Y Cyfarfod Llawn
Plenary
29/06/2022Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y cyfarfod, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda.
Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in a hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and those are noted on your agenda.
Cwestiynau i'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol sydd gyntaf heddiw, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Siân Gwenllian.
The first item is questions to the Minister for Finance and Local Government, and the first question is from Siân Gwenllian.
1. Pa effaith fydd y cynlluniau cyllidebu ar sail rhywedd yn ei chael ar etholaeth Arfon? OQ58276
1. What impact will gender budgeting plans have on the Arfon constituency? OQ58276
Our approach to gender budgeting in Arfon and across Wales continues to evolve in line with our budget improvement plan and the programme for government. Three pilots are under way and, as well as evaluating their impact, we also continue to learn from international best practice.
Mae ein hymagwedd at gyllidebu ar sail rhywedd yn Arfon a ledled Cymru yn parhau i esblygu yn unol â chynllun gwella'r gyllideb a'r rhaglen lywodraethu. Mae tri chynllun peilot ar y gweill, ac yn ogystal â gwerthuso eu heffaith, rydym hefyd yn parhau i ddysgu o arferion gorau rhyngwladol.
Diolch yn fawr. GDP ydy’r mesur mwyaf cyffredin o incwm cenedlaethol—model sydd, wrth gwrs, yn mesur maint y gacen a faint rydym ni yn ei gynhyrchu efo'n hadnoddau ni yn hytrach na safon byw a chydraddoldeb. Ac mi fyddai cyllidebu ar sail rhywedd yn defnyddio offerynnau fel gwerthusiadau polisi ac asesiadau effaith er mwyn inni fod yn ymwybodol o’r holl ffyrdd y mae cyllidebau’r Llywodraeth a pholisi cyllidol yn effeithio’n wahanol ar fenywod a dynion.
Un enghraifft o ddefnyddio’r offerynnau yma ydy gallu asesu penderfyniadau cyllido gwasanaethau cyhoeddus, sydd yn effeithio ar fenywod yn fwy sylweddol na dynion gan fod yna fwy o fenywod yn gweithio yn y sector cyhoeddus nag sydd yna o ddynion. Ac mae hynny'n fwy perthnasol fyth i Arfon ac i Wynedd—Gwynedd ydy'r trydydd yng Nghymru o ran cyfradd y gweithwyr sy’n gweithio yn y sector cyhoeddus. Felly, mae gen i ddiddordeb mawr mewn clywed sut mae penderfyniadau gwariant y Llywodraeth a pholisi cyllidol yn cael eu gwneud drwy'r lens benodol yma ac i ba raddau maen nhw'n cael eu cymeradwyo gan sefydliadau fel Grŵp Cyllideb Menywod Cymru.
Thank you very much. Gross domestic product is the most common measure of national income—a model, of course, that measures the size of the cake and how much we produce with our resources rather than the standard of living and equality. And gender budgeting would use tools such as policy evaluations and impact assessments in order for us to be aware of all the ways in which Government budgets and fiscal policy impact differently on women and men.
One example of using these tools would be the ability to assess funding decisions with regard to public services, which impact women more significantly than men, given that there are more women working in the public sector than there are men. And that is even more relevant to Arfon and Gwynedd—Gwynedd is third in Wales in terms of the proportion of employees working in the public sector. So, I have a great deal of interest in hearing how Government expenditure decisions and fiscal policy are being made through this specific lens and to what extent they are endorsed by organisations, such as the Wales Women's Budget Group.
Thank you very much to Siân Gwenllian for that question. I think she sets out why it is so important that we start to look at our budget through different lenses. GDP is an important source of data and we do have some experimental data looking at GDP on a Welsh-specific level. It's not usable yet, but, as Siân Gwenllian says, that is only one way of looking at things and we have to look at things more creatively to get that proper understanding of the impact of our budgeting decisions on various different groups in society and to take that intersectional look at our decisions as well. And this is one of the reasons why our budget improvement plan outlines our vision and it does include some short-term actions and those medium-term ambitions that we have over the next five years to improve the process of determining our budgets here in Wales through the lens of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. As part of this plan, we have three gender budgeting pilots under way at the moment, and all of them will be independently assessed and those findings then will enable us to take that learning through into our more regular budgeting process across the Government.
The importance of engaging widely is well made as a point as well. So, we do continue to engage with the Wales Women's Budget Group and with other interested parties through the reformed budget improvement and impact advisory group, and that helps us again to develop our approach to gender budgeting. And I'm also really pleased that the Finance Committee in this Senedd is taking a strong interest in this. At the same time, we're looking internationally and working with the Wellbeing Economy Governments network to invigorate our connections with leaders in the world in this area, including in Iceland and Canada. So, there is a lot to learn, but I think our three pilots are going to help us greatly in terms of thinking differently about the way that we look at our budgets here in Wales.
Diolch yn fawr iawn i Siân Gwenllian am ei chwestiwn. Credaf ei bod yn nodi pam ei bod mor bwysig inni ddechrau edrych ar ein cyllideb drwy wahanol lensys. Mae cynnyrch domestig gros yn ffynhonnell ddata bwysig ac mae gennym rywfaint o ddata arbrofol sy’n edrych ar gynnyrch domestig gros ar lefel sy'n benodol i Gymru. Nid yw’n ddefnyddiadwy eto, ond fel y dywed Siân Gwenllian, dim ond un ffordd o edrych ar bethau yw honno ac mae'n rhaid inni edrych ar bethau’n fwy creadigol er mwyn inni gael dealltwriaeth briodol o effaith ein penderfyniadau cyllidebu ar wahanol grwpiau yn y gymdeithas ac er mwyn gallu ystyried ein penderfyniadau yn groestoriadol hefyd. A dyma un o'r rhesymau pam fod cynllun gwella'r gyllideb yn amlinellu ein gweledigaeth ac yn cynnwys camau gweithredu tymor byr a'r uchelgeisiau tymor canolig sydd gennym dros y pum mlynedd nesaf i wella'r broses o bennu ein cyllidebau yma yng Nghymru drwy lens Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Fel rhan o’r cynllun hwn, mae gennym dri chynllun peilot cyllidebu ar sail rhywedd ar y gweill ar hyn o bryd, a bydd pob un ohonynt yn cael eu hasesu’n annibynnol a bydd y canfyddiadau hynny wedyn yn ein galluogi i sicrhau bod y dysgu hwnnw’n llywio ein proses gyllidebu yn fwy cyffredinol ar draws y Llywodraeth.
Mae nifer wedi nodi pwysigrwydd ymgysylltu ar raddfa eang hefyd. Felly, rydym yn parhau i ymgysylltu â Grŵp Cyllideb Menywod Cymru a phartïon eraill a chanddynt fuddiant drwy’r grŵp cynghori ar wella ac asesu effaith y gyllideb ar ei newydd wedd, ac mae hynny, unwaith eto, yn ein helpu i ddatblygu ein hymagwedd at gyllidebu ar sail rhywedd. Ac rwyf hefyd yn falch iawn fod gan y Pwyllgor Cyllid yn y Senedd hon gryn ddiddordeb yn y mater hwn. Ar yr un pryd, rydym yn edrych yn rhyngwladol ac yn gweithio gyda rhwydwaith Llywodraethau'r Economi Llesiant i gryfhau ein cysylltiadau ag arweinwyr y byd yn y maes hwn, gan gynnwys yng Ngwlad yr Iâ a Chanada. Felly, mae llawer i’w ddysgu, ond credaf y bydd ein tri chynllun peilot yn gryn dipyn o gymorth i ni o ran meddwl yn wahanol am y ffordd yr edrychwn ar ein cyllidebau yma yng Nghymru.
Gender budgeting, as you know, promotes gender equity for women, men and gender-diverse groups. A survey by the Wales Tourism Alliance, UK Hospitality Cymru and the Professional Association of Self Caterers UK on the Welsh Government's proposals for self-catering accommodation and how it affects women and/or unpaid carers, to which 83 per cent of respondents were women, found that 71 per cent of respondents had caring responsibilities for school-age children, a disabled child or partner, or elderly parents; that 69 per cent fitted the self-catering accommodation around those responsibilities; and that 94 per cent were finding it difficult or challenging to run their self-catering accommodation business if an increase in the number of nights required to be available to rent, at 252, and the number of nights actually let to 182, came into force. In most cases, women are the driving force in these businesses. So, what consideration will the Welsh Government give to these businesswomen in Arfon, and across north Wales, when deciding on their proposal to raise the occupancy criteria for self-catering accommodation by 160 per cent before legitimate businesses are exempt from council tax premiums of up to 300 per cent from next April?
Mae cyllidebu ar sail rhywedd, fel y gwyddoch, yn hyrwyddo tegwch rhwng y rhywiau i fenywod, dynion a grwpiau amrywiol o ran rhywedd. Canfu arolwg gan Gynghrair Twristiaeth Cymru, UK Hospitality Cymru a Chymdeithas Broffesiynol Hunanddarparwyr y DU ar gynigion Llywodraeth Cymru ar gyfer llety hunanddarpar a sut y maent yn effeithio ar fenywod a/neu ofalwyr di-dâl, arolwg lle roedd 83 y cant o’r rhai a ymatebodd iddo yn fenywod, fod gan 71 y cant o ymatebwyr gyfrifoldebau gofalu am blant oedran ysgol, plentyn neu bartner anabl, neu rieni oedrannus; fod 69 y cant yn ffitio'r gwaith o gynnal y llety hunanddarpar o amgylch y cyfrifoldebau hynny; ac y byddai 94 y cant yn ei chael hi’n anodd neu’n heriol rhedeg eu busnes llety hunanddarpar pe bai'r cynnydd yn nifer y nosweithiau y byddai angen iddynt fod ar gael i’w rhentu, i 252, ac yn nifer y nosweithiau y cânt eu gosod, i 182, yn dod i rym. Yn y rhan fwyaf o achosion, menywod sy'n bennaf gyfrifol am redeg y busnesau hyn. Felly, pa ystyriaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i’r menywod busnes hyn yn Arfon, a ledled y gogledd, wrth benderfynu ar eu cynnig i godi’r meini prawf defnydd ar gyfer llety hunanddarpar 160 y cant cyn y bydd busnesau dilys yn cael esemptiad o bremiymau'r dreth gyngor o hyd at 300 y cant o fis Ebrill nesaf ymlaen?
Well, I am aware that women, including those with caring responsibilities, and retirees in fact, are well represented amongst operators of self-catering properties. But it's not, however, clear that such operators would be less able than other people to let their properties for more of the year, given the fact that they're operating businesses. There is very little evidence available in this regard, and certainly none that can be validated by the Welsh Government, but I am aware of the concerns that the Member raises.
Wel, rwy’n ymwybodol fod menywod, gan gynnwys y rheini a chanddynt gyfrifoldebau gofalu, a’r rheini sydd wedi ymddeol, a dweud y gwir, yn gyffredin iawn ymhlith gweithredwyr llety hunanddarpar. Ond nid yw'n glir, fodd bynnag, y byddai gweithredwyr o'r fath yn llai abl na phobl eraill i osod eu heiddo am gyfnod hirach o'r flwyddyn, o ystyried y ffaith eu bod yn gweithredu busnesau. Ychydig iawn o dystiolaeth sydd ar gael yn hyn o beth, ac yn sicr, nid oes unrhyw dystiolaeth y gellir ei dilysu gan Lywodraeth Cymru, ond rwy’n ymwybodol o’r pryderon y mae’r Aelod yn eu codi.
2. Beth yw blaenoriaethau gwariant y Gweinidog ar gyfer Canolbarth a Gorllewin Cymru am y 12 mis nesaf? OQ58269. Diolch
2. What are the Minister’s spending priorities for Mid and West Wales for the next 12 months? OQ58269
The spending priorities for the next three years are set out within the final budget, published in March this year. This has resulted in a number of investments in mid and west Wales, for example, in health, education and transport, alongside our longer term commitment of £55 million to the mid Wales growth fund.
Mae'r blaenoriaethau gwariant ar gyfer y tair blynedd nesaf wedi'u nodi yn y gyllideb derfynol, a gyhoeddwyd ym mis Mawrth eleni. Mae hyn wedi arwain at nifer o fuddsoddiadau yng nghanolbarth a gorllewin Cymru, er enghraifft, ym meysydd iechyd, addysg a thrafnidiaeth, ynghyd â'n hymrwymiad mwy hirdymor o £55 miliwn i gronfa twf canolbarth Cymru.
Diolch, Gweinidog. I wanted to ask you about the early progress with the mid Wales growth deal. I understand that some local authorities, including Powys, are concerned about the lack of revenue seed funding to kick start the capital projects identified as part of their programme that would give those communities and local government a real boost. The frustration is that projects are stalling because of that priority given to capital funding rather than revenue funding, and the question that has been put to me is how about greater flexibility around the use of the growth deal funding as revenue funding to kick start those projects. So, therefore, my question is whether there are any steps that could be taken to provide flexibility or to provide that seed funding to local authorities to kick start those projects. Thank you. Diolch yn fawr iawn.
Diolch, Weinidog. Hoffwn eich holi ynglŷn â'r cynnydd cynnar gyda bargen twf canolbarth Cymru. Deallaf fod rhai awdurdodau lleol, gan gynnwys Powys, yn pryderu am y diffyg cyllid sbarduno refeniw i roi hwb i’r prosiectau cyfalaf a nodwyd fel rhan o’u rhaglen a fyddai’n rhoi hwb gwirioneddol i’r cymunedau hynny ac i lywodraeth leol. Y rhwystredigaeth yw bod prosiectau’n dod i stop oherwydd y flaenoriaeth a roddir i gyllid cyfalaf yn hytrach na chyllid refeniw, a’r cwestiwn sydd wedi’i ofyn i mi yw beth am fwy o hyblygrwydd ynghylch defnyddio cyllid y fargen twf fel cyllid refeniw er mwyn rhoi hwb i’r prosiectau hynny. Felly, fy nghwestiwn yw p'un a oes unrhyw gamau y gellid eu cymryd i ddarparu hyblygrwydd neu i ddarparu’r cyllid sbarduno hwnnw i awdurdodau lleol er mwyn rhoi hwb i’r prosiectau hynny. Diolch yn fawr iawn.
Thank you for the question. The mid Wales growth deal final deal agreement was, of course, signed by all parties in January of this year, and that does set out how the Welsh Government will work with the UK Government and the Growing Mid Wales board framework on how the deal would be delivered. And that does include those critical underpinning arrangements such as the governance, assurance, monitoring, evaluation and communications attached to this. And the focus now within the region should very much be on developing the shortlisted programme and project business cases, which are evolving as part of the portfolio business case. We anticipate the first draw-down of funding would be, as I say, in 2023-24. We do have officials meeting very regularly, though, with officers from Powys and Ceredigion councils on behalf of the Growing Mid Wales board, and I'll be sure that they do discuss the issues that you've described further. Of course, it's my colleague the economy Minister who leads on this, and I'll be sure, again, that he is aware of your concerns and your request today.
Diolch am eich cwestiwn. Llofnodwyd cytundeb terfynol bargen twf canolbarth Cymru, wrth gwrs, gan bob ochr ym mis Ionawr eleni, ac mae hwnnw’n nodi sut y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Llywodraeth y DU a fframwaith bwrdd Tyfu Canolbarth Cymru ar sut y byddai’r fargen yn cael ei rhoi ar waith. Ac mae hynny'n cynnwys y trefniadau sylfaenol hollbwysig hynny fel y llywodraethu, sicrwydd, monitro, gwerthuso a chyfathrebu sydd ynghlwm wrth hyn. A dylid canolbwyntio yn awr yn y rhanbarth ar ddatblygu achosion busnes y rhaglenni a'r prosiectau ar y rhestr fer, sy'n esblygu fel rhan o achos busnes y portffolio. Rydym yn rhagweld y byddai’r rhan gyntaf o'r cyllid yn cael ei thynnu i lawr, fel y dywedaf, yn 2023-24. Fodd bynnag, mae gennym swyddogion yn cyfarfod yn rheolaidd iawn â swyddogion o gynghorau Powys a Cheredigion ar ran bwrdd Tyfu Canolbarth Cymru, a byddaf yn sicrhau eu bod yn trafod y materion a ddisgrifiwyd gennych ymhellach. Wrth gwrs, fy nghyd-Aelod, Gweinidog yr Economi, sy’n arwain ar hyn, a byddaf yn sicrhau, unwaith eto, ei fod yn ymwybodol o’ch pryderon a’ch cais heddiw.
Thank you for that answer, Minister. But, on the topic of spending priorities, I do wish to raise with you the preservation of Wales's historic buildings, of which west Wales has many. I recently had the pleasure of visiting Picton castle, a medieval building which was transformed into a stately home in the eighteenth century by the Philippses. The castle itself has a history that is entrenched in our culture, identity and historic nationhood, from being seized by Glyndŵr to housing American troops in the second world war. It is one of the only medieval properties in Britain to have been continually lived in. And whilst it was fit for royalty and has welcomed monarchs, roofs still need to be patched, bedrooms restored. So, how can the Picton Castle Trust work with the Welsh Government to maximise funding opportunities, ensuring that this historical site and important location in our nation's story is safeguarded for future generations? Diolch.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Ond ar bwnc blaenoriaethau gwariant, hoffwn godi mater cadwraeth adeiladau hanesyddol Cymru gyda chi, gan fod llawer ohonynt yn y gorllewin. Yn ddiweddar, cefais y pleser o ymweld â chastell Pictwn, adeilad canoloesol a drawsnewidiwyd yn blasty yn y ddeunawfed ganrif gan y teulu Philipps. Mae hanes y castell ei hun wedi'i wreiddio yn ein diwylliant, ein hunaniaeth a'n cenedligrwydd hanesyddol, o gael ei gipio gan Owain Glyndŵr i fod yn llety i filwyr America yn yr ail ryfel byd. Dyma un o'r ychydig eiddo canoloesol ym Mhrydain y mae pobl wedi byw ynddo'n barhaus. Ac er iddo fod yn addas ar gyfer teuluoedd brenhinol, ac wedi croesawu brenhinoedd, mae'n dal i fod angen cyweirio toeau, ac adfer ystafelloedd gwely. Felly, sut y gall Ymddiriedolaeth Castell Pictwn weithio gyda Llywodraeth Cymru i greu cymaint â phosibl o gyfleoedd ariannu, gan sicrhau bod y safle hanesyddol hwn a'r lleoliad pwysig hwn yn hanes ein cenedl yn cael ei ddiogelu ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol? Diolch.
I'd certainly encourage the Picton Castle Trust in the first instance to engage with the Deputy Minister for culture in order to explore whether there are opportunities for support. As a first step, I would encourage them to write to the Deputy Minister to seek further dialogue, potentially with officials, on the matter.
Byddwn yn sicr yn annog Ymddiriedolaeth Castell Pictwn, yn y lle cyntaf, i ymgysylltu â’r Dirprwy Weinidog diwylliant er mwyn gweld a oes cyfleoedd am gymorth. Fel cam cyntaf, byddwn yn eu hannog i ysgrifennu at y Dirprwy Weinidog i ofyn am ddeialog bellach, gyda swyddogion o bosibl, ynglŷn â'r mater hwn.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Sam Rowlands.
Questions now from party spokespeople. The Conservative spokesperson, Sam Rowlands.
Diolch, Llywydd. Good afternoon, Minister. As you'll be well aware, I'm sure, from your ongoing discussions with council leaders, one of the most important things for a successful council is the ability to plan ahead financially. Of course, last year's announcement that we're on a three-year indicative settlement is certainly welcomed by myself and councils as a whole. So, in light of this, Minister, what assessment have you made of how adequate next year's local government initial indicative settlement will be for councils?
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Fel y gwyddoch, rwy’n siŵr, o’ch trafodaethau parhaus ag arweinwyr cynghorau, un o’r pethau pwysicaf ar gyfer cyngor llwyddiannus yw’r gallu i flaengynllunio yn ariannol. Wrth gwrs, mae'r cyhoeddiad y llynedd ein bod ar setliad dangosol tair blynedd yn sicr wedi'i groesawu gennyf fi a'r cynghorau yn gyffredinol. Felly, yng ngoleuni hyn, Weinidog, pa asesiad a wnaethoch o ba mor ddigonol fydd setliad dangosol cychwynnol llywodraeth leol y flwyddyn nesaf i gynghorau?
Thank you for the question. As you say, we have a three-year spending outlook now as a result of the UK Government's three-year spending review, which in itself was welcome. But, one of the challenges that we've all recognised is that it was very much frontloaded into year one of the settlement. So, we had an uplift in this financial year, which we were able to pass on very well, I think, to local government, who described the settlement—at the time, at least—as exceptionally good. But, of course, we're facing inflationary pressures now, which are causing concern right across local government. So, what I can say is that we would look to the UK Government to provide a general uplift to departments—as they call all of us regardless of if we're devolved Governments—to look across all departments to provide an uplift to reflect the impact that inflation is having. And, of course, we would look to see what we can do then to support local government further. But, as it stands, I think the UK Government—. The messages that I'm increasingly hearing quite clearly, I think, from Treasury Ministers is that we will all be expected to live within the funding envelopes that we have, which means that there won't be any further funding, I'm afraid, at this point to pass on.
Diolch am eich cwestiwn. Fel y dywedwch, mae gennym ragolygon gwariant tair blynedd bellach o ganlyniad i adolygiad gwariant tair blynedd Llywodraeth y DU, a oedd i’w groesawu ynddo’i hun. Ond un o'r heriau y mae pob un ohonom wedi'u cydnabod yw bod y cynnydd wedi'i ddarparu i raddau helaeth ym mlwyddyn gyntaf y setliad. Felly, cawsom godiad yn y flwyddyn ariannol hon, y bu modd i ni ei drosglwyddo'n effeithiol iawn, yn fy marn i, i lywodraeth leol, a ddisgrifiodd y setliad—ar y pryd, o leiaf—fel un eithriadol o dda. Ond wrth gwrs, rydym yn wynebu pwysau chwyddiant bellach, sy'n achosi pryder ar draws llywodraeth leol. Felly, yr hyn y gallaf ei ddweud yw y byddem am i Lywodraeth y DU roi codiad cyffredinol i adrannau—fel y maent yn ein galw, p'un a ydym yn Llywodraethau datganoledig ai peidio—i edrych ar bob adran i ddarparu codiad i adlewyrchu'r effaith y mae chwyddiant yn ei chael. Ac wrth gwrs, byddem yn ystyried beth y gallem ei wneud wedyn i gefnogi llywodraeth leol ymhellach. Ond fel y saif pethau, credaf fod Llywodraeth y DU—. Y negeseuon a glywaf yn gliriach ac yn gliriach gan Weinidogion y Trysorlys yw y bydd disgwyl i bob un ohonom fyw o fewn yr amlenni cyllidebol sydd gennym, sy’n golygu na fydd unrhyw gyllid pellach, mae arnaf ofn, i'w drosglwyddo ar hyn o bryd.
Thank you, Minister, and also thank you for acknowledging the pressure that local authorities are likely to be in in the next financial year with the indicative settlements that they are likely to receive. As we know, local government settlements do provide around 70 per cent of a local authority's spend in their area, which, of course, delivers those vital services that councils and councillors want to provide for their local communities. We also know councils are still feeling the effects of the COVID-19 pandemic in terms of their lost income and extra expenditure, and, of course, they continue to receive further responsibilities, which I will continue to support. But, it is clear that next financial year is going to be very difficult for local authorities and I would expect that there's going to be a detrimental effect on some of the services they have to provide. So, to be able to balance the books, I wonder what you expect our councils to do less of to ensure that those essential services and that support does continue.
Diolch, Weinidog, a diolch hefyd am gydnabod y pwysau y mae awdurdodau lleol yn debygol o'i wynebu yn y flwyddyn ariannol nesaf gyda’r setliadau dangosol y maent yn debygol o’u cael. Fel y gwyddom, mae setliadau llywodraeth leol yn darparu oddeutu 70 y cant o wariant awdurdod lleol yn eu hardal, sydd, wrth gwrs, yn darparu’r gwasanaethau hanfodol y mae cynghorau a chynghorwyr am eu darparu ar gyfer eu cymunedau lleol. Gwyddom hefyd fod cynghorau'n dal i deimlo effeithiau pandemig COVID-19 o ran yr incwm y maent wedi'i golli a gwariant ychwanegol, ac wrth gwrs, maent yn parhau i gael cyfrifoldebau pellach, sy'n rhywbeth y byddaf yn parhau i’w gefnogi. Ond mae’n amlwg y bydd y flwyddyn ariannol nesaf yn anodd iawn i awdurdodau lleol a byddwn yn disgwyl y bydd hynny'n cael effaith andwyol ar rai o’r gwasanaethau y mae’n rhaid iddynt eu darparu. Felly, er mwyn gallu mantoli’r cyfrifon, tybed beth ydych chi'n disgwyl i’n cynghorau wneud llai ohono er mwyn sicrhau bod y gwasanaethau hanfodol hynny a’r cymorth hwnnw’n parhau.
I would absolutely recognise that local government did experience real difficulties during the pandemic, both in terms of lost income and those opportunities lost in terms of making up income, and, of course, the additional pressures that they had on a range of services, which is why I think it's been well recognised that Welsh Government worked very carefully to provide support in terms of lost income and other support for local government at that point. But, as Sam Rowlands says, years two and three of the spending review are much more difficult because of the way in which the increase was very much frontloaded, and it does mean that local government will have to make difficult decisions, just as we will in Welsh Government, where our budget over the three-year spending review will be worth £600 million less than we understood it to be at the time of the spending review, as a result of inflation. So, local government will be facing difficult decisions just as we are in terms of what we're able to deliver and how quickly we're able to deliver it. How local government decides to deal with those pressures, I think, is a matter for each of them individually. But, obviously, we would look to support them and engage closely with them as they take those difficult decisions.
Byddwn yn llwyr gydnabod bod llywodraeth leol wedi wynebu anawsterau gwirioneddol yn ystod y pandemig, o ran colli incwm a’r cyfleoedd a gollwyd i gynhyrchu incwm, ac wrth gwrs, y pwysau ychwanegol a fu ar ystod o'u gwasanaethau, a dyna pam y credaf fod cymaint wedi cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi gweithio'n ofalus iawn i ddarparu cymorth mewn perthynas ag incwm a gollwyd a chymorth arall i lywodraeth leol bryd hynny. Ond fel y dywed Sam Rowlands, mae blynyddoedd dau a thri o’r adolygiad o wariant yn llawer anoddach oherwydd y ffordd y darparwyd y cynnydd ar gychwyn y setliad i raddau helaeth, ac mae’n golygu y bydd yn rhaid i lywodraeth leol wneud penderfyniadau anodd, yn union fel bydd yn rhaid i ni eu gwneud yn Llywodraeth Cymru, lle bydd ein cyllideb dros yr adolygiad o wariant tair blynedd yn werth £600 miliwn yn llai na'r hyn y deallem y byddai pan gyhoeddwyd yr adolygiad o wariant, o ganlyniad i chwyddiant. Felly, bydd llywodraeth leol yn wynebu penderfyniadau anodd yn union fel y byddwn ninnau ynghylch yr hyn y gallwn ei gyflawni a pha mor gyflym y gallwn ei gyflawni. Credaf fod y ffordd y mae llywodraeth leol yn penderfynu mynd i'r afael â’r pwysau'n fater i bob un ohonynt yn unigol. Ond yn amlwg, byddem yn ceisio'u cefnogi ac ymgysylltu'n agos â hwy wrth iddynt wneud y penderfyniadau anodd hynny.
Again, thank you, Minister. It would be interesting to hear, perhaps in a further response, of any particular areas you think councils may do less on. I absolutely agree it's up to those local democratic members to make that decision, but I'm sure an indication as to where some of those expectations might be would be useful. Of course, fundamental to delivering those services is the fair funding formula for local authorities. I'm sure, Minister, you were as excited as I was this week to see some of the headline figures from the census being announced. And some of those latest statistics are quite stark, actually. They're showing an ageing population, which we did know about already, but the census continues to point to that, with around 21 per cent of our population in Wales now being over the age of 65, 1 per cent being aged over 90 years old, and, in places like Conwy county, the figure for over 90-year-olds is actually the highest in Wales, at 1.5 per cent; around 2,000 people over the age of 90 years old in that one county alone. And as I've mentioned time and time again, the current funding formula, in my view, does not properly take into account and support older people at the level that they need support. And we also saw just last week the now Labour-run Monmouthshire County Council vote for a motion—a cross-party motion, supported by all, I understand—calling for a review of the funding formula. So, it's not just Conservative councils now looking at this; Labour councils also seem to be dissatisfied with the funding formula. So, in light of this, can you provide us here today, Minister, with an initial assessment of the information coming out of the census and how that may affect the funding formula in future, and also what your thoughts are on the Labour-run council for their calls for a funding formula review?
Unwaith eto, diolch, Weinidog. Byddai’n ddiddorol clywed, efallai mewn ymateb pellach, am unrhyw beth penodol y credwch y gallai cynghorau wneud llai ohono. Cytunaf yn llwyr mai mater i’r aelodau democrataidd lleol hynny yw gwneud y penderfyniad hwnnw, ond rwy’n siŵr y byddai awgrym o beth y gallai rhai o’r disgwyliadau hynny fod yn ddefnyddiol. Wrth gwrs, mae fformiwla gyllido deg ar gyfer awdurdodau lleol yn hollbwysig er mwyn darparu’r gwasanaethau hynny. Rwy’n siŵr eich bod wedi cyffroi gymaint â minnau yr wythnos hon, Weinidog, wrth weld rhai o brif ffigurau’r cyfrifiad yn cael eu cyhoeddi. Ac mae rhai o'r ystadegau diweddaraf hynny'n eithaf syfrdanol mewn gwirionedd. Maent yn dangos poblogaeth sy’n heneiddio, ac roeddem yn gwybod am hynny eisoes, ond mae’r cyfrifiad yn parhau i dynnu sylw at hynny, gydag oddeutu 21 y cant o’n poblogaeth yng Nghymru bellach dros 65 oed, 1 y cant dros 90 oed, ac mewn lleoedd fel sir Conwy, y ffigur ar gyfer pobl dros 90 oed yw’r uchaf yng Nghymru, sef 1.5 y cant; mae oddeutu 2,000 o bobl dros 90 oed yn yr un sir honno yn unig. Ac fel rwyf wedi'i grybwyll droeon, nid yw’r fformiwla gyllido bresennol, yn fy marn i, yn rhoi ystyriaeth briodol i bobl hŷn nac yn eu cefnogi y lefel o gymorth sydd ei angen arnynt. A gwelsom yr wythnos diwethaf hefyd bleidlais Cyngor Sir Fynwy, sydd bellach yn cael ei redeg gan Lafur, dros gynnig—cynnig trawsbleidiol, a gefnogwyd gan bawb, yn ôl yr hyn a ddeallaf—a oedd yn galw am adolygu'r fformiwla gyllido. Felly, nid cynghorau Ceidwadol yn unig sy’n edrych ar hyn bellach; ymddengys bod cynghorau Llafur hefyd yn anfodlon â'r fformiwla gyllido. Felly, yng ngoleuni hyn, a wnewch chi roi asesiad cychwynnol i ni yma heddiw, Weinidog, o'r wybodaeth sy'n deillio o'r cyfrifiad a sut y gallai hynny effeithio ar y fformiwla gyllido yn y dyfodol, a hefyd, beth yw eich barn ynglŷn â galwadau'r cyngor Llafur am adolygu'r fformiwla gyllido?
Thank you for raising these issues. I'll begin with your question in relation to where might local government feel particular pressure. I've already had opportunities to meet collectively with all of the leaders of local government, including our new cohort of leaders, and I think they're very keen to stress the importance of looking at their capital settlement, because of course our capital budget across the three years is particularly poor, being worth less in every single year in cash terms across the three-year period. And of course the implications are there for local government and particularly so in respect of inflation. So, obviously there'll be choices for them in terms of which projects they decide to invest in and how they profile that spend and how slowly they end up delivering projects, really, as a result of that. So, those will be some of the potential areas of difficulty.
Yes, I had the same level of excitement as you when the census data came out, and that will continue, actually, because data will be provided, probably on a monthly basis, now, right through to November. So, there'll be lots more for us to get our teeth into as the various pieces of information come forward from the census. But, yes, clearly it will have an implication in terms of local government funding. The population projections, which are probably of the most interest, or one of the aspects of most interest, to local government, are used as part of the funding formula, and today's results, or the results of the census, will feed into future updates to local authority population projections.
The Welsh Government's local authority population projections are planned to be updated from 2024, and that's subject to the confirmation of the Office for National Statistics's plans for 2021-based national population projections and revised mid-year estimates of the population for 2012 to 2020. So, that data will be important. But I know the point you're really trying to make is around the funding formula for local government, which is under constant review. I'm seeing the Presiding Officer looking wearily at me at the moment, so I'll draw this to a close. But the funding formula is under constant review, as we've discussed, in terms of new data coming forward, but we will be meeting with the finance sub-group the week after next, where we'll be discussing the funding formula, and particularly the timeliness and the accuracy and the importance of data, and that point that you've made previously about age cohorts is very much still part of that discussion.
Diolch am godi’r materion hyn. Rwyf am ddechrau gyda'ch cwestiwn ynglŷn â lle y gallai llywodraeth leol fod yn teimlo pwysau penodol. Rwyf eisoes wedi cael cyfleoedd i gyfarfod â holl arweinwyr llywodraeth leol ar y cyd, gan gynnwys ein carfan newydd o arweinwyr, a chredaf eu bod yn awyddus iawn i bwysleisio pwysigrwydd edrych ar eu setliad cyfalaf, gan fod ein cyllideb gyfalaf ar draws y tair blynedd, wrth gwrs, yn arbennig o wael, gan ei bod yn werth llai ym mhob blwyddyn unigol yn nhermau arian parod ar draws y cyfnod o dair blynedd. Ac wrth gwrs, mae'r goblygiadau yno i lywodraeth leol, ac yn arbennig felly o ran chwyddiant. Felly, yn amlwg, bydd dewisiadau iddynt eu gwneud ynghylch pa brosiectau y byddant yn penderfynu buddsoddi ynddynt a sut y maent yn proffilio'r gwariant hwnnw a pha mor araf y byddant yn cyflawni prosiectau o ganlyniad i hynny. Felly, dyna fydd rhai o’r anawsterau posibl.
Do, roeddwn wedi cyffroi gymaint â chithau pan gyhoeddwyd data'r cyfrifiad, a bydd hynny'n parhau, mewn gwirionedd, gan y bydd data'n cael ei ddarparu, yn fisol yn ôl pob tebyg, o nawr hyd at fis Tachwedd. Felly, bydd mwy o lawer inni gael ein dannedd ynddo wrth i wahanol ddarnau o wybodaeth o'r cyfrifiad gael eu cyhoeddi. Ond yn amlwg, bydd goblygiadau i gyllid llywodraeth leol. Mae’r amcanestyniadau poblogaeth, sef yr elfen bwysicaf yn ôl pob tebyg, neu un o’r elfennau pwysicaf, i lywodraeth leol, yn cael eu defnyddio fel rhan o’r fformiwla gyllido, a bydd canlyniadau heddiw, neu ganlyniadau’r cyfrifiad, yn llywio'r diweddariadau i amcanestyniadau poblogaeth awdurdodau lleol yn y dyfodol.
Y bwriad yw diweddaru amcanestyniadau poblogaeth awdurdodau lleol Llywodraeth Cymru o 2024, ac mae hynny'n amodol ar gadarnhau cynlluniau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer amcanestyniadau poblogaeth cenedlaethol sy'n seiliedig ar 2021 ac amcangyfrifon canol blwyddyn diwygiedig o'r boblogaeth ar gyfer 2012 i 2020. Felly, bydd y data hwnnw'n bwysig. Ond gwn fod y pwynt y ceisiwch ei wneud mewn gwirionedd yn ymwneud â'r fformiwla gyllido ar gyfer llywodraeth leol, sy'n cael ei hadolygu'n gyson. Rwy’n gweld y Llywydd yn gwgu arnaf, felly rwyf am ddirwyn i ben. Ond mae’r fformiwla gyllido'n cael ei hadolygu’n gyson, fel rydym wedi’i drafod, yn ôl data newydd sy’n cael ei gyhoeddi, ond byddwn yn cyfarfod â’r is-grŵp cyllid yr wythnos ar ôl y nesaf, pan fyddwn yn trafod y fformiwla gyllido, ac yn enwedig amseroldeb a chywirdeb a phwysigrwydd data, ac mae'r pwynt a wnaethoch yn flaenorol am garfanau oedran yn dal i fod yn rhan o'r drafodaeth honno.
I was looking with interest at you. [Laughter.] I'm always interested in the subject of the funding formula for local government.
Roeddwn yn edrych arnoch gyda diddordeb. [Chwerthin.] Mae gennyf ddiddordeb bob amser yn y fformiwla gyllido llywodraeth leol.
I thought I might have been going on too long.
Roeddwn yn meddwl efallai fy mod wedi bod yn siarad yn rhy hir.
I need to work on my poker face, obviously. [Laughter.]
Mae angen imi weithio ar fy wyneb chwarae pocer, yn amlwg. [Chwerthin.]
Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch, Llywydd. The legislative consent memorandum for the UK Infrastructure Bank Bill is due to come before this Senedd quite soon. Now, the legislation states that the bank's activities will, and I quote, provide
'financial assistance to projects wholly or mainly relating to infrastructure'
and provide
'loans to relevant public authorities for such projects'.
It goes on to explain that its work is being supported by a new national infrastructure strategy that has three central objectives, namely economic recovery, levelling up and unlocking the union's potential. To what extent do you think that those three objectives reflect the investment objectives and priorities of the Welsh Government? And what are you doing to ensure that any investment that might come to Wales through the proposed investment bank actually complements this Senedd's broader objectives, as reflected in Welsh legislation around promoting sustainable development, equality, tackling the climate crisis and so on?
Diolch, Lywydd. Bydd memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer Bil Banc Seilwaith y DU yn cael ei gyflwyno gerbron y Senedd hon cyn bo hir. Nawr, mae'r ddeddfwriaeth yn nodi y bydd gweithgareddau'r banc, ac rwy'n dyfynnu, yn darparu
'cymorth ariannol i brosiectau sy’n ymwneud yn gyfan gwbl neu’n bennaf â seilwaith’
ac yn darparu
'benthyciadau i awdurdodau cyhoeddus perthnasol ar gyfer prosiectau o'r fath'.
Mae'n mynd yn ei flaen i egluro bod ei waith yn cael ei gefnogi gan strategaeth seilwaith genedlaethol newydd a chanddi dri phrif amcan, sef adferiad economaidd, ffyniant bro a datgloi potensial yr undeb. I ba raddau y credwch fod y tri amcan hynny'n adlewyrchu amcanion a blaenoriaethau buddsoddi Llywodraeth Cymru? A beth a wnewch i sicrhau bod unrhyw fuddsoddiad a allai ddod i Gymru drwy'r banc buddsoddi arfaethedig yn ategu amcanion ehangach y Senedd hon, fel y cânt eu hadlewyrchu yn neddfwriaeth Cymru ar hyrwyddo datblygu cynaliadwy, cydraddoldeb, mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd ac yn y blaen?
This is a really important issue, and, of course, the UK Infrastructure Bank is supposed to be the successor to the European Investment Bank, but I think that, if you look at the sums available to it to invest, it really just pales compared to what we would have been able to access through the EIB. So, I would encourage the UK Government to reflect on the amount of support that's available to it.
But the point made in terms of our Welsh Government approach to this is really important, because I'm not in a position yet to take a view on whether or not I would be able to recommend to this Senedd agreeing to the legislative consent memorandum. I think that there is certainly something to commend the bank for, absolutely—their focus, I think, on decarbonisation investment would be positive and something that we would support, and something that is in line with our own concerns here in Wales. But, in order to be able to recommend consent, I think I would have to know from the UK Government, and have that clear agreement through amendments to the Bill, that we would have a say in the governance of that bank, and also in the setting of the bank's remit. So, those are two conditions I think that are really important in being able to recommend consent.
Mae hwn yn fater pwysig iawn, ac wrth gwrs, mae Banc Seilwaith y DU i fod yn olynydd i Fanc Buddsoddi Ewrop, ond yn fy marn i, os edrychwch ar y symiau sydd ar gael iddo eu buddsoddi, maent yn fach iawn o gymharu â'r hyn y byddem wedi gallu cael mynediad ato drwy Fanc Buddsoddi Ewrop. Felly, hoffwn annog Llywodraeth y DU i ystyried faint o gymorth sydd ar gael iddo.
Ond mae'r pwynt a wnaed ar ddull gweithredu Llywodraeth Cymru mewn perthynas â hyn yn wirioneddol bwysig, gan nad wyf mewn sefyllfa eto i roi fy marn ar p'un a fyddwn yn gallu argymell y dylai'r Senedd hon gydsynio â'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ai peidio. Yn sicr, credaf fod lle i ganmol y banc, yn sicr—credaf y byddai eu ffocws ar fuddsoddi mewn datgarboneiddio yn gadarnhaol ac yn rhywbeth y byddem yn ei gefnogi, ac yn rhywbeth sy’n cyd-fynd â’n hamcanion ein hunain yma yng Nghymru. Ond er mwyn gallu argymell cydsyniad, credaf y byddai’n rhaid imi gael gwybod gan Lywodraeth y DU, a chael y cytundeb clir hwnnw drwy welliannau i’r Bil, y byddai gennym lais yn y broses o lywodraethu’r banc hwnnw, yn ogystal â'r broses o bennu cylch gwaith y banc. Felly, credaf fod y rheini’n ddau amod gwirioneddol bwysig cyn gallu argymell cydsyniad.
But my understanding is that none of those conditions are in place at the moment, and, if truth to be told, there's a real risk here that this Westminster Bill is just another example of the UK Government straying into devolved matters intentionally, riding roughshod over decisions made here, undermining devolution and the integrity of the Senedd and the Welsh Government in an effort to impose their Conservative agenda on Wales—coming hot on the heels, of course, of the revelation on Monday that Westminster is to effectively rescind the Trade Union (Wales) Act 2017 that was passed here to protect workers' rights just a few years ago. The days of subtly taking back powers to Westminster have now clearly been overtaken by a blatant and outright attack on devolution, on our Parliament and on democracy here in Wales.
So, given that the First Minister, in response to Plaid Cymru leader Adam Price yesterday, said that he would resist—his word, 'resist'—these actions by the UK Government, that he would seek to protect the legislative integrity of this Senedd, although he couldn't tell us exactly how he'd do that, by the way, similarly, can I ask what are you going to do as finance Minister to protect the integrity of the Welsh Government and of the Welsh Parliament in a fiscal sense, when the UK Infrastructure Bank would actually be making decisions that proactively undermine policy and spending decisions set here in the Senedd?
Ond fy nealltwriaeth i yw nad oes yr un o’r amodau hynny yn eu lle ar hyn o bryd, ac a dweud y gwir, mae perygl gwirioneddol fod y Bil hwn yn San Steffan yn enghraifft arall o Lywodraeth y DU yn ymyrryd â materion datganoledig yn fwriadol, gan anwybyddu penderfyniadau a wneir yma, a chan danseilio datganoli ac uniondeb y Senedd a Llywodraeth Cymru mewn ymdrech i orfodi eu hagenda Geidwadol ar Gymru—yn syth ar ôl i'r newyddion ddod i'r amlwg ddydd Llun fod San Steffan, i bob pwrpas, yn bwriadu diddymu Deddf yr Undebau Llafur (Cymru) 2017, a gyflwynwyd yma ychydig flynyddoedd yn ôl i ddiogelu hawliau gweithwyr. Mae’n amlwg fod dyddiau cipio pwerau yn ôl i San Steffan yn dawel bach bellach wedi troi i fod yn ymosodiad clir ac amlwg ar ddatganoli, ar ein Senedd ac ar ddemocratiaeth yma yng Nghymru.
Felly, o ystyried bod y Prif Weinidog, mewn ymateb i arweinydd Plaid Cymru, Adam Price, ddoe wedi dweud y byddai’n gwrthsefyll—ei air ef, ‘resist’—y camau hyn gan Lywodraeth y DU, y byddai’n ceisio amddiffyn uniondeb deddfwriaethol y Senedd hon, er na allai ddweud wrthym sut yn union y byddai'n gwneud hynny, gyda llaw, yn yr un modd, a gaf fi ofyn beth a wnewch chi fel Gweinidog cyllid i amddiffyn uniondeb Llywodraeth Cymru a Senedd Cymru mewn ystyr gyllidol, pan fyddai Banc Seilwaith y DU yn gwneud penderfyniadau a fyddai'n mynd ati’n rhagweithiol i danseilio penderfyniadau polisi a gwariant a wneir yma yn y Senedd?
Well, I think that your question sets out why it is so important that we have these amendments to the UK Government's Bill, both in terms of the governance of the bank—so, at the moment, it's only UK Treasury Ministers who are allowed to nominate people to those positions on the board; obviously, we would see a role for devolved Governments in this space, and I made that case clearly to the Chief Secretary to the Treasury when I met with him a couple of weeks ago—and then also setting the remit of the bank is really important as well. It will be operating in devolved spaces in terms of economic development and supporting our Welsh businesses, so we would want that investment to be done in a way that complements and works with the grain of what Welsh Government is seeking to achieve.
I did have the opportunity to meet with the chair of the UKIB, and I was able to set out what our priorities are to the chair of the bank. But I think that it has to come down to amendments to the Bill, and, if those amendments are made, then I could recommend consent to the Senedd, but we have yet to get to that point. So, obviously, I'll be keen to keep colleagues updated on this.
Wel, credaf fod eich cwestiwn yn nodi pam ei bod mor bwysig ein bod yn cael y gwelliannau hyn i Fil Llywodraeth y DU, o ran llywodraethu’r banc—felly, ar hyn o bryd, dim ond Gweinidogion Trysorlys y DU sy’n cael enwebu pobl i'r bwrdd; yn amlwg, rydym o'r farn y dylai fod rôl gan Lywodraethau datganoledig yn hynny o beth, a dywedais hynny’n glir wrth Brif Ysgrifennydd y Trysorlys pan gyfarfûm ag ef ychydig wythnosau yn ôl—ac yna, mae pennu cylch gwaith y banc yn bwysig iawn hefyd. Bydd yn gweithredu mewn meysydd datganoledig o ran datblygu economaidd a chefnogi ein busnesau yng Nghymru, felly byddem yn awyddus i’r buddsoddiad hwnnw gael ei wneud mewn ffordd sy’n ategu ac yn gweithio yn unol â'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ceisio’i gyflawni.
Cefais gyfle i gyfarfod â chadeirydd Banc Seilwaith y DU, a dywedais wrth gadeirydd y banc beth yw ein blaenoriaethau. Ond credaf fod yn rhaid i hyn gynnwys gwelliannau i’r Bil, ac os caiff y gwelliannau hynny eu gwneud, gallwn argymell cydsyniad i’r Senedd, ond nid ydym wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto. Felly, yn amlwg, byddaf yn parhau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am hyn i fy nghyd-Aelodau.
3. Pa effaith a gaiff newid dosbarthiad eiddo hunanarlwyo at ddibenion treth ar drigolion mewn cymunedau sydd â mwy a mwy o lety hunanarlwyo? OQ58249
3. What impact will changing the classification of self-catering properties for tax purposes have on residents in communities with increasing amounts of self-catering accommodation? OQ58249
Our changes, which form part of our three-pronged approach, will help strike the right balance between capacity within the self-catering tourism sector, and the economic benefits that brings, and supporting viable communities of local residents to live and work in these areas.
Bydd ein newidiadau, sy’n rhan o’n dull tair rhan, yn helpu i sicrhau’r cydbwysedd cywir rhwng capasiti o fewn y sector twristiaeth hunanddarpar, a’r buddion economaidd a ddaw yn sgil hynny, a chefnogi cymunedau hyfyw o drigolion lleol i fyw a gweithio yn yr ardaloedd hyn.
Thank you, Minister. This is really good to hear, because I'm sure you would agree that tourism is vitally important to the Welsh economy, but, of course, with the rapid rise in self-catering units, there is a risk that some towns and villages will cater more to visitors than to residents. This is something that's been raised with me by concerned residents in Llangollen on numerous occasions, where parts of the town—as many as one in five properties—are now advertised as Airbnb self-catering units. Would you agree that we have to ensure that towns and villages across Wales are alive and active 12 months of the year, and can you guarantee that the measures that you have outlined will lead to a careful balance between our interests in driving the visitor economy and the need to ensure that towns and villages are living towns and villages?
Diolch, Weinidog. Mae'n dda iawn clywed hyn, gan y byddech yn cytuno, rwy’n siŵr, fod twristiaeth yn hanfodol bwysig i economi Cymru, ond wrth gwrs, gyda’r cynnydd sydyn mewn unedau hunanddarpar, mae perygl y bydd rhai trefi a phentrefi yn darparu mwy ar gyfer ymwelwyr nag ar gyfer preswylwyr. Mae hyn yn rhywbeth sydd wedi’i godi gyda mi gan drigolion pryderus yn Llangollen ar sawl achlysur, lle mae rhannau o’r dref—cymaint ag un eiddo o bob pump—bellach yn cael eu hysbysebu fel unedau hunanddarpar ar Airbnb. A fyddech yn cytuno bod rhaid inni sicrhau bod trefi a phentrefi ledled Cymru yn fyw ac yn weithredol 12 mis y flwyddyn, ac a wnewch chi warantu y bydd y mesurau a amlinellwyd gennych yn arwain at gydbwysedd gofalus rhwng ein buddiannau wrth hybu'r economi ymwelwyr a'r angen i sicrhau bod trefi a phentrefi yn drefi a phentrefi byw?
Absolutely. This strand of our policy, in terms of addressing the impact that large numbers of second homes and holiday lets can have on some communities in Wales, is about doing exactly that which Ken Skates has described, and that’s creating sustainable communities where people can live year round and where, in winter, you don’t go into those villages and find that lights are off in the majority of those properties.
We know that in Newport, Pembrokeshire, for example, or in Abersoch, 40 per cent of properties there are second homes and holiday lets, and that’s just not a balanced community. So, we absolutely recognise the importance of tourism, but I think that we also need to recognise that sustainable communities are important, and giving those opportunities to people to live in the communities within which they grew up and where they have that attachment, and where they want to work and make a life for themselves.
I think that it’s also worth us reflecting that, where second home owners operate on a very occasional basis, or on a casual basis, within the self-catering sector, then they are actually entering into direct competition with those genuine self-catering businesses. So, that again is an indication that the system as it stands is not in balance, and we are taking, as I say, a number of steps to address this.
Yn hollol. Mae’r agwedd hon ar ein polisi, a mynd i’r afael â’r effaith y gall niferoedd mawr o ail gartrefi a llety gwyliau ei chael ar rai cymunedau yng Nghymru, yn ymwneud â gwneud yr union beth y mae Ken Skates wedi’i ddisgrifio, sef creu cymunedau cynaliadwy lle y gall pobl fyw drwy'r flwyddyn a lle nad ydych, yn y gaeaf, yn mynd i'r pentrefi hynny ac yn gweld bod y goleuadau wedi'u diffodd yn y rhan fwyaf o'r eiddo.
Gwyddom fod 40 y cant o'r eiddo yn Nhrefdraeth, sir Benfro, er enghraifft, neu yn Abersoch, yn ail gartrefi a llety gwyliau, ac nid yw cymunedau felly yn gymunedau gytbwys. Felly, rydym yn llwyr gydnabod pwysigrwydd twristiaeth, ond credaf fod angen inni gydnabod hefyd fod cymunedau cynaliadwy yn bwysig, a rhoi cyfleoedd i bobl fyw yn y cymunedau y cawsant eu magu ynddynt a'r lleoedd y maent wedi ffurfio cysylltiad â hwy, a lle maent yn dymuno gweithio a chreu bywyd iddynt eu hunain.
Credaf ei bod hefyd yn werth inni ystyried, lle mae perchnogion ail gartrefi'n gweithredu’n achlysurol iawn, neu o bryd i'w gilydd, o fewn y sector hunanddarpar, eu bod yn cystadlu’n uniongyrchol â busnesau hunanddarpar go iawn. Felly, mae hynny unwaith eto'n arwydd nad yw'r system fel y mae yn gytbwys, ac fel y dywedais, rydym yn rhoi nifer o gamau ar waith i fynd i'r afael â hyn.
Minister, you will be aware that my Welsh Conservative colleagues and I have raised on many occasions our opposition to these changes. One of the reasons why is because of the unintended consequences that might come out as a result of it. I've since been in contact with a number of businesses who have raised serious concerns about some of those unintended consequences of the change. So, can I just ask a couple of questions?
So, for example, how will these days actually be calculated? What happens if businesses—and, unfortunately, this does happen—receive last-minute cancellations? Does that still count towards the quota of 182 days? Also, another concern, as it stands, is that refuse collection payments are payable if the business is on business rates, but what happens if this business is forced back onto council tax? Are they then still liable to pay for refuse collections, or will they see a reimbursement of some of that cost?
Finally, I'd be interested to know of what, if any, impact assessment on the number of projected self-catering properties available in Wales once this change fully takes effect, and if you could share those findings with the Senedd, so that we could have a greater understanding of the impact of those changes.
Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod fy nghyd-Aelodau yn y Ceidwadwyr Cymreig a minnau wedi mynegi ein gwrthwynebiad i’r newidiadau hyn ar sawl achlysur. Un o'r rhesymau dros hynny yw'r canlyniadau anfwriadol a allai godi yn sgil y newidiadau. Rwyf wedi bod mewn cysylltiad ers hynny â nifer o fusnesau sydd wedi codi pryderon difrifol am rai o ganlyniadau anfwriadol y newid. Felly, a gaf fi ofyn ychydig o gwestiynau?
Felly, er enghraifft, sut yn union y bydd y dyddiau hyn yn cael eu cyfrifo? Beth fydd yn digwydd—ac yn anffodus, mae hyn yn digwydd—os bydd rhywun yn canslo eu gwyliau ar y funud olaf? A yw hynny'n dal i gyfrif tuag at y cwota o 182 diwrnod? Hefyd, pryder arall, fel y saif pethau, yw bod taliadau casglu sbwriel yn daladwy os yw’r busnes yn talu ardrethi busnes, ond beth sy’n digwydd os bydd y busnes hwn yn cael ei orfodi i newid yn ôl i dalu’r dreth gyngor? A oes rhaid iddynt dalu am gasgliadau sbwriel, neu a fydd rhywfaint o'r gost honno'n cael ei had-dalu?
Yn olaf, hoffwn wybod pa asesiad effaith, os o gwbl, a wnaed ar nifer yr eiddo hunanddarpar y rhagwelir y bydd ar gael yng Nghymru ar ôl i’r newid hwn ddod i rym yn llawn, ac os gallwch rannu’r canfyddiadau hynny â’r Senedd, er mwyn inni gael gwell dealltwriaeth o effaith y newidiadau hynny.
Thank you for raising this issue. We've shared as much detail as we can in the regulatory impact assessment, which was published alongside the legislation. We've been keen to provide operators with the largest amount of time possible to adapt their business model to address some of their concerns. They've had at least 12 months' notice before these matters come into effect. We will be providing a full FAQ, if you like, for operators, so that they can understand how it might impact on them personally.
But if operators are operating as a business and meet the threshold, they will therefore have all of the responsibilities and the benefits of being treated as a business. If they do not meet that, they will be considered a domestic dwelling for the purposes of council tax, at least. But I'll be happy to set out an FAQ, and, if colleagues have any detailed questions, we will be keen to address them in that.
Diolch am godi’r mater hwn. Rydym wedi rhannu cymaint o fanylion ag y gallwn yn yr asesiad effaith rheoleiddiol, a gyhoeddwyd gyda'r ddeddfwriaeth. Rydym wedi bod yn awyddus i roi cymaint o amser â phosibl i weithredwyr addasu eu model busnes i fynd i'r afael â rhai o'u pryderon. Maent wedi cael o leiaf 12 mis o rybudd cyn i'r materion hyn ddod i rym. Byddwn yn darparu rhestr gyflawn o gwestiynau cyffredin, os mynnwch, ar gyfer gweithredwyr, fel y gallant ddeall sut y gallai hyn effeithio arnynt hwy yn bersonol.
Ond os yw gweithredwyr yn gweithredu fel busnes ac yn cyrraedd y trothwy, byddant yn derbyn holl gyfrifoldebau a manteision cael eu trin fel busnes. Os na fyddant yn cyrraedd y trothwy hwnnw, byddant yn cael eu hystyried yn annedd ddomestig at ddibenion y dreth gyngor, o leiaf. Ond rwy'n fwy na pharod i lunio rhestr o gwestiynau cyffredin, ac os oes gan fy nghyd-Aelodau unrhyw gwestiynau manwl, byddwn yn awyddus i roi sylw iddynt yn y rhestr honno.
4. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Gweinidog y Gymraeg ac Addysg ynghylch ariannu prydau ysgol am ddim i bawb yn ystod y flwyddyn ariannol gyfredol? OQ58274
4. What discussions has the Minister had with the Minister for Education and Welsh Language regarding the funding of universal free school meals during the current financial year? OQ58274
As a result of the co-operation agreement with Plaid Cymru, we anticipate feeding nearly an additional 60,000 primary age pupils in our first year of roll-out. We will implement the scheme as quickly as possible to ensure that every primary school pupil receives a free school meal by 2024.
O ganlyniad i’r cytundeb cydweithio gyda Phlaid Cymru, rydym yn rhagweld y bydd bron i 60,000 yn rhagor o ddisgyblion oedran cynradd yn cael eu bwydo ym mlwyddyn gyntaf y cynllun. Byddwn yn rhoi'r cynllun ar waith cyn gynted â phosibl er mwyn sicrhau bod pob disgybl cynradd yn cael cinio ysgol am ddim erbyn 2024.
Diolch for that. It's actually revolutionary, isn't it, that universal free school meals will start being rolled out from September in Wales. I'm so proud that this is happening as a result of the co-operation agreement involving Plaid Cymru. I wanted to ask you, Minister, about support being given to local authorities to ensure that schools are able to cope with this change. I'm so thankful to local authorities across Wales for moving so quickly to ensure that the youngest infants will start receiving these meals from September, but there will be logistical challenges: some schools will need to get new kitchens, new staff, maybe find new suppliers. So, could you outline, please, how the Welsh Government is supporting local authorities to make sure that schools can overcome these barriers and that the youngest children can start to receive universal free school meals from September in schools across Wales?
Diolch. Mae'n chwyldroadol, mewn gwirionedd, onid yw, y bydd prydau ysgol am ddim i bawb yn dechrau cael eu cyflwyno o fis Medi ymlaen yng Nghymru. Rwyf mor falch fod hyn yn digwydd o ganlyniad i’r cytundeb cydweithio gyda Phlaid Cymru. Hoffwn ofyn i chi, Weinidog, am y cymorth sy’n cael ei roi i awdurdodau lleol i sicrhau bod ysgolion yn gallu ymdopi â’r newid hwn. Rwyf mor ddiolchgar i awdurdodau lleol ledled Cymru am weithio mor gyflym i sicrhau y bydd y babanod ieuengaf yn dechrau cael y prydau hyn o fis Medi ymlaen, ond fe fydd yna heriau logistaidd: bydd angen i rai ysgolion gael ceginau newydd, staff newydd, neu ddod o hyd i gyflenwyr newydd, o bosibl. Felly, a wnewch chi amlinellu, os gwelwch yn dda, sut y mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo awdurdodau lleol i sicrhau y gall ysgolion ymdopi â'r rhwystrau hyn a bod y plant ieuengaf yn gallu dechrau cael prydau ysgol am ddim i bawb o fis Medi ymlaen mewn ysgolion ledled Cymru?
I'm very grateful for the question and absolutely share the enthusiasm for this policy. I don't think it could have been a policy that could have come at a better time, really, because I know that when discussions started about this particular policy, we weren't in a place where we understood the level of the cost-of-living crisis that was before us, so it's absolutely the right policy, I think, for the right time.
We're keen to support local government in a number of ways in terms of delivering on this policy. Obviously, financial support is going to be critical in terms of delivery. We have committed £200 million in revenue across the lifetime of the agreement, and we have already made available an initial £25 million in capital funding, so that local authorities are supported to make those early investments in the equipment and the infrastructure necessary to deliver. There are discussions continuing with partners to understand what further support might be needed in terms of investment in the school estate, so I think that financial support is really important.
I think the support of frequent discussion with local government as they drive forward and deliver this policy will also be important to understand the implications for them and their experience of delivery, and we can learn from that as we move forward. And then I think that clear support for local government in terms of being flexible as well, as they start to deliver this, will be important, because, as we know, all schools aren't going to be physically in the position to provide the kind of hot meal that we envisage, but are there things that we can be doing to support the development of the policy while we get to that point?
Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiwn ac yn rhannu'r brwdfrydedd dros y polisi hwn. Nid wyf yn credu y gallai fod wedi dod ar adeg well, mewn gwirionedd, oherwydd pan ddechreuodd trafodaethau am y polisi penodol hwn, rwy'n gwybod nad oeddem mewn sefyllfa lle roeddem yn deall lefel yr argyfwng costau byw a oedd ger ein bron, felly yn sicr, dyma'r polisi cywir ar yr adeg iawn yn fy marn i.
Rydym yn awyddus i gefnogi llywodraeth leol mewn nifer o ffyrdd i gyflawni'r polisi hwn. Yn amlwg, bydd cymorth ariannol yn hollbwysig i allu cyflawni. Rydym wedi ymrwymo £200 miliwn mewn refeniw drwy gydol y cytundeb, ac rydym eisoes wedi darparu £25 miliwn cychwynnol mewn cyllid cyfalaf, fel bod awdurdodau lleol yn cael eu cefnogi i wneud buddsoddiadau cynnar yn yr offer a'r seilwaith sy'n angenrheidiol i gyflawni. Mae trafodaethau'n parhau gyda phartneriaid i ddeall pa gymorth pellach y gallai fod ei angen o ran buddsoddi yn yr ystad ysgolion, felly credaf fod cymorth ariannol yn bwysig iawn.
Credaf y bydd cefnogi trafodaethau aml gyda llywodraeth leol wrth iddynt fwrw ymlaen â'r gwaith o gyflawni'r polisi hwn hefyd yn bwysig er mwyn deall y goblygiadau iddynt hwy a'u profiad o gyflawni, a gallwn ddysgu o hynny wrth inni symud ymlaen. Ac yna credaf y bydd cefnogaeth glir i lywodraeth leol o ran bod yn hyblyg wrth iddynt ddechrau cyflawni hyn yn bwysig hefyd, oherwydd, fel y gwyddom, ni fydd pob ysgol mewn sefyllfa i ddarparu'r math o brydau poeth a ragwelwn, ond a oes pethau y gallwn fod yn eu gwneud i gefnogi datblygiad y polisi wrth inni weithio i gyrraedd y pwynt hwnnw?
Minister, as you pointed out, we know you've invested or will be investing £200 million and £25 million capital to address kitchens and facilities upgrades, and I know there is still some anxiety that that may not be enough, but I take it that those issues will be addressed with local authorities. However, with the rising inflation rates and the Russian invasion of Ukraine having a substantial impact on the cost of food, there are concerns that the funding announced simply won't be enough to ensure that schools can provide high-quality nutritious meals to all. Clearly, we are likely to see increasing costs as things move forward. As such, the Government's policy is at risk of not matching the outcomes that it hopes to achieve. Minister, what detailed analysis of costs associated with the universal primary free school meals commitment has the Government carried out, and what assurances can you give to local authorities, both from a capital and a revenue perspective, especially should food prices escalate as is likely? And will you publish this analysis so that we can see more clearly how these funding decisions have been made, and to what extent they cover the costs that will be borne by local authorities and schools? Thank you.
Weinidog, fel y dywedoch chi, gwyddom eich bod wedi buddsoddi neu y byddwch yn buddsoddi £200 miliwn a £25 miliwn o gyfalaf i fynd i'r afael ag uwchraddio ceginau a chyfleusterau, a gwn fod rhywfaint o bryder o hyd nad yw hynny'n ddigon o bosibl, ond rwy'n cymryd y bydd y materion hynny'n cael sylw gan awdurdodau lleol. Fodd bynnag, gyda'r cyfraddau chwyddiant cynyddol ac ymosodiad Rwsia ar Wcráin yn effeithio'n sylweddol ar gostau bwyd, mae pryderon na fydd yr arian a gyhoeddwyd yn ddigon i sicrhau y gall ysgolion ddarparu prydau maethlon o ansawdd uchel i bawb. Yn amlwg, rydym yn debygol o weld costau cynyddol wrth i bethau symud ymlaen. Felly, mae polisi'r Llywodraeth mewn perygl o beidio â chyd-fynd â'r canlyniadau y mae'n gobeithio eu cyflawni. Weinidog, pa ddadansoddiad manwl y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud o'r costau sy'n gysylltiedig â'r ymrwymiad i ddarparu prydau ysgol am ddim i bob disgybl ysgol gynradd, a pha sicrwydd y gallwch ei roi i awdurdodau lleol o safbwynt cyfalaf a refeniw, yn enwedig pe bai prisiau bwyd yn codi fel sy'n debygol? Ac a wnewch chi gyhoeddi'r dadansoddiad hwn fel y gallwn weld yn gliriach sut y mae'r penderfyniadau ariannu hyn wedi cael eu gwneud, ac i ba raddau y maent yn cwrdd â'r costau sy'n wynebu awdurdodau lleol ac ysgolion? Diolch.
I think that this is another one of those areas of pressure on local government that your colleague Sam Rowlands was discussing earlier on in the session today, in the sense that their budget, like ours, is worth less than originally envisaged. The prices of food have increased by 8.7 per cent in the year to May 2022 and obviously there is still a lot of global uncertainty, and we can't be sure that this won't increase further still, so I do think that this is one of the many pressures on local government. That said, I think that local government is in the best possible position it could be, thanks to the good settlement that it did have in our three-year spending review, but obviously we will work closely and keep an eye on this with local government. That said, I think this does speak to that need for the UK Government to provide that general uplift to budgets to reflect the kind of pressure that Peter Fox is talking about in terms of the day-to-day real-life impact of inflation on the delivery of policies, and particularly those that support the most vulnerable in society.
Credaf fod hon yn enghraifft arall o'r pwysau ar lywodraeth leol yr oedd eich cyd-Aelod, Sam Rowlands, yn ei drafod yn gynharach yn y sesiwn heddiw, yn yr ystyr fod eu cyllideb hwy, fel ein cyllideb ni, yn werth llai na'r hyn a ragwelwyd yn wreiddiol. Mae prisiau bwyd wedi cynyddu 8.7 y cant yn y flwyddyn hyd at fis Mai 2022 ac mae'n amlwg fod llawer o ansicrwydd byd-eang o hyd, ac ni allwn fod yn siŵr na fyddant yn cynyddu ymhellach eto, felly credaf fod hyn yn un o'r pethau niferus sy'n rhoi pwysau ar lywodraeth leol. Wedi dweud hynny, credaf fod llywodraeth leol yn y sefyllfa orau bosibl, diolch i'r setliad da a gafwyd yn ein hadolygiad o wariant tair blynedd, ond yn amlwg byddwn yn gweithio'n agos ac yn cadw llygad ar hyn gyda llywodraeth leol. Wedi dweud hynny, credaf fod hyn yn ategu'r angen i Lywodraeth y DU ddarparu cynnydd cyffredinol i gyllidebau i adlewyrchu'r math o bwysau y mae Peter Fox yn sôn amdano gydag effaith chwyddiant o ddydd i ddydd ar y modd y cyflawnir polisïau, ac yn enwedig y rheini sy'n cefnogi'r bobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas.
Minister, improving the health and well-being and the education of our children and young people in Wales is so important—even more so now, following the pandemic. Free school meals will play a vital role in this, and I want to thank the Minister and the education Minister for all their hard work since the review, ensuring that this will become the new normal across schools in Wales. We know that free school meals help combat pupil absence, so more and more of our young people don't miss out on their education. We also know that family liaison officers are key to reducing pupil absence, but, unfortunately, these officers aren't a luxury that all schools in Wales can afford. Will the Minister explore the possibility of funding family liaison officers directly through local authorities to ensure more schools in Wales are able to benefit from their invaluable work?
Weinidog, mae gwella iechyd a llesiant ac addysg ein plant a'n pobl ifanc yng Nghymru mor bwysig—a hyd yn oed yn fwy pwysig yn awr, yn dilyn y pandemig. Bydd prydau ysgol am ddim yn chwarae rhan hanfodol yn hyn o beth, a hoffwn ddiolch i'r Gweinidog a'r Gweinidog addysg am eu holl waith caled ers yr adolygiad i sicrhau y bydd hwn yn dod yn normal newydd ar draws ysgolion yng Nghymru. Gwyddom fod prydau ysgol am ddim yn helpu i fynd i'r afael ag absenoldeb disgyblion, fel na fydd mwy a mwy o'n pobl ifanc yn colli addysg. Gwyddom hefyd fod swyddogion cyswllt â theuluoedd yn allweddol i leihau absenoldeb disgyblion, ond yn anffodus, nid yw pob ysgol yng Nghymru yn gallu fforddio'r swyddogion hyn. A wnaiff y Gweinidog archwilio'r posibilrwydd o ariannu swyddogion cyswllt â theuluoedd yn uniongyrchol drwy awdurdodau lleol i sicrhau bod mwy o ysgolion yng Nghymru yn gallu elwa o'u gwaith amhrisiadwy?
I absolutely agree that those family engagement officers do excellent work in terms of being that bridge between the school and the family, and, as such, in the 2022-23 budget, we'll be investing £3.84 million in increasing the number of those family engagement officers that are employed by schools. The funding has been provided to local authorities, and that, then, allows them to target those schools that they think require that additional capacity, using their local knowledge. And, in addition, as part of our policy development, we'll also be advising schools on the effective practice of family engagement officers, and, of course, the wider professional learning, which has to be undertaken to best use those individuals. We're also providing £660,000 for a trial of community-focused school manager positions in Wales, and those roles will help develop better engagement between schools and the communities, recognising that children's lives don't just finish when the school bell rings, but there's a lot that needs to be done outside of those hours to support families as well. But we recognise really the importance of those family engagement officers.
Cytunaf yn llwyr fod y swyddogion ymgysylltu â theuluoedd hynny'n gwneud gwaith rhagorol yn cydgysylltu â'r ysgol a'r teulu, ac fel y cyfryw, yng nghyllideb 2022-23, byddwn yn buddsoddi £3.84 miliwn i gynyddu nifer y swyddogion ymgysylltu â theuluoedd a gyflogir gan ysgolion. Mae'r cyllid wedi'i ddarparu i awdurdodau lleol, ac mae hwnnw, felly, yn caniatáu iddynt dargedu'r ysgolion y credant fod angen y capasiti ychwanegol hwnnw arnynt, gan ddefnyddio eu gwybodaeth leol. Ac yn ogystal, fel rhan o ddatblygiad ein polisi, byddwn hefyd yn cynghori ysgolion ar arferion effeithiol swyddogion ymgysylltu â theuluoedd, ac wrth gwrs, y dysgu proffesiynol ehangach, sy'n rhaid ei gyflawni i wneud y defnydd gorau o'r unigolion hynny. Rydym hefyd yn darparu £660,000 ar gyfer treialu swyddi rheolwyr ysgolion bro yng Nghymru, a bydd y rolau hynny'n helpu i ddatblygu gwell ymgysylltiad rhwng ysgolion a'r cymunedau, i gydnabod nad yw bywydau plant yn gorffen pan fydd cloch yr ysgol yn canu, a bod llawer y mae angen ei wneud y tu hwnt i'r oriau hynny i gefnogi teuluoedd hefyd. Ond rydym yn cydnabod pwysigrwydd y swyddogion ymgysylltu â theuluoedd hynny.
5. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effaith polisi economaidd Llywodraeth y DU ar gyllideb Llywodraeth Cymru? OQ58251
5. What assessment has the Minister made of the impact of the UK Government's economic policy on the Welsh Government's budget? OQ58251
The UK Government’s economic and fiscal policies are responsible for the relatively poor growth of the UK economy. If the Welsh Government’s budget since 2010 had kept pace with long-run growth in the economy before 2010, it would be over £4.5 billion higher than it is.
Polisïau economaidd ac ariannol Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am dwf cymharol wael economi'r DU. Pe bai cyllideb Llywodraeth Cymru ers 2010 wedi cadw i fyny â thwf hirdymor yr economi cyn 2010, byddai dros £4.5 biliwn yn uwch na'r hyn ydyw ar hyn o bryd.
I accept that Minister, but, sometimes, I think we place too much emphasis on simply spending. My question was about how we raise funds as well. The UK Government's obsession with austerity has created real significant structural problems in the economy. But their decision to go for a hard Brexit, leaving the single market and the customs union, has meant that the UK economy and the Welsh economy are suffering long-term harm. This will have, I assume, a direct impact on the money raised by the Welsh Government in terms of its taxation policy. My question to you, Minister, is: to what extent is this analysis correct? Have you had an opportunity to make an assessment of the impact of UK economic policy? And how, if you have made an assessment, are you able to ameliorate that impact?
Rwy'n derbyn hynny, Weinidog, ond weithiau, credaf ein bod yn rhoi gormod o bwyslais ar wariant yn unig. Roedd fy nghwestiwn yn ymwneud â sut rydym yn codi arian yn ogystal. Mae obsesiwn Llywodraeth y DU â chyni wedi creu problemau strwythurol sylweddol iawn yn yr economi. Ond mae eu penderfyniad i sicrhau Brexit caled, gan adael y farchnad sengl a'r undeb tollau, wedi golygu bod economi'r DU ac economi Cymru yn dioddef niwed hirdymor. Tybiaf y bydd hyn yn cael effaith uniongyrchol ar yr arian a godir gan Lywodraeth Cymru mewn perthynas â'i pholisi trethi. Fy nghwestiwn i chi, Weinidog, yw: i ba raddau y mae'r dadansoddiad hwn yn gywir? A ydych wedi cael cyfle i asesu effaith polisi economaidd y DU? Ac os ydych wedi gwneud asesiad, sut y gallwch chi leddfu'r effaith honno?
Thank you for raising that. Alongside the draft budget, which we published back in December, the chief economist did provide an update in terms of his assessment of the impact, which included the impact of Brexit, and I would commend that to all colleagues. We know that we have lost, or the UK, I should say, has lost many billions of pounds in tax, as a direct result of Brexit. And, of course, that means that the Welsh Government's budget is harmed as a direct result of that; there's no question about that. I do get the opportunity to raise this particular issue this afternoon, at one of our inter-ministerial meetings with the UK Government, and I'll be reflecting on the points that Alun Davies has made, and using that to inform my contribution in that meeting.
Diolch ichi am godi hynny. Ochr yn ochr â'r gyllideb ddrafft, a gyhoeddwyd gennym yn ôl ym mis Rhagfyr, darparodd y prif economegydd ddiweddariad o'i asesiad o'r effaith, a oedd yn cynnwys effaith Brexit, a byddwn yn cymeradwyo hwnnw i bob un o'r cyd-Aelodau. Gwyddom ein bod wedi colli, neu fod y DU, dylwn ddweud, wedi colli biliynau lawer o bunnoedd mewn treth, o ganlyniad uniongyrchol i Brexit. Ac wrth gwrs, mae hynny'n golygu bod cyllideb Llywodraeth Cymru yn cael ei niweidio o ganlyniad uniongyrchol i hynny; nid oes amheuaeth am hynny. Byddaf yn cael gyfle i godi'r mater penodol hwn y prynhawn yma, yn un o'n cyfarfodydd rhyngweinidogol gyda Llywodraeth y DU, a byddaf yn ystyried y pwyntiau y mae Alun Davies wedi'u gwneud, ac yn eu defnyddio i lywio fy nghyfraniad yn y cyfarfod hwnnw.
Minister, the UK Government's strong economic policy since 2010, and having that long-term economic plan, has helped deliver the best settlement Wales has ever had: £18 billion-worth of funding this year. And, because of the UK Government's strong economic policies, we've got the levelling-up fund, the community renewal fund, city and growth deals, free ports, investment in green energy and the global centre of rail excellence in my constituency, delivered by a UK Conservative Government. Eighteen billion pounds extra this year, and you still keep moaning about Brexit. My word. So, does the Minister agree with me that because of a strong UK Conservative Government, with strong economic policies, the Welsh economy will grow because of the benefit to the wider economy of the UK and you will have more money in the Welsh Government Treasury?
Weinidog, mae polisi economaidd cryf Llywodraeth y DU ers 2010, a chael cynllun economaidd hirdymor, wedi helpu i sicrhau'r setliad gorau y mae Cymru wedi'i gael erioed: gwerth £18 biliwn o gyllid eleni. Ac oherwydd polisïau economaidd cryf Llywodraeth y DU, mae gennym y gronfa ffyniant bro, y gronfa adfywio cymunedol, bargeinion dinesig a thwf, porthladdoedd rhydd, buddsoddiad mewn ynni gwyrdd a'r ganolfan ragoriaeth fyd-eang ar gyfer rheilffyrdd yn fy etholaeth, a ddarparwyd gan Lywodraeth Geidwadol y DU. Deunaw biliwn o bunnoedd yn ychwanegol eleni, ac rydych yn dal i fod yn cwyno am Brexit. Mawredd. Felly, a yw'r Gweinidog yn cytuno â mi y bydd economi Cymru yn tyfu oherwydd Llywodraeth Geidwadol gref yn y DU, gyda pholisïau economaidd cryf, oherwydd y budd i economi ehangach y DU, ac y bydd gennych fwy o arian yn Nhrysorlys Llywodraeth Cymru?
Well, I have to say that the cheque must be still in the post if we’re expecting £18 billion additional to our budget this year, because Wales is actually £1 billion worse off as a result of the UK Government’s approach to replacement EU funding. The Finance Committee has the opportunity to question UK Government Ministers tomorrow and I’m going to be paying even more interest than I normally do to the Finance Committee’s meeting, because I would absolutely love to see the UK Government Ministers trying to defend their decisions in respect of post-EU funding, because I think they are indefensible. The UK Government did promise us that we wouldn’t be a penny worse off as a result of Brexit; we’re £1.2 billion worse off as a result of Brexit and as a result of the particular choices that they made, and I just don’t think there’s any point in trying to hide from that.
Wel, mae'n rhaid bod y siec yn y post o hyd os ydym yn disgwyl £18 biliwn yn ychwanegol i'n cyllideb eleni, oherwydd mae Cymru £1 biliwn yn waeth ei byd mewn gwirionedd o ganlyniad i ddull Llywodraeth y DU o ddarparu cyllid yn lle cyllid yr UE. Mae gan y Pwyllgor Cyllid gyfle i holi Gweinidogion Llywodraeth y DU yfory a byddaf yn talu mwy o sylw na'r arfer hyd yn oed i gyfarfod y Pwyllgor Cyllid, oherwydd byddwn wrth fy modd yn gweld Gweinidogion Llywodraeth y DU yn ceisio amddiffyn eu penderfyniadau mewn perthynas â chyllid ar ôl gadael yr UE, oherwydd credaf nad oes modd eu hamddiffyn. Addawodd Llywodraeth y DU na fyddem geiniog yn waeth ein byd o ganlyniad i Brexit; rydym £1.2 biliwn yn waeth ein byd o ganlyniad i Brexit ac o ganlyniad i'r dewisiadau penodol a wnaethant, ac nid wyf yn credu bod unrhyw bwynt ceisio cuddio rhag hynny.
6. Pa strwythurau sydd gan Lywodraeth Cymru ar waith i fonitro'r defnydd o arian grant a ddyfernir i brosiectau yng Nghymru? OQ58252
6. What structures does the Welsh Government have in place to monitor the use of grant funding awarded to projects in Wales? OQ58252
Monitoring is a key part of Welsh Government's grant processes. Grant managers have flexibility to tailor monitoring requirements according to the size, value and risk of projects. Monitoring requirements are set out in the grant award letter terms and conditions, which form the legally binding agreement between Welsh Government and recipients.
Mae monitro'n rhan allweddol o brosesau grant Llywodraeth Cymru. Mae gan reolwyr grantiau hyblygrwydd i deilwra gofynion monitro yn ôl maint, gwerth a risg prosiectau. Nodir gofynion monitro yn nhelerau ac amodau'r llythyr dyfarnu grant, sy'n ffurfio'r cytundeb sy'n rhwymo mewn cyfraith rhwng Llywodraeth Cymru a'r derbynwyr.
Thank you. Well, in contrast to my colleague there about how good the UK Government are when handing money out, the Welsh Government, certainly in my time—I’ve been here 11 years—and prior to that since devolution, have wasted millions and millions of pounds: £221 million on uncompetitive enterprise zones; £9.3 million on flawed initial funding—[Interruption.] I know it hurts, but let me finish. Nine point three million pounds on flawed initial funding for the Circuit for Wales; £157 million on the M4 relief road inquiry; £750,000 in the last financial year on the grounded Anglesey to Cardiff flight link; and, in my own constituency, £400,000 on G.M. Jones, and that was to build bespoke units in Llanrwst that up until very recently had been empty right from build. That business actually is no longer, because of the implications of the higher cost. I could go on, but the latter example in particular highlights a clear area where I do believe now that money is very tight; we’ve got a sort of cost-of-living crisis.
I raised it in the First Minister’s scrutiny committee, and I asked the First Minister in my question, 'When you’ve handed large sums of money over to these companies, how do you then monitor it?' And the response was very much a case of, 'Once we’ve handed that money over, it really is up to that business.' So, how can you convince me, Minister, that you have got good financial probity at the heart of Welsh Government, so that we do not keep seeing this repeating and a number of times when, actually, you are simply wasting taxpayers' money? Thank you.
Diolch. Wel, yn wahanol i'r hyn a ddywed fy nghyd-Aelod mewn perthynas â pha mor dda yw Llywodraeth y DU wrth ddyrannu arian, mae Llywodraeth Cymru, yn sicr yn fy nghyfnod i—rwyf wedi bod yma ers 11 mlynedd—a chyn hynny, ers datganoli, wedi gwastraffu miliynau a miliynau o bunnoedd: £221 miliwn ar ardaloedd menter anghystadleuol; £9.3 miliwn ar gyllid cychwynnol diffygiol—[Torri ar draws.] Rwy'n gwybod ei fod yn boenus, ond gadewch imi orffen. Naw pwynt tri miliwn o bunnoedd ar gyllid cychwynnol diffygiol ar gyfer Cylchffordd Cymru; £157 miliwn ar ymchwiliad ffordd liniaru'r M4; £750,000 yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf ar y cyswllt hedfan rhwng Ynys Môn a Chaerdydd nad yw wedi bod yn hedfan; ac yn fy etholaeth i, £400,000 ar G.M. Jones, a hynny er mwyn adeiladu unedau pwrpasol yn Llanrwst a oedd tan yn ddiweddar iawn wedi bod yn wag ers iddynt gael eu hadeiladu. Nid yw'r busnes hwnnw'n bodoli bellach oherwydd goblygiadau'r costau uwch. Gallwn fynd ymlaen, ond mae'r enghraifft olaf yn arbennig yn tynnu sylw at faes amlwg lle mae arian yn dynn iawn yn awr yn fy marn i; mae gennym ryw fath o argyfwng costau byw.
Fe'i codais ym mhwyllgor craffu'r Prif Weinidog, a gofynnais i'r Prif Weinidog yn fy nghwestiwn, 'Pan fyddwch wedi trosglwyddo symiau mawr o arian i'r cwmnïau hyn, sut y byddwch yn eu monitro wedyn?' A'r ymateb i bob pwrpas oedd, 'Wedi inni drosglwyddo'r arian, mater i'r busnes yw hynny mewn gwirionedd.' Felly, sut y gallwch fy argyhoeddi, Weinidog, fod gennych uniondeb ariannol da wrth wraidd Llywodraeth Cymru, fel na fyddwn yn gweld hyn yn digwydd dro ar ôl tro, oherwydd mewn gwirionedd, rydych yn gwastraffu arian trethdalwyr? Diolch.
Welsh Government issues thousands of award letters every year to a wide range of stakeholders, such as local authorities, the third sector and private sector organisations for a really wide range of purposes, and they are intended to help us drive forward our policy objectives. Monitoring our grant funding is an integral method to ensuring that those projects deliver what is intended, but it is the case that monitoring activities are quite rightly varied and they should be specific to the funding that is being awarded, and those grant managers are responsible for establishing the correct level of monitoring that is needed.
So, a wide range of activities can be used to obtain the assurance that we need that the grant requirements are being met. They can include progress reports, monitoring of targets and milestones, meetings and site visits, written reports, and claims from both the grant recipient and/or an independent third party. And as I said in the response to your first question, those form part of the legally binding award letter and those terms and conditions should be considered from the outset. Grant recipients should only be agreeing to those if they are convinced that they can meet those terms and conditions.
I will say that grant managers are now able to seek advice, support and guidance through a range of sources, including our grants centre of excellence, corporate governance, legal services and their own operations team, so we do have a wide range of support and guidance available to grant managers to ensure that they're able to undertake that monitoring correctly. Active grant monitoring is absolutely key.
Mae Llywodraeth Cymru yn anfon miloedd o lythyrau dyfarnu bob blwyddyn at ystod eang o randdeiliaid, megis awdurdodau lleol, y trydydd sector a sefydliadau'r sector preifat at ystod eang iawn o ddibenion, a'u bwriad yw ein helpu i fwrw ymlaen â'n hamcanion polisi. Mae monitro ein cyllid grant yn elfen annatod o sicrhau bod y prosiectau hynny'n cyflawni'r hyn a fwriedir, ond mae'n wir ac yn gwbl briodol fod gweithgareddau monitro yn amrywiol a dylent fod yn benodol i'r cyllid sy'n cael ei ddyfarnu, ac mae'r rheolwyr grantiau hynny'n gyfrifol am sefydlu'r lefel gywir o fonitro sydd ei hangen.
Felly, gellir defnyddio ystod eang o weithgareddau i gael y sicrwydd yr ydym ei angen fod gofynion y grantiau'n cael eu bodloni. Gallant gynnwys adroddiadau cynnydd, monitro targedau a cherrig milltir, cyfarfodydd ac ymweliadau safle, adroddiadau ysgrifenedig a hawliadau gan y sawl sy'n derbyn y grant a/neu drydydd parti annibynnol. Ac fel y dywedais yn yr ymateb i'ch cwestiwn cyntaf, mae'r rheini'n rhan o'r llythyr dyfarnu sy'n rhwymo mewn cyfraith a dylid ystyried y telerau a'r amodau hynny o'r cychwyn cyntaf. Ni ddylai derbynwyr grantiau gytuno i'r rheini os nad ydynt yn argyhoeddedig y gallant fodloni'r telerau ac amodau hynny.
Rwyf am ddweud bod rheolwyr grantiau bellach yn gallu ceisio cyngor, cymorth ac arweiniad drwy amrywiaeth o ffynonellau, gan gynnwys ein canolfan ragoriaeth grantiau, llywodraethu corfforaethol, gwasanaethau cyfreithiol a'u tîm gweithrediadau eu hunain, felly mae gennym ystod eang o gymorth ac arweiniad ar gael i reolwyr grantiau allu sicrhau eu bod yn gallu cyflawni'r gwaith monitro hwnnw'n gywir. Mae monitro grantiau gweithredol yn gwbl allweddol.
7. Pa ystyriaeth a roddodd y Gweinidog i ddyletswydd awdurdodau lleol i ddarparu tai hygyrch wrth benderfynu ar setliad llywodraeth leol 2022-23? OQ58267
7. What consideration did the Minister give to the duty of local authorities to provide accessible housing when deciding on the local government settlement 2022-23? OQ58267
This year, the Government is providing unhypothecated revenue funding of over £5.1 billion to support local authorities in the delivery of their statutory and non-statutory services, including priorities such as housing.
Eleni, mae'r Llywodraeth yn darparu cyllid refeniw heb ei neilltuo o dros £5.1 biliwn i helpu awdurdodau lleol i ddarparu eu gwasanaethau statudol ac anstatudol, gan gynnwys blaenoriaethau megis tai.
Thank you so much, Minister. Last week, I met with representatives from the Motor Neurone Disease Association Cymru, together with people suffering with the condition, at an event sponsored by my very able colleague Peter Fox. One of the issues raised with me was that of MND patients being trapped in inaccessible homes because local authorities have not provided necessary adaptations. To put it simply, the cost, lack of funding and timescales involved are causing people with MND and their families really genuine hardships. A third of people with MND die within a year of diagnosis and half within two years. During that time, symptoms worsen and needs increase, so sufferers living with MND don't have the luxury of time to simply just wait. What discussions have you had, Minister, with local authorities in Wales to fast-track support for people with MND, removing the means test for low-cost and high-impact adaptations, and to maintain a register of available accessible homes for them? Thank you.
Diolch yn fawr, Weinidog. Yr wythnos diwethaf, cyfarfûm â chynrychiolwyr o Gymdeithas Clefyd Niwronau Motor Cymru, ynghyd â phobl sy'n dioddef o'r cyflwr, mewn digwyddiad a noddwyd gan fy nghyd-Aelod galluog iawn, Peter Fox. Un o'r materion a dynnwyd i fy sylw oedd y ffaith bod cleifion Clefyd Niwronau Motor yn cael eu caethiwo mewn cartrefi anhygyrch oherwydd nad yw awdurdodau lleol wedi darparu'r addasiadau angenrheidiol. Yn syml, mae'r gost, y diffyg cyllid a'r amserlenni dan sylw yn achosi caledi gwirioneddol i bobl â Chlefyd Niwronau Motor a'u teuluoedd. Mae traean o bobl â Chlefyd Niwronau Motor yn marw o fewn blwyddyn i gael diagnosis a'u hanner yn marw o fewn dwy flynedd. Yn ystod yr amser hwnnw, mae'r symptomau'n gwaethygu ac mae'r anghenion yn cynyddu, felly nid oes gan ddioddefwyr sy'n byw gyda Chlefyd Niwronau Motor amser i aros. Weinidog, pa drafodaethau a gawsoch gydag awdurdodau lleol yng Nghymru i roi cymorth i bobl â Chlefyd Niwronau Motor ar lwybr carlam, gan ddileu'r prawf modd ar gyfer addasiadau sy'n isel o ran cost ac yn fawr eu heffaith, a chynnal cofrestr o gartrefi hygyrch sydd ar gael iddynt? Diolch.
Thank you for raising this issue. I absolutely recognise the importance of moving quickly to support people with MND. In terms of local government, in considering their general housing responsibilities, they must be mindful of their responsibilities under the Equality Act 2010, and we do encourage local authorities to hold those accessible housing registers so that disabled people can be allocated housing that is suitable for their needs. Work is also under way through a housing association to develop a standard accessible housing register for all local authorities to be able to use. And also, they have legal responsibilities under the Housing Grants, Construction and Regeneration Act 1996 to provide mandatory disabled facilities grants for qualifying disabled people to make adaptations to a property. We've been working over a number of years to make that process as quick and as streamlined as possible, and to remove, where appropriate, that level of means testing to, again, try and speed things through the system. We also provide funding to enable local authorities to provide lower cost adaptations quickly. Again, this is without means testing. We increased that grant in April 2021 to £6 million a year. But I will take an opportunity, when I have it, with local government, and particularly their housing spokespeople, to explore this issue further, and if I'm not able to do it myself soon, I'll do it through my colleague the housing Minister.
Diolch ichi am godi'r mater. Rwy'n llwyr gydnabod pwysigrwydd symud yn gyflym i gefnogi pobl â Chlefyd Niwronau Motor. O ran llywodraeth leol, wrth ystyried eu cyfrifoldebau tai cyffredinol, rhaid iddynt fod yn ymwybodol o'u cyfrifoldebau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010, ac rydym yn annog awdurdodau lleol i gadw'r cofrestrau tai hygyrch hynny fel y gellir dyrannu tai sy'n addas ar gyfer anghenion pobl anabl. Mae gwaith ar y gweill hefyd drwy gymdeithas dai i ddatblygu cofrestr tai hygyrch safonol i bob awdurdod lleol allu ei defnyddio. Hefyd, mae ganddynt gyfrifoldebau cyfreithiol o dan Ddeddf Grantiau Tai, Adeiladu ac Adfywio 1996 i ddarparu grantiau cyfleusterau anabl gorfodol i bobl anabl cymwys wneud addasiadau i eiddo. Rydym wedi bod yn gweithio dros nifer o flynyddoedd i wneud y broses honno mor gyflym ac mor syml â phosibl, ac i ddileu, lle bo'n briodol, y lefel honno o brofion modd, unwaith eto, i geisio cyflymu pethau drwy'r system. Rydym hefyd yn darparu cyllid i alluogi awdurdodau lleol i ddarparu addasiadau cost is yn gyflym. Unwaith eto, mae hyn heb brofion modd. Gwnaethom gynyddu'r grant hwnnw ym mis Ebrill 2021 i £6 miliwn y flwyddyn. Ond rwyf am achub ar y cyfle, pan fyddaf yn ei gael, gyda llywodraeth leol, ac yn enwedig eu llefarwyr ar dai, i archwilio'r mater hwn ymhellach, ac os na allaf ei wneud fy hun yn fuan, byddaf yn gwneud hynny drwy fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog tai.
8. Pa ystyriaeth a roddodd y Gweinidog i gefnogi busnesau bach a chanolig eu maint wrth benderfynu ar gyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2022-23? OQ58259
8. What consideration did the Minister give to supporting small and medium-sized businesses when determining the Welsh Government's budget for 2022-23? OQ58259
The final budget published in March provides £1.8 billion in 2022-23 to support the economy portfolio. This budget includes £35 million to specifically support small and medium-sized businesses. Other support includes £116 million for rates relief and £103 million for Transforming Towns.
Mae'r gyllideb derfynol a gyhoeddwyd ym mis Mawrth yn darparu £1.8 biliwn yn 2022-23 i gefnogi portffolio'r economi. Mae'r gyllideb hon yn cynnwys £35 miliwn i gefnogi busnesau bach a chanolig yn benodol. Mae cymorth arall yn cynnwys £116 miliwn ar gyfer rhyddhad ardrethi a £103 miliwn ar gyfer Trawsnewid Trefi.
Thank you, Minister. I've recently met with a number of businesses in the Cynon valley who are seeking to invest in renewable energy sources, or more modern energy efficient machinery. Of course, this can be very expensive for small family enterprises. How is the Welsh Government supporting this type of investment so that businesses can innovate, modernise and play their part in tackling the climate emergency?
Diolch yn fawr, Weinidog. Yn ddiweddar, rwyf wedi cyfarfod â nifer o fusnesau yng nghwm Cynon sy'n ceisio buddsoddi mewn ffynonellau ynni adnewyddadwy, neu beiriannau mwy modern sy'n defnyddio ynni'n effeithlon. Wrth gwrs, gall hyn fod yn ddrud iawn i fentrau teuluol bach. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r math hwn o fuddsoddiad fel y gall busnesau arloesi, moderneiddio a chwarae eu rhan wrth fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd?
Thank you for raising that really important point, because small and medium-sized enterprises are, of course, the backbone of our economy here in Wales, but also they have a huge role to play in terms of helping us work towards our decarbonisation goals. In November of last year, a £45 million package was launched by my colleague the economy Minister to train staff and to help Welsh SMEs to grow, and included in this package was £35 million that will help small and medium-sized businesses relaunch, develop and, importantly, decarbonise to help drive the recovery following the COVID pandemic. So, that will be an important source of potential support that I would encourage businesses in the Cynon valley and elsewhere to look to.
I think, also, it's important that we start off our new small and medium-sized enterprises on the right foot. And that's why, in February 2022, Business Wales launched their net-zero carbon start-up grant, which is a pilot scheme offering financial and technical support to help budding or start-up social enterprises get their businesses ready for trading or investment, and, crucially, to embed climate-friendly practices into start-up social enterprises from the outset. This scheme is open to any up-and-coming social business or trading voluntary organisation in Wales. Again, this will be something that I know that those eligible organisations in the Cynon valley and elsewhere will be keen to explore.
Diolch ichi am godi'r pwynt pwysig hwn, oherwydd busnesau bach a chanolig eu maint, wrth gwrs, yw asgwrn cefn ein heconomi yma yng Nghymru, ond mae ganddynt hefyd rôl enfawr i'w chwarae yn ein helpu i weithio tuag at ein nodau datgarboneiddio. Ym mis Tachwedd y llynedd, lansiwyd pecyn gwerth £45 miliwn gan fy nghyd-Weinidog, Gweinidog yr Economi, i hyfforddi staff ac i helpu busnesau bach a chanolig yng Nghymru i dyfu, ac yn y pecyn hwn roedd £35 miliwn a fydd yn helpu busnesau bach a chanolig i ail-lansio, i ddatblygu ac yn bwysig, i ddatgarboneiddio er mwyn helpu i lywio'r adferiad yn dilyn y pandemig COVID. Felly, bydd honno'n ffynhonnell bwysig o gymorth posibl y byddwn yn annog busnesau yng nghwm Cynon, ac mewn mannau eraill, i'w hystyried.
Credaf hefyd ei bod yn bwysig ein bod yn rhoi'r dechreuad gorau posibl i fusnesau bach a chanolig newydd. A dyna pam, ym mis Chwefror 2022, y lansiodd Busnes Cymru ei grant cychwyn busnes carbon sero net, sef cynllun peilot sy'n cynnig cymorth ariannol a thechnegol i helpu mentrau cymdeithasol newydd i baratoi eu busnesau ar gyfer masnachu neu fuddsoddi, ac yn hollbwysig, i ymgorffori arferion sy'n ystyriol o'r hinsawdd mewn mentrau cymdeithasol newydd o'r cychwyn cyntaf. Mae'r cynllun hwn yn agored i unrhyw fusnes cymdeithasol neu sefydliad gwirfoddol sy'n masnachu yng Nghymru. Unwaith eto, bydd hyn yn rhywbeth y gwn y bydd sefydliadau cymwys yng nghwm Cynon, ac mewn mannau eraill, yn awyddus i'w archwilio.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Y cwestiynau nesaf fydd i'r Gweinidog materion gwledig a'r gogledd. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Heledd Fychan.
The next questions will be to the Minister for rural affairs and north Wales. The first question is from Heledd Fychan.
1. Pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i ddarparu ymgyrchoedd ymwybyddiaeth gyhoeddus rheolaidd ar berchnogaeth gyfrifol ar anifeiliaid anwes i wrthbwyso'r risg o gynnydd yn nifer yr anifeiliaid a gaiff eu gadael o ganlyniad i'r argyfwng costau byw? OQ58257
1. What consideration has the Welsh Government given to providing regular public awareness campaigns on responsible pet ownership to counteract the risk of a rise in animal abandonment as a result of the cost-of-living crisis? OQ58257
Diolch. Our #PawsPreventProtect social media campaign promotes responsible purchasing and serves as a reminder of the lifetime costs associated with owning a pet. We also continue to liaise with our third sector partners to support their work in promoting expectations of responsible ownership, particularly as pressures grow on household budgets.
Diolch. Mae ein hymgyrch #ArosAtalAmddiffyn ar y cyfryngau cymdeithasol yn hyrwyddo prynu cyfrifol ac yn ein hatgoffa o'r costau gydol oes sy'n gysylltiedig â bod yn berchen ar anifail anwes. Rydym hefyd yn parhau i gysylltu â'n partneriaid yn y trydydd sector i gefnogi eu gwaith i hyrwyddo disgwyliadau ynghylch perchnogaeth gyfrifol, yn enwedig wrth i bwysau gynyddu ar gyllidebau aelwydydd.
Thank you, Minister. I realise that the #PawsPreventProtect social media campaign mainly runs over the festive period and that it is quite seasonal and limited, focused on responsible pet purchasing. It is obviously a successful campaign, but quite limited. By contrast, in England, they have Petfished, a long-running pet buying awareness campaign, while in Scotland, the Scottish Government has a Buy a Puppy Safely campaign—both with dedicated, enduring websites and awareness-raising resources, and both supplemented by other awareness-raising measures too.
You'll be aware, as many of us are, I'm sure, that the RSPCA's new animal kindness index suggests that 19 per cent of pet owners are worried about buying food for their pets amid the cost-of-living crisis. The RSPCA has already seen an increase in animal intake at RSPCA centres amounting to 49 per cent more rabbits, 14 per cent more cats and 3 per cent more dogs in the first five months of 2022. Therefore, will Welsh Government be committing to using a permanent promotional campaign to signpost owners to available support packages elsewhere, which could prove really useful to owners unsure where to turn, if we can't be running our own permanent campaign?
Diolch yn fawr, Weinidog. Rwy'n sylweddoli bod yr ymgyrch cyfryngau cymdeithasol #ArosAtalAmddiffyn yn rhedeg yn bennaf dros gyfnod y Nadolig a'i bod yn eithaf tymhorol a chyfyngedig, ac yn canolbwyntio ar brynu cyfrifol mewn perthynas ag anifeiliaid anwes. Mae'n amlwg yn ymgyrch lwyddiannus, ond yn eithaf cyfyngedig. Mewn cyferbyniad, yn Lloegr, mae ganddynt Petfished, ymgyrch hirdymor i godi ymwybyddiaeth o brynu anifeiliaid anwes, ac yn yr Alban, mae gan Lywodraeth yr Alban ymgyrch Buy a Puppy Safely—mae gan y ddwy ymgyrch wefannau pwrpasol, parhaus ac adnoddau codi ymwybyddiaeth, ac mae'r ddwy wedi'u hategu gan fesurau codi ymwybyddiaeth eraill hefyd.
Fe fyddwch yn ymwybodol, fel y mae llawer ohonom, rwy'n siŵr, fod y mynegai caredigrwydd tuag at anifeiliaid newydd gan yr RSPCA yn awgrymu bod 19 y cant o'r bobl sy'n berchen ar anifeiliaid anwes yn poeni am brynu bwyd i'w hanifeiliaid anwes yng nghanol yr argyfwng costau byw. Mae'r RSPCA eisoes wedi gweld cynnydd yn nifer yr anifeiliaid a dderbynnir i ganolfannau'r RSPCA, yn cynnwys 49 y cant yn fwy o gwningod, 14 y cant yn fwy o gathod a 3 y cant yn fwy o gŵn yn ystod pum mis cyntaf 2022. Felly, a wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo i ddefnyddio ymgyrch hyrwyddo barhaol i gyfeirio perchnogion at y pecynnau cymorth sydd ar gael mewn mannau eraill, a allai fod yn ddefnyddiol iawn i berchnogion sy'n ansicr lle i droi, os na allwn gychwyn ein hymgyrch barhaol ein hunain?
I will certainly consider looking at what we can do more permanently, but we do regularly promote and share messages from other organisations on responsible ownership. Just last week, we had one regarding the care of animals in hot weather, for instance, and leaving dogs, particularly, in cars. So, there are a lot of other social media outlets that we do promote and share, and I would encourage all Members of the Senedd to do so as well. I think you raise a very important point, and certainly, the couple of rescue centres that I've been able to visit this year are seeing, sadly, an increase in the number of pets that they are having to take in. We've had, obviously, people buying pets during the COVID pandemic and then, perhaps when they've had to go back to work full time, realise the difficulties in looking after a pet when they're back in work, and then, as you've just raised, the cost-of-living crisis. But I'm certainly open to any suggestions about seeing what we could do more permanently.
Byddaf yn sicr yn ystyried edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud yn fwy parhaol, ond rydym yn hyrwyddo ac yn rhannu negeseuon gan sefydliadau eraill ar berchnogaeth gyfrifol yn rheolaidd. Yr wythnos diwethaf, roedd gennym un ar ofalu am anifeiliaid mewn tywydd poeth, er enghraifft, a gadael cŵn, yn enwedig, mewn ceir. Felly, rydym yn hyrwyddo ac yn rhannu llawer o lwyfannau cyfryngau cymdeithasol eraill, a byddwn yn annog holl Aelodau'r Senedd i wneud hynny hefyd. Credaf eich bod yn codi pwynt pwysig iawn, ac yn sicr, mae'r un neu ddwy o ganolfannau achub y gallais ymweld â hwy eleni wedi gweld cynnydd, yn anffodus, yn nifer yr anifeiliaid anwes y maent yn gorfod eu derbyn. Yn amlwg, rydym wedi cael pobl yn prynu anifeiliaid anwes yn ystod y pandemig COVID ac yna, pan fyddant wedi gorfod mynd yn ôl i weithio'n llawn amser efallai, maent wedi sylweddoli cymaint o anawsterau sydd ynghlwm wrth ofalu am anifail anwes pan fyddant yn ôl yn y gwaith, a'r argyfwng costau byw wedyn, fel rydych newydd ei nodi. Ond rwy'n sicr yn agored i unrhyw awgrymiadau ynglŷn â gweld beth y gallem ei wneud yn fwy parhaol.
Minister, abandonment of pets is a big issue and it always has been a big issue. For some residents of homes, they have to abandon their companion animals because in the rented sector, some landlords say that no pets are allowed. In Westminster, they are bringing through a piece of legislation that will rule that out and make it illegal for landlords to insist that pets cannot be taken into homes, especially when the animal is a companion animal that plays an important role in the mental health of that individual. Are you minded to give consideration to that particular piece of legislation that's going through Westminster, and, in conjunction with your colleague the Minister for housing, consider similar measures here in Wales?
Weinidog, mae gadael anifeiliaid anwes yn fater o bwys ac mae wedi bod yn broblem fawr erioed. I rai o drigolion cartrefi, rhaid iddynt adael eu hanifeiliaid anwes oherwydd yn y sector rhentu, mae rhai landlordiaid yn dweud na chaniateir unrhyw anifeiliaid anwes. Yn San Steffan, maent yn cyflwyno deddfwriaeth a fydd yn diddymu hynny ac yn ei gwneud yn anghyfreithlon i landlordiaid fynnu na ellir mynd ag anifeiliaid anwes i gartrefi, yn enwedig pan fo'r anifail yn anifail anwes sy'n chwarae rhan bwysig yn iechyd meddwl yr unigolyn hwnnw. A ydych yn bwriadu ystyried y ddeddfwriaeth honno sy'n mynd drwy San Steffan, ac a wnewch chi, ar y cyd â'ch cyd-Weinidog, y Gweinidog tai, ystyried mesurau tebyg yma yng Nghymru?
It is something, certainly, that I've discussed with the Minister for Climate Change, who obviously has responsibility for housing. And as you'll probably be aware, next week, we will be debating Luke Fletcher's proposed legislation around no-pet clauses. I'm sure that, as Ministers, we will be having discussions further with Luke.
Yn sicr, mae'n rhywbeth a drafodais gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd, sy'n gyfrifol am dai wrth gwrs. Ac fel y gwyddoch, mae'n debyg, yr wythnos nesaf, byddwn yn trafod deddfwriaeth arfaethedig Luke Fletcher ynghylch cymalau dim anifeiliaid anwes. Rwy'n siŵr y byddwn, fel Gweinidogion, yn cael trafodaethau pellach gyda Luke.
Minister, my colleague Sarah Murphy and I recently visited Hope Rescue near Llanharan. We saw the brilliant work they were doing, but they told us about the massive increase in enquiries they're having from owners who simply are asking, 'How do I afford now to keep my pet? How do I feed it? How do I pay vet fees? How do I pay for insurance?' They're also having increasing numbers of abandoned pets, way beyond what they've ever seen before. We've seen the same at the Dogs Trust as well in Bridgend. With this, would you undertake to meet with those good, authoritative people who are out there in the field to see how they can best work not only with the dogs and the pets that are being presented to them, but also with the owners to give them good advice, so that they don't have to abandon those pets, that there are other sources of help out there, rather than them ending up stray or abandoned, or, frankly, dumped on rescue centres like Hope Rescue?
Weinidog, yn ddiweddar ymwelodd fy nghyd-Aelod, Sarah Murphy, a minnau â Hope Rescue ger Llanharan. Gwelsom y gwaith gwych yr oeddent yn ei wneud, ond roeddent yn dweud wrthym am y cynnydd enfawr yn nifer yr ymholiadau y maent yn eu cael gan berchnogion sy'n gofyn, 'Sut y gallaf fforddio cadw fy anifail anwes yn awr? Sut y gallaf ei fwydo? Sut y gallaf dalu ffioedd milfeddyg? Sut y gallaf dalu am yswiriant?' Maent hefyd yn gweld niferoedd cynyddol o bobl yn gadael anifeiliaid anwes, niferoedd llawer uwch na'r hyn y maent erioed wedi'i weld o'r blaen. Rydym wedi gweld yr un peth gyda Dogs Trust ym Mhen-y-bont ar Ogwr hefyd. Oherwydd hyn, a fyddech yn ymrwymo i gyfarfod â'r bobl awdurdodol yn y maes i weld sut y gallant weithio nid yn unig gyda'r cŵn a'r anifeiliaid anwes sy'n cael eu cyflwyno iddynt, ond hefyd gyda'r perchnogion i roi cyngor da iddynt, fel nad oes rhaid iddynt adael yr anifeiliaid anwes hynny, a sicrhau bod ffynonellau eraill o gymorth ar gael, yn hytrach na'u bod yn crwydro neu'n cael eu gadael, neu'n cael eu hel i ganolfannau achub fel Hope Rescue?
Thank you for that. I've already met with the Hope Rescue centre. I've also met with the North Clwyd Animal Rescue centre up in north-east Wales. My officials regularly meet with the third sector to see what we can do to help people who are obviously facing very difficult decisions. And certainly, again, having met with owners, they will tell me that they will feed their pets before they feed themselves, if they're faced with such a decision. So, I think it's just really important we continue to engage, particularly with the third sector, to see what more we can do to assist.
Diolch am hynny. Rwyf eisoes wedi cyfarfod â chanolfan Hope Rescue. Rwyf hefyd wedi cyfarfod â chanolfan Achub Anifeiliaid Gogledd Clwyd i fyny yng ngogledd-ddwyrain Cymru. Mae fy swyddogion yn cyfarfod yn rheolaidd â'r trydydd sector i weld beth y gallwn ei wneud i helpu pobl sy'n amlwg yn wynebu penderfyniadau anodd iawn. Ac yn sicr, unwaith eto, ar ôl cyfarfod â pherchnogion, maent yn dweud wrthyf y byddent yn bwydo eu hanifeiliaid anwes cyn bwydo eu hunain, pe byddent yn wynebu penderfyniad o'r fath. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn parhau i ymgysylltu, yn enwedig gyda'r trydydd sector, i weld beth arall y gallwn ei wneud i gynorthwyo.
2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi ffermwyr yng Ngogledd Cymru? OQ58261
2. What action is the Welsh Government taking to support farmers in North Wales? OQ58261
Thank you. Alongside the basic payment scheme, I recently announced a package of support worth over £227 million for a number of schemes available to farmers across the whole of Wales. My officials will also consider derogation requests from farmers experiencing hardship due to the current economic situation.
Diolch. Ochr yn ochr â chynllun y taliad sylfaenol, cyhoeddais becyn cymorth gwerth dros £227 miliwn yn ddiweddar ar gyfer nifer o gynlluniau sydd ar gael i ffermwyr ledled Cymru. Bydd fy swyddogion hefyd yn ystyried ceisiadau rhanddirymiad gan ffermwyr sy'n profi caledi oherwydd y sefyllfa economaidd bresennol.
Thank you for your answer, Minister. I'm sure you were delighted, as I was this week, to see the announcement that Welsh food and drink exports hit a record high, with Wales seeing the highest increase in value of exports between all four UK nations in the last year. In addition to this, the highest value export category was meat and meat products, and, of course, it's down to our fantastic farmers up and down the country. Indeed, last week I had the privilege of being a panel member at the Da Byw future of farming event in north Wales, and farmers there were keen to remind the panel that quality food production is, and always will be, central to farming. I'm regularly reminded of this too on social media by farmers like Gareth Wyn Jones in Llanfairfechan, who highlight the hard work that farmers carry out in feeding the nation. So, Minister, will you join me in thanking and congratulating our farmers across north Wales for their efforts in food production, and give assurances today that the upcoming agriculture Bill has food production central to its ambition?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Rwy'n siŵr eich bod wrth eich bodd, fel yr oeddwn innau yr wythnos hon, wrth weld y cyhoeddiad fod allforion bwyd a diod o Gymru wedi cyrraedd y lefel uchaf erioed, gyda Chymru'n gweld cynnydd mwy nag unrhyw un o wledydd eraill y DU yng ngwerth allforion yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Yn ogystal â hyn, y categori allforio gwerth uchaf oedd cig a chynhyrchion cig, ac wrth gwrs, ein ffermwyr gwych ar hyd a lled y wlad sy'n gyfrifol am hyn. Yn wir, yr wythnos diwethaf cefais y fraint o fod yn aelod o'r panel yn nigwyddiad dyfodol ffermio Da Byw yng ngogledd Cymru, ac roedd ffermwyr yno'n awyddus i atgoffa'r panel fod cynhyrchu bwyd o safon yn ganolog i ffermio, ac y bydd bob amser yn ganolog iddo. Rwy'n cael fy atgoffa'n rheolaidd o hyn hefyd ar y cyfryngau cymdeithasol gan ffermwyr fel Gareth Wyn Jones yn Llanfairfechan, sy'n tynnu sylw at y gwaith caled y mae ffermwyr yn ei wneud i fwydo'r genedl. Felly, Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i ddiolch i'n ffermwyr ledled gogledd Cymru a'u llongyfarch ar eu hymdrechion i gynhyrchu bwyd, a rhoi sicrwydd heddiw fod cynhyrchu bwyd yn ganolog i uchelgais y Bil amaethyddiaeth sydd ar y ffordd?
Thank you. I certainly will be very happy to join you in congratulating all our farmers and our fantastic Welsh food and drink producers, who've achieved such an amazing amount of exports. And you couldn't get more challenging times, could you, for our exporters? Just last week, I visited a new business, only a year old, in Monmouth, and they were already exporting. It was a drink company, and they were already exporting their drink. I think for a company to be brave enough to export in these particularly challenging times—. And they were very grateful for the Welsh Government support there. I particularly enjoy looking at Gareth Wyn Jones's Twitter feed. He's very good, I think, at showing just what hard work farmers do to produce that amazing food. We really lead, I think, the world in Wales on the food that we produce here. I can assure you that both the sustainable farming scheme, which I will be publishing before the summer recess, and the agricultural Bill will absolutely have sustainable food production at their hearts.
Diolch. Yn sicr, rwy'n hapus iawn i ymuno â chi i longyfarch ein holl ffermwyr a'n cynhyrchwyr bwyd a diod gwych o Gymru, sydd wedi cyflawni cymaint o allforion. Ac ni allech gael cyfnod mwy heriol i'n hallforwyr, oni allech? Yr wythnos diwethaf, ymwelais â busnes newydd, sydd ond yn flwydd oed, yn Nhrefynwy, ac roeddent eisoes yn allforio. Cwmni diod ydoedd, ac roeddent eisoes yn allforio eu diod. Rwy'n credu bod i gwmni fod yn ddigon dewr i allforio yn y cyfnod arbennig o heriol hwn—. Ac roeddent yn ddiolchgar iawn am gefnogaeth Llywodraeth Cymru yno. Rwy'n mwynhau edrych ar ffrwd Twitter Gareth Wyn Jones yn arbennig. Mae'n dda iawn, rwy'n credu, am ddangos y gwaith caled y mae ffermwyr yn ei wneud i gynhyrchu'r bwyd anhygoel hwnnw. Rydym yn arwain y byd yng Nghymru gyda'r bwyd a gynhyrchwn yma. Gallaf eich sicrhau y bydd cynhyrchu bwyd cynaliadwy yn rhan gwbl ganolog o'r cynllun ffermio cynaliadwy, y byddaf yn ei gyhoeddi cyn toriad yr haf, a'r Bil amaethyddol.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Samuel Kurtz.
Questions now from party spokespeople. Conservative spokesperson, Samuel Kurtz.
Diolch, Llywydd. Minister, I'll start with fisheries, if I may, as invites have now been sent to stakeholders to join the ministerial advisory group for Welsh fisheries, a new group that both myself and stakeholders hope will lead to better engagement between the Welsh Government and the sector here in Wales. Given that this is a new group looking to grow the industry, can you provide further information on the structures you will use to co-design a much-needed approach to co-management of our fisheries against a backdrop of huge landings decline and pressures being experienced across the sector? And, given your assurance to the Economy, Trade and Rural Affairs Committee that you were to hold the first meeting in mid July, is this still the case?
Diolch, Lywydd. Weinidog, fe ddechreuaf gyda physgodfeydd, os caf, gan fod gwahoddiadau wedi'u hanfon bellach at randdeiliaid i ymuno â grŵp cynghori'r Gweinidog ar gyfer pysgodfeydd Cymru, grŵp newydd yr wyf fi a rhanddeiliaid yn gobeithio y bydd yn arwain at well ymgysylltiad rhwng Llywodraeth Cymru a'r sector yma yng Nghymru. O gofio bod hwn yn grŵp newydd sy'n awyddus i dyfu'r diwydiant, a wnewch chi ddarparu rhagor o wybodaeth am y strwythurau y byddwch yn eu defnyddio i gydgynllunio dull mawr ei angen o gyd-reoli ein pysgodfeydd yn erbyn cefndir o ddirywiad enfawr yn y glaniadau, a'r pwysau a brofir ar draws y sector? Ac o ystyried eich bod wedi rhoi sicrwydd i Bwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig eich bod am gynnal y cyfarfod cyntaf yng nghanol mis Gorffennaf, a yw hyn yn dal i fod yn wir?
I thought you'd already seen the invitation. Yes, it is the case. It's 14 July that I will be holding the first meeting, which I'm sure you will welcome. As you said, I did give assurance to the committee. It will be interesting to see. I think it was really imperative that we had a new structure in place. We'd had the Wales marine fisheries advisory group for quite a long time, but we are in a new world now—we've left the European Union—and we have to make sure that our fishers have many more opportunities than they had previously. I have had discussions with the Department for Environment, Food and Rural Affairs Secretary of State to ensure that Welsh fishers absolutely get their fair share of quotas. We've always co-designed and co-managed fisheries, both management and the way that we've looked at schemes that we've brought forward, particularly with COVID et cetera. So, I don't think the structure will change. What I think is really important is that the advice I'm given, as Minister, and my officials, covers the whole range of fisheries and marine.
Roeddwn yn meddwl eich bod wedi gweld y gwahoddiad eisoes. Ydi, mae'n wir. Ar 14 Gorffennaf, byddaf yn cynnal y cyfarfod cyntaf, ac rwy'n siŵr y byddwch yn croesawu hynny. Fel y dywedoch chi, rhoddais sicrwydd i'r pwyllgor. Bydd yn ddiddorol gweld hynny. Credaf ei bod yn hanfodol fod gennym strwythur newydd ar waith. Roedd gennym grŵp cynghori Cymru ar y môr a physgodfeydd ers cryn dipyn o amser, ond rydym mewn byd newydd yn awr—rydym wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd—ac mae'n rhaid inni sicrhau bod ein pysgotwyr yn cael llawer mwy o gyfleoedd nag y maent wedi'u cael yn y gorffennol. Rwyf wedi cael trafodaethau gydag Ysgrifennydd Gwladol Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig i sicrhau bod pysgotwyr Cymru'n cael eu cyfran deg o gwotâu. Rydym bob amser wedi cydgynllunio a chydreoli pysgodfeydd, o ran rheolaeth a'r ffordd yr ydym wedi edrych ar gynlluniau a gyflwynwyd gennym, yn enwedig gyda COVID ac yn y blaen. Felly, nid wyf yn credu y bydd y strwythur yn newid. Yr hyn sy'n bwysig iawn yn fy marn i yw bod y cyngor a roddir i mi, fel Gweinidog, a fy swyddogion, yn cwmpasu'r holl ystod o bysgodfeydd a materion morol.
Thank you. And, Minister, I also want to raise your attention with regard to the several families fleeing the war in Ukraine who are seeking refuge here in Wales. As you will be aware, those family pets that wish to join their owners in Wales, must rightly fulfil certain criteria to do so: they must be vaccinated against rabies, be microchipped, undertake tapeworm treatment, and possess a full, issued pet passport. Your department has confirmed that they're doing everything possible to simplify this process and ensure that these pets are able to return to their owners as quickly as possible. However, I've had correspondence from a constituent who says that, despite the advice coming from the Animal and Plant Health Agency claiming that they are happy to release their cat, it is the Welsh Government who are refusing a Ukrainian refugee family the permit to allow them to home quarantine it, despite claiming that Welsh Government review each application on a case-by-case basis.
Now, there are instances where I do believe that this should be a viable option, therefore can I call on you to reconsider this decision and ensure that these pets, companion animals, important members of the family, are reunited with their owners as quickly and safely as it's reasonable to do so?
Diolch. Weinidog, rwyf am dynnu eich sylw hefyd at y nifer o deuluoedd sy'n ffoi rhag y rhyfel yn Wcráin sy'n chwilio am loches yma yng Nghymru. Fel y gwyddoch, rhaid i'r anifeiliaid anwes teuluol sy'n dymuno ymuno â'u perchnogion yng Nghymru fodloni meini prawf penodol er mwyn gwneud hynny: rhaid iddynt gael eu brechu rhag y gynddaredd, cael microsglodyn, cael triniaeth llyngyr, a meddu ar basbort anifeiliaid anwes llawn. Mae eich adran wedi cadarnhau eu bod yn gwneud popeth posibl i symleiddio'r broses hon a sicrhau bod yr anifeiliaid anwes hyn yn gallu dychwelyd at eu perchnogion cyn gynted â phosibl. Fodd bynnag, cefais ohebiaeth gan etholwr sy'n dweud, er gwaethaf y cyngor a gafwyd gan yr Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion yn honni eu bod yn hapus i ryddhau eu cath, mai Llywodraeth Cymru sy'n gwrthod trwydded i deulu o ffoaduriaid o Wcráin i'w caniatáu i gadw'r anifail dan gwarantin yn y cartref, er yn honni bod Llywodraeth Cymru yn adolygu pob cais fesul achos.
Nawr, ceir achosion lle y credaf y dylai hyn fod yn opsiwn ymarferol, felly a gaf fi alw arnoch i ailystyried y penderfyniad hwn a sicrhau bod yr anifeiliaid anwes hyn, sy'n aelodau pwysig o'r teulu, yn cael eu rhoi yn ôl i'w perchnogion mor gyflym a diogel ag sy'n rhesymol?
Absolutely. I obviously recognise it's a very difficult and distressing situation that has led Ukrainian people to our country and the decision to not allow home quarantining was not taken lightly. I've done it to protect both public health and the health of our animals here in Wales. You obviously raise one individual case with me; I'm not aware of those details. However, I will say, APHA are responsible for ensuring all that paperwork is correct. So, if that paperwork is correct, I cannot see why we would turn that down. I'll be very happy—. If you want to write to me, I am aware that you have written to me already about a constituent, I think in relation to Ukrainian pets—I don't know if it's the same one, but if you would like to write to me, I will certainly look into it as a matter of urgency.
Yn sicr. Rwy'n amlwg yn cydnabod ei bod yn sefyllfa anodd a gofidus iawn sydd wedi arwain pobl Wcráin i'n gwlad ac ni chymerwyd y penderfyniad i beidio â chaniatáu cwarantin yn y cartref yn ysgafn. Rwyf wedi gwneud hyn i ddiogelu iechyd y cyhoedd ac iechyd ein hanifeiliaid yma yng Nghymru. Rydych yn nodi un achos unigol; nid wyf yn ymwybodol o'r manylion hynny. Fodd bynnag, rwyf am ddweud mai'r Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion sy'n gyfrifol am sicrhau bod yr holl waith papur yn gywir. Felly, os yw'r gwaith papur yn gywir, ni allaf weld pam y byddem yn gwrthod hynny. Rwy'n hapus iawn—. Os hoffech ysgrifennu ataf, rwy'n ymwybodol eich bod wedi ysgrifennu ataf eisoes ynglŷn ag etholwr, mewn perthynas ag anifeiliaid anwes o Wcráin rwy'n credu—nid wyf yn gwybod ai'r un un ydyw, ond os hoffech ysgrifennu ataf, fe wnaf edrych arno fel mater o frys.
I'm grateful for that, Minister, and I will follow that up in writing with yourself.
Finally, I wish to draw your attention to the recent 'Celebrating Rural Wales' event, held at the Royal Welsh showground earlier this month, an event that your Government's press release stated provided an opportunity
'to learn lessons from the many successes of the RDP'—
an RDP previously criticised by the Wales Audit Office. Now, this event came with a financial cost of over £85,000, which was confirmed as funded via the rural development programme technical assistance budget. In a press release, you stated that 200-odd people attended this event, placing an expenditure roughly at £425 per head. Now, given that public money was used to fund this event, I would expect this event to be held for the benefit of Rural Payment Wales applicants. However, having a customer reference number was not a prerequisite for being able to attend. If we are unable to measure the number of attendees who were in receipt of RDP money, i.e. those who can actually teach us the lessons of RDP funding, then what metric has been used to gauge the success of this conference? And in the interest of transparency, how are you demonstrating that this event represented value for money for Welsh taxpayers?
Rwy'n ddiolchgar am hynny, Weinidog, a byddaf yn mynd ar drywydd hynny'n ysgrifenedig gyda chi.
Yn olaf, hoffwn dynnu eich sylw at y digwyddiad 'Dathlu Cymru Wledig' diweddar, a gynhaliwyd ar faes y Sioe Frenhinol yn gynharach y mis hwn, digwyddiad y nododd datganiad i'r wasg eich Llywodraeth ei fod yn gyfle
'i ddysgu'r gwersi o lwyddiannau niferus y CDG'—
cynllun datblygu gwledig a feirniadwyd yn flaenorol gan Swyddfa Archwilio Cymru. Nawr, roedd cost ariannol y digwyddiad hwn dros £85,000, y cadarnhawyd ei fod wedi'i ariannu drwy gyllideb cymorth technegol y rhaglen datblygu gwledig. Mewn datganiad i'r wasg, fe ddywedoch chi fod tua 200 o bobl wedi mynychu'r digwyddiad, gan olygu bod y gwariant oddeutu £425 y pen. Nawr, o gofio bod arian cyhoeddus wedi'i ddefnyddio i ariannu'r digwyddiad hwn, byddwn yn disgwyl i'r digwyddiad gael ei gynnal er budd y rhai sy'n gwneud ceisiadau i Taliadau Gwledig Cymru. Fodd bynnag, nid oedd cael cyfeirnod cwsmer yn un o'r rhagofynion ar gyfer mynychu. Os na allwn fesur nifer y mynychwyr a oedd yn derbyn arian drwy'r cynllun datblygu gwledig, h.y. y rhai a all ddysgu gwersi i ni ynglŷn â chyllid y cynllun, pa fetrig a ddefnyddiwyd i fesur llwyddiant y gynhadledd hon? Ac er mwyn bod yn dryloyw, sut rydych yn dangos bod y digwyddiad hwn yn darparu gwerth am arian i drethdalwyr Cymru?
Thank you. Well, I think I should correct you when you say the Wales Audit Office criticised the rural development programme—there were literally hundreds and hundreds and hundreds of schemes, and the benefits to our rural communities I think are very apparent in many, many cases.
I think the event that was held, the conference, and the TasteWales event that was held next door to the conference, have been very successful. What I wanted to do was talk to people. I don't know if you attended yourself, but I wanted to talk to people who had been in receipt of rural development funding—what benefit it had brought to them. Some of the schemes, and some of the programmes—the people I spoke to had been doing them for about 10 years, so there was a wealth of data and evidence, and obviously anecdotal discussions as well, I appreciate, to help us as we bring forward the successor programme. What I have asked officials to do is draw that all together in a document, and if I'm able to, I will certainly publish it.
Diolch. Wel, rwy'n credu y dylwn eich cywiro pan ddywedwch fod Swyddfa Archwilio Cymru wedi beirniadu'r rhaglen datblygu gwledig—roedd cannoedd a channoedd a channoedd o gynlluniau yn llythrennol, ac mae'r manteision i'n cymunedau gwledig, yn fy marn i, yn amlwg iawn mewn llawer iawn o achosion.
Credaf fod y digwyddiad a gynhaliwyd, y gynhadledd, a'r digwyddiad BlasCymru a gynhaliwyd drws nesaf i'r gynhadledd, wedi bod yn llwyddiannus iawn. Yr hyn yr oeddwn am ei wneud oedd siarad â phobl. Nid wyf yn gwybod a oeddech yn bresennol eich hun, ond roeddwn am siarad â phobl a oedd wedi bod yn derbyn cyllid datblygu gwledig—pa fudd yr oeddent wedi'i gael ohono. Roedd rhai o'r cynlluniau, a rhai o'r rhaglenni—roedd y bobl y siaradais â hwy wedi bod yn eu gwneud ers tua 10 mlynedd, felly roedd cyfoeth o ddata a thystiolaeth, ac yn amlwg, trafodaethau anecdotaidd hefyd, rwy'n derbyn, i'n helpu wrth inni gyflwyno'r rhaglen olynol. Yr hyn y gofynnais i swyddogion ei wneud yw tynnu hynny i gyd at ei gilydd mewn dogfen, ac os gallaf, byddaf yn sicr yn ei chyhoeddi.
Cwestiynau nawr gan lefarydd Plaid Cymru, Mabon ap Gwynfor.
Questions now from the Plaid Cymru spokesperson, Mabon ap Gwynfor.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Dwi am godi mater dwi wedi codi o'r blaen, os caf i. Mae'r cynnydd aruthrol mewn prisiau porthiant, tanwydd a gwrtaith yn taro'n ffermwyr ni yn galed iawn ar hyn o bryd. Mae yna ddiffyg calch mewn rhai ardaloedd. Mae prinder disel coch, sydd wedi cynyddu 50 y cant mewn blwyddyn, ac mae pris gwrtaith wedi mwy na threblu ers y llynedd. Mae yna ddiffyg argaeledd cynhwysion bwyd anifeiliaid, fel indrawn, neu maize fel dwi wedi dysgu heddiw, a phrydau blodau haul. Ac mae'r bwrdd datblygu amaeth wedi amcangyfrif y bydd pris dwysfwydydd porthiant yn cynyddu 40 y cant. O ganlyniad, mae ffermwyr eisoes yn edrych i addasu eu cynlluniau hadu a phlannu.
Mae'r arwyddion i gyd yma o'r potensial inni weld problemau cynhyrchu a chyflenwi bwyd ar y gorwel. Fel soniodd fy nghyfaill Llyr Gruffydd ddoe, ym mis Mawrth fe gyhoeddodd Llywodraeth Iwerddon gynllun tyfu cnydau gwerth €12 miliwn, ymhlith nifer o gamau eraill. Mae angen cynllun arnom ni yma er mwyn osgoi argyfwng bwyd, ynghyd ag argyfwng lles anifeiliaid. Dylai trafferthion diweddar ffermydd moch fod yn rhagrybudd o hynny. Mae'r atebion a gafwyd ddoe yn dangos nad oes yna gynllun penodol mewn lle ar gyfer sicrhau diogelwch porthiant. Felly, a oes bwriad gan y Llywodraeth i ddatblygu cynllun i fynd i'r afael â'r argyfwng porthiant anifeiliaid sy'n wynebu ffermwyr y gaeaf hwn? Wedi'r cyfan, mae'n well paratoi rŵan na phanicio wedyn.
Thank you very much, Llywydd. I want to raise an issue that I've raised in the past, if I may. The huge increase in the prices of fodder, fuel and fertiliser is hitting our farmers hard at the moment. There's a shortage of red diesel, which has increased 50 per cent in a year, and the cost of fertiliser has more than trebled in 12 months. There's a shortage of maize, for example, to feed animals. And the agricultural development board has suggested that the cost of intensive fodder will increase by 40 per cent, and farmers are already looking at adjusting their sowing plans.
All the signs are there for us to see real problems in producing and supplying foods. As my colleague Llyr Gruffydd mentioned yesterday, in March the Irish Government announced a crop growth scheme worth €12 million, among a number of other steps. We need a plan here in order to avoid a food crisis, along with an animal welfare crisis. The recent pig farm crisis should be a warning of that. The answers provided yesterday show that there is no plan in place to secure the future of fodder. So, does the Government have a plan to tackle the animal feed crisis facing farmers this winter? After all, it's better to prepare now than to panic later.
Well, I don't think there's any panic, and certainly, in the discussions I've had with stakeholders, with my ministerial counterparts, with the farming unions, and certainly the discussions that officials have had, I don't think 'panic' is the correct word to use at all. A lot of these levers do sit with the UK Government, such as fuel, for instance, so those discussions are ongoing. I met yesterday on another topic with the Minister of State in the Department for Environment, Food and Rural Affairs, and we are going to continue discussions around the fuel, food and fertiliser issues. At the Royal Welsh Show, we'll be having an inter-ministerial group meeting, where we will continue to have them.
My officials regularly attend the market monitoring group that the UK Government have pulled together with other devolved administrations so that we can monitor prices across all agricultural sectors, and, certainly, the schemes that we brought forward in February this year. And some schemes are open now; some more schemes will be opening around the £237 million I referred to in an earlier answer. Some of that funding—farmers are already saying it is helping them with their plans, particularly around nutrient management and spreading fertiliser. I mentioned in an earlier answer to Sam Rowlands that farmers that are in the Glastir scheme, for instance, can come forward with a derogation request. My understanding is, to date, nobody has yet done that, but these are all avenues that are open to them.
Wel, nid wyf yn credu bod unrhyw banig, ac yn sicr, yn y trafodaethau a gefais gyda rhanddeiliaid, gyda fy nghyd-Weinidogion, gyda'r undebau ffermio, ac yn sicr y trafodaethau y mae swyddogion wedi'u cael, nid wyf yn credu mai 'panig' yw'r gair cywir i'w ddefnyddio o gwbl. Mae llawer o'r grymoedd hyn yn nwylo Llywodraeth y DU, megis tanwydd, er enghraifft, felly mae'r trafodaethau hynny'n mynd rhagddynt. Cyfarfûm ddoe i drafod mater arall gyda'r Gweinidog Gwladol yn Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, ac rydym yn mynd i barhau i gael trafodaethau ynghylch materion tanwydd, bwyd a gwrtaith. Yn Sioe Frenhinol Cymru, byddwn yn cael cyfarfod grŵp rhyngweinidogol, lle byddwn yn parhau i'w cael.
Mae fy swyddogion yn rheolaidd yn mynychu'r grŵp monitro'r farchnad y mae Llywodraeth y DU wedi'i gydlynu gyda gweinyddiaethau datganoledig eraill fel y gallwn fonitro prisiau ar draws pob sector amaethyddol, ac yn sicr, y cynlluniau a gyflwynwyd gennym ym mis Chwefror eleni. Ac mae rhai cynlluniau ar agor yn awr; bydd mwy o gynlluniau'n agor yn sgil y £237 miliwn y cyfeiriais ato mewn ateb cynharach. Mae rhywfaint o'r cyllid hwnnw—mae ffermwyr eisoes yn dweud ei fod yn eu helpu gyda'u cynlluniau, yn enwedig rheoli maethynnau a gwasgaru gwrtaith. Soniais mewn ateb cynharach i Sam Rowlands y gall ffermwyr sy'n rhan o gynllun Glastir, er enghraifft, gyflwyno cais rhanddirymiad. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, hyd yma, nid oes neb wedi gwneud hynny eto, ond mae'r rhain i gyd yn llwybrau sy'n agored iddynt.
Diolch yn fawr i chi am yr ateb hynny. Os caf fynd ymlaen i'r pwynt nesaf, un peth sy'n wych am y swydd yma, wrth gwrs, yw bod rhywun yn dysgu rhywbeth newydd bob dydd, a dwi wedi dysgu yn ddiweddar iawn mai 'y clafr' ydy'r term am sheep scab. Felly, dwi am ofyn cwestiwn ar y clafr.
Fel dŷn ni'n gwybod, y clafr ydy un o'r clefydau mwyaf heintus mewn defaid yng Nghymru, ac fe'i nodwyd fel blaenoriaeth i glefydau gan grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru. Mae'n costio tua £8 miliwn y flwyddyn i ddiwydiant defaid y Deyrnas Gyfunol, sy'n cynnwys 14,000 o daliadau yma yng Nghymru, gyda 9 y cant o ffermwyr defaid yn profi o leiaf un achos o'r clafr y flwyddyn. Mae fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru Llywodraeth Cymru, y cynllun gweithredu ar gyfer 2022-24, yn nodi y bydd y grŵp fframwaith yn gweithio gyda'r Llywodraeth ac yn ymgysylltu â ffermwyr defaid a'u milfeddygon i ddatblygu dull sydd wedi cael ei gytuno arno ar y cyd i reoli'r clefyd yma. Mae e hefyd yn nodi y dylai'r dull hwn ganolbwyntio ar atal y clefyd rhag mynd i ddiadelloedd defaid drwy fesurau bioddiogelwch syml ond effeithiol y gall pob fferm ddefaid eu rhoi ar waith yn rhwydd.
Yn y Senedd ddiwethaf, fe ddywedodd y Gweinidog ei hun fod dileu'r clafr yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth, a gwnaed addewid y bydd yna £5 miliwn ar gael i helpu dileu'r clafr ar ffermydd yng Nghymru. A wnaiff y Gweinidog felly roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am y cynnydd a wnaed i ddileu'r clafr yng Nghymru, ac yn fwy penodol, pa asesiad ydych chi wedi'i wneud o effaith y rhaglen £5 miliwn ar y clafr yng Nghymru?
Thank you very much for that response. If I could move on to my next point, one thing that's wonderful about this job is that one learns something new every day, and I've learnt very recently that y clafr is the term for sheep scab. So, I'm going to ask a question on sheep scab.
As we know, sheep scab is one of the most infectious sheep diseases in Wales, and it was noted as a priority by the animal health and welfare group. It costs around £8 million a year to the sheep industry in the UK, which includes 14,000 payments here in Wales, with 9 per cent of sheep farmers experiencing one case of sheep scab per year. Now, the Welsh Government's framework, the action plan for 2022-24, sets out that the framework group will work with Government and will engage with sheep farmers and their vets in order to develop an agreed approach to control this disease. It also notes that the approach should focus on preventing the disease from spreading to flocks by simple biosecurity measures that are effective and can be used by all sheep farmers.
In the last Senedd, the Minister herself said that eradicating sheep scab was a priority for the Government, and a pledge was made that £5 million would be available to help to eradicate sheep scab on farms in Wales. Will the Minister therefore provide us with an update on the progress made to eradicate sheep scab in Wales, and more specifically, what assessment have you made of the impact of the £5 million programme for sheep scab in Wales?
I haven't got the figures in front of me of what the decrease we have seen in sheep scab is. I know that there was one, and I will certainly write to the Member with that. What I think is really important, if we are going to eradicate sheep scab, is that we work very much in partnership with the agricultural sector. I remember visiting a farm—I was going to say last year, but it probably wasn't because it was pre-COVID, so it was probably about three years ago—and it was a farm in mid Wales that had really managed to eradicate sheep scab from their farm. I think it's really important that that best practice is shared between our farmers, but I appreciate it is absolutely a joint effort between us.
I did give funding. I don't think it was quite £5 million, the funding I was able to give. I certainly wasn't able to give as much as I had intended to, and that was definitely due to the COVID pandemic and the way we had to reallocate some funding. But, again, I will put the details in a letter to the Member.
Nid yw'r ffigurau gennyf yn fy llaw ar y gostyngiad a welsom yn y clafr. Gwn fod gostyngiad, a byddaf yn sicr yn ysgrifennu at yr Aelod ynglŷn â hynny. Yr hyn sy'n bwysig iawn yn fy marn i, os ydym am ddileu'r clafr, yw ein bod yn gweithio'n galed iawn mewn partneriaeth â'r sector amaethyddol. Cofiaf ymweld â fferm—roeddwn yn mynd i ddweud y llynedd, ond mae'n debyg nad yw hynny'n wir am ei fod cyn COVID, felly mae'n debyg ei fod tua thair blynedd yn ôl—fferm yn y canolbarth a oedd wedi llwyddo i ddileu'r clafr o'u fferm. Credaf ei bod yn bwysig iawn fod yr arferion gorau'n cael eu rhannu rhwng ein ffermwyr, ond rwy'n derbyn ei bod yn ymdrech ar y cyd rhyngom.
Fe wneuthum roi arian. Roedd y cyllid y gallwn ei roi ychydig yn llai na £5 miliwn. Yn sicr, ni allais roi cymaint ag yr oeddwn wedi bwriadu ei wneud, ac roedd hynny'n bendant oherwydd y pandemig COVID a'r ffordd y bu'n rhaid inni ailddyrannu rhywfaint o gyllid. Ond unwaith eto, fe roddaf y manylion mewn llythyr at yr Aelod.
3. Sut y bydd polisi ffermio Llywodraeth Cymru yn y dyfodol helpu i leihau gwastraff amaethyddol? OQ58278
3. How will the Welsh Government's future farming policy help to reduce agricultural waste? OQ58278
Thank you. The proposed sustainable farming scheme will support farmers to undertake a range of actions to help them become more resource efficient. We will support farmers to take a circular approach, keeping resources and materials in use for as long as possible and avoiding waste.
Diolch. Bydd y cynllun ffermio cynaliadwy arfaethedig yn helpu ffermwyr i gymryd amrywiaeth o gamau i'w helpu i ddefnyddio adnoddau'n fwy effeithlon. Byddwn yn helpu ffermwyr i fabwysiadu ymagwedd gylchol, gan gadw adnoddau a deunyddiau mewn defnydd cyhyd ag y bo modd ac osgoi gwastraff.
Thank you for that answer, Minister. I fully recognise that the agricultural sector is improving all the time when it comes to reducing their waste, but one stubborn factor that seems to be harder to solve is the plastic produced by the sector for things such as silage, piping, irrigation, mulching, packaging and greenhouse covers. These activities create massive amounts of plastic waste that often ends up tarnishing the beautiful landscape. Silage wrap in particular will be a common sight for those who visit the countryside, but thinner plastics, such as that that's used in mulching and greenhouses, offer a different threat as they break down into microplastics.
The UN produced a report last year citing the disastrous way plastic is being used in farming across the world, which is threatening food safety and human health. Many of the worst practices are seen in other countries, but Wales and other parts of the UK are not exempt. At a time when pressures are profound on the agricultural sector, how are the Welsh Government ensuring that we support farmers and food producers to dispose of their plastic correctly, and how are we helping them to reduce their plastic use in the first place?
Diolch am eich ateb, Weinidog. Rwy'n cydnabod yn llwyr fod y sector amaethyddol yn gwella drwy'r amser o ran lleihau eu gwastraff, ond un ffactor ystyfnig sy'n ymddangos yn anos ei ddatrys yw'r plastig a gynhyrchir gan y sector ar gyfer pethau fel silwair, pibellau, dyfrhau, gwasgaru tomwellt, pecynnu a gorchuddion tŷ gwydr. Mae'r gweithgareddau hyn yn creu llawer iawn o wastraff plastig sy'n aml yn llychwino'r dirwedd hardd. Bydd deunydd lapio silwair yn enwedig yn olygfa gyffredin i'r rhai sy'n ymweld â chefn gwlad, ond mae plastigion teneuach, fel yr hyn a ddefnyddir ar gyfer tomwellt a thai gwydr, yn cynnig bygythiad gwahanol wrth iddynt ddadelfennu'n ficroblastigion.
Cynhyrchodd y Cenhedloedd Unedig adroddiad y llynedd yn nodi'r ffordd drychinebus y caiff plastig ei ddefnyddio mewn ffermio ledled y byd, gan fygwth diogelwch bwyd ac iechyd pobl. Gwelir llawer o'r arferion gwaethaf mewn gwledydd eraill, ond nid yw Cymru a rhannau eraill o'r DU wedi'u heithrio. Ar adeg pan fo pwysau'n ddifrifol ar y sector amaethyddol, sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau ein bod yn cefnogi ffermwyr a chynhyrchwyr bwyd i waredu eu plastig yn gywir, a sut yr ydym yn eu helpu i leihau eu defnydd o blastig yn y lle cyntaf?
Thank you. So, if I can answer the second part of your question first, we absolutely remain committed to supporting our farming sector to farm in the most environmentally friendly way that they possibly can, and appropriate disposing and recycling of plastics such as silage wrap is actively monitored via farm assurance-type schemes. Certainly, as part of the sustainable farming scheme, we will be looking, as I said in my original answer to you, at those circular resources. There are services within Wales to collect farm film for recycling. Wales has two of the main UK farm film recycling plants here. We're also intending on introducing regulations to require recyclable plastic to be separated for recycling in all non-domestic premises in Wales, and that obviously would include farms.
Diolch. Felly, os caf ateb ail ran eich cwestiwn yn gyntaf, rydym yn dal yn gwbl ymrwymedig i gynorthwyo ein sector ffermio i ffermio yn y ffordd fwyaf ecogyfeillgar sy'n bosibl, ac mae gwaredu ac ailgylchu plastigion fel deunydd lapio silwair yn briodol yn cael ei fonitro'n weithredol drwy gynlluniau tebyg i gynlluniau gwarant fferm. Yn sicr, fel rhan o'r cynllun ffermio cynaliadwy, byddwn yn edrych, fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol i chi, ar yr adnoddau cylchol hynny. Ceir gwasanaethau yng Nghymru i gasglu haenau plastig fferm i'w hailgylchu. Mae dau o brif weithfeydd ailgylchu haenau plastig fferm y DU wedi eu lleoli yng Nghymru. Rydym hefyd yn bwriadu cyflwyno rheoliadau i'w gwneud yn ofynnol i blastig ailgylchadwy gael ei wahanu ar gyfer ei ailgylchu ym mhob safle annomestig yng Nghymru, ac mae'n amlwg y byddai hynny'n cynnwys ffermydd.
I'd like to thank Jayne Bryant for raising this question. Your own figures suggest, Minister, around 30 per cent of waste produced on farms is of that low-grade plastic, and it can be extremely difficult for farmers to dispose of. What I'd like to know is what actions are the Welsh Government taking to set up co-operatives and work with farmers so they can actually help for that plastic to be taken away and recycled? And what research and development has been done with Welsh Government and its partners to help farming reduce its use of plastics for things like silage wrap, which are extremely difficult to recycle? Diolch, Llywydd.
Hoffwn ddiolch i Jayne Bryant am ofyn y cwestiwn hwn. Mae eich ffigurau eich hun yn awgrymu, Weinidog, fod tua 30 y cant o'r gwastraff a gynhyrchir ar ffermydd yn blastig gradd isel, a gall fod yn anodd iawn i ffermwyr gael gwared arno. Yr hyn yr hoffwn ei wybod yw pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sefydlu mentrau cydweithredol a gweithio gyda ffermwyr fel y gallant helpu i waredu'r plastig hwnnw a'i ailgylchu? A pha waith ymchwil a datblygu sydd wedi'i wneud gyda Llywodraeth Cymru a'i phartneriaid i helpu'r sector ffermio i leihau ei ddefnydd o blastigion ar gyfer pethau fel deunydd lapio silwair, sy'n anodd iawn i'w ailgylchu? Diolch, Lywydd.
Thank you. I'm not aware, off the top of my head, of any research and development, but certainly I've had discussions with farmers. I remember one farmer in particular who was very keen to see what he could do to find a way of dealing with this silage wrap particularly. We know that, predominantly in Wales, we have a grass-based livestock sector and very reliant on silage in our winter months. So, I'd be very happy if anybody wants to come forward with any solutions to this problem. I'd be very happy to work with them.
Diolch. Nid wyf yn ymwybodol, heb fynd i edrych, o unrhyw ymchwil a datblygu, ond yn sicr rwyf wedi cael trafodaethau gyda ffermwyr. Cofiaf un ffermwr yn arbennig a oedd yn awyddus iawn i weld beth y gallai ei wneud i ddod o hyd i ffordd o ymdrin â deunydd lapio silwair yn enwedig. Gwyddom fod gennym, yn bennaf yng Nghymru, sector da byw sy'n seiliedig ar laswellt ac sy'n dibynnu'n fawr ar silwair yn ystod misoedd y gaeaf. Felly, byddwn yn hapus iawn os oes unrhyw un am gyflwyno unrhyw atebion i'r broblem hon. Byddwn yn hapus iawn i weithio gyda hwy.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddyfodol stadiwm Valley Greyhound? OQ58270
4. Will the Minister make a statement on the future of the Valley Greyhound stadium? OQ58270
Thank you. The programme for government and our animal welfare plan include a commitment to bring forward a national model for the licensing of animal welfare activities in Wales. It is my intention to consider greyhound racing as part of the animal exhibits consultation on a revised licensing scheme.
Diolch. Mae'r rhaglen lywodraethu a'n cynllun lles anifeiliaid yn cynnwys ymrwymiad i gyflwyno model cenedlaethol ar gyfer trwyddedu gweithgareddau sy'n ymwneud â lles anifeiliaid yng Nghymru. Fy mwriad yw ystyried rasio milgwn yn rhan o'r ymgynghoriad arddangos anifeiliaid ar gynllun trwyddedu diwygiedig.
Thank you very much for that response, Minister. I understand that Caerphilly council has decided to not continue with the existing number of animal welfare inspections at Valley stadium. Of the 10 planned inspections, six have been completed, but the remaining four are unlikely to be carried out. Data from Hope Rescue suggests that many dogs are injured at the track, and there are ongoing concerns about injuries, the welfare of the dogs and that vets are not always present during races, which, as I'm sure you would appreciate, puts the dogs at huge risk. Could I seek assurances from you that you are working with Caerphilly council to ensure that the welfare inspections at Valley, such as those conducted under the partnership delivery plan, will continue to be carried out, and, more specifically, will you work with the council and the racetrack to ensure the presence of vets at all races at the stadium? Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr am yr ateb hwnnw, Weinidog. Deallaf fod cyngor Caerffili wedi penderfynu peidio â pharhau â'r nifer presennol o archwiliadau lles anifeiliaid yn stadiwm Valley. O'r 10 archwiliad a drefnwyd, mae chwech wedi'u cwblhau, ond mae'n annhebygol y bydd y pedwar arall yn cael eu cynnal. Mae data gan Hope Rescue yn awgrymu bod llawer o gŵn yn cael eu hanafu ar y trac, a cheir pryderon parhaus am anafiadau, lles y cŵn ac nad yw milfeddygon bob amser yn bresennol yn ystod rasys, sydd, fel y byddech yn deall, rwy'n siŵr, yn rhoi'r cŵn mewn perygl enfawr. A gaf fi ofyn am sicrwydd gennych eich bod yn gweithio gyda chyngor Caerffili i sicrhau y bydd yr arolygiadau lles yn Valley, megis y rhai a gynhelir o dan y cynllun cyflawni partneriaeth, yn parhau i gael eu cynnal, ac yn fwy penodol, a wnewch chi weithio gyda'r cyngor a'r trac rasio i sicrhau bod milfeddygon yn bresennol ym mhob ras yn y stadiwm? Diolch yn fawr iawn.
Diolch, Jane Dodds. You can absolutely be assured that I will be continuing to put pressure on Caerphilly County Borough Council. As you know, I wrote to the new owner of the racing track back in March. I still haven't had the courtesy of a response, even though I've chased up the letter too, and I met with the Greyhound Board of Great Britain also to see what further we can do. Obviously, now, Caerphilly County Borough Council has, as you said, had at least six inspections at the stadium, a vet was always present, and it's really important that those inspections continue and a vet is present. So, I've asked my officials to work closely with the council to make sure that it continues, and I'll be very happy to update Members.
Diolch, Jane Dodds. Gallwch fod yn gwbl sicr y byddaf yn parhau i roi pwysau ar Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili. Fel y gwyddoch, ysgrifennais at berchennog newydd y trac rasio yn ôl ym mis Mawrth. Nid wyf wedi cael unrhyw ymateb eto, er fy mod wedi mynd ar drywydd y llythyr hefyd, ac fe gyfarfûm â Bwrdd Milgwn Prydain Fawr hefyd i weld beth yn ychwanegol y gallwn ei wneud. Yn amlwg, yn awr, mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, fel y dywedoch chi, wedi cael o leiaf chwe archwiliad yn y stadiwm, gyda milfeddyg bob amser yn bresennol, ac mae'n bwysig iawn fod yr archwiliadau hynny'n parhau a bod milfeddyg yn bresennol. Felly, rwyf wedi gofyn i fy swyddogion weithio'n agos gyda'r cyngor i sicrhau ei fod yn parhau, a byddaf yn hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau.
Minister, nobody is more concerned about the welfare of greyhounds than the Greyhound Board of Great Britain. The board constantly strives to minimise the possibility of injury to greyhounds by funding track improvements, improvements at kennels and ensuring that independent veterinary surgeons are present at all GBGB tracks to check the health and well-being of greyhounds before and after racing. Do you agree, Minister, that the welfare of greyhounds is best served by having properly regulated racing as a controlled spectator sport, rather than forcing it underground and risking illegal and dangerous racing, which would only increase the number of injuries to greyhounds? Thank you.
Weinidog, nid oes neb yn poeni mwy am les milgwn na Bwrdd Milgwn Prydain Fawr. Mae'r bwrdd yn ymdrechu'n gyson i leihau'r posibilrwydd o anafiadau i filgwn drwy ariannu gwelliannau i'r traciau, gwelliannau i gybiau cŵn a sicrhau bod milfeddygon annibynnol yn bresennol ar bob trac Bwrdd Milgwn Prydain Fawr i archwilio iechyd a lles milgwn cyn ac ar ôl rasio. A ydych yn cytuno, Weinidog, mai'r ffordd orau o sicrhau lles milgwn yw drwy gael rasio wedi'i reoleiddio'n briodol fel chwaraeon gwylwyr rheoledig, yn hytrach na'i orfodi i fod yn danddaearol gyda'r risg o rasio anghyfreithlon a pheryglus, a fyddai ond yn cynyddu nifer yr anafiadau i filgwn? Diolch.
Well, I certainly don't want to see any illegal racing. You'll be aware we've only got the one track here in Wales, and that's the one that Jane Dodds asked the original question about. My concern is about the number of greyhounds that are injured. I've seen some horrific injuries, and the track seems to pride itself on having the most difficult bend in the country. That seems to be a matter of pride to them, and it's just completely beyond my comprehension.
Wel, yn sicr nid wyf am weld unrhyw rasio anghyfreithlon. Fe fyddwch yn ymwybodol mai dim ond un trac sydd gennym yma yng Nghymru, sef yr un y gofynnodd Jane Dodds y cwestiwn gwreiddiol amdano. Rwy'n pryderu ynglŷn â nifer y milgwn sy'n cael eu hanafu. Rwyf wedi gweld rhai anafiadau erchyll, ac mae'n ymddangos bod y trac yn ymfalchïo yn y ffaith bod ganddo'r troad anoddaf yn y wlad. Mae hynny'n ymddangos yn destun balchder iddynt, ac ni allaf ddeall hynny o gwbl.
To build on Jane's question, and it's a question that I'm sure the Minister expects every time she sees a question on greyhounds or if there's any opportunity that I can ever link greyhounds to a supplementary question, I was wondering if the Minister is now in a position to provide an update on including greyhound racing as part of the future licensing scheme as set out in the animal welfare plan. I imagine the Minister, like me, is in close contact with many animal welfare charities across Wales, and this is a question they continuously raise with me. I'd also be keen to establish the Government's thinking on the petition submitted by Hope Rescue, though I accept that the Petitions Committee report has yet to be released.
I adeiladu ar gwestiwn Jane, ac mae'n gwestiwn y mae'r Gweinidog yn ei ddisgwyl bob tro y mae'n gweld cwestiwn am filgwn rwy'n siŵr, neu os oes unrhyw gyfle imi gysylltu milgwn â chwestiwn atodol, roeddwn yn meddwl tybed a yw'r Gweinidog bellach mewn sefyllfa i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnwys rasio milgwn yn rhan o'r cynllun trwyddedu yn y dyfodol fel y'i nodir yn y cynllun lles anifeiliaid. Rwy'n dychmygu bod y Gweinidog, fel finnau, mewn cysylltiad agos â llawer o elusennau lles anifeiliaid ledled Cymru, ac mae hwn yn gwestiwn y maent yn ei ddwyn i fy sylw'n barhaus. Rwyf hefyd yn awyddus i sefydlu beth yw safbwynt y Llywodraeth ar y ddeiseb a gyflwynwyd gan Hope Rescue, er fy mod yn derbyn nad yw adroddiad y Pwyllgor Deisebau wedi'i ryddhau eto.
Yes, I certainly do, when Jane Dodd asks a question, I expect one off you, and vice versa, on this really important issue. I'm grateful to you for raising it, as I'm sure many greyhounds are too. I thought the event that you had with Hope Rescue in the Senedd, Paws in the Bay, was fantastic and it was great to talk to people who were owners of greyhounds, like Jane Dodds, who'd rescued greyhounds. It certainly helps me with my thinking, and officials too.
It is absolutely part of our welfare plan. I can't give you a further update. As you know, it's a five-year plan and we will be bringing it through as we go through this term of Government. I am aware, obviously, of the Petitions Committee report that they're looking at. I'd be very surprised if we don't have a debate in this Chamber as a consequence of it, and I very much would welcome that.
Ydw, yn sicr, pan fydd Jane Dodds yn gofyn cwestiwn, rwy'n disgwyl un oddi wrthych chi, ac fel arall, ar y mater pwysig hwn. Rwy'n ddiolchgar i chi am ei godi, fel y mae llawer o filgwn, rwy'n siŵr. Roeddwn yn meddwl bod y digwyddiad a gawsoch gyda Hope Rescue yn y Senedd, Paws in the Bay, yn wych ac roedd yn wych siarad â phobl a oedd yn berchen ar filgwn wedi'u hachub, fel Jane Dodds. Mae'n sicr yn fy helpu gyda fy syniadau, a swyddogion hefyd.
Mae'n sicr yn rhan o'n cynllun lles. Ni allaf roi diweddariad pellach i chi. Fel y gwyddoch, mae'n gynllun pum mlynedd a byddwn yn ei gyflwyno wrth inni fynd drwy dymor y Llywodraeth hon. Rwy'n ymwybodol, yn amlwg, o'r adroddiad y mae'r Pwyllgor Deisebau yn edrych arno. Byddwn yn synnu'n fawr os na chawn ddadl yn y Siambr o ganlyniad iddo, a byddwn yn croesawu hynny'n fawr.
5. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi canolfannau ailgartrefu anifeiliaid i ofalu am gŵn sy'n cael eu hachub rhag bridio anghyfreithlon? OQ58248
5. How is the Welsh Government supporting animal rehoming centres to care for dogs rescued from illegal breeding? OQ58248
Thank you. Our local authority enforcement project has contributed to significant seizures of illegally bred puppies. However, I am aware of additional pressures facing the animal rehoming sector in a post-pandemic landscape alongside the cost-of-living crisis. We work with our third sector partners to consider and support solutions wherever possible.
Diolch. Mae ein prosiect gorfodi i awdurdodau lleol wedi cyfrannu at ymafael mewn nifer sylweddol o gŵn bach sy'n cael eu bridio'n anghyfreithlon. Fodd bynnag, rwy'n ymwybodol o'r pwysau ychwanegol sy'n wynebu'r sector ailgartrefu anifeiliaid mewn tirwedd ôl-bandemig ochr yn ochr â'r argyfwng costau byw. Rydym yn gweithio gyda'n partneriaid yn y trydydd sector i ystyried a chefnogi atebion lle bynnag y bo modd.
Thank you, Minister. I recently visited Hope Rescue centre with Huw Irranca-Davies, as he mentioned, and I think we can all agree that the visit from Hope Rescue and south Wales greyhound rescue has left a massive impression on a lot of us, just by the questions that we've had today. But I think we can all see, like you said, just how outstanding the care for the dogs was. On our visit to the centre, though, the staff told us how they are now inundated with seized dogs from illegal breeders. The BBC reported that investigations into illegal dog breeding have risen by 63 per cent in Wales. This is very much a good thing, but they are of course then signed over to the rescue centres for care, and they're just absolutely inundated. They actually told me that, since our visit two weeks ago, 10 poorly bulldogs have been seized, and the issue is that whilst an investigation then takes place by the police, the seized dogs can't move on, so this is creating a huge backlog of dogs within the centre, and there's just a lack of space now for new dogs if they need to be rescued. They said that if there's one more call from the police now, they're just going to have to say 'no'; they can't take anymore. So, Minister, how is the Welsh Government working with local authorities to strengthen the regulations and prevent illegal dog breeding within our communities, but, more than anything, is there anything that can be done or a timescale put on how long the dogs can be in the home before they can be rehomed?
Diolch yn fawr, Weinidog. Ymwelais yn ddiweddar â chanolfan Hope Rescue gyda Huw Irranca-Davies, fel y soniodd, a chredaf y gallwn i gyd gytuno bod yr ymweliad gan Hope Rescue ac ymgyrch achub milgwn de Cymru wedi gadael argraff enfawr ar lawer ohonom, yn ôl y cwestiynau a gawsom heddiw. Ond rwy'n credu y gallwn i gyd weld, fel y dywedoch chi, pa mor rhagorol oedd y gofal am y cŵn. Ar ein hymweliad â'r ganolfan, fodd bynnag, dywedodd y staff wrthym sut y maent bellach yn cael eu llethu gan gŵn a atafaelwyd oddi wrth fridwyr anghyfreithlon. Dywedodd y BBC fod ymchwiliadau i fridio cŵn anghyfreithlon wedi codi 63 y cant yng Nghymru. Mae hyn yn beth da iawn, ond wrth gwrs cânt eu cludo i'r canolfannau achub i gael gofal, ac mae'r rheini'n orlawn. Roeddent yn dweud wrthyf, ers ein hymweliad bythefnos yn ôl, fod 10 o gŵn tarw sâl wedi'u hatafaelu, a thra bod ymchwiliad yn cael ei gynnal gan yr heddlu, y broblem yw na all y cŵn a atafaelwyd symud i gartref parhaol, felly mae hyn yn creu ôl-groniad enfawr o gŵn yn y ganolfan, ac mae lle'n brin erbyn hyn i gŵn newydd os bydd angen eu hachub. Roeddent yn dweud, os daw un alwad ffôn arall gan yr heddlu yn awr, maent yn mynd i orfod dweud 'na'; ni allant dderbyn rhagor. Felly, Weinidog, sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag awdurdodau lleol i gryfhau'r rheoliadau ac atal bridio cŵn anghyfreithlon yn ein cymunedau, ond yn fwy na dim, a oes unrhyw beth y gellir ei wneud neu amserlen ar gyfer pa mor hir y gall y cŵn fod yn y cartref cyn y gellir eu hailgartrefu?
Thank you. I think you raise a really important point, and that small dog I had tucked under my arm for quite a long time on that walk was one such animal that they could not rehouse. I know in Scotland they have been looking at it, and I've asked officials to liaise with officials in Scotland to see if there's anything we can learn from them to be able to, as you say, look at that timescale from it. The capacity to investigate and stop illegal breeding has really increased significantly within local authorities, and that's as a direct result of the enforcement project that we brought forward. The project tackles the barriers to enforcement. It does provide enhanced training and guidance for our inspectors, and it maximises the use of existing resources within individual local authorities and across Wales. So, I was really pleased to see the project had been commended by the RSPCA and by the BBC recently, but I don't underestimate the significant work we still need to do.
Diolch. Credaf eich bod yn codi pwynt pwysig iawn, ac roedd y ci bach yr oeddwn yn ei gario o dan fy mraich am ran hir o'r daith honno yn anifail o'r fath na allent ei ailgartrefu. Gwn eu bod wedi bod yn edrych ar y mater yn yr Alban, ac rwyf wedi gofyn i swyddogion gysylltu â swyddogion yn yr Alban i weld a oes unrhyw beth y gallwn ei ddysgu ganddynt er mwyn gallu edrych ar yr amserlen honno, fel y dywedwch. Mae capasiti i ymchwilio i fridio anghyfreithlon a'i atal wedi cynyddu'n sylweddol o fewn awdurdodau lleol, ac mae hynny o ganlyniad uniongyrchol i'r prosiect gorfodi a gyflwynwyd gennym. Mae'r prosiect yn mynd i'r afael â'r rhwystrau i orfodi. Mae'n darparu gwell hyfforddiant ac arweiniad i'n harolygwyr, ac mae'n gwneud y defnydd gorau o'r adnoddau presennol o fewn awdurdodau lleol unigol a ledled Cymru. Felly, roeddwn yn falch iawn o weld bod y prosiect wedi cael ei gymeradwyo gan yr RSPCA a chan y BBC yn ddiweddar, ond nid wyf yn diystyru'r gwaith sylweddol y mae angen i ni ei wneud o hyd.
Thank you, Sarah, for raising this important issue. You're right—63 per cent of illegal dog breeding has been reported by the BBC, although the number of prosecutions remains very low. What specific action can be taken as part of your animal welfare plan to ensure that there is capacity within the rehoming centres to deal with such an increase and work with the RSPCA to reinforce the importance of prosecution? Thank you.
Diolch, Sarah, am godi'r mater pwysig hwn. Rydych yn iawn—adroddodd y BBC am 63 y cant o fridio cŵn anghyfreithlon, er bod nifer yr erlyniadau'n parhau'n isel iawn. Pa gamau penodol y gellir eu cymryd fel rhan o'ch cynllun lles anifeiliaid i sicrhau bod capasiti o fewn y canolfannau ailgartrefu i ymdrin â chynnydd o'r fath a gweithio gyda'r RSPCA i atgyfnerthu pwysigrwydd erlyniadau? Diolch.
Yes. I don't think we need to enforce the importance of prosecution; it's something that I've raised in my discussions with the police, which is obviously not a devolved area, but I've certainly had discussions with the RSPCA, and I've been out, as I suppose many Members in the Chamber have been, with the RSPCA and seen the difficulties they face if they come across a situation where they think that dog needs to be taken away and they don't have the powers to do so. So, we've worked very closely with the RSPCA around that and continue to do so. I am really grateful for the very strong relationship we have with those third sector organisations and with the local authorities. I think it really is now something that we need to continue to pursue with the police.
Ie. Nid wyf yn credu bod angen inni gadarnhau pwysigrwydd erlyniadau; mae'n rhywbeth a godais yn fy nhrafodaethau gyda'r heddlu, nad yw'n faes datganoledig yn amlwg, ond rwy'n sicr wedi cael trafodaethau gyda'r RSPCA, ac rwyf wedi bod allan, fel llawer o'r Aelodau yn y Siambr mae'n debyg, gyda'r RSPCA ac wedi gweld yr anawsterau y maent yn eu hwynebu os dônt ar draws sefyllfa lle y credant fod angen mynd â chi oddi wrth rywun ac nad oes ganddynt bwerau i wneud hynny. Felly, rydym wedi gweithio'n agos iawn gyda'r RSPCA ar hynny ac yn parhau i wneud hynny. Rwy'n ddiolchgar iawn am y berthynas gref iawn sydd gennym gyda'r sefydliadau trydydd sector hyn a chydag awdurdodau lleol. Credaf ei fod bellach yn rhywbeth y mae angen inni barhau i fynd ar ei drywydd gyda'r heddlu.
6. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effeithiolrwydd deddfwriaeth Cymru o ran diogelu cŵn? OQ58244
6. What assessment has the Minister made of the effectiveness of Welsh legislation in protecting dogs? OQ58244
Thank you. We work in partnership with the Welsh Government-funded local authority enforcement project and animal welfare organisations to monitor the effectiveness of our work to protect dogs and to consider further actions. I am supportive of further measures to ensure high welfare standards are maintained in matters such as dog breeding.
Diolch. Rydym yn gweithio mewn partneriaeth â phrosiect gorfodi awdurdodau lleol a ariennir gan Lywodraeth Cymru a sefydliadau lles anifeiliaid i fonitro effeithiolrwydd ein gwaith i ddiogelu cŵn ac i ystyried camau pellach. Rwy'n cefnogi mesurau pellach i sicrhau bod safonau lles uchel yn cael eu cynnal mewn materion fel bridio cŵn.
Thank you, Minister, for that response. Like many Members of the Senedd, I strongly supported the introduction of the Welsh version of Lucy's law, which you brought in in the last Senedd. I, like many Members here, support the Justice For Reggie campaign, calling for the regulation of online sales of dogs, with the regulation of all websites where animals are sold, for websites to be required to verify the identity of all sellers, and for young animals 'for sale' pictures with their parents to be posted with all listings. Does the Welsh Government support the taking of such action, and is it a devolved responsibility?
Diolch am yr ymateb hwnnw, Weinidog. Fel llawer o Aelodau'r Senedd, roeddwn yn frwd fy nghefnogaeth i gyflwyno'r fersiwn Gymreig o gyfraith Lucy, a gyflwynwyd gennych yn y Senedd ddiwethaf. Rwyf fi, fel llawer o'r Aelodau yma, yn cefnogi'r ymgyrch Justice for Reggie, sy'n galw am reoleiddio gwerthiant cŵn ar-lein, gyda rheoleiddio pob gwefan lle y caiff anifeiliaid eu gwerthu, er mwyn ei gwneud hi'n ofynnol i wefannau ddilysu pwy yw'r holl werthwyr, ac i luniau anifeiliaid ifanc 'ar werth' gyda'u rhieni gael eu postio gyda phob anifail ar y rhestr. A yw Llywodraeth Cymru o blaid cymryd camau o'r fath, ac a yw'n gyfrifoldeb datganoledig?
Thank you. Whilst it's a very important step, I think I always maintain that the regulations I did bring in last year on pet sales didn't address all the problems associated with puppy trading. Reflecting this, we do support further measures to ensure high welfare standards at dog breeding establishments. I also acknowledge the lure of a quick, unregulated sale that really can attract unscrupulous breeders and dealers to websites. So, for that reason, we do support the work of the UK-wide pet advertising advisory group, and that seeks to ensure online advertising of pets is carried out legally and ethically. You'll be aware we also supported the local authority enforcement project, and that does liaise closely with the police, so it is a reserved area. But, I would just say that if anybody does have any specific concerns, they should contact CrimeStoppers as a matter of urgency.
Diolch. Er ei fod yn gam pwysig iawn, rwy'n credu fy mod bob amser yn pwysleisio nad oedd y rheoliadau a gyflwynais y llynedd ar werthiannau anifeiliaid anwes yn mynd i'r afael â'r holl broblemau sy'n gysylltiedig â masnachu cŵn bach. I adlewyrchu hyn, rydym yn cefnogi mesurau pellach i sicrhau safonau lles uchel mewn sefydliadau bridio cŵn. Rwyf hefyd yn cydnabod atyniad gwerthiant cyflym, heb ei reoleiddio a all ddenu bridwyr a gwerthwyr diegwyddor i wefannau. Felly, am y rheswm hwnnw, rydym yn cefnogi gwaith y grŵp cynghori DU gyfan ar hysbysebu anifeiliaid anwes sy'n ceisio sicrhau bod hysbysebion anifeiliaid anwes ar-lein yn gyfreithlon ac yn foesegol. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod hefyd wedi cefnogi'r prosiect gorfodi i awdurdodau lleol, ac mae hwnnw'n cysylltu'n agos â'r heddlu, felly mae'n faes a gadwyd yn ôl. Ond rwyf am ddweud, os oes gan unrhyw un unrhyw bryderon penodol, dylent gysylltu â CrimeStoppers fel mater o frys.
Minister, on that point about unregulated or poorly regulated sales, you might recall, back in October, I raised with you the issue of a graded or scoring system to be implemented for dog breeders within Wales, and you responded at the time saying that was certainly something you were considering. Now, new figures released this week by the RSPCA and Hope Rescue show that local authorities received almost 1,000 enquiries from concerned members of the public in 2020 and 2021 and, as we've heard from Sarah Murphy and Altaf Hussain, the number of investigations have increased by 63 per cent as well, and I think the reason all three of us have mentioned that is because that is quite a stark figure. That suggests that, whilst consumers might be becoming more aware of some of the practices by rogue traders, that is a cause for concern as well. So, given that, Minister, can you provide an update on what progress has been made in implementing recommendations such as these, as set out in the expert task and finish group?
Weinidog, ar y pwynt hwnnw am werthiannau heb eu rheoleiddio neu sydd wedi eu rheoleiddio'n wael, efallai y cofiwch, yn ôl ym mis Hydref, fy mod wedi gofyn i chi ynglŷn â system raddio neu sgorio i'w gweithredu ar gyfer bridwyr cŵn yng Nghymru, ac fe ymateboch chi ar y pryd drwy ddweud bod hynny'n sicr yn rhywbeth yr oeddech yn ei ystyried. Nawr, mae ffigurau newydd a ryddhawyd yr wythnos hon gan yr RSPCA a Hope Rescue yn dangos bod awdurdodau lleol wedi derbyn bron 1,000 o ymholiadau gan aelodau pryderus o'r cyhoedd yn 2020 a 2021, ac fel y clywsom gan Sarah Murphy ac Altaf Hussain, mae nifer yr ymchwiliadau wedi cynyddu 63 y cant hefyd, a chredaf mai'r rheswm y mae'r tri ohonom wedi sôn am hynny yw ei fod yn ffigur eithaf syfrdanol. Mae'n awgrymu, er y gallai defnyddwyr fod yn dod yn fwy ymwybodol o rai o'r arferion gan fasnachwyr twyllodrus, fod hynny'n destun pryder hefyd. Felly, o gofio hynny, Weinidog, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd sydd wedi'i wneud ar weithredu argymhellion fel y rhain, fel y nodwyd yn y grŵp gorchwyl a gorffen arbenigol?
I haven't got a specific update, and I certainly can't give you a timescale. As I said in a previous answer, the plan is a five-year plan. We're only just into the second year of the plan, but it's certainly something that we will be monitoring very closely.
Nid oes gennyf ddiweddariad penodol, ac yn sicr ni allaf roi amserlen i chi. Fel y dywedais mewn ateb blaenorol, mae'r cynllun yn gynllun pum mlynedd. Dim ond ail flwyddyn y cynllun ydyw, ond mae'n sicr yn rhywbeth y byddwn yn ei fonitro'n agos iawn.
7. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog pobl ifanc i ymuno â'r sector amaethyddol a'u cadw? OQ58280
7. What is the Welsh Government doing to encourage young people into the agricultural sector and retain them? OQ58280
The Welsh Government continues to provide support for young entrants and those who want to enter the agricultural industry, through programmes such as Farming Connect and Venture. The proposed sustainable farming scheme will support new entrants to enter the industry and establish sustainable businesses.
Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i roi cymorth i newydd-ddyfodiaid ifanc a'r rhai sydd am ymuno â'r diwydiant amaethyddol, drwy raglenni fel Cyswllt Ffermio a Mentro. Bydd y cynllun ffermio cynaliadwy arfaethedig yn helpu newydd-ddyfodiaid i ymuno â'r diwydiant a sefydlu busnesau cynaliadwy.
Thank you, Minister, for that response, and I refer Members to my declaration of interest as a farmer myself. As a Minister, you've stated the Welsh Government has introduced some welcome initiatives to retain young people and, it looks like, hopefully, some more in the future, and that's welcomed. However, despite these initiatives, the sector is not getting any younger. The average age of a farmer is around 59 years old, and that's a similar age to me, and I certainly feel pretty old. Yet, recent events have shown that it's more important than ever to encourage new people into agriculture to help ensure domestic food security, as well as sustaining a vibrant industry that provides jobs and skills for our rural areas. As such, Llywydd, I do think we need to do more in Wales to encourage more people, and particularly those not already from agricultural backgrounds, to step into the sector. Minister, what consideration have you given to introducing a workforce strategy with the aim of retaining and expanding the domestic agricultural workforce, as well as upskilling and reskilling young people to open up opportunities for them? These young will be absolutely fundamental to a sustainable food system. Thank you.
Diolch am yr ymateb hwnnw, Weinidog, a chyfeiriaf yr Aelodau at fy natganiad o fuddiant fel ffermwr fy hun. Fel Gweinidog, rydych wedi datgan bod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno mentrau sy'n cael eu croesawu i gadw pobl ifanc yn y diwydiant, ac mae'n ymddangos, gobeithio, y bydd rhagor ohonynt yn y dyfodol, ac mae hynny i'w groesawu. Fodd bynnag, er gwaethaf y mentrau hyn, nid yw'r sector yn mynd yn iau. Mae oedran cyfartalog ffermwr tua 59 oed, ac mae hynny'n agos at fy oedran i, ac rwy'n sicr yn teimlo'n eithaf hen. Ac eto, mae digwyddiadau diweddar wedi dangos ei bod yn bwysicach nag erioed annog pobl newydd i mewn i'r byd amaeth i helpu i sicrhau diogeledd bwyd domestig, yn ogystal â chynnal diwydiant bywiog sy'n darparu swyddi a sgiliau ar gyfer ein hardaloedd gwledig. Felly, Lywydd, credaf fod angen inni wneud mwy yng Nghymru i annog mwy o bobl, ac yn enwedig y rheini nad ydynt eisoes o gefndiroedd amaethyddol, i gamu i'r sector. Weinidog, pa ystyriaeth a roddwyd gennych i gyflwyno strategaeth gweithlu gyda'r nod o gadw ac ehangu'r gweithlu amaethyddol domestig, yn ogystal ag uwchsgilio ac ailsgilio pobl ifanc i agor cyfleoedd iddynt? Bydd y bobl ifanc hyn yn gwbl allweddol i system fwyd gynaliadwy. Diolch.
Thank you. The Member raises a really important point, because if we don't encourage the next generation, we won't have that prosperous and dynamic industry that we really want to see here in Wales. So, since I've been in portfolio, it's always been something that I've been very keen on encouraging, and we did have the Young People into Agriculture programme that we had back in March. I think it finished in March 2020, and that was very successful—we had about 150 applications, and I think the majority of them were successful. So, it would be good to perhaps have another look at seeing if we can do something similar, going forward.
I mentioned that there are a few schemes we've brought forward to help young people into the sector, but I think you made a very pertinent point about people not from an agricultural background, because sometimes I think it's even harder for them, and not having access to land and capital is seen as the main barriers for those young people to go into the industry, particularly if they haven't got the support of a farming background or a family in farming.
I haven't had any discussions about having a workforce strategy specifically. As you know, we've got the Venture scheme. That's designed to match landowners and farmers who are looking to step back from the industry with new entrants who are then looking for a way into the sector, and I think it's a very good initiative. It's innovative, it's run through Farming Connect, which, as you know, is only available here in Wales, and it really does guide people on both sides through the key steps to making that potential business partnership. And, again, I've had very interesting discussions with the younger farmer and the older farmer as to how successful it's been. They certainly, I think, appreciated the mentoring, the specialist advice and the business support that's come forward.
Diolch. Mae'r Aelod yn codi pwynt pwysig iawn, oherwydd os nad ydym yn annog y genhedlaeth nesaf, ni fydd gennym y diwydiant ffyniannus a deinamig yr ydym am ei weld yma yng Nghymru. Felly, ers imi fod â'r portffolio, mae wedi bod yn rhywbeth y bûm yn awyddus iawn i'w annog, a chawsom y rhaglen Ymsefydlu mewn Amaeth i Bobl Ifanc yn ôl ym mis Mawrth. Credaf iddi orffen ym mis Mawrth 2020, ac roedd honno'n llwyddiannus iawn—cawsom tua 150 o geisiadau, a chredaf fod y rhan fwyaf ohonynt yn llwyddiannus. Felly, efallai y byddai'n dda cael golwg arall ar weld a allwn wneud rhywbeth tebyg ar gyfer y dyfodol.
Soniais ein bod wedi cyflwyno rhai cynlluniau i helpu pobl ifanc i ymuno â'r sector, ond credaf ichi wneud pwynt perthnasol iawn am bobl nad ydynt o gefndir amaethyddol, oherwydd weithiau credaf ei bod hyd yn oed yn anos iddynt hwy, ac mae methu cael mynediad at dir a chyfalaf yn cael eu gweld fel prif rwystrau i'r bobl ifanc hynny rhag gallu ymuno â'r diwydiant, yn enwedig os nad oes ganddynt gefndir ffermio neu deulu sy'n ffermio i'w cefnogi.
Nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau ar gael strategaeth gweithlu yn benodol. Fel y gwyddoch, mae gennym gynllun Mentro. Mae hwnnw wedi'i gynllunio i baru tirfeddianwyr a ffermwyr sy'n awyddus i gamu'n ôl o'r diwydiant gyda newydd-ddyfodiaid sy'n chwilio am ffordd i mewn i'r sector, a chredaf ei bod yn fenter dda iawn. Mae'n arloesol, mae'n cael ei rhedeg drwy Cyswllt Ffermio, sydd, fel y gwyddoch, ar gael yma yng Nghymru yn unig, ac mae'n arwain pobl ar y ddwy ochr drwy'r camau allweddol i wneud y bartneriaeth fusnes bosibl honno. Ac unwaith eto, rwyf wedi cael trafodaethau diddorol iawn gyda'r ffermwr iau a'r ffermwr hŷn ynglŷn â pha mor llwyddiannus y bu. Rwy'n credu eu bod yn sicr yn gwerthfawrogi'r mentora, y cyngor arbenigol a'r cymorth busnes a gafwyd.
8. Pa sylwadau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cyflwyno i Lywodraeth y DU am effaith oedi cyn cyflwyno archwiliadau mewnforio'r Undeb Ewropeaidd ar ffermio yng Nghymru? OQ58277
8. What representations has the Welsh Government made to the UK Government about the impact on Welsh farming of the delayed introduction of European Union import checks? OQ58277
Thank you. Well, immediately following the UK Government’s announcement to delay and redesign import controls I wrote to the Secretary of State for Environment, Food and Rural Affairs. Yesterday, I had a further meeting with the UK Government's Minister for Farming, Fisheries and Food and my Scottish counterpart, and I will chair further discussions next month at our inter-ministerial group.
Diolch. Wel, yn syth ar ôl cyhoeddiad Llywodraeth y DU y byddent yn gohirio ac yn ailgynllunio rheolau ar fewnforio, ysgrifennais at yr Ysgrifennydd Gwladol dros yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig. Ddoe, cefais gyfarfod pellach gyda Gweinidog Ffermio, Pysgodfeydd a Bwyd Llywodraeth y DU a fy swyddog cyfatebol yn yr Alban, a byddaf yn cadeirio trafodaethau pellach y mis nesaf yn ein grŵp rhyngweinidogol.
Thank you, Minister. The Welsh Government have been correct to identify the continued delays to the introduction of European Union import checks, which are a risk to our collective biosecurity. The risk is intensified with the lack of access to European Union traceability, disease notification and the emergency response systems. The protection of biosecurity is a devolved matter, but obviously it is a commonsense approach that a UK-wide approach to this is adopted, with the UK Treasury funding any expenditure required on border controls. So, what further dialogue and assurances will the Welsh Government be seeking from the UK Government to ensure that Welsh farming interests are protected in the longer term?
Diolch, Weinidog. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn iawn i nodi’r oedi parhaus cyn cyflwyno archwiliadau mewnforio’r Undeb Ewropeaidd, sy’n risg i'n bioddiogelwch cyffredinol. Mae'r risg yn cael ei dwysáu yn sgil diffyg mynediad at allu i olrhain, systemau hysbysu am glefydau a systemau ymateb brys yr Undeb Ewropeaidd. Mae gwarchod bioddiogelwch yn fater sydd wedi’i ddatganoli, ond yn amlwg, mae'n synnwyr cyffredin fod dull gweithredu DU gyfan o ymdrin â hyn yn cael ei fabwysiadu, gyda Thrysorlys y DU yn ariannu unrhyw wariant sydd ei angen ar fesurau rheoli ffiniau. Felly, pa ddeialog a sicrwydd pellach y bydd Llywodraeth Cymru yn eu ceisio gan Lywodraeth y DU i sicrhau bod buddiannau ffermio Cymru yn cael eu diogelu yn fwy hirdymor?
I don't disagree with anything you said. I think this is now becoming very, very urgent, and I made that very clear to Victoria Prentis at the meeting last night. I also made it very clear that whilst—. I think we're on the same page with DEFRA on this, really, and the Scottish Government; we do want to see a UK-wide policy. But I made it very clear that they should not take our support for granted. If we see it and we're not happy with it, we will go on our own. As you say, it is a devolved area, and I am very concerned that these checks need to be carried out, because I go back to what we were saying about Ukrainian pets in my answer to Sam Rowlands—it's really important that we safeguard the public health of both people and animals here in Wales. This is the third delay now, and we've had to stop the design of our border control posts and, okay, we've started it again now, but have we got assurance about money? No, we haven't. So, I made it very clear again to DEFRA last night that we need the Treasury to come forward. You'll be aware my colleague Vaughan Gething, the Minister for Economy, made a statement yesterday in the Siambr on border control posts; I'm working very closely with him. But there is such uncertainty around what we should be preparing for, and what those border control posts should look like. Biosecurity, for me, is one of the most important parts of my portfolio.
Nid wyf yn anghytuno ag unrhyw beth a ddywedoch chi. Credaf fod hyn bellach yn dod yn fater brys difrifol, a dywedais hynny’n glir iawn wrth Victoria Prentis yn y cyfarfod neithiwr. Dywedais yn glir iawn hefyd, er bod—. Credaf ein bod ar yr un dudalen ag Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig ar hyn mewn gwirionedd, a Llywodraeth yr Alban; rydym am weld polisi ar gyfer y DU gyfan. Ond dywedais yn glir iawn na ddylent gymryd ein cefnogaeth yn ganiataol. Os byddwn yn gweld rhywbeth nad ydym yn hapus yn ei gylch, byddwn yn mynd ati ar ein liwt ein hunain. Fel y dywedwch, mae'n faes datganoledig, ac rwy'n awyddus iawn i'r gwiriadau hyn gael eu cynnal, gan fynd yn ôl at yr hyn yr oeddem yn ei ddweud am anifeiliaid anwes o Wcráin yn fy ateb i Sam Rowlands—mae'n bwysig iawn ein bod yn diogelu iechyd cyhoeddus pobl ac anifeiliaid yma yng Nghymru. Dyma’r trydydd cyfnod o oedi bellach, ac rydym wedi gorfod rhoi’r gorau i gynllunio ein safleoedd rheoli ffiniau, ac o'r gorau, rydym wedi ailafael ynddi bellach, ond a oes gennym sicrwydd ynghylch arian? Nac oes. Felly, dywedais yn glir iawn unwaith eto wrth DEFRA neithiwr fod angen i’r Trysorlys ddarparu arian. Fe fyddwch yn ymwybodol fod fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething, Gweinidog yr Economi, wedi gwneud datganiad ddoe yn y Siambr ar safleoedd rheoli ffiniau; rwy'n gweithio'n agos iawn gydag ef. Ond mae cymaint o ansicrwydd ynghylch yr hyn y dylem fod yn paratoi ar ei gyfer, a sut bethau fydd y safleoedd rheoli ffiniau hynny. Bioddiogelwch, i mi, yw un o rannau pwysicaf fy mhortffolio.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol, a''r cwestiwn cyntaf heddiw i'w ateb eto gan y Trefnydd, ac i'w ofyn gan Rhys ab Owen.
The next item, therefore, is the topical questions, and the first question today is to be answered once again by the Trefnydd, and is to be asked by Rhys ab Owen.
1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ddiogelu setliad datganoli Cymru yn dilyn cyhoeddiad Llywodraeth y DU am ddileu Deddf yr Undebau Llafur (Cymru) 2017? TQ645
1. What steps is the Welsh Government taking to protect the Welsh devolution settlement following the announcement by the UK Government to remove the Trade Union (Wales) Act 2017? TQ645
Thank you. The UK Government's announcement of their intention to repeal the Trade Union (Wales) Act 2017 is yet another example of their contempt for the devolution settlement and their disrespect for this democratically elected Senedd. We will do everything in our power to resist it.
Diolch. Mae cyhoeddiad Llywodraeth y DU ynghylch eu bwriad i ddiddymu Deddf yr Undebau Llafur (Cymru) 2017 yn enghraifft arall eto o’u dirmyg tuag at y setliad datganoli a’u hamarch tuag at y Senedd hon a etholwyd yn ddemocrataidd. Byddwn yn gwneud popeth yn ein gallu i wrthsefyll hyn.
That's exactly right, isn't it, Trefnydd? Because, since the beginning of democratic devolution, by election or referenda, the people of Wales have voted time and time again to enhance the law-making powers of the Senedd. The very principle established through democratic means is being undermined by the Westminster Conservative Government. This very Chamber is being undermined. The Prime Minister's contempt for the rule of law and of devolution is judged in equal measure in this case.
Plaid Cymru have warned on several occasions about the undermining of this place through the legislative consent memoranda process. I really hope that this Chamber now wakes up to this blatant disregard to our Siambr here, for the Westminster Government to undermine a primary piece of Welsh legislation through their own legislation. The time for stern letters, the time for fury, has come to an end. We need action. To borrow a phrase from those who had to fight for their democratic freedoms, it's time now for deeds, not words. So, Trefnydd, what is the Welsh Government doing to respond to this shameful and undermining act? Diolch yn fawr.
Mae hynny'n gwbl gywir, onid yw, Drefnydd? Oherwydd, ers dechrau datganoli democrataidd, drwy etholiad neu refferenda, mae pobl Cymru wedi pleidleisio dro ar ôl tro i gynyddu pwerau deddfu’r Senedd. Mae’r union egwyddor a sefydlwyd drwy ddulliau democrataidd yn cael ei thanseilio gan Lywodraeth Geidwadol San Steffan. Mae’r Siambr hon yn cael ei thanseilio. Mae dirmyg Prif Weinidog y DU tuag at reolaeth y gyfraith yn llawn cymaint â thuag at ddatganoli yn yr achos hwn.
Mae Plaid Cymru wedi rhybuddio sawl tro y gallai proses y memoranda cydsyniad deddfwriaethol danseilio’r lle hwn. Rwy’n mawr obeithio y bydd y Siambr hon yn dechrau cydnabod y diystyrwch amlwg hwn tuag at ein Siambr yma, wrth i Lywodraeth San Steffan danseilio deddfwriaeth sylfaenol Cymru drwy eu deddfwriaeth eu hunain. Mae'r amser ar gyfer llythyrau llym, yr amser ar gyfer cynddaredd, wedi dod i ben. Mae arnom angen gweithredu. I fenthyg ymadrodd gan y rheini sydd wedi gorfod ymladd dros eu rhyddid democrataidd, mae bellach yn bryd gweithredu, nid siarad. Felly, Drefnydd, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ymateb i’r weithred warthus a dinistriol hon? Diolch yn fawr.
Well, I don't disagree with anything that you said, and you're quite right, this is not the first time. It's happened before, and I think, again, when it has happened before, when they've overreached constitutionally, which they have, we've not been found wanting, and we've certainly challenged at every opportunity. Currently, the UK Government haven't taken any direct action, so there is nothing at the moment to engage with. But, obviously, the Counsel General will be having discussions with lawyers and with other relevant partners, and, if or when the UK Government do take some direct action, obviously Welsh Government lawyers would be ready to respond. I just think the UK Government is obviously incredibly anti-trade union in its stance, and its approach shows a complete disregard for workers' rights. But primarily it's that disrespect for devolution and for legislation passed by this Senedd that, I think, is so brazen at this time.
Wel, nid wyf yn anghytuno ag unrhyw beth a ddywedoch chi, ac rydych yn llygad eich lle, nid dyma'r tro cyntaf. Mae wedi digwydd o'r blaen, a chredaf, unwaith eto, pan fo wedi digwydd o'r blaen, pan wnaethant orymestyn yn gyfansoddiadol, ac maent wedi gwneud hynny, nid ydym wedi bod yn brin o ddewrder, ac rydym yn sicr wedi eu herio ar bob cyfle. Ar hyn o bryd, nid yw Llywodraeth y DU wedi cymryd unrhyw gamau uniongyrchol, felly nid oes unrhyw beth i fynd i'r afael ag ef ar y funud. Ond yn amlwg, bydd y Cwnsler Cyffredinol yn cael trafodaethau gyda chyfreithwyr a phartneriaid perthnasol eraill, ac os neu pan fydd Llywodraeth y DU yn gweithredu'n uniongyrchol, yn amlwg, byddai cyfreithwyr Llywodraeth Cymru yn barod i ymateb. Credaf fod agwedd Llywodraeth y DU tuag at undebau llafur, yn amlwg, yn hynod wrthwynebus, ac mae ei dull o weithredu yn dangos difaterwch llwyr ynghylch hawliau gweithwyr. Ond yn bennaf, rwy'n credu mai'r hyn sydd mor haerllug ar hyn o bryd yw'r amarch tuag at ddatganoli a thuag at ddeddfwriaeth a gyflwynwyd gan y Senedd hon.
Llywydd, at the last general election, the Tories came to communities like mine in Alyn and Deeside, and they promised to level them up; they promised to make lives better. And there was a clear implication in that, and it was: if you vote Conservative, you'll have more money in your pockets and more opportunities for you and the children. But that's far from reality, isn't it? Because, this week, we saw the stark reality of what a Conservative Government offers to working people.
Two years ago, Minister, they stood and they clapped key workers. What a shallow gesture this applause and their so-called levelling-up agenda has proven to be. The reality is that they are laughing at us. They are looking to remove powers from the Welsh Government with the sole objective of suppressing workers' pay and undermining their terms and conditions. Not only does that disrespect and undermine this democratically elected institution, but it disrespects and undermines the working people of Wales and their families.
Minister, will you take the message to the UK Conservative Government that communities like mine, and those communities across Wales, are angry? And will you take the message to them and share our anger with the UK Government? And could you outline, if the do make steps to progress this piece of legislation, how the Welsh Government will resist this change on behalf of the working people of Wales? And, finally, Minister, do you also agree with me—and I say this, Llywydd, as a proud trade unionist, for the record—that the way for working people to protect their living standards is to join a trade union?
Lywydd, yn yr etholiad cyffredinol diwethaf, daeth y Torïaid i gymunedau fel fy un i yn Alun a Glannau Dyfrdwy, ac addo codi'r gwastad; gwnaethant addo gwneud bywydau'n well. Ac roedd ensyniad clir yn hynny, sef: os gwnewch chi bleidleisio dros y Ceidwadwyr, bydd gennych fwy o arian yn eich pocedi a mwy o gyfleoedd i chi a'r plant. Ond mae hynny ymhell o fod yn realiti, onid yw? Oherwydd, yr wythnos hon, gwelsom realiti llwm yr hyn y mae Llywodraeth Geidwadol yn ei gynnig i bobl sy’n gweithio.
Ddwy flynedd yn ôl, Weinidog, buont yn sefyll ac yn curo dwylo dros weithwyr allweddol. Yn y pen draw, daeth i'r amlwg mai gweithred ddisylwedd oedd y gymeradwyaeth hon a'u hagenda i godi'r gwastad, fel y'i gelwir. Y gwir amdani yw eu bod yn chwerthin am ein pennau. Maent yn ceisio diddymu pwerau Llywodraeth Cymru yn unswydd er mwyn cyfyngu ar gyflogau gweithwyr a thanseilio eu telerau ac amodau. Mae hynny nid yn unig yn amharchu ac yn tanseilio’r sefydliad hwn a etholwyd yn ddemocrataidd, mae’n amharchu ac yn tanseilio gweithwyr Cymru a’u teuluoedd hefyd.
Weinidog, a wnewch chi gyfleu'r neges i Lywodraeth Geidwadol y DU fod cymunedau fel fy un i, a’r cymunedau hynny ledled Cymru, yn gandryll? Ac a wnewch chi gyfleu'r neges iddynt, a rhannu ein dicter â Llywodraeth y DU? Ac os ydynt yn cymryd camau i fwrw ymlaen â'r ddeddfwriaeth hon, a wnewch chi amlinellu sut y bydd Llywodraeth Cymru yn gwrthsefyll y newid hwn ar ran gweithwyr Cymru? Ac yn olaf, Weinidog, a ydych chi hefyd yn cytuno â mi—a dywedaf hyn, Lywydd, fel undebwr llafur balch—mai'r ffordd i bobl sy'n gweithio amddiffyn eu safonau byw yw drwy ymuno ag undeb llafur?
Yes, absolutely. I agree with your final point. It's a very important point that you raise. Again, I don't disagree with anything Jack Sargeant said. I think the levelling up—. How can this possibly be levelling up? It's an absolute disgrace, this assault on our devolution again. I outlined, in my original answer, what the Counsel General is currently doing, and what will happen if, or when, the UK Government do take any direct action, and the Welsh Government lawyers, as I say, will be ready to respond, if that's the case. I think it's just another example—the UK Government have complete disregard to the Sewel convention—of why the current devolution settlement really is in need of reform, and why we have set up the independent Commission on the Constitutional Future of Wales to consider ways of strengthening the current settlement, and this may well be an area they wish to look at, but, of course, that would be a matter for them.
Ie, yn hollol. Cytunaf â’ch pwynt olaf. Mae’n bwynt pwysig iawn. Unwaith eto, nid wyf yn anghytuno ag unrhyw beth a ddywedodd Jack Sargeant. Credaf fod codi'r gwastad—. Sut yn y byd y gall hyn fod yn godi'r gwastad? Mae'n gwbl warthus, yr ymosodiad hwn ar ein datganoli unwaith eto. Amlinellais, yn fy ateb gwreiddiol, yr hyn y mae’r Cwnsler Cyffredinol yn ei wneud ar hyn o bryd, a beth fydd yn digwydd os bydd, neu pan fydd Llywodraeth y DU yn gweithredu'n uniongyrchol, a bydd cyfreithwyr Llywodraeth Cymru, fel y dywedaf, yn barod i ymateb, os bydd hynny'n digwydd. Credaf fod hyn yn enghraifft arall—mae Llywodraeth y DU wedi dangos difaterwch llwyr ynghylch confensiwn Sewel—o'r rheswm pam fod gwir angen diwygio’r setliad datganoli presennol, a pham ein bod wedi sefydlu’r Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru i ystyried ffyrdd o gryfhau’r setliad presennol, ac mae’n ddigon posibl fod hwn yn faes y byddent yn dymuno ei archwilio, ond wrth gwrs, mater iddynt hwy fyddai hynny.
I speak as someone who strongly supports devolution, and I'm really pleased that we've got devolution of powers to the large English cities. But does the Minister agree with me that asymmetric devolution does not work, that the primacy of Westminster means that it can override any Welsh law and also interfere with any Welsh laws, that we need an agreed devolution settlement, with a proper reserved-powers model, as opposed to the reserved-powers model we've got at the moment, which has very little in common with a reserved-powers model, and, finally, that we need devo max?
Rwy’n siarad fel rhywun sy’n cefnogi datganoli’n gryf, ac rwy’n falch iawn fod pwerau wedi’u datganoli i ddinasoedd mawr Lloegr. Ond a yw’r Gweinidog yn cytuno â mi nad yw datganoli anghymesur yn gweithio, fod uchafiaeth San Steffan yn golygu y gall ddiystyru cyfraith Cymru yn ogystal ag ymyrryd â chyfraith Cymru, fod arnom angen setliad datganoli yr ydym yn cytuno arno, gyda model cadw pwerau priodol, yn hytrach na'r model cadw pwerau sydd gennym ar hyn o bryd, sydd ag ychydig iawn yn gyffredin â model cadw pwerau, ac yn olaf, fod arnom angen 'devo max'?
I think the primacy aspect of what Mike Hedges has said, in relation to the UK Government, is obviously very important. And I go back to my answer to Jack Sargeant—it's why we've set up that independent Commission on the Constitutional Future of Wales, and that can look very closely at the suggestions that Mike Hedges had, to see if we could strengthen the current settlement.
Credaf fod yr hyn y mae Mike Hedges wedi’i ddweud ynglŷn ag uchafiaeth, mewn perthynas â Llywodraeth y DU, yn amlwg yn bwysig iawn. Ac af yn ôl at fy ateb i Jack Sargeant—dyna pam ein bod wedi sefydlu’r Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru, a gall hwnnw edrych yn fanwl iawn ar yr awgrymiadau a oedd gan Mike Hedges, i weld a allem gryfhau’r setliad presennol.
I hadn't intended to stand, but I do recall, from correspondence with the Legislation, Justice and Constitution Committee, that today is the second meeting scheduled for the Interministerial Standing Committee, and one of the items—one of the two items—that was scheduled, and we thank Ministers for their transparency with the Senedd on this, was, indeed, UK inter-governmental relations. Would we be safe to assume—I believe that may be taking place, as we speak here now—would we be safe to assume that these matters are being laid on the table this afternoon for discussion? Because that is the forum that should be resolving these issues before they end up in legal challenges?
Nid oeddwn wedi bwriadu codi, ond cofiaf, o ohebiaeth â’r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, mai ar gyfer heddiw y trefnwyd ail gyfarfod y Pwyllgor Sefydlog Rhyngweinidogol, ac un o’r eitemau—un o’r ddwy eitem—a oedd wedi'u hamserlennu, a diolchwn i'r Gweinidogion am eu tryloywder gyda'r Senedd ar hyn, oedd cysylltiadau rhynglywodraethol y DU yn wir. A gawn ni gymryd—credaf efallai fod hwnnw'n mynd rhagddo wrth inni siarad yma nawr—a gawn ni gymryd bod y materion hyn yn cael eu cyflwyno i’w trafod y prynhawn yma? Oherwydd dyna'r fforwm a ddylai fod yn datrys y materion hyn cyn iddynt ddod yn destun heriau cyfreithiol?
That meeting is indeed taking place. Obviously, I'm not in that meeting; that's why I'm in the Chamber answering this question. But I think we can safely say, I'm sure, that the Counsel General or the First Minister, or whoever is present at that meeting, will indeed raise that.
I think one other point I would like to make is that, having looked into this now in far greater detail, the UK Government's position I think is very much weakened in that it did not challenge five years ago, during the intimation period. And suddenly to do this, to sneak it out in the way that they did—again, I just think it's a brazen attack.
Mae’r cyfarfod hwnnw'n mynd rhagddo, yn wir. Yn amlwg, nid wyf yn y cyfarfod hwnnw; dyna pam fy mod yn y Siambr yn ateb y cwestiwn hwn. Ond credaf y gallwn ddweud gyda rhywfaint o sicrwydd, rwy’n siŵr, y bydd y Cwnsler Cyffredinol neu’r Prif Weinidog, neu bwy bynnag sy’n bresennol yn y cyfarfod hwnnw, yn codi hynny, yn wir.
Credaf mai'r un pwynt arall yr hoffwn ei wneud, ar ôl ymchwilio i hyn yn llawer manylach bellach, yw bod Llywodraeth y DU, yn fy marn i, yn llawer gwannach am na wnaeth herio bum mlynedd yn ôl, yn ystod y cyfnod hysbysu. Ac mae gwneud hyn yn sydyn—ei sleifio allan fel y gwnaethant—unwaith eto, yn ymosodiad haerllug yn fy marn i.
Diolch i'r Trefnydd. Mae'r cwestiwn nesaf, felly, i'w ateb gan y Gweinidog iechyd, a'r cwestiwn i'w ofyn gan Andrew R.T. Davies.
I thank the Trefnydd. The next question is to be answered by the Minister for health, and is to be asked by Andrew R.T. Davies.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y rhybudd gan Dr Gwyn Williams o Goleg Brenhinol yr Ophthalmolegwyr, y gallai ton o ddallineb diangen ledaenu drwy Gymru os na chaiff gwasanaethau gofal llygaid eu diwygio? TQ647
2. Will the Minister make a statement on the warning by Dr Gwyn Williams, of the Royal College of Ophthalmologists, that a tide of avoidable blindness could sweep Wales if eye care services are not reformed? TQ647
Diolch yn fawr. Llywydd, Gwyn Williams, who is our ophthalmology clinical lead, along with the Royal College of Ophthalmologists, has worked with us to develop an eye care strategy, which we are now implementing. Over the past 12 months, eye care services have implemented considerable innovations to ensure that patients at risk of sight loss are seen and are treated.
Diolch yn fawr. Lywydd, mae Gwyn Williams, ein harweinydd clinigol ar offthalmoleg, ynghyd â Choleg Brenhinol yr Offthalmolegwyr, wedi gweithio gyda ni i ddatblygu'r strategaeth gofal llygaid yr ydym yn ei chyflawni erbyn hyn. Dros y 12 mis diwethaf, mae gwasanaethau gofal llygaid wedi cyflwyno llawer o ddatblygiadau arloesol i sicrhau bod cleifion sydd mewn perygl o golli eu golwg yn cael eu gweld a’u trin.
Thank you, Minister, for that response. The waiting times are horrendous for eye treatments anywhere in Wales. And there are difficulties across the United Kingdom; I accept that, Minister. Dr Williams highlights three points that he believes need dramatic intervention on behalf of the Government, working with health boards. The first is, obviously, changing working practices and actually using a wider base of professionals to, obviously, deal with eye care services; the second is the recruitment of people into the service to increase the capacity of the service; and the third is to create three eye care centres of excellence across Wales and actually look at what optometrists can do in their high street locations to, obviously, increase the service level that may be available for people with eye conditions.
Nothing could be considered worse, I would suggest, than actually losing your sight over a given period of time, when you know an intervention could stop that deterioration in your eyesight and going into a world of darkness. How confident are you, Minister, that the plan that you've put in place will meet the three objectives that Dr Williams has highlighted as of critical concern if we are to expand the service here in Wales and that in 12 months' time we will not be here still debating, still discussing, large waiting times for eye care treatment in Wales, and, regrettably, many people having the lights going off in their eyesight and darkness prevailing in their lives?
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Mae’r amseroedd aros yn ofnadwy ar gyfer triniaethau llygaid yn unrhyw le yng Nghymru. Ac mae anawsterau ledled y Deyrnas Unedig; rwy'n derbyn hynny, Weinidog. Mae Dr Williams yn tynnu sylw at dri phwynt sydd, yn ei farn ef, yn dangos bod angen ymyrraeth ddramatig ar ran y Llywodraeth, gan weithio gyda'r byrddau iechyd. Y cyntaf, yn amlwg, yw newid arferion gwaith a defnyddio sylfaen ehangach o weithwyr proffesiynol i ymdrin â gwasanaethau gofal llygaid; yr ail yw recriwtio pobl i'r gwasanaeth i gynyddu capasiti'r gwasanaeth; a'r trydydd yw creu tair canolfan ragoriaeth gofal llygaid ledled Cymru ac edrych ar yr hyn y gall optometryddion ei wneud yn eu lleoliadau ar y stryd fawr i wella lefel y gwasanaeth a allai fod ar gael i bobl â chyflyrau llygaid.
Rwy'n awgrymu na fyddai unrhyw beth yn waeth na cholli eich golwg dros gyfnod penodol o amser, pan wyddoch y gallai ymyrraeth atal y dirywiad hwnnw yn eich golwg, a'ch atal rhag mynd i mewn i fyd o dywyllwch. Pa mor hyderus ydych chi, Weinidog, y bydd y cynllun a roesoch ar waith yn bodloni’r tri amcan y mae Dr Williams wedi’u nodi fel rhai hollbwysig os ydym am ehangu’r gwasanaeth yma yng Nghymru, ac na fyddwn yma ymhen 12 mis yn dal i ddadlau, yn dal i drafod amseroedd aros hirfaith ar gyfer triniaeth gofal llygaid yng Nghymru, gyda llawer o bobl, yn anffodus, yn colli eu golwg a'r tywyllwch yn llenwi eu bywydau?
Thanks very much, Andrew. I absolutely am very aware of the fact that there are certain conditions where we have to move fast, and this is one of them, which is why what we've done is to ask clinicians to sort out priorities, to put people into categories so that we are really getting to the people who need the most urgent help fastest. Of course, what we are doing is implementing the recommendations of the Pyott report, and one of those is now being implemented. So, we've got two new surgical mobile theatres dedicated to cataract treatment. They're in operation in Cardiff and the Vale, and that was funded by £1.4 million of funding from the Welsh Government.
In terms of working practices, we are looking to change the rules. So, the rules currently say that high street optometrists, for example, can only check eyesight, but their skills go way beyond that, and we need to change the rules to allow them to do that. So, the process is not as straightforward as it seems to change the rules, but we are absolutely in the process of seeing how far and how quickly we can do that.
When it comes to recruitment, of course, we're working with Health Education and Improvement Wales in terms of specialising and making sure we've got the right people to do the right things in the right place. And certainly, when it comes to high streets, we are very, very keen to make sure that they are a part of the solution to this problem.
Diolch yn fawr, Andrew. Rwy’n gwbl ymwybodol o’r ffaith bod yna rai achosion lle mae'n rhaid inni symud yn gyflym, ac mae hwn yn un ohonynt, a dyna pam ein bod wedi gofyn i glinigwyr drefnu blaenoriaethau, rhoi pobl mewn categorïau fel ein bod yn cyrraedd y bobl sydd fwyaf o angen yr help mwyaf yn gynt na neb arall. Wrth gwrs, yr hyn a wnawn yw rhoi argymhellion adroddiad Pyott ar waith, ac mae un o’r rheini’n cael ei weithredu ar hyn o bryd. Felly, mae gennym ddwy theatr lawfeddygol symudol newydd yn benodol ar gyfer triniaeth cataractau. Maent ar waith yng Nghaerdydd a’r Fro, a chawsant eu hariannu gan £1.4 miliwn o gyllid gan Lywodraeth Cymru.
Ar arferion gwaith, rydym yn awyddus i newid y rheolau. Felly, mae’r rheolau ar hyn o bryd yn dweud mai dim ond archwilio golwg pobl y gall optometryddion ar y stryd fawr, er enghraifft, ei wneud, ond mae eu sgiliau’n mynd ymhell y tu hwnt i hynny, ac mae angen inni newid y rheolau i ganiatáu iddynt wneud hynny. Felly, nid yw’r broses o newid y rheolau mor syml ag y mae'n ymddangos, ond rydym yn y broses o weld pa mor bell a pha mor gyflym y gallwn wneud hynny.
Ar recriwtio, wrth gwrs, rydym yn gweithio gydag Addysg a Gwella Iechyd Cymru mewn perthynas ag arbenigo a sicrhau bod gennym y bobl iawn i wneud y pethau iawn yn y lle iawn. Ac yn sicr, o ran y stryd fawr, rydym yn awyddus iawn i sicrhau eu bod yn rhan o'r ateb i'r broblem hon.
Ers 2018, y polisi yng Nghymru ydy bod gofal llygaid a'r math o ofal sy'n cael ei gynnig yn seiliedig ar y lefel o risg. Mi oedd yn arloesol yn hynny o beth, efo cleifion i gael eu gweld yn ôl faint o risg maen nhw'n ei wynebu. Ac mae'r ffactor risg uchaf ar gyfer y rheini sy'n wynebu'r risg o newid di droi nôl, neu irreversible harm. Ac i bobl sydd â problem efo'u golwg, mae hynny yn golygu risg o golli eu golwg. Rŵan, er mwyn i system fel yna weithio, mae'n rhaid i bobl gael eu gweld o fewn amser penodedig. Mae mor syml â hynny, a dyna pam bod y targed yn nodi bod angen i 95 y cant o gleifion gael eu gweld o fewn yr amser hwnnw. Mi ddylai fod yn 100 y cant, am wn i, ond mae 95 y cant yn ystadegol yn eithaf agos ati. Ond rŵan rydyn ni'n clywed bod 65,000 o bobl ddim yn cael eu gweld o fewn yr amser penodedig: 65,000 o bobl yn wynebu colli eu golwg.
Mi wnes i dynnu sylw at hyn yng nghanol misoedd tywyll y pandemig ym mis Chwefror y llynedd, yn poeni am effaith y pandemig, ond rŵan ein bod ni'n symud allan, gobeithio, o'r pandemig, mae'r problemau yn dwysáu. Mae'n ddigon drwg pan fydd pobl yn aros mewn poen am driniaeth orthopedig, o bosibl, ond rydyn ni yn sôn fan hyn, fel dwi'n dweud, am bobl sy'n colli eu golwg.
Rydyn ni wedi clywed am yr NHS yn dechrau cael targedau newydd ôl COVID, felly, Llywydd, a gaf i ofyn i'r Gweinidog yn syml iawn pa bryd fydd hi'n ymrwymo nid i leihau faint o bobl sy'n aros yn hirach nag y dylen nhw, ond i gael gwared ar yr amseroedd aros yma'n llwyr? Does yna ddim pwynt i chi gael system sy'n seiliedig ar fesur risg os ydych chi wedyn yn gadael degau o filoedd o bobl yn agored i'r lefel uchaf posibl o risg.
Since 2018, the policy in Wales is that eye care and the kind of care that is provided is based on the level of risk. It was innovative in that regard, with patients being seen according to how much risk they face. And the highest risk factor is for those who face the risk of irreversible harm. And for people with eye problems, that means the risk of losing their sight. Now, in order for a system like that to work, people have to be seen within a specific time frame. It’s as simple as that, and that’s why the target notes that 95 per cent of patients need to be seen within that time frame. It should be 100 per cent as far as I’m concerned, but that 95 per cent is statistically quite close. But we hear now that 65,000 people aren’t being seen within that specific time frame: 65,000 people facing losing their sight.
I drew attention to this in the middle of the dark months of the pandemic, in February of last year. I was concerned about the impact of the pandemic, but we’re hopefully moving out of the pandemic now and the problems are intensifying. It’s bad enough when people are waiting in pain for orthopaedic treatment, perhaps, but we’re talking here about people who are losing their sight.
We’ve heard about the NHS starting to receive post-COVID targets, therefore, may I ask the Minister, very simply, when does she commit not to decreasing the number of people who are waiting longer than they should, but to getting rid of these waiting times entirely? There’s no point having a system that is based on risk measures if you then leave tens of thousands of people open to the highest level of risk.
Diolch. Fel rŷch chi'n ymwybodol, roeddwn i'n falch o weld, am y tro cyntaf, bod rheini sydd wedi aros am ddwy flynedd a hirach, bod y rhestrau hynny yn dod i lawr am y tro cyntaf ers dechrau'r pandemig. Felly, rŷn ni'n mynd i'r cyfeiriad cywir, ond, wrth gwrs, nid yw'n ddigon cyflym. Ond mae'n rhaid i chi gofio o ran y ffigurau rydyn ni'n delio â nhw ar hyn o bryd, mi ddaethon ni mas â'n cynllun ni ym mis Ebrill, a ffigurau mis Ebrill sydd gyda ni. Felly, mae e'n cymryd amser i roi systemau mewn lle, a beth sydd gyda ni nawr, er enghraifft, yw'r NHS Wales university eye-care centre. Maen nhw yn datblygu gweithlu sydd yn gallu rhoi'r gofal soffistigedig yna, ac sydd yn rhoi'r cyfleoedd yna i optometrists ar draws Cymru i weithio.
Felly, dwi'n falch o weld bod y strwythurau yna o ran risg mewn lle, ond beth rŷm ni'n ceisio ei wneud nawr yw i fynd trwy pobl cyn gyflymed â phosibl, a dyna pam mae'n bwysig cael y llefydd yma sy'n sefyll ar wahân ac ar eu pennau eu hunain, a fydd ddim yn cael eu cnocio allan am resymau fel urgent care ac ati. Beth rŷm ni'n debygol o weld yw bod y rhestrau hynny yn dod i lawr lot yn gyflymach nag rŷm ni wedi'i weld yn y gorffennol. Os ydych yn edrych, er enghraifft, ar Abertawe, mae'r modular theatre newydd yna. Rŷm ni'n gobeithio gweld tua 200 o operations y mis yn ychwanegol i beth oedd yn digwydd cyn hynny.
Thank you. As you’re aware, I was pleased to see, for the first time, that those waiting for two years and longer, that those lists are coming down for the first time since the beginning of the pandemic. So, we’re travelling in the right direction, but, of course, we’re not travelling quickly enough. You must bear in mind in terms of the figures that we’re dealing with at the moment, that we published our plan in April, and it's April’s figures that we have. So, it does take time to put systems in place, and what we have now, for example, is the NHS Wales university eye-care centre. They are developing a workforce that can provide that sophisticated care and provide those opportunities for optometrists across Wales to work.
So, I am pleased to see that those structures in terms of risk are in place, but what we’re endeavouring to do now is to get through the list as quickly as possible, and that’s why having these places that stand alone and aren’t going to be knocked out for reasons such as urgent care and so on is so important. So, what we’re likely to see is that those lists will reduce far more quickly than we’ve seen in the past. If you look, for example, at Swansea, there's the new modular theatre there. We hope to see some 200 operations per month in addition to what happened previously.
Yr eitem nesaf yw'r datganiadau 90 eiliad, ond nid yw Vikki Howells yma ar gyfer cyflwyno'r datganiad yn ei henw hi.
The next item is the 90-second statements, but Vikki Howells isn’t present to make the statement in her name.
Ac felly, dwi'n mynd i orfod mynd ymlaen i eitem 5, sef y datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus ar gyfrifon cyfunol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21. Dwi'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor cyfrifon cyhoeddus i wneud y datganiad yma. Mark Isherwood.
And so I’m going to have to move on to item 5, the statement by the Chair of the Public Accounts and Public Administration Committee on the Welsh Government consolidated accounts for 2020-21. I call on the Chair of the public accounts committee to make that statement, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. Good afternoon and thank you to you, Llywydd, for the opportunity to make this statement today.
Members may be aware that there has been a significant delay in signing off the Welsh Government’s 2020-21 annual accounts. To provide context, the previous Public Accounts Committee would usually undertake detailed scrutiny of these accounts annually during the autumn term, and we had hoped to continue with this in the Public Accounts and Public Administration Committee during this term. To provide context, as I've said, this has always occurred.
The Public Accounts and Public Administration Committee was informally made aware last summer by both the Welsh Government and the Auditor General for Wales that the Welsh Government’s accounts for 2020-21 may be finalised later than usual. We were told that the delay was due to the additional work being undertaken by Audit Wales on support to business grants provided by Welsh Government. This, we understood, was a complex matter that needed further review and discussion between the auditor general and the Welsh Government. However, at that time, we expected the accounts to be finalised no later than November 2021, which is within the statutory time frame for doing so. Yes, 'statutory'; this is bound by law. Towards the end of November, we were alerted to a further delay, when the Welsh Government needed to advise Audit Wales of a potential post-balance-sheet event in order to ensure full transparency.
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, a diolch am y cyfle i wneud y datganiad hwn heddiw, Lywydd.
Efallai y bydd yr Aelodau’n ymwybodol fod oedi sylweddol wedi bod cyn cymeradwyo cyfrifon blynyddol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21. I roi hynny yn ei gyd-destun, byddai’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus blaenorol fel arfer yn gwneud gwaith craffu manwl ar y cyfrifon hyn yn flynyddol yn ystod tymor yr hydref, ac roeddem wedi gobeithio parhau â hyn yn y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus yn ystod y tymor hwn. I roi rhywfaint o gyd-destun, fel y dywedais, mae hyn wedi digwydd erioed.
Cafodd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus wybod yn anffurfiol yr haf diwethaf gan Lywodraeth Cymru ac Archwilydd Cyffredinol Cymru efallai y byddai cyfrifon Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21 yn hwyrach na'r arfer yn cael eu cwblhau. Dywedwyd wrthym fod yr oedi'n deillio o'r gwaith ychwanegol a oedd yn cael ei wneud gan Archwilio Cymru ar grantiau cymorth i fusnes a ddarperir gan Lywodraeth Cymru. Roeddem yn deall bod hwn yn fater cymhleth yr oedd angen ei adolygu a’i drafod ymhellach rhwng yr archwilydd cyffredinol a Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, ar y pryd, roeddem yn disgwyl i’r cyfrifon gael eu cwblhau erbyn mis Tachwedd 2021 fan bellaf, a oedd o fewn yr amserlen statudol ar gyfer gwneud hynny. Ie, 'statudol'; mae hwn yn fater sydd wedi'i rwymo mewn cyfraith. Tua diwedd mis Tachwedd, cawsom wybod y byddai oedi pellach, pan oedd angen i Lywodraeth Cymru roi gwybod i Archwilio Cymru am ddigwyddiad ôl-fantolen posibl er mwyn sicrhau tryloywder llawn.
At the time, the Auditor General for Wales also wrote to us, confirming this further delay and stating that he had asked for further information to be provided to him by Welsh Government officials by early January 2022. This was accepted by the committee, and we agreed to await the outcome of this further work, respecting the necessary audit process required. We value the role and work of Audit Wales in ensuring that the highest financial reporting standards are adhered to and that this work should never be undermined, rushed or fettered. The auditor general is bound by duties to ensure that the appropriate checks and balances are in place.
I must stress that we cannot discuss the specific reason for the delay. Until the accounts are signed, we are not able to discuss this, as it is not in the public domain and, as we understand, could even be subject to legal proceedings. I also want to put on the record that, while the accounts have been delayed, the committee has been in receipt of regular private updates on the progress being made in finalising the accounts. These updates have been provided by the auditor general and the Welsh Government, enabling the committee to monitor the situation.
However, in February of this year, when the accounts were still yet to be finalised, I wrote to the Llywydd, expressing my concern about the delay. The committee was becoming increasingly concerned about its ability to scrutinise the Welsh Government on these important matters. This delay has resulted in statutory deadlines for financial reporting being missed. And, given that we are referring to the accounts of a Government, it is important that this matter and the concerns of the Public Accounts and Public Administration Committee are placed on the public record and raised in this Chamber to ensure that the wider Senedd is aware of the issue. I only wish more Members appreciated that and attended to benefit from this short session.
Section 131 of the Government of Wales Act 2006 requires the Government to submit their accounts to the auditor general for audit no later than 30 November in the following financial year—i.e. April to March. The auditor general is then required to lay before the Senedd his examination and certification of those accounts within four months of receipt of an auditable set of accounts. This is statutory, enshrined in legislation, and yet we are now in June, with still no clear indication as to when these accounts will be laid.
The purpose of these timings is to ensure that public accountability, scrutiny and reporting to Her Majesty’s Treasury can take place within a reasonable time frame. The Public Accounts and Public Administration Committee has a serious job to do in terms of scrutinising these accounts as they report the largest amount of public expenditure by any public body in Wales. And the timing of our scrutiny is designed to ensure that our work is relevant and able to influence the financial reporting in the following year. The delay in the signing of these accounts has undermined our ability to do this.
Yet, despite this statutory deadline having now been missed, there are no safeguards built into the process that prevent this, thus hindering scrutiny. We are concerned about the lack of recompense for deadlines being missed, and we do not want this to set a precedent for the future. In fact, the processes that apply to the Welsh Government are not comparable to provisions set out in other legislation for other public sector accounts.
For example, the Health and Social Care (Quality and Engagement) (Wales) Act 2020 states that the citizen voice body for health and social care must, for each financial year, submit its accounts to the Welsh Government and Auditor General for Wales no later than 31 August. However, the key difference is that should the auditor general not be able to lay these accounts before the Senedd because it is not reasonably practicable to do so, a statement must be made to that effect, which must include reasons as to why this is the case.
This legislation, like the Government of Wales Act, recognises that sometimes the four-month time frame cannot always be complied with, but that if such a situation arises, the Auditor General for Wales must keep the Senedd informed of the situation in a public and formal manner. The committee will be taking a closer look at these processes in due course, to see if changes can be made to bring the Welsh Government's financial reporting into line with the expectations placed on other public bodies in Wales.
I also want to place on the record that the Public Accounts and Public Administration Committee takes these matters very seriously and we will not rush or be pressurised into curtailing our scrutiny once the accounts have been published.
We anticipate these to be a more complex set of accounts, with several important issues, which we will need the time to scrutinise in detail publicly. We're well aware that these accounts will include significant public expenditure arising from the pandemic, which is a matter of public interest. It is imperative that we undertake this work, fulfil our role in the financial accountability cycle, and instil public confidence that we are holding the Welsh Government to account on its expenditure. We hope that we can look forward to being able to undertake this work in the autumn term accordingly. Diolch yn fawr.
Ar y pryd, ysgrifennodd Archwilydd Cyffredinol Cymru atom hefyd, gan gadarnhau’r oedi pellach hwn a datgan ei fod wedi gofyn i swyddogion Llywodraeth Cymru ddarparu rhagor o wybodaeth iddo erbyn dechrau mis Ionawr 2022. Derbyniwyd hyn gan y pwyllgor, a gwnaethom gytuno i aros am ganlyniad y gwaith pellach hwn, gan barchu'r broses archwilio angenrheidiol. Rydym yn gwerthfawrogi rôl a gwaith Archwilio Cymru yn sicrhau y cedwir at y safonau adrodd ariannol gorau ac na ddylai’r gwaith hwn gael ei danseilio, ei ruthro na’i lyffetheirio. Mae'r archwilydd cyffredinol wedi'i rwymo gan ddyletswyddau i sicrhau bod y prosesau archwilio priodol ar waith.
Mae'n rhaid imi bwysleisio na allwn drafod y rheswm penodol dros yr oedi. Hyd nes y caiff y cyfrifon eu cymeradwyo, ni allwn drafod hyn, gan nad yw'n wybodaeth gyhoeddus, ac yn ôl yr hyn a ddeallwn, gallai fod yn destun achos cyfreithiol hyd yn oed. Hoffwn gofnodi hefyd, er bod y cyfrifon wedi’u gohirio, fod y pwyllgor wedi bod yn derbyn diweddariadau preifat rheolaidd ar y cynnydd a wnaed yn cwblhau’r cyfrifon. Mae’r diweddariadau hyn wedi’u darparu gan yr archwilydd cyffredinol a Llywodraeth Cymru, gan alluogi’r pwyllgor i fonitro’r sefyllfa.
Fodd bynnag, ym mis Chwefror eleni, pan oedd y cyfrifon yn dal i fod heb eu cwblhau, ysgrifennais at y Llywydd, yn mynegi fy mhryder ynghylch yr oedi. Roedd y pwyllgor yn dod yn fwyfwy pryderus am ei allu i graffu ar Lywodraeth Cymru mewn perthynas â'r materion pwysig hyn. Mae'r oedi hwn wedi arwain at fethu terfynau amser statudol ar gyfer adrodd ariannol. Ac o ystyried ein bod yn cyfeirio at gyfrifon Llywodraeth, mae'n bwysig fod y mater hwn a phryderon y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus yn cael eu cofnodi'n gyhoeddus a'u codi yn y Siambr hon i sicrhau bod y Senedd ehangach yn ymwybodol o'r mater. Hoffwn pe bai mwy o'r Aelodau'n deall hynny a phe byddent wedi dod i'r sesiwn fer hon er mwyn elwa ohoni.
Mae adran 131 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 yn ei gwneud yn ofynnol i’r Llywodraeth gyflwyno ei chyfrifon i’r archwilydd cyffredinol i’w harchwilio erbyn 30 Tachwedd yn y flwyddyn ariannol ganlynol—h.y. mis Ebrill i fis Mawrth. Yna, mae’n ofynnol i’r archwilydd cyffredinol gyflwyno ei archwiliad ac ardystiad o’r cyfrifon hynny gerbron y Senedd o fewn pedwar mis i dderbyn set archwiliadwy o gyfrifon. Mae hyn yn statudol, ac wedi’i ymgorffori mewn deddfwriaeth, ac eto, dyma ni ym mis Mehefin, heb unrhyw arwydd clir o hyd ynglŷn â pha bryd y caiff y cyfrifon hyn eu cyflwyno.
Diben y terfynau amser hyn yw sicrhau y gall atebolrwydd cyhoeddus, craffu ac adrodd i Drysorlys Ei Mawrhydi ddigwydd o fewn cyfnod rhesymol o amser. Mae gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus swyddogaeth ddifrifol i'w chyflawni yn craffu ar y cyfrifon hyn gan eu bod yn adrodd ar y swm mwyaf o wariant cyhoeddus gan unrhyw gorff cyhoeddus yng Nghymru. Ac mae amseriad ein gwaith craffu wedi'i gynllunio i sicrhau bod ein gwaith yn berthnasol ac yn gallu dylanwadu ar yr adroddiadau ariannol yn y flwyddyn ganlynol. Mae'r oedi cyn cymeradwyo'r cyfrifon hyn wedi tanseilio ein gallu i wneud hynny.
Serch hynny, er bod y terfyn amser statudol hwn bellach wedi’i fethu, nid oes unrhyw fesurau diogelu yn y broses sy’n atal hyn, ac mae hynny felly'n llesteirio'r gwaith craffu. Rydym yn pryderu ynghylch y diffyg camau unioni yn sgil methu terfynau amser, ac nid ydym am i hyn fod yn gynsail ar gyfer y dyfodol. Mewn gwirionedd, nid yw’r prosesau sy’n berthnasol i Lywodraeth Cymru yn gymaradwy â darpariaethau a nodir mewn deddfau eraill ar gyfer cyfrifon eraill yn y sector cyhoeddus.
Er enghraifft, mae Deddf Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru) 2020 yn nodi bod yn rhaid i gorff llais y dinesydd ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol, ar gyfer pob blwyddyn ariannol, gyflwyno ei gyfrifon i Lywodraeth Cymru ac Archwilydd Cyffredinol Cymru erbyn 31 Awst fan bellaf. Fodd bynnag, os na all yr archwilydd cyffredinol osod y cyfrifon hyn gerbron y Senedd am nad yw’n rhesymol yn ymarferol i wneud hynny, y gwahaniaeth allweddol yw bod rhaid gwneud datganiad i’r perwyl hwnnw, ac mae’n rhaid i'r datganiad hwnnw gynnwys y rhesymau pam.
Mae’r ddeddf hon, fel Deddf Llywodraeth Cymru, yn cydnabod na ellir cydymffurfio â’r amserlen o bedwar mis bob amser, ond os bydd sefyllfa o’r fath yn codi, fod yn rhaid i Archwilydd Cyffredinol Cymru roi gwybod i’r Senedd am y sefyllfa yn gyhoeddus ac yn ffurfiol. Bydd y pwyllgor yn edrych yn agosach ar y prosesau hyn maes o law, i weld a ellir gwneud newidiadau er mwyn cysoni adroddiadau ariannol Llywodraeth Cymru â’r disgwyliadau a osodir ar gyrff cyhoeddus eraill yng Nghymru.
Hoffwn gofnodi hefyd fod y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus o ddifrif ynghylch y materion hyn, ac na fyddwn yn rhuthro nac yn ildio i bwysau i leihau ein gwaith craffu ar ôl i’r cyfrifon gael eu cyhoeddi.
Rhagwelwn y bydd y rhain yn gyfres fwy cymhleth o gyfrifon, gyda nifer o faterion pwysig, y bydd angen amser arnom i graffu’n fanwl arnynt yn gyhoeddus. Rydym yn ymwybodol iawn y bydd y cyfrifon hyn yn cynnwys gwariant cyhoeddus sylweddol yn sgil y pandemig, sy’n fater o ddiddordeb i’r cyhoedd. Mae’n hollbwysig ein bod yn gwneud y gwaith hwn, yn cyflawni ein rôl yn y cylch atebolrwydd ariannol, ac yn ennyn hyder y cyhoedd ein bod yn dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif ar ei gwariant. Gobeithiwn y gallwn edrych ymlaen at allu gwneud y gwaith hwn yn nhymor yr hydref yn unol â hynny. Diolch yn fawr.
Thank you, Mark Isherwood, for bringing this statement to the Senedd today. I think it's important that issues of this kind are brought out in public in front of the Senedd. The public accounts committee has undertaken scrutiny of the accounts of various public organisations on an annual basis for very many years. The work is very important, although not usually headline-grabbing. This work has seen year-on-year improvements in the presentation and accessibility of the annual reports and accounts by the public bodies that have appeared before the committee. There have previously been problems with the accounts of Natural Resources Wales, which I will not go into but which are a matter of public record, and these have also been reported to the Senedd.
The committee scrutinises the annual report and accounts of the Assembly Commission and the Welsh Government every year. The committee have found that this work has been an important driver of transparent financial reporting, having identified issues and made recommendations for improvements. And just a reminder: we're discussing the 2020-21 Welsh Government accounts.
Over the last five years, the accounts have been signed and laid within the statutory time frame for doing so, normally early. The statutory deadline for financial reporting has been missed, and as Mark Isherwood said, section 131 of the Government of Wales Act requires the Government to submit their accounts to the auditor general for audit no later than 30 November in the following fiscal year. The public accounts committee should have approved the report, either at the end of the autumn term or in January.
Just a reminder: these accounts are produced by Government civil servants with no political involvement. I'm sure everybody is actually pleased that there is no political interference in the production of these accounts. This is very much an administrative matter.
Three questions for you, Mark Isherwood. When will the committee conduct its scrutiny of the 2021 accounts? Is further information still required by the auditor general from the Welsh Government civil servants? And how will this delay affect the 2021-22 audit of accounts?
Diolch, Mark Isherwood, am wneud y datganiad hwn yn y Senedd heddiw. Credaf ei bod yn bwysig fod materion o’r fath yn cael eu trafod yn gyhoeddus gerbron y Senedd. Mae’r pwyllgor cyfrifon cyhoeddus wedi craffu ar gyfrifon nifer o wahanol sefydliadau cyhoeddus yn flynyddol ers blynyddoedd lawer. Mae'r gwaith yn bwysig iawn, er nad yw fel arfer yn hawlio sylw'r penawdau. Mae'r gwaith hwn wedi arwain at welliannau o flwyddyn i flwyddyn yng nghyflwyniad a hygyrchedd cyfrifon ac adroddiadau blynyddol y cyrff cyhoeddus sydd wedi ymddangos gerbron y pwyllgor. Bu problemau yn y gorffennol gyda chyfrifon Cyfoeth Naturiol Cymru, nad wyf am fanylu arnynt yma ond sydd ar gael i'r cyhoedd, ac mae’r rhain hefyd wedi’u hadrodd i’r Senedd.
Mae’r pwyllgor yn craffu ar adroddiad blynyddol a chyfrifon Comisiwn y Cynulliad a Llywodraeth Cymru bob blwyddyn. Mae’r pwyllgor wedi canfod bod y gwaith hwn wedi bod yn bwysig er mwyn annog adroddiadau ariannol tryloyw, ar ôl nodi materion a gwneud argymhellion ar gyfer gwelliannau. I'ch atgoffa: rydym yn trafod cyfrifon Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21.
Dros y pum mlynedd diwethaf, mae’r cyfrifon wedi’u cymeradwyo a’u gosod o fewn yr amserlen statudol ar gyfer gwneud hynny, yn gynnar fel arfer. Mae’r terfyn amser statudol ar gyfer cyflwyno adroddiadau ariannol wedi’i fethu, ac fel y dywedodd Mark Isherwood, mae adran 131 o Ddeddf Llywodraeth Cymru yn ei gwneud yn ofynnol i’r Llywodraeth gyflwyno eu cyfrifon i’r archwilydd cyffredinol i’w harchwilio erbyn 30 Tachwedd yn y flwyddyn ariannol ganlynol. Dylai’r pwyllgor cyfrifon cyhoeddus fod wedi cymeradwyo’r adroddiad, naill ai ar ddiwedd tymor yr hydref neu ym mis Ionawr.
I'ch atgoffa: mae'r cyfrifon hyn yn cael eu cynhyrchu gan weision sifil y Llywodraeth heb unrhyw ymwneud gwleidyddol. Rwy'n siŵr fod pawb yn falch nad oes unrhyw ymyrraeth wleidyddol wrth gynhyrchu'r cyfrifon hyn. Mater gweinyddol yw hwn yn gyfan gwbl.
Tri chwestiwn i chi, Mark Isherwood. Pryd fydd y pwyllgor yn cynnal ei waith craffu ar gyfrifon 2021? A oes angen rhagor o wybodaeth eto ar yr archwilydd cyffredinol gan weision sifil Llywodraeth Cymru? A sut y bydd yr oedi hwn yn effeithio ar yr archwiliad o gyfrifon 2021-22?
Thank you, Mike Hedges, a valued member of the committee, who of course has been party to the attempted scrutiny thus far of this important matter. I think, as I indicated, and as you know from participation in the committee, we hope that we'll be able to scrutinise this now in the autumn, and we hope that by then the accounts will be concluded, will be laid properly, with all the outstanding questions addressed to the satisfaction of the auditor general, and we can finally get down to handling or dealing with our role in this. The concern, of course, as indicated, is not only about the time delay, where, by November this year, we will be a year behind already, but the failure for the learning from our scrutiny of these accounts to influence the next set of annual Welsh Government accounts, which are coming down the road fast and will not be in a position to benefit from the work we have done.
I look forward to you sitting around the table with me—hopefully in the autumn—and getting our teeth into this, holding the Welsh Government to account as necessary, dependent upon what these accounts conclude, but also retrospectively seeking to influence in any way we can the accounts in the following year where these apply to the same or related matters.
Diolch, Mike Hedges, aelod gwerthfawr o'r pwyllgor, sydd wrth gwrs wedi bod yn rhan o'r ymgais i graffu ar y mater pwysig hwn hyd yma. Fel y nodais, ac fel y gwyddoch o'ch amser ar y pwyllgor, rydym yn gobeithio gallu craffu ar hyn yn yr hydref, ac rydym yn gobeithio y bydd y cyfrifon wedi’u cwblhau erbyn hynny, wedi'u gosod yn gywir, gyda'r holl gwestiynau a oedd heb eu hateb yn cael eu hateb yn briodol i'r archwilydd cyffredinol, a gallwn fynd ati o'r diwedd i gyflawni ein rôl yn hyn o beth. Fel y nodwyd, mae’r pryder, wrth gwrs, yn ymwneud nid yn unig â’r oedi, lle byddwn flwyddyn ar ei hôl hi eisoes erbyn mis Tachwedd eleni, ond anallu gwersi a ddysgwyd o’n gwaith craffu ar y cyfrifon hyn i ddylanwadu ar y set nesaf o gyfrifon blynyddol Llywodraeth Cymru, sy’n prysur agosáu, ac ni fyddant mewn sefyllfa i elwa ar y gwaith a wnaethom.
Edrychaf ymlaen at eistedd wrth y bwrdd gyda chi—yn yr hydref gobeithio—a chael ein dannedd i mewn i hyn, gan ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif yn ôl yr angen, yn dibynnu ar gasgliad y cyfrifon hyn, ond hefyd i geisio dylanwadu yn ôl-weithredol mewn unrhyw ffordd a allwn ar y cyfrifon yn y flwyddyn ganlynol lle mae'r rhain yn berthnasol i'r un materion neu faterion cysylltiedig.
Thank you for giving me the opportunity to speak on this. I've only been a Member of the Public Accounts and Public Administration Committee for a year, and it's evident to me that, sadly, a lot of double standards exist here. I seem to be calling a spade a spade today and this seems to be the theme, so I may as well continue. Publishing the annual accounts has been delayed due to a Welsh Government payout; it's a simple as that. I expressed concerns previously and said exactly the same words during a business statement right here in this Chamber on 18 January 2022 about the delay, which in my opinion has hindered the work of the public accounts committee in scrutinising and holding the Welsh Government to account.
As a country, each year, countless individuals and businesses across the UK have to legally submit their returns to HMRC and Companies House, or face a fine for the delay. No-one likes to be fined, including me and many of my constituents in south-east Wales, and I'm sure all across Wales, and quite frankly, I'm just astounded by the delay here in the Welsh Government, and by the Welsh Government's lack of embarrassment for this. I would like to pay sincere tribute to my learned colleague Mike Hedges, who, week after week, month after month, has enquired about the updates to the accounts to simply no avail. I must also praise the auditor general and his team for his patience in this matter. In a world where the public's trust in politicians is not very favourable, I'd like to ask the Chair of the committee: Mark, do you share my concern that an unnecessary continued delay can only fuel the fire in the eyes of the public towards politicians? I am truly disappointed by the Welsh devolved Government, as I expected a much higher standard of respect for deadlines being adhered to by a political institution.
My second question to you, Mark, will be: do you agree, as the Chair of the Public Accounts and Public Administration Committee, that the Welsh Government is systematically failing its Members and also the public now for the lack of transparency, professionalism, and integrity in this delay, which does not appear to have any light at the end of this very long tunnel? Thank you so much.
Diolch ichi am roi'r cyfle imi siarad am hyn. Nid wyf ond wedi bod yn Aelod o'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus ers blwyddyn, ac mae'n amlwg i mi fod llawer o safonau dwbl yn bodoli yma, gwaetha'r modd. Mae'n ymddangos fy mod yn ei dweud hi fel y mae heddiw ac mae'n ymddangos mai dyma'r thema, felly waeth i mi barhau. Mae cyhoeddi'r cyfrifon blynyddol wedi'i ohirio oherwydd taliad mawr gan Lywodraeth Cymru; mae mor syml â hynny. Mynegais bryderon yn flaenorol a dywedais yn union yr un geiriau mewn datganiad busnes yma yn y Siambr hon ar 18 Ionawr 2022 am yr oedi, sydd, yn fy marn i, wedi llesteirio gwaith y pwyllgor cyfrifon cyhoeddus yn craffu ar Lywodraeth Cymru a'i dwyn i gyfrif.
Fel gwlad, bob blwyddyn, mae'n rhaid i unigolion a busnesau di-rif ledled y DU gyflwyno eu ffurflenni'n gyfreithiol i CThEM a Thŷ'r Cwmnïau, neu wynebu dirwy am yr oedi. Nid oes neb yn hoffi cael dirwy, gan fy nghynnwys i a llawer o fy etholwyr yn y de-ddwyrain, a ledled Cymru rwy'n siŵr, ac yn gwbl onest, rwyf wedi fy syfrdanu gan yr oedi yma yn Llywodraeth Cymru, a chan ddiffyg embaras Llywodraeth Cymru am hyn. Hoffwn dalu teyrnged ddiffuant i fy nghyd-Aelod dysgedig, Mike Hedges, sydd, wythnos ar ôl wythnos, fis ar ôl mis, wedi holi'n ofer am y diweddariadau i'r cyfrifon. Rhaid imi hefyd ganmol yr archwilydd cyffredinol a'i dîm am ei amynedd gyda'r mater hwn. Mewn byd lle nad yw ymddiriedaeth y cyhoedd mewn gwleidyddion yn ffafriol iawn, hoffwn ofyn i Gadeirydd y pwyllgor: Mark, a ydych yn rhannu fy mhryder na fydd oedi parhaus diangen ond yn gwaethygu canfyddiad y cyhoedd o wleidyddion? Mae Llywodraeth ddatganoledig Cymru yn fy siomi'n fawr, gan fy mod yn disgwyl i sefydliad gwleidyddol ddangos llawer mwy o barch at derfynau amser drwy lynu wrthynt.
Fy ail gwestiwn i chi, Mark, fydd: a ydych yn cytuno, fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus, fod Llywodraeth Cymru yn siomi ei Haelodau'n systematig, a'r cyhoedd hefyd bellach, oherwydd y diffyg tryloywder, proffesiynoldeb ac uniondeb yn ystod yr oedi hwn, ac nad yw'n ymddangos y bydd unrhyw oleuni ar ben draw'r twnnel hir hwn? Diolch yn fawr iawn.
I fully agree with the first point. The second point, given that I’m speaking as Chair of a committee, perhaps I shouldn’t comment on. We'll be scrutinising these accounts in the future. But I get your general gist and the basis for your concern, because as we’ve heard, over the last five years, the accounts have been signed and laid within the statutory time frame for doing so, and this time, that statutory time frame has been breached. That is a serious matter and it’s lucky, fortunate and essential that we have committees such as the Public Accounts and Public Administration Committee keeping a weather eye on this, and an office such as Audit Wales, and the role of the Auditor General for Wales, acting impartially but essentially and tenaciously in such matters to ensure that their role is conducted in accordance with their statutory remit. So, yes, I think you’ll take that as an agreement to the first point, but perhaps a diplomatic avoidance of responding to the second. Thank you.
Cytunaf yn llwyr â'r pwynt cyntaf. Efallai na ddylwn wneud sylw ar yr ail bwynt o gofio fy mod yn siarad fel Cadeirydd pwyllgor. Byddwn yn craffu ar y cyfrifon hyn yn y dyfodol. Ond rwy'n deall eich neges gyffredinol a sail eich pryder, oherwydd fel y clywsom, dros y pum mlynedd diwethaf, mae'r cyfrifon wedi'u llofnodi a'u gosod o fewn yr amserlen statudol ar gyfer gwneud hynny, a'r tro hwn, mae'r amserlen statudol honno wedi'i thorri. Mae hwnnw'n fater difrifol ac mae'n ffodus ac yn hanfodol fod gennym bwyllgorau fel y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus yn cadw llygad ar hyn, a swyddfa fel Archwilio Cymru, a rôl Archwilydd Cyffredinol Cymru, yn gweithredu'n ddiduedd ond yn hanfodol ac yn ddygn mewn materion o'r fath i sicrhau bod eu rôl yn cael ei chyflawni'n unol â'u cylch gwaith statudol. Felly, ydw, rwy'n credu y gallwch gymryd hynny fel arwydd fy mod yn cytuno â'r pwynt cyntaf, ond fy mod efallai'n osgoi ymateb i'r ail yn ddiplomyddol. Diolch.
Diolch i Gadeirydd y pwyllgor am y datganiad.
I thank the committee Chair for that statement.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, 'Aros yn iach? Effaith yr ôl-groniad o ran amseroedd aros ar bobl yng Nghymru'. Dwi'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig. Russell George.
The next item, therefore, is the debate on the Health and Social Care Committee's report, 'Waiting well? The impact of the waiting times backlog on people in Wales'. I call on the Chair of the committee to move the motion. Russell George.
Cynnig NDM8039 Russell George
Cynnig bod y Senedd:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol: ‘Aros yn iach? Effaith yr ôl-groniad o ran amseroedd aros ar bobl yng Nghymru’, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 7 Ebrill 2022.
Motion NDM8039 Russell George
To propose that the Senedd:
Notes the Health and Social Care Committee report: 'Waiting well? The impact of the waiting times backlog on people in Wales’, laid in the Table Office on 7 April 2022.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I’m pleased this afternoon to debate the Health and Social Care Committee’s report on the impact of the waiting times backlog. I move the motion in my name.
What is important to say is that before the pandemic, people were already waiting far too long for diagnosis, care and treatment. COVID has of course made the situation worse across all specialities and all stages of patient pathways. It is frequently said that the equivalent of one in five people in Wales are on a waiting list for diagnosis or treatment. Behind those numbers are of course individuals whose daily lives and potentially those of their families, friends and carers are being affected by delayed diagnosis or care. Alongside written and oral evidence, the powerful case studies collected by the Senedd engagement team captured the experiences of people waiting for diagnosis or treatment themselves or for someone they care for, and we're grateful to everyone who was willing to share their experiences with us as a committee.
Diolch, Lywydd. Rwy'n falch y prynhawn yma ein bod yn trafod adroddiad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol ar effaith yr ôl-groniad o ran amseroedd aros. Rwy'n cyflwyno'r cynnig yn fy enw i.
Yr hyn sy'n bwysig i'w ddweud yw bod pobl eisoes yn aros yn llawer rhy hir am ddiagnosis, gofal a thriniaeth cyn y pandemig. Wrth gwrs, mae COVID wedi gwneud y sefyllfa'n waeth ar draws pob arbenigedd a phob cam o lwybrau cleifion. Dywedir yn aml fod yr hyn sy'n cyfateb i un o bob pump o bobl yng Nghymru ar restr aros am ddiagnosis neu driniaeth. Y tu ôl i'r niferoedd hynny wrth gwrs mae unigolion y mae oedi cyn cael diagnosis neu ofal yn effeithio ar eu bywydau bob dydd ac o bosibl bywydau eu teuluoedd, eu ffrindiau a'u gofalwyr. Ochr yn ochr â thystiolaeth ysgrifenedig a llafar, roedd yr astudiaethau achos pwerus a gasglwyd gan dîm ymgysylltu'r Senedd yn dangos profiadau pobl sy'n aros am ddiagnosis neu driniaeth eu hunain, neu ar gyfer rhywun y maent yn gofalu amdanynt, ac rydym yn ddiolchgar i bawb a oedd yn barod i rannu eu profiadau gyda ni fel pwyllgor.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.