National Assembly for Wales

I call the National Assembly to order.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Janet Finch-Saunders.

Mae dros 99 y cant o fusnesau fferm cymwys wedi cael eu talu.

Diolch. Mae’n rhaid i mi godi’r cwestiwn hwn, a dweud y gwir, yn sgil fy mhryderon dwys fy hun am y ffordd y mae taliadau sylfaenol sy'n dal heb eu talu i'n ffermwyr wedi eu trin, a phroses eich adran Llywodraeth eich hun. Cyflwynodd dwy fil ar bymtheg a chwe deg a thri o ffermwyr eu ceisiadau ym mis Mehefin 2015, ond 12 mis yn ddiweddarach, mae tua 171 yn dal i fod heb gael unrhyw daliad. Yn wir, yn Aberconwy, rwyf wedi cynrychioli ffermwyr sydd wedi aros sawl mis am daliad heb unrhyw gydnabyddiaeth o’u cais, a llawer yr addawyd iddynt eu bod wedi cael eu talu, pan, mewn gwirionedd, nad ydynt—roedd un am £60,000. Brif Weinidog, mae oedi mor hir yn rhoi bywoliaeth ffermwyr mewn perygl yn awr. Mae taliadau nad ydynt wedi eu gwneud yn achosi straen a rhwystredigaeth aruthrol. Brif Weinidog, a wnewch chi edrych i mewn i drefn eich adran Llywodraeth eich hun yn hyn o beth, er mwyn sicrhau nad yw ein ffermwyr gweithgar a cheidwaid ein cefn gwlad yn wynebu chwalfa ariannol posibl oherwydd oediadau eich adran Llywodraeth eich hun?

Ailadroddaf eto yr ateb a roddais i'r cwestiwn gwreiddiol: mae dros 99 y cant o fusnesau fferm cymwys wedi cael eu talu—wedi cael taliad o’r cynllun taliadau sylfaenol. Os oes ffermydd unigol lle ceir anawsterau, y peth iawn i'w wneud yw codi’r anawsterau hynny gyda'r Gweinidog, fel y gellir eu hystyried ar ran yr unigolion hynny. Ond rydym ni’n perfformio'n well na Lloegr a'r Alban yn gyson, flwyddyn ar ôl blwyddyn pan ddaw i dalu ein ffermwyr.

I’m sure, First Minister, that you, like me, regret the fact that so many farmers voted to leave the European Union and that there’s no doubt that that did happen. One of the reasons that they gave me for considering that, when I discussed the issue with them, was not that the payments were late but that penalties and fines would follow minor disagreements or minor errors, as were identified by civil servants in the claims for these payments. Now, you’ve lost a great deal of confidence among the farming community because of those penalties, when Phil Hogan and the European Commission had said that it would be possible to be flexible. Although that’s water under the bridge now, can you now actually revive the reputation of the Welsh Government among farmers by looking at the situation where penalties follow what should be a discussion between you as a Government and farmers about their payments?

May I ask the Member to write to me with more details? Of course, we have been following the regulations that exist at present and, of course, we have been paying farmers much more quickly than is the case in Scotland or England. But as regards the details of the individual farmers, I’d be pleased to receive a letter in order to consider exactly what’s happened.

Cafodd saith deg wyth o ffoaduriaid o Syria eu hailsefydlu yng Nghymru ddiwedd mis Mai a byddem yn disgwyl i fwy gyrraedd Cymru yn ystod y misoedd nesaf.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna. Mae wedi bod yn annymunol iawn clywed am y sylwadau hiliol sydd wedi cynyddu ers canlyniad refferendwm yr UE ac rydym ni’n gobeithio na fydd hynny’n effeithio ar y croeso gwirioneddol dda a roddwyd yng Nghymru i’r ffoaduriaid o Syria. Ond beth arall y mae’r Prif Weinidog yn ei gredu y gellir ei wneud i helpu plant sy'n ffoaduriaid yn benodol, a phlant ar eu pennau eu hunain sy'n ceisio lloches, fel eu bod yn cael cymaint o gymorth â phosibl gan awdurdodau lleol a'r cymunedau lle y cânt eu lleoli?

Gallaf hysbysu'r Aelod y sefydlwyd y tasglu gweinidogol ar gyfer ffoaduriaid o Syria, fel y bydd yn gwybod, ym mis Tachwedd 2015. Mae hwnnw wedi ei gefnogi gan fwrdd gweithrediadau. Ceir is-grŵp plant i'r bwrdd gweithrediadau, a bydd hwnnw’n sicrhau cydgysylltiad cynlluniau newydd i gymryd plant sy'n ffoaduriaid o'r dwyrain canol a gogledd Affrica, plant ar eu pennau eu hunain sy'n ceisio lloches o wersylloedd yn Ewrop, a phlant ar eu pennau eu hunain sy'n ceisio lloches sydd wedi cyrraedd yng Nghaint. Mae cynhadledd yn cael ei chynnal ar 12 Gorffennaf gan y Swyddfa Gartref gyda'r awdurdodau lleol i lansio'r cynllun trosglwyddo cenedlaethol yng Nghymru.

Brif Weinidog, hoffwn adleisio’r pryderon a godwyd gan Julie Morgan o ran y sylwadau hiliol sydd wedi digwydd ers y bleidlais Ewropeaidd yr wythnos diwethaf, a byddwn yn condemnio'r dull hwnnw o ymateb i'r refferendwm Ewropeaidd. Ond tybed a ydych chi wedi ystyried sut, yn y dyfodol—gyda’r Gweinidog cymunedau, o bosibl—y gallwn ni geisio dod â chymunedau at ei gilydd. Oherwydd, pleidleisiodd llawer o bobl yn y refferendwm hwn, boed hynny am resymau o bleidleisio yn erbyn y sefydliad neu bleidleisio yn erbyn tlodi yn eu hardaloedd lleol. Sut y gallwn ni nawr, gan roi’r bleidlais o’r neilltu, geisio dod â phobl at ei gilydd, i symud ymlaen fel cenedl fel nad ydym yn gweld sefyllfaoedd yn y dyfodol lle mae pobl wedi eu rhannu ac yn troi yn erbyn ei gilydd yn eu cymunedau eu hunain?

Nid oes amheuaeth bod ein cenedl wedi ei rhannu, ac mae'n bwysig bod y cydlyniad hwnnw’n cael ei ailsefydlu. Nid wyf yn credu bod y rhaniad hwnnw wedi ymddangos yn sydyn. Nid wyf yn credu, yn sydyn, bod pobl wedi newid eu meddyliau o ran y ffordd y maen nhw’n gweld pobl eraill. Bydd lleiafrif bach bob amser sy'n teimlo felly—mae hynny'n wir am bron i bob gwlad yn y byd, yn anffodus. Ond, na, rwy’n meddwl bod rhaid i’r pwyslais nawr fod —a byddaf yn sôn amdano yn ddiweddarach, yn y ddadl—mai nawr yw'r amser i ailadeiladu ac uno Cymru, ein cenedl, er mwyn gwneud yn siŵr nad yw’r hyn yr ydym ni wedi ei weld fel chwalfa mewn rhai cymunedau, o ran cydlyniant, yn rhywbeth y dylem ni ei weld yn y tymor hir.

Brif Weinidog, a gaf i ymuno â'r rhai sydd eisoes wedi mynegi eu condemniad o'r ymosodiadau a’r beirniadaethau hiliol sydd wedi digwydd ar gyfryngau cymdeithasol ac mewn mannau eraill yn y diwrnodau diwethaf? Ond a allwch chi hefyd ymuno â mi i ganmol gwaith cymunedau ffydd ledled Cymru, sydd wedi gwneud eu gorau glas i amddiffyn y ffoaduriaid hynny o Syria a phobl sydd wedi dod i Gymru i ffoi erledigaeth yn eu gwledydd, ac, yn arbennig, Eglwys Uniongred Syria, sydd, wrth gwrs, â chynrychiolaeth gref yma yng Nghymru ac sydd wedi ymgysylltu'n gadarnhaol iawn gyda’r fforwm cymunedau ffydd, yr ydych chi, wrth gwrs, yn ei gadeirio, a gwaith y Cynulliad, gyda'r grŵp trawsbleidiol ar ffydd?

Ydy, mae'r fforwm cymunedau ffydd wedi bod yn hynod ddefnyddiol o ran nodi problemau wrth iddynt godi, a chynllunio ar gyfer y dyfodol hefyd. Ac mae'n enghraifft wirioneddol o’r rhai hynny o lawer o wahanol grefyddau yn gweithio gyda'i gilydd er y budd cyffredin o hybu lles dynoliaeth, os caf ei roi felly. Mae'n fforwm sy'n gweithio'n dda iawn, ac edrychaf ymlaen at ei weld yn parhau yn y dyfodol.

Nodaf fod Casnewydd, Caerdydd ac Abertawe i gyd yn y 10 uchaf o ddinasoedd y DU o ran derbyn ffoaduriaid. A oes gennym ni unrhyw syniad beth yw cyfanswm y gost i awdurdodau lleol yng Nghymru o ddarparu tai i’r mewnlifiad diweddar o ffoaduriaid?

Mae 78 ohonyn nhw—nid yw’n gost sylweddol, ac rydym ni’n disgwyl i’r costau hynny gael eu talu’n llawn neu'n rhannol gan y Swyddfa Gartref.

We now move to questions from the party leaders, and the first question to the First Minister this week is from the leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, hoffwn uniaethu’n gyntaf oll â'r teimladau a fynegwyd gan Aelodau eraill—nid oes lle ar gyfer unrhyw anoddefgarwch, ac, yn enwedig, hiliaeth, yn unrhyw ran o'n gwlad, boed hynny yma yng Nghymru neu yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. Ac rwy’n sefyll ysgwydd wrth ysgwydd ag unrhyw Aelod ac unrhyw sefydliad sy'n sefyll i amddiffyn y rhyddid hwnnw, i wneud yn siŵr y gall pobl siarad yn rhydd ac yn agored mewn unrhyw ran o'r wlad hon. Ac ni allwn ganiatáu i unrhyw deimlad sy’n mudlosgi i halogi'r ddemocratiaeth sydd mor annwyl i ni, i ni ein hunain ac i'r wlad wych hon sydd gennym ni.

Brif Weinidog, hoffwn ofyn i chi—. Yr wythnos diwethaf, cawsom y refferendwm, rydym yn deall y canlyniad, mae'r canlyniadau’n datblygu o'n blaenau, a bydd trafodaethau’n cychwyn yn fuan. Dros y penwythnos, dywedasoch nad eich etholiad chi oedd hon, ar y rhaglen 'Sunday Supplement'. Mae'r refferendwm sydd newydd gael ei gynnal yn un hollbwysig, ac, mewn gwirionedd, er clod i chi, dywedasoch, yn ôl ar ddechrau ymgyrch y refferendwm, mai hon oedd y bleidlais bwysicaf ers cenhedlaeth ac yn bleidlais am byth. A allwch chi fy sicrhau i mai dim ond camgymeriad cyfryngol oedd hwnna ar 'Sunday Supplement', ac y gwnaethoch chi ymgysylltu'n llawn, ac na wnaethoch chi ystyried y refferendwm hwn fel refferendwm rhywun arall i’w ymladd?

Wel, nid dyma’r tir y byddwn i wedi ei ddewis, na’r amseriad—dywedais hynny wrth y Prif Weinidog. Ond mae'n bwysig ein bod ni wedi cael y refferendwm, ac mae'r canlyniad yn hysbys erbyn hyn.

Nid yw’n gymeradwyaeth frwd felly, yw hi, Brif Weinidog? Rwyf yn credu ei bod hi’n bwysig i ni ddeall sut y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn paratoi ar gyfer canlyniad y refferendwm. Yn amlwg, mae'r Canghellor wedi cadarnhau bod Llywodraeth y DU, waeth beth fo’i safbwynt yn y refferendwm hwnnw, wedi bod yn paratoi ar gyfer y ddwy sefyllfa. Ac, yn amlwg, ceir bobl sy'n derbyn arian a grantiau Ewropeaidd, a bydd hynny'n parhau, cyhyd ag ein bod yn rhan o’r gronfa Ewropeaidd ac yn talu i mewn iddi. Ond pa waith a gafodd ei wneud a’i gomisiynu gennych chi fel Prif Weinidog, o fewn Llywodraeth Cymru, i wneud yn siŵr bod y ddau ganlyniad yn cael eu modelu a bod Llywodraeth Cymru yn y sefyllfa orau posibl i gynorthwyo gyda gwybodaeth a chymorth, beth bynnag fyddai canlyniad y refferendwm hwnnw?

Wel, bydd hynny’n rhan o'r ddadl yn nes ymlaen. Ond, gallaf ddweud ei bod yn amhosibl modelu’r canlyniad. Nid oes gennym unrhyw syniad sut y bydd y cytundeb terfynol yn edrych. Tan y bydd gennym ni ddealltwriaeth o hwnnw, a ydym ni’n gwybod a fydd mynediad at y farchnad sengl? Rydym ni’n gwybod bod pobl Cymru wedi pleidleisio i adael yr UE. Y tu hwnt i hynny, nid ydym yn gwybod pa fath o fodel yr ydym ni'n mynd i’w gael ymhen dwy flynedd a tan i ni weld y model hwnnw bydd yn anodd iawn cynnig barn arno. Gwn ei fod o blaid pobl yn symud yn rhydd; dywedodd hynny heddiw. Mae hefyd o blaid arian Cymru’n cael ei gadw yn Llundain, yn y Trysorlys, sy’n rhywbeth arall a ddywedodd heddiw. Mae'n rhaid i mi ddweud wrtho fod llawer o bobl wedi dweud wrthyf ar garreg y drws, pan ofynnwyd iddynt am brosiectau cyllid arian Ewropeaidd yn eu cymunedau, dywedasant, ‘Ein harian ni oedd ef beth bynnag'. Rwyf wedi ysgrifennu at y Prif Weinidog yn dweud fy mod i’n disgwyl i bob un ceiniog—pob un geiniog—y byddwn yn ei cholli pan na fyddwn yn gymwys i dderbyn cyllid Ewropeaidd mwyach, i gael ei thalu gan Lywodraeth y DU a bod yr arian hwnnw’n dod i Gymru. Mae ef wedi dweud heddiw nad oes ots ganddo os yw'r arian hwnnw o dan glo yn y Trysorlys yn San Steffan. Yr arian hwn yw’r arian sydd yno ar gyfer pobl Cymru. Nid lle Trysorlys y DU na’i le yntau yw amharu ar eu hawliau.

Brif Weinidog, ni ddywedais 'o dan glo yn y Trysorlys'. Dywedais y bydd model newydd ar gyfer y ffordd y bydd Llywodraeth yn gweithredu mewn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. Rwyf wedi gofyn dau gwestiwn i chi heddiw. Y cwestiwn cyntaf oedd: a wnaethoch chi ymrwymo eich hun yn llawn i'r refferendwm? Ni wnaethoch ymateb i'r cwestiwn hwnnw. Gofynnais i chi pa waith modelu yr oedd Llywodraeth Cymru wedi ei wneud i ymdrin â chanlyniad y refferendwm—nid y trafodaethau; canlyniad y refferendwm—oherwydd ceir rhyngweithio yn ddyddiol gyda sefydliadau ledled Cymru sydd wedi cael eu cefnogi gan Lywodraeth Cymru ac sy’n derbyn arian Ewropeaidd? Ac mae hwnnw’n gwestiwn cwbl resymol i’w ofyn: pa waith paratoadol a wnaed gan Lywodraeth Cymru i ymdrin â dau ganlyniad posibl y refferendwm? Nid ydych chi wedi rhoi ateb i mi ar hynny.

O ran y trydydd cwestiwn felly, os nad wyf i'n mynd i gael unrhyw atebion gennych chi heddiw, a wnewch chi estyn allan at bob math o farn wleidyddol i sicrhau bod eu safbwyntiau’n cael eu cynrychioli yn y trafodaethau o Gymru yn y dyfodol, oherwydd yn amlwg, o’r pleidiau o fy mlaen, ni chafodd y safbwyntiau hynny eu cynrychioli yng nghanlyniad y refferendwm? Ac mae'n bwysig bod pob barn yn cael ei hystyried fel y gall llais Cymru gael ei glywed yn eglur, yn uchel ac, yn anad dim, gan wneud yn siŵr bod yr ymrwymiadau sydd eu hangen arnom yn cael eu dychwelyd i Gymru, ac mae hynny'n golygu bod pob ceiniog sy’n ddyledus i Gymru yn cael ei derbyn yma yng Nghymru a’i gwario yma yng Nghymru.

Wel, gallaf ddyfynnu ei union eiriau wrtho’n uniongyrchol. Dywedodd, 'Pam ddylai Llywodraeth Cymru drin yr arian?' Dyna’n union a ddywedodd yn y gynhadledd i'r wasg, a dywedodd, 'Pam na ddylai'r arian ddod yn syth o San Steffan, gan osgoi deddfwrfa a Llywodraeth etholedig pobl Cymru?' Mae wedi sôn dro ar ôl tro am yr angen i Brydain, fel y dywedodd yn ei ddadl, fwynhau ei rhyddid a'i sofraniaeth, fel y dywedodd. Mae'n meddwl ei bod yn druenus na ddylai pobl Cymru gael mynediad at arian sydd ar gael iddyn nhw nawr. Mae angen iddo fe, fel arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, ddechrau meddwl fel pe byddai’n Gymro a dechrau edrych ar bethau o safbwynt Cymru oherwydd, rwy’n dweud wrthych chi nawr, mae mewn gwahanol sefyllfa i UKIP er tegwch iddyn nhw, gan fod UKIP wedi bod yn dweud, 'Dylai, dylai pob ceiniog o'r arian hwnnw ddod i Gymru a chael ei gwario yng Nghymru'. Nid yw e’n dweud hynny. Nid yw e’n dweud hynny, ac mae'n hen bryd i ni gael syniadau mwy eglur gan y Ceidwadwyr. Do, rwy’n gwybod bod pobl wedi pleidleisio i adael. Ni fydd dim yn newid hynny. Ni all unrhyw beth atal hynny. Nid oes ganddo fe unrhyw syniad beth fydd yn digwydd nesaf—dim syniad o gwbl. Byddwn yn esbonio’r ffordd ymlaen o’n safbwynt ni, gan gofio'r hyn y mae pobl wedi ei ddweud—nid oes modd dianc rhag yr hyn y mae pobl wedi ei ddweud—ond, fel y dywedais, o'n safbwynt ni, mae hwn yn arian sydd wedi bod yn dod i Gymru, mae hwn yn arian a ddylai barhau i ddod i Gymru. Dyna hawl pobl Cymru. Mae'n hawl nad yw ef yn ei barchu.

The leader of the opposition, Leanne Wood.

Diolch, Lywydd. Rwyf i’n craffu arnoch chi heddiw â chalon drom, Brif Weinidog. Byddaf yn ymateb yn llawn i ddadl yr UE yn ddiweddarach. Ond, mae'n bwysig canolbwyntio ar yr hyn yr ydych chi’n gyfrifol amdano nawr ac, yn arbennig, y ddarpariaeth o wasanaethau cyhoeddus, er gwaethaf y cythrwfl gwleidyddol ehangach. A gaf i ddweud a rhoi ar y cofnod yn gyntaf oll y dylai bob un ohonom gondemnio’r cynnydd a adroddwyd mewn digwyddiadau hiliol ers cynnal y refferendwm? Nid oes unrhyw le i hiliaeth yng nghymdeithas Cymru a gwn eich bod yn cytuno â mi ynglŷn â hynny.

Gan symud ymlaen nawr at y GIG, mae ein GIG yn elwa ar gymysgedd o staff cynhenid ​​a rhyngwladol. Mae tua 500 o feddygon o'r Undeb Ewropeaidd yn gweithio yn y GIG yng Nghymru. Dros yr wythnosau nesaf, byddant yn cyflawni llawdriniaethau, yn achub bywydau, yn iachau cleifion, fel pe na byddai’r refferendwm erioed wedi digwydd. A allwch chi’n gyntaf oll ddweud wrthym faint o arian ychwanegol yr ydych chi'n ei ddisgwyl i'r GIG yng Nghymru o ganlyniad i'r addewid a wnaed gan yr ymgyrch i adael? Yn ail, a fyddech chi’n barod i gyfathrebu â’n holl staff gwasanaethau cyhoeddus o wledydd eraill yr UE, a dweud wrthynt yn uchel ac yn eglur bod croeso iddyn nhw o hyd yma yng Nghymru?

O ran y cwestiwn cyntaf, mae hi’n gwybod yr ateb cyn iddi ofyn i mi, sef nad ydym yn disgwyl unrhyw arian o ganlyniad i'r addewid hwnnw; mae wedi ymddatod eisoes. Mae'r rhai â’i gwnaeth wedi cyfaddef nad dyna’n union yr oedden nhw’n ei olygu. Felly, dyna ni—byddwn yn aros i weld beth fyddan nhw’n ei wneud pan fyddant yn mynd i mewn i lywodraeth. Ond rwy’n cytuno'n llwyr â'r hyn y mae hi'n ei ddweud: ni fyddai ein GIG yn gweithio heb staff meddygol a nyrsio o wledydd eraill, ac mae'n gwbl hanfodol eu bod yn teimlo bod croeso o hyd iddyn nhw yng Nghymru. Gwn ei bod wedi dweud hynny’n gryf. Rwy’n ymuno â hi yn hynny, oherwydd ein bod ni’n gwybod bod cymaint o ddinasyddion gwledydd eraill wedi darparu cymaint o ofal a chymaint o iachâd a thriniaethau i gymaint o'n pobl, ac mae croeso iddyn nhw yn ein gwlad.

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Mae'r posibilrwydd o adael yr Undeb Ewropeaidd eisoes wedi rhoi economi'r DU mewn ansicrwydd dwfn. Ond, i Gymru, ceir risg ychwanegol i fuddsoddiad cyfalaf ar gyfer rhai o ymrwymiadau eich maniffesto, ac i ddiwydiant hefyd. Bwriedir i fetro’r de-ddwyrain, er enghraifft, gael ei ariannu yn rhannol gan gronfeydd strwythurol Ewrop, a allai gael eu sicrhau tan 2020 yn unig, os gellir eu sicrhau o gwbl. A allwch chi ddweud wrthym, felly, beth fydd yn digwydd nawr i fetro de Cymru, ac i’r prosiectau trafnidiaeth yr ydych chi wedi eu haddo ar gyfer y gogledd hefyd? Gan droi at ddiwydiant hefyd, a allwch chi ddweud beth sy’n debygol o ddigwydd i Tata Steel a dyfodol Port Talbot nawr, yn ogystal â gweithfeydd dur eraill yng Nghymru?

O ran y cwestiwn cyntaf, ysgrifennais at Brif Weinidog y DU ddoe. Gofynnais iddo sicrhau pob ceiniog y byddem ni’n ei cholli, i wneud yn siŵr bod hynny’n dod i Gymru. Os caiff yr addewid hwnnw ei gadw, yna gallwn fwrw ymlaen â'r metro a phrosiectau eraill. Os nad yw’r addewid hwnnw’n cael ei gadw, yna mae bylchau ariannol sylweddol mewn nifer o brosiectau a fyddai o fudd i bobl Cymru. Felly, rwy’n disgwyl i’r addewid hwnnw a wnaed mor gyhoeddus gael ei gadw. O ran Tata, mae wedi creu ansicrwydd—llawer mwy o ansicrwydd dros y diwrnodau diwethaf. Yr anhawster yw bod y diwydiant ceir yn dal yn ôl tan iddo weld sut gytundeb masnach fydd ar gael. Maen nhw wedi dweud hynny’n gyhoeddus. Gan fod Tata yn cyflenwi cymaint o weithgynhyrchwyr ceir yn y DU, yna mae'n amlwg bod y diwydiant dur hefyd mewn sefyllfa lle nad yw'n gwybod beth sy'n digwydd. Mae ansicrwydd yn beth gwael. Fy marn i yw y dylai erthygl 50 gael ei rhoi ar waith cyn gynted â phosibl. Rwy'n credu bod aros misoedd a misoedd amdano ddim ond yn ychwanegu at yr ansicrwydd hwnnw. Gwell bod pobl yn gwybod lle maen nhw’n sefyll yn hytrach na pheidio â gwybod beth sy'n mynd i ddigwydd am fisoedd lawer a blynyddoedd lawer. Ond nid yw ansicrwydd byth yn mynd i fod o gymorth o ran buddsoddiad: dyna pam mae’n rhaid i’r broses ddechrau cyn gynted â phosibl, a chael ei chwblhau cyn gynted â phosibl.

Gan droi nawr felly at y darlun ehangach o fewn y DU a thu hwnt, hoffwn weld trefniadau’n cael eu gwneud i ddiogelu statws cyfansoddiadol Cymru, ein deddfwriaeth, ein cyllid, a'n perthynas fasnachu â gweddill Ewrop tra byddwn yn tynnu'n ôl dros y blynyddoedd nesaf. Mae Llywodraeth y DU yn sefydlu uned gwasanaeth sifil benodol i lywyddu dros Brexit, ac mae Prif Weinidog y DU wedi dweud y bydd pob Llywodraeth ddatganoledig yn cymryd rhan lawn yn y broses o wneud penderfyniadau dros drafodaethau’r UE. Mae angen i ni fod yn eglur: nid pleidlais i ganolbwyntio unrhyw bwerau ychwanegol yn San Steffan oedd pleidlais yr wythnos diwethaf, a gwnaed addewidion yn ystod yr ymgyrch honno i sicrhau ein cyllid. Sut gwnewch chi symud yn gyflym nawr i sicrhau'r cytundeb gorau posibl i Gymru yn yr holl gythrwfl hwn, a sut gwnewch chi weithio gydag eraill i achub y sefyllfa dros y wlad hon hyd eithaf ein gallu, yn enwedig o ystyried yr anhrefn yn Llywodraeth y DU ac yn eich plaid eich hun yn San Steffan?

Wel, y peth cyntaf y mae’n rhaid i ni ei gyfleu yw sefydlogrwydd yng Nghymru a sicrwydd i fyd busnes. Rwyf wedi gofyn i'r Ysgrifennydd lunio nifer o bwyntiau y gallwn eu gwneud i fyd busnes i wneud yn siŵr ei fod yn deall ein bod yn sicr yn gweld Cymru fel man sydd ar agor i fusnes. Mae hynny'n hynod o bwysig. O ran yr hyn sydd i ddod yn y dyfodol, rwy’n croesawu'r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog o ran cynnwys Cymru, ond gwn nad yw'n gallu siarad dros Brif Weinidog nesaf y DU, a allai fod â gwahanol farn. O ystyried hynny, byddwn yn sefydlu tîm arbenigol yn ein swyddfa ym Mrwsel a fydd yn gyfrifol am siarad a thrafod yn uniongyrchol â'r Comisiwn Ewropeaidd. Nid oes yn rhaid i hynny fod yn hytrach na gweithio gyda Llywodraeth y DU, ond mae angen i ni wneud yn siŵr bod gan Gymru lais, a llais cryf. Ni allwn ddianc rhag y ffaith bod Cymru wedi pleidleisio i adael, felly nid oes cwestiwn o geisio mynd y tu ôl i ddyfarniad yr etholwyr, ond nid yw hynny'n golygu nad oes rhaid i ni weithio'n galed i wneud yn siŵr bod Cymru’n cael y cytundeb gorau posibl. Mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr ein bod ni’n gwneud hynny. Ni fyddwn yn ymddiried yn rhai o'r bobl yr wyf i wedi eu gweld, os byddant mewn Llywodraeth yn Llundain ym mis Medi, i gael y cytundeb gorau i Gymru, ac mae hynny'n hollbwysig, a dyna’r ydym ni’n bwriadu ei wneud.

The leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Brif Weinidog, nid wyf yn disgwyl i chi groesawu canlyniad y refferendwm ddydd Iau diwethaf gyda chymaint o frwdfrydedd ag y gwnes i, ond pleidleisiodd Cymru yn bendant dros adael yr UE, ac yn wir pleidleisiodd fwyafrif ym Mhen-y-bont ar Ogwr a’r Rhondda i adael yr UE, ond roedd sefydliad gwleidyddol Cymru—Llafur, Plaid Cymru a'r Democratiaid Rhyddfrydol—yn unffurf o blaid aros, ac roedd holl ACau y pleidiau hynny yn y lle hwn o blaid aros. Yr hyn rwy’n awyddus i’w wneud nawr yw edrych ymlaen at y dyfodol, ac ailadroddaf yr hyn a ddywedasoch funud yn ôl, bod UKIP yn credu y dylai pob un bunt y mae’r UE yn ei wario o arian trethdalwyr Prydain yng Nghymru ar hyn o bryd ddod i Lywodraeth Cymru i gael ei gwario yma. Felly, byddwn yn rhoi pob cefnogaeth posibl i chi yn yr ymdrech hon. Oni fyddai'n well, felly, yn yr ysbryd o gydweithredu y gwnaethoch gychwyn eich gweinyddiaeth yn y Cynulliad hwn, i gynnwys arweinydd y Ceidwadwyr a minnau yn y broses o ddadlau’r achos dros Gymru gyda Llywodraeth y DU, gan y byddai’n cael ei gryfhau gyda lleisiau ychwanegol y rhai a oedd mewn gwirionedd o blaid y canlyniad y pleidleisiodd pobl Cymru drosto?

Wel, fy ymateb—. Hynny yw, mae’n iawn; dyna ni, gwelsom y canlyniad. Mae fy ymateb i yr un fath ag ymateb ei blaid ef yn 2011 i'n refferendwm yng Nghymru, pan gollwyd hwnnw gan eich plaid chi. Ond mae'n rhaid i ni ei dderbyn. Dyna ni. Symudwn ymlaen nawr gyda thirlun gwleidyddol newydd. Rwyf eisoes wedi ysgrifennu at y Prif Weinidog. Rwy’n disgwyl cael ymateb. Mae pobl Cymru wedi pleidleisio dros Lywodraeth Cymru i fwrw ymlaen â’r ymateb hwnnw. Rwy'n credu ei bod yn bwysig bod y pleidiau’n deall eu swyddogaethau wrth i'r trafodaethau fynd yn eu blaenau, oherwydd yr hyn na allwn ni ei wneud yw bod mewn sefyllfa lle mae cytundeb masnach ar y bwrdd heb unrhyw fewnbwn gan Gymru. Byddai hynny'n gwbl annemocrataidd a pheryglus, yn fy marn i, o ran y ffordd y mae pobl yn gweld y DU. Felly, rwy’n berffaith fodlon i weithio ar y ffordd ymlaen, a bydd y tîm y byddwn yn ei sefydlu ym Mrwsel yn ein helpu i wneud hynny.

Bydd y Prif Weinidog, rwy'n siŵr, yn cytuno â mi bod hyn yn cynnig cyfleoedd gwych i Gymru nawr. Rwy’n sylweddoli ei fod wedi canolbwyntio ar y risgiau a'r ansicrwydd cyn ymgyrch y refferendwm, ond nawr bod gennym ni’r cyfleoedd gwych y mae rhyddid i weithredu yn eu rhoi i ni, mae’n rhaid i ni fanteisio arnynt a gwerthu Cymru yn y byd ehangach ar y sail honno. Mae hefyd yn cynnig i ni—ac rwy’n ategu'r hyn yr ydym ni newydd ei glywed gan arweinydd Plaid Cymru yma—rhagor o gyfleoedd i ddatganoli pŵer. Yn arbennig, bydd y cyfle gennym nawr i gymryd rheolaeth dros ein polisi ar amaethyddiaeth, sy'n golygu y gallwn deilwra polisi wedyn i'n hanghenion ein hunain sy’n addas ar gyfer ffermwyr yng Nghymru, yn hytrach na gorfod cyfaddawdu eu buddiannau oherwydd buddiannau ffermwyr mewn 27 o wledydd eraill yn yr UE. Felly, unwaith eto, hoffwn ailadrodd fy nghais i’r Prif Weinidog gynnwys y pleidiau—ac eithrio’r rhai sy’n rhan o’r gwahanol gompactau y cytunwyd arnynt—yn y trafodaethau pwysig iawn hyn, a fydd yn cael eu cynnal yn ystod y ddwy flynedd nesaf, i wneud yn siŵr ein bod ni’n cael y cytundeb gorau posibl i Gymru a phobl Cymru o'r broses hon.

Wel, nid oes amheuaeth y bydd cyfranogiad, wrth gwrs, gan yr holl bleidiau wrth i’r trafodaethau hynny barhau, ond mae'n arwydd o ailgyfochri rhyfedd gwleidyddiaeth fy mod i'n gwrando ar arweinydd UKIP yn bod yn fwy cefnogol i ddatganoli nac arweinydd y Ceidwadwyr yng Nghymru. Dyna eironi’r sefyllfa. Mae'n gwbl gywir: nid yw amaethyddiaeth Prydain yn bodoli—ni fydd yn bodoli. Ceir amaethyddiaeth Cymru, a Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Nid oes polisi amaethyddol ar gyfer Prydain. Mae’r un peth yn wir am bysgodfeydd. Er enghraifft, ar ôl i’r trafodaethau ddod i ben, dim ond dyfroedd Cymru y bydd gan gychod Cymru fynediad atynt, ac felly bydd angen trafodaethau rhwng y gwahanol weinyddiaethau ar fynediad, yr wyf yn siŵr na fyddant yn peri problemau, beth bynnag. Mae'n bwysig, a dyna pam yr wyf i eisiau cyfarfod yn fuan â chynrychiolwyr y diwydiant pysgota yng Nghymru a chynrychiolwyr y diwydiant ffermio yng Nghymru fel y gallwn ddechrau gweithio ar sut y mae polisi amaethyddol Cymru yn edrych. Mae hynny'n golygu y bydd yn bolisi sydd wedi ei gynllunio i ofalu am y ffermwyr mynydd hynny sy’n cael trafferthion ar y mynyddoedd, gyda phridd anodd a thywydd garw, yn hytrach na'r rhai sy'n gwneud yn dda iawn diolch yn fawr iawn mewn ardaloedd o Gymru sy'n hawdd iawn eu ffermio. Felly, mae'n hynod o bwysig ein bod yn llunio polisi amaethyddol sydd wedi’i deilwra i anghenion Cymru, ac wedi’i deilwra i anghenion ffermwyr Cymru. Mae hynny'n rhywbeth y byddaf yn gweithio arno gyda'r undebau ffermio yng Nghymru.

A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi heddiw hefyd i gondemnio ein Canghellor, George Osborne, y mae’n ymddangos nad yw wedi sylweddoli bod y refferendwm wedi dod i ben ac sy’n dal i barhau â phrosiect ofn, ac sydd wedi cyhoeddi heddiw y bydd toriadau i wariant a chynnydd i drethi yn yr hydref gan fod yn rhaid i ni fyw yn unol â’n modd, a bod y rhain yn eiriau gwael o geg Canghellor gwaethaf Prydain ers tro byd, sydd wedi dyblu’r ddyled genedlaethol mewn pum mlynedd ac sy’n dal i gynnal diffyg cyllideb o £60 biliwn neu £70 biliwn y flwyddyn? Nid oes unrhyw reswm o gwbl yn deillio o'r refferendwm i orfodi’r cynnydd i drethi na thoriadau mewn gwariant dim ond oherwydd yr anwadalrwydd yn y tymor byr yn y marchnadoedd ariannol, a fydd yn cael ei ddatrys yn fuan.

Mae arweinydd UKIP yn optimist. Mae'n dweud bod manteision yma: nid yw'n amlwg ar unwaith, mae’n rhaid i mi ddweud, beth yw'r manteision. Rydym ni mewn cyfnod o ansicrwydd, ac mae ansicrwydd yn wael. Mae pum deg y cant o'r hyn yr ydym ni’n ei allforio o Gymru yn mynd i'r Undeb Ewropeaidd, ac felly bydd natur y cytundeb sydd gennym ni o ran y farchnad honno yn gwbl hanfodol i'n lles yn y dyfodol. A tan y byddwn yn gwybod sut y bydd y cytundeb hwnnw’n edrych, mae'n anodd iawn deall pa heriau, cyfleoedd o bosibl, fydd yna i fusnesau Cymru. Ond rwyf yn gwybod, oherwydd bod busnesau yn dweud wrthyf, eu bod yn dal yn ôl o ran buddsoddi nawr tan eu bod yn cael y sicrwydd hwnnw. Un ffordd neu'r llall—a’i fod wedi ei benderfynu un ffordd neu'r llall—mae'n rhaid cael sicrwydd, ac nid wyf yn credu bod aros misoedd lawer i ddechrau’r broses drafod ffurfiol—am flynyddoedd cyn bod penderfyniad terfynol—o fudd i fyd busnes. Mae'r penderfyniad wedi ei wneud; mae’n rhaid bwrw ymlaen ag ef nawr cyn gynted ag y bo’n rhesymol ymarferol, ac mae'n rhaid cael cytundeb ar y bwrdd a ddylai, yn fy marn i, gael ei gadarnhau gyda'r pedair Senedd genedlaethol o leiaf. Bydd honno’n broses gymhleth ac anodd, ond, yn blwmp ac yn blaen, mae’r angen am sicrwydd i’n busnesau yn gwbl hanfodol; ni fyddant yn buddsoddi tan fydd ganddynt syniad o’r sefyllfa yn y pen draw, ac rydym ni ymhell iawn o’r fan honno.

Er enghraifft, byddwn yn parhau i fwrw ymlaen â'r achos busnes rhaglen gwerth £200 miliwn i weddnewid gwasanaethau canser yn y de-ddwyrain, byddwn yn datblygu ein cynlluniau ar gyfer cronfa driniaeth newydd ac yn cyhoeddi cynllun cyflawni ar ganser wedi ei ddiweddaru ar gyfer Cymru gyfan.

Diolch yn fawr iawn am yr ateb, Brif Weinidog. Mae Cancer Research UK wedi dweud y bu cynnydd sylweddol i nifer y bobl sy'n cael diagnosis â’r math mwyaf difrifol o ganser y croen yng Nghymru yn ystod y 40 mlynedd diwethaf. Mae'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal wedi cymeradwyo pâr o gyffuriau canser, ipilimumab a nivolumab—dyma’r ddwy feddyginiaeth—i'w defnyddio yn Lloegr, a wnaeth, o’u defnyddio gyda’i gilydd, leihau’r math mwyaf ymosodol neu farwol o ganser y croen gan 69 y cant. A allai'r Prif Weinidog hysbysu’r Cynulliad a fydd y therapi hwn a’r cyffur hwn ar gael yng Nghymru cyn gynted â phosibl?

Mae'r Aelod yn sôn am felanoma malaen, clefyd yr wyf yn ei adnabod yn dda yn anffodus, a chymerodd fywyd fy mam. Mae’n ganser hynod ymledol yn wir; os bydd yn lledaenu, nid oes unrhyw ffordd—neu ni fu unrhyw ffordd hyd yma—o’i atal. Gyda'r gronfa triniaethau newydd, cyn gynted ag y bydd cyffur yn cael ei gymeradwyo, yna bydd yr arian ar gael i gyflwyno'r cyffur hwnnw ar draws Cymru gyfan.

Brif Weinidog, rydym ni’n ymwybodol o bwysigrwydd dewisiadau ffordd o fyw iach i leihau'r risg o ganser, felly mae'n dda gweld o ganlyniadau arolwg iechyd Cymru 2015 bod nifer yr ysmygwyr yng Nghymru wedi gostwng o 26 y cant i 19 y cant o’r boblogaeth, sydd hefyd yn golygu bod Llywodraeth Cymru wedi rhagori ar ei tharged ar gyfer lleihau cyfraddau ysmygu. Mae'r Bil iechyd cyhoeddus a ailystyriwyd yn cynnig cyfle arall i hybu ffyrdd iach o fyw ac i godi ymwybyddiaeth o sgrinio wrth fynd i'r afael â chanser. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried hyn pan fydd yn cyflwyno ei deddfwriaeth newydd?

Yn wir. Hynny yw, mae’r Bil iechyd cyhoeddus wedi ei gynllunio i fynd i'r afael ag achosion sylfaenol afiechyd. Rydym ni’n gwybod bod ysmygu’n dal i fod yn un o’r prif achosion o farwolaeth ac afiechyd yng Nghymru, a dyna pam yr ydym ni eisiau bwrw ymlaen cyn gynted â phosibl gyda’r Bil iechyd cyhoeddus, a byddaf yn rhoi rhagor o fanylion am hynny yn y datganiad deddfwriaethol yn ddiweddarach y prynhawn yma.

Brif Weinidog, y datblygiad mwyaf cyffrous yn y driniaeth o ganser yn ddiweddar fu datblygu meddyginiaethau haenedig, lle mae triniaeth yn cael ei theilwra’n benodol i'r claf yn seiliedig ar gyfansoddiad genetig ei ganser penodol. Roeddwn i’n bryderus iawn o glywed, yng Nghymru, ein bod yn profi ar gyfer dim ond dau farciwr genetig. A wnaiff eich Llywodraeth ddatblygu strategaeth feddyginiaeth haenedig a sicrhau bod gwasanaeth genetig Cymru gyfan yn barod i brofi ar gyfer yr holl farcwyr genetig mewn cleifion canser?

Mae'n wir mai’r newid mawr i driniaeth canser dros y degawd nesaf fydd triniaeth benodol i’r rhai â DNA penodol. Rydym ni’n hynod ffodus yn yr ystyr bod gennym ni ganolfan genetig canser Cymru—gwybodaeth sydd wedi ennill gwobr Nobel. Rwyf i’n sicr wedi bod yno ac maen nhw’n datblygu mwy o brofion wrth iddynt ymddangos. Ar hyn o bryd, wrth gwrs, ceir profion penodol sy'n cael eu defnyddio. Mae rhai eraill a fydd yn datblygu dros gyfnod o amser ac yn ei gwneud yn llawer haws i driniaeth gael ei theilwra i'r unigolyn. Er enghraifft, ceir rhai cyffuriau y mae’n hysbys eu bod yn niweidiol i rai pobl ar siawns o 300, 400 neu 500 i 1, ond, hyd yma, ni fu unrhyw brofion i wneud yn siŵr nad yw unigolyn penodol yn un o'r bobl hynny a allai gael ei effeithio’n arbennig o wael gan y cyffur. Wrth i’r profion hyn ddatblygu, bydd gan fwy a mwy o bobl y cyfle o gael canlyniad gwell.

A gaf i ychwanegu fy nghytundeb â’r sylwadau hynny a wnaed gan Aelodau yn y Siambr heddiw ynghylch condemnio—

Mae angen i chi ofyn eich cwestiwn.

Yn wir. O ran condemnio hiliaeth. Mae'n ddrwg gennnyf, Lywydd. Ond a gaf i heb ystyried y bleidlais yr wythnos diwethaf—

Mae angen i chi ofyn eich cwestiwn—

O, ymddiheuraf.

[Yn parhau.]—ar y papur Trefn. [Chwerthin.]

Gallaf ddweud, ym mhrifddinas-ranbarth Caerdydd, bod cydweithio yn symud ein blaenoriaethau o ran trafnidiaeth yn eu blaenau, ac mae hynny'n golygu bwrw ymlaen â gwelliannau ar gyfer Pen-y-bont ar Ogwr ac Ogwr hefyd. Gwn y bydd gan yr Aelod ddiddordeb arbennig mewn sicrhau bod y tri chwm y mae’n eu cynrychioli yn cael eu cysylltu’n rheolaidd â'r rhwydwaith rheilffyrdd a bysiau ymhellach i'r de.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Fy ymddiheuriadau, Lywydd. Mae'n amlwg bod gen i lawer i’w ddysgu yn y Siambr hon. A gaf i ychwanegu’n gryno fy sylwadau at y rhai sydd wedi condemnio hiliaeth? Ac mae angen i ni fod o ddifrif. Mae’r hyn y mae gwleidyddion, fel ni, yn ei ddweud—o ba bynnag blaid, pa bynnag Siambr yr ydym ni’n eistedd ynddi—yn bwysig, ac felly hefyd y mae gweithredoedd y cyfryngau tabloid ar lefel y DU hefyd. Dylem groesawu'r rhai sy’n gweithio yn ein gwasanaethau cyhoeddus a'n sector preifat ar hyn o bryd hefyd sydd, heddiw, ychydig yn fwy ofnus.

A gaf i ofyn iddo, o ran priffddinas-ranbarth Caerdydd, ynghyd â metro de Cymru, gwelliannau posibl i reilffyrdd a phrif briffyrdd yn fy etholaeth i a ledled Cymru yn y dyfodol, ynghyd â phrentisiaethau a hyfforddiant yn fy Ngholeg Penybont lleol ac eraill—? Roedd pob un ohonynt yn dibynnu i ryw raddau, mawr neu fach, ar gyllid yr UE. Felly, a fyddai'n cytuno â mi ei bod yn ddyletswydd nawr ar yr arweinwyr gwleidyddol a phleidiau hynny, gan gynnwys arweinydd y Blaid Geidwadol yma heddiw, a wnaeth addewidion eglur y byddai'r arian hwn yn dychwelyd i bobl Cymru, i wneud iawn am y diffyg hwnnw y byddwn yn ei wynebu nawr? Ni ddylid cymryd yr un geiniog oddi wrth fy etholwyr nac oddi wrth bobl Cymru. Rydym ni’n disgwyl iddo fod yma. Ac a yw'n cytuno â mi ei bod braidd yn rhyfedd a syfrdanol nad oes gennym ni unfrydedd yn y Siambr hon ac ymhlith arweinwyr y pleidiau y dylai'r holl arian hwnnw ddod yn ôl i bobl Cymru i benderfynu beth sy'n digwydd iddo?

Clywais bobl ar garreg y drws, clywais Aelodau yn y Siambr hon yn dweud, pryd bynnag y buom yn siarad am brosiectau Ewropeaidd—dywedasant yn anochel, 'Ein harian ni yw e.' Dywedodd bobl hynny wrthyf ar garreg y drws. Ein harian ni yw e. Arian pobl Cymru yw e. Nid arian i benderfynu y dylid ei roi i Gymru ar fympwy’r Trysorlys, fel y mae arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig wedi ei ddweud heddiw. Mae wedi dweud, 'Pam ddylai'—[Torri ar.] Mi ddyfynnaf yn union:

'Pam ddylai Llywodraeth Cymru drin yr arian?'

Os oes unrhyw un eisiau gweld gwefan y BBC—dyna’r brif stori a bod yn deg—gallwch weld ei sylwadau ar wefan BBC Wales. Mae'n gwbl hanfodol bod yr arian hwnnw’n dod i bobl Cymru ac i’w Llywodraeth a’u deddfwrfa etholedig i benderfynu sut i'w wario. Nid mater i Drysorlys y DU yw gwneud y penderfyniad hwnnw ar ran Senedd etholedig Cymru.

Bydd aelodau Gorllewin De Cymru, gan gynnwys yr Aelod dros Ogwr wrth gwrs, fod yn ymwybodol o'r angen am ffordd osgoi ddwyreiniol ar gyfer cymunedau Llanharan, ac rwy’n gobeithio y bydd hynny'n rhan o'r cynlluniau ar gyfer prifddinas-ranbarth Caerdydd a'i phrosiectau seilwaith, gadewch i ni ddweud. Ond ym mlaenau'r Cymoedd dwyreiniol yn fy rhanbarth i y mae’n fwy anodd i’r boblogaeth gael y cyfleoedd o ddarpar gynlluniau dinas-ranbarth. Mae’r mesuriadau o bellter ar fap yn weddol ddiystyr os nad yw’r seilwaith trafnidiaeth gennych chi i gyrraedd y cymunedau hynny. Beth ydych chi’n ei wneud i sicrhau bod bwrdd y ddinas-ranbarth yn siarad â busnesau a'r awdurdod lleol am sicrhau bod yr ardal teithio i'r gwaith yn cynnwys blaenau’r cymoedd hynny yn nwyrain fy rhanbarth?

Yn sicr, mae'n hanfodol. Y pwynt am y metro yw, bydd, mi fydd yn ei gwneud yn haws i bobl deithio i ddinasoedd fel Caerdydd i weithio, ond hefyd yn ei gwneud yn haws i fuddsoddiad deithio i fyny cymoedd hefyd. Un o'r problemau, yn amlwg, yr ydym ni’n ei hwynebu weithiau yw bod buddsoddwyr yn dweud wrthym, 'Wel, mae braidd yn bell i ffwrdd—y gymuned hon'. Nid wyf eisiau i hynny fod yn wir yn y dyfodol; dyna pam mae’r metro’n cael ei gynnig.

Rwy'n gwybod bod llawer o Aelodau wedi canolbwyntio ar y map rheilffyrdd, ond mae'r map bysiau yn hynod o bwysig hefyd. Os edrychwn ni ar y tri chwm ar ben dwyreiniol Gorllewin De Cymru, mae gan un rheilffordd, efallai y bydd gan un rheilffordd, o hyd, yn y dyfodol—rheilffordd gadw, Cwm Garw—a chollodd un ei reilffordd ym 1984 pan gaeodd Glofa Wyndham Western. Felly, i’r cymunedau hynny, yn amlwg, y dewis bws y byddwn ni’n ei ystyried, ond bydd yn ddewis bws sy'n cysylltu'n briodol nid yn unig â’r bysiau pellter hir yn McArthurGlen, ond hefyd, wrth gwrs, â gorsaf reilffordd Pen-y-bont ar Ogwr, er mwyn sicrhau bod pobl wedi’u cysylltu cymaint â phosibl â lle mae'r swyddi ac i fuddsoddiad ddilyn y llwybrau hynny i fyny i’r cymunedau hynny.

Mae recriwtio meddygon teulu yn flaenoriaeth i ni. Rydym ni’n siarad â chynrychiolwyr meddygon teulu ledled Cymru ac yn datblygu modelau gofal newydd a fydd yn ddeniadol i feddygon teulu weithio ynddynt.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Mae Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yn dweud wrthym ein bod angen 400 o feddygon teulu cyfwerth ag amser llawn erbyn 2020 os ydym ni’n mynd i gynnig mynediad da at yr holl ofal sylfaenol. Mae'n destun pryder, felly, ein bod yn hyfforddi ychydig dros 100 o feddygon teulu y flwyddyn yng Nghymru, a dim ond 13 y cant o feddygon dan hyfforddiant sy’n treulio unrhyw amser mewn ymarfer cyffredinol. Beth fydd eich Llywodraeth yn ei wneud yn ystod y pumed Cynulliad i hyfforddi mwy o feddygon teulu yng Nghymru?

Wel, mae gennym ni 2,887 o feddygon teulu, sydd 8 y cant yn uwch nag yn 2005, ac mae hynny'n dangos ein bod wedi bod yn buddsoddi mewn meddygon teulu. Nid yw’n ymwneud â meddygon teulu yn unig; yr holl weithlu gofal sylfaenol sy'n bwysig. Ydym, rydym ni’n hyfforddi meddygon teulu, ond ni wnawn ni fyth hyfforddi digon o feddygon teulu dim ond i weithio yng Nghymru; mae degawdau lawer wedi mynd heibio ers i ni recriwtio meddygon teulu dim ond o Gymru. Rydym ni wedi recriwtio o wledydd eraill; bydd hynny’n parhau i fod yn wir gan fod meddygaeth yn gymhwyster cludadwy rhyngwladol. Felly, mae'n fater o hyfforddi meddygon teulu—ydy, mae hynny'n wir; rwy’n deall pwysigrwydd hynny—ond hefyd parhau i sicrhau bod staff meddygol cymwysedig yn gweld Cymru fel lle deniadol i fyw a gweithio ynddo.

Would the First Minister agree with me that, at present, there is a lack of status in being a GP, and that that includes the external image of the nature of the job, and also within the profession? Would the First Minister agree with me that, as part of the contribution to tackling the recruitment issue, we could look at issues such as ensuring that students at 16 and 17 years old are appealed directly to go into general practice specifically, rather than just into medicine more generally, and also that there is pressure to ensure that there is a higher status and more prestige to training to be a GP within wider medical training?

Well, surgeons would have a very different view on that. They would say that it should be more equal. But I understand the point. It’s extremely important that we also realise that the nature of the workforce is changing. There are fewer and fewer people who want to buy into a practice. They want more freedom to move across Wales. They don’t want to commit funding into a practice. Some still do; others don’t. So, what’s important is that we have a sufficient number of models available in Wales that will appeal to the greatest number of general practitioners, in order to ensure that there are ways of working that suit them, rather than thinking there’s just one way of working, which has been the same one for many years. We must ensure that there’s a structure that is broader, in order to recruit more people.

A number. Of course, the decision has been made, and the decision has to be respected. Our priority now as a Government is to ensure the future of the people of Wales, and to ensure that that future is a bright one.

Thank you, First Minister. Would you agree with me that the only way forward that would respect the decision made by the people of Wales in last week’s referendum, and also gives the Welsh economy and Welsh businesses and communities a decent chance, is that we remain members of the single market, that we remain members of the European economic area, and that we then proceed along those lines? Because last week’s vote didn’t outline, or didn’t make any decision as to what sort of exit was being considered. If you do agree with me, what steps are you taking? You have just outlined the work out in Brussels and you have told us what you can do jointly with the Westminster Government. Will you be pressing for that in Wales? You will certainly, in so doing, have my support, and Plaid Cymru’s support, I think.

As I said earlier, a specialist team is going to be located in the Brussels office in order to ensure that they’re able to negotiate with the European institutions, in order to ensure that the voice of Wales is listened to. We will be part of the British system, but it’s extremely important that we have our own route into the European institutions, in order to ensure that Wales doesn’t lose out, and that is what we intend to do. I cannot emphasise enough how important it is to have access to the single market, because so many business in Wales are dependent on that. The worst case scenario would be for us to return to the WTO system: 10 per cent on cars, a 15 per cent tariff on foodstuffs—that would be the absolute worst case scenario for Wales. We hope, of course, that there will be something better on the table, but there is a great deal of work to be done before that.

Rwy'n siŵr bod y Prif Weinidog yn gwerthfawrogi y bydd yr Aelodau’n awyddus i sicrhau'r canlyniadau gorau i’w hetholaethau. Dyna’r ydym ni wedi ein hethol i’w wneud, ac nid wyf innau’n ddim gwahanol i hynny, felly rwy’n mynd i fod yn achub ar y cyfle hwn i ymuno â'r alwad am sicrwydd ar gyfer fy etholaeth fy hun, sef, wrth gwrs, Merthyr Tudful a chwm Rhymni—etholaeth sydd wedi elwa’n fawr ar arian yr UE. Mae wedi helpu nifer o brosiectau sydd o fudd sylweddol i'r economi a chymunedau lleol. Fodd bynnag, nid dim ond yr arian ar gyfer y prosiectau presennol sy'n bwysig i’m hetholaeth i, Brif Weinidog, ond y datblygiadau arfaethedig, fel cam nesaf deuoli Blaenau'r Cymoedd rhwng Hirwaun a Dowlais, neu Ddowlais a Hirwaun, a fydd yn hollbwysig i economi'r etholaeth. Felly, er fy mod i wedi nodi eich bod wedi cadarnhau, ac rwy’n croesawu hynny, y byddwch chi’n ceisio sicrwydd pendant mewn unrhyw drafodaethau â negodwyr Brexit na fydd Cymru’n derbyn dim llai o gyllid o Brexit nag yr oeddem yn ei dderbyn cyn—a gaf i ofyn am ragor o sicrwydd gennych y byddwch yn gofyn am y cymorth ariannol sy’n angenrheidiol ar gyfer gwaith deuoli’r A465 rhwng Dowlais a Hirwaun ac y byddwch yn eu dwyn i gyfrif os na chaiff hyn ei gyflawni?

Yn sicr. Os nad yw'r arian yn cael ei ddarparu gan Lywodraeth y DU, yna mae'n dilyn yn rhesymegol na fyddwn yn gallu ariannu llawer o'r prosiectau sy'n cael eu cynllunio ar hyn o bryd i gael eu hariannu gan arian Ewropeaidd, gan nad yw’r arian hwnnw gennym ni. Felly, heb yr arian hwnnw, mae llawer o brosiectau, y tu hwnt i'r cyfnod pan fydd y DU wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd, na fydd modd eu hariannu oni bai bod y sicrwydd hwnnw’n cael ei roi. Mae hynny'n gwbl hanfodol ar gyfer ein dyfodol; dyna pam yr ysgrifennais at Brif Weinidog y DU ddoe er mwyn cael y sicrwydd ar roddwyd ar y bwrdd. Mae hynny'n golygu gwneud yn siŵr nad yw Cymru’n colli’r un geiniog—yr un geiniog—o ganlyniad i’r refferendwm ddydd Iau diwethaf. Ni waeth sut y pleidleisiodd pobl, nid wyf yn credu bod unrhyw un wedi pleidleisio i Gymru gael llai o arian.

Brif Weinidog, y ffaith amdani yw mai economi Cymru yw'r mwyaf agored yn y DU i unrhyw ddirywiad posibl mewn masnach â'r UE neu ddirywiad i fewnfuddsoddiad sy’n ceisio mynediad at y farchnad sengl, ac mae’n rhaid dweud hynny wrth y rhai sydd nawr yn gyfrifol am y trafodaethau Brexit.

Mae'n wir, oherwydd ein bod yn gwybod bod llawer iawn o gwmnïau yng Nghymru sydd yma dim ond oherwydd y mynediad y maen nhw’n ei gael at y farchnad sengl. Os byddant yn colli mynediad at y—mynediad am ddim; byddant yn dal i allu gwerthu yn y farchnad. Hynny yw, nid oes unrhyw un yn awgrymu na fydd unrhyw fasnach o gwbl, ond telerau’r fasnach sy'n bwysig. Er enghraifft, os ydych chi’n gwmni sydd â chanolfannau yn y DU a gwledydd eraill yn Ewrop, os gwelwch fod un ffatri weithgynhyrchu yn y DU yn ddarostyngedig i dariff o 5 y cant neu 10 y cant ac nad yw rhai eraill, yna nid oes angen athrylith i weithio allan ble bydd buddsoddiad yn mynd yn y dyfodol. Felly, mae'n gwbl hanfodol bod y farchnad sengl yn cael ei chadw ac nad oes unrhyw rwystrau tariff rhyngom ni a'n marchnad allforio fwyaf, sef yr UE.

Rydym ni’n parhau i geisio pwerau i reoleiddio peiriannau betio ods sefydlog ac rydym ni’n cefnogi camau i gynyddu pwerau awdurdodau lleol o ran trwyddedu siopau betio newydd. Gall pobl sy'n dioddef dibyniaeth ar gamblo gael gafael ar gyngor a chymorth trwy eu meddygon teulu neu sefydliadau fel Gamblers Anonymous.

Diolch, Brif Weinidog. Gall dibyniaeth ar gamblo arwain at broblemau emosiynol, ariannol a seicolegol anodd na ellir eu gweld yn aml tan eu bod wedi cyrraedd pwynt argyfwng. Mae ymyrraeth a chefnogaeth gynnar yn hanfodol. Mae'r cynllun arbrofol risg a niwed gamblo arloesol, a gynhaliwyd gan Ganolfan Cyngor ar Bopeth Casnewydd, wedi amlygu bod addysgu pobl ifanc yn allweddol i leihau effaith niwed sy'n gysylltiedig â gamblo. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod gamblo’n cael yr un sylw addysgol â dibyniaethau eraill?

Wel, mae'n hynod o bwysig bod pobl yn gweld gamblo fel rhywbeth y mae pobl yn gaeth iddo, yn yr un ffordd ag y mae pobl yn gweld alcohol fel rhywbeth y mae pobl yn gaeth iddo, fel y mae cam-ddefnyddio cyffuriau penodol yn rhywbeth y mae pobl yn gaeth iddo, mae'n hynod o bwysig gyda gamblo hefyd. Rydym ni’n ystyried ffyrdd y gallwn ni sicrhau, trwy gyfrwng ein system addysg, bod pobl yn deall peryglon gamblo. Byddai'n sicr yn ddefnyddiol, wrth gwrs, o'n safbwynt ni, pe byddem yn gweld datganoli pwerau dros rai mathau o gamblo hefyd, fel y gellid eu rheoleiddio’n well.

And finally, Darren Millar.

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, rwy'n falch iawn o glywed eich bod eisiau defnyddio'r pwerau rheoleiddio sydd ar gael i atal gamblo sy’n achosi problem mewn cymdeithas. Byddwch yn gwybod yr ystyrir bod tua un o bob 50 o ddynion yn gaeth i gamblo erbyn hyn, ac mae hwnnw’n ffigur sy’n peri pryder mawr, a gall gael effeithiau niweidiol iawn ar gymdeithas. Ond a ydych chi’n rhannu gyda mi y pryder a fynegwyd gan y rhai a oedd yn bresennol yng nghynhadledd Stafell Fyw Caerdydd, Beat the Odds, a gynhaliwyd yr wythnos diwethaf yn adeilad y Pierhead, nad oes digon o waith yn cael ei wneud i ddatblygu gwasanaethau caethiwed i gamblo yma yng Nghymru? Mae gennym ni un ardderchog yma yng Nghaerdydd, a gefnogir gan y Stafell Fyw a CAIS—elusen, wrth gwrs, sy’n gweithredu ar draws Cymru gyfan—ond nid yw’r rheini ar gael ym mhob rhan o Gymru eto, ac mae cyfle, rwy’n credu, i’w datblygu. Pa waith fydd eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod mynediad cyfartal at wasanaethau o'r fath yn y dyfodol?

Bydd y strategaeth cynhwysiant ariannol sydd gennym ni yn ystyried sut y gallwn ddatblygu ffyrdd eraill o helpu pobl i ymdrin â gamblo, ac yn helpu pobl i wneud dewisiadau cytbwys am gamblo. Ddim yn bell yn ôl, roedd siopau betio y tu ôl i ddrysau caeedig a ffenestri tywyll. Nawr, mae ym mhobman. I'r rhai ohonom ni sydd â diddordeb parhaus ym mhencampwriaeth Ewrop, rydym ni’n gweld, pob un hysbyseb, lle mae pobl hyd yn oed yn cael eu hannog i gymryd eu harian cyn i’r gêm orffen hyd yn oed. Mae'r oes ddigidol wedi cynnig cyfleoedd gwych i'r diwydiant gamblo, ond cyfleoedd gwych i bobl ddod yn fwy caeth nag y gallent fod cynt. Dyna pam mae’n hynod o bwysig i ni ymdrechu’n galetach.

Thank you, First Minister.

We move now to the next item, which is the debate on the outcome of the EU referendum. I call on the First Minister to move the motion—Carwyn Jones.

Diolch, Lywydd. Wel, mae llais democrataidd y bobl wedi cael ei glywed, ac mae'n rhaid i ni barchu hynny, ond mae'n rhaid i ni ddweud bod y ddadl a ragflaenodd y bleidlais ddydd Iau diwethaf wedi profi i fod yn rhwygol iawn i’n cymunedau. Mae'n amser erbyn hyn i roi'r gorau i'r rhethreg ddi-fudd, cynhennus, a gweithio tuag at adfer cydlyniant cymunedol a gwneud yr hyn yr ydym wedi cael ein hethol i'w wneud, a hynny yw cyflawni ar gyfer pobl Cymru. Beth fydd yn dilyn yn awr yw trafodaethau hir, o bosibl yn para blynyddoedd, dan y broses erthygl 50, a ddylai, fel y bydd Aelodau wedi fy nghlywed yn dweud yn gynharach, ddechrau, yn fy marn i, heb ormod o oedi, gyda'r UE, wrth gwrs, er mwyn taro cytundeb ar y trefniadau ar gyfer tynnu'n ôl ac ailddiffinio ein perthynas â'r Undeb Ewropeaidd. Nawr, nid oes gan unrhyw un syniad clir o sut y mae 'allan' yn edrych. Dyna'r mater y mae'n rhaid ymaflyd ag ef ar hyn o bryd a bydd honno’n broses gymhleth. Byddwn yn gweithio'n ddiflino yn ystod y cyfnod hwn er mwyn sicrhau nad ydym yn cael ein hesgeuluso ac i frwydro am y fargen orau bosibl i Gymru.

Mae angen i ni wybod, yn gyntaf oll, beth yw gweledigaeth Llywodraeth y DU o’r byd y tu allan i'r UE. Mae angen i ni wybod hynny cyn gynted ag y bo modd er mwyn dod â sefydlogrwydd yn ôl i'r marchnadoedd ac i roi darlun clir o'r hyn sydd gan ein gwlad i'w gynnig i fuddsoddwyr posibl. Rwyf wedi bod yn glir bod y cwmnïau yr wyf wedi siarad â nhw bob amser yn awyddus i ddod i Gymru er mwyn cael mynediad i'r farchnad sengl, ac mae hynny'n rhywbeth y mae'n rhaid inni sicrhau nad yw'n cael ei golli fel mantais gystadleuol.

Fel y dywedais ddoe, mae'n hanfodol bod telerau terfynol y cytuniad i adael yr UE yn dod i bob un o'r pedair senedd genedlaethol. Mae hynny'n gyson â datganiad y Prif Weinidog bod hon yn wlad sy'n cynnwys pedair cenedl a’i ymrwymiad i sicrhau y byddwn yn rhan lawn o'r broses drafod gyda Brwsel. Nid yw hynny wedi tanseilio canlyniad yr wythnos diwethaf; mae’n syml yn ychwanegu at yr angen i sicrhau bod unrhyw gytundeb yn cael ei gymeradwyo gan hon, sef senedd etholedig pobl Cymru.

Ddoe penderfynasom ffurfio tîm arbenigol o weision sifil wedi'u sefydlu yn ein swyddfa bresennol ym Mrwsel, yn annibynnol ar Lywodraeth y DU, i archwilio lle y gall ein blaenoriaethau gael eu datblygu yn uniongyrchol gyda'r UE. Bydd hyn yn rhedeg ochr yn ochr, ond ni fwriedir iddo ddisodli, ein cyfranogiad a addawyd yn null negodi Llywodraeth y DU. Mae angen i ni roi sicrwydd i fewnfuddsoddwyr, y rhai sydd wedi dangos ffydd yng Nghymru, ein bod yn dal ar agor ar gyfer busnes a bod gennym lawer i'w gynnig o hyd. Rydym yn benderfynol fel Llywodraeth i barhau i ymgysylltu yn rhyngwladol, i edrych tuag allan a bod o blaid busnes yn ein hymagwedd, a dyna'r hyn fydd yn cynnal hyder busnes. Bydd hefyd yn helpu, wrth gwrs, mewnfuddsoddwyr i gymryd y penderfyniadau cywir yn yr hyn sydd bellach yn amgylchedd ansicr.

Rydym wedi gweithio'n galed ar ddatrys yr argyfwng dur. Mae hynny'n anffodus yn parhau, a byddwn yn parhau i weithio gyda Tata a chefnogi gweithwyr dur wrth i ni geisio wynebu’r heriau enfawr a ddaeth gyda chanlyniad y refferendwm.

Lywydd, rwyf eisoes wedi amlinellu fy mlaenoriaethau uniongyrchol i amddiffyn buddiannau Cymru yn yr amgylchiadau gwahanol hyn. Yn gyntaf, mae'n rhaid i ni amddiffyn ein swyddi. Gwneud popeth y gallwn er mwyn cynnal hyder a sefydlogrwydd economaidd yw'r brif dasg. Rydym wedi adeiladu perthynas ragweithiol ardderchog gyda busnesau Cymru a mewnfuddsoddwyr, a bydd angen i’r rhain ddwysau yn dilyn pleidlais ddoe.

Yn ail, mae'n rhaid i ni chwarae rhan lawn mewn trafodaethau ynglŷn ag amseru a thelerau tynnu'n ôl y DU o'r UE. Mae ein cyfranogiad yn hanfodol, nid yn unig ar gyfer materion datganoledig uniongyrchol, ond ar gyfer yr ystod gyfan o faterion sy'n effeithio ar fuddiannau cenedlaethol hanfodol i Gymru. Mae'r Prif Weinidog eisoes wedi dweud y dylai Cymru chwarae rhan lawn yn y trafodaethau ar delerau tynnu'n ôl y DU a’n perthynas yn y dyfodol ag Ewrop, a byddaf yn sicrhau bod Llywodraeth y DU yn cadw at ei gair.

Yn drydydd, fel yr wyf wedi dweud sawl gwaith eisoes y prynhawn yma, mae'n hanfodol bod y DU yn trafod cadw mynediad at y 500 miliwn o gwsmeriaid yn y farchnad sengl.

Yn bedwerydd, dylem drafod cyfranogiad parhaus ar delerau cyfredol yn rhaglenni pwysig yr UE fel y polisi amaethyddol cyffredin a chronfeydd strwythurol hyd at ddiwedd 2020, os byddwn yn dal i fod yno yn 2020. Byddai hynny'n hwyluso dilyniant i ddinasyddion, cymunedau, busnesau a buddsoddwyr tra bod trefniadau yn cael eu gwneud ar gyfer y tymor hwy.

Yn bumed, mae Cymru, fel y gwyddom, yn fuddiolwr net gan yr UE, o rai cannoedd o filiynau o bunnoedd. Erbyn hyn, mae achos llethol am adolygiad mawr ac ar unwaith o fformiwla Barnett, gan gymryd i ystyriaeth yr anghenion sy'n codi o dynnu'n ôl o’r UE, a galwaf heddiw am i’r addewid a wnaed na fydd Cymru yn colli ceiniog i gael ei warantu, a hefyd mai pobl Cymru fydd yn penderfynu sut y caiff yr arian hwnnw ei wario.

Yn olaf, mae tynnu'n ôl o’r UE yn newid cyfansoddiadol enfawr ar gyfer y DU. Mae goblygiadau yr un mor bellgyrhaeddol ar gyfer y setliad datganoli. Mae hynny'n golygu bod yn rhaid i'r berthynas rhwng gweinyddiaethau datganoledig a Llywodraeth y DU gael eu rhoi ar sail gwbl wahanol bellach. Fel arall, mae perygl mai’r pris i'w dalu am adael yr UE fydd diwedd y DU, ac mae hynny'n rhywbeth a fydd yn achos pryder i lawer iawn o bobl.

Fel y dywedais yr wythnos diwethaf, bydd Llywodraeth Cymru yn brwydro dros bobl Cymru ym mhob un o'r meysydd allweddol hynny, ond hefyd yn ymdrechu i uno’r rhaniadau a amlygwyd drwy’r bleidlais hon, gan fynd â Chymru ymlaen gyda'n gilydd, sef yr hyn yr wyf yn ei gredu y mae'r genedl ei eisiau a’i angen nawr. Mae teimladau wedi eu cynhyrfu gan y ddadl hon, mi wn, ond mae'n amser nawr am bwyll, nid adweithio'n ddifeddwl. Bydd llawer yn poeni am y chwerwder a dreiddiodd i'r ymgyrch. Ni fydd hyn yn ein helpu gyda'r heriau sylweddol hyn sydd bellach yn wynebu pob un ohonom. Mae angen hefyd inni ganfod ffordd o siarad â’n gilydd unwaith eto. Efallai y byddwn wedi pleidleisio mewn gwahanol ffyrdd, ond rydym yn dal yn gymdogion, yn ffrindiau ac yn deuluoedd. Rydym yn dal i wynebu'r heriau heddiw yr oeddem yn eu hwynebu ddoe o ran y GIG, yr economi ac addysg, ac mae'n rhaid i ni oresgyn yr heriau hynny a chyflawni dros bobl Cymru. Mae llawer o waith i'w wneud, ond yn anad dim, fy nod fydd y fargen orau i bobl Cymru.

Croesawaf y cyfle i gymryd rhan yn y ddadl hon heddiw. Yn amlwg, oherwydd y refferendwm ddydd Iau diwethaf, mae mandad clir wedi ei roi i'r Llywodraethau ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig nawr i ddeddfu’r dymuniadau hynny. Roedd ymrwymiad clir gan Gymru a rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig eu bod yn dymuno ailgydbwyso eu perthynas â'r Undeb Ewropeaidd. Bydd y trafodaethau yn dechrau, ac yn dechrau yn ystod yr ychydig fisoedd a blynyddoedd nesaf, ac mae'n hanfodol bod llais Cymru yn cael ei glywed. Fel y dywedodd y Prif Weinidog ar risiau Rhif 10 Downing Street fore dydd Gwener—soniodd yn benodol am y rhan bwysig y bydd Cymru, yr Alban, Gogledd Iwerddon ac, yn amlwg, San Steffan yn ei chwarae yn y trafodaethau hyn.

Byddai'n iawn i dalu teyrnged i’r rhan y mae’r Prif Weinidog wedi’i chwarae dros y chwe blynedd a hanner diwethaf fel y Prif Weinidog, ond hefyd, fel arweinydd fy mhlaid fy hun am 10 mlynedd, fel arweinydd yr wrthblaid hefyd. Gallwch edrych ar y— [Torri ar draws.] Gallwch edrych ar y newidiadau sydd wedi'u gwneud. Mae wir yn anffodus, pan ein bod wedi cael sylwadau heddiw am iaith—credaf fod y Prif Weinidog wedi defnyddio’r geiriau 'siarad â’n gilydd eto'—bod sylwadau yn dod i mewn am 'fradychu'. Nid oes bradychu os oes gennych chi egwyddor a chred, ac os ydych yn sefyll ar un ochr i’r egwyddor honno a'ch bod yn sefyll gerbron yr etholwyr; dyna yw dadl wleidyddol. Os yw’r math honno o rethreg yn dod oddi wrth y Blaid Lafur, does dim syndod bod 17 o'r 22 o adrannau etholiadol wedi troi eu cefnau yn amlwg ar y neges yr oeddech yn ceisio ei rhoi i bobl yn y refferendwm hwn.

Dyna'r peth pwysig, wrth symud ymlaen. Rydym wedi estyn allan ar ôl y refferendwm hwn i weithio'n adeiladol i wneud yn siŵr na fydd Cymru yn dioddef yn y trafodaethau hyn, bod llais Cymru yn cael ei glywed, wrth symud ymlaen, ac, yn anad dim, y pwysigrwydd o sicrhau bod y cymorth hwnnw ar gael, wrth symud ymlaen, ac yn parhau. Ond, pan wnaethom ddeffro fore Gwener gyda'r refferendwm, nid oedd y cynlluniau a oedd ar waith wedi dod i ben. Mae'r taliadau i mewn i'r Undeb Ewropeaidd ac allan i'r Undeb Ewropeaidd yn parhau nes bod y trafodaethau wedi dod i ben. Mae'n bwysig bod y trafodaethau hynny'n parhau, a bod sicrwydd yn cael ei roi.

Rwy’n sylweddoli y byddai pobl ar ochr 'aros' y ddadl yn dymuno i ewyllys y bobl beidio â chael ei chlywed ac mewn gwirionedd maent yn pwyntio bys ac yn parhau i ddweud, ‘Ddywedon ni wrthych chi’. Ond mae'n ffaith [Torri ar draws.] Mae'n ffaith [Torri ar draws.] Mae'n ffaith mai’r hyn y mae angen i ni ei wneud ar bob ochr i’r refferendwm yw dod at ein gilydd a gwneud i hyn weithio. [Torri ar draws.] Felly, byddwn yn arloesi, byddwn yn buddsoddi a byddwn yn adeiladu. Dyna'r hyn yr ydym yn ei wneud—rydym yn arloesi yn y ffordd yr ydym yn gwneud busnes, rydym yn arloesi â'r ffordd yr ydym yn cyflawni ar gyfer dyheadau pobl. Ni allwn ddweud y bydd busnes yn parhau fel arfer. Roedd y refferendwm hwn yn fandad clir. Byddwn yn buddsoddi yn y cyfleoedd a chreu Prydain fyd-eang, Cymru fyd-eang—sy'n edrych tuag allan.

Yn y pen draw, mae pobl yn y Siambr hon—ac rwy’n deall pam, am eich bod yn amlwg ar ochr arall y ddadl—. Mae'n hollbwysig—mae'n hollbwysig—i ni wir fanteisio a chyflawni ar y cyfleoedd sydd ar gael i ni, ac rwy’n credu bod y cyfleoedd hynny yno ac y gellir eu sicrhau. [Torri ar draws.] Rwy’n sylweddoli efallai nad ydych yn dymuno gwrando ar yr hyn yr wyf wedi’i ddweud, ond rwyf wedi tynnu sylw yn glir — [Torri ar draws.] Rwyf wedi tynnu sylw yn glir at y cyfleoedd sydd ar gael i ni. Yn anffodus, dangosodd y Prif Weinidog yn eglur, yn ei ymateb i mi yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog, nad oedd ganddo ddiddordeb mewn symud y trafodaethau hynny ymlaen.

Rwyf yn ddiolchgar. Rwyf eisiau rhoi cyfle iddo amlinellu'r cyfleoedd. Efallai y gallai enwi tri.

Rwy'n credu bod cyfleoedd enfawr—[Torri ar draws.]—buddsoddiad, arloesedd ac adeiladu dyfodol gwell, brafiach i Brydain fyd-eang, Cymru fyd-eang, a adeiladir ar ffyniant pob rhanbarth o'r Deyrnas Unedig a gwledydd y Deyrnas Unedig. Dyna beth mae pobl ei eisiau, a dyna beth y byddwn yn ei sicrhau os byddwn yn gwneud yn siŵr ein bod yn cydio yn y cyfleoedd sydd ar gael i ni. Byddwn yn llwyddo, oherwydd bod y bobl wedi rhoi'r mandad i ni wneud hynny, a byddwn yn llwyddo i fodloni eu dyheadau. Ond, yn y pen draw, os byddwch yn dewis parhau â'r ymgyrch a gafodd ei hymladd yn y refferendwm, byddwn yn siomi pobl.

O'r hyn yr wyf newydd ei glywed, mae'n amlwg nad oes gan yr ymgyrchwyr 'gadael' unrhyw gynllun nac unrhyw syniad am yr hyn y dylem ei wneud nesaf. Ni roddodd y cyfraniad yna a wnaethoch i ni nawr unrhyw beth pendant o gwbl i ni. Ddydd Iau diwethaf, pleidleisiodd Cymru o drwch blewyn i adael yr Undeb Ewropeaidd, a gwelodd ymgyrch y refferendwm naws o chwerwder ac anesmwythdra yn disgyn ar draws y wlad ac ar draws y Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd. Bydd Llywodraeth y DU yn cyflwyno afal gwenwyn Brexit i brif weinidog newydd ym mis Hydref. Mae telerau Brexit yn aros yn anhysbys, fel yr ydym newydd ei weld. Mae prif wrthblaid y DU, y Blaid Lafur, hefyd wedi llithro i anhrefn dwfn ac nid yw mewn unrhyw sefyllfa ar hyn o bryd i roi unrhyw arweiniad. Ac, i Blaid Cymru, mae bod ar ochr aflwyddiannus y ddadl hon hefyd yn gwneud i ninnau feddwl am yr hyn yr ydym yn ei wneud. Mae pobl nad ydynt o reidrwydd yn anghytuno â Phlaid Cymru ar ein holl bolisïau wedi troi yn erbyn Brwsel fel ffynhonnell o ddicter a rhwystredigaeth, ac am lu o wahanol resymau. Eto i gyd, mae'n rhaid inni gofio bod 48 y cant o'r cyhoedd yng Nghymru wedi pleidleisio i aros. Mae hynny'n cynrychioli dros 772,000 o bobl. Dylai'r pleidleiswyr 'aros' hynny gael eu trin gyda'r parch y maent yn ei haeddu gan unrhyw Lywodraeth a ddaw i mewn yn y DU a dylent gael cynnig dyfodol cadarnhaol yma yng Nghymru hefyd.

Lywydd, sicrhaodd yr ymgyrch ‘gadael’ fuddugoliaeth ar sail adduned i bobl yma yng Nghymru. Dywedodd arweinydd y grŵp Ceidwadol yma y byddai hyd at £490 miliwn y flwyddyn ar gael i Gymru, y gallem ddewis ei wario ar ein GIG. Mae hyn yn cynrychioli swm o arian uwch na’r hyn a ragwelwyd fel arfer trwy ddiwygio fformiwla Barnett. Mae'r ymgyrch ‘gadael’ hefyd wedi addunedu y byddai pob un o gronfeydd strwythurol a chronfeydd amaethyddol Cymru yn cael eu diogelu, ac, yn eu hadduned, roeddent hefyd yn cynnwys y cronfeydd sydd o fudd i'n prifysgolion, a’n sectorau gwyddoniaeth a thechnoleg. Dywedasant hefyd y gallai'r DU gymryd rheolaeth dros ei ffiniau ei hun ac y gallai hefyd barhau i fasnachu â'r Undeb Ewropeaidd. Dywedodd arweinydd UKIP yng Nghymru mai'r unig bobl a fyddai'n colli eu swyddi fyddai Aelodau’r DU o Senedd Ewrop. Amser a ddengys a fydd yr adduned hon yn cael ei gwireddu, ond, mewn gwirionedd, mae’r addewid o £490 miliwn y flwyddyn yn edrych fel ei fod wedi diflannu yn barod. Mae'n rhaid inni dderbyn mai’r canlyniad oedd gadael, ond mae'n rhaid i ni hefyd dderbyn bod y bleidlais wedi’i sicrhau ar brosbectws ffug.

Rydym ni yng Nghymru hefyd erbyn hyn yn wynebu Teyrnas Unedig sy'n newid. Mae posibilrwydd cryf, ymhen ychydig flynyddoedd, na fydd Teyrnas Unedig dydd Mercher diwethaf yn bodoli bellach. Mae'r refferendwm, yn hytrach nag uno’r Deyrnas Unedig, wedi ei rhannu, o ran yr Alban a Gogledd Iwerddon. Pan fydd y sefyllfa newydd honno’n dod i'r amlwg, fy marn i yw bod pobl yng Nghymru yn haeddu cael dweud eu dweud ar le Cymru yn y cyd-destun newydd. Mae'n rhaid i hynny gynnwys y dewis o fod yn bartner llawn yn yr ynysoedd hyn, fel gwladwriaeth annibynnol, ar yr amod ein bod yn cadw strwythur undeb rhwng Cymru, Lloegr a gwledydd perthnasol eraill.

Bydd Plaid Cymru hefyd yn rhoi ei sylw i'r sefyllfa uniongyrchol sy'n wynebu'r wlad, wrth i bobl bryderu am eu swyddi, eu bywoliaeth a'u pensiynau. Byddwn yn dwyn yr ymgyrch ‘gadael’ i gyfrif ar ei hadduned i Gymru, gan gynnwys unrhyw Lywodraeth a ddaw i mewn yn y DU. Byddwn yn cymryd camau i gryfhau sefyllfa Cymru yn gyfansoddiadol, heb gynrychioli mewn unrhyw ffordd y bleidlais ‘gadael’ fel pleidlais i grynhoi pwerau ychwanegol yn San Steffan. Rydym yn barod i gydweithredu ag eraill i sicrhau parhad Cymru fel cenedl yn ei rhinwedd ei hun, ond rydym yn glir bod yn rhaid i'r drafodaeth genedlaethol gynnwys yr holl ddewisiadau ac na ddylai Cymru fod yn bartner segur yn nadl y DU.

Mae pleidlais ddydd Iau diwethaf yn rhoi rhywbeth y byddwn wedi meddwl y byddai Plaid Cymru yn ei groesawu—fe'i gelwir yn annibyniaeth genedlaethol; maent yn ymddangos i fod braidd yn ofnus o hyn. Ond, erbyn hyn mae gennym y cyfle i wneud penderfyniadau drosom ein hunain. Gall cyllid yr UE y cyfeiriwyd ato gymaint o weithiau yn y Siambr hon heddiw bellach gael ei ddychwelyd i ni, boed hynny i Senedd San Steffan neu’r Cynulliad hwn yng Nghaerdydd. Ac, ein blaenoriaethau ni, nid blaenoriaethau’r Comisiwn Ewropeaidd, fydd yn bwysig. Ac rydym ni'n atebol, fel y mae Aelodau Seneddol, i etholaethau gwahanol rannau o'r Deyrnas Unedig, a byddwn yn atebol dros ein penderfyniadau yn y blwch pleidleisio, a dyna sut y dylai hi fod.

Rwyf wedi dweud erioed nad oedd y ddadl hon am yr Undeb Ewropeaidd yn ymwneud â chenedlaetholdeb, ond â democratiaeth. Rwy’n cymeradwyo ac yn canmol yr ysbryd y gwnaeth y Prif Weinidog gyflwyno ei ddatganiad funud yn ôl, a oedd yn canolbwyntio ar Gymru sy’n edrych tuag allan a blaengar, a heb ddefnyddio iaith fel yr ydym newydd ei chlywed gan arweinydd Plaid Cymru am sut y mae Brexit yn afal gwenwyn. Mae'n gyfle gwych i Gymru hysbysebu ei hun yn y byd, a chanmol ei galluoedd a’i hentrepreneuriaeth naturiol ei hun yn llawn.

Ydy, mae'n wir fod ansicrwydd yn sgil y bleidlais ddydd Iau diwethaf, yn yr un modd ag yr oedd ansicrwydd pan wnaethom ymuno â'r Undeb Ewropeaidd, neu'r Farchnad Gyffredin, fel yr oedd bryd hynny, ar 1 Ionawr 1973. Bydd newidiadau canlyniadol, does dim amheuaeth am hynny. Ond dyma gyfle gwych sydd gennym. Pam y byddai’r Undeb Ewropeaidd am godi rhwystrau masnach yn erbyn y Deyrnas Unedig pan fod gennym £100 biliwn y flwyddyn o ddiffyg masnach gyda nhw, pan, o ystyried y fasnach ceir yn yr Almaen yn unig, fod gennym £11 biliwn o ddiffyg masnach y flwyddyn? Nid yw gwneuthurwyr ceir yr Almaen yn mynd i fod eisiau gweld tariffau 10 y cant ar fasnach rhyngom ni oherwydd y byddant yn colli cryn dipyn o ganlyniad i hynny. Mae gennym ddiffyg o £10 biliwn ar fwyd, er enghraifft, yn y wlad hon, o'i gymharu â gweddill yr Undeb Ewropeaidd. Felly ni ddylai fod gan ffermwyr Prydain, unwaith eto, unrhyw reswm i ofni canlyniadau pleidlais dydd Iau diwethaf.

Ond, mae'n rhoi cyfle i ni, fel y dywedais yn fy nghwestiynau i'r Prif Weinidog yn gynharach, i ddyfeisio polisïau sy'n addas ar gyfer ein ffermwyr ein hunain yng Nghymru nawr, a diwydiannau eraill hefyd. O ran dur, er enghraifft, mae gennym nawr y cyfle i ailgymryd ein lle ar fwrdd Sefydliad Masnach y Byd, ac yna mae gennym y rhyddid i gyflwyno tariffau, yn yr un modd â’r Unol Daleithiau, ar ddur a rowliwyd yn oer.

Dwi ddim yn siŵr a yw'n bosibl i ildio—

Caniateir i chi ildio, ond eich dewis chi yw hynny.

A gaf i wneud ymyriad? Rydych newydd amlygu’r posibilrwydd o roi tariffau ar ddur a fewnforir i'r DU. Bydd hynny’n amlwg yn rhoi tariffau ar allforio dur o'r DU o ganlyniad. Gan fod dros 50 y cant o'r dur ym Mhort Talbot mewn gwirionedd yn mynd i'r UE, a ydych chi felly yn cau Port Talbot drwy gyflwyno tariffau o'r fath?

Na, na. Holl bwynt y ddeddfwriaeth gwrth-ddympio, y gallwch ei defnyddio o dan reolau Sefydliad Masnach y Byd, yw nad ydyw ond pan fo dur yn cael ei allforio i’ch gwlad yn is na'r gost ar y farchnad fyd-eang, nid yw hyn yn wir am ddur a gynhyrchir yn yr Undeb Ewropeaidd , ond mae'n wir o ran dur a gynhyrchir yn Tsieina, sef achos yr holl broblemau-—[Torri ar draws]. Wnes i ddim pleidleisio yn ei erbyn, o gwbl. [Torri ar draws]. Ni wnaeth fy mhlaid bleidleisio yn ei erbyn, felly rydych wedi cael eich camarwain, ond nid yw hynny'n syndod, nac yw?

Felly, nid yw'r farchnad sengl yn hollbwysig yn hyn i gyd, oherwydd mai dim ond 4 y cant yw’r tariff cyfartalog y mae’r UE yn ei gymhwyso yn erbyn gwledydd eraill yn y byd, sy'n allforio i mewn i'r farchnad sengl,. Mae tariffau uwch ar ddiwydiannau penodol, wrth gwrs, ac mae ceir yn un ohonynt.

Dylem drafod cytundeb masnach rydd â'r Undeb Ewropeaidd. Dyna'r hyn yr hoffwn i ei weld yn bersonol ac y byddai fy mhlaid yn hoffi ei weld. Y drafferth yw, nid yw'r Undeb Ewropeaidd yn dda iawn am drafod cytundebau masnach rydd, oherwydd dim ond dau ohonynt sydd—Mecsico a De Corea. Mae cytundebau undeb tollau eraill, ond, yn gyffredinol, mae'r cytundebau masnach gyda gwledydd fel India, neu'r Unol Daleithiau, yn cael eu boddi am flynyddoedd mewn trafodaeth ddiddiwedd, gan ein bod yn gorfod cael 27 aelod-wladwriaeth i gytuno. Dyna un o'r problemau gyda'r UE—ei natur anymatebol, oherwydd yr anhyblygrwydd a osodwyd arni gan ei strwythur cyfansoddiadol.

Mae Canghellor yr Almaen wedi dweud heddiw na all Prydain ddisgwyl dewis dim ond y gorau yn y trafodaethau sydd bellach yn mynd i ddechrau, ac rwy’n deall hynny. Nid wyf eisiau unrhyw ddewis; yr unig beth yr wyf ei eisiau yw masnach rydd gyffredinol â'r Undeb Ewropeaidd, ar sail deg a rhydd. Dyna’r cyfan y dylai Prydain ofyn amdano, a dyna’r cyfan y gofynnir i’r UE ei ildio, a fyddai o fudd i'r ddwy ochr. Mae masnach yn digwydd oherwydd ei fod o fudd i'r gwerthwr a'r prynwr—fel arall, ni fyddai'n digwydd.

Felly, does dim rheswm dros fod yn besimistaidd, ar wahân i afresymoldeb gwleidyddion sy'n cymryd rhan yn y trafodaethau ar y naill ochr a'r llall. Nid oes unrhyw reswm i fod yn besimistaidd am ragolygon Cymru. Mae dweud bod canlyniad dydd Iau diwethaf wedi ei gael drwy gyfrwng cyflwyno prosbectws ffug ar ran yr ymgyrch ‘gadael’, wrth gwrs, yn lol. Nid un uned, gydlynol oedd yr ymgyrch ‘gadael’; clymblaid lac o wahanol rymoedd, gwahanol bleidiau, gwahanol grwpiau â budd ydoedd, ac mae gennym i gyd wahanol syniadau ynglŷn â sut y dylai'r dyfodol edrych.

Felly, y cyfan a ddywedaf yw, i ailadrodd yr hyn a ddywedais yn gynharach yn y Siambr hon wrth y Prif Weinidog, y bydd UKIP yn chwarae ei rhan yn llawn wrth ei gynorthwyo ef i gael y fargen orau bosibl yn rhan o'i drafodaethau gyda Llywodraeth y DU a gyda'r Undeb Ewropeaidd. Rwy’n gobeithio y bydd yn awyddus i gynnwys mân bleidiau eraill yn y tŷ hwn yn y broses hon oherwydd credaf y gallwn helpu i roi mwy o hygrededd a mwy o rym i’w drafodaethau, oherwydd, drwy gael llais unfrydol, yn hyn o beth os nad mewn unrhyw beth arall, rydym yn sicr yn well, yn gryfach ac yn fwy diogel pan ein bod yn gweithredu gyda'n gilydd.

Ddoe, ymunais â phobl ifanc ar risiau'r Senedd—pobl o Gaerdydd a'r Fro yn bennaf a rhai o ymhellach i ffwrdd—a ddaeth i'r Senedd yn galw am ail refferendwm ac am bleidleisiau ar gyfer rhai 16 a 17 mlwydd oed, ac rwy’n meddwl ei fod yn bwysig yn y ddadl hon ein bod yn cydnabod ac yn nodi sut y mae pobl wedi teimlo o ganlyniad i’r bleidlais hon. Roedd Jane Hutt, fel yr Aelod Cynulliad dros Fro Morgannwg, hefyd yno, ac rwy’n meddwl ein bod wedi sylweddoli bod gan y bobl ifanc hyn deimladau angerddol, am y rhwystredigaeth yr oeddent yn ei deimlo am na chawsant unrhyw lais yn y bleidlais hon a'r ffaith fod y mwyafrif llethol y bobl iau a wnaeth bleidleisio wedi pleidleisio dros aros—pleidleisiodd 73 y cant o bobl 18 i 24 mlwydd dros aros. Rwy’n meddwl ei bod yn bwysig i ni gofio—. Rydym wedi gwneud sylwadau, rwy’n meddwl, am y rhaniad mewn cymunedau, ond mae'n rhaid i ni hefyd nodi’r rhaniad hwn yn y gwahanol grwpiau oedran. Rwy'n credu bod y bobl ifanc yn teimlo mor rhwystredig am eu bod yn teimlo bod y cyfleoedd yn cael eu cau iddynt ac na fyddent yn cael y cyfle i wneud llawer o'r pethau y byddent wedi gallu eu gwneud hyd yma— [Torri ar draws. ] Yn sicr.

Diolch yn fawr iawn am dderbyn yr ymyriad yn y fan yna, Julie. A oeddech chi mor siomedig â mi na wnaeth mwy o bobl ifanc gofrestru i bleidleisio ac, felly, pan eu bod yn gwneud yr honiad, efallai, fod pobl hŷn wedi pleidleisio mewn ffordd sy'n eu rhoi dan anfantais, eu bod wedi colli eu cyfle eu hunain i gael eu clywed?

Yn sicr, byddwn wedi croesawu cofrestriad uwch o lawer o bobl ifanc a chanran pleidlais llawer uwch. Rwy’n sicr yn derbyn hynny, ond rwyf am dynnu sylw at deimlad y bobl ifanc nad oeddent yn cael pleidleisio, ac a wnaeth bleidleisio ac a oedd eisiau mynegi eu rhwystredigaeth ynghylch canlyniad y refferendwm. Ac, fel y dywedais, roeddent yn galw am bleidlais i rai 16 a 17 mlwydd oed, a gwn fod hynny’n rhywbeth y gall y Cynulliad hwn fynd i'r afael ag ef yn y dyfodol pan fydd Bil Cymru yn mynd drwyddo. Ond, eu galwad arall oedd am ail refferendwm. Credaf fod yn rhaid i ni barchu’r farn sydd wedi ei dangos gan bobl Cymru, ond y dylai Llywodraeth Cymru wneud popeth o fewn ei gallu i ganfod ffyrdd o alluogi Cymru i barhau i gael cymaint o fanteision o fod yn yr UE ag sy'n bosibl oherwydd mae Cymru wedi cael buddion enfawr o'r UE.

Mae'n rhaid i ni hefyd dderbyn, fel y dywedwyd eisoes y prynhawn yma, ei bod mewn gwirionedd yn bleidlais agos yng Nghymru. Pleidleisiodd Caerdydd, wrth gwrs, y brifddinas, 60-40 i aros, a chafodd y bleidlais hon ei hadlewyrchu ym mhob rhan o'r DU. Yn y bôn, pleidleisiodd llawer o'r dinasoedd mwy i aros, gan gynnwys Llundain, Bryste a Chaeredin. Y ffigyrau yng Nghymru oedd 52.5 y cant dros adael a 47.5 y cant dros aros, ac rwy’n ystyried bod hynny yn bleidlais agos. Ond, mae'n ddiddorol ac, o'i gymharu â rhannau eraill o'r DU lle y ceir demograffig debyg a hefyd dosbarth canol bychan, megis gogledd-ddwyrain Lloegr, pleidleisiodd 58 y cant dros adael, ac yng ngorllewin canolbarth Lloegr, roedd 59.3 y cant dros adael. Yng Nghymru, roedd yn ganlyniad agos, ac, wrth gwrs, dywedodd Nigel Farage ei hun pe byddai mwyafrif bychan dros ‘i mewn’ y byddai achos dros gynnal ail refferendwm. Felly, nid wyf yn credu bod y canlyniad yn ganlyniad pendant iawn. Rwy'n credu ei bod yn fuddugoliaeth o drwch blewyn dros ‘adael’ ac rwy’n credu mai'r peth iawn i'w wneud fyddai defnyddio unrhyw gyfle i wirio mai dyma mewn gwirionedd oedd yr hyn yr oedd pobl Cymru ei eisiau, pan eich bod yn ystyried y buddion y mae Cymru wedi’u cael o arian yr UE, yn enwedig pan welwyd bod llawer o'r pethau a ddywedwyd i berswadio pobl i bleidleisio wedi eu dangos i fod wedi eu gwneud o lwch. Hefyd, mae'r pwynt eisoes wedi'i wneud am rwygo’r DU, sy'n debygol, gyda'r Alban yn paratoi ar gyfer deddfwriaeth i gael ail bleidlais ar annibyniaeth. Yn sicr, os bydd hynny'n digwydd, os yw'r cynnig hwnnw ar gael, mae angen i Gymru gael cyfle i roi ei barn ar hynny.

Rwy'n falch iawn bod y Prif Weinidog wedi dweud, ar ôl i’r telerau ymadael gael eu cytuno, y bydd yn ceisio cyfle i Gymru a gwledydd eraill y DU roi eu barn. Unwaith eto, rwy’n credu, ar yr adeg honno, y byddai cyfle i geisio barn y bobl yn ogystal â barn Aelodau y tŷ hwn.

Felly, yn olaf, rwy’n credu bod yn rhaid i ni barhau—i feddwl y gall Cymru barhau ei chysylltiadau â gweddill Ewrop, a bydd yn rhaid i ni wneud ymdrechion pendant iawn, cadarnhaol iawn i wneud hynny. Pethau fel Caerdydd yn aelod o rwydwaith EUROCITIES, er enghraifft; dyna’r ffordd y gallwn barhau i ymestyn allan a chael budd o gyllid ar gyfer y rhwydwaith penodol hwnnw. Diolch.

Mae’n drist iawn fod y ddadl hon heddiw ar Gymru a’r UE yn digwydd yng nghysgod penderfyniad mwyafrif ein cyd-ddinasyddion i dynnu'n ôl o’r Undeb Ewropeaidd, ond dyna oedd eu hawl democrataidd, ac maent wedi ei arfer. Ond gwnaed adduned i bobl y wlad hon, fel y mae arweinydd yr wrthblaid wedi ei ddweud. Roedd yn adduned benodol, ac fe gafodd ei hailadrodd. Roedd yn cynnwys ymrwymiad i gynyddu gwariant ar y gwasanaeth iechyd gwladol, roedd yn cynnwys ymrwymiad y byddai gwladwriaeth Prydain yn talu pob ceiniog o arian yr UE a gollwyd i ffermwyr ac mewn cymorth i gymunedau difreintiedig. Mae Plaid Cymru yn aros yn eiddgar am ymddangosiad, am y tro cyntaf mewn hanes, Prif Weinidog Prydain yn Stryd Downing, ym mis Medi, yn cyhoeddi’r cynnydd digynsail mwyaf erioed mewn buddsoddiad yng Nghymru. Bydd yn rhaid i’r Prif Weinidog newydd hwnnw wneud hynny heb unrhyw arbedion o aelodaeth Ewropeaidd oherwydd, fel y canfuom dros y penwythnos, efallai y bydd y cynllun Brexit yn cynnwys aelodaeth o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd, sy'n dod gyda ffi aelodaeth sylweddol. Gwnaed adduned i bobl y wlad hon, ac mae llawer ohonynt yn byw yng nghymunedau tlotaf y cyfandir hwn. Ni wnaiff Plaid Cymru ganiatáu i rywun ddweud celwydd wrth y bobl hynny. Mae ganddynt lawer gormod i’w golli.

Lywydd, yn yr wythnosau sy'n arwain at benodi Prif Weinidog newydd, mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn gweithio i hybu, cystal ag y gall, budd cenedlaethol Cymru. A hoffwn wneud awgrym penodol i'r Prif Weinidog, yr wyf yn gobeithio y bydd yn ei ystyried yn ystod y dyddiau nesaf yn rhan o ymateb ei Lywodraeth. A wnaiff lunio a chyhoeddi, ar gyfer dadl yn y Cynulliad hwn, gynllun lliniaru cenedlaethol ar gyfer Cymru, yn seiliedig ar dair elfen gyffredinol? Yn gyntaf, y camau y gellir eu cymryd yn fewnol, yng Nghymru, i gefnogi’r cymunedau hynny sy'n wynebu'r ansicrwydd mwyaf, megis y gorllewin a'r Cymoedd, a fydd yn chwilio am ffynonellau eraill o gymorth, a chymunedau gwledig, a fydd angen lefelau uwch o gymorth ariannol. A wnaiff ef hefyd ystyried cyflwyno, yn rhan o'r elfen hon, Bil tegwch economaidd, fel bod gennym bolisi datblygu rhanbarthol i gefnogi pob cwr o’n cenedl, gan ddefnyddio'r pwerau cyfalaf cyfyngedig sydd gennym yn y modd gorau?

Yn ail, yn rhan o'r cynllun lliniaru cenedlaethol hwn, rydym yn awgrymu ail elfen i edrych ar newidiadau sydd eu hangen ar lefel Ynysoedd Prydain sy’n hybu budd cenedlaethol Cymru. Er enghraifft, a fydd y Prif Weinidog yn edrych ar hyrwyddo creu banc buddsoddi'r ynysoedd, tebyg i fodel Banc Buddsoddi Ewrop, i ddarparu cyllid ar gyfer cynlluniau a fyddai fel arall yn cael eu hariannu gan Fanc Buddsoddi Ewrop, a hefyd efallai fel mecanwaith ar gyfer cyflwyno rhaglen cronfeydd strwythurol newydd i ddisodli’r rhai a fydd yn cael eu colli o ganlyniad i ni dynnu'n ôl o’r Undeb Ewropeaidd?  A wnaiff ef hefyd ystyried cyhoeddi cynigion ar gyfer y newidiadau cyfansoddiadol sydd eu hangen ar unwaith i gryfhau sefyllfa Cymru fel nad ydym yn cael ein hymgorffori yn awr mewn endid gwrthun Cymru a Lloegr sy'n gweithio yn erbyn ein buddiannau cenedlaethol?

Ac, yn olaf, yn rhan o drydedd elfen y cynllun lliniaru cenedlaethol hwn, a wnaiff y Prif Weinidog ystyried rhoi sylw i sefyllfa Cymru yn y gymuned ryngwladol, gan gynnwys, wrth gwrs, y berthynas newydd y bydd yn rhaid i ni ei hadeiladu â gwledydd eraill yn Ewrop? Yn benodol, a fydd yn ceisio mynediad llawn a dilyffethair i Lywodraeth Cymru i rwydwaith diplomyddol y wladwriaeth Brydeinig, fel y gellir sefydlu llais Cymru ar wahân ar gyfer sicrhau masnach a datblygu cysylltiadau ar draws Ewrop a'r byd ehangach? Dylai'r Prif Weinidog hefyd ystyried adnewyddu ymdrechion i ddenu gwledydd eraill i agor cenadaethau diplomyddol yma yng Nghaerdydd yn rhan o'r broses hon.

Lywydd, pa bynnag ffordd y pleidleisiodd pobl yr wythnos diwethaf, bydd llawer ar bob ochr yn edrych tua'r dyfodol yn bryderus. Eironi trist ymgyrch y refferendwm oedd camddealltwriaeth sylfaenol, ac, yn fy marn i, bwriadol o’r egwyddor o undeb agosach fyth. Mae’r rhan honno o gytuniadau'r UE, wrth gwrs, yn cyfeirio at yr undeb agosach fyth o bobloedd, nid Llywodraethau, Ewrop. Fy ngobaith, efallai yn erbyn pob tebygolrwydd, yw y gall pobl y genedl hon barhau i sefyll gyda phobloedd y cyfandir hwn, ac na fydd y freuddwyd o Gymru yn Ewrop fyth yn marw.

Gyda’r ganran a bleidleisiodd bron i 60 y cant yn uwch nag yn etholiad y Cynulliad ym mis Mai, mae pleidleiswyr Cymru wedi datgan ac mae'n rhaid i ni i gyd barchu'r canlyniadau. Roedd hyn yn ymwneud â hawl democrataidd pobl y genedl hon i benderfynu ar eu tynged eu hunain. Mae arweinydd y Blaid Lafur yn San Steffan yn wynebu pleidlais o ddiffyg hyder gan ei Aelodau Seneddol ei hun, er gwaethaf y ffaith fod mwyafrif mawr wedi pleidleisio dros aros yn ei etholaeth ei hun. Yma yng Nghymru, ymgyrchodd y Prif Weinidog ac arweinydd yr wrthblaid dros aros yn yr UE, ond mae pobl yn eu hetholaethau eu hunain wedi pleidleisio i adael.

Mae pobl wedi dweud wrthyf bod ganddynt yr hawl erbyn hyn i ddisgwyl gwahanol fath o wleidyddiaeth yn deillio o fae Caerdydd a'r Senedd. Mae angen i'r Prif Weinidog yn awr ddangos ei allu i ddarparu arweinyddiaeth ar y mater hwn sy'n adlewyrchu barn yr holl bleidiau a holl bobl Cymru.

Fel y dywedodd y Prif Weinidog yn ei araith ymddiswyddo, bydd angen cyd-drafod â'r Undeb Ewropeaidd i gynnwys ymgysylltiad llawn y Llywodraethau datganoledig i sicrhau bod buddiannau pob rhan o'r Deyrnas Unedig yn cael eu diogelu a’u hybu. Mae'n rhaid i ni sicrhau yn gyntaf bod yr arian a oedd yn mynd i mewn i gronfeydd strwythurol a’r polisi amaethyddol cyffredin yn parhau. Mae'n rhaid i ni wedyn sicrhau bod Cymru yn cael ei chyfran o'r arian a ddychwelwyd sydd dros ben. Ac mae'n rhaid sefydlu pwyllgor newydd o Aelodau'r Cynulliad i sbarduno ymateb Cymru i refferendwm yr UE, gan adlewyrchu barn y cyhoedd yng Nghymru yn ei wneuthuriad.

Mae'r Prif Weinidog wedi rhoi amser i ni benderfynu beth ddylai perthynas newydd Prydain ag Ewrop fod trwy oedi hysbysiad erthygl 50 o dan gytuniad Lisbon, a fydd yn cychwyn cyfnod o ddwy flynedd i drafod y trefniadau ar gyfer dod allan oni bai bod y Cyngor Ewropeaidd, mewn cytundeb â’r aelod-wladwriaeth dan sylw, yn unfrydol yn penderfynu ymestyn y cyfnod hwn. Yn y cyfamser, ni fydd unrhyw newid i hawliau pobl i deithio a gweithio ac i’r ffordd y mae ein nwyddau a’n gwasanaethau yn cael eu masnachu, nac i'r ffordd y mae ein heconomi a’n system ariannol yn cael eu rheoleiddio.

Fel y mae Boris Johnson wedi ei ddweud, ni allwn droi ein cefnau ar Ewrop—rydym yn rhan o Ewrop. Rydym yn condemnio yn llwyr y camdrinwyr hiliol sy’n ceisio manteisio ar ganlyniad y refferendwm. Mae'n rhaid i ni fod yn fodel o ddemocratiaeth amlhiliol, aml-ffydd, cyfle cyfartal.

Roedd yr ymateb difeddwl gan y marchnadoedd ariannol yn rhagweladwy, yn hapfuddsoddol ac yn ormodol, ac mae angen barn wrthrychol wrth i farchnadoedd ddechrau ymdawelu. Mae’r Trysorlys, Banc Lloegr a'r Awdurdod Ymddygiad Ariannol wedi sefydlu cynlluniau wrth gefn cadarn ar gyfer y cyfnod ariannol yn union ar ôl pleidlais ‘gadael’. Bydd y DU yn dal i fod yn y G7, y Gronfa Ariannol Ryngwladol a Chyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig. Mae ein diogelwch bob amser wedi dibynnu ar Gytundeb Sefydliad Gogledd yr Iwerydd, a bydd Prydain hefyd yn parhau i drafod amddiffyn— [Torri ar draws.]—a rhannu cudd-wybodaeth gyda phartneriaid Ewropeaidd. Un ymyriad yn unig.

Diolch yn fawr iawn am ildio. Dim ond mewn ymateb i rai o'ch sylwadau ar oddefgarwch, a ydych chi'n cyfochri eich hun â'r poster ‘breaking point’?

Nac ydw.

Mae ein diogelwch, fel y dywedaf, wedi dibynnu ar NATO erioed. Y tu allan i'r UE, rydym yn adennill y rhyddid i greu cytundebau masnach gan barhau i fasnachu gyda'n partneriaid yn Ewrop. Mae'r DU yn gyfrifol am tua 5.5 miliwn o swyddi ar draws Ewrop. Ni fydd yr UE eisiau rhyfel masnach; bydd eisiau masnach rydd.  Mae Markus Kerber, pennaeth y BDI—Cydffederasiwn Diwydiant Prydain yr Almaen —wedi annog yr Almaen a'r UE i lunio cyfundrefn masnach rydd ôl-Brexit sy'n ei galluogi i gynnal a chadw’r lefelau masnach sydd ganddynt â'r DU. Mae'r Canghellor yr Almaen, Angela Merkel, wedi dweud nad oes angen i’r Undeb Ewropeaidd

fod yn arbennig o gas mewn unrhyw ffordd

yn y trafodaethau â Phrydain ynglŷn â gadael yr UE. Mae’r Arlywydd Obama wedi dweud y bydd y berthynas arbennig rhwng yr Unol Daleithiau a Phrydain yn parhau yn dilyn y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Prydain, wedi'r cyfan, yw mewnfuddsoddwr mwyaf America. Mae Arlywydd Ffrainc, François Hollande, wedi addo cynnal perthynas â Phrydain, yn arbennig yn ymwneud â mewnfudwyr yn croesi rhwng y ddwy wlad a chydweithrediad milwrol ac economaidd. Dywedodd Gweinidog Cyllid Canada:

Rydym yn parchu dewis pobl Prydain a byddwn yn parhau i fod yn bartner cryf i'r DU ac i'r UE. Mae ein hanes a rennir yn ein gwneud yn bartneriaid masnachu naturiol, ac rwy’n edrych ymlaen at gynnal y cysylltiadau economaidd agos hynny.

A gallwn fynd ymlaen, ond mae amser yn brin. Prydain yw un o economïau mwyaf y byd—gwlad fyd-eang sydd eisoes yn cynnal mwy o fasnach y tu allan i'r UE nag unrhyw aelod wladwriaeth arall ac eithrio Malta. Daw ein hunig fygythiad gwirioneddol o'r llais dinistr sy'n ceisio darnio'r Deyrnas Unedig, rhannu ei phobloedd, lleihau ei holl rannau a damnio’r hyn a elwir yn Alban annibynnol i aelodaeth ardal yr ewro a thwll du yn ei chyllideb. Mae hynny'n warthus. Wedi'r cyfan, mae'n ddyletswydd ar bob un ohonom i ddiogelu sofraniaeth a chyfanrwydd ein Teyrnas Unedig.

Nid oes amheuaeth ein bod i gyd, gyda'n gilydd fel cenedl ac fel pobl, yn sefyll ar drothwy dyfodol cymdeithasol ac economaidd newydd a bod ein pobl wedi eu rhannu'n chwerw ac mae'n rhaid i ni yn awr ddod at ein gilydd i fynd i'r afael â’n dyfodol. Er bod yn rhaid i ni dderbyn y mandad democrataidd ac ewyllys y bobl, mae'n rhaid i ni i gyd gydnabod hefyd y trwch blewyn, fel y cyfeiriwyd ato yn gynharach, a'r effaith sylweddol eisoes ar Gymru. Mae'n hanfodol heddiw ein bod yn dwyn Llywodraeth y DU a'r Prif Weinidog, fel y dywedwyd eisoes, i gyfrif a'u bod yn rhoi ac yn cyflawni eu haddewidion ffug i Gymru ac yn rhoi ein harian yn ôl y gwnaethant ei addo i bobl Cymru yn ystod yr ymgyrch ‘gadael’, yr ydym yn ei anfon i'r UE ar hyn o bryd. Neu ai twyll yw hynny? Mae'n rhaid i bob ceiniog gael ei y mae Cymru’n ei cholli o adael Ewrop gael ei rhoi yn ôl i ni, neu fel arall, mae diffyg democrataidd ac mae'r bobl wedi eu twyllo ac mae'r bobl wedi eu camarwain a dywedwyd celwydd wrth y bobl.

Nid oes amheuaeth bod y refferendwm hwn wedi troi aelod o deulu yn erbyn aelod o deulu a ffrind yn erbyn ffrind. Nid oes unrhyw amheuaeth, heddiw, yn fwy nag erioed, ei bod yn bryd i’n gwlad ganfod undod a chryfder pwrpas wrth symud ymlaen. Yn yr un modd nid oes amheuaeth, fel y dywedwyd eisoes, fod hiliaeth yn cynyddu ac y dylai pob un ohonom fod yn condemnio’r gweithredoedd hyn o droseddau casineb hiliol. Heddiw, mae Llywodraeth Cymru yn ymrwymedig ac yn unedig wrth weithio i gael y canlyniadau gorau posibl i Gymru ôl-Brexit ac i gael y canlyniadau gorau posibl i bobl Cymru; bydd pob gewyn ac anadl y weinyddiaeth hon yn cael ei ddefnyddio gan Lywodraeth Cymru i ennyn effeithiau cadarnhaol allan o'r cyd-destun cyfnod heddwch digyffelyb hwn, ac, yn hollbwysig, bydd pob ymdrech yn cael ei gwneud i drafod y fargen orau i Gymru a busnesau Cymru a swyddi yng Nghymru. Bydd Llywodraeth Cymru yn ceisio meithrin ac ymgysylltu’r farchnad a’r tariffau gorau posibl ar gyfer nwyddau Cymru a werthir yn yr UE, ac mae er budd gorau amaethyddiaeth a physgodfeydd Cymru bod hyn yn cael ei wneud. Fodd bynnag, ni fydd fawr o hyn yn dibynnu arnom ni a Llywodraeth Cymru, ac ni fydd o fewn ein gallu. Heddiw, mae'n ffaith bendant ac nid ffuglen fod effeithiau arwyddocaol a sylweddol eisoes yn taro glannau’r DU o ganlyniad uniongyrchol i'r refferendwm hwn.

Erbyn hyn mae gennym gyd-destun seismig, cyfnewidiol ac anodd i Gymru ar gyfer creu’r sicrwydd, yr eglurder a’r canlyniadau cadarnhaol sydd eu hangen, ac mae'n hollbwysig bod pawb yn deall y cyd-destun. Mae'n berthnasol ac mae'n ganlyniad uniongyrchol i bleidlais ‘gadael’ y genedl y dydd Gwener hwn, er enghraifft, bod y DU eisoes wedi gweld dros y penwythnos ei bod wedi colli ei statws AAA, bod y bunt eisoes wedi cyrraedd ei lefel isaf er 1985, bod busnesau allweddol Cymru a mewnfuddsoddwyr wedi mynegi pryder mawr cyhoeddus dros ddyfodol ar sail tariff gyda marchnad sengl yr UE. Ac mae hyder mewn gweithgynhyrchu yn gostwng yn helaeth a thu hwnt oherwydd ansicrwydd dros weithredu amserlen erthygl 50. Mae hwn yn ansicrwydd a allai effeithio ar swyddi yng Nghymru. Mae'n realiti i'n pobl yng Nghymru fod effaith negyddol ar ddatrys yr ateb Tata ac ar swyddi yng Nghymru. Caiff hyn ei ategu, nid gan wleidyddion, ond gan Airbus, Ford ac eraill.

Er gwaethaf cyd-destun sy'n anodd a llawn gofid, mae pobl y DU wedi pleidleisio fel mwyafrif trwy broses ddemocrataidd ac wedi rhoi mandad democrataidd i adael, y mae'n rhaid i Lywodraeth y DU yn awr ei anrhydeddu a’i barchu fel ewyllys y bobl, ond ochr yn ochr â'r arian a addawyd gan y DU yn yr ymgyrch ‘gadael’. Mae hyn yn sylfaenol, ac mae'n rhaid i ni gyfaddef na wnaeth y dadleuon dros aros gyrraedd y nod, ond mae'r un mor iawn a phriodol bod ffeithiau yn cael eu deall, bod y cyhoedd yn canfod y materion o bwys o'r malu awyr a bod heriau sylweddol, yr wyf i wedi’u hamlinellu ac sydd, yn ddiau, yn ein hwynebu, yn cael eu deall gan y bobl. Mae'n ffaith galed bod y cyfryngau wedi chwarae rhan ddifflach wrth gyflwyno'r ffeithiau a'r dadleuon, ac y dadleuir hefyd bod gwleidyddion yn ogystal wedi methu â gosod yr agenda honno. Byddwn yn wynebu’r heriau sylweddol i'r DU yn awr yn uniongyrchol, ac, yng Nghymru, yn gweithio i’w goresgyn yn strategol, nid oes amheuaeth gennyf, ond mae'n hanfodol bod heriau economaidd, a chymdeithasol sylweddol o'r fath yn cael eu deall yn llawn ac yn briodol. Mae'n hanfodol bod buddiannau Cymru a'i phobl ar flaen y gad ac yn ganolog i’n strategaeth, a bod y gwactod hwn a grëwyd gan gythrwfl ac ansicrwydd gwleidyddol ar draws y DU sy’n wynebu pob un ohonom yn cael ei ail-bwytho cyn gynted ag y bo modd. Diolch.

Byddwn innau hefyd yn hoffi diolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad ddydd Gwener ac am gyflwyno'r ddadl bwysig hon heddiw. Ddydd Iau, siaradodd pobl y Deyrnas Unedig a siarad yn uchel. Dywedasant: 'Mae Prydain yn well ei byd y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd'. Mae'n anffodus iawn nad oedd y Prif Weinidog a roddodd y refferendwm hwn i ni yn ddigon dewr i ddilyn y mater hyd at ei derfyn. Fodd bynnag, mae'n bwysig ein bod i gyd yn awr yn gweithio gyda'n gilydd i sicrhau'r fargen orau i Gymru a'r DU. Ni ddylai ein trafodaethau ymadael gael eu bwrw i’r cysgod gan ymryson mewnol ac ymgyrchoedd arweinyddiaeth yn y Blaid Geidwadol a'r Blaid Lafur. Mae yna rai sy'n ceisio gwrthod barn y bron i 17.5 miliwn o bleidleiswyr Prydain a bleidleisiodd i adael yr UE. Efallai nad ydynt yn hoffi'r canlyniadau, ond rydym yn byw mewn democratiaeth, a dyna sut mae democratiaeth yn gweithio: y mwyafrif sy'n rheoli. Os edrychwn ni ar y refferendwm a arweiniodd at greu ein Cynulliad, roedd y canlyniad hwnnw’n llawer iawn agosach, ond ni chlywyd yr ochr 'na' yn gweiddi, i geisio osgoi dymuniadau'r etholwyr neu'n ceisio negyddu'r canlyniad yn greadigol. Mae pobl y DU wedi datgan yn glir: maent wedi cael digon ar fiwrocratiaid anetholedig yn dweud wrthynt beth i'w wneud. Maen nhw eisiau dod allan o'r UE, ac mae i fyny i ni, eu cynrychiolwyr etholedig, i sicrhau bod eu dymuniadau yn cael eu gwireddu— [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, ai eisiau ymyrryd ydych chi? [Torri ar draws.] Sefyll etholiad? Do, mi wnes.

Nid oes angen i chi wrando ar Weinidogion sy'n gwneud sylwadau o’u seddi. Ewch ymlaen â'ch cyfraniad.

Cefais fy ethol. Mae'n rhaid i ni anwybyddu deisebau amheus, hunan-les gwleidyddol—do, fe fu deisebau y profwyd bod gwallau ynddynt ar-lein—a hunan-les gwleidyddol a'r rhai sy'n honni na all y Deyrnas Unedig sefyll ar ei phen ei hun. Mae gennym gyfle unwaith mewn oes i gael llawer iawn i Gymru ac i Brydain Fawr, ac rwy’n annog pob ochr i weithio gyda'i gilydd i gael y telerau mynd allan yn iawn. Rydym yn ystyried bod unrhyw weithredoedd o gamwahaniaethu a malais tuag at unrhyw berson yn wrthun.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Onid ydych yn cytuno â mi bod rhywfaint o'r rhethreg yr ydym wedi’i chlywed gan gynrychiolwyr UKIP mewn gwirionedd wedi bwydo’r drwgdeimlad a’r hiliaeth yr ydym wedi’u gweld?

Gallaf eich sicrhau, nad ydych wedi’i chlywed gennyf i, ac nid ydych wedi ei chlywed gan y bobl hyn yma ychwaith. At bwy yr ydych yn cyfeirio?

A wnewch chi dderbyn ymyriad arall?

Mi wnaf.

Cawsom gwestiwn yn gynharach heddiw sy'n awgrymu bod rhai pobl sy'n gyfreithlon yn y wlad hon, yn ceisio lloches yma—a’r cwestiwn oedd am gost y bobl hynny. Dylai ystyriaethau dyngarol ddod yn gyntaf, does bosib’?

Yr oedd yn gwestiwn gwahanol, rwy’n cyfaddef, ond roedd yn gwestiwn a ofynnwyd gan etholwyr—na, nid gan UKIP, gan etholwyr y gŵr bonheddig.

A ydych yn cysylltu eich hun â'r cwestiwn?

Ni fyddwn yn cymryd ymyriad pellach, pe bawn i yn eich lle chi. Byddwn yn parhau.

Dim problem.

I'r rhai sydd am fwrw ein hymadawiad oddi ar y cledrau a llesteirio ein cynnydd o ran sicrhau bargen wych, rwy’n eich annog i wrando ar bobl Prydain a gyflwynodd fandad clir ar gyfer Brexit. Wrth ein cefndryd yn yr Alban, rwy’n dweud: ni allwch fwrw ein hymadawiad oddi ar y cledrau. Efallai bod pleidleiswyr yn yr Alban wedi pleidleisio o blaid aros yn yr UE, ond maent hefyd wedi pleidleisio o fwyafrif llethol i aros yn y DU, a does fawr iawn o amser ers hynny. Aelodau, mae'n rhaid i ni gyflawni dymuniadau democrataidd ein pleidleiswyr yn y DU. Mae'n rhaid i ni sicrhau nad yw ein hetholwyr sy’n derbyn arian gan yr UE ar gyfer eu busnesau a’u cwmnïau yn cael eu siomi gan delerau ein hymadawiad. Mae'n rhaid i ni sicrhau bod ein cytundeb gadael yn cyflawni dros Gymru a'r Deyrnas Unedig. Mae'n rhaid i ni drechu’r rhai sy'n ceisio rhannu ein cenedl— [Torri ar draws.] Yn union, nid yw cynnen yn talu—ond yn bennaf oll, rhaid i ni hefyd sicrhau ein bod yn manteisio ar y cyfleoedd a gyflwynir i ni gan ein penderfyniad i adael yr UE.

Yn olaf, Lywydd, mae'n rhaid i ni gofio ein bod ni bob un wedi ein hethol gan y cyhoedd—bob un ohonom. Rydym yn eu cynrychioli p’un a wnaethant bleidleisio drosom ni ai peidio, ac mae fy ysgrifbin yn ysgrifennu'r un fath ar gyfer bob etholwr, ni waeth sut y maent wedi pleidleisio a thros bwy. Diolch.

Dawn Bowden— [Torri ar draws.] Dawn Bowden.

Diolch, Lywydd. Cefais siom anferth yng nghanlyniad refferendwm yr UE. Drwy gydol yr ymgyrch, ceisiais osod allan yn onest rai o beryglon gadael yr UE, fel yr oeddwn i yn eu gweld. Ymgyrchais o fy nghalon a fy mhen dros yr hyn yr oeddwn yn wirioneddol gredu oedd orau ar gyfer rhai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig; nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y DU.

Yr hyn sy'n amlwg yw bod llawer o bobl wedi pleidleisio ar y pethau yr oeddent yn credu fyddai’n deillio o’n gweld yn ymadael â’r UE, yn benodol, diwedd ar fewnfudo. Cafodd hyn ei ysgogi gan yr ymgyrch adael a'r cyfryngau asgell dde adweithiol a gwarthus a gododd gywilydd ar y wlad hon. I lawer, roedd hefyd yn bleidlais daer am newid gan bobl sydd bellach wedi dioddef blynyddoedd o galedi oherwydd y cyni a osodwyd gan y Torïaid. Roedd llawer o bobl yn credu bod yn rhaid i unrhyw beth fod yn well na'r hyn sydd ganddynt yn awr. Rydym bellach yn gwybod yn ddiamheuaeth fod yr ymgyrchwyr gadael wedi camarwain a dweud celwydd wrth y cyhoedd ym Mhrydain, gydag addewidion o roi £350 miliwn yr wythnos i’r GIG a chael rheolaeth ar fewnfudo. Mae hynny nid yn unig wedi atgyfnerthu’r diffyg ymddiriedaeth mewn gwleidyddion, mae hefyd wedi gwneud i lawer ddechrau difaru pleidleisio i adael.

Un o fy ofnau eraill ynghylch pleidlais i ‘adael’ bob amser oedd yr effaith y byddai'n ei chael ar hawliau gweithwyr. Rydym eisoes wedi gweld cefnogwyr Brexit blaenllaw yn argymell cael gwared ar hawliau gweithwyr fel rhan o unrhyw drafodaethau gadael.

Gyda llaw, Lywydd, mae'n werth nodi y byddai’r cyfyngiadau a osodwyd ar bleidleisiau streic undebau llafur yn Neddf Undebau Llafur 2016 y Torïaid, a gefnogwyd gan y rhan fwyaf o gefnogwyr Brexit, wedi annilysu canlyniad y refferendwm hwn, oherwydd, mae'n debyg, mae pleidleisiau streic yn rhy bwysig o lawer i ganiatáu i fwyafrif syml o'r rhai sy'n pleidleisio benderfynu canlyniad, yn wahanol i fwyafrif syml ar holl ddyfodol ein cenedl am genedlaethau i ddod.

Efallai mai goblygiad mwyaf trallodus y bleidlais i adael, fel y dywedwyd gan lawer o Aelodau yma heddiw, yw’r achosion niferus o hiliaeth amlwg a chyhoeddus yr ydym wedi bod yn dyst iddynt ers i’r canlyniad hwn gael ei gyhoeddi. Gobeithio bod pawb yn y Siambr hon wedi ei syfrdanu gan hyn, y byddant yn ei wrthod yn llwyr ac y byddant yn codi ar eu traed i amddiffyn a gwarchod unrhyw un sy’n dioddef y fath gasineb—casineb a gafodd ei ysgogi gan rethreg wrth-mewnfudo yr ymgyrch ‘gadael’.

Nawr, er ei bod yn wir fod pobl wedi pleidleisio i adael am nifer o resymau, roedd rhai o'r rheiny nad oeddent yn ymwneud â'r UE o gwbl—ac nid yw hynny'n golygu na ddylem wrando ar eu pryderon. Mae'n rhaid i ni dderbyn mae’r canlyniad oedd y canlyniad, a byddwn yn awr yn dadlau'n gryf bod angen i ni roi diwedd ar yr ansicrwydd sy’n treiddio’r wlad a galw erthygl 50 yn ddi-oed. Dylai'r rhai a oedd yn arwain yr ymgyrch ‘gadael’ fod wedi sefydlu strategaeth i’w galluogi i fod yn barod i drafod ymadawiad cyflym a strwythuredig, i dawelu’r dyfroedd yn y marchnadoedd arian, i ddiogelu swyddi, pensiynau, cartrefi a buddsoddiadau pobl ac yn bwysicach efallai, i ddiogelu dyfodol ein pobl ifanc. Ond fel y gwyddom, nid ydynt wedi gwneud hynny.

Lywydd, rwy’n sôn am ein pobl ifanc, gan mai un peth wnaeth argraff arnaf yn ystod yr ymgyrch oedd eu gwybodaeth a'u dealltwriaeth o'r hyn sydd yn y fantol—llawer mwy, efallai, na nifer o bobl ddwy neu dair gwaith eu hoedran. Fel y soniodd Julie Morgan, roedd llawer ohonynt na chawsant bleidlais.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Na, ni wnaf. Ar y penwythnos, cyfarfûm ag Alex, merch 14 mlwydd oed o’r Gurnos, a ddywedodd wrthyf, 'Pam fod hen bobl wedi taflu ein dyfodol ni i ffwrdd?' Yn anffodus, doedd gen i ddim ateb iddi. Felly, ar gyfer Alex a'i ffrindiau ac ar gyfer y cymunedau difreintiedig ym Merthyr Tudful a Rhymni ac mewn mannau eraill, rwy’n annog y Prif Weinidog i fod yn ddi-ildio wrth ddwyn i gyfrif y rhai a blediodd dros adael am yr addewidion a wnaethant. Gwn y bydd yn gweithio i sicrhau nad yw Cymru'n colli ceiniog o ran adfywio, mewnfuddsoddi a chronfeydd datblygu, a gwn y bydd yn ceisio sicrhau cynnydd sylweddol yn y cyllid i Gymru dan fformiwla Barnett ddiwygiedig i wneud yn iawn am unrhyw ddiffyg.

Yn olaf, Lywydd, gan fod angen dwyn cefnogwyr Brexit i gyfrif ar gyfer unrhyw setliad arfaethedig o ran ymadael â’r UE, bydd yn ofynnol iddynt gael cymeradwyaeth a mandad pellach gan y cyhoedd ym Mhrydain, ac edrychaf ymlaen at glywed sut y byddwn yn ymgynghori ar y setliad hwnnw, gan na all unrhyw setliad fod yn ddilys heb gytundeb penodol pobl Prydain.

Wel, mae’r hyn a ddigwyddodd ddydd Iau yn bwysig. Mae'n bwysig, gorff ac enaid, a bydd y goblygiadau yn ymestyn ar hyd y cenedlaethau. Mae'n bwysig yma, mae'n bwysig yn Ewrop, ac mae hefyd yn dweud llawer iawn am gyflwr democratiaethau’r Gorllewin. Roedd hefyd yn siarad am rywbeth penodol iawn, sef ein haelodaeth o'r UE, ond rwy’n meddwl bod yna wersi ehangach i bob un ohonom sydd yn y Cynulliad hwn eu cadw mewn cof wrth i ni wasanaethu ein mandad yn hwn, y pumed Cynulliad, ac mae'n wers, rwy'n credu, y bydd yn rhaid i wleidyddion ar draws y byd ei dysgu hefyd.

Ond yr hyn sy'n bwysig ar unwaith yw penderfynu pa fath o berthynas y dylem ei chael â’r UE yn awr, a hanfod hynny yw pa o fynediad neu aelodaeth o’r farchnad sengl y dylem fwynhau yn awr. Ni ellir osgoi hyn, mae'n rhaid ei wynebu a dyma’r peth mwyaf a fydd yn penderfynu ar ein perthynas yn y dyfodol ac a fydd wrth wraidd sicrhau ein rhagolygon economaidd. Roeddwn i'n meddwl bod y Prif Weinidog yn llygad ei le ddoe wrth bwysleisio, mewn ymateb i gwestiwn gan Aelod SNP, fod Prydain wedi’i hadeiladu ar undeb economaidd ac mae angen i ni weld yr undeb yn ffynnu yn awr, ond hefyd y farchnad sengl sydd wedi'i sefydlu, fel polisi Prydain, i raddau helaeth, o ganol y 1980au, yn Ewrop.

Ymddengys i mi mai economi Cymru yw'r un mwyaf agored i niwed yn y DU, a hon felly yw’r economi sydd fwyaf dibynnol ar gael perthynas effeithiol, adeiladol a chynhyrchiol â'r UE. Rwy’n gobeithio y bydd pob un sy’n cefnogi Brexit yn canolbwyntio ar hynny ac yn awr yn cyfiawnhau eu sicrwydd eu bod yn dal, yn y bôn, yn wir Ewropeaid—fersiwn wahanol o Ewrop; rwy'n barod i gredu hynny—wrth i ni weithio drwy'r manylion yn awr. Ond nid yw’n mynd i fod yn hawdd ei gyflawni, oherwydd pa fath o fynediad sydd gennym i’r farchnad sengl, a ydym yn aelod o EFTA neu beidio, neu'r AEE—mae pob math o oblygiadau i berthynas o’r fath. Mae'n rhaid i ni ddisgwyl trylwyredd gan y rhai a fydd yn awr yn trafod, ac efallai y byddant yn wynebu cryn ansefydlogrwydd economaidd, hefyd, ar union adeg y trafodaethau y mae arnom angen iddynt lwyddo fwyaf.

Bydd yn rhaid i nifer o faterion gael eu harchwilio hefyd am ein dyfodol fel gwladwriaeth Brydeinig—pa fath o DU fydd yn awr yn ymddangos yn sgil Brexit. Bydd yn rhaid i ni addasu mewn ffordd eithaf rhyfeddol er mwyn goroesi, a hynny yn nhermau cyfansoddiadol, ariannol ac economaidd. Mae'r siawns o ymwahaniad Albanaidd wedi cynyddu'n sylweddol. Nid wyf yn gwybod a ydynt yn debygol eto, ond rydym ni ar adeg dyngedfennol, ac mae p’un a ydym yn cadw’r undeb yn un yn dibynnu i raddau helaeth ar ba fath o weledigaeth sydd gennym yn awr ar gyfer y berthynas yr ydym yn dymuno ei chael â'r Undeb Ewropeaidd.

Mae'n glir iawn i mi fod buddiannau cryf Cymru'n yn dod i'r amlwg yn awr, a’u bod ymhell y tu hwnt i bleidgarwch. Mae'r DU yn undeb o genhedloedd, ac y mae angen i lunwyr polisi yn San Steffan bwysleisio a chofio hynny wrth iddynt drafod Brexit, ac mae'n rhywbeth y mae angen i ni ei gofio. Rydym ni yma—ni yw fforwm gwleidyddiaeth Cymru ac mae’r cyfrifoldeb hwnnw yn rhywbeth y mae'n rhaid i ni ei gofleidio yn llawn. I hybu buddiannau Cymru y cytunwyd arnynt, rwy’n credu, felly, y dylid annog gweithio trawsbleidiol grymus yn y Cynulliad—yn y Cynulliad ac, o bosibl, gyda’r Llywodraeth hefyd, wrth iddi gydweithio â holl bleidiau y fforwm hwn. Lywydd, bydd yn rhaid i’r pumed Cynulliad ddangos ei fod yn fforwm y gellir ymddiried ynddo ar gyfer hybu ac amddiffyn buddiannau Cymru yn yr amseroedd hynod heriol a wynebwn yn awr. Os byddwn yn methu, bydd yr alarnad drist honno yn atseinio, 'Cry, the beloved country’.

Jeremy Miles.

Thank you, Presiding Officer, for the opportunity to contribute to this important debate.

Roedd canlyniad y refferendwm yr wythnos diwethaf yn siom enbyd. Mae'r ffaith y byddai Cymru yn dewis gwrthod y berthynas sydd wedi bod mor amlwg o fuddiol iddi yn her i bob un ohonom yn y lle hwn, ac mae'n rhaid i ni ymateb yn bendant, ac nid â rhethreg hawdd. Byddai’r golled i Gymru o gannoedd o filiynau o bunnoedd o incwm bob blwyddyn yn hynod niweidiol. Rydym eisoes wedi gweld, mewn llawer o'n cymunedau, effaith cyni ariannol Llywodraeth y DU, yn tynnu arian allan o aelwydydd ac allan o economïau lleol, ac mae hon yn her ar raddfa lawer, lawer mwy. Ynghyd ag ansicrwydd economaidd, yng Nghymru a ledled y DU, wrth i gwmnïau edrych yn anochel ar p'un a ydynt yn buddsoddi yma neu yn y DU sy’n parhau, rydym yn wynebu cyfnod trawmatig iawn, er gwaethaf optimistiaeth heulog y ddau Bollyanna anhebygol, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig ac arweinydd UKIP.

Dydw i ddim eisiau bod mewn sefyllfa lle mae Cymru yn gymwys i gael cymorth rhanbarthol—nid oes yr un ohonom eisiau hynny. Rwyf am i'n heconomi fod yn ddigon cadarn i beidio â bod angen hyn ac i ffynnu, a’n prif flaenoriaeth, wrth raid, yw polisi economaidd sy'n gwneud hynny’n bosibl.

Diolch yn fawr iawn am gymryd yr ymyriad, ac rwy’n cytuno â'ch geiriau na ddylem fod yn falch o'r ffaith y bu angen cyllid cydgyfeirio arnom yn ystod y cyfnod hwn. Rydym ar yr un ochr ar hyn, ond rwy'n siŵr y byddwch yn ymuno â mi yn fy atgasedd tuag at dôn rhai o bapurau Llundain sy’n pwyso tua’r chwith sydd wedi galw ein hetholwyr a bleidleisiodd i ‘adael’ yn ddifeddwl ac, yn bwysicach fyth, yn ddiddiolch am yr arian sydd wedi dod o Ewrop i helpu i gefnogi'r cymunedau hynny. A ydych yn derbyn, fodd bynnag, y bydd yn rhaid i Lywodraeth Cymru gymryd rhywfaint o gyfrifoldeb dros beidio ag argyhoeddi’r cymunedau penodol hynny bod arian wedi dod o Ewrop ac wedi’u helpu, yn hytrach na dod yn uniongyrchol o Gynulliad Cenedlaethol Cymru, a'r hyn yr ydym wedi ei ddysgu, pob un ohonom, o hynny am sut yr ydym yn cyfleu sut y caiff arian ei ddefnyddio yn ein cymunedau a phwy sy'n gyfrifol am y penderfyniadau?

Diolch am yr ymyriad hwnnw. Rwy’n derbyn y pwynt y bu sylwadau di-fudd iawn mewn rhywfaint o'r wasg ar ymateb ein cymunedau. Nid wyf yn derbyn y pwynt arall a godwyd gennych, ond rwy’n derbyn pwynt hwnnw, yn sicr.

Mewn gwirionedd, gwnaed addewidion yn ystod yr ymgyrch hon, ac maen nhw wedi cael eu crybwyll eto heddiw ar sawl achlysur, ac yn fy marn i, yr hyn y pleidleisiodd pobl Cymru drosto yr wythnos diwethaf oedd, ie, cael dod allan o'r UE, ond hefyd am i’r arian a gaiff Cymru ar hyn o bryd gan yr UE i gael ei ad-dalu gan Lywodraeth Prydain. Mae penderfyniad Brexit i ni yng Nghymru yn golygu'r ddau beth hyn gyda’i gilydd, ac mae sut yr ydym yn ymateb i'r penderfyniad hwnnw yn y lle hwn yn hanfodol. Nid wyf i fy hun, yn canfod yn y canlyniad unrhyw ddyhead cyhoeddus ar hyn o bryd i gael setliad datganoli llawer ehangach na'r hyn yr ydym eisoes yn ei drafod, ond bydd yn rhaid aros i weld a yw hynny'n dal i fod yn wir wrth i ddyfodol y Deyrnas Unedig ddatblygu. Ond rwy’n credu bod pobl a bleidleisiodd i adael yr UE wedi gwneud hynny yn y gred gadarn y byddai’r prosiectau, y seilwaith, y rhaglenni sgiliau, ac yn y blaen, sy’n ffurfio rhan hanfodol o'u cymunedau yn parhau ar ryw ffurf. Ac felly, mae'n rhaid i ni ymateb i hynny mewn ffordd bendant. Rwy’n credu mai nawr yw'r amser i ddatrys y cwestiwn o sut y mae Cymru yn cael ei hariannu gan San Steffan, a’i roi ar sylfaen gadarn. Rhaid i ymrwymiad cyllido newydd adlewyrchu gwahanol anghenion pobl Cymru, a rhaid iddo adlewyrchu, yn llawn, y ffaith bod yr arian Ewropeaidd wedi’i golli. Rydym yn cael ein harwain i gredu y bydd Trysorlys ei Mawrhydi yn awr yn gwneud arbediad sylweddol bob blwyddyn, a rhaid i drysorlys Cymru dderbyn ei gyfran deg o hynny. Mae addewidion wedi eu gwneud, ac yn awr yw'r amser iddynt gael eu cadw.

Felly, rwy’n credu bod angen i ni gynnwys gwarant o ran y gyfraith cyllido o fewn pensaernïaeth statudol cyfansoddiad Cymru sy'n dod i'r amlwg. Rhaid iddo ddisgrifio'r egwyddorion lefel uchel sy'n sail i fformiwla ariannu deg. Mae’r cyn-Brif Weinidog, Rhodri Morgan, wedi dweud mai cydraddoldeb ac ailddosbarthu yw’r egwyddorion arweiniol yn hyn o beth, a rhaid iddo hefyd ddisgrifio sut y byddai anghydfod dros y cyllid hwnnw yn cael ei datrys.

Nid wyf yn credu y bydd y cyhoedd yng Nghymru yn diolch i ni os ydym yn ymateb i'w dyfarniad—sydd, yn fy marn i, yn ymwneud yn rhannol â pherthnasedd bywyd gwleidyddol i'w bywydau—â thrafodaeth helaeth am ffurf a phwerau San Steffan a Bae Caerdydd. Os ydym wedi cael clywed unrhyw beth gan bobl ledled Cymru, yr angen i ni wneud mwy i ymdrin â'r materion bara menyn, y brwydrau dyddiol y mae ein cymunedau yn eu hwynebu, yw hynny. Ond, yn yr un modd, ni chawn faddeuant os byddwn yn methu â darparu, o ganlyniad i'r bleidlais hon, setliad ar gyfer Cymru sy'n mynd i'r afael, nid dim ond â chwestiwn ein perthynas ffurfiol â'r Undeb Ewropeaidd, ond hefyd sylfaen deg a diogel ar gyfer ariannu Cymru yn y dyfodol.

Yn gyntaf oll, ni allaf gredu bod y Blaid Lafur yn dal i fod yn gwadu gwir ddymuniadau a dyheadau pobl dosbarth gweithiol Cymru. Mae'n rhaid i mi ddweud eu bod yn siarad am ddim ond 2 neu 4 y cant o wahaniaeth yn y bleidlais ‘i mewn’ ac ‘allan’; wel, mewn lleoedd megis Torfaen, Blaenau Gwent a llawer o rannau eraill o gadarnleoedd Llafur yng Nghymru, roedd yn rhywbeth fel 60 y cant i 40 y cant—ac maent yn dal i wadu'r hyn y mae pobl ei eisiau. Wel, y gwir amdani yw, wrth gwrs, rydych wedi bod yn gwadu ar hyd yr amser, oherwydd dylai canlyniadau’r etholiad Ewropeaidd yng Nghymru yn 2014, pryd y bu bron i Blaid Annibyniaeth y DU ddod y blaid gyntaf ers dros 100 mlynedd i drechu'r Blaid Lafur mewn etholiad cenedlaethol, ac yna, wrth gwrs, ym mis Mai pryd y cafodd saith AC o blaid y mae gadael yr UE yn raison d'être iddi eu hethol i'r Senedd, fod wedi agor eich llygaid i’r gwirionedd, nid y blaid Lafur yn unig, ond pob plaid yng Nghymru sydd ag agenda sydd o blaid Ewrop. Yn anhygoel, nid oedd hyn yn wir. Dewisodd pob un o'r pleidiau hyn anwybyddu ewyllys y Cymry. Roedd y canlyniad ddydd Iau yn ganlyniad uniongyrchol i’r gwahaniad rhwng y pleidiau sefydledig ag etholwyr Cymru, ac nid, fel sydd wedi cael ei ledaenu dros y dyddiau diwethaf, yn ganlyniad i unrhyw wybodaeth anghywir bondigrybwyll ar ran yr ochr ‘gadael', neu hyd yn oed y tactegau ofn di-baid a ddefnyddiwyd gan yr ymgyrch ‘aros'.

Fodd bynnag, nid dyma’r amser i unrhyw un a oedd yn ymwneud â'r ymgyrch 'allan' orfoleddu am y canlyniad, yn enwedig y rhai ohonom yn y Cynulliad. Mae goblygiadau’r refferendwm hwn yn llawer rhy bwysig i unrhyw ymblesera o'r fath.

A fyddech chi’n ildio?

Byddwn, iawn.

Diolch. Rwy’n derbyn eich pwynt bod y canlyniad wedi amlygu dadrithiad dwfn i lawer o bobl mewn cymunedau dosbarth gweithiol. Nid wyf yn derbyn ei bod yn ymwneud â’r UE yn unig. Mae'n cynrychioli datgysylltiad llawer dyfnach â’r ffordd y mae ein heconomi yn gweithio. Ond erbyn hyn mae her i'r rhai a wnaeth addewidion ar yr ymgyrch ‘gadael’, oherwydd fe wnaethoch addewidion, ac mae perygl, os nad yw’r addewidiion hynny yn cael eu cadw, y gallai dadrithiad â gwleidyddiaeth fod yn broses wenwynig iawn. Felly, beth ydych chi'n mynd i'w wneud i sicrhau bod y rhai a wnaeth honiadau ac addewidion ar eich ochr chi yn anrhydeddu’r ymrwymiadau hynny?

Wel, yr wyf yn croesawu eich ymyriad ar y rhan honno, ond rydych yn dal yn ymddangos i fod yn gwadu'r rhesymau pam eu bod wedi pleidleisio i ddod allan o'r Undeb Ewropeaidd. Ond rwy'n credu y bydd yr hyn yr af ymlaen i’w ddweud yn ateb y cwestiwn yr ydych wedi’i ofyn yn ôl pob tebyg, a hynny yw fy mod yn dweud, bod goblygiadau’r refferendwm hwn yn llawer rhy bwysig i unrhyw ymblesera o'r fath. Rwyf yn awgrymu i chi ei bod yn amser ar gyfer gweithredu trawsbleidiol a chonsensws fel erioed o'r blaen. Mae'n rhaid i ni ac fe fyddwn ni a oedd yn ymwneud â’r ymgyrch 'allan' yn cefnogi’n llwyr unrhyw gamau gan Lywodraeth Cymru i sicrhau nid yn unig yr arian a addawyd eisoes i Gymru gan Lywodraeth San Steffan, ynghyd, wrth gwrs, â’i hymrwymiad i anrhydeddu cyllid yr holl brosiectau sydd yn awr yn cael eu cyfalafu gan yr UE, ond hefyd i sicrhau ein bod yn cael cyfran deg o'r cronfeydd hynny y bydd Brexit yn eu cynhyrchu. Cyfeiriaf, wrth gwrs, at y gwahaniaeth yn yr hyn y mae’r DU yn ei dalu i mewn i'r Undeb Ewropeaidd a’r hyn y mae'n ei roi yn ôl. [Torri ar draws.] Na, mae'n ddrwg gen i.

Unwaith eto, nid dyma’r amser ar gyfer cecru pleidiol ynghylch canlyniad y refferendwm. Mae'r bobl wedi siarad, ac mae'n fater i ni fel Cynulliad unedig symud ymlaen i sicrhau dyfodol Cymru yn yr arena wleidyddol newydd. Mae rhai o’r doethinebwyr gwleidyddol a oedd mor anghywir ynghylch Ewrop yn awr yn rhagweld y bydd yr undeb yn chwalu. Byddant yn cael eu profi'n anghywir ar hynny eto. Bydd yr undeb yn parhau i fod yn gyfan ac ewyllys mwyafrif llethol pobl Cymru yw y byddwn yn rhan o'r undeb honno.

Gadewch i ni yn awr helpu ac ymddiried yn y 40 AS a anfonwyd i San Steffan, y rhan fwyaf ohonynt yn Aelodau Seneddol Llafur, yn ogystal â Llywodraeth Cymru, i sicrhau'r canlyniad gorau posibl o’r refferendwm hwn ar ran pobl Cymru. Mae'r Cymry wedi siarad. Gadewch i ni barchu eu barn. Dim ond un atodiad bach: yn 2010 roedd ffigurau'r Llywodraeth yn dangos mai dim ond 2.1 y cant o gwmnïau Cymru mewn gwirionedd oedd yn allforio i'r UE. Gadewch i ni gadw ymadawiad Cymru â’r UE mewn persbectif. Diolch.

Fel llawer o rai eraill yma heddiw, Lywydd, mae’r bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd a'i chanlyniadau yn destun pryder mawr i mi. Rwy’n credu ein bod ni wir ar dir newydd yn awr, ac rwy’n teimlo'n bryderus iawn o ran diogelwch a heddwch ar y cyd yn Ewrop a thu hwnt; ein mynediad, wrth gwrs, at y farchnad sengl, sydd mor bwysig; mewnfuddsoddiad ac, yn wir, buddsoddi cyffredinol yma yng Nghymru ac ar draws y DU yn ein heconomi; a hefyd, wrth gwrs, o ran colli cyllid Ewropeaidd.

Un prosiect sy’n dod yn amlwg i’r meddwl yw’r metro, prosiect yr wyf yn hynod gefnogol ohono, fel y gwn y mae llawer o rai eraill yma hefyd. Rwy'n credu ei fod yn syniad mawr, o ran ein heconomi yn y de-ddwyrain, ac o ran cysylltedd ar ffryntiau economaidd a chymdeithasol. Nawr, mae'n ansicr a fydd gennym yr arian i fynd â’r prosiect yn ei flaen fel y bwriadwyd ac mor gyflym ag y bwriadwyd, ac rwy'n gobeithio y bydd unrhyw ansicrwydd yn cael ei ddatrys cyn gynted ag y bo modd.

Hefyd, fel y mae eraill wedi crybwyll, Lywydd, rwy'n bryderus iawn, iawn am gydlyniant cymunedol. Nid dim ond mater yr ymosodiadau uniongyrchol ac, yn wir, y bygwth y mae pobl wedi’i brofi yn sgil canlyniad refferendwm yr UE, ond hefyd y pryder sydd wedi'i gynhyrchu yn ein cymunedau. Rwy'n credu y gall pob un ohonom chwarae rhan yma, ar bob lefel o'r Llywodraeth a'r gymdeithas ddinesig, wrth ei gwneud yn glir y byddwn yn cefnogi pobl yn ein cymunedau ni waeth beth yw eu cefndir ac ni waeth beth yw eu cenedligrwydd neu eu hethnigrwydd. Mae gennym ni i gyd gyfrifoldeb yn hynny o beth yn y cyfnod anodd hwn.

Y mater nesaf yr hoffwn sôn amdano, y mae eraill hefyd wedi’i grybwyll, Lywydd, yw tlodi, dieithrio ac allgáu. Rwy'n credu ei fod yn gwbl glir, pan edrychwn ar y pleidleisio a phatrwm y pleidleisio, fod llawer o bobl yn ein cymunedau â’r ymdeimlad hwnnw o anobaith ac nad ydynt yn gwneud yn dda yn economaidd ac o ran ansawdd eu bywyd ar hyn o bryd. Yn y rhan fwyaf o amgylchiadau, mae'n ddealladwy, pan roddir cyfle iddynt, i gyflwyno neges gref i roi cic, fel petai, i’r hyn y maent yn ei weld fel y sefydliad, yr elît gwleidyddol—sut bynnag y maent yn ei ddisgrifio—byddant yn cymryd y cyfle hwnnw, weithiau bron heb ystyried y materion gwirioneddol sydd yn y fantol. Rwy'n credu bod elfen gref o hynny yn y bleidlais benodol hon ac mae angen i ni gydnabod y teimlad hwnnw, nid yn unig ar gyfer y bleidlais benodol honno ond yn gyffredinol. Mae angen i ni wneud mwy o ymdrech o lawer i fynd i'r afael â thlodi, i greu mwy o gynwysoldeb yn ein cymunedau ac i adeiladu ein heconomi er budd pawb.

Yn olaf, Lywydd, hoffwn droi at ryngwladoldeb a Chymru, gan fy mod yn cofio, fel un o Aelodau gwreiddiol y Cynulliad—nid oes llawer ohonom ar ôl erbyn hyn—yn y cyfnod yn arwain at sefydlu’r Cynulliad, ac yn ei fisoedd a blynyddoedd cynnar, roedd llawer o bobl yn bryderus iawn ynghylch plwyfoldeb—y byddai'r Cynulliad yn fewnblyg ac y byddai Cymru yn dod yn fwy mewnblyg ac yn edrych llai tuag allan. Rwy'n falch o ddweud nad wyf yn credu mai dyna’r profiad o gwbl. Rwy'n meddwl bod y Cynulliad a Chymru wedi bod yn edrych tuag allan yn fawr iawn, ac mae Gweinidogion, Aelodau'r Cynulliad, cymdeithas ddinesig a sefydliadau yng Nghymru wedi bod yn rhan o hynny.

Bu amryw o sianeli a phrosesau sydd wedi hwyluso hynny. Rydym wedi dod yn aelodau o lawer o grwpiau rhyngwladol, ond mae llawer iawn ohono yn troi o amgylch ein haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, boed yn Weinidogion Cymru yn mynychu cyfarfodydd Cyngor y Gweinidogion ac, yn wir, yn siarad dros Gymru yno, neu’r Pwyllgor Rhanbarthau neu ymweliadau gan Aelodau'r Cynulliad ac eraill i Frwsel a mannau eraill yn Ewrop. Mae sawl agwedd i’r ymgysylltu hwnnw, ond mae llawer iawn ohono, o reidrwydd, yn troi o gwmpas ein haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd. Rydym yn rhan o Ewrop, byddwn yn parhau i fod yn rhan o Ewrop ac mae angen inni edrych, rwy’n credu, ar sut yr ydym sianelu'r ymgysylltu hynny â gwledydd Ewrop a'r Undeb Ewropeaidd yn sgil y bleidlais hon.

Mae nifer o agweddau eraill, wrth gwrs, yr wyf yn frwdfrydig iawn yn eu cylch o ran ein rhyngwladoldeb, fel y rhaglen ar gyfer Affrica, y credaf sydd wedi bod yn llwyddiant mawr i Gymru a Llywodraeth Cymru ar sawl lefel. Ond, yn sicr, mae aelodaeth o’r Undeb Ewropeaidd wrth wraidd llawer o'r ymgysylltu rhyngwladol hwnnw.

Felly, i gloi, Lywydd, yr wyf wir yn credu y byddai pob un ohonom yma—bron pob un ohonom beth bynnag—am weld Cymru yn agored i'r byd a'r byd ar agor i Gymru. Ac, yn sgil canlyniad y refferendwm, mae'n bwysicach nag erioed ein bod yn gweithio tuag at y rhyngwladoldeb hwnnw, ac yma yng Nghymru ein bod yn gwneud yn siŵr ein bod yn oddefgar, ein bod yn gynhwysol, ein bod yn croesawu gwahaniaeth. Dyna'r math o Gymru yr wyf i am ei weld.

I call on the First Minister to reply to the debate.

Diolch, Lywydd. Roeddwn i'n gwybod, pan gafodd y ddadl hon ei chyflwyno, a phan ddechreuodd, y byddem yn treulio llawer o amser mae'n debyg yn ailredeg digwyddiadau a dadleuon yr wythnos diwethaf. Ond mae'r canlyniad yno. Mae'n iawn i ddweud ei fod yn agos, ond yna roedd sefydlu'r sefydliad hwn yn ganlyniad refferendwm agos yn ogystal—wedi’i gryfhau lawer wedi hynny wrth gwrs, yn 2011. Mae'n rhaid i mi ddweud wrth Caroline Jones fod yna bobl oedd yn ceisio gwrthdroi'r canlyniad. Yn 2001, roedd gan faniffesto’r Ceidwadwyr ymrwymiad i gynnal refferendwm er mwyn galluogi pobl i wrthdroi’r canlyniad. Hen hanes yw hynny erbyn hyn, yn ffodus. Ond mae yno: mae’r canlyniad yno; nid oes mynd yn ôl arno. Yn fy marn i, nid oes galw am ail refferendwm. Rwy'n meddwl bod peryglon mawr yn hynny. Os oes galw am ail refferendwm, bydd y rhai a bleidleisiodd i adael yn digio fwy fyth a bydd y dicter yn cael ei drosi yn rhywbeth mwy annymunol. Byddant yn gweld bod ymgais i ddadwneud eu barn nhw, barn y mwyafrif, fel y maent yn ei weld, ac mae peryglon mawr yn hynny o beth. Felly, rwy’n gwybod bod eraill wedi sôn am hyn, ond dwi ddim yn meddwl y byddai cynnal ail refferendwm yn beth doeth ar hyn o bryd.

A gaf i droi at yr hyn a ddywedodd arweinydd yr wrthblaid? Mae ef wedi lleoli ei hun fel rhywun sy'n gallu ychwanegu at y ddadl—

Mae'n ddrwg gennyf, mae arweinydd yr wrthblaid yn fenyw a Phlaid Cymru yw’r wrthblaid.

Maddeuwch i mi; arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig—hen arferion, yn anffodus. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, yr hyn a ddywedodd—ei fod wedi cyflwyno’i hun fel rhywun sy'n gallu ychwanegu at y weledigaeth ar gyfer y dyfodol i Gymru. Yr hyn a glywsom heddiw oedd malu awyr blodeuog. Gofynnwyd iddo—. [Torri ar draws.] Rwy’n ceisio mynd i mewn i ysbryd y ddadl a bod yn garedig. Gofynnais iddo roi rhyw syniad i ni o'r cyfleoedd sy'n bodoli ac fe fethodd ag enwi un. Nawr, nid wyf yn ymhyfrydu yn hynny, oherwydd y perygl yw bod y rhai sydd wedi gwneud addewidion ar yr ochr ‘gadael’ yn gweld yr addewidion hynny yn chwalu. Bydd y bobl hynny a bleidleisiodd ‘gadael’ wedyn yn cymryd eu dicter allan mewn ffyrdd gwahanol, a fydd yn golygu y byddwn yn gweld cefnogaeth i bleidiau eithafol, hiliol y dde eithaf. Dyna fy mhryder mawr, mawr, ac felly mae dyletswydd a chyfrifoldeb ar bob un ohonom, gan gynnwys yr ymgyrchwyr ‘gadael’, i egluro beth sy'n digwydd nesaf ac i wneud hynny yn gyflym, yn hytrach na dweud, 'Wel, bydd pob dim yn iawn; bydd yna arloesi yma' a beth bynnag a ddywedodd. Mae angen mwy na malu awyr arnom; mae angen manylion arnom ni.

Rwy’n dweud wrth arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig—rwyf wedi ei gael yn iawn y tro hwn—bod yn rhaid i’r bleidlais hon beidio â chael ei defnyddio fel rheswm i hidlo pwerau i ffwrdd oddi wrth bobl Cymru. Mae ei union eiriau gen i o fy mlaen, yr hyn a ddywedodd y prynhawn yma. Dywedodd, ac rwy’n dyfynnu:

mae'n hanfodol bod buddiannau Cymru yn cael eu hamddiffyn a’u diogelu—

Iawn.

—a bod cymunedau sydd wedi cael yr arian hwn wedi’i wario yn cael yr hyder y bydd yr arian yn parhau boed yn dod o'r Trysorlys yn Llundain neu Lywodraeth Cymru.

Ni all Llywodraeth Cymru wneud yr arian hwnnw i fyny; gallaf ddweud hynny wrthych yn nawr. Ac yna ychwanegodd:

Gallai’r arian hwnnw... ddod yn uniongyrchol o San Steffan .... Pam y dylai Llywodraeth Cymru drin yr arian?

Dyna beth ddywedodd. Rwy'n dweud hyn wrtho yn awr: mae datblygu economaidd wedi'i ddatganoli.

Wrth gwrs.

Siawns, mae hwnnw’n gwestiwn dilys i’w ofyn, a mater i ni yn y sefydliad hwn, fel gwleidyddion— [Torri ar draws.] Ac mae’n fater i ni yn y sefydliad hwn, a gwleidyddion o bob plaid, i wneud yn siŵr bod yr iaith yr ydym yn setlo arni mewn gwirionedd yn cynrychioli beth fydd yn sicrhau'r fargen orau i Gymru. Mae'n rhaid i ni ofyn y cwestiynau anodd i gael yr atebion sy'n ofynnol gennym.

Mae wedi treulio misoedd a misoedd yn cwyno am arian yn cael ei reoli o Frwsel, gan ddweud y dylai ddod i Gymru, ac mae bellach yn dweud y dylai gael ei reoli gan y Trysorlys yn Llundain. Nid yw hynny yn cyd-fynd â datganoli. Nid dyna'r hyn a addawyd gan yr ymgyrch ‘gadael’. Ni fyddwn ni fyth yn cefnogi hynny, neu yn cytuno â hynny, yn y Cynulliad hwn, ar yr ochr hon ac eraill y tŷ. Mae'n rhaid iddo roi'r gorau i feddwl fel rhywun sy’n eistedd yn San Steffan a meddwl am rywun sy’n eistedd yng Nghymru, a dechrau meddwl am yr hyn y mae'n ei olygu i Gymru. Nid oes achos, dim achos o gwbl, dros awgrymu na ddylai'r arian a gawsom gan Ewrop ddod i Gymru, ond mae'n debyg y dylai eistedd yn Llundain, yn ôl disgresiwn y Trysorlys o ran sut y caiff ei wario. Dyna beth a ddywedodd. Ac yn awr mae’n cael ei ddal gan ei eiriau ei hun, y gwnaeth eu gwadu yn gynharach yn y Siambr. Mae angen iddo esbonio i’w blaid ei hun—pe gallech weld eu hwynebau—. Mae angen iddo esbonio i’w blaid ei hun pam, yn sydyn, bod yr hyn a ddywedwyd, yr addewid a wnaed y byddai'r arian hwn yn dod i Gymru, yn awr yn mynd i beidio â dod i Gymru i’r Cynulliad etholedig hwn i benderfynu sut i’w wario. Ac mae hynny’n ymosodiad sylfaenol ar ddatganoli. Heb ei ailadrodd gan UKIP—heb ei ailadrodd gan UKIP. Mae'n dangos i ba gyfeiriad y mae’r Ceidwadwyr yn mynd.

Gwrandewais yn ofalus ar y pwyntiau eraill a wnaethpwyd gan Aelodau eraill, yn enwedig ar arweinydd yr wrthblaid, gwrandewais arni’n ofalus. Nid yw hi a minnau yn yr un sefyllfa pan ddaw at yr hyn y mae hi wedi’i awgrymu heddiw, sef annibyniaeth yn yr UE, gan fod pobl Cymru wedi pleidleisio i adael yr UE. Rwy'n meddwl bod anawsterau wrth awgrymu'r ffordd honno ymlaen, pan fod pobl eisoes wedi dweud eu bod eisiau gadael. Ond mae'n iawn dweud bod angen newid cyfansoddiadol. Ni all y DU fynd ymlaen fel y mae, neu ni fydd yn mynd ymlaen. Nid wyf yn rhannu optimistiaeth yr Aelod David Rowlands y bydd y DU yn parhau am byth a diwrnod. Dyma’r bygythiad mwyaf i'r DU sydd wedi ei beri erioed. Rydym yn gweld y polau piniwn eto yn yr Alban—nid bod unrhyw un yn gallu ymddiried mewn polau, o reidrwydd, ond rwy’n ofni fod yr hyn sy'n digwydd yn yr Alban yn wahanol iawn i'r hyn oedd yn digwydd yno yn 2014, ac fe fydd yna effaith ar Gymru. Rydym yn gwybod y bydd yna effaith ar Ogledd Iwerddon.

Rwyf yn y sefyllfa ryfedd hon yn awr, ble, o'r pedwar yn fy nghartref, fi yw'r unig un na fydd yn y dyfodol â hawl i fyw a gweithio yn unrhyw le yn yr UE. Bydd pawb arall, oherwydd bod ganddynt genedligrwydd deuol. Ac mae'n dangos bod hyd yn oed teuluoedd mewn sefyllfaoedd gwahanol oherwydd y bleidlais a ddigwyddodd yr wythnos diwethaf.

Rydym yn gwybod, yng Ngogledd Iwerddon, bod problemau gyda'r ffin, oherwydd ei fod yn ffin agored, a bydd y polisi mewnfudo ar y ddwy ochr yn wahanol. Ac felly mae materion mawr ynghylch sut y bydd y ffin honno yn cael ei monitro, a sut y bydd y ffin yn cael ei phatrolio. Nid ydynt yn faterion sy'n effeithio yn uniongyrchol arnom ni yng Nghymru, ond maent yn effeithio ar y DU a'i pherthynas â'r Undeb Ewropeaidd trwy’r ffin honno ar y tir.

A gaf i ymdrin â'r mater o fasnach rydd? Mae mynediad at y farchnad sengl yn gwbl sylfaenol hanfodol i ffyniant Cymru. Os na chawn fynediad rhydd a dilyffethair at y farchnad sengl, bydd llawer o'n busnesau yn cael eu rhoi o dan anfantais na fydd yn berthnasol i’w cystadleuwyr mewn mannau eraill yn yr UE. Os ydych yn edrych ar y diwydiant modurol, mae tariff o 5 y cant ar rannau modurol, tariff o 10 y cant ar fewnforio ceir; rheolau Sefydliad Masnach y Byd yw’r rhain. Mae hynny'n effeithio ar gynifer o ffatrïoedd modurol Cymru, nid lleiaf fy un fy hun ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Oni bai fod cytundeb masnach ar y bwrdd sy'n cael gwared ar yr ofn a’r perygl o dariffau, ni fydd y ffatrïoedd hynny yn gallu cystadlu, oherwydd bydd yr hyn y maen nhw'n ei gynhyrchu yn awtomatig yn fwy costus na ffatrïoedd mewn mannau eraill. Nawr, mae’r awgrym wedi ei wneud, wel, mae Ewrop yn allforio mwy i'r DU nag y mae’r DU yn ei allforio yn ôl. Wel, mae’r Undeb Ewropeaidd wyth gwaith yn fwy na'r DU, felly, mewn termau ariannol, wrth gwrs mae mwy yn cael ei allforio o'r UE i Brydain na'r ffordd arall. Ond, os ydych yn edrych ar y canrannau, mae bron i 50 y cant o'r hyn y mae'r DU yn ei allforio yn mynd i'r UE. Mae'r symudiad yn ôl rhwng 7 y cant a 10 y cant. A dweud y gwir, rydym yn llawer mwy dibynnol ar allu allforio’n rhydd i mewn i'r UE nag y mae’r UE i ni.

Os byddwn yn edrych ar y farchnad ceir, mae pobl wedi dweud, 'Wel, bydd gweithgynhyrchwyr ceir Almaeneg yn awyddus i allforio'. Yr anhawster yw y gall brandiau fel BMW allforio gyda thariff o 10 y cant a bydd pobl yn dal i’w prynu nhw, oherwydd bod pobl yn ei weld fel car mawreddog i'w brynu. Nid yw'n berthnasol i bob brand o gar, a dyna’r perygl sy'n ein hwynebu. Felly, mae'n gwbl hanfodol bod y symudiad rhydd o nwyddau a gwasanaethau yn parhau rhwng y DU a'r UE.

Nawr, mae'n rhaid i ni gofio, yn y trafodaethau a fydd yn digwydd, y bydd Llywodraeth y DU, yn anochel, yn cymryd yr awenau. Bydd gennym ein dull ein hunain o drafod â’r UE. Ond bydd Llywodraeth y DU yn trafod yn bennaf fel Llywodraeth y DU, ond weithiau fel Llywodraeth Lloegr, pan ddaw at amaethyddiaeth a physgodfeydd. Ni fydd yn trafod fel y DU bob amser. Dyna pam, i mi, mae'n gwbl hanfodol, pan fydd bargen ar y bwrdd, ei bod yn cael ei chadarnhau ar wahân gan bob un o'r seneddau cenedlaethol. Yna byddwn yn cael ymrwymiad priodol i unrhyw gytundeb masnach. Nid yw'n ddigon da i’r Senedd yn San Steffan yn unig ei gadarnhau, pan fydd meysydd megis amaethyddiaeth a physgodfeydd, sydd wedi eu datganoli'n llwyr, yn cael eu heffeithio. Ac felly, mae'n rhaid i’r ddeddfwrfa etholedig hon gael llais cryf—yn wir, proses gadarnhau ar gyfer hynny.

Cododd yr Aelod Steffan Lewis rai pwyntiau pwysig. Trafododd yn gyntaf oll—siaradodd yn gyntaf oll—am yr angen am Fil tegwch economaidd. Dydw i ddim yn hollol siŵr beth fyddai hynny'n ei olygu. Nid wyf yn golygu hynny mewn ffordd feirniadol, dydw i ddim yn hollol glir am y peth, oherwydd yr hyn yr ydym yn ei weld yw, pan fo buddsoddwyr yn dod i Gymru, maent am fynd i safle penodol yng Nghymru. Ni allwch ddweud wrthynt, "Ni allwch fynd i’r fan yna; mae'n rhaid i chi fynd i’r fan yna’.  Felly, nid oedd Aston Martin erioed yn bwriadu mynd i unrhyw le heblaw Sain Tathan. Nid oedd yn mynd i fynd i unrhyw le arall. Felly, nid yw mor hawdd ag y mae'n swnio i ddweud, 'Wel, byddwn yn sicrhau bod buddsoddiad yn teithio ar hyd a lled Cymru’, gan nad yw cwmnïau preifat yn gweithio fel’na. Mae buddsoddiad cyhoeddus yn haws, yn amlwg; ond mae buddsoddiad preifat yn llawer mwy anodd.

Soniodd am fanc buddsoddi yr ynysoedd—diddorol a rhywbeth, wrth gwrs, rwy'n siŵr y bydd yn cael ei archwilio yn ystod y misoedd sydd i ddod, a siaradodd hefyd am Gymru yn torri ei chwys ei hun yn y byd. Mae'n rhaid i mi ddweud bod Masnach a Buddsoddi y DU wedi bod yn hynod gefnogol i ni wrth i ni deithio o amgylch y byd. Rydym wedi derbyn cefnogaeth ganddynt. Mae llysgenadaethau o gwmpas y byd wedi bod yn ddim ond cefnogol i ni o ran denu buddsoddiad i Gymru. Rydym wedi agor swyddfeydd mewn gwahanol rannau o'r byd lle’r ydym yn gwybod y gallwn ni fod yn effeithiol wrth ychwanegu rhywbeth mwy o ran llais Cymru. Ond nid wyf yn credu y bydd canlyniad yr wythnos diwethaf yn newid ein gallu i werthu ein hunain i'r byd o ran bod yn gallu cyflwyno Cymru i'r byd. Bydd yn effeithio, wrth gwrs, ar yr hyn yr ydym yn gallu ei gynnig o ran mynediad at farchnad os nad oes cytundeb ar y bwrdd. Un o'r materion yr ydym bob amser yn ymgodymu ag ef yw, os ydym yn ystyried ehangu ein presenoldeb mewn gwlad arbennig, a ydym yn ehangu presenoldeb mewn un wlad neu a ydym yn agor swyddfa mewn un arall? Mae'r rhain yn faterion yr ydym yn ymgodymu â nhw yn gyson. Ond rydym yn gwybod bod y swyddfeydd yn yr Unol Daleithiau ac India, yn arbennig, yn hynod, hynod o bwysig o ran cyflwyno Cymru fel lle i fuddsoddi, a bydd hynny'n parhau.

Gwrandewais yn ofalus ar Mark Isherwood. Flynyddoedd lawer yn ôl, bydd yr Aelodau'n cofio Steve Wright pan oedd ar Radio 1. Roedd ganddo gymeriad o'r enw Mr Angry o Purley, a oedd yn rhywun a oedd yn dechrau’n dawel ac yna'n cynddeiriogi, bron yn tagu ar ei gynddaredd ei hun. Wel, fe wnaeth ef hynny eto heddiw. Mae ef, wedi'r cyfan, yn rhywun yn y Siambr hon a’n disgrifiodd ni unwaith ar y meinciau hyn fel 'ffasgwyr adain chwith'. Felly, rwy’n cofio’r ymadrodd hwnnw. Ond rhaid i mi ddweud wrtho, mae'n sôn am gynhwysiant—am flynyddoedd roedd gan ei blaid ef Ysgrifenyddion Gwladol Cymru nad oedd hyd yn oed yn cynrychioli etholaethau Cymreig. Ni fyddwn yn cymryd gwersi gan y blaid Geidwadol am gynhwysiant pan oedd ganddynt bobl yn ein cynrychioli nad oedd ganddynt unrhyw gysylltiad o gwbl â phobl Cymru. Diolch byth, mae’r dyddiau hynny wedi newid.

Gwrandewais ar yr hyn a oedd gan Caroline Jones i'w ddweud ac rwy’n meddwl fy mod wedi delio â hynny o ran yr hyn a ddywedodd am agosrwydd canlyniad y refferendwm. Ond mae'n rhaid i ni ddeall y dywedir bod yna gyfleoedd. Dydyn nhw ddim yn amlwg eto—ddim yn amlwg eto. Nid wyf wedi clywed dim yn y Siambr hon sy'n cyflwyno eu hunain fel cyfleoedd. Rydym yn gwybod bod yna heriau. Iawn, dyna beth mae pobl Cymru wedi’i gyflwyno a dyna beth y mae pobl Prydain wedi’i gyflwyno; mae'n rhaid i ni fwrw ymlaen â'r gwaith. Ond mae'n hynod o bwysig, fel yr wyf wedi dweud, i’r ymgyrchwyr ‘gadael’ feddwl am syniad o sut y maent yn credu y bydd y DU yn edrych. Pa fath o berthynas sydd gennym â’r UE? Pa fath o berthynas sydd gennym ar lwyfan y byd? Os nad yw hynny'n groyw ac yn glir— [Torri ar draws.] —mewn eiliad. Os nad yw hynny'n groyw ac yn glir, yna bydd y bwlch hwnnw yn cael ei lenwi gan y rhai sydd yn fwy eithafol.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Rwy’n cytuno â rhai o'r sylwadau a wnaed gan David Rowlands yn gynharach. A ydych yn rhannu fy mhryder ein bod yn cael digon o drafferth cael yr arian sy’n ddyledus i ni allan o'r Trysorlys beth bynnag, ac yr ydym wedi gwneud ers 1999 oherwydd y ffordd y mae fformiwla Barnett wedi gweithio dros y cyfnod hwnnw, felly, pan ddaw at gael arian ychwanegol o'r Trysorlys i gymryd lle'r arian yr ydym yn ei gael ar hyn o bryd o Frwsel, bydd honno’n dasg wirionedd heriol a does dim sicrwydd ein bod yn mynd i gael hynny, a dyna pam mae angen y fframwaith cyllidol arnom i weithredu?