National Assembly for Wales

The first item on our agenda is questions to the First Minister, and the first question, Mark Isherwood.

Mae ein fframwaith ar gyfer gweithredu ar fyw yn annibynnol yn nodi ein cynlluniau i gynorthwyo pobl anabl yng Nghymru. Byddwn yn cydweithio â phobl anabl a chyrff sector cyhoeddus ledled Cymru i adfywio’r fframwaith eleni.

Diolch. Yn dilyn cyhoeddiad Llywodraeth Cymru ei bod yn trosglwyddo grant byw'n annibynnol Cymru i awdurdodau lleol, mynegodd ymgyrchydd yn Wrecsam, Nathan Davies, a gyflwynodd dystysgrif i'r seremoni raddio Galluogi Cymru gogledd Cymru fis diwethaf mewn gwirionedd, bryder eu bod yn teimlo bod pobl anabl wedi cael eu bradychu, a’r cwbl y gallent ei weld oedd mwy o ddadlau unwaith eto. A mynegodd Anabledd Cymru siom nad oedd Llywodraeth Cymru yn dilyn yr Alban trwy sefydlu cronfa byw'n annibynnol, wedi ei gweinyddu gan Inclusion Scotland, y mae Gogledd Iwerddon hefyd wedi comisiynu ei gronfa byw’n annibynnol ganddynt. Sut, felly, wnewch chi ymgysylltu â phryderon o'r fath i sicrhau nid yn unig bod awdurdodau lleol a'r byrddau iechyd, ond Llywodraeth Cymru ei hun, yn cydymffurfio â bwriad Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, sy’n gosod dyletswydd ar awdurdodau cyhoeddus i hyrwyddo cyfranogiad pobl yn y gwaith o gynllunio a darparu gwasanaethau gofal a chymorth?

Wel, gwnaed y penderfyniad i alluogi taliadau i gael eu gwneud yn ddi-dor i gyn-dderbynwyr yng Nghymru. Penderfyniad dros dro oedd hwn, a fwriadwyd i bara tan 31 Mawrth eleni, tra ein bod yn ystyried pa drefniadau fyddai’n briodol i ddarparu cymorth yn y tymor hwy. Ac, yn dilyn cyngor gan y grŵp cynghori rhanddeiliaid, sydd yn cynnwys sefydliadau sy'n cynrychioli pobl anabl yng Nghymru, rydym ni’n cyflwyno, o fis Ebrill eleni, trefniant pontio dros ddwy flynedd, sy’n golygu y bydd cymorth yn y dyfodol trwy ddarpariaeth arferol o ofal cymdeithasol.

Hoffwn dynnu sylw at bwysigrwydd iaith arwyddion i'r gymuned pobl fyddar. I lawer o bobl fyddar, mae'n ddull pwysig o gyfathrebu. Efallai y dylwn i ddatgan buddiant gan fod fy chwaer yn hollol fyddar. A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i gefnogi creu TGAU iaith arwyddion iaith gyntaf, ac iddi gael ei thrin yn gyfartal â Chymraeg a Saesneg iaith gyntaf ar lefel TGAU?

Wel, mae'n fater, yn y pen draw, i Gymwysterau Cymru. Nhw sy’n gyfrifol am ddatblygu a chymeradwyo cymwysterau yng Nghymru. Wedi dweud hynny, rwy’n credu ei bod hi’n bwysig—ac rwy’n derbyn yn llwyr yr hyn y mae’r Aelod wedi ei ddweud—i hyrwyddo Iaith Arwyddion Prydain a hefyd i hyrwyddo’r ffaith fod cymwysterau ar gael yn Iaith Arwyddion Prydain. Mae'n fater y byddaf yn ei godi ar ei ran gyda Chymwysterau Cymru.

There’s been a great deal of talk of the possibility that the attendance allowance is to be devolved to Wales from Westminster. Some 100,000 people in Wales receive this benefit at a cost of some £400 million per annum. Now, if these benefits are devolved to Wales, we will then have to decide what the role of local authorities will be. Plaid Cymru, of course, always welcomes additional powers residing here in Wales for the benefit of the people of Wales, but there are concerns that this move is a money-saving mechanism ultimately. So, how can you ensure that older disabled people in Wales won’t lose out if this change were to occur?

There is an unfortunate history in this place, where benefits have been devolved but without all the funding to follow. That happened with the council tax benefit. So, we’re not in favour of receiving any powers without the agreement of this Assembly, and we’re not in favour of receiving powers without the full funding to follow. So, if that was offered to us, we would consider it, but we would never wish to take any new powers without the funding being made available and without the assurance in the long term about the source of that funding.

Brif Weinidog, ym mis Mawrth y llynedd, yn rhan o raglen Getting Ahead 2, rhoddwyd £10 miliwn i Anabledd Dysgu Cymru dros bum mlynedd i weddnewid bywydau dros 1,000 o bobl ifanc 16 i 25 oed sydd ag anableddau dysgu neu anawsterau dysgu, ac mae hynny trwy ymgymryd â lleoliad gwaith â thâl sy'n para rhwng chwech a 12 mis. Beth mae'r ymrwymiad hwn yn ei ddangos am benderfyniad Llywodraeth Cymru i gynorthwyo pobl ag anableddau yng Nghymru, a sut mae hyn yn ymarferol yn helpu i newid bywydau pobl?

Wel, gallwn weld y canlyniadau drosom ein hunain, a gallaf ddweud ein bod ni’n gweithio gyda'n grŵp cynghori ar anabledd dysgu i ddatblygu cynllun gweithredu strategol ar anabledd dysgu. Bydd hwnnw’n destun ymgynghoriad eang yn ddiweddarach eleni er mwyn adeiladu ar y gwaith da sydd wedi ei wneud eisoes.

The Welsh Government is working to support the farming industry in Pembrokeshire, as in all parts of Wales.

First Minister, as I’m sure you are aware, a number of farmers in my constituency are hugely concerned about the possibility of the introduction of nitrate vulnerable zones, which will have a huge impact on their businesses and on the rural economy more generally. Your Government’s consultation has now been concluded, so can you tell us when you will take a decision on this issue? In the meantime, can I urge you to look at this issue again and to consider introducing a voluntary approach to improve water quality, because that’s the way to support our farmers, by working with them, rather than introducing burdensome regulation?

Well, the responses to the consultation will be considered in detail over the ensuing weeks, and, of course, there will be a discussion with the agriculture industry over those weeks, as part of the review that has taken place.

What will you do now, First Minister, to protect farmers in Pembrokeshire and the length and breadth of Wales now that the Prime Minister, Theresa May, has decided that we are going to be outwith the single market, that there will be tariffs on Welsh produce under the World Trade Organization rules, and that there is to be a free trade market with New Zealand, from where lamb can come in and undermine the quality produce of Wales? So, what will you, as a Government, do now to protect the interests of Wales in the face of a decision taken by the Conservatives in Westminster to make farmers in Wales poorer and less able to compete on a global basis?

I now call on the party leaders to question the First Minister. The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, fis Hydref diwethaf, cynhaliwyd un o'r dadleuon mwyaf angerddol yn y Siambr hon, ac roedd y siambr i fyny'r grisiau yn llawn pobl â buddiant yn y gymuned awtistiaeth ac eisiau gweld deddfwriaeth yn cael ei chyflwyno gan eich Llywodraeth. Cawsom ein harwain i gredu bod consensws ynghylch hyn, yn etholiad y Cynulliad—bod yr holl bleidiau gwleidyddol yn credu y dylai Bil awtistiaeth gael ei roi gerbron y Cynulliad i wella hawliau i bobl sy'n dioddef gydag awtistiaeth. Ddoe, cyflwynasoch eich Bil Undebau Llafur (Cymru). Bydd llawer o bobl yn ei chael hi’n anodd deall pam yr ydych chi’n atal cyflwyniad Bil awtistiaeth a allai wella mynediad at wasanaethau yn fawr a rhoi hawl cyfreithiol i bobl sydd â diagnosis o awtistiaeth gan ddewis yn hytrach y Bil undebau llafur yr ydych chi wedi penderfynu ei gyflwyno. Pam ydych chi wedi blaenoriaethu'r Bil undebau llafur yn hytrach na phobl ag awtistiaeth?

Mae dau reswm: yn gyntaf oll, rydym ni eisiau diogelu hawliau gweithwyr. Mae ei blaid ef—ei blaid ef—eisiau cael gwared ar gymhwysedd y Cynulliad hwn dros hawliau a rheoliadau cyflogaeth. Bai ei blaid ef yw hyn. Ni fyddai'n rhaid i ni gyflwyno hyn ar y cyflymder yr ydym ni'n gorfod ei wneud pe na byddai am Fil Cymru. Felly, ni all ef eistedd yn y fan yna a cheisio honni nad yw’n ddim i’w wneud ag ef. A byddwn yn sefyll dros hawliau gweithwyr wrth i’w blaid ef bwyso i lawr arnynt, a dyna pam y byddwn ni’n cyflwyno Bil undebau llafur i'r Siambr hon, a byddwn yn gofyn am gefnogaeth gan y Cynulliad hwn i ddiogelu hawliau gweithwyr, a gadewch i ni weld beth fydd yn digwydd, os bydd y cymhwysedd yn newid. Ond byddwn yn sefyll dros weithwyr Cymru, hyd yn oed wrth i’w blaid ef eu sathru i lawr.

Rwy'n credu mai’r Blaid Geidwadol sy’n cyflawni ar ran gweithwyr Cymru, fel y mae ar ran gweithwyr y DU, trwy ddarparu economi sydd wedi cyflwyno’r cyfraddau cyflogaeth, cyfleoedd a ffyniant mwyaf erioed. Ond rwy’n sylwi na wnaethoch chi sôn am y rhesymau pam y gwnaeth eich Llywodraeth rwystro cyflwyniad Bil awtistiaeth, yn hytrach na'r Bil undebau llafur, lle’r oedd pobl i fyny'r grisiau ar ôl y ddadl hon yn wirioneddol yn eu dagrau ac wedi’u ffieiddio gan y canlyniad gan y Llywodraeth Lafur hon a'r brad, fel yr oedden nhw’n ei weld, o ymrwymiad eich Llywodraeth yn etholiad y Cynulliad parthed y geiriau a siaradwyd yn y Siambr hon yn y ddadl honno. Beth sy'n afresymol—beth sy’n afresymol yn y Bil Undebau Llafur am hysbysu cyflogwyr pan fo streic yn mynd i gael ei galw? Beth sy’n afresymol am geisio trothwy i gael mwyafrif o bobl sy'n cymryd rhan yn y streic honno? Nid oes unrhyw beth yn afresymol am hynny. Eich plaid chi sy’n mynd â ni yn ôl i’r 1970au ac yn symud oddi wrth grymuso gweithwyr i lwyddo yn y wlad hon. Felly, beth sy’n afresymol yn y Bil Undebau Llafur hwnnw sy'n mynnu bod eich Llywodraeth yn cyflwyno darn o ddeddfwriaeth ar wahân?

Mae'n atgas bod arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn ceisio defnyddio pobl sy'n ymdrin â phobl ifanc ag awtistiaeth, gan ddefnyddio hynny fel ffordd i ymosod ar weithwyr—[Torri ar draws.] —ymosod ar weithwyr yng Nghymru a gweddill Prydain. Y gwir amdani yw bod diweithdra yn is yng Nghymru nag y mae yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon oherwydd gweithredoedd Llywodraeth Cymru. Mae'n sôn am drothwy. Nid wyf yn cofio iddo ddadlau dros drothwy yn y refferendwm Brexit. Ydych chi'n cofio hynny? Nid wyf yn cofio hynny o gwbl. Nid oedd trothwyon yn bwysig bryd hynny. Nid wyf yn credu mewn trothwyon. Nid oeddwn i’n credu mewn trothwy ar gyfer y refferendwm Brexit. Nid wyf yn credu mewn trothwy cyn belled ag y mae pleidleisio dros streic yn y cwestiwn. Yr hyn yr wyf i’n credu ynddo yw ein bod ni’n sefyll yn gadarn dros hawliau gweithwyr yng Nghymru, er gwaethaf yr hyn sy'n cael ei orfodi arnyn nhw gan Lywodraeth Dorïaidd elyniaethus. Roedd hanner cant o'i ASau ei hun—50 o’i ASau ei hun—yn galw am i streiciau gael eu gwahardd yn y sector cyhoeddus. Beth, ydych chi'n mynd i arestio streicwyr nawr, ydych chi? Mynd yn ôl i'r 1970au—byddai ef yn mynd â ni yn ôl i’r 1930au. [Aelodau'r Cynulliad: 'Clywch, clywch.']

Rydych chi’n sicr eisiau cwrw a brechdanau yn ôl ym Mharc Cathays, onid ydych chi, Brif Weinidog? Y bobl yr ydych chi’n eu had-dalu yw ysgrifenyddion cyffredinol yr undebau sydd wedi ariannu Llafur gyda £11 miliwn ers i Jeremy Corbyn ddod yn arweinydd. Heriais i chi i gyflwyno’r Bil awtistiaeth hwnnw, yr oedd pobl wir yn gofyn amdano. Nid wyf wedi clywed pobl yn galw am Fil undebau llafur yma yng Nghymru oherwydd eu bod nhw’n teimlo bod gwahaniaethu yn eu herbyn. Y perygl—[Torri ar draws.]—Y perygl gwirioneddol yw y byddwch chi’n cyflwyno tâl rhanbarthol trwy gyflwyno’r Bil hwn, gan y byddwch chi’n gostwng y trothwy ar gyfer streic yma yng Nghymru, o’i gymharu â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Gan amlaf, pan fydd streic yn cael ei galw, mae'n ymwneud â thelerau ac amodau a chyflog. Felly, chi fydd yn arwain y ffordd o ran tâl rhanbarthol os gwnewch chi barhau i wthio’r Bil undebau llafur hwn drwy'r Cynulliad. Ond, hefyd, dylech chi ymddiheuro i'r bobl yn y gymuned awtistiaeth— [Aelodau'r Cynulliad: 'O..']—sy'n teimlo eu bod wedi cael eu siomi gennych chi a'ch rhaglen ddeddfwriaethol.

Mae'n atgas—defnyddiaf y gair yna eto—i awgrymu y dylid gosod y bobl hynny sy’n ymdrin ag awtistiaeth ac yn ymdrin â’r bobl hynny sydd ag awtistiaeth ac yn gofalu amdanynt, yn erbyn pobl sydd eisiau eu hawliau fel gweithwyr. Onid yw'n nodweddiadol mai agwedd y Torïaid, fel y bu erioed, yw, 'Gosod pobl yn erbyn ei gilydd. Rhannu a rheoli.' Byddwn yn gwneud popeth a allwn i helpu'r bobl hynny ag awtistiaeth a'r bobl hynny sy'n gofalu am bobl ag awtistiaeth. Rydym ni wedi gwneud hynny trwy ddeddfwriaeth flaenorol. Rydym ni wedi gwneud hynny drwy'r cyllid yr ydym ni wedi ei gyflwyno. Nid ydym wedi torri 6 y cant ar wariant ar wasanaethau cymdeithasol fel y mae ef a'i blaid wedi ei wneud yn Llundain. Oedi wrth drosglwyddo gofal—wedi cynyddu yn Lloegr, ac achoswyd trychineb y GIG yn Lloegr ar hyn o bryd gan ddiffyg gwariant ar wasanaethau cymdeithasol. Nid wyf yn ymddiheuro o gwbl am sefyll dros hawliau gweithwyr yng Nghymru a'u cynrychiolwyr, ac os nad yw'n hoffi hynny, gall fynd i esbonio wrth bleidleiswyr yng Nghymru pam mae eisiau i bobl fod mewn sefyllfa lle nad yw’r gallu ganddyn nhw mwyach i arfer eu hawl democrataidd i fynd ar streic. Mae’n clebran yn ddi-baid, onid ydyw? Mae’n clebran yn ddi-baid fel ci heb ei hyfforddi yng nghefn y Siambr yn y fan yna—

Bu llawer o glebran yn ystod y cwestiwn ac ateb hwn.

O'n safbwynt ni, byddwn yn sefyll yn gadarn dros hawliau gweithwyr, hyd yn oed os nad oes ots ganddo ef amdanynt.

Plaid Cymru leader, Leanne Wood.

Diolch, Lywydd. Ar 15 Rhagfyr y llynedd, cyhoeddwyd ffigurau ar berfformiad a gwerth economi Cymru. Nawr, nid ydynt wedi cael llawer iawn o sylw, ond maen nhw’n dangos bod economi Cymru yn 71 y cant o fynegai'r DU erbyn hyn, i lawr o 71.4 y cant yn 2014. Nawr, mae angen i ni fod yn cau’r bwlch cyfoeth hwnnw ac nid llywyddu dros ei ehangiad. Ar wahân i'r risg sy'n ein hwynebu o ran colli cyllid a dderbynnir ar hyn o bryd gan gymunedau o amddifadedd, ceir perygl hefyd i fusnesau a swyddi o'r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae'n hanfodol o safbwynt diogelu swyddi bod Cymru yn parhau i gymryd cymaint ag y gallwn o ran yn y farchnad sengl. Brif Weinidog, a ydych chi’n cytuno â Phlaid Cymru ei bod er budd cenedlaethol Cymru i barhau i gymryd rhan lawn yn y farchnad sengl heb dariffau na rhwystrau?

Mae'n safbwynt sydd gennym ni ers misoedd lawer. Yr ymadrodd yr ydym ni wedi ei ddefnyddio yw 'mynediad llawn a dilyffethair'. Mae cymryd rhan yn y farchnad sengl fwy neu lai yn gyfystyr â hynny. Yr hyn y mae’n rhaid i ni ei osgoi yn ystod y misoedd a’r blynyddoedd nesaf yw unrhyw beth sy'n amharu ar allu busnesau i allforio o Gymru, ac felly’n ei gwneud yn anoddach iddyn nhw gyflogi pobl. Mae'n iawn i ddweud bod angen i CMC gynyddu. Y ffordd i wneud hynny yw buddsoddi mwy fyth mewn sgiliau. Pan fydd gan bobl fwy o sgiliau, gallant ddenu buddsoddiad yn well sy'n arwain at swyddi sy'n talu'n well. Dyna'r union gyfeiriad yr ydym ni eisiau symud iddo. Gwrandewais i—ac rwy'n siŵr ei bod hithau wedi gwneud yr un fath, wrth gwrs—ar araith Prif Weinidog y DU y bore yma. Roedd rhywfaint ohoni i’w chroesawu. Rwy'n credu bod y dôn yn well. Nid oedd mor ymosodol ag y mae adain genedlaetholgar ei phlaid—plaid Theresa May—yn tueddu i’w egluro. Roedd problemau ynghylch cydnabod hawliau'r cenhedloedd datganoledig, yr oeddwn yn eu croesawu, er bod gwrthddweud wrth nodi mai Senedd Prydain sy’n penderfynu ar y cytundeb terfynol heb i’r seneddau datganoledig fynegi eu barn hwythau hefyd. Nid wyf yn cytuno â gadael y farchnad sengl. Mae angen esbonio mwy ar yr hanner i mewn, hanner allan o'r undeb tollau yma. Ac, wrth gwrs, nid yw sut y mae gennych chi reolaeth dros fewnfudo gyda ffin agored fawr erioed wedi cael ei esbonio chwaith. Felly, ceir rhywfaint o eglurder, ac nid yw’r cyfan i’w groesawu. Mae rhywfaint ohono’n well gan y Prif Weinidog, ond mae llawer o waith i'w wneud eto i wneud yn siŵr ein bod ni’n cael y canlyniad gorau i Gymru.

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Byddai Plaid Cymru yn dadlau bod Cymru yn wynebu cynllun a luniwyd yn Llundain ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd erbyn hyn. Rwy'n falch eich bod chi wedi sôn am y cwestiwn o allforion. Ar y map hwn, dangosir y perygl i Gymru o Brexit caled yn gryf iawn, rwy’n meddwl. Economi Cymru yw'r rhan fwyaf dibynnol o'r DU ar allforion i'r UE. Economïau gweithgynhyrchu fel ein heconomi ni sy’n dibynnu fwyaf ar y farchnad honno. Rydym ni’n sôn am swyddi diwydiannol, swyddi yn y diwydiant bwyd, mewn twristiaeth, swyddi sy'n hanfodol i bobl yng Nghymru, na ellir eu rhoi mewn perygl. Nawr, rydym ni hefyd yn gwybod bod llawer o'r buddsoddiad o’r tu allan i Ewrop i mewn i Gymru wedi cael ei ddenu yma oherwydd ein sefyllfa yn y farchnad sengl. Perygl arall i'r wlad hon, y tu hwnt i golli ein sefyllfa yn y farchnad sengl, yw ein bod ni’n symud tuag at neo-ryddfrydiaeth—neo-ryddfrydiaeth eithafol—wedi’i seilio ar ddadreoleiddio a phreifateiddio, wedi’i seilio ar sathru ar hawliau gweithwyr, wedi’i seilio ar wanhau rheoliadau amgylcheddol sy'n cadw ein gwlad a’n tirwedd yn lân. Rydym ni’n wynebu colli cymaint o'r enillion a ymladdwyd yn galed i’w hennill, ac ni ddylai’r un ohonom ni fod yn barod i roi'r rheini mewn perygl yn rhwydd. Brif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i archwilio sut y gallwn osgoi dilyn y llwybr hwn o fandaliaeth economaidd a chymdeithasol, ac a wnewch chi hyrwyddo'r angen am gyfranogiad parhaus yn y farchnad sengl ac am y safonau uchaf posibl i weithwyr, defnyddwyr a busnesau?

Gwnaf yn wir, fel yr wyf i wedi ei wneud yn gyson ers mis Mehefin. Wrth gwrs, ni fydd unrhyw beth i atal y Cynulliad hwn rhag gweithredu cyfarwyddebau'r UE os yw'n dymuno gwneud hynny. Os yw hynny'n rhywbeth y mae'r Cynulliad eisiau ei wneud, ni fydd unrhyw waharddiad ar wneud hynny. Mater o broses ddemocrataidd yw hwn. Un o'r gwrthddywediadau a fynegwyd gan Brif Weinidog y DU oedd iddi ddweud y dylai Senedd Prydain gael pleidlais ar y cytundeb terfynol. Iawn, ond bydd llawer o hynny’n cynnwys meysydd datganoledig. Mae’n rhaid o leiaf cael cynnig cydsyniad deddfwriaethol drwy'r Cynulliad hwn cyn y gall Senedd Prydain gynnal y bleidlais honno. Felly, ceir nifer o faterion y bydd angen eu datrys yn y fan yna. Roedd sylwadau’r Canghellor ddydd Sul yn peri pryder i mi, pan ddywedodd y byddai'n rhaid i fodel economaidd Prydain newid pe byddai Brexit arbennig o galed. Roedd yn sôn am ostwng treth gorfforaeth. Roedd hwnnw, rwy’n meddwl, yn ddim ond un peth allan o lawer o bethau yr hoffai eu gwneud nad ydynt yn dderbyniol i mi nac iddi hithau. Nid wyf yn credu mewn dadreoleiddio, fel y bydden nhw’n ei ddweud, y farchnad gyflogaeth. Mae hynny'n golygu sathru ar hawliau gweithwyr a thorri cyflogau ​​gweithwyr. Nid wyf yn credu mewn dinistrio amddiffyniadau amgylcheddol sydd wedi eu rhoi ar waith, sydd wedi helpu nid yn unig o ran yr amgylchedd, ond sydd wedi helpu i hyrwyddo twristiaeth dros y blynyddoedd. Ydw, rwy’n rhannu ei phryder bod rhai yn y Blaid Geidwadol sy’n gweld hwn fel cyfle i gyflwyno syniadau asgell dde radical, heb unrhyw fath o ataliad o gwbl, ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf i ac, rwy'n siŵr—rwy’n gwybod—y byddai hithau’n ei wrthwynebu ar bob cyfrif.

Byddwn, Brif Weinidog, ac mae Plaid Cymru wedi datgan nad ydym ni’n barod i ymrwymo i gynllun trafod sydd wedi ei lunio gan unigolion elitaidd San Steffan os na roddir ystyriaeth i'r gweinyddiaethau datganoledig. Mae’r ddau ohonom ni’n gwybod ei bod yn gwneud synnwyr i Gymru weithio'n agos gyda'r llywodraethau datganoledig eraill. Mae’r Alban yn blaenoriaethu aelodaeth o’r farchnad sengl a’i heconomi cyn unrhyw nodau cyfansoddiadol eraill a allai fod ganddynt, ond maen nhw’n barod i gynnal refferendwm annibyniaeth os chaiff eu dewisiadau cyfaddawd eu bodloni gan Lywodraeth y DU. Mae'r sefyllfa yng Ngogledd Iwerddon, fel y gwyddoch, yn sensitif iawn ar hyn o bryd, hefyd. A wnewch chi gadarnhau y byddwch chi’n gweithio gyda Llywodraeth yr Alban a Gweithrediaeth nesaf Gogledd Iwerddon i sicrhau bod Prif Weinidog y DU yn cael ei rhwystro rhag bwrw ymlaen â chynllun i gael mwy o ddadreoleiddio a mwy o breifateiddio, a fyddai, wrth gwrs, yn niweidiol iawn i bobl yma yn y wlad hon?

Rydym ni’n gweithio gyda Llywodraeth yr Alban. Nid oes gennym, yn amlwg, yr un farn ar y nod yn y pen draw, fel petai, ond rydym ni’n gweithio gyda nhw ac yn siarad â nhw gyda’r bwriad o ganfod tir cyffredin lle y gallwn, ac mae hynny'n ddiplomyddiaeth synhwyrol. Mae Gogledd Iwerddon yn anoddach, oherwydd, yng Ngogledd Iwerddon, roedd gan y Prif Weinidog a'r Dirprwy Brif Weinidog safbwyntiau hollol wahanol ar Brexit. Rydym ni’n gweld y sefyllfa yng Ngogledd Iwerddon, a rhan o ddeinamig y broblem yng Ngogledd Iwerddon yw Brexit. Nid dyna’r brif broblem ar hyn o bryd, ond mae'n bodoli, oherwydd y cytundeb heddwch a roddwyd ar waith, a'r unig hunaniaeth yr oedd pobl yng Ngogledd Iwerddon yn ei rhannu oedd yr un Ewropeaidd; nid oes ganddyn nhw hunaniaeth arall maen nhw’n ei rhannu. Mae'n rhaid rheoli hynny'n ofalus iawn felly. Ond mae'n hynod bwysig, beth bynnag fydd canlyniad yr etholiad yng Ngogledd Iwerddon, ein bod ni’n gallu gweithio gyda Gogledd Iwerddon a'r Alban i atgoffa Whitehall nad yw hyn yn ymwneud â swigen Whitehall yn unig; mae’n ymwneud â phob un o bedair gwlad y DU.

The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. Mae’r Prif Weinidog yn ceisio cystadlu ag arweinydd Plaid Cymru fel rhyw fath o Jeremeia Cymru heddiw o ran dyfodol Cymru y tu allan i'r UE. Mae'n ddrwg gennyf ei glywed yn dweud ei fod yn erbyn trethi is ar fusnes, gan fod gweriniaeth Iwerddon wedi defnyddio cyfradd is o dreth gorfforaeth yn llwyddiannus iawn i ddenu nifer fawr o gwmnïau i mewn i Ddulyn, yn enwedig yn y sector gwasanaethau ariannol. Felly, mae'n ymddangos i mi yn gwbl wrthgynhyrchiol i fuddiannau Cymru i ddiystyru hyn ar gyfer y dyfodol.

Yr wythnos diwethaf, dywedodd y Prif Weinidog, o ran y farchnad sengl:

Nid wyf yn credu y gallwch chi gael mynediad at y farchnad sengl a dweud ar yr un pryd eich bod eisiau cael rheolaeth lawn ar fewnfudo.

Wel, dyna’n union sydd gennym ni gyda chytundeb masnach De Corea; pam nad yw hynny’n mynd i fod yn bosibl i ni ym Mhrydain?

Sut gallwch chi gael rheolaeth lawn dros fewnfudo pan fo gennych chi ffin fawr, agored gyda'r UE?

Mae'n ddrwg gen i, ni chlywais i hynna.

Sut gallwch chi gael rheolaeth lawn dros fewnfudo os oes gennych chi ffin fawr, agored gyda'r UE?

Wel, cyfeiriodd Theresa May at hyn yn ei haraith y bore yma. Roedd gennym ni ardal deithio gyffredin gyda gweriniaeth Iwerddon ymhell cyn bod yr un ohonom ni’n aelodau o'r UE. Mae hwn yn gwestiwn ymarferol y mae angen ei ddatrys, ac nid oes unrhyw reswm i feddwl na ellir ei ddatrys. Ond yr hyn y mae gennyf i ddiddordeb ynddo, o ganlyniad i—[Torri ar draws.]

Gadewch i ni ganiatáu i arweinydd grŵp UKIP gael ei glywed, os gwelwch yn dda.

Diolch i chi am eich amddiffyniad, Lywydd.

O ganlyniad i araith Theresa May amser cinio heddiw, mae hi wedi egluro nifer o faterion—nid y cwbl, rwy’n derbyn, ac mae’n sicr angen egluro mwy ar yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog am yr undeb tollau—ond mae hi wedi egluro safbwynt y Llywodraeth. A all y Prif Weinidog egluro nawr: beth yn union yw polisi'r Blaid Lafur ar fudo a reolir o’r UE?

Rwyf wedi esbonio'r polisi, sef rhyddid i symud i weithio; rhywbeth tebyg i’r hyn sydd gan y Norwyaid. Mae'n cael gwared ar ofnau rhai pobl bod pobl yn symud i wlad benodol er mwyn hawlio budd-daliadau. Pa un a yw hynny’n wir ai peidio, rydym ni’n gwybod bod y dybiaeth yno. Ac mae’n safbwynt rhesymol, rwy’n credu, i'w gymryd y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn y DU yn ei dderbyn. Nawr, hynny yw, mae’n iawn am y sefyllfa yn Iwerddon; mae angen ei datrys. Yn anffodus, nid oes unrhyw un yn gwybod sut i ddatrys hyn. Y gwir yw, a fy mhryder i yw—ac mae'n iawn am yr ardal deithio gyffredin—ond wedyn, am y tro cyntaf erioed mewn hanes, bydd polisïau mewnfudo hollol wahanol ar y ddwy ochr i’r ffin honno. Nid yw Iwerddon, mae'n wir, yn rhan o Schengen, ond bydd ganddi ryddid i symud. Os ydych chi eisiau dod i mewn i'r DU, ewch i Iwerddon; gallwch gyrraedd y DU heb unrhyw archwiliadau o gwbl, heb unrhyw fath o reolaeth o gwbl, a dyna yw realiti'r sefyllfa.

O ran tollau, a ydym ni’n mynd i weld felly ailddyfodiad y safleoedd tollau ar y ffin honno, a safleoedd tollau yn ein porthladdoedd yng Nghymru? Nid yw'r mater hwnnw wedi ei ddatrys o gwbl—a'r effaith y byddai hynny’n ei chael ar y trwybwn o gerbydau a phobl drwy’r porthladdoedd hynny. Yr hyn yr wyf yn ei ofni fwy na dim arall yw y bydd Gogledd Iwerddon, rywsut, yn cael gwell bargen o ran tollau nag y mae Cymru. Bydd hynny'n llywio traffig trwy Cairnryan, a thrwy Stranraer o bosibl, yn y dyfodol, ar draul swyddi ym mhorthladdoedd Cymru. Felly, beth bynnag fydd yn digwydd, mae’n rhaid i’r sefyllfa, boed hynny ym mhorthladdoedd Cymru neu ar ffin Gogledd Iwerddon, fod yr un fath er mwyn sicrhau’r driniaeth deg honno.

Wel, mae'r Prif Weinidog yn siarad am bob math o bwyntiau trosiannol, y mae’n rhaid, yn anochel, eu hystyried. Cawsom anawsterau tebyg pan wnaethom ni ymuno â’r UE tua 40 mlynedd yn ôl. Cafwyd problemau gyda'r cyfnod pontio; gellir ymdrin â’r rhain. Ond, yr hyn yr wyf i'n poeni amdano yw bod y Prif Weinidog bob amser yn edrych ar yr ochr ddu i bethau a dychmygu’r gwaethaf. Gwnaeth hyn o ran Donald Trump yn yr Unol Daleithiau—ac rwyf wedi codi hyn gydag ef sawl gwaith—pan ddywedodd fod Donald Trump yn credu yn America yn gyntaf, ac na fyddai byth yn bosibl dod i gytundeb masnach rydd gyda'r Unol Daleithiau. Yr hyn sy'n amlwg yw nad yw'n mynd i fod yn bosibl i'r UE ddod i gytundeb masnach rydd gyda'r Unol Daleithiau, ond mae Donald Trump ei hun wedi dweud yn y 24 neu 48 awr ddiwethaf y byddai'n symud yn gyflym iawn i lunio cytundeb masnach newydd gyda’r DU:

Rwy’n gefnogwr brwd o’r DU. Rydym ni’n mynd i weithio'n galed iawn i’w wneud yn gyflym a’i wneud yn iawn. Mae hynny’n dda i’r ddwy ochr.'

Oni allaf i berswadio'r Prif Weinidog i gael dim ond llygedyn o obaith ar gyfer y dyfodol?

Wel, nid wyf yn credu y bydd Llywodraeth America yn awyddus i gael cytundeb masnach rydd gydag unrhyw un sydd yn unrhyw beth heblaw cadarnhaol dros ben i’r Unol Daleithiau ac yn negyddol i unrhyw barti arall i'r cytundeb. Mae Donald Trump wedi dweud ei fod eisiau diddymu’r bartneriaeth drawsiwerydd. Mae ef eisiau diddymu cytundeb masnach Gogledd America a chael cytundeb gyda'r DU. A yw hynny'n golygu, felly, y byddwn ni’n gweld cig eidion yn llawn hormonau yn dod i mewn i farchnad y DU ac yn rhatach na chig ein ffermwyr cig eidion yng Nghymru? A yw'n golygu y byddwn ni’n gweld, er enghraifft—ac roedd ei blaid ef yn ymgyrchu yn erbyn TTIP, gan ddweud ei fod yn gytundeb gwael—a yw hyn yn golygu, pe byddai TTIP yn ôl ar y bwrdd, y byddai’n ei gefnogi nawr? A fyddai'r blaid yn ei gefnogi nawr? A yw'n golygu, er enghraifft, y bydd y DU yn cwympo ar ei phen-gliniau os bydd Llywodraeth yr Unol Daleithiau yn dweud, 'Mae’n rhaid i chi agor eich gwasanaethau cyhoeddus i’w preifateiddio'? Oherwydd dyna fyddant yn pwyso amdano.

Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod i o blaid perthynas dda gyda'r Unol Daleithiau. Wrth gwrs fy mod i. Rwyf o blaid perthynas dda gyda phob gwlad. Ond rwy’n cael fy nghyffwrdd weithiau gan naïfrwydd hyfryd arweinydd UKIP a'i gyd-deithiwr, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, pan fyddant yn meddwl y bydd y byd yn lle hawdd a bod cytundebau masnach rydd yn hawdd eu cytuno. Nid yw hynny’n wir. Cymerodd y cytundeb masnach rydd rhwng yr UE a'r Ynys Las dair blynedd, ac roedd hynny’n ymwneud â physgod yn unig. Cymerodd y cytundeb gyda Chanada saith mlynedd. Mae cytundebau eraill yn cymryd 10 mlynedd.

Rwyf i wedi edrych ar y rhestr o dariffau dan sylw. Hynny yw, ceir tariffau ar hetiau ac ambarelau, er mwyn popeth. Mae amaethyddiaeth bob amser wedi ei heithrio o gytundebau masnach rydd. Bron bob amser. Nid yw yno gyda Chanada, nid yw yno rhwng Norwy a'r UE. Mae'r tariff amaethyddol bron i 50 y cant. Ni all ffermwyr Cymru fyw gyda thariff ar gig oen Cymru a chig eidion Cymru o 50 y cant, ac mae unrhyw un sy'n credu y gallant yn siomi ffermwyr Cymru.

Mae gwastraff bwyd yng nghartrefi Cymru wedi gostwng 12 y cant rhwng 2009 a 2015. Rydym ni fel Llywodraeth yn ariannu ymgyrch defnyddwyr ‘Hoffi Bwyd, Casáu Gwastraff’ Rhaglen Gweithredu Gwastraff ac Adnoddau Cymru.

Rydych chi'n iawn, Brif Weinidog, fod gwastraff bwyd wedi gostwng 12 y cant, ac mae wedi arbed 105 tunnell o garbon y flwyddyn dros yr un cyfnod. Fodd bynnag, hyd yn oed gyda'r gostyngiad hwnnw o 12 y cant, taflwyd 188,000 tunnell o fwyd gwerth £70 miliwn i ffwrdd gan gartrefi yng Nghymru yn 2015. O ystyried bod 50 y cant o'r gwastraff bwyd hwnnw yn dod o gartrefi, mae'n amlwg y bydd lleihau cyfanswm y gwastraff yma yn cael budd ariannol sylweddol i unigolion ac i'r amgylchedd. Yr hyn sy'n ddiddorol ochr yn ochr â hynny yw bod 60 y cant o'r bobl a holwyd yn credu nad oeddent yn gwastraffu unrhyw fwyd o gwbl. Felly, o ystyried y ffeithiau hynny, Brif Weinidog, beth ydych chi’n ei gredu y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud o ran addysgu pobl o leiaf am y bwyd y maen nhw’n ei wastraffu, sy’n costio £35 miliwn y flwyddyn?

Wel, gallaf ddweud fod hyfforddiant rhaeadru 'Hoffi Bwyd, Casáu Gwastraff' ar gael i gymunedau a busnesau. Hyd yn hyn, mae WRAP Cymru wedi hyfforddi dros 3,400 o bobl yng Nghymru ac mae hynny’n helpu defnyddwyr i wneud y mwyaf o'r bwyd y maen nhw’n ei brynu. Mae'n gychwyn. Mae mwy i'w wneud, ond gallwn wneud mwy. Rydym ni eisoes wedi lleihau cyfanswm y gwastraff bwyd yng Nghymru. Fe’i gostyngwyd gan oddeutu 24,000 tunnell hyd yn hyn. Rydym ni’n gwybod bod mwy i’w wneud, ond mae’r gwaith hwnnw’n parhau nawr.

Wrth gwrs, nid cartrefi yn unig yw hyn; ceir gwasanaethau cyhoeddus hefyd, lle mae angen rhoi rhywfaint o sylw i hyn. Mae’r Rhaglen Gweithredu Adnoddau a Gwastraff, WRAP, y mae eich Llywodraeth yn ei hariannu, yn gweithio gyda bwrdd iechyd prifysgol Abertawe Bro Morgannwg erbyn hyn i ganfod sut i leihau gwastraff bwyd mewn ysbytai. Dyna un peth. Ond yr wythnos diwethaf, cadarnhaodd PABM bod derbyniadau oherwydd diffyg maeth ar eu huchaf ers pum mlynedd. Felly, gall WRAP a PABM gydweithio â phartïon eraill i nodi a rhannu syniadau da—yn wir, rwy'n cynnal un o'r sesiynau cyngor Hoffi Bwyd, Casáu Gwastraff hynny ym Mhen-y-bont ar Ogwr ddydd Iau; efallai yr hoffech chi ddod—ond a ydych chi’n credu mai rhan o broblem fwy i’r Llywodraeth a chymdeithas yw gwastraff bwyd, sy’n ymwneud â maeth ac agweddau at fwyd, y mae angen i ni fod yn fwy o ddifrif yn eu cylch, yn hytrach nag ymatebion tameidiog i bethau fel gordewdra, pecynnu , gofal nyrsio, iechyd anifeiliaid, ôl-troed carbon, ac yn y blaen?

Rhan o'r broblem, wrth gwrs, yw nad yw bwyd rhad yn fwyd iach. I gynifer o bobl, maen nhw wedi gweld gwasgfa ar eu hincwm ers chwalfa 2008 a byddant yn dweud yn aml iawn, 'Wel, byddwn i wrth fy modd yn bwyta bwyd iachach, ond y gwir yw na allaf fforddio gwneud hynny.' Mae’r Aelod yn iawn, nid yw’n ymwneud â thargedu materion iechyd yn unig, mae'n ymwneud â sicrhau bod gan bobl y sgiliau sydd eu hangen arnynt i fynd i mewn i'r swyddi sydd eu hangen arnynt i gynyddu eu hincwm fel y gallant fwyta’n iachach yn y ffordd y byddent yn dymuno. A dyna’n union sut y mae'r Llywodraeth hon yn gweithredu, gan edrych ar atebion cyfannol i faterion yn hytrach na'i wneud drwy fformiwla mewn adrannau.

Gallai cefnogaeth Llywodraeth Cymru i brosiect Cwm Yfory, yn Llwydcoed yn fy etholaeth i, olygu y bydd gwastraff bwyd yn darparu digon o bŵer ar gyfer 1,500 o gartrefi, trwy gynhyrchu dros 1 MW o drydan gwyrdd. Pa werthusiad dros dro y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o’r prosiect hwn?

Ein blaenoriaeth yw lleihau cyfanswm y gwastraff bwyd, yn amlwg, a gynhyrchir gan gartrefi. Rydym ni’n gweithio gyda'r awdurdodau lleol sy'n rhan o ganolfan Cwm Yfory i ddarparu cymorth ymgyrch wedi'i dargedu i gynyddu faint o wastraff bwyd sy'n cael ei gasglu gan awdurdodau lleol i’w ailgylchu. Ar ôl ei chwblhau, bydd yr ymgyrch yn cael ei gwerthuso i benderfynu ar ei llwyddiant trwy edrych ar y data ailgylchu gwastraff bwyd.

Gallaf ddweud bod y broses o gaffael y contract hwn wedi dechrau ac rydym ni wedi ei gwneud yn eglur ein bod ni’n disgwyl gweld cerbydau o ansawdd uwch yn cael eu cyflwyno yn rhan o'r broses honno.

Mae teithio ar reilffordd Rhymni i Gaerdydd yn ystod y cyfnod brig ar reilffyrdd y Cymoedd yn brofiad ofnadwy. Rwy’n gwybod hynny o deithiau yr wyf i wedi bod arnynt fy hun, ac mae rheilffyrdd y Cymoedd yn gyffredinol, rwy’n clywed, yr un fath. Mae Arriva wedi dweud wrthyf nifer o weithiau nad oes cerbydau ar gael i leddfu'r gorlenwi. Dywedasant wrthyf y byddai’n cymryd oddeutu tair blynedd i gaffael trên diesel newydd, o’r caffaeliad i dderbyn y stoc. Mae hynny'n golygu, os archebir stoc diesel newydd yn rhan o'r cytundeb masnachfraint newydd, efallai na fydd teithwyr ar y rheilffyrdd yn gweld cerbydau newydd tan 2021 ar y cynharaf. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ar hyn o bryd i leddfu'r broblem yn y tymor byr o ran cerbydau? Hefyd, a oes unrhyw ffordd y gall Llywodraeth Cymru archebu cerbydau newydd heddiw neu yn y misoedd nesaf? Efallai y bydd gan y gweithredwyr newydd, pan fyddant yn cymryd y fasnachfraint drosodd, gerbydau o ansawdd a nifer digonol i leddfu'r broblem gorlenwi.

Peidio â chael rheolaeth dros y fasnachfraint yw’r broblem fu gennym ni’n hanesyddol. Ni fyddwn yn gallu sefydlu asiantaeth sector cyhoeddus i redeg y fasnachfraint, oni bai bod newidiadau yn San Steffan, er bod yr Albanwyr yn gallu, wrth gwrs, ond ni fyddwn ni’n gallu gwneud hynny. Yr anhawster yw bod y model presennol yn cynnwys gweithredwyr sydd ar y cyfan yn prydlesu eu cerbydau. Felly, pan eu bod yn wynebu problemau capasiti, nid yw’r stoc ganddynt. Yn nyddiau British Rail, roedd y stoc yno. Dyna'r broblem gyda'r model sydd gennym ni ar hyn o bryd a'i wendidau o’i gymharu â'r model British Rail a oedd yn bodoli cyn dechrau’r 1990au. Ond rydym ni’n ei gwneud yn eglur, yn rhan o'r broses gaffael ar gyfer y contract newydd, ein bod ni’n disgwyl gweld cerbydau o ansawdd uwch. Nid yw’n mynd i fod yn ddigon da yn y dyfodol i ddweud yn syml, 'Mae cyfyngiad ar yr hyn y gallwn ni ei gaffael' neu 'Mae cyfyngiad ar ansawdd y cerbydau a fydd yn rhedeg ar reilffyrdd Cymru.' Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr, wrth gyflwyno’r metro, ei fod ymhlith y goreuon yn Ewrop.

Pryderon tebyg i Hefin David, ond yn ymwneud â rheilffordd Calon Cymru o Abertawe i Amwythig—gyda theithwyr yn teimlo bod y contract presennol ymhell o fod yn addas i’w ddiben. A allwch chi roi sicrwydd i deithwyr eich bod chi’n bwriadu darparu mwy o drenau, trenau cyflymach a threnau gwell yn rhan o'r cytundeb masnachfraint nesaf?

Rydym ni’n benderfynol na fydd unrhyw reilffordd yng Nghymru yn cael ei gadael ar ôl. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod y profiad teithio i bobl cystal ar reilffordd a ddefnyddir yn helaeth fel rheilffordd Calon Cymru, sy'n llwybr pwysig i gymaint o gymunedau yng Nghymru. Dywedir, wrth gwrs, mai’r rheswm pam mae wedi goroesi yw ei bod yn rhedeg trwy chwe etholaeth ymylol—yn ôl yr hen chwedl—ond mae'n dda ei gweld hi yno. Mae'n rhan bwysig, nid yn unig i’n rhwydwaith rheilffordd i deithwyr, ond mae’n rheilffordd ddargyfeirio trenau cludo nwyddau bwysig hefyd pan fydd y brif reilffordd ar gau.

Erbyn mis Ionawr 2020, bydd angen i gerbydau yng Nghymru gydymffurfio â'r rheolau newydd ar gyfer y DU gyfan ar fynediad i bobl anabl. Fel y mae'n sefyll ar hyn o bryd, ni fyddai’r rhan fwyaf o gerbydau Cymru a'r gororau yn bodloni’r safonau hyn ac mae gennym ni dystiolaeth i awgrymu y gallai sicrhau cerbydau newydd gymryd, wrth gwrs, hyd at bedair blynedd. A ydych chi’n ffyddiog y bydd y fflyd yn cael ei moderneiddio mewn pryd ar gyfer y terfyn amser hwn sy’n agosáu?

Ceir disgwyliadau y byddwn yn eu gorfodi ar y rhai sy'n gwneud cais i redeg contract masnachfraint Cymru a'r gororau, ac yn rhan o'r disgwyliadau y bydd gennym ni, byddwn eisiau gwneud yn siŵr bod ganddynt brawf nid yn unig yn erbyn y gyfraith fel y mae'n sefyll ar hyn o bryd ond, wrth gwrs, sicrhau eu bod yn gallu cydymffurfio â'r gyfraith yn y dyfodol.

O gofio bod y cerbydau newydd yn ofyniad hanfodol o ran y penderfyniad masnachfraint, a yw’r Prif Weinidog mewn sefyllfa i ddweud wrth unrhyw bartïon â diddordeb pa un a, ac i ba raddau, y bydd stoc rheilffordd ysgafn yn ofynnol yn hytrach na stoc rheilffordd safonol, o ystyried goblygiadau'r system metro arfaethedig?

Mae'r rhain yn faterion sy'n cael eu hystyried yn rhan o'r broses. Mae'n iawn i ddweud, yn sicr yn y dyfodol, y byddwn yn edrych ar reilffordd ysgafn o ran darparu gwasanaethau newydd. Mae'n haws gwneud hynny na thrwy reilffyrdd trwm. Ac, wrth gwrs, rydym ni’n ystyried yn ofalus iawn beth fydd y ffordd fwyaf effeithiol o ddarparu gwasanaethau rheilffyrdd yn y dyfodol. Rwy’n pwysleisio, pa bynnag fodel a ddewisir ar gyfer unrhyw reilffordd benodol, y bydd telerau ac amodau’r rhai sy'n gweithio yn y gwasanaeth rheilffyrdd, wrth gwrs, yn cael eu diogelu.

Well, I met with her in October and I spoke to her this morning prior to the speech she made this morning. She didn’t tell me much about what she was going to say, apart from saying that the United Kingdom would be looking outwards to the rest of the countries of the world and, of course, would maintain a good relationship with the countries of Europe.

Whilst I’m pleased to hear that the First Minister has spoken to the UK Prime Minister this morning, I’m not surprised that he didn’t get much light on these matters. But having understood what she said in that speech, does she understand that it wouldn’t be appropriate for her, as the UK Prime Minister, to try to negotiate along with the rest of the European Union on issues devolved to this place?

Well, I noted that she said that there would be no change with regard to devolved powers and that laws would be made in the Parliaments of the United Kingdom. She also said that she wanted to strengthen the union between the nations of the United Kingdom. I don’t know exactly what that means. If that means that we will have a system where there is a mechanism of securing agreement between Wales, England, Scotland and Northern Ireland about some of the common issues between us, then I would welcome that. If that is some kind of a message to say that some things would be determined by the United Kingdom Government, on behalf of all of the other home nations, then, no, I would not welcome that.

Brif Weinidog, mae'n siŵr eich bod wedi eich brawychu cymaint â minnau yr wythnos diwethaf pan siaradodd ASau Torïaidd yn San Steffan am bedair awr i atal y Bil Aelod preifat gan Melanie Onn AS, a fyddai wedi diogelu pob agwedd ar ddeddfwriaeth gyflogaeth a ddiogelir ar hyn o bryd o dan gyfraith yr UE ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd. A nodaf, mewn gwrthgyferbyniad llwyr â gweithredoedd ei ASau yr wythnos diwethaf, bod Prif Weinidog y DU wedi rhoi sicrwydd penodol ar hawliau gweithwyr yn ei datganiad y bore yma. Ond a yw’r Prif Weinidog yn cytuno â mi bod hyn yn dangos bod rhaniad eglur yn y blaid Dorïaidd ar y mater hollbwysig hwn o hawliau gweithwyr, sy'n golygu ei bod yn mynd i fod yn anoddach nag erioed i sicrhau bod gweithwyr yn cael eu hamddiffyn ym Mhrydain ar ôl Brexit, ac a yw'n cytuno hefyd â'r TUC y bydd angen i ni wybod yn union beth fydd y fframwaith ar gyfer hawliau a swyddi gweithwyr?

Wel, nodais yr hyn a ddywedodd hi. Croesewais yr hyn a ddywedodd. Yn wir, dywedodd nid yn unig y byddai hawliau yn cael eu diogelu ond y byddent yn cael eu hymestyn yn y dyfodol, nad oeddwn i’n ei ddisgwyl, ond sy’n rhywbeth rwy’n ei groesawu. Tanseiliwyd hyn, wrth gwrs, gan arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig y prynhawn yma, a saethodd fwled fawr iawn drwy’r ddadl honno. Gobeithio fod hyn yn arwydd ei bod hi’n barod i frwydro’r asgell dde rhonc yn ei phlaid ei hun ac i gyflawni'r addewidion a wnaeth heddiw, oherwydd gwyddom fod rhai yn y Blaid Geidwadol sydd o’r farn mai’r ffordd orau ymlaen yw gwneud y DU yn fodel o ddadreoli, mewn ffordd debyg i rai gwledydd yn y byd lle nad oes unrhyw hawliau i weithwyr, lle mae pobl yn byw mewn ofn o ran diogelwch eu swyddi ac y mae eu hansawdd bywyd yn llawer is na’r hyn sy’n bodoli yn y DU ar hyn o bryd hyd yn oed.

Roedd gennyf ddiddordeb yn sylwadau cynharach y Prif Weinidog ynghylch ein perthynas â’r UE yn y dyfodol, yn enwedig y goblygiadau i borthladdoedd Cymru. Awgrymodd y byddai'n annerbyniol i Ogledd Iwerddon gael trefniadau tollau mwy ffafriol na Chymru. Felly, yn y cyd-destun hwnnw, yn y sefyllfa honno, a fyddai'n dadlau yn erbyn telerau o’r fath i Ogledd Iwerddon, neu a fyddai'n ceisio dull gwahaniaethol tebyg i Gymru er mwyn amddiffyn ein porthladdoedd a'n heconomi?

Ni fyddwn eisiau gweld tollau o gwbl rhwng unrhyw fan yn y DU ac unrhyw fan yng Ngweriniaeth Iwerddon. Yr hyn yr wyf i’n ei ofni yw y bydd bargen yn cael ei tharo lle na fydd unrhyw safleoedd tollau o gwbl ar y ffin rhwng Gogledd Iwerddon a'r weriniaeth, ond eto bydd rhai ym mhorthladdoedd Cymru. Pe byddech chi’n weithredwr, y peth olaf y byddech chi ei eisiau fyddai gorfod mynd drwy'r tollau yn gorfforol, ac yn hytrach na mynd trwy Gaergybi, rydych chi’n mynd trwy Cairnryan i Larne ac i mewn i Ogledd Iwerddon, sy'n rhoi mantais gystadleuol sylweddol i Ogledd Iwerddon dros borthladdoedd Cymru. Byddai hynny'n cynrychioli, i mi, canlyniad annheg.

Brif Weinidog, rwy’n credu mai Brexit eglur oedd y canlyniad mwyaf tebygol erioed, o ystyried yr hyn y pleidleisiodd pobl drosto yn y refferendwm, ond mae’n rhaid i ni ganolbwyntio’n bennaf ar yr hyn sy’n digwydd wedyn. A ydych chi’n cytuno â mi y dylem ni geisio cael trefniadau sy'n seiliedig ar barch at ein cymdogion yn yr UE? Ni ddylai fod unrhyw elfen o ddymuno i’r UE fethu; bydd hynny’n achosi problemau enfawr i ni yn uniongyrchol. Cryfhau swyddogaeth Sefydliad Masnach y Byd—rwy’n bryderus iawn y gallai polisi America newid ar y mater hwn nawr, er fy mod i’n credu mai llawer o'r hyn y seiliodd pobl a oedd yn dadlau dros Brexit eu barn arno oedd y byddem ni’n symud i reolau Sefydliad Masnach y Byd, os mai dyna fyddai’n ofynnol. Yn olaf, mae swyddogaeth NATO—rydym ni’n cofio yr uwchgynhadledd hynod lwyddiannus honno yma yng Nghasnewydd—yn ffordd o ddangos i'r byd bod Prydain yn dal i geisio bodloni ei rhwymedigaethau rhyngwladol, a bod yn gymydog da.

Mae hynny'n hollol wir. Mae Brexit yn debyg i sefyll mewn bwyty a rhywun yn dweud yr hyn nad ydyn nhw ei eisiau oddi ar y fwydlen, yna’n ceisio dyfalu beth maen nhw ei eisiau heb iddyn nhw fynegi barn ar y mater o reidrwydd. Fel gwleidyddion, rydym ni i gyd wedi bod yn ceisio dyfalu beth maen nhw ei eisiau. Mae cymaint o wahanol fodelau. I mi, y bwriad o’r cychwyn fu gwneud yn siŵr ein bod ni’n gwarchod, amddiffyn a gwella economi Cymru—mae hynny’n gwbl sylfaenol yn fy marn i—ac mae'n ymwneud â bod yn gymydog da. Nid yw Ewrop yn ymdrin ag anghydfod yn dda iawn; mae hanes yn dweud hynny wrthym. Rydym ni wedi bod yn llawer cryfach erioed pan ein bod ni wedi gweithio gyda'n gilydd. Yr Undeb Ewropeaidd oedd y fframwaith ar gyfer heddwch—y fframwaith ar gyfer heddwch yng Ngogledd Iwerddon, o ran hynny—ac mae'n hynod bwysig nad yw'r ewyllys da a’r cydweithrediad a ddatblygwyd dros gymaint o flynyddoedd ers diwedd y rhyfel yn cael eu colli wrth i ni geisio sefydlu perthynas newydd gyda'r UE yn y dyfodol.

Trafodais y mater gyda phrif swyddog gweithredol Tata Steel UK ddoe yn y cyfarfod a gefais gydag ef, ac rwyf wedi ysgrifennu heddiw at Koushik Chatterjee, sef Prif Swyddog Gweithredol cyllid Tata, sy'n ddylanwadol iawn o ran y materion hyn. Rwyf wedi ei gwneud yn eglur ei bod yn hynod bwysig bod Tata yn esbonio'n glir iawn i'r gweithlu beth yw goblygiadau'r newidiadau.

Yn ei gyfarfod â Bimlendra Jha, a lwyddodd i amlinellu natur y pryderon yr ydym ni wedi eu mynegi yn fy mhlaid i, ond sydd hefyd yn cael eu rhannu'n eang ymhlith y gweithlu, am natur hynod ansicr yr ymrwymiadau ar fuddsoddiad a chyflogaeth, a hefyd canlyniadau posibl y cynnig i ddadgysylltu cynllun pensiwn Dur Prydain a Tata yn creu cronfa amddifad i bob pwrpas? Ac a lwyddodd i gael rhywfaint o sicrwydd neu gonsesiynau gan Tata Steel o ran rhai o’r pryderon hyn?

Yr hyn a wyddom gan Tata yw eu bod wedi ymrwymo i’r pum mlynedd nesaf o leiaf i Bort Talbot os ceir cytundeb ar y cynllun pensiwn. Rydym ni’n gwybod y byddant wedi ymrwymo i ddwy ffwrnais chwyth yn y cyfnod hwnnw. Mae'r arian yr ydym ni wedi ei roi ar gael o bosibl i Tata yn amodol; rydym ni eisiau gweld rhai gwarantau yn cael eu rhoi ar waith os yw'r arian hwnnw’n mynd i gael ei ryddhau, fel y byddai’r Aelodau’n disgwyl i ni ei wneud. Ond rwy'n credu ei bod hefyd yn deg i ddweud, er bod y penderfyniad hwn yn anodd i’r gweithwyr yno, nad oes unrhyw beth arall ar y bwrdd. Y dewis yw derbyn yr hyn sydd yno, er mor anodd y gallai hynny fod, neu rydym ni yn ôl i’r cychwyn, i bob pwrpas: ansicrwydd mawr. Mae'n ddewis anodd, rwy’n derbyn hynny, ond dyna'r dewis y mae’r gweithwyr yn ei wynebu. Serch hynny, rydym ni wedi dod yn bell o ble’r oeddem ni ym mis Mawrth pan oedd y sefyllfa'n llwm dros ben, mae’n rhaid i mi ddweud. Pe byddech chi wedi gofyn i mi bryd hynny a fyddai pen trwm Port Talbot yn parhau, rwy’n credu mai ‘na fyddai’ fyddai’r ateb wedi bod yn ôl pob tebyg; roedd yn annhebygol. Oherwydd y gwaith caled sydd wedi ei wneud gan swyddogion Llywodraeth Cymru; y gwaith caled sydd wedi ei wneud gan gynrychiolwyr fel David Rees; ac oherwydd y gwaith caled a wnaed gan ein swyddogion, mae'r arian wedi ei roi ar y bwrdd ac rydym ni mewn sefyllfa, erbyn hyn, lle mae Tata yn gallu cynnig cyfle i weithwyr Cymru y mae’n rhaid i’r gweithwyr ei ystyried nawr.

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Cefais gyfarfod gyda’r undebau llafur a’r gweithwyr dur yr wythnos diwethaf, unwaith eto, i drafod rhai o'r materion sy'n gysylltiedig â'r heriau sy'n eu hwynebu. Roedd y cynnig yn un o'r materion a gododd, a’r hyn a oedd yn eglur oedd y diffyg ffydd, fel yr wyf yn credu sydd wedi cael ei amlygu, yn Tata ei hun ar hyn o bryd. Rwyf wedi rhannu hynny fy hun gyda Mr Jha, ond a wnewch chi ei godi nawr gyda chadeirydd newydd Tata and Sons, Mr Chandrasekaran, gan ei bod yn bwysig bod llais o frig Tata yno i ddweud, 'Rydym ni’n cefnogi’r cytundeb hwn, rydym ni’n mynd i anrhydeddu’r cytundeb hwn, mae'n mynd i fod ar y bwrdd a byddwn yn ei ddarparu'? Credaf fod llais o'r brig yn bwysig i'r gweithwyr gael y ffydd honno y maen nhw wedi ei golli yn ystod y flwyddyn ddiwethaf.

Rwy'n credu bod hwnna’n awgrym diddorol. Fel y dywedais, rwyf wedi ei gwneud yn eglur i Tata ei bod yn hynod bwysig ei fod yn cyfathrebu mor effeithiol â phosibl i'r gweithlu yr hyn sydd ar y bwrdd yma a’u hymrwymiadau eu hunain, wrth gwrs. Nid oes gennyf unrhyw reswm i amau’r ​​ymrwymiadau y mae Tata wedi eu gwneud. Ond, wrth gwrs, mae'n bwysig ailadrodd y pethau hyn er mwyn i bobl ddeall bod yr ymrwymiadau hynny’n cael eu gwneud.

Brif Weinidog, dywedasoch nad oes unrhyw gynnig arall ar y bwrdd ac rwy’n derbyn y sefyllfa honno hefyd. Ond a gaf i ofyn pa drafodaethau cychwynnol ydych chi wedi eu cael, fel Llywodraeth, gyda Llywodraeth y DU, yr undebau a phartïon eraill sydd â diddordeb, ar ddatblygu strategaeth arall rhag ofn y bydd y cynnig presennol yn cael ei wrthod?

Nid oes gan Lywodraeth y DU ddiddordeb, ac ni fu ganddi ddiddordeb ers newid y Prif Weinidog. Rydym ni mewn sefyllfa lle mae’r mater o ddiwydiannau ynni-ddwys a phris trydan yn y DU yn dal i fod yn broblem. Fe'i codwyd gyda mi gan Tata ddoe; maen nhw’n dal i ddweud bod y DU yn lle drud i wneud busnes oherwydd ei phrisiau ynni. Nid ydym wedi gweld camau digonol gan Lywodraeth y DU eto i gefnogi’r gwaith da sydd wedi ei wneud gan Lywodraeth Cymru.

We are currently reviewing the responses received to the draft orders that were published in August last year. We will be making an announcement on the next stages shortly.

I met yesterday with the contractors for this programme—Jones Brothers and Balfour Beatty—and they are hugely concerned that no date has been announced for a public inquiry. That, in turn, will lead to a delay unless moves are made very shortly in that regard. The proposal has already been delayed by 12 months, as you will well know, because of arguments about bats. Certainly we don’t want any further delay. Can you give us an assurance that the contractors can proceed with this proposal early in 2018, which is according to the current timetable?

We are going through the issues that were raised in the environmental statement in August to ensure that they are all resolved. As regards Welsh Government’s commitment, may I tell the Member that the commitment to build the bypass still exists, although there has been delay? It wasn’t possible to avoid that delay. But, no, it’s crucially important that the road is built as soon as possible.

Mae cymorth ar gael i bob busnes, gan gynnwys busnesau newydd, trwy amrywiaeth o gronfeydd, gan gynnwys ein cronfa ad-daladwy a gyflwynwyd yn ddiweddar ar gyfer BBaChau a'r gronfa twf a ffyniant.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Gwyddom yn iawn y problemau y mae busnesau mewn rhai rhannau o Gymru yn eu hwynebu gyda'r cynnydd enfawr i ardrethi busnes fis Ebrill eleni. Mae hyn yn arbennig o anodd i fusnesau mwy newydd. Er fy mod i’n croesawu'r ymrwymiad o gymorth ychwanegol yn y gyllideb, ceir diffyg eglurder o hyd ynghylch sut y mae'r arian hwnnw'n mynd i gael ei ddosbarthu, ac mae rhai busnesau wedi dweud wrthyf eu bod yn nhir neb, yn enwedig y rhai y mae angen iddynt lofnodi prydlesi mwy hirdymor. Pryd fydd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi manylion llawn y pecyn cyllid newydd sydd ar gael i fusnesau a sut y bydd busnesau yn gallu gwneud cais amdano?

Bydd hynny'n cael ei gyhoeddi’n fuan. Roedd yn bwysig, wrth gwrs, cael y gyllideb drwy'r Cynulliad er mwyn peidio â rhagfarnu canlyniad hynny. Ac, wrth gwrs, gallaf ailadrodd y bydd cynllun rhyddhad ardrethi parhaol newydd ar gyfer busnesau bach yn cael ei gyflwyno o'r flwyddyn nesaf ymlaen.

Thank you, First Minister.

I have accepted two urgent questions under Standing Order 12.66 and I call on Bethan Jenkins to ask the first urgent question.

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Mae NSA Afan yn destun ymchwiliad parhaus Llywodraeth Cymru i honiadau o gamddefnyddio posibl o arian. Rydym yn gweithio gyda'r awdurdodau perthnasol, gan gynnwys yr heddlu, ar hyn o bryd. Byddai'n amhriodol imi wneud unrhyw sylwadau pellach.

Mae elfennau o'r hyn sydd wedi digwydd yn NSA Afan sydd yn cael eu hymchwilio gan yr heddlu ar hyn o bryd, fel y soniasoch—ac rwy’n credu, yn amlwg, bod angen i ni fod yn sensitif i hynny—ond beth sydd o ddiddordeb i mi yw cyfranogiad eich Llywodraeth ac ymchwilio i gyfres o honiadau am afreoleidd-dra ariannol, a wnaed gan chwythwr chwiban fis Rhagfyr y llynedd, nad ydyn nhw ar hyn o bryd, fel y deallaf, yn destun ymchwiliad yr heddlu. Ar sail yr honiadau hyn, mae eich Llywodraeth wedi cymryd y cam o atal ei chyllid yn llawn i NSA Afan, a beth mae hyn yn ei olygu yw na fydd rhai o'r 16 o aelodau staff yn cael eu talu o gwbl ymhen pum diwrnod, ac mae uwch-swyddogion yn NSA Afan wedi dweud wrthyf eu bod wedi gofyn i chi adfer y cyflog tra y byddwch yn parhau i edrych ar y broses hon. Maen nhw hefyd wedi dweud y dylai hyn gael ei atgyfeirio yn llwyr i’r heddlu fel y gallan nhw edrych ar hyn yn annibynnol, a byddwn yn ategu'r alwad honno iddo gael ei drosglwyddo i'r heddlu ac i'r Archwilydd Cyffredinol Cymru annibynnol edrych ar hyn. Oherwydd, Ysgrifennydd y Cabinet, er nad wyf yn amau ​​eich gonestrwydd personol chi, mae gennych fuddiant yn hyn fel Llywodraeth, oherwydd eich bod chi eich hun wedi archwilio NSA Afan, ac yn y gorffennol nid ydych wedi dangos bod pryderon yn yr archwiliadau penodol hynny. Byddwn felly yn eich annog i gyfeirio hyn i’r archwilydd cyffredinol ac i’r heddlu fel y gallwn gael ymchwiliad llawn ac annibynnol i'r hyn sy'n digwydd yn NSA Afan ar hyn o bryd.

Fy nghais olaf i chi, fel Ysgrifennydd y Cabinet, yw eich bod o blaid terfynu Cymunedau yn Gyntaf a bod ymgynghoriad yn parhau. Byddwn i’n awgrymu’n gryf y dylid ymchwilio i’r materion hyn yn llawn cyn i chi ymrwymo i derfynu unrhyw un o'ch polisïau cenedlaethol o ran Cymunedau yn Gyntaf. Dylai'r holl wybodaeth am NSA Afan gael ei harchwilio'n llawn ac yn annibynnol, er mwyn i ni fel Aelodau'r Cynulliad, y cyhoedd a’r bobl sy'n defnyddio'r gwasanaethau hynny gael sicrwydd y dilynwyd y drefn lywodraethu a bod yr arian wedi ei ddefnyddio'n effeithiol ar gyfer Cymunedau yn Gyntaf yn yr ardal hon, ac i ddangos i weddill Cymru bod yr arian yn cael ei ddefnyddio'n effeithiol.

Lywydd, diolchaf i'r Aelod am ei chyfraniad. Mae'r Aelod yn gwneud llawer o ragdybiaethau yn ei chyfraniad, ac mae rhai ohonynt nad ydynt yn ffeithiol gywir. Mae NSA Afan yn destun ymchwiliad parhaus gan Lywodraeth Cymru, ac rydym yn gweithio gydag awdurdodau eraill, gan gynnwys yr heddlu, ar hyn o bryd.

Diolch i chi am yr ateb yna, er ei fod yn fyr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwyf wedi cwrdd â’r prif weithredwr ac aelodau o'r bwrdd ymddiriedolwyr ar sawl achlysur ers y cyhoeddiad i atal cyllid ar 12 Rhagfyr. Fy mhryderon i yw, efallai: beth oedd Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn yr archwiliadau hyn ymlaen llaw? Rwy’n credu, fel yr amlygwyd, mai archwiliad Llywodraeth Cymru yw hwn. Pam na sylwyd ar hyn yn gynharach? Oherwydd mae problemau amlwg yno ac mae’n ymddangos eu bod wedi bod yn digwydd ers cryn amser. Ond hefyd, ceir cwestiwn cyllido o ran y cyfnod o 1 Rhagfyr i 12 Rhagfyr pan gafodd y cyllid ei atal. Beth sy'n digwydd i'r arian ar gyfer darparu gwasanaethau yn ystod y cyfnod hwnnw? Ond, hefyd, pa ddewisiadau eraill a fydd yn cael eu rhoi ar waith? Rydych chi wedi atal y cyllid, ond mae yna bobl sy’n aros i ymuno â rhaglenni nad ydynt ar gael iddyn nhw, yn y bôn, gan fy mod yn deall bod NSA Afan wedi atal cyflwyno ei ddarpariaeth o raglenni mewn gwirionedd. A cheir aelodau staff, fel y nodwyd, sy'n debygol o golli eu swyddi o ganlyniad i hynny. Pa ddewisiadau eraill ydych chi’n eu rhoi ar waith neu yn eu sefydlu i sicrhau nad yw'r unigolion hynny yn talu’r pris am ymchwiliad a ddylai, efallai, fod wedi dod o hyd i rywbeth yn gynharach?

Unwaith eto, rwy'n ddiolchgar am gyfraniad yr Aelod. Rwy’n diolch iddo ef ac i eraill am godi'r mater hwn gyda mi yn y gorffennol. Mae hyn yn cael ei ymchwilio gan Lywodraeth Cymru a gan yr heddlu ac nid wyf yn gallu rhoi unrhyw fanylion pellach am hyn i'r Siambr heddiw, ond pan fyddwn yn codi'r gwaharddiad, os byddwn yn gwneud hynny, ar gefnogaeth i NSA Afan, neu fel arall, byddaf yn rhoi gwybod i'r Siambr.

Fodd bynnag, rwy'n credu mai un o'r pethau y gallwch chi ddweud wrthym amdano, Weinidog, yw’r effaith mae hyn yn ei chael ar sefydliadau partner sydd wedi bod yn gweithio gyda NSA i gyflwyno ystod o raglenni ers cryn amser erbyn hyn. Nid hwn yw’r sgandal posibl cyntaf sydd wedi mynd trwy archwiliad a chael sêl bendith—rydym yn ymwybodol o Gymdeithas Lleiafrifoedd Ethnig Cymru Gyfan. Un o ganlyniadau difrifol Cymdeithas Lleiafrifoedd Ethnig Cymru Gyfan oedd i’r sefydliadau partneriaeth hynny, yr oedd yn rhaid i rai ohonyn nhw aros hyd at flwyddyn dan fygythiad o gael eu hymchwilio eu hunain o ganlyniad i'r hyn a ddigwyddodd yno. Felly, yn gyntaf, a wnewch chi roi rhyw syniad i ni o amserlen yr archwiliad yr ydych chi’n ymgymryd ag ef yn y Llywodraeth, ond hefyd yr hyn yr ydych chi’n ei wneud i gefnogi’r sefydliadau partneriaeth hynny drwy gyfnod a fydd yn anodd iawn ac o bosibl, i bob pwrpas, yn ddiwedd arnyn nhw, os na fyddwch chi’n ymdrin â hyn yn gyflym?

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Rwy’n gobeithio y bydd fy nhîm yn rhoi argymhellion i mi ar ddyfodol y NSA a'r rhaglen erbyn diwedd yr wythnos hon. Mae fy nhîm eisoes wedi dechrau trafodaethau â NSA Afan, a hefyd â'r awdurdod lleol o ran unrhyw ganlyniadau posibl yn y dyfodol.

I thank the Cabinet Secretary.

I now call upon Mark Reckless to ask the second urgent question. Mark Reckless.

Lywydd, ein safbwynt ni yw y dylid rhoi diwedd ar godi tollau ar unwaith a dychwelyd y croesfannau i berchnogaeth y cyhoedd, o ystyried y rhwystr y maen nhw’n ei gynrychioli i economi a swyddi a thwf yng Nghymru.

Hoffwn ofyn pam nad yw'r Llywodraeth yng Nghymru yn gwneud unrhyw beth am y sefyllfa honno. Dywedodd y comisiwn Silk y byddai’r ddwy Lywodraeth yn cydgysylltu’n agos ar ddyfodol croesfannau Hafren; dywedodd cytundeb Dydd Gŵyl Dewi y byddai Llywodraeth y DU yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru i benderfynu ar ddyfodol hirdymor croesfannau Hafren; ac mae strategaeth fuddsoddi mewn ffyrdd yr Adran Drafnidiaeth ei hun yn cydnabod yn gywir nad oes gan Lywodraeth y DU ond yr hawl i adennill ei chost ei hun o ran y gwaith adeiladu, cynnal a chadw a rheoli'r croesfannau, a hynny dim ond tan 2027. Aeth ymlaen i ddweud, felly, y byddai'r Adran Drafnidiaeth yn gweithio gyda Chynulliad Cenedlaethol Cymru i archwilio’n fanwl ddyfodol y croesfannau.

Ar 16 Tachwedd, pasiwyd yn unfrydol fy nghynnig i ddiddymu’r doll ar ôl i’r croesfannau ddychwelyd i berchnogaeth y cyhoedd. Ysgrifennodd Ysgrifennydd y Cabinet ataf i ar 12 Rhagfyr, a gwnaeth y Prif Weinidog gynnwys darn o’r llythyr hwnnw yn ei lythyr at y Dirprwy Lywydd ar 9 Ionawr, gan ddweud y gallai’r Ysgrifennydd Gwladol yn rhinwedd ei swydd fel yr awdurdod traffig ar gyfer y croesfannau, weithredu cynllun codi tâl ar gefnffyrdd o dan adran 167 o Ddeddf Trafnidiaeth 2000 mewn cysylltiad â chroesfannau Afon Hafren eu hunain, er gwaethaf y ffaith nad ydynt yn gyfan gwbl yn Lloegr. A yw Ysgrifennydd y Cabinet bellach yn cydnabod nad dyna yw sefyllfa gyfreithiol y DU, a’i bod ond yn ceisio codi tâl ar gyfer yr hanner o’r groesfan Hafren sydd yn Lloegr? Ac a wnaiff ef ystyried bod yr hyn a ysgrifennodd ataf i ynglŷn â Gorchymyn trosglwyddo 1999 wedi'i ddisodli mewn gwirionedd gan adran 122 o Ddeddf Trafnidiaeth Leol 2008, sydd wedi’i mewnosod yn Neddf Llywodraeth Cymru o dan Atodlen 5 ar y materion datganoledig, mater 10.1:

…creu, gweithredu a gorfodi cynlluniau i osod taliadau yn ymwneud â’r defnydd ... o ... gefnffyrdd yng Nghymru?

Pwy bynnag yw'r awdurdod priffyrdd, onid yw'n wir bod hanner y groesfan Hafren honno a’r man casglu tollau yng Nghymru, a bod y ddarpariaeth honno’n rhoi'r pŵer i’w Lywodraeth ef a’r Cynulliad hwn wneud y penderfyniadau hynny, nid Llywodraeth y DU? Onid dyna pam nad ydynt ond yn codi tâl am hanner y ffordd? A sut y mae ef yn tybio y gallant ddefnyddio'r man casglu tollau yng Nghymru pan fo deddfwriaeth sylfaenol yn pennu bod gweithredu a gorfodi cynlluniau o'r fath gan ddefnyddio tollau yng Nghymru—ac mae hynny yng Nghymru—yn faterion i Lywodraeth Cymru?

A wnewch chi hefyd ystyried bod Deddf Pontydd Hafren 1992 yn glir iawn, iawn, mewn deddfwriaeth sylfaenol, na all Ysgrifennydd Gwladol y DU godi toll hyd nes y codir swm penodol o arian, sef tua £80 miliwn yn ôl Gweinidogion y DU, a chyda'r doll ostyngedig, y byddai wedi’i godi erbyn diwedd 2019? Ar ôl hynny, bydd parhau i godi tollau yn anghyfreithlon yn ôl y ddeddfwriaeth sylfaenol honno. A ydyw wir yn credu y dylai Llywodraeth y DU gael rhwydd hynt i ddefnyddio is-ddeddfwriaeth—Gorchymyn—i barhau i godi tollau pan fo’r doll honno wedi’i gwahardd gan ddeddfwriaeth sylfaenol dan Ddeddf y Pontydd Hafren? O ystyried yr hyn yr ydym ni wedi'i wneud yn y Cynulliad hwn, onid yw’n deall nad yw ailenwi toll—codi toll a’i galw’n orchymyn codi tâl—yn mynd i argyhoeddi'r llysoedd—yr un yw’r effaith; ei bwriad yw gwneud i bobl dalu i groesi'r bont—a bod yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei gynnig, yn fy marn i, yn anghyfreithlon? Yn sicr ceir achos cryf i’w ddadlau ei fod yn anghyfreithlon. Felly, a gaf i ofyn iddo, er mwyn rhoi rhywfaint o effaith i’r hyn y dywed yw safbwynt ei Lywodraeth ef, a phenderfyniad unfrydol y Cynulliad hwn ar 16 Tachwedd, a wnaiff ef gyfarfod â mi a’i gyfreithwyr i archwilio'r materion hyn yn fanylach? Os yw’n derbyn bod o leiaf ansicrwydd ynghylch y sefyllfa, a wnaiff ef gyfarwyddo Cwnsler y Frenhines i roi cyngor allanol pendant i Lywodraeth Cymru ar y mater hwn? Os bydd y cyngor hwnnw’n nodi bod o leiaf achos i’w ddadlau bod Llywodraeth y DU yn gweithredu'n anghyfreithlon, a wnaiff ef fwrw ymlaen â hynny, herio Llywodraeth y DU, os nad yw'n dileu ei gweithred, i sicrhau y caiff ein hawliau ni yma yng Nghymru a’r gyfraith eu parchu?

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae'n ddrwg gennyf nad yw’r Aelod wedi llwyddo i ddeall ein safbwynt, sydd wedi bod yn gyson iawn yn fy marn i. Rydym wedi gwrthwynebu’n gyson fodolaeth tollau pan fydd y croesfannau’n dychwelyd yn ôl i berchnogaeth y cyhoedd, ac rydym wedi gwneud ein safbwynt yn glir iawn i'r Adran Drafnidiaeth, ar lefel gweinidogion ac ar lefel swyddogion, a hefyd dro ar ôl tro yn y cyfryngau. Byddwn i’n fodlon cyfarfod â'r Aelod i drafod yr hyn yr wyf i o’r farn ei fod yn faes cymhleth iawn o waith cyfreithiol, a byddwn hefyd yn falch o roi briff cynhwysfawr i Aelodau o'r gwahanol Ddeddfau y mae’r Aelod yn cyfeirio atyn nhw.

Rwy'n credu ei fod yn codi nifer o bwyntiau pwysig, ond yr hyn sydd gennym yn y bôn yw dadl gyfreithiol yn erbyn dadl economaidd. Mae gennym ddadl gyfreithiol sy'n cael ei chynnig gan Lywodraeth y DU; mae gennym ddadl economaidd sy'n dangos yn glir y byddai cael gwared ar y tollau yn fuddiol i economi Cymru. Nawr, rwyf hefyd yn siomedig, mae’n rhaid i mi ddweud, nad yw Llywodraeth y DU yn ystyried dileu’r ddyled, sydd oddeutu £36 miliwn erbyn hyn, o ystyried bod Llywodraeth y DU wedi dileu’r ddyled ar gyfer croesfan Humber. Yn fy marn i, os yw’n iawn i wneud hynny ar gyfer yr Humber, dylai fod yn iawn i wneud hynny ar gyfer yr Hafren, ac rwyf wedi drysu, mae’n rhaid i mi ddweud, gan y rhesymeg sy'n cael ei roi, yn enwedig gan fod y croesfannau Hafren yn ffyrdd strategol, ac nid yn rhan o rwydweithiau awdurdodau lleol, fel sy’n wir am groesfan Humber.

Yn fy marn i, mae trethdalwyr Cymru—ac, yn wir, trethdalwyr eraill—eisoes wedi talu’r ddyled honno, gan symiau sylweddol o arian ar ffurf trethi cyffredinol dros nifer o flynyddoedd. Nawr, ni roddwyd unrhyw rybudd ymlaen llaw i ni o'r ymgynghoriad. Fodd bynnag, rwyf wedi ysgrifennu i fynegi fy siom ynghylch hyn, a byddwn i'n fwy na pharod i rannu â’r Aelodau, drwy ddatganiad ysgrifenedig, fy ymateb i'r ymgynghoriad.

Mae'r Aelod yn codi nifer o bwyntiau yn ymwneud â Deddf Pontydd Hafren 1992. Fel yr awgryma, yn seiliedig ar y cyngor—y cyngor cyfreithiol—yr wyf wedi’i gael, ein dealltwriaeth ni yw bod Llywodraeth y DU yn bwriadu parhau i godi tollau yn rhinwedd cynllun codi tâl ar ffyrdd, fel yr oedd yr Aelod yn sôn, o dan adran 167 o Ddeddf Trafnidiaeth 2000. Er nad ydym yn credu bod unrhyw reswm i gredu nad yw hyn yn bosibl yn gyfreithiol, rwy’n fwy na pharod i drafod hyn gyda'r Aelod, gyda chyfreithwyr. Ac, yn wir, rwy’n dychwelyd at y pwynt a wnes yn gynharach: ni waeth beth yw rhagoriaethau cyfreithiol sefyllfa Llywodraeth y DU, rwy’n credu ei bod hi’n gwbl amhosibl cyfiawnhau cynnal sefyllfa lle y trethir busnesau, a chymudwyr ar draws Afon Hafren.

Byddai'n wych pe byddai’r Siambr yr un mor frwdfrydig ynghylch gostwng prisiau tocynnau trên neu docynnau bws ag y maen nhw’n ymddangos ynglŷn â lleihau tollau ar y ffyrdd. Rwy’n credu, cyn i ni ruthro i fynnu bod hwn yn syniad da yn gyffredinol, hoffwn i weld dull a dealltwriaeth ychydig mwy rhagofalus o ba gynnydd mewn traffig y gallai hyn ei gynhyrchu, oherwydd y goblygiadau ar gyfer fy etholwyr yw eu bod eisoes, mewn rhai rhannau, yn byw gyda lefelau annerbyniol o lygredd aer, ac yn sicr ni fyddai unrhyw gynnydd yn cael ei groesawu. Felly, tybed pa waith dadansoddi y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o effaith traffig cynyddol o ganlyniad i naill ai leihau neu ddileu y doll ar groesfan Hafren.

Rwy’n deall bod Llywodraeth y DU wedi cynnal dadansoddiad, yn seiliedig ar fodel TEMPro 7, ac rwy'n siŵr bod yr Aelod yn cofio y bu’n broblem yn y gorffennol, yn enwedig lle mae’r gwaith o fodelu defnydd o’r M4 yn y cwestiwn. Yn bersonol, nid wyf yn credu y dylem ni geisio rhoi mwy o bwyslais ar deithio ar y ffyrdd na theithio ar drên neu fws. Rwy’n credu bod gennym ni hanes clodwiw o ran teithio ar fws a thrên, yn enwedig teithio ar fws, lle y mae’r pwerau gennym, a lle’r ydym wedi gallu ymyrryd.

Rwy'n myfyrio ar hyn o bryd ar y ffaith bod 101 miliwn o siwrneiau yn cael eu gwneud gan deithwyr ar fws. Rydym ni wedi cynhyrchu cynllun pum pwynt i sefydlogi a chryfhau’r rhwydwaith bysiau ar draws Cymru. Byddaf yn cynnal uwchgynhadledd fysiau ddydd Llun nesaf, yn Wrecsam, ac mae'r rhwydwaith TrawsCymru ledled Cymru yn mynd o nerth i nerth. Nawr, y gwir amdani yw y byddwn yn gallu darparu rhwydwaith bysiau gwell fyth unwaith y bydd y pwerau sydd eu hangen arnom yn cael eu cyflwyno i ni drwy Fil Cymru. Yn fy marn i, mae modd i ni gael gwasanaeth bws gwell a mwy cynaliadwy, ond yn fy marn i hefyd, mae modd i ni gael system decach ar gyfer croesfannau Hafren.

May I give thanks for the question and also for your initial response to Mark Reckless’s question? Because, naturally, this causes some confusion to us as a party too, and, as Mark Reckless mentioned, we’ve already had unanimous agreement across the parties here that we need to scrap these tolls entirely. Because, as I’ve mentioned in the past, there is a bridge near my office in Baglan, which is the bridge over the River Nedd in Briton Ferry, which also on stilts and crosses a river, but, of course, there’s no toll there at all. I’m not suggesting that there should be tolls there, but, of course, it makes no sense philosophically that there are tolls on some bridges but not on others. But, as you’ve said already, the tolls over the Humber bridge have already been scrapped and the argument for scrapping the Severn tolls is more strategic, as you’ve already mentioned. Now, I haven’t heard anyone arguing that the tolls should be reduced to £3. What I’ve been hearing is that we need to scrap the tolls entirely. So, I know what the reality of the situation is, but what exactly can we do now to push this agenda forward in order to scrap those tolls entirely? Thank you.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn a hoffwn ei sicrhau, hyd yn oed os oedd yn gofyn i mi ystyried codi tollau ar y bont benodol honno yn yr ardal y mae'n ei chynrychioli, byddwn yn gwrthod ystyriaeth o'r fath. [Chwerthin.] Y gwir amdani yw—rwy’n cyfeirio’n ôl at y pwynt a wnes i’n gynharach—o ystyried trethiant cyffredinol, mae defnyddwyr croesfannau Hafren eisoes wedi talu cryn dipyn yn fwy na lefel amcangyfrifedig y ddyled. Nawr, yn ôl yr hyn a ddeallaf i, yn seiliedig ar adroddiad y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig, tua £30 miliwn yw’r gost flynyddol ar gyfer cynnal a chadw’r croesfannau, a fyddai'n awgrymu bod un rhan o chwech o'r tollau a godir ar hyn o bryd yn ddigon i dalu am y costau hynny. Felly, ar hyn o bryd, cynigir y bydd yn rhaid talu £3 y tro i groesi, sef tua hanner. Gallai fod yn fwy o doriad na hynny, nid oes dim amheuaeth am hynny. Felly, byddaf yn gwneud fy sylwadau. Byddwn yn annog yr Aelod a'i blaid, a phob plaid a phob Aelod yn y Siambr mewn gwirionedd, i wneud hynny yn yr un modd a pharhau i wthio, fel yr ydym eisoes wedi nodi mewn modd unfrydol, i gael gwared ar y tollau hynny, a dod â’r croesfannau yn ôl dan berchnogaeth y cyhoedd.

Rwy’n sicr yn croesawu'r penderfyniad i dorri'r tollau, a chredaf y bydd yn hwb enfawr i fodurwyr. Nawr, rydych chi wedi amlinellu eich dymuniad, Ysgrifennydd y Cabinet, i weld y tollau ar groesfan Hafren yn cael eu diddymu, ac rwy’n cytuno â’r uchelgais honno hefyd, hyd yn oed os oes cwestiynau ariannol difrifol y mae angen mynd i'r afael â nhw, ac, yn wir, faterion yn ymwneud â llif traffig hefyd, fel y mae Jenny Rathbone wedi’u hamlinellu. Nawr, mae fy safbwynt ychydig yn wahanol i'r siaradwr olaf, ond byddwn yn gofyn i chi: sut y byddech chi’n ateb y rhai hynny sy'n dweud ei bod hi’n anghyson i Lywodraeth Cymru barhau i ganiatáu i bont Cleddau gael ei rhedeg i gynhyrchu elw gan ei chyngor, a chondemnio'r tollau a godir ar bont Hafren?

Mae'n eironig iawn mai’r blaid yr honnir ei bod yn cefnogi busnes sydd mewn gwirionedd o blaid treth gyson sylweddol ar ddefnyddwyr croesfan Hafren, ond mewn gwirionedd Plaid Lafur Cymru sy’n gwneud mwy dros fusnes drwy ddadlau yn uchel ei chloch dros gael gwared ar y dreth hon ar fusnes. Byddwn yn gwneud hynny’n ddiedifar. Rydym yn dadlau dros welliannau i ragolygon economi Cymru. Rydym wedi profi, yn y Llywodraeth, y gall economi Cymru dyfu'n gyflymach nag y gall economi'r DU, yn seiliedig ar y penderfyniadau a wnawn. Os gallwn argyhoeddi Llywodraeth y DU, ac rwy’n mawr obeithio y gallwn ni wneud, i gael gwared ar y trethi hynny ar ddefnyddwyr croesfannau Hafren, rwy'n hyderus y bydd y Llywodraeth hon a’r blaid hon yn parhau i gryfhau economi Cymru.

Wel, nid wyf yn ymddiheuro am ailadrodd llawer o'r hyn sydd wedi’i ddweud eisoes yn y Siambr heddiw, gan fy mod o’r farn ei fod yn ffactor mor bwysig ar gyfer economi Cymru. Mae fy nghydweithiwr wedi amlinellu’n effeithiol iawn y sefyllfa gyfreithiol o ran cynnig y Llywodraeth i gadw tollau’r bont ar ôl y dyddiad trosglwyddo. Hoffwn ganolbwyntio ar y sefyllfa ariannol o ran cadw tollau’r bont, ar ba bynnag lefel. Nid yw tollau pont Hafren yn ddim llai na threth ar fusnesau Cymru, ac yn rhwystr pendant i unrhyw fusnes sy'n dymuno lleoli yng Nghymru, yn enwedig y rhai y mae eu marchnadoedd yn bennaf yn Lleogr neu’r cyfandir. Gall tollau pont ychwanegu miloedd o bunnoedd y flwyddyn at gostau gweithredol busnesau o'r fath. Ni fydd UKIP yn derbyn dim llai na dim tollau. Mae pobl Prydain yn talu symiau enfawr o arian drwy ardoll y drwydded treth; byddai costau cynnal a chadw hen bont Hafren a’r bont Hafren newydd gyfwerth â chyfran fach iawn o'r refeniw hwn. Rydym yn annog Llywodraeth Cymru i wneud y sylwadau cryfaf i Lywodraeth y DU o ran eu gallu cyfreithiol i gadw’r tollau hyn ar ba bynnag lefel.

Wel, byddwn i'n cytuno â'r Aelod ac yn dweud ei bod i raddau helaeth iawn yn dreth ar fusnesau Cymru ac yn rhwystr i fuddsoddiad, ac rwy’n gobeithio y bydd y Ceidwadwyr yn San Steffan yn gwrando ar yr hyn y mae’r Aelodau yn y Siambr hon wedi’i ddweud, ac yn newid eu safbwynt gwrth-gystadleuol.

Yn olaf, Nick Ramsay.

Y mae gennych ddawn dweud, Ysgrifennydd y Cabinet. Blwyddyn newydd dda i chithau hefyd.

Byddech yn cael maddeuant am feddwl ei bod hi’n dal yn ‘Ddydd Llun y Felan’ o wrando ar rai o'r cwestiynau llai na chadarnhaol a ofynnwyd i chi heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet. Er ein bod ni’n derbyn y byddai llawer ohonom yn hoffi gweld y tollau yn cael eu dileu’n gyfan gwbl ar y croesfannau Hafren, ac yn cydnabod y byddai hynny o fudd enfawr i'r economi, rwy’n credu bod yn rhaid i chi dderbyn bod y cyhoeddiad hwn yn welliant ar y sefyllfa a oedd gennym o’r blaen. Bydd modurwyr sy’n croesi’r pontydd hynny, o ganlyniad i'r newid hwn, yn talu tollau is nag yr oedden nhw, ac felly bydd ganddyn nhw fwy o arian yn eu pocedi. Felly, mae'n rhaid bod hynny’n fantais gadarnhaol i fusnesau. Ysgrifennydd y Cabinet, rydych chi wedi bod yn eirioliwr dros y metro a thrydaneiddio. A fyddech chi’n derbyn bod hyn yn rhan arall o jig-so’r ddinas-ranbarth, wrth i ni leihau’r tollau hynny? A sut ydych chi’n gweithio gydag awdurdodau lleol ym maes y fargen ddinesig i fanteisio i’r eithaf ar y datblygiad hwn a cheisio sicrhau’r effaith orau bosibl i fusnesau yn y de-ddwyrain?

Yn olaf, Lywydd, gan gyfeirio’n ôl at bwynt Jenny Rathbone—pwynt diddorol iawn, mewn gwirionedd—ynglŷn ag effaith gostwng y tollau ar lif traffig, ceir gwrthddadl i un Jenny Rathbone, a honno, wrth gwrs, yw bod ffyrdd o amgylch ardal Croesfannau Hafren, megis yng Nghas-gwent, yn fy etholaeth i, er enghraifft, sydd mewn gwirionedd yn cludo llawer o draffig—llawer mwy nag y dylen nhw—gan fod pobl ar hyn o bryd yn osgoi'r system doll. Felly, a ydych chi wneud cynnal unrhyw asesiad, neu a ydych chi’n bwriadu cynnal unrhyw asesiad, o effaith gostwng y tollau—i’r hyn yr ydych chi’n ei gynnig nawr, ond, gobeithio, yn y dyfodol, mwy fyth—ac effaith symiau is o draffig ar y ffyrdd cyfagos mewn ardaloedd megis Cas-gwent, a'r budd sy'n deillio o hynny ar gyfer cerddwyr, modurwyr ac o ran lleihau digwyddiadau traffig ar y ffyrdd yn yr ardaloedd hynny, sydd wir yn cael trafferth ar hyn o bryd oherwydd lefel y traffig?

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau a'i gyfraniad. Rwy'n credu ei fod yn llygad ei le: mae hyn yn rhan o’r jig-so o ddull y ddinas-ranbarth. Roeddwn i’n falch o weld arweinydd cyngor Sir Fynwy yn cydnabod yr heriau, ond hefyd y cyfleoedd y byddai cael gwared ar y tollau ar y Croesfannau Hafren—neu ostwng y tollau o leiaf—yn ei gyflwyno i’r rhanbarth cyfan, nid dim ond yr ardal y mae’n ei gynrychioli. Rwy’n credu bod cyfle anhygoel i Sir Fynwy yn rhan o ymarferiad y ddinas-ranbarth—yn wir, rhanbarth y de-ddwyrain i gyd—wrth nodi cyfleoedd newydd i dyfu’r economi ranbarthol, ond nid oes dim amheuaeth, yn yr un modd, y gellid gwella cyfleoedd trwy gael gwared ar y tollau yn gyfan gwbl. Rwy’n credu bod y trethdalwyr eisoes wedi dileu’r ddyled, neu fe ddylen nhw fod wedi’i dileu, pe byddai Llywodraeth y DU ond yn cytuno mewn gwirionedd i weithredu hynny, o ystyried y swm mewn trethi cyffredinol y maen nhw wedi’i dalu’n barod, ond rwyf hefyd yn cydnabod bod angen sicrhau bod y modelu ar gyfer llif y traffig yn gywir. Am y rheswm hwnnw, byddaf yn craffu ar y modelu TEMPro 7 sydd newydd gael ei gynnal yn rhan o'r gwaith hwn. Yn wir, rwy'n siŵr y byddaf yn ystyried hynny yn fy ymateb i'r ymgynghoriad, fy marn ar y gwaith modelu a'r effaith ar y gymuned ehangach yn yr ardal y mae'r Aelod yn ei gynrychioli.

I thank the Cabinet Secretary.

The next item on the agenda is the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt.

Diolch yn fawr, Lywydd. Mae gennyf un newid i'w adrodd i fusnes yr wythnos hon. Rwyf wedi lleihau'r amser a ddyrennir i gwestiynau Llafar y Cynulliad gan y Cwnsler Cyffredinol yfory, ac mae busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y dangosir ar y datganiad a’r cyhoeddiad busnes a geir ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Hoffwn ddiolch i'r Ysgrifennydd busnes am ei datganiad, a gofyn iddi hefyd a oes ganddi amser ym musnes y Llywodraeth ar gyfer dadl, yn gyntaf oll, ar brosiect y morlyn llanw ym mae Abertawe. Gwyddom fod adolygiad Hendry o blaid y prosiect hwn fel cynllun braenaru ar gyfer y dechnoleg hon, sydd â photensial enfawr yng Nghymru. Rwy’n credu y byddai dadl, yn hytrach na datganiad, yn caniatáu i ni uno fel Cynulliad o ran egwyddorion y prosiect hwn, ac i’r Llywodraeth nodi sut y gallwn gefnogi'r prosiect wrth symud ymlaen, a byddai hynny’n fuddiol dros ben. Yn arbennig, hoffwn i’r ddadl honno ganolbwyntio ar yr hyn y gallwn ei wneud fel Llywodraeth Cymru, ac fel Cynulliad Cymru, i ddatblygu’r prosiect. Gwn fod y Llywodraeth wedi mynegi diddordeb yn y syniad y byddem ni ym Mhlaid Cymru yn ei hyrwyddo—cwmni ynni i Gymru, Ynni Cymru—a byddwn wir yn hoffi gweld Llywodraeth Cymru yn cyfranogi’n gynnar ym mhrosiect y morlyn llanw, yn rhan o’r prosiect a'r cwmni daliannol sy'n gwthio hynny yn ei flaen, fel ein bod ni, dros y cenedlaethau nesaf, yn elwa ar y dechnoleg hon wrth iddi gael ei chyflwyno ar draws Cymru, gan fy mod yn credu mai dyma yw’r dyfodol, ac rwy'n argyhoeddedig y caiff y Cymry fudd uniongyrchol o forlynnoedd llanw ac ynni'r llanw yn fwy cyffredinol. Efallai nad lagwnau mewn rhannau eraill o Gymru fydd hynny; gall fod yn dechnolegau llanw eraill yn Ynys Môn hefyd, er enghraifft. Rwy'n credu bod yna botensial enfawr ynghlwm wrth hyn, felly byddwn i'n mawr werthfawrogi dadl yn amser y Llywodraeth ar yr egwyddor o forlynnoedd llanw, fel y gallwn wneud gwaith dilynol i adolygiad Hendry a rhoi, rwy’n credu, gwir gefnogaeth lawn y Cynulliad i’r egwyddor honno.

Yr ail eitem yr hoffwn ei chodi â Llywodraeth Cymru yw pa un a gawn ni ddatganiad yn egluro beth y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o ran y digwyddiad o lygredd yn Afon Teifi ychydig cyn y Nadolig. Bu digwyddiad mawr o lygredd, efallai bod rhai pobl yn cofio—roedd tuedd iddo fynd ar goll yn newyddion y Nadolig, ond effeithiwyd ar tua 6 milltir o'r afon. Rwy’n deall mai swm sylweddol o elifyn o ryw fath o'r diwydiant llaeth ydoedd. Mae angen i ni ddeall sut y digwyddodd hynny, ond hefyd pa gamau sy'n cael eu cymryd yn awr i adfer yr afon, sy’n afon bwysig ar gyfer pysgota ac sy’n atyniad pwysig i dwristiaid hefyd, yn y rhan honno o Gymru. Rwyf wedi cael llawer o ohebiaeth gan bysgotwyr lleol a phobl sy'n ymddiddori yn yr amgylchedd ynglŷn â’r hyn a allai fod yn digwydd yno a sut y gallai’r Llywodraeth wneud gwaith dilynol ar hynny. Cawsom ddigwyddiad anffodus ag olew yn Nantgaredig, y tu allan i Gaerfyrddin, ond mae hyn, ar yr wyneb, yn ymddangos yn fwy difrifol mewn gwirionedd ac yn ymddangos fel y gallai effeithio ar afon Teifi am gyfnod hir o amser. Felly, byddwn yn mawr werthfawrogi rhagor o wybodaeth gan Lywodraeth Cymru ar ffurf datganiad ysgrifenedig neu fel arall, er mwyn i mi ei rhannu â’m hetholwyr ac i ddangos bod y Llywodraeth yn cymryd y mater hwn o ddifrif.

Diolch yn fawr, Simon Thomas. Mae'r ddau gwestiwn hynny yn rhai pwysig iawn. Wrth gwrs, rydym ni’n croesawu'n fawr iawn, a chroesawodd Llywodraeth Cymru, y ffaith bod adolygiad Charles Hendry yr wythnos diwethaf yn cefnogi'r achos dros ddatblygu diwydiant ynni morlyn llanw yn y DU. Ac, wrth gwrs, mae hyn wedi’i gefnogi’n fawr gan ein rhaglen lywodraethu newydd, ‘Symud Cymru Ymlaen', ac wedi’i gydnabod hefyd mewn datganiadau gan Weinidogion y Llywodraeth. Felly, rwy’n credu bod y datblygiad hwn o ddiwydiant morlyn llanw cynaliadwy yng Nghymru yn amlwg yn bwnc a fyddai'n briodol ar gyfer dadl, a byddwn yn ystyried hynny o ran amseru a threfniadau.

Mewn cysylltiad â’ch ail bwynt, ynglŷn â llygru Afon Teifi, rwy’n cydnabod o ddifrif bod hyn yn ymwneud â mynd i'r afael â llygredd amaethyddol o ran tarddiad. Mae'n hanfodol er mwyn gwella ansawdd dŵr yn gyffredinol yng Nghymru, ac, wrth gwrs, mae sôn wedi bod yn barod heddiw, rwy’n credu, am yr ymgynghoriad ar barthau perygl nitradau yng Nghymru, sydd wedi dod i ben. Ond byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn barod i wneud datganiad ysgrifenedig arbennig ar y digwyddiad hwn, ond, yn amlwg, mae hi hefyd yn ystyried canlyniadau'r ymgynghoriad hwn.

Arweinydd y tŷ, a gawn ni ddau ddatganiad, os yw’n bosibl, os gwelwch yn dda, a’r cyntaf yn adeiladu ar y cwestiwn y gofynnodd fy nghydweithiwr, Nick Ramsay, i'r Prif Weinidog ynglŷn ag ardrethi busnes. Clywais ymateb y Prif Weinidog, fel y gwnaeth bawb arall, y byddai’r canllawiau, y rheolau, y rheoliadau yn cael eu cyflwyno’n fuan o ran cynigion yr ardrethi busnes, ac rydym yn croesawu'r arian ychwanegol sydd wedi’i gynnwys yn y gyllideb ar gyfer y cynllun ardrethi busnes ar ôl 1 Ebrill eleni. Ond mae 1 Ebrill yn agosáu atom ni’n gyflym iawn, iawn, ac a ydych chi mewn sefyllfa, fel arweinydd y tŷ, i ddangos i ni beth y mae'r term 'cyn bo hir' yn ei olygu, gan efallai rhoi rhywfaint o ddealltwriaeth i ni o sut y caiff yr arian hwn ei ddosbarthu, beth fydd y meini prawf, ac, yn hanfodol, yr hyn y bydd busnesau yn ei wneud os ydyn nhw’n canfod eu hunain yn y sefyllfa anghywir pan ddaw at gael gafael ar y cymorth hwnnw a’r gefnogaeth honno yn ymwneud ag ailbrisio ardrethi busnes? Fel y dywedais, ceir cyfnod byr iawn o amser, ac wrth reswm, mae ar fusnesau, y mae’n rhaid iddynt wneud amcanestyniadau llif arian a chynllunio ar gyfer y dyfodol, angen yr wybodaeth hon cyn gynted ag sy’n bosibl. Rwy’n gwerthfawrogi efallai bod y Llywodraeth yn gweithio y tu ôl i'r llenni ar hyn, ond mae angen diffinio'r term 'cyn bo hir', ac os ydych chi, yn eich swyddogaeth fel arweinydd y tŷ, mewn sefyllfa i roi gwybod i ni pryd y cyflwynir y datganiad hwnnw, byddai hynny'n hynod ddefnyddiol. Os nad oes modd i chi wneud hynny, a wnewch chi adrodd yn ôl a rhoi gwybod i ni beth sy'n digwydd ynglŷn â’r rheolau a'r rheoliadau hyn?

A byddai’r ail ddatganiad y byddwn i'n gofyn amdano yn dod gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon. Y bore yma, cefais y pleser o gynnal y digwyddiad Lleisiau Cleifion Canser yn y Senedd yma. Annie Mulholland, fel y bydd llawer o Aelodau yn y Siambr hon yn cofio, a ddaeth â’r digwyddiad cyntaf i adeilad y Pierhead, a gafodd gefnogaeth drawsbleidiol, a daeth nifer o Aelodau i’r digwyddiad hwnnw. Unwaith eto, eleni, cafodd y digwyddiad ei gefnogi’n dda iawn, iawn, a chafwyd cyfraniadau da iawn o'r llawr ac o'r llwyfan, gan hysbysu cleifion a hysbysu clinigwyr a gwleidyddion am y sefyllfa ar hyn o bryd o ran gwasanaethau canser. Siaradodd Dr Tom Crosby am yr angen i gael strategaeth ganser i Gymru. Mae gennym gynllun canser, ond siaradodd ef am y ffaith nad yw gweithredu darpariaeth gwasanaethau o ran gwasanaethau canser, yn fater dim ond ar gyfer un tymor y Llywodraeth am gyfnod o ddwy neu dair blynedd. Mae'n angen cynllunio hirdymor a fydd yn para ymhell i'r dyfodol, ac yn sganio'r gorwel. Er tegwch i Dr Tom Crosby, mae ganddo lawer iawn o brofiad yn y maes hwn, ac rwy’n credu y byddai’n cael ei werthfawrogi'n fawr iawn pe byddai Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yn cyflwyno ei syniadau ynglŷn â strategaeth o'r fath, wedi’i gweithredu gan Lywodraeth Cymru, a beth yw ei ymateb i'r cais hwnnw.

Mae Andrew R.T. Davies yn codi dau bwynt pwysig, ac, wrth gwrs, rwy’n croesawu'n fawr y ffaith eich bod chi’n cydnabod bod hwn yn gynnydd sylweddol o ran ardrethi busnes. Mae’i bwysigrwydd, yn fy marn i, yn fwy na’r rhyddhad trosiannol o £10 miliwn. Wrth gwrs, cafodd yr ymgynghoriad effaith a gwyddom fod etholwyr a busnesau ledled Cymru wedi ymateb. Wrth gwrs, rhoddir sylw ar hyn o bryd i’r manylion o ran sut y caiff ei ddarparu, a bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu sicrhau bod canlyniad hynny ar gael maes o law.

O ran eich ail bwynt, roeddwn i hefyd yn bresennol yn nigwyddiad y Lleisiau Cleifion Canser ac roedd yn braf gweld bod cymaint yn bresennol mewn digwyddiad trawsbleidiol o'r fath. Yn wir, clywais gan Julie Morgan a hefyd Rhun ap Iorwerth, ac yna aeth ymlaen at lefarwyr y pleidiau eraill. Mae Dr Tom Crosby, wrth gwrs, yn cymryd yr awenau o ran prosiect iechyd Felindre, ac rydym yn ffodus iawn fod gennym arbenigwyr clinigol fel Dr Crosby yng Nghymru yn arwain y ffordd.

A gaf i ddychwelyd at yr adolygiad Hendry i’r morlyn llanw ym mae Abertawe, a oedd yn llawer mwy cadarnhaol na’r hyn y gallai llawer ohonom wedi’i obeithio? Rwy’n cytuno â'r cais a wnaed gan Simon Thomas am ddadl ar forlynnoedd llanw, ond, cyn i ni gyrraedd y cam hwnnw, a gaf i ofyn i'r Llywodraeth roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y drwydded forol ar gyfer y morlyn llanw ym mae Abertawe, oherwydd heb y drwydded forol, ni chaiff fwrw ymlaen?

Wrth gwrs, bu Mike Hedges yn cefnogi môr-lynnoedd llanw, ochr yn ochr â Simon Thomas a Llywodraeth Cymru. Cyfoeth Naturiol Cymru sy’n penderfynu ar y cais am drwydded forol. Ceir cefnogaeth drawsbleidiol, yn fy marn i, ac yn amlwg yn awr mae angen i ni fwrw ymlaen â hyn, ond yn sicr mater i Cyfoeth Naturiol Cymru yw hwn. Gadewch i ni eto ystyried y potensial arbennig y mae’r sector ynni morol yn ei gynnig i Gymru. Rydym yn edrych ymlaen at y canlyniad ac at y cyfle i drafod hyn ymhellach.

Rwy’n gofyn am dri datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'r un cyntaf yn ymwneud â defnyddio’r car gweinidogol a anfonwyd i Mayfair i gasglu a gollwng y miliwnydd Llafur, David Goldstone. Hoffem wybod pryd, ar ba gost a pham yr anfonwyd y limwsîn. Yn ail, rydym yn gofyn am ddatganiad ar Ysbyty Athrofaol Cymru a’r hyn a fydd yn cael ei wneud i rwystro neu i atal staff rhag gorfod talu cymaint o ddirwyon parcio, sy’n hollol annerbyniol. Yn drydydd, a gawn ni ddatganiad ynglŷn â phryd y bydd y Prif Weinidog yn cyhoeddi ei ddyddiadur, os gwelwch yn dda?

Rwy'n credu bod y mater yn ymwneud â pharcio mewn ysbytai yn fater sydd, wrth gwrs, wedi achosi peth pryder, nid yn unig i gleifion ac aelodau staff, ond gwn fod y bwrdd iechyd wedi ymdrin â hyn.

A gaf i alw am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda? Mae’r cyntaf yn gais am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig ar gyflwr yr amddiffynfeydd môr yn Hen Golwyn yn fy etholaeth i. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol fy mod wedi codi'r mater hwn ar sawl achlysur yn y Siambr, ac rwy'n bryderus iawn am gyflwr yr amddiffynfeydd hynny. Yr wythnos diwethaf, cafwyd storm arall a achosodd difrod i'r amddiffynfeydd môr ar y rhan honno o'r arfordir, a bydd arweinydd y tŷ yn ymwybodol bod yr amddiffynfeydd hynny mewn gwirionedd yn amddiffyn yr A55 a rheilffordd y gogledd. Yn wir, difrodwyd rhan o’r wal sy'n amddiffyn yr arglawdd y mae rheilffordd y gogledd yn gorwedd arno, mewn storm yr wythnos diwethaf, a difrodwyd llawer o'r rheiliau ar hyd y promenâd hefyd. Mae’r rhain angen sylw a gwaith atgyweirio ar frys. Nid dim ond gwaith atgyweirio tameidiog, mewn rhannau sydd ei angen, fel a ddigwyddodd dros lawer o flynyddoedd; mae angen adfer yr amddiffynfeydd môr hynny yn sylweddol a’u moderneiddio, oherwydd rwy’n pryderu, os nad ydym yn gwneud hynny, ar ryw bwynt bydd yr amddiffynfeydd yn methu’n drychinebus yn y pen draw a gallai hynny arwain nid yn unig at anawsterau â chludiant, ond o bosibl at golli bywyd.

A gaf i hefyd alw am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau ar y sefyllfa o ran y gwaith dilynol, yn dilyn sgandal Tawel Fan yn y gogledd? Mae tua 18 mis wedi mynd heibio erbyn hyn ers cyhoeddi adroddiad Tawel Fan i gam-drin sefydliadol ar y ward yn yr uned Ablett yn Ysbyty Glan Clwyd, ac eto nid oes neb wedi’i ddwyn i gyfrif. Nid oes neb wedi colli ei swydd o ganlyniad i brofiadau a gofal erchyll y cleifion hynny ar y ward honno.

Dywedwyd wrthym, fel Aelodau'r Cynulliad, y byddai’r gwaith, a oedd yn cael ei gynnal gan Donna Ockenden a HASCAS, y ddau sefydliad sy’n gwneud gwaith dilynol ar y mater hwn, yn cael ei gwblhau erbyn mis Mawrth. Eto i gyd, yn y papurau bwrdd ar gyfer bwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr, sy'n cael eu cyhoeddi ac sydd ar gael ar-lein, ac a gaiff eu trafod yfory, gwyddom y bydd hynny’n awr yn cael ei ymestyn i’r haf. Rwy'n credu bod hynny'n annerbyniol, a dweud y gwir, a byddwn yn gwerthfawrogi yn fawr iawn—. Dywedwyd wrthym y byddem yn cael diweddariadau rheolaidd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd—nid ydym wedi cael yr un, oni bai ein bod ni wedi gofyn amdanyn nhw, sy’n annerbyniol yn fy marn i. Byddwn yn gofyn am ddiweddariad ar y mater penodol hwnnw ar unwaith. Nid wyf am weld pobl yn llusgo eu traed o ran dwyn pobl i gyfrif.

Rwy'n ymwybodol iawn, Darren Millar, o’ch pryder ynglŷn â’r cwestiwn cyntaf, sydd wir yn ymwneud ag amddiffynfeydd arfordirol. Yn eich etholaeth chi, yn Hen Golwyn yn arbennig, rydym yn paratoi ar gyfer buddsoddiad gwerth £150 miliwn gydag awdurdodau lleol, fel yr ydych chi’n ymwybodol, mewn prosiectau rheoli risg arfordirol a hefyd yn cefnogi awdurdodau lleol i ddatblygu achosion busnes ar gyfer prosiectau posibl. Yn amlwg, mae angen dull partneriaeth ar gyfer Hen Golwyn ac, mewn gwirionedd, mae swyddogion Ysgrifennydd y Cabinet mewn cysylltiad â chyngor Conwy ynghylch y prosiect penodol hwn. Wrth gwrs, mae hynny hefyd yn ymwneud â seilwaith trafnidiaeth, sef cyfrifoldeb Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith. Byddaf yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd am ddiweddariad, o ran Betsi Cadwaladr, ynglŷn â’ch ail bwynt.

Arweinydd y tŷ, a gaf i os gwelwch yn dda ofyn am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar y polisi ar gyfer darparu nofio am ddim i blant? Mae 10 mlynedd wedi bod ers cyflwyno’r polisi nofio am ddim i blant yng Nghymru, sydd efallai’n adeg dda i ni fyfyrio ar y polisi. Mae nofio am ddim wedi bod yn bwysig o ran cynnig mynediad at gyfleoedd hamdden, i fynd i'r afael â gordewdra neu gyfraddau gweithgarwch gwael—themâu yr wyf wedi ymdrin â nhw’n aml—ond hefyd o ran cyfiawnder cymdeithasol. Fodd bynnag, 10 mlynedd yn ddiweddarach, ceir cwestiynau yn awr yn ymwneud â defnydd, wrth i ddata Nofio am Ddim Cymru ddangos gostyngiad o 19 y cant yn nifer y sesiynau nofio cyhoeddus am ddim yn ystod mis Awst a mis Medi 2016, o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol. Byddai datganiad gan Lywodraeth Cymru yn rhoi cyfle i ni ystyried hyn, ond hefyd i ehangu a meddwl am ffyrdd o adfywio'r polisi, er enghraifft, efallai trwy ei gysylltu â'r fenter nofio am ddim i gyn-filwyr a phersonél milwrol, er mwyn creu cyfleoedd hamdden teuluol.

Mae Vikki Howells yn codi mater pwysig iawn o ran ein polisi llwyddiannus iawn ar gyfer nofio am ddim, nid dim ond i blant ond i bobl hŷn hefyd, pobl dros 60 oed, ac mae’r grŵp oedran hwnnw yn gwneud defnydd da ohono. Ond mae'n werth myfyrio, ac, mewn gwirionedd, mae Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi gofyn i'w swyddogion ystyried y ffaith y bu gostyngiad yn nifer y bobl ifanc dan 16 oed sy’n manteisio ar sesiynau nofio am ddim. Rwy’n credu ei bod hi’n bwysig cydnabod y bu newidiadau i'r polisi nofio am ddim dros y blynyddoedd. Mae mwy o weithgareddau ar ochr y pwll, er enghraifft, sy'n cael eu hannog, yn ogystal â ffyrdd y gall hyn fod yn gysylltiedig â gwersi nofio ac ati. Felly, yn rhan o'i phortffolio, bydd y Gweinidog yn ystyried y materion hyn, sy'n bwysig iawn i’w codi heddiw.

Arweinydd y tŷ, byddwch yn ymwybodol y bu’n rhaid gwagio eiddo ym mhentref Llanrhaeadr-ym-Mochnant, yn fy etholaeth i, ddydd Gwener ar ôl iddyn nhw gael eu gorlifo gan ddŵr o brif gyflenwad a oedd wedi byrstio, sy'n cario dŵr o Lyn Efyrnwy i Lerpwl. Difrododd y llifogydd y neuadd bentref newydd hyd yn oed, a agorwyd gan y Prif Weinidog, rwy’n ei gofio’n dda, a hynny ond yn 2012. Er na wyddom eto beth sydd wedi’i achosi, mae’r cynghorydd sir lleol, y Cynghorydd Aled Davies, wedi rhoi gwybod i mi bod y pibellau yn torri’n rheolaidd, yn aml dros dir fferm, sy’n ddifrifol ond nid mor ddifrifol, ac rydym yn ymwybodol, wrth gwrs, hefyd, fod rhannau o'r pibellau yn dyddio o oes Fictoria. Er mai United Utilities sydd â llawer o’r cyfrifoldeb hwn, rwy’n derbyn hynny, byddwn yn gofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd ar bolisi rheoli risg llifogydd Llywodraeth Cymru yn hyn o beth. Byddwn hefyd yn ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet amlinellu pa bwysau y gall Llywodraeth Cymru neu Cyfoeth Naturiol Cymru ei roi ar United Utilities i sicrhau bod ei seilwaith wir yn addas at ei ddiben, fel y gellir rhoi sicrwydd i’r gymuned na fydd digwyddiadau o'r fath yn digwydd eto neu, o leiaf, y bydd cyn lleied ohonynt ag sy’n bosibl.

Wel, yn amlwg, mae’r digwyddiad hwnnw’n codi pryder mawr, nid yn unig i'r bobl sydd wedi’u heffeithio, ond o ran hyfywedd y seilwaith yn y tymor hir. Byddaf yn sicr yn rhannu hyn ag Ysgrifennydd y Cabinet i’w ystyried. Rwyf eisoes wedi crybwyll amddiffynfeydd arfordirol, ond o ran ein buddsoddiad—ein buddsoddiad mwyaf erioed—mewn rhaglenni atal llifogydd o ansawdd uchel ar draws Cymru, dim ond i ddweud ar draws Cymru gyfan, ein bod ni wedi gwario £4.5 miliwn yn ymateb i stormydd y gaeaf a dim ond un rhan o fuddsoddiad amddiffyn rhag llifogydd yw hynny, wrth gwrs. Ond rydych chi’n codi mater a digwyddiad penodol iawn, Russell George.

I thank the Cabinet Secretary.

The next item on our agenda is a statement by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government on the fiscal framework, and I call on the Cabinet Secretary to make his statement—Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Lywydd. Cyn i’r Cynulliad hwn drafod y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ym Mil Cymru yn hwyrach y prynhawn yma, hoffwn wneud datganiad ynghylch y fframwaith cyllidol a gytunwyd rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU fis diwethaf.

Wrth i Fil Cymru symud ymlaen drwy Senedd y DU, mae'r Prif Weinidog wedi bod yn glir y byddai'n rhwystr sylweddol i gefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer Bil Cymru pe na bai modd i ni ddod i gytundeb â Llywodraeth y DU ar drefniant cyllido teg, hirdymor i Gymru. Rwy'n credu bod y fframwaith cyllidol y cytunwyd arno gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys yn mynd i'r afael â’r pryder hwnnw. Mae'n cynnig cam ymlaen yn y ffordd yr ariennir Cymru, gan ystyried y pwerau treth newydd a fydd yn cael eu datganoli yn 2018, ac yn paratoi'r ffordd ar gyfer datganoli cyfraddau treth incwm Cymru yn 2019. Byddaf yn nodi fy marn fy hun yn bendant ar ddechrau'r datganiad hwn, Lywydd: fy nghred i yw bod hwn yn fframwaith cyllidol sy'n deg i Gymru ac sy’n deg i weddill y Deyrnas Unedig. Mae'n golygu nad yw trefniadau cyllidol yn rhwystr i gefnogi Bil Cymru bellach, os mai dyna yw bwriad y Cynulliad Cenedlaethol hwn.

Cytunwyd ar y fframwaith yn dilyn cyfnod dwys o drafodaethau â Thrysorlys EM. Mae’r canlyniad yn becyn cymhleth o drefniadau rhyng-gysylltiedig. Wrth eu gwraidd y mae diwygio fformiwla Barnett, fel y'i cymhwysir i Gymru. Am y tro cyntaf, rydym wedi dod i gytundeb â Llywodraeth y DU ar ddull ariannu a fydd yn adlewyrchu anghenion cymharol ein poblogaeth. Mae diwygio fformiwla Barnett yn benllanw blynyddoedd lawer o sylwadau gan Lywodraethau Cymru olynol. Rhoddaf deyrnged arbennig i waith fy rhagflaenydd, Jane Hutt, a gyflawnodd gam pwysig ymlaen o ran sicrhau’r cytundeb cyntaf erioed i gyllid gwaelodol i Gymru. Rwyf hefyd am gydnabod cefnogaeth pleidiau eraill yn y Siambr hon, sydd wedi dangos eu hymrwymiad i sicrhau bargen deg i Gymru ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth bod y cytundeb trawsbleidiol cryf hwnnw wedi bod yn wirioneddol ddylanwadol wrth gyflawni'r setliad ariannu hwn.

Bydd y fframwaith yn gweld y cyllid gwaelodol a argymhellwyd gan gomisiwn Holtham yn cael ei roi ar waith ac mae'n cael ei osod o fewn amrediad Holtham ar 115 y cant o'r gwariant cymharol yn Lloegr. Er bod cyllid cymharol yng Nghymru yn parhau i fod uwchlaw'r lefel hon, bydd yr holl gyllid drwy fformiwla Barnett yn cael ei luosi â ffactor trosiannol o 105 y cant. Bydd hyn yn arafu cydgyfeirio Barnett ac yn darparu adnoddau ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Gyda'i gilydd, mae ein hamcangyfrifon yn awgrymu y bydd y cytundeb yn ei gyfanrwydd yn darparu hyd at £1 biliwn o refeniw ychwanegol i Gymru yn ystod ei 10 mlynedd gyntaf.

Mae'r fframwaith cyllidol yn nodi'r addasiad grant bloc ar gyfer trethi datganoledig. Bydd treth trafodiadau tir a threth gwarediadau tirlenwi yn cael eu datganoli ym mis Ebrill 2018. Cafodd y fframwaith ei drafod yn benodol i gytuno ar y trefniadau y byddai eu hangen pe byddai Bil Cymru yn cael ei basio, os mai dyna fydd ewyllys y Cynulliad Cenedlaethol a Senedd y DU, gan gynnwys cael gwared ar y gofyniad i gynnal refferendwm ar dreth incwm. Mae'r fframwaith fel y cytunwyd arno yn ystyried amgylchiadau Cymru, yn enwedig ein sylfaen treth incwm, sy'n wahanol i'r un yn Lloegr. Bydd hyn yn gwarchod cyllideb Cymru rhag effaith newidiadau polisi sylweddol posibl gan Lywodraeth y DU.

Ar y sail honno, yr wyf i heddiw yn nodi bwriad Llywodraeth Cymru i gyflwyno cyfraddau treth incwm ar gyfer Cymru o fis Ebrill 2019, yn amodol ar basio Bil Cymru. Bydd cyfraddau treth incwm ar gyfer Cymru, ynghyd â threth trafodiadau tir, treth gwarediadau tirlenwi a threthi sydd eisoes yn bodoli—ardrethi annomestig a threth gyngor—yn rhoi cyfres newydd o ysgogiadau treth i Lywodraeth Cymru i gefnogi gwariant cyhoeddus ac i fod yn sail i lwyddiant economi Cymru.

Lywydd, o ran agweddau eraill ar y cytundeb, bydd mwy o ddatganoli trethi yn cynyddu ffynhonnell cyfalaf yn ogystal â gwariant refeniw i Gymru. Yn y fframwaith cyllidol, bydd ein terfyn benthyca cyfalaf yn dyblu o £500 miliwn i £1 biliwn. Bydd hyn yn rhoi'r gallu i ni reoli'r buddsoddiad seilwaith sydd ei angen i gefnogi'r economi a gwasanaethau cyhoeddus ehangach yng Nghymru yn well. Bydd y terfyn benthyca uwch hwnnw yn cael ei gyflwyno pan fydd cyfraddau treth incwm ar gyfer Cymru yn cael eu rhoi ar waith.

Er mwyn rhoi mwy o hyblygrwydd i ni reoli ein hadnoddau mewn modd mwy effeithlon a thryloyw, mae’r fframwaith yn caniatáu i gronfa wrth gefn sengl newydd ar gyfer Cymru gael ei chyflwyno o fis Ebrill 2018 ymlaen. Bydd hon yn gweithredu fel rhyw fath o gyfrif cynilo, gan ein galluogi i ymdrin yn effeithiol ag unrhyw ansefydlogrwydd yn y refeniw treth drwy gadw refeniw heb ei wario i’w ddefnyddio yn y dyfodol. Bydd y gronfa wrth gefn hefyd yn ein galluogi i reoli'r sefyllfa ar ddiwedd y flwyddyn heb fod angen trafodaethau blynyddol â’r Trysorlys.

Lywydd, rydym ni hefyd wedi sicrhau goruchwyliaeth annibynnol yn rhan o'r fframwaith cyllidol. Am gyfnod rhy hir, mae'r Trysorlys wedi gallu gweithredu fel barnwr a rheithgor mewn trafodaethau cyllido. Gwnaeth comisiynau Holtham a Silk argymell swyddogaeth i gyrff annibynnol i oruchwylio materion ariannol rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, ac mae hyn wedi ei gytuno bellach yn y fframwaith cyllidol. Yn y dyfodol, bydd hyn yn berthnasol i weithrediad y fframwaith a bydd yn cynnwys swyddogaeth ar gyfer cyrff sy’n annibynnol ar y Llywodraeth i gyfrannu os bydd unrhyw anghytundeb rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ynghylch gweithrediad y fframwaith ei hun. Gyda'i gilydd, bydd y pecyn hwn o drefniadau yn cynnig trefn gyllido sy'n adlewyrchu anghenion cymharol Cymru, yn diogelu ein cyllideb rhag risgiau gormodol a allai ddilyn datganoli trethi, ac yn cryfhau gallu Llywodraeth Cymru i reoli ein hadnoddau ein hunain.

Lywydd, dywedais ar y dechrau bod y cytundeb yn ddigonol i’w gwneud yn bosibl i Fil Cymru gael ei ystyried yn ôl ei rinweddau ei hun. Wrth i ni symud tuag at y ddadl cynnig cydsyniad deddfwriaethol, fodd bynnag, mae’n rhaid i mi hefyd, er mwyn osgoi unrhyw amheuaeth, gadarnhau bod natur ryngberthynol y darpariaethau yn y fframwaith yn golygu, os na fydd Bil Cymru yn cael ei basio, na chaiff y fframwaith cyllidol ei weithredu fel yr wyf wedi ei amlinellu y prynhawn yma. Yn yr amgylchiadau hynny, byddai'n rhaid i ni ail-drafod yr addasiad i’n grant bloc er mwyn caniatáu ar gyfer datganoli treth dir y dreth stamp a’r dreth tirlenwi ym mis Ebrill 2018. Ni fyddai modd gwybod yn glir pa rai o'r mesurau eraill y gellid eu sicrhau ac ar ba gost hyd nes y byddai’r aildrafodiadau eu hunain wedi’u cynnal. Yn y cyfamser, Lywydd, rwy’n cymeradwyo'r fframwaith hwn, a gynlluniwyd i fodloni amgylchiadau unigryw Cymru, i'r Cynulliad Cenedlaethol.

I thank the Llywydd and the Cabinet Secretary for his statement this afternoon, and I would also like to thank the Chair of the Finance Committee for the opportunity to see the transcript of the recent meeting that they held. There is a great deal to be welcomed in this new framework, but in the time available to me, I want to focus on three specific issues, namely: the operation of the Barnett formula; the approach to revising the Welsh block grant in relation to new taxation; and the process of dealing with any conflict or dispute.

Now, as has already been said, there is a new mechanism in the framework—a Barnett floor of 115 per cent in terms of changes to the block grant. I wonder whether the Cabinet Secretary could tell us a little more as to why that particular figure was chosen. We will recall in Gerry Holtham’s report that there was a range proposed in terms of calculating the needs of Wales from 114 per cent to 117 per cent, and this figure is closer to the bottom of that range. Bearing in mind, of course, that we are talking here about a framework that will remain in place for decades, could he perhaps tell us a little about the process of review if Wales’s position in terms of its needs should change? Of course, Gerry Holtham, in coming to that figure, had set out the various different factors, and it’s possible—or, it is likely, in fact—that that situation will change over time. So, what process is anticipated for a review, should a review be required?

Now, in terms of the situation with changes to the block grant, the Wales Governance Centre has pointed to the negative impact in terms of the situation with SDLT, and that is reflected within the agreement between the two Governments on the very low comparative level of 25 per cent. There was a suggestion in the governance centre report as to how the situation could be more equitable by exempting the property market in London and the south-east, which actually skews these figures. Why didn’t the Government insist that that suggestion, or other suggestions to deal with these kinds of factors, should have been included in the agreement? The Government was successful in gaining other concessions, so why leave ourselves open to negative fiscal impacts as a result of the failure to do that?

Finally, may I ask the Cabinet Secretary to tell us a little more about the process of dealing with any dispute? I welcome the fact that there will be a role for an independent council through a new independent body on the Welsh side. But, having read the document, it appears to me that, despite the fact that there will be independent evidence available, it will be up to the two Governments to bring any dispute to a conclusion. Can I ask about one possible scenario? There is mention in the document of the behavioural impacts. For example, if the additional tax rate in Wales were to be reduced, it would mean that people would cross the border, and that that would have taxation impacts for the UK Government. The report states that, in that situation of behavioural changes, if the two Governments don’t come to an agreement, nothing would happen. Therefore, if I have understood the document correctly, it would be possible to cut that rate and, despite the fact that there would be a behavioural impact to that, if the Welsh Government wouldn’t agree, there could be no negative outcomes in terms of the Welsh fiscal situation as a result of that.

Thank you very much, Adam Price, for those detailed questions. May I thank him for what he said at the outset in welcoming a number of elements of the framework? I will now turn to his questions.

Cyn belled ag y mae Barnett yn y cwestiwn, mae’r ffigur o 115 y cant o fewn amrediad 114-117 y cant Holtham; hwn yw’r ffigur y mae Holtham ei hun yn ei ddefnyddio fwyaf aml wrth ddisgrifio i ba raddau y mae anghenion Cymru yn fwy na rhai ein cymheiriaid ar draws y ffin. Nid y ffigur ei hun yw’r peth mwyaf hanfodol yn y cytundeb hwn, ond yn hytrach, y gydnabyddiaeth bod yr anghenion hynny yn bodoli a’r sicrwydd eu bod yn sefydlog yn y modd y bydd y cyllid yn llifo rhwng y Trysorlys a Chymru yn y dyfodol.

O ran yr addasiad i’r grant bloc, mae'n bwysig iawn, Dirprwy Lywydd, i ystyried y fframwaith cyllidol yn ei gyfanrwydd. Mae iddo nifer o rannau cymhleth sy’n cydblethu. Aethom ati’n ofalus iawn i ystyried pa un a oedd hi’n bosibl darganfod cymharydd boddhaol i'r ddwy ochr ar gyfer treth dir y dreth stamp ai peidio, ac yn rhannol oherwydd bod rhai problemau technegol gyda hynny, nad oedd y Trysorlys yn credu y gallai eu datrys, rydym wedi cael y lluosydd Barnett o 105 y cant yn y cytundeb. Mae yna ddilysu a chydbwyso oddi mewn i hyn. Rwy'n credu ei bod yn bwysig dweud wrth yr Aelodau na ddylem dybio yn awtomatig y bydd derbyniadau yng Nghymru o dreth trafodiadau tir yn is na derbyniadau treth dir y dreth stamp yn Lloegr. Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, yn ei rhagolwg mis Tachwedd ar gyfer datganiad yr hydref, yn tybio y bydd derbyniadau treth dir y dreth stamp yng Nghymru yn fwy na dyblu rhwng 2015-16 a 2021-22, gan amcangyfrif, yng ngweddill y DU, y bydd y cynnydd mewn derbyniadau yn rhyw 50 y cant. Felly, nid yw’n anochel o gwbl y bydd y gwahaniaethau rhwng Cymru a gweddill y DU yn anfanteisiol i ni. Os byddant yn anfanteisiol i ni yn y pen draw, yna mae’r lluosydd Barnett yno i gywiro hynny ac i sicrhau bod Cymru yn cael ei gwarchod rhag unrhyw ganlyniadau niweidiol o'r fath.

Gofynnodd yr Aelod nifer o gwestiynau am y ffordd y bydd anghydfodau o fewn y fframwaith yn cael eu trafod a swyddogaeth goruchwyliaeth annibynnol yn hynny. Mae'r fframwaith yn nodi proses cam i fyny lle, os oes materion yn cael eu nodi gan y naill ochr yn y fframwaith, y cam cyntaf yw i waith gael ei wneud ar y rhai hynny ar lefel swyddogol, i wybodaeth gael ei chytuno rhwng Cymru a Thrysorlys y DU, ac i gael y rhai hynny wedi’u datrys gan swyddogion. Os nad yw hynny'n bosibl, yna mae'n symud i Gyd-bwyllgor y Trysorlysoedd, lle byddai Gweinidog Cyllid Cymru yn eistedd gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys, ac mae’r anghydfodau hynny i’w datrys yno. Os ceir methiant i ddatrys y problemau yng Nghyd-Bwyllgor y Trysorlysoedd, yna mae’n rhaid troi at y dulliau datrys anghydfod hynny a nodir yn y nodiadau cyfarwyddyd ar ddatganoli. Ar bob adeg yn y broses honno, ceir hawliau annibynnol i’r ddwy Lywodraeth ddefnyddio cyngor annibynnol, a gall y ddwy Lywodraeth sicrhau hynny’n annibynnol. Ac mae hynny’n ddatblygiad newydd pwysig iawn; nid ydym erioed wedi cael hynny o'r blaen. Ac mewn sawl ffordd, roeddem yn ddibynnol ar y ffaith bod yr Albanwyr wedi ennill wrth drafod eu fframwaith cyllidol nhw, oherwydd eu bod nhw wedi sicrhau hynny yn eu cytundeb, roeddem ni’n gallu cyfeirio at hynny a dweud nad oeddem yn gallu setlo am ddim llai.

Os, yn y diwedd, nad oes cytundeb rhwng y ddwy Lywodraeth, yna bydd y sefyllfa bresennol yn parhau. Nawr, efallai y byddwch chi’n dweud y gallai hynny olygu y bydd yna amgylchiadau anffafriol i Gymru, lle na allem ddwyn perswâd ar y Trysorlys, ond o fy safbwynt i, yn bwysicach, mewn sefyllfa lle nad yw pŵer yn cael ei dosbarthu'n gyfartal ar y ddwy ochr o’r bwrdd, mae hynny'n golygu nad yw'r Trysorlys bellach yn gallu, drwy ei benderfyniadau unochrog ei hun, gorfodi unrhyw beth ar Gymru. Ac felly mae'n bŵer sy'n gweithredu’r ddwy ffordd, ond rwy’n meddwl y bydd yn fwy arwyddocaol yn ein dwylo ni nag y byddai yn nwylo’r Trysorlys.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i groesawu eich datganiad heddiw—ac nid dim ond dweud hynny ydw i; fel y gwyddoch, rwyf wir yn croesawu'r potensial y mae’r fframwaith hwn yn ei gynnig i Gymru ac, yn wir, y DU ar gyfer y dyfodol. Fel y gwyddoch, rwyf wedi bod yn gefnogol iawn o fframwaith cyllidol ers peth amser bellach, ac ers iddi ddod yn amlwg ein bod am gael trethi wedi’u datganoli, bod hynny’n mynd i ddigwydd, a bod dirfawr angen setliad ariannu newydd, neu o leiaf terfyn neu gyfyngiad ar y wasgfa Barnett blaenorol. Felly, mae'n newyddion da bod y Trysorlys wedi cytuno i ffactor yn seiliedig ar anghenion gael ei bennu ar 115 y cant; gwnaethoch sôn am y paramedrau y cyfeiriodd comisiwn Holtham ato yn eich ateb i Adam Price. Nid yw hwnnw hyd yn oed ar waelod y paramedrau hynny, mae o fewn iddynt, felly mae hwnnw wedi’i osod ar lefel dda. Hefyd, rwy’n cydnabod y ffactor trosiannol o 105 y cant, felly, ar yr olwg gyntaf o leiaf, mae’n ymddangos bod hwn yn fargen dda i Lywodraeth Cymru.

Rhywbeth sy’n allweddol i ddatganoli trethi, fel y dywedasoch chi, yw'r addasiad priodol i'r grant bloc fel nad yw Cymru yn cael ei chosbi yn ddiangen. Dyna ddiben y broses hon, wrth gwrs, a'r egwyddor y gwnaethoch chi a'ch rhagflaenydd, Jane Hutt, gadw ati, y dylai Llywodraeth Cymru fod yn gyfrifol am y penderfyniadau ariannol y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud, ond dylai Llywodraeth y DU barhau i ysgwyddo ei chyfran hi o risg ar gyfer y penderfyniadau y mae'n eu gwneud—nid yw bob amser yn egwyddor hawdd ymlynu ati, ond mae’n rhywbeth sy'n gwbl hanfodol os ydym ni’n mynd i sicrhau setliad cyfiawn a theg ar gyfer Cymru yn y dyfodol, a system drethiant gyfiawn a theg.

Felly ychydig o gwestiynau: yn gyntaf, a wnewch chi gadarnhau unwaith eto bod hwn yn gytundeb parhaol ac nad yw'n destun mympwyon Llywodraeth yn y dyfodol a allai ystyried adfachu, neu o leiaf tynnu peth o'n cyllid ychwanegol yn ôl? Rwy’n meddwl y gwnaethoch grybwyll swm wedi’i amcangyfrifo o £1 biliwn yn ystod y ddegawd gyntaf. Beth yw natur y cytundeb hwnnw? Rydych chi wedi dweud o'r blaen ei fod yn fwy parhaol na'r trefniant blaenorol yn Senedd ddiwethaf y DU—pa mor barhaol ydyw? Mae hynny'n bwysig iawn. A allwch chi roi mwy o fanylion i ni am sut y mae’r fframwaith yn ystyried amgylchiadau Cymru, yn enwedig ein sylfaen treth incwm, sydd yn amlwg â chanran is o drethdalwyr cyfradd uwch na de-ddwyrain Lloegr, ac, rwy’n meddwl fy mod i'n iawn i ddweud, nifer bach o drethdalwyr cyfradd uwch sydd mewn gwirionedd yn cyfrannu cyfran fwy i'r gyfradd dreth uwch yng Nghymru nag sy'n digwydd dros y ffin yn Lloegr?

Gwnaethoch sôn am eich bwriad i gyflwyno cyfraddau treth incwm i Gymru o fis Ebrill 2019; yn amlwg, rhan bwysig iawn o'ch datganiad heddiw. A gaf i ofyn i chi, a yw'n fwriad gennych i gadw’r cyfraddau cychwynnol yn debyg i’r rhai hynny yn Lloegr, o leiaf yn yr ychydig flynyddoedd cyntaf? Gwn yn achos trethi eraill—y dreth stamp, y dreth tirlenwi—bod Llywodraeth Cymru wedi cadw at yr egwyddor, o leiaf yn y cyfnod trosiannol, y dylai pethau gael eu cadw yr un peth yr ochr hon i'r ffin ag ar draws y ffin er mwyn caniatáu ar gyfer cysondeb, ac i bobl addasu i'r drefn newydd. Nid wyf yn disgwyl ichi ddweud wrthym ni beth fydd y cyfraddau newydd—rydych chi’n gwenu, oherwydd yn amlwg ni fyddech yn gwneud hynny, ni fyddai unrhyw Weinidog Cyllid yn gwneud hynny—nid wyf yn gofyn i chi beth fyddai'r cyfraddau. Rwyf yn gofyn i weld a ydych chi’n mynd i ddefnyddio egwyddor debyg gyda threth incwm â’r trethi eraill, neu os—[Torri ar draws.] Wel, efallai eich bod yn ystyried cyfraddau is neu gyfraddau uwch. Nid wyf i’n gofyn hynny, rwy'n gofyn: a ydych chi’n ystyried—mewn ffordd anuniongyrchol—dull gwahanol o ddefnyddio’r trethi hynny? Ond rwy'n credu eich bod am osgoi fy nghwestiwn, felly ni fyddaf yn ôl pob tebyg yn cael ateb i hynny, ond hoffwn ei glywed ar ryw adeg.

Mae newid yn y boblogaeth wedi’i grybwyll yn y ddogfen. Rydym yn gwybod y bu hwnnw'n fater allweddol; yn arbennig, roedd yn fater yn nhrafodaethau’r Alban â'r Trysorlys. Caiff Cymru ei heffeithio mewn ffordd wahanol. A wnewch chi ddweud ychydig mwy wrthym am sut y caiff newid yn y boblogaeth ei gynnwys yn yr hafaliad fel nad yw newidiadau yn nhwf y boblogaeth yn ystod yr ychydig ddegawdau nesaf, beth bynnag y byddant, yn effeithio'n andwyol ar ein cyllidebau ni?

Gan droi at gronfa wrth gefn sengl newydd Cymru, ar yr olwg gyntaf, mae hyn yn swnio fel gwelliant enfawr—llawer rhwyddach, llawer mwy syml. Sut bydd y gronfa wrth gefn honno yn gweithio'n ymarferol? A fydd cap ar y gronfa wrth gefn, terfyn amser, neu a fydd yn rhoi’r hyblygrwydd mwyaf i Lywodraeth Cymru, a fydd, yn amlwg, ynghyd â'r pwerau benthyca newydd, rwy’n dychmygu, yn dod yn arf hynod o bwysig wrth reoli gwariant amlflwydd a chynllunio ariannol?

Yn olaf, gofynnais i chi yr wythnos diwethaf am ddatrys anghydfod rhwng y Llywodraethau yn y dyfodol. Mae Adam Price wedi gofyn i chi yn fanwl am hynny, felly ni fyddaf yn diflasu’r Siambr drwy barhau â'r broses o gyfryngu, ac eithrio i ofyn: soniasoch yn eich sylwadau i'r Pwyllgor Cyllid yr wythnos diwethaf eich bod yn meddwl y byddai'n bwysig bod proses adolygu ar waith, ac rwy’n meddwl y gall Llywodraeth Cymru alw un adolygiad mewn cyfnod o flwyddyn, a gall Llywodraeth y DU wneud hynny hefyd. A wnewch chi ddweud ychydig mwy wrthym am sut y byddai'r broses honno’n gweithio a beth sy’n digwydd os oes digwyddiad annisgwyl yn dod i ran y ddwy Lywodraeth, a bod angen adolygiad brys rhwng yr amserau penodol hynny sydd wedi’u pennu i adolygiad gael ei gynnal.

Yn olaf, Ddirprwy Lywydd—Ysgrifennydd y Cabinet, rydym ni’n croesawu'r datganiad hwn, rydym yn croesawu’r fframwaith newydd. Efallai nad yw’n berffaith—ychydig iawn o bethau sy’n berffaith mewn bywyd—ond mae ben ac ysgwydd yn well na’r hyn a oedd gennym o'r blaen ac mae'n gosod fframwaith newydd ar gyfer y dyfodol, a chredaf y bydd hynny’n cael ei groesawu yn eang. Mae hon, fel y dywedais yr wythnos diwethaf, yn enghraifft wych o'r hyn y gellir ei gyflawni pan fydd Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn rhoi eu gwahaniaethau o'r neilltu ac yn gweithio tuag at yr hyn sydd, yn y pen draw, er budd gorau Cymru.

Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Diolch i Nick Ramsay am ei gwestiynau. Rwyf wedi dweud yn rheolaidd yn y Siambr hon, yn ystod y cyfnod yr oeddem yn trafod y fframwaith cyllidol, a byddai Mr Ramsay yn gofyn cwestiynau wrthyf amdano yn y fan hon, y byddwn yn cyfeirio at ei ddiddordeb ef a diddordeb yr Aelodau eraill yn ystod fy nhrafodaethau â'r Prif Ysgrifennydd. Ac mae bob amser wedi bod yn offeryn defnyddiol i mi fod y Prif Ysgrifennydd yn gwybod bod Aelodau ar draws y Siambr hon yn cadw llygad gofalus iawn ar y ffordd yr oedd y trafodaethau hynny yn cael eu cynnal.

Fe drof at ei gwestiynau penodol. Gallaf, gallaf gadarnhau bod hwn yn gytundeb parhaol. Roedd y trefniant newydd y gwnaeth Jane Hutt ei sicrhau, sef cael y cytundeb â'r egwyddor o arian gwaelodol, i barhau am gyfnod o un adolygiad o wariant. Mae hon bellach yn nodwedd barhaol o'r trefniant. Mae ein sylfaen treth incwm, fel y dywedodd Nick Ramsay—un o'r rhannau pwysig iawn o'r fframwaith yw nad ydym ond yn agored i’r elfen o dreth incwm sydd wedi ei datganoli mewn gwirionedd. 10c o’r cyfraddau uwch ac ychwanegol sylfaenol yw hynny. Mae hynny’n ystyried cryfder cymharol sylfaen y dreth yng Nghymru ym mhob band—mae gennym fwy o drethdalwyr yn y band sylfaenol; mae gennym lai, yn gymharol, yn y bandiau cyfraddau uwch ac ychwanegol—ac mae hyn yn golygu bod ein cyllideb yn agored i lai o risg o dwf gwahaniaethol ar frig y dosbarthiad incwm. Mae’r gallu hwnnw i drafod cymharydd gwirioneddol, ond sy’n cyd-fynd â natur talwyr treth incwm yng Nghymru, yn rhan bwysig iawn o'r fframwaith hwn.

Bydd y cyfraddau treth incwm yn wir yn dod i Gymru o fis Ebrill 2019. Ni fyddaf yn gallu dweud unrhyw beth arwyddocaol amdanynt tan yn nes o lawer at yr amser. Rydym wedi arddel yr ymagwedd ar gyfer y dreth trafodiadau tir a gwrthweithio osgoi a’r dreth gwarediadau tirlenwi ei bod yn bwysig yn y cyfnodau cynharaf iawn i wneud yn siŵr bod y system sydd gennym yn gweithio'n dda a’i bod yn adnabyddus i’r bobl hynny sy'n gyfrifol am wneud iddi weithredu. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth y bydd y dadleuon hynny yn ddylanwadol erbyn mis Ebrill 2019 hefyd.

Tynnodd Nick Ramsay sylw at y mater o newid yn y boblogaeth. Mae poblogaeth yn elfen bwysig iawn yn y fframwaith cyllidol. Yn fersiwn yr Alban, mae'r risgiau o ran poblogaeth yn cael eu cymryd gan Lywodraeth y DU. Yn ein fframwaith ni, mae’r risgiau’n cael eu cymryd gennym ni yng Nghymru. Mae hynny'n rhannol oherwydd ein bod mewn sefyllfaoedd gwahanol iawn. Roedd poblogaeth yr Alban ar droad y ganrif hon 3 y cant yn is nag yr oedd 30 mlynedd ynghynt, ond roedd poblogaeth Cymru a Lloegr 6 y cant yn uwch. Dros y ddegawd ddiwethaf, mae'r boblogaeth wedi cynyddu yng Nghymru ac yn yr Alban, ond mae poblogaeth Cymru wedi tyfu'n gyflymach na phoblogaeth yr Alban, ac mae'r rhesymau am y twf yn wahanol. Yn ystod y 10 mlynedd diwethaf, ymfudo rhyngwladol net fu’n gyfrifol am dros 50 y cant o’r twf ym mhoblogaeth Lloegr; dros 60 y cant o’r twf ym mhoblogaeth yr Alban; ond llai na 40 y cant yng Nghymru. Mae hyn yn golygu ein bod yn llawer llai agored i arafu mewn mudo rhyngwladol yn y cyfnod ôl-Brexit.

Gofynnodd Nick Ramsay am y gronfa wrth gefn sengl i Gymru. Mae'n rhan bwysig iawn o'r pecyn yn ei gyfanrwydd. A oes cap arni? Oes, mae yna—sef £500 miliwn—ac mae cap ar yr arian y ceir ei dynnu ohoni hefyd. Byddwn yn gallu codi, mewn unrhyw flwyddyn unigol, gwerth £125 miliwn o refeniw, ac mae hynny o’i gymharu â £75 miliwn o refeniw yr ydym yn gallu ei gario ymlaen o dan y trefniadau presennol, a byddwn yn gallu tynnu gwerth £50 miliwn o gyfalaf ohoni, o'i gymharu â £20 miliwn o dan y trefniadau presennol. Rwyf wedi gorfod cydnabod, yn fy nhrafodaethau â’r Prif Ysgrifennydd, fod ganddo gyfrifoldeb i reoli cyllideb y DU yn gyffredinol, a bod yn rhaid iddo fod â rhai paramedrau y gall ddibynnu arnynt wrth wneud hynny. Credaf fod cronfa wrth gefn Cymru ar lefel a fydd yn gweithio i Gymru, ac y bydd yr arian a gaiff ei dynnu ohoni’n flynyddol yn ddigon i ddiwallu ein hanghenion.

Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, sôn am y broses adolygu. Mae'r broses adolygu yn caniatáu i’r ddwy Lywodraeth, yn annibynnol, alw am adolygiad llawn o’r trefniadau, unwaith, yn achos Llywodraeth Cymru, yn ystod tymor Cynulliad, ac unwaith, yn achos Llywodraeth y DU, mewn tymor seneddol, ond nid yw hynny'n atal cytundeb ar adolygiadau eraill o fewn yr amserlen honno, pe byddai rhywbeth annisgwyl yn dod i'r amlwg a bod hynny’n angenrheidiol. Ond mae'r gallu cyfartal, a’r gallu annibynnol, i'w gwneud yn ofynnol i gynnal adolygiad yn agwedd bwysig iawn ar y fframwaith ac mae’n well nag unrhyw beth sydd gennym ar hyn o bryd.

Yn gyntaf oll, a gaf i groesawu eglurder datganiad Ysgrifennydd y Cabinet? A gaf i groesawu yn fawr iawn y corff annibynnol ar gyfer ymdrin ag anghytuno? Fel y mae pobl wedi fy nghlywed yn dweud droeon yn y fan hon, rwy’n credu ein bod wedi cael bargen wael iawn o Gemau Olympaidd Llundain. Rwy’n credu y dylem, yn ôl pob tebyg, fod wedi cael yn nes at 20 gwaith cymaint ag y cawsom, a gobeithio, y bydd hyn yn mynd i’r afael â’r mathau hynny o broblemau.

A sôn am ymddygiad, ni fu unrhyw newid ymddygiad oherwydd y gwahaniaethau enfawr yn y dreth gyngor rhwng awdurdodau lleol. Ni fu rhuthr o'r Fenni i Allt yr Ynn ac ni fu rhuthro ar draws ffin Sir Gaerfyrddin i Sir Benfro oherwydd bod y trethi cyngor yn sylweddol llai.

Mae gennyf dri chwestiwn. Yn gyntaf, mae’r ddwy dreth o bwys sy’n cael eu datganoli yn drethi hynod gylchol. Ac rydym yn gwybod bod y gallu i amrywio cyfraddau treth incwm wedi’i ddatganoli i'r Alban ers 1999. Gwyddom hefyd nad yw wedi cael ei ddefnyddio. Mae amrywio'r cyfraddau trethi yn anhygoel o anodd. Os byddwch yn ei chynyddu o’i gymharu â Lloegr: bydd y cyhoedd yn digio. Os byddwch yn ei lleihau: bydd gostyngiad mewn refeniw a thoriadau i wasanaethau. Nid yw’n syndod o gwbl nad yw’r Alban wedi amrywio eu cyfradd i fod yn anghyson â gweddill y Deyrnas Unedig, ac wrth i weddill y Deyrnas Unedig amrywio’r cyfraddau, mae’r Alban wedi dilyn.

Bydd anhawster mawr hefyd wrth nodi trethdalwyr Cymru, yn hytrach na threthdalwyr Lloegr. A chafwyd problem yn yr Alban, sydd â ffin llawer llai agored, lle ceir llawer llai o symud dros y ffin na’r hyn a geir rhwng Cymru a Lloegr. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod y mesurau diogelwch sydd ar waith o ran edrych ar bob band yn unigol, a gwarchod cyllideb Cymru yn gyffredinol fel canran o gyllideb Lloegr, yn rhoi digon o amddiffyniad?

Dyma’r ail gwestiwn: gwnaethom bleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd, felly, a yw hynny'n golygu y gall yr ardoll gyfanredol bellach gael ei datganoli i Gymru pan fyddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, ac y gall trethi eraill sydd wedi'u heithrio gan reolau’r Undeb Ewropeaidd bellach gael eu hystyried i fod wedi’u datganoli? O ran terfynau cyfalaf, a yw Ysgrifennydd y Cabinet, fel fi, o’r farn bod y terfyn yn fympwyol? Ac a yw'n rhannu fy mhryderon y bydd y terfyn yn cael ei ystyried yn darged, yn hytrach nag yn derfyn, ac na fydd y ddadl a ddylai fod yn digwydd am fforddiadwyedd a chanlyniadau refeniw gwariant cyfalaf, yn digwydd yn yr un modd, os, yn hytrach na chael terfyn mympwyol a bennwyd gan y Trysorlys, bod yn rhaid i ni ymgymryd â benthyca darbodus a bod yn rhaid i ni mewn gwirionedd gyflwyno achos dros y benthyca hwnnw a dangos y gallu ariannol yn y dyfodol i ymwneud â’r benthyca hwnnw, yn hytrach na chael targed a cheisio ei gyrraedd?

Wel, rwy’n cofio'r trafodaethau â'r Trysorlys am y Gemau Olympaidd. Ac mae'n enghraifft berffaith o adeg, yn yr achos hwnnw, pan oedd y Trysorlys yn farnwr ac yn rheithgor ac yn orfodwr o’r canlyniad, ac ni waeth pa mor gryf oedd y dadleuon ar yr ochr arall, nid oedd yn barod i’w hystyried o gwbl. Mae'r cytundeb hwn yn golygu na fyddai’r sefyllfa honno yn codi yn y dyfodol.

Gofynnodd Mike Hedges am newidiadau ymddygiadol, a, Ddirprwy Lywydd, efallai y dylwn i, am eiliad—oherwydd credaf fod nifer o Aelodau wedi gofyn hyn—esbonio agwedd eithaf technegol ar y cytundeb, sef sut yr ydym yn ymdrin â’r hyn a elwir yn gorlifo polisi. Felly, ymdrinnir â thri gwahanol fath o orlifo polisi yn y fframwaith. Pan fo effeithiau uniongyrchol, felly os byddai Llywodraeth y DU yn newid lwfansau treth incwm, yna rhoddir ystyriaeth uniongyrchol i’r effeithiau hynny yn y fframwaith. Os oes effeithiau ymddygiadol, pe byddem yn newid cyfraddau treth trafodiadau tir yng Nghymru a bod hynny’n arwain at bobl yn dod i fyw yng Nghymru, a phe bai hynny'n gwneud gwahaniaeth i'r dreth a gymerir ar y naill ochr i'r ffin neu’r llall, yna bydd y fframwaith yn caniatáu i’r effeithiau ymddygiadol hynny, yn eithriadol, gael ystyriaeth pan fyddan nhw’n faterol ac yn amlwg. Felly, mae yna effeithiau ymddygiadol y gellir rhoi ystyriaeth iddyn nhw, ond rwy’n credu y bydden nhw’n brin iawn ac rwy’n credu y gosodwyd rhwystr addas.

Cyn belled ag y bo effeithiau eilaidd yn y cwestiwn, pan allai camau gweithredu, er enghraifft, a gymerwn fel Cynulliad Cenedlaethol arwain at economi Cymru fwy bywiog ac y byddai hynny’n arwain at fwy o gyfraniadau yswiriant gwladol gan drethdalwyr Cymru yn llifo i’r Trysorlys, rydym ni wedi cytuno bod y rheini’n rhy gymhleth i’w holrhain, ac y byddai bron yn amhosibl i ddangos achos ac effaith. Nid yw effeithiau eilaidd hynny, felly, wedi eu cynnwys yn y fframwaith.

Gofynnodd Mike Hedges am sut y nodir trethdalwyr, ac mae'n hollol wir bod Cyllid a Thollau EM wedi ei chael hi’n anodd i nodi’r trethdalwyr a oedd yn byw yn yr Alban. Rydym o’r farn eu bod wedi dysgu llawer o’r profiad hwnnw, ac mae’n rhan o’r prosiect trethi datganoledig sydd gennym ar y cyd â CThEM i ddysgu’r gwersi o brofiad yr Alban ac i wneud yn siŵr y gellir nodi trethdalwyr Cymru mewn ffordd effeithiol.

A oes digon o ddiogelwch yn y cytundeb yr ydym wedi’i gyrraedd? Wel, dywedais yn fy natganiad ein bod ni o’r farn, o ystyried sefyllfaoedd canolog o ran y boblogaeth, twf gwariant cyhoeddus a phatrymau derbyniadau treth yn y gorffennol, fod y cytundeb hwn yn cyflawni gwerth £1 biliwn o refeniw ychwanegol ar gyfer cyllideb Cymru dros y 10 mlynedd nesaf. Os ydych yn cymryd na fydd twf mewn gwariant cyhoeddus o gwbl, ei fod yn parhau wedi’i rewi ar y lefel bresennol am y 10 mlynedd nesaf, byddem yn dal i fod ar ein hennill o £500 miliwn. Felly, credaf fod y diogelwch yn ddigonol.

Ynghylch yr ardoll agregau, wel, yn anffodus nid ydym wedi gallu datrys hyn eto. Mae'n parhau i fod yn destun anghydfodau cyfreithiol, a gallai gadael yr Undeb Ewropeaidd, pan fydd hynny’n digwydd, fod yn ffordd o'u datrys, ond nid ydym wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto.

Yn olaf, mae terfynau cyfalaf yn anochel yn fympwyol mewn un ffordd neu'r llall. Rydym wedi cytuno ar derfyn sy'n gymesur â'r terfyn a fyddai gan yr Alban pan oedd ganddi lefel debyg o ddatganoli cyllidol. Cytunaf yn llwyr â'r hyn a ddywedodd Mike