Y Cyfarfod Llawn

Plenary

24/11/2021

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:29 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

Datganiad gan y Llywydd

Prynhawn da. Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda.

13:30
1. Cwestiynau i’r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol

Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Jenny Rathbone.

Anghydraddoldebau Gydol Oes

1. Beth mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau gydol oes? OQ57234

Mae ein cynllun cydraddoldeb strategol ar gyfer 2020-24 yn nodi cynlluniau i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb hirdymor, wedi'u hategu gan gynlluniau ar wahân sy'n gysylltiedig ag anabledd, rhywedd, hil a'r gymuned LHDTC+. Mae mynd i'r afael ag anghydraddoldeb hefyd yn rhywbeth sydd wedi'i ymgorffori yn ein rhaglen lywodraethu a thrwy ein dull o brif ffrydio cydraddoldebau.

Yn ddiweddar, rydym wedi cael rhai cyhoeddiadau rhagorol iawn am y ffordd y gallem fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau y mae plant yn eu hwynebu: mae darparu addysg y blynyddoedd cynnar i blant dwy oed ymlaen a phrydau ysgol am ddim i bob plentyn yn yr ysgol gynradd yn gyhoeddiadau hynod o bwysig ac edrychaf ymlaen at weithio gyda chi ar hynny.

Hoffwn ganolbwyntio ar y mis cyntaf o fywyd babi ac yn benodol ar raglen y 1,000 diwrnod cyntaf. Felly, tybed pa ddadansoddiad y gallech fod wedi'i wneud o effeithiolrwydd y 1,000 diwrnod cyntaf, o gofio ei fod yn gyfnod mor allweddol wrth sefydlu anghydraddoldebau iechyd gydol oes yn ogystal â sgiliau cyfathrebu a chanlyniadau dysgu. Yn fwyaf arbennig, rwy'n awyddus iawn i ddeall y canlyniad gorau posibl i famau beichiog a'u babi newydd, y cerrig milltir datblygiadol i blant dwy oed a chyfyngu ar brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod yn y 1,000 diwrnod cyntaf hanfodol hynny.

Diolch yn fawr, Jenny Rathbone, a diolch hefyd am ddechrau drwy gydnabod y gwir ragolygon o'n blaenau o ran mynd i'r afael â'r materion hyn drwy ymestyn y ddarpariaeth o brydau ysgol am ddim ac ehangu gofal plant, sydd, wrth gwrs, yn hanfodol er mwyn cyflawni mewn perthynas â'ch cwestiwn hollbwysig. Oherwydd, yn amlwg, mae'r blynyddoedd cynnar, yn enwedig y 1,000 diwrnod cyntaf, fel y cydnabu Iechyd Cyhoeddus Cymru, a'r gwaith y maent wedi'i wneud, gyda rhaglen gydweithredol y 1,000 diwrnod cyntaf, sydd, wrth gwrs, yn galw am weithredu gan bob partner ym mhob rhan o'r Llywodraeth—.

Nawr, yr hyn sy'n hanfodol i hynny yw'r canlyniadau gorau posibl ar gyfer pob beichiogrwydd i'r fam a'r plentyn, a chyflawni eu canlyniadau datblygiadol, fel y dywedwch, pan fyddant yn ddwy oed. Ac wrth gwrs, bydd hyn yn cael ei wella drwy ehangu gofal plant i'n plant dwy oed, ond hefyd, fel y dywedwch, bydd llai o blant yn agored i brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod yn ystod y 1,000 diwrnod cyntaf. Gwyddom fod gan Dechrau'n Deg ran hanfodol i'w chwarae mewn perthynas â'r ymyrraeth honno. Mae'n rhaid iddi ymwneud â chydweithio â'n cydweithwyr mewn llywodraeth leol, datblygu a galluogi'r plant hynny, ac yn wir, gydag ymgysylltiad rhieni, y cyfle i ddatblygu sgiliau gwybyddol, cymdeithasol ac emosiynol yn ystod plentyndod cynnar. Oherwydd bydd hynny'n cael effaith gydol oes, fel y dywedwch, o ran cyrhaeddiad addysgol, cyflogaeth ac incwm, pan fyddant yn oedolion.

Weinidog, ym mhapur ymchwil gymdeithasol Llywodraeth Cymru a gyhoeddwyd y mis diwethaf, 'Gweithredu'r Ddyletswydd Economaidd-gymdeithasol—Adolygiad o dystiolaeth am anfantais economaidd-gymdeithasol ac anghydraddoldebau canlyniadau', mae pobl sy'n cael profiad o amddifadedd economaidd-gymdeithasol yn llai tebygol o gymryd rhan mewn gweithgareddau chwaraeon, ac o ganlyniad, mae hynny'n arwain at ganlyniadau iechyd gwaeth a chyfraddau marwolaeth uwch.

Un o'r prif feysydd sydd angen gwaith yn fy marn i yw'r pocedi o amddifadedd difrifol mewn ardaloedd gwledig—dyma'r rhai sy'n cael eu hanwybyddu amlaf, ac er eu bod wedi'u hamgylchynu gan gyfoeth, maent yn brin o gyfleusterau. Felly, mae'r plant hynny'n llai tebygol o ymgymryd â chwaraeon, gan nad oes ganddynt fawr ddim mynediad at gyfleusterau os o gwbl, ac un o'r prif rwystrau yw cost teithio i gymryd rhan yn y gweithgareddau chwaraeon hyn, fel y soniais wrth Dawn Bowden y bore yma, ac roedd hi'n cytuno ac yn cydnabod hyn hefyd. Weinidog, sut rydych yn gweithio gyda'r Dirprwy Weinidog Chwaraeon, Dawn Bowden, a'r Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant, Lynne Neagle, i sicrhau mynediad cyfartal go iawn at gyfleusterau a gweithgareddau chwaraeon ym mhob rhan o Gymru? Mae cryn dipyn o arian wedi'i fuddsoddi mewn ardaloedd trefol difreintiedig ac rydym yn croesawu hynny, ond rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno ei bod yn bryd nodi a buddsoddi yn y pocedi o amddifadedd difrifol mewn rhannau gwledig o Gymru. Diolch.

Diolch, Laura Anne Jones. I ddychwelyd at y dystiolaeth sydd gennym—yr adolygiad o dystiolaeth ar gyfer y 1,000 diwrnod cyntaf—mae'r adolygiad o dystiolaeth yn dangos bod statws economaidd-gymdeithasol unigolion yn cael mwy o effaith ar ganlyniadau unigolion na mesurau ar lefel cymdogaeth. Felly, mae'n bwysig ein bod yn ystyried pob agwedd ar y mater, ond yn amlwg, fe ganolbwyntioch chi ar faterion ac anghenion a oedd yn ymwneud yn benodol â mynediad at chwaraeon a pholisi chwaraeon mewn ardaloedd gwledig. Nawr, mae hyn yn rhywbeth lle mae trechu tlodi'n ymrwymiad trawslywodraethol drwy ein rhaglen lywodraethu. Gwnaed trechu tlodi'n flaenoriaeth yn y broses o gynllunio'r gyllideb, ac mae'n rhaid ei integreiddio i'r gwaith o ddatblygu a chyflawni ein rhaglen. Byddaf yn gweithio'n agos gyda phob Gweinidog, gan gynnwys y Dirprwy Weinidog sy'n gyfrifol am bolisi chwaraeon, i sicrhau y gallwn ehangu'r cyfleoedd hynny. Mae'n hanfodol ein bod yn ystyried ac yn ymgysylltu â phobl sydd wedi cael profiad o dlodi, er mwyn deall y problemau sy'n eu hwynebu yn well. Un o'r pethau da am fy nghronfa cymorth i aelwydydd gwerth £51 miliwn a gyhoeddais yr wythnos diwethaf yw ein bod yn mynd i roi rhywfaint o arian i'r diwrnod ysgol hefyd, gan y gwyddom fod llawer o blant a phobl ifanc dan anfantais am na allant fanteisio ar rai o'r cyfleoedd y gall yr ysgol a'r diwrnod ysgol eu cynnig.

13:35

Ie, mae'n ddrwg gennyf—dyna pam y cefais syndod yno, Lywydd. [Chwerthin.]

Gwnaeth y syndod ar eich wyneb imi ailfeddwl fy mhenderfyniad, ac rwyf newydd sylweddoli fy mod wedi anghofio gofyn am y cwestiwn cyntaf, sef cwestiwn 2, Russell George. [Chwerthin.]

Sut yn y byd y gallech ddrysu rhyngof fi a Rhys ab Owen? [Chwerthin.] Diolch, Lywydd.

Diogelwch Cymunedol

2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am wella diogelwch cymunedol? OQ57222

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gadw ein cymunedau'n ddiogel. Drwy ein hymgyrchoedd Byw Heb Ofn, byddwn yn parhau i godi ymwybyddiaeth o stelcio, aflonyddu, cam-drin a thrais yn erbyn menywod ym mhob agwedd ar fywyd, gan gynnwys ar y stryd ac mewn mannau cyhoeddus eraill.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae fy nghwestiwn yn ymwneud yn benodol â materion y stryd,mae'n debyg, o ran y briffordd gyhoeddus. Yn aml, mae fy mewnflwch yn llawn o bryderon gan etholwyr ynglŷn â cherbydau'n gyrru'n rhy gyflym ar rai o'n priffyrdd a'n cefnffyrdd. Mae'n parhau i fod yn broblem gyson, ac wedi bod felly drwy gydol fy holl amser yn Aelod o'r Senedd. Yn amlwg, mae rhieni'n poeni am blant ifanc yn enwedig, ar y ffyrdd hynny, am ddiogelwch eu plant, ac mewn cymunedau penodol hefyd. Yn aml, yr hyn y mae cymunedau'n ei wneud yw cyflwyno'r atebion eu hunain, ac yn aml, maent yn gofyn am arwyddion sy'n fflachio i nodi cyflymder cerbydau. Nawr, credaf fod y rhain yn arbennig o effeithiol hefyd, gan eu bod yn ennyn rhywbeth ynoch wrth ichi agosáu at yr arwyddion hyn, yr arwydd sy'n dweud wrthych pa mor gyflym rydych yn teithio. Mae'n peri ichi ofyn, 'A wyf fi'n gyrru ar y cyflymder priodol?' Nodaf fod amrywio rhwng awdurdodau lleol ledled Cymru o ran sut y maent yn gosod rhai o'r arwyddion hyn mewn ardaloedd awdurdodau lleol ar ffyrdd y mae'r gyfarwyddiaeth briffyrdd yn gyfrifol amdanynt. Ond gwelir amrywio ar gefnffyrdd hefyd. Credaf fod canran uwch o'r arwyddion hyn mewn rhai rhannau o Gymru, yn ôl pob golwg, nag mewn rhannau eraill o Gymru. Ond beth yw eich cyngor i gymuned—ac i'r Aelodau yma—sy'n dymuno lobïo am arwydd ar gyfer eu cymuned sy'n fflachio i nodi cyflymder ar ddarn penodol o ffordd? Rwy'n derbyn bod hyn yn gyfrifoldeb i nifer o'ch cyd-Aelodau—nid eich cyfrifoldeb chi yn unig ydyw, Weinidog—ond pa drafodaethau a gawsoch gyda'ch cyd-Aelodau ar hyn?

Diolch am eich cwestiwn, Russell George. Mae hyn yn rhywbeth y mae llawer o Aelodau'r Senedd ar draws y Siambr yn ymwneud ag ef, rwy'n siŵr, mewn ymgyrchoedd diogelwch ar ffyrdd lleol—yn sicr, rwy'n ymwneud â hyn yn fy etholaeth. Mae a wnelo i raddau helaeth nid yn unig â'r awdurdod lleol,gyda'u pwerau a'u cyfrifoldebau diogelwch ar y ffyrdd, ond yr heddlu hefyd, o ran gorfodi ac ymgysylltu, â'r mentrau GanBwyll y soniwch amdanynt, lle mae trigolion a chymunedau'n gweithio i geisio cymryd y cam cyntaf, gan weithio ar y cyd â'r heddlu ac awdurdodau lleol. Ond hefyd, wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru, nid yn unig gyda'r grant diogelwch ar y ffyrdd blynyddol i awdurdodau lleol, sy'n un o gyfrifoldebau fy nghyd-Aelod, Lee Waters, fel y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, yn cydnabod bod hyn yn rhywbeth y mae angen i ni ei ystyried ar bob ochr i'r Senedd—cefnogaeth i'r trefniadau diofyn 20 mya a fydd gennym ar gyfer ardaloedd preswyl yn 2023.

Ond hoffwn ddweud mewn perthynas â fy nghyfrifoldebau i fod swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu'n chwarae rhan bwysig iawn wrth gysylltu â chymunedau, ac mae Llywodraeth Cymru nid yn unig wedi ariannu ein 500 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu yng Nghymru, ond rydym yn cynyddu eu nifer, ac roedd hynny'n rhan o ymrwymiad ein maniffesto. Rydym yn darparu 100 o swyddogion ychwanegol, gan mai swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu yw llygaid a chlustiau eu cymunedau—credaf fod pob un ohonom yn gwybod hynny—gyda'u dull ataliol o ddatrys problemau er mwyn mynd i'r afael â phroblemau yn eu hardaloedd lleol, a gwn eu bod yn arwain llawer o'r ymgyrchoedd diogelwch ar y ffyrdd hyn.

13:40

Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, rwy'n falch o weld y glasbrintiau o'r cynlluniau gweithredu ar gyfer troseddwyr benywaidd a chyfiawnder ieuenctid. Roedd adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru'n feirniadol o'r ffaith nad oedd amserlen wedi'i chytuno. Roeddwn hefyd yn falch o gael eich datganiad ysgrifenedig yn gynharach y mis hwn a grybwyllai wasanaeth Ymweld â Mam—plant yn ymweld â'u mamau yn y carchar; mae mor bwysig cadw'r cyswllt hwnnw. Fodd bynnag, rydym eisiau byw mewn gwlad lle nad oes unrhyw fam yn cael ei hanfon i'r carchar. Mae'r ffaith bod 86 y cant o'r menywod sydd yn y carchar yng Nghymru yno am droseddau di-drais yn sgandal genedlaethol, gyda llawer ohonynt yn ddioddefwyr eu hunain. Yr hyn sydd ar goll yn y glasbrintiau o hyd, Weinidog, yw'r atebolrwydd clir a'r newid gwirioneddol sydd ei angen yn y system gyfiawnder yng Nghymru. A ydych yn cytuno â mi mai'r unig ffordd effeithiol o wneud ein cymunedau'n fwy diogel yw alinio'r system gyfiawnder yn llawn ag iechyd, addysg, a thai? Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr am eich cwestiwn pwysig iawn. 

Cwestiwn pwysig iawn. Yn wir, y bore yma, bu'r Cwnsler Cyffredinol a minnau'n trafod pwysigrwydd glasbrint y strategaeth ar gyfer troseddwyr benywaidd. Mae hwn yn faes lle mae'n rhaid imi ddweud ein bod wedi gweithio'n agos gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Nid yw wedi'i ddatganoli, ond rydym yn gyfrifol, fel y dywedwch, am gynifer o'r gwasanaethau—atal ac yna cefnogi—ac mae'n rhaid bwrw ymlaen yn y dyfodol drwy alinio, alinio'r gwasanaethau hynny, a'r cyfrifoldebau, byddwn yn dweud. Felly, rwy'n falch iawn ein bod yn mynd i dreialu canolfan breswyl i fenywod yma fel opsiwn gwahanol i garchar. Rydym wedi dweud yn gwbl glir nad yw Llywodraeth Cymru o blaid carchardai menywod. Nid ydym eisiau carchar menywod yng Nghymru, ond rydym am dreialu canolfan breswyl i fenywod.

Ac rwyf wedi ymweld â menywod yn y carchar y tu allan i Gymru, gan mai dyna ble mae'n rhaid iddynt fynd, ac mae'r rhain yn fenywod sydd yn y carchar am ddedfrydau byr o ganlyniad i dlodi, o ganlyniad i drawma yn eu bywydau. Ac o'm rhan i, credaf fod adroddiad Jean Corston flynyddoedd yn ôl, efallai y byddwch yn cofio, wedi nodi'n glir iawn na ddylai menywod fod yn y carchar, yn enwedig oherwydd eu cyfrifoldeb yn gofalu am eu plant a'u teuluoedd. Felly, mae gennyf obeithion mawr mewn perthynas â'r strategaeth ar gyfer troseddwyr benywaidd, nid yn unig y ganolfan breswyl i fenywod, ond popeth y gallwn ei wneud drwy'r holl asiantaethau y mae angen iddynt ymwneud â hyn.

A gaf fi groesawu sylwadau agoriadol y Gweinidog mewn ymateb i gwestiwn Russell ar drais yn erbyn menywod, ac yn enwedig, a hithau'n Wythnos Rhuban Gwyn, yr angen i ddynion hefyd godi llais yn erbyn trais yn erbyn menywod—rwy'n siŵr ei fod yn rhywbeth y bydd holl Aelodau'r Senedd yma yn awyddus i'w wneud—a chymeradwyo'r gwaith a wnaed gan ymgyrchwyr ar y tu allan, ond hefyd, o fewn y Senedd, gan ein cyd-Aelod, Joyce Watson, ar sail drawsbleidiol?

Ond Weinidog, a gaf fi groesawu'r buddsoddiad sy'n cael ei wneud mewn swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu? Mae Llywodraeth Cymru bellach yn darparu dros £22 miliwn, gyda'r £3.7 miliwn cyntaf wedi'i ddyrannu wrth symud ymlaen yn nhymor y Senedd hon. Ond maent wedi'i chael hi'n anodd ymgysylltu â grwpiau, oherwydd COVID wrth gwrs. Nid ydynt wedi gallu eu cyrraedd, ac fel y sonioch chi, bod yn llygaid a chlustiau yw'r hyn y maent yn dda am ei wneud, drwy fod allan yn y gymuned. Felly, a wnewch chi gysylltu â'n prif gwnstabliaid heddlu, a chydag Alun Michael yn ne Cymru, ac eraill, er mwyn sicrhau eu bod yn ôl yn y gymuned, yn gwneud yr hyn y maent yn ei wneud yn dda iawn, sef ymgysylltu â'r gymuned ac atal pethau rhag mynd allan o reolaeth ar y cam cynnar iawn hwnnw?

Diolch yn fawr, Huw Irranca-Davies. A gaf fi ddweud bod yr wylnos a gynhaliwyd gennym nos Lun, a drefnwyd gan Joyce Watson, wrth gwrs, ac mae hi wedi bod yn ei threfnu flwyddyn ar ôl blwyddyn, gyda Ffederasiwn Cenedlaethol Sefydliadau'r Merched, yn bwysig dros ben? Sefydliad y Merched oedd yn arwain, fel y gwnaethant yn y grŵp trawsbleidiol—y grŵp rhanddeiliaid—yn gynharach yn y dydd. Hoffwn achub ar y cyfle i ddweud bod nifer o'r heddlu hefyd yn bresennol, a chadetiaid Heddlu Gwent, asiantaethau arbenigol, a chafwyd cyfraniad grymus iawn gan rywun a oedd wedi goroesi trais gwrywaidd parhaus am flynyddoedd lawer, gan effeithio arni hi a'i phlant.

A gaf fi ddiolch hefyd i'r Aelodau trawsbleidiol a siaradodd? Credaf ei bod yn werth rhoi eiliad i ddiolch iddynt. Diolch i James Evans o Frycheiniog a Sir Faesyfed, a siaradodd yn dda iawn, diolch i Rhun ap Iorwerth, sydd bob amser yn siarad yn y gwylnosau hyn, diolch i Jack Sargeant hefyd, a diolch i Jane Dodds. Mae'n wych fod llawer ohonoch yma heddiw i ddweud pa mor bwerus y gallwn fod pan ddown at ein gilydd. Dywedodd pob un ohonom fod hyn yn rhywbeth y credaf fod y Senedd gyfan wedi ymrwymo iddo, gan nad yw Cymru am gadw'n dawel mewn perthynas â thrais a cham-drin. Hefyd, byddwn yn sicrhau ein bod yn hyrwyddo recriwtio llysgenhadon gwrywaidd, dynion a bechgyn, gan fod ganddynt rôl mor hanfodol i'w chwarae yn datgan yn glir fod trais yn erbyn menywod yn annerbyniol, a dywedodd pob un ohonoch hynny nos Lun.

Ond rwy'n derbyn y pwyntiau cadarnhaol hynny, Huw Irranca-Davies, am swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu. Mae'n hanfodol bwysig ein bod yn cynyddu'r cyllid i'r maes hwn. Maent wedi chwarae rôl mor bwysig yn ystod y pandemig a hwy yw wyneb plismona ar ein strydoedd. Rwy'n cadeirio cyfarfod y bwrdd plismona a phartneriaeth ar 2 Rhagfyr. A dweud y gwir, yn y cyfarfod hwnnw, byddwn yn trafod camddefnyddio sylweddau a chasineb at fenywod, sy'n allweddol. Mae'r rhain yn bwyntiau hanfodol y mae'r comisiynwyr heddlu a throseddu a'r prif swyddogion, y prif gwnstabliaid, yn awyddus i'w trafod. Maent yn rhoi'r mater ar yr agenda. Byddaf yn siarad am rôl hanfodol swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu.

13:45
Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr yn gyntaf, Joel James. 

Diolch yn fawr, Lywydd. Fel y gwyddoch, Weinidog, drwy gydol y pandemig presennol, mae sgamwyr creulon wedi bod yn targedu pobl agored i niwed drwy anfon negeseuon testun yn honni eu bod yn cynrychioli’r Post Brenhinol. Yn y sgamiau hyn, anfonwyd negeseuon testun ffug, a ymddangosai fel pe baent yn dod oddi wrth y Post Brenhinol, yn rhoi gwybod i'r bobl y maent yn ceisio'u twyllo fod parsel neu lythyr yn aros i gael ei ddosbarthu iddynt, ond bod angen talu ffi weinyddol fach cyn y gellir gwneud hyn. Yn y pen draw, mae'r negeseuon hyn, a elwir yn negeseuon SMS-rwydo, yn casglu ac yn dwyn manylion personol y bobl sy'n cael eu twyllo, ac mewn rhai achosion, mae pobl wedi colli miloedd o bunnoedd o'u cyfrifon banc. Dangosodd adroddiad gan Which? ym mis Mehefin eleni fod 61 y cant o’r bobl a holwyd wedi cael y negeseuon SMS-rwydo hyn a oedd naill ai’n honni eu bod yn dod oddi wrth y Post Brenhinol neu gwmni dosbarthu arall. Y sgamiau yr adroddir amdanynt amlaf i wasanaeth rhannu sgamiau Which? yw negeseuon testun ffug sy'n honni eu bod yn dod oddi wrth y Post Brenhinol. Mae'n bryder fod rhai dioddefwyr hefyd yn derbyn galwadau ffôn dilynol gan y sgamwyr hyn, sydd weithiau o natur ymosodol, i geisio eu darbwyllo i anfon mwy fyth o arian. Yn ffodus, mae cyfraddau llwyddiant y sgamiau hyn yn gymharol isel, gyda phedwar o bob pump o bobl a holwyd yn sylweddoli bod y negeseuon hyn yn rhai ffug. Fodd bynnag, i'r rheini sy'n cael eu dal, gall yr effaith ariannol ac emosiynol fod yn ddinistriol. A all y Gweinidog nodi pa sgyrsiau y mae wedi'u cael gyda'r Post Brenhinol ynglŷn â'r negeseuon ffug hyn, ac a ydynt wedi cytuno ar flaengynllun gweithredu ai peidio? Diolch.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae'n sicr yn sôn am ffenomen annifyr iawn. Bydd pob un ohonom yn adnabod rhywun sydd efallai wedi cysylltu â ni yn ein hetholaethau i godi pryderon nid yn unig am sgamiau o'r natur hon, ond sgamiau eraill, a dyna pam fod pob un ohonom yn Llywodraeth Cymru yn mynd ati'n weithredol i gefnogi ymgyrchoedd ymwybyddiaeth o sgamiau. Rwyf i fod i gyfarfod â'r Post Brenhinol yn yr ychydig wythnosau nesaf, a byddaf yn sicrhau bod hynny ar yr agenda hefyd yn y cyfarfod hwnnw. Ac rwy'n fwy na pharod i adrodd yn ôl i'r Aelodau ar hynny.FootnoteLink

Diolch, Ddirprwy Weinidog, a diolch am achub y blaen gyda hynny a chyfarfod â'r Post Brenhinol ynglŷn â'r mater.

Fel y gwyddoch, mae ymchwiliad diweddar gan bapur newydd cenedlaethol wedi dangos bod gyrwyr cerbydau nwyddau trwm y Post Brenhinol wedi bod yn cofnodi hawliadau goramser ffug, gan gytuno'n rheolaidd i shifftiau goramser pell a phroffidiol o hir ar benwythnosau a gwyliau banc. Fodd bynnag, honnir bod y gyrwyr hyn wedyn yn ymgymryd â dyletswyddau ysgafnach a llawer byrrach, sy'n cynnwys tasgau gweinyddol yn y swyddfa yn unig, gan adael i staff asiantaeth gyflawni siwrneiau hirach. Yn ôl y papur newydd, mae’n ymddangos bod yr arfer hwn wedi bod yn digwydd ers peth amser, ac mae rhai o weithwyr y Post Brenhinol wedi bod yn ffugio eu taflenni amser a’u horiau gwaith ers ymhell dros ddau ddegawd, gan ganiatáu i rai ohonynt ennill dwywaith eu cyflog blynyddol. Mae gweithwyr yn sawl un o swyddfeydd y Post Brenhinol wedi tynnu sylw at ba mor gyffredin yw'r arfer hwn, a'r ffaith hefyd fod goramser yn aml yn cael ei dalu cyn iddo gychwyn er mwyn osgoi honiadau o dwyll. Fel y Dirprwy Weinidog sydd â'r prif gyfrifoldeb am faterion yn ymwneud â Swyddfa'r Post a'r Post Brenhinol yng Nghymru, pa gamau rydych wedi'u cymryd i ymchwilio i'r honiadau hyn a mynd i'r afael â hwy?

13:50

Lywydd, rwyf bob amser yn cymryd yr hyn rydym yn ei ddarllen yn y papurau newydd gyda phinsiad mawr o halen, ac nid fy lle i yw gwneud sylwadau ar arfer honedig o'r fath. Mae'n sicr yn rhywbeth y byddem yn ei godi mewn partneriaeth gymdeithasol gyda'r cyflogwyr a chyda'r undebau llafur, ond ni fyddai'n briodol imi wneud sylwadau ar hynny heb wybod y manylion.

Diolch. Rwy'n gwerthfawrogi eich sylwadau, a byddwn yn eich annog i ymchwilio ymhellach i hyn a chael mwy o fanylion felly, oherwydd os caiff yr honiadau eu profi, credaf ei fod yn fater difrifol y mae angen ymchwilio iddo.

Fel rhywun sydd, heb os, yn darllen The Socialist, corn siarad y Blaid Sosialaidd, a elwid gynt yn Militant, byddech wedi bod â diddordeb mewn erthygl am weithiwr post yn Llanelli a ddiswyddwyd am chwythu'r chwiban wrth dîm ymchwiliadau mewnol y Post Brenhinol ynglŷn â sgam oriau gwaith ffug a oedd yn debyg iawn i'r un a ddisgrifiwyd yn fy nghwestiwn blaenorol. Yn ôl pob tebyg, yn ôl yr unigolyn hwn, mae uwch reolwyr wedi bod yn talu goramser nad ydynt wedi'i weithio i staff dosbarthu er mwyn ffugio eu rhagolygon cyllidebol ac i ddadlau dros gyllidebau adrannol uwch dros fisoedd yr haf.

Yn ôl adroddiadau, diben y twyll oedd caniatáu i depos gronni arian wrth gefn a fyddai wedyn yn cael ei wario yn ystod y tymhorau brig, gyda rheolwyr yn dadlau ei fod yn caniatáu iddynt reoli unrhyw ymchwydd yn niferoedd parseli yn well. Honnir bod y chwythwr chwiban wedi cael ei orchymyn gan eu rheolwyr i dalu staff yn dwyllodrus am oramser nad oeddent wedi'i weithio, a diswyddwyd y chwythwr chwiban wedi hynny ar ôl i archwiliad mewnol ddarganfod eu bod wedi rhoi gwybod i'r tîm ymchwiliadau mewnol am y gweithgaredd.

Diolch byth, ar ôl streic a drefnwyd gan Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu, mae'r unigolyn dan sylw bellach wedi cael ei swydd yn ôl. Ond Weinidog, mae hyn yn ein cymell i ofyn sawl cwestiwn hanfodol a sylfaenol. Yn gyntaf, o gofio bod polisïau chwythu'r chwiban yn cael eu rhoi ar waith i ddiogelu pobl, pam y cafodd enw'r unigolyn dan sylw ei ddatgelu fel y gellid ei ddiswyddo? Yn ail, o ystyried bod yr arfer hwn i'w weld yn eithaf cyffredin, pam nad aeth Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu i'r afael â'r mater hyd nes ar ôl i'r unigolyn gael ei ddiswyddo? Mae'n sicr y byddent wedi gwybod am yr arferion hyn ac wedi mynd ati'n weithredol i'w gwrthwynebu. Ac yn drydydd ac yn olaf, pa sicrwydd sydd gennym nad yw'r gweithgarwch twyllodrus hwn yn digwydd mwyach yn nepos y Post Brenhinol ledled Cymru?

Lywydd, mae angen imi gyfeirio'r Aelod at fy ateb cynharach—nad yw'n briodol imi wneud sylwadau ar faterion unigol heb ystyried a bod yn gwbl ymwybodol o'r manylion ynglŷn â hynny. Ond er mai fi sy'n bennaf gyfrifol yn Llywodraeth Cymru am faterion sy'n ymwneud â'r Swyddfa’r Post a’r Post Brenhinol, hoffwn fachu ar y cyfle, efallai, i atgoffa’r Aelod nad ydynt wedi’u datganoli.

Diolch, Lywydd. Fel y clywsom, yfory fydd Diwrnod Rhuban Gwyn eleni, y Diwrnod Rhyngwladol ar Ddiddymu Trais yn erbyn Menywod a dyddiad lansio 16 diwrnod o weithredu gyda'r bwriad o atal a diddymu trais yn erbyn menywod a merched ledled y byd, drwy alw am weithredu byd-eang i gynyddu ymwybyddiaeth, hyrwyddo eiriolaeth a chreu cyfleoedd i drafod heriau ac atebion.

Ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod yn 2018, ymrwymodd y Llywodraeth hon i sicrhau mai Cymru yw'r lle mwyaf diogel yn Ewrop i fenywod. Ers hynny, amheuir bod o leiaf 23 o fenywod wedi cael eu lladd yn sgil trais gan ddynion. Mae hyn yn drasiedi, ac ni all pethau newid hyd nes y caiff gwasanaethau i atal trais a chefnogi goroeswyr adnoddau llawn i ddiwallu'r angen cynyddol. Rydym wedi gweld y ffigurau a gyhoeddwyd heddiw gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol, sy'n dangos cynnydd ledled Cymru a Lloegr yn nifer y troseddau sy'n gysylltiedig â cham-drin domestig.

Yn ddiweddar, cyhoeddodd Cymorth i Fenywod Cymru adroddiad 'Cyflwr y Sector', ac mae'n datgelu, o gymharu â'r flwyddyn ariannol ddiwethaf, y gwelwyd cynnydd o 22 y cant yn nifer y goroeswyr na ellid eu cynnig lloches iddynt oherwydd diffyg capasiti neu adnoddau. Golyga hyn fod o leiaf 692 o oroeswyr heb gael y cymorth roeddent ei angen. Mae'r adroddiad yn nodi'r camau angenrheidiol ar gyfer datblygu model mwy cynaliadwy ar gyfer y sector, gan dynnu sylw at y ffaith bod y cyllid cyfredol yn ddigon i dalu am y dyletswyddau presennol yn unig ac nad oes unrhyw arian dros ben ar gyfer argyfyngau a'r cynnydd disgwyliedig mewn capasiti fel yr hyn a welsom drwy gydol y pandemig, neu'r angen i fod yn hyblyg wrth gynnig cymorth, neu ffocws gwell ar atal ac ymyrraeth gynnar.

Gyda'r strategaeth a'r cynllun gweithredu newydd ar gyfer trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn cael eu datblygu, a chyda golwg gliriach yn awr ar sefyllfa gyllidebol Cymru dros y tair blynedd nesaf ar ôl adolygiad o wariant y DU, nawr yw'r cyfle perffaith i gyflawni'r ymrwymiadau hyn. A all y Gweinidog gadarnhau pa gamau sydd ar y gweill mewn perthynas â diogelwch a chynaliadwyedd i oroeswyr yng Nghymru? Diolch.

Diolch yn fawr, Sioned Williams. Mae hwn yn gwestiwn dilynol pwysig iawn wedi'r cwestiynau a'r drafodaeth gynharach y prynhawn yma yng nghwestiynau llafar y Senedd i mi. Mae'n amlwg yn gywilyddus ein bod yn dal i fod yn y sefyllfa hon, lle rydym yn gwybod bod trais yn erbyn menywod ar gynnydd, a'r ffaith bod gennym gynnydd syfrdanol—cawsom yr ystadegyn gennych—o 22 y cant.

Y goroeswyr yw'r rhai rydym yn edrych arnynt yn awr, yn enwedig i helpu i'n llywio ar y ffordd ymlaen, gyda'n hasiantaethau arbenigol. Felly, yr hyn sy'n allweddol i Cymorth i Fenywod Cymru, BAWSO a'r sefydliadau a oedd gyda ni nos Lun yn yr wylnos yw sut rydym yn datblygu pum mlynedd nesaf ein strategaeth genedlaethol ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Rydym yn ei ddatblygu gyda'r heddlu wrth gwrs, y sector arbenigol a goroeswyr, a byddaf yn gwneud datganiad cyn diwedd y tymor hwn ar yr ymgynghoriad rydym yn ei gynnal ar y strategaeth ddrafft ar gyfer y pum mlynedd nesaf.

Ond mae'r ffordd rydym yn cefnogi'r gwasanaethau hynny i'w galluogi i ymdopi â'r her a'r anghenion, fel y dywedwch, yn hanfodol bwysig. Felly, y gyllideb refeniw ar gyfer trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol eleni yw £6.825 miliwn, ac mae hynny'n cynnwys cyllid afreolaidd o £1.575 miliwn, ac mae'n gynnydd o £1.575 miliwn ar y flwyddyn flaenorol. Mae hynny wedi helpu sefydliadau trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol i ateb y galw cynyddol a nodwyd gennych, wrth gwrs, o ganlyniad i bandemig COVID-19. Ond rydym hefyd wedi sicrhau cynnydd o 4 y cant yn y dyraniad i sefydliadau'r trydydd sector.

Yr hyn sydd wedi bod yn bwysig iawn yw ein bod wedi edrych ar gynaliadwyedd cyllid ac wedi dod â'r holl wasanaethau arbenigol ynghyd i'n helpu i symud ymlaen yn y ffordd rydych chi, yn gwbl briodol, wedi galw arnom i'w wneud. Credaf ei bod yn bwysig cydnabod bod hyn yn rhywbeth lle mae pob sefydliad yn gweithio gyda'u hawdurdodau lleol yn lleol ac yn rhanbarthol, ond hefyd gyda'r comisiynwyr heddlu a throseddu, sy'n gyfrifol am gryn dipyn o arian arloesi. Ac mae'n cynnwys cyllid cyfalaf yn ogystal â chyllid refeniw i gryfhau'r seilwaith trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol.

13:55

Diolch, Weinidog. Dylai'r ddyletswydd addysg cydberthynas a rhywioldeb yn y cwricwlwm newydd ddarparu addysg o ansawdd uchel yn unol â dull addysg gyfan o ddod â thrais yn erbyn menywod a merched i ben. Felly, all y Gweinidog amlinellu sut y bydd y cwricwlwm newydd yn cynorthwyo gyda'r nod o ddod â thrais yn erbyn menywod a merched i ben? Diolch.

Mae hyn hefyd yn hanfodol bwysig, gan gydnabod bod mynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn gyfrifoldeb trawslywodraethol. Rwy'n gweithio'n agos iawn gyda fy nghyd-Aelod, Jeremy Miles, ar ddiogelu pobl ifanc, ond rwyf hefyd yn cydnabod bod y cwricwlwm newydd yn rhoi cyfle gwych i fynd i'r afael â hyn. Credaf ei fod yn rhywbeth lle mae'n rhaid inni gydnabod hefyd ein bod wedi cael gwybodaeth syfrdanol yn ddiweddar oddi ar wefan Everyone's Invited am aflonyddu rhywiol mewn ysgolion, ac mae'n rhywbeth y mae'r Gweinidog addysg a minnau'n cydweithio arno, gan gydnabod bod hyn yn rhywbeth y mae'n rhaid inni fynd i'r afael ag ef drwy'r elfen addysg cydberthynas a rhywioldeb yng nghwricwlwm newydd Cymru. Mae hynny'n mynd i fod yn statudol. Mae'n hanfodol nad yw'n rhan ddewisol o'r cwricwlwm, a bydd yn canolbwyntio ar ddatblygu perthnasoedd iach o'r blynyddoedd cynnar ymlaen. Ond hefyd, gwnaed gwaith parhaus pwysig iawn eisoes gyda phrosiect Sbectrwm mewn ysgolion, sy'n cael y math hwnnw o effaith. Rwyf wedi siarad â phrif gwnstabliaid yr heddlu yn ogystal â chomisiynwyr heddlu a throseddu ynglŷn â sut y gallwn ddefnyddio eu rhaglen ysgolion i fynd i'r afael â'r materion hyn hefyd.

Diolch. Rwy'n siŵr bod y Gweinidog yn cofio'r dystiolaeth bwerus a gawsom, a'r pwyntiau pwysig a wnaed yma yn y Siambr yn ddiweddar, yn y ddadl a gynhaliwyd ar atal sbeicio. Yn dilyn y bleidlais gadarnhaol o blaid y cynnig, yn benodol mewn perthynas â chefnogi mentrau sy'n mynd ati'n weithredol i herio agweddau diwylliannol sy'n caniatáu i aflonyddu ac ymosod rhywiol ddigwydd, pa gynnydd a wnaed, a beth yw'r camau nesaf i'r Llywodraeth, ar gynhyrchu strategaeth gynhwysfawr ar atal ymosodiadau ac aflonyddu rhywiol yn economi'r nos yng Nghymru, a cheisio eglurder gan Lywodraeth y DU ar eu cynlluniau i ddosbarthu casineb at fenywod fel trosedd gasineb? Diolch.

Diolch am y cwestiwn hwnnw hefyd, gan inni gael dadl bwerus iawn yma ynglŷn â sbeicio, a chredaf mai'r hyn a ddywedais yn y ddadl honno yw bod rôl ddifrifol iawn gan yr heddlu mewn ymateb i sbeicio—mae ganddynt rôl allweddol—a'r holl heddluoedd yng Nghymru, yn ogystal â'r comisiynwyr heddlu a throseddu, a'u bod yn cofnodi digwyddiadau a darparu hyfforddiant ychwanegol ac yn sicrhau ymateb cadarn er mwyn dwyn cyflawnwyr i gyfrif. Credaf fod cyfrifoldebau gan lywodraeth leol ac iechyd hefyd er mwyn sicrhau ymateb cydgysylltiedig a chydlynol. Nawr, dyma rydym yn gweithio arno gyda'r strategaeth newydd hon ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, gan fod yn rhaid inni ganolbwyntio ar drais yn y cartref, ond rydym bellach yn ymestyn hynny i fannau cyhoeddus, ac yn cynnwys economi'r nos.

Rwyf eisoes wedi crybwyll y ffaith, a chredaf fod y Prif Weinidog wedi dweud hyn ddoe, fod mynd i'r afael â chasineb at fenywod yn bwnc a fydd yn cael ei drafod yn uniongyrchol yng nghyfarfod nesaf y bwrdd partneriaeth plismona a bod rhai arferion da mewn mannau eraill y gallwn ddysgu ohonynt o ran sut y mae heddluoedd yn mynd i’r afael â hyn, ond hefyd adolygiad Comisiwn y Gyfraith a chydnabod casineb at fenywod fel trosedd. Yr hyn y gofynnwn amdano yw ein bod yn cael canlyniad yr adolygiad hwnnw cyn gynted â phosibl. Mae'n rhaid inni gydnabod bod hon yn drosedd gasineb, a chasineb at fenywod, ac yna rydym am i Lywodraeth y DU weithredu gyda deddfwriaeth, ac rwy'n gobeithio y bydd pob un o'n cyd-Aelodau'n cefnogi honno pan ddaw.

14:00
Y Cyflog Byw Go Iawn

3. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i gyflwyno'r cyflog byw go iawn ledled Cymru? OQ57240

Rydym yn defnyddio ein holl ddylanwad i wella lefelau mabwysiadu'r cyflog byw go iawn, gan gynnwys arwain drwy esiampl ein hunain fel cyflogwr cyflog byw go iawn, datblygu ein hymrwymiad i'r cyflog byw go iawn mewn gofal cymdeithasol, ac annog cyflogwyr i fynd ati i archwilio manteision y cyflog byw go iawn.

Diolch am hynny, Weinidog, ac roeddwn yn falch o weld cyhoeddiad y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf am y cyflog byw go iawn newydd yng Nghymru—y cyhoeddiad hwnnw ar ugeinfed pen-blwydd sefydlu'r mudiad cyflog byw. Yn ôl y Living Wage Foundation, mae 360 o gyflogwyr cyflog byw achrededig yng Nghymru bellach. Felly, mae'n dda gweld cynnydd, ond wrth gwrs mae'r hyn sy'n ffurfio cyflogaeth deg yn ehangach na'r cyflog ei hun. Felly, rwy'n bryderus iawn o glywed bod etholwyr i mi wedi profi agweddau eraill ar driniaeth annheg a gwael yn y gwaith, megis tactegau diswyddo ac ailgyflogi, gan gynnwys pobl sydd wedi gweithio i'r cyflogwr dan sylw ers cryn dipyn o amser, ers nifer o flynyddoedd, wedi gweithio'n ffyddlon i'r cyflogwr hwnnw, ac mae'n ymddangos nad oes llawer y gallant ei wneud pan fyddant yn dioddef o ganlyniad i'r arfer didostur hwn. Felly, tybed, Weinidog, a allech chi amlinellu pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd, wrth hyrwyddo'r cyflog byw go iawn, i annog a hyrwyddo agweddau eraill ar waith teg yng Nghymru hefyd?

Diolch i John Griffiths am ei gwestiwn dilynol, ac rydych yn llygad eich lle fod y cyflog byw yn bwysig ac yn allweddol, ond dylid bob amser ei ystyried yn llinell sylfaen yn hytrach na meincnod, ac mae'r pethau eraill a restrwyd gennych ynghylch telerau ac amodau, diogelwch cyflogaeth a chamu ymlaen yn eithriadol o bwysig hefyd. Mae defnyddio'r bygythiad o ddiswyddo—rydym wedi clywed am gyflogwyr yn diswyddo ac yn ailgyflogi i osgoi telerau ac amodau y cytunwyd arnynt yn ddidwyll—yn enghraifft o gamddefnyddio pŵer cyflogwr, ac rydym yn glir nad yw arferion diswyddo ac ailgyflogi yn gyson â'n gwerthoedd yma yn Llywodraeth Cymru o waith teg a phartneriaeth gymdeithasol. Felly, ochr yn ochr â'r gwaith rydym yn ei wneud i chwalu rhai o'r rhwystrau y gallai rhai cyflogwyr eu hwynebu o ran symud tuag at fabwysiadu cyflog byw ac achredu cyflog byw, mae hefyd yn ymwneud â sut y gallwn ddefnyddio'r holl fecanweithiau hynny yn ein dull partneriaeth gymdeithasol a gwaith teg o wella llesiant pobl mewn gwaith ond hefyd i ddangos y manteision i'r gweithlu o ddefnyddio'r holl ysgogiadau hynny sydd gennym drwy gaffael a thrwy gyllid grant hefyd.

Prynhawn da, Weinidog. Weinidog, hoffai fy etholwyr weld Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio ar hybu economi Cymru a denu busnesau a fydd yn talu mwy na'r isafswm cyflog. Bydd Lidl yn awr yn talu £10.10c yr awr i weithwyr siop—ymhell uwchlaw'r cyflog byw go iawn. Weinidog, mae enillion wythnosol cyfartalog yng Nghymru yn llawer is na gwledydd a rhanbarthau eraill y DU. Beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau nad yw Cymru yn aros ar waelod y tabl enillion, a beth rydych yn ei wneud i ddenu busnesau sy'n talu cyflogau o ansawdd da i leoedd fel y Rhyl yn fy etholaeth, un o rannau tlotaf y DU?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn a'i ddiddordeb yn y maes hwn? Gwyddom ei bod yn bwysig i bob un ohonom, ac mae talu'r cyflog byw go iawn—. [Torri ar draws.] Dyna'r heclo rhyfeddaf i mi ei gael yma hyd yma. [Chwerthin.] Nid yw talu'r cyflog byw go iawn, mewn gwirionedd, yn ymwneud yn unig â sicrhau buddion i'r unigolyn; mae'n sicrhau manteision i'r cyflogwyr hynny hefyd, oherwydd rydych yn fwy tebygol o gael gweithlu mwy cynaliadwy ac o gynyddu cynhyrchiant. Felly, rydym yn gweithio drwy ein contractau economaidd, drwy ein gwaith partneriaeth gymdeithasol, gan weithio gyda chynrychiolwyr o'r sector preifat a'r sector cyhoeddus i weld sut y gallwn fabwysiadu'r dull sectoraidd hwnnw yn ogystal â chreu cynaliadwyedd mewn lleoedd fel y Rhyl, ac rwy'n adnabod y Rhyl yn dda iawn fy hun, ar ôl tyfu i fyny i lawr y ffordd. Yn wir, swydd gyntaf fy nhad oedd gweithio yn y ffair yn y Rhyl, pan oedd yn dal i fod yno. [Chwerthin.] Ond rwy'n credu bod sectorau fel lletygarwch a manwerthu yn allweddol, felly er nad oes gennym gyfrifoldeb dros hawliau cyflogaeth yma yng Nghymru—maent yn dal i fod wedi'u cadw'n ôl i Lywodraeth y DU at ei gilydd—ond yr hyn y gallwn ei wneud o ran dull gweithredu ar draws sectorau cyfan i greu gwaith teg, nid yn unig mewn meysydd fel gofal cymdeithasol ond mewn lletygarwch a manwerthu hefyd.

14:05
Gwneud Cymru'n Genedl Noddfa

4. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wneud Cymru'n genedl noddfa i ffoaduriaid a cheiswyr lloches? OQ57217

Rydym yn parhau i wneud cynnydd tuag at ein gweledigaeth o wneud Cymru'n genedl noddfa. Ac er gwaethaf y pandemig, rydym wedi parhau i weithredu camau ein cynllun 'Cenedl Noddfa' a chefnogi ceiswyr lloches i integreiddio â chymunedau Cymru o'r diwrnod y maent yn cyrraedd.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Cyfarfûm yn ddiweddar ag Addysg Oedolion Cymru a ddywedodd wrthyf am y rhwystrau y gall ceiswyr lloches eu hwynebu wrth geisio manteisio ar gyfleoedd addysg, megis gallu fforddio trafnidiaeth gyhoeddus neu gael gafael ar ofal plant. Gwn fod un cam gweithredu yng nghynllun 'Cenedl Noddfa' yn ymrwymo i weithio tuag at newidiadau i'r lwfans cynhaliaeth addysg a'r gronfa ariannol wrth gefn i wneud ceiswyr lloches yn gymwys, a gall hyn ddileu'r rhwystrau hynny. Felly, a allwch chi ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith hwn os gwelwch yn dda?

Diolch i Vikki Howells am y cwestiwn hwnnw, ac rydych wedi nodi ymrwymiad yng nghynllun 'Cenedl Noddfa'. Nid yw'r ymrwymiad hwnnw wedi newid. Rydym wedi cael amgylchiadau heriol gyda'r pandemig, sydd wedi arwain at oedi wrth symud ymlaen gyda hynny, ond rydym yn mynd i dreialu cynllun newydd yn y flwyddyn newydd a fydd yn darparu'r un lefel o gymorth o'r lwfans cynhaliaeth addysg a'r gronfa ariannol wrth gefn i geiswyr lloches ifanc. Felly, rydym yn bwriadu bwrw ymlaen â'r cynllun peilot hwn yn y flwyddyn newydd, a'i gyflwyno yn 2022, ond yn y cyfamser, yn fy nghyhoeddiad am y gronfa gymorth i aelwydydd gwerth £51 miliwn yr wythnos diwethaf, rwy'n falch ein bod yn dechrau ar gynllun peilot trafnidiaeth gyhoeddus am bris gostyngol tymor byr i geiswyr lloches, a dylai hynny helpu i leddfu heriau gyda chael mynediad at gyfleoedd addysg yn y tymor academaidd nesaf.

Roeddwn yn falch o noddi a siarad yn ail ddigwyddiad Noddfa yn y Senedd gyda chynghrair ffoaduriaid Cymru bum mlynedd yn ôl yn awr, ond fel y dywedais yma ym mis Ionawr 2019, mae integreiddio'n allweddol i wneud Cymru'n genedl noddfa, gan nodi, oni allwn chwalu rhwystrau dealltwriaeth gartref, ni waeth pa mor dda rydym yn ceisio integreiddio ein cymdogion newydd, bydd y rhwystrau hynny'n parhau, felly mae'n broses ddwyffordd yn sicr. Mae mudwyr o Dde Asia i'r DU wedi dod am wahanol resymau, gan gynnwys y rhai sy'n dianc rhag rhyfel cartref neu fudo gorfodol. Fel llywydd Rhwydweithio dros Ymwybyddiaeth Fyd-eang o Integreiddio Amlddiwylliannol (NWAMI), siaradais yn eu dathliad o Fis Treftadaeth De Asia yr haf hwn. Wedi'i lansio yn Nhŷ'r Cyffredin ym mis Gorffennaf 2019, nod Mis Treftadaeth De Asia, 18 Gorffennaf i 17 Awst bob blwyddyn, yw codi ymwybyddiaeth o broffil hanes treftadaeth Prydain-De Asia yn y DU, a helpu i wella cydlyniant cymdeithasol ledled y DU a'i gwledydd. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi mentrau o'r fath yng Nghymru?

Diolch yn fawr iawn, Mark Isherwood. Credaf fod eich cefnogaeth a'ch ymwneud wedi bod yn gryf drwy'r blynyddoedd yn hyrwyddo a chyflawni 'Cenedl Noddfa', a hoffwn sôn fy mod i wedi mynychu digwyddiad nos Sadwrn gyda'ch cyd-Aelod, Natasha Asghar, i lansio cymdeithas treftadaeth De Asia yng Nghymru. Roedd hwnnw'n ddigwyddiad pwerus, a ganolbwyntiai ar lawer o'r pwyntiau rydych wedi'u gwneud. Ond credaf fod y ffordd rydym wedi ymateb yng Nghymru i anghenion y ffoaduriaid o Affganistan, a drafodwyd gennym nos Sadwrn, wedi bod yn enghraifft hollbwysig o'r ffordd rydym wedi cefnogi ffoaduriaid sy'n symud i Gymru. Ac mae dull Tîm Cymru, sy'n cynnwys yr Urdd a chymunedau a'r awdurdodau lleol hefyd—mae pob awdurdod lleol yng Nghymru wedi cytuno i gefnogi'r ffoaduriaid sy'n dod o Affganistan, a ffoaduriaid a cheiswyr lloches o ar draws y wlad sy'n dod i Gymru hefyd yn wir. Mae'n rhaid imi ddweud bod gennym bryderon ynghylch materion capasiti'r Swyddfa Gartref o ran y ffyrdd rydym yn cefnogi ffoaduriaid o Affganistan yn enwedig, sy'n symud i Gymru. Hefyd, mae gennym bryderon am y cynllun trosglwyddo cenedlaethol yn ogystal, ond gwn fod hwn yn rhywbeth lle byddwn yn gweithio i gefnogi plant ar eu pen eu hunain sy'n ceisio lloches yn enwedig; mae mor bwysig ein bod yn eu croesawu i Gymru yn y modd y maent ei angen ac yn ei haeddu.

14:10

Prynhawn da, Weinidog, a diolch yn fawr iawn i Vikki hefyd am y cwestiwn hwn. Fel y dywedasom, mae Cymru wedi rhoi croeso cynnes ers tro i bobl o bob cwr o'r byd sy'n chwilio am noddfa, gan gydnabod bod croesawu pobl i'n cymunedau yn cryfhau ein gwead diwylliannol a chymdeithasol. Rwy'n siŵr y cytunwch â mi, Weinidog, fod gweithredoedd Priti Patel a Llywodraeth Geidwadol y DU yn gywilyddus. Nid yw'r Bil Cenedligrwydd a Ffiniau yn cadw pobl yn ddiogel ac mae'n diawleiddio'r rheini sy'n ceisio noddfa.

Hoffwn droi at y mater rydych newydd sôn amdano, sef y plant sydd wedi'u gwahanu oddi wrth ofal eu teuluoedd, ac rwy'n pryderu'n benodol am eu sefyllfa hwy. Yn y flwyddyn hyd at fis Mehefin 2021, derbyniodd y Deyrnas Unedig—ac nid yw wedi'i rannu ar gyfer Cymru—2,756 o geisiadau am loches gan blant sydd wedi'u gwahanu oddi wrth eu teuluoedd. Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol y bydd plant sydd wedi'u gwahanu oddi wrth eu teuluoedd yn blant sy'n derbyn gofal gan awdurdodau lleol, ac nid oes taliad, hyd yma, i awdurdodau lleol am bob diwrnod y mae plentyn yn eu gofal. A gaf fi ofyn pa gamau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau bod y plant hynny'n cael y gofal a'r cymorth y maent eu hangen, yn enwedig mewn perthynas â'r taliadau ychwanegol a'r anghenion ychwanegol sydd ganddynt? Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr, Jane Dodds. A gaf fi ymateb i'ch pwynt am y Bil Cenedligrwydd a Ffiniau? Mae'n rhaid imi ddweud y bydd hyn yn achosi effeithiau nas rhagwelwyd ac anghyfartal i bobl sy'n cyrraedd Cymru, y cydnabyddir eu bod wedi dianc rhag yr ofn o gael eu herlid, ac mae'r Bil yn gwbl wrthwynebus i'n nod o fod yn genedl noddfa sy'n cefnogi Cymru fwy cyfartal. Felly, bydd y Bil ei hun yn effeithio ar ddarparu cymorth integreiddio, a godwyd gan Mark Isherwood yn gynharach. Gallai waethygu amddifadrwydd a chynyddu ecsbloetio mudwyr a gweithio anghyfreithlon yn ein cymunedau. Felly, rwy'n falch eich bod wedi tynnu sylw at hyn yn y Siambr, oherwydd mae'n rhywbeth y byddem yn annog pob Aelod i weithio arno gyda'u cymheiriaid ar lefel y DU er mwyn deall effaith andwyol y Bil hwn, yn enwedig ar bolisïau ac arferion datganoledig.

Felly, mewn perthynas â phlant ar eu pen eu hunain sy'n ceisio lloches, mae awdurdodau lleol yng Nghymru yn cefnogi plant yn yr amgylchiadau hyn, fel y gwyddoch; maent yn cael eu cefnogi'n effeithiol gan ein hawdurdodau lleol ac maent yn chwarae rhan lawn yn y cynllun trosglwyddo cenedlaethol. Ond rydym yn pryderu, fel y dywedais, am y cynlluniau diweddaraf hyn i orfodi pob awdurdod lleol i gymryd rhan. Nid ydym yn credu bod hynny er budd gorau'r plant dan sylw. Mae'r cynllun trosglwyddo cenedlaethol yn gweithredu ar sail wirfoddol yma, ac mae pob awdurdod lleol yng Nghymru wedi ymrwymo iddo fel bod y rhai sy'n gallu darparu cymorth arbenigol i'r plant a'r bobl ifanc hynny yn cael cymorth i wneud hynny. Ac nid oes unrhyw arian ychwanegol yn cael ei ddarparu gan y Swyddfa Gartref, gwaith gwirfoddol ydyw mewn gwirionedd, a darperir £500,000 gan Lywodraeth Cymru i gefnogi plant yn yr amgylchiadau hyn. Felly, mae'n fater pwysig iawn, fel rwyf wedi'i ddweud, ynghyd â phroblemau capasiti'r Swyddfa Gartref yng Nghymru hefyd. Rwyf wedi siarad â'r Gweinidog Kevin Foster am hyn, gyda Julie Morgan, yn gynharach yr wythnos hon, ac rwy'n ddiolchgar i chi am ei ddwyn i sylw'r Siambr.

Cyhwysiant Ariannol

5. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella cynhwysiant ariannol yn ne-ddwyrain Cymru? OQ57225

14:15

Yn ne-ddwyrain Cymru, helpodd ein cronfa gynghori sengl dros 27,400 o bobl i ymdrin â materion lles cymdeithasol yn ystod y flwyddyn ariannol ddiwethaf, gan arwain at dros £9.7 miliwn o incwm budd-dal lles ychwanegol. Hefyd, mae ein prosiectau a ariennir gan undebau credyd ledled y rhanbarth yn sicrhau bod pobl yn gallu cael mynediad at gredyd fforddiadwy.

Weinidog, rwy'n siŵr y byddwch yn ymwybodol y bu gostyngiad dramatig yn nifer y canghennau banc ar draws de-ddwyrain Cymru. Merthyr Tudful a Blaenau Gwent sydd â'r nifer leiaf o ganghennau banc, gyda thua phump yr un, tra bod Casnewydd wedi gweld y gostyngiad mwyaf yn nifer y canghennau ers 2010, gan ddechrau gyda 90, i lawr i oddeutu 10. O fis Chwefror y flwyddyn nesaf, mae Barclays yn cau canghennau yng Nghas-gwent a Threfynwy. O ganlyniad, bydd cangen agosaf Barclays i bobl Cas-gwent naill ai yng Nghasnewydd neu Westbury-on-Trym, a'r agosaf at Drefynwy fydd Y Fenni neu Henffordd.

Mae Age Cymru wedi dweud bod cau banciau yn effeithio ar bobl hŷn i raddau mwy na grwpiau oedran eraill, gan nad oes gan dros hanner y bobl 75 oed a hŷn fynediad at y rhyngrwyd, a llai byth â mynediad at fancio ar y rhyngrwyd. Weinidog, pa gamau rydych yn eu cymryd i wella cynhwysiant ariannol pobl hŷn yn ne-ddwyrain Cymru sydd wedi cael eu taro'n arbennig o galed yn sgil colli eu canghennau banc lleol? Diolch.

Wel, wrth gwrs, mae'n—[Torri ar draws.] Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae'n gwestiwn difrifol. Mae'n fater sydd heb ei ddatganoli, ac rwy'n siŵr eich bod yn tynnu sylw Llywodraeth y DU at y pryderon hyn sy'n effeithio ar eich etholwyr i sicrhau bod gwasanaethau bancio yng Nghymru yn cael eu cadw. Byddwn yn cwrdd â'r banciau. Yn wir, bydd y Prif Weinidog, Gweinidog yr Economi a minnau'n cyfarfod â rhai o'r prif fanciau er mwyn cyflwyno'r achos parhaus dros fynediad at wasanaethau arian a bancio am ddim, ac i atal rhagor o wasanaethau rhag cael eu colli.

Mae'n gwbl glir fod arnom angen presenoldeb o'r fath ar y stryd fawr i bawb, gan gynnwys y rhai sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol. Hefyd, rydym yn parhau i weithio tuag at ddatblygu ein banc cymunedol, gan gydnabod ein bod yn cael ein siomi gan y banciau, a diffyg gweithredu gan Lywodraeth y DU yn wir i fynd i'r afael â cholli'r banciau hyn, gan amharu ar fywydau cynifer o'n hetholwyr yn ein cymunedau.

Cyfiawnder Cymdeithasol

6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i annog cyrff cyhoeddus i ystyried egwyddorion cyfiawnder cymdeithasol wrth gyflawni eu dyletswyddau? OQ57231

Disgwylir i bob corff cyhoeddus gyflawni eu dyletswyddau sylw dyledus fel y maent wedi'u cynnwys yn y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol a dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus. Goruchwylir y gwaith o fonitro'r rhain gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, sy'n rhoi diweddariadau cynnydd rheolaidd i Weinidogion Cymru.

Diolch, Weinidog. Fel cyn-arweinydd Cyngor Sir Fynwy, ac rwy'n datgan buddiant i'r perwyl hwnnw, Lywydd, nôl yn 2017 roeddwn yn falch o benodi'r aelod cabinet cyntaf i fod yn llwyr gyfrifol am gyfiawnder cymdeithasol a datblygu cymunedol. Roeddwn wrth fy modd ein bod, gyda'n gilydd, wedi cyflawni strategaeth cyfiawnder cymdeithasol gyntaf y cyngor.

Nod y strategaeth hon, sy'n cael ei hadolygu'n barhaus ac sydd wedi'i diweddaru'n ddiweddar, yw sicrhau mai un o ddibenion craidd y cyngor yw gwella llesiant economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol sir Fynwy. Mae'n helpu i wella cydnerthedd cymunedau lleol, yn ogystal â chefnogi llesiant cenedlaethau'r presennol a'r dyfodol—rhywbeth a fyddai'n uchelgais i bob corff cyhoeddus, rwy'n siŵr, a gobeithiaf fod hynny'n wir.

Weinidog, a ydych yn cytuno bod angen i fwy o gynghorau a chyrff cyhoeddus yng Nghymru ddilyn cyfeiriad Cyngor Sir Fynwy a chynllunio a chyflawni strategaeth cyfiawnder cymdeithasol i helpu i greu cymunedau tecach a mwy cyfartal? Beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i annog cyrff cyhoeddus i roi egwyddorion cyfiawnder cymdeithasol wrth wraidd popeth a wnânt? Diolch.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn ac am dynnu sylw at waith cyngor Mynwy a'r gwaith a wnaethoch yn eich rôl fel arweinydd hefyd. Gwn fod nifer o enghreifftiau, o bob rhan o'r wlad, o wahanol fentrau y mae cynghorau ac awdurdodau lleol yn eu gwneud i hyrwyddo gwerth cymdeithasol a chyfiawnder cymdeithasol a'u cynnwys wrth wraidd yr hyn a wnânt. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo'n gadarn i adeiladu ar hyn a'i gryfhau.

Bydd y dyletswyddau caffael yn y Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus ganolbwyntio ar ganlyniadau sy'n gyfrifol yn gymdeithasol wrth wario arian cyhoeddus. Bydd hefyd yn rhoi gwaith teg wrth wraidd hynny, a'r hyn a olygwn wrth gaffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol yw sicrhau, fel y dywedwch, llesiant economaidd, diwylliannol a chymdeithasol ar draws popeth a wnawn. Mae'n rhywbeth rydym wedi ymrwymo i'w wneud ac rydym wedi ymrwymo i ddeddfu er mwyn adeiladu arno hefyd.

Tlodi

7. Sut mae Llywodraeth Cymru yn mynd i’r afael â thlodi yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OQ57238

14:20

Diolch yn fawr. Bydd y rhanbarth yn elwa ar y pecyn cymorth i aelwydydd gwerth £51 miliwn a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf. Yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru, helpodd y gronfa gynghori sengl dros 8,000 o bobl i hawlio £6.4 miliwn o incwm budd-daliadau lles ychwanegol. Yn y flwyddyn ariannol hon, derbyniodd y rhanbarth £237,742 i fynd i’r afael â thlodi bwyd.

Diolch yn fawr iawn ichi am yr ateb manwl yna. Fel rŷch chi'n gwybod, mae un o bob tri phlentyn yng Nghymru yn byw mewn tlodi, ac mae tlodi gwledig yn arbennig, sydd yn berthnasol i'r rhanbarth dwi'n ei chynrychioli, yn aml iawn yn mynd o dan y radar: tlodi tanwydd yn arbennig; ardaloedd gyda chyflogau a lefel gwerth ychwanegol gros yn is na chyfartaledd Cymru; a phellter o wasanaethau cwbl hanfodol. Fel rŷch chi'n ei wybod, o ran costau byw, mae disgwyl y bydd y rheini'n codi rhyw 5 y cant erbyn y gwanwyn nesaf, ac rŷn ni yn gresynu, wrth gwrs, fod y Torïaid yn San Steffan yn gwrthod newid eu meddwl ar ddileu'r £20 yr wythnos ychwanegol yna ar gredyd cynhwysol.

Rôn i'n falch iawn o glywed am yr ymrwymiad rŷch chi wedi'i nodi yn barod—y £51 miliwn—i helpu teuluoedd sydd ag argyfwng costau. Mae'r Sefydliad Bevan, yn ddiddorol iawn, wedi nodi yn ddiweddar fod 10 y cant o aelwydydd yng Nghymru ar ei hôl hi o ran talu biliau, a'r elusen StepChange yn dweud bod 21 y cant o boblogaeth Cymru yn profi anawsterau ariannol. Felly, allwch chi ddweud wrthyf i, Weinidog, o safbwynt y manylion arbennig yna, sut ydych chi'n bwriadu ymateb i'r her dlodi o ran biliau ynni? Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr am eich cwestiwn.

Hyn hefyd, fel y dywedwch, yw canlyniad syfrdanol y toriad o £20 i gredyd cynhwysol, diwedd ffyrlo, prisiau'n codi, bwyd, tanwydd, ac yn wir, cyfarfu'r Gweinidog Newid Hinsawdd a minnau â'r Asiantaeth Ynni Genedlaethol y bore yma, lle buom yn trafod y materion hyn. Cyfarfûm â Rhwydwaith Dileu Tlodi Plant Cymru fore Llun. Roeddent yn croesawu'r ffaith ein bod wedi defnyddio'r cyllid hwnnw. Rydym wedi dyrannu £51 miliwn ar gyfer cronfa cymorth i aelwydydd, ac rwy'n manteisio ar y cyfle i hyrwyddo—a gobeithiaf y byddwch chi'n hyrwyddo—y £38 miliwn i gefnogi aelwydydd gyda'r cynllun cymorth tanwydd gaeaf. Bydd aelwydydd cymwys, a chredwn y bydd dros 300,000 yn gymwys i'w gael, yn gallu cael y cyllid hwn, os bydd nifer dda o bobl yn manteisio arno, a gobeithiwn y byddwch chi i gyd yn helpu gyda hynny. Mae'n daliad untro o £100 gan eu hawdurdod lleol, i'w ddefnyddio tuag at dalu biliau tanwydd gaeaf.

Ond £25 miliwn yn unig a gawsom o'r gronfa cymorth i aelwydydd fel y'i gelwir, sy'n werth £500 miliwn. Roedd yn chwerthinllyd ac nid yw'n gwneud iawn am yr arian a gollwyd gan 270,000 o deuluoedd yng Nghymru, gan gynnwys yn eich etholaeth chi. Felly, byddwn yn gwneud yr hyn a allwn i gefnogi pobl yng Nghymru gyda'r argyfwng costau byw i deuluoedd, nid yn unig gyda'r taliad o £100 o'r cynllun cymorth tanwydd gaeaf, ond hefyd gyda chyllid ychwanegol ar gyfer sefydliadau bwyd cymunedol, undebau credyd ynghyd â phrosiectau eraill ar draws Llywodraeth Cymru i sicrhau y gallwn wneud yr hyn a allwn i roi cymorth yn ystod misoedd anodd y gaeaf sydd i ddod.

Tlodi Plant

8. Pa fesurau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i liniaru tlodi plant? OQ57218

Diolch yn fawr iawn, Buffy Williams. Yr wythnos diwethaf, fel y dywedais, cyhoeddasom becyn cymorth gwerth £51 miliwn ar gyfer aelwydydd incwm isel; bydd £38 miliwn ar gael drwy'r cynllun cymorth tanwydd gaeaf; £1.1 miliwn i fynd i'r afael â thlodi bwyd, gan gynnwys ymestyn prosiect llwyddiannus Big Bocs Bwyd; a bydd cyhoeddiadau pellach, gan gynnwys cymorth i leihau cost y diwrnod ysgol, yn cael eu cyhoeddi'n fuan.

Diolch, Weinidog. Mae'r ymateb a gefais gan deuluoedd yn y Rhondda i'r pecyn cymorth gwerth £51 miliwn wedi bod yn ysgubol. Rwy'n gwybod y bydd hyn yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol y gaeaf hwn i blant a'u teuluoedd. Mae hefyd yn wych clywed bod cyllid wedi cael ei gyhoeddi ar gyfer ymestyn prosiect Big Bocs Bwyd.

Bydd angen gweithio mewn partneriaeth os ydym am roi diwedd ar dlodi plant yng Nghymru. Mae cannoedd ar gannoedd o grwpiau cymunedol, prosiectau ac elusennau fel fy un i ledled Cymru yn chwarae rhan hanfodol yn y gwaith o roi diwedd ar dlodi plant. Mae llawer ohonynt yn gweithio gyda byrddau iechyd ac awdurdodau lleol fel rhan o fwrdd partneriaeth rhanbarthol. A wnaiff y Gweinidog adolygu effaith byrddau partneriaeth rhanbarthol ar dlodi plant ac archwilio pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i gryfhau byrddau partneriaeth rhanbarthol i helpu i liniaru ac, yn y pen draw, i roi diwedd ar dlodi plant?

14:25

Diolch yn fawr iawn, Buffy Williams, ac rydych yn gwybod sut beth ydyw, onid ydych, o'ch etholaeth chi a'ch cymuned a'r hyn rydych wedi bod yn ei wneud i gefnogi pobl sy'n byw mewn tlodi enbyd. Gwyddom am y prif ysgogiadau ar gyfer mynd i'r afael â thlodi. Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am bwerau dros drethi a systemau lles, ond rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i leihau effaith tlodi a chefnogi'r rhai sy'n byw mewn tlodi. Dyna pam y mae dysgu oddi wrth Rwydwaith Dileu Tlodi Plant Cymru yn y cyfarfod a gefais gyda hwy ddydd Llun mor bwysig, a pham y gwneuthum gyhoeddi'r £51 miliwn, yn ogystal â chynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, ein rhaglen Cartrefi Clyd a phresgripsiynau am ddim—mae'r rhain i gyd yn gwneud gwahaniaeth i'r rhai sydd mewn tlodi enbyd. Ac wrth gwrs, mae'n ymwneud â sicrhau bod mwy o arian ym mhocedi ein dinasyddion yng Nghymru fel rhan o'r agenda gwaith teg. Felly, mae partneriaeth yn hollbwysig.

Mae'r byrddau partneriaeth rhanbarthol yn dwyn ynghyd y partneriaid allweddol a all edrych ar anghenion iechyd a gofal cymdeithasol yn eu cymunedau ac integreiddio gwasanaethau hefyd. Maent ar hyn o bryd yn edrych ar eu poblogaethau lleol mewn perthynas ag asesiadau o anghenion y boblogaeth, ac maent hefyd yn cydnabod eu bod—. Yn ein rhaglen lywodraethu, rydym yn rhoi sylw i gefnogi cydweithrediad y byrddau partneriaeth rhanbarthol hynny, a'u cysylltu'n agos â'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus lleol, oherwydd eu bod yn gyfrifol am fynd i'r afael ag anghenion llesiant y boblogaeth leol. Felly, partneriaeth, ond mae'r bartneriaeth honno'n digwydd gyda'r trydydd sector, mae'n digwydd rhwng llywodraeth leol a'r byrddau iechyd, ac mae'n digwydd gyda'r sefydliadau ymgyrchu hynny a'r melinau trafod ymchwil a pholisi hynny, fel Sefydliad Bevan, sy'n rhoi cymaint o arweiniad i ni wrth lunio polisïau.

2. Cwestiynau i’r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i’r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Jack Sargeant.

Incwm Sylfaenol Cyffredinol

1. Pa gyngor y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ynghylch ei phwerau i gyflwyno incwm sylfaenol cyffredinol? OQ57245

Diolch am eich cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i dreialu cynllun incwm sylfaenol ar gyfer pobl sy'n gadael gofal yng Nghymru. Bydd y cynllun peilot yn helpu i lywio unrhyw benderfyniadau gan Lywodraeth Cymru yn y dyfodol, gan gynnwys a ddylid dod â deddfwriaeth gerbron y Senedd.

Rwy'n gwerthfawrogi'r ateb hwnnw, Gwnsler Cyffredinol, ac wrth gwrs, rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gyflwyno cynllun peilot ar yr incwm sylfaenol cyffredinol, syniad yr ysgogwyd diddordeb ynddo yn sgil y ddadl a arweiniais yn llwyddiannus yn y Senedd ddiwethaf. Ond mae'n bwysig inni gael treial llwyddiannus yma yng Nghymru, oherwydd gallai hynny ychwanegu at yr achos y sonioch chi amdano yn eich ateb cyntaf. Ac i fod yn wirioneddol lwyddiannus, mae angen i'r Adran Gwaith a Phensiynau gytuno i weithio'n adeiladol gyda Gweinidogion Cymru, gan mai hwy sydd â'r cymhwysedd o safbwynt lles. Gwnsler Cyffredinol, a ydych wedi sôn wrth Weinidogion Cymru am bwysigrwydd sgwrs adeiladol gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau, a pha gamau y gellir eu cymryd i sicrhau'r cytundeb hwn?

Wel, yn gyntaf, a gaf fi ddiolch i'r Aelod am y gwaith y mae'n ei wneud i sicrhau bod y fenter bolisi bwysig hon yn aros ar ein radar ni a sylw Llywodraeth Cymru? Ac yn sicr, mae wedi cael ymateb cadarnhaol iawn. Fe fyddwch yn ymwybodol, wrth gwrs, o ddatganiad y Prif Weinidog—y datganiad a wnaeth beth amser yn ôl pan ddywedodd:

'O ran incwm sylfaenol cyffredinol, yr hyn y mae'r Llywodraeth yn ei gynnig yw'r hyn a ddywedasom yn ein maniffesto, sef arbrawf a chynllun peilot. Nid oes gennym yr holl bwerau a fyddai’n angenrheidiol'—

sef y pwynt rwy'n credu y mae'r Aelod yn cyfeirio ato—

'heb sôn am yr holl arian a fyddai’n angenrheidiol i gynnwys incwm sylfaenol cyffredinol i Gymru gyfan, ond credaf fod gennym y gallu i lunio arbrawf craff a fydd yn caniatáu inni brofi'r honiadau a wneir am incwm sylfaenol cyffredinol.'

Gallaf ddweud wrthych fod amryw o drafodaethau wedi bod gyda chymheiriaid, a bod cysylltiad wedi'i wneud â'r Adran Gwaith a Phensiynau. Nid wyf yn gwybod beth yw'r ymateb, ond yn amlwg caiff hwnnw ei rannu pan fydd gennym fwy o wybodaeth am hynny. Ond rydych yn llygad eich lle: er mwyn gwneud cynnydd gyda'r mater hwn, mae'n rhaid i'r rhai sy'n dal awenau grym eraill yn y maes hwn ymgysylltu o ddifrif â ni hefyd.

Mae llawer i'w groesawu gyda threial incwm sylfaenol arfaethedig, a chyfeiriodd Jack Sargeant at fater rwyf wedi bod yn ymwybodol ohono ac wedi gofyn cwestiynau yn ei gylch i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn y Siambr hon. Y gwir amdani yw, oni bai bod cytundeb yn cael ei daro gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau, mae'n bosibl y bydd y cynllun peilot hwn yn gadael y rhai a fydd yn derbyn incwm sylfaenol yn waeth eu byd, sy'n rhywbeth nad oes yr un ohonom yn y Siambr hon am ei weld.

Wrth gwrs, un peth a allai ganiatáu inni osgoi mater yr Adran Gwaith a Phensiynau yw datganoli gweinyddu lles. A allai'r Cwnsler Cyffredinol roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr ynglŷn â lle mae'r Llywodraeth arni ar geisio datganoli'r pwerau hyn? Ac wrth gwrs, bydd cael y pwerau hyn yng Nghymru yn fanteisiol o ran incwm sylfaenol cyffredinol, ond byddant hefyd yn caniatáu inni lunio system les sy'n llawer mwy cydymdeimladol ac yn llawer mwy cyfiawn na'r system sydd gennym ar hyn o bryd.

14:30

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Credaf ei fod yn anghywir: nid wyf yn credu ei fod yn ymwneud â datganoli pwerau; mae'n ymwneud mewn gwirionedd â datganoli pwerau gyda'r adnoddau i gyd-fynd â hynny, oherwydd cafodd ein bysedd eu llosgi droeon, lle mae pethau wedi'u datganoli i ni, weithiau heb ein cefnogaeth, ond nid ydym wedi cael y cyllid sy'n angenrheidiol ar gyfer hynny wedi'i ddatganoli'n llawn i ni.

Ond rydych yn llygad eich lle fod y rhyngweithio rhwng y system fudd-daliadau a'r cysyniad o incwm sylfaenol cyffredinol yn mynd law yn llaw. A'r hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo iddo yw cynllun peilot i archwilio, ac i ddangos hefyd yn fy marn i, y cyfleoedd y gellir eu creu. Credaf fod y Prif Weinidog, ar sawl achlysur, wedi dweud bod datganoli budd-daliadau lles, neu hyd yn oed rai budd-daliadau lles, yn faes y mae'n awyddus i'w archwilio, ond mae bob amser wedi rhoi'r cafeat fod yn rhaid i chi gael yr adnoddau i'w alluogi i ddigwydd ac mae'n rhaid i'r adnoddau hynny fod yn ddigonol hefyd.

Prynhawn da, Gwnsler Cyffredinol, a diolch i Jack Sargeant am godi'r mater hwn a hefyd am barhau i chwifio'r faner dros incwm sylfaenol cyffredinol, achos rwy'n ei gefnogi'n llwyr. Mae gan Gymru gyfle gwirioneddol yma gyda'r incwm sylfaenol cyffredinol i drawsnewid bywydau go iawn. Nid yn unig y gall incwm sylfaenol cyffredinol fynd i'r afael â phroblem barhaus a chynyddol tlodi, ond gallwn weld o dreialon ym mhob cwr o'r byd y goblygiadau cadarnhaol a gafwyd i iechyd meddwl a lles a rhyddid yr unigolyn.

Rwyf am symud oddi wrth y materion sy'n ymwneud â pha bwerau sydd wedi'u datganoli a'r rhai nad ydynt wedi'u datganoli, a chanolbwyntio ar yr amserlenni sydd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer y cynllun peilot incwm sylfaenol cyffredinol. Rydym wedi clywed am hyn ers ychydig fisoedd bellach, ac rwy'n meddwl tybed a allem sefydlu rhai amserlenni. Diolch yn fawr iawn.

Wel, gwrandewch, diolch am eich sylwadau a ac rwy'n cytuno â'r holl bwyntiau amrywiol a wnaethoch, ac wrth gwrs, un o'r heriau allweddol yw beth yn union yw incwm sylfaenol cyffredinol a'r hyn a olygwn wrtho. Ac fel polisi mae'n gyfle, onid yw, i ailystyried sut y mae'r wladwriaeth les wedi gweithredu, ac wedi gweithredu'n llwyddiannus iawn tan y degawdau mwy diweddar. Ond mae'n ffordd o edrych ar gyfleoedd i leddfu a dileu tlodi yn ein cymdeithas.

Mewn perthynas â dyddiad, rwy'n credu mai gan Weinidogion eraill y mae'r cyfrifoldebau portffolio ar gyfer bwrw ymlaen â hynny. Rwy'n siŵr y ceir datganiadau maes o law ac mae eich sylwadau wedi'u clywed mewn gwirionedd. Gallaf eich sicrhau nad diddordeb dros dro ydyw i Lywodraeth Cymru; mae hwn yn ymrwymiad maniffesto difrifol. Bydd yn cael ei ddatblygu. Nid wyf mewn sefyllfa i roi dyddiad i chi, ond rwy'n siŵr y cewch gyfle i ofyn yn fwy penodol i'r Gweinidogion portffolio perthnasol ynglŷn â hyn maes o law.

Cyngor ar Gyfraith Gyhoeddus

2. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am fynediad at gyngor ar gyfraith gyhoeddus yng Nghymru? OQ57230

Diolch i'r Aelod am ei ail gwestiwn. [Chwerthin.] Mae cwmnïau cyfreithiol a'r bar yng Nghymru yn cynnig amrywiaeth o gyngor ar gyfraith gyhoeddus, a dylai cynlluniau sy'n cael eu datblygu ar hyn o bryd gefnogi mynediad at gyngor o'r fath. Mae hynny'n cynnwys edrych ar sut y mae'r sector cyhoeddus yn comisiynu gwasanaethau cyfreithiol, a lansio Cyngor Cyfraith Cymru yn ddiweddar wrth gwrs.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ail ateb. [Chwerthin.] Gwnsler Cyffredinol, ceir corff cynyddol o gyfraith sy'n benodol i Gymru ac mae llawer ohono wedi'i gynllunio i rymuso trigolion yng Nghymru i ddwyn cyrff cyhoeddus i gyfrif. Nawr, nid yw'r cyngor sydd ar gael ar gyfraith gyhoeddus yng Nghymru wedi dal i fyny'n ddigon cyflym. Deallaf nad oes unrhyw gwmnïau cyfraith gyhoeddus yng Nghymru ac mae hyn yn rhwystr gwirioneddol i bobl Cymru ac i bobl yng Nghymru sy'n ceisio mynediad at gyfiawnder. Gwnsler Cyffredinol, gyda hynny mewn golwg, pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i fynd i'r afael â'r mater hwn a helpu trigolion i gael y cyfiawnder y maent yn ei haeddu mor enbyd?

Wel, mae'n gwestiwn pwysig iawn ac mae'n un rwy'n gobeithio'n fawr y bydd Cyngor Cyfraith Cymru yn mynd i'r afael ag ef. A rhaid inni hefyd gydnabod pwysigrwydd economaidd, yn ogystal â phwysigrwydd cymdeithasol, y sector cyfreithiol yng Nghymru. Ac rwyf wedi gweld cwmnïau o Loegr, er enghraifft, yn mynd ar drywydd adolygiadau barnwrol ar faterion Cymreig. Ac rwy'n gofyn weithiau pam nad nad oes cymaint mwy ohono wedi'i leoli yng Nghymru, gan ddefnyddio'r sgiliau a'r galluoedd sy'n bodoli yma.

Nid wyf yn credu ei bod yn wir nad oes gennym unrhyw gwmnïau cyfraith gyhoeddus. Yn sicr, mae gennym gwmnïau, ac mae gan nifer ohonynt arbenigedd sylweddol ym maes cyfraith gyhoeddus, ond mae'n debyg fod y lledaeniad daearyddol ac argaeledd a mynediad yn rhan o'r broblem y credaf eich bod yn cyfeirio ati. Rydym wedi cymryd nifer o gamau a ddylai helpu i adeiladu gallu cyfraith gyhoeddus y sector cyfreithiol yng Nghymru, er mwyn gwella mynediad.

Yn dilyn adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru, gwnaethom adolygu'r trefniadau ar gyfer panel Llywodraeth Cymru o gwmnïau cyfreithiol a chwnsleriaid sy'n darparu cyngor ar gyfraith gyhoeddus. Mae'r panel presennol o gwnsleriaid cymeradwy, a adnewyddwyd ym mis Mawrth 2021, yn cynnwys 47 y cant o gwnsleriaid sy'n gweithio yng Nghymru, sy'n sicr yn gynnydd ar y sefyllfa yn 2011, pan oedd 30 y cant ohonynt wedi'u lleoli yng Nghymru. Rydym yn trafod gydag arweinydd cylchdaith Cymru a Chaer ynglŷn â sefydlu gweithgor i ystyried camau i ddatblygu capasiti a gallu cyfraith gyhoeddus y bar Cymreig ymhellach.

Cafwyd cynlluniau eraill, ond credaf fod y pwynt a wnewch yn un sydd wedi'i gydnabod yn dda ac mae'n cyd-fynd â'r angen a'r awydd, yn sicr, i weld twf y proffesiwn cyfreithiol a'r gwasanaeth cyfreithiol yng Nghymru—yn economaidd, ond o ran ei bwysigrwydd cymdeithasol hefyd.

14:35
Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.

Diolch, Lywydd. Yn eich datganiad ysgrifenedig ar 30 Medi—y wybodaeth ddiweddaraf am ddatblygu'r system gyfiawnder a'r sector cyfreithiol yng Nghymru—fe ddywedoch chi, er bod Llywodraeth y DU wedi gwrthod argymhelliad canolog adroddiad comisiwn Thomas ynghylch datganoli cyfiawnder a phlismona,

'bod nifer fawr o argymhellion eraill y gellid eu cyflawni o dan y trefniadau datganoli presennol, neu sy'n cynnwys rhyw elfen o ddatganoli heb drosglwyddo'r cyfrifoldeb am gyfiawnder yn ei gyfanrwydd.'

Yn y cyd-destun hwn, pan ymwelais ag uned troseddau rhanbarthol y gogledd-orllewin yn gynnar y llynedd—cydweithrediad rhwng chwech o heddluoedd cyfagos, gan gynnwys gogledd Cymru—dywedwyd wrthyf fod tystiolaeth a roddwyd i gomisiwn Thomas gan y prif gwnstabliaid a chomisiynwyr heddlu a throseddu yng Nghymru wedi'i hanwybyddu i raddau helaeth yn adroddiad y comisiwn.

Ond yn eich datganiad ar 30 Medi, fe ddywedoch chi hefyd eich bod yn disgwyl i drafodaethau rhwng y ddwy Lywodraeth ar ystod o bynciau ddechrau cyn bo hir, gan gynnwys data cyfiawnder wedi'i ddadgyfuno ar gyfer Cymru; archwilio'r posibilrwydd o ddatrys problemau llysoedd yng Nghymru; cymorth i ddarparwyr gwasanaethau cynghori; ansawdd a lleoliad adeiladau llysoedd; darpariaeth Gymraeg yn y system gyfiawnder; a threfniadaeth yr uwch farnwriaeth, gan gynnwys cynrychiolaeth yng Ngoruchaf Lys y DU. Beth felly yw'r sefyllfa ar hyn o bryd gyda'r trafodaethau hyn?

Diolch am y cwestiwn. Ac mae'n wir, yn amlwg, ein bod yn parhau i fynd ar drywydd y materion sy'n ymwneud â datganoli cyfiawnder—nid af i fanylu ar hynny, rydym wedi trafod y rheini droeon. Ond nodwyd llawer o feysydd eraill hefyd yn adroddiad comisiwn Thomas, sydd wedi arwain, ac sy'n parhau i arwain, at ymgysylltu â Llywodraeth y DU a chyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn y meysydd lle gallwn gydweithredu a lle gallwn gyfrannu at wella'r trefniadau sydd eisoes ar y gweill.

Roeddwn i fod i gyfarfod a thrafod gyda'r Arglwydd Ganghellor, Robert Buckland. Yn anffodus, y diwrnod cyn y cyfarfod, cafodd Llywodraeth y DU ei had-drefnu a chollodd ei swydd. Rwyf wedi ysgrifennu at Dominic Raab, a ddaeth i'r swydd wedyn, i ofyn am gyfarfod. Credaf fod y cyfarfod hwnnw yn y broses o gael ei drefnu, ond yn y cyfamser, cyn bo hir rwyf i fod i gyfarfod â'r Arglwydd Wolfson, sydd â chyfrifoldeb gweinidogol yn y maes hwn hefyd, i drafod y meysydd hyn, i drafod ffyrdd y gallwn weithio gyda'n gilydd yn well, i drafod rhai o'r materion rydych wedi'u codi. Ac maent yn faterion sy'n ymwneud â gweithrediad y llysoedd teulu, llysoedd cyffuriau ac alcohol, a'r cynlluniau peilot, materion yn ymwneud â menywod, data, digideiddio, ac yn y blaen. Felly, mae hwnnw'n waith sy'n mynd rhagddo.

Diolch. Dair blynedd yn ôl, mynychais y digwyddiad a gynhaliwyd yn Wrecsam gan Wasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Mawrhydi yng Nghymru i drafod y papur 'Cryfhau'r gwasanaeth prawf, meithrin hyder', lle mae'r holl wasanaethau rheoli troseddwyr yng Nghymru yn rhan o'r Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol ers y llynedd. Byddai Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EM yng Nghymru yn ystyried opsiynau ar gyfer comisiynu gwasanaethau adsefydlu, megis ymyriadau a gwneud iawn â'r gymuned; byddent yn adeiladu ar y trefniadau unigryw sydd ganddynt eisoes yng Nghymru drwy eu cyfarwyddiaeth carchardai a phrawf sefydledig, ac ar bartneriaethau lleol llwyddiannus sy'n bodoli eisoes, gan adlewyrchu cyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru yn well.

Yn eich datganiad ym mis Medi eleni, fe ddywedoch chi eich bod yn

'gweithio gyda Gwasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Mawrhydi, y Swyddfa Gartref a Chomisiynwyr yr Heddlu a Throseddu ar y Glasbrintiau Cyfiawnder Ieuenctid a Throseddwyr Benywaidd, gan gynnwys sefydlu Canolfan Breswyl i Fenywod yng Nghymru'—

y cyfeiriodd y Gweinidog cyfiawnder cymdeithasol ati'n gynharach—

'a datblygu model cyflenwi newydd i ystad ddiogel Cymru ar gyfer cyfiawnder a phlant sy’n derbyn gofal.'

Beth felly yw'r sefyllfa bresennol mewn perthynas â hyn?

14:40

Diolch ichi am hynny. Ac yn amlwg, mae'r gwasanaeth prawf wedi bod drwy gyfnod eithriadol o anodd, ac unwaith eto mae'n faes lle mae gwaith ar y gweill i edrych ar y ffordd y gellid ei gydgysylltu'n well â'r gwahanol wasanaethau integredig yng Nghymru. Ac yn amlwg, mae hwn yn faes sydd, yn fy marn i, yn barod iawn ar gyfer ei ddatganoli. Mae iddo le naturiol iawn ymhlith y llu o wasanaethau datganoledig sydd oll yn cydgysylltu â'r gwasanaethau prawf.

Ond o ran yr holl feysydd eraill, a'r ganolfan breswyl i fenywod, mae'r Gweinidog eisoes wedi esbonio'r cynnydd a wnaed yno ar y modelau cyflawni. Mae'r trafodaethau hynny'n parhau ar y gweill a'r gwaith hwnnw'n dal i fynd rhagddo.

O'r gorau. Diolch. Fy nghwestiwn olaf, i newid cyfeiriad ychydig, mae adroddiad blynyddol diweddaraf Tribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru yn dangos mai dim ond 21 o'r 149 o geisiadau a oedd yn dal heb gael sylw ar adeg ei gyhoeddi a gafodd eu gwrthod, gan awgrymu bod gweithrediad y system AAA wedi torri. Wrth gloi fy ymateb i chi yn y ddadl ddoe ar adroddiad blynyddol llywydd Tribiwnlysoedd Cymru, dywedais fod yr adroddiad yn cyfeirio at Dribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru, gan gyfeirio at yr angen clir i sicrhau nad yw addysg plant sy'n agored i niwed yn cael ei pheryglu, ac at y newid o Dribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru i'r tribiwnlys addysg. Yn y cyd-destun hwn, mae'n peri pryder mawr i'r teuluoedd a gynrychiolwyd gennyf na all Tribiwnlys Anghenion Addysgol Cymru na'r corff a'i holynodd, gymryd unrhyw gamau gorfodi pellach pan fydd y cyrff cyhoeddus perthnasol yn methu cyflawni'r hyn y cawsant eu gorchymyn i'w wneud.

Mae hon wedi bod yn thema reolaidd yn fy ngwaith achos yn y gorffennol a'r presennol. Mae'r tribiwnlys wedi cadarnhau nad yw'r ddeddfwriaeth newydd yn newid y modd yr ymdrinnir â chydymffurfiaeth â gorchmynion tribiwnlys. Er bod y gorchmynion yn rhwymo mewn cyfraith, nid oes gan y tribiwnlys bwerau gorfodi o hyd. Fodd bynnag, fel gydag unrhyw weinyddiaeth gyhoeddus, gellid dwyn adolygiad barnwrol yn erbyn yr awdurdod lleol yn yr Uchel Lys, sy'n amlwg y tu hwnt i allu'r mwyafrif llethol o deuluoedd yr effeithir arnynt. Pa gamau, os o gwbl, rydych chi'n eu hargymell felly i fynd i'r afael â hyn?

Wel, diolch ichi eto am y sylw hwnnw, a'r cyfeiriad at y pwyntiau a godwyd gan Syr Wyn Williams yn ei drydydd adroddiad wrth gwrs. Ac rydych yn gwneud yr achos dros ddatganoli cyfiawnder yn gryf iawn ac rwy'n cymeradwyo hynny.

Credaf y bydd y materion sy'n ymwneud â'r tribiwnlysoedd, trefniadaeth y tribiwnlysoedd, a phenderfyniadau'r tribiwnlysoedd yn fater i'r hyn y credaf y bydd yn Fil tribiwnlysoedd, lle bydd yn rhaid edrych ar yr holl faterion hyn, oherwydd mewn gwirionedd yr hyn a wnawn mae'n debyg yw creu rhan newydd strwythuredig o  system farnwrol Cymru a fydd yn ymgorffori'r tribiwnlysoedd a bydd yn rhaid inni edrych nid yn unig ar weithrediad y tribiwnlysoedd eu hunain, eu hannibyniaeth, ond hefyd y ffordd y gellir gorfodi neu weithredu'r penderfyniadau y maent yn eu gwneud.

Diolch yn fawr, Lywydd. Gallai Cymru fod yn genedl annibynnol ffyniannus—geiriau'r gwir anrhydeddus Michael Gove. Edrychaf ymlaen at ei weld yn rali nesaf Yes Cymru. Nawr, er tegwch iddo, a gallaf fod yn deg â'r Torïaid hefyd, aeth ymlaen i ddweud bod pobl yng Nghymru yn elwa o gael dwy Lywodraeth, ac mai datganoli yw'r gorau o'r ddau fyd i Gymru. Nid wyf fi, wrth gwrs, yn cytuno â hynny, ond er mwyn i ddatganoli weithio, mae angen parch a chydweithrediad rhwng Llywodraethau. A dro ar ôl tro, gwelwn y berthynas rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn chwalu. Mae hynny'n glir o sawl memorandwm cynnig cydsyniad deddfwriaethol. Gyda llefarydd Rhif 10 yn dweud ddoe am brifweinidogaeth Boris Johnson,

'Mae llawer o bryder y tu mewn i'r adeilad... Nid yw'n gweithio',

a chydag ASau Ceidwadol yn pleidleisio yn erbyn ac yn ymatal dro ar ôl tro mewn pleidleisiau yn San Steffan, mae'n hen bryd, onid yw, i Boris Johnson roi'r gorau i siarad gwag a dechrau gweithio'n adeiladol gyda Llywodraethau'r ynysoedd hyn. Ac roedd yn siomedig darganfod unwaith eto ddoe nad oedd Boris Johnson wedi mynychu uwchgynhadledd Prydain ac Iwerddon. A oes gennych y wybodaeth ddiweddaraf am drafodaethau rhynglywodraethol, yn enwedig mewn perthynas â gweithredu cymrodeddu annibynnol sy'n fawr ei angen i ddatrys anghydfodau rhynglywodraethol?

14:45

Wel, diolch ichi am y cwestiwn hwnnw. Mae'n debyg mai un cafeat i ddechrau yw bod yn rhaid ichi fod yn ofalus iawn wrth ystyried sylwadau Mr Michael Gove, oherwydd dywedodd hefyd yn yr un datganiad fod Mark Drakeford yn un o'i ffrindiau gorau [Chwerthin.]—ac achosodd hynny i mi fod braidd yn amheus ar unwaith. Pan ddywed mai mantais cael dwy Lywodraeth—. Gyda fy nghefndir i, mae'n debyg fy mod wedi clywed cryn dipyn o hynny gan Vladimir Putin, am y berthynas â'r Wcráin—cymaint yn well eu byd y byddent o fod â dwy Lywodraeth, ac wrth gwrs, yno, mae'n rhyfel a thanciau ar y ffin.

Ond ar y pwynt difrifol am y trafodaethau rhynglywodraethol, gwelwyd cynnydd sylweddol i gyrraedd yr hyn a fydd, rwy'n credu, yn femorandwm neu'n gyfres o drefniadau a fydd yn caniatáu ar gyfer proses anghydfod o gyfarfodydd gweinidogol rhwng Prif Weinidogion yn rheolaidd a threfniant rhyngweinidogol hefyd. Yr anhawster gyda'r holl bethau hyn, wrth gwrs, yw eu bod yn ddibynnol iawn ar ewyllys da ac ymddiriedaeth, ac mae hynny wedi bod yn brin ar adegau yn ystod y misoedd a'r blynyddoedd diwethaf, ac nid oes iddo'r un grym â statws cyfansoddiadol, sef yr hyn sydd ei angen mewn gwirionedd. Ond os yw'n gweithio, mae'n sicr yn gam ymlaen, mae'n garreg gamu. Cefais drafodaethau gyda fy swyddogion cyfatebol yng ngwledydd eraill y DU, a byddwn yn gwneud popeth yn ein gallu i wneud iddo weithio, oherwydd ei bod o fudd i bobl Cymru ac yn fwy cyffredinol i wneud iddo weithio, ond bydd yn rhaid inni weld sut y mae hynny'n datblygu.

Diolch. Yn ddiweddarach heddiw, cynhelir dadl am Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac rwy'n falch, oherwydd rwy'n credu'n gryf fod angen i Ddeddfau Seneddol fod yn orfodadwy, yn hytrach nag uchelgeisiol yn unig. Rwy'n ymwybodol o dri achlysur pan fu'r Ddeddf hon gerbron y llysoedd lle ceisiwyd ei defnyddio mewn adolygiad barnwrol, ac ym mhob achos wrth gael ei herio, dadleuodd yr awdurdod cyhoeddus yn llwyddiannus fod y ddyletswydd llesiant y mae'r Ddeddf yn ei gosod ar gyrff yn rhy gyffredinol ac yn rhy uchelgeisiol i fod yn orfodadwy. Mae tri arbenigwr yn dweud hyn am y Ddeddf: dywed Dr Sarah Nason o Fangor nad yw'n rhoi hawliau sy'n orfodadwy yn gyfreithiol i unigolion yn erbyn cyrff cyhoeddus; dywedodd yr Arglwydd Thomas ddydd Llun wrth bwyllgor cyfiawnder y Senedd,

'un o'r problemau gyda Deddf cenedlaethau'r dyfodol yw nad yw'n ddigon penodol a thynn. Nid yw'n gwneud gwleidyddion yn atebol.'

Ac yna, yr arbenigwr olaf yw chi, Gwnsler Cyffredinol. Fe ddywedoch chi yma yn 2014 fod egwyddorion y Bil yn llawer rhy llac ac yn llawer rhy niwlog. Argymhellodd y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru y dylid ymgysylltu'n gynnar wrth ddrafftio deddfwriaeth gyda'r farnwriaeth. Nawr, mae hynny'n arfer cyffredin ar draws y byd. A yw hynny'n digwydd yng Nghymru? Ac onid yw'n bryd diwygio'r Ddeddf mewn ymgynghoriad â'r barnwyr i roi dannedd iddi a'i gwneud yn orfodadwy?

Diolch. Rydych yn codi cyfres o bwyntiau sydd bob amser wedi bod yn rhan o'r drafodaeth ar ddeddfwriaeth arloesol iawn. Credaf fy mod yn rhan o'r pwyllgor a oedd yn craffu ar y ddeddfwriaeth a aeth drwodd. Ac roedd yn arloesol iawn, a chredaf ei bod yn dal i fod yn arloesol iawn, ac mae hefyd yn arwyddocaol iawn o ran y newid diwylliant a oedd gysylltiedig â hi. Rydych yn iawn—mae yna ddadl ynghylch deddfwriaeth, ynglŷn â pha mor orfodadwy yw pwerau penodol, yn hytrach na'r rhan uchelgeisiol o'r ddeddfwriaeth, sy'n ceisio creu fframweithiau ar gyfer newid a newid diwylliant. Gyda'r holl ddeddfwriaeth, pan fydd wedi bod mewn grym am gyfnod, rwy'n credu bod angen ei hadolygu, mae angen ei hasesu, ac nid y ddeddfwriaeth benodol hon yn unig. Mae'r ddeddfwriaeth yn dal i gael ei chydnabod yn rhyngwladol fel un o'r deddfwriaethau mwyaf datblygedig, modern a blaengar, ac mae gwledydd eraill wedi ceisio ei hefelychu. Ond rydych yn iawn, ac edrychwn ymlaen at yr adroddiad gan y comisiynydd a'r sylwadau y bydd yn eu gwneud, a bydd y sylwadau hynny'n cael ystyriaeth ddifrifol, a byddwn yn eu hystyried hefyd yng nghyd-destun darnau eraill o ddeddfwriaeth, lle nad yw'n ddigon i basio'r ddeddfwriaeth yn unig, rydych am wybod beth yw canlyniad y ddeddfwriaeth honno a bod y ddeddfwriaeth honno'n effeithiol. Rwy'n cyfaddef, dros y misoedd a'r blynyddoedd nesaf, rwy'n siŵr y bydd llawer o bethau a ddywedais o'r blaen yn cael eu taflu'n ôl ataf ar ryw adeg neu'i gilydd, felly diolch am y rhybudd. [Chwerthin.]

14:50

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.

Cwnsler Cyffredinol, dyw e ddim yn anodd sylwi ar y diffyg deddfwriaeth gynradd y tymor yma yn y lle hwn. Wedi chwe mis o'r chweched Senedd, dwi ond yn ymwybodol o un Bil Llywodraeth sydd wedi ei gyflwyno yn y Senedd. Yn wir, roedd Bil Peter Fox yn cael ei wrthwynebu gan y Llywodraeth yn rhannol oherwydd diffyg amser. Yn y pumed Senedd, dim ond 32 o Filiau basiwyd fan hyn, o'u cymharu ag 85 yn Senedd yr Alban. Dro ar ôl tro, rŷn ni'n gweld y ddadl am ddiffyg capasiti, diffyg arbenigedd a diffyg amser yn cael ei defnyddio gan Lywodraeth Cymru fel rheswm i ddefnyddio Biliau yn San Steffan yn hytrach na phasio Biliau Cymreig, ac roedd y ddadl am amser hefyd yn cael ei defnyddio yn erbyn Bil Peter Fox. Wrth gwrs, rwyf i wedi dweud e fel tôn gron: mae defnyddio Biliau San Steffan yn cymhlethu'r setliad datganoledig, mae'n sicrhau nad yw'r Biliau'n ddwyieithog, ac mae'n gwneud hygyrchedd lot yn anoddach, a hefyd bod dim craffu go iawn yn digwydd yn y fan hon. Os yw capasiti, os yw arbenigedd, os yw amser yn broblem wirioneddol, pa gamau ydych chi'n eu cymryd er mwyn i ni allu gwneud ein gwaith go iawn fan hyn fel Senedd a phasio Deddfau Cymreig?

A gaf fi ddiolch iddo am y sylwadau? Maent yn codi materion difrifol iawn ynglŷn â'r ddeddfwriaeth, y ffordd yr ymdrinnir â deddfwriaeth ac mae'n debyg, y llwybr rydym wedi bod yn ei ddilyn ers 10 mlynedd wrth inni ddysgu dod yn ddeddfwrfa effeithiol. Ceir llawer o feysydd, wrth gwrs, lle'r hoffem ddeddfu a rhaid inni edrych ar y flaenoriaeth o ran cyflawni'r ddeddfwriaeth honno, a'r ffordd rydym yn cyflwyno Biliau, ac a ydym yn edrych ar y math Rolls-Royce o Fil sy'n ymdrin â phopeth a fydd yn berthnasol i bwnc penodol, neu a oes gennym faes mwy blaenoriaethol a mwy penodol mewn Deddfau deddfwriaethol penodol. Mae hynny'n rhywbeth sydd ar y gweill ar hyn o bryd ac edrych ar y ffordd y mae'r broses ddeddfwriaethol yn digwydd.

Mae hefyd yn deg dweud, wrth gwrs, ac mae hyn yn un o'r anghysonderau yn ein cysylltiadau rhynglywodraethol presennol ac yn y blaen, fod maint rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU i feysydd, y materion y mae hynny'n eu codi o ran uniondeb datganoli, y meysydd niwlog mewn anghydfodau ynglŷn â hynny, yr amseriad a'r diffyg gwybodaeth ymlaen llaw am ddeddfwriaeth ac yn y blaen yn creu galwadau enfawr o ran y rheini, oherwydd mae'n rhaid inni drin y rheini fel darnau o ddeddfwriaeth y gallai Cymru elwa ohonynt neu lle mae'n rhaid inni dynnu'r llinellau datganoli ac yn y blaen. Felly, mae hynny'n fater o bwys, ac rwy'n sicr yn edrych ar y rheini mewn perthynas â throsolwg o'r effaith, nid yn unig o ran uniondeb datganoli, ond hefyd o ran yr effaith a'r graddau rydym yn gorfod troi at agenda Llywodraeth arall ar sawl achlysur. Felly, mae materion yn codi yno sy'n galw am sylw. Hefyd, mae materion sylweddol yn gysylltiedig â Brexit a COVID yno o hyd.

Gwneuthum y datganiad mewn perthynas â blwyddyn gyntaf y rhaglen ddeddfwriaethol. Rwy'n gweithio'n galed iawn ar hyn o bryd ac yn ymgysylltu â chyd-Aelodau a swyddogion ac yn y blaen, i edrych ar raglenni blynyddoedd 2 a 3. Gallaf eich sicrhau bod cryn dipyn o ddeddfwriaeth sylfaenol dan ystyriaeth, yn enwedig ymrwymiadau'r maniffesto. Efallai y bydd ymrwymiadau eraill neu agweddau arnynt a fydd yn deillio o'r cytundeb cydweithredu diweddar ac yn y blaen, a byddaf yn hapus i ymgysylltu ag Aelodau dros y rhaglen honno maes o law pan fyddaf mewn sefyllfa i wneud cyhoeddiadau pellach arni. Ond gallaf eich sicrhau y bydd cryn dipyn o ddeddfwriaeth sylfaenol yn dod drwodd.

A gaf fi wneud un pwynt ychwanegol yn ogystal? Deillia'n rhannol o ganlyniad i'r Senedd ddiwethaf a sefyllfa COVID a Brexit, mae'n debyg, sef nad yw'n ddigon pasio'r ddeddfwriaeth yn unig; rhaid inni sicrhau hefyd, o fewn cyfnod mor effeithlon â phosibl o amser, ein bod yn gweithredu'r ddeddfwriaeth yn ogystal, ac mae pob darn gweithredu yn cyfateb bron i ddarn o ddeddfwriaeth sylfaenol, fel y gŵyr yr Aelod, yn ei hawl ei hun, ac mae nifer enfawr o'r rheini, yn enwedig ym maes addysg, ond mewn meysydd eraill hefyd.

14:55
Cymryd Rhan mewn Etholiadau

3. Pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i annog pobl i gymryd rhan mewn etholiadau yng Nghymru? OQ57249

Diolch i'r Aelod am godi'r mater hwn, ac am y cwestiwn. Cyhoeddais ddatganiadau ysgrifenedig ar 29 Gorffennaf a 9 Tachwedd am ein rhaglen ddiwygio etholiadol. Byddwn yn defnyddio'r etholiadau llywodraeth leol ym mis Mai i brofi gwahanol ffyrdd o bleidleisio a sicrhau bod etholiadau yng Nghymru mor hygyrch â phosibl ac y gall pawb sydd am bleidleisio wneud hynny, ac y bydd eu pleidlais yn cael ei chyfrif.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw. Gwnsler Cyffredinol, fel llawer o Aelodau'r Senedd, roeddwn yn falch iawn o glywed cyhoeddiad Llywodraeth Cymru ar gynlluniau peilot pleidleisio hyblyg, a fydd yn ei gwneud yn haws i bobl bleidleisio, ond ar yr un pryd, credaf fod gennym gyfeiriad teithio anffodus gan Lywodraeth y DU mewn perthynas â'i hargymhellion ynghylch cardiau adnabod pleidleiswyr, a fydd yn lleihau'r nifer sy'n pleidleisio ac yn fwyaf arbennig yn difreinio aelodau o rannau mwy ymylol o'n poblogaeth.

Y set nesaf o etholiadau i ni yma yng Nghymru, fel y sonioch chi, Gwnsler Cyffredinol, yw'r etholiadau lleol y flwyddyn nesaf. Felly, roeddwn yn meddwl tybed, gyda chefndir cyffredinol yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ond gyda phryder hefyd ynglŷn ag argymhellion Llywodraeth y DU, sut y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried sicrhau bod cynifer â phosibl o bobl yn pleidleisio yn yr etholiadau lleol hynny yng Nghymru y flwyddyn nesaf.

Diolch am y sylwadau, a chredaf ei bod yn deg dweud hefyd—credaf fod yr Aelod wedi cyfeirio at y cynlluniau sydd ar y gweill, y cynlluniau peilot—maent wedi bod yn anhygoel o boblogaidd. Credaf fod y sylwadau'n rhai cadarnhaol, gyda phobl yn dweud, 'Ie, mae'r rhain yn syniadau synhwyrol', ac mae hynny'n wir. Dim ond cynlluniau peilot ydynt—maent yno i brofi'r ffordd ar gyfer deddfwriaeth etholiadol y gobeithiwn ei chyflwyno i ddiwygio ac i foderneiddio ein system etholiadol ac i ddod â hi i mewn i'r unfed ganrif ar hugain.

Rwy'n credu ei bod yn deg dweud hefyd, am argymhellion Llywodraeth y DU, na fwriedir iddynt gael eu defnyddio yn etholiadau Cymru, a beth bynnag, mae deddfwriaeth Llywodraeth y DU yn annhebygol o ddod i rym cyn etholiadau'r cynghorau ym mis Mai 2022, neu fod wedi ei chwblhau erbyn hynny hyd yn oed.

Felly, mae'r etholiadau llywodraeth leol ym mis Mai yn rhoi cyfle inni weithio i wella hygyrchedd, ac wrth gwrs, mae gwaith ar y gweill yn rhan o'r cynlluniau peilot hynny. Mae rhywfaint o'r gwaith hefyd yn ymwneud â chofrestru a'r cymorth rydym wedi'i roi'n ariannol i fater cofrestru etholiadol, oherwydd mae'n bwysig ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i sicrhau cymaint o gofrestriadau etholiadol ag sy'n bosibl, oherwydd nid oes gan unrhyw ddemocratiaeth ddilysrwydd os nad oes nifer sylweddol o bobl naill ai wedi'u cofrestru i gymryd rhan neu os nad ydynt yn cymryd rhan mewn gwirionedd. Felly, rhaid inni weld hyn fel rhan o iechyd democrataidd Cymru a gobeithio, fel Llywodraeth, ein bod yn Llywodraeth sy'n gyfan gwbl o ddifrif ynghylch iechyd democratiaeth.

Fe gyfeirioch chi hefyd, rwy'n credu, at bryderon sylweddol ynglŷn â'r effaith y gallai cardiau adnabod pleidleiswyr ei chael, ac wrth gwrs, cafwyd nifer o adroddiadau a sylwadau, yn enwedig gan y Gymdeithas Diwygio Etholiadol, sydd wedi mynegi pryderon difrifol iawn am yr effaith y byddai'n ei chael ar leiafrifoedd ac maent wedi tynnu sylw at y pwynt nad oes sylfaen dystiolaeth amlwg i hyn.

Felly, rydym hefyd yn edrych ar sut y gallem wella mecanwaith etholiadau, symleiddio'r ffurflenni, y ffurflenni pleidleisio drwy'r post, cofrestru ar-lein, ac yn y blaen, er mwyn sicrhau bod llai o gamgymeriadau'n digwydd pan fydd pobl yn pleidleisio, a phan fydd pobl yn bwrw eu pleidlais fod y bleidlais honno'n cael cyfle i sicrhau ei bod yn cael ei chyfrif mewn gwirionedd. Felly, mae'r pethau hynny'n cael eu hystyried hefyd, a phan fydd yr etholiadau llywodraeth leol wedi bod, credaf y byddwn wedi dysgu llawer mwy a gobeithio y bydd hynny'n cyfrannu'n sylweddol at ddiwygio'r system etholiadol yn llawer ehangach a mwy radical.

Weinidog, mae bob amser yn braf clywed Gweinidogion yn sôn am bwysigrwydd cymryd rhan mewn etholiadau, ac rwy'n siŵr eich bod yn cytuno â mi fod hyder ac ymddiriedaeth mewn unrhyw lywodraeth yn dechrau gyda'r bleidlais, a'r bleidlais yw sylfaen democratiaeth wrth gwrs. Ac er mai yn etholiadau'r Senedd ym mis Mai y gwelwyd y nifer uchaf erioed o bleidleiswyr ar gyfer Senedd Cymru, dim ond 46.6 y cant a bleidleisiodd er hynny, o'i gymharu â 63.5 y cant yn etholiadau Holyrood ym mis Mai yn yr Alban a 67.3 y cant yn etholiad cyffredinol y DU yn 2019. Weinidog, rwy'n siŵr y byddech yn rhannu fy mhryderon ynghylch y nifer sy'n pleidleisio yn etholiadau'r Senedd o ystyried pwysigrwydd ein Senedd a'r cyfrifoldeb sydd ganddi. Felly, gyda hynny mewn golwg, pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda swyddogion cyfatebol yn Senedd y DU a Senedd yr Alban i ddeall pam y mae cymaint mwy o bobl yn pleidleisio yn yr etholiadau hynny nag a wnânt mewn etholiadau yma ar gyfer y Senedd?

15:00

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn atodol, gan ei fod yn bwynt pwysig iawn, ac ni chredaf fod unrhyw fwled arian i'w gael ar gyfer y ganran sy'n pleidleisio. Mae'n amlwg ei bod yn broblem fod llawer o bobl yn teimlo eu bod wedi'u heithrio oddi wrth y Llywodraeth, oddi wrth y prosesau deddfu, neu oddi wrth y penderfyniadau sy'n effeithio ar eu bywydau. Credaf mai dyna pam fod gwaith y comisiwn cyfansoddiadol a sefydlwyd gennym, sydd i'w gyd-gadeirio gan yr Athro Laura McAllister a Dr Rowan Williams, mor bwysig, gan ei fod yn mynd i wraidd ein democratiaeth.

Fe wnaethoch bwynt hefyd sy'n cadarnhau fy marn ynglŷn â rhai o'r camau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth y DU a fyddai'n creu rhwystrau diangen i bobl rhag cymryd rhan a phleidleisio mewn etholiadau. Cefais lawer o drafodaethau gyda fy swyddogion cyfatebol ledled y pedair gwlad a chyda Llywodraeth y DU; yn anffodus, maent wedi ymwneud yn bennaf â'r materion sy'n gysylltiedig â'r Bil Etholiadau, a chredaf fod hynny'n siomedig, gan y gallai'r Bil Etholiadau fod wedi bod yn rhywbeth a allai fynd i'r afael â'r materion hynny mewn ffordd arall. Mewn gwirionedd, credaf ei fod yn gwneud i'r gwrthwyneb yn ôl pob tebyg. Yr hyn y byddwn yn ei obeithio yw y bydd y cyfeiriad y byddwn yn mynd iddo gyda’r ddeddfwriaeth ddiwygio etholiadol y byddwn yn ei chyflwyno hefyd yn ceisio gwella a chynyddu cyfranogiad, osgoi rhwystrau diangen, a bod yn seiliedig ar egwyddorion cynwysoldeb yn ogystal â chadernid o ran yr hyder yn y system etholiadol.

Cymorth i Deuluoedd

4. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am y cymorth a roddir i deuluoedd gan y system gyfiawnder yng Nghymru? OQ57227

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn pwysig hwn. Gall teuluoedd wynebu ystod o broblemau cyfreithiol a allai alw am gymorth gan wahanol wasanaethau a ddarperir gan weithwyr proffesiynol preifat, sefydliadau gwladol a sefydliadau'r trydydd sector. Yn rhy aml, serch hynny, mae bylchau yn y cymorth hwnnw, yn anad dim oherwydd y gostyngiad dramatig yn argaeledd cymorth cyfreithiol yn y llysoedd teulu.

Diolch. Gwnsler Cyffredinol, ym mis Medi, fe gyhoeddoch chi ddatganiad ysgrifenedig yn cadarnhau y byddai cyfiawnder teuluol yn ffocws allweddol yn eich cyfnod yn y swydd, ac fe rannoch chi lawer o bryderon dilys ynghylch nifer y plant yng Nghymru sy'n cael eu derbyn i ofal. Yn gynharach eleni, cadarnhawyd bod 7,170 o blant bellach yn derbyn gofal oddi cartref yng Nghymru, sef 1.14 y cant o'r holl blant. Mae hynny'n uwch na chyfartaledd cyfredol y DU, sef 0.72 y cant o blant. Rwy'n ymwybodol fod bwrdd cyfiawnder teuluol lleol gogledd Cymru yn un o ddwy ardal fraenaru sy'n cymryd rhan mewn rhaglen beilot i brofi a gwerthuso rhaglen ddiwygiedig ar gyfer trefniadau plant. Nod y gwaith hwn yw hyrwyddo dulliau anwrthwynebus o ddatrys problemau ac ymdrin ag achosion, a helpu i leihau ôl-groniadau. A allwch gadarnhau pa drafodaethau a gawsoch wrth ymwneud â'r gwaith hwn ac a fydd cynlluniau peilot o'r fath yn cael eu hefelychu yn unrhyw le arall yng Nghymru i helpu i fynd i'r afael ag argyfwng plant sy'n derbyn gofal, lle bynnag y bônt?

Diolch, a diolch am eich sylwadau. Yr ateb i hynny yw 'byddant'. Mae nifer o gynlluniau peilot ar waith ac mae llysoedd datrys problemau yn fater penodol hefyd. Fel rhywun â llawer o brofiad o faes gofal plant, rwy'n croesawu'r newidiadau sydd wedi bod yn digwydd. Rwyf wedi ymweld â rhai o'r llysoedd i edrych arnynt. Rwyf hefyd wedi cael trafodaethau gyda nifer o aelodau o’r farnwriaeth ynglŷn â sut y mae hynny’n gweithredu, ac am y cymorth sy’n barhaus. Rwyf hefyd yn cysylltu’n agos iawn gyda fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, sydd hefyd yn gwneud cryn dipyn o waith yn y maes penodol hwn. Credaf fod rhai o'r cynlluniau peilot hyn yn bwysig iawn. Maent hefyd yn un o'r meysydd lle rydym yn gweithio gyda Llywodraeth y DU a chyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ar sut i'w datblygu a sut i wneud ein gorau i sicrhau bod mwy a mwy o blant yn cael eu cadw gyda'u mamau, a llai ohonynt yn cael eu derbyn i ofal. Rydych yn codi'r anomaleddau sy'n bodoli, ac wrth gwrs, mae'n fater a godwyd gan yr Arglwydd Thomas, a'i cododd yn ddiweddar yn y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, rwy'n credu, yn ogystal â'r angen i edrych yn gyffredinol yng Nghymru ar y data, yr ystadegau sy'n bodoli, i weld pam fod yr amrywiadau hyn yn digwydd a beth y gellir ei wneud i'w datrys ac ymdrin â'r mater cymdeithasol pwysig hwn. Credaf fod angen cyfeirio gweddill y cwestiwn at yr Aelod portffolio priodol.

15:05

Rwy'n deall y byddwch chi, Gwnsler Cyffredinol, yn cymryd rhan mewn cynhadledd ar gyfiawnder a'r heddlu yr wythnos nesaf, a fydd yn cael ei gynnal ar y cyd gyda Liz Saville Roberts. Bydd yn canolbwyntio ar adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru a oedd wedi argymell datganoli cyfiawnder ddwy flynedd yn ôl. Wrth gwrs, fel rydyn ni wedi clywed, mae datganoli cyfiawnder nawr yn bolisi Llywodraeth Cymru, ac roedd yn ffurfio rhan o'r cytundeb cydweithio rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth sydd wedi cael ei gyhoeddi yr wythnos hon, hefyd. Ond wrth edrych ymlaen at y gynhadledd, felly, yng nghyd-destun hynny, hoffwn i ofyn ynglŷn â dau beth mewn cysylltiad â'r mater o gefnogi teuluoedd. Yn gyntaf, buaswn i'n hoffi cael diweddariad am y peilot llysoedd teulu cyffuriau ac alcohol. Beth yw'r cynnydd hyd yn hyn, os gwelwch yn dda, a beth yw'r camau nesaf? Ac yn olaf, hoffwn glywed eich barn, Gwnsler Cyffredinol, am sylwadau'r Arglwydd Thomas o Gwmgiedd yn y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ddydd Llun. Roedd e wedi argymell sefydlu bwrdd cyfiawnder troseddol Cymru gyfan yn ogystal â bwrdd cyfiawnder teuluol Cymru gyfan. Beth fyddai eich sylwadau chi ar hynny, os gwelwch yn dda?

Yn gyntaf, edrychaf ymlaen yn fawr at y gynhadledd ar-lein y cyfeiriwch ati, sy'n ddigwyddiad trawsbleidiol, ac yn un sydd hefyd yn cynnwys yr Arglwydd Thomas, ond sydd hefyd yn cynnwys yr undebau llafur, y bobl sy'n gweithio yn y sector cyfiawnder. Credaf y bydd llawer i'w ddysgu o hynny, ond nid oes unrhyw amheuaeth gennyf, ac unwaith eto, i ailadrodd sylwadau'r Arglwydd Thomas, nad yw'n gwestiwn o os yw datganoli cyfiawnder yn digwydd, ond pryd.

Ar y sylwadau, gwrandewais yn astud iawn ar dystiolaeth yr Arglwydd Thomas i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, ac ar yr argymhellion neu'r awgrymiadau penodol a wnaeth. Mae'n debyg mai'r gorau y gallaf ei ddweud yw bod gennyf gryn ddiddordeb mewn edrych ar sut y gallwn eu harchwilio a'u datblygu ymhellach.

Cyfrifoldeb am Ddifrod yn Sgil Llifogydd

5. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsel Cyffredinol wedi'i roddi i Lywodraeth Cymru ynghylch cyfrifoldeb am ddifrod yn sgil llifogydd? OQ57252

Cyhoeddwyd ein strategaeth genedlaethol ar gyfer rheoli perygl llifogydd ac erydu arfordirol ym mis Hydref y llynedd ac mae'n nodi'r rolau a'r cyfrifoldebau. Nid yw'r rhain bob amser yn hollol syml, a dyna pam fod gennym fesur yn y strategaeth sy'n gofyn i'r pwyllgor llifogydd ac erydu arfordirol weithio gyda Llywodraeth Cymru i archwilio ffyrdd o egluro'r ddeddfwriaeth.

Diolch, Gwnsler Cyffredinol. Hoffwn ddatgan fy mod yn gynghorydd ar gyngor Rhondda Cynon Taf. Fel y gwyddoch, mae cyngor Rhondda Cynon Taf wedi cyhoeddi pedwar adroddiad adran 19 hyd yn hyn ar y llifogydd a gafwyd ledled y fwrdeistref sirol o ganlyniad i storm Dennis ym mis Chwefror 2020. Canolbwyntiodd un o'r adroddiadau ar y llifogydd ym Mhentre, lle bu mwy o lifogydd wedi hynny wrth gwrs. A all y Cwnsler Cyffredinol nodi beth fyddai'r sefyllfa gyfreithiol pe bai pobl yn ceisio iawndal gan Cyfoeth Naturiol Cymru o gofio ei fod yn gorff a noddir gan Lywodraeth Cymru? A fyddai gan Cyfoeth Naturiol Cymru neu Lywodraeth Cymru fel ariannwr y corff unrhyw atebolrwydd posibl? Fe gyfeirioch chi at gymhlethdodau o safbwynt atebolrwydd mewn perthynas â'r strategaeth, felly credaf y byddai eglurder ar hyn yn ddefnyddiol.

A gaf fi ddweud nad yw'n briodol imi roi cyngor fel Cwnsler Cyffredinol ynghylch hawliau cyfreithiol unigolion ac yn y blaen? Os ydynt yn credu bod problemau, dylent o reidrwydd eu codi gyda'u cynghorwyr cyfreithiol eu hunain.

15:10

Prynhawn da, Gwnsler Cyffredinol. Gŵyr pob un ohonom fod y newid yn yr hinsawdd yn achosi digwyddiadau tywydd eithafol yn fwyfwy aml, digwyddiadau tywydd eithafol sy'n achosi difrod a dinistr enfawr—digwyddiadau tywydd eithafol fel storm Christoph, a achosodd ddinistr ar draws fy etholaeth ar ddechrau'r flwyddyn. Mae'r digwyddiadau hyn y tu hwnt i allu cynghorau lleol i baratoi ar eu cyfer, y tu hwnt i'w gallu i ddiogelu yn eu herbyn. Gwnsler Cyffredinol, a ydych yn cytuno felly na ddylai fod yn rhaid i'r cynghorau dalu'r bil am lanhau ar ôl y dinistr, ac os ydych yn cytuno â mi, a wnewch chi annog eich cyd-Aelodau o'r Cabinet i sicrhau bod cyllid ar gael ar unwaith i Gyngor Sir Dinbych ar gyfer ariannu'r gwaith o ailadeiladu pont hanesyddol Llannerch, a ddinistriwyd yn stormydd 2021? Diolch.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Gwn fod cyllid ychwanegol ar gael i gynghorau mewn perthynas â difrod llifogydd ac atgyweirio seilwaith. Ond rwy'n croesawu'r egwyddor y mae'n ei chrybwyll yn fawr iawn, gan mai dyma'r union egwyddor rydym wedi'i chrybwyll wrth Lywodraeth y DU mewn perthynas â thomenni glo. Mater o ddifrod hinsawdd yw hwn. Ceir cyfrifoldeb moesol, gwleidyddol a moesegol dros waddol ein pyllau glo a'r risgiau sy'n bodoli bellach, a'r gost bosibl a fydd yn wynebu llawer o'n cynghorau mewn perthynas â'r ansefydlogrwydd sy'n datblygu yn y tomenni glo hynny o ganlyniad i newid hinsawdd. Rwy'n ddiolchgar am eich sylwadau, oherwydd yn sicr, maent yn sylwadau y gallwn eu trosglwyddo i Lywodraeth y DU mewn perthynas â'u methiant i ddarparu'r cyllid y credaf fod gennym hawl iddo.

Deunyddiau Cladin Llosgadwy

6. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ynghylch y gwaharddiad ar ddeunyddiau cladin llosgadwy a weithredwyd gan Reoliadau Adeiladu (Diwygio) (Cymru) 2019? OQ57232

Diolch am eich cwestiwn. Rhoddwyd Rheoliadau Adeiladu (Diwygio) (Cymru) 2019 ar waith gan y Gweinidog Tai ac Adfywio ar y pryd fel ymateb uniongyrchol i adroddiad Hackitt, yn dilyn yr ymchwiliad annibynnol i drasiedi Grenfell. Mae Llywodraeth Cymru'n defnyddio ysgogiadau deddfwriaethol ac anneddfwriaethol i wneud gwelliannau pellach i ddiogelwch adeiladau.

Rwy'n ddiolchgar am eich ateb, Gwnsler Cyffredinol. Fe fyddwch yn ymwybodol fod y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn y Senedd ddiwethaf wedi ysgrifennu at y Gweinidog tai gan dynnu sylw at y ffaith nad oedd y gwaharddiad ar ddeunyddiau cladin llosgadwy yn berthnasol i adeiladau o dan 18 metr. A oedd rheswm cyfreithiol am hynny? Fe wnaethant hefyd godi pryderon ynghylch cymorth i lesddeiliaid. Pa gyngor diweddar y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi mewn perthynas â diogelwch tân, ac onid yw'n hen bryd inni gael gwared ar system hynafol lesddeiliadaeth yng Nghymru?

Diolch am eich pwynt atodol. Rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, fod yr Aelod wedi bod yn weithgar iawn ar y mater penodol hwn. Mae'n debyg mai'r man cychwyn, pan ddown at wraidd y mater, yw mai'r datblygwyr yn y pen draw yw'r bobl a ddylai fod yn ysgwyddo'r cyfrifoldeb. Fel sy'n digwydd yn aml, cyrff cyhoeddus a chyrff gwladol sydd wedyn yn ysgwyddo'r gwaith o fynd i'r afael â methiannau'r sector preifat mewn perthynas â'r meysydd hynny. Rydym wedi bod o'r farn ers tro nad lesddeiliaid a greodd y problemau a nodwyd, ac y dylai datblygwyr gyflawni eu cyfrifoldebau moesol ac unioni'r materion hyn heb godi tâl ar y lesddeiliaid. Mae'r Gweinidog Newid Hinsawdd wedi dweud hyn yn glir wrth ddatblygwyr ac wrth lesddeiliaid yn gyson.

Mae rhywfaint o gyllid ar gael, ac ers 30 Medi mae modd i bobl sy'n gyfrifol am adeiladau preswyl canolig ac uchel yng Nghymru gyflwyno datganiadau o ddiddordeb am arian o gronfa diogelwch adeiladau Cymru. Bydd y cam cyntaf hanfodol hwn yn darparu cyllid ar gyfer arolygon diogelwch tân a'r gwaith o greu pasbortau adfer adeiladau. Bydd y rhain yn nodi pa fesurau a chamau gweithredu sydd eu hangen er mwyn sicrhau bod adeilad amlbreswyl mor ddiogel â phosibl, ac yn diogelu bywydau ac eiddo os bydd tân. Ac wrth gwrs, mae'r Aelod ei hun wedi dweud yn glir iawn, yn gwbl gywir, nad yw'r mater yn ymwneud â chladin yn unig—mae'r materion mewnol yn hynod bwysig hefyd.

Rydym yn bwriadu cynnig pecyn cymorth i lesddeiliaid a phreswylwyr a fydd yn caniatáu iddynt deimlo'n ddiogel yn eu cartrefi, ac yn caniatáu iddynt wneud penderfyniadau am y dyfodol. Felly, mae diogelwch adeiladu'n parhau i fod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, a phan fydd gennym eglurder ynghylch dyraniadau cyllid, byddwn mewn gwell sefyllfa i wneud penderfyniadau ynglŷn â'r cyllid yn y dyfodol i gefnogi'r gwaith o adfer diogelwch adeiladau.

Ar fater y 18 metr, dyma'r tro cyntaf imi gael fy holi'n benodol pam ei fod yn 18 metr. Efallai y dylwn anfon ymateb at yr Aelod yn benodol ynglŷn â hynny. Yn ôl pob tebyg, credaf y gallwn roi fy marn ynglŷn â pham fy mod yn credu ei fod yn 18 metr, ond credaf ei bod yn bwysig bod yn fanwl gywir gyda'r pethau hyn.FootnoteLink

15:15
Bil yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a Llysoedd

7. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i Lywodraeth Cymru ynghylch goblygiadau Bil yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a Llysoedd ar gyfer hawliau sifil yng Nghymru? OQ57247

Diolch unwaith eto am godi mater pwysig iawn. Mae safbwynt Llywodraeth Cymru ar y darpariaethau ar gyfer y drefn gyhoeddus a geir yn Rhan 3 o Fil yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a’r Llysoedd wedi'i nodi yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol a osodwyd gerbron y Senedd ar 28 Mai 2021.

Gwnsler Cyffredinol, rwy’n cadeirio’r grŵp trawsbleidiol ar hil a chydraddoldeb a chyfarfu’r grŵp ddoe i drafod Rhan 4 o’r Bil, a fydd, fel y gwyddoch, yn argyhuddo teuluoedd sy'n Sipsiwn, Roma neu Deithwyr ar sail eu ffordd o fyw. Yng nghyfarfod y grŵp trawsbleidiol hwnnw ddoe, a fynychwyd gan dros 60 o bobl, clywsom gan ystod o gynrychiolwyr o'r gymuned Sipsiwn, Roma a Theithwyr, gan gynnwys Teithio Ymlaen, lleisiau cymunedol a’r Gymdeithas Gwaith Cymdeithasol Sipsiwn, Roma a Theithwyr, a mynegodd pob un ohonynt bryder a dicter ynghylch y ddeddfwriaeth arfaethedig hon. Byddai'n ei gwneud yn anoddach fyth i Sipsiwn, Roma a Theithwyr fyw mewn ffordd nomadaidd, sy'n ddigon anodd yn barod, o ystyried y diffyg safleoedd swyddogol parhaol a dros dro.

Felly, yn yr amgylchiadau hynny, Gwnsler Cyffredinol, a allwch amlinellu'r hyn y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i ddiogelu hawliau cymunedau o'r fath, sydd o dan gryn fygythiad yn sgil y ddeddfwriaeth gyfredol hon gan Lywodraeth y DU?

Diolch am eich cwestiwn atodol. Wrth gwrs, y Bil penodol hwn—mewn gwirionedd, mae'n dri darn o ddeddfwriaeth wedi'u rhoi at ei gilydd, a dyna pam ei fod mor gymhleth. Ac mae eironi yn y ffaith bod rhai eitemau ynddo sy'n sicr yn werth eu hystyried, ac yn amlwg, mae llawer o welliannau'n cael eu trafod ar hyn o bryd. Mae un gwelliant sy'n ymwneud â thrais difrifol dan ystyriaeth ar hyn o bryd y gellid ei gynnwys yn y categori hwnnw. Ond wrth gwrs, mae'r Bil yn cynnwys cryn dipyn o'r hyn y byddem yn ei alw, rwy'n creu, yn ddarpariaethau cul—sy'n groes i hawliau sifil—ac sy'n gwbl ddiangen. Y cyfyngiadau y byddai'n eu gosod ar orymdeithiau cyhoeddus, cynulliadau cyhoeddus, ar brotestiadau gan unigolion—a buom yn siarad yn gynharach, oni fuom, am bobl yn cymryd rhan mewn democratiaeth ac yn teimlo'n rhan o ddemocratiaeth—. Mae hon yn enghraifft arall o ddeddfwriaeth sy'n gwahanu pobl oddi wrth y prosesau democrataidd.

Ac wrth gwrs, yr un y mae'r Aelod yn arbennig o bryderus yn ei gylch—a gallaf ddeall hynny; gwn ei fod yn bryder a rennir o ddifrif gan Jenny Rathbone, ac yn sicr gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, a ​​llawer o bobl eraill yma, rwy'n tybio—yw'r pwerau troseddoli mewn perthynas â'r hyn a elwir yn wersylloedd diawdurdod. Nid yw hyn yn rhywbeth y byddwn yn dymuno rhoi cydsyniad deddfwriaethol iddo. Credwn ei fod yn cael effaith aruthrol ar faes datganoledig; mae gennym agenda bolisi wahanol ar ymgysylltu â phobl ac ymgysylltu â'r gymuned Sipsiwn a Theithwyr ac mae hynny'n rhywbeth rydym yn dymuno ei barhau. Felly, mae hynny'n rhywbeth sy'n peri cryn bryder. Ceir llawer o drafodaethau ynglŷn â hynny ar hyn o bryd, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn awyddus i adrodd maes o law. Ac wrth gwrs, rwy'n tybio y bydd memoranda cydsyniad deddfwriaethol atodol pellach maes o law pan fydd y mater hwn yn codi ac yn cael ei drafod yn y Siambr hon eto.

Ymestyn yr Etholfraint i Garcharorion

8. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol roi'r wybodaeth ddiweddaraf am bolisi Llywodraeth Cymru o ran ymestyn yr etholfraint i garcharorion? OQ57235

Wel, diolch. Mae'n fater pwysig ar ein hagenda diwygio etholiadol. Oherwydd y pandemig, ni wnaethom ddiwygio Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021, fel roeddem wedi bwriadu'i wneud, i ganiatáu i rai carcharorion o Gymru bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol. Byddwn yn dychwelyd at y mater yn nhymor y Senedd hon.

Rwy'n falch iawn o glywed hynny, Gwnsler Cyffredinol, gan fod cymaint o'i le gyda'r system cyfiawnder troseddol, yn enwedig y methiant i gael unrhyw effaith ar adsefydlu carcharorion, oherwydd bod y gwasanaeth carchardai wedi'i danariannu ac oherwydd y ffordd gwbl annigonol rydym yn trin carcharorion. Maent yno i gael eu cosbi, ond maent yno hefyd i gael eu hadsefydlu. Felly, credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod carcharorion—neu'r rhan fwyaf o garcharorion, o leiaf—yn cael y bleidlais, er mwyn sicrhau bod annigonolrwydd y gwasanaeth cyhoeddus a ddarparwn drwy ein carchardai, sy'n eithriadol o ddrud, yn cael ei godi a'i drafod a'i ystyried yn briodol gan unrhyw un sy'n Aelod etholedig.

15:20

Wel, diolch am eich sylwadau atodol a'ch cwestiwn. Mae'n deg dweud bod Llywodraeth Cymru yn cytuno â dyfarniad Hirst yn 2005 yn Llys Hawliau Dynol Ewrop, a ganfu fod y DU yn torri'r confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol, am fod y rhan mwyafrif llethol o garcharorion a gafwyd yn euog ac sy'n bwrw dedfryd o garchar wedi'u difreinio ar gyfer etholiadau'r DU.

Nawr, credwn ei bod yn iawn diwygio'r gyfraith yn y maes hwn. Gwnaethom ymgynghori ar y mater yn 2017. Roedd y rhan fwyaf o'r ymatebwyr yn cytuno y dylem roi'r bleidlais i rai carcharorion o leiaf. Fel y gŵyr yr Aelod, yn ystod y Senedd ddiwethaf, argymhellodd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau y dylid ymestyn yr etholfraint i garcharorion a phobl ifanc sydd yn y ddalfa ac sydd wedi cael dedfryd o lai na phedair blynedd ar gyfer etholiadau datganoledig Cymru.

Nid oedd ymgynghoriad 2017 yn cynnwys cwestiwn penodol ar ymestyn yr etholfraint i bobl ifanc rhwng 16 a 17 oed sydd yn y ddalfa. Felly, cyn y gallem ystyried hynny, byddai'n rhaid inni ymgynghori eto. Ond byddwn hefyd yn ystyried ymhellach a ddylai carcharorion allu pleidleisio yn etholiadau nesaf y Senedd. Byddwn yn ymgynghori ar hyn, a gallaf eich sicrhau bod y rhain yn faterion y byddwn yn eu hystyried mewn perthynas â'r agenda diwygio etholiadol sydd gan Lywodraeth Cymru.

3. Cwestiynau i Gomisiwn y Senedd

Yr eitem nesaf yw'r cwestiynau i Gomisiwn y Senedd, a fydd yn cael eu hateb gan y Llywydd. Cwestiwn 1—John Griffiths.

Digwyddiadau Allanol

1. Beth yw polisi'r Comisiwn ar ddefnyddio ystâd y Senedd ar gyfer digwyddiadau allanol? OQ57241

Mae digwyddiadau yn cael eu cynnal ar ystâd y Senedd am amrywiaeth o resymau. Maen nhw'n helpu'r Aelodau i ymgysylltu â'r cyhoedd, ac yn rhoi cyfle inni gyd wrando a thrafod yr heriau a'r cyfleoedd sy'n wynebu Cymru. Mae'r rheolau sy'n llywodraethu defnyddio'r ystâd ar gyfer digwyddiadau yn egluro na ddylid ei defnyddio am resymau sy'n gysylltiedig â phlaid wleidyddol, nac er budd masnachol, ac ni ddylent gynnwys deunydd a allai beri tramgwydd. Cyfrifoldeb yr Aelodau sy'n noddi'r digwyddiadau hynny yw sicrhau eu bod yn glynu wrth y polisïau yma.

Diolch, Lywydd. Lywydd, yr wythnos diwethaf, defnyddiwyd ystâd y Senedd ar gyfer digwyddiad gyda Japan Tobacco International ar fynd i’r afael â gwerthu tybaco'n anghyfreithlon. Ceir cryn bryder ynghylch y digwyddiad hwn. Mae Ash Cymru, er enghraifft, yn bryderus iawn. Mae gan Sefydliad Iechyd y Byd gonfensiwn fframwaith ar reoli tybaco, sy'n amlinellu sut y mae'n rhaid cadw pellter rhwng y broses wleidyddol, polisïau iechyd cyhoeddus a buddiannau masnachol yn y diwydiant tybaco.

Lywydd, rwy'n credu ei bod wedi dod yn fwyfwy amlwg dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf fod y diwydiant tybaco yn ceisio dylanwadu ar benderfyniadau Llywodraethau a deddfwrfeydd a gwleidyddion ac agenda iechyd y cyhoedd, drwy ddigwyddiadau a thrwy gyswllt o'r fath. O ystyried y niwed ofnadwy y mae tybaco yn parhau i'w wneud i iechyd a lles pobl yng Nghymru ac ym mhob rhan o'r byd, credaf ei bod yn iawn ein bod yn ystyried polisïau Sefydliad Iechyd y Byd yn ofalus, a gweld a yw caniatáu defnydd o ystâd y Senedd at y dibenion hyn yn groes i'r hyn yr hoffai Sefydliad Iechyd y Byd ei weld.

Mae'r materion hyn yn esblygu ac yn newid, Lywydd. Mynychais ddigwyddiad fy hun ddwy flynedd yn ôl gyda'r un cwmni ar ystâd y Senedd. Ond gwnaed cryn dipyn o ymchwil ers hynny—er enghraifft, gan Brifysgol Caerfaddon—a chredaf ei bod yn dod yn fwyfwy eglur sut y mae'r diwydiant tybaco'n tueddu i weithredu er mwyn ceisio hyrwyddo ei fuddiannau masnachol. Lywydd, tybed a allwch roi rhywfaint o ystyriaeth i'r materion hyn. Rwy'n siŵr eich bod yn parhau i adolygu'n gyson sut y dylid a sut na ddylid defnyddio ystâd y Senedd. Tybed a fydd digwyddiadau penodol, fel yr un yr wythnos diwethaf, yn cael eu hystyried ymhellach.

Wel, fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol, mae gennym weithgareddau na chaniateir eu cynnal ar ystâd y Senedd ar hyn o bryd, sef digwyddiadau at ddibenion masnachol a busnes, gweithgareddau pleidiol wleidyddol ac unrhyw ddigwyddiad sy'n arddangos deunyddiau a all beri tramgwydd. Rwy'n ymwybodol o'r digwyddiad yr wythnos diwethaf a pheth o'r sylw a roddwyd iddo yn y wasg, a'r safbwyntiau a fynegwyd gennych. Ein dealltwriaeth ni oedd mai amcan y digwyddiad oedd addysgu Aelodau ar y fasnach dybaco anghyfreithlon yng Nghymru, ac felly nid oedd, fel y cyfryw, yn mynd yn groes i'r meini prawf.

Ond rydych wedi codi'r pwynt ynghylch yr angen i barhau i adolygu'r defnydd o'n hystâd a'r hyn rydym yn ei ystyried yn ddefnydd priodol o'n hystâd. Ac fel Comisiwn, rwy'n siŵr ein bod yn barod i wneud hynny bob amser. Efallai na fydd yn ymwneud â materion unigol o’r math hwn, na chwmnïau unigol yn wir, ond os oes yna egwyddorion y mae unrhyw Aelod yn teimlo y dylai'r Comisiwn eu hystyried wrth ddiwygio unrhyw godau sydd gennym ar gyfer defnyddio’r ystâd, byddwn yn fwy na pharod i fynd â'r materion hynny o egwyddor at y Comisiwn.

15:25
Offer TG

2. Beth mae'r Comisiwn yn ei wneud gydag offer TG nad yw bellach yn addas i'r diben? OQ57236

Mae'r Comisiwn yn defnyddio busnes lleol yn y Barri sy'n arbenigo mewn gwastraff trydanol. Mae'r data ar yr offer yn cael eu dileu i'n safonau gofynnol cyn y caiff yr offer eu hanfon i'w hailddefnyddio neu eu hailgylchu fel sy'n briodol. Ar hyn o bryd, rydym wrthi'n hwyluso rhodd dorfol o offer dechnoleg gwybodaeth, yr offer hynny oedd yn cael eu defnyddio gan Aelodau ac a gafodd eu hadnewyddu yn dilyn yr etholiad yn gynharach eleni, a bydd y pecyn yma o offer yn mynd i achosion teilwng ar hyd a lled Cymru.

Wel, diolch yn fawr. Mae'n dda gwybod y bydd yr offer hwn sy'n ddiangen o'n safbwynt ni yn cael ei ddefnyddio i fynd i'r afael ag achosion teilwng ledled Cymru. A yw'r Comisiwn wedi ystyried rhoi rhywfaint ohono i wledydd sy'n datblygu y mae gennym berthynas agos â hwy, drwy raglen Cymru ac Affrica? Oherwydd nid oes gan y rhan fwyaf o'r gwledydd hyn fawr ddim offer TG, ac er mwyn ymgysylltu â'r byd ehangach, ac yn sicr i gymryd rhan mewn cyfarfodydd, mae angen gliniadur arnoch i allu ei wneud yn effeithiol.

Mae'n ddigon posibl fod hyn wedi cael ei ystyried yn y gorffennol; nid wyf yn gwybod yr union ateb i'r cwestiwn a ofynnwch. Y polisi ar hyn o bryd, a’r hyn rydym yn ei wneud ar hyn o bryd yw ceisio ailddefnyddio ac ailgylchu’r offer, gan ddefnyddio amrywiaeth o gwmnïau yng Nghymru a all wneud defnydd priodol o'r offer. Nid wyf yn gwybod a oes rhywfaint ohono'n mynd i wledydd sy'n datblygu wedyn; rwy'n siŵr y gallem wneud ychydig o ymchwil i ganfod yr ateb. Fe ofynnaf y cwestiwn i'r swyddogion ynglŷn â pha weithgareddau rydym wedi'u cyflawni i weld a oes modd cysylltu'n uniongyrchol ag elusennau a sefydliadau eraill sy'n gweithio mewn gwledydd sy'n datblygu, er mwyn gweld a oes potensial i ailddefnyddio ein hoffer TG diangen yng nghyd-destun gwledydd sy'n datblygu. Felly, byddaf yn sicr yn edrych ar hynny i chi.

A dweud y gwir, rwy'n siomedig faint o offer TGCh, sy'n gymharol ifanc yn fy marn i, sy'n cael ei symud a faint o offer newydd sy'n cael ei brynu. Mae uwchraddio a phrynu'n barhaus yn anhygoel o ddrud. A gaf fi ofyn ichi adolygu eich rhaglen adnewyddu offer TGCh? Ac a gaf fi ofyn hefyd ichi ofyn i'r Aelodau a ydynt yn fodlon gyda'r offer sydd ganddynt cyn mynd ag ef oddi arnynt?

Wel, rwy'n credu y bydd yr Aelodau'n ymwybodol, yn dilyn yr etholiad ac yn dilyn y cylch pum mlynedd o ddarpariaeth TGCh, fod offer TG wedi cael ei adnewyddu ar gyfer yr Aelodau, fod offer newydd wedi'i brynu ar gyfer yr Aelodau, ac maent wedi gallu dewis pa offer y maent yn dymuno'i ddefnyddio. Credaf mai'r pwynt pwysig i'w wneud yma yw bod angen inni sicrhau bod ein hoffer yn addas at y diben bob amser—mae addas at y diben yng nghyd-destun TG bellach yn golygu bod yn rhaid inni fod yn seiberddiogel, ac i fod yn seiberddiogel, mae angen ichi gael yr offer mwyaf diweddar a'r caledwedd a'r meddalwedd mwyaf diweddar. Dyna'r cyngor proffesiynol a roddwyd i ni gan arbenigwyr TGCh ac arbenigwyr seiber, ac nid wyf yn credu y byddem yn dymuno peryglu diogelwch TGCh y Senedd er mwyn galluogi un Aelod, dau Aelod, i gadw hen liniadur y gallent fod wedi dod yn hoff iawn ohono. Credaf fod angen inni sicrhau bob amser ein bod yn seiberddiogel. Mae angen inni barhau â'n busnes; mae hynny'n bwysig i bobl Cymru.

15:30
4. Cwestiynau Amserol
5. Datganiadau 90 Eiliad

Felly, yr eitem nesaf yw'r datganiadau 90 eiliad. Yn gyntaf, Luke Fletcher.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Ar 15 Tachwedd, cefais y pleser o fynychu cyfarfod cyffredinol blynyddol Baobab Bach, cwmni buddiannau cymunedol a sefydlwyd yn sir Pen-y-bont ar Ogwr gyda'r nod o ddarparu bwyd o ansawdd uchel i unrhyw un sydd ei eisiau—dim profion modd, dim cwestiynau, dim stigma. Am £5, gallwch ddod i'r pantri cymunedol a chymryd cymaint ag sydd ei angen arnoch. Mae Baobab Bach yn cynnal rhwydwaith o bantrïau cymunedol, gydag 11 ar draws y sir ar hyn o bryd, ac uchelgais i sefydlu mwy, ac mae pob un ohonynt yn cael eu staffio gan wirfoddolwyr. O Bencoed i Nant-y-moel i Borthcawl, mae'r pantrïau cymunedol hyn wedi bod yn achubiaeth i'n cymunedau. Ers mis Hydref 2020, gyda'i gilydd, mae'r pantrïau cymunedol wedi dosbarthu 6,469 bag o fwyd, sy'n cyfateb i 1.45 tunnell yr wythnos. Ac o ble y daw'r bwyd hwn? O'r archfarchnadoedd: M&S, Tesco, Co-op. Maent yn cymryd y bwyd sy'n agos at ei ddyddiad defnyddio, gan ein helpu ni i gyd i arbed gwastraff bwyd; mae'n dda i'r boced, ac mae'n dda i'r blaned hefyd. Rwy'n edrych ymlaen at weld i ble mae Baobab Bach yn mynd nesaf, a hoffwn ddweud wrth y tîm cyfan, John ac Alison a'r gwirfoddolwyr ymroddedig, pob lwc, a diolch.

James Evans. Mae angen i James agor ei feicroffon. A all rhywun agor meicroffon James Evans?

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yr wythnos nesaf, bydd ffair aeaf Sioe Frenhinol Cymru yn cael ei chynnal yn Llanelwedd ar ôl dwy flynedd o absenoldeb. Wedi'i sefydlu ym 1990, mae'r ffair aeaf bellach yn un o'r atyniadau mwyaf poblogaidd ar galendr sioeau amaethyddol Prydain fel un o'r sioeau stoc gorau yn Ewrop, ac mae'n arddangos y gorau o amaethyddiaeth Cymru a Phrydain. Mae'r digwyddiad hefyd yn arddangos y bwyd a diod gorau, gan ganiatáu i bobl flasu a mwynhau'r cynnyrch Cymreig gorau. A hithau wedi'i chanslo ers 2019 oherwydd pandemig y coronafeirws, mae'n wych gweld y gymdeithas yn croesawu arddangoswyr ac ymwelwyr yn ôl i faes y Sioe Frenhinol. Rwy'n siŵr y bydd y Siambr gyfan a'r Aelodau ar-lein yn ymuno â mi i ddymuno'r gorau i Gymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru ar gyfer ffair aeaf lwyddiannus iawn. Diolch, Ddirprwy Lywydd.

Diolch. Byddwn nawr yn atal y trafodion dros dro er mwyn caniatáu newidiadau yn y Siambr. Os ydych yn gadael y Siambr, gwnewch hynny'n brydlon. Bydd y gloch yn cael ei chanu dau funud cyn i'r trafodion ailgychwyn, a dylai unrhyw Aelodau sy'n cyrraedd ar ôl y newid aros tan hynny cyn mynd i mewn i'r Siambr.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:33.

15:40

Ailymgynullodd y Senedd am 15:44, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.

6. Dadl ar Gynnig Deddfwriaethol gan Aelod: Bil diogelwch cladin

Croeso nôl. Wrth symud ymlaen, mae gennym y ddadl ar gynnig deddfwriaethol gan Aelod—Bil diogelwch cladin. Galwaf ar Rhys ab Owen i wneud y cynnig. 

Cynnig NDM7828 Rhys ab Owen, Mike Hedges, Peter Fox

Cefnogwyd gan Jane Dodds, Mabon ap Gwynfor

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn nodi cynnig ar gyfer Bil i sicrhau diogelwch cladin ar adeiladau yng Nghymru.

2. Yn nodi mai diben y Bil hwn fyddai sicrhau diogelwch preswylwyr drwy sicrhau bod cladin diogel ar gael ar adeiladau.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn i ddechrau'r ddadl hon drwy ddyfynnu Non a Gwenallt Rees, sy'n byw nid nepell o'r fan hon: 

'Pam ŷn ni, perchnogion fflatiau, yn gyfrifol am wynebu costau anferthol datrys problemau cladin a grëwyd gan eraill?'

A dwi'n credu bod modd i ni, bob un ohonom ni, gytuno gyda hynny. Dim lan iddyn nhw yw e i dalu am gamgymeriadau eraill. 

Heb unrhyw fai arnynt hwy eu hunain, mae cannoedd, os nad miloedd, fel Gwenallt a Non Rees, yn wynebu costau yswiriant enfawr, taliadau gwasanaeth a biliau i ymdrin â'r sgandal cladin. Mae llawer yn dioddef straen meddyliol oherwydd eu bod yn poeni y gallent fod yn byw mewn adeilad anniogel ac na allant symud. Rwyf wedi cyfarfod â llawer o'r trigolion hyn yn ystod fy chwe mis yma yn y Senedd, ac mae'r straen yn amlwg ar wynebau cynifer ohonynt. Dywedodd un wrthyf ei fod yn gorwedd yn y gwely yn y nos nid yn unig yn poeni am gostau ariannol enbyd, ond hefyd yn arswydo am ddiogelwch ei anwyliaid.

Felly, diolch o galon i'r Aelodau hynny yn drawsbleidiol sydd wedi cyd-gyflwyno'r ddadl yma gyda mi, sef Peter Fox a Mike Hedges, ac i'r Aelodau hefyd sydd wedi cefnogi'r ddadl, sef Mabon ap Gwynfor a Jane Dodds. Mae hyn yn dangos yn glir fod yna gefnogaeth amlwg fan hyn, yn drawsbleidiol, yn y Senedd i gefnogi Gwenallt a Non a'r miloedd eraill sydd yn yr un sefyllfa. Hoffwn i hefyd ddiolch i ddau arall: diolch i David Melding ac i Leanne Wood, dau wnaeth godi'r mater yma yn gyson yn y pumed Senedd. Ac rwy'n hynod o falch bod y cytundeb cydweithio rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru yn cynnwys diogelwch adeiladu. Mae yna egwyddorion hollbwysig yn y cytundeb yma. Rwy'n falch bod diwygio sylweddol ar y system diogelwch adeiladau yn rhan o'r cytundeb. Fel mae'r cytundeb yn ei ddweud, mae'r system bresennol wedi caniatáu, dro ar ôl tro,  diwylliant o dorri corneli ar draul diogelwch y cyhoedd.

Rwyf hefyd yn falch i glywed am gyflwyno ail gam cronfa diogelwch adeiladau Cymru, ac edrychaf ymlaen at ddarllen y manylion yn fuan. Pryd, felly, Gweinidog, y bydd preswylwyr yn clywed am fanylion yr ail gam? A phryd fydd arian y cam cyntaf yn cael ei ryddhau? Ac a fydd yr arian hynny yn cynnwys costau archwilio sydd wedi cael eu talu yn barod?

Mae'r cytundeb rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth yn gam positif ymlaen, ond mae angen datrysiad buan i hyn. Mae dros bedair blynedd o boen meddwl, o ddiffyg cwsg, o bwysau ariannol, yn gadael eu hôl ar breswylwyr. Mae'n rhaid i hyn ddirwyn i ben. Roeddwn yn siarad ag un person heddiw gyda'i wraig yn dioddef o ganser; dylen nhw ddim fod yn gorfod poeni am hyn hefyd.

Hoffwn gydweithio gyda Llywodraeth Cymru yn y dyfodol i geisio am rymoedd i gyflwyno treth ar hap ar enillion datblygwyr mawr. Byddai'r arian hynny yn y dyfodol yn gallu talu am ganlyniadau adeiladu gwael, am adeiladwyr yn torri corneli, yn hytrach na gadael i breswylwyr i ymladd brwydr hir a chostus ar eu pennau'u hunain.

Mae'r sgandal cladin yn enghraifft berffaith o sut y mae'r setliad datganoli yn gwneud cam â phobl Cymru ar hyn o bryd. Mae'r trigolion yn teimlo fel pe baent yn rhan o gêm ping-pong rhwng San Steffan a Llywodraeth Cymru. Maent yn teimlo nad oes neb yn gwrando arnynt. Rydym eisiau sicrwydd y bydd yr arian a gyhoeddwyd gan Robert Jenrick, pan oedd yn Weinidog tai yn gynharach eleni, y £3.5 biliwn, yn cael ei ystyried yn wariant y DU, ac felly y byddwn ni, yng Nghymru, yn cael cyfran ohono. A yw Gweinidog Cymru wedi cael ateb i hynny eto? Ond os bydd yn fater i Lywodraeth Cymru, yn y grant bloc ychwanegol o £2.3 biliwn, o ganlyniad i'r adolygiad cynhwysfawr o wariant, gyda swm canlyniadol a yw'r Gweinidog yn meddwl y bydd yn ddigon i ddatrys y sgandal cladin yma yng Nghymru?

Rwy'n mawr obeithio y byddwn yn dilyn model Awstralia—dull Awstralia—lle mae'r Llywodraeth yn ad-dalu eu costau i lesddeiliaid yn gyntaf ac yna'n hawlio'r costau hynny'n ôl gan gyflogeion. Yn amlwg, mae gan y Llywodraeth bŵer, mae ganddi ddylanwad, nad oes gan lesddeiliaid.

Yn olaf, mae'r sgandal wedi taflu goleuni ar holl fater hawliau lesddeiliaid. Onid yw'n hen bryd inni roi diwedd ar y crair hwn o'r gorffennol, y system hynafol hon, fel y maent wedi'i wneud yn yr Alban, Iwerddon ac ar draws y byd? Edrychaf ymlaen at Fil Cymru a fydd yn dod â'r sgandal cladin hon yng Nghymru i ben o'r diwedd. Diolch yn fawr.

15:50

A gaf fi ddiolch yn gyntaf i Rhys ab Owen am gyflwyno'r ddadl bwysig hon ac am fy ngwahodd i gefnogi ei gynnig deddfwriaethol? Rwy'n falch iawn o weld cefnogaeth drawsbleidiol i'r cynnig sydd ger ein bron heddiw, a chredaf fod hyn yn tanlinellu pa mor ddifrifol yw'r mater hwn i bob un ohonom ar draws y Siambr.

Mae fy nghyfraniad i'r ddadl yn canolbwyntio ar faterion sy'n wynebu nifer o fy etholwyr ac y maent wedi'u dwyn i fy sylw. Wrth ddweud hyn, hoffwn nodi'r holl waith a wnaed gan fy nghyd-Aelod, Janet Finch-Saunders, sy'n arwain ar ddiogelwch adeiladau ar ran grŵp y Ceidwadwyr Cymreig. Fel rwyf wedi sôn, Ddirprwy Lywydd, mae nifer o etholwyr sy'n berchen ar eiddo yn natblygiad Celestia ym Mae Caerdydd wedi cysylltu â fy swyddfa i fynegi eu pryderon ynghylch maint y problemau cladin sy'n wynebu preswylwyr. Yn wir, yn ôl yr hyn a ddeallaf, gofynnwyd yn ddiweddar i rai preswylwyr dalu tâl gwasanaeth o hyd at £20,000 y flwyddyn nesaf er mwyn dechrau gwaith atgyweirio ar y datblygiad. Bydd angen y lefel hon o gymhorthdal am nifer o flynyddoedd er mwyn cyflawni'r gwaith parhaus y bydd ei angen i sicrhau diogelwch yr adeilad. Rwy'n siŵr y bydd Aelodau o bob rhan o'r Siambr yn cytuno bod hyn yn eithriadol o annheg. Bydd llawer o'r preswylwyr yn methu fforddio talu unrhyw beth yn debyg i'r lefel honno o dâl gwasanaeth, ac ni ddylent orfod talu'r bil am rywbeth nad yw'n fai arnynt hwy. Yn y cyfamser, mae etholwr arall wedi dweud nad ydynt yn gallu gwerthu eu heiddo oherwydd y problemau hyn, ac mae wedi cael effaith sylweddol ar eu cynlluniau ymddeol. Mae eu harian wedi'i glymu yn yr hyn y maent yn eu galw'n 'gartrefi diwerth'.

Nawr, deallaf fod hwn yn fater cymhleth sy'n galw am gydweithio agos rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, felly rwy'n credu y byddai'r Aelodau'n gwerthfawrogi'r wybodaeth ddiweddaraf am unrhyw drafodaethau diweddar y gallai'r Gweinidog fod wedi'u cael gyda'i swyddogion cyfatebol ar draws y DU ar y mater hwn. Mae preswylwyr wedi dweud wrthyf fod angen sefydlu cronfa adeiladu yng Nghymru ar frys, fel y gall datblygiadau fel Celestia ddechrau gweithio i fynd i'r afael â'u diffygion tân ac adeiladu. Weinidog, a allwch gadarnhau a yw'n fwriad gennych i ddarparu cymorth ariannol yn uniongyrchol i breswylwyr i'w cynorthwyo i dalu costau parhaus a phryd y bydd y cymorth hwn ar gael?

Yn y pen draw, fodd bynnag, mae angen gweithredu i atal y pethau hyn rhag digwydd eto. Mae gwir angen inni weld deddfwriaeth newydd sydd nid yn unig yn tynhau'r rheolau ynghylch defnyddio cladin ond sydd hefyd yn sicrhau bod y datblygwyr yn cadw'r cyfrifoldeb cyfreithiol dros fynd i'r afael â diffygion o ganlyniad i gynllun ac adeiladwaith adeilad.

I gloi, hoffwn nodi geiriau etholwr sydd wedi rhoi caniatâd imi ddyfynnu eu teimladau ar y mater hwn. Maent yn dweud,

'Mae iechyd meddwl preswylwyr yn cael ei niweidio. Ym mis Ionawr 2022, bydd niwed i'n waledi hefyd o ganlyniad i gynnydd o 200 y cant yn y tâl gwasanaeth. Mae'r cais chwyddedig hwn yn debygol o barhau am oddeutu pum mlynedd. Y canlyniad: bydd pobl yn colli eu cartrefi, bydd pobl yn colli eiddo a brynwyd i ddarparu pensiwn, a chofiwch mai'r unig bobl sy'n dioddef yw'r rhai diniwed.'

Rwy'n gobeithio y bydd pob Aelod yn cefnogi'r cynnig pwysig hwn. Diolch.

Nid wyf am ailadrodd unrhyw beth a ddywedodd Rhys na Peter, ond bu farw 72 o bobl o ganlyniad i drychineb Tŵr Grenfell. Adroddwyd yn gynharach eleni fod arolygon o adeiladau uchel ledled y DU, yn dilyn y tân, wedi dangos bod cladin llosgadwy a diffygion diogelwch tân yn achosi problemau mewn adeiladau uchel eraill—mewn llawer o adeiladau uchel eraill. Amcangyfrifodd Llywodraeth Cymru y gallai fod angen gwaith adfer ar draean o adeiladau uchel ledled y wlad, gyda diffygion yn amrywio o fod yn rhai mân i fod yn rhai sylweddol. Ar hyn o bryd ceir 148 o adeiladau preswyl uchel ledled Cymru.

Mae'r ymchwiliad cyhoeddus a ddilynodd y digwyddiad yn Nhŵr Grenfell wedi datgelu mai un o'r prif resymau pam y lledaenodd y tân oedd y math o gladin a ddefnyddiwyd ar du allan yr adeilad. Yn fy etholaeth i, dywedir wrthyf y bydd taliadau gwasanaeth preswylwyr South Quay yn SA1 yn cynyddu mwy na £450,000 rhyngddynt i dalu am waith cladin ac yswiriant. Fodd bynnag, amcangyfrifwyd y bydd y gost o unioni pob problem ar draws y safle yn y blynyddoedd i ddod yn fwy na £3 miliwn.

Rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Gweinidog yn flaenorol, sef mai'r datblygwyr sydd wedi gwneud miliynau ar filiynau o bunnoedd o'r adeiladau hyn a ddylai dalu. Yn anffodus, adeiladwyd rhai ohonynt gan Carillion, sydd wedi mynd i'r wal erbyn hyn, ac efallai fod eraill wedi'u hadeiladu gan gwmnïau eraill neu gwmnïau cyfrwng un diben nad ydynt yn bodoli mwyach.

Mewn dau le yn fy etholaeth i, datblygiadau'r Copper Quarter ac SA1, mae pryder difrifol ynglŷn â chladin. Mae pobl sy'n berchen ar eiddo yn pryderu am eu diogelwch a'r gostyngiad trychinebus yng ngwerth eu heiddo, y prynwyd llawer ohono ar forgais ac sy'n mynd yn anodd iawn eu gwerthu, os nad yn amhosibl. I lawer o'r bobl yr effeithiwyd arnynt, problem cladin yw'r broblem fwyaf yn eu bywydau.

Nid problem i Gymru'n unig yw hi, a bydd yr Aelodau'n ymwybodol o'r heriau cymhleth sy'n wynebu adeiladau amlfeddiannaeth ledled y Deyrnas Unedig. Mae hon yn broblem drwy Brydain gyfan, a bydd yn rhaid i'r cyllid ddod gan Lywodraeth San Steffan. Ers gormod o amser, mae preswylwyr adeiladau yr effeithiwyd arnynt wedi colli'r hawl i deimlo'n hyderus yn niogelwch eu cartrefi a'r gallu i symud ymlaen, i werthu eu cartrefi, i symud i rywle arall; rhywbeth y mae'r gweddill ohonom yn ei gymryd yn ganiataol, ac os oes gennym dŷ neu adeilad, gallwn ei werthu, gallwn brynu rhywle arall wedyn; gallwn naill ai brynu rhywle mwy neu rywle llai. Ni all y bobl hyn wneud hynny; maent yn methu symud, ac maent yn teimlo'n ddiflas iawn, a gallaf ddeall pam eu bod yn teimlo'n ddiflas. Ac mae pobl yn siarad llawer am iechyd meddwl yma. A allwch chi feddwl am unrhyw beth a fyddai'n effeithio ar eich iechyd meddwl yn waeth na bod mewn sefyllfa lle mae gennych ddyled enfawr, dyled rydych yn ei thalu, ond ni allwch wneud unrhyw beth â hi? Ni allwch ddatrys problem y ddyled, mae gennych ecwiti negyddol sylweddol ac ni allwch weld ffordd allan, ond mae biliau ychwanegol yn debygol o ddod i chi. Rwyf wedi cael dynion a menywod mewn oed yn crio ar y ffôn oherwydd yr effaith y mae hyn yn ei chael arnynt. Mae'n broblem go iawn sy'n effeithio ar bobl go iawn. Mae'n rhaid gwneud rhywbeth. Rydym angen cyllid gan San Steffan a chodi tâl ar gwmnïau adeiladu i fynd i'r afael â'r broblem ddifrifol hon, ac mae'n rhaid inni fynd i'r afael â hi, neu fel arall bydd llawer o bobl mewn cyflwr gwael iawn.

15:55

Diolch yn fawr iawn i ti, Rhys, os caf i, Ddirprwy Lywydd, ddiolch iddo fo am ddod â'r ddadl yma ger ein bron ni heddiw. Diolch hefyd, wrth gwrs, i Mike Hedges a Peter Fox am gefnogi'r ddadl.

Mae gennym ni yma, yn syml, fater o gyfiawnder sylfaenol, onid oes? Pwy ddylai dalu am y gwaith o arbrofi ac ail-wneud yr adeiladau mawr yma sydd yn bygwth iechyd a diogelwch y bobl sy'n byw ynddyn nhw? Ai'r preswylwyr, y tenantiaid i berchnogion, ddylai dalu drwy gynnydd yn eu rhent? Ai'r deilwyr les, pobl a brynodd y fflatiau yn ddiarwybod o'r problemau cyn bod y problemau hynny'n dod yn hysbys? Ai perchnogion yr adeiladau? Beth amdanom ni drethdalwyr, drwy'r Llywodraeth? Ynteu ai’r rheini a adeiladodd yr adeiladau yn y lle cyntaf ddylai dalu am hyn? Bedair blynedd ar ôl trychineb Grenfell, rydyn ni'n dal i ymrafael â'r cwestiwn yma.

Rŵan, yn anffodus, mae trachwant a hunanoldeb rhai yn golygu nad ydyn nhw'n fodlon cydnabod bai a chymryd cyfrifoldeb am y gwendidau sylweddol yma sydd yn bygwth iechyd a bywyd pobl. Heddiw, mae yna gannoedd os nad miloedd o bobl yn dioddef poen meddwl aruthrol wrth iddyn nhw feddwl am ddiogelwch eu cartrefi, neu wrth boeni am sut maen nhw am dalu'r gost o addasu eu cartrefi a hwythau heb fai o fath yn y byd am ganfod eu hunain yn y sefyllfa yma.

Ar ben hyn, does gan y Llywodraeth ddim data clir am faint o adeiladau yn union sydd angen gweithio arnyn nhw, heb sôn am faint o bobl sy'n cael eu heffeithio. Ond o ran manylion unrhyw ddeddfwriaeth i fynd i’r afael â diogelwch cladin, mae’n werth nodi nad oes yna fesurau statudol i asesu system waliau allanol nac ychwaith ddogfen er mwyn cadarnhau diogelwch tân adeilad cyn belled ag y mae cladin yn y cwestiwn. Dydy hynny ddim yn bodoli ar hyn o bryd. Dyma fethiannau sylfaenol y gall y Llywodraeth fynd i'r afael â nhw heb orfod dibynnu ar San Steffan i'w hysgogi. Mae'n resyn bod yna bedair blynedd wedi mynd heibio ers trychineb Grenfell ac nad ydy'r Llywodraeth wedi dod â Bil gerbron y Senedd eto, a bod y Llywodraeth bellach yn dibynnu ar Geidwadwyr San Steffan i'w gwthio i weithredu. Mae gan Gymru'r hawl i weld ei deddfwriaeth ei hun efo llais rhanddeiliaid Cymreig yn ganolog i lunio'r ddeddfwriaeth honno. Dyna pam fy mod i'n cefnogi'r cynnig yma gan Rhys ab Owen heddiw. Diolch.

Diolch yn fawr iawn i Rhys a phobl eraill sy'n cefnogi hyn.

A gadewch i ni ddechrau gyda'r unigolion, oherwydd hwy sy'n bwysig ynghanol hyn i gyd. Fel y mae Rhys, Mike a Peter wedi'i ddweud, mae'n ymwneud â phobl, pobl fel y lesddeiliaid yn South Quay yn Abertawe, sy'n wynebu cynnydd o hyd at £4,000 y flwyddyn yn eu tâl gwasanaeth; pobl fel y lesddeiliaid yng Nghaerdydd, sy'n wynebu costau o hyd at £8,000 y flwyddyn, ac mae'r ffigur hwnnw'n debygol o godi yn anffodus; pobl sy'n teimlo eu bod yn aros i rywun weithredu wrth i'r costau godi, ac sy'n teimlo bod eu bywydau ar stop. Nawr, dychmygwch y straen a'r effaith ar iechyd meddwl y bobl hynny. Mae'n sicr y tu hwnt i fy nychymyg i.

Yn fyr iawn, hoffwn ddweud fy mod yn deall bod Llywodraeth Cymru yn dweud mai datblygwyr sy'n gyfrifol am hyn ac nid y pwrs y wlad, ond nid yw hynny'n help o gwbl i'r bobl y gwyddom amdanynt—y bobl yn y fflatiau sydd mewn sefyllfa ansicr iawn. Byddwn yn annog Llywodraeth Cymru i ystyried y model sydd gan Awstralia ar hyn o bryd a amlinellwyd gan fy nghyd-Aelod, Rhys, oherwydd mae hon yn broblem mewn gwledydd heblaw Cymru a'r DU. Gallwn ddysgu, gallwn edrych ar yr hyn sy'n gweithio yno. Gadewch inni sicrhau ein bod yn meddwl am y bobl hynny a'r unigolion hynny. Gadewch inni fabwysiadu model Awstralia—rhoi'r arian, adennill y costau'n ddiweddarach—oherwydd dyna y dylem ei wneud. Mae angen inni ddiogelu'r bobl hynny a'u hiechyd meddwl. Diolch yn fawr iawn.

16:00

Mae dros bedair blynedd a phum mis wedi mynd heibio ers y trychineb anffodus a dinistriol yn Nhŵr Grenfell, lle bu farw 72 o bobl. Nawr, mae trigolion ledled Cymru yn byw mewn ofn mewn fflatiau hyd heddiw. Felly, bedair blynedd ers y drasiedi, tra'n cyhoeddi y bydd Llywodraeth Cymru yn ariannu arolygon diogelwch tân ar gyfer adeiladau aml-feddiannaeth dros 11 metr, sut y gallai'r Gweinidog Newid Hinsawdd ddatgan

'ni wyddom eto faint yn union o adeiladau yr effeithiwyd arnynt ac i ba raddau'?

Credaf fod hynny'n sgandal. Ar y nawfed ar hugain, ailadroddodd y Gweinidog, a dyfynnaf,

'ni wyddom eto faint yn union o adeiladau y mae diffygion diogelwch tân yn effeithio arnynt ac i ba raddau.'

Rydych chi'n dal i'w wthio i'r naill ochr. Yn fy marn i, dyma'n union a ddywedoch chi, Jane, ac mae eraill wedi'i fynegi'n huawdl yma heddiw. Nid yw'r sefyllfa hon yn mynd i ddiflannu yn sgil rhethreg gan Weinidog Llywodraeth Cymru, ac mae'n ofid mawr imi feddwl y gallai hyn gael ei ddefnyddio'n wleidyddol hyd yn oed drwy ddweud, 'Rydym yn aros am Lywodraeth y DU.' Mae angen gwybodaeth o'r fath yn awr i roi strategaeth effeithiol ar waith. Felly, byddwn yn falch pe bai'r Gweinidog yn rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn i'r mater hwn ac yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am y cynnydd sy'n cael ei wneud ar gael y ffigurau a'r manylion ynglŷn â graddau'r diffygion.

Mae hyn, i mi, bron fel ailadrodd sgyrsiau a gawsom yn y Senedd hon yn ystod y tymor diwethaf pan siaradais am faterion o'r fath. I'r holl Aelodau newydd sydd yma, mae'n eithaf trist ein bod yn ailadrodd yr angen inni wneud hyn. Ar gyfer un bloc, amcangyfrifwyd mai cyfanswm cost y gwaith atgyweirio, gan gynnwys ailosod cladin, yw £60,000 y fflat. Rwyf wedi siarad â phobl sy'n byw yn yr adeiladau hyn, ac maent yn dweud eu bod yn mynd i'r gwely'n ofni am eu bywydau ac ni allant gysgu, sydd eto'n cadarnhau'r hyn rydych chi wedi'i ddweud, Jane, am broblemau iechyd meddwl. Gwyddom fod consensws trawsbleidiol ynglŷn â'r angen i sicrhau nad yw'r baich ariannol yn disgyn ar y preswylwyr. Mae osgoi canlyniad o'r fath yn fater cymhleth, ond rwy'n ymwybodol fod y Gweinidog wedi cael cyfarfod bord gron gyda datblygwyr y mis diwethaf, felly byddai manylion am y canlyniad hwn yn ddefnyddiol, Weinidog. 

Byddai'r cynnig deddfwriaethol hwn yn gyfle allweddol inni allu deddfu i sicrhau bod y baich hwn, i sicrhau bod cladin diogel ar gael ar adeiladau, yn gyfrifoldeb ar y datblygwr yn hytrach na'r lesddeiliad. Gallai hefyd fod yn fodd o archwilio ymhellach y cynnig o gynllun prynu allan i gefnogi lesddeiliaid yr effeithir arnynt gan ddiogelwch adeiladau ac y byddai'n well ganddynt werthu eu heiddo. Fodd bynnag, rwy'n gobeithio y bydd Rhys, Mike, Peter a Jane hefyd yn cytuno bod angen i ddeddfwriaeth fynd ymhellach eto a rhoi sylw i faterion diogelwch megis rhannu'n unedau ar wahân. Dechreuodd y Papur Gwyn ar ddiogelwch adeiladau y broses hon, ond er bod yr ymgynghoriad wedi dod i ben ar 12 Ebrill eleni, mae gwefan Llywodraeth Cymru yn adrodd heddiw ddiwethaf

'Mae’r ymatebion yn cael eu hadolygu ar hyn o bryd, ac rydym yn bwriadu cyhoeddi crynodeb ohonynt ac ymateb y Llywodraeth yn ystod hydref 2021.'

Rydych yn cael fy nghefnogaeth, ond tybed a ellid ymgorffori'r cynnig ar gyfer y Bil diogelwch cladin yn y gwaith parhaus ar ddiogelwch adeiladau. Diolch.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae adfer adeiladau preswyl uchel sy'n anniogel yn sicr yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, ac mae cladin llosgadwy yn un rhan o hynny. [Anghlywadwy.]

16:05

Weinidog, rydym wedi colli eich sain. Mae wedi'i adfer. A ydych am—? Clywsom y frawddeg gyntaf, ond dyna ni.

O'r gorau. Nid wyf yn gwybod beth sy'n digwydd yno. A allwch chi fy nghlywed i yn awr?

O'r gorau. Felly, dechreuais drwy ddweud bod adfer adeiladau preswyl uchel sy'n anniogel yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, ac mae cladin llosgadwy yn un rhan o hynny. Rydym yn gyson—[Anghlywadwy.]—ac mae'n iawn—. A yw wedi mynd eto?

Mae rhywbeth yn bod. Roedd yn dod yn iawn ac yna fe wnaethom eich colli eto. Rwy'n credu nad yw eich meicroffon uwch eich pen yn helpu.

Nid yw uwch fy mhen, mae yn y fan hon. Beth bynnag, fe dynnaf fy nghlustffonau a gweld a allaf wneud unrhyw wahaniaeth gyda hynny. A yw hynny'n well neu'n waeth?

Iawn, fe roddaf gynnig arni fel hynny. Mae safle adeiladu ychydig y tu allan i fy ystafell yma, felly rwy'n gobeithio nad oes gormod o sŵn yn y cefndir. 

Felly, roeddwn yn dweud ein bod wedi dweud yn gyson nad lesddeiliaid a greodd y problemau a nodwyd, ac mae'n iawn i'r rhai sy'n gyfrifol dalu i'w hunioni. Ym mis Hydref 2020 ysgrifennais lythyr agored at ddatblygwyr i'r perwyl hwnnw, ac ym mis Hydref eleni cyfarfûm â nifer o ddatblygwyr, gyda chynghorau lleol, i drafod eu cynlluniau ar gyfer adfer adeiladau sydd â diffygion diogelwch. Rydym yn falch iawn fod nifer o ddatblygwyr Cymreig wedi neilltuo arian ers hynny i ailosod cladin a mynd i'r afael â gwaith diogelwch tân arall ar eiddo yng Nghymru. Mae'n galonogol gweld bod yr ymrwymiad, mewn rhai achosion, yn ymestyn y tu hwnt i'r cladin yn unig lle bo angen er mwyn gwneud yr adeiladau hynny'n ddiogel, a'u bod hefyd yn ysgwyddo cyfrifoldeb am adeiladau o dan 18 metr. Fodd bynnag, mae'n destun gofid nad yw rhai o'r datblygwyr mawr sy'n gyfrifol am yr adeiladau hyn wedi cymryd rhan yn y broses honno ac nad ydynt eto wedi ymateb i hynny, felly byddaf yn cysylltu â hwy eto i geisio eu gorfodi i ddod at y bwrdd, er nad oes gennym bwerau ar hyn o bryd i allu eu gorfodi i wneud hynny.

Rhoesom Reoliadau Adeiladu (Diwygio) (Cymru) 2019 ar waith hefyd, a daethant i rym ym mis Ionawr 2020. Mae'r rheini'n gwahardd gosod deunyddiau llosgadwy ar y tu allan i adeiladau preswyl uchel, ysbytai a chartrefi gofal. Rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol mewn perthynas ag ACM nad yw'n cydymffurfio, fel y'i gelwir—cladin deunydd cyfansawdd alwminiwm—fel yr hyn a welwyd ar Dŵr Grenfell. Rydym eisoes wedi gweld yr holl ACM anniogel yn cael ei dynnu oddi ar y rhan fwyaf o adeiladau uchel yng Nghymru, ac mae gwaith yn mynd rhagddo ar hyn o bryd ar yr adeiladau sydd ar ôl.

Ond gwyddom nad cladin yw'r unig fater sy'n codi o ran diogelwch adeiladau. Mae Llywodraeth Cymru bob amser wedi bod yn glir fod angen i'n dull o weithredu fod yn gwbl gyfannol, gan ymdrin â llu o faterion fel rhwystrau tân, rhannu'n unedau ar wahân, llwybrau dianc rhag tân, ac yn y blaen. Gwyddom fod yr effeithiau'n sylweddol ar lesddeiliaid a phreswylwyr. Rwyf wedi cyfarfod y bersonol â nifer fawr iawn ohonynt dros fisoedd lawer, a gwyddom fod hyn yn cael effaith yn ariannol ac ar les, fel y dywedodd yr holl Aelodau sydd wedi cyfrannu heddiw.

Rydym wedi ymrwymo i gefnogi preswylwyr a lesddeiliaid ac rydym yn gweithio'n galed i ddatblygu'r opsiynau hynny. Agorwyd ein datganiadau o ddiddordeb ar gyfer cronfa diogelwch adeiladau Cymru ar 30 Medi. Rydym wedi cael ymhell dros 100 o ymatebion i hynny hyd yma. Byddant yn nodi'r mesurau a'r camau gweithredu sydd eu hangen i wneud yr adeiladau amlbreswyl mor ddiogel ag y gallant fod, a diogelu bywydau ac eiddo. Nid ydym wedi cyfyngu hynny i adeiladau dros 18 metr; rydym wedi tynnu hynny i lawr islaw hynny er mwyn sicrhau ein bod yn cynnwys yr holl bobl yr effeithir arnynt, ac rydym yn bwriadu cynnig pecyn cymorth i lesddeiliaid a phreswylwyr a fydd yn caniatáu iddynt deimlo'n ddiogel yn eu cartrefi a gwneud penderfyniadau am y dyfodol. 

Rydym hefyd yn awyddus iawn i wneud cyhoeddiadau pellach ar gam nesaf y gronfa pasbort diogelwch adeiladu, ond fel y gwyddoch i gyd, mae'r adolygiad cynhwysfawr o wariant wedi bod yn siomedig i Gymru. O ran y symiau canlyniadol, ni wnaeth Llywodraeth y DU ei gwneud yn glir fod swm canlyniadol yn deillio o sylwadau Robert Jenrick cyn iddo gael ei ddiswyddo o'r Cabinet, ac wrth gwrs cafwyd adolygiad cynhwysfawr o wariant bellach, felly mae hynny i gyd wedi'i aildrefnu, ac mae'n amhosibl bwrw ymlaen â hynny. O ystyried faint o arian a gawsom drwy'r adolygiad cynhwysfawr o wariant, gwyddom yn sicr nad ydym wedi cael y lefel o arian canlyniadol y byddem wedi'i ddisgwyl.

Serch hynny, rydym yn bwrw ymlaen â'n cynlluniau diogelwch adeiladau. Rydym yn gobeithio cael syrfewyr ar safleoedd ym mis Ionawr ar gyfer yr holl adeiladau sydd wedi mynegi diddordeb yn hyn. Rydym yn gweithio'n galed iawn gyda'r diwydiant adeiladu a'r diwydiant yswiriant i sicrhau bod gennym syrfewyr sy'n gallu gwneud yr arolygon hyn a'r ffrwd waith yn ei lle a'r contractwyr ar gael. Wrth inni ddeall beth yw maint y gwaith adfer sy'n angenrheidiol ar gyfer yr adeiladau hyn, byddwn yn gallu edrych ar faint o gyllid sydd gennym. Rydym wedi dyrannu rhywfaint o arian ar ei gyfer, ond y gwir yw nad ydym yn gwybod beth yw maint yr anhawster ym mhob un o'r adeiladau, ac yn anffodus, ni cheir un ateb sy'n addas i bawb; bydd gan bob adeilad ei set gwbl wahanol a chymhleth ei hun o broblemau'n galw am eu hunioni. Rydym hefyd yn gweithio i gwblhau manylion cynllun prynu allan i helpu'r rhai sydd yn yr amgylchiadau anoddaf o ganlyniad i'r problemau hyn. Rwy'n gobeithio cyhoeddi hynny'n fuan i'r Senedd.

Mae maint y broblem yn enfawr. Mae pob adeilad yn wahanol, ac yn syml iawn, nid wyf yn gwybod a yw'r cyllid yn ddigon. Nid oes unrhyw ddiben i Janet Finch-Saunders fy meirniadu am y peth—ni allaf greu ffigur o ddim—ac yn wahanol i Lywodraeth y DU, nid wyf yn cyhoeddi pethau er mwyn gwneud iddo ymddangos yn well heb wneud dim byd yn ei gylch mewn gwirionedd. Mewn adolygiadau o wariant yn unig y cawn glywed beth yw cyfanswm y newid o setliadau adrannau Whitehall, felly nid oes gennyf unrhyw fanylion am newidiadau unigol i raglen y DU. Byddaf yn codi hynny gyda fy Ngweinidogion cyfatebol yn y DU cyn gynted ag y gallaf gyfarfod â hwy.  

O ran diwygio cyfraith lesddaliad, bydd y Bil Diwygio Cyfraith Lesddaliad (Rhent Sylfaenol) sy'n mynd drwy'r Senedd ar hyn o bryd yn lleihau rhenti tir ar brydlesoedd newydd i fod yn daliad hedyn pupur, ac rydym yn gweithio ar Fil i'w gyflwyno yn nes ymlaen yn Senedd y DU i weithredu'r diwygiadau eang i lesddaliadau a gynigir gan Gomisiwn y Gyfraith, diwygiadau y mae rhai ohonynt wedi'u datganoli mae'n wir, ond dim ond rhai, ac mae angen newid y pethau nad ydynt wedi'u datganoli hefyd er mwyn helpu lesddeiliaid.

Ar y dreth ffawdelw, cawsom anhawster gwirioneddol i gael Llywodraeth y DU i gytuno â ni am dreth ar dir gwag hyd yn oed, felly nid oes wybod pa mor hir y bydd yn cymryd iddynt wneud hyn. Ac ar yr un pryd, mae'n rhaid inni fod yn siŵr, drwy osod treth ffawdelw ar ddatblygwyr yng Nghymru, nad ydym yn eu gyrru dros y ffin i Loegr. Rydym wedi ymrwymo'n llwyr i gymorth ariannol i helpu i ariannu gwaith adfer mewn ffordd sy'n deg i'r lesddeiliaid ac i drethdalwyr, ac rydym yn gweithio gyda Llywodraeth y DU ar dreth ffawdelw ar draws y diwydiant adeiladu yng Nghymru, gyda'r arian yn dod i Gymru.

Y peth olaf roeddwn am ei ddweud, Ddirprwy Lywydd, yw y bydd y Bil diogelwch adeiladu rydym yn ei gyflwyno yn unioni'r holl broblemau o'r pwynt hwnnw ymlaen. Rydym yn gweithio gyda chynghorau ar hyn o bryd i sicrhau ein bod yn gwneud yr hyn a allwn i sicrhau bod pobl yn ddiogel yn eu cartrefi, a bod gennym yr amddiffyniadau a'r diogelwch tân cywir yn ei le ar eu cyfer. Ond fel y dywedais droeon yn y Siambr hon ac rwy'n ei ailadrodd un tro olaf, nid lle i fyw yn unig yw cartref ym Mhrydain—mae'n aml yn fuddsoddiad, a'r anhawster yw adfer yr adeiladau mewn ffordd sy'n cadw pobl yn ddiogel heb iddynt golli eu buddsoddiad, oherwydd mae gennyf bob cydymdeimlad â'r sefyllfa y maent ynddi. Ac mae hynny, ni waeth beth fydd unrhyw un yn ei ddweud wrthych i'r gwrthwyneb, yn beth anodd a chymhleth iawn i'w wneud, ac rydym yn gweithio'n gyflym i weithio ein ffordd drwy'r materion cymhleth hynny. 

Rwy'n falch iawn fod cefnogaeth drawsbleidiol i hyn, ac rwy'n falch iawn o fod wedi cael y ddadl hon yn y Siambr. 

16:10

Diolch yn fawr, Weinidog. Rwy'n falch o glywed am y Bil diogelwch adeiladau a gyflwynir yn y Senedd hon. Gobeithio y gellir gwneud hynny'n gynt yn hytrach nag yn hwyrach. Rwyf hefyd yn falch o glywed y bydd syrfewyr ar safleoedd ym mis Ionawr, ond rwy'n siomedig iawn ynglŷn â dau beth—un yw'r ffaith nad yw'r datblygwyr mawr yn barod hyd yn oed i ystyried trafod gyda chi, Weinidog. Mae hynny'n siomedig iawn, a gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol yn cadw hynny mewn cof wrth ystyried polisi caffael, oherwydd os nad ydynt yn fodlon trafod hyd yn oed, dylid bod cosbau am hynny gan nad hwy yw'r math o ddatblygwyr y dylem fod yn gweithio gyda hwy. 

Yr ail siom enfawr sy'n amlwg o'ch atebion yw'r ffordd y mae'r berthynas rynglywodraethol rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU wedi chwalu, ac edrychaf ar fy nghyd-Aelodau yma a chyd-Aelodau ar y meinciau Llafur. Mae angen datrys hyn, oherwydd dim ond un grŵp sydd ar eu colled, sy'n dioddef oherwydd hyn, sef y lesddeiliaid eu hunain. Mae angen inni ddatrys hyn. Gweithiwch gyda'ch gilydd, er mwyn dyn.

Peter Fox, diolch am eich cefnogaeth. Diolch am godi'r mater hwn cyn hyn yn y Senedd. Gwn fod y preswylwyr yn hapus iawn, a chytunaf na ddylai datblygwyr gael osgoi cyfrifoldeb. Fe sonioch chi am gyfarfod â phobl o Celestia; cyfarfûm â hwy eto heddiw. Roedd ganddynt degell gyda hwy. 'Pam ar y ddaear fod ganddynt degell gyda hwy?' meddyliais. Y rheswm am hynny yw eu bod o'r farn glir fod gan berson sy'n prynu tegell fwy o hawliau defnyddiwr, mwy o amddiffyniad, na lesddeiliad. Wel, mae hynny'n hollol frawychus.

Fel y dywedodd Mike Hedges, mae bywydau pobl ar stop. Ni all teuluoedd ifanc, teuluoedd sy'n tyfu, symud. Ni all pensiynwyr sydd ar yr wythfed llawr symud. Nid yw'n ddigon da.  

Gofynnodd Mabon ap Gwynfor, 'Pwy sy'n gyfrifol?' Wel, ie, trachwant rhai yn creu poen meddwl i eraill. Ac rwy'n gobeithio y byddwn ni'n cael y ddeddfwriaeth Gymreig mae'r Gweinidog wedi sôn amdani cyn gynted â phosib. 

Soniodd Jane Dodds hefyd am fywydau pobl ar stop, ac fe wnaeth ein hatgoffa eto mai pobl sydd yn y canol yn hyn i gyd.

Cytunaf â Janet Finch-Saunders—mae angen inni wybod beth yw'r nifer. A chytunaf fod diogelwch tân yn llawer mwy na chladin yn unig, fel y soniodd y Gweinidog hefyd.

Dwi'n gobeithio—dwi'n gweld bod yr amser yn fy nghuro i, ond dwi'n gobeithio’n fawr y bydd yr Aelodau'n cefnogi'r ddadl hon. Diolch yn fawr.

16:15

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi'r cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

7. Dadl y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus a’r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol: Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol 2015: Craffu ar y broses o roi’r ddeddf ar waith

Yr eitem nesaf yw eitem 7, dadl y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus a'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol ar ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol 2015: craffu ar y broses o roi’r Ddeddf ar waith. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus i wneud y cynnig—Mark Isherwood.

Cynnig NDM7841 Mark Isherwood, Jenny Rathbone

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi:

a) Adroddiad Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y Bumed Senedd sef, Cyflawni ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol: y stori hyd yma, a osodwyd ar 17 Mawrth 2021;

b) Ymateb Llywodraeth Cymru i Adroddiad y Pwyllgor, a gyhoeddwyd ar 5 Hydref 2021;

c) Ymateb Archwilydd Cyffredinol Cymru i Adroddiad y Pwyllgor, dyddiedig Awst 2021;

d) Ymateb Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru i Adroddiad y Pwyllgor, dyddiedig 3 Medi 2021;

e) Ymateb y Llywydd i Adroddiad y Pwyllgor, dyddiedig 22 Medi 2021;

f) Ymateb Llywodraeth Cymru i Adroddiad Archwilydd Cyffredinol Cymru, sef, Felly beth sy’n wahanol? Canfyddiadau Archwiliadau Egwyddor Datblygu Cynaliadwy yr Archwilydd Cyffredinol, dyddiedig 8 Hydref 2021; ac

g) Ymateb Llywodraeth Cymru i Adroddiad Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru, sef Adroddiad Cenedlaethau'r Dyfodol 2020, dyddiedig 8 Hydref 2021.

Cynigiwyd y cynnig.