Y Cyfarfod Llawn
Plenary
15/09/2021Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Cyn inni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion ein Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y cyfarfod ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda chi. Dwi hefyd eisiau atgoffa Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod ac yr un mor berthnasol i'r Aelodau sydd yn y Siambr ag i'r rhai sy'n ymuno trwy gyswllt fideo.
Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in a hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings in the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting and those are noted on your agenda. I would also remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting and apply equally to Members in the Chamber as to those joining virtually.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Samuel Kurtz.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Finance and Local Government, and the first question is from Samuel Kurtz.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am awdurdodau lleol yn defnyddio hysbysiadau cosb benodedig? OQ56836
1. Will the Minister make a statement on the use of fixed-penalty notices by local authorities? OQ56836
It is for each authority to determine its policy and approach to the use of fixed-penalty notices locally. Fixed-penalty notices are a key tool in tackling a number of offences and we support their use as a response to low-level environmental and other crimes. In 2019-20, local authorities issued 11,091 FPNs in relation to local environmental protection issues.
Mater i bob awdurdod yw penderfynu ar eu polisi a'u dull o ddefnyddio hysbysiadau cosb benodedig yn lleol. Mae hysbysiadau cosb benodedig yn offeryn allweddol wrth fynd i'r afael â nifer o droseddau ac rydym yn cefnogi eu defnydd fel ymateb i droseddau amgylcheddol lefel isel a throseddau eraill. Yn 2019 a 2020, cyhoeddodd awdurdodau lleol 11,091 hysbysiad cosb benodedig mewn perthynas â materion diogelu'r amgylchedd lleol.
Thank you, Minister. There are a number of FPNs issued by local authorities that do not see any obligation for the money raised from fines being invested in mitigating the recurrence of such offence. Fly-tipping is an offence that has seen a recent increase across Wales and has blighted many parts of my constituency of Carmarthen West and South Pembrokeshire. Another issue is FPNs issued to those walking dogs on restricted beaches along the Pembrokeshire and Carmarthenshire coastal path. Can I urge the Welsh Government to look at how local authorities ring-fence the money raised by FPNs to ensure that the money is spent addressing and improving specific facilities to help change behaviour rather than being lost in the general council spending pot?
Diolch, Weinidog. Caiff nifer o hysbysiadau cosb benodedig eu cyhoeddi gan awdurdodau lleol nad ydynt o'r farn fod unrhyw rwymedigaeth i fuddsoddi arian a godir drwy ddirwyon er mwyn atal troseddau o'r fath rhag digwydd eto. Mae tipio anghyfreithlon yn drosedd sydd ar gynnydd yn ddiweddar ledled Cymru ac mae wedi bod yn broblem mewn sawl rhan o fy etholaeth i, Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro. Mater arall yw hysbysiadau cosb benodedig yn cael eu rhoi i bobl sy'n cerdded eu cŵn ar draethau sy'n gwahardd cŵn ar hyd llwybr arfordir sir Benfro a sir Gaerfyrddin. A gaf fi annog Llywodraeth Cymru i edrych ar sut y mae awdurdodau lleol yn clustnodi'r arian a godir drwy hysbysiadau cosb benodedig i sicrhau bod yr arian yn cael ei wario ar wella a mynd i'r afael â chyfleusterau penodol i helpu i newid ymddygiad yn hytrach na chael ei golli ym mhot gwariant cyffredinol y cyngor?
Thank you for the question. The Member is absolutely right that there are some FPNs that don't have the requirement to reinvest the money in terms of the cost of the service. But traffic and parking offences sit outside that, of course, being exceptions to that rule.
We did issue guidance to environmental health officers on the use of FPNs in January 2020, and that does advise then that the FPNs are used as part of a wider approach, which should include prevention and collaboration and that authorities have to make their enforcement strategies publicly available. And they should include all of the offences in the scheme and how much the authority will fine people for each offence, details of any early payment discounts, how the FPNs are used, how the authority deals with juvenile offenders, what the authority will do if offenders don't pay and how to appeal if the option is available. But it also requires that it's publicly available in those documents how the money for the FPNs will be spent and how the records are kept. But I'll certainly have a discussion with the representatives in the WLGA to alert them to the concerns that you've raised this afternoon and explore if there's more that we can be doing in terms of the application of that guidance.
Diolch am eich cwestiwn. Mae'r Aelod yn llygad ei le nad oes gofyniad ynghlwm wrth rai hysbysiadau cosb benodedig i ailfuddsoddi'r arian a godir drwyddynt yng nghyswllt cost y gwasanaeth. Ond nid yw hynny'n cynnwys troseddau traffig a pharcio, wrth gwrs, gan fod y rheini'n eithriadau i'r rheol honno.
Gwnaethom gyhoeddi canllawiau i swyddogion iechyd yr amgylchedd ar y defnydd o hysbysiadau cosb benodedig ym mis Ionawr 2020, ac mae'r canllawiau hynny'n cynghori y dylid defnyddio'r hysbysiadau cosb benodedig fel rhan o ddull ehangach, a ddylai gynnwys atal troseddau a chydweithio, a bod yn rhaid i awdurdodau gyhoeddi eu strategaethau gorfodi. A dylent gynnwys yr holl droseddau yn y cynllun a faint o ddirwy y bydd yr awdurdod yn ei chodi ar bobl am bob trosedd, manylion ynghylch unrhyw ostyngiad os cânt eu talu'n gynnar, sut y caiff yr hysbysiadau cosb benodedig eu defnyddio, sut y mae'r awdurdod yn ymdrin â throseddwyr ifanc, beth fydd yr awdurdod yn ei wneud os nad yw troseddwyr yn talu a sut i apelio os yw'r opsiwn ar gael. Ond maent hefyd yn ei gwneud hi'n ofynnol i nodi'n gyhoeddus yn y dogfennau hynny sut y bydd yr arian a godir drwy hysbysiadau cosb benodedig yn cael ei wario a sut y caiff y cofnodion eu cadw. Ond yn sicr, byddaf yn cael trafodaeth gyda'r cynrychiolwyr yn CLlLC i roi gwybod iddynt am y pryderon a godwyd gennych y prynhawn yma ac archwilio i weld a oes mwy y gallwn ei wneud o ran rhoi'r canllawiau hynny ar waith.
Cwestiwn 2, Jane Dodds.
Question 2, Jane Dodds.
Diolch yn fawr iawn. Mae'n neis i fod yn ôl a gweld pobl.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ddyraniadau'r gyllideb i'r portffolio iechyd a gwasanaethau cymdeithasol mewn perthynas â darparu gwasanaethau i blant? OQ56819
Thank you very much. It's nice to be back and to see everybody.
2. Will the Minister make a statement on budget allocations to the health and social services portfolio in relation to the provision of children's services? OQ56819
Support for the provision of children’s services is a priority in our budget preparations. Most recently, the 2021-22 supplementary budget allocated £98.7 million to the health and social services portfolio to support children.
Mae cymorth i ddarparu gwasanaethau plant yn flaenoriaeth yn ein paratoadau cyllidebol. Yn fwyaf diweddar, dyrannodd cyllideb atodol 2021-22 £98.7 miliwn i'r portffolio iechyd a gwasanaethau cymdeithasol i gefnogi plant.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.
Thank you very much, Minister.
I know that the welfare and life chances of our children and young people, especially those in care, is a shared priority for Ministers and me. In the last decade, we have seen an increase in the number of children coming into the care of local authorities, and I know that support workers and others work incredibly hard to give children and young people in care the best start in life. This growth, however, has resulted in significant financial pressures on local authorities, with expenditure on children and families being, on average, the second largest area of spend for councils in Wales. Many local authorities are facing challenges with recruitment and the growing cost of residential care. So, may I ask the Minister, with the expectation that, sadly, more children and families will require support from their local councils in the coming year, what priority will this area of spend have in the forthcoming budget? Diolch yn fawr iawn.
Gwn fod lles a chyfleoedd bywyd ein plant a'n pobl ifanc, yn enwedig y rheini mewn gofal, yn flaenoriaeth a rennir gan y Gweinidogion a minnau. Dros y degawd diwethaf, rydym wedi gweld cynnydd yn nifer y plant sy'n derbyn gofal gan awdurdodau lleol, a gwn fod gweithwyr cymorth ac eraill yn gweithio'n hynod o galed i roi'r dechrau gorau mewn bywyd i blant a phobl ifanc mewn gofal. Mae'r cynnydd hwn, fodd bynnag, wedi arwain at bwysau ariannol sylweddol ar awdurdodau lleol, a gwariant ar blant a theuluoedd, ar gyfartaledd, yw'r maes gwariant mwyaf ond un i gynghorau yng Nghymru. Mae llawer o awdurdodau lleol yn wynebu heriau gyda recriwtio a chost gynyddol gofal preswyl. Felly, a gaf fi ofyn i'r Gweinidog, gyda'r disgwyliad, yn anffodus, y bydd angen cymorth gan eu cynghorau lleol ar fwy o blant a theuluoedd yn y flwyddyn i ddod, pa flaenoriaeth a roddir i'r maes gwariant hwn yn y gyllideb sydd i ddod? Diolch yn fawr iawn.
Thank you very much for raising this important issue, and it was an issue that was actually raised with me on my grand summer tour of local authorities and it's certainly something that is of significant concern to some of those authorities. And our programme for government does commit us to ensuring that we fund regional residential services to bring children with complex needs back home from care outside of Wales. I think that will be important both in terms of improving the care available to those children and in terms of the situation for local authorities and their finances.
Spending on children and family services in Wales has increased significantly, by 31.5 per cent from 2015-16 to 2019-20. It's still the case, though, that a large amount of that is spent on children's care home placements. Our focus really has to be on ensuring that children are able to stay with their families, preventing family break-up by funding advocacy services for parents whose children are at risk of coming into care, providing additional specialist support for children with complex needs who might be on the edge of care, and also exploring the radical reform of current services for children who are looked after and care leavers. Those are absolutely critical parts of our programme for government and parts of the discussion I'm having with colleagues as we start to set our budget for the next financial year and the years beyond that.
Diolch yn fawr iawn am godi'r mater pwysig hwn, ac roedd yn fater a grybwyllwyd wrthyf ar fy nhaith fawr dros yr haf o amgylch yr awdurdodau lleol, ac yn sicr, mae'n rhywbeth sy'n peri cryn bryder i rai o'r awdurdodau hynny. Ac mae ein rhaglen lywodraethu yn ein hymrwymo i sicrhau ein bod yn ariannu gwasanaethau preswyl rhanbarthol i ddod â phlant ag anghenion cymhleth adref o ofal y tu allan i Gymru. Credaf y bydd hynny'n bwysig er mwyn gwella'r gofal sydd ar gael i'r plant hynny ac o ran y sefyllfa i awdurdodau lleol a'u cyllid.
Mae gwariant ar wasanaethau plant a theuluoedd yng Nghymru wedi cynyddu'n sylweddol, 31.5 y cant rhwng 2015-16 a 2019-20. Mae'n dal yn wir, serch hynny, fod cryn dipyn o'r gwariant hwnnw'n cael ei wario ar leoliadau cartrefi gofal plant. Mae'n rhaid inni ganolbwyntio ar sicrhau y gall plant aros gyda'u teuluoedd, atal teuluoedd rhag chwalu drwy ariannu gwasanaethau eiriolaeth ar gyfer rhieni y mae eu plant mewn perygl o fynd i ofal, darparu cymorth arbenigol ychwanegol i blant a chanddynt anghenion cymhleth a allai fod ar gyrion gofal, ac archwilio diwygio radical mewn perthynas â gwasanaethau cyfredol i blant sy'n derbyn gofal a phobl sy'n gadael gofal. Mae'r rheini'n rhannau cwbl hanfodol o'n rhaglen lywodraethu ac yn rhan o'r drafodaeth rwy'n ei chael gyda'm cyd-Aelodau wrth inni ddechrau gosod ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf a'r blynyddoedd y tu hwnt i hynny.
The Minister may remember my remarks prior to recess regarding the Summer of Fun programme, where my question was whether or not funding for this programme was sufficient given the high rates of child obesity in Wales. During the summer recess, I was able to visit an organisation that provided activities for the Summer of Fun in South Wales Central, and I was extremely impressed at the range of activities that they offered. Not only did they provide physical activities, but activities that focused on team building, developing confidence and self-reliance as well.
However, it was during my visit that I was made aware of a major issue, which I would ask the Minister to take on board for the future. Ultimately, those activity providers who had applied for funding to provide the Summer of Fun only received notification of the success of their bids four days before they were due to start. This made the process of filling spaces for activities quite chaotic, and gave some families too little time to organise themselves. This resulted in spaces being allocated but children not being able to make the activity. As such, this meant that the course was full even though, ultimately, there were spaces available on the day, which families could have taken advantage of had they known. I therefore ask if the Minister could carefully consider the timing of the funding for 2022, so that activity providers and families can maximise the opportunities available to them. Thank you.
Efallai y bydd y Gweinidog yn cofio fy sylwadau cyn y toriad ynghylch rhaglen Haf o Hwyl, pan holais a oedd y cyllid ar gyfer y rhaglen hon yn ddigonol ai peidio o ystyried cyfraddau uchel gordewdra plant yng Nghymru. Yn ystod toriad yr haf, ymwelais â sefydliad a oedd yn darparu gweithgareddau ar gyfer yr Haf o Hwyl yng Nghanol De Cymru, ac roedd yn wych iawn gweld yr ystod o weithgareddau roeddent yn eu cynnig. Nid yn unig eu bod yn darparu gweithgareddau corfforol, ond gweithgareddau a oedd yn canolbwyntio ar feithrin tîm, datblygu hyder a hunanddibyniaeth hefyd.
Fodd bynnag, yn ystod fy ymweliad, cefais wybod am fater pwysig yr hoffwn ofyn i'r Gweinidog ei ystyried ar gyfer y dyfodol. Bedwar diwrnod yn unig cyn dechrau y cafodd y darparwyr gweithgareddau a oedd wedi gwneud ceisiadau am gyllid i ddarparu'r Haf o Hwyl wybod eu bod wedi bod yn llwyddiannus. Golygodd hyn fod y broses o lenwi lleoedd ar gyfer gweithgareddau yn anhrefnus, ac ni roddwyd digon o amser i rai teuluoedd wneud trefniadau. Golygai fod lleoedd wedi'u dyrannu, ond ni allodd rhai o'r plant fynychu'r gweithgaredd. O'r herwydd, golygai fod y cwrs yn llawn er bod lleoedd ar gael ar y diwrnod, lleoedd y gallai teuluoedd fod wedi manteisio arnynt pe baent yn gwybod. Gofynnaf felly i’r Gweinidog ystyried amseriad y cyllid ar gyfer 2022 yn ofalus, fel y gall darparwyr gweithgareddau a theuluoedd sicrhau bod cymaint o gyfleoedd â phosibl ar gael iddynt. Diolch.
I thank the Member for those points, and I do think that they are well made in terms of the importance of giving local authorities adequate notice of funding that will be available to support various programmes. I share his enthusiasm, though, for what he saw in terms of the activities that took place this year in terms of the Summer of Fun. I think local authorities did a great job, alongside other partners, pulling together some fantastic schemes to ensure that children and young people had an opportunity to enjoy themselves, to meet other people, to get outdoors and do things that they hadn't been able to do for a long time.
Alongside that, of course, we have our school holiday enrichment programme, which has been tremendously successful, and some local authorities also undertake different schemes that seek to address holiday hunger and support families to undertake activities during parts of the year when the children aren't at school. Obviously, I'll take on board that important comment about the timing of funding and I will be considering how we can support these kinds of projects as we move forward.
Diolch i'r Aelod am ei bwyntiau, a chredaf eu bod wedi'u gwneud yn dda o ran pwysigrwydd rhoi rhybudd digonol i awdurdodau lleol ynglŷn â'r cyllid a fydd ar gael i gefnogi rhaglenni amrywiol. Rhannaf ei frwdfrydedd, serch hynny, ynghylch yr hyn a welodd o'r gweithgareddau a gynhaliwyd eleni yn rhan o'r Haf o Hwyl. Credaf fod awdurdodau lleol wedi gwneud gwaith gwych, ochr yn ochr â phartneriaid eraill, gan ddod â chynlluniau gwych at ei gilydd i sicrhau bod plant a phobl ifanc yn cael cyfle i fwynhau, i gyfarfod â phobl eraill, i fynd allan i'r awyr agored a gwneud pethau nad oeddent wedi gallu eu gwneud ers amser maith.
Ynghyd â hynny, wrth gwrs, mae gennym ein rhaglen gwella gwyliau'r haf, sydd wedi bod yn llwyddiant ysgubol, ac mae rhai awdurdodau lleol hefyd yn cynnal gwahanol gynlluniau i geisio mynd i'r afael â llwgu yn ystod y gwyliau a chefnogi teuluoedd i ymgymryd â gweithgareddau ar adegau o'r flwyddyn pan nad yw'r plant yn yr ysgol. Yn amlwg, byddaf yn ystyried y sylw pwysig hwnnw ynglŷn ag amseriad cyllid ac yn ystyried sut y gallwn gefnogi'r mathau hyn o brosiectau yn y dyfodol.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Sam Rowlands.
Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Sam Rowlands.
Diolch, Llywydd, and good afternoon, Minister. How would you describe the current relationship that councils have with Natural Resources Wales?
Diolch, Lywydd, a phrynhawn da, Weinidog. Sut y byddech yn disgrifio'r berthynas sydd gan gynghorau â Cyfoeth Naturiol Cymru ar hyn o bryd?
Well, I think that the current relationship that councils have with Natural Resources Wales is very useful because they both have shared concerns in terms of ensuring that our environment and our approach to climate change is very much at the heart of both agendas—there are shared agendas there. But if my colleague has any particular concerns, I'd be happy to take them up with NRW or the Welsh Local Government Association as appropriate.
Wel, credaf fod y berthynas sydd gan gynghorau â Cyfoeth Naturiol Cymru ar hyn o bryd yn ddefnyddiol iawn gan fod y ddwy ochr yn rhannu awydd i sicrhau bod ein hamgylchedd a'n hagwedd tuag at y newid hinsawdd yn ganolog i'r ddwy agenda—mae yna agendâu y maent yn eu rhannu. Ond os oes gan fy nghyd-Aelod unrhyw bryderon penodol, rwy'n fwy na pharod i fynd i'r afael â hwy gyda CNC neu Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru fel sy'n briodol.
Thank you very much for your response, Minister. As you'll be aware, at the start of July, the leaders of Wales's 22 local authorities called on Welsh Government to review the powers and remit of the public body responsible for looking after the environment here in Wales—Natural Resources Wales. And as you'll be aware, my colleague Janet Finch-Saunders raised this issue with the Minister for Climate Change in July as well, who welcomed the feedback from the WLGA and stated that she'd be having continued discussion with the WLGA and Natural Resources Wales through you as the local government Minister. So, I hope those discussions are going well. But do you think councils have the ability to deliver some of the responsibilities that currently sit with Natural Resources Wales?
Diolch yn fawr iawn am eich ymateb, Weinidog. Fel y gwyddoch, ddechrau mis Gorffennaf, galwodd arweinwyr 22 awdurdod lleol Cymru ar Lywodraeth Cymru i adolygu pwerau a chylch gwaith y corff cyhoeddus sy'n gyfrifol am ofalu am yr amgylchedd yma yng Nghymru—Cyfoeth Naturiol Cymru. Ac fel y gwyddoch, cododd fy nghyd-Aelod, Janet Finch-Saunders, y mater hwn gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ym mis Gorffennaf hefyd, a chroesawodd y Gweinidog yr adborth gan CLlLC gan nodi y byddai'n parhau i drafod gyda CLlLC a Cyfoeth Naturiol Cymru drwoch chi fel y Gweinidog llywodraeth leol. Felly, rwy'n gobeithio bod y trafodaethau hynny'n mynd yn dda. Ond a ydych yn credu bod gallu gan y cynghorau i gyflawni rhai o'r pethau y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol amdanynt ar hyn o bryd?
Well, we've always said that we will look to devolve powers to the correct level of governance, and there are certainly areas where we could look to devolve further powers from Welsh Government to local authorities. But, again, if this is a particular area where there are ideas that come from the WLGA, in partnership with Natural Resources Wales, then I'd be interested in hearing those shared ideas and concerns.
Wel, rydym bob amser wedi dweud y byddwn yn ceisio datganoli pwerau i'r lefel lywodraethu gywir, ac yn sicr, mewn rhai meysydd, gallem geisio datganoli rhagor o bwerau o Lywodraeth Cymru i awdurdodau lleol. Ond eto, os yw hwn yn faes penodol lle daw syniadau gan CLlLC mewn partneriaeth â Cyfoeth Naturiol Cymru, byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed y syniadau a'r pryderon y maent yn eu rhannu.
Thank you for that as well, Minister. As you know, one of the issues that councils have raised within their correspondence with Welsh Government is the difficulty to hold Natural Resources Wales to account at times. In the letter from the leaders of the 22 councils I referred to, written by the leader of the WLGA, Andrew Morgan, they state in that, and I'll quote,
'when dealing with events at a local level there can still be tensions over decisions and choices that have to be made, related to wider governance issues.'
And furthermore, in relation to severe flooding events seen in recent times, in Rhondda in particular, local members have stated that there's a possibility of legal action taking place against Natural Resources Wales. So, there seems to me a deficiency of democracy in holding Natural Resources Wales to account at time. And because of the democratic nature of councils, if councils held some of the functions that currently sit in Natural Resources Wales, do you think there'd be greater accountability and transparency?
Diolch am hynny hefyd, Weinidog. Fel y gwyddoch, un o'r materion a godwyd gan y cynghorau yn eu gohebiaeth â Llywodraeth Cymru yw pa mor anodd yw dwyn Cyfoeth Naturiol Cymru i gyfrif ar brydiau. Yn y llythyr gan arweinwyr y 22 cyngor y cyfeiriais ato, llythyr a ysgrifennwyd gan arweinydd CLlLC, Andrew Morgan, maent yn nodi, ac rwy'n dyfynnu,
'wrth ymdrin â digwyddiadau ar lefel leol, gall fod tensiynau o hyd ynghylch penderfyniadau a dewisiadau y mae'n rhaid eu gwneud, sy'n ymwneud â materion llywodraethu ehangach.'
Ac yn ychwanegol at hynny, mewn perthynas â'r llifogydd difrifol a welwyd yn ddiweddar, yn Rhondda yn enwedig, mae aelodau lleol wedi nodi bod posibilrwydd y gellid dwyn achos cyfreithiol yn erbyn Cyfoeth Naturiol Cymru. Felly, ymddengys i mi fod diffyg democratiaeth wrth ddwyn Cyfoeth Naturiol Cymru i gyfrif ar brydiau. Ac oherwydd natur ddemocrataidd cynghorau, pe bai'r cynghorau'n gyfrifol am rai o'r swyddogaethau y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol amdanynt ar hyn o bryd, a ydych yn credu y byddai mwy o atebolrwydd a thryloywder?
I'm aware of the letter to which you refer and the concerns around the Rhondda issue in particular, which is why I'm reluctant to go into too much more detail in terms of a response to that particular issue this afternoon. But I will endeavour to have some discussions further with the Minister for Climate Change in terms of the points that you've raised this afternoon and those concerns that the WLGA I know have raised directly with her.
Rwy'n ymwybodol o'r llythyr y cyfeiriwch ato a'r pryderon ynghylch mater Rhondda yn benodol, a dyna pam rwy'n amharod i fanylu gormod wrth ymateb i'r mater penodol hwnnw y prynhawn yma. Ond rwyf am ymdrechu i gael trafodaethau pellach gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ar y pwyntiau a godwyd gennych y prynhawn yma a'r pryderon y gwn fod CLlLC wedi'u codi'n uniongyrchol gyda hi.
Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.
The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Rŷn ni'n gwybod, wrth gwrs, fod awdurdodau lleol wedi dioddef toriadau cynyddol dros y degawd diwethaf—toriadau o tua 22 y cant mewn termau real ers 2010. Nawr, rŷn ni hefyd yn clywed yn gyson beth yw goblygiadau hynny o safbwynt gwasanaethau, ac yn hynny o beth, wrth gwrs, yn fwyaf diweddar o safbwynt gofal cymdeithasol. Nawr, rwy'n siŵr y byddai pawb ar draws y Siambr yma, a'r sbectrwm gwleidyddol, yn cytuno nad oes yna ddigon o bres yn y system i gwrdd â'r angen, ac i gwrdd â'r angen hwnnw ar lefel ansawdd sy'n angenrheidiol.
Mi welon ni ymateb Llywodraeth San Steffan, wrth gwrs, yr wythnos diwethaf. Eu dewis nhw yw cynyddu yswiriant gwladol, ac mi fydd hynny, wrth gwrs, yn effeithio arnom ni yng Nghymru. Un o'r sgil-effeithiau yn hynny o beth yw y bydd disgwyl i gyflogwyr yng Nghymru dalu siâr ychwanegol o'r yswiriant gwladol hwnnw. Ac mi glywais i mewn cyfarfod amser cinio heddiw gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru mai'r pris ar hynny i awdurdodau lleol yng Nghymru fydd £50 miliwn yn ychwanegol y mae'n nhw'n gorfod ei ffeindio i gwrdd â'r galw yna. Nawr, mewn sefyllfa lle mae'r sector cyhoeddus eisoes yn gwegian yn ariannol, bydden i'n lico gofyn i chi sut ydych chi'n dehongli beth fyddai goblygiadau hynny i awdurdodau lleol, ac, yn fwy penodol, pa gymorth ychwanegol fyddwch chi fel Llywodraeth yn ei ddarparu i awdurdodau lleol er mwyn cwrdd â'r gofyniad ychwanegol hwnnw?
Thank you very much, Llywydd. We know, of course, that local authorities have suffered increasing cuts over the past decade—cuts of around 22 per cent in real terms since 2010. Now, we also hear what the implications of that are in terms of services, and in that regard, of course, most recently in terms of social care. Now, I'm sure everyone across the Chamber, and the political spectrum, would agree that there are insufficient funds in the system to meet the need, and to meet that need with the required quality.
We heard the Westminster Government's response last week. Their choice is to increase national insurance, and that will, of course, impact us in Wales. One of the side effects of that, of course, is that there'll be a requirement for employers in Wales to pay an additional share of that national insurance. And I heard in a meeting today with the WLGA that the price of that for local authorities in Wales will be an additional £50 million, which they will have to find to meet that need. Now, in a situation where the public sector, of course, is already under pressure financially, I would like to ask you how you interpret what the implications of that would be for local authorities, and, more specifically, what additional support you as a Government will be providing to local authorities to meet that additional requirement?
Thank you for raising this important issue this afternoon. I think there's a great deal to be concerned about in terms of the UK Government's approach to the future funding of health and social care, not least because the measures will disproportionately impact and burden working-age people. Most pensioners, of course, will pay nothing. And this, of course, is contrary to the principle of inter-generational fairness, which is at the heart—or certainly part of the heart—of the work that the Holtham Commission undertook.
In terms of what funding might become available for Welsh Government in future, we understand that the Barnett consequential arising from the recent announcements might be in the region of around £600 million a year. But what we don't know is what the impact really is in terms of the larger picture, because, of course, the Barnett consequentials give and they also take away. So, we'll have to wait until 27 October before we're able to see the full envelope for Welsh Government funding for the next three years. And it's at that point that we'll really be able to understand the impact in terms of our overall funding levels and to take those choices about support for local government. But I've already said that, in our early discussions about the budget for next year, we will continue to prioritise health and continue to look to give local government the best possible settlement.
Diolch am godi'r mater pwysig hwn y prynhawn yma. Credaf fod llawer iawn i boeni amdano ynghylch dull Llywodraeth y DU o ariannu iechyd a gofal cymdeithasol yn y dyfodol, yn anad dim gan y bydd y mesurau'n rhoi baich anghymesur ac yn effeithio'n anghymesur ar bobl o oedran gweithio. Ni fydd y rhan fwyaf o bensiynwyr, wrth gwrs, yn talu ceiniog. Ac mae hyn, wrth gwrs, yn groes i egwyddor tegwch rhwng y cenedlaethau, sydd wrth wraidd—neu sy'n sicr yn rhan ganolog—o'r gwaith a wnaed gan Gomisiwn Holtham.
O ran pa gyllid a allai fod ar gael i Lywodraeth Cymru yn y dyfodol, deallwn y gallai'r swm canlyniadol Barnett sy'n deillio o'r cyhoeddiadau diweddar fod oddeutu £600 miliwn y flwyddyn. Ond yr hyn na wyddom yw beth yw'r effaith wirioneddol o ran y darlun ehangach, oherwydd wrth gwrs, mae'r symiau canlyniadol Barnett yn rhoi a hefyd yn cymryd yn ôl. Felly, bydd yn rhaid aros tan 27 Hydref cyn y gallwn weld yr amlen lawn o gyllid i Lywodraeth Cymru am y tair blynedd nesaf. A bryd hynny, bydd modd inni ddeall yr effaith ar ein lefelau cyllid cyffredinol a gwneud y dewisiadau ynglŷn â chymorth i lywodraeth leol. Ond yn ein trafodaethau cynnar ynglŷn â'r gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf, rwyf eisoes wedi dweud y byddwn yn parhau i flaenoriaethu iechyd ac yn parhau i geisio rhoi'r setliad gorau posibl i lywodraeth leol.
Wel, diolch i chi am hynny. Efallai ein bod ni ddim yn gwybod faint sy'n dod i Gymru, ond rydyn ni yn gwybod bod yna gost sylweddol yn mynd i fod i gyflogwyr ac awdurdodau lleol. Un agwedd o'r sector cyhoeddus yw hwnnw, wrth gwrs. Gallwch chi luosi hynny ar draws gweddill y sector cyhoeddus yng Nghymru hefyd. Felly, buaswn i'n eich annog chi i ystyried cefnogaeth ychwanegol yn benodol ar hynny.
Nawr, fel cymdeithas, wrth gwrs, rydyn ni wedi dirprwyo gofal, onid ydym, i'r rhai ar y lefel isaf o dâl yng Nghymru, a'r rhai, yn aml iawn, sy'n cael y gefnogaeth leiaf hefyd, a gall hynny ddim parhau. Mae tua 64,000 o weithwyr gofal cymdeithasol yng Nghymru. Pob un ohonyn nhw, yn ein barn ni, yn haeddu'r tâl a'r amodau sy'n adlewyrchu pwysigrwydd y rôl maen nhw'n ei chyflawni ar ran cymdeithas. Rydyn ni fel plaid, wrth gwrs, wedi bod yn galw ar i holl ofal cymdeithasol fod yn rhad ac am ddim ar y pwynt ble mae ei angen e; hefyd, i gyflwyno isafswm cyflog o £10 yr awr i weithwyr gofal; a hefyd i sifftio cyllideb iechyd a gofal tuag at fuddsoddiadau ataliol a fyddai, wrth gwrs, yn trawsnewid y gofynion o fewn y system iechyd yn y tymor hirach. Nawr, mae'r gost o weithredu'r polisïau yna yn fforddiadwy, ond, wrth gwrs, mae angen yr ewyllys gwleidyddol i wneud i hynny ddigwydd.
Fe gyhoeddwyd ddoe y bydd grŵp rhyngweinidogol ar dalu am ofal cymdeithasol yn cwrdd eto yng ngoleuni cyhoeddiad Llywodraeth San Steffan. Felly, a gaf i ofyn beth fydd sgôp y grŵp hwnnw? Efallai y gallwch chi ymhelaethu ychydig ar hynny inni. A hefyd, a allwch chi fod yn glir ai dim ond ystyried talu am ofal yn unig y bydd y grŵp yna? Neu, a fydd yna drafodaeth ynglŷn â sut y mae modd defnyddio'r arian yna i wella ansawdd y gofal a lles y gweithlu? Oherwydd neges arall rydyn ni'n ei chlywed o gyfeiriad awdurdodau lleol yw, ydy, mae'r pres yn broblem, ond mae pobl yn broblem hefyd. Ac mae diffyg yn y gweithlu gymaint o risg i'r gwasanaeth ag yw'r diffyg arian.
Well, yes, thank you for that. Perhaps we don't know how much will come to Wales, but we know that there will be a significant cost for employers and local authorities. That's one aspect of the public sector, of course. You can multiply that across the rest of the public sector in Wales as well. So, I would encourage you to consider additional support specifically for that.
Now, as a society, of course, we have deputised care to those on the lowest level of wages in Wales, and those who receive the lowest level of support, and that can't continue. There are around 64,000 social care workers in Wales. Each one of them, in our opinion, deserve the pay and conditions that reflect the importance of the role that they fulfil for society. We, as a party, have been calling for all social care to be free of charge at the point where it is needed. Also, to introduce a minimum wage of £10 an hour for social care workers, and to shift the funding towards preventative investments that would, of course, transform the requirements within the health system in the long term. Now, the cost of implementing those policies is affordable, but, of course, we need the political will to make that happen.
It was announced yesterday that an inter-ministerial group on paying for social care will meet again in light of the UK Government's announcement. So, can I ask what the scope of that group's work will be? Perhaps you can expand on that. And, of course, can you be clear on whether it will only be considering paying for care alone? Or, whether there'll be a discussion on how we can use that funding to improve the quality of the care and the well-being of the workforce. Because another message that we receive from local authorities is that, yes, the funding is a problem, but people are a problem as well. And there is a deficit in the workforce and that's just as much of a risk.
I think there are two things that we need to do here. The first is to address the immediate pressures that we see within the social care sector here in Wales, which are quite acute now, and you will have heard my colleague, the Minister for health, talking about the impact that has on people being discharged from hospital and so on. So, there's an immediate issue in terms of the social care sector. Part of that is about pay, part of it's about recognition and the kudos of the role. Despite the fact that I think that everybody has woken up to the value of these roles over the past couple of years, we need to make sure that these are roles that people want to go into, which are valued and are valued in the way in which we intend to value through the real living wage, for example. And you'll know that the Deputy Minister for Social Partnership has met with the forum, and asked for the views and recommendations on implementing the real living wage so that we don't do so in a way which destabilises even further the very fragile sector. So, that's the immediate challenge, really, in terms of the workforce.
But that longer term challenge is the one which we were seeking to address through the inter-ministerial group pre COVID, and that was in response to the work which Professor Holtham did in his report, which set out ways in which we could raise funding for social care in the future. And we had a number of additional pieces of work alongside that, which we commissioned, which we published through the course of the last Senedd, which, again, set out potential ways in which we could address the future of care.
I can assure you that the group has looked beyond how we pay for care and the mechanisms of raising the finance and distributing the finance. It was very much about how we use this opportunity to improve care, improve the experience of the workforce. Because we know that when the workforce feels valued it stays, and when people are seeing the same people every day that gives an improvement to the kind of care and relationships and the outcomes for those individuals. So, I just want to reassure you that all of those points, which you've described, are very much part of the work. It's not just about raising the finance.
Credaf fod dau beth y mae angen inni eu gwneud yma. Y cyntaf yw mynd i’r afael â’r pwysau uniongyrchol a welwn yn y sector gofal cymdeithasol yma yng Nghymru, sy’n eithaf sylweddol bellach, a byddwch wedi clywed fy nghyd-Aelod, y Gweinidog iechyd, yn sôn am yr effaith a gaiff hynny ar bobl sy'n cael eu rhyddhau o'r ysbyty ac ati. Felly, ceir problem uniongyrchol mewn perthynas â'r sector gofal cymdeithasol. Mae rhan o hynny'n ymwneud â chyflogau, mae rhan ohono'n ymwneud â chydnabyddiaeth a bri'r rôl. Er fy mod yn credu bod pawb wedi sylweddoli pa mor werthfawr yw'r rolau hyn dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, mae angen inni sicrhau bod y rhain yn rolau y mae pobl yn awyddus i ymgymryd â hwy, ac yn cael eu gwerthfawrogi yn y ffordd rydym yn bwriadu iddynt gael eu gwerthfawrogi drwy'r cyflog byw gwirioneddol, er enghraifft. A gwyddoch fod y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol wedi cyfarfod â'r fforwm, ac wedi gofyn am safbwyntiau ac argymhellion ar roi'r cyflog byw gwirioneddol ar waith fel nad ydym yn gwneud hynny mewn ffordd sy'n ansefydlogi'r sector bregus hwn ymhellach. Felly, dyna'r her nesaf, mewn gwirionedd, o ran y gweithlu.
Ond yr her honno ar gyfer y tymor hwy yw'r un roeddem yn ceisio mynd i'r afael â hi drwy'r grŵp rhyngweinidogol cyn COVID, a hynny mewn ymateb i'r gwaith a wnaeth yr Athro Holtham yn ei adroddiad, a nodai ffyrdd y gallem godi arian ar gyfer gofal cymdeithasol yn y dyfodol. A chawsom nifer o ddarnau ychwanegol o waith ochr yn ochr â hynny, gwaith a gomisiynwyd ac a gyhoeddwyd gennym drwy gydol y Senedd ddiwethaf, ac a oedd, unwaith eto, yn nodi ffyrdd posibl y gallem fynd i’r afael â dyfodol gofal.
Gallaf roi sicrwydd i chi fod y grŵp wedi edrych y tu hwnt i sut rydym yn talu am ofal a mecanweithiau codi'r cyllid a dosbarthu'r cyllid. Roedd yn sicr yn ymwneud â sut rydym yn achub ar y cyfle hwn i wella gofal, gwella profiad y gweithlu. Oherwydd pan fydd y gweithlu'n teimlo ei fod yn cael ei werthfawrogi, gwyddom ei fod yn aros, a phan fydd pobl yn gweld yr un bobl bob dydd, mae hynny'n gwella'r math o ofal a'r berthynas rhwng pobl a'r canlyniadau i'r unigolion hynny. Felly, hoffwn eich sicrhau bod yr holl bwyntiau a ddisgrifiwyd gennych yn rhan fawr o'r gwaith. Mae'n ymwneud â mwy na chodi'r cyllid yn unig.
Gan obeithio hefyd y bydd yna newid gêr o safbwynt pa mor gyflym mae rhai o'r materion yma yn cael eu datrys, oherwydd, fel rydych yn ei ddweud, mae yna broblemau ac mae yna bwysau immediate sydd angen delio â nhw, yn ogystal â'r cwestiynau strwythurol mwy hirdymor.
Fe gyfeirioch chi yn gynharach at rai o'r grwpiau a'r sectorau fydd yn cael eu heffeithio'n negyddol gan benderfyniad Llywodraeth San Steffan i gynyddu cyfraniadau yswiriant gwladol, ac efallai leiciwn i glywed rhai o'ch syniadau chi nawr ynglŷn â sut fyddwch chi fel Llywodraeth yn trio unioni'r effeithiau negyddol yna ar y rheini fydd yn cael eu heffeithio yn anghymesur. A hefyd, wrth gwrs, fel sy'n cael ei wneud yn yr Alban, mae'n amser inni yng Nghymru adeiladu'r achos dros ddatganoli pwerau dros yswiriant gwladol i'r Senedd yma, yn hytrach na gadael i San Steffan gyflwyno'r newidiadau mewn ffordd fydd yn niweidiol i nifer o bobl yma yng Nghymru. Nawr, fe gytunodd y Prif Weinidog gydag Adam Price fan hyn yn y Siambr ddoe y byddai datganoli yswiriant gwladol yn cynnig offeryn defnyddiol i Lywodraeth Cymru. Ac os dwi’n cofio’n iawn, mi ddwedodd ei fod e wedi dadlau y byddai hynny wedi bod yn fwy defnyddiol na datganoli treth incwm. Felly, gaf i ofyn beth yw’ch barn chi, fel Gweinidog cyllid, ynglŷn â’r angen nawr i fod yn gryf ar ddatganoli yswiriant gwladol, a hefyd pa achos ŷch chi’n ei wneud i hyrwyddo hynny gyda Llywodraeth San Steffan?
In the hope, of course, that there will be a gear change in terms of how quickly these issues are solved, because, as you say, there are problems and there are pressures that we need to deal with, as well as the structural questions that are more long term.
You referred earlier on to some of the groups and the sectors that will be impacted negatively by the decision of the Westminster Government to increase national insurance contributions, and perhaps I'd like to hear some of your ideas now about how you as a Government will try to rectify those negative impacts on those who will be affected disproportionately. And, of course, as is done in Scotland, it's time for us to build the case for devolving powers over national insurance to this Senedd, rather than leaving it up to Westminster to introduce the changes in a way that will have a negative impact on people in Wales. Now, the First Minister agreed with Adam Price here in this Chamber yesterday that devolving national insurance would provide a useful tool for the Welsh Government. And if I remember rightly, he said that he would have argued that that would have been more useful than the devolution of income tax. Can I ask what your opinion is, as Minister for finance, about the need to be robust on devolving national insurance, and also what case are you making to promote that with the Westminster Government?
Well, you’ll be very aware of the work which was undertaken by the committee in the last Senedd which recommended the devolution of various aspects of the administration of the welfare and benefits system here in Wales. This is absolutely something that we can be looking at. I think we need to understand better the nature of the workforce here in Wales to understand the impacts of any changes on national insurance contributions in terms of the profile, if you like, of the workers that we have here. But, obviously, it’s something that we can look at alongside the work which we’re already undertaking in terms of the response to that report, which recommended that we look into the devolution of various aspects of welfare and benefits.
Wel, fe fyddwch yn ymwybodol iawn o'r gwaith a wnaed gan y pwyllgor yn y Senedd ddiwethaf a oedd yn argymell datganoli gwahanol agweddau ar y broses o weinyddu lles a'r system fudd-daliadau yma yng Nghymru. Mae hyn yn sicr yn rhywbeth y gallwn fod yn edrych arno. Credaf fod angen inni ddeall natur y gweithlu yma yng Nghymru yn well er mwyn deall effeithiau unrhyw newidiadau ar gyfraniadau yswiriant gwladol o ran proffil y gweithwyr sydd gennym yma, os mynnwch. Ond yn amlwg, mae'n rhywbeth y gallwn edrych arno ochr yn ochr â'r gwaith rydym eisoes yn ei wneud yn sgil yr ymateb i'r adroddiad hwnnw, a oedd yn argymell ein bod yn archwilio datganoli gwahanol agweddau ar les a budd-daliadau.
3. Pa ystyriaeth y gwnaiff Llywodraeth Cymru ei rhoi i'r effaith ar Gymru o gyllid ychwanegol posibl y GIG a gofal cymdeithasol yn Lloegr wrth ddyrannu cyllid i'r portffolio iechyd a gwasanaethau cymdeithasol? OQ56802
3. What consideration will the Welsh Government give to the impact on Wales of possible additional NHS and social care funding in England when allocating funding to the health and social services portfolio? OQ56802
Funding for health and social care has always been a priority in Wales, highlighted by the additional £550 million provided in August to support recovery. We acknowledge the additional funding resulting from UK Government decisions, however the outcome of the comprehensive spending review will be the basis for our budgetary allocations.
Mae cyllid i faes iechyd a gofal cymdeithasol bob amser wedi bod yn flaenoriaeth yng Nghymru, ac amlygir hynny gan y £550 miliwn ychwanegol a ddarparwyd ym mis Awst i gefnogi'r adferiad. Rydym yn cydnabod y cyllid ychwanegol sy'n deillio o benderfyniadau Llywodraeth y DU, ond canlyniad yr adolygiad cynhwysfawr o wariant fydd y sail ar gyfer ein dyraniadau cyllidebol.
I thank the Minister for that response and, as we’ve heard already today in this Senedd Chamber, what we’re seeing in effect is a classic pickpocket trick—somebody is smiling in your face whilst taking the money out of the back pocket of local authorities; out of employers, some of whom will be employing care staff; and out of low-paid staff themselves in care and in the NHS. So, it is a terrible trick to play on people, but they’re smiling while they do it.
But could I ask: do we have any idea about the timescale for the reporting of the inter-ministerial group which has now been reformed? We’ve done so much work in Wales already, well ahead of any consideration they’ve given to this matter in England. We have our ideas in place. In fact, we’ve already put some of them in place, such as reducing the cost on care charges and the amount you can keep on your own residential property. But there’s a lot to be done, including raising the wages of those who deliver care. When are we likely to see the outcome of the deliberations of the inter-ministerial group?
Diolch i'r Gweinidog am ei hymateb, ac fel rydym wedi'i glywed eisoes heddiw yn Siambr y Senedd, yr hyn a welwn i bob pwrpas yw hen dric lleidr pocedi—mae rhywun yn gwenu yn eich wyneb wrth fynd ag arian o boced gefn awdurdodau lleol; oddi ar gyflogwyr, y bydd rhai ohonynt yn cyflogi staff gofal; ac oddi ar staff ar gyflogau isel ym maes gofal ac yn y GIG. Felly, mae'n hen dric sâl i'w chwarae ar bobl, ond maent yn gwenu wrth wneud hynny.
Ond a gaf fi ofyn: a oes gennym unrhyw syniad o'r amserlen ar gyfer cael adroddiad gan y grŵp rhyngweinidogol sydd bellach wedi'i ailffurfio? Rydym eisoes wedi gwneud cymaint o waith yng Nghymru, ymhell cyn iddynt roi unrhyw ystyriaeth i'r mater yn Lloegr. Mae gennym ein syniadau yn eu lle. Mewn gwirionedd, rydym eisoes wedi rhoi rhai ohonynt ar waith, megis lleihau cost taliadau gofal a faint y gallwch ei gadw ar eich eiddo preswyl eich hun. Ond mae llawer i'w wneud o hyd, gan gynnwys codi cyflogau'r rheini sy'n darparu gofal. Pryd rydym yn debygol o weld canlyniad trafodaethau'r grŵp rhyngweinidogol?
Huw Irranca-Davies, obviously, is right that we are many steps ahead of the UK Government in terms of the thinking that we’ve done on this issue and, of course, Huw was the original chair of that inter-ministerial group which pulled together interests from across Government to ensure that we were considering this in a very holistic way, not just, as I said previously, looking at how we raise and distribute the finance.
And again he’s right that we have taken steps which put people in Wales, actually, at an advantage as compared to people in England, because here we have the weekly maximum on the amount that a person can be charged for all of the care and support that they are assessed as requiring at home and in the community. The money that people can keep before paying for care is also much higher here than it is in England.
So, we’re many steps ahead already, but the challenge ahead, I think, as I know Huw Irranca-Davies appreciates, is huge in terms of our ageing population and so on. So, we’ll bring that group together very quickly. We did meet just before the end of the Senedd term, so this isn’t a piece of work which has been on the shelf for a while. Actually, we kept it going right to the end of the Senedd, so it’s just a case of reconvening and picking up where we left off.
Yn amlwg, mae Huw Irranca-Davies yn llygad ei le yn dweud ein bod sawl cam ar y blaen i Lywodraeth y DU o ran faint rydym wedi meddwl am y mater hwn, ac wrth gwrs, Huw oedd cadeirydd gwreiddiol y grŵp rhyngweinidogol hwnnw a ddaeth â buddiannau o bob rhan o'r Llywodraeth ynghyd i sicrhau ein bod yn ystyried hyn mewn ffordd gyfannol iawn, yn hytrach na dim ond edrych, fel y dywedais ynghynt, ar sut rydym yn codi a dosbarthu'r cyllid.
Ac unwaith eto, mae'n llygad ei le yn dweud ein bod wedi rhoi camau ar waith sy'n rhoi mantais i bobl yng Nghymru o gymharu â phobl yn Lloegr, oherwydd yma, mae gennym yr uchafswm wythnosol ar y swm y gellir ei godi ar unigolyn am yr holl ofal a chymorth yr asesir bod ei angen arnynt gartref ac yn y gymuned. Mae'r swm y gall pobl ei gadw cyn talu am ofal hefyd yn llawer uwch yma na'r hyn ydyw yn Lloegr.
Felly, rydym sawl cam ar y blaen yn barod, ond credaf fod yr her yn y dyfodol, fel y gwn fod Huw Irranca-Davies yn deall, yn enfawr mewn perthynas â'n poblogaeth sy'n heneiddio ac ati. Felly, byddwn yn dod â'r grŵp hwnnw at ei gilydd yn fuan iawn. Cawsom gyfarfod cyn diwedd tymor y Senedd, felly nid yw'n waith sydd wedi bod ar y silff ers tro. A dweud y gwir, gwnaethom barhau ag ef hyd at ddiwedd y Senedd, felly mae'n fater syml o ailymgynnull ac ailgychwyn y gwaith.
Good afternoon, Minister. Thanks to the actions of the UK Government, Wales will get more than its fair share of the additional national insurance contributions. The additional levy on NI and dividends have been ring-fenced for health and social care spending. How will the Welsh Government ensure that the £0.7 billion that Wales will receive as a result of the UK Government's funding reforms will make it to front-line services? Do you believe that the funding raised via the social care levy should by hypothecated and not form part of the revenue support grant given to local authorities? You've been calling for extra funds, and now you've got them, it's high time that you damn well get on with it and set out your plans for social care, because you've not done thus far.
Prynhawn da, Weinidog. Diolch i weithredoedd Llywodraeth y DU, bydd Cymru'n cael mwy na'i chyfran deg o'r cyfraniadau yswiriant gwladol ychwanegol. Mae'r ardoll ychwanegol ar yswiriant gwladol a difidendau wedi'i chlustnodi ar gyfer gwariant ar iechyd a gofal cymdeithasol. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd y £0.7 biliwn y bydd Cymru yn ei dderbyn o ganlyniad i ddiwygiadau cyllido Llywodraeth y DU yn cyrraedd gwasanaethau rheng flaen? A ydych yn credu y dylai'r cyllid a godir drwy'r ardoll gofal cymdeithasol gael ei neilltuo ac na ddylai fod yn rhan o'r grant cynnal refeniw a roddir i awdurdodau lleol? Rydych wedi bod yn galw am arian ychwanegol, a nawr eich bod wedi'i gael, mae'n hen bryd i chi ei siapio hi a nodi eich cynlluniau ar gyfer gofal cymdeithasol, gan nad ydych wedi gwneud hynny hyd yma.
We don't use language of that nature, really.
Nid ydym yn defnyddio iaith o'r natur honno.
We do. We do. We do.
Ydym. Ydym. Ydym.
No, you don't. Okay. Answer the substantive points of the question, please, Minister.
Nac ydych. Iawn. Atebwch bwyntiau perthnasol y cwestiwn, os gwelwch yn dda, Weinidog.
I will, and I'll inform the Member that Wales actually doesn't get more than its fair share; on a good day we get our fair share. I'm very interested that the Member seems to be opposed to the funding that Wales gets as a result of our unique social and economic position, and the negotiations that the First Minister previously did, to ensure that Wales had its fair share in terms of Barnett consequentials. But if you think Wales is getting its fair share when we get nothing when Northern Ireland gets a £1 billion bung, then I really don't understand whether you're fighting for the UK Government here or whether you're fighting for your constituents.
Iawn, a hoffwn roi gwybod i'r Aelod nad yw Cymru'n cael mwy na'i chyfran deg; ar ddiwrnod da, rydym yn cael ein cyfran deg. Mae'n ddiddorol iawn fod yr Aelod, yn ôl pob golwg, yn gwrthwynebu'r cyllid y mae Cymru'n ei gael o ganlyniad i'n sefyllfa gymdeithasol ac economaidd unigryw, a'r trafodaethau a gafodd Prif Weinidog Cymru yn flaenorol i sicrhau bod Cymru'n cael ei chyfran deg o symiau canlyniadol Barnett. Ond os ydych chi'n credu bod Cymru'n cael ei chyfran deg pan nad ydym yn cael ceiniog a Gogledd Iwerddon yn cael cil-dwrn o £1 biliwn, nid wyf yn deall a ydych yn dadlau dros Lywodraeth y DU yma neu'n dadlau dros eich etholwyr.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y gyllideb a ddyrennir i gynllunio datblygu strategol ac economaidd yn ne-ddwyrain Cymru? OQ56829
4. Will the Minister make a statement on the budget allocated to delivering strategic and economic development planning in south-east Wales? OQ56829
We are undertaking a full and comprehensive spending review for capital investment programmes across Wales. This will consider all costs associated with the planning of strategic and economic development and will feed into our new Wales infrastructure and investment strategy that I will publish alongside the budget in December.
Rydym yn cynnal adolygiad llawn a chynhwysfawr o wariant ar gyfer rhaglenni buddsoddi cyfalaf ledled Cymru. Bydd yn ystyried yr holl gostau sy'n gysylltiedig â chynllunio datblygiad strategol ac economaidd ac yn bwydo i'n strategaeth seilwaith a buddsoddi newydd i Gymru y byddaf yn ei chyhoeddi gyda'r gyllideb ym mis Rhagfyr.
I'm grateful to you for that response, Minister. I think on this side of the Chamber we certainly don't think that Wales gets anything like its fair share of resources and funding from the current United Kingdom Government. But in terms of how we spend our resources, one of the lessons I think we will learn over the coming weeks, months and years, looking back over the pandemic, is the way that the Welsh Government has been able to lead a holistic response from the whole of the public sector. And I think one of the lessons that I've certainly seen across—not just in my constituency, but here, looking at the Welsh Government response across the whole country, has been that that whole holistic public sector response has been enormously powerful. The track and trace system here compared with the catastrophic disaster across the border in England is possibly the best, but not the only example.
So, therefore, Minister, how will you look at the management of different footprints in local government, in the health service, with policing as well as Welsh Government services? Because the lesson I've learnt, which I didn't expect to learn over the last year, is that perhaps Gwent worked far better than we anticipated.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Ar yr ochr hon i'r Siambr, yn sicr nid ydym yn credu bod Cymru yn cael yn agos at ei chyfran deg o adnoddau a chyllid gan Lywodraeth bresennol y Deyrnas Unedig. Ond o ran sut rydym yn gwario ein hadnoddau, un o'r gwersi y credaf y byddwn yn eu dysgu dros yr wythnosau, y misoedd a'r blynyddoedd nesaf, wrth edrych yn ôl ar y pandemig, yw'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi gallu arwain ymateb cyfannol gan y sector cyhoeddus cyfan. A chredaf mai un o'r gwersi rwy'n sicr wedi'u gweld ar draws—nid yn unig yn fy etholaeth i, ond yma, wrth edrych ar ymateb Llywodraeth Cymru ledled y wlad gyfan, yw bod yr holl ymateb cyfannol gan y sector cyhoeddus wedi bod yn hynod bwerus. Efallai mai'r system olrhain cysylltiadau yma o'i chymharu â'r smonach drychinebus dros y ffin yn Lloegr yw'r enghraifft orau, er nad yr unig un.
Felly, Weinidog, sut y byddwch yn edrych ar y gwaith o reoli gwahanol drefniadaethau mewn llywodraeth leol, yn y gwasanaeth iechyd, gyda phlismona yn ogystal â gwasanaethau Llywodraeth Cymru? Oherwydd y wers rwyf wedi'i dysgu, nad oeddwn yn disgwyl ei dysgu dros y flwyddyn ddiwethaf, yw bod Gwent, o bosibl, wedi gweithio'n llawer gwell nag a ragwelwyd gennym.
Thank you very much for raising that point and for recognising the incredible work of the Welsh public sector in terms of responding to the pandemic. You'll be familiar with the report that was published a little while back now that looked at the various footprints, in particular the regional partnership boards and the other public services boards and so forth, which are there to serve the people of Wales and to bring people together to work in a collaborative and partnership-based way. That report set out a number of recommendations that we are looking at, but we're very clear that any changes to those footprints have to be from the ground up. I'm very pleased to hear that you feel that Gwent pulled together in a particularly good way, and I think part of that is about the good relationships that are built up between those people who genuinely care about their constituents and their communities and their local authorities, and care about doing a good job for them.
Diolch yn fawr am godi'r pwynt hwnnw ac am gydnabod gwaith anhygoel sector cyhoeddus Cymru wrth ymateb i'r pandemig. Fe fyddwch yn gyfarwydd â'r adroddiad a gyhoeddwyd beth amser yn ôl bellach a edrychai ar y trefniadaethau amrywiol, yn enwedig y byrddau partneriaeth rhanbarthol a'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus eraill ac ati, sydd yno i wasanaethu pobl Cymru ac i ddod â phobl ynghyd i weithio mewn ffordd gydweithredol sy'n seiliedig ar bartneriaeth. Nododd yr adroddiad hwnnw nifer o argymhellion rydym yn eu hystyried, ond rydym yn gwbl sicr fod yn rhaid i unrhyw newidiadau i'r trefniadaethau hynny ddod o'r gwaelod i fyny. Rwy'n falch iawn o glywed eich bod yn teimlo bod Gwent wedi dod at ei gilydd mewn ffordd arbennig o dda, a chredaf fod rhan o hynny'n ymwneud â'r berthynas dda sy'n cael ei meithrin rhwng y bobl sy'n malio o ddifrif am eu hetholwyr a'u cymunedau a'u hawdurdodau lleol, ac yn malio ynglŷn â gwneud gwaith da ar eu rhan.
Good afternoon, Minister. Minister, Monmouthshire County Council has a series of ambitious plans, including the Monmouthshire 2040 document, 'supporting MCC economies of the future' report, as well as its critical role played in the Cardiff capital region city deal, for economically developing the Monmouth constituency. But what's holding Monmouthshire back, and many other councils across Wales, is the lack of certainty regarding funding. And, as you know, local authorities have repeatedly called for multi-year settlements, which enable them to plan more strategically and to develop their economic planning long term. Now that we know, or it's likely, the UK Government spending review on 27 October will announce a multi-year review, will you be able to make a statement now about—can we extend that same multi-year budgeting or settlement to local government across Wales? That statement now, on the back of what could come from UK Government on the twenty-seventh, would be really welcome, as we've just heard from local government leaders only a few minutes ago.
Prynhawn da, Weinidog. Weinidog, mae gan Gyngor Sir Fynwy gyfres o gynlluniau uchelgeisiol, gan gynnwys dogfen sir Fynwy 2040, adroddiad 'cefnogi economïau Cyngor Sir Fynwy yn y dyfodol', yn ogystal â'i rôl hanfodol ym margen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd, ar gyfer datblygu etholaeth Mynwy yn economaidd. Ond yr hyn sy'n llesteirio sir Fynwy, a llawer o gynghorau eraill ledled Cymru, yw diffyg sicrwydd ynghylch cyllid. Ac fel y gwyddoch, mae awdurdodau lleol wedi galw dro ar ôl tro am setliadau aml-flwyddyn, sy'n eu galluogi i gynllunio'n fwy strategol ac i ddatblygu eu cynlluniau economaidd yn hirdymor. Nawr ein bod yn gwybod, neu ei bod hi'n debygol y bydd adolygiad o wariant Llywodraeth y DU ar 27 Hydref yn cyhoeddi adolygiad aml-flwyddyn, a allwch wneud datganiad yn awr—a gawn ni gynnig yr un proses gyllidebu neu setliad aml-flwyddyn i lywodraeth leol ledled Cymru? Byddai croeso mawr i'r datganiad hwnnw yn awr, yn sgil yr hyn y gallai Llywodraeth y DU ei gyhoeddi ar y seithfed ar hugain, fel rydym newydd glywed gan arweinwyr llywodraeth leol ychydig funudau yn ôl.
Yes, we've been calling for multi-year settlements too, alongside local government in Wales, for many years. I think it was 2017 when we were last able to publish a budget for more than one financial year. We understand that the next one will be for three years, and absolutely it would be the intention to pass the certainty that we get on to public services here in Wales, in order to allow them to have that opportunity to plan ahead with greater confidence.
Ydym, rydym wedi bod yn galw am setliadau aml-flwyddyn hefyd, ochr yn ochr â llywodraeth leol yng Nghymru, ers blynyddoedd lawer. Credaf mai 2017 oedd y tro diwethaf inni lwyddo i gyhoeddi cyllideb am fwy nag un flwyddyn ariannol. Rydym yn deall y bydd yr un nesaf am dair blynedd, ac yn sicr, y bwriad fyddai trosglwyddo'r sicrwydd a gawn drwy hynny i wasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru, er mwyn caniatáu iddynt gael cyfle i gynllunio ymlaen llaw gyda mwy o hyder.
5. Pa asesiad o'r goblygiadau treth i Gymru y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o bolisi porthladdoedd rhydd Llywodraeth y DU? OQ56832
5. What assessment of the tax implications for Wales has the Minister made of the UK Government's freeports policy? OQ56832
Whilst we are willing to engage constructively with the UK Government on this issue, we still haven't received a formal proposal from the UK Government to establish a free port in Wales. Hence, in the absence of detail, we're unable to assess fully the tax implications of the policy.
Er ein bod yn barod i ymgysylltu'n adeiladol â Llywodraeth y DU ar y mater hwn, nid ydym wedi derbyn cynnig ffurfiol o hyd gan Lywodraeth y DU i sefydlu porthladd rhydd yng Nghymru. Felly, heb unrhyw fanylion, ni allwn asesu goblygiadau treth y polisi yn llawn.
I thank you for that answer, Minister, but I'm not at all surprised by it. I have put on record my doubts about free ports. I'm not convinced of the economic argument, and I have concerns relating to the environment, and also to any labour standards that go alongside that. But what I am sure of, however, is that Wales must not be short changed, our key strategic ports like Milford Haven must not be disadvantaged, and policies must not be imposed on us by the UK Government. So, has there been any progress on these issues since July, which is when you last outlined the details coming out—or lack of details coming out—from UK Ministers?
Diolch am eich ateb, Weinidog, ond nid yw'n peri syndod i mi o gwbl. Rwyf wedi nodi'n gyhoeddus fy amheuon ynghylch porthladdoedd rhydd. Nid wyf wedi fy argyhoeddi ynglŷn â'r ddadl economaidd, ac mae gennyf bryderon yn ymwneud â'r amgylchedd, yn ogystal ag unrhyw safonau llafur sy'n dod law yn llaw â hynny. Ond yr hyn rwy'n sicr ohono, fodd bynnag, yw na ddylai Cymru fod ar ei cholled, mae'n rhaid sicrhau nad yw ein porthladdoedd strategol allweddol fel Aberdaugleddau dan anfantais, ac ni ddylai Llywodraeth y DU orfodi polisïau arnom. Felly, a wnaed unrhyw gynnydd ar y materion hyn ers mis Gorffennaf, sef y tro diwethaf i chi amlinellu'r manylion—neu'r diffyg manylion—a roddwyd gan Weinidogion y DU?
There's been no real progress since July, unfortunately. And, in frustration, in August, I wrote a joint letter with Ministers from the other devolved Governments to the Chief Secretary to the Treasury seeking an urgent meeting on free ports, and I'm very disappointed that we have yet to receive a response to that, and disappointed, really, with the general lack of engagement from the UK Government on this policy. As I say, we do remain committed to working collaboratively with the UK Government on free ports, although we do share Joyce Watson's concerns about displacement of activity, for example.
There are three things that are really important if we are to work with the UK Government on this, the first being joint decision making between the UK Government and the Welsh Government in terms of where those ports will be and what the parameters of the deal will be—conditionality, because, like Joyce Watson, we are really concerned about the effect of free ports, potentially, on standards. So, it's important that any free ports in Wales reflect our values and our priorities in terms of environmental standards, but also fair work, for example. And, crucially, it's important that we do receive a fair funding settlement. So, clearly, this is a place-based intervention for which the Barnett consequential just isn't an appropriate way forward. It would not be appropriate for UK Government to be spending £25 million on a free port in England, but only £8 million in Wales, for no other reason than they think that a Barnett share is appropriate.
Ni wnaed unrhyw gynnydd gwirioneddol ers mis Gorffennaf, yn anffodus. Ac mewn rhwystredigaeth, ym mis Awst, ysgrifennais lythyr ar y cyd â Gweinidogion o’r Llywodraethau datganoledig eraill at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys yn gofyn am gyfarfod brys ar borthladdoedd rhydd, ac rwy’n siomedig iawn nad ydym wedi derbyn ymateb i'r llythyr hyd yn hyn, ac yn siomedig, mewn gwirionedd, gyda’r diffyg ymgysylltu yn gyffredinol gan Lywodraeth y DU ar y polisi hwn. Fel y dywedaf, rydym yn dal i fod yn ymrwymedig i weithio ar y cyd â Llywodraeth y DU ar borthladdoedd rhydd, er ein bod yn rhannu pryderon Joyce Watson ynghylch dadleoli gweithgarwch, er enghraifft.
Mae tri pheth yn wirioneddol bwysig os ydym am weithio gyda Llywodraeth y DU ar hyn, a'r cyntaf yw bod Llywodraeth Cymru'n gwneud penderfyniadau ar y cyd â Llywodraeth y DU ynglŷn â ble fydd y porthladdoedd hynny a beth fydd paramedrau'r cytundeb—amodoldeb, oherwydd, fel Joyce Watson, rydym yn wirioneddol bryderus am effaith bosibl porthladdoedd rhydd ar safonau. Felly, mae'n bwysig fod unrhyw borthladdoedd rhydd yng Nghymru yn adlewyrchu ein gwerthoedd a'n blaenoriaethau mewn perthynas â safonau amgylcheddol, ond hefyd gwaith teg, er enghraifft. Ac yn hanfodol, mae'n bwysig ein bod yn derbyn setliad cyllido teg. Felly, yn amlwg, mae hon yn ymyrraeth sy'n seiliedig ar leoedd nad yw swm canlyniadol Barnett yn briodol ar ei chyfer. Ni fyddai’n briodol i Lywodraeth y DU wario £25 miliwn ar borthladd rhydd yn Lloegr, a dim ond £8 miliwn yng Nghymru, heb unrhyw reswm gwell na'u bod yn credu bod cyfran Barnett yn briodol.
Minister, manufacturing accounts for just 10 per cent of the UK's gross domestic product, which is amongst the lowest of all countries in the Organisation for Economic Co-operation and Development. Increasing manufacturing can boost national earnings, and the value of free ports lies in its power to boost economic activity and create new job opportunities in areas of deprivation. A report by the consultancy Mace said that free ports could boost trade by £12 billion a year, increase UK GDP by £9 billion a year and create 150,000 new jobs. I know you just mentioned three points in the previous answer of what you were looking to do and achieve, but do you accept, Minister, that any initial reduction in tax revenue caused by free ports will be offset by the benefits of greater economic activity in deprived areas, more jobs and increased trade, thereby growing the economy as a whole? Thank you.
Weinidog, gweithgynhyrchu sydd i gyfrif am 10 y cant yn unig o gynnyrch domestig gros y DU, sydd ymhlith yr isaf o'r holl wledydd yn y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd. Gall cynyddu gweithgynhyrchu hybu enillion cenedlaethol, a gwerth porthladdoedd rhydd yw eu gallu i hybu gweithgarwch economaidd a chreu cyfleoedd gwaith newydd mewn ardaloedd difreintiedig. Nododd adroddiad gan ymgynghoriaeth Mace y gallai porthladdoedd rhydd roi hwb o £12 biliwn y flwyddyn i fasnach, sicrhau cynnydd o £9 biliwn y flwyddyn yng nghynnyrch domestig gros y DU a chreu 150,000 o swyddi newydd. Gwn eich bod newydd grybwyll tri phwynt yn eich ateb blaenorol ar yr hyn roeddech yn awyddus i'w wneud a'i gyflawni, ond a ydych yn derbyn, Weinidog, y bydd unrhyw ostyngiad cychwynnol mewn refeniw trethi a achosir gan borthladdoedd rhydd yn cael ei wrthbwyso gan fuddion mwy o weithgarwch economaidd mewn ardaloedd difreintiedig, mwy o swyddi a mwy o fasnach, gan dyfu'r economi gyfan drwy hynny? Diolch.
As yet we haven't had those discussions with the UK Government, because they haven't yet responded to our letter from August seeking that urgent meeting. But I think it's fair to say that any kind of open-ended commitment by the Welsh Government to match the UK Government's offer in terms of non-domestic rates and stamp duty land tax, or land transaction tax as it is in Wales, would present a risk to Welsh tax revenues until we have those discussions to better understand the policy that the UK Government intends to implement. And we are more than ready to have those discussions, but, as yet, we haven't even had a reply to a simple letter.
Hyd yn hyn, nid ydym wedi cael y trafodaethau hynny gyda Llywodraeth y DU, gan nad ydynt wedi ymateb eto i'r llythyr a anfonwyd gennym fis Awst yn gofyn am y cyfarfod brys hwnnw. Ond credaf ei bod yn deg dweud y byddai unrhyw fath o ymrwymiad penagored gan Lywodraeth Cymru i gynnig cyfatebol i gynnig Llywodraeth y DU o ran ardrethi annomestig a threth dir y dreth stamp, neu dreth trafodiadau tir fel y'i gelwir yng Nghymru, yn peri risg i refeniw trethi Cymru hyd nes y cawn y trafodaethau hynny i gael gwell dealltwriaeth o'r polisi y mae Llywodraeth y DU yn bwriadu ei roi ar waith. Ac rydym yn fwy na pharod i gael y trafodaethau hynny, ond hyd yma, nid ydym wedi cael ateb i lythyr syml hyd yn oed.
6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ar effaith y dreth trafodion tir? OQ56810
6. Will the Minister make a statement on the impact of the land transaction tax? OQ56810
Since April 2018, land transaction tax has raised over £800 million. The funds raised have been used to fund our valued public services, including investment in social housing.
Ers mis Ebrill 2018, mae'r dreth trafodiadau tir wedi codi dros £800 miliwn. Defnyddiwyd yr arian a godwyd i ariannu ein gwasanaethau cyhoeddus gwerthfawr, gan gynnwys buddsoddiad mewn tai cymdeithasol.
Diolch yn fawr iawn ichi am yr ateb. Flwyddyn diwethaf, fe gododd eich Llywodraeth chi y gyfradd uwch o'r dreth trafodiadau tir gan 1 y cant, a hynny er mwyn ceisio mynd i'r afael â'r argyfwng ail dai. Bryd hynny, roedd hyd at 44 y cant o'r tai a werthwyd yn fy etholaeth i yn Nwyfor Meirionydd yn ail dai. Fe wnaethon ni ym Mhlaid Cymru rybuddio bryd hynny fod yr 1 y cant yma ymhell o fod yn ddigonol ac na fyddai'n cael dim effaith o gwbl ar y farchnad. Flwyddyn yma eto rydyn ni wedi gweld bod hyd at 44 y cant o'r tai a werthwyd yn Nwyfor Meirionydd yn ail dai. Yn wir, yn eich etholaeth chi yng Ngŵyr ddaru o gynyddu o 24 y cant i 29 y cant yno. Mae'n bryd gweld newidiadau llawer mwy effeithiol. Onid yw'n amser ichi ystyried o leiaf treblu'r dreth trafodiadau tir er mwyn gwneud gwahaniaeth go iawn a datganoli'r arian i'n llywodraethau lleol er mwyn iddyn nhw ddefnyddio'r arian hwnnw i adeiladu tai cymdeithasol a fforddiadwy yn ein cymunedau ni?
Thank you much for that response. Last year, your Government raised the higher rate of the land transaction tax by 1 per cent in order to try and tackle the second homes crisis. At that point, up to 44 per cent of the homes sold in my constituency of Dwyfor Meirionydd were second homes. We in Plaid Cymru warned at that point that that 1 per cent was far from being sufficient and that it would have no impact at all on the housing market. This year again, we have seen that up to 44 per cent of the homes sold in Dwyfor Meirionydd are second homes. Indeed, in your own constituency of Gower, it increased from 24 per cent to 29 per cent. Now, it is time that we saw far more effective changes. Isn't it time for you to consider at least trebling the land transaction tax in order to make a real difference and to devolve that funding to our local authorities so that they can use the funds to build social housing and affordable housing in our communities?
Well, funding from land transaction tax already supports local authorities and others in terms of supporting our agenda for building more social homes. But I do have to say there are a couple of things that I do need to put on record. So, the additional rate at the moment stands 4 percentage points on top of the main rates for land transaction tax. So, the most recent announcement was an additional, permanent 1 per cent on top of the 3 per cent.
I also think it's important that we portray the figures in terms of house sales and transactions correctly. So, it's not always possible to tell whether properties that are subject to the higher rates were already in one of those categories to which higher rates already applied before the transaction. So, therefore, the transaction may not change the nature of the ownership of the property. For example, a transaction may be from one private holiday home owner to another private holiday home owner, but it also might be from a buy-to-let landlord who's providing a rental property for a local member of the community to another buy-to-let landlord. So, I do think it's important to reflect the figures correctly. They're not all second homes; it's impossible to say that.
It's also important that the figures relate not to the entire stock of the area as well, only to those properties that have been sold. That's not to diminish the fact that I understand that second home purchases are a significant problem and issue in many communities, but I do think it's important that when we are reflecting on the figures we do so in a way that shows the wider picture.
Wel, mae cyllid o'r dreth trafodiadau tir eisoes yn cefnogi awdurdodau lleol ac eraill drwy gefnogi ein hagenda ar gyfer adeiladu mwy o gartrefi cymdeithasol. Ond mae'n rhaid imi ddweud bod un neu ddau o bethau y mae angen i mi eu nodi. Felly, mae'r gyfradd ychwanegol ar hyn o bryd yn 4 pwynt canran ar ben y prif gyfraddau ar gyfer treth trafodiadau tir. Felly, y cyhoeddiad diweddaraf oedd 1 y cant ychwanegol parhaol ar ben y 3 y cant.
Credaf hefyd ei bod yn bwysig inni gyfleu'r ffigurau'n gywir mewn perthynas â gwerthiannau tai a thrafodiadau. Felly, nid yw bob amser yn bosibl dweud a oedd eiddo sy'n ddarostyngedig i'r cyfraddau uwch eisoes yn un o'r categorïau roedd cyfraddau uwch yn berthnasol iddynt cyn y trafodiad. Felly, efallai nad yw'r trafodiad yn newid natur perchnogaeth yr eiddo. Er enghraifft, gall trafodiad fod rhwng un perchennog cartref gwyliau preifat a pherchennog cartref gwyliau preifat arall, ond gallai hefyd fod rhwng landlord prynu-i-osod sy'n darparu eiddo rhent i aelod o'r gymuned leol a landlord prynu-i-osod arall. Felly, credaf ei bod yn bwysig adlewyrchu'r ffigurau'n gywir. Nid ail gartrefi yw pob un ohonynt; mae'n amhosibl dweud hynny.
Mae hefyd yn bwysig nad yw'r ffigurau'n cynnwys stoc gyfan yr ardal, ond yr eiddo sydd wedi'i werthu yn unig. Nid yw hynny'n newid y ffaith fy mod yn deall bod prynu ail gartrefi'n broblem sylweddol mewn llawer o gymunedau, ond pan fyddwn yn ystyried y ffigurau, credaf ei bod hi'n bwysig ein bod yn gwneud hynny mewn ffordd sy’n dangos y darlun ehangach.
Speaking here in February, I stated that
'the Welsh Government's increased land transaction tax higher rates, which hit large numbers of legitimate small and medium-sized businesses, many of them with properties near the internal UK border with England, are higher than equivalent stamp duty land tax higher rates in England for purchase prices up to just £125,000, and higher for all purchase prices in England above just £180,000...even after the higher rates holiday introduced by the UK Government in response to the COVID pandemic comes to an end'.
Further, higher rates of land transaction tax are levied on the purchase of properties to rent, as well as second homes. How do you therefore respond to the constituent who e-mailed last week, 'I have a small holiday let business, and the house next door to me came on the market, being sold through a local estate agent. I wish to renovate it and use it as a holiday let, not a second home. I've found that it is subject to a large amount of land transaction stamp duty. The house is not habitable and I'm trying to encourage people to visit Wales and bolster the economy'?
Wrth siarad yma ym mis Chwefror, dywedais fod
'cyfraddau uwch treth trafodion tir uwch Llywodraeth Cymru, a darodd nifer fawr o fusnesau bach a chanolig cyfreithlon, llawer ohonynt ag eiddo ger ffin fewnol y DU â Lloegr, yn uwch na chyfraddau treth uwch tir y dreth stamp gyfatebol yn Lloegr ar gyfer prisiau prynu hyd at £125,000 yn unig, ac yn uwch ar gyfer yr holl brisiau prynu yn Lloegr dros £180,000 yn unig… hyd yn oed ar ôl y gwyliau cyfraddau uwch a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU mewn ymateb i bandemig COVID ddod i ben'.
Yn ychwanegol at hyn, codir cyfraddau uwch o dreth trafodiadau tir ar bryniannau eiddo i'w rentu, yn ogystal ag ail gartrefi. Gan hynny, sut rydych yn ymateb i'r etholwr a anfonodd e-bost yr wythnos diwethaf, i ddweud 'Mae gennyf fusnes bach sy'n gosod eiddo gwyliau, a daeth y tŷ drws nesaf i mi ar y farchnad, ar werth drwy asiant tai lleol. Hoffwn ei adnewyddu a'i ddefnyddio fel eiddo gwyliau ar osod, nid ail gartref. Rwyf wedi cael gwybod y byddai'r dreth stamp trafodiadau tir yn uchel iawn. Nid yw'r tŷ yn ffit i fod yn gartref, ac rwy'n ceisio annog pobl i ymweld â Chymru a hybu'r economi'?
I think that the situation that Mark Isherwood has described does show that there are many factors at play here in terms of people's motivations to buy properties. We've taken the deliberate decision to try and increase the higher rate of land transaction tax, because we're very interested in supporting individuals in communities to be able to buy their home to live in. That's our primary concern in that regard, although we do understand the importance of tourism to many communities in Wales. It's a very difficult balance, but we're very keen to ensure that people are able to find affordable housing to live in in their own communities. Part of that's about using tax. I think that it's possible, sometimes, to overestimate the impact that land transaction tax will have on behaviour; it's fundamentally a revenue-raising tax, of course. But there are several items at play here. It's important that we consider planning. It's important that we consider how much more we can invest in social housing. It's important that we consider how we can work with residential landlords and others to leverage investment into this particular agenda. So, there are many, many aspects here. It's partly about supply of housing, partly about planning, but it's also about how we use the other tools at our disposal. No one of these is going to solve this problem on its own.
Credaf fod y sefyllfa a ddisgrifiwyd gan Mark Isherwood yn dangos bod nifer o ffactorau i'w hystyried yma o ran cymhellion pobl i brynu eiddo. Rydym wedi gwneud y penderfyniad bwriadol i geisio cynyddu'r gyfradd uwch o dreth trafodiadau tir, gan ein bod yn awyddus iawn i gefnogi unigolion mewn cymunedau i allu prynu eu cartref i fyw ynddo. Dyna ein prif awydd yn hynny o beth, er ein bod yn deall pwysigrwydd twristiaeth i lawer o gymunedau yng Nghymru. Mae'n gydbwysedd anodd iawn, ond rydym yn awyddus iawn i sicrhau bod pobl yn gallu dod o hyd i dai fforddiadwy i fyw ynddynt yn eu cymunedau eu hunain. Mae rhan o hynny'n ymwneud â defnyddio trethi. Credaf weithiau ei bod yn bosibl gorbwyso'r effaith y bydd treth trafodiadau tir yn ei chael ar ymddygiad; treth codi refeniw ydyw yn y bôn, wrth gwrs. Ond mae llawer o bethau i'w hystyried yma. Mae'n bwysig ein bod yn ystyried cynllunio. Mae'n bwysig ein bod yn ystyried faint yn rhagor y gallwn ei fuddsoddi mewn tai cymdeithasol. Mae'n bwysig ein bod yn ystyried sut y gallwn weithio gyda landlordiaid preswyl ac eraill i ysgogi buddsoddiad yn yr agenda benodol hon. Felly, mae llawer iawn o agweddau i'w hystyried yma. Mae'n ymwneud yn rhannol â'r cyflenwad tai, yn rhannol â chynllunio, ond mae hefyd yn ymwneud â sut rydym yn defnyddio'r adnoddau eraill sydd ar gael i ni. Nid oes unrhyw un o'r pethau hyn yn mynd i ddatrys y broblem ar eu pen eu hunain.
7. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am bolisi treth incwm Llywodraeth Cymru? OQ56813
7. Will the Minister provide an update on the Welsh Government’s income tax policy? OQ56813
We have committed not to take more in Welsh rates of income tax from Welsh families for at least as long as the economic impact of coronavirus lasts. All of our taxes are informed by our tax principles, which are set out in our tax policy framework and which include being clear, stable and simple and supporting delivery of Welsh Government policy objectives, and, in particular, supporting jobs and growth.
Rydym wedi ymrwymo i beidio â mynd â rhagor o arian oddi ar deuluoedd Cymru drwy gyfraddau treth incwm Cymru, o leiaf cyhyd ag y bydd effaith economaidd y coronafeirws yn parhau. Mae ein holl drethi'n cael eu llywio gan ein hegwyddorion treth, a nodir yn ein fframwaith polisi trethi ac sy'n cynnwys bod yn glir, yn sefydlog ac yn syml a chefnogi'r gwaith o gyflawni amcanion polisi Llywodraeth Cymru, ac yn benodol, cefnogi swyddi a thwf.
Diolch, Gweinidog. Hoffwn i ategu'r pwyntiau sydd wedi cael eu gwneud gan Aelodau eraill heddiw, sef bod penderfyniad Llywodraeth San Steffan i godi yswiriant gwladol yn annheg oherwydd bydd yn cael effaith anghyfartal ar bobl ar incwm isel.
O ran treth incwm, mae gan eich Llywodraeth chi y gallu i amrywio'r graddau o fewn y bandiau ond nid y pŵer i gyflwyno bandiau newydd. Ond mae gan Lywodraeth yr Alban y pŵer hwn ac, yn 2018, fe wnaethon nhw gyflwyno dau fand newydd, sef gradd ychwanegol i bobl ag incwm canolig a gradd ddechreuol i bobl ar incwm isel, sydd un geiniog yn llai na'r radd sylfaenol. Hoffwn i glywed, Gweinidog, eich safbwynt chi ynglŷn â'r posibilrwydd o gyflwyno graddfa ddechreuol yng Nghymru oherwydd gallai hyn fod yn un ffordd ymarferol o liniaru effaith y cynnydd mewn yswiriant gwladol ar y bobl hynny sy'n derbyn incwm sylweddol is na'r cyfartaledd. A fyddai'r Gweinidog o blaid datganoli'r pŵer hwn ac, os felly, hefyd o blaid ystyried cyflwyno band treth incwm dechreuol i bobl sy'n ennill llai na £15,000 y flwyddyn, fel yn yr Alban. Ac os na, beth yw'r rheswm am hynny, os gwelwch yn dda?
Thank you, Minister. I wish to endorse the points that have already been made by other Members today, namely that the United Kingdom Government's decision to raise national insurance is unfair as it will have an unequal impact on people on low incomes.
In terms of income tax, your Government has the ability to vary the rates within the bands but not the power to introduce new bands. But the Scottish Government has this power, and in 2018 they introduced two new bands, namely the additional intermediate rate for middle-income earners and a starter rate for those on low incomes, which is a penny less than the basic rate. I would like to hear, Minister, your view of the possibility of introducing a starter rate here in Wales, as this could be one practical way of mitigating the impact of the increase in national insurance on those people who receive an income significantly below the average. Would the Minister be in favour of devolving this power and, if so, would she also be in favour of introducing a starter rate of income tax for those earning less than £15,000 per annum, as in Scotland? And if not, could you explain the reason for that, please?
Well, you're absolutely right to say that the raising of national insurance contributions does have a differential impact as compared to that which would have been achieved by raising rates of income tax, partly because of the way in which the thresholds sit. So, you start paying your national insurance contributions when you're earning at a lower threshold. And of course income tax does include things like pensions and rental income and other things, which often people who are on the lower end of the economic spectrum aren't able to raise anyway. So, it is not a fair way to raise money for this particular agenda, I believe.
As you say, we don't have those powers here in Wales. We have the three bands, which we are currently maintaining at the same level because, as I say, we don't want to put additional burdens on individuals and families at this point. And we'll certainly keep this approach as long as the economic impact of the coronavirus is felt.
Wel, rydych yn llygad eich lle yn dweud bod cynyddu cyfraniadau yswiriant gwladol yn cael effaith wahaniaethol o gymharu â'r hyn y byddai codi cyfraddau treth incwm wedi'i gyflawni, yn rhannol oherwydd y ffordd y mae'r trothwyon wedi'u gosod. Felly, rydych yn dechrau talu eich cyfraniadau yswiriant gwladol pan fyddwch yn ennill cyflog ar drothwy is. Ac wrth gwrs, mae treth incwm yn cynnwys pethau fel pensiynau ac incwm rhenti a phethau eraill, nad yw pobl ar ben isaf y sbectrwm economaidd, yn aml, yn gallu eu codi beth bynnag. Felly, ni chredaf ei bod yn ffordd deg o godi arian ar gyfer yr agenda benodol hon.
Fel y dywedwch, nid oes gennym y pwerau hynny yma yng Nghymru. Mae gennym y tri band, ac rydym yn eu cynnal ar yr un lefel ar hyn o bryd oherwydd, fel y dywedaf, nid ydym am roi beichiau ychwanegol ar unigolion a theuluoedd ar y pwynt hwn. A byddwn yn sicr yn cadw'r dull hwn o weithredu cyhyd ag y bydd effaith economaidd y coronafeirws yn parhau.
8. A wnaiff y Gweinidog egluro pwrpas yr ymgynghoriad cyfredol ar drethi lleol ar gyfer ail gartrefi a llety hunanddarpar? OQ56822
8. Will the Minister explain the purpose of the current consultation on local taxes for second homes and self-catering accommodation? OQ56822
This consultation implements one of the actions set out in our three‑pronged approach to address the impact of second homes on communities in Wales. It seeks views on potential changes to local taxes, including local authorities' powers to apply council tax premiums and the criteria for defining self-catering accommodation as non-domestic property.
Mae'r ymgynghoriad hwn yn gweithredu un o'r camau a nodwyd yn ein dull triphlyg o fynd i'r afael ag effaith ail gartrefi ar gymunedau yng Nghymru. Mae'n galw am safbwyntiau ar newidiadau posibl i drethi lleol, gan gynnwys pwerau awdurdodau lleol i gymhwyso premiymau'r dreth gyngor a'r meini prawf ar gyfer diffinio llety hunanddarpar fel eiddo annomestig.
Mae'r argyfwng tai, gan gynnwys yr argyfwng ail gartrefi, yn cael effaith ddinistriol ar gymunedau ledled Cymru. Dwi'n croesawu'r ymgynghoriad yma wrth gwrs, ond rhan yn unig o'r ateb fyddai mynd i'r afael â'r materion sydd yn yr ymgynghoriad yma. Dwi'n siŵr eich bod chi'n cytuno efo hynny. Ond o ran yr ymgynghoriad ei hun, pryd yn union fydd yr argymhellion a ddaw yn sgil yr ymgynghoriad yma'n cael eu gweithredu? A fedrwch chi roi syniad inni o'r amserlen o gwmpas yr ymgynghoriad yma a beth fydd y camau nesaf, achos mae'n rhaid gweithredu ar frys? Dwi'n siŵr eich bod chi'n cytuno efo hynny hefyd.
The housing crisis, including the second homes crisis, is having a destructive impact on communities the length and breadth of Wales. I welcome this consultation of course, but it would be only part of the solution in tackling the issues contained within this consultation. I'm sure you'd agree with me on that. But, in terms of the consultation itself, when exactly will the recommendations that are drawn up as a result of this consultation be implemented? Can you give us an idea of the timetable around this consultation and what the next steps will be, because we must take urgent action? I'm sure you would agree with that too.
Yes, I agree that this is only part of the picture and that action is required urgently, because we know that there are communities in Wales really feeling the pressure in this regard. It's why we've taken some early action, such as the additional 1 per cent on the higher rate of land transaction tax, for example, but there's work going on at this point as well in terms of developing the Welsh language strategy for communities, and part of that, really, is about ensuring that people are able to stay in their Welsh language communities and be able to buy a home there.
So, there are several things happening at once. It's not my intention to spend a long time deliberating on the views that come forward. I know that we're going to have a really wide spectrum of views, from people who are completely opposed to any changes, to people who would prefer us to have an approach that made it even easier to buy second homes, right the way through to people who have a view on the other end of the spectrum. Obviously, all views are welcome and we will be considering them, but I don't want to spend more time than is necessary. Obviously, I understand the urgency of this particular issue.
Ydw, rwy’n cytuno mai rhan o’r darlun yn unig yw hwn a bod angen gweithredu ar frys, gan y gwyddom fod cymunedau yng Nghymru o ddifrif yn teimlo pwysau yn hyn o beth. Dyma pam ein bod wedi rhoi camau cynnar ar waith, fel yr 1 y cant ychwanegol ar gyfradd uwch y dreth trafodiadau tir, er enghraifft, ond mae gwaith yn mynd rhagddo ar hyn o bryd hefyd mewn perthynas â datblygu strategaeth y Gymraeg ar gyfer cymunedau, ac mae rhan o hynny, mewn gwirionedd, yn ymwneud â sicrhau y gall pobl aros yn eu cymunedau Cymraeg eu hiaith a phrynu cartref yno.
Felly, mae sawl peth yn digwydd ar unwaith. Nid wyf yn bwriadu treulio llawer o amser yn ystyried y safbwyntiau a gyflwynir. Gwn y byddwn yn cael sbectrwm eang iawn o safbwyntiau, o bobl sy'n hollol wrthwynebus i unrhyw newidiadau, i bobl y byddai'n well ganddynt pe bai gennym ddull a oedd yn ei gwneud yn haws fyth i brynu ail gartrefi, i bobl a chanddynt farn ar ben arall y sbectrwm. Yn amlwg, mae croeso i bob barn, a byddwn yn eu hystyried, ond nid wyf am dreulio mwy o amser nag sydd angen. Yn amlwg, deallaf y brys mewn perthynas â'r mater penodol hwn.
Finally, Janet Finch-Saunders.
Yn olaf, Janet Finch-Saunders.
Diolch, Llywydd. Minister, after one of the busiest seasons ever experienced in Llandudno and north Wales, following the dreadful pandemic, we should instead be thanking our holiday-let operators for the immense economic benefit that they bring to our communities and our tourism offer. This benefit was even recognised in Dr Simon Brooks's report, and must be accepted by this Welsh Labour administration. I know I'm not alone in rejecting the constant flow of negative and belittling comments aimed at our second home owners and self-catering accommodation owners. Many now see this as the Plaid Cymru nationalist stance of being anti-tourist, anti-business and anti-ambition, and quite frankly, Plaid, you need to get another pea in your whistle.
Second homes and holiday lets make up around 3 per cent of housing stock in Conwy, with around 1,182 properties estimated to be eligible for chargeable council tax premium during 2020-21. Local authorities have rightly been hesitant to increase these premiums—a good move for our economy. This tool was actually intended to bring long-term empty properties back into use, but this has not been achieved, because as you well know, Minister, the Government targets have been missed year on year.
The current regressive stance taken by the Welsh Government against our private landlords, however, is only now serving to push them towards the more lucrative market of holiday-let accommodation. The question that does need to be asked today is: what plans does your Government have to reincentivise our private landlords, so as to allow them to remain in the private sector rather than moving over into holiday-let accommodation? Diolch, Llywydd.
Diolch, Lywydd. Weinidog, ar ôl un o’r tymhorau prysuraf erioed yn Llandudno a gogledd Cymru, yn dilyn y pandemig ofnadwy, dylem yn hytrach fod yn diolch i’n gweithredwyr eiddo gwyliau ar osod am y budd economaidd aruthrol y maent yn ei roi i’n cymunedau a’n cynnig twristiaeth. Cydnabuwyd y budd hwn yn adroddiad Dr Simon Brooks, hyd yn oed, ac mae'n rhaid i'r weinyddiaeth Lafur Cymru hon ei dderbyn. Gwn nad wyf ar fy mhen fy hun yn gwrthod y llif cyson o sylwadau negyddol a dilornus sydd wedi'u hanelu at ein perchnogion ail gartrefi a pherchnogion llety hunanddarpar. Bellach, mae llawer o bobl yn gweld hyn yn debyg i safbwynt cenedlaetholgar Plaid Cymru, sy'n wrth-dwristaidd, yn wrth-fusnes ac yn wrth-uchelgais, ac a dweud y gwir, Plaid Cymru, mae angen i chi ddechrau newid eich tiwn.
Ail gartrefi ac eiddo gwyliau ar osod yw oddeutu 3 y cant o'r stoc dai yng Nghonwy, ac amcangyfrifwyd y gellid codi premiwm y dreth gyngor ar oddeutu 1,182 eiddo yn 2020-21. Yn gwbl gywir, mae awdurdodau lleol wedi bod yn gyndyn o gynyddu'r premiymau hyn—cam da i'n heconomi. Bwriad yr offeryn hwn oedd dod ag eiddo gwag yn hirdymor yn ôl i ddefnydd, ond ni chyflawnwyd hyn, oherwydd fel y gwyddoch, Weinidog, mae targedau'r Llywodraeth wedi'u methu flwyddyn ar ôl blwyddyn.
Fodd bynnag, mae agwedd anflaengar bresennol Llywodraeth Cymru tuag at ein landlordiaid preifat yn eu gwthio tuag at farchnad fwy proffidiol llety gwyliau ar osod. Y cwestiwn y mae'n rhaid ei ofyn heddiw yw: pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i ail-gymell ein landlordiaid preifat, er mwyn eu galluogi i aros yn y sector preifat yn hytrach na symud i faes llety gwyliau ar osod? Diolch, Lywydd.
First of all, I'd like to begin by recognising the tremendous importance of the tourism sector to many parts of Wales. It's the absolute lifeblood of many communities and we want to be sure that we provide everybody with a warm welcome when they come to visit us in Wales, so that they want to come back, and do so year after year. I also think it's important that we see seek to have balanced communities, so communities where people can, as I've said in this session already, remain in their communities and find an affordable home, but also in communities where tourism is really important that we're able to ensure that we have plenty of offer for those tourists as well. So, it's a difficult balance, but I think some of the work that we're doing around the pilot work, looking for communities to work with us there will be important, because all communities are unique in so many ways.
Private landlords do have an important part to play in terms of our housing stock in here in Wales. It's a positive choice for people who want to rent and we've done good work in the past years in terms of Rent Smart Wales and the work that we've done there to try and ensure that the offer from private landlords is a quality offer for individuals here in Wales, and to ensure that that sector does provide a really important and useful part of the housing options for people for whom renting is the right choice. It is a positive choice for many people, so we need to ensure that it's a good experience for them.
Yn gyntaf oll, hoffwn ddechrau drwy gydnabod pwysigrwydd aruthrol y sector twristiaeth i sawl rhan o Gymru. Mae'n gwbl hanfodol i lawer o gymunedau ac rydym am sicrhau ein bod yn rhoi croeso cynnes i bawb pan ddônt i ymweld â ni yng Nghymru, fel eu bod yn dymuno dychwelyd, a gwneud hynny flwyddyn ar ôl blwyddyn. Credaf hefyd ei bod yn bwysig inni geisio sicrhau bod gennym gymunedau cytbwys, cymunedau lle gall pobl, fel y dywedais yn y sesiwn hon eisoes, aros yn eu cymunedau a dod o hyd i gartref fforddiadwy, ond hefyd mewn cymunedau lle mae twristiaeth yn bwysig iawn, lle gallwn sicrhau bod gennym ddigon i'w gynnig i'r twristiaid hynny hefyd. Felly, mae'n gydbwysedd anodd, ond credaf y bydd peth o'r gwaith rydym yn ei wneud ar y cynlluniau peilot, gyda'r nod o weld cymunedau'n gweithio gyda ni ar hynny, yn bwysig, gan fod pob cymuned yn unigryw mewn cymaint o ffyrdd.
Mae gan landlordiaid preifat ran bwysig i'w chwarae mewn perthynas â'n stoc dai yma yng Nghymru. Mae'n ddewis cadarnhaol i bobl sy'n dymuno rhentu ac rydym wedi gwneud gwaith da dros y blynyddoedd diwethaf gyda Rhentu Doeth Cymru a'r gwaith a wnaethom ar hynny i geisio sicrhau bod y cynnig gan landlordiaid preifat yn gynnig o safon i unigolion yma yng Nghymru, a sicrhau bod y sector hwnnw'n darparu rhan bwysig a defnyddiol iawn o'r opsiynau tai i bobl os mai rhentu yw'r dewis iawn iddynt. Mae'n ddewis cadarnhaol i lawer o bobl, felly mae angen inni sicrhau ei fod yn brofiad da iddynt.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Mae'r cwestiynau nesaf, felly, i'r Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a'r Trefnydd, a dwi'n galw'n gyntaf am gwestiwn 1, Vikki Howells.
The next questions are for the Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd, and I call first of all for question 1 from Vikki Howells.
1. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gamau gweithredu Llywodraeth Cymru i wella lles anifeiliaid yng Nghymru yn ystod tymor y Senedd hon? OQ56805
1. Will the Minister provide an update on Welsh Government actions to improve animal welfare in Wales over the course of this Senedd term? OQ56805
9. Pa fesurau y bydd y Gweinidog yn eu cynnig i gryfhau'r ffordd y caiff anifeiliaid eu hamddiffyn yng Nghymru yn ystod tymor presennol y Senedd? OQ56824
9. What measures will the Minister propose to strengthen the protection of animals in Wales during the current Senedd term? OQ56824
Llywydd, I understand you have given your permission for questions 1 and 9 to be grouped.
There are several commitments in the Welsh Government's programme for government relating to animal health and welfare in Wales. I have also announced my intention to publish an animal welfare plan for Wales, which will span the term of this Government's office.
Lywydd, deallaf eich bod wedi caniatáu i gwestiynau 1 a 9 gael eu grwpio.
Mae sawl ymrwymiad yn rhaglen lywodraethu Llywodraeth Cymru yn ymwneud ag iechyd a lles anifeiliaid yng Nghymru. Rwyf hefyd wedi cyhoeddi fy mwriad i gyhoeddi cynllun lles anifeiliaid i Gymru, a fydd yn ymestyn dros dymor y Llywodraeth hon.
Thank you, Minister. I was really pleased to see Lucy's law, the ban on third-party sales of puppies and kittens, come into effect earlier this month. I want to pay tribute to all the campaigners who supported this law, and place on record my thanks to you for delivering this important intervention. Can you update Members on the engagement that has taken place with businesses, breeders, et cetera, to make sure that they're aware of and compliant with the new rules?
Diolch, Weinidog. Roeddwn yn falch iawn o weld cyfraith Lucy, y gwaharddiad ar werthu cŵn a chathod bach gan drydydd parti, yn dod i rym yn gynharach y mis hwn. Hoffwn dalu teyrnged i'r holl ymgyrchwyr a gefnogodd y gyfraith hon, a diolch i chi'n gyhoeddus am gyflawni'r ymyrraeth bwysig hon. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ar yr ymgysylltu a gafwyd gyda busnesau, bridwyr ac ati, i sicrhau eu bod yn ymwybodol o'r rheolau newydd ac yn cydymffurfio â hwy?
Thank you very much. Well, I was certainly very pleased also to see the regulations that were passed on 23 March, then followed by—. Obviously, we had that six-month transition period to ensure that pet shop owners, for instance, were able to consider a different operating model, so they could mitigate any potential impact. But I was very pleased to see the legislation come in.
Whilst the legislation doesn't allow commercial third parties to sell puppies and kittens under six months of age, it is difficult to police those breeders who breed below that threshold, so I think it's really important that we continue to ensure that our local authorities have the ability to be able to use their discretion, for instance, to look at business cases that come forward, so that they can test if breeders have bred the animals themselves or if they're selling them for someone else, because that obviously then would breach the regulations. The scope of the regulations is very clearly set out in the legislation. I thought that was really important.
We've continued to work in partnership. We haven't just sat back and waited for this legislation to come forward. We've continued to work in partnership with local authorities. You'll be aware of the enforcement pilot project that we had, and the joint working group with the Animal Welfare Network for Wales and the Companion Animal Welfare Group Wales. We worked in partnership during the drafting of those regulations. We also continue to work closely with local authorities around the project that I referred to earlier, to ensure there are no other potential barriers to enforcement. And we're once again—. In my house, we're not allowed to use the 'c' word until December, but I am going to promote that, once again, ahead of Christmas we will as a Government be promoting Paws, Prevent, Protect to make sure that purchasers really think very carefully before they purchase a pet before Christmas.
Diolch yn fawr iawn. Wel, roeddwn innau'n sicr yn falch iawn o weld y rheoliadau a basiwyd ar 23 Mawrth, ac yna—. Yn amlwg, cawsom gyfnod pontio o chwe mis i sicrhau bod perchnogion siopau anifeiliaid anwes, er enghraifft, yn gallu ystyried model gweithredu gwahanol, fel y gallent liniaru unrhyw effaith bosibl. Ond roeddwn yn falch iawn o weld y ddeddfwriaeth yn dod i rym.
Er nad yw'r ddeddfwriaeth yn caniatáu i drydydd parti masnachol werthu cŵn bach a chathod bach o dan chwe mis oed, mae'n anodd plismona bridwyr sy'n bridio islaw'r trothwy hwnnw, felly credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn parhau i sicrhau y gall ein hawdurdodau lleol ddefnyddio eu disgresiwn, er enghraifft, i edrych ar achosion busnes a gyflwynir, fel y gallant brofi a yw bridwyr wedi bridio'r anifeiliaid eu hunain neu a ydynt yn eu gwerthu dros rywun arall, oherwydd yn amlwg, byddai hynny wedyn yn torri'r rheoliadau. Mae cwmpas y rheoliadau wedi'i nodi'n glir iawn yn y ddeddfwriaeth. Roeddwn yn meddwl bod hynny'n bwysig iawn.
Rydym wedi parhau i weithio mewn partneriaeth. Nid ydym wedi eistedd yn ôl ac aros i'r ddeddfwriaeth ddod i rym. Rydym wedi parhau i weithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol. Fe fyddwch yn gwybod am y prosiect peilot a gynhaliwyd gennym ar orfodaeth, a'r cyd-weithgor gyda Rhwydwaith Lles Anifeiliaid Cymru a Grŵp Lles Anifeiliaid Anwes Cymru. Buom yn gweithio mewn partneriaeth wrth ddrafftio’r rheoliadau hynny. Rydym hefyd yn parhau i weithio'n agos gydag awdurdodau lleol ar y prosiect y cyfeiriais ato yn gynharach, er mwyn sicrhau nad oes rhwystrau posibl eraill i orfodaeth. Ac rydym unwaith eto—. Yn fy nghartref i, nid ydym yn cael defnyddio'r gair 'Nadolig' tan fis Rhagfyr, ond rwyf am hyrwyddo, unwaith eto, cyn y Nadolig, y byddwn ni fel Llywodraeth yn hyrwyddo Aros, Atal, Amddiffyn i sicrhau bod prynwyr yn meddwl yn ofalus iawn cyn prynu anifail anwes cyn y Nadolig.
Minister, the COVID lockdown has seen a rise in the number of pets being stolen, with the result that pet abduction is to be made a criminal offence in England. Theft of a pet is currently treated as a loss of the owner's property under the Theft Act of 1968, but this does not adequately recognise the great emotional distress that this can cause to the owner, and also the pet. What action will you be taking, Minister, to keep the law on pet theft in Wales in line with England to ensure that pet owners here enjoy the same protection as those across the border? Thank you.
Weinidog, mae'r cyfyngiadau symud yn sgil COVID wedi arwain at gynnydd yn nifer yr anifeiliaid anwes sy'n cael eu dwyn, ac wedi golygu y bydd herwgydio anifeiliaid anwes yn dod yn drosedd yn Lloegr. Ar hyn o bryd, mae dwyn anifail anwes yn cael ei drin fel colli eiddo'r perchennog o dan Ddeddf Dwyn 1968, ond nid yw hyn yn ddigon i gydnabod y trallod emosiynol enfawr y gall hyn ei achosi i'r perchennog, a'r anifail anwes hefyd. Pa gamau y byddwch yn eu cymryd, Weinidog, i gadw'r gyfraith ar ddwyn anifeiliaid anwes yng Nghymru yn unol â'r gyfraith yn Lloegr i sicrhau bod perchnogion anifeiliaid anwes yma'n cael eu diogelu i'r un graddau â phobl dros y ffin? Diolch.
The theft of pets is obviously a criminal act, and it is a reserved matter, as you say, under the Theft Act 1968. You'll be aware, I'm sure, of the pet theft taskforce that DEFRA have brought forward, so my officials have been working very closely with their counterparts in DEFRA to make sure that we can collaborate. I think we have certainly seen more cases of pet theft during the pandemic. I've got a member of my own family that's increased security at their home because of their concerns around pet theft, so I think it is really important that we continue to work collaboratively with DEFRA.
Mae dwyn anifeiliaid anwes yn amlwg yn weithred droseddol, ac mae'n fater a gedwir yn ôl, fel y dywedwch, o dan Ddeddf Dwyn 1968. Fe fyddwch yn ymwybodol, rwy'n siŵr, o'r tasglu dwyn anifeiliaid anwes a gyflwynwyd gan DEFRA, felly mae fy swyddogion wedi bod yn gweithio'n agos iawn gyda'u swyddogion cyfatebol yn DEFRA i sicrhau y gallwn gydweithredu. Yn sicr, credaf ein bod wedi gweld mwy o achosion o ddwyn anifeiliaid anwes yn ystod y pandemig. Mae aelod o fy nheulu fy hun wedi cynyddu mesurau diogelwch yn eu cartref oherwydd eu pryderon ynghylch dwyn anifeiliaid anwes, felly credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn parhau i weithio ar y cyd â DEFRA.
Yn dilyn saga Geronimo, yr alpaca, a'r holl ffys fuodd am ddifa un alpaca pan fydd yna 10,000 o wartheg yn cael eu difa am yn union yr un rheswm yng Nghymru bob blwyddyn—mae yna 10,000 o Geronimos yng Nghymru yn cael eu lladd bob blwyddyn, i bob pwrpas—ydych chi'n cytuno bod hynny, efallai, yn dweud llawer wrthym ni ynglŷn â'r diffyg dealltwriaeth sydd yna ymhlith y cyhoedd ynglŷn â realiti bovine TB? Ydy e hefyd yn awgrymu i chi efallai bod pobl dim cweit yn gwerthfawrogi pa mor anodd yw taclo TB yng Nghymru, a bod hynny'n golygu cymryd penderfyniadau anodd ynglŷn â delio â'r clwyf mewn bywyd gwyllt?
Following the saga of Geronimo, the alpaca, and all the fuss about culling one alpaca when there are 10,000 cattle being culled for the same reason in Wales every year—there are 10,000 Geronimos killed in Wales every year, to all intents and purposes—do you agree that that says a great deal about the lack of understanding that there is amongst the public in terms of the reality of bovine TB? And does it also suggest to you, perhaps, that people don't appreciate how difficult tackling TB is in Wales, and that that does mean taking difficult decisions when dealing with this disease in wild animals?
I think it's like anything in life: if you're really involved with an issue, then obviously your understanding is better. Certainly, there was a huge amount of media interest, as you say, in the case of Geronimo. It is really important that we continue to do all we can to get rid of this dreadful disease.
I will be bringing forward a refresh of the TB eradication programme. As you know, I report annually to this Chamber every year on our TB eradication programme, and I think I will be making a statement to this Chamber in November. Over the summer, I took the opportunity to meet with Glyn Hewinson, who is an academic based at Aberystwyth University, who I know Llyr Huws Gruffydd is aware of, to hear about not just the research but about vaccination for cattle, for instance. When I first met Glyn, he always told me that vaccination for cattle in relation to TB was 10 years away. We now think that's about four years away, so you can see the progress that we are making.
Credaf ei fod fel unrhyw beth arall mewn bywyd: os ydych yn ymwneud yn agos â mater, yn amlwg, mae eich dealltwriaeth yn well. Yn sicr, bu cryn dipyn o ddiddordeb yn y cyfryngau, fel y dywedwch, yn achos Geronimo. Mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau i wneud popeth a allwn i gael gwared ar y clefyd ofnadwy hwn.
Byddaf yn adnewyddu'r rhaglen dileu TB. Fel y gwyddoch, rwy’n adrodd yn flynyddol i’r Siambr hon bob blwyddyn ar ein rhaglen dileu TB, ac rwy'n credu y byddaf yn gwneud datganiad i’r Siambr hon ym mis Tachwedd. Dros yr haf, manteisiais ar y cyfle i gyfarfod â Glyn Hewinson, academydd ym Mhrifysgol Aberystwyth y gwn fod Llyr Huws Gruffydd yn gwybod amdano, i glywed nid yn unig am yr ymchwil ond am frechu gwartheg, er enghraifft. Pan gyfarfûm â Glyn am y tro cyntaf, roedd bob amser yn dweud wrthyf fod brechu gwartheg yn erbyn TB 10 mlynedd i ffwrdd. Credwn bellach ei fod oddeutu pedair blynedd i ffwrdd, felly gallwch weld y cynnydd rydym yn ei wneud.
Anyone who has not been barred by a court can buy an animal. There are no tests for ownership, no statutory instructions of how to look after animals. Is it any surprise that so many animals are badly treated, not always because people want to badly treat them, but due to ignorance? Will the Government introduce some online instructions and tests for those seeking to buy different animals as pets, which would then have to be passed prior to purchase, so people know what they're doing when they take on an animal? And maybe sometimes they'll decide not to buy it because of the amount of work it involves.
Gall unrhyw un nad yw wedi ei wahardd gan lys brynu anifail. Nid oes unrhyw brofion ar gyfer perchnogaeth, dim cyfarwyddiadau statudol ar sut i edrych ar ôl anifeiliaid. A yw'n syndod fod cymaint o anifeiliaid yn cael eu trin yn wael, nid bob amser am fod pobl eisiau eu trin yn wael, ond oherwydd anwybodaeth? A wnaiff y Llywodraeth gyflwyno cyfarwyddiadau a phrofion ar-lein i'r rheini sy'n dymuno prynu gwahanol anifeiliaid fel anifeiliaid anwes, y byddai'n rhaid eu pasio cyn prynu, fel bod pobl yn gwybod beth y maent yn ei wneud wrth brynu anifail? Ac efallai, weithiau, y byddant yn penderfynu peidio â'i brynu oherwydd faint o waith y mae'n ei olygu.
Obviously, responsible ownership of animals is something that we have a keen interest in as a Government, and it's a priority, I know, for the Wales animal health and welfare framework group. I'm not sure testing those people who purchase animals is the right approach. I wonder who would be the target audience, for instance. I wonder who would police it. What I do think is important is that we look at regulation, we look at enforcement of animal welfare.
Last week, I attended the new Dogs Trust facility in Cardiff, where I launched the ban on commercial third-party sales of puppies and kittens, and I was very interested to know—. I knew that the Dogs Trust, if you had a dog from them—if they re-homed a dog with you—they continued to offer support. What I didn't realise was that they are open to supporting anyone who takes in a re-homed pet for approximately four weeks, I think the course is. So, I think it's really important that we take advantage of schemes like that also.
I mentioned the social media campaign that we will be running ahead of Christmas again this year; I think this will be third Christmas that we have done this. Again, I think it's really important that we remind prospective purchasers that they need to do some research before they buy their puppy or any other pets. It's really important that we work collaboratively, particularly with third sector organisations—I mentioned Dogs Trust, but we do work, obviously, with other charities and organisations—and make sure that there's really excellent information and research out there for the public to look at.
Yn amlwg, mae perchnogaeth gyfrifol ar anifeiliaid yn rhywbeth y mae gennym gryn dipyn o ddiddordeb ynddo fel Llywodraeth, a gwn fod hyn yn flaenoriaeth i grŵp fframwaith iechyd a lles anifeiliaid Cymru. Nid wyf yn siŵr mai gosod profion i bobl sy'n prynu anifeiliaid yw'r dull cywir o fynd ati. Tybed pwy fyddai'r gynulleidfa darged, er enghraifft. Tybed pwy fyddai’n plismona hynny. Yr hyn sy'n bwysig yn fy marn i yw ein bod yn edrych ar reoleiddio, yn edrych ar orfodi lles anifeiliaid.
Yr wythnos diwethaf, ymwelais â chyfleuster newydd y Dogs Trust yng Nghaerdydd, lle lansiais y gwaharddiad ar werthiant masnachol cŵn a chathod bach gan drydydd parti, ac roedd gennyf gryn ddiddordeb mewn gwybod—. Roeddwn yn gwybod bod y Dogs Trust, pe baech yn cael ci ganddynt—pe baent yn ailgartrefu ci gyda chi—yn parhau i gynnig cymorth. Yr hyn nad oeddwn yn ei sylweddoli oedd eu bod yn agored i gefnogi unrhyw un sy'n rhoi cartref i anifail anwes wedi'i ailgartrefu am oddeutu pedair wythnos, rwy'n credu yw hyd y cwrs. Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn manteisio ar gynlluniau o'r fath hefyd.
Soniais am yr ymgyrch y byddwn yn ei chynnal ar y cyfryngau cymdeithasol cyn y Nadolig eto eleni; rwy'n credu mai hwn fydd y trydydd Nadolig inni wneud hyn. Unwaith eto, credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn atgoffa darpar brynwyr fod angen iddynt wneud rhywfaint o ymchwil cyn prynu eu ci bach neu unrhyw anifeiliaid anwes eraill. Mae'n bwysig iawn ein bod yn gweithio ar y cyd, yn enwedig gyda sefydliadau'r trydydd sector—soniais am y Dogs Trust, ond rydym yn gweithio, yn amlwg, gydag elusennau a sefydliadau eraill—ac yn sicrhau bod gwybodaeth ac ymchwil ragorol ar gael i'r cyhoedd.
2. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith amgylcheddol unedau dofednod dwys yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OQ56831
2. What assessment has the Welsh Government made of the environmental impact of intensive poultry units in Mid and West Wales? OQ56831
Thank you. The Welsh Government is taking a holistic approach to assessing and mitigating the environmental impact of intensive poultry units across Wales, through improved planning processes and regulation, partnership working and supporting the industry through knowledge transfer programmes and financial support.
Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn defnyddio dull cyfannol o asesu a lliniaru effaith amgylcheddol unedau dofednod dwys ledled Cymru, drwy well prosesau cynllunio a rheoleiddio, gweithio mewn partneriaeth a chefnogi'r diwydiant drwy raglenni trosglwyddo gwybodaeth a chymorth ariannol.
I thank you for that answer, but according to research by Wildlife Trust Wales, Powys now has more than 150 intense poultry units, housing an estimated 10 million chickens. As a result, an extra 2,000 tonnes of phosphate a year are estimated to be spread onto land in the Wye catchment area. Last September, I asked you for an update on the intensive agriculture working group that was looking at planning guidance for new poultry developments, and you assured me that it was a matter of urgency. And I agree it is, even more so now a year later. Last month, your colleague the Minister for Climate Change wrote to me to assure me that work to understand the source of phosphate pollution in special areas of conservation rivers is under way, and I really welcome that. Given the urgency of the situation, however, can you outline the time frame for that work, please? Will you consider pressing pause on all planning permission for new or extended poultry units until the environmental and community impact of the existing units are fully assessed and understood?
Diolch am eich ateb, ond yn ôl ymchwil gan Ymddiriedolaeth Natur Cymru, erbyn hyn, mae gan Bowys fwy na 150 o unedau dofednod dwys, sy'n cynnwys oddeutu 10 miliwn o ieir. O ganlyniad, amcangyfrifir bod 2,000 tunnell ychwanegol o ffosffad y flwyddyn yn cael ei wasgaru ar dir yn nalgylch afon Gwy. Fis Medi diwethaf, gofynnais i chi am y wybodaeth ddiweddaraf am y gweithgor ffermio dwys a oedd yn edrych ar ganllawiau cynllunio ar gyfer datblygiadau dofednod newydd, a chefais sicrwydd gennych ei fod yn fater o frys. Ac rwy'n cytuno ei fod yn fater o frys, hyd yn oed yn fwy felly flwyddyn yn ddiweddarach. Y mis diwethaf, ysgrifennodd eich cyd-Aelod, y Gweinidog Newid Hinsawdd, ataf i fy sicrhau bod gwaith ar y gweill i ddeall ffynhonnell llygredd ffosffad mewn afonydd ardaloedd cadwraeth arbennig, ac rwy'n croesawu hynny'n fawr. Fodd bynnag, o gofio bod y sefyllfa'n fater o frys, a allwch amlinellu'r amserlen ar gyfer y gwaith hwnnw, os gwelwch yn dda? A wnewch chi ystyried oedi unrhyw ganiatâd cynllunio ar gyfer unedau dofednod newydd neu estynedig hyd nes bod effaith amgylcheddol a chymunedol yr unedau presennol wedi cael eu hasesu a'u deall yn llawn?
Thank you. As you recognised, that work now sits in the portfolio of the Minister for Climate Change, but I understand the apportionment work is expected to be completed by the end of this year. I know her officials and my officials have worked very closely with Natural Resources Wales to be able to monitor the progress of that project. Local planning authorities are already legally prevented from granting planning permission if they're uncertain about whether a development, either individually or alongside a combination of others, will add phosphates to the SAC waters, where targets have been exceeded.
Diolch. Fel roeddech chi'n cydnabod, mae'r gwaith hwnnw bellach yn rhan o bortffolio'r Gweinidog Newid Hinsawdd, ond rwy'n deall bod disgwyl i'r gwaith dosrannu gael ei gwblhau erbyn diwedd eleni. Gwn fod ei swyddogion a'm swyddogion innau wedi gweithio'n agos iawn gyda Cyfoeth Naturiol Cymru i allu monitro cynnydd y prosiect hwnnw. Mae awdurdodau cynllunio lleol eisoes wedi'u hatal yn gyfreithiol rhag rhoi caniatâd cynllunio os ydynt yn ansicr a fydd datblygiad, naill ai'n unigol neu ochr yn ochr â chyfuniad o rai eraill, yn ychwanegu ffosffadau at ddyfroedd yr ACA, lle mae'r terfynau wedi'u croesi.
Minister, on back British and Welsh farming day, I would just like to personally thank all the farmers across Brecon and Radnorshire for the absolutely amazing work they do in protecting our environment and also having food security. But, Minister, farm businesses have had to diversify, due to ever-changing landscapes, and many farmers have had to diversify into the poultry industry as a source of income to subsidise their businesses. Those farmers do their utmost to protect the environment for future generations while protecting our food security. However, Minister, these farming families are continuously attacked by the media, by politicians and by lobby groups who try to push the blame straight onto farmers for poor water quality. Only on the weekend, Dŵr Cymru were pumping raw sewage into the River Usk again and nothing is done to tackle that. So, Minister, can you please tell me what you're going to do to protect those farmers who are continuously being blamed by the media so that we actually start to deal in facts rather than fiction? Diolch, Llywydd.
Weinidog, ar ddiwrnod cefnogi ffermwyr Prydain a Chymru, hoffwn ddiolch yn bersonol i'r holl ffermwyr ledled Brycheiniog a Sir Faesyfed am y gwaith cwbl anhygoel a wnânt i amddiffyn ein hamgylchedd a diogelu'r cyflenwad bwyd. Ond Weinidog, mae busnesau fferm wedi gorfod arallgyfeirio, gan fod y rhagolygon yn newid yn barhaus, ac mae llawer o ffermwyr wedi gorfod arallgyfeirio i'r diwydiant dofednod fel ffynhonnell incwm i sybsideiddio eu busnesau. Mae'r ffermwyr hynny'n gwneud eu gorau glas i ddiogelu'r amgylchedd ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol wrth ddiogelu ein cyflenwad bwyd. Fodd bynnag, Weinidog, mae'r cyfryngau, gwleidyddion a grwpiau lobïo'n ymosod yn barhaus ar y teuluoedd ffermio hyn, ac yn ceisio beio'r ffermwyr am ansawdd dŵr gwael. Dros y penwythnos, bu Dŵr Cymru yn pwmpio carthion amrwd i mewn i afon Wysg eto ac nid oes unrhyw beth yn digwydd i fynd i’r afael â hynny. Felly, Weinidog, a allwch ddweud wrthyf beth rydych yn mynd i'w wneud i amddiffyn y ffermwyr hynny sy'n cael eu beio dro ar ôl tro gan y cyfryngau fel ein bod yn dechrau trafod ffeithiau yn hytrach na ffuglen? Diolch, Lywydd.
I think it's very important we deal with facts and not fiction. I hear what you say about Dŵr Cymru. I'm not aware of the circumstances around it, but you've now put it on the record and I will certainly follow that up, because I find it very hard to believe that nothing was done in the way that you outline. I have continually worked with the agricultural sector around pollution. Obviously, you'll be aware there's legal action at the moment around our regulations, so I'm very restricted in what I can say, but I certainly agree with you that we should say a massive thank you to the majority of our farmers who certainly do not pollute our countryside and do ensure that we have food on our plates.
Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn trafod ffeithiau yn hytrach na ffuglen. Clywaf yr hyn a ddywedwch am Dŵr Cymru. Nid wyf yn ymwybodol o'r amgylchiadau, ond rydych wedi cofnodi'r peth yn awr a byddaf yn sicr yn mynd ar drywydd hynny, gan ei bod yn anodd iawn credu na wnaed unrhyw beth yn y ffordd a amlinellwyd gennych. Rwyf wedi gweithio'n barhaus gyda'r sector amaethyddol ar lygredd. Yn amlwg, fe fyddwch yn ymwybodol fod achos cyfreithiol yn mynd rhagddo ar hyn o bryd mewn perthynas â'n rheoliadau, felly mae'r hyn y gallaf ei ddweud yn gyfyngedig iawn, ond rwy'n sicr yn cytuno â chi y dylem ddiolch o galon i'r rhan fwyaf o'n ffermwyr, nad ydynt, yn sicr, yn llygru ein cefn gwlad ac sy'n sicrhau bod gennym fwyd ar ein platiau.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Samuel Kurtz.
Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Samuel Kurtz.
Diolch, Llywydd. Minister, it was good to welcome you to west Wales in August for the Pembrokeshire County Show. I know your attendance will have been appreciated by the show committee and the exhibitors, and I'm sure you will join with me in congratulating the team on their success with the return of the show, following the cancellation last year. I'm also sure that the Minister will wish to pay tribute to farmers across Wales and Britain today as we mark Back British Farming Day.
But if we are to truly back our farmers, we must now work to get on top of the bovine TB crisis in Wales. This morning's news that the number of new TB herd incidents in Wales has increased by 3 per cent in comparison to England and Scotland, which have both seen percentage decreases, will not instil Welsh farmers with confidence in the Government's current policy and testing regime. Therefore, what discussions has the Minister had with Neil Watt and Gordon Harkiss from MV Diagnostics Ltd, who have developed an alternative bovine TB test, Enferplex, which claims to deliver more accurate results than the current test? And if no meeting has occurred, will you meet with them to discuss the Enferplex test and offer your support to help progress a pilot scheme, which could pave the way for a new Welsh bovine TB strategy to eradicate the disease once and for all?
Diolch, Lywydd. Weinidog, roedd yn dda eich croesawu i orllewin Cymru ym mis Awst ar gyfer Sioe Sir Benfro. Gwn y bydd pwyllgor y sioe a'r arddangoswyr wedi gwerthfawrogi eich presenoldeb, ac rwy'n siŵr y byddwch yn ymuno â mi i longyfarch y tîm ar eu llwyddiant yn cynnal y sioe, ar ôl iddi gael ei gohirio y llynedd. Rwy’n siŵr hefyd y bydd y Gweinidog yn dymuno talu teyrnged i ffermwyr ledled Cymru a Phrydain heddiw wrth inni nodi diwrnod Cefnogi Ffermwyr Prydain.
Ond os ydym o ddifrif am gefnogi ein ffermwyr, mae'n rhaid inni weithio yn awr i fynd i'r afael ag argyfwng TB buchol yng Nghymru. Ni fydd y newyddion y bore yma fod nifer y buchesi ag achosion newydd o TB yng Nghymru wedi cynyddu 3 y cant o gymharu â Lloegr a’r Alban, lle mae'r canrannau wedi gostwng, yn ennyn hyder ffermwyr Cymru yn mholisi cyfredol a threfn brofi'r Llywodraeth. Felly, pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Neil Watt a Gordon Harkiss o MV Diagnostics Ltd, sydd wedi datblygu prawf TB buchol amgen, Enferplex, yr honnir ei fod yn darparu canlyniadau mwy cywir na'r prawf cyfredol? Ac os nad oes cyfarfod wedi bod, a wnewch chi gyfarfod â hwy i drafod y prawf Enferplex a chynnig eich cymorth i helpu i ddatblygu cynllun peilot, a allai baratoi'r ffordd ar gyfer strategaeth TB buchol newydd yng Nghymru i ddileu'r clefyd unwaith ac am byth?
Thank you. It was good to see you also, and Cefin Campbell, at the Pembrokeshire show. It was the only agricultural show that we had over the summer recess, ahead of the Usk Show last Saturday. It was good to show support to the many, many volunteers who had ensured that the show went ahead, in a different format from how we usually celebrate. But it was really good to be there, so, yes, I absolutely join you in thanking them all.
In relation to the TB statistics that were published this morning, we've seen a decrease in new incidents during the most recent 12-month period, which is to be welcomed. And you will have heard me saying in an answer before to Llyr that I will be making a statement in this Chamber in November around the refreshed eradication programme.
On the specific question you asked around Neil and Gordon, I've asked my officials to meet with them. I haven't met them myself. Again, I've referred to the meetings I had over the summer with Glyn Hewison, who advises us in the Welsh Government on our TB strategy, but I'm always keen to hear from anybody who has answers on how we can have a significant impact on this dreadful disease.
Diolch. Braf oedd eich gweld chithau hefyd, a Cefin Campbell, yn Sioe Sir Benfro. Honno oedd yr unig sioe amaethyddol a gawsom dros doriad yr haf, cyn Sioe Brynbuga ddydd Sadwrn diwethaf. Roedd yn dda cefnogi'r nifer fawr o wirfoddolwyr a sicrhaodd fod y sioe yn cael ei chynnal, ar ffurf wahanol i'r ffordd rydym yn dathlu fel arfer. Ond roedd yn dda iawn bod yno, felly, ydw, rwy'n sicr yn ymuno â chi i ddiolch i bob un ohonynt.
Mewn perthynas â'r ystadegau TB a gyhoeddwyd y bore yma, rydym wedi gweld gostyngiad mewn achosion newydd dros y cyfnod 12 mis diweddaraf, ac mae hynny i'w groesawu. A byddwch wedi fy nghlywed yn dweud wrth Llyr mewn ateb blaenorol y byddaf yn gwneud datganiad yn y Siambr hon ym mis Tachwedd ynghylch diweddaru'r rhaglen ddileu.
Ar y cwestiwn penodol a ofynnwyd gennych ynglŷn â Neil a Gordon, rwyf wedi gofyn i'm swyddogion gyfarfod â hwy. Nid wyf wedi cyfarfod â hwy fy hun. Unwaith eto, rwyf wedi cyfeirio at y cyfarfodydd a gefais dros yr haf gyda Glyn Hewison, sy'n ein cynghori yn Llywodraeth Cymru ar ein strategaeth TB, ond rwyf bob amser yn awyddus i glywed gan unrhyw un a all gynnig atebion ynglŷn â sut y gallwn gael effaith sylweddol ar y clefyd ofnadwy hwn.
Thank you, Minister. Yes, you mentioned the vaccine that could be available in four years' time, but this new test, Enferplex, is being delivered on the ground already, so that really does show that there is impetus within the agricultural community to get this issue sorted once and for all.
However, there also remains nervousness within the industry around the future of the Glastir Organic, Commons and Advanced agreements that are due to expire on 13 December this year. These agri-environment schemes play an important role within the Welsh agricultural industry, but farmers are now nervously awaiting an announcement as to whether these contracts will be extended for a further 12 months or more. An extension is not uncommon, and Minister, you said yourself that the Glastir replacement, the sustainable farming scheme, would not be introduced until it is absolutely ready. With the industry having first been told a decision would be expected in July, and then late summer, can you please provide clarity over the renewal of these schemes, to give Welsh farmers some level of certainty?
Diolch, Weinidog. Do, fe sonioch chi am y brechlyn a allai fod ar gael ymhen pedair blynedd, ond mae'r prawf newydd hwn, Enferplex, eisoes yn cael ei ddarparu ar lawr gwlad, felly mae hynny o ddifrif yn dangos bod y gymuned amaethyddol yn awyddus i ddatrys y mater hwn unwaith ac am byth.
Fodd bynnag, ceir nerfusrwydd yn y diwydiant o hyd ynghylch dyfodol cytundebau Glastir Organig, Tir Comin Glastir a Glastir Uwch, a fydd yn dod i ben ar 13 Rhagfyr eleni. Mae'r cynlluniau amaeth-amgylcheddol hyn yn chwarae rhan bwysig yn niwydiant amaethyddol Cymru, ond mae ffermwyr bellach yn aros yn nerfus am gyhoeddiad ynglŷn ag a fydd y contractau hyn yn cael eu hymestyn am 12 mis arall neu fwy. Nid yw ymestyn contractau'n beth anghyffredin, a Weinidog, fe ddywedoch chi eich hun na fyddai'r cynllun yn lle Glastir, y cynllun ffermio cynaliadwy, yn cael ei gyflwyno hyd nes ei fod yn gwbl barod. Gyda'r diwydiant wedi cael gwybod i ddechrau y gellid disgwyl penderfyniad ym mis Gorffennaf, ac yna ar ddiwedd yr haf, a allwch chi ddarparu eglurder ynghylch adnewyddu'r cynlluniau hyn, er mwyn rhoi rhywfaint o sicrwydd i ffermwyr Cymru?
The majority of Glastir Advanced, Organic and Commons contracts do expire at the end of this year, and many contracts are already the subject of multiple extensions and renewals as we've gone forward. Since 2017, when the five-year contract period of Glastir Advanced came to an end, the position was to extend contracts as they expired, but, of course, you'll be aware that the EU rural development programme funding and the uncertainty that we have regarding future budget availability means that that really now is no longer an option. I know there is going to be an increased focus on the future of these contracts, but as I say, until I have some surety about funding, I'm unable to make an announcement.
Bydd y rhan fwyaf o gontractau Glastir Uwch, Glastir Organig a Thir Comin Glastir yn dod i ben ar ddiwedd y flwyddyn, ac mae llawer o gontractau eisoes wedi'u hadnewyddu a'u hymestyn sawl gwaith wrth inni fynd yn ein blaenau. Ers 2017, pan ddaeth cyfnod contract pum mlynedd Glastir Uwch i ben, y bwriad oedd ymestyn contractau wrth iddynt ddod i ben, ond wrth gwrs, fe fyddwch yn ymwybodol fod cyllid rhaglen datblygu gwledig yr UE a’r ansicrwydd sy'n ein hwynebu ynghylch argaeledd cyllidebol yn y dyfodol yn golygu nad yw hynny'n opsiwn mwyach. Gwn y bydd mwy o ffocws ar ddyfodol y contractau hyn, ond fel y dywedaf, hyd nes y caf rywfaint o sicrwydd ynglŷn â chyllid, ni allaf wneud cyhoeddiad.
That will be disappointing for farmers across Wales to hear.
Finally, Minister, I expect many Members across this Chamber would have received a huge range of correspondence from constituents regarding concerns about gaps in Welsh equine ID legislation. Although my colleagues and I have warmly welcomed the mandatory microchipping of horses in Wales, concerns remain about the accuracy of paper passports currently used to trace horses, as well as the low number of microchipped equines entered onto the central equine database. I'm aware that the UK Government is going to be consulting on changes to equine identification and traceability later this year, so what steps are you taking to ensure significant improvements to the system, including the digitisation of equine passports, as the British Horseracing Authority started in July, and providing a frictionless service to safeguard the welfare of horses?
Bydd hynny'n siom i ffermwyr ledled Cymru.
Yn olaf, Weinidog, rwy'n disgwyl y byddai llawer o Aelodau ar draws y Siambr hon wedi derbyn cryn dipyn o ohebiaeth gan etholwyr ynghylch pryderon ynglŷn â bylchau yn neddfwriaeth adnabod ceffylau Cymru. Er bod fy nghyd-Aelodau a minnau wedi croesawu'r gofyniad gorfodol i ficrosglodynnu ceffylau yng Nghymru, ceir pryderon o hyd ynghylch cywirdeb y pasbortau papur a ddefnyddir ar hyn o bryd i olrhain ceffylau, yn ogystal â’r nifer isel o geffylau sydd wedi'u microsglodynnu a gofnodwyd yn y gronfa ddata ganolog i geffylau. Rwy'n ymwybodol y bydd Llywodraeth y DU yn ymgynghori ar newidiadau i drefniadau adnabod ac olrhain ceffylau yn ddiweddarach eleni, felly pa gamau rydych yn eu cymryd i sicrhau gwelliannau sylweddol i'r system, gan gynnwys digideiddio pasbortau ceffylau, fel y dechreuodd Awdurdod Rasio Ceffylau Prydain ei wneud ym mis Gorffennaf, a darparu gwasanaeth llyfn i ddiogelu lles ceffylau?
I'm not aware of any correspondence. You referred to quite a large amount of correspondence; certainly nothing's come across my desk. Whether it's in the pipeline, I don't know. But I will have a discussion with the chief veterinary officer, who I know has spoken to the other three chief veterinary officers in the UK around this, and I will write to the Member with the current position.FootnoteLink
Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw ohebiaeth. Fe gyfeirioch chi at gryn dipyn o ohebiaeth; yn sicr, nid oes unrhyw beth wedi cyrraedd fy nesg i. Efallai ei fod ar y ffordd, nid wyf yn gwybod. Ond byddaf yn cael trafodaeth gyda'r prif swyddog milfeddygol, y gwn ei bod wedi siarad â'r tri phrif swyddog milfeddygol arall yn y DU ynglŷn â hyn, ac fe ysgrifennaf at yr Aelod i nodi'r sefyllfa bresennol.FootnoteLink
Llefarydd Plaid Cymru, Cefin Campbell.
Plaid Cymru spokesperson, Cefin Campbell.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Ar ôl codi'r angen gyda chi ar ddiwedd y tymor seneddol diwethaf ynglŷn â'r bluefin tuna, roeddwn i'n falch iawn o glywed nôl wrthych chi, a dwi'n dyfynnu, yn dweud:
Thank you very much, Llywydd. Having raised with you at the end of the last parliamentary term the need to safeguard the bluefin tuna, I was very pleased to hear back from you, and I quote, saying:
'I am finalising details for a scientific tuna catch and release tagging pilot project in Wales in 2021.'
'Rwy'n cwblhau manylion prosiect peilot gwyddonol tagio dal a rhyddhau tiwna yng Nghymru yn 2021.'
Ers hynny, dwi ddim wedi clywed na gweld llawer o ran manylion na dyddiadau penodol gennych chi, ac mae'r tymor pysgota ar gyfer tiwna wedi dechrau ers mis Awst. Felly, byddwn i'n croesawu yn fawr iawn mwy o fanylion am y cynigion hyn.
Ond mae gwir angen gweithredu'n ehangach ar bysgodfeydd a dyframaeth—sef aquaculture—yng Nghymru yn fwy cyffredinol. Ar ôl cyfarfod ryw bythefnos yn ôl gyda chynrychiolwyr o Gymdeithas Pysgotwyr Cymru, mae'n amlwg i fi bod nifer o gyfleoedd wedi cael eu colli dros y 10 mlynedd diwethaf i ddarparu gwell trefn ar reoli pysgodfeydd Cymru. Mae'r diffyg dyletswydd gyfreithiol i reoli pysgodfeydd mewn ffordd gynaliadwy, y model rŷch chi'n ei ddefnyddio i reoli'r sector, a diffyg adnoddau penodol, wedi achosi oedi sylweddol i ddarparu pysgodfeydd cynaliadwy yn nyfroedd Cymru. Ar ôl mwy na 10 mlynedd, felly, o fod yn gyfrifol am reoli pysgodfeydd, a ydych chi yn cytuno ei bod hi'n bryd cynnal adolygiad annibynnol o bysgodfeydd morol a dyframaeth yng Nghymru, a fydd yn gwerthuso'r adnoddau sydd eu hangen i ddarparu gwyddoniaeth, polisi a deddfwriaeth ar gyfer y Senedd bresennol a thu hwnt?
Since then, I haven't heard or seen many of the details or dates from you, and the tuna fishing season has started since August. So, I would warmly welcome more details on these proposals.
But there is a real need to take broader action on fisheries and aquaculture in Wales more generally. Having met, around a fortnight ago, with representatives of the Welsh Fishermen's Association, it's clear to me that many opportunities have been missed over the past 10 years to provide a better system in terms of managing Welsh fisheries. The lack of a legal approach to managing fisheries in a sustainable manner, the model that you use to manage the sector, and the lack of specific resources have caused significant delays in providing sustainable fisheries in Welsh waters. After more than 10 years of being responsible for fisheries management, do you agree that it's time to hold an independent review of marine fisheries and aquaculture in Wales, which would evaluate the resources required to provide the science, policy and legislation for the current Senedd and beyond?
In relation to your first question around tuna, as you say, the season only just started really last month. So, I don't think I'm in a position to give any data at the current time, but, obviously, once the season progresses, I'm sure I will be able to do that.
Your substantive question referred to fishing policy over the last decade, and I really don't recognise the situation that you paint. So, no, I do not think we would need an independent review. Obviously, now we've left the European Union, that does provide an opportunity to have an integrated fishing policy in a way that we haven't done before in Wales that specifically meets the needs of our Welsh fishers and also our coastal communities, because, clearly, the two go very much hand in hand.
Mewn perthynas â'ch cwestiwn cyntaf ynglŷn â thiwna, fel y dywedwch, ni ddechreuodd y tymor yn iawn tan y mis diwethaf. Felly, ni chredaf fy mod mewn sefyllfa i roi unrhyw ddata ar hyn o bryd, ond yn amlwg, wrth i'r tymor fynd rhagddo, rwy'n siŵr y bydd modd imi wneud hynny.
Roedd eich prif gwestiwn yn cyfeirio at bolisi pysgota dros y degawd diwethaf, ac nid wyf yn cydnabod y sefyllfa rydych yn ei disgrifio. Felly, na, ni chredaf y byddai angen adolygiad annibynnol arnom. Yn amlwg, a ninnau wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd bellach, mae hynny'n rhoi cyfle inni gael polisi pysgota integredig mewn modd nad ydym wedi'i gael o'r blaen yng Nghymru sy'n diwallu anghenion pysgotwyr Cymru yn benodol yn ogystal â'n cymunedau arfordirol, oherwydd yn amlwg, mae'r ddau beth yn mynd law yn llaw.
Diolch yn fawr iawn. Dwi'n edrych ymlaen yn fawr iawn at ryw fath o adolygiad mewnol ar hynny a strategaeth ynglŷn â datblygu'r sector ar gyfer y dyfodol.
Mater arall a godais i gyda'r Gweinidog cyn gwyliau’r haf oedd y mater o brynu tir fferm gan sefydliadau a chorfforaethau mawr ar gyfer plannu coed, a'r rhan fwyaf o'r rhain yn dod o'r tu allan i Gymru, a'r tir hwnnw'n cael ei ddefnyddio yn hytrach na chynhyrchu bwyd. Yn hytrach na dilyn egwyddor y goeden gywir, yn y man cywir, am y rheswm cywir, mae cymunedau Cymru ar eu colled wrth i unrhyw fanteision amgylcheddol ac economaidd a gafwyd o'r camau hyn fynd i gwmnïau y tu allan i Gymru, a pheidio ag aros o fewn cymunedau lleol. Ac mae hyn, yn anffodus, yn enghraifft arall o adnoddau Cymru'n cael eu hecsbloetio gan ddiddordebau allanol, fel sydd wedi digwydd dros y blynyddoedd gyda'n glo, ein dŵr ni, a'n trydan ni.
Dros yr haf, yn anffodus, mae'n ymddangos bod y sefyllfa wedi gwaethygu a chyflymu. Ac fel rydw i wedi ei ddweud o'r blaen, os na all ffermwyr Cymru brynu tir yn eu cymunedau lleol pan fydd ar werth, oherwydd eu bod yn cael eu tanseilio gan gwmnïau cyfoethog o Lundain, bydd hyn yn niweidio diwylliant, iaith a threftadaeth lleol. Dŷn ni'n gwybod eich bod chi wedi sefydlu cynllun coedwigoedd cenedlaethol, ond pa gamau y byddwch chi fel Llywodraeth yn eu cymryd i ddatrys y problemau hyn a diogelu tir a chymunedau lleol Cymru?
Thank you very much. I look forward to some sort of internal review on that and a strategy to develop the sector for the future.
Another issue I raised with the Minister prior to recess was the issue of purchasing farmland by major corporations for tree planting, and most of these companies are from outwith Wales, and that land is then used for tree planting rather than food production. Rather than following the principle of the right tree, in the right place, for the right reason, Welsh communities are losing out as any environmental and economic benefits from these steps go to companies from outwith Wales, and they don't remain within local communities. And this is, unfortunately, another example of Welsh resources being exploited by external forces, as has happened over the years with our coal, our water, and our electricity.
Over the summer, unfortunately, it appears that the situation has hastened and accelerated and got worse. And as I've said in the past, if Welsh farmers can't buy land in their own communities when it is available, because they are undermined by multinationals from London, then this will damage the language, culture and heritage of those localities. We know that you've established a national forestry plan, but what steps will you as a Government take to resolve these problems, and to safeguard land and communities in Wales?
You raise a really important point, and I think it's about balance. You did raise this with me, and I've had a discussion with Lee Waters, the Deputy Minister for Climate Change, who you'll be aware did a deep dive into tree planting as a whole. And clearly, the issue of agricultural land being sold to companies, particularly for carbon offsetting, is something that is a concern. But equally, it's very difficult to say to a farmer, 'You should not sell your farmland to this person because of—', and I think that would be a very difficult area for the Government to trespass into.
I did have a discussion with a farmer on a visit over the summer recess, and he highlighted that three farms had been sold off to a multinational company, which I won't name, and his concern around that. But equally, he knew the person who had sold one of the farms, and that person wanted the best money that they could get for it. So again, it's really difficult then for us to have a policy on it. What I do think is really important is that we take every opportunity to make sure that right tree is planted in the right place. That doesn't sit in my portfolio now; even though I've got the funding to buy trees and to encourage farmers to plant trees, it does sit within the climate change directorate. But of course, I will be taking a very close interest in it, and having those further discussions.
Certainly, I can think of very few farmers I've met who object to planting trees. They want to plant trees, they want to look at their hedges and the edges of their farmland, to make sure they use every opportunity they can to help us with that target. And clearly, the national forest is a very long-term project, but I think it's great to see communities wanting to engage. I've had somebody contact me—they've just bought an acre of woodland, and they want that to be part of the national forest. So, I think it has captured the imagination of people, and I'm sure when it's finished it will be as treasured as the coast path is in Wales.
Rydych yn codi pwynt pwysig iawn, a chredaf ei fod yn ymwneud â chydbwysedd. Fe grybwylloch chi hyn wrthyf, ac rwyf wedi cael trafodaeth gyda Lee Waters, y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, ac fe fyddwch yn ymwybodol iddo gynnal archwiliad dwfn i'r holl fater o blannu coed. Ac yn amlwg, mae mater tir amaethyddol yn cael ei werthu i gwmnïau, yn enwedig ar gyfer gwrthbwyso carbon, yn rhywbeth sy'n peri pryder. Ond yn yr un modd, mae'n anodd iawn dweud wrth ffermwr, 'Ni ddylech werthu eich tir fferm i'r unigolyn hwn oherwydd—', ac rwy'n credu y byddai hwnnw'n faes anodd iawn i'r Llywodraeth dresmasu iddo.
Cefais drafodaeth gyda ffermwr ar ymweliad dros wyliau'r haf, a nododd fod tair fferm wedi'u gwerthu i gwmni rhyngwladol, nad wyf am eu henwi, a'i bryder ynglŷn â hynny. Ond roedd hefyd yn adnabod yr unigolyn a oedd wedi gwerthu un o'r ffermydd, ac roedd yr unigolyn dan sylw'n awyddus i gael y pris gorau posibl amdani. Felly unwaith eto, mae'n anodd iawn wedyn inni gael polisi ar hynny. Yr hyn sy'n bwysig iawn yn fy marn i yw ein bod yn achub ar bob cyfle i sicrhau bod y goeden iawn yn cael ei phlannu yn y lle iawn. Nid yw hynny'n rhan o fy mhortffolio mwyach; er bod y cyllid gennyf i brynu coed ac i annog ffermwyr i blannu coed, mae'n perthyn i'r gyfarwyddiaeth newid hinsawdd. Ond wrth gwrs, byddaf yn cadw llygad barcud ar hyn, ac yn cael trafodaethau pellach.
Yn sicr, ychydig iawn o ffermwyr y cyfarfûm â hwy sy'n gwrthwynebu plannu coed. Maent yn awyddus i blannu coed, maent yn awyddus i edrych ar eu perthi a chyrion eu tir fferm, er mwyn sicrhau eu bod yn achub ar bob cyfle posibl i'n helpu gyda'r targed hwnnw. Ac yn amlwg, mae'r goedwig genedlaethol yn brosiect hirdymor iawn, ond credaf ei bod yn wych fod cymunedau'n awyddus i ymgysylltu. Mae rhywun wedi cysylltu â mi—maent newydd brynu erw o goetir, ac maent am iddi fod yn rhan o'r goedwig genedlaethol. Felly, credaf ei bod wedi ennyn diddordeb pobl, a phan fydd wedi'i gorffen, rwy'n siŵr y caiff ei thrysori i'r un graddau â llwybr yr arfordir yng Nghymru.
Diolch yn fawr iawn. Dwi'n derbyn bod y balans hynny'n anodd, ond mae yna gyfle i'r Llywodraeth yn fan hyn i gydweithio â ffermwyr er mwyn amlygu'r manteision sydd yna o blannu coed. Ac wrth gwrs, os bydd y sefyllfa o ran plannu coed ar dir fferm yn gwaethygu, mae hyn yn golygu bod llai o dir ar gael i gynhyrchu bwyd mewn ffordd gynaliadwy.
Dangosodd arolwg o ffermwyr mynydd yng Nghymru yn ddiweddar bod 95 y cant o'r sawl a holwyd wedi nodi bod cynhyrchu a gwerthu bwyd naill ai'n bwysig iawn neu'n weddol bwysig i'w busnesau. Ac mae gan bwysigrwydd bwyd, wrth gwrs, oblygiadau ymhell y tu hwnt i gât y ffarm, fel dŷn ni wedi ei weld dros yr haf diwethaf yma, wrth i ni weld pwysigrwydd cadwyni cyflenwi gwydn o ran sicrhau bod gan bobl ddigon o fwyd diogel, fforddiadwy ac o safon uchel. Er mwyn sicrhau bod cadwyni cyflenwi yn cael eu cynnal mor lleol â phosibl, mae angen inni hybu capasiti prosesu yng Nghymru. Ac, er gwaethaf hyn, o brosesu llaeth i gig coch, mae gennym economi echdynnol, hynny yw extractive economy, lle mae cynnyrch o Gymru yn cael ei gymryd dros y ffin i Loegr yn aml iawn i'w brosesu, ac mae hyn i gyd yn cynrychioli gwerth ac incwm sy'n cael ei golli i Gymru, heb sôn am yr effaith niweidiol ar yr amgylchedd. Felly, sut ydych chi yn mynd i sicrhau ein bod yn cadw ac yn cynyddu capasiti prosesu yng Nghymru? Ac a ydych chi'n cytuno mai un ffordd o wneud hyn yw cynyddu'r farchnad ar gyfer bwyd? Ac a wnewch chi felly edrych ar sut mae'r Llywodraeth yn gallu gweithio gyda chyrff cyhoeddus er mwyn sicrhau pwrcasu lleol er mwyn hybu'r economi a chryfhau'r sector?
Thank you very much. I accept that that's a difficult balance to strike, but there is an opportunity for the Government to work with farmers in order to highlight the benefits that exist in planting trees. And of course, if the situation in terms of planting trees on farmland gets worse, then it will mean that there is less land available for food production in a sustainable manner.
A recent survey of upland farmers in Wales showed that 95 per cent of those questioned had noted that producing and selling food was either very important or relatively important to their businesses. And the importance of food has far-reaching consequences, way beyond the farm gate, as we've seen over the last summer months, as we've seen the importance of robust supply chains in ensuring that people have a safe, affordable, high-quality supply of food available to them. In order to ensure that supply chains are maintained as locally as possible, we need to promote processing capacity here in Wales. And despite this, from the processing of dairy produce to red meat, we have an extractive economy here in Wales, where produce from Wales is very often taken over the border to England for processing. This all represents income and value lost to Wales, never mind the detrimental impact on the environment. So, how will you ensure that we improve and increase processing capacity in Wales? And do you agree that one way of doing so would be to enhance the market for food? And will the Government look at how it can work with public bodies in order to ensure local procurement to promote the economy and strengthen the sector?
Yes, there were quite a lot of questions and some very important points in those questions, and, certainly, I think, one of the things I've done since I've been in portfolio is to try and encourage processors to come to Wales to show that we're really keen to attract them here. Certainly, dairy—that was an area where we were seeing milk go over the border to England in a way that was not good, I didn't think, for Wales. So, we have done some significant work, working with the major processors to ensure that stayed in Wales.
Around public procurement, this is a massive opportunity now, I think, for us to ensure that our public services use Welsh food and drink far more. I don't think we will be able to sustain ourselves with the amount of food that we're producing at the moment, but I'm really keen to do all I can to ensure that we make the most of that. I met with an organisation over recess who were telling me that they were working with the agricultural sector to look at future food, so food that perhaps farmers hadn't even thought that they would be able to grow at the current time. So, I think it is really important that Government works in partnership with these organisations to make sure we take absolute advantage of all the opportunities.
Oedd, roedd cryn dipyn o gwestiynau a rhai pwyntiau pwysig iawn yn y cwestiynau hynny, ac yn sicr, credaf mai un o'r pethau rwyf wedi'u gwneud ers imi fod â'r portffolio yw ceisio annog proseswyr i ddod i Gymru i ddangos ein bod yn wirioneddol awyddus i'w denu yma. Yn sicr, llaeth—roedd hwnnw'n faes lle roeddem yn gweld llaeth yn mynd dros y ffin i Loegr mewn ffordd nad oedd yn dda i Gymru yn fy marn i. Felly, rydym wedi gwneud rhywfaint o waith pwysig iawn, yn gweithio gyda'r prif broseswyr i sicrhau eu bod yn aros yng Nghymru.
O ran caffael cyhoeddus, credaf fod hwn yn gyfle enfawr yn awr inni sicrhau bod ein gwasanaethau cyhoeddus yn defnyddio llawer mwy o fwyd a diod o Gymru. Ni chredaf y byddwn yn gallu cynnal ein hunain gyda faint o fwyd rydym yn ei gynhyrchu ar hyn o bryd, ond rwy'n wirioneddol awyddus i wneud popeth a allaf i sicrhau ein bod yn gwneud y gorau o hynny. Cyfarfûm â sefydliad dros y toriad a oedd yn dweud wrthyf eu bod yn gweithio gyda’r sector amaethyddol i edrych ar fwyd yn y dyfodol, felly bwyd nad oedd ffermwyr efallai wedi meddwl y gallent ei dyfu ar hyn o bryd. Felly, credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod y Llywodraeth yn gweithio mewn partneriaeth â'r sefydliadau hyn i sicrhau ein bod yn manteisio i'r eithaf ar yr holl gyfleoedd.
3. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i reoleiddio bridio cŵn yng Nghymru? OQ56814
3. What action is the Welsh Government taking to regulate dog breeding in Wales? OQ56814
Thank you. The Animal Welfare (Breeding of Dogs) (Wales) Regulations 2014 regulate dog breeding in Wales. The Animal Welfare (Licensing of Activities Involving Animals) (Wales) Regulations 2021 prohibit commercial third party sales of puppies from licensed premises. The Welsh Government is funding a three-year local authority project to improve consistency and enforcement of the current regulations.
Diolch. Mae Rheoliadau Lles Anifeiliaid (Bridio Cŵn) (Cymru) 2014 yn rheoleiddio bridio cŵn yng Nghymru. Mae Rheoliadau Lles Anifeiliaid (Trwyddedu Gweithgareddau sy’n Ymwneud ag Anifeiliaid) (Cymru) 2021 yn gwahardd gwerthiant masnachol cŵn bach gan drydydd parti o safle trwyddedig. Mae Llywodraeth Cymru'n ariannu prosiect awdurdod lleol tair blynedd i wella cysondeb a gorfodaeth y rheoliadau cyfredol.
Thank you, Minister. I welcome the new rules, informally known as Lucy's law, which came into force last Friday, surrounding puppy and kitten breeding in Wales, and I pay tribute to the many organisations, individuals, including my colleague Janet Finch-Saunders, and many across this Chamber who've campaigned for these improvements and changes. While these rules arrive on our statute books some 18 months later than our neighbours', I'm sure that they will be a valuable tool in the fight to eradicate puppy farms, moving forward. Minister, with local authorities being empowered with these new tools, what reassurances can you give that local authorities won't see this as an additional financial burden? And what consideration has been given to providing formal powers to RSPCA inspectors under the Animal Welfare Act 2006?
Diolch, Weinidog. Rwy'n croesawu'r rheolau newydd, a elwir yn anffurfiol yn gyfraith Lucy, a ddaeth i rym ddydd Gwener diwethaf, mewn perthynas â bridio cŵn a chathod bach yng Nghymru, ac rwy'n talu teyrnged i’r nifer fawr o sefydliadau, unigolion, gan gynnwys fy nghyd-Aelod, Janet Finch-Saunders, a llawer ar draws y Siambr hon sydd wedi ymgyrchu dros y gwelliannau a'r newidiadau hyn. Er bod y rheolau hyn yn cyrraedd ein llyfrau statud ryw 18 mis ar ôl ein cymdogion, rwy'n siŵr y byddant yn offeryn gwerthfawr yn y frwydr i ddileu ffermydd cŵn bach yn y dyfodol. Weinidog, gydag awdurdodau lleol yn cael eu grymuso gyda'r offer newydd hyn, pa sicrwydd y gallwch ei roi na fydd awdurdodau lleol yn ystyried hyn yn faich ariannol ychwanegol? A pha ystyriaeth a roddwyd i ddarparu pwerau ffurfiol i arolygwyr yr RSPCA o dan Ddeddf Lles Anifeiliaid 2006?
Well, just for the record, whilst we were later than England in relation to this, we went beyond Lucy's law. That's why it's not called Lucy's law; we went beyond that, and ours is far stronger. You will have heard my answer to Vikki Howells—I think it was question 1—around how we have been working. We haven't just been sitting back waiting for these regulations to come into force; we've been working with our local authorities. We funded the three-year project, which is still ongoing, which enhances the training and better guidance for inspectors, and it really improves resources within local authorities. I don't think any of them thought it would be more of a cost. We are continuing to work with the enforcement project, and Monmouthshire County Council is looking at how we set up a database so that members of the public can access the licensing rules and the breeders that they are able to go to, and to provide information, as I say, for purchasers. I understand they went out to tender earlier this year, and those tenders are currently being processed. But I think a database of that quality would be really good, going forward.
Wel, er gwybodaeth, er ein bod yn hwyrach na Lloegr mewn perthynas â hyn, aethom y tu hwnt i gyfraith Lucy. Dyna pam nad yw'n cael ei galw'n gyfraith Lucy; aethom y tu hwnt i hynny, ac mae ein cyfraith ni'n gryfach o lawer. Byddwch wedi clywed fy ateb i Vikki Howells—credaf mai cwestiwn 1 ydoedd—ynglŷn â sut y buom yn gweithio. Nid ydym wedi bod yn eistedd yn ôl ac yn aros i'r rheoliadau hyn ddod i rym; rydym wedi bod yn gweithio gyda'n hawdurdodau lleol. Gwnaethom ariannu'r prosiect tair blynedd, sy'n dal i fynd rhagddo, ac sy'n gwella'r hyfforddiant a'r arweiniad i arolygwyr, ac mae'n sicr yn gwella adnoddau o fewn awdurdodau lleol. Ni chredaf fod unrhyw un ohonynt wedi meddwl y byddai'n arwain at fwy o gost. Rydym yn parhau i weithio gyda'r prosiect gorfodi, ac mae Cyngor Sir Fynwy yn edrych ar sut rydym yn sefydlu cronfa ddata fel y gall y cyhoedd gael mynediad at y rheolau trwyddedu a'r bridwyr y gallant fynd atynt, a darparu gwybodaeth, fel y dywedaf, i brynwyr. Rwy'n deall iddynt agor proses dendro yn gynharach eleni, ac mae'r tendrau hynny'n cael eu prosesu ar hyn o bryd. Ond credaf y byddai cronfa ddata o'r safon honno'n dda iawn wrth symud ymlaen.
It's encouraging to know that there is movement in ending the abhorrent practice of ear cropping dogs. Ear cropping is linked to unlicensed breeders, especially of American bully type dogs, and local rescues, such as Hope Rescue in Llanharan, are inundated with reports of ear-cropped dogs and have concerns around current resources to investigate complaints, especially when also linked with unlicensed breeding. For example, it took seven months to bring one breeder to justice, and I'm told that there have been 30 unlicensed breeders with ear-cropped dogs reported to one local authority recently. I'm sure the Minister, like me, wants to see such practices resigned to the history books here in Wales, and I would be grateful if she would be able to update Members on what actions the Welsh Government are taking to address the resource gap reported by rescues across Wales, specifically when it come to ear cropping.
Mae'n galonogol gwybod bod gwaith yn mynd rhagddo i ddod â'r arfer ffiaidd o docio clustiau cŵn i ben. Mae cysylltiad rhwng tocio clustiau â bridwyr didrwydded, yn enwedig gyda chŵn fel y bwli Americanaidd, ac mae canolfannau achub lleol, fel Hope Rescue yn Llanharan, yn derbyn llu o adroddiadau am docio clustiau cŵn ac mae ganddynt bryderon ynghylch adnoddau cyfredol i ymchwilio i gwynion, yn enwedig pan fyddant hefyd yn gysylltiedig â bridio didrwydded. Er enghraifft, cymerodd saith mis i ddod ag un bridiwr gerbron llys, a dywedir wrthyf fod un awdurdod lleol wedi cael gwybod yn ddiweddar am 30 o fridwyr didrwydded a chanddynt gŵn â'u clustiau wedi'u tocio. Rwy’n siŵr fod y Gweinidog, fel fi, yn dymuno gweld arferion o’r fath yn hen hanes yma yng Nghymru, a byddwn yn ddiolchgar pe gallai roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ar ba gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i’r afael â’r bwlch adnoddau a nodir gan ganolfannau achub ledled Cymru, yn enwedig mewn perthynas â thocio clustiau.
Again, I haven't really heard of the increase in ear cropping of dogs investigations that you refer to, but if you do have some specific examples of it, I'd be very keen for you to write to me so I can take it up with the chief veterinary officer and ask her to look into it. I think it is fair to say that a lot of the legislation, which isn't devolved—I mean, some of it is; some of it isn't—but certainly some of the legislation that's reserved, is not fit for purpose, around particularly our rural crime that we're seeing. I've had discussions—I mean, we've now got a rural and wildlife crime commissioner, but prior to that—with some of the rural teams in relation to this. So, I have been ensuring officials work with the UK Government to make sure that legislation is fit for purpose. But I would be grateful if you could write to me specifically on this point, please.
Unwaith eto, nid wyf wedi clywed am y cynnydd y cyfeiriwch ato mewn ymchwiliadau i docio clustiau cŵn, ond os oes gennych rai enghreifftiau penodol, byddwn yn falch iawn pe baech yn ysgrifennu ataf fel y gallaf fynd i'r afael â'r mater gyda'r prif swyddog milfeddygol a gofyn iddi ei archwilio. Credaf ei bod yn deg dweud bod llawer o'r ddeddfwriaeth, nad yw wedi'i datganoli—mae rhywfaint ohoni wedi; a rhywfaint heb—ond yn sicr, nid yw rhywfaint o'r ddeddfwriaeth a gedwir ôl yn addas at y diben, yn enwedig mewn perthynas â'r troseddau cefn gwlad rydym yn eu gweld. Rwyf wedi cael trafodaethau—mae gennym bellach gomisiynydd troseddau cefn gwlad a bywyd gwyllt, ond cyn hynny—gyda rhai o'r timau gwledig mewn perthynas â hyn. Felly, rwyf wedi bod yn sicrhau bod swyddogion yn gweithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau bod y ddeddfwriaeth yn addas at y diben. Ond byddwn yn ddiolchgar pe gallech ysgrifennu ataf yn benodol ar y pwynt hwn, os gwelwch yn dda.
I have a rescue greyhound. Every year, young and healthy greyhound dogs are killed because they lack winning potential, were injured while they were racing, or are no longer competitive. Racing greyhounds routinely experience terrible injuries on the track, such as broken legs, cardiac arrest, spinal cord paralysis and broken necks. My own dog has a very injured neck, for example, so I can speak from experience. They also suffer off the track, spending most of their time stacked in warehouse-style kennels. Minister, given the level of cruelty to greyhounds, I hope the Government can move to consider a ban on greyhound racing here in Wales. Could you please make a statement on your position on banning greyhound racing in Wales? Thank you. Diolch yn fawr iawn.
Mae gennyf filgi achub. Bob blwyddyn, mae milgwn ifanc ac iach yn cael eu lladd am nad oes ganddynt botensial i ennill, wedi eu hanafu wrth rasio, neu am nad ydynt bellach yn gystadleuol. Mae milgwn rasio'n aml yn cael anafiadau ofnadwy ar y trac, fel ataliad y galon a pharlys llinyn asgwrn y cefn, ac yn torri'u coesau a'u gyddfau. Mae fy nghi fy hun wedi anafu ei wddf yn ddifrifol, er enghraifft, felly gallaf siarad o brofiad. Maent hefyd yn dioddef oddi ar y trac, gan dreulio'r rhan fwyaf o'u hamser un ar ben y llall mewn warws o gytiau. Weinidog, o ystyried lefel y creulondeb i filgwn, rwy'n gobeithio y gall y Llywodraeth ystyried gwaharddiad ar rasio milgwn yma yng Nghymru. A allwch wneud datganiad ar eich safbwynt ar wahardd rasio milgwn yng Nghymru? Diolch yn fawr iawn.
Thank you, and it's great that you have a rescue dog. Certainly, when I was at the Dogs Trust last week—no, the week before, sorry—promoting our ban on third party sales, there were several greyhounds at the dog rescue. I probably shouldn't tell you that, because you'll be going round there. We did have a discussion around the number, because it was very obvious how many were there. I will have to write to the Member on the current position in relation to greyhounds.FootnoteLink
Diolch yn fawr, ac mae'n wych fod gennych gi achub. Yn sicr, pan oeddwn yn y Dogs Trust yr wythnos diwethaf—na, yr wythnos cynt, mae’n ddrwg gennyf—yn hyrwyddo ein gwaharddiad ar werthu gan drydydd parti, roedd sawl milgi yn y ganolfan achub cŵn. Mae'n debyg na ddylwn ddweud hynny wrthych, gan y byddwch yn mynd yno. Cawsom drafodaeth ynghylch y nifer, gan ei bod yn amlwg iawn faint oedd yno. Bydd yn rhaid imi ysgrifennu at yr Aelod ynglŷn â'r sefyllfa bresennol mewn perthynas â milgwn.FootnoteLink
4. Pa drafodaethau y mae’r Gweinidog wedi’u cael gyda’r Gweinidog Newid Hinsawdd am drwsio ffyrdd yng ngogledd Cymru yr effeithiwyd arnynt gan lifogydd eleni? OQ56817
4. What discussions has the Minister had with the Minister for Climate Change regarding repairing roads in north Wales that were affected by flooding this year? OQ56817
Diolch. I have not had any specific discussions with the Minister for Climate Change. However, transport officials have been in discussion with local authorities and are awaiting applications for funding this financial year for ground investigation and detailed design works. Local authorities are fully aware of what was required, and the sooner Welsh Government receives the information requested, the sooner it can be considered.
Diolch. Nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau penodol gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd. Fodd bynnag, mae swyddogion trafnidiaeth wedi bod yn trafod gydag awdurdodau lleol ac yn aros am geisiadau am gyllid yn y flwyddyn ariannol hon ar gyfer ymchwiliadau tir a gwaith cynllunio manwl. Mae awdurdodau lleol yn gwbl ymwybodol o'r hyn oedd ei angen, a pho gyntaf y bydd Llywodraeth Cymru'n derbyn y wybodaeth y gofynnwyd amdani, cyntaf yn y byd y gall ei hystyried.
Thank you for your answer. The B5605 at Newbridge near Wrexham, as I'm sure you will have guessed I was going to raise, was swept away, of course, by a landslip caused by storm Christoph recently. It isn't a rural back road, as you know. It's quite an important through road for a large number of communities, a large number of people, and it transpires now it could be two, maybe three years before that road is fixed, if at all, if funding is available. Now, the delays have already led to greater subsidence at the site, which will only ultimately mean a greater cost to fix the road. So, in your role as Minister for north Wales, can I ask what efforts you've made to make fixing this road a greater priority of Welsh Government, and, indeed, what efforts you've made to try and make sure that funding is available to fix the road as soon as possible?
Diolch am eich ateb. Mae'n siŵr y byddwch wedi dyfalu fy mod am grybwyll y B5605 yn Newbridge ger Wrecsam a gafodd ei hysgubo i ffwrdd, wrth gwrs, gan dirlithriad a achoswyd gan storm Christoph yn ddiweddar. Nid yw'n ffordd gefn wledig, fel y gwyddoch. Mae'n ffordd eithaf pwysig i nifer fawr o gymunedau, nifer fawr o bobl, ac mae'n dod i'r amlwg yn awr y gallai fod yn ddwy, efallai tair blynedd cyn i'r ffordd honno gael ei hatgyweirio, os o gwbl, os oes cyllid ar gael. Nawr, mae'r oedi eisoes wedi arwain at fwy o ymsuddiant ar y safle, a fydd yn y pen draw yn golygu mwy o gost i atgyweirio'r ffordd. Felly, yn eich rôl fel Gweinidog gogledd Cymru, a gaf fi ofyn pa ymdrechion rydych wedi'u gwneud i sicrhau bod atgyweirio'r ffordd hon yn fwy o flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, ac yn wir, pa ymdrechion rydych wedi'u gwneud i geisio sicrhau bod cyllid ar gael i atgyweirio'r ffordd cyn gynted â phosibl?
So, whilst I haven't had a discussion with the Minister for Climate Change, I have had a discussion with officials at Wrexham council. I did a visit to the aqueduct, and, of course, as you know, the road that you refer to, which, of course, Wrexham council are responsible for, is not far away. So, I know there's been a further meeting between transport officials and officers at Wrexham council. As I say, we're waiting for an application for funding for this financial year for ground investigation and the design works. That, then, will inform, obviously, any future application that comes from the council for funding the construction work that's required. I know that Wrexham council did submit a bid for funding to make urgent repairs to the flood risk management infrastructure. But that funding—it was, obviously, previously in my portfolio—is only available when it's acting in accordance with the Flood and Water Management Act and in line with the policy that's set out in the national strategy for flood and coastal erosion risk management infrastructure and the grant memorandum. So, their bid was unsuccessful because any repair works wouldn't reduce the risk of flooding, which, obviously, is the reason funding is given. So, I appreciate that it's very frustrating, but it is really up to the council now to make sure that they provide the information that the Welsh Government have asked for. So, I will continue to press for this. Obviously, it is a matter of urgency, but I'm afraid that the ball is firmly in the council's court.
Er nad wyf wedi cael trafodaeth gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd, rwyf wedi cael trafodaeth gyda swyddogion yng nghyngor Wrecsam. Ymwelais â'r draphont ddŵr, ac wrth gwrs, fel y gwyddoch, nid yw'r ffordd y cyfeiriwch ati, y mae cyngor Wrecsam yn gyfrifol amdani wrth gwrs, yn bell i ffwrdd. Felly, gwn fod cyfarfod pellach wedi'i gynnal rhwng swyddogion trafnidiaeth a swyddogion yng nghyngor Wrecsam. Fel y dywedaf, rydym yn aros am gais am arian ar gyfer y flwyddyn ariannol hon ar gyfer ymchwiliad tir a'r gwaith cynllunio. Bydd hynny, felly, yn amlwg yn llywio unrhyw gais a wneir gan y cyngor yn y dyfodol am gyllid ar gyfer y gwaith adeiladu sy'n angenrheidiol. Gwn fod cyngor Wrecsam wedi cyflwyno cais am gyllid i wneud atgyweiriadau brys i'r seilwaith rheoli perygl llifogydd. Ond nid yw'r cyllid hwnnw—yn amlwg, roedd yn arfer bod yn rhan o'm portffolio—ond ar gael pan yw'n gweithredu'n unol â'r Ddeddf Rheoli Llifogydd a Dŵr ac yn unol â'r polisi a nodir yn y strategaeth genedlaethol ar gyfer y seilwaith rheoli perygl llifogydd ac erydu arfordirol a'r memorandwm grant. Felly, roedd eu cais yn aflwyddiannus gan na fyddai unrhyw waith atgyweirio yn lleihau'r perygl o lifogydd, sef y rheswm, yn amlwg, pam fod y cyllid yn cael ei roi. Felly, rwy'n derbyn bod hyn yn rhwystredig iawn, ond mater i'r cyngor yn awr yw sicrhau eu bod yn darparu'r wybodaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi gofyn amdani. Felly, byddaf yn parhau i bwyso am hyn. Yn amlwg, mae'n fater o frys, ond mae arnaf ofn mai'r cyngor sydd i gymryd y cam nesaf.
Good afternoon, Minister. Flooding caused by last winter's storm—storm Christoph—had a devastating impact on communities in the Vale of Clwyd, most notably with the destruction of the historic Llanerch bridge, which lies between Trefnant and Tremeirchion, and isolating these communities as they're rural. The latest estimates put the start of the works to replace the bridge during the summer of 2023. I don't find this acceptable, as don't over 300 of my constituents, who recently signed a petition online calling for a swift resolution. Do you agree with me, Minister, that the historic bridge should be replaced sooner and will you work with the local authority to expedite the reconstruction of the Llanerch bridge? Thank you very much.
Prynhawn da, Weinidog. Cafodd llifogydd a achoswyd gan storm y gaeaf diwethaf—storm Christoph—effaith ddinistriol ar gymunedau yn Nyffryn Clwyd, yn enwedig gyda difa pont hanesyddol Llanerch, rhwng Trefnant a Thremeirchion, gan i hynny ynysu'r cymunedau hyn oherwydd eu bod yn wledig. Mae'r amcangyfrifon diweddaraf yn nodi y bydd y gwaith i ailadeiladu'r bont yn cychwyn yn haf 2023. Nid yw hyn yn dderbyniol yn fy marn i, nac ym marn dros 300 o fy etholwyr a lofnododd ddeiseb ar-lein yn ddiweddar i alw am ddatrysiad cyflym. A ydych yn cytuno â mi, Weinidog, y dylid ailadeiladu'r bont hanesyddol yn gynt ac a wnewch chi weithio gyda'r awdurdod lleol i gyflymu'r gwaith o ailadeiladu pont Llanerch? Diolch yn fawr iawn.
Obviously, in my capacity as Minister for north Wales, again, this has not been raised directly with me, but I'm sure that it has been raised—I'm not even sure if you haven't raised it—with the Minister for Climate Change. But I will certainly ask where the bid is and what work has been done with organisations to have a look at this bridge in Llanerch and I will write to the Member.
Yn amlwg, yn rhinwedd fy swydd fel Gweinidog gogledd Cymru, unwaith eto, ni chodwyd hyn yn uniongyrchol gyda mi, ond rwy'n siŵr ei fod wedi'i godi—nid wyf hyd yn oed yn siŵr nad ydych chi wedi ei godi—gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd. Ond byddaf yn sicr yn gofyn ble mae'r cais arni a pha waith a wnaed gyda sefydliadau i gael golwg ar y bont hon yn Llanerch a byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod.
I'm aware of quite a lot of infrastructure in north Wales that's been impacted by flooding, including those two examples that have been raised today, and they've not fitted that criteria for funding that the Minister mentioned earlier. I am aware, as previous cabinet member for transportation, that, every year, there's an underspend that usually goes to the trunk road agency. I think, last year, there was an underspend of £16 million and previously £20 million—it's quite a significant amount of underspend that goes back, sometimes to local authorities, but mainly the trunk road agency, which does have quite a lot of funding each year that I'm aware of. And with the pause on building new roads as well, could that money be reallocated to help with infrastructure that's been damaged by flooding, which would greatly help local authorities that are really cash-strapped in north Wales? That's the question to you, thank you.
Rwy'n ymwybodol o gryn dipyn o seilwaith yng ngogledd Cymru sydd wedi cael ei effeithio gan lifogydd, gan gynnwys y ddwy enghraifft a grybwyllwyd heddiw, ac nid ydynt wedi bodloni'r meini prawf ar gyfer cyllid y soniodd y Gweinidog amdanynt yn gynharach. Rwy'n ymwybodol, fel cyn-Aelod y cabinet dros drafnidiaeth fod yna danwariant bob blwyddyn sydd fel arfer yn mynd i'r asiantaeth cefnffyrdd. Y llynedd, rwy'n credu bod tanwariant o £16 miliwn a £20 miliwn cyn hynny—mae'n danwariant go sylweddol sy'n mynd yn ôl, weithiau, i awdurdodau lleol, ond yn bennaf i'r asiantaeth cefnffyrdd, sy'n cael cryn dipyn o gyllid y gwn amdano bob blwyddyn. A chyda'r oedi ar adeiladu ffyrdd newydd hefyd, a ellid ailddyrannu'r arian hwnnw i helpu gyda seilwaith sydd wedi'i ddifrodi gan lifogydd, rhywbeth a fyddai o gymorth mawr i awdurdodau lleol sy'n brin iawn o arian yng ngogledd Cymru? Dyna'r cwestiwn i chi, diolch.
Thank you. As I just referred, that budget sits with the Minister for Climate Change, or the Deputy Minister for Climate Change, and, as you're aware, he's currently doing a review of roads. I'm not personally aware of any underspend and, obviously, we're not very well into this financial year yet. But, clearly, it might be advisable if you wrote to the Deputy Minister for Climate Change on that specific point around his budget.
Diolch. Fel y dywedais, y Gweinidog Newid Hinsawdd, neu'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, sy'n gyfrifol am y gyllideb honno, ac fel y gwyddoch, ar hyn o bryd, mae'n cynnal adolygiad o ffyrdd. Yn bersonol, nid wyf yn ymwybodol o unrhyw danwariant, ac yn amlwg, nid oes llawer o'r flwyddyn ariannol hon wedi bod eto. Ond yn amlwg, gallai fod yn syniad da pe baech yn ysgrifennu at y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ynglŷn â'r pwynt penodol hwnnw am ei gyllideb.
5. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith dwyn anifeiliaid anwes ar les anifeiliaid yng Nghymru? OQ56815
5. What assessment has the Welsh Government made of the impact of pet theft on animal welfare in Wales? OQ56815
Thank you. The theft of pets is a criminal act. It is a reserved issue under the Theft Act 1968. DEFRA recently published the pet theft taskforce report and recommendations. My officials will continue to discuss the proposed UK Government's new criminal laws and how we can collaborate to tackle this serious issue, alongside issuing strong messaging on responsible ownership.
Diolch. Mae dwyn anifeiliaid anwes yn weithred droseddol. Mae'n fater a gedwir yn ôl o dan Ddeddf Dwyn 1968. Yn ddiweddar, cyhoeddodd DEFRA adroddiad ac argymhellion y tasglu dwyn anifeiliaid anwes. Bydd fy swyddogion yn parhau i drafod cyfreithiau troseddol newydd arfaethedig Llywodraeth y DU a sut y gallwn gydweithio i fynd i’r afael â’r mater difrifol hwn, ynghyd â chyhoeddi negeseuon cryf ar berchnogaeth gyfrifol.
Diolch, Weinidog. I also want to raise the issue of pet theft with the Minister, alongside Natasha Asghar, and especially dog theft, because we did see that sharp rise in the demand for pups during the pandemic, which has been linked to the recent rise in dog thefts, as, sadly, dogs have increasingly become a profitable target for thieves. In my region of South Wales West, 59 dogs were rescued in an operation across Swansea and Neath Port Talbot in April this year. A number of these dogs were believed to have been stolen, and this was in addition to six stolen dogs rescued by police in Briton Ferry in January. I welcome that which you said in your answer previously about co-operation with DEFRA, but can you tell worried owners in my region when we can expect action to be taken on this issue here in Wales? Can you provide a timetable, and how, specifically, is the Welsh Government working with police and other stakeholders, like RSPCA Cymru, to deal with this matter?
Diolch, Weinidog. Rwyf innau, fel Natasha Asghar, yn dymuno codi mater dwyn anifeiliaid anwes gyda'r Gweinidog, ac yn enwedig dwyn cŵn, gan inni weld cynnydd sydyn yn y galw am gŵn bach yn ystod y pandemig, sydd wedi'i gysylltu â'r cynnydd diweddar mewn achosion o ddwyn cŵn, wrth i gŵn, yn anffodus, ddod yn darged mwyfwy proffidiol i ladron. Yn fy rhanbarth i yng Ngorllewin De Cymru, cafodd 59 o gŵn eu hachub mewn ymgyrch ar draws Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot ym mis Ebrill eleni. Credwyd bod nifer o'r cŵn hyn wedi cael eu dwyn, a hynny'n ychwanegol at chwe chi wedi'u dwyn a achubwyd gan yr heddlu yn Llansawel ym mis Ionawr. Rwy'n croesawu'r hyn a ddywedoch chi yn eich ateb yn flaenorol am gydweithredu â DEFRA, ond a allwch ddweud wrth berchnogion pryderus yn fy rhanbarth pryd y gallwn ddisgwyl y bydd camau'n cael eu cymryd ar y mater hwn yma yng Nghymru? A allwch ddarparu amserlen, a sut, yn benodol, y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'r heddlu a rhanddeiliaid eraill, fel RSPCA Cymru, i fynd i'r afael â'r mater hwn?
Well, we are working closely, obviously, with the police. As I say, it's a criminal act. It's no different to stealing a car. It's far more emotive, and I absolutely understand that. As I say, I think that people are very afraid because we did see a significant rise in the theft of, particularly, dogs—puppies and dogs—during the pandemic, when there was that increased request for them.
There are some key recommendations in the DEFRA taskforce, which I think we can certainly look to work in. For instance, how we enhance the record-keeping of dogs as pets, because at the moment, we probably don't have that in the way—. One of the reasons for having the database for breeders was then to try and see if we could enhance that to have some sort of register of pet owners, for instance. At the moment, the current legislation just treats pets as mere property. That was why I gave the analogy with cars. So, I think that there is more that we can do around that.
Pet abduction needs to be a specific offence, rather than just that you are stealing something. It's a specific offence. So, I think that that is another area that we can look at. But we are working closely at the moment on this taskforce. I haven't got a complete timeline that I can give you, but please be assured that it is a priority.
Wel, rydym yn gweithio'n agos gyda'r heddlu, yn amlwg. Fel y dywedais, mae'n weithred droseddol. Nid yw'n wahanol i ddwyn car. Mae'n llawer mwy emosiynol, ac rwy'n llwyr ddeall hynny. Fel y dywedais, credaf fod pobl yn ofni'n fawr am ein bod wedi gweld cynnydd sylweddol yn y lladradau, yn enwedig cŵn—cŵn bach a chŵn—yn ystod y pandemig, pan oedd galw cynyddol amdanynt.
Ceir rhai argymhellion allweddol yng ngwaith DEFRA, a chredaf y gallwn yn sicr geisio gweithredu arnynt. Er enghraifft, sut rydym yn gwella'r gwaith o gadw cofnod o gŵn fel anifeiliaid anwes, oherwydd ar hyn o bryd, mae'n debyg nad oes gennym hynny yn y ffordd—. Un o'r rhesymau dros gael y gronfa ddata ar gyfer bridwyr oedd ceisio gweld a allem wella hynny i gael rhyw fath o gofrestr o berchnogion anifeiliaid anwes, er enghraifft. Ar hyn o bryd, mae'r ddeddfwriaeth bresennol yn trin anifeiliaid anwes fel eiddo'n unig. Dyna pam y bu imi gymharu hyn â cheir. Felly, credaf fod mwy y gallwn ei wneud ar hynny.
Mae angen i herwgydio anifeiliaid anwes fod yn drosedd benodol, yn hytrach na dim ond eich bod yn dwyn rhywbeth. Mae'n drosedd benodol. Felly, credaf fod hwnnw'n faes arall y gallwn edrych arno. Ond rydym yn gweithio'n agos ar hyn o bryd ar y tasglu hwn. Nid oes gennyf linell amser gyflawn y gallaf ei rhoi i chi, ond gallaf eich sicrhau ei bod yn flaenoriaeth.
We know that there has been an increase in dog theft, for example, over the past year or so. What discussions has the Minister had with the police about the information to new pet owners about the steps that they could take to safeguard their pets?
Gwyddom fod cynnydd wedi bod mewn dwyn cŵn, er enghraifft, dros y flwyddyn ddiwethaf. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'r heddlu am y wybodaeth i berchnogion anifeiliaid anwes newydd am y camau y gallent eu cymryd i ddiogelu eu hanifeiliaid anwes?
I'm not aware of any specific discussions in the way that you referred. I have outlined the work that we are doing as a Government to ensure that there is a focus on this, because we have certainly seen an increase in pet theft. I think that it is really important that owners take steps that they can do also to ensure the safety of them. We have certainly seen some horrendous cases that have been highlighted to me, and I think that Sioned Williams just highlighted an important case in her region. But I'm not aware of any specific discussions.
Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw drafodaethau penodol yn y ffordd a nodwyd gennych. Rwyf wedi amlinellu'r gwaith rydym yn ei wneud fel Llywodraeth i sicrhau bod ffocws ar hyn, oherwydd rydym yn sicr wedi gweld cynnydd mewn dwyn anifeiliaid anwes. Credaf ei bod yn bwysig iawn fod perchnogion hefyd yn rhoi camau ar waith i sicrhau eu diogelwch. Rydym yn sicr wedi gweld achosion ofnadwy, a chredaf fod Sioned Williams newydd dynnu sylw at achos pwysig yn ei rhanbarth. Ond nid wyf yn ymwybodol o unrhyw drafodaethau penodol.
6. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Gweinidog yr Economi am gyfrifoldeb cyfredol Llywodraeth Cymru wrth ddatblygu parc busnes Bryn Cegin, Bangor? OQ56823
6. What discussions has the Minister had with the Minister for Economy regarding the current responsibility of the Welsh Government in developing Bryn Cegin business park in Bangor? OQ56823
Diolch. There have been no specific ministerial discussions regarding Parc Bryn Cegin. A recent BBC headline misleadingly suggested that the Welsh Government agreed the sale of the undeveloped business park. The sale of two plots have been approved by the Minister for Economy, and a number of further enquiries are being progressed.
Diolch. Ni chafwyd unrhyw drafodaethau gweinidogol penodol ynghylch Parc Bryn Cegin. Awgrymodd pennawd diweddar gan y BBC yn gamarweiniol fod Llywodraeth Cymru wedi cytuno i werthu'r parc busnes heb ei ddatblygu. Mae Gweinidog yr Economi wedi cymeradwyo gwerthu dau blot, ac mae nifer o ymholiadau pellach ar y gweill.
Wel, diolch yn fawr iawn am hynny, achos yn y wasg mi wnes i hefyd ddarllen bod yna fwriad gan y Llywodraeth i werthu'r parc, neu rannau o'r parc. Mae'n dda cael eich cadarnhad chi heddiw mae sôn am ddau blot ydym ni, ac nid y cyfan o'r parc, felly. Ond, mae hi'n sgandal, onid ydy, nad oes yna'r un swydd wedi cael ei chreu yn y parc yma ar ôl bron 20 mlynedd o dan reolaeth Llywodraeth Cymru. Felly, a gaf i ofyn i chi, fel Gweinidog y gogledd, beth ydy'r cynllun hir dymor ar gyfer y parc yma? Ac ydy'r gwerthu'r plotiau yma yn newyddion da, neu a ydy o'n arwydd bod y Llywodraeth wedi rhoi'r ffidil yn y to yn llwyr o ran denu gwaith i'r safle pwysig yma?
Well, thank you very much, because I read in the press that it was the Government's intention to sell the park, or parts of the park. It's good to have confirmation from you today that you are talking about two plots and not the whole park. But it is scandalous, isn't it, that not a single job has been created in this park after almost 20 years under the management of Welsh Government. So, may I ask you, as Minister for north Wales, what is the long-term plan for this park? And is selling these plots good news, or is it a signal that the Government has given up entirely in terms of bringing jobs to this important site?
No, not at all. The site has been identified as a potential development opportunity within the north Wales growth deal, for instance. I know that officials are working very closely with the north Wales economic ambition board to continue to explore investment and job opportunities at the site. There has been a spike in market interest recently, and I know that there are a number of enquiries, as I referred to in my original answer. We also continue to work very closely with Gwynedd Council to see what we can continue to do to attract businesses to the site.
Na, dim o gwbl. Mae'r safle wedi'i nodi fel cyfle datblygu posibl yn rhan o fargen twf gogledd Cymru, er enghraifft. Gwn fod swyddogion yn gweithio'n agos iawn gyda bwrdd uchelgais economaidd gogledd Cymru i barhau i archwilio cyfleoedd buddsoddi a swyddi ar y safle. Gwelwyd llawer mwy o ddiddordeb yn y farchnad yn ddiweddar, a gwn fod yna nifer o ymholiadau, fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol. Rydym hefyd yn parhau i weithio'n agos iawn gyda Chyngor Gwynedd i weld beth y gallwn barhau i'w wneud i ddenu busnesau i'r safle.
7. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau dyfodol cynaliadwy ar gyfer ffermio âr a da byw cymysg ar raddfa fach a chanolig sy'n cael eu rhedeg gan deuluoedd yng nghymoedd de Cymru? OQ56801
7. How will the Welsh Government ensure a sustainable future for small and medium-scale family-run mixed arable and livestock farming in the south Wales valleys? OQ56801
Thank you. I propose to create a new system of farm support, which maximises the protective power of nature through farming. This will be available to all types of farms in Wales, rewarding our active farmers who take action to respond to the climate and nature emergencies, supporting them to produce food sustainably.
Diolch. Rwy'n bwriadu creu system newydd o gymorth i ffermydd, sy'n gwneud y mwyaf o bŵer amddiffynnol natur drwy ffermio. Bydd hwn ar gael i bob math o ffermydd yng Nghymru, i wobrwyo ein ffermwyr gweithgar sy'n rhoi camau ar waith i ymateb i'r argyfwng hinsawdd ac argyfwng natur, gan eu cynorthwyo i gynhyrchu bwyd yn gynaliadwy.
I thank the Minister for that answer, and ‘active farmers’ are key to that answer. Cwm Risca farm, which I know very well—I’ve visited them many times, most recently in the last couple of weeks—is a classic, small to medium-scale family-run enterprise. It’s diversified. It’s award winning as well. It’s mixed arable and livestock. It does the right thing for its fields, it does the right thing for the community, for the environment—it’s the type of farming that supports the local community and culture as well. It’s the type of farming we should be supporting in Wales, and it’s the opposite of the absentee-landlord, speculator-driven agri-industrial type of farming we see elsewhere.
So, in these uncertain times, Minister, with changes in funding, waiting for funding from the UK Government to be confirmed post Brexit as well, our biodiversity targets and climate change targets are stretching as well, how can we give the assurance that this type of farming is the type of farming we will see for the long term, for sustainable food, a sustainable environment and sustainable communities in Wales? And would she at some time come and visit Cwm Risca, because I know the welcome would be good, the discussion great, and the cake and tea good as well?
Diolch i'r Gweinidog am yr ateb, ac mae 'ffermwyr gweithgar' yn allweddol i'r ateb hwnnw. Mae fferm Cwm Rhisga, fferm rwy'n ei hadnabod yn dda iawn—rwyf wedi ymweld â hwy droeon, yn fwyaf diweddar yn ystod yr wythnosau diwethaf—yn fenter deuluol glasurol o faint bach i ganolig. Mae wedi arallgyfeirio. Mae wedi ennill gwobrau hefyd. Mae'n fferm gymysg âr a da byw. Mae'n gwneud y peth iawn i'w chaeau, mae'n gwneud y peth iawn i'r gymuned, i'r amgylchedd—dyma'r math o ffermio sy'n cefnogi'r gymuned a diwylliant lleol hefyd. Dyma'r math o ffermio y dylem fod yn ei gefnogi yng Nghymru, ac mae'n groes i'r math o ffermio amaeth-ddiwydiannol hapfasnachol gan landlordiaid absennol a welwn mewn mannau eraill.
Felly, yn y cyfnod ansicr hwn, Weinidog, gyda newidiadau mewn cyllid, ac aros i gyllid gan Lywodraeth y DU gael ei gadarnhau ar ôl Brexit hefyd, mae ein targedau bioamrywiaeth a'n targedau newid hinsawdd yn ymestyn hefyd, sut y gallwn roi sicrwydd mai'r math hwn o ffermio yw'r math o ffermio y byddwn yn ei weld yn hirdymor, ar gyfer bwyd cynaliadwy, amgylchedd cynaliadwy a chymunedau cynaliadwy yng Nghymru? Ac a wnaiff hi ymweld â Chwm Rhisga ryw dro, oherwydd gwn y byddai'r croeso'n dda, y drafodaeth yn wych, a'r gacen a'r te yn dda hefyd?
The cake and tea is always good on farm visits, I’ve always found, and certainly I’d be very happy to do a visit, if they would like to invite me, Huw.
Small and medium-scale farms play an absolutely fundamental role in the resilience of so many of our rural communities, and that’s why they must be protected. As you say, it’s been a very uncertain time, and continues to be, for our agricultural sector, certainly because of EU exit, I think, primarily.
Next week, I will be making a statement on the next steps in relation to our sustainable farming scheme. At the current time, we are conducting a range of analysis to explore the potential impacts of our proposals, therefore helping us then to design our scheme to provide those opportunities for farms across Wales. The future scheme’s got to work for farmers. It’s got to work for all farms—small, medium and large—so that they can help us achieve our ambitions, because they absolutely see themselves as part of the solution to the difficulties that we face.
We’re going to have a further phase of co-design with the industry. I think it’s fair to say our co-design has certainly been impacted by the COVID-19 pandemic—we’re not as far forward as we would have liked to have been. So, we’ve really stepped up that co-design work over the past couple of months to make sure that we shape our proposals in the correct way. We’ve had a great response from the agricultural sector for that first phase of the work, and I really, again, would encourage any farmer to get involved in the next phase.
Mae'r gacen a'r te bob amser yn dda ar ymweliadau fferm yn ôl yr hyn a welais, ac yn sicr byddwn yn hapus iawn i ymweld, os hoffent fy ngwahodd, Huw.
Mae ffermydd bach a chanolig yn chwarae rhan gwbl sylfaenol yng ngallu cynifer o'n cymunedau gwledig i oroesi, a dyna pam y mae'n rhaid eu diogelu. Fel y dywedwch, mae wedi bod yn gyfnod ansicr iawn, ac mae'n parhau i fod felly i'n sector amaethyddol, yn sicr yn sgil gadael yr UE yn bennaf, rwy'n credu.
Yr wythnos nesaf, byddaf yn gwneud datganiad ar y camau nesaf mewn perthynas â'n cynllun ffermio cynaliadwy. Ar hyn o bryd, rydym yn cynnal amrywiaeth o ddadansoddiadau i archwilio effeithiau posibl ein cynigion, gan ein helpu felly i lunio ein cynllun i ddarparu'r cyfleoedd hynny i ffermydd ledled Cymru. Mae'n rhaid i'r cynllun yn y dyfodol weithio i ffermwyr. Mae'n rhaid iddo weithio i bob fferm—bach, canolig a mawr—fel y gallant ein helpu i gyflawni ein huchelgeisiau, oherwydd maent yn gweld eu hunain yn rhan o'r ateb i'r anawsterau a wynebwn.
Byddwn yn cael cyfnod pellach o gyd-gynllunio gyda'r diwydiant. Credaf ei bod yn deg dweud bod pandemig COVID-19 yn sicr wedi effeithio ar ein cyd-gynllunio—nid ydym mor bell ymlaen ag y byddem wedi hoffi bod. Felly, rydym wedi cynyddu'r gwaith cyd-gynllunio hwnnw dros y misoedd diwethaf i sicrhau ein bod yn llunio ein cynigion yn y ffordd gywir. Rydym wedi cael ymateb gwych gan y sector amaethyddol i gam cyntaf y gwaith, ac unwaith eto, hoffwn annog unrhyw ffermwr i gymryd rhan yn y cam nesaf.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Paul Davies.
And finally, question 8, Paul Davies.
8. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi ffermwyr yn Sir Benfro? OQ56808
8. What is the Welsh Government doing to support farmers in Pembrokeshire? OQ56808
Farmers in Pembrokeshire received over £17 million of basic payment scheme payments during the past year, and our Farming Connect service continues to provide crucial support and advice. As you heard before, I was very pleased to attend the Pembrokeshire county show last month, and really enjoyed being able to meet the farming community in Pembrokeshire once more.
Derbyniodd ffermwyr yn sir Benfro dros £17 miliwn o daliadau cynllun y taliad sylfaenol yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, ac mae ein gwasanaeth Cyswllt Ffermio yn parhau i ddarparu cymorth a chyngor hanfodol. Fel y clywsoch o'r blaen, roeddwn yn falch iawn o fynychu sioe sir Benfro fis diwethaf, a mwynheais yn fawr allu cyfarfod â'r gymuned ffermio yn sir Benfro unwaith eto.
Thank you for that response, Minister, and I’m delighted that you enjoyed the Pembrokeshire county show a few weeks ago. Now, as we’ve already heard on the floor of this Chamber today, bovine TB continues to pose a significant threat to farmers in Wales, including farmers in Pembrokeshire and, despite their efforts to clamp down on it through cattle-based measures, it continues to place enormous emotional and financial strain on farming families. Therefore, Minister, what assessment has the Welsh Government made of the emotional and financial strain on farmers caused by bovine TB? And will you finally commit to looking at this issue holistically, including dealing with the disease in wildlife, when you bring forward your bovine TB refresh strategy later this year, so that we can stop bovine TB doing irreparable damage to agriculture and to our rural communities?
Diolch am eich ateb, Weinidog, ac rwy'n falch iawn eich bod wedi mwynhau sioe sir Benfro ychydig wythnosau'n ôl. Nawr, fel y clywsom eisoes ar lawr y Siambr hon heddiw, mae TB mewn gwartheg yn parhau i fod yn fygythiad sylweddol i ffermwyr yng Nghymru, gan gynnwys ffermwyr yn sir Benfro, ac er gwaethaf eu hymdrechion i'w ddileu drwy fesurau'n seiliedig ar wartheg, mae'n parhau i roi straen emosiynol ac ariannol enfawr ar deuluoedd ffermio. Felly, Weinidog, pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r straen emosiynol ac ariannol ar ffermwyr a achosir gan TB buchol? Ac a wnewch chi ymrwymo o'r diwedd i edrych ar y mater hwn yn gyfannol, gan gynnwys ymdrin â'r clefyd mewn bywyd gwyllt, pan fyddwch yn cyflwyno eich diweddariad o'r strategaeth TB mewn gwartheg yn ddiweddarach eleni, fel y gallwn atal TB buchol rhag gwneud niwed na ellir mo'i wella i amaethyddiaeth ac i'n cymunedau gwledig?
We’ve always looked at this disease holistically, and it’s really important that we work in partnership together with our farmers. It is a dreadful disease and I don’t underestimate the emotional impact it has. And as you say, it has a financial impact, of course, and I’ve spoken to several farmers over the summer on visits around this dreadful disease. As you have just referred to, I will be making a further statement for the next stage of the refreshing of the eradication programme in November. It's good to see that there's been a decrease in new incidents during the most recent 12-month period, and I will continue to do all I can to work with the sector, to try and eradicate this awful disease as quickly as possible. You will have heard me say about the discussions I've had with Glyn Hewinson, and, of course, the vaccination is only one thing that, unfortunately, is still about four years away. But you will be aware of the bespoke action plans that we've had, with the herds that are in long-term breakdown, and we've seen some progress there too.
Rydym bob amser wedi edrych ar y clefyd hwn yn gyfannol, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn gweithio mewn partneriaeth â'n ffermwyr. Mae'n glefyd ofnadwy ac nid wyf yn bychanu'r effaith emosiynol y mae'n ei chael. Ac fel y dywedwch, mae'n cael effaith ariannol, wrth gwrs, ac rwyf wedi siarad â nifer o ffermwyr ar ymweliadau dros yr haf ynghylch y clefyd ofnadwy hwn. Fel rydych newydd nodi, byddaf yn gwneud datganiad pellach ar gam nesaf diweddaru'r rhaglen ddileu ym mis Tachwedd. Mae'n dda gweld bod gostyngiad wedi bod yn nifer yr achosion newydd yn ystod y cyfnod diweddaraf o 12 mis, a byddaf yn parhau i wneud popeth yn fy ngallu i weithio gyda'r sector, i geisio dileu'r clefyd ofnadwy hwn cyn gynted â phosibl. Fe fyddwch wedi fy nghlywed yn dweud am y trafodaethau a gefais gyda Glyn Hewinson, ac wrth gwrs, un elfen yn unig yw'r brechiad, ac yn anffodus, mae'n dal i fod tua phedair blynedd i ffwrdd. Ond fe fyddwch yn gwybod am y cynlluniau gweithredu pwrpasol a fu gennym gyda'r buchesi ag achosion hirdymor o TB, ac rydym wedi gweld rhywfaint o gynnydd yno hefyd.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Yr eitem nesaf fyddai'r cwestiynau amserol, ond does yna ddim cwestiynau amserol.
The next item would have been the topical questions, but no topical questions have been accepted.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad, ac mae'r datganiad 90 eiliad cyntaf y prynhawn yma gan Samuel Kurtz.
The next item, therefore, is the 90-second statements, and the first 90-second statement this afternoon is from Samuel Kurtz.
Diolch, Llywydd. Today marks the National Farmers Union's annual Back British Farming Day, a fantastic opportunity in which we can recognise, support and thank our hard-working farmers from across the United Kingdom. Welsh farming is the cornerstone of Wales's £7.5 billion food and drink supply chain industry, employing over 229,500 workers and contributing millions of pounds to Wales's economy. From Snowdonia's world-renowned cheese to Pembrokeshire's multi award-winning hand-picked early potatoes, our farmers are working 24/7, 365 days a year to deliver outstanding produce for the millions of families across Wales and the United Kingdom. Indeed, Llywydd, Back British Farming Day marks the perfect opportunity for us all to take a moment and reflect on the industry's contribution, both throughout the pandemic and beyond. During this pandemic, it was our farmers who continued to tend to the land to ensure that food was available throughout. As we continue to fight back against climate change, it is our farmers who, as the natural custodians of our environment, lead the way with their exceptional animal welfare and environmental standards. Therefore, Llywydd, I hope Members join me in taking the opportunity in saying 'thank you' to our farmers in recognition of their commitment and contribution. Diolch.
Diolch, Lywydd. Heddiw yw diwrnod blynyddol Cefnogi Ffermwyr Prydain Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr, sy'n gyfle gwych i gydnabod, cefnogi a diolch i'n ffermwyr gweithgar o bob rhan o'r Deyrnas Unedig. Ffermio yng Nghymru yw conglfaen diwydiant y gadwyn gyflenwi bwyd a diod yng Nghymru sy'n werth £7.5 biliwn, ac mae'n cyflogi dros 229,500 o weithwyr ac yn cyfrannu miliynau o bunnoedd i economi Cymru. O gaws byd-enwog Eryri i datws cynnar sir Benfro sydd wedi'u codi â llaw ac wedi ennill gwobrau lluosog, mae ein ffermwyr yn gweithio 24/7, 365 diwrnod y flwyddyn i ddarparu cynnyrch rhagorol i'r miliynau o deuluoedd ledled Cymru a'r Deyrnas Unedig. Yn wir, Lywydd, diwrnod Cefnogi Ffermwyr Prydain yw'r cyfle perffaith i bob un ohonom ystyried cyfraniad y diwydiant drwy gydol y pandemig a thu hwnt. Yn ystod y pandemig hwn, fe ddaliodd ein ffermwyr ati i ofalu am y tir er mwyn sicrhau bod bwyd ar gael drwy'r amser. Wrth inni barhau i frwydro yn erbyn newid hinsawdd, ein ffermwyr, fel ceidwaid naturiol ein hamgylchedd, sy'n arwain y ffordd gyda'u safonau lles anifeiliaid a'u safonau amgylcheddol eithriadol. Felly, Lywydd, rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n ymuno â mi i fanteisio ar y cyfle i ddweud 'diolch' wrth ein ffermwyr i gydnabod eu hymrwymiad a'u cyfraniad. Diolch.
The next statement is by Jack Sargeant.
Jack Sargeant sy'n gwneud y datganiad nesaf.
Diolch yn fawr, Llywydd. Llywydd, last Friday was World Suicide Prevention Day. For many of us, this day is one that brings challenges but also one that brings determination and hope—hope that, together, we can raise awareness of how we can create a world where fewer people die by suicide. The latest statistics show that, in 2018 in the UK and the Republic of Ireland, more than 6,800 people died by suicide, and I want to be clear, Llywydd, that every life lost to suicide is a tragedy. We can create a safer world by raising awareness of the support that's already out there, and campaigning for better support, more available support and more approachable support. But I must say, Llywydd, it pains me that there is still significant stigma around not being okay. And I have absolutely no shame, in standing in this Chamber today, in saying that, sometimes, I don't always feel good. So, Llywydd, and Members around this Chamber, you usually know, and we understand, that when we stand up in this Chamber, we usually have a request for the Government. But today, I have a simple request for you all—a favour, if I can put it that way: check in with your friends, check in with your colleagues and ask them, 'Are you okay?' Remind them that it is okay to not be okay, and, importantly, be there for them when they need you. Diolch yn fawr. [Applause.]
Diolch yn fawr, Lywydd. Dydd Gwener diwethaf oedd Diwrnod Atal Hunanladdiad y Byd. I lawer ohonom, mae'r diwrnod hwn yn un heriol ond mae'n un sy'n llawn o benderfyniad a gobaith hefyd—gobaith y gallwn, gyda'n gilydd, godi ymwybyddiaeth ynglŷn â sut y gallwn greu byd lle mae llai o bobl yn marw drwy hunanladdiad. Mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos, yn 2018 yn y DU a Gweriniaeth Iwerddon, fod dros 6,800 o bobl wedi marw drwy hunanladdiad, ac rwyf am fod yn glir, Lywydd, fod pob bywyd a gollir i hunanladdiad yn drasiedi. Gallwn greu byd mwy diogel drwy godi ymwybyddiaeth o'r cymorth sydd eisoes ar gael, ac ymgyrchu dros well cymorth, mwy o gymorth i fod ar gael a chymorth sy'n haws cael gafael ynddo. Ond rhaid imi ddweud, Lywydd, mae'n fy mhoeni bod stigma sylweddol o hyd ynglŷn â pheidio â theimlo'n iawn. Ac nid oes gennyf gywilydd o gwbl, wrth sefyll yn y Siambr hon heddiw, i ddweud, weithiau, nad wyf bob amser yn teimlo'n iawn. Felly, Lywydd, ac Aelodau yn y Siambr, fel arfer rydych chi'n deall, ac rydym ni'n deall, pan fyddwn yn sefyll yn y Siambr hon, ein bod yn galw am rywbeth gan y Llywodraeth. Ond heddiw, rwy'n galw'n syml arnoch chi i gyd—galw am ffafr, os caf ei roi felly: holwch eich ffrindiau, holwch eich cydweithwyr a gofynnwch iddynt, 'A ydych chi'n teimlo'n iawn?' Gwnewch eu hatgoffa ei bod hi'n iawn i beidio â theimlo'n iawn, ac yn bwysig, byddwch yno iddynt pan fyddant eich angen. Diolch yn fawr. [Cymeradwyaeth.]
Y datganiad nesaf gan Heledd Fychan.
The next statement is from Heledd Fychan.
Ar 12 Medi 1981, fe ffurfiwyd CND Cymru mewn cynhadledd yn y Drenewydd. Ond, er ein bod yn dathlu’r garreg filltir bwysig hon, mae hyn yn chwerw-felys. Wedi'r cyfan, sefydlwyd y mudiad yn benodol i ymgyrchu yn erbyn arfau niwclear, a chydag arfau niwclear yn dal yn bresennol ledled y byd, mae'n destun tristwch i nifer bod rhaid i'r mudiad barhau i fodoli a pharhau i ymgyrchu. Dim ond pan fydd y taflegryn olaf un wedi ei ddadgomisiynu a'r byd yn rhydd o arfau dinistr torfol y gallwn ddathlu. Mae'r gwaith felly yn parhau, a hoffwn ddiolch heddiw i'r holl unigolion hynny yn ein cymunedau sydd wedi bod yn rhan o hanes y mudiad. Diolch iddynt hwy y llofnodwyd datganiad y Gymru ddi-niwclear yn Chwefror 1982, gan olygu mai Cymru oedd y wlad gyntaf yn y byd i ddatgan ei bod yn barth di-niwclear. A diolch iddyn nhw, mae CND Cymru wedi bod yn gweithredu fel partner yr ymgyrch ryngwladol i ddiddymu arfau niwclear. Gofynnodd llywydd CND Cymru, Jill Evans, inni ymuno â'r dathlu drwy ailddatgan ein hamcan i gael gwared ag arfau niwclear. Yng ngeiriau Jill, 'Mae arfau niwclear yn rhy beryglus ac yn rhy ddrud. Maent yn anfoesol ac yn anghyfreithlon. Byddai cael gwared ag arfau niwclear yn gosod cyfeiriad newydd, diogel a gwell i Gymru a'r byd.' Clywch, clywch.
On 12 September 1981, CND Cymru was formed in a conference in Newtown. But even though we celebrate this important milestone, this is bittersweet. After all, the organisation was established to campaign specifically against nuclear weapons, and with nuclear weapons still present worldwide, it is a cause of great sadness to many that the organisation still has to exist and still has to campaign. Only when the final missile has been decommissioned and the world is free from mass weapons of destruction can we celebrate this work. The campaign continues, and I'd like to thank all of those individuals in our communities that have been part of the story of this movement. It's thanks to them that the nuclear-free Wales statement was signed, which meant that Wales was the first nation in the world to state that it is a nuclear-free state. And thanks to them, CNC Cymru has acted as a partner in the international campaign to abolish nuclear weapons. The president of CND Cymru, Jill Evans, asked us to restate our objective to eradicate nuclear weapons. In Jill's words, 'Nuclear weapons are too dangerous and are too expensive. They are immoral and illegal. Getting rid of nuclear weapons would set a new direction, a safe direction and a better direction, for Wales and the world.' Hear, hear.
A nesaf, Sioned Williams.
And next, Sioned Williams.
Diolch, Llywydd. Mae cymuned cwm Tawe—y gymuned lle dwi'n byw a'r gymuned dwi'n ei chynrychioli—a Chymru gyfan yn cofio heddiw am drychineb pwll glo'r Gleision, a hithau'n 10 mlynedd yn union ers y drychineb. Ar 15 Medi 2011, lladdwyd pedwar glöwr lleol, sef Charles Breslin, David Powell, Phillip Hill a Garry Jenkins, ym mhwll y Gleision yng Nghilybebyll ger Pontardawe, pan lifodd dŵr i'r pwll glo. Rwy'n siŵr ein bod ni i gyd yma yn meddwl am y teuluoedd heddiw. Mae galar yn broses hynod o anodd ynddo'i hun o dan unrhyw amgylchiadau, ond, yn yr achos yma, mae'r teuluoedd yn gorfod wynebu poen ychwanegol am na chynhaliwyd cwest llawn. Mae dal angen ateb cwestiynau am yr hyn ddigwyddodd, a dysgu gwersi ar gyfer y dyfodol am beryglon sy'n dal i fodoli, yn anffodus, yn y diwydiant glo. Hoffwn gefnogi eu galwad am gwest i'r marwolaethau.
Effeithiodd y drychineb yn fawr ar gymunedau cwm Tawe, ac fe fydd dau ddigwyddiad yn cael eu cynnal heddiw i gynnal y cof am y pedwar a gollwyd. Bydd dram coffa arbennig yn cael ei ddadorchuddio gan Gyngor Cymuned Cilybebyll ym mharc Rhos, sef y man ble daeth y teuluoedd i aros am y newyddion 10 mlynedd yn union yn ôl i heddiw, ac am 18:00 bydd Cyngor Cymuned Ystalyfera yn dadorchuddio mainc goffa.
Thank you, Llywydd. The Swansea valley community where I live, and the community I represent, and the whole of Wales today commemorates the Gleision colliery disaster exactly 10 years since the disaster. On 15 September 2011, four local colliers were killed—Charles Breslin, David Powell, Phillip Hill and Garry Jenkins—in the Gleision quarry in Cilybebyll near Pontardawe when the colliery was flooded. I'm sure that we all here are thinking of the families today. Grief is an extremely difficult process in and of itself under any circumstances, but, in this case, the families have to face the additional pain of not having a full inquest into the tragedy held. There are questions still to be answered about what happened, and there are lessons to be learned for the future about dangers that still exist, unfortunately, in the coal-mining industry. I would like to support their call for an inquest into these deaths.
The disaster had a grave impact on communities in that area, and there will be two events to remember the four people lost. There will be a memorial dram unveiled by Cilybebyll Community Council in Rhos park, the area where the families gathered to wait for news exactly 10 years ago today, and at 6 o'clock Ystalyfera Community Council will unveil a memorial bench.
The price of coal has been too high in Wales. We must ensure everything is done so no more families like those of the Gleision miners pay this terrible and unacceptable price. We remember them today—fe'u cofiwn.
Mae pris glo wedi bod yn rhy uchel yng Nghymru. Rhaid inni sicrhau bod popeth yn cael ei wneud fel nad oes rhagor o deuluoedd fel rhai glowyr y Gleision yn talu'r pris ofnadwy ac annerbyniol hwn. Cofiwn amdanynt heddiw.
Byddwn ni nawr yn cymryd egwyl fer i wneud ambell newid yn y Siambr, Felly, yr egwyl.
We will now take a short break to allow for changeovers in the Chamber.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:17.
Plenary was suspended at 15:17.
Ailymgynullodd y Senedd am 15:32, gyda'r Dirprwy Lywydd (David Rees) yn y Gadair.
The Senedd reconvened at 15:32, with the Deputy Presiding Officer (David Rees) in the Chair.
Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Lesley Griffiths.
The following amendment has been selected: amendment 1 in the name of Lesley Griffiths.
Croeso nôl, a'r eitem nesaf yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig, mynediad at ddiffibrilwyr. Galwaf ar Gareth Davies i wneud y cynnig.
Welcome back, and the next item is the Welsh Conservatives' debate, access to defibrillators. I call on Gareth Davies to move the motion.
Cynnig NDM7771 Darren Millar
Cynnig bod y Senedd:
1. Yn nodi mai dim ond 1 o bob 10 o bobl sy'n goroesi ataliad ar y galon y tu allan i'r ysbyty.
2. Yn nodi ymhellach bod pob munud nad oes gan glaf fynediad at ddiffibriliwr neu adfywio cardio-pwlmonaidd (CPR) yn golygu bod eu siawns o oroesi yn gostwng 10 y cant.
3. Yn cydnabod y bydd rhwydwaith o ddiffibrilwyr yn achub bywydau.
4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddarparu cyllid grant neu fenthyciadau i alluogi neuaddau cymunedol, meysydd chwaraeon a siopau annibynnol i brynu a gosod diffibriliwr.
Motion NDM7771 Darren Millar
To propose that the Senedd:
1. Notes that only 1 in 10 people survive an out-of-hospital cardiac arrest.
2. Further notes that for every minute a patient does not have access to a defibrillator or cardiopulmonary resuscitation (CPR), their chances of survival drops by 10 per cent.
3. Recognises that a network of defibrillators will save lives.
4. Calls on the Welsh Government to provide grant funding or loans to enable community halls, sports grounds and independent shops to buy and install a defibrillator.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you very much, Deputy Llywydd. It's a pleasure to open this debate in the name of Darren Millar on behalf of the Welsh Conservative group. This motion today is something I know garners huge cross-party support. The out-of-hospital cardiac arrest survival rate in Wales is the lowest in the UK and one of the lowest in Europe. This is something that all of us in this Chamber should do all we can to improve in Wales. What better way to follow up on World First Aid Day, which happened at the weekend, and to mark Save a Life September, than by supporting this motion before us? Some 30,000 people across the UK suffer a cardiac arrest outside of hospital every year, with only one in 10 people before the pandemic surviving. And now, the British Heart Foundation are estimating that one in 20 people survive as a consequence of the pandemic.
Defibrillators play a huge part in saving someone's life when they suffer a cardiac arrest. If used within five minutes of a cardiac arrest, it can increase survival rates from 6 per cent to 74 per cent. Without immediate treatment, the vast majority of sudden cardiac arrest victims will die, which is why access to defibrillators is so important. I'd like to take this opportunity to thank Calon Hearts for providing defibrillators in my hometown of Prestatyn and at Denbigh Rugby Club. These vital machines will undoubtedly save the lives of my constituents, but we need so many more of them. While charities such as Calon Hearts, the British Heart Foundation, as well as rotary clubs up and down the country are doing what they can, the Welsh Government needs to step up.
They have to ensure that there are defibs in every community in Wales and legions of people trained in CPR. Without these two vital links in the chain of survival, far too many people die from a cardiac arrest. We have all seen the stories over the past few weeks about the performance of our ambulance service. The Welsh Ambulance Services NHS Trust is overworked and overwhelmed. In my health board, Betsi Cadwaladr University Health Board, only half of all 999 red calls receive a response within the eight-minute target. Our motion points out the chance of surviving a cardiac arrest decreases by 10 per cent every minute. It's no wonder that the survival rate of cardiac arrest in Wales is the lowest of the United Kingdom nations. Just over 4.5 per cent of people survive a cardiac arrest in Wales. Over the border in England, twice as many people survive, statistically.
With fewer and fewer 999 calls meeting the red call target, we must ensure that people in the community have the tools and skills to respond. It takes as little as 30 minutes to train someone in CPR, and a defibrillator can be used without any training at all. Modern automated external defibrillators, or AEDs, the kind of kit being provided by Welsh charities, are idiot proof. They instruct the user on how to operate the machine and save somebody’s life.
It has been just over three months since Christian Eriksen, the Denmark national football team captain, collapsed during a Euro 2020 match against Finland. And more seasoned footballers might remember Marc-Vivien Foé back in 2003, I think: he played for Manchester City; he sadly didn't survive, but Christian Eriksen did, fortunately. As people around the world watched the remarkable medical team intervene to save Eriksen’s life, it became clear that the football star had suffered a cardiac arrest. Thankfully, the quick-thinking medical team jumped into action and carried out CPR on him and used a defibrillator to save his life. But, unfortunately, not everyone is as lucky as Christian Eriksen, as we saw all those years ago with Marc-Vivien Foé. Maqsood Anwar also, aged 44, died after suffering a suspected heart attack while playing cricket in the Vale of Glamorgan earlier in the summer, and a few weeks later, 31-year-old Alex Evans died after having a cardiac arrest while playing rugby in Neath Port Talbot.
According to the Resuscitation Council, the public needs to be within 200m of a defibrillator. Given their life-saving impact, it is fundamentally important that we have defibrillators installed in as many easily accessible public spaces across Wales as possible. There are currently just over 4,000 external defibrillators in Wales, something which the Welsh Conservatives want to change quickly. But we cannot rely upon charities to provide these vital pieces of life-saving kit—the expense is just too great. Each machine can cost around £1,500, particularly those machines robust enough to be placed in community settings. It is the Government that is failing to provide sufficient emergency cover, so it should be the Government that funds the cost of the training and the kit to provide emergency cardiac care in the community.
According to a Welsh Government report in 2019, over 55 per cent of people surveyed said that they did not know where the nearest defibrillator was. Two years later, they have finally introduced funding for Save a Life Cymru. This funding is helping to develop a programme to educate people on how to help someone suffering a cardiac arrest, and also to help people gain confidence in using a defibrillator. Although this funding and scheme are welcome, we simply need to do more. The people of Wales deserve to have a defibrillator in every community hall, sports ground and even in independent shops, so that we can slash the number of deaths by cardiac arrest in Wales.
I urge Members to support this motion today and send out a clear message that Wales is taking action during Save a Life September. Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Mae'n bleser agor y ddadl hon yn enw Darren Millar ar ran grŵp y Ceidwadwyr Cymreig. Mae'r cynnig hwn heddiw yn rhywbeth rwy'n gwybod ei fod yn denu cefnogaeth drawsbleidiol enfawr. Cyfradd goroesi ataliad y galon y tu allan i'r ysbyty yng Nghymru yw'r isaf yn y DU ac un o'r cyfraddau isaf yn Ewrop. Mae hyn yn rhywbeth y dylai pob un ohonom yn y Siambr hon wneud popeth yn ein gallu i'w wella yng Nghymru. Pa ffordd well o fynd ati ar ôl Diwrnod Cymorth Cyntaf y Byd, a ddigwyddodd dros y penwythnos, ac i nodi ymgyrch Achub Bywydau ym Mis Medi, na thrwy gefnogi'r cynnig hwn sydd ger ein bron? Mae tua 30,000 o bobl ledled y DU yn dioddef ataliad y galon y tu allan i'r ysbyty bob blwyddyn, a chyn y pandemig dim ond un o bob 10 o bobl oedd yn goroesi. A bellach, mae Sefydliad Prydeinig y Galon yn amcangyfrif mai un o bob 20 o bobl sy'n goroesi o ganlyniad i'r pandemig.
Mae diffibrilwyr yn chwarae rhan enfawr yn achub bywyd rhywun pan fyddant yn dioddef ataliad y galon. Os caiff ei ddefnyddio o fewn pum munud i ataliad y galon, gall godi cyfraddau goroesi o 6 y cant i 74 y cant. Heb driniaeth ar unwaith, bydd y mwyafrif llethol o ddioddefwyr ataliad sydyn ar y galon yn marw, a dyna pam y mae cael diffibrilwyr wrth law mor bwysig. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i Calon Hearts am ddarparu diffibrilwyr yn fy nhref i, sef Prestatyn, ac yng Nghlwb Rygbi Dinbych. Bydd y peiriannau hanfodol hyn yn sicr o achub bywydau fy etholwyr, ond mae arnom angen cymaint mwy ohonynt. Er bod elusennau fel Calon Hearts, Sefydliad Prydeinig y Galon, yn ogystal â chlybiau rotari ar hyd a lled y wlad yn gwneud yr hyn a allant, mae angen i Lywodraeth Cymru wneud mwy.
Mae'n rhaid iddynt sicrhau bod diffibrilwyr ym mhob cymuned yng Nghymru a llu o bobl wedi'u hyfforddi mewn CPR. Heb y ddau gysylltiad hanfodol hyn yn y gadwyn oroesi, mae llawer gormod o bobl yn marw o ataliad y galon. Rydym i gyd wedi gweld y straeon dros yr wythnosau diwethaf am berfformiad ein gwasanaeth ambiwlans. Mae Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru yn cael ei gorweithio a'i llethu. Yn fy mwrdd iechyd, Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, dim ond hanner yr holl alwadau 999 coch yr ymatebir iddynt o fewn y targed o wyth munud. Mae ein cynnig yn nodi bod y gobaith o oroesi ataliad y galon yn gostwng 10 y cant bob munud. Nid yw'n syndod mai cyfradd goroesi ataliad y galon yng Nghymru yw'r isaf yng ngwledydd y Deyrnas Unedig. Ychydig dros 4.5 y cant o bobl sy'n goroesi ataliad y galon yng Nghymru. Dros y ffin yn Lloegr, mae dwywaith cymaint o bobl yn goroesi, yn ystadegol.
Gyda llai a llai o alwadau 999 yn cyrraedd y targed ar gyfer galwadau coch, rhaid inni sicrhau bod gan bobl yn y gymuned offer a sgiliau i ymateb. Mae'n cymryd cyn lleied â 30 munud i hyfforddi rhywun mewn CPR, a gellir defnyddio diffibriliwr heb unrhyw hyfforddiant o gwbl. Gall unrhyw un ddefnyddio cyfarpar diffibrilio allanol awtomatig modern, y math o offer sy'n cael ei ddarparu gan elusennau Cymru. Maent yn cyfarwyddo'r defnyddiwr ar sut i weithredu'r peiriant ac achub bywyd rhywun.
Mae ychydig dros dri mis ers i Christian Eriksen, capten tîm pêl-droed cenedlaethol Denmarc, ddisgyn yn ystod gêm Ewro 2020 yn erbyn y Ffindir. Ac efallai y bydd cefnogwyr pêl-droed hŷn yn cofio Marc-Vivien Foé yn ôl yn 2003, rwy'n meddwl: chwaraeai dros Manchester City; ni wnaeth oroesi, gwaetha'r modd, ond fe wnaeth Christian Eriksen, yn ffodus. Wrth i bobl ledled y byd wylio'r tîm meddygol rhyfeddol yn ymyrryd i achub bywyd Eriksen, daeth yn amlwg fod y seren bêl-droed wedi dioddef ataliad y galon. Diolch byth, gweithredodd y tîm meddygol yn gyflym i gyflawni CPR arno a defnyddio diffibriliwr i achub ei fywyd. Ond yn anffodus, nid yw pawb mor lwcus â Christian Eriksen, fel y gwelsom yr holl flynyddoedd yn ôl gyda Marc-Vivien Foé. Bu farw Maqsood Anwar hefyd yn 44 oed ar ôl dioddef trawiad ar y galon, yn ôl pob tebyg, wrth chwarae criced ym Mro Morgannwg yn gynharach yn yr haf, ac ychydig wythnosau'n ddiweddarach, bu farw Alex Evans, 31 oed, ar ôl cael ataliad y galon wrth chwarae rygbi yng Nghastell-nedd Port Talbot.
Yn ôl y Cyngor Dadebru, mae angen i'r cyhoedd fod o fewn 200m i ddiffibriliwr. O ystyried eu heffaith ar achub bywydau, mae'n hanfodol bwysig fod gennym ddiffibrilwyr wedi'u gosod mewn cynifer o fannau cyhoeddus hygyrch â phosibl ledled Cymru. Ar hyn o bryd ychydig dros 4,000 o ddiffibrilwyr allanol a geir yng Nghymru, rhywbeth y mae'r Ceidwadwyr Cymreig am ei newid yn gyflym. Ond ni allwn ddibynnu ar elusennau i ddarparu'r darnau hanfodol hyn o offer achub bywyd—mae'r gost yn rhy uchel. Gall pob peiriant gostio tua £1,500, yn enwedig y peiriannau sy'n ddigon cadarn i'w gosod mewn lleoliadau cymunedol. Y Llywodraeth sy'n methu darparu digon o yswiriant brys, felly y Llywodraeth a ddylai ariannu cost yr hyfforddiant a'r offer i ddarparu gofal cardiaidd brys yn y gymuned.
Yn ôl adroddiad gan Lywodraeth Cymru yn 2019, dywedodd dros 55 y cant o'r bobl a holwyd nad oeddent yn gwybod ble'r oedd y diffibriliwr agosaf. Ddwy flynedd yn ddiweddarach, maent o'r diwedd wedi cyflwyno cyllid ar gyfer Achub Bywydau Cymru. Mae'r cyllid hwn yn helpu i ddatblygu rhaglen i addysgu pobl ar sut i helpu rhywun sy'n dioddef ataliad y galon, a hefyd i helpu pobl i fod yn hyderus wrth ddefnyddio diffibriliwr. Er bod croeso i'r cyllid a'r cynllun hwn, mae angen inni wneud mwy. Mae pobl Cymru yn haeddu cael diffibriliwr ym mhob neuadd gymunedol, maes chwaraeon a hyd yn oed mewn siopau annibynnol, fel y gallwn leihau nifer y marwolaethau drwy ataliad y galon yng Nghymru.
Rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi'r cynnig hwn heddiw ac i anfon neges glir fod Cymru'n gweithredu yn ystod ymgyrch Achub Bywydau ym Mis Medi. Diolch yn fawr iawn.
Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig. Galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gynnig yn ffurfiol welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths.
I have selected the amendment to the motion. I call on the Minister for Health and Social Services to formally move amendment 1, tabled in the name of Lesley Griffiths.
Gwelliant 1—Lesley Griffiths
Dileu pwynt 4 a rhoi pwyntiau newydd yn ei le:
4. Yn cydnabod y cyllid gwerth £2.5 miliwn a ddarparwyd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer Achub Bywydau Cymru i wella ymwybyddiaeth a mynediad at CPR a diffibrilwyr.
5. Yn nodi bod Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i ychwanegu £500,000 eleni at y cymorth hwn i gynyddu ymhellach nifer y diffibrilwyr mewn lleoliadau cymunedol ledled Cymru.
Amendment 1—Lesley Griffiths
Delete point 4 and replace with new points:
4. Recognises the £2.5 million funding provided by Welsh Government to Save a Life Cymru to improve awareness and access to CPR and defibrillation.
5. Notes the Welsh Government commits to extending this support by £500k this year to further increase the number of defibrillators in community settings across Wales.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Mi fyddwn ni'n cefnogi'r cynnig yma heddiw. Dydy hwn ddim yn fater pleidiol wleidyddol, yn amlwg. Dwi wedi gweithio ar ddatganiadau ar y cyd efo Aelodau Llafur a Cheidwadol yn y gorffennol ar yr union fater yma, ac mae'r hyn sydd o'n blaenau ni yn rhywbeth sy'n synhwyrol ac yn gofyn am gamau digon sylfaenol ac ymarferol er mwyn achub bywydau ar draws Cymru. Mae o'n rhywbeth dwi wedi bod yn rhan ohono fo fy hun. Mae o'n berthnasol i ni i gyd.
Tra bo'r rhan fwyaf o achosion o cardiac arrest yn digwydd o fewn y cartref, mae yna gyfran sylweddol ohonyn nhw yn digwydd y tu allan i'r cartref. Ac rydyn ni'n gwybod mor allweddol ydy argaeledd y peiriannau defibrillator er mwyn rhoi cyfle i rywun allu goroesi digwyddiad fel hyn. Mae un o'n plith ni wedi cael y profiad hwnnw yn lled ddiweddar, ond mae o'n digwydd yn ddyddiol. Mae yna lefydd yn benodol lle rydyn ni'n gwybod ei bod hi'n wirioneddol bwysig cael peiriannau oherwydd bod astudiaethau rhyngwladol yn dangos inni fod rhywun yn fwy tebyg o gael cardiac arrest mewn hybs trafnidiaeth, mewn canolfannau siopa, mewn canolfannau chwaraeon, mewn llefydd fel cyrsiau golff ac ati. Felly, mi ddylai hi fod yn nod i bob un ohonom ni sicrhau bod yna gefnogaeth wirioneddol, ymarferol ac ariannol gan Lywodraeth i ganiatáu i hynny ddigwydd, ac mae yna wastad le i'r Llywodraeth wneud mwy.
A dyna pam dydw i ddim eisiau cefnogi, a byddwn ni ddim yn cefnogi'r gwelliant gan y Llywodraeth heddiw. Wrth gwrs bod y Llywodraeth wedi buddsoddi yn y maes yma yn barod, a beth sydd gennym ni yn fan hyn ydy gwelliant sydd yn nodi hynny. Ond dwi'n meddwl ein bod ni angen gwneud mwy ar ddiwrnod fel hyn na nodi'r camau sydd wedi cael eu cymryd gan Lywodraeth. Beth sydd eisiau ydy i'r Llywodraeth dderbyn, oes, mae yna fwy y gallwn ni ei wneud, wastad.
Mae yna gymaint mwy, wrth gwrs, sydd angen edrych arno fo na dim ond arian. Mae'r cwestiwn o gofrestr yn un pwysig iawn. Mae yna un gofrestr, The Circuit—y national defibrillator network—lle mae'n bosib nodi lle mae'r holl beiriannau ar draws y Deyrnas Unedig, a dwi'n gwybod bod Sefydliad y Galon yn galw ar Lywodraeth Prydain i annog pobl sydd yn edrych ar ôl eu peiriannau nhw i'w cofrestru nhw. Mae hynny'n bwysig iawn. Mae codi ymwybyddiaeth wastad yn bwysig. Faint ohonom ni yn fan hyn sydd wedi cael ein dysgu gan y British Heart Foundation ac eraill sut i ddefnyddio defibrillator? Dwi, a'n swyddfa i, wedi agor y drysau i gynnal dosbarthiadau yn y gorffennol, er mwyn i fwy a mwy o bobl gael gwybodaeth ymarferol ar sut i'w defnyddio nhw. Felly, mae angen gwneud llawer mwy eto i wella ymwybyddiaeth y cyhoedd.
Ond, fel cam cychwynnol heddiw yma, gadewch inni gyd gefnogi'r cynnig yma, a'i gwneud hi'n glir ein bod ni, fel Senedd, yn unedig ar y cwestiwn o bwysigrwydd y peiriannau bach yma sy'n gallu gwneud gwahaniaeth mawr i fywydau unigolion a theuluoedd ym mhob rhan o Gymru.
We will be supporting this motion today. This isn't a party political matter, of course. I've worked on joint statements with Labour and Conservative Members in the past on this issue, and what is in front of us today is sensible and asks for basic and practical steps to be taken to save lives across Wales. It's a campaign I've been a part of myself. It's relevant to all of us.
Whilst the majority of cases of cardiac arrest happen within the home, a significant proportion of them happen outwith the home. And we know how vitally important the availability of defibrillators is to provide an opportunity for someone to survive an event such as this. One amongst us has had this experience relatively recently, but it happens on a daily basis. There are places in particular where we know that it's vitally important to have these machines, because international studies show that one is more likely to suffer a cardiac arrest in transport hubs, in shopping centres, in sports centres, in places such as golf courses and so on. So, it should be the aim for each one of us to ensure that there is genuine support, practical support and financial support from Government to allow that to happen, and there is always room for the Government to do more.
And that's why I don't want to support, and we won't be supporting the Government amendment today. Of course the Government has invested in this area already, and what we have here is an amendment that notes that. But I think we need to do more on a day like this than just noting the steps that have already been taken by Government. What we want is for the Government to accept, yes, there is more that we can do, always.
There is so much more that needs to be looked at than just funding. The question of a register is very important. There is one register, The Circuit—the national defibrillator network—where it is possible to note where all of these machines are across the United Kingdom, and I know that the British Heart Foundation is calling for the UK Government to encourage those who look after their own machines to register them. Awareness raising is always important. How many of us here have been taught by the British Heart Foundation and others how to use defibrillators? I, and my office, have opened the door to hold classes in the past for more people to have that practical information on how to use these machines. So, we do need to do much more to improve awareness amongst the public.
But, as an initial step, let us all support this motion, and make it clear that we, as a Senedd, are united on this question of the importance of these small machines that can make such a big difference to the lives of individuals and families in all parts of Wales.
I welcome the opportunity to contribute to the debate today. There aren't many days when I walk in and don't think of this subject, because I see my colleague from Blaenau Gwent here, who has spoken eloquently of his personal experience—traumatic experience, I would suggest—and the importance of people having knowledge, when it comes to defibrillators, means that he is here with us. There are some days when he is contributing that maybe I wish he was in the tea room rather then in here—[Laughter.]—but it's great to see him around and walking and enjoying life.
And it is good to see a smile on people's faces when that is said, because the other contributor to this debate in the previous Assembly was Suzy Davies, who led many a debate in here about the need to have, in the curriculum in particular, education around defibrillators and the use of defibrillators in the community, because there's no point in having them if you can't use them and deploy them, and I think we all agree with that point as well. I'm pleased to see that the former Government did change its stance after much lobbying from Suzy Davies to get this important point into the Curriculum and Assessment (Wales) Act 2021, so that there would be space within the curriculum for that education to be provided in colleges and schools the length and breadth of Wales, because, again, we hear the numbers, as Gareth in his opening remarks touched on, and 8,000 people will experience a cardiac arrest in Wales every year.
Cardiac arrests kill more people than lung cancer, breast cancer and AIDS combined—combined. That's worth reflecting on. With lung cancer, breast cancer and AIDS combined, more people die of cardiac arrest here in Wales. But there is a solution: we can make these devices more readily available, and we can make sure that these devices are in every community the length and breadth of Wales. But what's important is that when we make them available they're available for 24/7 use, not just in limited occupations, such as in college settings, for example, where many colleges indicate that they have them, and that's to be welcomed, but it's not much good being in the college if the door's locked and you can't get to it when you need it. And so that's why we need more community activism to try and get more community halls, and sports settings in particular, to make sure they make use of these facilities. And that's why I've been so pleased in my role—and I'm not seeking re-election in May next year, so this isn't a pitch for the election next year; I do declare an interest—that I've had the pleasure of playing a part in raising funds for at least five defibrillators in the ward of Rhoose to make sure that from the football club to the residential setting of Rhoose Point to the village of Llantrithyd, there are now defibrillators available to those communities. And that's where it is really important.
I regret that the Government have chosen to delete the one point in this motion today that actually called on action on behalf of the Government to engage with community groups to make sure money was available on a consistent and sustainable footing to make sure that we can get those numbers up that Gareth touched on. At the moment, we know there are about 4,000 defibrillators across Wales. We most probably need, if we're going to be having meaningful national coverage, double that number, and that's a big ask. But I do believe that the Government have taken a backward step in trying to seek to delete this point in the motion this afternoon, because it is a consensual motion and ultimately looks to achieve that national coverage by calling on the Government to make those national resources available.
I appreciate the Government amendment talks to money that's been made available by the Government to various community groups, but clearly, there's a lot, lot more work to be done. When you look at the education responses the Welsh Conservatives have had back, in particular from local education authorities, only Denbighshire could indicate exactly what the school settings had when it came to defibrillators. The other 11 local authorities out of 12 who responded to the FOI confirmed that there is no centralised database within the education department to indicate where in schools defibrillators might or might not be. Again, that's a gaping hole in our understanding of what we can do.
There's a lot of work to do, but we are making progress in this area. I hope we can find a consensus with this debate today, because as we've seen with the pandemic, regrettably it was one in ten before the pandemic who survived a cardiac arrest here in Wales, and it's now one in 20, so the numbers have gone backwards. That's no-one's fault, because of the pandemic—I accept that—but it emphasises the mountain that we've got to climb and the work we've got to do in communities across the whole of Wales to make sure that we create greater education around the use of defibrillators, and access to defibrillators, importantly. I'll repeat that line again: they need to be readily available 24/7. There's no point in ticking a box saying that defibrillator is in a locked setting that's unavailable for 12 hours of the day, or for the weekend period. Because as Alun had in his experience, he happened to be in a park; at the end of the day, he was lucky that somebody someone went past and could action what was needed to do to bring him back to life. But who knows where that might strike one of those 8,000 people in Wales who would have that cardiac episode.
I call on the Government to do more, as inevitably the opposition does when it comes to debates on a Wednesday afternoon. But I do commend the Government for the work that it did in the last Assembly with Suzy Davies in making sure that there was a space in the education curriculum to allow greater educational learning so people know what to do if they're presented with that. I'm getting looked at by the Presiding Officer now, because the red line has come up, so on that note, I'll close. Thank you.
Rwy'n croesawu'r cyfle i gyfrannu at y ddadl heddiw. Nid oes llawer o ddyddiau pan fyddaf yn cerdded i mewn heb fod yn meddwl am y pwnc hwn, oherwydd rwy'n gweld fy nghyd-Aelod o Flaenau Gwent yma, sydd wedi siarad yn huawdl am ei brofiad personol—profiad trawmatig, ddywedwn i—ac mae pwysigrwydd rhoi gwybodaeth i bobl am ddiffibrilwyr yn golygu ei fod yma gyda ni. Ar rai dyddiau pan fydd yn cyfrannu, efallai y byddai'n well gennyf pe bai yn yr ystafell de yn hytrach na'r fan hon—[Chwerthin.]—ond mae'n wych ei weld o gwmpas ac yn cerdded ac yn mwynhau bywyd.
Ac mae'n dda gweld gwên ar wynebau pobl pan fydd hynny'n cael ei ddweud, oherwydd y cyfrannwr arall i'r ddadl hon yn y Cynulliad blaenorol oedd Suzy Davies, a arweiniodd sawl dadl yma ar yr angen, yn y cwricwlwm yn benodol, i gael addysg ar ddiffibrilwyr a'r defnydd o ddiffibrilwyr yn y gymuned, oherwydd nid oes diben eu cael os na allwch eu defnyddio, a chredaf ein bod i gyd yn cytuno â'r pwynt hwnnw hefyd. Rwy'n falch o weld bod y Llywodraeth flaenorol wedi newid ei safbwynt ar ôl llawer o lobïo gan Suzy Davies i gael y pwynt pwysig hwn i mewn i Ddeddf Cwricwlwm ac Asesu (Cymru) 2021, fel y byddai lle o fewn y cwricwlwm i'r addysg honno gael ei darparu mewn colegau ac ysgolion ar hyd a lled Cymru, oherwydd, unwaith eto, clywn y rhifau, fel y soniodd Gareth yn ei sylwadau agoriadol, a bydd 8,000 o bobl yn cael ataliad y galon yng Nghymru bob blwyddyn.
Mae ataliad y galon yn lladd mwy o bobl na chanser yr ysgyfaint, canser y fron ac AIDS gyda'i gilydd—gyda'i gilydd. Mae hynny'n werth ei ystyried. Gyda chanser yr ysgyfaint, canser y fron ac AIDS wedi'u cyfuno, mae mwy o bobl yn marw o ataliad y galon yma yng Nghymru. Ond mae yna ateb: gallwn sicrhau bod y dyfeisiau hyn ar gael yn haws, a gallwn sicrhau bod y dyfeisiau hyn ym mhob cymuned ar hyd a lled Cymru. Ond pan fyddwn yn sicrhau eu bod ar gael, yr hyn sy'n bwysig yw eu bod ar gael i'w defnyddio 24/7, nid yn unig mewn mannau gwaith cyfyngedig, megis mewn colegau, er enghraifft, lle mae llawer o golegau'n nodi bod ganddynt ddiffibrilwyr, ac mae hynny i'w groesawu, ond nid yw'n llawer o werth iddo fod yn y coleg os yw'r drws wedi'i gloi ac na allwch ei gyrraedd pan fydd ei angen. A dyna pam y mae angen mwy o weithgaredd cymunedol arnom i geisio cael mwy o neuaddau cymunedol, a lleoliadau chwaraeon yn arbennig, i wneud yn siŵr eu bod yn defnyddio'r cyfleusterau hyn. A dyna pam rwyf wedi bod mor falch yn fy rôl—ac nid wyf yn ceisio cael fy ailethol ym mis Mai y flwyddyn nesaf, felly nid cais i gael fy ethol y flwyddyn nesaf yw hwn; rwy'n datgan buddiant—fy mod wedi cael y pleser o chwarae rhan yn codi arian ar gyfer o leiaf bum diffibriliwr yn ward y Rhws i sicrhau, o'r clwb pêl-droed i safle preswyl Trwyn y Rhws i bentref Llantrithyd, fod diffibrilwyr bellach ar gael i'r cymunedau hynny. A dyna lle mae'n wirioneddol bwysig.
Rwy'n gresynu bod y Llywodraeth wedi dewis dileu'r un pwynt yn y cynnig hwn heddiw a alwai am weithredu ar ran y Llywodraeth i ymgysylltu â grwpiau cymunedol i sicrhau bod arian ar gael ar sail gyson a chynaliadwy i sicrhau y gallwn godi'r niferoedd y soniodd Gareth amdanynt. Ar hyn o bryd, gwyddom fod tua 4,000 o ddiffibrilwyr ar gael ledled Cymru. Os ydym am gael darpariaeth ystyrlon ar sail genedlaethol, mae'n debyg y bydd angen inni ddyblu'r nifer honno, ac mae hynny'n gofyn llawer. Ond credaf fod y Llywodraeth wedi cymryd cam yn ôl wrth geisio dileu'r pwynt hwn yn y cynnig y prynhawn yma, oherwydd mae'n gynnig cydsyniol ac yn y pen draw mae'n ceisio cyrraedd y ddarpariaeth ddigonol honno'n genedlaethol drwy alw ar y Llywodraeth i sicrhau bod yr adnoddau cenedlaethol hynny ar gael.
Rwy'n derbyn bod gwelliant y Llywodraeth yn sôn am arian sydd ar gael gan y Llywodraeth i wahanol grwpiau cymunedol, ond yn amlwg, mae llawer mwy o waith i'w wneud. Pan edrychwch ar yr ymatebion addysg y mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi'u cael yn ôl, yn enwedig gan awdurdodau addysg lleol, dim ond sir Ddinbych a allai nodi'n union beth oedd gan safleoedd ysgol o ran diffibrilwyr. Cadarnhaodd yr 11 awdurdod lleol arall allan o 12 a ymatebodd i'r cais rhyddid gwybodaeth nad oes cronfa ddata ganolog o fewn yr adran addysg i ddangos ble mewn ysgolion y gallai diffibrilwyr fod ai peidio. Unwaith eto, mae hynny'n ddiffyg yn ein dealltwriaeth o'r hyn y gallwn ei wneud.
Mae llawer o waith i'w wneud, ond rydym yn gwneud cynnydd yn y maes hwn. Gobeithio y gallwn ganfod consensws gyda'r ddadl hon heddiw, oherwydd fel y gwelsom gyda'r pandemig, yn anffodus roedd yn un o bob 10 cyn y pandemig yn goroesi ataliad y galon yma yng Nghymru, ac mae bellach yn un o bob 20, felly mae'r niferoedd wedi mynd tuag yn ôl. Nid yw hynny'n fai ar neb, oherwydd y pandemig—rwy'n derbyn hynny—ond mae'n pwysleisio'r mynydd sy'n rhaid inni ei ddringo a'r gwaith sy'n rhaid inni ei wneud mewn cymunedau ledled Cymru gyfan i sicrhau ein bod yn creu mwy o addysg o amgylch y defnydd o ddiffibrilwyr, a mynediad at ddiffibrilwyr, yn bwysig iawn. Rwyf am ailadrodd y llinell honno eto: mae angen iddynt fod ar gael yn rhwydd 24/7. Nid oes unrhyw bwynt ticio blwch yn dweud bod diffibriliwr mewn lleoliad dan glo sydd ddim ar gael am 12 awr o'r dydd, na thros y penwythnos. Oherwydd fel y digwyddodd i Alun, roedd yn digwydd bod mewn parc; yn y pen draw, roedd yn lwcus fod rhywun yn mynd heibio ac yn gallu gwneud yr hyn roedd angen ei wneud i ddod ag ef yn ôl yn fyw. Ond pwy a ŵyr ble y gallai daro un o'r 8,000 o bobl yng Nghymru a fyddai'n cael digwyddiad cardiaidd o'r fath.
Galwaf ar y Llywodraeth i wneud mwy, fel y mae'r wrthblaid bob amser yn ei wneud mewn dadleuon ar brynhawn dydd Mercher. Ond rwy'n cymeradwyo'r Llywodraeth am y gwaith a wnaeth yn y Cynulliad diwethaf gyda Suzy Davies i sicrhau bod lle yn y cwricwlwm addysg i ganiatáu mwy o ddysgu addysgol fel bod pobl yn gwybod beth i'w wneud os byddant yn wynebu hynny. Mae'r Llywydd yn edrych arnaf yn awr, oherwydd mae'r llinell goch wedi codi, felly ar y nodyn hwnnw, rwyf am orffen. Diolch.
Alun Davies.
Alun Davies.