National Assembly for Wales

Trefn. A gaf fi alw’r Cynulliad i drefn er mwyn cychwyn y Cyfarfod Llawn os gwelwch yn dda? Diolch.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw’r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, a galwaf ar Rhianon Passmore i ofyn cwestiwn 1.

Mae cytundeb prifddinas-ranbarth Caerdydd yn dangos manteision posibl gweithio ar y cyd ar draws 10 awdurdod lleol. Mae cynnydd yn parhau i fod yn unol â’r amserlenni a brofwyd gan ddinas-ranbarthau mawr eraill tebyg ledled y Deyrnas Unedig. Disgwylir y bydd y trefniadau llywodraethu a sicrwydd angenrheidiol wedi’u cadarnhau erbyn mis Chwefror 2017.

Ar gyfer pobl Islwyn, mae cytundeb prifddinas-ranbarth Caerdydd sy’n cynnwys 10 awdurdod lleol, gan gynnwys Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, yn newid pethau go iawn. Prif flaenoriaeth y cytundeb yw’r metro de Cymru arfaethedig. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol o rwystredigaethau dyddiol fy etholwyr wrth iddynt geisio cymudo i ddinasoedd mawr Caerdydd a Chasnewydd. Ar reilffordd hynod boblogaidd Glynebwy i Gaerdydd, mae cymudwyr wedi gorfod wynebu Trenau Arriva Cymru yn defnyddio trenau 40 mlwydd oed. Mae’r cerbydau’n orlawn, ac nid oes fawr o bosibilrwydd y bydd trenau diesel ychwanegol yn cael eu caffael gan nad oes fawr o drenau diesel anacronistig ar y farchnad. Mae’r problemau diweddar wedi cael eu gwaethygu gan drenau’n cael eu tynnu oddi ar y traciau i wneud gwaith atgyweirio angenrheidiol am fod dail ar lawr wedi niweidio olwynion y trenau. A wnaiff y Gweinidog amlinellu amserlen ar gyfer yr adeg pan fydd cytundeb prifddinas-ranbarth Caerdydd, sy’n werth mwy na £1 biliwn dros 20 mlynedd, yn dechrau gweddnewid seilwaith trafnidiaeth gyhoeddus de Cymru, gan gynnwys gwasanaeth trên uniongyrchol i Gasnewydd ar gyfer fy etholwyr?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Mae hi’n hollol gywir, wrth gwrs, fod metro de-ddwyrain Cymru yn nodwedd allweddol o’r cytundeb dinas, ac mae’r nod o greu system drafnidiaeth gyhoeddus o’r radd flaenaf ar draws y rhanbarth cyfan yn ganolog iddo, er mwyn sicrhau ein bod yn symud ymlaen am genedlaethau i ddod. Mae’r broses o gaffael gweithredwr a phartner datblygu ar gyfer masnachfraint nesaf Cymru a’r Gororau a’r metro eisoes yn mynd rhagddi’n dda. Mae pedwar cynigydd ar y rhestr fer a fydd yn symud ymlaen i’r cam nesaf. Rydym yn disgwyl gallu dyfarnu contract yn 2017, ac yn gweld y gwasanaethau metro yn weithredol o 2023 ymlaen.

Weinidog, yn amlwg, rydym wedi cael datganiad yr hydref heddiw. Rydym yn gwybod bod y cytundeb dinas ar waith. Yn ôl yr hyn rwy’n ei ddeall o ddatganiad yr hydref heddiw, bydd Llywodraeth Cymru yn cael £400 miliwn ychwanegol, a bydd yn allweddol, wrth gyfuno’r cytundeb dinas a’r adnoddau ychwanegol a ryddhawyd heddiw, fod cynhyrchiant ardal cytundeb dinas Caerdydd yn cael ei gynyddu, fel ein bod yn cynyddu ffyniant cyffredinol yr ardal honno. A wnewch chi ymrwymo i ddefnyddio’r arian ychwanegol gyda Chaerdydd mewn golwg er mwyn chwyddo cynhyrchiant economi Caerdydd a’r ardaloedd cyfagos, er mwyn sicrhau cyfleoedd gwaith gwell, ond yn bennaf oll, er mwyn cynyddu cyfoeth yr ardal?

Rwy’n cydnabod y pwyntiau y mae arweinydd y Blaid Geidwadol yn eu gwneud. Roedd y Canghellor yn dal i fod ar ei draed pan ddeuthum i lawr i ateb cwestiynau y prynhawn yma, felly byddaf yn aros i weld manylion terfynol datganiad yr hydref cyn ymrwymo i unrhyw gynlluniau gwariant penodol. Ond mae’r pwynt y mae’n ei wneud ynglŷn â buddsoddi er mwyn symud ein heconomi ymlaen yn un y mae’r Llywodraeth hon, yn sicr ddigon, yn ei rannu.

Mae gwrth-ddweud enfawr rhwng yr hyn a ddywedwch am y dull rhanbarthol a’r realiti, gan fod awdurdodau lleol yn bwrw iddi i gynllunio datblygiadau ymlaen llaw fel pe na bai’r prosiect dinas-ranbarth yn digwydd. Felly, pam rydych yn caniatáu i Gyngor Dinas Caerdydd, sy’n cael ei arwain gan y Blaid Lafur, ddinistrio’r safleoedd maes glas yn eich etholaeth, yn hytrach na’u dosbarthu o amgylch y rhanbarth fel y buasent yn ei wneud gyda’r dull rhanbarthol?

Wel, Ddirprwy Lywydd, mae cyfraniad yr Aelod yn gymysgedd o falais a ffantasi fel arfer. Mae wedi cael ei ateb i’r cwestiwn hwn sawl gwaith ac nid oes gennyf ddim i’w ychwanegu at yr hyn y mae eisoes yn ei wybod.

Rwy’n cyfarfod yn rheolaidd ag ystod o randdeiliaid a chydweithwyr i drafod materion ariannol, gan gynnwys blaenoriaethau a dyraniadau o fewn y portffolio iechyd, llesiant a chwaraeon.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Nid oes gan Gymru uned mam a’i baban arbenigol ac yn ddiweddar daeth etholwr ataf i sôn am brofiad ei merch a fu’n dioddef o seicosis ôl-enedigol ar ôl rhoi genedigaeth ond bu’n rhaid iddi fynd i Lundain i gael triniaeth arbenigol. Bydd llawer o famau mewn sefyllfaoedd tebyg yn cael eu gwahanu oddi wrth eu babanod tra’n cael triniaeth mewn ysbytai anarbenigol. Faint o ddyraniad y gyllideb iechyd ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf fydd yn cael ei roi tuag at ofalu am famau â seicosis ôl-enedigol a materion iechyd meddwl amenedigol eraill?

Wel, Ddirprwy Lywydd, byddaf yn tynnu sylw fy nghyd-Aelod, yr Aelod Cabinet dros Iechyd, at gwestiwn penodol yr Aelod, wrth gwrs. Gwn fod cyllid ychwanegol wedi’i ryddhau ar ddiwedd tymor diwethaf y Cynulliad yn benodol ar gyfer iechyd meddwl amenedigol, ac rwy’n hyderus y bydd y gwasanaethau ychwanegol a gaiff eu darparu o ganlyniad i’r buddsoddiad hwnnw yn gwneud gwahaniaeth ledled Cymru.

Y mis diwethaf, setlodd cyngor Dinas a Sir Abertawe hawliad a gyflwynwyd gan 11 o’i therapyddion galwedigaethol a oedd yn dweud eu bod yn cael llai o gyflog na therapyddion galwedigaethol y GIG. Dywedodd Unsain bod therapyddion galwedigaethol ar draws llywodraeth leol Cymru, nid yn unig yn Abertawe, yn dioddef cyflog is ac yn cael llai o gyfleoedd datblygiad proffesiynol na’u cymheiriaid yn y gwasanaeth iechyd. Rwy’n siŵr eich bod yn cytuno â chyflog cyfartal am waith cyfartal, ond a ydych wedi trafod ag awdurdodau lleol pa un a fuasai disgwyl iddynt dalu unrhyw gostau ychwanegol mewn perthynas â hawliadau tebyg o’u dyraniad eu hunain o gyllideb Cymru, neu, o gofio ein bod yn sôn am ddarparwyr gwasanaethau iechyd, pa un a oes dadl y gallent ddefnyddio’r gyllideb iechyd mewn gwirionedd i’w helpu i dalu’r costau hynny?

Wel, Ddirprwy Lywydd, rwy’n ymwybodol iawn o’r mater cyffredinol y mae’r Aelod yn ei godi oherwydd bod therapyddion galwedigaethol yn un o’r grwpiau sy’n cael eu cyflogi gan awdurdodau lleol at eu dibenion hwy a chan y gwasanaeth iechyd. Mae hynny’n golygu bod gwahanol delerau ac amodau’n berthnasol i’r gweithleoedd gwahanol ac fel y dywed yr Aelod, mae’n golygu weithiau bod cyfleoedd hyfforddi gwahanol ar gael yn dibynnu ar y sector rydych yn gweithio ynddo. Yn y pen draw, materion i gyflogwyr eu datrys yw’r rhain, ond rwy’n sicr eu bod yn ymwybodol iawn o’r mater y mae’r Aelod wedi’i godi.

A gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet am y dyraniadau i fferyllfeydd cymunedol? Yr hyn sydd gennyf mewn golwg yw’r datganiad gan yr Ysgrifennydd iechyd am ei ddyhead i ehangu rôl fferyllfeydd cymunedol, er mwyn lleihau’r pwysau ar ofal sylfaenol ac i integreiddio TG rhwng ysbytai, meddygon teulu a fferyllfeydd cymunedol. Wrth gwrs, mae hefyd yn cynnig cyfle i leddfu pwysau ar ofal eilaidd mewn perthynas â’r oedi wrth ryddhau o’r ysbyty os gellir integreiddio cofnodion fferyllfeydd cymunedol a chofnodion ysbyty. A fuasai’n gallu rhoi sylwadau ar y dyraniadau i fferyllfeydd cymunedol yn y cyd-destun hwnnw?

Wel, mae’r Aelod yn gwneud pwynt pwysig yn y cyd-destun ariannol oherwydd, yn hanesyddol, mae buddsoddiad mewn fferylliaeth gymunedol wedi cael ei gynnal ar yr un lefel ac yn gyfochrog rhwng y GIG yn Lloegr a’r GIG yng Nghymru. Yna, ar 28 Hydref, y mis diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth y DU y bydd yn bwrw ymlaen â chynigion i dorri’r cyllid sydd ar gael i fferyllfeydd cymunedol yn Lloegr—toriad o 4 y cant yn ystod y flwyddyn hon a mwy na 7 y cant yn ystod y flwyddyn ariannol nesaf. Mae hyn, yn anochel, yn torri’r cysylltiad rhwng y ffordd rydym yn gwneud pethau yng Nghymru a’r ffordd y bydd fferyllfeydd cymunedol yn cael eu hariannu yn Lloegr. Rwyf wedi trafod y mater hwn gyda fy nghyd-Aelod, yr Aelod Cabinet dros iechyd. Mae’r Llywodraeth hon ac yn wir, y Siambr hon, wedi bod yn pwysleisio manteision cael sector fferylliaeth gymunedol ffyniannus yng Nghymru ers amser maith. Bwriad fy nghyd-Aelod yw cynnal cyllid yng Nghymru heb doriadau, ond i drafod wedyn gyda’r sector fferylliaeth gymunedol ynglŷn â’r cyfraniad ychwanegol y gallant ei wneud i gydnabod y buddsoddiad ychwanegol a fydd yn cael ei wneud yn awr yng Nghymru o gymharu â’r toriadau aflonyddgar a fydd yn digwydd ar draws y ffin.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi arian ychwanegol heddiw ar gyfer grant bloc Cymru yn sgil datganiad yr hydref. O ystyried yr heriau a amlinellir yng nghynllun cyflawni canser Llywodraeth Cymru, yn benodol y prinder offer sy’n llesteirio diagnosis cynharach o ganser a chyfraddau goroesi yn sgil hynny, a wnewch chi, os gwelwch yn dda, ymrwymo i wario cyfran fawr o’r arian ychwanegol ar wella gwasanaethau diagnostig yng Nghymru?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn. Fel rwy’n dweud, nid oedd y Canghellor wedi cwblhau ei ddatganiad pan ddeuthum yma. Rydym wedi hen ddysgu yn y Siambr hon i edrych ar brint mân yr hyn a ddywed yn y datganiadau hyn i weld lle y caiff arian ei dorri, rhywbeth nad yw’r Canghellor yn tueddu i’w bwysleisio, yn ogystal â ble y mae arian yn cael ei ddarparu.

Yn ôl yr hyn a ddeallwn pan adewais, nid oedd yr un geiniog o gyllid ychwanegol yn cael ei gynnig i’r gwasanaeth iechyd yn natganiad yr hydref, er gwaethaf y pwysau enfawr sydd i’w weld yn y GIG yn Lloegr. Bydd yr Aelod yn gwybod, o ganlyniad i’n cytundeb cyllideb gyda Phlaid Cymru, ein bod eisoes wedi ymrwymo i fuddsoddi cyfalaf ychwanegol sylweddol mewn offer diagnostig ar gyfer y GIG yng Nghymru y flwyddyn nesaf.

Trown yn awr at gwestiynau’r llefarwyr, a galwaf ar lefarwyr y pleidiau i ofyn cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol. Y cyntaf heddiw yw Gareth Bennett.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A wnewch chi wisgo eich het fel Gweinidog llywodraeth leol am eiliad? Gobeithio nad dyna fy nghwestiwn cyntaf. [Chwerthin.] Mae cyngor Caerdydd wedi llwyddo i godi £4.5 miliwn dros y ddwy flynedd ddiwethaf mewn dirwyon lonydd bysiau. A ydych yn credu y gallai hwn fod yn swm gormodol, a allai ddangos bod modurwyr yn y ddinas yn cael eu targedu gan y cyngor fel peiriannau pres? A all Llywodraeth Cymru ymyrryd mewn unrhyw ffordd i atal cynghorau rhag cosbi gyrwyr yn ormodol?

Ddirprwy Lywydd, mae lonydd bysiau yn rhan bwysig iawn o’r ffordd y gallwn annog pobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus yn lle ceir—dyna yw polisi’r weinyddiaeth hon. Cyhyd â bod cyngor Caerdydd yn gweithredu yn ôl y gyfraith, ac rwy’n siŵr eu bod, ni ddylid beirniadu eu gweithredoedd. Mae’r ateb go iawn i’r broblem y mae’r Aelod yn ei nodi yn nwylo gyrwyr ceir: os ydynt yn cadw at reolau’r ffordd, ni fyddant mewn perygl o gael eu dirwyo.

Iawn, diolch, Weinidog. Fel rhywun nad yw’n gyrru, rwy’n gwerthfawrogi eich parch tuag at drafnidiaeth gyhoeddus, ac rwy’n rhannu’r parch hwnnw. Mewn byd delfrydol, buasai eich ateb yn gywir, ond yn anffodus, o ystyried problemau traffig Caerdydd, mae gyrwyr yn mynd i lonydd bysiau’n anfwriadol weithiau. I barhau â’r thema honno, mae’n debygol mai Caerdydd sydd â’r problemau traffig gwaethaf yng Nghymru, ac mae’r cyngor hefyd wedi codi £3.5 miliwn mewn dirwyon parcio ers 2014 yn ogystal â £110,000 mewn dirwyon bocs melyn. Yr olaf, efallai, yw’r cyhuddiad mwyaf enbyd, gan nad yw gyrwyr sy’n cael eu dal yn nhagfeydd traffig diddiwedd y ddinas yn gallu rhagweld pryd y byddant yn mynd i mewn i focs melyn. Credaf yn gryf y dylid perswadio cyngor Caerdydd drwy orfodaeth, yn ogystal ag unrhyw gyngor arall sy’n gwneud arian yn y modd hwn, i beidio â gwneud hynny. A allwch chi, fel Gweinidog, gyhoeddi unrhyw ganllawiau ar hyn?

Diolch i’r Aelod am yr hyn a ddywedodd ynglŷn â’i gefnogaeth i fesurau trafnidiaeth gyhoeddus. Rwy’n cytuno ag ef, os yw pobl yn mynd i sefyllfaoedd yn anfwriadol, yna dylai’r gyfraith ystyried unrhyw droseddau yn fwy trugarog. Byddaf yn ymchwilio i’r pwynt olaf y mae’n ei wneud ynglŷn â throseddau bocs melyn yn arbennig i weld a oes tystiolaeth ehangach i gefnogi’r pwyntiau a wnaeth y prynhawn yma.

Diolch am hynny, Weinidog. Rwyf am symud ymlaen at rywbeth arall, gan eich bod wedi delio â’r mater hwnnw mor fedrus. Mae’n ymwneud â Deddf Lleoliaeth 2011, deddf sydd ganddynt yn Lloegr nad ydym wedi’i mabwysiadu yng Nghymru hyd yn hyn. Mae’r Ymgyrch dros Gwrw Go Iawn wedi gwthio am hyn fel modd o ddiogelu’r dafarn leol, a chredaf ei bod yn ymgyrch ragorol. Nid wyf yn siŵr mai’r Ddeddf Lleoliaeth yw’r ffordd orau o ddiogelu tafarndai lleol, ond gwn fod yr Ymgyrch dros Gwrw Go Iawn wedi bod yn trafod gyda Llywodraeth Cymru, felly tybed a allech roi’r wybodaeth ddiweddaraf am y trafodaethau hynny i ni.

Ddirprwy Lywydd, nid wyf wedi bod yn rhan uniongyrchol o’r trafodaethau hynny’n bersonol. Rwy’n cydnabod y pwynt y mae’r Aelod yn ei wneud ynglŷn â’r cyfraniad y gall tafarn ffyniannus ei wneud i gymuned—cyfraniad cymdeithasol yn ogystal ag unrhyw beth arall. Fe wnaf yn siŵr fy mod yn tynnu sylw fy nghyd-Aelod, Carl Sargeant, at ei bwyntiau, gan fy mod yn credu mai ef sy’n gyfrifol am y mater hwnnw.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar lefarydd Plaid Cymru, Adam Price.

Rwy’n credu fy mod am newid y sylw ychydig o lonydd bysiau yng Nghaerdydd i ragolygon economaidd y byd. [Chwerthin.] Roeddwn yn meddwl tybed a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn rhannu consensws byd-eang cynyddol, rwy’n credu, ymhlith Llywodraethau ar draws y byd mai yn awr yw’r adeg i wario ar seilwaith mewn modd na welwyd ei debyg o’r blaen. Mae’n bosibl mai dyna’r unig ysgogiad polisi sydd gennym. Un o sgil-gynhyrchion cadarnhaol prin y dirwasgiad hir rydym wedi’i gael ers yr argyfwng economaidd yw cyfraddau llog isel iawn neu gyfraddau llog negyddol yn wir.

Efallai na fydd y cyfle hanesyddol hwn yno am byth, gan ein bod eisoes wedi dechrau gweld cyfraddau morgais yn codi yn America yn sgil dyfalu ynglŷn â’r buddsoddi mewn seilwaith a allai ddeillio o arlywyddiaeth Trump. A oes angen i ni achub ar y cyfle hwn yn awr gyda mwy o ymdeimlad o frys, Ysgrifennydd y Cabinet?

Cytunaf yn llwyr â’r pwynt y mae’r Aelod yn ei wneud. Fel y dywedais, ni lwyddais i glywed datganiad y Canghellor yn llawn, ond gwelais y rhagolygon twf anemig a gynhyrchwyd gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol ar gyfer y pum mlynedd nesaf—buaswn yn meddwl eu bod yn rhagolygon twf brawychus iawn i unrhyw un sy’n gyfrifol am economi’r DU. Nid yw’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn rhagweld y bydd economi’r DU yn dychwelyd at duedd y twf ar unrhyw adeg yn ystod y pum mlynedd nesaf. Nid yn unig y mae hyn yn golygu ein bod yn parhau i wynebu effaith y gweithgarwch economaidd a gollwyd o ganlyniad i galedi, ond hefyd na fyddwn hyd yn oed yn dychwelyd—na fyddwn hyd yn oed yn dychwelyd—i’r lefel perfformiad y mae economi’r DU wedi llwyddo i’w chyrraedd ers bron i 60 mlynedd, o 1945 ymlaen. Dylai hynny olygu y dylai’r Canghellor ddirnad yr angen brys hwn i fuddsoddi yn economi’r DU er mwyn cynhyrchu twf economaidd. Mae rhagolygon chwyddiant yn sicr yn rhoi lle i ni bryderu ynghylch cyfraddau llog, a fydd yn dilyn. Yn awr yw’r amser, tra bo cyfraddau llog ar eu lefelau isaf erioed, fel y mae Adam Price wedi’i ddweud, i achub ar y cyfle hwnnw ac i fuddsoddi ar gyfer y dyfodol.

Un o’r ysgogiadau polisi y mae llawer o Lywodraethau yn dechrau canolbwyntio arno yw’r syniad o fanc seilwaith, fel y crybwyllais wrth y Prif Weinidog ddoe. Rydym wedi gweld un yn cael ei gyhoeddi y mis hwn yng Nghanada gan y Prif Weinidog yno. Cafodd Banc Buddsoddi Seilwaith Asiaidd ei greu y llynedd, ac mae’r cyn-Brif Weinidog Llafur yn Awstralia wedi bod yn trafod gwneud yr un peth. Cytunaf ag ef na fydd £400 miliwn dros bum mlynedd, yn sicr, yn ein galluogi i wneud unrhyw beth ystyrlon o ran y tanfuddsoddi a fu yn seilwaith Cymru dros sawl degawd. Felly, oni ddylem fod yn edrych hefyd ar yr ysgogiad polisi hwn y mae llawer o Lywodraethau ar draws y byd yn credu bellach yw’r cyfrwng i allu creu’r math o fecanwaith buddsoddi cyhoeddus-preifat sydd ei angen arnom er mwyn dal i fyny o ran ein buddsoddiad seilwaith.

Wel, Ddirprwy Lywydd, nod y Llywodraeth hon fydd manteisio i’r eithaf ar unrhyw gyfalaf ychwanegol a ddaw i ni o ganlyniad i ddatganiad yr hydref. Ond ni fydd £400 miliwn dros gyfnod o bum mlynedd yn diwallu anghenion Cymru. Nid yw hyd yn oed yn dechrau adfer y toriad o un rhan o dair a welsom yn ein rhaglen gyfalaf ers y flwyddyn 2010. Dyna pam, fel Llywodraeth, ein bod wedi mynd ar drywydd cyfres o ffyrdd arloesol o ddarparu buddsoddiad yn economi Cymru. Llwyddodd fy nghyd-Aelod, Jane Hutt, i wneud hynny drwy ddefnyddio pwerau benthyca llywodraeth leol a chymdeithasau tai. Mae gennym drefniadau ariannol arloesol pellach ar waith i greu’r Felindre newydd ac i gwblhau’r gwaith o ddeuoli ffordd Blaenau’r Cymoedd. Cafodd y syniad a gyflwynodd Adam Price y prynhawn yma ei drafod gyda’r Prif Weinidog ddoe, a gwn y bydd fy nghyd-Aelod Ken Skates wedi clywed y drafodaeth honno ac y bydd yn awyddus i’w ddatblygu ymhellach.

A gaf fi ei annog i fynd gam ymhellach? Gwelsom, mewn gwirionedd, fod banc seilwaith cenedlaethol wedi cael ei gyhoeddi gan ei gydweithiwr, canghellor yr wrthblaid, mewn araith ar 27 Medi. Cafodd ei ailadrodd dri diwrnod yn ddiweddarach gan arweinydd y Blaid Lafur—mae’n dda gweld bod rhywfaint o alinio polisi yn digwydd yno. Yn hytrach na dim ond mynegi ein siom â San Steffan drwy’r amser, a mynegi ein teimladau, ac ymdopi â phyliau emosiynol o edifeirwch, ‘does bosibl nad pwrpas creu’r sefydliad hwn a Llywodraeth Cymru yw ein bod, mewn gwirionedd, yn gwneud rhywbeth. Mae’r ysgogiad hwn wedi cael ei gyhoeddi fel polisi gan ei blaid ei hun ar lefel y DU—a rhwydwaith o fanciau rhanbarthol. Wel, mae yna Lywodraeth y mae ei blaid yn ei rhedeg yn y DU: Llywodraeth Cymru. Yn sicr, yn hytrach na chyhoeddi datganiadau o edifeirwch a datganiadau i’r wasg ynglŷn â’r hyn y gallai Llywodraeth Lafur ddamcaniaethol yn y dyfodol ei wneud yn San Steffan, ‘does bosibl na ddylem gymryd rheolaeth ar ein tynged ein hunain mewn gwirioned a chreu banc seilwaith i Gymru.

Oherwydd ein bod wedi gwneud yn union hynny, yng Nghymru, rydym wedi cael y trefniadau cyllid arloesol rwyf wedi’u harchwilio eisoes. Dyna pam fod gennym Cyllid Cymru yma yn darparu ffynhonnell o gyllid i fusnesau yng Nghymru na fuasai wedi bod ar gael iddynt fel arall yn bendant. Dyna pam, yn wir, fod gennym ddiddordeb mewn archwilio syniadau eraill o fewn ein cymhwysedd a’n gallu deddfwriaethol i adeiladu hyd yn oed ymhellach ar yr hyn a wnaed eisoes.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae adroddiad diweddar y Sefydliad Iechyd, ‘Y llwybr i gynaliadwyedd: rhagolygon cyllid ar gyfer y GIG yng Nghymru i 2019/20 a 2030/31’, yn tynnu sylw at yr angen am gynnydd o tua 60 y cant yn y cyllid i £10.4 biliwn erbyn 2030-31 er mwyn ateb y galw a ragwelir. Maent hefyd yn nodi’r angen am fwy o effeithlonrwydd, a gwyddom fod rhaid cael ffyrdd callach o weithio, yn enwedig wrth integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol. Yn seiliedig ar y diwygiadau llywodraeth leol sydd ar y gweill gennych, a fydd, wrth gwrs, yn cynnwys ôl troed saith consortia rhanbarthol, gan gynnwys iechyd a gofal cymdeithasol, pa gynlluniau rydych yn eu rhoi ar waith yn awr i sicrhau y gellid sicrhau gwell arbedion effeithlonrwydd drwy fodel iechyd a gofal cymdeithasol cwbl integredig?

Wel, rwy’n rhannu cred yr Aelod fod integreiddio agosach rhwng iechyd a gofal cymdeithasol yn rhoi manteision i gleifion ac i ddefnyddwyr, a gall hynny helpu i ysgogi arbedion effeithlonrwydd. Dyna pam, yng nghyllideb y flwyddyn nesaf, rydym yn cynnal y gronfa ofal £60 miliwn i annog mwy o integreiddio rhwng iechyd a gofal cymdeithasol. Dyna pam y bydd gennym gyllidebau cyfun yn gweithredu ar ôl traed gwasanaethau cymdeithasol rhanbarthol, a dyna pam, yn y trafodaethau rwy’n eu cael gydag awdurdodau lleol yng Nghymru, fod y syniad o ddod â gwasanaethau cymdeithasol at ei gilydd ar sail ranbarthol, i wynebu byrddau iechyd, yn ein helpu i wneud cynnydd, a chynnydd cyflym, i’r cyfeiriad hwnnw.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae comisiynydd cenedlaethau’r dyfodol wedi rhybuddio y gallai gwasanaethau cyhoeddus ddisgyn dros y dibyn oni bai bod mwy yn cael ei wneud i atal pobl rhag mynd yn sâl. Mae hyn yn cynnwys, yn amlwg, gwasanaethau tai a gwasanaethau hamdden o ansawdd. At hynny, mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi mynegi pryderon y gallai pwysau cyllidebol y GIG achosi i wasanaethau nad ydynt yn wasanaethau gofal iechyd, ond sy’n helpu pobl i aros yn iach, fod ar eu colled. Sut y byddwch yn sicrhau dull symlach drwy lywodraeth leol o hyrwyddo iechyd y cyhoedd, nid yn unig drwy’r GIG, ond drwy’r holl wasanaethau cyhoeddus a ddarperir ar lefel llywodraeth leol, a sut y byddwch yn sicrhau y bydd hon yn flaenoriaeth allweddol drwy gydol unrhyw broses ddiwygio?

Mae unrhyw berson sydd â chyfrifoldeb am greu cyllideb ar gyfer Llywodraeth Cymru yn gorfod wynebu’r blaenoriaethau sy’n cystadlu am wariant. Yn y gyllideb rwyf wedi’i chyflwyno gerbron y Cynulliad hwn, rydym yn ceisio gwneud hynny, gyda £240 miliwn o fuddsoddiad ychwanegol uniongyrchol yn ein gwasanaeth iechyd, ond hefyd, o ganlyniad i’n cytundeb cyllideb, rydym yn gallu darparu cyllideb heb doriadau arian parod ar gyfer awdurdodau lleol yn ogystal, gyda £25 miliwn wedi’i neilltuo’n benodol ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol o fewn yr arian hwnnw. Mae’r pwynt cyffredinol y mae’r Aelod yn ei wneud yn un rwy’n ei gymeradwyo: mae dyfodol y gwasanaeth iechyd yn dibynnu ar bob un ohonom i fod yn barod i gymryd mwy o gyfrifoldeb dros greu’r amodau lle rydym yn gofalu am ein hiechyd ein hunain yn well. Felly, mae llawer o’r hyn y mae’r gwasanaeth iechyd yn ymdrin ag ef heddiw yn broblemau na fuasai angen iddynt fod wedi digwydd pe bai pobl wedi gwneud penderfyniadau gwahanol am eu bywydau eu hunain. Cyfrifoldeb y Llywodraeth yw creu’r amodau lle y gellir gwneud y penderfyniadau hynny, ac mae ein cyllidebau llywodraeth leol yn allweddol i helpu i wneud hynny.

Diolch. Ac yn olaf, gan droi at gynghorau cymuned, fel rhan o’ch cynlluniau i ddiwygio llywodraeth leol, sut rydych chi’n bwriadu bwrw ymlaen ag adolygiad sylfaenol o’r lefel ddemocrataidd o lywodraethu ar lefel tref a chymuned?

Diolch i Janet Finch-Saunders am y cwestiwn hwnnw. Rwy’n gwybod bod ganddi ddiddordeb arbennig mewn cynghorau tref a chymuned. Dywedais yn fy natganiad ar 4 Hydref fod yna gyfres o bethau rwy’n teimlo y gallwn eu gwneud ar unwaith i wella gweithrediad y system fel y mae heddiw, ond roeddwn hefyd yn awyddus i edrych yn fwy trwyadl ac annibynnol ar gynghorau tref a chymuned er mwyn dod o hyd i ffyrdd y gallwn harneisio’r pethau y maent yn eu gwneud yn dda iawn. Mewn sawl rhan o Gymru, mae’r sector hwnnw’n gwneud rhai pethau pwysig iawn yn dda iawn, ond nid yw’n gwneud hynny’n wastadol. Mae yna ddiffyg democrataidd yn y sector, a thros hanner seddi cynghorau tref a chymuned yn cael eu hethol yn ddiwrthwynebiad yn yr etholiad diwethaf. Rwy’n ddiolchgar iddi am y trafodaethau a gawsom ar y mater hwn ac rwy’n edrych ymlaen at allu parhau i gynllunio’r ailasesiad gwraidd a changen hwnnw gyda hwy.

Diolch. Trown yn ôl yn awr at y cwestiynau ar y papur trefn a chwestiwn 3—Hefin David.

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Nodais fy nghynigion mewn perthynas â chydweithredu rhwng awdurdodau lleol yn y dyfodol ar 4 Hydref. Bydd y cynigion ar gyfer cydweithredu rhanbarthol gorfodol a systematig yn adeiladu ar y nifer o drefniadau cydweithredol sydd ar waith eisoes gan awdurdodau lleol ledled Cymru.

A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod yn rhaid i gydweithredu gorfodol o’r fath arwain at elw ar fuddsoddiad, boed hynny’n gyflawni mwy am lai, mwy am yr un peth, neu’r un peth am lai, ac os yw hynny’n wir, sut y mae’n rhagweld y bydd awdurdodau lleol yn gallu cyfiawnhau cydweithredu, fel gofyniad gorfodol, pan na fydd yr achos busnes ar gyfer cydweithredu o reidrwydd yn sicrhau budd uniongyrchol i’r naill neu’r llall o’r awdurdodau lleol unigol a fydd yn rhan o’r broses gydweithredu?

Diolch i Hefin David am y cwestiwn atodol gan ei fod yn rhoi ei fys ar yr union reswm pam rwyf wedi dweud bob amser y bydd yn rhaid i’r trefniadau hyn fod yn orfodol yn ogystal â systematig. Mae gormod o enghreifftiau mewn awdurdodau lleol yng Nghymru lle y mae awdurdod lleol unigol wedi buddsoddi llawer iawn o amser ac ymdrech yn ceisio sicrhau trefniant rhanbarthol cydweithredol, i ddarganfod, ar y funud olaf, fod un o’r awdurdodau sy’n cymryd rhan wedi symud oddi wrth y bwrdd am nad ydynt yn gweld sut y mae eu budd cul eu hunain yn cael ei hyrwyddo yn yr hyn y maent i gyd yn cytuno sy’n batrwm ehangach o fudd. Ni allwn gael trefniadau yng Nghymru lle y mae gan awdurdodau lleol unigol bersbectif mor gul, a chyfyngedig o ran amser, ar eu buddiannau eu hunain ac yna’n aberthu buddiannau ehangach rhanbarth lle y gellid gwneud cynnydd. Felly, yr unig ffordd i oresgyn hyn, fel rwy’n gweld pethau, yw drwy gytuno ar y trefniadau hyn; rwy’n awyddus iawn i barhau â’r sgwrs honno. Ond ar ôl cytuno arnynt, byddant yn orfodol a bydd yn rhaid i bawb chwarae eu rhan ynddynt.

Ysgrifennydd y Cabinet, rydym ein dau o’r un genhedlaeth ac yn ôl pob tebyg, ni yw’r unig ddau yn y Siambr hon sy’n cofio Papur Gwyn 1994 i sefydlu awdurdodau unedol. Rwy’n siŵr mai ni yw’r unig bobl a fuasai wedi ei ddarllen. Roedd yn dweud mai’r hyn sydd wrth wraidd y cysyniad o awdurdodau unedol oedd y buasai’n rhaid iddynt gydweithredu, ond genhedlaeth yn ddiweddarach—cafwyd rhai partneriaethau, wrth gwrs—mae’r math hwnnw o ddiwylliant cydweithredol eto i’w sefydlu. Ac mae hynny yr un mor bwysig â’r hyn y buaswn yn ei groesawu—y mesurau mwy gorfodol y gallai fod yn rhaid eu rhoi ar waith i sicrhau y gallwn eu cael i gydweithio’n effeithiol o’r diwedd.

Wel, yn anffodus, roeddwn yn gynghorydd sir bryd hynny, pan oedd y diwygiadau hynny’n cael eu cyflwyno a’u trafod. Felly, rwy’n eu cofio’n dda iawn. Ddirprwy Lywydd, a gaf fi ddweud, mewn gwirionedd, pan fyddaf yn mynd o gwmpas awdurdodau lleol yng Nghymru mae’r cyfoeth o gydweithrediad sydd yno eisoes yn aml yn syndod i mi? Gall pob awdurdod lleol ddisgrifio mannau lle y maent yn cydweithredu ar draws eu ffiniau at ddibenion pwysig iawn. Y broblem gyda hynny hyd yn hyn yw nad oes patrwm cenedlaethol yma. Nid ydym yn dda am ddysgu o brofiad cadarnhaol mewn un rhan o Gymru a gwneud iddo ddigwydd mewn rhannau eraill. Dyna pam fy mod yn benderfynol, wedi i ni gytuno ar y trefniadau cydweithredol newydd, y bydd yn rhaid iddynt fod yn systematig—byddant yr un fath ledled Cymru, a byddant yn orfodol. Bydd pawb yn cymryd rhan yn y broses o’u cyflawni.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn ogystal â chydweithrediad o fewn llywodraeth leol a rhwng awdurdodau, mae yna hefyd bartneriaethau pwysig rhwng awdurdodau lleol a phartneriaid eraill. Un o’r rheini yw Cyngor Powys a Bwrdd Iechyd Addysgu Powys, sydd wedi ffurfio cytundeb ar iechyd a gofal cymdeithasol yn benodol. A allwch ddweud wrthyf a wnaed unrhyw asesiad o’r cydweithrediad hwnnw ac a yw’r canlyniadau wedi bod yn gadarnhaol?

Wel, Ddirprwy Lywydd, mae Joyce Watson yn gwneud pwynt pwysig iawn, un y mae awdurdodau lleol bob amser yn ei wneud pan fyddaf yn eu cyfarfod: fod yr agenda ar gyfer awdurdodau lleol yn llawer ehangach na’r awdurdodau lleol eu hunain. Mae gan bob un ohonynt bartneriaid pwysig iawn, boed y gwasanaeth heddlu lleol, y parc cenedlaethol neu, yn achos Powys fel y mae’n dweud, y cydweithrediad rhwng Bwrdd Iechyd Addysgu Powys a Chyngor Powys. Cyfarfûm ag arweinydd Cyngor Sir Powys yn ddiweddar, a rhoddodd gyfrif i mi o’r gwaith y maent yn ei wneud. Yn ddiddorol, mewn perthynas â phwynt cynharach Suzy Davies, gwasanaethau therapi galwedigaethol yw un o’r pethau cyntaf y maent yn credu y gallant eu darparu ar ffurf un gwasanaeth ar draws y ddau awdurdod. Maent yn dweud wrthyf fod cynnydd da yn cael ei wneud. Rydym wedi darparu cyllid grant o fwy na £300,000 i gynorthwyo’r cyngor a’r Bwrdd Iechyd Lleol i sefydlu’r cydweithrediad hwnnw, ac edrychaf ymlaen at weld ffrwyth ymarferol pellach yr ymdrechion hynny.

Thank you for the question.

Rwy’n parhau’n ymrwymedig i ddatblygu cytundebau yng Nghymru fel arf i annog twf economaidd a chydweithio pellach. Mae Llywodraeth Cymru wedi cael trafodaethau helaeth am gytundebau â Llywodraeth y DU i sicrhau’r manteision gorau posibl i Gymru.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. Fe fydd yn ymwybodol, rwy’n siŵr, o astudiaeth ddofn ddiweddar Mark Lang o Bont-y-pŵl, lle y mae’n tynnu sylw at yr heriau sy’n wynebu’r gymuned honno a oedd ar un adeg yn gymuned ffyniannus, yn ogystal â’r sylfeini y gellid adeiladu arnynt i sicrhau llwyddiant yn y dyfodol. Mae mentrau fel prifddinas-ranbarth Caerdydd a’r cytundeb dinas yn cynnig cyfleoedd i drefi fel Pont-y-pŵl, ond ceir bygythiadau hefyd. Felly, a wnaiff yr Aelod ymhelaethu ynglŷn â sut y bydd ei Lywodraeth yn sicrhau dull cyflawn aml-ganolfan, aml-dwf o fynd ati ar gytundeb dinas Caerdydd a chynllun y dinas-ranbarth, fel bod trefi fel Pont-y-pŵl yn ganolog yn y cynlluniau hynny, yn hytrach nag ar eu cyrion?

Wel, y pwynt allweddol rwy’n credu y mae Steffan Lewis yn ei wneud yw hwn, a chaiff ei adlewyrchu yn y gwaith y mae Mark Lang wedi bod yn ei wneud: nid yn unig y mae cytundeb Prifddinas Caerdydd yn ymwneud â dod o hyd i ffyrdd gwell o ddenu pobl i’r canol, i Gaerdydd ei hun, ond mae’n ymwneud hefyd â ffordd o ledaenu ffyniant ar draws y rhanbarth cyfan, a lle y mae cysylltedd yn golygu y gallwn yn hawdd berswadio busnesau a gweithgarwch economaidd i ddigwydd ar draws y rhanbarth i gyd. Mae’n galonogol gweld y mecanweithiau y mae’r cytundeb yn eu rhoi ar waith i wneud yn siŵr fod prosiectau ar draws y rhanbarth yn cael eu hasesu ar gyfer yr effaith honno, ac ymhlith y 10 arweinydd cyngor sy’n dod at ei gilydd i ffurfio arweinyddiaeth y cytundeb, gwn ein bod yn gweld penderfyniad i sicrhau o ddifrif fod ei ffrwythau’n cael eu darparu ar hyd a lled y 10 awdurdod.

Un elfen o gytundeb dinas Caerdydd yw creu bwrdd sgiliau a chyflogaeth prifddinas-ranbarth Caerdydd. Un o swyddogaethau’r bwrdd fydd sicrhau bod y ddarpariaeth sgiliau a chyflogaeth yn ymateb i anghenion busnesau a chymunedau lleol. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Cynulliad am gymorth ariannol gan Lywodraeth Cymru ar gyfer y ddarpariaeth sgiliau a chyflogaeth yn ninas-ranbarth Caerdydd a sut y bydd hyn yn sicrhau manteision i dde-ddwyrain Cymru, os gwelwch yn dda?

Wel, diolch i Mohammad Asghar am y cwestiwn. Mae’n iawn i dynnu sylw at y ffaith fod y bwrdd hwnnw wedi cael ei greu, ac roeddwn yn falch o weld fod y bwrdd nid yn unig yn cynnwys yr awdurdodau lleol eu hunain ond cynrychiolwyr addysg, cynrychiolwyr cyflogwyr a chynrychiolwyr y trydydd sector hefyd. Mae’r cytundeb £1.3 biliwn rydym yn ei ddarparu ar gyfer prifddinas-ranbarth Caerdydd yn gyfuniad o gyllid awdurdodau lleol eu hunain, cyllid a fydd yn dod gan Lywodraeth y DU a chyllid a ddaw gan yr Undeb Ewropeaidd, ond daw’r rhan fwyaf o’r cyllid—y cyfrannwr mwyaf—gan Lywodraeth Cymru ei hun, ac mae’n cyd-fynd yn union â’r dibenion hynny i wneud yn siŵr fod gennym, yn ogystal â chysylltedd corfforol, sylfaen sgiliau ymhlith y boblogaeth leol sy’n golygu bod hwn yn lle deniadol i gyflogwyr ddod yma a chreu cyfleoedd economaidd.

Sut y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn gweld y gwaith o lywodraethu dinas-ranbarth Caerdydd yn datblygu yn y dyfodol? Mae’n gyffrous iawn fod y 10 arweinydd wedi dod at ei gilydd yn y ffordd y maent wedi’i wneud. Sut y mae’n gweld hyn yn datblygu yn y dyfodol?

Wel, Ddirprwy Lywydd, mae’r datblygiad hwnnw y mae’r 10 arweinydd yn ymrwymedig i’w gyflawni yn ddatblygiad pwysig iawn, ond mae’n bwysig iawn yn wir eu bod yn gallu cyflawni’r gwaith yn ôl yr amserlen y maent hwy eu hunain wedi ymrwymo i’w gyflawni. Oherwydd mae’r model, sef y model Cabinet lle y bydd pob un o’r 10 arweinydd yn ffurfio cabinet cytundeb prifddinas-ranbarth Caerdydd, eto i’w gadarnhau gan yr awdurdodau cyfansoddol. Mae pob arweinydd yn ymrwymedig i wneud yn siŵr fod y trefniant wedi cael ei gadarnhau gan eu cyngor cyn diwedd mis Chwefror y flwyddyn nesaf. Fy neges iddynt, ac rwyf wedi cyfleu’r neges hon iddynt yn rheolaidd mewn cyfarfodydd, yw ei bod yn gwbl hanfodol eu bod yn cyflawni yn ôl yr amserlen honno fel ein bod yn parhau i fod ar y trywydd iawn o ran llywodraethu i sicrhau’r arian sydd ar gael ar gyfer y cytundeb.

Diolch i Russell George am y cwestiwn. Mae’r pŵer hwn yn adran 137 yn caniatáu i gyngor tref neu gymuned fynd i gostau cyfyngedig at ddibenion nad oes ganddo unrhyw bŵer neu ddyletswydd benodol arall drostynt, ac a fydd yn sicrhau budd uniongyrchol i’w hardal neu unrhyw ran ohoni.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae Cyngor Tref Llanfair Caereinion wedi bod yn gohebu â mi ar y mater hwn ers peth amser. Mae cyngor y dref yn awyddus i gymryd y gwaith o redeg llyfrgell y dref o reolaeth y cyngor sir. Os na fydd hyn yn digwydd mae’n ofni y bydd llyfrgell y dref yn debygol o gau.

Nawr, mae cyngor cyfreithiol a roddwyd i gyngor y dref yn eu gwahardd yn weithredol rhag ariannu’r llyfrgell o dan adran 137 o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972. Fodd bynnag, mae’r awdurdod lleol wedi derbyn cyngor cyfreithiol i’r gwrthwyneb. Rwy’n ddiolchgar i chi am ysgrifennu ataf ar y mater hwn mewn cryn fanylder heddiw—rwy’n gwerthfawrogi hynny, Ysgrifennydd y Cabinet. A fuasech yn cytuno i ddarparu eglurder ar weithredu adran 137 yn hyn o beth?

Rwy’n ddiolchgar i Russell George am dynnu fy sylw at hyn ac am ddarparu copïau o’r ohebiaeth rhwng Cyngor Tref Llanfair Caereinion a Chyngor Sir Powys, sy’n dangos y pwynt y mae’n ei wneud. Mae fy swyddogion eisoes wedi darparu cyngor i gynghorau tref a chymuned eraill ym Mhowys, ac yn gyffredinol, ein cyngor yw bod y cyfyngiad ariannol a nodir yn adran 137(4) yn parhau i fod yn berthnasol mewn amgylchiadau lle y mae cyngor tref neu gymuned yn ceisio arfer y pŵer llesiant a geir yn Neddf Llywodraeth Leol 2000 i gefnogi’r gwariant angenrheidiol. Fodd bynnag, mae’n rhaid i chi gymhwyso’r egwyddor gyffredinol honno ym mhob cyfres benodol o amgylchiadau, a dyna’r ddadl sy’n digwydd ar hyn o bryd rhwng rhai cynghorau tref a chymuned a Chyngor Sir Powys ei hun.

Yr hyn rwyf am ei ddweud wrth yr Aelod yw hyn: rwy’n bwriadu cyflwyno cynigion fel rhan o unrhyw ymgynghoriad ar ddiwygio llywodraeth leol i egluro’r gyfraith mewn perthynas â phŵer a galluoedd cynghorau tref a chymuned i gymryd rheolaeth ar wasanaethau ac asedau. Felly, hyd yn oed os oes rhywfaint o amwysedd neu wahaniaeth barn ar hyn o bryd, rwyf am gefnogi cynghorau tref a chymuned yn yr ymdrechion pwysig y maent yn eu gwneud i gynnal gwasanaethau mewn cymunedau lleol. Byddwn yn manteisio ar unrhyw ymgynghoriad y byddwn yn ei gyflwyno i geisio gwneud hynny.

Yn hanesyddol, yn y dyddiau cyn treth y pen, roedd awdurdodau lleol yn gallu defnyddio’r hyn sy’n cyfateb i gynnyrch y dreth geiniog i gyflawni gweithgaredd er lles eu hardal leol. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi mai’r hyn sydd ei angen, a’r hyn y mae awdurdodau lleol wedi gofyn amdano ers cyn cof, yw pŵer cymhwysedd cyffredinol i awdurdodau lleol, felly os yw er budd i’w hardal, os mai dyna y mae’r cyngor yn pleidleisio drosto, a dyna y mae’r etholwyr ei eisiau, yna gallant wario arian arno?

Mae Mike Hedges yn hollol gywir ac mae’n ein hatgoffa, yn y Bil drafft ar lywodraeth leol a gyflwynwyd gan y Gweinidog blaenorol, mai dyna’n union oedd y cynnig: darparu pŵer cymhwysedd cyffredinol i’r prif awdurdodau ac yn wir, pŵer cymhwysedd i gynghorau tref a chymuned a oedd yn gallu cyrraedd trothwy penodol o gymhwysedd yn eu materion eu hunain. Er nad ydym wedi gallu dod i gytundeb hyd yn hyn ar rai o agweddau pwysig o ddiwygio llywodraeth leol, roedd honno’n agwedd a gafodd ei chroesawu’n gyffredinol, ac yn bendant rwy’n bwriadu bwrw ymlaen â’r mater os caf gyfle i wneud hynny.

Fel y nodir yn y gyllideb ddrafft a gyhoeddwyd y mis diwethaf, dyraniad y gyllideb ar gyfer prif grŵp gwariant addysg y flwyddyn nesaf yw £1.99 biliwn.

Ysgrifennydd y Cabinet, rhan fawr o waith y Llywodraeth yw penderfynu ar flaenoriaethau, ac i mi nid oes blaenoriaeth sy’n uwch nag addysg. Rwy’n credu bod poblogaeth wedi’i haddysgu’n dda o fudd i bob agwedd ar fywyd a chyfleoedd bywyd mewn cymunedau. Yn ogystal â hynny, roedd yr adroddiad diweddar gan Gerry Holtham a Brian Morgan yn edrych ar bolisi datblygu economaidd ym mhob rhan o’r byd a chanfu’r gydberthynas gryfaf rhwng gwariant ar ysgolion a llwyddiant economaidd. Felly, rwy’n croesawu’r dyraniad newydd diweddar yn fawr iawn, ond rwy’n meddwl tybed a wnewch chi barhau i ystyried yn ofalus iawn, gyda’r Prif Weinidog a’ch cyd-Aelodau yn y cabinet, a ellir sicrhau bod adnoddau ychwanegol ar gael i’n hysgolion yng Nghymru.

Diolch i John Griffiths am hynny. Mae’n gwneud pwynt y mae eraill wedi’i wneud y prynhawn yma: fod buddsoddi mewn cyfalaf dynol yn un o’r ffyrdd mwyaf pwerus y gallwn barhau i gynnal ein heconomi a’n ffyniant economaidd yn y dyfodol. Dangosodd ffigurau a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf gan y Trysorlys fod y gwariant ar addysg yng Nghymru yn parhau i fod 4 y cant yn uwch nag yn Lloegr. Mae gan y gyllideb ddrafft a gyhoeddais, ynddi ei hun, fwy na £90 miliwn yn ychwanegol at y llinell sylfaen i allu gwneud y grant amddifadedd disgyblion yn rhan barhaol o’n cyllido yng Nghymru; £20 miliwn ar ben hynny i godi safonau ysgolion; a £0.5 biliwn yn mynd yn bennaf tuag at raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, gyda £28 miliwn ohono yno ar gyfer Casnewydd. Rwy’n gobeithio y bydd hynny’n sicrhau’r Aelod fod yr angen i barhau i fuddsoddi mewn addysg, hyd yn oed pan fydd rhaid pennu blaenoriaethau anodd, yn un sy’n bendant yn ein meddyliau.

Mae’r trafodaethau hynny’n digwydd ac maent wedi canolbwyntio ar ganlyniadau’r rownd gyntaf o wiriadau ffitrwydd i gaffael, a gynigiwyd gan fy nghyd-Aelod, Jane Hutt yn y Cynulliad diwethaf. Mae’r canlyniadau ar gael i gynorthwyo’r awdurdodau lleol hynny a allai fod angen cymorth gydag agweddau penodol ar eu harferion caffael.

Diolch. Yng nghyfarfod diwethaf bwrdd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, datgelwyd mai tri awdurdod lleol yn unig sydd wedi bod yn barod i rannu data ar sut y maent yn prydlesu cerbydau. Beth y gall Ysgrifennydd y Cabinet ei wneud i wneud rhannu data’n ofynnol, a phan fydd y data hwnnw gan y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, beth y gall ei wneud i sicrhau nad yw’r ffocws ar arbed costau’n unig, ond ar sicrhau gwerth i economïau lleol?

Mae’r Aelod yn gofyn cwestiwn diddorol ac mewn gwirionedd, mae’n ymddangos bod prydlesu ceir yn bwnc mwy cymhleth nag y sylweddolais i gychwyn pan gefais fy mriffio ar y pwnc hwn yn wreiddiol gan y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol beth amser yn ôl. Mae pob awdurdod lleol yn rhan o fframwaith llogi ceir y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol ar gyfer Cymru gyfan, ond mae hwnnw ar gyfer ceir sy’n cael eu llogi am hyd at wythnos yn unig. Os ydych am logi cerbyd am fwy nag wythnos, mae gennych ddau ddewis yng Nghymru: gallwch ddod yn rhan o system Gwasanaeth Masnachol y Goron, ac mae tri awdurdod lleol yng Nghymru wedi dewis bod yn rhan o’r system honno, ond nid yw’n addas ar gyfer pob awdurdod lleol yng Nghymru, yn enwedig y rhai yn yr ardaloedd gwledig. Mae’n well ganddynt ymrwymo i drefniadau llogi hirdymor, gan amlaf gyda’r cwmnïau y maent yn eu defnyddio o’r fframwaith llogi ceir. Mae’r fframwaith llogi ceir yn darparu wyth neu naw o gwmnïau gwahanol y gallwch ddewis llogi ganddynt. Nid yw awdurdodau lleol yng Nghymru yn dewis y cyflenwr rhataf. Pam hynny? Oherwydd eu bod yn gwneud penderfyniad ymwybodol i logi gan gyflenwyr lleol oherwydd yr effaith a gaiff hynny ar swyddi a ffyniant economaidd arall yn eu hardaloedd. Felly, mae’r pwynt y mae’r Aelod yn ei wneud yn un pwysig ac rwy’n credu bod y data’n awgrymu ei fod yn sicr ym meddyliau awdurdodau lleol pan fyddant yn gwneud y penderfyniadau hyn.

Mae’r ardoll brentisiaethau yn dreth gyflogaeth Llywodraeth y DU sy’n gwrthdaro’n uniongyrchol â meysydd lle y mae cymhwysedd wedi ei ddatganoli. Nid yw’n darparu arian newydd sylweddol i Gymru. Bydd unrhyw arian canlyniadol cadarnhaol o ganlyniad iddo yn cael eu gwrthbwyso i raddau helaeth gan symiau canlyniadol negyddol a’r costau ychwanegol i ddarparwyr y sector cyhoeddus.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’n destun pryder fod yr hyn rydym yn ei gael gan Lywodraeth ganolog y DU, mewn gwirionedd, yn cael ei gymryd yn ôl mewn rhan arall, ond hefyd rydym yn ariannu ein cyrff cyhoeddus ac mae’n rhaid iddynt roi’r arian hwnnw yn ôl i’r Trysorlys o dan yr ardoll brentisiaethau. A allwch roi sicrwydd y bydd yr arian yn cael ei ddefnyddio ar gyfer prentisiaethau? Mae llawer o’r cyrff rwyf wedi eu cyfarfod yn digwydd bod yn talu’r ardoll hon ac felly maent yn teimlo eu bod yn cael eu cosbi am gyflogi prentisiaid mewn gwirionedd ond nid ydynt yn cael unrhyw beth yn ôl. Yn Lloegr gwn fod ganddynt system dalebau, ond ymddengys nad oes gennym unrhyw beth o gwbl yma.

Gadewch i mi ddarparu’r ffigurau i’r Aelodau gael gweld. Mae’n fy atgoffa o un o’r cwestiynau cyntaf un a ofynnodd Andrew R.T. Davies i mi pan ddywedais fod y print mân yn bwysig yn hyn oll. Felly, yn y setliad yn sgil yr adolygiad o wariant, cyhoeddodd y Trysorlys y bydd £114 miliwn yn cael ei ychwanegu at grant bloc Cymru oherwydd yr ardoll brentisiaethau. Pe baech wedi darllen y print mân tuag at waelod y dudalen, buasech wedi darganfod bod £90 miliwn yn cael ei dynnu o’r grant bloc ar yr un pryd oherwydd gostyngiad yn rhaglenni prentisiaethau Lloegr. Pe baech wedi darllen ymhellach eto tuag at waelod y dudalen, buasech wedi darganfod bod gofyn i gyrff sector cyhoeddus yng Nghymru dalu £30 miliwn tuag at gynllun yr ardoll brentisiaethau. Felly, roeddem yn cael £114 miliwn ac roedd £120 miliwn yn cael ei dynnu ymaith. Dyna pam, ar ddyddiau fel heddiw, mae’n bwysig aros i weld y stori lawn cyn gwneud unrhyw ymrwymiadau gwario.

O ganlyniad i bwysau cyfunol gan yr holl weinyddiaethau datganoledig, yn yr wythnos neu ddwy ddiwethaf cyhoeddodd y Trysorlys newid i sylfaen gyfrifo’r ardoll brentisiaethau, a fydd yn darparu £13.7 miliwn ychwanegol i Gymru y flwyddyn nesaf. Byddaf yn cael trafodaethau gyda fy nghyd-Aelodau Cabinet ynglŷn â sut y gellir buddsoddi’r arian hwnnw. Ond mae unrhyw syniad fod yna filiynau a miliynau o bunnoedd yn dod i Gymru drwy’r ardoll brentisiaethau yn anwiredd llwyr.

Ers 2007, Ddirprwy Lywydd, mae prosiectau’r UE yng ngogledd Cymru wedi helpu 9,300 o bobl i ddod o hyd i waith, wedi creu 2,340 o brentisiaethau a 7,660 o swyddi.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae arian yr UE wedi helpu i sicrhau arloesedd yng ngogledd Cymru, drwy gynorthwyo mentrau fel ADC Biotechnology a leolir yn OpTIC yn Llanelwy, yn ogystal â chyllid Cronfa Gymdeithasol Ewrop sy’n cefnogi darpariaeth cymorth dwys ac ystod o ymyriadau pwrpasol i helpu i ddod â phobl yn agosach at y farchnad lafur drwy raglen OPUS Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, a Twf Swyddi Cymru wrth gwrs. Cipolwg yn unig yw hyn ar yr hyn y mae cronfeydd yr UE wedi helpu i’w wireddu yng ngogledd Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, a all ein sefydliadau a’n cymunedau yng ngogledd Cymru ddibynnu ar gefnogaeth barhaus Llywodraeth Cymru i sicrhau arian yr UE i gefnogi busnesau a swyddi yn y rhanbarth?

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am y cyfle i ailddatgan safbwynt Llywodraeth Cymru, sef y byddwn yn ceisio sicrhau’r buddsoddiad mwyaf posibl er lles cymunedau ledled Cymru cyhyd ag y byddwn yn parhau’n aelodau o’r Undeb Ewropeaidd. Erbyn diwedd y mis hwn, o ganlyniad i gyflymu’r rhaglen yn yr amgylchiadau rydym yn eu hwynebu yn awr, bydd gennym gytundebau ar waith mewn perthynas â 60 y cant o’r gwerth £1.9 biliwn o ddyraniadau cronfeydd strwythurol yr UE. Byddwn yn parhau i gymeradwyo cynlluniau y tu hwnt i hynny a bydd y cymeradwyaethau hynny yr un mor berthnasol i ogledd Cymru ag i unrhyw ran arall o’n cenedl.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.

Symudwn ymlaen at eitem 2, sef cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig. Cwestiwn 1—Russell George.

Diolch. Mae Deddf Diogelu’r Amgylchedd 1990 yn darparu rheolaethau ac yn cefnogi gorfodaeth mewn perthynas â nifer o faterion, gan gynnwys gwaredu gwastraff rheoledig, sbwriel a chamau i adfer tir halogedig. O dan y setliad datganoli, rydym wedi diwygio’r Ddeddf yn llwyddiannus i alluogi ei chymhwyso i fynd i’r afael ag anghenion Cymru yn fwy penodol.

Mewn llythyr ataf ar 7 Tachwedd, Ysgrifennydd y Cabinet, fe ddywedoch nad oeddech yn gweld bod angen diwygio Deddf Diogelu’r Amgylchedd 1990, sy’n datgan bod gan awdurdodau lleol ddyletswydd statudol i ddarparu o leiaf un cyfleuster i breswylwyr lle y gallant waredu gwastraff y cartref. Nawr, yn sgil y ffaith fod y ganolfan ailgylchu ym Machynlleth wedi cau, ynghyd â’r ffaith fod yr awdurdod lleol bellach yn ystyried cau canolfannau ailgylchu pellach naill ai yn y Drenewydd neu’r Trallwng, a gaf fi eich annog i ystyried diwygio adran 51 y Ddeddf er mwyn caniatáu i bob un o drigolion Cymru gael mynediad at ganolfan ailgylchu o fewn pellter rhesymol i’w cartref, yn hytrach na thaith bosibl o 80 milltir, fel y gallai fod yn wir mewn rhai ardaloedd yng nghefn gwlad Cymru bellach?

Gwn ein bod wedi gohebu ar y mater hwn, ac rwy’n credu fy mod, yn ôl pob tebyg, wedi dweud yn y llythyr atoch fod gan awdurdodau lleol lefel uchel o ymreolaeth a hyblygrwydd yn y mater hwn, ac mae hynny’n eu galluogi, mewn gwirionedd, i ymateb i anghenion lleol ac adlewyrchu blaenoriaethau lleol. Buaswn yn parhau i annog pobl i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad sy’n cael ei gynnal ym Mhowys, ac nid wyf yn gweld unrhyw angen o hyd i ddiwygio adran 51 o’r Ddeddf ar hyn o bryd. Fodd bynnag, rwy’n fodlon adolygu’r safbwynt hwnnw os yw’r amgylchiadau ym Mhowys, neu unrhyw le arall o ran hynny, yn galw am hynny.

Diolch. Rwy’n bwrw ymlaen â nifer o fentrau a gynlluniwyd i fynd i’r afael â’r rhywogaeth oresgynnol hon. Mae’r rhain yn cynnwys parhau treialon rheoli biolegol i sefydlu llysleuen anfrodorol a datblygu chwynladdwr sy’n seiliedig ar ffwng a grëwyd yn benodol i reoli’r planhigyn hwn.

A gaf fi ddiolch i’r Gweinidog am yr ymateb hwnnw? Mae clymog Japan yn broblem fawr yn Nwyrain Abertawe, gan wneud tai yn anodd eu gwerthu a lledaenu i diroedd cyfagos. Rwy’n hapus iawn gyda’r diweddariad a roddodd y Gweinidog i mi ar arbrofion gydag ysglyfaethwr naturiol ac ar ymdrechion cemegol i gael gwared arno. Mae’r ysglyfaethwr naturiol wedi cael ei ddefnyddio ers nifer o flynyddoedd bellach, pa bryd y gwneir penderfyniad ynglŷn ag a ellir ei ddefnyddio’n fwy cyffredinol?

Wel, rydych yn ymwybodol, yn amlwg, o ganlyniadau’r treialon cemegol a gynhaliwyd gan Brifysgol Abertawe. Fe’u cyhoeddwyd y llynedd, ac rwy’n credu mai’r hyn a ddangosent oedd nad oedd un ateb gwyrthiol, mewn gwirionedd, mewn perthynas â mynd i’r afael â’r planhigyn eithriadol o anodd hwn. Cafwyd cyfres wedi’i chynllunio o driniaethau, sy’n gwbl allweddol i gael rheolaeth effeithiol. Nid wyf yn gwybod a yw’r Aelodau’n ymwybodol o hyn, ond ers i’r treial ddod i ben, mae’r chwynladdwr mwyaf effeithiol a brofwyd, piclorum, bellach wedi’i dynnu oddi ar y farchnad. Rydym yn parhau i ariannu prosiectau rheoli biolegol, ac mae hynny mewn gwirionedd yn adeiladu ar lwyddiannau’r treialon blaenorol. Bydd y cyfnod rydym yn edrych arno yn awr yn canolbwyntio ar sefydlu llyslau a’u rhyddhau i ystod ehangach o safleoedd, gan ddefnyddio dulliau rhyddhau gwell gyda stoc newydd o lyslau o Japan. Rwy’n credu mai’r nod yw i’r pryfed lethu grym clymog Japan fel nad yw’n rhywogaeth mor ymosodol o oresgynnol ag y mae ar hyn o bryd.

Diolch i’r Aelod am ofyn y cwestiwn. Amcangyfrifir bod clymog Japan yn costio £165 miliwn i economi’r DU bob blwyddyn, ac mae’r Gymdeithas Landlordiaid Preswyl wedi rhybuddio y gallai effeithio mor niweidiol ar werth eiddo nes ei wneud yn ddiwerth. Dywedodd y Gweinidog blaenorol bod ysglyfaethwr naturiol wedi’i ganfod a fydd yn helpu i reoli clymog Japan a’i fod yn cael ei dreialu yn Abertawe. Gofynnaf i’r Gweinidog—Ysgrifennydd y Cabinet—a allwch chi roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â chyflwyno’r treial: pa mor llwyddiannus ydoedd ac a oes gennych unrhyw fwriad i ddefnyddio gorchymyn rheoli arbennig yn y dyfodol i fynd i’r afael â’r broblem hon?

Mae hwn yn rhywbeth rwy’n ei fonitro ac fel y dywedais, rydym yn parhau i ariannu’r treialon. Rydym newydd ariannu cam 2 y treialon rheoli biolegol eleni, felly rwy’n credu bod angen i ni werthuso hwnnw cyn gwneud unrhyw benderfyniadau ar y ffordd ymlaen.

Diolch.

Trown yn awr at gwestiynau gan lefarwyr y pleidiau, a’r llefarydd cyntaf yw Simon Thomas.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae 2016 ar y trywydd i fod y flwyddyn gynhesaf ers dechrau cadw cofnodion, ac mae effeithiau’r newid yn yr hinsawdd yn cael eu teimlo’n barod, fel y gwelsom, yn wir, dros y dyddiau diwethaf yma yng Nghymru. Nawr, mae eich cyllideb ddrafft yn argymell toriadau o 38 y cant i’r gwariant cyfalaf ar gyfer lliniaru newid yn yr hinsawdd a phrosiectau amddiffyn rhag llifogydd. Yn dilyn cyhoeddiadau datganiad yr hydref heddiw fod rhywfaint, o leiaf, o gyllid cyfalaf ychwanegol i Lywodraeth Cymru, er nad yw ond tua’r un faint â’r swm y buasai ei angen i atgyweirio tŷ mawr yn Llundain, oni ddylech fod yn ystyried adfer rhywfaint o’r cyllid hwn yn awr i’ch cyllideb prosiectau cyfalaf ar gyfer amddiffyn rhag llifogydd?

Rwy’n siŵr y bydd yr Aelod Cynulliad yn falch o glywed fy mod yn credu bod llythyr eisoes ar ei ffordd at fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol. Fe fyddwch wedi clywed Mark Drakeford yn dweud—yn amlwg, roedd ar ei draed yn ystod diwedd cyhoeddiad y Canghellor—yn sicr, ar ôl i ni edrych ar y print mân, ac ar ôl i’r Gweinidog gael cyfle i edrych ar ein cynigion i gyd, gallwn edrych ar ba arian ychwanegol sydd ar gael i bob un ohonom.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy’n falch ei bod yn manteisio ar y cyfle i ofyn am adfer y rheini. Rydym yn deall y bydd £400 miliwn ar gael ar gyfer y pum mlynedd nesaf. Buasai hynny’n awgrymu tua £80 miliwn yn ystod y flwyddyn ariannol hon, er fy mod yn derbyn bod yn rhaid i ni edrych ar y manylion. Ond mae’n rhaid i ni ddangos arweiniad ar hyn, ac rydych newydd ddychwelyd o Gynhadledd y Partïon 22 yn Marrakech, ac roeddwn yn falch iawn eich bod wedi bod yno. Nawr, rydym yn deall bellach fod hyd yn oed Donald Trump yn derbyn bod rhywfaint o gysylltedd, fel y mae ef yn ei roi, rhwng newid yn yr hinsawdd a’n gweithgaredd ni, sy’n golygu bod Donald Trump wedi achub y blaen ar UKIP mewn perthynas â newid yn yr hinsawdd. A gaf fi groesawu’r cyhoeddiad a wnaethoch yn Marrakech y bydd Cymru yn un o’r chwe rhanbarth Ewropeaidd i lofnodi Platfform Llwybrau 2050 y Cenhedloedd Unedig i gynyddu cydweithrediad rhwng pob lefel o Lywodraeth ar gyfer cyflwyno mesurau newid yn yr hinsawdd ar lawr gwlad? A allwch roi unrhyw fanylion pellach ynglŷn â sut rydych yn bwriadu cyflymu’r broses o gyflwyno ein mesurau newid yn yr hinsawdd, gan gynnwys y nod hollbwysig o leihau allyriadau 40 y cant erbyn 2020?

Diolch. Oeddwn, roeddwn yn falch iawn i fynychu’r COP22, ac nid wyf yn credu fy mod yn gor-ddweud pan ddywedaf ei fod yn brofiad a newidiodd fy mywyd. Cyfarfûm â phobl ysbrydoledig, ac rwy’n gobeithio bod yr Aelodau wedi cael cyfle i ddarllen y datganiad ysgrifenedig a gyhoeddais neithiwr. Rydych yn hollol gywir yn dweud mai ein targed yw lleihau allyriadau carbon o 40 y cant erbyn 2020. Mae hwnnw’n ymrwymiad traws-lywodraethol. Cefais gyfarfodydd dwyochrog gyda fy nghyd-Aelodau Cabinet cyn i mi fynd i Marrakech er mwyn i mi gael gwybod beth roeddent yn ei wneud o fewn eu portffolios. Rwyf yn awr yn bwriadu cael cyfres arall o gyfarfodydd dwyochrog, oherwydd, yn amlwg, mae gennym lawer i’w ddysgu gan lawer o wladwriaethau a rhanbarthau. Manteisiais ar y cyfle i gael nifer o gyfarfodydd dwyochrog â Gweinidogion yr amgylchedd a gwleidyddion blaenllaw eraill o’r gwladwriaethau a’r rhanbarthau. Mae gennym lawer i’w ddysgu, wrth gwrs, ond rwy’n credu ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yno. Roeddem yn rhan o ddirprwyaeth y DU, ond roedd yn bwysig iawn fy mod yn cyfleu’r neges ein bod ni yng Nghymru, er ein bod yn wlad fach, yn gwbl barod i chwarae ein rhan i leihau ein hallyriadau carbon.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet. Roedd yn amlwg o’ch negeseuon trydar eich bod yn mwynhau eich hun yno, ac rwy’n golygu hynny mewn ffordd broffesiynol, a hefyd, wrth gwrs, o’r datganiad ysgrifenedig, a oedd, unwaith eto, yn llawn o negeseuon cadarnhaol o COP22. Nid wyf ond yn gresynu na lwyddodd y Cynulliad mewn pryd i ddod i ben ag anfon Aelodau Cynulliad yno yn gwmni i chi, oherwydd credaf y bydd hynny’n briodol yn y dyfodol.

Un o’r pethau a gytunwyd yno—ac unwaith eto, roedd yn neges gadarnhaol—oedd bod 47 o wledydd y byd yr effeithir arnynt fwyaf gan newid yn yr hinsawdd wedi addo na fyddant ond yn defnyddio tanwydd adnewyddadwy yn unig erbyn 2050. Fe ddywedoch wrth y gynhadledd hefyd, mewn blog rwy’n credu, y bydd yr holl drydan a brynir gan wasanaeth caffael Cymru ar gyfer y sector cyhoeddus yn adnewyddadwy 100 y cant, erbyn y flwyddyn nesaf, a chredaf fod hynny i’w ganmol, er bod cwestiwn bob amser ynglŷn â’r hyn sy’n cael ei ystyried yn adnewyddadwy 100 y cant dan gyfarwyddebau’r UE, ond mater arall yw hwnnw. Yr hyn rwy’n awyddus iawn i wybod yw sut y byddwch yn cyflawni, yn adeiladu ac yn cynnal hyn, ac onid ydych yn credu, wrth i ni symud tuag at ddyfodol mwy cynaliadwy yn awr, mai dyma’r adeg, mewn gwirionedd, i gael cwmni ynni cyhoeddus nad yw’n rhannu elw sy’n eiddo i Gymru, i arwain y ffordd ac i fod yn rhan o’r newid sylweddol sydd ei angen arnom mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy?

Ie, roeddwn yn falch iawn o gyhoeddi y bydd yr holl drydan a brynir gan y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru o’r flwyddyn nesaf ymlaen yn adnewyddadwy 100 y cant, ac roedd llawer iawn o ddiddordeb gan wladwriaethau a gwledydd eraill ynglŷn â sut y byddwn yn cyflawni hynny. Byddaf yn gwneud datganiad y mis nesaf ynglŷn â pholisïau ynni ar gyfer tymor y Llywodraeth hon, ac mae’n sicr yn rhywbeth y gallaf ei ystyried.

Llefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.

Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych yn siomedig fod Atal Anhrefn Hinsawdd Cymru wedi dweud nad yw Gweinidogion wedi cyflawni ar bolisi newid yn yr hinsawdd eto, a bod WWF Cymru yn rhybuddio ynghylch bwlch uchelgais?

Wel, nid wyf yn credu bod yna fwlch uchelgais, a soniais yn fy ateb blaenorol i Simon Thomas fy mod wedi cael cyfarfodydd dwyochrog gyda fy nghyd-Aelodau Cabinet cyn i mi fynychu COP22. Gwnaed hynny’n benodol iawn. Nid wyf yn credu bod diffyg uchelgais mewn unrhyw bortffolio ar draws y Llywodraeth. Er mwyn i ni gyrraedd ein targed o leihau allyriadau carbon erbyn 2020, rwy’n derbyn bod angen i ni edrych ar wneud rhai pethau’n wahanol, a chrybwyllais eto y byddaf yn cael rownd arall o gyfarfodydd gyda fy nghyd-Aelodau dros yr wythnosau nesaf.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae cyllidebau carbon yn ganolog i Ddeddf yr amgylchedd, a bellach nid oes disgwyl iddynt ymddangos tan ddiwedd 2018. Ac rwy’n credu ei bod yn rhesymol i ni ofyn, ‘Pam yr oedi?’ A yw hi o ddifrif yn cymryd tair blynedd i gynhyrchu’r cyllidebau carbon cyntaf? Byddwn hanner ffordd drwy’r Cynulliad hwn, ac mae’r cyllidebau hynny i fod i’ch helpu i flaenoriaethu a’n helpu ni i graffu.

Ie, rydym wedi dechrau ar y broses o gael ein cyllidebau carbon yn eu lle. Unwaith eto, rwy’n credu bod angen i ni wneud mwy i sicrhau cysondeb rhwng y cyllidebau carbon a’n cyllidebau ariannol, a rhywbeth a ddysgais yn COP22 oedd sut y caiff hyn ei wneud mewn gwledydd eraill. Os gallaf gyflymu’r broses mewn unrhyw ffordd, fe wnaf hynny.

Weinidog, i bwysleisio’r gwyro wrth weithredu’r polisi, mae’n rhaid i mi ofyn pam fod yr asesiadau effaith strategol ar gyfer eich adran mor amwys. Maent yn ganolog i Ddeddf cenedlaethau’r dyfodol, ac nid yw’n ymddangos eu bod wedi chwarae llawer o ran ym mlaenoriaethau a phenderfyniadau eich cyllideb. Onid y gwir yw bod y Llywodraeth hon yn frwd ynglŷn â deddfu, ond yn wael iawn am weithredu, fel roedd Atal Anhrefn Hinsawdd Cymru a WWF mor gywir yn ei nodi?

Rydych yn gywir yn dweud bod gennym Ddeddf cenedlaethau’r dyfodol, mae gennym Ddeddf yr amgylchedd, mae gennym ddeddfwriaeth na welwyd mo’i thebyg, ac mae’r cyfan yn ymwneud bellach â’u gweithredu. Nid wyf yn credu bod fy asesiadau effaith strategol yn amwys. Rwy’n credu eu bod yn amlwg yn rhan bwysig iawn o’n cyllideb. Credaf y gellir eu gwella wrth symud ymlaen, ac rwy’n credu, pan soniais yn fy ateb blaenorol am gysoni cyllidebau carbon a chyllidebau ariannol, mai’r rheswm pam y dywedais hynny yw er mwyn iddo wella o flwyddyn i flwyddyn.

Diolch i Simon Thomas am weithredu fel codwr hwyl ar gyfer y gyfres o gwestiynau rwyf ar fin eu gofyn ar bynciau cysylltiedig. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol fod Llywodraeth Cymru wedi gofyn i Gyngor Sir Powys gynyddu ei dargedau cynhyrchu ar gyfer trydan o ynni adnewyddadwy—o ynni gwynt, mewn gwirionedd—o 50 MW, i 600 MW. Gallai hynny arwain at 200 i 300 melin wynt arall yn halogi tirwedd canolbarth Cymru, dros 40 y cant o holl dir Powys y tu allan i barc cenedlaethol Bannau Brycheiniog, a gallai hyd at 14 o dyrbinau gael eu cymeradwyo’n awtomatig felly oherwydd y rhagdybiaeth o ganiatâd cynllunio o dan y cynllun datblygu yn Abergwesyn, y Begwns, Pen Pant-y-Llyn, Merthyr Cynog, Llandeglau, Abaty Cwm-hir, a Hirnant. Mae trigolion lleol yn bryderus iawn ynglŷn â’r effaith y buasai datblygiadau o’r fath yn ei chael ar eu bywydau bob dydd. O ystyried na all y prosiectau hyn wneud unrhyw wahaniaeth sylweddol i’r newid yn yr hinsawdd, a hyd yn oed os ydych yn credu yn y cysylltiad rhwng cynnydd mewn carbon deuocsid a chynhesu byd-eang, a yw’n werth dinistrio tirwedd a bywydau pobl mewn gwirionedd?

Wel, roeddwn yn falch iawn o ateb cwestiynau Simon Thomas am y gynhadledd bwysig iawn a fynychais yr wythnos ddiwethaf. Nid wyf am drafod a wyf yn credu rhywbeth gydag Aelod o UKIP, a bod yn onest. Mae’r wyddoniaeth honno wedi bod yno ers blynyddoedd lawer.

Mae hwn yn fforwm democrataidd, onid yw? Pam rydym ni yma?

Mewn perthynas â ffermydd gwynt, rwy’n deall bod gan rai pobl bryderon yn eu cylch, ond buaswn hefyd yn credu y buasai gan y bobl hynny bryderon pe na bai’r golau yn dod ymlaen wrth iddynt wasgu’r swits. Mae’n ymwneud â sicrhau ein bod yn bendant yn buddsoddi mewn ynni adnewyddadwy wrth symud ymlaen.

Wel, yn amlwg nid yw Ysgrifennydd y Cabinet yn deall mai rhan o’r broblem gyda bod yn ddibynnol ar ynni adnewyddadwy yw ei bod yn bosibl iawn na fydd y goleuadau’n dod ymlaen wrth i chi wasgu’r swits. Ar hyn o bryd, mae’r Grid Cenedlaethol yn cynhyrchu 3.33 y cant o bŵer o ffynonellau adnewyddadwy, o’i gymharu â 17.32 y cant o lo a 49.68 y cant o dyrbinau nwy cylch cyfun. Mae’n rhaid cynnal tyrbinau nwy cylch cyfun er mwyn ymdopi â natur ysbeidiol y gwynt. Mae’r Ymgyrch Diogelu Cymru Wledig wedi dweud bod dibynnu ar ffynonellau ynni ysbeidiol yn ofer oherwydd dyblu’r gost yn y ffordd hon, gan mai 20 y cant yn unig yw ffactor capasiti cyfartalog tyrbinau gwynt. Felly, am 80 y cant o’r amser nid ydynt yn cynhyrchu digon o wynt ac felly, mae’n rhaid cael ffynonellau cynhyrchu eraill yn ogystal, sy’n dyblu’r costau cyfalaf ac sydd hefyd, wrth gwrs, yn rhyddhau allyriadau carbon deuocsid yn y broses oherwydd natur ynni-ddwys yr hyn sydd angen ei greu drwy eu costau cyfalaf.

Rwy’n sicr yn cydnabod bod ffynonellau ynni sy’n bodoli’n barod, megis glo, yn chwarae rhan bwysig yn economi Cymru ac yn darparu ynni i ni, ond mae angen i ni edrych, nid yn unig ar y gymysgedd ynni ar hyn o bryd ond y gymysgedd ynni yn y dyfodol. Mae’n bosibl nad ydych am ymrwymo i gytundeb Paris ond rwy’n hollol hapus i ymrwymo iddo ac rwy’n credu y buasai’r rhan fwyaf o’r Aelodau yn y Siambr yn hapus i ymrwymo iddo, ac rydym yn ymrwymedig i newid y ffynonellau ynni hynny oni bai bod technolegau datgarboneiddio priodol yn dod yn weithredol. Felly, mae’n gwbl hanfodol ein bod yn buddsoddi mewn ynni adnewyddadwy a ffynonellau ynni amgen yn y dyfodol.

Wel, o dan gytundebau Paris, wrth gwrs, bydd India yn treblu ei hallyriadau carbon deuocsid yn y 15 mlynedd nesaf a bydd Tsieina yn eu dyblu tra ydym ni’n aberthu, a’r aberth hwnnw oedd testun fy nghwestiynau y prynhawn yma. Ond mae Ysgrifennydd y Cabinet hefyd yn gyfrifol am faterion gwledig a chefn gwlad, ac mae twristiaeth yn hanfodol bwysig yng nghanolbarth Cymru. Ni fydd llenwi cefn gwlad â melinau gwynt yn gwneud dim o gwbl i ddenu twristiaid i ganolbarth Cymru. Rwy’n gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet—er mwyn cael rhywfaint o gymesuredd ar hyn—mae digon o leoedd lle y gallwch adeiladu ffermydd gwynt neu gynhyrchu trydan mewn ffyrdd adnewyddadwy eraill drwy ddefnyddio paneli solar ac yn y blaen mewn ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol nad ydynt yn barciau cenedlaethol o bosibl; oni fuasai’n well peidio â chael y ffermydd gwynt hyn a chanolbwyntio ar eu hadeiladu mewn mannau eraill?

Wel, efallai pan fydd yr Aelod wedi dysgu rhywfaint mwy am Gymru fe welwch ein bod yn gyfoethog iawn mewn adnoddau adnewyddadwy. Mae’n ymwneud â chydbwysedd, felly yr ateb byr i’ch cwestiwn yw ‘na’.

Diolch. Mae rhaglenni rheoli perygl llifogydd ac arfordiroedd Llywodraeth Cymru yn mynd ati i fynd i’r afael â risg ar draws gogledd Cymru yn unol â’n strategaeth genedlaethol. Mae hyn yn cynnwys gwaith mawr yn Llanelwy, arfarnu 20 o gynlluniau arfordirol posibl a thros 70 o brosiectau bach i wella’r gallu i wrthsefyll llifogydd a chyflawni gwaith cynnal a chadw hanfodol.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. A gaf fi ddiolch hefyd am y gwaith a wnaed gan Lywodraeth Cymru yn helpu i ddiogelu cartrefi yn fy etholaeth rhag llifogydd? Ond mae cryn bryder, fel rwyf wedi sôn yn y Siambr ar sawl achlysur, ynglŷn â phromenâd dwyreiniol Hen Golwyn a pherygl llifogydd i’r rhan honno o’r arfordir, yn enwedig o ystyried y diogelwch y mae’n ei ddarparu i seilwaith hanfodol y rhwydweithiau trafnidiaeth yng ngogledd Cymru, yn enwedig yr A55 a rheilffordd gogledd Cymru. Gwn fod angen i nifer o bobl ddod at ei gilydd i ddatrys y broblem benodol honno, ond o ystyried diddordeb Llywodraeth Cymru mewn diogelu’r A55 yn benodol, buaswn yn ddiolchgar iawn pe gallai Llywodraeth Cymru gymryd yr awenau yn y mater hwn a dod â’r bobl hyn at ei gilydd er mwyn i ni allu bwrw ymlaen â diogelu’r rhan honno o’r arfordir, yn enwedig o ystyried y gwelliannau a wnaed mewn mannau eraill yn ardal Bae Colwyn.

Wel, mae’n broblem ac rydym yn dod â phobl at ei gilydd ac mae fy swyddogion yn parhau i weithio gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Conwy i geisio dod o hyd ateb priodol. Ond gwn nad oes penderfyniad wedi’i wneud eto, oherwydd rydym angen i’r gwaith hwnnw gael ei wneud. Felly, buaswn yn ddiolchgar pe gallech chithau annog eich awdurdod lleol.

The reality is, of course, Cabinet Secretary, that the Government has cut the capital budget for flood defences. Of course, that is going to place even more pressure on the need to develop alternative strategies and work with landowners, for example, to retain water in the uplands and so on and so forth. But, of course, the Government has been talking about that for many years and NRW has been talking about it for many years. But the move to that modus operandi hasn’t actually happened to the extent that would make a real difference. So, can I ask you what additional incentives you as a Government are considering in terms of landowners, to see that decisive shift in that way of working? And, more specifically, what consideration are you giving to providing enhanced incentives to landowners and farmers to use their land as overflow areas, because that would make a difference in areas such as the Conwy valley?

Nid wyf wedi cael y drafodaeth honno gyda chynrychiolwyr ffermio, ond credaf fod hynny’n rhywbeth y gallaf ei ystyried, yn sicr. Hoffwn atgoffa’r Aelodau ein bod yn dal i fuddsoddi £55 miliwn ledled Cymru yn ystod y flwyddyn ariannol hon, ac er i ni weld llifogydd yr wythnos hon, yn enwedig i lawr yn ne Cymru, credaf ein bod wedi eu gweld ar raddfa lai oherwydd yr amddiffynfeydd a roesom yn eu lle a’r buddsoddiad ariannol a wnaethom. Ond wrth gwrs, nid yw hynny’n gysur os ydych wedi cael llifogydd yn eich cartref.

Mae gennym y rhaglen rheoli risg arfordirol gwerth £150 miliwn hefyd, ac unwaith eto, rydym yn gweithio’n agos iawn gydag awdurdodau lleol i’w gweithredu. Ond yn sicr, byddwn yn fwy na pharod—. Rwy’n cyfarfod â’r undebau ffermio yn ystod yr wythnosau nesaf, a buaswn yn sicr yn fwy na pharod i gael y drafodaeth honno â hwy.

Diolch. Mae ein deddfau blaenllaw, Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, wedi sicrhau sylfaen gref cyn Brexit ac yn cyflawni mewn perthynas â’r Confensiwn ar Amrywiaeth Fiolegol, cytundeb Paris a nodau byd-eang y Cenhedloedd Unedig. Maent yn darparu cyfeiriad clir yn seiliedig ar rwymedigaethau rhyngwladol allweddol na fyddant yn newid o ganlyniad i Brexit.

Could I ask what assessment of the implications of Brexit for Wales as a GM-free nation has been made? Can I ask you to commit to protect that status in any negotiations that you have?

Ni chafodd hynny ei ystyried ar y cychwyn fel rhan o’r goblygiadau, ond yn sicr, byddwn yn parhau i arfer y dull rhagofalus a fabwysiadwyd gennym dros y blynyddoedd diwethaf.

Yn amlwg, nid yw’r amgylchedd yn parchu ffiniau neu derfynau. Beth yw barn Llywodraeth Cymru ynglŷn â’r math o system orfodi a fydd yn angenrheidiol ar lefel y DU ar gyfer polisi amgylcheddol wedi i ni adael yr UE? Mae tystiolaeth gan Brifysgol Aberystwyth i’r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol yn cyfeirio at drafodaethau ynglŷn â chreu llys amgylchedd y DU. Dywedodd cynrychiolydd o Brifysgol Efrog,

Nid wyf yn siŵr a oes angen iddo fod yn llys amgylcheddol ai peidio... ond pe bawn yn gyfreithiwr, buaswn yn eistedd yma’n dweud, "Na, mae angen llys newydd arnom".

Unwaith eto, nid wyf wedi edrych yn fanwl iawn ar fater cael llys. Mewn gwirionedd, byddaf yn cwrdd ag Andrea Leadsom yfory, felly mae’n sicr yn rhywbeth y gallaf ei drafod. Rydym wedi dweud yn glir iawn y bydd y pwerau sydd wedi’u datganoli i’r lle hwn ers 1999 yn aros yma. Efallai y byddant yn mynd i mewn i’r Ddeddf ddiddymu i ddechrau, ond bydd unrhyw bwerau yn dod i ni wedyn fel y gallwn gael ein polisïau amgylcheddol ein hunain yn y dyfodol.

Mae’r gyfarwyddeb ansawdd aer yn un o gyfarwyddebau pwysicaf yr UE. Mae’n ofynnol i lywodraethau sicrhau cydymffurfiaeth erbyn y dyddiad cynharaf posibl o ran lleihau cysylltiad cyn gynted â phosibl. Mae Rheoliadau Safonau Ansawdd Aer (Cymru) 2010 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru lunio a gweithredu cynlluniau ansawdd aer i fynd i’r afael â llygredd yn yr ardaloedd perthnasol, ac mae Caerdydd yn un ohonynt. Rwy’n siŵr y byddwch yn ymwybodol fod yr Uchel Lys, yn gweithredu ar ran y gweinyddiaethau datganoledig, wedi barnu bod y Llywodraeth wedi methu â chyrraedd y safon a bod Mr Ustus Garnham bellach wedi gorchymyn Llywodraeth y DU, a Llywodraeth Cymru yn ôl pob tebyg, i gynhyrchu cynlluniau newydd erbyn diwedd Ebrill 2017. Tybed a allech chi, yn eich trafodaethau gyda Andrea Leadsom, ddweud wrthym sut y byddwn yn cyflymu ein cynlluniau i leihau llygredd aer yng Nghaerdydd, sydd, fel y gwyddoch, yn lladd dros 40,000 bobl cyn eu hamser ledled y DU.

Wrth gwrs, rwy’n ymwybodol o ddyfarniad Uchel Lys Llywodraeth y DU. Bydd yr Aelodau’n ymwybodol fy mod yn ymgynghori ar hyn o bryd ynglŷn ag ansawdd aer a rheoli sŵn. Bydd yr ymgynghoriad hwnnw yn parhau tan 6 Rhagfyr. Rwy’n bwriadu defnyddio’r dystiolaeth a’r ymatebion a gawn yn rhan o’r ymgynghoriad hwnnw—defnyddio’r dystiolaeth wrth fwrw ymlaen erbyn y bydd angen i ni gyflwyno ein hymateb yn y gwanwyn y flwyddyn nesaf.

Diolch. Rydym yn gweithio i ddatblygu a hyrwyddo ein sector bwyd môr yng Nghymru ar gyfer marchnadoedd domestig a marchnadoedd allforio. Yn ddiweddar, lansiais y strategaeth bwyd môr newydd yn ystod Wythnos Bwyd Môr Cymru, gyda’r nod o dyfu gwerth economaidd y sector. Byddwn yn hyrwyddo’r sector eto yn nigwyddiad Seafood Expo Global yn 2017.

Thank you for that answer, Minister. The seafood strategy you’ve just alluded to—who actually owns that strategy? As I understand it, it’s Seafish Wales’s strategy and not the Government’s strategy. Can you, therefore, confirm that the Government agrees with the strategy and wants to see the aims of that strategy being realised and, specifically, given that the strategy gives a target of a 30 per cent growth in seafood produce from Wales, how would you attain that target, bearing in mind the aims that you have under the Environment (Wales) Act 2016 and, of course, the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015?

Lluniwyd y strategaeth drwy weithio—yn sicr, bu fy swyddogion yn gweithio—gyda’r diwydiant. Hwy a’i datblygodd. Fe’i lansiwyd gennyf fi, fel y dywedwch. A chredaf fod y Llywodraeth a’r diwydiant yn rhannu’r weledigaeth honno ar gyfer y strategaeth, sef diwydiant bwyd môr ffyniannus, bywiog, diogel a chynaliadwy yng Nghymru. Credaf ei bod yn hollol iawn ein bod yn hyrwyddo ansawdd a chynaliadwyedd cynhyrchion bwyd môr Cymru—mae hynny’n gwella’r enw da—ac i gyflawni hynny, bydd fy swyddogion, unwaith eto, yn gweithio nid yn unig gyda’r diwydiant, ond gyda phartneriaid eraill hefyd.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf hefyd yn cydnabod strategaeth bwyd môr Llywodraeth Cymru, sy’n anelu at gynnydd o 30 y cant yng nghynhyrchiant pysgodfeydd a dyframaeth erbyn 2025. Yn y strategaeth hon, rydych yn sôn am ehangu cynhyrchiant dyframaethol cynaliadwy, ac mewn perthynas â hynny, a allwch ddweud wrthym beth yn union y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog datblygiad cynaliadwy pysgodfeydd newydd yn nyfroedd Cymru?

Fel y dywedais, mae’n bwysig iawn, os ydym am gyflawni’r weledigaeth honno, fod gennym—. Mae hyrwyddo ansawdd a chynaladwyedd ein cynnyrch bwyd môr yn gam allweddol. Mae’n bwysig iawn fod unrhyw beth a wnawn yn y dyfodol yn seiliedig ar dystiolaeth ac ar wyddoniaeth, ac er enghraifft, dyna a wneuthum pan gytunais i ymestyn y gwely cregyn bylchog yng Ngheredigion.

Mae troseddau tirwedd, gan gynnwys tipio anghyfreithlon a gyrru anghyfreithlon oddi ar y ffordd, yn fater y mae Llywodraeth Cymru o ddifrif yn ei gylch ac yn ymrwymedig i roi sylw iddo. Mae Deddf Diogelu’r Amgylchedd 1990 a Deddf Cymdogaethau Glân a’r Amgylchedd 2005 yn darparu nifer o bwerau i ganiatáu i awdurdodau lleol ddelio â’r rhai sy’n cyflawni troseddau amgylcheddol.

Diolch, Weinidog. Yn ddiweddar, cadeiriais gyfarfod amlasiantaethol yng nghyrchfan eiconig y Cymoedd i dwristiaid, Ffordd Goedwig Cwmcarn, i drafod pryderon gwirioneddol ynglŷn â’r cynnydd mewn troseddau tirwedd, ac yn benodol ar Dwyn Barlwm. Roedd cynrychiolwyr o gynghorau Caerffili, Blaenau Gwent a Thorfaen yn bresennol, ynghyd â’r heddlu a’r gwasanaeth tân, yn ogystal â chomisiynydd heddlu a throseddu Gwent.

Ym mis Medi 2015, comisiynwyd pecyn cymorth troseddau tirwedd ar gyfer ucheldiroedd de-ddwyrain Cymru er mwyn datblygu pecyn cymorth arloesol i fynd i’r afael â throseddau tirwedd mewn ardal a gwmpesir gan sawl awdurdod lleol. Ariannwyd y prosiect pwysig hwn drwy gronfa natur arloesol Llywodraeth Cymru, sef cronfa gwerth £6 miliwn a gyhoeddwyd yn 2013 gan y Gweinidog Cyfoeth Naturiol a Bwyd, gyda’r nod o hybu camau gweithredu cydweithredol a chydgysylltiedig ar sail ardal. A wnaiff y Gweinidog amlinellu pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei roi i gynorthwyo’r awdurdodau lleol ac asiantaethau partner i fynd i’r afael â malltod troseddau tirwedd?

Diolch. Dyluniwyd cynllun rheoli cynaliadwy gwerth £10 miliwn ein rhaglen datblygu gwledig i ddarparu nifer o fanteision gan gynnwys mynd i’r afael â gweithredoedd gwrthgymdeithasol ac anghyfreithlon yn ein tirwedd fynyddig werthfawr. Unwaith eto, hoffwn annog pawb sydd â diddordeb yn hyn i gyflwyno datganiadau o ddiddordeb.

Fe sonioch am y pecyn cymorth troseddau tirwedd a gyflwynwyd fel rhan o’n prosiect Tirweddau Angof, rhan o’r gronfa natur. Mae’n amlinellu mecanweithiau ar gyfer rheoli, lliniaru a thrin ystod o ymddygiadau gwrthgymdeithasol mewn tirweddau mynyddig, ac yn nodi dull o weithredu y gellid ei drosglwyddo wedyn i ardaloedd eraill yng Nghymru.

Rwy’n ymwybodol o nifer o weithredoedd ers hynny i fynd i’r afael â throseddu yn uniongyrchol, gan gynnwys gweithgarwch i atal gyrru oddi ar y ffordd, mynd i’r afael â thipio anghyfreithlon, a rhwystrau tân i leihau effaith tanau bwriadol a thanau gwyllt naturiol.

Costiodd y broses o glirio deunydd a dipiwyd yn anghyfreithlon bron i £385,000 i gynghorau yn Nwyrain De Cymru yn 2014-15. Mae tipio anghyfreithlon yn niweidio’r dirwedd a chynefinoedd naturiol ac yn effeithio’n andwyol ar dwristiaeth, fel y dywedodd fy nghyd-Aelod, ac mae hefyd yn berygl iechyd i bobl sy’n cerdded gyda’u plant a’u hanifeiliaid anwes. Yn Nwyrain De Cymru, mewn gwahanol fannau, o dan bontydd, y tu ôl i safleoedd bws, y tu ôl i lwyni, pan fyddwch yn croesi ffyrdd bychain, a hyd yn oed ar rai ffyrdd deuol, mae tipio anghyfreithlon yn broblem ddifrifol iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Pa gamau pellach y gall Llywodraeth Cymru eu rhoi ar waith i fynd i’r afael â phroblem tipio anghyfreithlon yn Nwyrain De Cymru a chael gwared ar y broblem hon, fel Singapore yn y dwyrain pell, sy’n cosbi’r bobl sy’n cyflawni trosedd o’r fath yn llym? Diolch.

Rydym wedi buddsoddi llawer yn brwydro yn erbyn hyn, ac mae’n drosedd ac yn anghyfreithlon. Rydym wedi ariannu mentrau Taclo Tipio Cymru ers 2007 ac yn gweithio’n agos iawn gyda hwy. Un peth rydym yn ystyried ei wneud, wrth symud ymlaen, yw—mae rhai awdurdodau lleol wedi dweud wrthyf, ‘Weithiau, efallai mai dim ond un bag bin du a adawyd yno.’ Felly, rydym yn ystyried ymgynghori ynglŷn ag a ddylem weithredu hysbysiadau cosb benodedig am dipio anghyfreithlon ar raddfa fach, oherwydd, yn sicr, mae awdurdodau lleol wedi dweud wrthyf eu bod yn meddwl y byddai hynny’n helpu gyda’r broblem.

Mae beicio anghyfreithlon oddi ar y ffordd yn fath o drosedd tirwedd sy’n niweidio ein tirwedd naturiol ac sy’n gallu bod yn beryglus i’r cyhoedd hefyd. Yn ddiweddar, datgelodd Cyfoeth Naturiol Cymru fod 22 o bobl wedi cael eu harestio am feicio anghyfreithlon oddi ar y ffordd yn ne Cymru ym mis Tachwedd yn unig, ac mae llawer o drigolion rwyf wedi siarad â hwy yn fy etholaeth wedi tynnu sylw at y problemau a achosir gan y gweithgaredd hwn. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i’r afael â’r math hwn o drosedd tirwedd?

Diolch. Mae gyrru anghyfreithlon oddi ar y ffordd yn drosedd, felly mae’n fater i’r heddlu, ond rydym yn annog rhanddeiliaid ac aelodau o’r cyhoedd i weithio gyda’r heddlu a phartneriaid eraill, gan gynnwys Cyfoeth Naturiol Cymru ac awdurdodau lleol, i helpu i fynd i’r afael â’r mater hwn. Credaf ein bod wedi gweld cynnydd yn y math hwn o weithgaredd, felly mae’n bwysig iawn, fel y dywedais, fod yr holl bartneriaid yn dod at ei gilydd i fynd i’r afael â hyn.

Diolch. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithio gyda rheolwyr tir a rhanddeiliaid eraill i wella arferion gwaith a sicrhau gwelliannau i statws crynofeydd dŵr Cymru. Eleni, mae 97 o’n 103 o ddyfroedd ymdrochi dynodedig wedi cael eu dosbarthu’n ‘ardderchog’ neu’n ‘dda’, gan sicrhau bod traethau Cymru ymhlith rhai o’r goreuon yn Ewrop.

Do, gwelais y ffigur hwnnw ac rwy’n ddiolchgar i chi am eich ateb. Yn wir, mae’n newyddion da. Ond rwyf am ganolbwyntio ar yr hyn rydym yn ei wneud ar y gyfarwyddeb fframwaith dŵr, ac nid yw’r ystadegau ar gyfer dyfroedd mewndirol ac arfordirol lawn mor dda. Mewn gwirionedd, 37 y cant yn unig sydd mewn cyflwr ecolegol ‘da’ neu ‘ardderchog’. Rwy’n deall bod pethau fel diwydiant hanesyddol, addasiadau ffisegol a ffactorau eraill yn chwarae eu rhan, ond mae’n awgrymu, gan ddilyn ymlaen o’r hyn a ddywedoch yn awr, ein bod yn cael canlyniadau lle rydym yn gwneud ymdrech. Felly, fy nghwestiwn yw: pa fesurau rydych yn ystyried eu cyflwyno, Ysgrifennydd y Cabinet, er mwyn i ni allu hybu’r broses o wella ein holl ddyfroedd, gan gynnwys dŵr croyw yn benodol?

Diolch. Rydych yn llygad eich lle yn dweud bod 37 y cant o’r holl grynofeydd dŵr yng Nghymru wedi cyflawni statws ‘da’ neu well, ac rwy’n bwriadu cynyddu hynny yn y dyfodol. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn targedu eu hadnoddau i weithio gyda rheolwyr tir a rhanddeiliaid eraill i wella arferion gwaith, a chredaf y bydd hynny’n arwain at welliannau o ran statws. Rydych yn iawn ynglŷn â diwydiant hanesyddol, ac yn sicr, ers i mi ddod i’r swydd hon a chael golwg—gallwch weld bod llygredd o fwynfeydd metel segur, er enghraifft, yn un o’r rhesymau. Ond nid yw’n esgus ac mae angen i ni wneud mwy, felly rwyf wedi rhoi cyllid ychwanegol i Cyfoeth Naturiol Cymru fynd i’r afael yn benodol â’r mater pwysig hwnnw drwy’r prosiect adfer mwynfeydd metel. Mae llygredd amaethyddol hefyd yn fater pwysig yng Nghymru, ac unwaith eto, yn Sir Benfro, mae gennym broblem arbennig, felly unwaith eto, mae swyddogion yn gweithio’n agos iawn gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a’r gymuned amaethyddol fel y gallwn ddatblygu atebion ymarferol a chyraeddadwy mewn perthynas â’r mater hwn.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r cynllun rheoli basn afon diweddaraf ar gyfer Gorllewin Cymru yn cydnabod nifer o faterion pwysig o ran rheoli dŵr, gan gynnwys addasiadau ffisegol—megis newid cyrsiau dŵr a chodi adeiladau—a grybwyllwyd gan Joyce Watson yn gynharach, sy’n effeithio ar 25 y cant o’r amgylchedd dŵr yr ardal ar hyn o bryd. Felly, pa arweiniad neu gefnogaeth y gall Llywodraeth Cymru ei chynnig i awdurdodau lleol, ac yn wir, i randdeiliaid yng ngorllewin Cymru, er mwyn sicrhau nad oes unrhyw addasiadau newydd a wneir yn effeithio’n negyddol ar yr amgylchedd dŵr, a’u bod yn gynaliadwy ac mor amgylcheddol sensitif â phosibl?

Wel, fel y dywedais yn fy ateb i Joyce Watson, mae’n bwysig iawn fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithio gyda rheolwyr tir a rhanddeiliaid eraill, ac mae hynny’n cynnwys awdurdodau lleol. Rwyf wedi rhoi arian ychwanegol i fynd i’r afael â materion penodol, ond mae’n bwysig iawn fod y rhanddeiliaid a’r holl bartneriaid yn gweithio gyda’i gilydd mewn perthynas â’r mater hwn.

Nid ydym wedi crybwyll parthau perygl nitradau hyd yn hyn, sef un o’r arfau y mae’r Llywodraeth yn bwriadu eu defnyddio i fynd i’r afael ag ansawdd dŵr a dŵr ffo. A gaf fi dynnu sylw’r Gweinidog at ymagwedd a fabwysiadir mewn rhannau o Ffrainc, ac yn enwedig yn Llydaw, ac a welais dros yr haf, lle y maent yn defnyddio ymagwedd amaeth-goedwigaeth a elwir yn ‘bocage’, neu ‘argoed’, fel y byddem yn ei alw yn Gymraeg? Credaf fod gan y Llydawiaid air tebyg, ond nid wyf am roi cynnig ar yr ynganiad Llydewig. Mae’n ymwneud â phlannu gwrychoedd a choed, ac mae adroddiad gan yr UE yn dweud amdano, ei fod yn dangos

bod defnydd coed o faetholion yn lleihau crynodiad nitradau’r pridd, ac y gall dadnitreiddio leihau’r nitradau a gollir. Ar raddfa’r wahanfa ddŵr, roedd llif y nitradau a gâi eu cario ar wyneb y dŵr yn gostwng pan oedd dwysedd coed a gwrychoedd yn cynyddu.

Felly, efallai bod dewisiadau eraill ar gael yn lle’r modelau y mae’r Llywodraeth yn eu hystyried, a byddwn yn ei hannog i edrych ar sut y gallem ddefnyddio rhai nodweddion naturiol a phlannu coed a gwrychoedd naturiol i ymdrin â llif nitradau, fel dewis amgen, efallai, yn y parthau perygl nitradau.

Byddwn yn sicr yn fwy na pharod i edrych ar yr hyn a wneir yn Llydaw. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod yn ymgynghori ar hyn o bryd ar weithrediad y gyfarwyddeb nitradau yng Nghymru. Credaf fod yr ymgynghoriad yn dod i ben yn ystod yr wythnos neu ddwy nesaf. Felly, unwaith eto, byddwn yn annog pawb sydd â diddordeb i ddarllen yr ymgynghoriad ac i ymateb yn unol â hynny, ond wrth gwrs, rwy’n fwy na pharod i edrych ar arferion gorau mewn mannau eraill.

Diolch. Fy mlaenoriaeth yw cyflymu’r broses o newid i gymysgedd ynni carbon isel gyda pholisïau sy’n cefnogi ein hamcanion strategol fel Llywodraeth, fel y nodir yn ‘Symud Cymru Ymlaen’. Byddaf yn gwneud datganiad ym mis Rhagfyr a fydd yn amlinellu fy mlaenoriaethau ynni ar gyfer Cymru gyfan.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hateb. Mae’r de-ddwyrain, fel llawer o rannau eraill o’n gwlad, yn darparu cryn botensial ar gyfer cynhyrchu ynni lleol sy’n adnewyddadwy, yn ddibynadwy ac a allai fod o fudd i gymunedau lleol. Mae cynlluniau cyffrous ar y gweill i harneisio potensial ynni afon Ebwy ar safle hen bwll glo Navigation, ac i adfer gwres entropi isel o’r hen bwll hefyd. A wnaiff hi weithio gyda’r gymuned leol yng Nghrymlyn ac eraill sydd â diddordeb i wireddu’r potensial aruthrol ar gyfer cynhyrchu ynni ar safle hen bwll glo Navigation?

Gwnaf, yn sicr. Byddwn yn fwy na pharod i weithio gyda thrigolion lleol. Mae wedi bod yn braf iawn gweld prosiectau ynni cymunedol da iawn dros yr haf; agorais gynllun ynni dŵr yn ddiweddar nid nepell o Ferthyr Tudful. Felly, mae’n wych gweld y cymunedau hyn yn dod at ei gilydd, yn cyflwyno syniadau ar gyfer y cynlluniau hyn, a byddem yn hapus iawn i’w cefnogi â chyllid os yw hynny’n briodol.

Mae prosiectau ynni adnewyddadwy cymunedol yn rhoi mwy o reolaeth i gymunedau lleol dros gynhyrchu ynni. A all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrth y Cynulliad sut y mae rhaglen ynni lleol Llywodraeth Cymru yn annog a chefnogi prosiectau o’r fath yn ne-ddwyrain Cymru ac mewn mannau eraill?

Wel, fel y dywedais, rydym yn annog cymunedau ledled Cymru i ddod at ei gilydd i rannu syniadau ar gyfer cynlluniau ynni adnewyddadwy lleol. Mae gennym bot o arian. Credaf, ar hyn o bryd, fod gennym wyth. Credaf fod wyth wedi eu cwblhau a bod chwech ar y gweill, neu’r ffordd arall efallai, ond rwyf wedi gweld un neu ddau fy hun dros yr haf. Soniais am y cynllun ynni dŵr. Euthum i ymweld â fferm wynt gymunedol hefyd. Felly, mae’n braf iawn gweld y prosiectau hyn yn dod at ei gilydd, ac rwy’n fwy na pharod i gyfarfod ag unrhyw Aelod sy’n awyddus i mi gyfarfod â thrigolion, os oes angen, i drafod y cynlluniau hyn yn fwy manwl.

Mae Bil Cymru yn y Cyfnod Pwyllgor ar hyn o bryd yn Nhŷ’r Arglwyddi, ac ar ei ffurf bresennol, byddai’n datganoli pwerau cynllunio ynni i Gymru ar gyfer pob prosiect cynhyrchu hyd at 350 MW, ac mae hynny i’w groesawu oherwydd, yn wahanol i Neil Hamilton, rwy’n siŵr fod y ddau ohonom yn ymwybodol fod yna lawer iawn o gyfleoedd i economi de-ddwyrain Cymru a mannau eraill. Cyflwynwyd rhai gwelliannau yn Nhŷ’r Arglwyddi a fuasai’n galluogi Cymru i fwrw ymlaen â’r holl argymhellion yn ‘Dyfodol Ynni Craffach i Gymru’ y pedwerydd Cynulliad, a gynhyrchwyd gan bwyllgor yr amgylchedd. Byddai hyn yn caniatáu i’r Cynulliad ddeddfu ar bob agwedd ar gynhyrchu, trosglwyddo, dosbarthu a chyflenwi trydan, heblaw ynni niwclear. Fel y gwyddoch, Ysgrifennydd y Cabinet, yn aml dyma’r rhwystr i brosiectau bach, fod y trosglwyddwyr yn codi pris gwarthus o uchel ac yn lladd y prosiect. Felly, a fydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi’r gwelliannau ynni newydd hyn ym Mil Cymru?

Fe fyddwch yn gwybod bod swyddogion wedi bod yn trafod yn fanwl iawn gydag adrannau perthnasol y DU ynglŷn â’r darpariaethau caniatadau ynni yn y Bil. Aeth nifer o welliannau drwy Dŷ’r Cyffredin; rydym yn obeithiol iawn y bydd rhagor o welliannau’n cael eu gwneud i’r Bil wrth iddo fynd drwy Dŷ’r Arglwyddi i fynd i’r afael â’n pryderon eraill, a byddwn yn ei wylio yn ofalus iawn.

Diolch. Ar hyn o bryd rydym yn gwerthuso ein strategaeth wastraff er mwyn sicrhau y rheolir adnoddau i gynhyrchu manteision cynaliadwy i Gymru. Rydym yn parhau i weithio mewn partneriaeth â’r diwydiant pecynnu a sefydliadau megis WRAP i hybu’r broses o optimeiddio pecynnu ac i gyfyngu arno lle bo hynny’n bosibl, waeth beth fo’r deunydd.

Diolch. Efallai eich bod wedi gweld y rhaglen ‘Keeping a Lid On It’ ar BBC One neithiwr. Tynnai sylw at broblemau gyda chasglu biniau bob pedair wythnos yng Nghonwy. Ond un o’r materion a ddeilliodd o hynny yw bod oddeutu 70 y cant o’r ysbwriel ar draethau Cymru yn bolystyren/plastig, a bod pawb erbyn hyn yn defnyddio’r cwpanau polystyren hyn ar gyfer coffi a phopeth. Erbyn hyn, maent yn rhan sylweddol o’n safleoedd tirlenwi. Mae dros 100 o ddinasoedd ledled y byd wedi gwahardd, neu yn y broses o wahardd, deunydd pecynnu bwyd polystyren, a dywedodd eich rhagflaenydd y llynedd y byddai’n edrych i weld a oes unrhyw beth penodol y gallwn ei wneud yng Nghymru i fynd i’r afael â rhai o’r materion hyn. A allech amlinellu beth y byddwch yn ei wneud i fynd i’r afael â hyn? A wnewch chi ystyried ardoll ar eitemau o’r fath, ac a ydych mewn sefyllfa i adrodd ar ganfyddiadau’r prosiect ymchwil ar y cyd rhwng Prifysgol Abertawe a’r Gymdeithas Cadwraeth Forol a gomisiynwyd gan eich adran?

Ni welais y rhaglen, ond rwyf wedi darllen amdani heddiw, ac fe fyddwch yn ymwybodol fod Cymru yn bendant yn arwain ym maes ailgylchu. Pe baem yn aelod-wladwriaeth yn Ewrop, byddem yn bedwerydd drwy Ewrop, ond yn sicr, rydym ar y blaen yn y DU.

O ran eich cwestiynau penodol ynglŷn â pholystyren, nid wyf yn hollol siŵr pam eich bod yn credu hynny, gan ein bod wedi gwneud rhywfaint o ddadansoddi data mewn perthynas â hyn, ac nid ystyrir polystyren yn un o’r prif gyfranwyr at sbwriel yng Nghymru, ac eithrio ar lefel leol iawn, ger eiddo sy’n darparu bwyd brys, er enghraifft. Siopau bwyd brys annibynnol sy’n tueddu i ddefnyddio’r pecynnau bwyd polystyren hyn—nid yw’n cael ei ddefnyddio lawer ledled Cymru. Fodd bynnag, ni ddylid croesawu unrhyw sbwriel, ac rwy’n fwy na pharod i edrych ar bethau eraill.

Mewn perthynas ag ardoll ar bolystyren, unwaith eto, a fyddai pobl yn mynd—nid yw’r un fath â bag siopa—a fyddai pobl yn mynd â chynhwysyddion gyda nhw i gael eu bwyd? Felly, credaf fod angen i ni ystyried ymyriadau eraill cyn cyflwyno ardoll. Ond mae gennyf gryn ddiddordeb mewn deunydd pacio—wyddoch chi, cwpanau coffi untro. Rwy’n fwy na pharod i edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud mewn perthynas â hyn, i edrych a oes angen i ni ddeddfu, ac unwaith eto, yn fy nghyfarfod yfory gydag Andrea Leadsom, mae hyn ar yr agenda.

Rwy’n siŵr fod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol mai Rhydychen, yn gynharach eleni, oedd y ddinas gyntaf yn y Deyrnas Unedig i wahardd pecynnau na ellir eu hailgylchu oddi ar faniau tecawê yn y ddinas, ac o dan reolau newydd yno, mae’n rhaid i’r holl becynnau a llestri a ddefnyddir gan werthwyr stryd fod yn ddeunyddiau y gellir eu hailgylchu neu’n ddeunyddiau bioddiraddiadwy. Felly, credaf ein bod eisoes wedi dweud yma fod Cymru yn arwain mewn cynifer o faterion amgylcheddol. A allai edrych ar beth y gallwn ei wneud ynglŷn â hyn, oherwydd credaf ei fod i’w weld yn enghraifft dda o ble y gellid rhoi camau ar waith, ac a fuasai’n ystyried gwahardd pecynnau bwyd brys nad ydynt yn fioddiraddiadwy yng Nghymru?

Rwyf bellach wedi dod o hyd i’r ystadegau penodol sydd gennyf ynglŷn â pholystyren. Cynhaliwyd yr arolwg hwn gan Cadwch Gymru’n Daclus yn 2015-16, a gwelsant fod 5.2 y cant o sbwriel yn bolystyren, ond roedd y rhan fwyaf o hwnnw, 3.2 y cant, yn bolystyren arall—felly, nid deunydd pecynnu yn unig. Ond roedd 2 y cant yn eitemau bwyd brys. Rwy’n fwy na pharod i edrych ar ddeunydd pecynnu yn gyffredinol, a holl faes deunydd pecynnu, oherwydd wyddoch chi, pe gallem leihau deunydd pecynnu, credaf y byddai hynny’n helpu cymaint, ac er ein bod yn arwain o ran ailgylchu, gwyddom fod yna 50 y cant o wastraff bin du y gellid ei ailgylchu o hyd. Felly, mae angen i ni ystyried holl sbectrwm deunydd pecynnu yn y dyfodol.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.

Symudwn yn awr at eitem 3, sef cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad. Yr wythnos hon, atebir y cwestiwn gan Joyce Watson.

Diolch am y cwestiwn. Mae cyfanswm o 63 o ddamweiniau wedi cael eu cofnodi ar yr ystâd ers 2011. Roedd 43 ohonynt yn ddamweiniau gan staff y Comisiwn, dwy gan Aelodau’r Cynulliad, dwy gan staff cymorth Aelodau’r Cynulliad, dwy gan staff Llywodraeth Cymru, pedair gan gontractwyr, a 10 gan ymwelwyr cyhoeddus.

A gaf fi ddiolch i Joyce Watson am ei hymateb? O ystyried ei fod dros bum mlynedd, nid yw’n nifer fawr iawn o ddamweiniau, ond mae pob damwain yn un yn ormod. Beth sy’n cael ei wneud gan y Comisiwn i leihau nifer y damweiniau ar yr ystâd?

Wrth gwrs, mae’n rhaid dechrau drwy nodi achosion damweiniau, ac mae’r cynghorydd iechyd a diogelwch yn archwilio ystâd y Cynulliad yn rheolaidd gyda swyddog undeb llafur amser llawn. Caiff unrhyw beryglon a gofnodwyd eu hasesu a’u datrys yn gyflym, gyda hyrwyddwr iechyd a diogelwch ar gyfer pob adran. Ond pan fo damweiniau’n digwydd—ac fe fyddant yn digwydd—maent yn cael eu hymchwilio gan gynghorydd iechyd a diogelwch y Comisiwn, a fydd yn datblygu argymhellion a chamau gweithredu priodol. Gwneir archwiliadau dilynol i sicrhau eu bod wedi eu rhoi ar waith yn briodol ac yn effeithiol, ond mae atal bob amser yn well na gwella, felly mae holl staff y Comisiwn yn cael hyfforddiant ar ymwybyddiaeth iechyd a diogelwch fel rhan o’u proses gynefino, fel y mae’r Aelodau a’u staff cymorth hefyd.

Diolch yn fawr iawn.

Symudwn ymlaen yn awr at eitem 4, sef y datganiadau 90 eiliad. Daw’r datganiad 90 eiliad cyntaf gan Joyce Watson.

Diolch. Yn 1991, lansiwyd ymgyrch y Rhuban Gwyn am y tro cyntaf gan grŵp o ddynion yng Nghanada wedi i 14 o fyfyriwr benywaidd gael eu saethu ym Mhrifysgol Montreal, gan ofyn i ddynion arwyddo addewid i beidio byth â chyflawni, goddef na chadw’n dawel am drais yn erbyn menywod. Yn 1996, mabwysiadwyd yr ymgyrch yn Ne Affrica, ac yn 1998 lansiodd Womankind y Diwrnod Rhuban Gwyn cyntaf yn y DU. Yn 1991, cydnabu’r Cenhedloedd Unedig 25 Tachwedd yn swyddogol fel Diwrnod Rhyngwladol Diddymu Trais yn erbyn Menywod, ac mae’r rhuban gwyn bellach yn symbol o obaith am fyd lle y gall menywod a merched fyw heb ofni trais. Mae gwisgo’r rhuban gwyn hwnnw yn ymwneud â herio derbynioldeb y trais hwnnw.

Ers hynny, mae pob rhan o’r DU wedi mabwysiadu ymgyrch y Rhuban Gwyn, ac mae Cymru wedi chwarae rhan bwysig yn lledaenu’r neges honno, gan ymuno â’r mudiad byd-eang sy’n ceisio gwella sefyllfa menywod sy’n dioddef trais, ond hefyd yn y gobaith o leihau’r niferoedd sy’n dioddef.

Diolch yn fawr iawn. Yr ail ddatganiad 90 eiliad, Mark Isherwood.

Diolch. Fel llysgennad Girlguiding Clwyd, mae’n ddyletswydd arnaf i’w cynrychioli a dweud wrth eraill am yr hyn y mae Girlguiding yn ei wneud a’r cyfleoedd y maent yn eu rhoi i ferched a menywod ifanc. Y mis hwn, yn Llyfrgell Bwcle, agorodd arddangosfa ‘Gwthio Ffiniau’, a oedd wedi bod yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru cyn hynny, yn olrhain hanes Girlguiding yng Nghymru hyd yma. Hefyd y mis hwn, adroddodd yr astudiaeth genedlaethol ar ddatblygiad plant fod iechyd meddwl pobl a oedd yn aelodau o’r Sgowtiaid neu’r Geidiaid pan oeddent yn blant yn well yn ystod eu bywydau, gan nodi efallai mai’r gwersi ar wytnwch a phenderfynoldeb y mae sefydliadau o’r fath yn eu cynnig sy’n gyfrifol am y fath effaith gadarnhaol a pharhaol.

Mae cynllun strategol Girlguiding Cymru a lansiwyd yn ddiweddar, ‘Being Our Best—Bod Ein Gorau’, yn canolbwyntio ar bedwar maes allweddol: rhagoriaeth, hygyrchedd, galluedd a llais, ac yn cynllunio llwybr Girlguiding Cymru hyd at 2021. Eu gweledigaeth yw darparu rhaglen gyffrous, hwyliog a pherthnasol i ferched a menywod ifanc mewn byd cyfartal lle y gall pob merch wneud gwahaniaeth cadarnhaol, bod yn hapus ac yn ddiogel a chyflawni eu potensial. Bydd eu cynllun strategol newydd yn gymorth iddynt gyflawni eu gweledigaeth a sicrhau bod merched yng Nghymru yn mwynhau’r profiad gorau posibl gyda’r Geidiaid. Felly, gadewch i ni, gyda’n gilydd, gefnogi arweinwyr gwirfoddol Girlguiding Cymru yn eu hymrwymiad i ymestyn a chynnal hawliau’r holl ferched a menywod ifanc yn eu gofal.

Diolch yn fawr iawn. Daw’r datganiad 90 eiliad olaf yr wythnos hon gan Julie Morgan.

Thank you. Idloes Owen. A plaque was unveiled in memory of Idloes Owen at a house in Llandaff North recently. This was part of the seventieth anniversary celebrations of the national opera this year. Idloes Owen lived on Station Road, Llandaff North, in the 1940s. He was the founder, leader and producer of the Welsh National Opera. He was also Sir Geraint Evans’s first tutor. The son of a coalminer, he worked in a coalmine after leaving school at the age of 12. Following a period of illness, and with the support of the community, he managed to gather enough funds to allow him to study music at Cardiff University. Taking part were Ysgol Glan Ceubal, Hawthorn Primary School and Ysgol Gyfun Gymraeg Glantaf. The family who now live at the house are very happy to display the plaque in his memory.

Thank you very much.

Symudwn ymlaen at eitem 5 ar yr agenda, sef y cynnig i ddiwygio Rheol Sefydlog 26 mewn perthynas â Biliau Aelodau. Galwaf ar aelod o’r Pwyllgor Busnes i gynnig y cynnig—Paul Davies.

Yn ffurfiol.

Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Gan fod y cynnig wedi ei dderbyn, rwy’n falch o gyhoeddi y bydd y Llywydd yn cynnal y bleidlais gyntaf ar 25 Ionawr 2017. Bydd y Swyddfa Gyflwyno yn cysylltu â’r Aelodau gyda manylion ynglŷn â sut i gymryd rhan yn y bleidlais honno.

Eitem 6 yw’r ddadl gan Aelodau unigol o dan Reol Sefydlog 11.21 ar amaethyddiaeth fanwl. Galwaf ar Lee Waters i gynnig y cynnig—Lee.