwn sicrhau y gallwn graffu’n briodol ac yn gywir fel cynrychiolwyr etholedig, ond hefyd o ran y sector yn ei gyfanrwydd, fod yr arian hwnnw, sy’n cael ei ddyrannu a’i warchod oherwydd y cytundeb rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, yn cael ei wario ar yr hyn a fwriadwyd mewn gwirionedd. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, gan ei fod wedi egluro na fydd uno â grantiau eraill yn arwain at swm gostyngol i brosiectau Cefnogi Pobl a’i fod yn fath o neilltuo, er y byddai’n digwydd drwy ffurf wahanol ar gyfrifo, fel petai, a all ddweud ar gyfer y cofnod ac egluro y byddwn yn gallu craffu i sicrhau mai dyna sy’n cael ei gyflawni ar lawr gwlad mewn gwirionedd, hyd yn oed yn absenoldeb llinell gyllideb benodol ar gyfer y grant Cefnogi Pobl yn llyfrau Llywodraeth Cymru?
I understand that if the Cabinet Secretary responsible does decide to amalgamate the grants into a single grant stream, it will be important that the actions that flow from that grant stream can be monitored—that they can be monitored internally by the department, that they can be monitored by the project group and that they can be reported in a way that allows Assembly Members here to see how money that is allocated through agreements we reach here is then put to work on the ground, and the detail of how the mechanics of the grant will function in future. I know that the Cabinet Secretary, Carl Sargeant, is keen to make sure that those mechanics are agreed with the sector and with local government so that their transparency can be secured.
Yn ôl yr hyn a ddeallaf, os yw Ysgrifennydd y Cabinet sy’n gyfrifol yn penderfynu uno’r grantiau mewn un ffrwd grant, bydd hi’n bwysig gallu monitro’r camau sy’n llifo o’r ffrwd grant honno—y gall yr adran eu monitro’n fewnol, y gall y grŵp prosiect eu monitro ac y gellir eu cofnodi mewn ffordd sy’n caniatáu i Aelodau’r Cynulliad yma weld sut y caiff arian a ddyrennir drwy gytundebau a wnawn yma ei roi ar waith ar lawr gwlad, a manylion ynglŷn â sut y bydd mecanweithiau’r grant yn gweithredu yn y dyfodol. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet, Carl Sargeant, yn awyddus i sicrhau bod y mecanweithiau hynny’n cael eu cytuno gyda’r sector a chyda llywodraeth leol fel y gellir sicrhau eu tryloywder.
Thank you very much. Conservative spokesperson, Janet Finch-Saunders.
Diolch yn fawr. Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders.
Diolch, Deputy Presiding Officer. Cabinet Secretary, I’m sure that you would agree with me—in fact, you’ve stated it many times here in the Senedd—that openness and transparency and good councillor conduct are key to engagement with our political democracy and to attracting people to have faith in our political system, ultimately then helping us to attract more people to stand as candidates. Sadly, however, I have an e-mail here, sent by a Swansea Labour councillor, Mark Child, to colleagues in your Labour Party and it was sent from his council e-mail address. I’ll be sending you a copy of the said e-mail, but I will read a very short extract:
Hi David et al, Next full council is Thursday 26th of October…There is an opportunity to ask questions from the public gallery at full council.’
It goes on to ask party colleagues to help find members of the public to ask a range of questions on their behalf. In relation to one question on cycle paths, the councillor asks,
Could someone ask whose idea this was so we can reply “this was Labour’s proposals for Bishopston”‘.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n siŵr y buasech yn cytuno â mi—mewn gwirionedd, rydych wedi dweud hyn sawl tro yma yn y Senedd—fod natur agored a thryloywder ac ymddygiad da cynghorwyr yn allweddol i ymgysylltiad â’n democratiaeth wleidyddol ac i ddenu pobl i fod â ffydd yn ein system wleidyddol, gan ein helpu, yn y pen draw, i ddenu rhagor o bobl i sefyll fel ymgeiswyr. Yn anffodus, fodd bynnag, mae gennyf e-bost yma, a anfonwyd gan gynghorydd Llafur Abertawe, Mark Child, i gyd-aelodau eich Plaid Lafur, ac fe’i hanfonwyd o’i gyfeiriad e-bost cyngor. Byddaf yn anfon copi o’r e-bost hwnnw atoch, ond rwyf am ddarllen darn byr iawn ohono:
Helo David et al, Bydd y cyfarfod llawn nesaf ar ddydd Iau 26 Hydref... Mae cyfle i ofyn cwestiynau o’r oriel gyhoeddus yn y cyfarfod llawn.
Mae’n mynd yn ei flaen i ofyn i gyd-aelodau o’i blaid helpu i ddod o hyd i aelodau o’r cyhoedd i ofyn amrywiaeth o gwestiynau ar eu rhan. Mewn perthynas ag un cwestiwn ynglŷn â llwybrau beiciau, mae’r cynghorydd yn gofyn,
A all rhywun ofyn syniad pwy oedd hwn er mwyn i ni allu ateb "cynigion Llafur ydoedd ar gyfer Llandeilo Ferwallt"‘.
Is this really your question?
Ai hwn yw’ch cwestiwn mewn gwirionedd?
Yes, I think you need to come to a question.
Ie, credaf fod angen i chi ddod at gwestiwn.
Do you think this kind of thing helps the public to have confidence in local government? As the Cabinet member—[Interruption.]—with responsibility for local government, will you investigate this blatant and utter disregard for due procedure and for making a mockery of the public questions available in some local authorities?
A ydych chi’n credu bod y math hwn o beth yn help i’r cyhoedd fod â hyder mewn llywodraeth leol? Fel yr aelod Cabinet—[Torri ar draws.]—sydd â chyfrifoldeb am lywodraeth leol, a wnewch chi ymchwilio i’r achos amlwg hwn o ddiffyg parch tuag at y drefn briodol ac o ddwyn anfri ar y cwestiynau cyhoeddus sydd ar gael mewn rhai awdurdodau lleol?
Well, Dirprwy Lywydd, I look forward to seeing the e-mail in full. So far as I’ve been able to understand it from listening to it, I hear a publicly elected person encouraging the idea that members of the public might come and ask questions at a public hearing of the council. I’m struggling, so far, to see what the difficulty with that would be, and I’m perfectly certain that all political parties here take the trouble to make sure that their members are informed and, when there are matters that are of interest to them, that they are able to come and take part in democratic forums.
Wel, Dirprwy Lywydd, edrychaf ymlaen at weld yr e-bost yn llawn. Yn ôl yr hyn a ddeallaf wedi gwrando arno, clywaf unigolyn a etholwyd yn gyhoeddus yn annog y syniad y gallai aelodau o’r cyhoedd ddod i ofyn cwestiynau mewn un o gyfarfodydd cyhoeddus y cyngor. Rwy’n ei chael hi’n anodd gweld, hyd yn hyn, beth sydd o’i le gyda hynny, ac rwy’n hollol sicr fod yr holl bleidiau gwleidyddol yma’n sicrhau bod eu haelodau’n cael gwybod am bethau, a phan fo materion sydd o ddiddordeb iddynt yn cael eu trafod, eu bod yn gallu dod i gymryd rhan mewn fforymau democrataidd.
I’m sorry, Cabinet Secretary, but I don’t think you understand local government proceedings. This is time allocated to members of the public who are then able to come along and scrutinise what they are genuinely interested in. It isn’t for a political party, of any colour, to actually feed questions to people to do that in order that they might score some kinds of political points. Frankly—and the fact that you’re laughing about this, I find it disgraceful of you as Cabinet Secretary, who should be, actually, embracing and encouraging true local democracy. This is an absolute mockery. Now, it is evident that the Labour Party is seeking to manipulate full council by drafting in stooges to ask planted questions. I actually hope that you will take this matter seriously. They should not be using their publicly funded office for party gain, and wouldn’t you agree with me that this is, in fact, a breach of councillor conduct and it should be referred to the standards committee? I’ll certainly be looking into it. Will you be asking your colleague, even the First Minister if you’re not prepared to, to investigate this conduct? But will you, at the very least, condemn in the strongest terms any council in Wales, or any political party that has elected councillors in Wales, that subverts proper scrutiny in this way?
Mae’n ddrwg gennyf, Ysgrifennydd y Cabinet, ond nid wyf yn meddwl eich bod yn deall trafodion llywodraeth leol. Amser yw hwn sy’n cael ei neilltuo ar gyfer aelodau o’r cyhoedd a all ddod i graffu ar yr hyn y mae ganddynt ddiddordeb gwirioneddol ynddo. Nid y bwriad yw bod plaid wleidyddol, o unrhyw liw, yn bwydo cwestiynau i bobl wneud hynny fel y gallant sgorio pwyntiau gwleidyddol. Yn onest—ac mae’r ffaith eich bod yn chwerthin am hyn, credaf fod hynny’n gywilydd arnoch fel Ysgrifennydd y Cabinet, a ddylai fod, mewn gwirionedd, yn croesawu ac yn annog gwir ddemocratiaeth leol. Mae hyn yn ffolineb llwyr. Nawr, mae’n amlwg fod y Blaid Lafur yn ceisio camddefnyddio cyfarfodydd llawn y cyngor drwy wahodd gweision bach i ofyn cwestiynau wedi’u plannu. Gobeithiaf yn wir y byddwch o ddifrif ynglŷn â’r mater hwn. Ni ddylent fod yn defnyddio eu swyddfa a ariennir yn gyhoeddus er budd eu plaid, ac oni fuasech yn cytuno bod hyn, mewn gwirionedd, yn torri rheolau ymddygiad cynghorwyr ac y dylid cyfeirio’r mater at y pwyllgor safonau? Byddaf yn sicr yn edrych ar hynny. A wnewch chi ofyn i’ch cyd-Aelod, hyd yn oed y Prif Weinidog, os nad ydych chi’n barod i wneud hynny, ymchwilio i’r ymddygiad hwn? Ond a wnewch chi, o leiaf, gondemnio, mor gryf â phosibl, unrhyw gyngor yng Nghymru, neu unrhyw blaid wleidyddol sydd â chynghorwyr etholedig yng Nghymru, sy’n tanseilio prosesau craffu priodol yn y modd hwn?
Let me begin by saying, Dirprwy Lywydd, that I think it is very important that all citizens in Wales who have an interest in the proceedings of democratic bodies are able to take part to the fullest available extent in the work of those bodies, in asking questions and in scrutinising people who take decisions on their behalf. If the Member believes that there has been some breach of proper procedure, then her tender interest in procedures would have led her to conclude that the right thing to do is to draw that breach to the attention of those authorities responsible for monitoring those breaches, not spraying around suggestions that it should be followed up by people who have no such responsibility. So, if she has a complaint, and she believes she has, she should report it in the proper way, and then make sure that it is investigated in a proper way. As I say, so far, from what I’ve heard her read out this afternoon, what I’ve heard her read out is members of the public being encouraged to come and take part in democratic debate.
Gadewch i mi ddechrau drwy ddweud, Dirprwy Lywydd, fy mod yn credu ei bod yn bwysig iawn fod pob dinesydd yng Nghymru sydd â diddordeb yn nhrafodion cyrff democrataidd yn gallu cymryd rhan i’r graddau mwyaf sydd ar gael yng ngwaith y cyrff hynny, drwy ofyn cwestiynau a chraffu ar bobl sy’n gwneud penderfyniadau ar eu rhan. Os yw’r Aelod o’r farn fod achos o dramgwyddo yn erbyn y drefn briodol wedi digwydd, byddai ei diddordeb gofalus mewn gweithdrefnau wedi ei harwain i ddod i’r casgliad mai’r peth cywir i’w wneud yw tynnu sylw’r awdurdodau sy’n gyfrifol am eu monitro at yr achosion hynny o dorri’r rheolau, yn hytrach na lledaenu awgrymiadau y dylai pobl heb unrhyw gyfrifoldeb o’r fath fynd i’r afael â hwy. Felly, os oes ganddi gŵyn, ac mae’n credu bod ganddi un, dylai roi gwybod amdani yn y ffordd briodol, a sicrhau ei bod yn cael ei hymchwilio yn y ffordd briodol. Fel y dywedais, hyd yn hyn, o’r hyn y’i clywais yn ei ddarllen y prynhawn yma, yr hyn y’i clywais yn ei ddarllen yw bod aelodau o’r cyhoedd yn cael eu hannog i ddod i gymryd rhan mewn dadl ddemocrataidd.
Well, that, to me, just says that you’ve abrogated your responsibility as a Cabinet Secretary. These issues—[Interruption.] These issues partly explain the lack of public trust in politics, and I want to ask you about candidacy now in Wales, which is at crisis point. In September, the Electoral Commission reported that 7 per cent—that’s 7 per cent—of all county and borough seats were held unopposed at the elections in May. Now, 100 per cent of the town and community council seats in our capital city of Cardiff were uncontested or vacant in this year’s elections. Hoping to increase interest in candidacy through local government reform will not be enough. This is where nobody came forward and were encouraged to come forward to stand for seats in a democratic election in May. I think that, again, is a failure of this Welsh Labour Government. Will you commit your Government, going forward, to taking proactive steps to tackle this democratic—? And just for all the muttering of the backbenchers: at the end of the day, as I’ve said on many occasions, we haven’t had the chance yet to lead on some of the portfolios here that are held by Welsh Labour Members, but I’m telling you now that I can tell you that if Welsh Conservatives were leading local government in Wales, I can assure the members of the public there would be more openness, democracy and democratic accountability.
Wel, i mi, mae hynny’n dweud eich bod wedi diystyru eich cyfrifoldeb fel Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’r materion hyn—[Torri ar draws.] Mae’r materion hyn yn esbonio’n rhannol y diffyg ymddiriedaeth ymhlith y cyhoedd mewn gwleidyddiaeth, ac rwy’n awyddus i’ch holi ynglŷn ag ymgeisyddiaeth yng Nghymru yn awr, sy’n wynebu argyfwng. Ym mis Medi, dywedodd y Comisiwn Etholiadol fod 7 y cant—7 y cant—o’r holl seddi sirol a bwrdeistrefol wedi eu cadw’n ddiwrthwynebiad yn yr etholiadau ym mis Mai. Nawr, roedd 100 y cant o’r seddi cyngor tref a chymuned yn ein prifddinas, Caerdydd, yn ddiwrthwynebiad neu’n wag yn yr etholiadau eleni. Ni fydd gobeithio y gellir cynyddu diddordeb mewn ymgeisyddiaeth trwy ddiwygio llywodraeth leol yn ddigon. Dyma ble na safodd unrhyw un a lle na chafodd neb eu hannog i ymgeisio am sedd mewn etholiad democrataidd ym mis Mai. Credaf, unwaith eto, fod hyn yn fethiant ar ran Llywodraeth Lafur Cymru. A wnewch chi ymrwymo’ch Llywodraeth, yn y dyfodol, i gymryd camau rhagweithiol i fynd i’r afael â’r argyfwng democrataidd hwn—? Ac wrth bawb sy’n mwmian ar y meinciau cefn: yn y pen draw, fel rwyf wedi’i ddweud droeon, nid ydym wedi cael cyfle eto i arwain ar rai o bortffolios Aelodau Llafur Cymru yma, ond gallaf ddweud wrthych yn awr, pe bai’r Ceidwadwyr Cymreig yn arwain llywodraeth leol yng Nghymru, gallaf sicrhau’r cyhoedd y buasai mwy o dryloywder, democratiaeth ac atebolrwydd democrataidd.
Well, Dirprwy Lywydd, I share the Member’s anxiety at the number of uncontested seats in town and community councils in Wales in May’s elections. I want us to do more as a Government, but it is not just for governments to be taking action in that regard. In our principal council elections, there were more candidates than ever before, and that’s a sign that efforts can be successful in bringing more people forward for election. I’m very proud to be a member of a party that fielded many hundreds more candidates than her party fielded in those elections. I say to her that just as Government does have a responsibility to make sure that the position of a town and community councillor is made attractive and is widely advertised, we, all of us as separate political parties, have a responsibility to try and encourage people to stand for election, and the fact that there were no elections to town and community councils in Cardiff is as much a reflection on her party’s inability to find people to stand for those posts as it is of any other political party.
Wel, Dirprwy Lywydd, rwy’n rhannu pryder yr Aelod ynglŷn â nifer y seddi diwrthwynebiad mewn cynghorau tref a chymuned yng Nghymru yn etholiadau mis Mai. Rwy’n awyddus i ni wneud mwy fel Llywodraeth, ond nid cyfrifoldeb llywodraethau’n unig yw cymryd camau yn hynny o beth. Yn ein prif etholiadau cyngor, cafwyd mwy o ymgeiswyr nag erioed o’r blaen, ac mae hynny’n arwydd y gall ymdrechion i ddenu mwy o bobl i sefyll etholiad fod yn llwyddiannus. Rwy’n falch iawn o fod yn aelod o blaid a gyflwynodd gannoedd yn fwy o ymgeiswyr nag y gwnaeth ei phlaid hi yn yr etholiadau hynny. Fe ddywedaf wrthi, yn union fel y mae gan y Llywodraeth gyfrifoldeb i sicrhau bod swyddi cynghorwyr tref a chymuned yn ddeniadol ac yn cael eu hysbysebu’n eang, mae gan bob un ohonom ninnau, fel pleidiau gwleidyddol ar wahân, gyfrifoldeb i geisio annog pobl i sefyll etholiadau, ac mae’r ffaith nad etholwyd unrhyw un i gynghorau tref a chymuned Caerdydd yn adlewyrchu anallu ei phlaid hi lawn cymaint ag unrhyw blaid wleidyddol arall i ddod o hyd i bobl i ymgeisio am y swyddi hynny.
Thank you. UKIP spokesperson Gareth Bennett.
Diolch. Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
Thank you, Deputy Presiding Officer. We had a panel from the Welsh Local Government Association in committee this morning, Minister, discussing matters relating to the draft budget. We all know that these are difficult times for local government funding, but one thing that would help councils to take decisions is some certainty of future funding levels. I know you have provided an indicative budget for 2019-20, so we have moved to a two-year cycle. The situation in Scotland is that they effectively have a three-year cycle. The WLGA are calling for a multi-year settlement and say that a three-year settlement would be a great help for their forward planning. What’s your response to that?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Roedd gennym banel o Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru mewn cyfarfod pwyllgor y bore yma, Gweinidog, yn trafod materion yn ymwneud â’r gyllideb ddrafft. Gŵyr pob un ohonom fod hwn yn gyfnod anodd ar gyllid llywodraeth leol, ond un peth a fuasai’n helpu cynghorau i wneud penderfyniadau yw rhywfaint o sicrwydd ynglŷn â lefelau cyllid ar gyfer y dyfodol. Gwn eich bod wedi darparu cyllideb ddangosol ar gyfer 2019-20, felly rydym wedi symud i gylch dwy flynedd. Yn yr Alban, mae ganddynt gylch tair blynedd i bob pwrpas. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn galw am setliad aml-flwyddyn ac yn dweud y buasai setliad tair blynedd yn help mawr iddynt allu blaen-gynllunio. Beth yw eich ymateb i hynny?
Well, I say this to the Member: I share the WLGA’s ambition for a three-year cycle—I wish I was in a position to do that for them—but we do not have a Welsh Government budget for the third year of this cycle because there has been no comprehensive spending review by the incoming Government, elected in June of this year, and in circumstances where I simply do not know how much money we will have available to use for all public services in Wales, I cannot give local government a sensible and reliable indicative budget for that third year. I wish I was in a position to do that, because I understand the points that they made to you and that you made this afternoon about that helping them to be able to plan.
I made a judgment, Dirprwy Lywydd, that it was possible to provide a firm budget for next year and a reliably indicative budget for the second year in the budget that I laid on 3 October. Without the figures that I need from the UK Government about what the shape of the Welsh Government’s budget will be in the third year, I simply didn’t have reliable enough information to be able to give local government figures on which they could plan properly.
Wel, dywedaf hyn wrth yr Aelod: rwy’n rhannu uchelgais Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am gylch tair blynedd—carwn pe bawn mewn sefyllfa i wneud hynny drostynt—ond nid oes gennym gyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer trydedd flwyddyn y cylch hwn am na chynhaliwyd adolygiad cynhwysfawr o wariant gan y Llywodraeth newydd a etholwyd ym mis Mehefin eleni, ac mewn amgylchiadau lle nad wyf yn gwybod faint o arian a fydd ar gael inni ei ddefnyddio ar gyfer holl wasanaethau cyhoeddus Cymru, ni allaf roi cyllideb ddangosol synhwyrol a dibynadwy i lywodraeth leol ar gyfer y drydedd flwyddyn honno. Carwn pe bawn mewn sefyllfa i wneud hynny, gan fy mod yn deall y pwyntiau a wnaethant i chi ac a wnaethoch y prynhawn yma ynglŷn â’r modd y gallai hynny eu helpu i allu cynllunio.
Dirprwy Lywydd, deuthum i’r casgliad ei bod yn bosibl darparu cyllideb gadarn ar gyfer y flwyddyn nesaf a chyllideb ddangosol ddibynadwy ar gyfer yr ail flwyddyn yn y gyllideb a gyflwynais ar 3 Hydref. Heb y ffigurau sydd eu hangen arnaf gan Lywodraeth y DU ynglŷn â pha siâp fydd ar gyllideb Llywodraeth Cymru yn y drydedd flwyddyn, nid oedd gennyf wybodaeth ddigon dibynadwy i roi ffigurau y gallai llywodraeth leol eu defnyddio i gynllunio’n briodol.
Yes, thanks for clarifying that. Of course, that lack of information would make it very difficult, so I take it that the situation regarding the UK Government and Scotland is therefore different from the situation regarding the UK Government and local government funding in Wales. Continuing with the theme of the financing of local government, you’ve stressed in the past to the WLGA the need to seek alternative sources of income. The WLGA say that this is currently easier for councils in England to achieve due to their power of general competence. We heard today that English councils have invested in petrol stations, in superstores and, in London, they even own their own shopping centres. If councils in Wales had the power of general competence, would this more entrepreneurial route be a good route for them to go down, do you think, or would there be too many potential drawbacks?
Ie, diolch am yr eglurhad. Wrth gwrs, byddai diffyg gwybodaeth yn gwneud hynny’n anodd iawn, felly rwy’n cymryd bod y sefyllfa o ran Llywodraeth y DU a’r Alban yn wahanol, felly, i sefyllfa Llywodraeth y DU a chyllid llywodraeth leol yng Nghymru. Gan barhau â thema ariannu llywodraeth leol, yn y gorffennol rydych wedi pwysleisio’r angen i chwilio am ffynonellau incwm gwahanol i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Dywed Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru fod hyn yn haws i gynghorau yn Lloegr ei gyflawni ar hyn o bryd oherwydd eu pŵer cymhwysedd cyffredinol. Clywsom heddiw fod cynghorau yn Lloegr wedi buddsoddi mewn gorsafoedd petrol, mewn archfarchnadoedd, ac yn Llundain, maent hyd yn oed yn berchen ar eu canolfannau siopa eu hunain. Pe bai gan gynghorau yng Nghymru bŵer cymhwysedd cyffredinol, a fuasai’r llwybr mwy entrepreneuraidd hwn yn llwybr da iddynt ei ddilyn, yn eich barn chi, neu a fuasai gormod o anfanteision posibl?
Well, Dirprwy Lywydd, I am keen to provide local authorities in Wales with a general power of competence. It was included in the draft Bill published during the last Assembly term and was widely welcomed by local authorities. It is one of the reasons why I’m keen to press ahead with local government reforms so we can bring a Bill in front of this Assembly that will provide local authorities in Wales with exactly that ability. I think they will want to look carefully at some of the ways in which those powers have been used across our border. I think that there are some positive lessons that can be learned from things that local authorities there may have been able to do. Some of the more speculative investments that have been made, of the sort that Mr Bennett outlined, are giving rise to some concerns in some parts of England about whether taxpayers’ money has been reliably invested and whether it will give local taxpayers a proper return. Sometimes it’s lucky to be going second in something because you are able to gain from the experience of those who’ve gone first. This is an area where I think Welsh local government will be able to reflect on the experience across our border, use the new power we are keen to give them where they can do it to advantage, but maybe not to be drawn into some areas of activity where proper returns and the levels of probity that we would expect may not be so easy to guarantee.
Wel, Dirprwy Lywydd, rwy’n awyddus i roi pŵer cymhwysedd cyffredinol i awdurdodau lleol yng Nghymru. Roedd hynny’n rhan o’r Bil drafft a gyhoeddwyd yn ystod tymor diwethaf y Cynulliad ac fe’i croesawyd yn eang gan awdurdodau lleol. Mae’n un o’r rhesymau pam rwy’n awyddus i fwrw ymlaen â diwygio llywodraeth leol fel y gallwn gyflwyno Bil gerbron y Cynulliad hwn a fydd yn rhoi’r union allu hwnnw i awdurdodau lleol yng Nghymru. Credaf y byddant yn awyddus i edrych yn ofalus ar rai o’r ffyrdd y mae’r pwerau hynny wedi cael eu defnyddio dros y ffin. Credaf fod rhai gwersi cadarnhaol y gellir eu dysgu o bethau y gallai’r awdurdodau lleol yno fod wedi gallu eu gwneud. Mae rhai o’r buddsoddiadau mwy mentrus a wnaed, o’r math a amlinellodd Mr Bennett, yn achosi rhai pryderon mewn rhai rhannau o Loegr ynglŷn ag a yw arian y trethdalwyr yn cael ei fuddsoddi’n ddibynadwy ac a fydd yn darparu enillion priodol i drethdalwyr lleol. Weithiau, mae’n lwcus i fod yr ail i wneud rhywbeth gan y gallwch ddysgu o brofiad y rheini a aeth yn gyntaf. Dyma faes lle y credaf y gall llywodraeth leol yng Nghymru ystyried y profiad dros y ffin, a defnyddio’r pŵer newydd rydym yn awyddus i’w roi iddynt lle y gallant ei ddefnyddio er mantais, ond heb gael eu denu efallai i rai meysydd gweithgaredd lle na fuasai mor hawdd gwarantu’r enillion priodol a’r lefelau uniondeb y buasem yn eu disgwyl.
Yes, thank you. That, of course—. I think you need to have some kind of thought to the possible disadvantages, which you’ve outlined, so I think that’s a sensible answer.
Now, another development in England—[Interruption.] Another development in England is that at least one council has successfully set up a not-for-profit energy company. That is the Robin Hood Energy company in Nottingham. Now, if these powers of general competence did come to Wales, do you think that would be an idea that some local councils could effectively pursue here?
Ie, diolch. Mae hynny, wrth gwrs—. Credaf fod angen i chi feddwl am yr anfanteision posibl, ac fe’u hamlinellwyd gennych, felly credaf fod hwnnw’n ateb synhwyrol.
Nawr, datblygiad arall yn Lloegr—[Torri ar draws.] Datblygiad arall yn Lloegr yw bod o leiaf un cyngor wedi llwyddo i sefydlu cwmni ynni dielw. Robin Hood Energy yn Nottingham yw’r cwmni hwnnw. Nawr, pe bai’r pwerau cymhwysedd cyffredinol hyn yn dod i Gymru, a ydych yn credu y buasai hwnnw’n syniad y gallai rhai cynghorau lleol fynd ar ei drywydd yn effeithiol yma?
Well, Dirprwy Lywydd, there is a very long and proud history in Wales, dating back many years—and particularly during the inter-war years—of municipal socialism, in which local authorities were indeed the direct suppliers of utility services like water and like energy. Now, I am keen to see some of that spirit reinvented in the modern era. You can’t do it exactly as it was done then, but finding new ways in which local authorities can provide services, which make sure that those—and this is the case in the Nottinghamshire scheme, isn’t it? The scheme is focused on making sure that those who have the least ability to pay bills are not further disadvantaged by being drawn into the most expensive forms of tariff. By organising it on a public basis and a not-for-profit distribution basis, it is more possible to make sure that tariffs are available that protect those who need that protection the most. I’m sure there will be some Welsh local authorities who will want to look at that experience and see whether they will be able to do more of that sort here in Wales.
Wel, Dirprwy Lywydd, mae gennym hanes hir a balch iawn yng Nghymru, sy’n dyddio’n ôl dros nifer o flynyddoedd—ac yn enwedig yn ystod y blynyddoedd rhwng y ddau ryfel byd—o sosialaeth ddinesig, lle’r oedd awdurdodau lleol yn wir yn gyflenwyr uniongyrchol i wasanaethau cyfleustodau fel dŵr ac ynni. Nawr, rwy’n awyddus i weld rhywfaint o’r ysbryd hwnnw’n cael ei ailddyfeisio yn y cyfnod modern. Ni allwch wneud pethau’n union fel y caent eu gwneud bryd hynny, ond mae dod o hyd i ffyrdd newydd y gall awdurdodau lleol ddarparu gwasanaethau, gan sicrhau eu bod—ac onid yw hyn yn wir am y cynllun yn Swydd Nottingham? Mae’r cynllun yn canolbwyntio ar sicrhau nad yw’r rhai sydd leiaf abl i dalu biliau o dan anfantais bellach wrth gael eu denu at y mathau drytaf o dariff. Drwy drefnu pethau ar sail gyhoeddus ac ar sail dosbarthu dielw, mae’n fwy posibl sicrhau bod tariffau ar gael sy’n diogelu’r rheini sydd angen eu diogelu fwyaf. Rwy’n siŵr y bydd rhai awdurdodau lleol yng Nghymru yn awyddus i edrych ar y profiad hwnnw a gweld a allant wneud mwy o’r math hwnnw o beth yma yng Nghymru.
Thank you very much. Question 3—Adam Price.
Diolch yn fawr iawn. Cwestiwn 3—Adam Price.
3. A wnaiff Llywodraeth Cymru gael gwared ar y cap ar gyflogau’r sector cyhoeddus? (OAQ51243)
3. Will the Welsh Government scrap the public sector pay cap? (OAQ51243)
Dirprwy Lywydd, the pay cap imposed by the UK Government should end, and the UK Government, not Welsh public services, must find the money to do so.
Dirprwy Lywydd, dylai’r cap cyflog a osodwyd gan Lywodraeth y DU ddod i ben, a rhaid i Lywodraeth y DU, nid gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, ddod o hyd i’r arian i wneud hynny.
Well, the Scottish Government, last month, in its programme for government, has committed to scrapping the pay cap for NHS staff, for teachers, for civil servants and other hard-pressed public sector workers. Responding to this, the interim leader of the Labour Party in Scotland, Alex Rowley, said:
This SNP u-turn is long overdue, and it is welcome to see that’
finance secretary
Derek Mackay has finally followed Labour’s lead to end the pay cap.’
Now, Labour are calling for the Westminster Government to scrap the pay cap. They’re applauding the Scottish Government in scrapping the pay cap. But, in the case of the one Government where they could end it themselves, they’re refusing to do so. Isn’t this rank hypocrisy of the worst kind?
Wel, y mis diwethaf ymrwymodd Llywodraeth yr Alban, yn ei rhaglen lywodraethu, i gael gwared ar y cap cyflog ar gyfer staff y GIG, ar gyfer athrawon, ar gyfer gweision sifil a gweithwyr eraill yn y sector cyhoeddus sy’n ei chael yn anodd. Wrth ymateb i hyn, dywedodd arweinydd dros dro’r Blaid Lafur yn yr Alban, Alex Rowley:
Mae’n hen bryd i’r SNP wneud y tro pedol hwn, ac mae’n braf gweld bod
yr ysgrifennydd cyllid
Derek Mackay wedi dilyn arweiniad Llafur wrth gael gwared ar y cap cyflog o’r diwedd.
Nawr, mae Llafur yn galw ar Lywodraeth San Steffan i gael gwared ar y cap cyflog. Maent yn canmol Llywodraeth yr Alban am gael gwared ar y cap cyflog. Ond mae’r unig Lywodraeth a allai gael gwared arno eu hunain yn gwrthod gwneud hynny. Onid rhagrith o’r math gwaethaf yw hyn?
What it is, Dirprwy Lywydd, is a reflection of the different levers available to different Governments in parts of the United Kingdom. I am meeting Derek Mackay tomorrow. I look forward to discussing with him how far he has got in his plans. We don’t have much detail yet, either of the extent to which the pay cap will be able to be lifted in Scotland, or how he intends to pay for that, but his ability to raise funds is of a different order to ours, and he does not have to make some of the arguments I have to make about the UK Government’s impact on our budget. So, I look forward to discussing it further with him, but the difference lies not in the sense that Adam Price outlined, but in the different set of tools and capacities that different parts of the United Kingdom have to take action in this area.
Adlewyrchiad yw hyn, Dirprwy Lywydd, o’r gwahanol ddulliau sydd ar gael i Lywodraethau gwahanol mewn rhannau o’r Deyrnas Unedig. Rwy’n cyfarfod â Derek Mackay yfory. Edrychaf ymlaen at drafod gydag ef pa mor bell y mae wedi mynd gyda’i gynlluniau. Nid oes gennym lawer o fanylion eto ynglŷn ag i ba raddau y gellir cael gwared ar y cap cyflog yn yr Alban, na sut y mae’n bwriadu talu am hynny, ond mae ei allu i godi arian yn wahanol iawn i’n gallu ninnau, ac nid oes yn rhaid iddo wneud rhai o’r dadleuon sy’n rhaid i mi eu gwneud ynglŷn ag effaith Llywodraeth y DU ar ein cyllideb. Felly, edrychaf ymlaen at drafod hynny ymhellach gydag ef, ond nid yw’r gwahaniaeth yn ymwneud â’r hyn a amlinellodd Adam Price, ond yn hytrach, mae’n ymwneud â’r set wahanol o offer a galluoedd sydd gan wahanol rannau o’r Deyrnas Unedig i roi camau gweithredu ar waith yn y maes hwn.
Public sector workers in Wales deserve a pay rise. Public sector workers in Wales need a pay rise. They’re still paying the price for the casino capitalist bankers who took us into an economic crisis. Does the Cabinet Secretary agree that Westminster needs to end austerity and increase the budget allocation to Wales so that we will be able to give workers in Wales the well-deserved pay rise that they really should get?
Mae gweithwyr y sector cyhoeddus yng Nghymru yn haeddu codiad cyflog. Mae angen codiad cyflog ar weithwyr y sector cyhoeddus yng Nghymru. Maent yn dal i dalu’r pris am y bancwyr casino cyfalafol a aeth â ni i mewn i argyfwng economaidd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod angen i San Steffan ddod â chyni i ben a chynyddu’r dyraniad cyllidebol i Gymru fel y gallwn roi’r codiad cyflog haeddiannol y dylai gweithwyr yng Nghymru ei gael?
Dirprwy Lywydd, I entirely agree with what Mike Hedges has said. Of course public sector workers in Wales deserve to be properly paid for the work that they do, and he’s absolutely right to point to the fact that people who struggle on on wages that have not been increased year on year ask how it turned out that they were responsible for the banking crisis of a decade ago while those who were responsible for it appear to have to shoulder a good deal less of that burden. Mike is absolutely right as well, Dirprwy Lywydd, in saying that, just as the pay cap in Wales should be lifted, then the responsibility for paying for lifting that cap, for that policy in the first place, must come from those who are responsible for it. They must provide the money. The First Minister has provided a guarantee that if a cap is raised in November’s budget and the money flows to Wales to lift that cap, every penny of that will be devoted to that purpose.
Dirprwy Lywydd, rwy’n cytuno’n llwyr â’r hyn a ddywedodd Mike Hedges. Wrth gwrs, mae gweithwyr y sector cyhoeddus yng Nghymru yn haeddu cael eu talu’n iawn am y gwaith y maent yn ei wneud, ac mae’n llygad ei le wrth nodi’r ffaith bod pobl sy’n ymdrechu i ymdopi ar gyflogau nad ydynt wedi codi o un flwyddyn i’r llall yn gofyn sut mai hwy oedd yn gyfrifol am yr argyfwng bancio ddegawd yn ôl, tra bo’r rhai a oedd yn gyfrifol amdano i’w gweld yn gorfod ysgwyddo llawer iawn llai o’r baich hwnnw. Mae Mike yn llygad ei le hefyd, Dirprwy Lywydd, yn dweud, yn union fel y dylid cael gwared ar y cap cyflog yng Nghymru, fod yn rhaid i’r cyfrifoldeb am dalu i gael gwared ar y cap hwnnw, am y polisi hwnnw yn y lle cyntaf, ddod gan y rhai sy’n gyfrifol amdano. Rhaid iddynt hwy ddarparu’r arian. Os ceir gwared ar y cap yng nghyllideb mis Tachwedd a bod yr arian yn llifo i Gymru er mwyn cael gwared ar y cap hwnnw, mae’r Prif Weinidog wedi gwarantu y bydd pob ceiniog ohono’n cael ei neilltuo at y diben hwnnw.
Whilst we in UKIP recognise that the public sector pay cap must be brought to an end and all employees, not just a chosen few, should be paid commensurate with their work grades, we also believe that there are huge opportunities to avoid the high levels of waste in some parts of the public sector. Bureaucracy and waste are still prevalent in the NHS and, in some instances, could be said to be at epidemic levels. Does the Cabinet Secretary agree that only by reducing the huge levels of bureaucratic staffing endemic in our public services will we be able to fund true front-line staff, with salaries commensurate with their responsibilities, and this on a sustainable basis?
Er ein bod ni yn UKIP yn cydnabod bod yn rhaid cael gwared ar y cap ar gyflogau’r sector cyhoeddus ac y dylid talu pob gweithiwr, nid ychydig o rai dethol yn unig, yn gymesur â’u graddfeydd gwaith, rydym hefyd yn credu bod cyfleoedd enfawr i osgoi’r lefelau uchel o wastraff mewn rhai rhannau o’r sector cyhoeddus. Mae biwrocratiaeth a gwastraff yn gyffredin o hyd yn y GIG, ac mewn rhai achosion, gellid dweud eu bod ar lefelau epidemig. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno mai trwy leihau’r lefelau enfawr o staffio biwrocrataidd sy’n endemig yn ein gwasanaethau cyhoeddus yn unig y gallwn ariannu’r staff sydd ar y rheng flaen go iawn, gyda chyflogau sy’n gymesur â’u cyfrifoldebau, a gwneud hynny ar sail gynaliadwy?
I don’t agree with the point the Member has made in the way that he makes it. I would have agreed with him had he simply said that there are always efficiencies that can be made and ought to be made in public services. That is undoubtedly true. To go on, though, to make some far more sweeping assertion that public services are bloated bureaucracies just flies in the face of what we know about them. Many of our public services have very hollowed-out centres, have reduced the capacity that they have at the centre to run very large and very complex organisations to what I regard as the minimum sustainable level. Does that mean that they should not go on trying to make sure that money is squeezed out and put in the front line? No, it doesn’t. Should that money go to people who are providing front-line services? Yes, it should. Should that money be directed to a chosen few, as the Chief Secretary to the Treasury has suggested? No, it shouldn’t.
Nid wyf yn cytuno â phwynt yr Aelod yn y ffordd y mae’n ei wneud. Buaswn wedi cytuno gydag ef pe bai ond wedi dweud bod yna bob amser arbedion effeithlonrwydd y gellir eu gwneud ac y dylid eu gwneud mewn gwasanaethau cyhoeddus. Mae hynny’n sicr yn wir. Serch hynny, mae bwrw ymlaen i wneud honiad llawer mwy eithafol fod gwasanaethau cyhoeddus yn fiwrocratiaethau chwyddedig yn mynd yn groes i’r hyn y gwyddom amdanynt. Mae llawer o’n gwasanaethau cyhoeddus wedi eu diberfeddu i raddau helaeth, ac maent wedi lleihau eu gallu yn y canol i redeg sefydliadau mawr a chymhleth iawn ar yr hyn yr ystyriaf yn lefel isaf i allu bod yn gynaliadwy. A yw hynny’n golygu na ddylent barhau i geisio sicrhau bod arian yn cael ei wasgu allan a’i roi i’r rheng flaen? Nac ydy. A ddylai’r arian hwnnw fynd i’r bobl sy’n darparu gwasanaethau rheng flaen? Dylai. A ddylai’r arian hwnnw gael ei gyfeirio at rai pobl ddethol, fel y mae Prif Ysgrifennydd y Trysorlys wedi awgrymu? Na ddylai.
4. Pa ddarpariaeth ariannol y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’i gwneud ar gyfer awdurdodau lleol er mwyn iddynt gyflawni eu dyletswyddau atal? (OAQ51227)
4. What financial provision has the Cabinet Secretary made for local authorities to meet their prevention duties? (OAQ51227)
I thank the Member for that question. A large proportion of local government spending helps prevent difficulties from occurring or those difficulties from deteriorating further. In order to assist all local authorities in these endeavours, I have decided to provide an additional £1.77 million over and above the local government settlement to ensure that no local authority in Wales sees its budget reduced by more than 1 per cent compared to the current year.
Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Mae cyfran fawr o wariant llywodraeth leol yn helpu i atal anawsterau rhag digwydd, neu i atal yr anawsterau hynny rhag dirywio ymhellach. Er mwyn cynorthwyo pob awdurdod lleol gyda’r ymdrechion hyn, rwyf wedi penderfynu darparu £1.77 miliwn yn ychwanegol at y setliad llywodraeth leol i sicrhau na fydd cyllideb unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru yn gostwng fwy nag 1 y cant o gymharu â’r flwyddyn gyfredol.
Diolch. Well, in fact, this question was raised with me by the Red Cross and, after that, I wrote to you with a written question, and your reply recognised that local government is responsible for a range of preventative services, but similarly, then, responded with reference to local government funding in the round. What consideration have you therefore given to financial provision in the context that sustainable, community-driven development at local authority level, mobilising individuals, associations and institutions to come together and build on their social, cultural and material assets, putting them at the heart of decisions, will prevent care needs from becoming more serious and therefore save money for local authorities at times of budget reduction and the opposite?
Diolch. Wel, mewn gwirionedd, y Groes Goch a dynnodd fy sylw at y cwestiwn hwn, ac ar ôl hynny, ysgrifennais atoch gyda chwestiwn ysgrifenedig, ac roedd eich ateb yn cydnabod bod llywodraeth leol yn gyfrifol am ystod o wasanaethau ataliol, ond yn yr un modd, wedyn, fe ymateboch chi gan gyfeirio at gyllid llywodraeth leol yn gyffredinol. Pa ystyriaeth a roesoch, felly, i ddarpariaeth ariannol yn y cyd-destun y bydd datblygiadau cynaliadwy dan arweiniad y gymuned ar lefel awdurdodau lleol sy’n ysgogi unigolion, cymdeithasau a sefydliadau i ddod at ei gilydd ac adeiladu ar eu hasedau cymdeithasol, diwylliannol a materol, gan sicrhau eu bod yn ganolog wrth wneud penderfyniadau, yn atal anghenion gofal rhag dod yn fwy difrifol, ac felly’n arbed arian i awdurdodau lleol ar adegau pan fo’r gyllideb yn lleihau ac fel arall?
Well, Dirprwy Lywydd, I regularly agree with what Mark Isherwood says about the need for all public services to regard their users as assets, to make sure that, when people are involved with public services, they are not regarded as problems to be solved, but as joint participants in the business of bringing about improvement. That sense of co-production is particularly important in preventative services. We’re very lucky in Wales to have such a vibrant third sector that helps to mobilise citizens in exactly that way, and I have always believed that local authorities that seek to engage their citizens in that positive way are likely to be able to make greater impacts with the budgets they have, particularly at the preventative end.
Wel, Dirprwy Lywydd, rwy’n cytuno’n rheolaidd â’r hyn y dywed Mark Isherwood ynglŷn â’r angen i’r holl wasanaethau cyhoeddus ystyried eu defnyddwyr fel asedau, er mwyn sicrhau, pan fo pobl yn ymwneud â gwasanaethau cyhoeddus, nad ydynt yn cael eu hystyried yn broblemau i’w datrys, ond yn gyd-gyfranogwyr yn y gwaith o sicrhau gwelliant. Mae’r ymdeimlad hwnnw o gydgynhyrchu’n arbennig o bwysig mewn gwasanaethau ataliol. Rydym yn ffodus iawn yng Nghymru fod ein trydydd sector mor fywiog ac yn helpu i ysgogi dinasyddion yn yr union ffordd honno, ac rwyf bob amser wedi credu bod awdurdodau lleol sy’n ceisio ymgysylltu â’u dinasyddion yn y ffordd gadarnhaol honno yn debygol o allu cael mwy o effaith gyda’r cyllidebau sydd ganddynt, yn enwedig mewn perthynas ag atal.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am yr egwyddorion sy’n llywio ystyriaeth Llywodraeth Cymru o drethi newydd? (OAQ51244)[W]
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the principles that steer the Welsh Government’s consideration of new taxes? (OAQ51244)[W]
Diolch yn fawr am y cwestiwn. Mae’r pump egwyddor sy’n sail i bolisi trethi Cymru, fel y maent wedi’u nodi yn y fframwaith polisi trethi, yn llywio ein hystyriaeth o drethi newydd.
Thank you very much for that question. The five principles underpinning Welsh tax policy, as set out in the tax policy framework, underpin our approach to the consideration of new taxes.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am yr ateb. Ond o gofio bod y trethi newydd, wrth gwrs—unrhyw dreth newydd sy’n cael ei chyflwyno—yn gorfod cael cydsyniad Llywodraeth San Steffan yn ogystal, ac o edrych ar y pedair treth sydd nawr o dan ystyriaeth, pob un gyda rhinweddau ac anfanteision sy’n amrywio o’i gwmpas, pa mor bwysig yw e i’r Llywodraeth a’r Ysgrifennydd Cabinet bod o leiaf un o’r trethi yna, y dreth yn ymwneud â gwaredu plastig, yn newid ymddygiad pobl yn hytrach na chael ei gweld fel dreth sy’n codi arian oddi ar bobl? A ydy hwnnw’n awgrymu bod treth o’r math yna, fel gyda bagiau plastig o’r blaen, yn yr archfarchnadoedd ac ati, yn dreth sydd yn debyg o ennill cefnogaeth nid yn unig yn San Steffan, ond hefyd gan drwch y boblogaeth yma yng Nghymru?
I thank the Cabinet Secretary for that answer, but, bearing in mind that these new taxes and any new tax introduced does have to have the consent of the Westminster Government too, and in looking at the four taxes currently being considered, each with their benefits and disbenefits, how important is it for the Government and the Cabinet Secretary that at least one of those taxes, the disposals of plastics tax, seeks a change in behaviour rather than is one that raises funds? And would that suggest that a tax of this kind, as with the plastic bag levy in supermarkets and so on in the past, is a tax that’s likely to gain support not only in Westminster but also among the majority of the population here in Wales?
Wel, Dirprwy Lywydd, jest i ddweud bod un o’r trethi newydd sydd gyda ni yn barod—y dreth gwarediadau tirlenwi, wrth gwrs—yn enghraifft o dreth sy’n trio cael effaith ar ymddygiad pobl mwy na chodi arian. So, rydw i’n cydnabod yr egwyddor y mae Simon Thomas wedi’i hawgrymu. Mae’r trethi newydd, pan fyddem ni’n eu hystyried nhw, pan fyddem ni’n gwneud yr achos y bydd yn rhaid i ni ei wneud pan fyddem ni’n mynd i San Steffan—mae mwy nag un peth rŷm ni’n gallu rhoi i mewn i’r asesiad yna, a’r effaith ar ymddygiad, gydag un neu ddau o bethau, yw un o’r pethau pwysig rŷm ni’n gallu gweithio lan a rhoi mewn i’r penderfyniad y bydd yn rhaid i ni ei wneud yn y flwyddyn newydd, pan fyddem ni’n dod i ddewis un o’r posibiliadau i’w roi ymlaen i brofi’r posibiliadau newydd sydd gyda ni dan y Ddeddf Cymru 2014.
Well, Deputy Presiding Officer, just to say that one of the new taxes that we already have, namely landfill disposals tax, is an example of a tax that tries to influence people’s behaviour more than actually raising revenue. So, I acknowledge the principle that Simon Thomas has alluded to. The new taxes, when we consider them and when we make the case for them that we will have to present when we go to Westminster—there is more than one element that we can include in that assessment, and the impact on behaviour, with a few other things, is one of the important issues that we can work up and include in the decision that we have to take in the new year, when we come to select one of the options to put forward in order to test the new possibilities that we have under the Wales Act 2014.
Last night, Cabinet Secretary, I attended a cross-party group meeting on tourism, and there were many tourism operators there who were extremely concerned about your suggestion that a tourism tax should be seriously considered for implementation here in Wales. The genie, of course, has been let out of the bottle, and, even if you rule this out early on, which I very much hope that you will, the spectre of the very prospect of a tourism tax that you have now allowed to be in people’s minds will put people off. They’ve already said this at the meeting. Now, given the fact—[Interruption.] Given the fact that this has received such a negative reception from the tourism industry that it’s causing many tourism businesses to hold off on investing in their own facilities, do you accept that it was a huge error of judgment to even bring forward suggestions for a tourism tax, and will you now rule it out for the whole duration of at least this Assembly term?
Neithiwr, Ysgrifennydd y Cabinet, mynychais gyfarfod grŵp trawsbleidiol ar dwristiaeth, ac roedd llawer o weithredwyr twristiaeth yno a oedd yn bryderus iawn ynglŷn â’ch awgrym y dylid rhoi ystyriaeth ddifrifol i weithredu treth dwristiaeth yma yng Nghymru. Mae’r genie, wrth gwrs, wedi dianc o’r botel, a hyd yn oed os ydych yn diystyru hyn yn gynnar, ac rwy’n mawr obeithio y gwnewch, bydd bwgan y posibilrwydd o dreth dwristiaeth rydych wedi caniatáu iddo fod ym meddyliau pobl yn peri pryder iddynt. Maent eisoes wedi dweud hyn yn y cyfarfod. Nawr, o ystyried y ffaith—[Torri ar draws.] O ystyried y ffaith bod hyn wedi cael ymateb mor negyddol gan y diwydiant twristiaeth fel ei fod yn achosi i lawer o fusnesau twristiaeth oedi rhag buddsoddi yn eu cyfleusterau eu hunain, a ydych yn derbyn bod hyd yn oed crybwyll awgrymiadau ar gyfer treth dwristiaeth wedi bod yn gamgymeriad enfawr, ac a fyddwch yn awr yn diystyru hyn am y tymor Cynulliad hwn o leiaf?
The Member, as ever, so wildly exaggerates his case that it loses any impact that it might have made. I’m interested to hear about his meeting last night. I do hope that he wasn’t encouraging other Members—[Interruption.]
Mae’r Aelod, fel bob amser, yn gorliwio’i achos i’r fath raddau nes ei fod yn colli unrhyw effaith y gallai fod wedi’i chael. Hoffwn glywed am ei gyfarfod neithiwr. Rwy’n gobeithio nad oedd yn annog Aelodau eraill—[Torri ar draws.]
You’ve asked the question. Will you listen to the Cabinet Secretary give the answer, please, without interrupting? Thank you. Cabinet Secretary.
Rydych wedi gofyn y cwestiwn. A wnewch chi wrando ar ymateb Ysgrifennydd y Cabinet, os gwelwch yn dda, heb dorri ar draws? Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet.
I’m simply saying, Dirprwy Lywydd, that I do hope that he wasn’t encouraging other Members of his party to attend that meeting and ask questions. Otherwise, the Member behind him—he will be in great trouble with her as a result.
As the Member knows perfectly well, what we have done is to propose four potential ideas—all of them utterly mainstream ideas, all of them ideas that have been tried in other parts of the world. All of them have been part of the debate that has been alive here in Wales over recent months. They are no more than possibilities and each one of them will be carefully analysed.
My real disappointment, Dirprwy Lywydd, in the contribution the Member made is that, instead of wanting to use the new opportunity that we have here in Wales to have an open debate about these things and to hear the evidence and to hear from people who have different views and then to weigh it up in a proper way, he wants to foreclose that debate before it’s even begun. I think that is a disappointing way to think about the way in which our democracy here in Wales should operate.
Rwyf ond yn dweud, Dirprwy Lywydd, fy mod yn gobeithio nad oedd yn annog Aelodau eraill o’i blaid i fynychu’r cyfarfod hwnnw a gofyn cwestiynau. Fel arall, bydd yr Aelod y tu ôl iddo—bydd mewn cryn drafferth gyda hi yn sgil hynny.
Fel y gŵyr yr Aelod yn iawn, yr hyn rydym wedi’i wneud yw cynnig pedwar syniad posibl—pob un ohonynt yn syniadau hollol brif ffrwd, pob un ohonynt yn syniadau sydd wedi’u profi mewn rhannau eraill o’r byd. Mae pob un ohonynt wedi bod yn rhan o’r ddadl sydd wedi bod yn mynd rhagddi yma yng Nghymru dros y misoedd diwethaf. Nid ydynt yn ddim mwy na phosibiliadau a bydd pob un ohonynt yn cael ei ddadansoddi’n ofalus.
Yr hyn sy’n siom go iawn i mi ynglŷn â chyfraniad yr Aelod, Dirprwy Lywydd, yw ei fod eisiau cau’r caead ar y ddadl cyn iddi ddechrau hyd yn oed, yn hytrach na defnyddio’r cyfle newydd sydd gennym yma yng Nghymru i gael trafodaeth agored ynglŷn â’r pethau hyn ac i glywed y dystiolaeth a chlywed gan bobl sydd â safbwyntiau gwahanol a phwyso a mesur wedyn yn y ffordd briodol. Credaf fod honno’n ffordd siomedig o feddwl sut y dylai ein democratiaeth weithio yma yng Nghymru.
To follow up that question—I understand that the finance Secretary is obviously not going to be able to rule in our out any of these taxes at the moment—will he bear in mind, in making up his mind, the report of the World Economic Forum on travel, which ranks the United Kingdom 140 out of 141 countries in the world for cost competitiveness in the tourism industry? Only one country in the world has higher tourist taxes than us already, if you include things like air passenger duty and VAT, and maintaining the competitiveness of the Welsh economy, particularly for international tourism, ought to be one of the important principles underlying any decisions on taxes the Welsh Government makes.
I ddilyn y cwestiwn hwnnw—rwy’n deall na fydd yr Ysgrifennydd cyllid, yn amlwg, yn gallu ystyried na diystyru unrhyw un o’r trethi hyn ar hyn o bryd—a wnaiff gofio, wrth iddo wneud ei benderfyniad, adroddiad Fforwm Economaidd y Byd ar deithio, sydd wedi gosod y Deyrnas Unedig yn safle 140 o 141 o wledydd yn y byd mewn perthynas â chystadleurwydd o ran cost yn y diwydiant twristiaeth? Un wlad yn unig yn y byd sydd â threthi twristiaeth uwch na ni eisoes, os ydych yn cynnwys pethau fel y doll teithwyr awyr a TAW, a dylai cynnal cystadleurwydd economi Cymru, yn enwedig ar gyfer twristiaeth ryngwladol, fod yn un o’r egwyddorion pwysig sy’n sail i unrhyw benderfyniadau y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud ynglŷn â threthi.
I think that all evidence from anywhere around the world is worth considering as part of the debate we need to have about which of these taxes is worth taking forward. There are many examples from elsewhere of tourism taxes. We need to look at what their advantages are and where there have been disadvantages identified. The evidence that the Member has pointed to this afternoon can be taken into consideration in that wider debate.
Credaf fod yr holl dystiolaeth o unrhyw fan yn y byd yn werth ei hystyried yn rhan o’r ddadl y mae angen i ni ei chael ynglŷn â pha rai o’r trethi hyn sy’n werth bwrw ymlaen â hwy. Mae llawer o enghreifftiau o drethi twristiaeth mewn mannau eraill. Mae angen inni ystyried beth yw eu manteision a lle y nodwyd anfanteision. Gellir ystyried y dystiolaeth y cyfeiriodd yr Aelod ati y prynhawn yma yn rhan o’r ddadl ehangach honno.
Following on from Simon’s question on the principles underlying new taxes or levies, can I ask to what extent the future generations and well-being Act and the principles underlying that are enshrined within new proposals? We know that the proportion of elderly people requiring residential care is forecast to rise by over 80 per cent by 2035, less than 20 years hence, alongside a rise of nearly 70 per cent in the proportion requiring non-residential care.
Gerald Holtham and Tegid Roberts have suggested that a hypothecated trustee-led small levy going into a fund, an enhanced social insurance fund in Wales, could fund adequate social care in Wales for the foreseeable future. Wouldn’t this be a fine example of using the principles enshrined in the future generations and well-being Act to guide the development of Welsh taxes and levies and to improve the lives of Welsh citizens?
Yn dilyn cwestiwn Simon ynglŷn â’r egwyddorion sy’n sail i drethi neu ardollau newydd, a gaf fi ofyn i ba raddau y mae Deddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol a’r egwyddorion sy’n sail iddi wedi eu hymgorffori yn y cynigion newydd? Gwyddom y bydd y gyfran o bobl hŷn y rhagwelir y bydd angen gofal preswyl arnynt yn codi dros 80 y cant erbyn 2035, mewn llai nag 20 mlynedd, ynghyd â chynnydd o bron i 70 y cant yn y gyfran sydd angen gofal dibreswyl.
Mae Gerald Holtham a Tegid Roberts wedi awgrymu y gallai ardoll fach wedi’i neilltuo, o dan arweiniad ymddiriedolwyr i fynd i gronfa, cronfa yswiriant cymdeithasol estynedig yng Nghymru, ariannu gofal cymdeithasol digonol yng Nghymru yn y dyfodol y gellir ei ragweld. Oni fuasai hon yn enghraifft wych o ddefnyddio’r egwyddorion a ymgorfforir yn Neddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol i arwain datblygiad trethi ac ardollau yng Nghymru ac i wella bywydau dinasyddion Cymru?
I thank Huw Irranca-Davies for that. Three of the four different possibilities on our list have now been mentioned this afternoon. I think that’s a really good sign of our ability to have a proper debate about the different ways in which powers that have come to Wales might be used.
The work of Gerry Holtham and Tegid Roberts is very serious. They met recently, I know, with my colleague Rebecca Evans and talked about more work that needs to be done to build on that possibility. What I’m then keen to do, Dirprwy Lywydd, as I’ve explained in the Chamber before, is to test the new machinery that the 2014 Act sets out. I will be discussing that with the Chief Secretary to the Treasury when I meet her tomorrow. There are a series of tests that we will need to be able to answer at the UK level here when a Government were to decide on which, if any, of the candidates to bring forward. Then, consistency with the principles of the well-being of future generations Act would undoubtedly be something that any Minister would expect to be scrutinised upon and tested upon by other Members.
Diolch i Huw Irranca-Davies. Mae tri o’r pedwar posibilrwydd gwahanol ar ein rhestr bellach wedi cael eu crybwyll y prynhawn yma. Credaf fod hynny’n arwydd da iawn o’n gallu i gael trafodaeth briodol ynglŷn â’r gwahanol ffyrdd y gellid defnyddio pwerau sydd wedi dod i Gymru.
Mae gwaith Gerry Holtham a Tegid Roberts yn ddifrifol iawn. Gwn eu bod wedi cyfarfod yn ddiweddar â’m cyd-Aelod Rebecca Evans ac wedi sôn am fwy o waith sydd angen ei wneud er mwyn adeiladu ar y posibilrwydd hwnnw. Yr hyn rwy’n awyddus i’w wneud wedyn, Dirprwy Lywydd, fel rwyf wedi egluro yn y Siambr o’r blaen, yw treialu’r mecanweithiau newydd a nodir yn Neddf 2014. Byddaf yn trafod hynny gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys pan fyddaf yn cyfarfod â hi yfory. Ceir cyfres o brofion y bydd angen i ni allu eu hateb ar lefel y DU yma pan fydd Llywodraeth yn penderfynu pa geisiadau i’w cyflwyno, os o gwbl. Yna, byddai cysondeb ag egwyddorion Deddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol yn sicr yn rhywbeth y byddai unrhyw Weinidog yn disgwyl i Aelodau eraill graffu arno a’i brofi.
Thank you very much. And finally question 6—Angela Burns.
Diolch yn fawr. Ac yn olaf, cwestiwn 6—Angela Burns.
6. Pa astudiaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi’u cynnal ynghylch effaith bosibl unrhyw drethi y mae’n ystyried eu cyflwyno yn ystod y pumed Cynulliad? (OAQ51236)
6. What studies has the Welsh Government undertaken on the potential impact of any taxes it is considering introducing during the fifth Assembly? (OAQ51236)
I thank Angela Burns for that question. As she knows, I have announced four potential tax proposals, to be considered during this autumn. We will continue to seek opinions and evidence to inform the decision about which one of those four possibilities should be progressed to the next stage.
Diolch i Angela Burns am ei chwestiwn. Fel y gŵyr, rwyf wedi cyhoeddi pedwar cynnig treth posibl, i gael eu hystyried yn ystod yr hydref. Byddwn yn parhau i ofyn am farn a thystiolaeth er mwyn llywio’r penderfyniad ynglŷn â pha un o’r pedwar posibilrwydd y dylid bwrw ymlaen ag ef i’r cam nesaf.
Cabinet Secretary, thank you for that answer. On page 23 of the Welsh Government tax policy report, there is a boast that there was a considerable public response to the call for ideas about proposals for new taxes. Figures in the same report show that you had the sum total of 305 responses, which represents 0.009 per cent of the Welsh population. One might say that was a slight exaggeration. Can you please tell me how many of these responses were from private individuals rather than lobbying groups and how many suggested to you that a tourism levy was the best way forward?
Ysgrifennydd y Cabinet, diolch am eich ateb. Ar dudalen 23 o adroddiad polisi trethi Llywodraeth Cymru, ceir ymffrost eu bod wedi cael cryn dipyn o ymateb gan y cyhoedd i’r alwad am syniadau am gynigion ar gyfer trethi newydd. Dengys ffigurau yn yr un adroddiad eich bod wedi cael cyfanswm o 305 o ymatebion, sy’n 0.009 y cant o boblogaeth Cymru. Gellid dadlau eich bod wedi gorliwio pethau i raddau. A allwch ddweud wrthyf faint o’r ymatebion hyn a gafwyd gan unigolion preifat yn hytrach na grwpiau lobïo, a sawl un a awgrymodd mai ardoll dwristiaeth oedd y ffordd orau ymlaen?
Well, I take a different view than the Member does about the fact that 300 responses were received to a statement made here in the Assembly. It wasn’t even an official consultation exercise. I remember saying here during that statement that, uniquely in my experience, I was receiving e-mails in the Chamber from members of the public as part of that debate. I think the fact that 300 people decided that this was a discussion they wanted to take part in and that 60 different ideas emerged as a result of it—I think that is, in my mind, a pretty healthy sense that people out there want to take an interest and want to make a contribution to a new set of possibilities that we’ve never had here before. I’m perfectly happy to write to the Member giving her an idea of where people came from, but my—without checking, let me say that—impression from the letters that I saw and the e-mails that I received is that these very largely were individual citizens interested in what goes on in this Chamber and wishing to make their contribution to it.
Wel, mae fy marn i ynglŷn â’r ffaith bod 300 o ymatebion wedi dod i law i ddatganiad a wnaed yma yn y Cynulliad yn wahanol i farn yr Aelod. Nid oedd yn ymarfer ymgynghori swyddogol hyd yn oed. Rwy’n cofio dweud yma yn ystod y datganiad fy mod, am yr unig dro yn fy mhrofiad, yn cael negeseuon e-bost yn y Siambr gan aelodau o’r cyhoedd fel rhan o’r ddadl honno. Credaf fod y ffaith bod 300 o bobl wedi penderfynu bod hon yn drafodaeth roeddent yn awyddus i fod yn rhan ohoni, a bod 60 o syniadau gwahanol wedi dod i’r amlwg o ganlyniad iddi—credaf fod hynny, yn fy marn i, yn arwydd eithaf amlwg fod pobl yn awyddus i ddangos diddordeb ac yn awyddus i wneud cyfraniad i set newydd o bosibiliadau nad ydym erioed wedi eu cael yma o’r blaen. Rwy’n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod i roi syniad iddi o ble y doi pobl, ond—heb wirio, gadewch i mi ddweud hynny—yr argraff a gefais o’r llythyrau a welais a’r negeseuon e-bost a gefais yw mai dinasyddion unigol oedd y rhain i raddau helaeth, sydd â diddordeb yn yr hyn sy’n digwydd yn y Siambr hon ac sy’n awyddus i wneud eu cyfraniad yn hynny o beth.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr, Ysgrifennydd y Cabinet.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Item 2 on the agenda is questions to the Assembly Commission, which this afternoon are being answered by the Llywydd. Question 1, Bethan Jenkins.
Eitem 2 ar yr agenda yw cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad, a byddant yn cael eu hateb y prynhawn yma gan y Llywydd. Cwestiwn 1, Bethan Jenkins.
1. A wnaiff y Comisiwn amlinellu’r rheolau sy’n ymwneud â gwerthwyr preifat, fel y Big Issue, ar neu y tu allan i ystâd y Cynulliad? (OAQ51228)
1. Will the Commission outline the rules relating to private vendors, such as the Big Issue, on or outside the Assembly estate? (OAQ51228)
Mae’n rhaid i unrhyw weithgaredd yn ardaloedd cyhoeddus ystâd y Cynulliad gael ei noddi gan Aelod Cynulliad. Ni chaiff Aelodau’r Cynulliad ddefnyddio digwyddiadau o’r fath i gynnal gweithgareddau a fyddai o fudd ariannol, gan gynnwys gweithgareddau codi arian. Os yw Aelodau’r Cynulliad eisiau newid y rheolau hyn, yna mae rhwydd hynt i chi anfon sylwadau at Gomisiwn y Cynulliad, a byddwn yn ystyried pob agwedd ar y polisi.
All activities in the public areas of the Assembly estate require sponsorship by an Assembly Member. Assembly Members may not use such events for activities that are for financial gain, including fundraising. Should Assembly Members have concerns about these rules, they are at liberty to make representations to the Assembly Commission, and we will consider the policy in the round.
I was asking in relation to discussions that I had with ‘The Big Issue’ when I was selling copies with them in Cardiff. They were saying that they were getting squeezed out by people who were begging in Cardiff so that they couldn’t potentially sell their issues very well there. So, I was wondering whether there was capacity around the estate for some ‘The Big Issue’ vendors to come and sell to those who are working in the Assembly or around the Assembly estate, given that this is a noble cause that will help people get off the streets from being homeless to potentially back into work. So, I was wondering—. Obviously, if I need to write, I can write, but I’m wondering whether there is any flexibility in the system just so that we can be assured that we have tried to encourage people to buy ‘The Big Issue’ in and around the Assembly estate.
Roeddwn yn gofyn mewn perthynas â thrafodaethau a gefais gyda ‘The Big Issue’ pan oeddwn yn gwerthu copïau gyda hwy yng Nghaerdydd. Roeddent yn dweud eu bod yn cael eu gwasgu allan gan bobl a oedd yn cardota yng Nghaerdydd fel na allent werthu eu cylchgronau yn dda iawn yno. Felly, tybed a oes capasiti yn yr ystad i rai o werthwyr ‘The Big Issue’ ddod i werthu i’r rhai sy’n gweithio yn y Cynulliad neu o gwmpas ystad y Cynulliad, o ystyried bod hwn yn achos da a fydd yn cynorthwyo pobl i ddod oddi ar y strydoedd, o fod yn ddigartref i gael gwaith, o bosibl. Felly, tybed—. Yn amlwg, os oes angen i mi ysgrifennu, gallaf ysgrifennu, ond tybed a oes unrhyw hyblygrwydd yn y system fel y gallwn gael sicrwydd ein bod wedi ceisio annog pobl i brynu ‘The Big Issue’ yn ystad y Cynulliad a’r cyffiniau.
Mae gwerthu ‘The Big Issue’, wrth gwrs, yn gyfraniad gwerthfawr iawn i fod o gefnogaeth i bobl sydd yn ddigartref ac i hyrwyddo’r achos i fynd i daclo digartrefedd. Mae polisi y Cynulliad, wrth gwrs, ar hyn o bryd yn golygu na fedrir caniatáu codi arian ar ystâd y Cynulliad. Mae hynny’n wir am bob achos da y gallai unrhyw Aelod Cynulliad fan hyn ei gynnig fel syniad. Ond mae’n wir i ddweud hefyd y gallech chi ysgrifennu at y Comisiwn a gofyn am eithriad posib, ond fe fyddwn ni’n gorfod codi’r mater unwaith eto. Unwaith mae rhywun yn caniatáu un eithriad, yna fe allaf i warantu y bydd pob un ohonoch chi fel Aelodau eisiau cyflwyno eithriadau eraill, a’r rheini i gyd hefyd yn achosion da, mae’n siŵr.
Selling ‘The Big Issue’, of course, makes a very valuable contribution to support people who are homeless and to promote the case for tackling homelessness. The Assembly’s policy, of course, at present means that we cannot allow any fundraising activities on the Assembly estate, and that’s true of any charity or good cause that any Assembly Member here could propose as an idea. But it is true to say also that you could write to the Commission and request a possible exemption being made, but we would have to raise the issue once again. Once one allows one exception, then I can guarantee that each one of you as Assembly Members would wish to offer other exemptions, and I’m sure they would all be good causes.
2. Pa ymdrechion y mae’r Comisiwn yn eu gwneud i hyrwyddo addysg wleidyddol? (OAQ51233)
2. What efforts is the Commission undertaking to promote political education? (OAQ51233)
Mae’r Cynulliad wedi darparu gweithgareddau addysgol ar gyfer cannoedd o filoedd o blant a phobl ifanc ar yr ystâd mewn ysgolion, colegau a lleoliadau y tu allan i’r ysgol ar draws Cymru. Ers ei sefydlu yn y flwyddyn 2000, mae’r tîm wedi darparu gweithgareddau ar gyfer disgyblion ysgol cynradd ac uwchradd a myfyrwyr colegau gan alinio ei wasanaethau gydag anghenion y cwricwlwm.
The Assembly has delivered educational activities for hundreds of thousands of children and young people on the estate, in schools, colleges and out-of-school settings across Wales. Since its establishment in 2000, the team has delivered activities for primary and secondary school pupils and college students, aligning its services with the curriculum needs.
Commissioner—sorry, Llywydd—a healthy democracy means engaged and informed citizens and I’ve been raising the issue of political and democratic education in schools for some time, but we’ve also got a democratic information deficit amongst adults. In both 2016 and 2017, major surveys have suggested that just over a third of Welsh voters do not know that health is a devolved issue, believing instead that the Welsh NHS is run by the Conservative Government in Westminster.
For education, the percentage of respondents not knowing that education is devolved is even higher again. All available evidence suggests that an information deficit that is as unusually high as it is in Wales can affect the outcome of elections and referenda—it’s serious stuff. Will the Assembly Commission work either with the Welsh Government or on its own to take steps to improve political education, information and awareness in Wales, and do you accept that what’s happened to date is inadequate?
Comisiynydd—mae’n ddrwg gennyf, Llywydd—mae democratiaeth iach yn golygu dinasyddion gwybodus sy’n cymryd rhan ac rwyf wedi bod yn codi mater addysg wleidyddol a democrataidd mewn ysgolion ers peth amser, ond mae gennym ddiffyg gwybodaeth ddemocrataidd ymhlith oedolion hefyd. Yn 2016 a 2017, mae arolygon cynhwysfawr wedi awgrymu nad yw dros draean o bleidleiswyr Cymru yn gwybod bod iechyd yn fater wedi’i ddatganoli, ac yn credu bod y GIG yng Nghymru yn cael ei redeg gan y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan.
O ran addysg, mae canran yr ymatebwyr nad ydynt yn ymwybodol fod addysg wedi’i datganoli yn uwch byth. Mae’r holl dystiolaeth sydd ar gael yn awgrymu y gall diffyg gwybodaeth ar lefelau mor anarferol o uchel â’r hyn ydynt yng Nghymru effeithio ar ganlyniadau etholiadau a refferenda—mae’n fater difrifol. A wnaiff Comisiwn y Cynulliad weithio naill ai gyda Llywodraeth Cymru neu ar ei ben ei hun i roi camau ar waith i wella addysg, gwybodaeth ac ymwybyddiaeth wleidyddol yng Nghymru, ac a ydych yn derbyn bod yr hyn sydd wedi digwydd hyd yma yn annigonol?
Well, the surveys that you’ve alluded to are disappointing in the level of knowledge that the people of Wales have as to where responsibility lies for decision making on devolved areas and non-devolved areas of competence. We know that, as an Assembly, coverage of our work here is limited in how it gets to the people of Wales through traditional media and press sources. That’s why the Commission established the digital taskforce that provided us with recommendations on how we can improve the communication directly with the people of Wales, especially through new media sources. So, the Commission will be looking at how we put those recommendations from the digital taskforce into action.
But it is the responsibility of all of us here, as AMs, or MPs elsewhere, to be clear with our own constituents where the responsibility lies for devolved and non-devolved areas of work when we do our constituency work, but also when we do the electioneering that appears on the horizon every now and again.
Wel, mae’r arolygon y cyfeirioch atynt yn siomedig o ran lefel y wybodaeth sydd gan bobl Cymru ynglŷn â phwy sy’n gyfrifol am wneud penderfyniadau ar feysydd cymhwysedd sydd wedi’u datganoli a heb eu datganoli. Gwyddom, fel Cynulliad, fod y sylw a roddir i’n gwaith yma yn gyfyngedig o ran sut y mae’n cyrraedd pobl Cymru drwy ffynonellau traddodiadol y cyfryngau a’r wasg. Dyna pam y sefydlodd y Comisiwn y tasglu digidol, a roddodd argymhellion i ni ynglŷn â sut y gallwn wella cyfathrebu uniongyrchol â phobl Cymru, yn enwedig trwy ffynonellau cyfryngau newydd. Felly, bydd y Comisiwn yn edrych ar sut rydym yn rhoi’r argymhellion hynny gan y tasglu digidol ar waith.
Ond mae’n gyfrifoldeb i bawb ohonom yma, fel Aelodau Cynulliad, neu Aelodau Seneddol mewn man arall, i ddweud yn glir wrth ein hetholwyr pwy sy’n gyfrifol am feysydd gwaith sydd wedi’u datganoli a heb eu datganoli wrth wneud ein gwaith etholaethol, ond hefyd pan fyddwn yn gwneud y gwaith etholiadol sy’n ymddangos ar y gorwel o bryd i’w gilydd.
A visit to the Senedd can also be a valuable part of political education, yet a visit from a deaf constituent of mine a few weeks ago showed me that we still must strive to improve the experience of visiting here for those who are deaf. Unfortunately, although all efforts were made to get a British Sign Language interpreter here, nobody was available. I was grateful to staff in the Commission for helping with showing my constituent around, but whilst my constituent was watching First Minister’s questions, they discovered that there were no subtitles available on the screens in the public gallery. Can we arrange for subtitles to be displayed in the public gallery to ensure that we continue to lead the way in an accessible legislature?
Gall ymweliad â’r Senedd hefyd fod yn rhan werthfawr o addysg wleidyddol, ac eto dangosodd ymweliad gan un o fy etholwyr sy’n fyddar rai wythnosau’n ôl fod yn rhaid inni ymdrechu o hyd i wella’r profiad o ymweld â’r lle hwn ar gyfer pobl fyddar. Yn anffodus, er y gwnaed pob ymdrech i sicrhau bod dehonglwr Iaith Arwyddion Prydain yma, nid oedd unrhyw un ar gael. Roeddwn yn ddiolchgar i staff y Comisiwn am eu cymorth yn tywys fy etholwr, ond pan oedd fy etholwr yn gwylio’r cwestiynau i’r Prif Weinidog, gwelsant nad oedd is-deitlau ar gael ar y sgriniau yn yr oriel gyhoeddus. A gawn ni sicrhau bod is-deitlau’n cael eu dangos yn yr oriel gyhoeddus i wneud yn siŵr ein bod yn parhau i arwain y ffordd mewn deddfwrfa hygyrch?
I’m very sorry to hear of your constituent’s experience here. We want what we do here to be available and accessible to everybody in Wales. I’ll need to look into the issue that you’ve raised, but what we can do and should do on this we will strive to do as a Commission.
Mae’n ddrwg gennyf glywed am brofiad eich etholwr yma. Rydym yn awyddus i’r hyn a wnawn yma fod ar gael ac yn hygyrch i bawb yng Nghymru. Bydd angen i mi edrych ar y mater a nodwch, ond fel Comisiwn, byddwn yn gwneud yr hyn y gallwn ei wneud ac y dylem ei wneud mewn perthynas â hyn.
Llywydd, just one specific point I want to mention on that. The education starts here with young people coming in and schools coming in and the Commission does a fantastic job of encouraging schools to come to the Assembly to look at it. I had a school visit this morning from Awel y Môr; they brought 90 pupils—two busloads—and I had to book two slots for it. Because they’d booked two one-hour slots, they were informed that they couldn’t actually get support, because the booking for support is a two-hour slot, not two one-hour slots. Will you have a look at this so that we can support schools to come here, even if it’s only for one-hour slots, to get an understanding of what we’re doing here, and get the news for citizenship?
Llywydd, hoffwn grybwyll un pwynt penodol o ran hynny. Mae’r addysg yn dechrau yma gyda phobl ifanc ac ysgolion yn dod i ymweld ac mae’r Comisiwn yn gwneud gwaith gwych yn annog ysgolion i ddod i’r Cynulliad i’w weld. Cefais ymweliad y bore yma gan ysgol Awel y Môr; daethant â 90 o ddisgyblion—dau fws llawn—a bu’n rhaid i mi archebu dau slot ar eu cyfer. Gan eu bod wedi archebu dau slot awr o hyd, cawsant wybod na allent gael cymorth, gan fod y cymorth yn cael ei ddarparu mewn slot dwy awr, yn hytrach na dau slot awr o hyd. A wnewch chi edrych ar hyn fel y gallwn gynorthwyo ysgolion i ddod yma, hyd yn oed os yw hynny ond am slotiau un awr yn unig, fel y gallant ddod i ddeall beth a wnawn yma, a chael y newyddion ar gyfer dinasyddiaeth?
Yes, I’ll definitely look into that. I think it’s wonderful that 90 young people from your constituency wanted to come here to see democracy in action. And I don’t want anything that we do, in the rules that we have, to make that more difficult for young people, from all over Wales, to come and access our work here.
Byddaf yn sicr yn edrych ar hynny. Credaf ei bod yn wych fod 90 o bobl ifanc o’ch etholaeth eisiau dod yma i weld democratiaeth ar waith. Ac nid wyf am i unrhyw beth a wnawn, yn y rheolau sydd gennym, ei gwneud yn anos i bobl ifanc, o bob rhan o Gymru, ddod i weld ein gwaith yma.
3. A wnaiff y Comisiynydd ddatganiad am sut y dyrennir costau diogelwch yn y Cynulliad? (OAQ51247)[W]
3. Will the Commissioner make a statement on how security costs are allocated in the Assembly? (OAQ51247)[W]
Mae diogelwch yn flaenoriaeth uchel i’r comisiwn. Rydym yn buddsoddi mewn ystod o fesurau diogelwch ar sail cyngor proffesiynol a natur newidiol y bygythiad diogelwch.
Security is a high priority for the commission. We invest in a range of security measures on the basis of professional advice and the changing nature of the security threat.
Diolch am yr ateb. Wrth i ni edrych ar gyllideb ddrafft Comisiwn y Cynulliad, fe ddaeth yn amlwg bod llawer o gostau diogelwch heddlu yn cael eu talu drwy gytundeb rhwng y Comisiwn a Heddlu De Cymru. O gofio nad yw’r heddlu wedi ei ddatganoli, ac o gofio ein bod ni’n ddeddfwrfa sydd y tu fewn i’r gyfundrefn Brydeinig ar hyn o bryd ac nad senedd gwlad annibynnol mo Senedd Cymru, ac o gofio bod nifer o heriau rydym yn eu hwynebu yn deillio o derfysgaeth ryngwladol—ymosodiadau a bygythiadau o’r math yna—a ydy hi’n fwriad gan y comisiwn i drafod gyda Llywodraeth San Steffan, a’r Swyddfa Gartref yn benodol, i weld oni ddylen nhw hefyd ysgwyddo rhan o’r baich am gadw’r lle yma, y Senedd hon, yn lle diogel i staff, Aelodau ac ymwelwyr?
Thank you for that response. As we looked at the Commission’s draft budget, it became apparent that many of the policing security costs are paid through an agreement between the Commission and South Wales Police. Given that policing is non-devolved, and given that we are a legislature within the UK system and that we are not an independent parliament, and given that a number of the challenges that we face emerge from international terrorism—attacks and threats of that kind—is it the Commission’s intention to discuss with the UK Government, and the Home Office specifically, to consider whether or not they should shoulder some of the burden for keeping this Parliament safe for staff, Members and visitors?
Wel, y flaenoriaeth, wrth gwrs, yw sicrhau yr hyn yr ydych chi wedi ei amlinellu, sef diogelwch y cyhoedd a diogelwch y ddemocratiaeth sydd ar waith yma. Mae hynny’n wir pa un ai ydy heddlua wedi ei ddatganoli ai peidio. Yr arferiad, wrth gwrs, a’r hyn sy’n digwydd yw ein bod ni yn ysgwyddo y cyfrifoldeb ariannol o ariannu Heddlu De Cymru i ddarparu’r gwasanaeth yna i ni. Mae hynny, mae’n wir, yn bolisi cyffredin. Mae Tŷ’r Cyffredin yn gwneud yr un fath, a Senedd yr Alban hefyd yn gwneud yr un fath, ac yn ariannu’n ychwanegol y gofynion ychwanegol sydd gan senedd-dai o’r math yma.
Rwy’n derbyn y pwynt rydych chi wedi ei godi yn y Pwyllgor Cyllid, sef nad yw heddlua wedi ei ddatganoli, ac o bosibl bod angen edrych yn wahanol o safbwynt y Comisiwn yma a’r Senedd yma. Ond, ar hyn o bryd, y sefyllfa yw ein bod ni yn gweld hynny yn gyfrifoldeb arnom ni, a dyna’r sefyllfa yr ydym ni’n ei derbyn ar hyn o bryd.
The priority, of course, is to ensure what you’ve outlined, namely the safety of the public and the safety of a democracy at work here, and that is true whether policing is devolved or not. The practice, of course, and what happens is that we shoulder the financial responsibility with South Wales Police of providing that security for us. That is a common policy. The House of Commons do exactly the same, as do the Scottish Parliament, and they fund the additional requirements of such parliaments.
I accept the point that you raised in the Finance Committee, which is that policing is non-devolved, and possibly we need to look at this in a different way from the point of view of this Commission and this Parliament. But, currently, the position is that we see that as our responsibility, and that is the position that we accept at present.
Diolch, Llywydd.
Thank you, Llywydd.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Item 3, then, is topical questions. And the first topical question is to the Cabinet Secretary for Communities and Children, and Mark Isherwood.
Eitem 3, felly, yw’r cwestiynau amserol. Ac mae’r cwestiwn amserol cyntaf i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, a Mark Isherwood.
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y Rhaglen Targedu Buddsoddiad Adfywio, yn dilyn ei lansiad ar 20 Hydref 2017? (TAQ0056)
Will the Cabinet Secretary make a statement on the Targeted Regeneration Investment Programme, following its launch on 20 October 2017? (TAQ0056)
Last Friday, Llywydd, I announced a new targeted regeneration investment programme for Wales. The aim of the programme is to support projects that promote economic development, with activities focused at individuals and areas most in need, whilst serving the aims of wider sustainable development.
Ddydd Gwener diwethaf, Llywydd, cyhoeddais raglen targedu buddsoddiad adfywio newydd i Gymru. Nod y rhaglen yw cefnogi prosiectau sy’n hyrwyddo datblygiad economaidd, gyda gweithgareddau sy’n canolbwyntio ar yr unigolion a’r ardaloedd sydd â’r angen mwyaf, gan gyflawni amcanion datblygu cynaliadwy ehangach.
Well, as your written statement said, regeneration investment has a crucial part to play in driving prosperity and building resilient communities, and there’s no disagreement there. It also says that you’re inviting bids from local authorities, along with partner organisations. How will you ensure that the programmes that are delivered through this do things with people rather than to or for them, where we now have years of hard evidence showing what works and what doesn’t, and that those schemes that are simply delivered top down don’t have long-term sustainable benefits, whereas those schemes that break down the barrier between service providers and service users—and I’ve given you many examples over the last many months—actually have quantifiable, measurable and evidenced improvements?
Wel, fel y dywedodd eich datganiad ysgrifenedig, mae gan fuddsoddiad adfywio ran allweddol i’w chwarae yn hybu ffyniant ac adeiladu cymunedau cryf, ac nid oes unrhyw un yn anghytuno â hynny. Mae hefyd yn dweud eich bod yn gwahodd ceisiadau gan awdurdodau lleol, ynghyd â sefydliadau partner. Sut y byddwch yn sicrhau bod y rhaglenni a ddarperir drwy hyn yn gwneud pethau gyda phobl yn hytrach nag iddynt, neu ar eu rhan, lle y mae gennym flynyddoedd o dystiolaeth gadarn bellach sy’n dangos yr hyn sy’n gweithio a’r hyn nad yw’n gweithio, ac nad yw’r cynlluniau a ddarperir o’r brig i lawr yn arwain at fanteision hirdymor cynaliadwy, tra bo’r cynlluniau sy’n cael gwared ar y rhwystr rhwng darparwyr gwasanaethau a defnyddwyr gwasanaethau—ac rwyf wedi rhoi sawl enghraifft i chi dros y misoedd diwethaf—yn dangos gwelliannau mesuradwy ac amlwg?
The guidance issued to local authorities and partners is very clear about the working together of the principles developed under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. The issue of partnership agencies working alongside local authorities is one that will gain support by the team who will be assessing the bids that come in through the programme. They will gain more points for working with partner agencies as opposed to working in isolation.
Mae’r canllawiau a ddarparwyd i awdurdodau lleol a phartneriaid yn glir iawn ynglŷn â’r modd y mae’r egwyddorion a ddatblygwyd o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 yn gweithio gyda’i gilydd. Bydd mater asiantaethau partneriaeth yn gweithio ochr yn ochr ag awdurdodau lleol yn cael cefnogaeth gan y tîm a fydd yn asesu’r ceisiadau a gyflwynir drwy’r rhaglen. Byddant yn ennill mwy o bwyntiau am weithio gydag asiantaethau partner yn hytrach na gweithio ar eu liwt eu hunain.
Thank you very much. And the second topical question is for the Minister for Lifelong Learning and Welsh Language. Darren Millar.
Diolch yn fawr. Ac mae’r ail gwestiwn amserol i Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes. Darren Millar.
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymateb i ddata sy’n dangos bod myfyrwyr o Gymru yn cyfrif am 2 y cant yn unig o’r myfyrwyr a dderbyniwyd i Rydychen a Chaergrawnt y llynedd? (TAQ0057)
Will the Cabinet Secretary respond to data which shows that Welsh students accounted for just 2 per cent of last year’s Oxbridge intake? (TAQ0057)
Welsh students deserve equitable access based on merit to places at Oxbridge. While the Seren network in Wales is helping to equip and prepare our academically brightest young people for top universities, such as Oxford and Cambridge, those universities must now show that they are challenging the biases in their own admission processes.
Mae myfyrwyr o Gymru yn haeddu mynediad teg ar sail teilyngdod at leoedd yn Rhydychen a Chaergrawnt. Er bod rhwydwaith Seren yng Nghymru yn helpu i arfogi a pharatoi ein pobl ifanc mwyaf disglair yn academaidd ar gyfer y prifysgolion gorau, megis Rhydychen a Chaergrawnt, mae’n rhaid i’r prifysgolion hynny ddangos bellach eu bod yn herio’r rhagfarnau yn eu prosesau derbyn eu hunain.
Thank you for responding to this question today, Minister, in the absence of the Cabinet Secretary. I hope you’re getting a proportion of her pay.
The number of Welsh students studying at the UK’s top universities fell by almost 10 per cent in the three years to 2016. On top of that, we’ve had figures published just very recently showing that just 2 per cent of last year’s Oxbridge intake were Welsh students. We know from the information that’s being fed back to us in our constituencies that the 100 per cent pupil uptake target for the advanced Welsh baccalaureate is contributing to this problem. It’s leading to some schools strong-arming students into doing a qualification that is loading them with extra work, which is then preventing them and placing obstacles in their way from them being able to achieve the three As that they need to get into our elite universities around the UK, and putting them at a significant disadvantage.
On top of that, we know that many of those Russell Group universities don’t recognise the Welsh baccalaureate as being equivalent to a traditional A-level qualification. And, of course, this isn’t me alone that’s raising these concerns. These concerns are being raised by headteachers, by students and their parents. Indeed, Paul Murphy, the former Secretary of State for Wales—Lord Murphy—has raised concerns, saying that he heard repeated concerns from teachers saying that the Welsh bac does not currently meet the requirements of academically more able and talented students and takes up valuable space in their timetable. Given these concerns, and I accept what you say about the work of the Seren network, but given these concerns, what consideration will the Welsh Government give to abandoning the 100 per cent take-up target that has been set in respect of the advanced Welsh baccalaureate, and what will you do to review the work of the Seren network to ensure that it actually does work at getting more Welsh students into these top universities rather than the reduction that we’ve seen in recent years?
Diolch am ymateb i’r cwestiwn hwn heddiw, Gweinidog, yn absenoldeb Ysgrifennydd y Cabinet. Gobeithiaf eich bod yn cael cyfran o’i chyflog.
Gostyngodd nifer y myfyrwyr o Gymru sy’n astudio ym mhrifysgolion gorau’r DU bron i 10 y cant yn y tair blynedd hyd at 2016. Yn ychwanegol at hynny, rydym wedi gweld ffigurau a gyhoeddwyd yn ddiweddar iawn a ddangosai mai 2 y cant yn unig o’r rhai a dderbyniwyd i Rydychen a Chaergrawnt y llynedd oedd yn fyfyrwyr o Gymru. Gwyddom o’r wybodaeth sy’n cael ei bwydo’n ôl i ni yn ein hetholaethau fod y targed o sicrhau bod 100 y cant o’n disgyblion yn ymgymryd â diploma uwch Bagloriaeth Cymru yn cyfrannu at y broblem hon. Mae’n arwain at rai ysgolion yn gorfodi myfyrwyr i ymgymryd â chymhwyster sy’n ychwanegu at eu llwyth gwaith, ac mae hynny’n eu hatal ac yn gosod rhwystrau yn eu ffordd rhag gallu cael y tair gradd A sydd eu hangen arnynt er mwyn cael eu derbyn i’n prifysgolion elitaidd yn y DU, ac mae’n anfantais sylweddol iddynt.
Yn ychwanegol at hynny, gwyddom nad yw llawer o brifysgolion Grŵp Russell yn cydnabod Bagloriaeth Cymru fel cymhwyster sy’n cyfateb i gymhwyster Safon Uwch traddodiadol. Ac wrth gwrs, nid fi yn unig sy’n codi’r pryderon hyn. Mae’r pryderon hyn yn cael eu codi gan benaethiaid, gan fyfyrwyr a chan eu rhieni. Yn wir, mae Paul Murphy, cyn-Ysgrifennydd Gwladol Cymru—yr Arglwydd Murphy—wedi mynegi pryderon, gan ddweud ei fod wedi clywed athrawon yn lleisio pryderon dro ar ôl tro nad yw Bagloriaeth Cymru ar hyn o bryd yn ateb anghenion academaidd myfyrwyr mwy abl a thalentog a’i bod yn mynd ag amser prin yn eu hamserlen. O ystyried y pryderon hyn, ac rwy’n derbyn yr hyn a ddywedwch am waith rhwydwaith Seren, ond o ystyried y pryderon hyn, pa ystyriaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i roi’r gorau i’r targed a osodwyd o sicrhau bod 100 y cant o’n disgyblion yn ymgymryd â diploma uwch Bagloriaeth Cymru, a beth fyddwch yn ei wneud i adolygu gwaith rhwydwaith Seren i sicrhau ei fod yn gweithio mewn gwirionedd i sicrhau bod mwy o fyfyrwyr o Gymru yn cael eu derbyn i’r prifysgolion gorau hyn, yn hytrach na’r gostyngiad a welsom dros y blynyddoedd diwethaf?
Given that question, I would say, based on your homework, Darren, I don’t think you’d get close to getting into any one of these universities. I think you need to understand both the context of what is happening here and also what the Welsh Government is doing. And you need to look not just at a few figures, but you need to read the rest of the page, and then turn the page and understand the whole picture, and you’re not doing that. Let me say this: it is absolutely the case that both Oxford and Cambridge are working well with the Seren network, and I pay tribute to both of those universities for the work they’ve done with the Seren network over the last few years. I particularly welcome the work of Jesus College Oxford, who took a group of Welsh students to—[Interruption.] If you don’t want me to answer the question, I’ll sit down.
O ystyried y cwestiwn hwnnw, buaswn yn dweud, ar sail ar eich gwaith cartref, Darren, nid wyf yn credu y buasech yn dod yn agos at gael eich derbyn i unrhyw un o’r prifysgolion hyn. Credaf fod angen i chi ddeall cyd-destun yr hyn sy’n digwydd yma yn ogystal â’r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud. Ac mae angen i chi edrych nid yn unig ar rai ffigurau, ond mae angen i chi ddarllen gweddill y dudalen, wedyn troi’r dudalen a deall y darlun llawn, ac nid ydych yn gwneud hynny. Gadewch i mi ddweud hyn: mae’n berffaith wir fod Rhydychen a Chaergrawnt yn gweithio’n dda gyda rhwydwaith Seren, ac rwy’n talu teyrnged i’r prifysgolion hynny am y gwaith y maent wedi ei wneud gyda rhwydwaith Seren dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Yn benodol, rwy’n croesawu gwaith Coleg yr Iesu Rhydychen, a aeth â grŵp o fyfyrwyr o Gymru i—[Torri ar draws.] Os nad ydych am i mi ateb y cwestiwn, fe eisteddaf.
No, you carry on. I’m listening.
Na, parhewch. Rwy’n gwrando.
I’ll say this to the Member: Jesus College Oxford took a group of Welsh students to Oxford in the summer, to a summer school, and spent considerable time talking with them. Over 2,000 people are now a part of the Seren network and are benefiting from all the advantages that that has given to them. It enables them to understand the processes needed to apply for and to gain a place in one of these colleges. And let me say this as well: both Oxford and Cambridge are participating well in that, and none of the issues that have been raised by the Member this afternoon have been raised by those universities in terms of their engagement. However, there is a context to this. It is clear that if you are white, if you are middle-class, if you are privately educated and from the south-east of England, then you have a better opportunity to study at these universities. And that is unfair and it is wrong. It is due to the biases in admission and processes within the system, and that needs to change. It is no accident, Deputy Presiding Officer, that, in 2015, 10 Oxford colleges did not admit a single British black student—not one—whereas in Harvard over half their intake today is non-white.
Fe ddywedaf hyn wrth yr Aelod: aeth Coleg yr Iesu Rhydychen â grŵp o fyfyrwyr o Gymru i Rydychen dros yr haf, i ysgol haf, a threuliwyd cryn dipyn o amser yn siarad â hwy. Mae dros 2,000 o bobl bellach yn rhan o rwydwaith Seren ac yn elwa ar yr holl fanteision y mae hynny wedi ei roi iddynt. Mae’n eu galluogi i ddeall y prosesau angenrheidiol ar gyfer gwneud cais am le a chael lle yn un o’r colegau hyn. A gadewch i mi ddweud hyn hefyd: mae Rhydychen a Chaergrawnt yn cymryd rhan weithredol yn hynny, ac nid oes unrhyw un o’r materion a godwyd gan yr Aelod y prynhawn yma wedi cael eu codi gan y prifysgolion hynny o ran eu cyfranogiad. Fodd bynnag, mae yna gyd-destun i hyn. Mae’n amlwg, os ydych yn wyn, os ydych yn ddosbarth canol, os ydych wedi cael eich addysgu’n breifat ac o dde-ddwyrain Lloegr, fod gennych well cyfle i astudio yn y prifysgolion hyn. Ac mae hynny’n annheg ac yn anghywir. Mae’n deillio o’r rhagfarnau sydd ynghlwm wrth dderbyn a phrosesau o fewn y system, ac mae’n rhaid i hynny newid. Nid damwain, Dirprwy Lywydd, yw bod 10 o golegau yn Rhydychen, yn 2015, heb dderbyn unrhyw fyfyriwr Prydeinig du—dim un—ond yn Harvard mae dros hanner y myfyrwyr sy’n cael eu derbyn heddiw o gefndir heb fod yn wyn.
Darren Millar’s main question is quite timely for me. I have a constituent who is in the sixth form. He is 18 years old and his dream is to go to Oxford and all he wants to do is sit the admissions test. Not only is his conceptual knowledge excellent, he also predicted Trump, he predicted Brexit, he predicted the Corbyn surge and he can give detailed demographic explanations for why these things happened. Sadly, due to an administrative mix-up, he is being denied the chance to take the test. When I rang Oxford, they told me that they have to treat everybody equitably, which I found utterly absurd, given that he is a state school student, and I think, in this case, they should relax the bureaucracy to allow him to study. So, will the Minister agree that Oxbridge colleges need to become more flexible and accommodating, particularly with state school students, in order to increase their intake of students like the constituent that I’ve mentioned today?
Mae prif gwestiwn Darren Millar yn eithaf amserol i mi. Mae gennyf etholwr sydd yn y chweched dosbarth. Mae’n 18 oed, a’i freuddwyd yw mynd i Rydychen a’r cyfan y mae’n dymuno ei wneud yw sefyll y prawf derbyn. Nid yn unig y mae ei wybodaeth gysyniadol yn rhagorol, ond fe ragwelodd Trump, fe ragwelodd Brexit, fe ragwelodd yr ymchwydd ym mhoblogrwydd Corbyn a gall roi esboniadau demograffig manwl ynglŷn â pham y digwyddodd y pethau hyn. Yn anffodus, oherwydd dryswch gweinyddol, mae’n colli’r cyfle i sefyll y prawf. Pan ffoniais Rydychen, dywedwyd wrthyf fod yn rhaid iddynt drin pawb yn deg, ac roeddwn yn credu bod hynny’n hollol hurt, o ystyried ei fod yn fyfyriwr mewn ysgol wladol, a chredaf, yn yr achos hwn, y dylent lacio’r fiwrocratiaeth i ganiatáu iddo astudio. Felly, a yw’r Gweinidog yn cytuno â mi fod angen i golegau Rhydychen a Chaergrawnt fod yn fwy hyblyg a chymwynasgar, yn arbennig gyda myfyrwyr o ysgolion gwladol, er mwyn cynyddu niferoedd derbyn myfyrwyr fel yr etholwr y soniais amdano heddiw?
I’d certainly be happy, Deputy Presiding Officer, to take up the case of the constituent that the Member has referred to and perhaps that’s something we can discuss following this question today. But on the wider issue, I’m not convinced that the universities need to be more accommodating; they simply need to be fair. They simply need to be fair, and they need to ensure that the way in which they recruit students from across the whole of the United Kingdom and elsewhere is done on the basis of fairness and ability, and not on the basis of a prejudice that appears to be working against the vast majority of people in the United Kingdom. The admission figures are well known. The analysis of those figures is well understood. It is consistent, it happens year-on-year-on-year; it is not an accident. It is a consequence of the way in which these matters operate. It must and has to change.
Buaswn yn sicr yn hapus, Dirprwy Lywydd, i fynd i’r afael ag achos yr etholwr y cyfeiriodd yr Aelod ato, ac efallai fod hynny’n rhywbeth y gallwn ei drafod yn dilyn y cwestiwn hwn heddiw. Ond o ran y mater ehangach, nid wyf yn argyhoeddedig fod angen i’r prifysgolion fod yn fwy hyblyg; nid oes ond angen iddynt fod yn deg. Nid oes ond angen iddynt fod yn deg, ac mae angen iddynt sicrhau bod y ffordd y maent yn recriwtio myfyrwyr o bob rhan o’r Deyrnas Unedig a mannau eraill yn seiliedig ar degwch a gallu, ac nid ar sail rhagfarn sydd i’w gweld yn gweithio yn erbyn mwyafrif helaeth y bobl yn y Deyrnas Unedig. Mae’r ffigurau derbyn yn hysbys iawn. Mae’r dadansoddiad o’r ffigurau hynny wedi ei ddeall yn dda. Mae’n gyson, mae’n digwydd flwyddyn ar ôl blwyddyn; nid damwain mohono. Mae’n deillio o’r ffordd y mae’r materion hyn yn gweithredu. Mae angen ac mae’n rhaid i hynny newid.
Do you know, I feel sometimes we really need to get beyond this obsessing with Oxbridge as well? There are other excellent institutions—the Russell Group and others as well—that we really should be encouraging our young people to aspire to, and not just within the UK as well. We need to look beyond that in terms of broadening our young people’s horizons and look at Harvard, Yale, the Sorbonne and others. Why shouldn’t we? It was a recommendation actually in the Diamond review that the Welsh Government extends the student support package beyond the UK. It was actually in the Plaid Cymru manifesto as well. Are you going to cheer that too? Well, never mind. [Laughter.] Certainly, that’s something we should be encouraging. The Government, in fairness, said that they accepted that recommendation and that they would be developing a pilot. So, I’m just wondering whether the Minister’s in a position to give us an update as to where you are with developing such a pilot.
Wyddoch chi, rwy’n teimlo weithiau fod angen inni roi’r gorau i’r obsesiwn gyda Rhydychen a Chaergrawnt hefyd? Mae sefydliadau ardderchog eraill—Grŵp Russell ac eraill hefyd—y dylem annog ein pobl ifanc i anelu atynt, ac nid yn y DU yn unig ychwaith. Mae angen inni edrych y tu hwnt i hynny o ran ehangu gorwelion ein pobl ifanc i ystyried Harvard, Yale, y Sorbonne ac eraill. Pam na ddylem wneud hynny? Mewn gwirionedd, un o argymhellion adolygiad Diamond oedd y dylai Llywodraeth Cymru ymestyn y pecyn cymorth i fyfyrwyr y tu hwnt i’r DU. Roedd hynny ym maniffesto Plaid Cymru hefyd. A ydych yn mynd i gymeradwyo hynny hefyd? Wel, dim ots. [Chwerthin.] Yn sicr, mae hynny’n rhywbeth y dylem ei annog. Dywedodd y Llywodraeth, a bod yn deg, eu bod wedi derbyn yr argymhelliad hwnnw ac y byddent yn datblygu cynllun peilot. Felly, tybed a yw’r Gweinidog mewn sefyllfa i roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â ble rydych arni gyda’r gwaith o ddatblygu cynllun peilot o’r fath.
I hope the Member isn’t criticising me for attempting to answer the question that was asked on this occasion. But I accept that he might see it as a very rare event. I accept the point that he makes and I don’t dismiss it. I think it’s a perfectly valid and fair point. In terms of what we’re seeking to do at the moment, our work is being tunnelled through the Seren network. I’d be quite happy to write to Members on all sides of the Chamber actually outlining what is happening with Seren at the moment. I think it’s been a great success. I’ve spoken at a number of Seren events, including their national conference last year, and I have to say that I have rarely spoken to such a large group of enthusiastic and motivated young people who are all anxious to receive the help and support that Seren provides, and then to succeed in whatever their chosen field or chosen approach is. I will say to the Member that a number of students I have spoken to have not simply been concerned with going to the Oxbridge colleges, but a number of them have applied to—and I know at least two have succeeded in winning places—the Ivy League universities as well.
Rwy’n gobeithio nad yw’r Aelod yn fy meirniadu am geisio ateb y cwestiwn a ofynnwyd ar yr achlysur hwn. Ond rwy’n derbyn y gallai ei weld fel digwyddiad prin iawn. Rwy’n derbyn y pwynt y mae’n ei wneud ac nid wyf yn ei wrthod. Rwy’n credu ei fod yn bwynt hollol ddilys a theg. O ran yr hyn rydym yn ceisio ei wneud ar hyn o bryd, mae ein gwaith yn cael ei dwnelu drwy’r Rhwydwaith Seren. Buaswn yn hapus iawn i ysgrifennu at yr Aelodau ar bob ochr i’r Siambr yn amlinellu’r hyn sy’n digwydd gyda Seren ar hyn o bryd. Rwy’n credu ei fod wedi bod yn llwyddiant mawr. Rwyf wedi siarad mewn nifer o ddigwyddiadau Seren, gan gynnwys eu cynhadledd genedlaethol y llynedd, ac mae’n rhaid i mi ddweud mai anaml rwyf wedi siarad â grŵp mor fawr o bobl ifanc brwdfrydig a llawn ysgogiad sy’n awyddus i gael y cymorth a’r gefnogaeth y mae Seren yn eu darparu, ac yna i lwyddo ym mha faes bynnag neu ba fodd bynnag y maent yn ei ddewis. Rwyf am ddweud wrth yr Aelod bod nifer o fyfyrwyr rwyf wedi siarad â hwy, yn ogystal ag ystyried mynd i brifysgolion Rhydychen a Chaergrawnt, wedi gwneud cais am le—a gwn fod o leiaf ddau ohonynt wedi llwyddo i gael lle—ym mhrifysgolion yr Ivy League hefyd.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.
The next item on the agenda is the 90-second statements and the first 90-second statement today is Darren Millar.
Yr eitem nesaf ar yr agenda yw’r datganiadau 90 eiliad a’r datganiad 90 eiliad cyntaf heddiw yw Darren Millar.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Next Tuesday, 31 October, marks the five hundredth anniversary of the birth of the Protestant reformation, a day when Martin Luther, an Augustinian monk, nailed his now famous 95 theses to the door of the Castle Church in Wittenberg. Though primarily a protest against some of the beliefs and excesses of the then Catholic Church, the theses became a catalyst for the movement that changed the world, and the non-conformity it promoted would eventually take Wales by storm. The reformation affirmed the idea that the Bible should be available in everyday language, not just Latin. It promoted freedom of religious belief by challenging the authority of corrupt church leaders, and it promoted the belief that salvation is found through an individual’s faith alone in Jesus Christ, not through good works, penance or the intervention of a religious cleric.
It wasn’t all plain sailing. Some of Luther’s beliefs are frankly abhorrent and many of the early reformers reverted to the practices that were as corrupt as those they railed against. Yet, despite these, it’s impossible to diminish the positive impact of Luther’s actions 500 years ago and the effect that they had and are still having in Wittenberg, Wales and the world.
I will close with the words of Professor Sarah Williams of Regent College in London:
If we believe that all human beings are created equal, that they are free to act according to conscience, to speak freely, to be treated fairly before the law; if we believe that rulers should obey the same laws as their subjects, that oppression should be resisted; that leaders should be held to account, that differences should be tolerated within civil society—then the Reformation is something we must celebrate.’
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae dydd Mawrth nesaf, 31 Hydref yn nodi pum canmlwyddiant genedigaeth y diwygiad Protestannaidd, y dydd pan hoeliodd Martin Luther, mynach Awstinaidd, y 95 pwnc sydd bellach yn enwog at ddrws Eglwys y Castell yn Wittenberg. Er mai protest yn erbyn rhai o gredoau a gormodedd yr Eglwys Gatholig ar y pryd oeddent yn bennaf, daeth y pynciau’n gatalydd i’r mudiad a newidiodd y byd, a buasai’r anghydffurfiaeth a hyrwyddai yn lledaenu fel tân gwyllt trwy Gymru yn y pen draw. Cadarnhaodd y diwygiad y syniad y dylai’r Beibl fod ar gael mewn iaith bob dydd ac nid Lladin yn unig. Roedd yn hyrwyddo rhyddid cred grefyddol drwy herio awdurdod arweinwyr eglwysig llygredig, a hyrwyddai’r gred mai’r unig ffordd o gael achubiaeth oedd drwy ffydd unigolyn yn Iesu Grist, nid drwy weithredoedd da, penyd nac ymyrraeth clerigwr crefyddol.
Nid oedd popeth yn rhwydd. Mae rhai o gredoau Luther, a bod yn onest, yn ffiaidd a dychwelodd llawer o’r diwygwyr cynnar at arferion a oedd yr un mor llygredig â’r rhai roeddent yn protestio yn eu herbyn. Eto i gyd, er gwaethaf hyn, mae’n amhosibl lleihau’r effaith gadarnhaol a gafodd gweithredoedd Luther 500 mlynedd yn ôl a’r effaith a gawsant ac y maent yn parhau i’w chael yng Wittenberg, Cymru a’r byd.
Rwyf am gloi gyda geiriau’r Athro Sarah Williams o Goleg Regent yn Llundain:
Os ydym yn credu bod pob bod dynol yn cael eu creu’n gyfartal, eu bod yn rhydd i weithredu yn ôl cydwybod, i siarad yn rhydd, i gael eu trin yn deg gerbron y gyfraith; os ydym yn credu y dylai rheolwyr ufuddhau i’r un deddfau â’u dinasyddion, y dylid gwrthwynebu gormes; y dylai arweinwyr gael eu dwyn i gyfrif, y dylid goddef gwahaniaethau mewn cymdeithas sifil—yna mae’r Diwygiad Protestannaidd yn rhywbeth sy’n rhaid i ni ei ddathlu.
Last week, I was delighted to attend Merthyr Tydfil’s civic centre for the rededication of the plaque that honours volunteers from the town who joined the international brigades to fight fascism in Spain—a fight that they hoped would save Spanish democracy and avert a world war. The event was attended by relatives of the volunteers and it was touching to listen to their stories about the commitment made by members of their families and to hear about the risks and dangers faced by the volunteers as they travelled to the front line for the battle against Franco and the fascists. Some did not return.
The rededication was followed by the annual S.O. Davies memorial lecture, organised by the Merthyr Tydfil Trades Union Council. The lecture was delivered by local historian, Huw Williams. Huw’s lecture was a reminder of the deep, international roots held within communities all across Merthyr Tydfil. This, of course, included people of Spanish origin who had come to Merthyr to work during the employment boom—some of whom later returned to Spain to fight alongside the international brigades. So, this plaque links together one part of Merthyr Tydfil’s rich political heritage with events in Spain of the past, and indeed, of the present. It reminds us all that we forget our history at our peril.
Today, wise heads in Spain and Catalonia are at this very moment thinking carefully about their history and so, I hope that we remember this important part in our history by acknowledging the sacrifice of those from Merthyr Tydfil and across the south Wales Valleys who volunteered for the international brigades to fight for democracy and against fascism in Spain. ‘No pasarán.’
Yr wythnos ddiwethaf, roeddwn wrth fy modd yn cael mynychu canolfan ddinesig Merthyr Tudful ar gyfer ailgysegru’r plac sy’n anrhydeddu gwirfoddolwyr o’r dref a ymunodd â’r brigadau rhyngwladol i ymladd ffasgiaeth yn Sbaen—brwydr y gobeithient y buasai’n achub democratiaeth Sbaeneg ac yn osgoi rhyfel byd. Mynychwyd y digwyddiad gan berthnasau i’r gwirfoddolwyr ac roedd yn deimladwy i wrando ar eu straeon am yr ymrwymiad a wnaed gan aelodau o’u teuluoedd ac i glywed am y risgiau a’r peryglon a wynebai’r gwirfoddolwyr wrth iddynt deithio i’r rheng flaen ar gyfer y frwydr yn erbyn Franco a’r ffasgwyr. Ni ddychwelodd rhai ohonynt.
Yn dilyn yr ailgysegriad cafwyd darlith goffa flynyddol S.O. Davies, a drefnwyd gan Gyngor Undebau Llafur Merthyr Tudful. Cyflwynwyd y ddarlith gan hanesydd lleol, Huw Williams. Roedd darlith Huw yn ein hatgoffa o’r gwreiddiau dwfn, rhyngwladol a geir mewn cymunedau ar draws Merthyr Tudful. Roedd hyn, wrth gwrs, yn cynnwys pobl o dras Sbaeneg a oedd wedi dod i Ferthyr Tudful i weithio pan oedd cyflogaeth ar ei anterth—a dychwelodd rhai ohonynt i Sbaen yn ddiweddarach i ymladd ochr yn ochr â’r brigadau rhyngwladol. Felly, mae’r plac hwn yn cysylltu un rhan o dreftadaeth wleidyddol gyfoethog Merthyr Tudful â digwyddiadau yn Sbaen yn y gorffennol, ac yn wir, yn y presennol. Mae’n ein hatgoffa ni i gyd na ddylem byth anghofio ein hanes.
Heddiw, mae pennau doeth yn Sbaen a Chatalonia yn meddwl yn ofalus am eu hanes ar hyn o bryd, ac felly, rwy’n gobeithio ein bod yn cofio’r rhan bwysig hon yn ein hanes drwy gydnabod aberth y rhai hynny o Ferthyr Tudful ac ar draws Cymoedd y de a wirfoddolodd ar gyfer y brigadau rhyngwladol i ymladd dros ddemocratiaeth ac yn erbyn ffasgiaeth yn Sbaen. ‘No pasarán.’
The Vegetable Summit was held yesterday simultaneously in Scotland, England and here in Wales at the Pierhead. Its aim is to change our dysfunctional food system. Most people have heard about five a day, but few actually achieve it. Vegetables should be a fifth of our shopping; we buy less than half that. Sugary, fatty, salty foods are piled high and sold cheap, while some communities are fruit and veg deserts. The advertising industry tries to target children with sugar-loading cereals, drinks and biscuits and a mere 1.2 per cent of advertising is spent on promoting vegetables. Not surprisingly, nearly 80 per cent of five to 10-year-olds do not eat enough vegetables to stay healthy, rising to 95 per cent amongst 11 to 16-year-olds. That drives up obesity, diabetes, heart disease and cancer.
The pledges made yesterday include Birmingham, Brighton, Redbridge and Cardiff councils becoming veg pioneers so that growing and eating lots of veg is a normal activity. Lantra and Puffin Produce are working on a plan to increase Welsh veg production by 50 per cent by 2020. Castell Howell is driving up veg sales and putting more veg in its ready meals. Lidl, Tesco, Sainsbury’s and Co-op are all going to put two vegetables in all their main meal dishes, and Greggs will put veg in all its soups and at least half its sandwiches. Cardiff Metropolitan University will include two vegetables rather than one in its canteens at no extra cost and Charlton House will be trialling free veg upstairs on Fridays. My Peas Please vision for Wales is delicious, accessible, affordable veg, where eating it in large quantities is normal.
Cynhaliwyd yr Uwchgynhadledd Lysiau ar yr un pryd ddoe yn yr Alban, Lloegr ac yma yng Nghymru yn y Pierhead. Ei nod yw newid ein system fwyd gamweithredol. Mae’r rhan fwyaf o bobl wedi clywed am 5 y dydd, ond ychydig mewn gwirionedd sy’n ei gyflawni. Dylai llysiau fod yn un rhan o bump o’n siopa; rydym yn prynu llai na hanner hynny. Mae bwydydd sy’n llawn siwgr, braster, a halen yn cael eu pentyrru’n uchel a’u gwerthu’n rhad, tra bo rhai cymunedau heb ffrwythau a llysiau’n agos iddynt. Mae’r diwydiant hysbysebu yn ceisio targedu plant gyda grawnfwydydd, diodydd a bisgedi sy’n llawn siwgr ac 1.2 y cant yn unig o hysbysebu sy’n cael ei wario ar hyrwyddo llysiau. Nid yw’n syndod nad yw bron i 80 y cant o blant pump i 10 oed yn bwyta digon o lysiau i gadw’n iach, ac mae’r ffigur yn codi i 95 y cant ymhlith plant 11 i 16 oed. Mae hynny’n cynyddu’r tebygolrwydd o ordewdra, diabetes, clefyd y galon a chanser.
Mae’r addewidion a wnaed ddoe yn cynnwys gwneud cynghorau Birmingham, Brighton, Redbridge a Chaerdydd yn arloeswyr llysiau fel bod tyfu a bwyta llawer o lysiau yn weithgaredd normal. Mae Lantra a Puffin Produce yn gweithio ar gynllun i gynyddu cynhyrchiant llysiau Cymru 50 y cant erbyn 2020. Mae Castell Howell yn hybu gwerthiannau llysiau ac yn rhoi mwy o lysiau yn eu prydau parod. Mae Lidl, Tesco, Sainsbury a Co-op i gyd am roi dau lysieuyn yn eu prif brydau i gyd, a bydd Greggs yn rhoi llysiau ym mhob cawl sydd ganddynt ac o leiaf hanner eu brechdanau. Bydd Prifysgol Metropolitan Caerdydd yn cynnwys dau lysieuyn yn hytrach nag un yn ei ffreuturau heb gost ychwanegol, a bydd Charlton House yn treialu llysiau rhad ac am ddim i fyny’r grisiau ar ddydd Gwener. Fy ngweledigaeth Pys Plîs i Gymru yw llysiau blasus, hygyrch a fforddiadwy, lle y mae bwyta llawer ohonynt yn normal.
Item 5 on our agenda is a debate a Member’s legislative proposal and I call on Simon Thomas to move the motion.
Eitem 5 ar ein hagenda yw dadl ar gynnig deddfwriaethol gan Aelod a galwaf ar Simon Thomas i gynnig y cynnig.
Cynnig NDM6350 Simon Thomas
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi cynnig ar gyfer Bil a fyddai’n addasu’r broses gynllunio fel bod rhagdybiaeth yn erbyn hollti hydrolig (ffracio).
2. Yn nodi mai diben y Bil hwn fyddai amddiffyn tirwedd Cymru ac iechyd y cyhoedd.
Motion NDM6350 Simon Thomas
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes a proposal for a Bill to alter the planning process so there would be a presumption against hydraulic fracturing (fracking).
2. Notes that the purpose of this Bill would be to protect the landscape of Wales and public health.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. This legislative proposal, which I hope the Assembly will support today is for a Bill to amend the planning system so that there’s a presumption against planning permission for hydraulic fracturing or fracking. This is aimed to protect public health, the environment and the landscape of Wales.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae’r cynnig deddfwriaethol rwy’n gobeithio y bydd y Cynulliad yn ei gefnogi heddiw yn galw am Fil i ddiwygio’r system gynllunio fel bod yna ragdybiaeth yn erbyn caniatâd cynllunio ar gyfer hollti hydrolig neu ffracio. Diben hwn yw diogelu iechyd y cyhoedd, yr amgylchedd a thirwedd Cymru.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Presiding Officer took the Chair.
The situation at the moment, following a Plaid Cymru motion tabled in February 2015 is that the Welsh Government has in place a moratorium against planning for fracking. Many argue that this position is open to legal challenge, but that, in any case, will soon change, because under the Wales Act 2017, both the National Assembly and the Welsh Ministers will soon have powers in relation to petroleum. Importantly, petroleum is defined in section 1 of the Petroleum Act 1998 to include
natural gas existing in its natural condition in strata’,
such as shale gas, which is extracted through fracking.
The current, unsatisfactory position, however, is underlined by the fact that test drilling is still happening. A planning application to test drill for shale gas near Pontrhydyfen, near Port Talbot, was granted by Natural Resources Wales back in January 2016. We—. Sorry, Mike Hedges. I’ll give way.
Y sefyllfa ar hyn o bryd, yn dilyn cynnig a gyflwynwyd gan Blaid Cymru ym mis Chwefror 2015, yw bod Llywodraeth Cymru wedi sefydlu moratoriwm yn erbyn cynllunio ar gyfer ffracio. Mae llawer yn dadlau bod y sefyllfa hon yn agored i her gyfreithiol ond bydd hynny’n newid yn fuan beth bynnag, oherwydd o dan Ddeddf Cymru 2017, bydd gan y Cynulliad Cenedlaethol a Gweinidogion Cymru bwerau mewn perthynas â phetrolewm. Yn bwysig, mae petrolewm wedi’i ddiffinio yn adran 1 o Ddeddf Petrolewm 1998 i gynnwys
nwy naturiol sydd yn ei gyflwr naturiol mewn strata,
megis nwy siâl, a gaiff ei echdynnu drwy ffracio.
Mae’r sefyllfa anfoddhaol sydd gennym ar hyn o bryd, fodd bynnag, wedi ei thanlinellu gan y ffaith bod drilio prawf yn parhau i ddigwydd. Cafodd cais cynllunio i ddrilio prawf am nwy siâl ger Pont-rhyd-y-fen, ger Port Talbot, ei gymeradwyo gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn ôl ym mis Ionawr 2016. Rydym—. Mae’n ddrwg gennyf, Mike Hedges. Rwy’n fodlon ildio.
Isn’t it more important, to start with, to ban the test drilling? Because people aren’t test drilling because they’re bored or looking for something to do; they’re test drilling because at some stage in the future, they think they’re going to be able to frack.
Onid yw’n bwysicach, i ddechrau, i wahardd drilio prawf? Oherwydd nid yw pobl yn drilio prawf oherwydd eu bod wedi diflasu neu’n chwilio am rywbeth i’w wneud; maent yn drilio prawf oherwydd eu bod yn credu y byddant yn gallu ffracio ar ryw adeg yn y dyfodol.
That’s an important point, and I know that allowing test drilling in Scotland, where they’ve come out against fracking, means there are now legal cases pending, and you shouldn’t give people encouragement, if you like, or spend money, that they would then have a legal recourse against you. It’s better to ban completely, and I accept that point.
We, in Plaid Cymru, have made our stance against fracking absolutely clear, and consistently so. This, now, is a real opportunity for our National Assembly to send a clear message in advance of gaining the full powers next April. We don’t want fracking in Wales, we don’t need fracking in Wales, and we should not allow fracking in Wales.
As well as being hugely unpopular, there are concerns that fracking could have a detrimental impact on human health and the environment. Under such circumstances, I would argue that the precautionary principle can and should be applied in full. We now better understand the impact of air pollution on public health—stated to be a public health crisis by Public Health Wales—and we must move away from burning and using fossil fuels in order to address that.
Of the chemicals used in fracking, 75 per cent of them can affect the skin, eyes, other sensory organs, the respiratory system, the gastrointestinal system and the liver. More than half the chemicals show effects on the brain and nervous system. More than 25 per cent of the chemicals can cause cancer and mutations. No wonder that the United States’ Centers for Disease Control and Prevention has recently reported that while breast cancer rates in the USA have been slowly falling for many years, they are on the rise again in several counties at which natural gas extraction takes place. I give way to the Member.
Mae hwnnw’n bwynt pwysig, a gwn fod caniatáu drilio prawf yn yr Alban, lle y maent yn erbyn ffracio, yn golygu bod achosion cyfreithiol ar y ffordd yn awr, ac ni ddylech roi anogaeth i bobl, os mynnwch, neu wario arian, fel bod ganddynt fodd o roi camau cyfreithiol ar waith yn eich erbyn wedyn. Mae’n well gwahardd yn gyfan gwbl, ac rwy’n derbyn y pwynt hwnnw.
Rydym ni, ym Mhlaid Cymru, wedi gwneud ein safiad yn erbyn ffracio’n gwbl glir, ac wedi gwneud hynny’n gyson. Mae hwn, yn awr, yn gyfle gwirioneddol i’n Cynulliad Cenedlaethol anfon neges glir cyn ennill y pwerau llawn fis Ebrill nesaf. Nid ydym eisiau ffracio yng Nghymru, nid ydym angen ffracio yng Nghymru, ac ni ddylem ganiatáu ffracio yng Nghymru.
Yn ogystal â bod yn hynod amhoblogaidd, mae yna bryderon y gallai ffracio gael effaith andwyol ar iechyd dynol a’r amgylchedd. O dan amgylchiadau o’r fath, buaswn yn dadlau y gellid ac y dylid cymhwyso’r egwyddor ragofalus yn llawn. Rydym bellach yn deall effaith llygredd aer ar iechyd cyhoeddus yn well—rhywbeth y nododd Iechyd Cyhoeddus Cymru ei fod yn argyfwng iechyd cyhoeddus—ac mae’n rhaid i ni roi’r gorau i losgi a defnyddio tanwydd ffosil er mwyn mynd i’r afael â hynny.
O’r cemegau a ddefnyddir wrth ffracio, gall 75 y cant ohonynt effeithio ar y croen, y llygaid, organau synhwyraidd eraill, y system anadlol, y system gastroberfeddol a’r afu. Mae mwy na hanner y cemegau yn dangos effeithiau ar yr ymennydd a’r system nerfol. Gall mwy na 25 y cant o’r cemegau achosi canser a chellwyriadau. Nid oes rhyfedd fod y Canolfannau ar gyfer Rheoli ac Atal Clefydau yn yr Unol Daleithiau wedi adrodd yn ddiweddar, er bod cyfraddau canser y fron yn yr Unol Daleithiau wedi bod yn gostwng yn araf am flynyddoedd lawer, eu bod ar gynnydd eto mewn nifer o siroedd lle y mae echdynnu nwy naturiol yn digwydd. Rwy’n ildio i’r Aelod.
Can I commend the Member for actually bringing forward this debate on this legislative proposal? Would he note that in the US where, on a state-by-state basis, they looked at this technology, the ones that allowed it to develop into something of a bonanza actually had to reduce and diminish their environmental legislation to make it happen? They actually stripped away protections to make it happen, and that had an impact on public health too.
A gaf fi ganmol yr Aelod am gyflwyno’r ddadl hon ar y cynnig deddfwriaethol hwn? Yn yr Unol Daleithiau lle’r roeddent yn edrych ar y dechnoleg hon fesul talaith, a fuasai’n nodi bod y rhai a ganiataodd iddo ddatblygu i fod yn ffyniant wedi gorfod lleihau a chyfyngu ar eu deddfwriaeth amgylcheddol er mwyn gwneud i hynny ddigwydd? Cawsant wared ar amddiffyniadau i wneud i hynny ddigwydd mewn gwirionedd, a chafodd hynny effaith ar iechyd y cyhoedd hefyd.
I’m sure the Member is correct, and we are faced with this challenge of leaving the European Union and keeping our high environmental standards, and I think that’s a challenge of a country that has its Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 as a centrepiece of its legislation.
In terms of protecting the environment, fracking will not help us either combat climate change or end our dependency on fossil fuels. Shale gas is terrible news for our climate. Fracking will create more climate-changing gases, it’s not compatible with our climate change targets, and shale gas will keep us hooked on fossil fuels and distract us from the real solutions of the future: energy efficiency and renewable energy. Allowing fracking in Wales, I also suggest, would make a nonsense of the Government’s own recently announced target of 70 per cent of our electricity to come from renewable resources.
There’s also a risk that fracking could contaminate water. The UK’s Environment Agency found that flowback liquid from the Lancashire shale contained, and I quote,
notably high levels of sodium, chloride, bromide and iron, as well as higher values of lead’.
The impact on our landscape would be enormous. For fracking to be fully developed, we could see 10,000 to 20,000 wells scattered around the countryside in clumps of six to seven on so-called drilling pads. I do note, with a deep irony, that those who are the strongest backers of fracking tend to be those who oppose windfarms in the strongest possible terms as well.
It may also be the case that the UK’s geology would not support fracking. In August 2017, Professor John Underhill, Heriot-Watt University’s chief scientist, stated this:
The inherent complexity of the sedimentary basins has not been fully appreciated or articulated and, as a result, the opportunity has been overhyped.’
He warned against relying on shale gas to, quote,
ride to the rescue of the UK’s gas needs only to discover that we’re 55 million years too late.’
Plaid Cymru wants to end our dependence on fossil fuels, and this does include a complete ban on fracking. We acknowledge that climate change is the biggest threat facing humanity, and we need to decarbonise our energy sector. It remains our aspiration to produce as much electricity as is consumed in Wales from renewables by 2035. Fracking is diverting the attention of the energy sector and, possibly, public funding as well, from sustainable and renewable sources of energy. Instead of investing in fossil fuels, the UK Government should be investing in clean renewable technology. Swansea bay tidal lagoon has a huge potential for the Welsh economy and could create more jobs without the risks to public health and the wider environment.
I hope today the Welsh Government will support this proposal as a commitment to use the powers when they come into force next April to ban fracking in Wales. Instead, we should look to amend the land-use planning legislation to fast-track community-owned and farmer-owned energy schemes, with a presumption in favour of development. We would then transform our energy policy to place the interests of Welsh communities at the heart of everything we do.
Rwy’n siŵr fod yr Aelod yn gywir, ac rydym yn wynebu’r her hon o adael yr Undeb Ewropeaidd a chadw ein safonau amgylcheddol uchel, ac rwy’n credu bod honno’n her i wlad sydd â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 fel canolbwynt i’w deddfwriaeth.
O ran gwarchod yr amgylchedd, ni fydd ffracio yn ein helpu i frwydro yn erbyn newid yn yr hinsawdd na’n rhoi diwedd ar ein dibyniaeth ar danwyddau ffosil. Mae nwy siâl yn newyddion drwg ofnadwy i’n hinsawdd. Bydd ffracio’n creu mwy o nwyon sy’n newid yr hinsawdd, nid yw’n gydnaws â’n targedau newid hinsawdd, a bydd nwy siâl yn cynnal ein dibyniaeth ar danwyddau ffosil ac yn tynnu ein sylw oddi ar atebion go iawn y dyfodol: defnydd effeithlon o ynni ac ynni adnewyddadwy. Rwyf hefyd yn awgrymu y buasai caniatáu ffracio yng Nghymru yn nacáu’r cyhoeddiad diweddar am darged y Llywodraeth i sicrhau bod 70 y cant o’n trydan yn dod o ffynonellau adnewyddadwy.
Mae perygl hefyd y gallai ffracio halogi dŵr. Mae Asiantaeth Amgylchedd y DU wedi canfod bod yr hylif gwrthlifol o nwy siâl Swydd Gaerhirfryn yn cynnwys, ac rwy’n dyfynnu,
lefelau arbennig o uchel o sodiwm, clorid, bromid a haearn, yn ogystal â lefelau uwch o blwm.
Buasai’r effaith ar ein tirwedd yn enfawr. Er mwyn i ffracio gael ei ddatblygu’n llawn, gallem weld 10,000 i 20,000 o ffynhonnau’n cael eu gwasgaru o amgylch y wlad mewn clystyrau o chwech i saith ar yr hyn a elwir yn badiau drilio. Rwy’n nodi, gydag eironi dwfn, mai cefnogwyr cryfaf ffracio sy’n tueddu i wrthwynebu ffermydd gwynt yn y modd cryfaf posibl hefyd.
Gall hefyd fod yn wir na fuasai daeareg y DU yn cynnal ffracio. Ym mis Awst 2017 dywedodd yr Athro John Underhill, prif wyddonydd Prifysgol Heriot-Watt:
Nid yw cymhlethdod cynhenid y basnau gwaddodol wedi cael ei werthfawrogi na’i ddiffinio’n llawn ac o ganlyniad mae’r cyfle wedi cael ei orliwio.
Rhybuddiodd yn erbyn dibynnu ar nwy siâl, ac rwy’n dyfynnu,
i ddiwallu anghenion y DU am nwy a darganfod ein bod 55 miliwn o flynyddoedd yn rhy hwyr.
Mae Plaid Cymru eisiau rhoi diwedd ar ein dibyniaeth ar danwyddau ffosil, ac mae hyn yn cynnwys gwahardd ffracio’n llwyr. Rydym yn cydnabod mai newid yn yr hinsawdd yw’r bygythiad mwyaf sy’n wynebu’r ddynoliaeth, ac mae angen i ni ddatgarboneiddio ein sector ynni. Ein huchelgais o hyd yw cynhyrchu cymaint o drydan ag a ddefnyddir yng Nghymru o ffynonellau adnewyddadwy erbyn 2035. Mae ffracio’n tynnu sylw’r sector ynni, ac o bosibl, yn dargyfeirio cyllid cyhoeddus hefyd oddi wrth ffynonellau ynni cynaliadwy ac adnewyddadwy. Yn hytrach na buddsoddi mewn tanwyddau ffosil, dylai Llywodraeth y DU fod yn buddsoddi mewn technoleg adnewyddadwy lân. Mae gan forlyn llanw bae Abertawe botensial enfawr i economi Cymru a gallai greu mwy o swyddi heb y peryglon i iechyd y cyhoedd a’r amgylchedd ehangach.
Rwy’n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi’r cynnig hwn heddiw fel ymrwymiad i ddefnyddio’r pwerau, pan fyddant yn dod i rym fis Ebrill nesaf, i wahardd ffracio yng Nghymru. Yn lle hynny, dylem ymroi i ddiwygio deddfwriaeth cynllunio defnydd tir i gyflymu cynlluniau ynni sy’n eiddo i gymunedau ac sy’n eiddo i ffermwyr, gyda rhagdybiaeth o blaid datblygu. Buasem wedyn yn trawsnewid ein polisi ynni i sicrhau bod buddiannau cymunedau Cymru yn ganolog i bopeth a wnawn.
Yn unol â Rheol Sefydlog 12.23(iii), nid wyf wedi dethol y gwelliant a gyflwynwyd i’r cynnig. David Melding.
In accordance with Standing Order 12.23(iii), I haven’t selected the amendment tabled to the motion. David Melding.
Thank you, Presiding Officer. Can I say we’re happy to note the proposal without necessarily endorsing it? I do have a qualified position on this. Also, the current position, which is essentially a moratorium on applications until this area is devolved, is something we think is appropriate so that, in effect, the Welsh Government and this Assembly are allowed to develop an evidence-based approach. I do have some reservations about an approach that says, on every ground, it is comprehensively banned, because I think evidence usually requires a slightly more nuanced and subtle use than that, and I do think it’s very important that we develop our public policies in the light of evidence.
There are some potential benefits—at least, those who propose the use of fracking talk about them: the use of gas instead of coal, if that stops us shifting to renewables as quickly as we want, I can see how it diverts attention, but it is kinder than coal, we know that; and the possible income and investment in former coalfield communities, I don’t think these things can just simply be put aside. However, there is a lot of public opposition, and it is a very—or it seems to be, anyway—a very disruptive intervention and it has a big impact on our landscape. So, I don’t think those factors can be put to one side very easily, and they’re certainly of concern to communities around Wales.
But I come down to this need for an evidence-based approach, and we do need to make a fair assessment of this technology to see if is able to be exploited to some degree. I know there have been lots of arguments, from earthquakes to flaming taps, and if they’re there, and it’s robust that those are a real risk, then we must, obviously, pay attention to that and act on it. But I do think some of the range of stories you hear require us, anyway, to apply—
Diolch i chi, Llywydd. A gaf fi ddweud ein bod yn hapus i nodi’r cynnig heb ei gymeradwyo o reidrwydd? Mae gennyf safbwynt amodol ar hyn. Hefyd, mae’r sefyllfa ar hyn o bryd, sef, yn ei hanfod, moratoriwm ar geisiadau hyd nes y bydd y maes wedi’i ddatganoli, yn rhywbeth y credwn ei fod yn briodol fel bod Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad hwn, i bob pwrpas, yn cael eu caniatáu i ddatblygu dull sy’n seiliedig ar dystiolaeth. Mae gennyf rai amheuon ynglŷn â dull sy’n dweud y dylid ei wahardd yn eang ar bob sail oherwydd credaf fod tystiolaeth fel arfer yn galw am ddefnydd ychydig yn fwy cynnil na hynny, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn datblygu ein polisïau cyhoeddus yn ôl y dystiolaeth.
Mae rhywfaint o fanteision posibl—o leiaf, mae’r rhai sydd o blaid ffracio yn sôn amdanynt: defnyddio nwy yn hytrach na glo, os yw hynny’n ein hatal rhag troi at ynni adnewyddadwy mor gyflym ag y dymunwn, gallaf weld sut y mae’n tynnu sylw, ond mae’n fwy caredig na glo, rydym yn gwybod hynny; a’r incwm a’r buddsoddiad posibl mewn hen gymunedau glofaol, nid wyf yn credu y gellir rhoi’r pethau hyn i’r naill ochr. Fodd bynnag, mae llawer o wrthwynebiad cyhoeddus, ac mae’n ymyriad aflonyddol iawn—neu mae’n ymddangos felly, beth bynnag—ac mae’n cael effaith fawr ar ein tirwedd. Felly, nid wyf yn credu y gellir rhoi’r ffactorau hynny i’r naill ochr yn hawdd iawn, ac maent yn sicr yn peri pryder i gymunedau ledled Cymru.
Ond rwy’n dod yn ôl at yr angen am ddull sy’n seiliedig ar dystiolaeth, ac mae angen i ni wneud asesiad teg o’r dechnoleg hon i weld a ellir manteisio arni i ryw raddau. Gwn fod llawer o ddadleuon wedi bod, o ddaeargrynfeydd i dapiau fflamllyd, ac os ydynt yno, a’i bod yn ffaith gadarn eu bod yn berygl go iawn, yna mae’n rhaid i ni, yn amlwg, roi sylw i hynny a gweithredu arno. Ond rwy’n credu bod rhai o’r ystod o straeon a glywch yn ei gwneud yn ofynnol i ni, beth bynnag, edrych—
Will you give way?
A wnewch chi ildio?
[Continues.]—full rigour to those claims. I’ll give way.
[Yn parhau.]—yn drylwyr ar yr honiadau hynny. Rwy’n fodlon ildio.
I thank the Member for taking an intervention. I understand the evidence base you’re asking for, but there’s also a problem that there’s no evidence base to actually support—to analyse the impacts upon the environment. That’s what we need. We need to look at the impacts on the environment and, unfortunately, we have yet to get that, so we haven’t got it for, but we also haven’t got the problems shown either.
Diolch i’r Aelod am dderbyn ymyriad. Rwy’n deall y sylfaen dystiolaeth rydych yn gofyn amdani, ond mae hefyd yn broblem nad oes unrhyw sylfaen dystiolaeth i gefnogi—i ddadansoddi’r effeithiau ar yr amgylchedd. Dyna beth rydym ei angen. Mae angen i ni edrych ar yr effeithiau ar yr amgylchedd, ac yn anffodus, nid ydym wedi cyrraedd y fan honno eto, felly nid oes gennym hynny, ond nid oes gennym y problemau a ddangoswyd chwaith.
I think we should advance in a way that is fair to all technologies, basically. So, I think that’s what we need to remember when we’re looking at developing energy sources, that we use the same criteria.
I think one of the big issues that fracking would have to face is whether it can be reconciled at all with our wider strategic objectives, especially in the well-being of future generations Act. Now that, I do accept, is a very material point. I also accept that the application of this technology in Britain may have been exaggerated. I think, in general, it is more feasible in areas that are away from population and of a wider area. We are talking about fairly constrained sites, so those are big, big factors.
So, I’m happy to note this and to look forward to a full and proper evidence-based approach from the Welsh Government and this Assembly. I suspect the people of Wales would expect—would require, anyway—great reassurance if this sort of technology is going to be used on any scale whatsoever.
Rwy’n credu y dylem symud ymlaen mewn ffordd sy’n deg i bob technoleg, yn y bôn. Felly, rwy’n credu mai dyna beth sydd angen i ni ei gofio pan fyddwn yn edrych ar ddatblygu ffynonellau ynni, ein bod yn defnyddio’r un meini prawf.
Rwy’n credu mai un o’r cwestiynau mawr y buasai’n rhaid i ffracio ei wynebu yw pa un a ellir ei gysoni o gwbl â’n hamcanion strategol ehangach, yn enwedig yn Neddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol. Nawr, rwy’n derbyn bod hwnnw’n bwynt perthnasol iawn. Rwyf hefyd yn derbyn y gallai’r modd y gwnaed defnydd o’r dechnoleg hon ym Mhrydain fod wedi ei or-ddweud. Rwy’n credu, yn gyffredinol, ei fod yn fwy dichonadwy mewn ardaloedd sy’n bell o’r boblogaeth ac mewn ardal ehangach. Rydym yn siarad am safleoedd gweddol gyfyngedig, felly mae’r rheini’n ffactorau mawr iawn.
Felly, rwy’n falch o nodi hyn ac yn edrych ymlaen at ddull llawn a phriodol sy’n seiliedig ar dystiolaeth gan Lywodraeth Cymru a’r Cynulliad hwn. Rwy’n amau y buasai pobl Cymru yn disgwyl—neu angen, beth bynnag—llawer o sicrwydd pe bai’r math hwn o dechnoleg yn cael ei defnyddio ar unrhyw raddfa o gwbl.
For me, this isn’t about flaming taps or earthquakes. These are clearly issues that would need to be sorted out if fracking was ever to be permitted, but I think there’s a much broader point that this debate is about that cuts through, I think, some of the tortured arguments that David Melding just made.
Our whole way of life, since the second industrial revolution, has been built upon access to energy derived from fossil fuels, and we’ve built a materially prosperous society on that. However, as a matter of logic, if it is based on finite natural resource, then surely there’s going to come a time when that reaches its limit.
Now I’m not anti-technology—far from it. I’m very open to the idea that innovation can help us find ways of improving our way of life that are consistent with respecting the planet’s boundaries, but I do worry that most of us are in denial about the impact that human behaviour has had on our environment and impacted its ability to sustain us in the way of life we’ve come to assume is our right. My problem with fracking is that, instead of taking the hint that we’re reaching the limits of our reliance on fossil fuels, we’re trying to blast the last bit of gas out of the earth to sustain an industrial lifestyle, instead of confronting the fact that we need to find new ways of doing things.
Now, the gas produced through fracking may emit only half as much carbon dioxide as coal, but this doesn’t take into account the leakage of methane and other greenhouse gases during the process. When these are added in, studies show, the shale gas can create even more pollution than coal, and I don’t see how releasing highly damaging gases into the air that contribute significantly to greenhouse gases and rising temperatures is consistent with our stated policy of cutting emissions year on year. I heard David Melding call for nuance and policy that is based on evidence. Well, the evidence on climate change is fundamentally clear and there’s no room for nuance around it. This is a threat to our and our future generations’ lifestyles, and we must tackle it with a clarity that does not allow for nuance. So, I don’t see how we can countenance sanctioning fracking in Wales, and for that reason I support the Bill.
I would say, Llywydd, we need to stop trying to find a way around this to please corporate interests. We need to focus on developing our economy in a way that respects the needs and well-being of future generations. Our focus should be on reducing the amount of energy we need through innovation and building up our renewables capacity so that it not only meets our energy needs, but can provide us with green energy that we can sell and export. Let’s end Wales’s association with dirty energy and make us leaders in clean energy.
I mi, nid yw hyn yn ymwneud â thapiau fflamllyd na daeargrynfeydd. Mae’r rhain yn amlwg yn faterion y buasai angen eu datrys pe bai ffracio byth yn cael ei ganiatáu, ond rwy’n credu bod yna bwynt llawer ehangach y mae’r ddadl hon yn ei wneud sy’n torri drwy, rwy’n credu, rhai o’r dadleuon ystumiedig y mae David Melding newydd eu gwneud.
Mae ein ffordd o fyw, ers yr ail chwyldro diwydiannol, wedi cael ei adeiladu ar fynediad at ynni sy’n deillio o danwyddau ffosil, ac rydym wedi adeiladu cymdeithas ffyniannus yn faterol ar hynny. Fodd bynnag, fel mater o resymeg, os yw’n seiliedig ar adnoddau naturiol cyfyngedig, yna yn sicr fe ddaw amser pan fydd hwnnw’n dod i ben.
Nawr, nid wyf yn wrth-dechnoleg—o bell ffordd. Rwy’n agored iawn i’r syniad fod arloesedd yn gallu ein helpu i ddod o hyd i ffyrdd o wella ein ffordd o fyw sy’n gyson â pharchu ffiniau’r blaned, ond rwy’n poeni bod y rhan fwyaf ohonom yn gwadu’r effaith y mae ymddygiad dynol wedi’i chael ar ein hamgylchedd a’m modd y mae wedi effeithio ar ei allu i’n cynnal yn y ffordd o fyw rydym bellach yn ei hystyried yn hawl. Yn hytrach na derbyn yr awgrym ein bod yn cyrraedd y pen o ran ein dibyniaeth ar danwyddau ffosil, fy mhroblem gyda ffracio yw ein bod yn ceisio chwythu’r darn olaf o nwy o’r ddaear er mwyn cynnal ffordd ddiwydiannol o fyw, yn hytrach na wynebu’r ffaith bod angen i ni ddod o hyd i ffyrdd newydd o wneud pethau.
Nawr, mae’n bosibl nad yw’r nwy a gynhyrchir drwy ffracio ond yn allyrru hanner cymaint o garbon deuocsid â glo, ond nid yw hyn yn ystyried y gollyngiadau methan a nwyon tŷ gwydr eraill yn ystod y broses. Wrth ychwanegu’r rhain, mae astudiaethau’n dangos y gall nwy siâl greu mwy o lygredd na glo hyd yn oed, ac nid wyf yn gweld sut y mae rhyddhau nwyon niweidiol iawn i’r aer sy’n cyfrannu’n sylweddol tuag at nwyon tŷ gwydr a’r cynnydd mewn tymheredd yn gyson â’n polisi datganedig o leihau allyriadau flwyddyn ar ôl blwyddyn. Clywais David Melding yn galw am gynildeb a pholisi sy’n seiliedig ar dystiolaeth. Wel, mae’r dystiolaeth ar newid yn yr hinsawdd yn sylfaenol glir ac nid oes lle i gynildeb o’i gwmpas. Mae hwn yn fygythiad i’n ffordd o fyw ac i ffordd o fyw cenedlaethau’r dyfodol, ac mae’n rhaid i ni fynd i’r afael ag ef gydag eglurder nad yw’n caniatáu ar gyfer cynildeb. Felly, nid wyf yn gweld sut y gallwn gymeradwyo sancsiynu ffracio yng Nghymru, ac am y rheswm hwnnw rwy’n cefnogi’r Bil.
Buaswn yn dweud, Llywydd, bod angen i ni roi’r gorau i geisio dod o hyd i ffordd o gwmpas hyn i blesio buddiannau corfforaethol. Mae angen i ni ganolbwyntio ar ddatblygu ein heconomi mewn ffordd sy’n parchu anghenion a llesiant cenedlaethau’r dyfodol. Dylai ein ffocws fod ar leihau faint o ynni rydym ei angen drwy arloesi ac adeiladu ein capasiti ynni adnewyddadwy fel ei fod yn gallu darparu ynni gwyrdd y gallwn ei werthu a’i allforio yn ogystal â diwallu ein hanghenion ynni. Gadewch i ni roi diwedd ar gysylltiad Cymru ag egni budr a’n gwneud yn arweinwyr mewn ynni glân.
Let me first say that, as things currently stand, I would be very concerned to see any fracking in Wales. It’s not been proven to be safe, but neither has it been proven that it cannot be made safe. I also agree with much of what Simon Thomas and Lee Waters have said about the dangers of fracking, which is why the concept of fracking in Wales really, really, really does worry me. Before permitting energy sources such as fracking that could affect the ecological or geographic environment, we need to be informed and certain of its consequences on our environment and people living in the vicinity of it.
The proponents of fracking say that fracking allows drilling firms to access difficult-to-reach resources of oil and gas. I’m sure that’s true. In the US, it has significantly boosted domestic oil production and driven down gas prices. It’s estimated to have offered gas security to the US and Canada for about 100 years, and has presented an opportunity to generate electricity at half the carbon dioxide emissions of coal. The industry suggests that fracking of shale gas could contribute significantly to the UK’s future energy needs, and the taskforce on shale gas, an industry-funded body, has said that the UK needs to start fracking to establish the possible economic impact of shale gas, saying it could create thousands of jobs. However, those against fracking point to some largely unanswered environmental concerns.
Fracking uses huge amounts of water, which must be transported to the fracking site at significant environmental cost. Environmentalists say that potential carcinogenic chemicals used may escape and contaminate ground water around the fracking site. The industry itself suggests that pollution incidents are the result of bad practice rather than an inherently risky technique. But, while it might be that good practice may prevent pollution, we must be mindful that, when profit and loss come into play, the temptation for corner-cutting may be an overriding one. There are also worries that the fracking process can cause small earth tremors, as happened near Blackpool in 2011.
Objectors also point out that fracking is simply distracting energy firms and Governments from investing in renewable sources of energy and encouraging continued reliance on fossil fuels, which has already been mentioned this afternoon. But, although that may be the case, I believe that any restrictions or controls on fracking should be based solely on the safety and sustainability of the process, rather than a means to encourage exploration of alternative energy sources. We should of course be exploring renewables, and are doing so. But it would be sensible and prudent to have a healthy mix of energy sources, and it may well be that fracking could be a safe and acceptable part of that mix.
So, turning to the motion, I think there may come a time when it might be appropriate to introduce a presumption against fracking. However, this proposal pre-empts a finding that fracking cannot be safe. We all know that sourcing energy comes at some cost to the environment, whether it be fossil fuels or the development or installation of renewables. So, we can’t expect fracking or any other energy source to be problem-free. But we do owe it to the people of Wales to find out to the highest degree possible what the implications of fracking are, and whether fracking can or cannot be safe. I believe that we need to properly and carefully gather and examine the evidence, perhaps via the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, which could come back to this place to present objective findings and an educated and evidence-based recommendation as to whether we should presume in favour or against approvals for fracking. It may well be that we will find that we should presume against approval, and I have no problem supporting that stance should the evidence point that way. But, until we have that proper study, we are simply relying on dribs and drabs of information from either the pro or anti lobby, whose members may have vested interests.
So, in summary, I am not saying that we should not presume against. I’m saying it’s perfectly possible that we should presume against. We just don’t have enough information from reliable and objective sources to make that judgment right now. Once we’ve decided if there should be a presumption either way, it remains UKIP policy that any final decision should be made by the people who live in the local area via a referendum. While some may attempt to undermine this policy by moaning about the cost of a local referendum, on such important issues we should be giving local people a stronger voice in their area. The costs of such a vote could become part of the application costs for the multinationals that would be looking for a decent frack. Thank you.
Gadewch i mi ddweud yn gyntaf, fel y mae pethau ar hyn o bryd, buaswn yn bryderus iawn o weld unrhyw ffracio yng Nghymru. Nid oes neb wedi profi ei fod yn ddiogel, ond nid oes neb ychwaith wedi profi na ellir ei wneud yn ddiogel. Rwyf hefyd yn cytuno â llawer o’r hyn y mae Simon Thomas a Lee Waters wedi’i ddweud ynglŷn â pheryglon ffracio, a dyna pam fod y cysyniad o ffracio yng Nghymru yn fy mhoeni’n fawr. Cyn caniatáu ffynonellau ynni fel ffracio a allai effeithio ar yr amgylchedd ecolegol neu ddaearyddol, mae angen i ni gael gwybodaeth a sicrwydd am ei ganlyniadau i’n hamgylchedd a phobl sy’n byw yn agos ato.
Mae’r rhai sydd o blaid ffracio yn dweud bod ffracio’n caniatáu i gwmnïau ddrilio er mwyn cael mynediad at ffynonellau olew a nwy sy’n anodd eu cyrraedd. Rwy’n siŵr fod hynny’n wir. Yn yr Unol Daleithiau, mae wedi rhoi hwb sylweddol i gynhyrchiant olew domestig ac wedi gostwng prisiau nwy. Amcangyfrifir ei fod wedi cynnig diogelwch nwy i’r Unol Daleithiau a Chanada am tua 100 mlynedd, ac mae wedi darparu cyfle i gynhyrchu trydan sy’n allyrru hanner cymaint o garbon deuocsid â glo. Mae’r diwydiant yn awgrymu y gallai ffracio nwy siâl gyfrannu’n sylweddol tuag at anghenion ynni’r DU yn y dyfodol, ac mae’r tasglu ar nwy siâl, corff a ariennir gan y diwydiant, wedi dweud bod angen i’r DU ddechrau ffracio er mwyn sefydlu effaith economaidd bosibl nwy siâl, gan ddweud y gallai greu miloedd o swyddi. Fodd bynnag, mae’r rhai sydd yn erbyn ffracio yn nodi rhai pryderon amgylcheddol sydd at ei gilydd heb eu hateb.
Mae ffracio’n defnyddio llawer iawn o ddŵr sy’n rhaid ei gludo i’r safle ffracio ar gost amgylcheddol sylweddol. Mae amgylcheddwyr yn dweud bod cemegau carsinogenaidd posibl a ddefnyddir yn gallu dianc a halogi dŵr daear o gwmpas y safle ffracio. Mae’r diwydiant ei hun yn awgrymu bod digwyddiadau llygru yn deillio o arferion gwael yn hytrach na thechneg sy’n gynhenid beryglus. Ond er ei bod yn bosibl y gallai arferion da atal llygredd, mae’n rhaid i ni gofio, pan fo elw a cholled yn rhan o bethau, gallai’r demtasiwn i dorri corneli fod yn un hollbwysig. Ceir pryderon hefyd y gall y broses o ffracio achosi tirgryniadau bach, fel y digwyddodd ger Blackpool yn 2011.
Mae gwrthwynebwyr hefyd yn nodi bod ffracio yn tynnu sylw cwmnïau ynni a Llywodraethau rhag buddsoddi mewn ffynonellau ynni adnewyddadwy ac annog dibyniaeth barhaus ar danwyddau ffosil, sydd eisoes wedi cael ei grybwyll y prynhawn yma. Ond er y gall hynny fod yn wir, rwy’n credu y dylai unrhyw gyfyngiadau neu reolaethau ar ffracio fod yn seiliedig ar ddiogelwch a chynaliadwyedd y broses yn unig, yn hytrach na ffordd o annog pobl i archwilio ffynonellau ynni amgen. Wrth gwrs, dylem archwilio ynni adnewyddadwy, ac rydym yn gwneud hynny. Ond buasai’n synhwyrol ac yn ddoeth cael cymysgedd iach o ffynonellau ynni, ac mae’n ddigon posibl y gallai ffracio fod yn rhan ddiogel a derbyniol o’r gymysgedd honno.
Felly, gan droi at y cynnig, rwy’n credu ei bod yn bosibl y daw adeg pan allai fod yn briodol cyflwyno rhagdybiaeth yn erbyn ffracio. Fodd bynnag, mae’r cynnig hwn yn achub y blaen ar ganfyddiad na all ffracio fod yn ddiogel. Gŵyr pawb ohonom fod dod o hyd i ffynonellau ynni’n dod ar draul yr amgylchedd i ryw raddau, boed yn danwyddau ffosil neu ddatblygu neu osodiadau ynni adnewyddadwy. Felly, ni allwn ddisgwyl na fydd unrhyw broblem gyda ffracio neu unrhyw ffynhonnell ynni arall. Ond ein dyletswydd i bobl Cymru yw darganfod, i’r graddau mwyaf posibl, beth yw goblygiadau ffracio, a pha un a all ffracio fod yn ddiogel ai peidio. Credaf fod angen i ni gasglu ac astudio’r dystiolaeth yn ofalus ac yn briodol, efallai drwy’r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, a allai ddod yn ôl i’r lle hwn i gyflwyno canfyddiadau gwrthrychol ac argymhelliad dysgedig yn seiliedig ar dystiolaeth ynglŷn ag a ddylem ragdybio o blaid neu yn erbyn cymeradwyo ffracio. Mae’n ddigon posibl y byddwn yn canfod y dylem ragdybio yn erbyn cymeradwyo, ac nid oes gennyf broblem gyda chefnogi’r safbwynt hwnnw os yw’r dystiolaeth yn pwyntio i’r cyfeiriad hwnnw. Ond hyd nes y byddwn wedi cael yr astudiaeth briodol honno, rydym yn dibynnu ar ddarnau o wybodaeth gan y lobi o blaid neu’r lobi yn erbyn, ac mae’n bosibl fod gan eu haelodau fuddiannau breintiedig.
Felly, yn gryno, nid wyf yn dweud na ddylem ragdybio yn erbyn. Rwy’n dweud ei bod yn gwbl bosibl y dylem ragdybio yn erbyn. Ond nid oes gennym ddigon o wybodaeth o ffynonellau dibynadwy a gwrthrychol i ffurfio’r farn honno ar hyn o bryd. Pan fyddwn wedi penderfynu a ddylid rhagdybio y naill ffordd neu’r llall, polisi UKIP o hyd yw y dylai unrhyw benderfyniad terfynol gael ei wneud gan y bobl sy’n byw yn yr ardal leol drwy refferendwm. Er y gall rhai geisio tanseilio’r polisi hwn drwy gwyno am gost refferendwm lleol, dylem roi llais cryfach i bobl leol ar faterion mor bwysig yn eu hardal. Gallai costau pleidlais o’r fath fod yn rhan o gost ceisiadau’r cwmnïau rhyngwladol a fuasai’n chwilio am ffrac dda. Diolch.
I support Simon Thomas’s Bill for all the reasons that have already been outlined on environmental grounds, and we need to be moving away from fossil fuels and on to renewables. There’s one aspect I’d like to interrogate Simon Thomas on, which is how we fulfil our global responsibilities in the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. Because we have to bear in mind that Centrica, which is the largest energy supplier in the UK, has already invested £40 million in a 25 per cent stake in the Bowland exploration licence. So, how would you frame your legislation to ensure that people were aware that, although they thought we were in a frack-free country, if we simply import it from another energy supplier who is fracking over the border or somewhere else, we are simply burning up the carbon that we should be endeavouring to save? Therefore, I think that this is a particularly important point. I’m concerned that Centrica says one thing and does another. Because it claims to be a world leader in new technologies and cleaning up the world, but, actually, it is one of the largest donors to something called the Texas Public Policy Foundation, which sounds very cuddly but is a climate-denying fossil fuel lobby. So, therefore, I wondered if you would be able to address that in your response.
Rwy’n cefnogi Bil Simon Thomas am yr holl resymau sydd eisoes wedi’u hamlinellu ar sail amgylcheddol, ac mae angen i ni symud oddi wrth y tanwyddau ffosil ac at ynni adnewyddadwy. Mae yna un agwedd yr hoffwn holi Simon Thomas yn ei chylch, sef sut rydym yn cyflawni ein cyfrifoldebau byd-eang yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Oherwydd mae’n rhaid i ni gadw mewn cof fod Centrica, sef y cyflenwr ynni mwyaf yn y DU, eisoes wedi buddsoddi £40 miliwn mewn cyfran 25 y cant o drwydded fforio Bowland. Felly, sut y buasech yn fframio eich deddfwriaeth i sicrhau bod pobl yn ymwybodol, er eu bod yn credu ein bod mewn gwlad lle nad oes ffracio’n digwydd, os ydym yn ei fewnforio gan gyflenwr ynni arall sy’n ffracio dros y ffin neu yn rhywle arall, ein bod yn llosgi’r carbon y dylem fod yn ymdrechu i’w arbed? Felly, credaf fod hwn yn bwynt arbennig o bwysig. Rwy’n pryderu bod Centrica yn dweud un peth ac yn gwneud rhywbeth arall. Oherwydd mae’n honni ei fod yn arweinydd byd o ran technolegau newydd a glanhau’r byd, ond mewn gwirionedd, mae’n un o’r rhoddwyr mwyaf i rywbeth a elwir yn Texas Public Policy Foundation, sy’n swnio’n ddiniwed iawn, ond lobi tanwydd ffosil ydyw sy’n gwadu newid yn yr hinsawdd. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a fuasech yn gallu mynd i’r afael â hynny yn eich ymateb.
Can I thank Simon Thomas for bringing this forward today? Because I think it’s an important proposal that he is putting down, and I took part in the debate in February 2015 in relation to fracking. Michelle Brown has highlighted, and I agree with her, that there is a mix of energy generation that is required. We all accept that. But it’s also important that, when we do that, we balance that with the safety of the environment. Therefore, we must look at those considerations, and I err on the side of the lack of evidence for safe fracking at this point, and that’s particularly important, because that is what we’re talking about, hydraulic fracturing—as we all know it, fracking—and the implications of that. Across the globe, environmental groups have mounted significant protests against fracking, citing the fact that the detrimental environmental impact that shale gas extraction may have could prove to be substantial. And that’s it: we don’t know, and I’d rather err on the side of safety.
There is no doubt that public concern is significant around fracking and the related industrial processes. As Simon Thomas highlighted, there is one application possibly waiting to come in, within—. Actually, it’s not Pontrhydyfen; it’s in Cwmafan, technically, because it’s in my own ward—but it is a concern. And boreholes have been approved, because there’s no control on boreholes. So, we should look at—. If you are going to look at it, expand, look beyond just fracking itself; look at the boreholes and the processes beforehand that can lead to the concerns of communities, not to understand the whole process. Cut it straight away and we are better off.
Dirprwy Lywydd—Llywydd, sorry—there are many gaps in the scientific literature regarding these impacts and, as a result, public debate often relies on information and anecdotal sources. We need to get the evidence. David Melding was quite right: evidence is important. But we need to have the evidence of safety or not safety, and that’s not there. And the analysis of geological structures—as Simon Thomas said, our strata are different here in Wales compared to—the Vale of Glamorgan, perhaps, compared to Blackpool. We need to have that investigation. Scientists from Global Responsibility and the Chartered Institute of Environmental Health have published reports that reviewed current evidence, all issuing the fact that there are concerns.
The many environmental risks have already been mentioned—I won’t mention them all. But we also talk about health and safety aspects. We forget sometimes that there are workers on these sites, and Cornell University in the US actually conducted research that found that exposure to gas drilling operations was strongly implicated in serious health effects on humans and animals. And the National Institute for Occupational Safety and Health released a hazard alert on data collected that workers may be exposed to dust with high levels of respirable crystalline silica—silicon dioxide—during fracking. So, there are serious health implications for workers. These can go on to people around the communities because, unlike America, we have tight spaces. And, unlike America, we have the opportunity perhaps now to do things.
It was mentioned by Huw Irranca-Davies that places in America are changing American laws. But New York State has banned fracking. Maryland has banned fracking. There are countries and regions that have banned fracking, and while we may not be the leader this time, I think we should definitely follow.
A gaf fi ddiolch i Simon Thomas am gyflwyno hwn heddiw? Oherwydd rwy’n credu ei fod yn cyflwyno cynnig pwysig, a chymerais ran yn y ddadl ar ffracio ym mis Chwefror 2015. Mae Michelle Brown wedi amlinellu bod angen cymysgedd o ffyrdd o gynhyrchu ynni ac rwy’n cytuno â hi. Mae pawb ohonom yn derbyn hynny. Ond mae hefyd yn bwysig, pan fyddwn yn gwneud hynny, ein bod yn cydbwyso hynny â diogelwch yr amgylchedd. Felly, mae’n rhaid i ni edrych ar yr ystyriaethau hynny, ac rwy’n gwyro tuag at y diffyg tystiolaeth o blaid ffracio diogel ar y pwynt hwn, ac mae hynny’n arbennig o bwysig, oherwydd dyna rydym yn siarad amdano, hollti hydrolig—ffracio, fel rydym i gyd yn ei adnabod—a goblygiadau hynny. Ar draws y byd, mae grwpiau amgylcheddol wedi cynnal nifer sylweddol o brotestiadau yn erbyn ffracio, gan nodi’r ffaith y gallai’r effaith amgylcheddol niweidiol y gall echdynnu nwy siâl ei chael fod yn sylweddol. A dyna ni: nid ydym yn gwybod, a buasai’n well gennyf fod yn or-ofalus.
Nid oes amheuaeth fod yna bryder cyhoeddus sylweddol ynglŷn â ffracio a’r prosesau diwydiannol cysylltiedig. Fel y nododd Simon Thomas, mae yna un cais sydd o bosibl yn aros i ddod i mewn, o fewn—. Nid ym Mhont-rhyd-y-fen y mae mewn gwirionedd; mae yng Nghwmafan, yn dechnegol, oherwydd mae wedi’i leoli yn fy ward fy hun—ond mae’n bryder. Ac mae tyllau turio wedi cael eu cymeradwyo, gan nad oes rheolaeth ar dyllau turio. Felly, dylem edrych ar—. Os ydych am edrych arno, ehangwch, edrychwch y tu hwnt i’r ffracio ei hun; edrychwch ymlaen llaw ar y tyllau turio a’r prosesau a all arwain at bryderon cymunedau, nid ceisio deall y broses gyfan. Torrwch ef yn syth, a byddwn yn well ein byd.
Dirprwy Lywydd—Llywydd, sori—mae llawer o fylchau yn y llenyddiaeth wyddonol mewn perthynas â’r effeithiau hyn ac o ganlyniad mae trafodaeth gyhoeddus yn aml yn dibynnu ar wybodaeth a ffynonellau anecdotaidd. Mae angen i ni gael y dystiolaeth. Roedd David Melding yn llygad ei le: mae tystiolaeth yn bwysig. Ond mae angen inni gael tystiolaeth o ddiogelwch neu ddiffyg diogelwch, ac nid yw hwnnw yno. A dadansoddi strwythurau daearegol—fel y dywedodd Simon Thomas, mae ein strata’n wahanol yma yng Nghymru o gymharu â—Bro Morgannwg, efallai, o’i gymharu â Blackpool. Mae angen i ni gael yr ymchwiliad hwnnw. Mae gwyddonwyr o Global Responsibility a Sefydliad Siartredig Iechyd yr Amgylchedd wedi cyhoeddi adroddiadau sy’n adolygu’r dystiolaeth gyfredol, ac mae pob un yn cyhoeddi’r ffaith bod yna bryderon.
Mae’r amryw o beryglon amgylcheddol eisoes wedi cael eu crybwyll—nid wyf am grybwyll pob un. Ond rydym hefyd yn sôn am agweddau iechyd a diogelwch. Rydym yn anghofio weithiau fod gweithwyr ar y safleoedd hyn, ac mae Prifysgol Cornell yn yr Unol Daleithiau wedi gwneud gwaith ymchwil a ddangosai fod dod i gysylltiad â gweithgarwch drilio nwy yn chwarae rhan fawr mewn effeithiau difrifol ar iechyd pobl ac anifeiliaid. A rhyddhaodd y Sefydliad Cenedlaethol dros Iechyd a Diogelwch Galwedigaethol rybudd perygl ar ddata a gasglwyd y gallai gweithwyr ddod i gysylltiad â llwch gyda lefelau uchel o silica crisialog anadladwy—silicon deuocsid—yn ystod y broses o ffracio. Felly, mae goblygiadau iechyd difrifol i weithwyr. Gall y rhain gael eu trosglwyddo i bobl o gwmpas y cymunedau oherwydd, yn wahanol i America, mae gennym ofodau cyfyngedig. Ac yn wahanol i America, mae gennym gyfle yn awr, o bosibl, i wneud pethau.
Cafodd ei grybwyll gan Huw Irranca-Davies fod mannau yn America yn newid cyfreithiau Americanaidd. Ond mae talaith Efrog Newydd wedi gwahardd ffracio. Mae Maryland wedi gwahardd ffracio. Mae yna wledydd a rhanbarthau sydd wedi gwahardd ffracio, ac er nad ni fydd yn arwain y tro hwn, rwy’n credu’n bendant y dylem ddilyn.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.
I call on the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs, Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. I’d like to begin by thanking Simon Thomas for bringing forward this proposal. And I note the terms of the motion and acknowledge the concerns several Members have raised in the Chamber today around fracking.
At the end of last year, I made a statement on our developing policy on energy. I set out three priorities: to use energy more efficiently, reduce our reliance on energy generated from fossil fuels, and drive the energy transition to deliver maximum benefits for Wales. Last month, I announced stretching targets for renewable energy, which include Wales generating 70 per cent of its electricity consumption from renewable energy by 2030. This will help us to decarbonise our energy system. Moving towards clean energy requires action to move away from continued fossil fuel extraction, as well as further work to encourage and incentivise the generation of renewable energy. And, of course, it was a key Welsh Labour manifesto commitment to continue our robust and unequivocal opposition to fracking. So, I believe Welsh Government has fully demonstrated we support the sentiments behind the motion.
It is an opportune time to take action to prevent Wales being locked in to further fossil fuel extraction through onshore unconventional oil and gas, such as shale or coalbed methane. We already have a precautionary planning framework through two notifications directions that have been issued in respect of unconventional oil and gas extraction. However, I recognise there is a need to do more. I’ve already commenced a review of ‘Planning Policy Wales’ to ensure it best fits with the intentions of our well-being goals and supports progress in terms of our decarbonisation agenda. As part of this revision of national planning policy, I will strengthen planning policy in relation to the extraction of onshore unconventional oil and gas, and will be consulting on changes early next year. I have written to chief planning officers informing them I intend to consult on such changes. I am confident the changes I propose to consult upon through my overall revision of ‘Planning Policy Wales’ will achieve the objectives of the motion without the immediate need for changes to the law. However, I do not rule out the possibility of introducing legislation at some future date if it proves necessary.
Diolch, Llywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i Simon Thomas am gyflwyno’r cynnig hwn. Ac rwy’n nodi telerau’r cynnig ac yn cydnabod y pryderon y mae nifer o’r Aelodau wedi’u codi yn y Siambr heddiw mewn perthynas â ffracio.
Ddiwedd y flwyddyn ddiwethaf, gwneuthum ddatganiad ar ein polisi a oedd yn datblygu ar ynni. Nodais dair blaenoriaeth: defnyddio ynni’n fwy effeithlon, lleihau ein dibyniaeth ar ynni a gynhyrchir o danwyddau ffosil, a hybu’r newid ynni i sicrhau’r manteision mwyaf posibl i Gymru. Y mis diwethaf, cyhoeddais dargedau ymestynnol ar gyfer ynni adnewyddadwy, sy’n cynnwys cael Cymru i gynhyrchu 70 y cant o’r trydan y mae’n ei ddefnyddio o ynni adnewyddadwy erbyn 2030. Bydd hyn yn ein helpu i ddatgarboneiddio ein system ynni. Er mwyn gallu symud tuag at ynni glân mae gofyn i ni weithredu er mwyn newid o barhau i echdynnu tanwyddau ffosil, yn ogystal â gwneud gwaith pellach i annog a chymell cynhyrchiant ynni adnewyddadwy. Ac wrth gwrs, roedd yn ymrwymiad allweddol ym maniffesto Llafur Cymru i barhau ein gwrthwynebiad cadarn a diamwys i ffracio. Felly, rwy’n credu bod Llywodraeth Cymru wedi dangos yn glir ein bod yn cefnogi’r teimladau sy’n sail i’r cynnig.
Mae’n adeg dda i gymryd camau i atal Cymru rhag cael ei chlymu i echdynnu tanwydd ffosil pellach drwy olew a nwy anghonfensiynol ar y tir, megis siâl neu fethan gwely glo. Mae gennym eisoes fframwaith cynllunio rhagofalus drwy ddau hysbysiad cyfarwyddo a gyhoeddwyd mewn perthynas ag echdynnu olew a nwy anghonfensiynol. Fodd bynnag, rwy’n cydnabod bod angen gwneud mwy. Rwyf eisoes wedi dechrau adolygiad o ‘Polisi Cynllunio Cymru’ er mwyn sicrhau ei fod yn cyd-fynd â bwriadau ein nodau llesiant yn y ffordd orau bosibl a’i fod yn cefnogi cynnydd o ran ein hagenda datgarboneiddio. Fel rhan o’r adolygiad hwn o bolisi cynllunio cenedlaethol, byddaf yn cryfhau polisi cynllunio mewn perthynas ag echdynnu olew a nwy anghonfensiynol ar y tir, a byddaf yn ymgynghori ar newidiadau yn gynnar y flwyddyn nesaf. Rwyf wedi ysgrifennu at brif swyddogion cynllunio yn rhoi gwybod iddynt fy mod yn bwriadu ymgynghori ar newidiadau o’r fath. Rwy’n hyderus y bydd y newidiadau rwy’n bwriadu ymgynghori arnynt drwy fy adolygiad cyffredinol o ‘Polisi Cynllunio Cymru’ yn cyflawni amcanion y cynnig heb fod angen newidiadau i’r gyfraith ar unwaith. Fodd bynnag, nid wyf yn diystyru’r posibilrwydd o gyflwyno deddfwriaeth rywbryd yn y dyfodol os bydd yn rhaid gwneud hynny.
Galwaf ar Simon Thomas i ymateb i’r ddadl.
I call on Simon Thomas to reply to the debate.
Diolch yn fawr, Llywydd. Roeddwn i ar fin ymyrryd ar y Gweinidog yn fanna pan wnaeth hi bennu ei sylwadau. Fe wna i ddweud beth roeddwn i’n mynd i’w ddweud fanna nawr. Rydw i’n ddiolchgar ei bod hi newydd gadarnhau ei bod hi am gadw’r moratoriwm presennol, ond hefyd ei bod hi’n cydnabod pan fydd y pwerau pellach yn dod atom ni yn y Cynulliad y bydd modd i’r Llywodraeth, os oes angen, gymryd camau cyfreithiol, statudol pellach i sicrhau bod y sefyllfa bresennol yn parhau. Nid ydw i’n meddwl ei bod hi’n delio â rhai o bryderon pobl eraill ynglŷn â’r profi ac ynglŷn â’r tyllu, ac rydw i’n meddwl efallai dyna lle y bydd angen i’r Llywodraeth edrych yn y dyfodol.
A gaf i jest ymateb i’r ddadl yn fwy eang drwy ddweud fy mod i’n ddiolchgar i bob Aelod a wnaeth gymryd rhan yn y ddadl? Rydw i’n synhwyro bod mwyafrif yma o blaid gwahardd ffracio yng Nghymru yn llwyr, am y rhesymau sydd wedi cael eu gosod yn glir iawn gan bobl fel David Rees a Lee Waters yn benodol, a Jenny Rathbone yn ogystal. Rydw i’n cydnabod y dilema sydd gan David Melding, mae’n rhaid i mi fod yn onest, achos roedd y Blaid Geidwadol yng Nghymru yn 2016 yn dweud y dylid cadw at y moratoriwm ar ffracio, ac wrth gwrs blwyddyn wedyn, yn etholiad cyffredinol eleni, roedd y Blaid Geidwadol Brydeinig yn dweud:
We will develop the shale industry in Britain.’
Rydw i’n credu bod David Melding wedi gwneud gwyrth o ran llwyddo i ddadlau yn y ffordd roedd e wedi’i wneud, ond rydw i’n dweud wrtho fe, a hefyd wrth bobl eraill yma, bod y teimlad ymysg pobl mor gryf yn erbyn ffracio bod hwn yn gyfle. Rydw i’n ei ddweud mewn ffordd bositif. Mae’n gyfle i ni ailddatgan y ffordd rŷm ni’n gallu datblygu technoleg amgen a thechnoleg adnewyddol yn lle ffracio yng Nghymru. Yn hynny o beth, rydw i’n sefyll gyda Lee Waters. Nid ydym ni yn erbyn technoleg newydd. A dweud y gwir, rydw i eisiau gweld datblygiad technoleg newydd yng Nghymru, er enghraifft yn y modd lle mae yna £100 miliwn o arian Ewropeaidd ac arian Llywodraeth Cymru yn cael ei fuddsoddi nawr o gwmpas moroedd Cymru i ddatblygu ynni o’r môr. Dyma lle rydym ni eisiau gweld y diwydiant a gwaith a buddsoddiad yn mynd yng Nghymru, ac nid o dan ddaear ar gyfer ffracio mewn daeareg, os caf i ddweud, sydd, yn fwyfwy clir, yn anaddas ar gyfer y math yma o ddatblygiadau—boed nhw wedi’u gweld yn yr Unol Daleithiau a Canada neu beidio. Nid yw ein daeareg ni na’n cymunedau ni yn addas ar gyfer y math yna o reibio’r nwy sydd dan ddaear.
Y pwynt olaf rydw i eisiau ei ateb yw’r pwynt a godwyd gan Jenny Rathbone. Nid yw’n bosibl i ni ddatgysylltu ein hunain yn llwyr oddi wrth ffracio. Fe wna i ateb y cwestiwn drwy ofyn cwestiwn arall, mewn ffordd, os caf i. Mae yna nwy yn dod mewn i Aberdaugleddau nawr, heddiw. Mi fydd yna tancer enfawr yn aros tu fas i Aberdaugleddau. LPG yw hwnnw. Ond mae ble mae’r LPG yn mynd yn dibynnu ar bris y nwy wedi’i ffracio yn yr Unol Daleithiau. Er nad ydym ni’n mewnforio’r nwy yna yn uniongyrchol, mae pris y nwy, a ble mae’r nwy yn mynd—ac a ydy e’n mynd o ynysoedd y gorllewin atom ni, neu a ydy e’n mynd o Qatar, neu Dde Korea—mae hynny i gyd yn dibynnu ar bris rhyngwladol y nwy. Nid ydym ni’n gallu datgysylltu o hynny.
Ond rydw i yn cloi gan ategu geiriau David Rees, rydw i’n meddwl: er nad ni fyddai’r cyntaf i fanio ffracio, mae mor glir, gyda’r hanes sydd gyda ni o nwy neu ynni dan ddaear, bod modd i ni gydio yn yr hanes yna a gwneud safiad, a’i wneud yn glir iawn: nid yw Cymru yn wlad lle mae ffracio yn cael ei ganiatáu.
Thank you very much. I was about to intervene on the Minister there when she concluded her comments, so I will make the comments that I’d intended to make there now. I’m grateful that she has just confirmed that she will retain the current moratorium, but also that she recognises that when the further powers do come to us here in the Assembly, it would be possible for the Government, if necessary, to take statutory legal steps in order to ensure that the current situation remains. I don’t think she has dealt with some of the concerns that others have in terms of the testing or in terms of the drilling, and I think that’s perhaps where the Government may need to look in the future.
If I could just respond to the debate more broadly by saying that I’m grateful to every Member who participated in the debate. I sense that a majority here are in favour of a ban on fracking in Wales, and a full ban for the reasons that have been outlined very clearly by people such as David Rees, Lee Waters and Jenny Rathbone too. Now, I recognise the dilemma that David Melding finds himself in, because the Conservative Party in Wales in 2016 wanted to retain the moratorium on fracking, but a year later in the general election this year the UK Conservative Party said:
Byddwn yn datblygu’r diwydiant siâl ym Mhrydain.
I think David Melding has performed a miracle in making the argument that he did make, but I would tell him and others here that the feeling among the population against fracking is so strong that this is an opportunity—and I say that positively. It’s an opportunity for us to restate how we can develop alternative technologies and renewable technologies instead of fracking in Wales. And in that sense, I stand with Lee Waters. We are not against new technology; in fact, I want to see the development of new technologies in Wales—for example, offshore where £100 million of European funding and Welsh Government funding is now invested around the coastlines of Wales to develop marine energy. This is where we want to see industry work and investment done in Wales, not underground with fracking in geology that is, if I may say, increasingly clearly, inappropriate for the kinds of developments that have taken place in the US or Canada. Our geology and our communities aren’t appropriate for those kinds of developments in terms of underground gas.
And the final point that I want to raise is a point raised by Jenny Rathbone. Yes, we can’t disconnect entirely from fracking, and I will answer the question by asking another question, if I may. There is gas coming into Milford Haven today. There’ll be a huge a tanker outside the port. That’s LPG but where LPG goes depends on the price of fracked gas in the United States, and although we’re not importing that directly, the price of the gas and where it goes and whether it goes from the western isles to us, or from Qatar or to South Korea all depends on the international price of gas, and we can’t disengage from that.
But I would conclude by endorsing the words of David Rees. Although we wouldn’t be the first to ban fracking, given the history that we have of underground gas and underground energy, we could take hold of that history and make a stance and make it clear that Wales is not a nation where fracking should be allowed.
Y cwestiwn yw: a ddylid nodi’r cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio, felly.
The proposal is to note the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Yr eitem nesaf yw’r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar Cymunedau yn Gyntaf. Rydw i’n galw Cadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—John Griffiths.
The next item is a debate on the Equality, Local Government and Communities Committee on Communities First, and I call on the committee Chair to move the motion—John Griffiths.
Cynnig NDM6547 John Griffiths
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar yr ymchwiliad i dlodi yng Nghymru, ‘Cymunedau yn Gyntaf—yr hyn a ddysgwyd’, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 18 Hydref 2017.
Motion NDM6547 John Griffiths
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the report of the Equality, Local Government and Communities Committee on the inquiry into poverty in Wales, ‘Communities First—Lessons Learnt’, which was laid in the Table Office on 18 October 2017.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I’m pleased to open today’s debate, and I’d firstly like to thank all those who provided written and oral evidence to this inquiry, as well as the staff and service users that we met on our visits, and place on record our acknowledgment of the significant and important work that has been delivered by Communities First projects and staff across Wales over the last 16 years. It has had a positive impact on individuals, in many cases life changing, as with a number of young people in my own constituency who are now working in community development themselves and helping to bring about further positive change within their communities.
Following the announcement to wind down the programme, we decided to do a short inquiry that focused on three things: the strengths and weaknesses of Communities First, transitional arrangements and the impact on other related programmes. We published our initial findings in July and followed this up with a more detailed report, which was published last week. We made 11 recommendations. The Government accepted six, accepted in principle three and rejected two.
We strongly recommended that a tackling poverty strategy should be published. The Government rejected this recommendation, saying that its policy would be set out in ‘Prosperity for All’, its national strategy that was then published in September, and that it wanted to take a more holistic approach in responding to the long-term challenges.
While we welcome a cross-departmental response, we still believe a poverty strategy is essential. It would show how the cross-Government approach is working and would enable the Assembly to scrutinise its effectiveness. We do not think a holistic approach prevents such a strategy and action plan. So, I would press the Cabinet Secretary to reconsider these matters.
Moving on to the transitional arrangements for Communities First, in guidance, the Welsh Government stated that the three Es—employability, early years, and empowerment—should inform decision making for local authorities. The evidence we heard highlighted the importance of the Welsh Government’s employability plan and, in our report, we highlighted that it has still not been published. This has made it more difficult for local authorities to draw up their transitional plans, and for us as a committee to understand the full impact of the end of Communities First. We would urge the Welsh Government to publish it as soon as possible.
Moving on to empowerment. Local authorities and other key stakeholders told us they were unclear what it meant in practical terms. We therefore recommended that Welsh Government should clarify this, and that was accepted in principle. Transitional guidance is cited as defining empowerment as:
making sure communities are engaged and empowered to have their voices heard in the decisions that affect them.’
We do not believe that this definition provides the necessary clarity and would ask the Cabinet Secretary to provide some concrete examples of what is meant in practical terms.
Communities First has been delivering a wide range of different projects across Wales. Some of these, though, could—or, some would argue, should—be delivered by statutory services. We therefore recommended that Welsh Government should ensure that local authorities identify such programmes and that those that are successful and valued by communities are transferred to relevant statutory bodies. This would then enable limited legacy funding to be directed to projects that Communities First does best.
The Government accepted this recommendation and outlined how they were taking this forward. However, while welcoming the work that is being done around health and education, more information on what support is being offered to projects that fall outside of these areas would be appreciated. Additionally, the work that is being done will not capture any projects that were closed down directly as the result of the announcement to wind down the Communities First programme. I would therefore like more information on whether the Welsh Government has made any assessment of the number and details of such projects, especially those concerning health and education that fall outside of the three Es.
During oral evidence, the Cabinet Secretary confirmed that legacy funding would be available for the next two financial years. He also added that there was the possibility of a further two years’ provision. We called for clarity. The Government then confirmed the commitment to funding for the next two years, but again did not clarify the position beyond that time. I would be grateful if the Cabinet Secretary were to provide that clarity today, and if he cannot do that, to commit to doing so before the publication of the final 2018-19 budget.
Llywydd, in closing, I would like to reiterate my comments commending the work done by Communities First across Wales, but now that the decision has been made to close the programme, it is essential that the transitional arrangements and continuing delivery are robust and help protect the most effective elements of the programme. I hope our report will play a part in this, and I now look forward to hearing Members’ contributions. Diolch yn fawr.
Diolch, Llywydd. Rwy’n falch o agor y ddadl heddiw, a hoffwn yn gyntaf ddiolch i bawb a ddarparodd dystiolaeth ysgrifenedig a llafar i’r ymchwiliad hwn, yn ogystal â’r staff a’r defnyddwyr gwasanaethau rydym wedi’u cyfarfod ar ein hymweliadau, a chofnodi ein cydnabyddiaeth o’r gwaith sylweddol a phwysig sydd wedi cael ei gyflwyno gan brosiectau Cymunedau yn Gyntaf a staff ar draws Cymru dros y 16 mlynedd diwethaf. Mae wedi cael effaith gadarnhaol ar unigolion, effaith sydd wedi newid bywydau mewn llawer o achosion, fel gyda nifer o bobl ifanc yn fy etholaeth i sydd bellach yn gweithio ym maes datblygu cymunedol eu hunain ac sy’n helpu i sicrhau newid cadarnhaol pellach yn eu cymunedau.
Yn dilyn y cyhoeddiad fod y rhaglen yn dirwyn i ben, penderfynwyd cynnal ymchwiliad byr a oedd yn canolbwyntio ar dri pheth: cryfderau a gwendidau Cymunedau yn Gyntaf, trefniadau pontio a’r effaith ar raglenni cysylltiedig eraill. Cyhoeddwyd ein canfyddiadau cychwynnol ym mis Gorffennaf, ac yn dilyn hyn, cyhoeddwyd adroddiad manylach yr wythnos diwethaf. Gwnaethom 11 o argymhellion. Derbyniodd y Llywodraeth chwech ohonynt, derbyniodd dri mewn egwyddor a gwrthododd ddau.
Rydym yn argymell yn gryf y dylid cyhoeddi strategaeth trechu tlodi. Gwrthododd y Llywodraeth yr argymhelliad hwn, gan ddweud y buasai ei pholisi yn cael ei nodi yn ‘Ffyniant i Bawb’, ei strategaeth genedlaethol a gyhoeddwyd wedyn ym mis Medi, a’i bod yn awyddus i fabwysiadu dull mwy cyfannol o ymateb i’r heriau hirdymor.
Er ein bod yn croesawu ymateb trawsadrannol, rydym yn dal i gredu bod strategaeth trechu tlodi yn hanfodol. Byddai’n dangos sut y mae’r dull traws-Lywodraethol yn gweithio a byddai’n galluogi’r Cynulliad i graffu ar ei effeithiolrwydd. Nid ydym yn credu bod dull cyfannol yn rhwystro strategaeth a chynllun gweithredu o’r fath. Felly, buaswn yn pwyso ar Ysgrifennydd y Cabinet i ailystyried y materion hyn.
Gan symud ymlaen at y trefniadau pontio ar gyfer Cymunedau yn Gyntaf, roedd Llywodraeth Cymru yn dweud yn y canllawiau y dylai cyflogadwyedd, y blynyddoedd cynnar a grymuso lywio’r broses o wneud penderfyniadau ar gyfer awdurdodau lleol. Roedd y dystiolaeth a glywsom yn tynnu sylw at bwysigrwydd cynllun cyflogadwyedd Llywodraeth Cymru, ac yn ein hadroddiad, tynnwyd sylw at y ffaith nad yw wedi cael ei gyhoeddi o hyd. Mae hyn wedi ei gwneud yn anos i awdurdodau lleol lunio eu cynlluniau pontio, ac i ni fel pwyllgor ddeall effaith lawn dirwyn Cymunedau yn Gyntaf i ben. Buasem yn annog Llywodraeth Cymru i’w gyhoeddi cyn gynted ag y bo modd.
Symudwn ymlaen at rymuso. Dywedodd awdurdodau lleol a rhanddeiliaid allweddol eraill wrthym nad oeddent yn glir ynglŷn â beth oedd hyn yn ei olygu yn ymarferol. Felly, roeddem yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru egluro hyn, a chafodd hynny ei dderbyn mewn egwyddor. Mae canllawiau pontio’n diffinio grymuso fel hyn:
‘sicrhau bod cymunedau’n cymryd diddordeb ac yn cael eu grymuso i fynegi eu llais yn y penderfyniadau sy’n effeithio arnynt.’
Nid ydym yn credu bod y diffiniad hwn yn darparu’r eglurder angenrheidiol a buasem yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet ddarparu rhai enghreifftiau penodol o’r hyn a olygir yn ymarferol.
Mae Cymunedau yn Gyntaf wedi bod yn cyflwyno amrywiaeth eang o wahanol brosiectau ledled Cymru. Gallai rhai o’r rhain, fodd bynnag—neu, fel y buasai rhai yn dadlau, dylai rhai o’r rhain—gael eu darparu gan wasanaethau statudol. Felly, rydym yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru sicrhau bod awdurdodau lleol yn nodi rhaglenni o’r fath a bod y rhai sy’n llwyddiannus ac sy’n cael eu gwerthfawrogi gan gymunedau yn cael eu trosglwyddo i gyrff statudol perthnasol. Buasai hyn wedyn yn ei gwneud hi’n bosibl cyfeirio cyllid etifeddol cyfyngedig tuag at y prosiectau y mae Cymunedau yn Gyntaf yn eu gwneud orau.
Mae’r Llywodraeth wedi derbyn yr argymhelliad ac wedi amlinellu sut y maent yn bwrw ymlaen â hyn. Fodd bynnag, er ein bod yn croesawu’r gwaith sy’n cael ei wneud ym maes iechyd ac ym maes addysg, buasem yn gwerthfawrogi mwy o wybodaeth ynglŷn â pha gefnogaeth a gynigir i brosiectau y tu hwnt i’r meysydd hyn. Yn ogystal, ni fydd y gwaith sy’n cael ei wneud yn cynnwys unrhyw brosiectau a ddaeth i ben o ganlyniad uniongyrchol i’r cyhoeddiad fod y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf yn cael ei dirwyn i ben. Hoffwn felly gael mwy o wybodaeth ynglŷn ag a yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw asesiad o nifer a manylion prosiectau o’r fath, yn enwedig y rheini sy’n ymwneud ag iechyd ac addysg nad ydynt wedi eu cynnwys o fewn cyflogadwyedd, y blynyddoedd cynnar a grymuso.
Yn ystod y dystiolaeth lafar, cadarnhaodd Ysgrifennydd y Cabinet y buasai cyllid etifeddol ar gael ar gyfer y ddwy flynedd ariannol nesaf. Ychwanegodd hefyd fod posibilrwydd o ddarpariaeth am ddwy flynedd arall. Rydym wedi galw am eglurder. Yna cadarnhaodd y Llywodraeth yr ymrwymiad i gyllid am y ddwy flynedd nesaf, ond unwaith eto ni wnaethant egluro’r sefyllfa y tu hwnt i’r cyfnod hwnnw o amser. Buaswn yn ddiolchgar pe bai Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu darparu’r eglurder hwnnw heddiw, ac os na all wneud hynny, hoffwn pe bai’n ymrwymo i wneud hynny cyn cyhoeddi cyllideb derfynol 2018-19.
Llywydd, i gloi, hoffwn ailadrodd fy sylwadau yn canmol y gwaith a wnaed gan Cymunedau yn Gyntaf ledled Cymru, ond gan fod y penderfyniad wedi’i wneud bellach i ddod a’r rhaglen i ben, mae’n hanfodol fod y trefniadau pontio a’r ddarpariaeth barhaus yn gadarn ac yn helpu i ddiogelu elfennau mwyaf effeithiol y rhaglen. Rwy’n gobeithio y bydd ein hadroddiad yn chwarae rhan yn hyn, ac rwy’n edrych ymlaen yn awr at glywed cyfraniadau’r Aelodau. Diolch yn fawr.
I thank the Chairman for those comments then, and for the work that the committee and everybody has done on this. We heard from a large number of witnesses throughout this inquiry, and I think what has stood out the most from it is the total lack of consistency experienced across Communities First in terms of outcomes, working partnerships and management. For some, we did hear positive reports, and, of course, that is fantastic. Some mentioned true engagement with those most disengaged and the lives of some individuals being demonstrably improved by the dedication and hard work of certain staff members. But from others—and I think it’s fair to say the majority—I would say real concerns were raised. As noted in the report, despite running for over 15 years, and at a cost of over £432 million to the taxpayer, it does remain unclear at best as to whether this programme will have had much sustainable impact at all. We heard concerns from a number of witnesses with regards to the place-based approach taken, with the Bevan Foundation asserting that this type of intervention simply does not work and makes an assumption that the individual is the problem and should be treated, leaving open further questions about other potential problems with leaving the other place-based initiatives in place while Communities First winds down.
So, given the findings outlined in the report, I would be interested to know whether the Welsh Government plans to look into any potential programme adjustment with regard to Flying Start, Communities for Work and Lift. In terms of management and working partnerships, it was incredibly disappointing to note that performance management frameworks did not join up, and that a protectionist attitude and/or silo mentality has led to insufficient talking. We know in organisations and other groups how that can be a real danger, especially with regard to the duplication caused by reluctance to engage in true partnership working. These kinds of attitudes simply are not acceptable where public resources are being used, and when the future of individual lives can be so dramatically and personally affected.
Of course, the failure by the Welsh Government to publish their employability plan made it hard for the committee to really assess the full impact of the closure of Communities First. Frankly, this is not acceptable, and we hope to see this plan published as soon as possible to ensure proper scrutiny against this key policy driver.
So, I think, as a minimum, based on our inquiry, the Welsh Government needs to reflect on the findings of the report and ensure lessons are learnt for the future programme, in whatever form it may take. Going forward, I would suggest that the Welsh Government takes a good, long look at itself and, in fact, undertakes an investigation as to why this programme has been allowed to run for so long when there have been such glaring problems in certain areas. Giving evidence, the Cabinet Secretary said that he thought that
what Communities First has done is that it has had the ability to stop communities probably getting poorer.’
This isn’t good enough. We must be showing far, far more ambition than this, and I do look forward to further working in this area from the Welsh Government, seeing them demonstrate far more robust, workable and concrete aims to deliver poverty reduction across Wales. For what it’s worth, I actually believe that Communities First now should be wound up. It’s failed as a project, and I would certainly look at our future generations, and the implications on that, and providing sustainability for our most vulnerable communities. And I would ask the Cabinet Secretary how he is working with our future well-being co-ordinator in taking forward a better programme, so that we can have real, sustainable outcomes. Thank you.
Diolch i’r Cadeirydd am y sylwadau hynny ac am y gwaith y mae’r pwyllgor a phawb wedi’i wneud ar hyn. Clywsom gan nifer fawr o dystion drwy gydol yr ymchwiliad hwn, ac rwy’n credu mai’r hyn sydd wedi bod yn fwyaf amlwg ohono yw’r diffyg cysondeb llwyr a brofwyd ar draws Cymunedau yn Gyntaf o ran canlyniadau, partneriaethau gwaith a rheolaeth. Fe glywsom adroddiadau cadarnhaol gan rai, ac wrth gwrs, mae hynny’n wych. Roedd rhai’n sôn am ymgysylltiad go iawn â’r rhai a oedd wedi ymddieithrio fwyaf ac am fywydau rhai unigolion yn cael eu gwella’n amlwg gan ymroddiad a gwaith caled aelodau penodol o staff. Ond gan rai eraill—ac rwy’n credu ei bod yn deg dweud y rhan fwyaf—buaswn yn dweud bod pryderon gwirioneddol wedi cael eu mynegi. Fel y nodwyd yn yr adroddiad, er bod y rhaglen wedi bod ar waith am dros 15 mlynedd, ac ar gost o dros £432 miliwn i’r trethdalwr, mae’n parhau i fod yn aneglur ar y gorau a fydd y rhaglen hon wedi cael llawer o effaith gynaliadwy o gwbl. Clywsom bryderon gan nifer o dystion mewn perthynas â’r dull sy’n seiliedig ar leoedd a fabwysiadwyd, gyda Sefydliad Bevan yn honni nad yw’r math hwn o ymyriad yn gweithio, a rhagdybiai mai’r unigolyn yw’r broblem ac y dylid trin yr unigolyn, gan adael cwestiynau pellach yn agored am broblemau posibl eraill gyda pharhau i weithredu mentrau eraill sy’n seiliedig ar leoedd tra bod Cymunedau yn Gyntaf yn dod i ben.
Felly, o ystyried y canfyddiadau a amlinellir yn yr adroddiad, buasai gennyf ddiddordeb mewn gwybod a yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu edrych ar unrhyw addasiad posibl i’r rhaglenni mewn perthynas â Dechrau’n Deg, Cymunedau am Waith ac Esgyn. O ran rheolaeth a phartneriaethau gwaith, siomedig eithriadol oedd nodi nad oedd fframweithiau rheoli perfformiad yn cydgysylltu, a bod agwedd amddiffynnol a/neu feddylfryd seilo wedi arwain at ddiffyg siarad. Gwyddom sut y gall hynny fod yn berygl go iawn mewn sefydliadau a grwpiau eraill, yn enwedig o ran y dyblygu a achosir gan amharodrwydd i ymgymryd â gweithio mewn partneriaeth go iawn. Nid yw’r mathau hyn o agweddau yn dderbyniol lle y defnyddir adnoddau cyhoeddus, a phan fo dyfodol bywydau unigolion yn gallu cael eu heffeithio mewn modd mor ddramatig a phersonol.
Wrth gwrs, roedd methiant Llywodraeth Cymru i gyhoeddi eu cynllun cyflogadwyedd yn ei gwneud yn anodd i’r pwyllgor asesu effaith lawn y penderfyniad i ddod a Cymunedau yn Gyntaf i ben. A bod yn onest, nid yw hyn yn dderbyniol, ac rydym yn gobeithio gweld y cynllun hwn yn cael ei gyhoeddi cyn gynted â phosibl er mwyn sicrhau bod gwaith craffu priodol yn cael ei wneud yn erbyn y sbardun polisi allweddol hwn.
Felly, yn seiliedig ar ein hymchwiliad, rwy’n credu fan lleiaf fod angen i Lywodraeth Cymru fyfyrio ar ganfyddiadau’r adroddiad a sicrhau bod gwersi’n cael eu dysgu ar gyfer y rhaglen yn y dyfodol, ar ba ffurf bynnag y bydd. Wrth symud ymlaen, buaswn yn awgrymu bod Llywodraeth Cymru yn bwrw golwg dda arni ei hun, ac yn wir, yn cynnal ymchwiliad i ddarganfod pam y caniatawyd i’r rhaglen hon barhau cyhyd pan fo problemau mor fawr wedi bod mewn rhai ardaloedd. Wrth roi tystiolaeth, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet ei fod yn credu mai
yr hyn y mae Cymunedau yn Gyntaf wedi’i wneud yw ei fod wedi gallu rhwystro cymunedau rhag mynd yn dlotach yn ôl pob tebyg.
Nid yw hyn yn ddigon da. Mae’n rhaid inni ddangos llawer mwy o uchelgais na hyn, ac rwy’n edrych ymlaen at weld Llywodraeth Cymru yn gwneud gwaith pellach yn y maes hwn, eu gweld yn dangos amcanion llawer mwy cadarn, ymarferol a phendant i leihau tlodi ledled Cymru. O’m rhan i, rwy’n credu y dylid dod a Cymunedau yn Gyntaf i ben mewn gwirionedd. Mae wedi methu fel prosiect, a buaswn yn sicr yn edrych ar ein cenedlaethau yn y dyfodol, a’r goblygiadau o ran hynny, a darparu cynaliadwyedd ar gyfer ein cymunedau mwyaf agored i niwed. A buaswn yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet sut y mae’n gweithio gyda’n cydgysylltydd lles y dyfodol i gyflwyno rhaglen well, fel y gallwn weld canlyniadau real a chynaliadwy. Diolch.
There are now only 18 months to go until the phase-out of Communities First is concluded. And, in terms of the transfer of delivery and legacy funding, we must be confident that statutory bodies that will take over delivery of current projects have the funding required to deliver those projects, and that money is ring-fenced accordingly. I say that because, today, there are some questions over the merging of some funding streams related to Supporting People, some of which could include aspects of current Communities First schemes. So, I need to understand here today whether the budget allocation process currently under way is going to include an overall cut in the amount that is currently spent on Communities First. And will you categorically rule that out as Cabinet Secretary?
There is a note in the Cabinet Secretary’s committee response that states that there will be no financial implications, as spending on programmes going forward will be drawn from existing budgets, but it does not say which budgets, or if the budgets where Communities First will be merged into will have a corresponding increase in money. I think we need clarification on that. It says in response to the committee report that individual strategies for specific aspects of poverty will be rejected by the Government going forward. Of course, we understand as a party that there needs to be a cross-cutting approach, with attention paid to how various aspects are drawn together, but what about a separate child poverty approach?
Myself and Sian Gwenllian, my colleague, have raised on numerous occasions—both in the committee, and here in the Chamber—that there should be consideration of a dedicated child poverty strategy, as many other countries have, because aspects of child poverty cross-cut beyond economic issues, particularly relating to local government, social services and housing, for example, and education, education equalities, and intervention for children in a crisis, for example. So, we’re not satisfied that there is no need for that individualised strategy in relation to child poverty.
In relation to Flying Start, we acknowledge there is a postcode lottery to this programme, and the Government does accept that this isn’t ideal. However, although there are options for flexibility, I can’t see from the Government’s response to what extent they are taken out—I believe it’s called ‘outreach’—how many local areas take up that outreach opportunity to expand on Flying Start, and what are the opportunities ongoing.
I understand—you’ve heard me say before as well—that monitoring and reporting need to be improved on with any new moneys moving forward, emanating from Communities First. We’ve had evidence that, once somebody gets into a job, there is a lack of information as to how long they stay in that particular job, and the follow through in relation to support for that particular individual. I have a personal concern as well that Communities for Work is clearly set up in a Communities First area. If that is one of the answers to replacing Communities First, via current economic European levers, how is that going to be extended in future, given that it does, at the moment, cater for a smaller geographical area?
Our frustration as well, as a committee—and, no, I can’t speak for everybody on the committee—was a lot of emphasis was put on the employability plan, employability strategy, moving forward, which I believe is in the hands of Julie James AM, but it’s very difficult to analyse how that would be a response to Communities First, when we have simply not seen any of the detail, and we’ve been promised it time and time again. So, we can’t, at this moment in time, be assured that that can be the silver bullet to Communities First going into other funding streams, because we simply don’t have the knowledge and the detail in front of us.
Ultimately, I haven’t understood precisely the rationale for ending Communities First in and of itself. It might be good to have a frank conversation about the fact that, potentially, it’s because, ultimately, it failed to achieve what it set out to achieve. We can’t simply throw away money like this in the future, because it’s a lot of money that’s gone to something that has not been a success. While individual projects may have been successful, as a concept it did not succeed. So, we need reassurance, not only as a committee, but as AMs that any future schemes will go about doing what they intend to do and that local people can be as involved as possible.
I don’t have much time left, but my other biggest bugbear was this whole concept of empowerment. It says you define empowerment, and I quote,
as making sure communities are engaged and empowered to have their voices heard in the decisions that affect them.’
That doesn’t say much. It doesn’t say how they’re going to be engaged, how they’re going to get involved in the process. We can bandy these terms around as much as we like—as we did with ‘programme bending’ for however long when I was first elected—but words need to transform into action. I hope that you will listen to that comment and make sure that citizens are involved in any future make-up in a proactive and meaningful way when thinking about the future of helping those in areas of poverty in Wales.
Erbyn hyn 18 mis yn unig sydd i fynd nes y daw Cymunedau yn Gyntaf i ben yn gyfan gwbl. Ac o ran trosglwyddo darpariaeth a chyllid etifeddol, mae’n rhaid i ni fod yn hyderus fod y cyrff statudol a fydd yn cymryd rheolaeth dros gyflawni prosiectau cyfredol yn cael y cyllid sydd ei angen i gyflawni’r prosiectau hynny, a bod arian yn cael ei glustnodi yn unol â hynny. Rwy’n dweud hynny heddiw oherwydd bod rhai cwestiynau wedi codi mewn perthynas ag uno rhai ffrydiau cyllido sy’n gysylltiedig â Cefnogi Pobl, a gallai rhai ohonynt gynnwys agweddau ar gynlluniau cyfredol Cymunedau yn Gyntaf. Felly, mae angen i mi ddeall yma heddiw a fydd y broses o ddyrannu’r gyllideb sydd ar y gweill yn awr yn cynnwys gostyngiad cyffredinol yn y swm sy’n cael ei wario ar Cymunedau yn Gyntaf ar hyn o bryd. A fyddwch yn bendant yn diystyru hynny fel Ysgrifennydd y Cabinet?
Mae yna nodyn yn ymateb Ysgrifennydd y Cabinet i’r pwyllgor sy’n dweud na fydd unrhyw oblygiadau ariannol, gan na fydd gwariant ar raglenni yn y dyfodol yn dod o gyllidebau presennol, ond nid yw’n dweud pa gyllidebau, nac yn dweud a fydd y cyllidebau y bydd Cymunedau yn Gyntaf yn cael ei uno â hwy yn cael cynnydd cyfatebol o ran arian. Rwy’n credu bod angen egluro hynny. Mae’n dweud mewn ymateb i adroddiad y pwyllgor y bydd strategaethau unigol ar gyfer agweddau penodol ar dlodi yn cael eu gwrthod gan y Llywodraeth yn y dyfodol. Wrth gwrs, rydym yn deall fel plaid fod angen cael dull gweithredu trawsbynciol, gan dalu sylw i sut y mae gwahanol agweddau yn cael eu cysylltu, ond beth am ddull gweithredu ar wahân ar gyfer tlodi plant?
Rwyf fi a Sian Gwenllian, fy nghyd-Aelod, wedi codi’r mater droeon—yn y pwyllgor, ac yma yn y Siambr—y dylid ystyried strategaeth tlodi plant bwrpasol, fel sydd gan lawer o wledydd eraill, gan fod agweddau ar dlodi plant yn drawsbynciol y tu hwnt i faterion economaidd, yn enwedig mewn perthynas â llywodraeth leol, gwasanaethau cymdeithasol a thai, er enghraifft, ac addysg, cydraddoldebau addysg, ac ymyrraeth ar gyfer plant mewn argyfwng, er enghraifft. Felly, nid ydym yn fodlon nad oes angen y strategaeth unigol honno mewn perthynas â thlodi plant.
Mewn perthynas â Dechrau’n Deg, rydym yn cydnabod bod yna loteri cod post i’r rhaglen hon, ac mae’r Llywodraeth yn derbyn nad yw hyn yn ddelfrydol. Fodd bynnag, er bod yna opsiynau ar gyfer hyblygrwydd, ni allaf weld, o ymateb y Llywodraeth, i ba raddau y manteisir arnynt—rwy’n credu mai’r term yw ‘allgymorth’—faint o ardaloedd lleol sy’n manteisio ar y cyfle allgymorth hwnnw i ymhelaethu ar Dechrau’n Deg, a pha gyfleoedd sydd ar y gweill.
Rwy’n deall—ac rydych wedi fy nghlywed yn dweud hyn o’r blaen hefyd—fod angen gwella monitro ac adrodd gydag unrhyw arian newydd yn y dyfodol sy’n deillio o Cymunedau yn Gyntaf. Rydym wedi cael tystiolaeth sy’n dangos, pan fydd rhywun yn dechrau mewn swydd, fod diffyg gwybodaeth ynglŷn â pha mor hir y byddant yn aros yn y swydd honno, a’r hyn sy’n dilyn mewn perthynas â chymorth i’r unigolyn dan sylw. Mae gennyf bryder personol hefyd fod Cymunedau am Waith yn cael ei sefydlu’n amlwg mewn ardal Cymunedau yn Gyntaf. Os mai dyna yw un o’r atebion i ddisodli Cymunedau yn Gyntaf, drwy liferi economaidd Ewropeaidd cyfredol, sut y bydd hwnnw’n cael ei ymestyn yn y dyfodol, o ystyried ei fod, ar hyn o bryd, yn darparu ar gyfer ardal ddaearyddol lai?
Roedd ein rhwystredigaeth fel pwyllgor hefyd—a na, ni allaf siarad ar ran pawb ar y pwyllgor—yn deillio o’r ffaith bod llawer o bwyslais yn cael ei roi ar y cynllun cyflogadwyedd, y strategaeth gyflogadwyedd, wrth symud ymlaen, sydd yn nwylo Julie James AC rwy’n credu, ond mae’n anodd iawn dadansoddi sut y buasai hwnnw’n ymateb i Cymunedau yn Gyntaf, pan nad ydym wedi gweld y manylion o gwbl, ac mae wedi cael ei addo i ni dro ar ôl tro. Felly, ar hyn o bryd, ni allwn fod yn sicr y gall hwnnw fod yn ateb hollgynhwysol i Cymunedau yn Gyntaf yn mynd i mewn i ffrydiau ariannu eraill, gan nad oes gennym y wybodaeth a’r manylion o’n blaenau.
Yn y pen draw, nid wyf wedi deall yn union beth yw’r sail resymegol ynddi ei hun dros ddod a Cymunedau yn Gyntaf i ben. Gallai fod yn fuddiol inni gael sgwrs agored am y ffaith mai’r rheswm, o bosibl, yw oherwydd ei fod, yn y pen draw, wedi methu cyflawni yr hyn roedd wedi bwriadu ei gyflawni. Ni allwn wastraffu arian fel hyn yn y dyfodol, oherwydd mae’n llawer o arian sydd wedi mynd tuag at rywbeth nad yw wedi bod yn llwyddiant. Er ei bod yn bosibl fod prosiectau unigol wedi bod yn llwyddiannus, ni lwyddodd fel cysyniad. Felly, mae angen sicrwydd, nid yn unig fel pwyllgor, ond fel Aelodau Cynulliad, y bydd unrhyw gynlluniau yn y dyfodol yn mynd ati i wneud yr hyn y maent yn bwriadu ei wneud ac y gellir cynnwys pobl leol gymaint ag sy’n bosibl.
Nid oes gennyf lawer o amser ar ôl, ond fy nghasbeth arall oedd yr holl gysyniad hwn o rymuso. Mae’n dweud eich bod yn diffinio grymuso, ac rwy’n dyfynnu, fel
‘sicrhau bod cymunedau’n cymryd diddordeb ac yn cael eu grymuso i fynegi eu llais yn y penderfyniadau sy’n effeithio arnynt.’
Nid yw hynny’n dweud llawer. Nid yw’n dweud sut y byddant yn dangos diddordeb, sut y byddant yn cymryd rhan yn y broses. Gallwn daflu’r geiriau hyn o gwmpas gymaint ag y mynnwn—fel y gwnaethom gyda ‘phlygu rhaglenni’ am ba hyd bynnag pan gefais fy ethol yn gyntaf—ond mae angen trawsnewid geiriau’n weithredoedd. Gobeithiaf y byddwch yn gwrando ar y sylw hwnnw ac yn gwneud yn siŵr fod dinasyddion yn cael eu cynnwys mewn unrhyw gyfansoddiad yn y dyfodol mewn ffordd ragweithiol ac ystyrlon wrth feddwl am y dyfodol o ran helpu’r rhai mewn ardaloedd tlawd yng Nghymru.
Can I thank the committee Chair for his statement and, indeed, the honesty of his report? In 2001, the Welsh Government launched its regeneration strategy for the south Wales Valleys. Amongst the many initiatives envisaged the flagship proposal was the Communities First programme. This, as the name suggests, was to be a communities-based set of interventions that were designed to eradicate poverty across what used to be termed the south Wales coalfield. Sixteen years later, and with £432 million invested in the project, the Welsh Government itself has finally decided that its impact has been negligible. Why? Because the Valleys still continue to top the league tables for inequalities of poverty, health and education.
Although this project was supposed to be community driven, Government and local authorities controlled the funding. In many instances, the governance boards set up to administer the programmes under the scheme were populated largely by local councillors, which meant many decisions were made with regard to party political agendas. Community engagement was thus much diminished. It must be acknowledged that there were instances of good practice and some substantial achievements, particularly with regard to children and young people, but these were patchy and certainly not universal.
The overall failure of Communities First must also be viewed in the context of some £1.2 billion of so-called European funding spent on other Valleys initiatives. ‘Strategic partnerships’, ‘capacity building’, ‘joined-up thinking’ and ‘local action plans’ were the buzzwords of the time—all compelling rhetoric, but short on delivery. Hindsight is, of course, a powerful tool, but there is much about the Communities First project that should have been seen not to be able to deliver the required goals. Perhaps the failures of the scheme could have been avoided by initiating a stand-alone pilot project to evaluate its possible outcomes, which could then have been rolled out in a more co-ordinated fashion.
The Welsh Government made substantial mistakes in the regeneration strategies—Communities First amongst its most prominent. But it is immensely encouraging to see that it appears to have learnt from these failures and now seems to be embracing a whole new ideology with regard to eliminating poverty. There seems to be a very real realisation in this Welsh Government that poverty can only be eradicated by a strong industry-based economy. The truth is, only good well-paid jobs can achieve the goal of poverty eradication and that is why we in UKIP will support any Government strategy to build a strong, resilient industrial economy in the Valleys of south Wales.
A gaf fi ddiolch i Gadeirydd y pwyllgor am ei ddatganiad, ac yn wir, am onestrwydd ei adroddiad? Yn 2001, lansiodd Llywodraeth Cymru ei strategaeth adfywio ar gyfer Cymoedd de Cymru. Ymysg y mentrau niferus a ragwelwyd, y cynnig blaenllaw oedd y rhaglen Cymunedau yn Gyntaf. Roedd hwn, fel yr awgryma’r enw, i fod yn gyfres o ymyriadau yn seiliedig ar gymunedau a gynlluniwyd i drechu tlodi ar draws yr hyn a arferai gael ei alw’n faes glo de Cymru. 16 mlynedd yn ddiweddarach, a chyda £432 miliwn wedi’i fuddsoddi yn y prosiect, mae Llywodraeth Cymru ei hun wedi penderfynu o’r diwedd fod ei effaith wedi bod yn ddibwys. Pam? Oherwydd bod y Cymoedd yn parhau ar frig y tablau cynghrair o ran anghydraddoldebau tlodi, iechyd ac addysg.
Er bod y prosiect hwn i fod i gael ei lywio gan y gymuned, y Llywodraeth ac awdurdodau lleol oedd yn rheoli’r cyllid. Mewn llawer o achosion, roedd y byrddau llywodraethu a sefydlwyd i weinyddu’r rhaglenni o dan y cynllun yn cynnwys cynghorwyr lleol i raddau helaeth, a olygai fod llawer o benderfyniadau’n cael eu gwneud yn ôl agendâu pleidiau gwleidyddol. Roedd hyn felly’n lleihau’r ymgysylltiad â’r gymuned yn helaeth. Mae’n rhaid cydnabod bod yna enghreifftiau o arferion da a rhai llwyddiannau sylweddol, yn enwedig mewn perthynas â phlant a phobl ifanc, ond roedd y rhain yn anghyson ac yn sicr nid oeddent yn gyffredinol.
Mae’n rhaid ystyried methiant cyffredinol Cymunedau yn Gyntaf yng nghyd-destun oddeutu £1.2 biliwn o’r hyn a elwir yn gyllid Ewropeaidd a wariwyd ar fentrau eraill yn y Cymoedd. ‘Partneriaethau strategol’, ‘cynyddu capasiti’, ‘meddwl cydgysylltiedig’ a ‘chynlluniau gweithredu lleol’ oedd geiriau allweddol y cyfnod—a’r cyfan yn rhethreg gymhellgar, ond yn brin o gyflawniad. Mae’r gallu i edrych yn ôl, wrth gwrs, yn offeryn pwerus, ond mae llawer am y prosiect Cymunedau yn Gyntaf y dylid bod wedi gweld na allai gyflawni’r nodau gofynnol. Efallai y gellid bod wedi osgoi methiannau’r cynllun drwy gychwyn prosiect peilot ar ei ben ei hun i werthuso ei ganlyniadau posibl, y gellid bod wedi ei gyflwyno wedyn mewn ffordd fwy cydlynol.
Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud camgymeriadau sylweddol yn y strategaethau adfywio—gyda Cymunedau yn Gyntaf ymhlith y rhai mwyaf amlwg. Ond mae’n galondid mawr i weld ei bod yn ymddangos ei bod wedi dysgu o’r methiannau hyn a’i bod bellach i’w gweld yn cofleidio ideoleg newydd sbon mewn perthynas â threchu tlodi. Ymddengys bod yna sylweddoliad go iawn o fewn Llywodraeth Cymru mai’r unig ffordd y gellir trechu tlodi yw drwy economi gref sy’n seiliedig ar ddiwydiant. Y gwir amdani yw mai swyddi da sy’n talu’n dda yw’r unig ffordd o gyrraedd y nod o drechu tlodi a dyna pam y byddwn ni yn UKIP yn cefnogi unrhyw strategaeth gan y Llywodraeth i adeiladu economi ddiwydiannol gref a gwydn yng Nghymoedd de Cymru.
I appreciate some of the nuances in this debate today. Communities First has played a role in my area and I don’t recognise the language of failure, because many people in my community will say that Communities First didn’t fail, but actually provided a great deal of uplift to people who live in my community. I’ve seen in the report the evidence of strengths. There’s a lot about the value of engagement and engaging with people who otherwise wouldn’t have engaged in community activities. I’ve seen people go from strength to strength. One very small example in my constituency: in my council ward, when I was a councillor, I was involved in the demolition and rebuilding of a local community centre and we had £400,000 from the Big Lottery. I absolutely say, guaranteed, that there were people involved in that project who would not have been as involved in that project if they hadn’t developed the skills they had through Communities First. So, there was a definite benefit, even if sometimes the benefit wasn’t exactly as intended by the project. So, I think the language of failure is wrong to use. I’ve seen places like Aber valley, Bargoed, Cefn Hengoed, Graig-y-Rhacca and Lansbury Park, all benefit from Communities First.
Just to look at three recommendations that took my interest and the interest of some of my constituents: recommendation 11, recommendation 5 and recommendation 6. Recommendation 11 looks at the closure of Communities First and the impact on other Welsh Government programmes. I’m pleased that the Cabinet Secretary has accepted the recommendation. In the Aber valley in my constituency, there are two bodies that were reliant on Communities First funding; that’s the Senghenydd Youth Drop In Centre, which I’ve mentioned before, and the Aber Valley YMCA. They took part in Communities First projects, but unfortunately, the lead delivery body hasn’t included them in the targets for legacy funding. I know that that Cabinet Secretary will want to take a limited role in these areas, but what opportunities for appeal would there be for those areas that may not be included by the lead body in legacy funding, other than going to their local Assembly Member and asking them to raise those issues here in this Chamber? I think that’s quite an important issue to address.
The other one is recommendation 5, which is addressing the issue of employability. The recommendation asks the Cabinet Secretary to take the broadest view of employability. Yesterday, I talked about the launch of the Federation of Small Businesses self-employment report. I feel that, as Communities First is wound up, then we should not just look at employability, but also self-employability and the role that self-employability can play in the employability programme. There’s 8.7 per cent self-employed in the Valleys communities, which includes Caerphilly. How can we then ensure that that number grows so that the people who wish to be self-employed, particularly women, can access self-employment? That would involve engaging further education colleges, local schools and people who would operate successfully through Communities First in previous cluster areas.
Finally, recommendation 6, for my contribution. We know that the lower super-output areas tend to exclude people who may be living in poverty outside of those areas and the concept of outreach is very welcome. Bethan Jenkins has already mentioned the fact that perhaps we need some expansion of the understanding of outreach, as the programme is wound up. The children’s commissioner gave evidence to the Children, Young People and Education Committee last week, in which she said that she would like to see the childcare offer extended to non-working parents. In order to do that, you’ve effectively got to end austerity and I would understand the Cabinet Secretary’s view if he were to say that that would be incredibly difficult within existing budgets—virtually impossible. However, I understood from my discussion with, and my questioning of, the children’s commissioner that what she was referring to was an extension of Flying Start universally, and, again, that would be virtually impossible. However, looking at the issues of outreach, where can we be clearer about how outreach can be introduced within local authority areas? I’d like the Cabinet Secretary to explore that in as much detail as possible. I’m therefore pleased that, again, he’s accepted those recommendations.
I think this report should be welcomed. I think it makes a valuable, cross-party, independent contribution to the discussion about Communities First and I’m glad that the Government has looked on this in a very open-minded, clear and honest way and I look to see those improvements that I’ve suggested, and that other Members have suggested, being taken on board by the Government, and I really believe that they will.
Rwy’n gwerthfawrogi rhai o’r elfennau cynnil yn y ddadl hon heddiw. Mae Cymunedau yn Gyntaf wedi chwarae rôl yn fy ardal i ac nid wyf yn cydnabod iaith methiant, gan y bydd llawer o bobl yn fy nghymuned yn dweud nad yw Cymunedau yn Gyntaf wedi methu, ond ei fod mewn gwirionedd wedi darparu llawer iawn o hwb i bobl sy’n byw yn fy nghymuned. Rwyf wedi gweld y dystiolaeth sy’n dangos y cryfderau yn yr adroddiad. Mae’n cynnwys llawer sy’n ymwneud â gwerth ymgysylltiad ac ymgysylltu â phobl na fuasai wedi cymryd rhan mewn gweithgareddau cymunedol fel arall. Rwyf wedi gweld pobl yn mynd o nerth i nerth. Un enghraifft fach iawn yn fy etholaeth: yn fy ward gyngor, pan oeddwn yn gynghorydd, roeddwn yn rhan o’r gwaith o ddymchwel ac ailadeiladu canolfan gymunedol leol ac fe gawsom £400,000 gan y Loteri Fawr. Rwy’n dweud yn bendant, yn sicr, fod yna bobl yn rhan o’r prosiect hwnnw na fuasai wedi chwarae cymaint o ran ynddo pe na baent wedi datblygu’r sgiliau a gawsant trwy Cymunedau yn Gyntaf. Felly, roedd yna fudd pendant, hyd yn oed os nad oedd y budd yn union fel y bwriadai’r prosiect iddo fod bob tro. Felly, rwy’n credu ei bod yn anghywir inni ddefnyddio iaith methiant. Rwyf wedi gweld llefydd fel Cwm Aber, Bargoed, Cefn Hengoed, Graig-y-Rhacca a Pharc Lansbury, i gyd yn elwa o Cymunedau yn Gyntaf.
Gan edrych ar dri argymhelliad a oedd o ddiddordeb i mi a rhai o fy etholwyr: argymhelliad 11, argymhelliad 5 ac argymhelliad 6. Mae argymhelliad 11 yn edrych ar y ffaith bod Cymunedau yn Gyntaf yn dod i ben a’r effaith ar raglenni eraill Llywodraeth Cymru. Rwy’n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn yr argymhelliad. Yng Nghwm Aber yn fy etholaeth i, ceir dau gorff a oedd yn ddibynnol ar gyllid Cymunedau yn Gyntaf; sef y Ganolfan Galw Heibio i Bobl Ifanc Senghennydd, a grybwyllais o’r blaen, ac YMCA Cwm Aber. Cymerodd y rhain ran mewn prosiectau Cymunedau yn Gyntaf, ond yn anffodus, nid yw’r corff cyflawni arweiniol wedi eu cynnwys yn y targedau ar gyfer cyllid etifeddol. Gwn y bydd Ysgrifennydd y Cabinet eisiau chwarae rôl gyfyngedig yn y meysydd hyn, ond pa gyfleoedd ar gyfer apelio a fyddai ar gael i’r ardaloedd nad ydynt wedi cael eu cynnwys yn y cyllid etifeddol gan y corff cyflawni arweiniol, ar wahân i droi at eu Haelod Cynulliad lleol a gofyn iddynt godi’r materion yma yn y Siambr? Rwy’n credu bod hwnnw’n gwestiwn eithaf pwysig i fynd i’r afael ag ef.
Yr argymhelliad arall yw argymhelliad 5, sy’n mynd i’r afael â chyflogadwyedd. Mae’r argymhelliad yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet ystyried cyflogadwyedd yn ei ystyr ehangaf. Ddoe, soniais am lansio adroddiad y Ffederasiwn Busnesau Bach ar hunangyflogaeth. Gyda Cymunedau yn Gyntaf yn dod i ben, teimlaf na ddylem edrych ar gyflogadwyedd yn unig, ond ar hunangyflogadwyedd a’r rôl y gall hunangyflogadwyedd ei chwarae yn y rhaglen gyflogadwyedd. Ceir 8.7 y cant o weithwyr hunangyflogedig yng nghymunedau’r Cymoedd, sy’n cynnwys Caerffili. Sut y gallwn sicrhau felly fod y nifer hwnnw’n tyfu fel bod y bobl sydd eisiau bod yn hunangyflogedig, yn enwedig menywod, yn gallu dod yn hunangyflogedig? Buasai hynny’n golygu ymgysylltu â cholegau addysg bellach, ysgolion lleol a phobl a fyddai’n gweithredu’n llwyddiannus trwy Cymunedau yn Gyntaf yn yr ardaloedd clwstwr blaenorol.
Yn olaf, ar gyfer fy nghyfraniad, argymhelliad 6. Rydym yn gwybod bod ardaloedd cynnyrch ehangach haen is yn tueddu i eithrio pobl a allai fod yn byw mewn tlodi y tu hwnt i’r ardaloedd hynny ac mae’r cysyniad o allgymorth i’w groesawu’n fawr. Mae Bethan Jenkins eisoes wedi sôn efallai fod angen ehangu rhywfaint ar ein dealltwriaeth o allgymorth, wrth i’r rhaglen ddirwyn i ben. Rhoddodd y comisiynydd plant dystiolaeth i’r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yr wythnos diwethaf, lle y dywedodd y buasai’n hoffi gweld y cynnig gofal plant yn cael ei ymestyn i gynnwys rhieni nad ydynt yn gweithio. Er mwyn gwneud hynny, mae’n rhaid i chi roi diwedd ar gyni i bob pwrpas a buaswn yn deall barn Ysgrifennydd y Cabinet pe bai’n dweud y byddai hynny’n hynod o anodd o fewn cyllidebau presennol—bron yn amhosibl. Fodd bynnag, deallais, o fy nhrafodaeth gyda’r comisiynydd plant, a’r cwestiynau a holais iddi, mai’r hyn y cyfeiriai ato oedd estyn Dechrau’n Deg i bawb, ac unwaith eto, byddai hynny bron yn amhosibl. Fodd bynnag, gan edrych ar faterion allgymorth, ble y gallwn ni fod yn gliriach ynglŷn â sut y gellir cyflwyno allgymorth o fewn ardaloedd awdurdodau lleol? Hoffwn i Ysgrifennydd y Cabinet archwilio hynny mewn cymaint o fanylder ag y bo modd. Felly, rwy’n falch ei fod, unwaith eto, wedi derbyn yr argymhellion hynny.
Rwy’n credu y dylid croesawu’r adroddiad hwn. Rwy’n credu ei fod yn gyfraniad gwerthfawr, trawsbleidiol, annibynnol i’r drafodaeth ar Cymunedau yn Gyntaf ac rwy’n falch fod y Llywodraeth wedi edrych ar hyn mewn ffordd hynod o glir a gonest a chyda meddwl agored, ac edrychaf ymlaen at weld y gwelliannau rwyf wedi’u hawgrymu, ac y mae Aelodau eraill wedi’u hawgrymu, yn cael eu derbyn gan y Llywodraeth, ac rwy’n gwirioneddol gredu y gwnânt hynny.
I cannot find any reference in this report on key lessons learnt from Communities First to key issues such as programme bending, grant-recipient bodies, the damning Wales Audit Office reports and the rejected proposals to take Communities First forward from 2012. Like many, I gave my support to the programme when it was launched because we were told it was about genuine community empowerment and ownership. My initial concerns were raised when evidence-based allegations were brought to me of Welsh Government gerrymandering, manipulating Communities First boundaries for political advantage in rural north Flintshire. This concern was added to by growing evidence that the programme wasn’t delivering improved outcomes for people in the Communities First areas, with high inactivity and benefit dependency and low prosperity levels persisting. But, whenever we challenged the Welsh Government over this during the second and third Assemblies, they told us that Communities First was instead about programme bending, conveniently ignoring that the purpose of programme bending was supposed to be delivering improved outcomes.
Well, we’ve heard that the programme, between 2001 and 2017, involved spending of nearly £0.5 billion. Well, the