National Assembly for Wales

Good afternoon. Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. A meeting held by video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and those are set out on your agenda. I would also remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting. 

So, the first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question this afternoon is from Dai Lloyd. 

Thank you for the question, Llywydd. Ever since the UK Government turned down the project, it's the support of Welsh Government, financially and politically, which has helped the local taskforce to keep alive the potential development of a Swansea bay tidal lagoon, and we continue to work with others to advance the case of Welsh marine energy.

Diolch yn fawr. Prif Weinidog, mae'r diffyg mewn gwneud penderfyniadau ar y mater hwn yn dod yn destun rhwystredigaeth enfawr yn lleol. Fel y dywedasoch, rydym ni'n gwybod na wnaiff Llywodraeth y DU fuddsoddi yn y prosiect hwn, ond yr hyn sy'n dod i'r amlwg yn anffodus yw nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau i gymryd perchnogaeth o'r prosiect hwn ychwaith. Ni chafwyd ymateb cyhoeddus manwl i adroddiad dinas-ranbarth bae Abertawe ym mis Mai 2019, ac er i arweinydd Llafur Cyngor Abertawe honni yn ôl ym mis Mehefin 2020 ei fod yn gobeithio gweld Llywodraeth Cymru yn cefnogi cynlluniau ar gyfer y morlyn diwygiedig 'o fewn yr wythnosau nesaf', dyfynnaf, nid ydym wedi clywed dim. A yw pobl yn Abertawe yn iawn i ddod i'r casgliad felly bod Llywodraeth Cymru wedi troi ei chefn ar y morlyn llanw, ac, os nad ydych chi, pa dystiolaeth allwch chi ei darparu i ddangos eich bod chi'n gweithio tuag at ddarparu'r cynllun?

Wel, mae degau o filoedd o bunnoedd o dystiolaeth yn dangos, pe na byddai cefnogaeth oddi wrth y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru, na fyddai unrhyw gynllun o gwbl yn Abertawe i fwrw ymlaen ag ef mewn unrhyw ffordd. Pan gamodd Llywodraeth y DU yn ôl oddi wrth y buddsoddiad yr oedden nhw wedi ei addo yn morlyn llanw bae Abertawe, ymyrrodd Llywodraeth Cymru i gefnogi'r awdurdod lleol a buddiannau lleol eraill gyda'r cyllid yr oedd ei angen arnyn nhw i allu datblygu cysyniad Ynys Ynni'r Ddraig. Nawr, gwn fod Ysgrifennydd Gwladol Cymru a'r Ysgrifennydd Gwladol yn yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol wedi bod yn cynnal trafodaethau gydag arweinyddiaeth cyngor Abertawe ynghylch sut y gellir bwrw ymlaen â'r cysyniad hwn. Yn anffodus, er gwaethaf llawer o eiriau gwresog, ni nodwyd unrhyw gyllid o gwbl yng nghyllideb yr wythnos diwethaf i allu cefnogi'r hyn yr oedd Llywodraeth y DU wedi bod yn ei awgrymu oedd eu diddordeb cadarnhaol yn y gyfres newydd o gynigion.

Nawr, ysgrifennais at Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar 20 Hydref diwethaf, yn cynnig dull partneriaeth, lle byddai Llywodraeth Cymru wrth y bwrdd ochr yn ochr â Llywodraeth y DU a buddiannau lleol. Cefais ateb cyflym iawn gan yr Ysgrifennydd Gwladol—roedd yn ateb cadarnhaol—ar 2 Tachwedd, yn dweud ei fod yn fwy na pharod i gyfarfod. Yn anffodus, ni fu unrhyw amser ar gael yn nyddiadur yr Ysgrifennydd Gwladol ers hynny ar gyfer cyfarfod o'r fath. Roedd i fod i ddigwydd gyda'm cyd-Weinidog Lee Waters, arweinydd y Llywodraeth ar fargen ddinesig bae Abertawe. Roedd i fod i ddigwydd yr wythnos diwethaf ar 10 Mawrth. Yn anffodus, nid oedd yr Ysgrifennydd Gwladol yn gallu cadw'r ymrwymiad hwnnw. Mae'n ôl yn y dyddiadur ar gyfer 23 Mawrth ac, y tro hwn, gadewch i ni obeithio y bydd y cyfarfod yr oedd yr Ysgrifennydd Gwladol yn fwy na pharod i gytuno iddo fisoedd yn ôl yn digwydd, oherwydd mae angen i Lywodraeth y DU fod wrth y bwrdd hwnnw os ydym ni'n mynd i gyfateb y cymorth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei ddarparu ac y mae'r awdurdod lleol wedi ei ddarparu, gyda'r cymorth y gall Llywodraeth y DU yn unig ddod ag ef at y bwrdd hwnnw. 

Yn ôl ym mis Ebrill 2019, Prif Weinidog, cadarnhaodd y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd bryd hynny bod Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn gefnogwr brwd o'r cynnig bryd hynny a bod cyllid yn dal ar y bwrdd pe byddai 'cynnig hyfyw yn cael ei gyflwyno'—rwy'n ei dyfynnu hi yn y fan yna. A ydych chi'n credu bod cynnig Ynys y Ddraig yn un hyfyw, ac, os felly, faint o arian sydd wedi ei neilltuo yng nghyllideb eleni fel cyfraniad tuag ato wrth symud ymlaen, neu a ydych chi mewn sefyllfa fel Llywodraeth Cymru i ddweud, 'Wel, mewn gwirionedd, efallai nad yw ar gyfer Abertawe, yr arian hwn; gallai fod ar gyfer prosiectau llanw eraill', fel yr awgrymwyd gan y Trefnydd mewn cyfraniadau diweddarach ar y math hwn o gwestiwn? A yw ar gyfer y morlyn ai peidio?

Llywydd, rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn eglur o'r cychwyn—rydym ni wedi ymrwymo i ynni'r llanw ac i ynni morol yng Nghymru. Mae'n amlwg mai morlyn llanw bae Abertawe oedd y cystadleuydd blaen yn hynny i gyd, gan ei fod wedi datblygu ei gynigion, ac roedd yn credu bod ganddo gefnogaeth Llywodraeth y DU i wneud hynny. Fe'i disgrifiwyd gan adolygiad Charles Hendry, a sefydlwyd gan Lywodraeth y DU i'w chynghori ar y posibilrwydd, fel y bydd yr Aelod yn cofio, fel buddsoddiad dim edifar. Yna cymerodd Llywodraeth y DU 18 mis i ymateb i adolygiad Hendry, cyn ei wrthod ym mis Mehefin 2018. Rydym ni angen i Lywodraeth y DU ddod at y bwrdd, ei wneud mewn ffordd a fyddai'n gwneud prosiect Ynys Ynni'r Ddraig yn gynnig hyfyw, oherwydd bydd yn gynnig hyfyw dim ond os caiff ei wneud ar sail partneriaeth. Os bydd hynny yn digwydd, bydd Llywodraeth Cymru yno i chwarae ein rhan, fel yr ydym ni wedi ei ddangos. Fel y dywedais, pe na byddai am yr arian a gyfrannwyd gennym ni at ddatblygu'r cynnig amgen hwnnw, ni fyddai unrhyw beth i'w drafod. Ond mae yno oherwydd y gwaith yr ydym ni ac, wrth gwrs, Cyngor Abertawe a buddiannau lleol wedi ei wneud arno. Os gwnaiff Llywodraeth y DU gefnogi ei geiriau gwresog gyda rhywfaint o weithredu pendant a rhywfaint o arian caled, bydd Llywodraeth Cymru yno hefyd.

Ein prif ased o ran ynni adnewyddadwy yw'r symudiad llanw yn aber afon Hafren. Mae'n cyfateb i ynni dŵr a phŵer geothermol yng Ngwlad yr Iâ, a phŵer dŵr yn Tsieina a Brasil. Ni fu amheuaeth erioed ynghylch cefnogaeth Llywodraeth Cymru. A wnaiff y Prif Weinidog barhau i bwyso ar Lywodraeth San Steffan o ran cynhyrchu trydan drwy forlyn llanw, gan ddechrau gydag Abertawe yn amlwg?

Wel, Llywydd, rwy'n credu bod Mike Hedges newydd nodi pam mae methiant Llywodraeth y DU i weithredu ar hyn mor rhwystredig, ac mor rhwystredig i Gymru. Mae gennym ni gyfleoedd unigryw yng Nghymru ym maes ynni morol, boed hynny yn y Fenai, boed hynny o gwmpas sir Benfro, neu gyda thechnoleg morlynnoedd llanw, i fanteisio ar y gwaith arloesol sydd eisoes wedi ei wneud i baratoi ar gyfer prosiect arddangos yn Abertawe. Ac wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i esbonio i Lywodraeth y DU y cyfleoedd unigryw y mae cyrhaeddiad llanw aber afon Hafren yn eu cynnig. Mae angen i Gymru a'r Deyrnas Unedig fod ar flaen y gad yn y chwyldro ynni byd-eang y bydd ei angen yn y blynyddoedd i ddod. Mae gennym ni'r holl asedau naturiol i ganiatáu i ni fod yn y sefyllfa honno, ac rwy'n sicr yn rhannu rhwystredigaeth Mike Hedges am fethiant Llywodraeth y DU i gydnabod y potensial hwnnw ac i weithredu arno.

Llywydd, mae'r berthynas yn parhau, yn rhy aml, i fod yn anrhagweladwy, yn ad hoc, wedi ei tharfu gan weithredoedd unochrog ymosodol gan Lywodraeth y DU, a heb y sylfaen angenrheidiol o weithdrefnau ar gyfer cydweithredu rhynglywodraethol sydd ei hangen i gynnal y DU a chaniatáu iddi ffynnu fel cymdeithas wirfoddol o bedair gwlad.

Prif Weinidog, rydych chi'n hoffi rhoi'r bai ar Lywodraeth y DU am broblemau neu ymddygiad ymosodol yn y berthynas, ond oni ddylech chi gymryd rhywfaint o gyfrifoldeb? Fe wnaethoch chi ddewis cael eich hun wedi eich ffilmio yn dweud bod Prif Weinidog y DU yn wirioneddol ofnadwy. Sut mae hynny yn helpu i ddod â Llywodraeth y DU at y bwrdd? Rydych chi wedi dod i'r casgliad bod y DU ar ben; rydych chi'n defnyddio ymgeiswyr sy'n cefnogi annibyniaeth yn yr etholiad sydd i ddod. Y bore yma, cefnogodd un o'ch Gweinidogion benodiad BBC Cymru o gyn-brif weithredwr Plaid Cymru fel ei gyfarwyddwr cynnwys. Onid oedd yr Ysgrifennydd Gwladol yn iawn i ddweud wrthyf i yr wythnos diwethaf bod hyn i gyd yn ymwneud â chi'n ymgyfeillio a Phlaid Cymru gyda golwg ar glymblaid ar ôl yr etholiad, a, chyhyd ag y bydd gennym ni ddatganoli, y byddwn ni ar lethr llithrig i annibyniaeth?

Wel, Llywydd, mae Llywodraeth Cymru, dro ar ôl tro, ers degawd, o dan yr arweiniad a roddodd fy rhagflaenydd, Carwyn Jones, i'r holl agenda hon, wedi dadlau dros gonfensiwn cyfansoddiadol i roi'r Deyrnas Unedig ar sail a fyddai'n caniatáu iddi ffynnu yn y dyfodol, a dyna fy safbwynt i a safbwynt fy mhlaid. Rydym ni'n credu bod y Deyrnas Unedig yn well ei byd o fod â Chymru ynddi a bod Cymru yn well ei byd o fod yn y Deyrnas Unedig. Nid oes unrhyw amwysedd o gwbl yn ein safbwynt ni. Yr hyn nad oes gennym ni yw Llywodraeth y DU sy'n barod i weithredu mewn ffordd sy'n cydnabod, 20 mlynedd ers datganoli, na fydd ceisio gwneud i Lywodraethau datganoledig ufuddhau yn hytrach na dod â ni yn nes at ein gilydd, byth yn rysáit ar gyfer sicrhau parhad Teyrnas Unedig lwyddiannus.

Dro ar ôl tro, mae Carwyn Jones a minnau wedi annog Gweinidogion y DU i gynnal y sgyrsiau difrifol sydd eu hangen i sefydlu gweithdrefn rynglywodraethol, i ddod o hyd i ffyrdd annibynnol o ddatrys ac osgoi anghydfod rhwng y cenhedloedd, i wneud hynny ar sail cydraddoldeb cyfranogiad a pharch. Yn hytrach, rydym ni'n wynebu Llywodraeth y DU sy'n cymryd cyllid yn unochrog ac yn ymosodol, yn cymryd pwerau oddi wrth Lywodraethau datganoledig ar draws y Deyrnas Unedig ac, yn ei gweithredoedd bob dydd, yn bwydo'r grymoedd a fydd yn arwain at chwalu'r Deyrnas Unedig, oni bai bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn barod i gydnabod ffolineb ei dull gweithredu ac yn dilyn, yn hytrach, y mathau o ddadleuon a chynigion adeiladol y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cyfrannu yn gyson at y ddadl hon.

Prif Weinidog, a gaf i eich holi am gamau cadarnhaol y gallwch chi eu cymryd gan weithio gyda Llywodraeth y DU i wneud Cymru yn lle mwy diogel i bawb? Goleuais i, ynghyd â llawer o Aelodau a phobl eraill ledled Cymru, fy stepen drws nos Sadwrn i gefnogi ymgyrch Reclaim the Streets, nid yn unig i dalu teyrnged i Wenjing Lin a Sarah Everard, ond hefyd i ddangos ymrwymiad i wneud ein cymunedau ledled Cymru yn lleoedd mwy diogel. Rydych chi newydd sôn am gymunedau. Mae angen llawer mwy o weithredu nawr i helpu menywod a phobl i deimlo yn fwy diogel yn ein cymunedau. A allwch chi gadarnhau y bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud yr hyn a all i gydweithio yn gadarnhaol gyda Llywodraeth y DU ar y mater penodol hwn? Ac a allech chi ddweud ychydig mwy wrthym ni hefyd am y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i rymuso menywod ac i dawelu meddyliau pobl eu bod nhw'n ddiogel mewn cymunedau ledled Cymru?

Wel, Llywydd, diolchaf i Nick Ramsay am y cwestiwn difrifol a pherthnasol iawn yna, ac wrth gwrs bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu yn gadarnhaol ac yn adeiladol gyda Llywodraethau eraill yn y Deyrnas Unedig. Mae'n rhaid i fenywod yng Nghymru ac mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig fod yn ddiogel a theimlo yn ddiogel. Ac os yw hynny yn mynd i ddigwydd yng Nghymru, yna dim ond gyda chyfuniad o wasanaethau sydd wedi eu datganoli ac nad ydyn nhw wedi eu datganoli y gall hynny fod. Os yw Llywodraeth y DU eisiau cael sgwrs ac ymgysylltiad adeiladol ar y mater hwnnw, yna, wrth gwrs, byddan nhw'n canfod partner parod ar gyfer hynny yn y fan yma.

O ran y camau y gallwn ni eu cymryd, nodwyd y rhain yn y datganiad a gyhoeddwyd yn gynharach heddiw gan fy nghyd-Weinidog Jane Hutt, y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, sydd wedi neilltuo ei gyrfa wleidyddol gyfan i hyrwyddo achosion menywod a merched yma yng Nghymru. Cymeradwyaf y datganiad i Aelodau'r Senedd. Mae'n nodi'r camau y byddwn ni, fel Llywodraeth Cymru, yn ymgymryd â nhw ac, fel y dywedais, wrth ateb Nick Ramsay, pan fo eraill yn barod i weithredu gyda ni mewn modd gwirioneddol gydweithredol, byddwn ni bob amser—byddwn ni bob amser—yn barod i wneud hynny yn y ffordd fwyaf adeiladol.

Prif Weinidog, ni allaf orbwysleisio pa mor ddwfn yr wyf i'n anghytuno â phopeth y mae Mark Reckless yn sefyll drosto erbyn hyn. Mae'n ymddangos i mi mai un o'r prif rwystrau i gysylltiadau rhynglywodraethol da rhwng Cymru a Lloegr yw swyddogaeth ddi-rym, i raddau helaeth, Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Mae'r deiliad, Simon Hart, wedi dweud yn ddiweddar y dylai Llywodraeth Cymru

roi'r gorau i ofidio am eu statws bach eu hunain yng Nghaerdydd ac...edrych ar y darlun ehangach.

A fyddech chi'n cytuno â mi mai'r darlun ehangach y mae angen i ni edrych tuag ato, cyn i ni sicrhau'r annibyniaeth a fydd yn ein grymuso, yw diddymu swyddogaeth Ysgrifennydd Cymru, o ystyried bod ei Lywodraeth ac yntau mor benderfynol o danseilio'r datganoli y mae pobl Cymru wedi pleidleisio drosto ar ddim llai na 14 achlysur, trwy ddau refferendwm a darparu mwyafrifoedd o blaid datganoli ym mhob etholiad ers 1997?

Wel, Llywydd, rwy'n sicr yn cytuno â Delyth Jewell nad oes gen i unrhyw gydymdeimlad o gwbl â'r hyn y mae Mr Reckless yn sefyll drosto nac yn ei gynnig. Rwy'n teimlo'n aml, pan fydd yr Aelod hwnnw yn gofyn cwestiynau i mi, mai'r hyn y mae'n ei wneud mewn gwirionedd yw fy nghyhuddo i o fod yn Gymro. Ac mae'n gyhuddiad, Llywydd, yr wyf i'n pledio yn euog iddo, wrth gwrs—y tu chwith allan, y tu ôl ymlaen, wyneb i waered; dywedwch chi ef, dyna'r hyn yr wyf. Ni fydd yr Aelod, mae arnaf i ofn—Mr Reckless—byth yn deall hynny, ac mae'n arwain at y gyfres gamsyniol o syniadau y mae'n eu rhoi ger ein bron.

O ran swyddfa'r Ysgrifennydd Gwladol, rwyf i wedi credu ers tro—rwyf i wedi credu ers dros ddegawd, tra'r oedd Llywodraethau Llafur yn ogystal â Llywodraethau Ceidwadol—bod y ddadl barhaus dros Ysgrifenyddion Gwladol tiriogaethol, fel y'u gelwir, wedi lleihau flwyddyn ar ôl blwyddyn. Rwy'n credu bod dadl dros weinyddiaeth yn Whitehall sy'n cymryd cyfrifoldeb adeiladol am y berthynas rhwng cenhedloedd y Deyrnas Unedig. Rwy'n credu bod hwnnw yn uchelgais priodol. Ond mae Ysgrifenyddion Gwladol tiriogaethol yn oroesiad o'r dyddiau cyn datganoli ac, fel y dywedais, rwy'n cytuno â Delyth Jewell bod y ddadl o'u plaid yn gwanhau drwy'r amser, ac yn sicr yn cael ei gwanhau pan fydd unrhyw un o ddeiliaid y swydd honno yn defnyddio'r math o iaith fychanol a diraddiol yr ydym ni wedi ei gweld gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru.

Questions now from the party leaders. Plaid Cymru leader, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, heddiw rydym ni'n nodi pen-blwydd prudd iawn y farwolaeth gyntaf a gofnodwyd o ganlyniad i COVID-19 yng Nghymru. Rydych chi wedi sôn am yr angen am ymchwiliad cyhoeddus yn y dyfodol a fydd yn ceisio nodi gwersi o'r 12 mis diwethaf. A ydych chi'n rhannu'r farn, fel yr wyf i, a fynegwyd yn ddiweddar gan Syr Mansel Aylward, mai un o'r gwersi eglur yw y bu methiant i gynllunio a pharatoi yn iawn ar gyfer y pandemig? Yn benodol, a ydych chi'n credu bod y pwyslais ar y ffliw gan eithrio coronafeirysau fel syndrom anadlol acíwt difrifol neu syndrom anadlol y dwyrain canol yn y cynllun pandemig wedi arwain at rai o'r camgymeriadau cynnar yn yr ymateb? Awgrymodd yr wyddoniaeth o amgylch pandemig ffliw ei bod hi'n anodd dros ben, neu hyd yn oed yn ofer, ceisio atal trosglwyddiad cymunedol ar ôl iddo ddod yn endemig, nad yw'n wir, fel y gwyddom erbyn hyn, gyda COVID. A yw hynny'n esbonio'r ddau brif gamgymeriad yn gynnar—y methiant i fabwysiadu cyfyngiadau symud yn ddigon cynnar a chefnu ar brofi ac olrhain cymunedol, a ail-fabwysiadwyd yn ddiweddarach, wrth gwrs?

Wel, Llywydd, gadewch i mi ddiolch i Adam Price am dynnu sylw at y diwrnod difrifol a phrudd iawn yr ydyw pan fyddwn ni'n nodi pen-blwydd y farwolaeth gyntaf o coronafeirws yma yng Nghymru, profiad sydd wedi cael ei ailadrodd i lawer iawn gormod o deuluoedd. Roeddwn i'n falch iawn heddiw o allu gwneud y cyhoeddiad am goetir coffa, yn y gogledd ac yn y de, lle bydd teuluoedd sydd wedi dioddef y golled honno yn gallu cael cofeb barhaol i'r profiad ofnadwy hwnnw. Mae Mr Price yn iawn hefyd, Llywydd, i dynnu sylw at y ffaith bod cynllunio ar gyfer pandemig ar draws y Deyrnas Unedig wedi canolbwyntio i raddau helaeth ar y ffliw, a'r gwersi a ddysgwyd o brofiadau cynharach o hynny.

Rwy'n credu ei bod hi'n rhy gynnar i sôn am gamgymeriadau ac i briodoli achosion i bethau y gellid bod wedi eu gwneud yn wahanol. Rwy'n eithaf sicr y byddai pethau wedi cael eu gwneud yn wahanol pe byddem ni'n gwybod bryd hynny yr hyn yr ydym ni'n ei wybod nawr. Felly, nid yw hynny yn gwadu mewn unrhyw ffordd y gellid bod wedi gwneud pethau yn wahanol. Mae gallu dweud, 'Roedd oherwydd hyn, neu oherwydd hynna, a, phe byddem ni wedi gwybod, byddem ni wedi gwneud rhywbeth yn wahanol'—rwy'n credu bod hynny'n llawer anoddach i fod yn bendant. Mae angen cynnal ymchwiliad. Mae angen i'r ymchwiliad hwnnw fod ar sail y DU, neu ni fydd byth yn gwneud synnwyr o'r profiad yma yng Nghymru mewn ffordd lawn, ac mae angen ei wneud ar adeg pan fo gan y system—sy'n dal i ganolbwyntio, bob dydd, ar ymdrin ag effeithiau gwirioneddol argyfwng iechyd y cyhoedd—y lle sydd ei angen arni i allu meddwl amdano a chyfrannu at y cwestiynau y bydd ymchwiliad o'r fath yn eu codi yn briodol.

Mae llawer o bobl, Prif Weinidog, yn tynnu sylw at y ffordd y mae COVID-19 wedi amlygu a gwaethygu ymhellach yr anghydraddoldebau iechyd presennol y mae fforwm polisi iechyd a gofal cymdeithasol Cymru, sy'n dod â'r sefydliadau blaenllaw yn y sector yng Nghymru ynghyd, wedi ysgrifennu atoch yn eu cylch, yn gofyn i chi ymrwymo i strategaeth draws-Lywodraethol i leihau'r anghydraddoldebau hyn, gan fynd i'r afael â phenderfynyddion cymdeithasol dyfnach afiechyd, tai gwael, bylchau mewn cyfleoedd addysgol a'r pandemig blaenorol o dlodi sydd wedi creithio gormod o bobl yng Nghymru am amser rhy hir o lawer.

Mae'r cyhoeddiad yr ydych chi newydd gyfeirio ato—creu cofeb fyw i'r rhai sydd wedi colli eu bywydau—yr wyf i'n credu sy'n feddylgar iawn ac i'w groesawu yn fawr, ond oni fyddai'n gofeb fwy fyth i ni benderfynu gyda'n gilydd i roi terfyn ar newyn a thlodi plant, i roi terfyn ar ddigartrefedd a thai gwael, a rhoi terfyn ar dâl tlodi, gan ddechrau gyda gweithwyr allweddol, fel arwydd o'n penderfyniad ar y cyd i beidio â dychwelyd i sut yr oedd pethau o'r blaen?

Wel, Llywydd, mae'r rheina yn bwyntiau pwysig hefyd. Rwy'n falch iawn bod y fforwm gofal cymdeithasol wedi bod yn gweithio'n galed ar yr agenda hon. Rwy'n credu y bydd gwaith cyngor y bartneriaeth gymdeithasol, Llywydd, pan fyddwn ni'n dod i fyfyrio ar y 12 mis eithriadol hwn, yn sefyll allan fel ffordd o weithio yma yng Nghymru sydd wir yn dod â phob parti â buddiant o amgylch y bwrdd at ei gilydd. Mae wedi cyfarfod bob pythefnos, mae wedi sefydlu'r fforwm gofal cymdeithasol yn rhan o'r trefniadau hynny, ac rwy'n credu y dangosir eu bod nhw wedi ein rhoi ni mewn sefyllfa dda iawn.

Fy uchelgais pendant y tu hwnt i coronafeirws yw adeiladu yn ôl yn decach, oherwydd os na wnawn ni adeiladu yn ôl yn decach, yn sicr ni fyddwn ni'n adeiladu yn ôl yn well. Ac mae coronafeirws wedi amlygu—yn gwbl eglur—yr annhegwch a'r anghydraddoldebau dwfn, sylfaenol hynny sydd yno yng nghymdeithas Cymru ac sydd wedi eu gwaethygu yn ystod degawd o gyni cyllidol bwriadol. Yr hyn y mae angen i ni ei weld nawr yw Llywodraeth yn San Steffan sy'n barod, wrth i ni ddod allan o hyn i gyd, i beidio â llwytho'r cyfrifoldeb amdano ar ysgwyddau y rhai yr ydym ni wedi dibynnu fwyaf arnyn nhw yn ystod y 12 mis diwethaf, ac eto rwy'n ofni'n fawr mai dyna fyddwn ni'n ei weld. Ac yn hytrach nag erydu anghydraddoldebau, bydd Llywodraeth Cymru unwaith eto yn wynebu ceisio gwneud popeth y gallwn ni ei wneud i liniaru effeithiau Llywodraeth y DU y mae ei gweithredoedd yn ychwanegu at yr effeithiau strwythurol yr ydym ni wedi eu gweld yn cael eu tynnu i'r wyneb yn ystod y pandemig yn hytrach na mynd i'r afael â nhw.

Prif Weinidog, dywedasoch yn y gorffennol eich bod chi'n rhannu uchelgais fy mhlaid i o dalu gweithwyr gofal yn deg, gydag isafswm cyflog gwarantedig o £10 yr awr, ond dywedasoch mai dim ond os bydd eich plaid yn San Steffan yn llwyddo i berswadio Llywodraeth y DU i fabwysiadu polisi o'r fath y gall hynny ddigwydd. Siawns na allwn ni fforddio i roi penderfyniad mor sylfaenol ar gontract allanol i Lywodraeth Dorïaidd y DU—nid ydyn nhw byth yn mynd i adeiladu yn ôl yn decach, ydyn nhw? Bum mlynedd ar hugain yn ôl, roeddem ni'n arfer sôn am y difidend datganoli fel un o'r dadleuon craidd dros greu'r sefydliad hwn, y Senedd. Onid yw hi'n bryd i'r difidend hwnnw gael ei dalu i'r grŵp hwn o weithwyr? Felly, a wnewch chi ymrwymo i ariannu gofal cymdeithasol, Prif Weinidog, yn ddigonol, fel y gall pob gweithiwr gofal gael y cyflog byw gwirioneddol o leiaf, fel ymgorfforiad o'r Gymru newydd y dylem ni ymdrechu i'w chreu fel etifeddiaeth gadarnhaol o'r pandemig ofnadwy hwn?

Wel, yn gyntaf oll, Llywydd, gadewch i mi ddweud bod y difidend datganoli yno bob dydd ym mhrofiad dinasyddion Cymru, ac yno mewn ffordd sy'n mynd i'r afael yn uniongyrchol ag anghydraddoldebau hefyd. Nid yw pobl yma yng Nghymru sy'n cael cyflog isel yn talu am eu presgripsiynau, ond, dros y ffin, maen nhw'n talu bron i £9 am bob eitem. Nid oes treth ar salwch yma yng Nghymru, ac mae hwnnw yn ddifidend datganoli. Yn nhymor y Senedd hon, rydym ni wedi creu'r cynnig gofal plant mwyaf hael yn unman yn y Deyrnas Unedig, unwaith eto fel bod teuluoedd sy'n gweithio yn gwybod y gallan nhw fynd i'r gwaith ac ymdrin â gofal plant o safon a'i fod ar gael iddyn nhw, ar gyfer pobl ifanc tra eu bod nhw yn y blynyddoedd ffurfiannol hynny. Mae gennym ni frecwastau am ddim yn ein hysgolion cynradd o hyd—unwaith eto, gyda'r nod pendant o wneud yn siŵr bod gan y plant hynny a oedd yn dod i'r ysgol yn rhy llwglyd i ddysgu, rywbeth yng Nghymru y gwyddom y bydd yn atal hynny rhag digwydd. Mae'r difidend datganoli yno bob un dydd ym mywydau teuluoedd Cymru. Ac o ran gweithwyr gofal cymdeithasol, wrth gwrs mai uchelgais y Llywodraeth hon yw y dylai ein gweithwyr gofal cymdeithasol gael eu cydnabod yn briodol a'u talu yn briodol am y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Ni oedd y Llywodraeth gyntaf yn y Deyrnas Unedig i dalu £500 i weithwyr gofal cymdeithasol i gydnabod y gwaith eithriadol y maen nhw wedi ei wneud yn ystod y pandemig. Nawr bod cyllideb y Canghellor allan o'r ffordd, yna mae fy nghyd-Weinidog Rebecca Evans, gyda Julie Morgan a Vaughan Gething, yn edrych i weld sut y gallwn ni ddefnyddio ein cyllideb i barhau i ddatblygu ein hagenda o gydnabod a gwobrwyo gweithwyr gofal cymdeithasol am y gwaith hanfodol y maen nhw'n ei wneud yma yng Nghymru.

Leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Llywydd, ac rwy'n cysylltu fy hun â sylwadau arweinyddion eraill yn y fan yma y prynhawn yma wrth fyfyrio ar ben-blwydd y farwolaeth COVID gyntaf yng Nghymru. Pwy fyddai wedi meddwl, 12 mis yn ddiweddarach, y byddem ni'n dal i fod yn gweld mwy o farwolaethau trasig yn cael eu hadrodd o COVID, ac yn parhau i fynd drwy'r cyfyngiadau sy'n cael eu gosod ar ein bywydau bob dydd? Hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog hefyd—. Oherwydd, wrth i ni ddod allan o argyfwng COVID, gyda'r rhaglen frechu yn ei hanterth ar draws y Deyrnas Unedig gyfan, ar gyfandir Ewrop, mae llawer o arweinyddion yn troi eu cefnau ar frechlyn AstraZeneca bellach ac yn rhoi sylwadau yn y wasg sy'n arbennig o annefnyddiol i gyflwyniad y brechlyn—. Rydych chi wedi defnyddio'r llwyfan yn y fan yma, neu'r darllenfwrdd, ddylwn i ddweud, i gyfleu neges i'r arweinyddion ar gyfandir Ewrop pan oedd trafodaethau Brexit yn eu hanterth. Prif Weinidog, beth yw eich neges i'r Arlywydd Macron a'r Canghellor Merkel pan fyddan nhw'n siarad yn negyddol am frechlyn AstraZeneca? Oherwydd, tan y byddwn ni wedi brechu cymdeithas ledled y byd, mae'n mynd i fod yn fwyfwy anodd i ni ddychwelyd i'n bywydau arferol. A pha effaith ydych chi wedi ei chael—? Pa effaith ac asesiad ydych chi wedi eu gwneud o'r sylwadau ar gyflwyniad y brechlyn yma yng Nghymru—o'r sylwadau a wnaed yn Ewrop?

Wel, Llywydd, mae fy neges i i bobl yma yng Nghymru ar y mater pwysig hwn, ac mae fy neges i bobl yng Nghymru yn syml iawn: mae brechlyn Rhydychen yn ddiogel. Nid yw'r pryderon a fynegwyd amdano mewn mannau eraill yn cael eu rhannu gan y rheoleiddiwr meddyginiaethau yma yng Nghymru, nid ydyn nhw'n cael eu rhannu gan Sefydliad Iechyd y Byd, nid ydyn nhw'n cael eu rhannu gan yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd, ac yn sicr nid ydyn nhw'n cael eu rhannu gan ein prif swyddog meddygol a'n cynghorwyr gwyddonol. Cafodd y Gweinidog iechyd a minnau gyfle ddoe i brofi'r holl dystiolaeth hon yn uniongyrchol gyda'n prif swyddog meddygol, a daethom i ffwrdd o hynny yn gwbl gryfach yn ein dealltwriaeth bod y clotiau gwaed y sonnir amdanyn nhw mewn papurau newydd—nid oes dim mwy o berygl o glot gwaed o gael brechlyn AstraZeneca-Rhydychen nag a fyddai yn y boblogaeth yn gyffredinol ar unrhyw adeg. Mae clotiau gwaed yn digwydd drwy'r amser yn y boblogaeth, ac nid yw'r brechlyn—nid yw—yn mynd i gynyddu eich risg o hynny. Felly, o ran y pwynt pwysig a wnaeth Andrew R.T. Davies, nid wyf i eisiau i neb yng Nghymru a allai fod yn betrusgar am y brechlyn betruso mwy oherwydd y straeon y byddan nhw wedi eu gweld neu eu clywed.

Mae'r rhaglen frechu yng Nghymru yn mynd o nerth i nerth. Adroddwyd y niferoedd uchaf erioed ddwywaith yn ystod yr wythnos diwethaf, ddydd Gwener a dydd Sadwrn, o ran nifer y bobl a gafodd frechiad mewn un diwrnod. Adroddwyd dros 40,000 o bobl mewn un diwrnod ddydd Sadwrn—ffigur eithriadol; dros 1 y cant o boblogaeth gyfan Cymru yn dod ymlaen i gael eu brechu. Dyna'r hyn y mae angen i ni ei weld yn y dyddiau a'r wythnosau i ddod, a gwn y bydd hynny yn cael ei gefnogi yn gryf gan bleidiau ar draws y Siambr hon, ac rwy'n ddiolchgar am y cyfle i atgyfnerthu'r negeseuon hynny unwaith eto y prynhawn yma.

Diolch, Prif Weinidog. Ac rwy'n croesawu'r sylwadau cadarnhaol hynny, er gwaethaf y negyddoldeb sy'n dod o wledydd eraill, a gobeithio y gallwn ni ddychwelyd, yn y gwledydd hynny, at broses frechu arferol, oherwydd, fel y dywedais, oni bai ein bod ni i gyd yn glynu wrth y rhaglen frechu, byddwn ni i gyd yn dioddef cyfyngiadau symud yn y dyfodol, fel yr ydym ni'n eu gweld mewn gwledydd ledled Ewrop ar hyn o bryd.

Ond fe hoffwn i ddod â chi yn ôl at eich cynllun rheoli eich hun, y cynllun rheoli coronafeirws, a gyhoeddwyd gennych chi ym mis Rhagfyr, ac yn arbennig, roedd y cynllun hwnnw wedi'i seilio ar amrywiolyn Caint fel y feirws amlycaf, a nodwyd gennych chi ar 21 Rhagfyr. Ailadroddodd y Gweinidog iechyd hyn wrthyf i ym mis Ionawr, pan oeddwn i'n gofyn am fap ffordd allan o'r cyfyngiadau symud ac, yn benodol, pyrth o gyfle i agor yr economi ac agor cymdeithas. Fe wnaethoch chi ailadrodd hefyd pwysigrwydd y cynllun rheoli coronafeirws i'm cyd-Aelod Laura Anne Jones ym mis Chwefror, ac eto fy nealltwriaeth i yw bod y cynllun rheoli coronafeirws wedi ei roi o'r neilltu erbyn hyn a'i fod yn aros am ddiweddariad. Pam mae'n cymryd cyhyd i ddiweddaru'r cynllun rheoli coronafeirws, gan ei fod wedi bod yn ganolog i'ch syniadau hyd at ychydig wythnosau yn ôl? Ac a allwch chi, i sicrhau tryloywder, gyhoeddi'r holl ganllawiau wedi'u diweddaru yr ydych chi'n eu defnyddio pan eich bod chi'n ystyried mesurau i ddatgloi cymdeithas wrth i ni fynd ymhellach i'r gwanwyn a dechrau'r haf?

Wel, Llywydd, roedd y cynllun rheoli, y lefelau rhybudd, yn gwbl allweddol i'r cyhoeddiad yr oeddwn i'n gallu ei wneud ddydd Gwener yr wythnos diwethaf: cyfres eglur iawn o gerrig milltir i'n system addysg, i'n bywydau personol ac yn y gymuned fusnes, yn esbonio sut yr ydym ni'n gobeithio manteisio ar y gwaith yr ydym ni wedi ei wneud gyda'n gilydd i atal y feirws yma yng Nghymru, i gael mwy o blant yn ôl yn yr ysgol, mwy o gyfleoedd i bobl gyfarfod, mwy o fusnesau yn gallu ailagor unwaith eto. Nodais gyfres o ddyddiadau, hyd at 12 Ebrill, a nodais y materion a fydd yn cael eu hystyried yn ystod cyfnod yr adolygiad y tu hwnt i hynny, cyn belled ag y bo'r amodau yn caniatáu hynny. Roedd hynny i gyd yn manteisio yn drwm iawn ar y cynllun rheoli.

Rydym wrthi'n diweddaru rhai o'r metrigau sydd ynddo i roi ystyriaeth lawn i amrywiolion newydd a risgiau sy'n dal i fodoli, oherwydd er bod niferoedd yng Nghymru yn gostwng ar hyn o bryd, a bod nifer y bobl yn yr ysbyty yn gostwng hefyd, ni ddylai yr un ohonom ni droi ein golwg oddi wrth y risgiau sy'n parhau i fod yno. Adroddodd tri chwarter gwledydd Ewrop gyfraddau coronafeirws sy'n cynyddu dim ond yr wythnos diwethaf, ac yma yng Nghymru, mae gennym ni rai ardaloedd lle nad yw'r niferoedd yn gostwng. Felly, er bod y sefyllfa, am y tro, a gobeithio yn barhaus, yn mynd i'r cyfeiriad iawn, ni fydd yn parhau i wneud hynny os na fyddwn ni'n rhoi sylw i'r holl risgiau sy'n parhau i fod yno. Bydd y cynllun coronafeirws wedi'i ddiweddaru yn gwneud yn siŵr bod gennym ni asesiad cytbwys iawn, o bopeth sydd wedi ei gyflawni, o'r effaith gadarnhaol y bydd brechu yn parhau i'w darparu, ond hefyd nad ydym ni'n peryglu popeth sydd wedi ei gyflawni, drwy beidio â bod yn wyliadwrus yn barhaus ynghylch y risgiau y gall y feirws hwn ddal i'w hachosi i bob un ohonom ni ac i fywydau pobl yma yng Nghymru.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Rwy'n synnu braidd at y pwysigrwydd y gwnaethoch chi ei neilltuo i'r cynllun rheoli coronafeirws yn y cyhoeddiad yr wythnos diwethaf, oherwydd cadarnhaodd y Gweinidog iechyd nad oedd cydymffurfiad â'r cynllun, fel y'i lluniwyd, wrth ystyried y cynlluniau a gyhoeddwyd gennych chi ddydd Gwener, a chyfeiriodd y Dirprwy Weinidog at y diweddariad hwnnw, yr ydym ni'n dal i aros amdano, yn ei gyfweliad ar raglen Politics Wales ddydd Sul. A allwch chi gadarnhau pryd y bydd y cynllun newydd hwnnw ar gael i ni i gyd ystyried pa fatrics y mae'r Llywodraeth yn gweithio yn unol ag ef?

Yn bwysig, pan ddaw'n fater o ymchwiliad cyhoeddus, rydych chi wedi gwneud sylwadau yn ddiweddar nad ydych chi'n credu y byddai'n briodol cychwyn ymchwiliad cyhoeddus cyn i'r pandemig ddod i'w derfyn naturiol, os gwnaiff ddod i'w derfyn fyth, yn wir. Rydym ni hefyd wedi darganfod gan gyngor sir Gaerfyrddin, er enghraifft, bod dwywaith cymaint o bobl wedi marw mewn cartrefi gofal yn ail don yr achosion o goronafeirws. Felly, mae'n bwysig iawn bod gennym ni ein bod ni'n cael ymchwiliad annibynnol a thrylwyr i edrych ar yr holl agweddau hyn, fel y gallwn ni gynllunio ar gyfer y dyfodol, dysgu'r mesurau diogelwch y mae angen i ni eu rhoi ar waith i achub bywydau yn y dyfodol. Gwn fod gennym ni etholiad ar 6 Mai, a byddwn ni i gyd yn brwydro i gymryd y swydd sydd gennych chi, a byddwch chithau'n brwydro i gadw'r swydd honno, ond mae'n bwysig bod aelodau'r cyhoedd yn deall yn union pwy sydd yn y gadair yna, yr hyn y bydd yn ei wneud wrth gomisiynu ymchwiliad cyhoeddus o'r fath. O'm safbwynt i, rwyf i eisiau gweld ymchwiliad cyhoeddus cyn gynted â phosibl yn gwneud cynnydd, ac, yn hytrach na'i golli mewn ymchwiliad cyhoeddus ehangach yn y DU, cael ymchwiliad cyhoeddus sy'n benodol i Gymru. A allech chi egluro eich sylwadau fel y gallwn ni ddeall yn union pryd yr ydych chi'n credu y dylai ymchwiliad cyhoeddus ddechrau, a'ch bod chi'n cytuno y dylai fod yn ymchwiliad cyhoeddus annibynnol i Gymru yn unig, yn edrych ar y mesurau y mae gan Lywodraeth Cymru reolaeth drostyn nhw, yn hytrach na chael ei foddi mewn ymchwiliad ehangach yn y DU?

Wel, Llywydd, rwy'n credu y bydd ymchwiliad yn rhan angenrheidiol a phwysig o'r ffordd yr ydym ni'n dysgu gwersi y 12 mis eithriadol yr ydym ni wedi byw drwyddyn nhw. Ni ddywedais ddoe fy mod i'n meddwl y dylai aros tan fod y coronafeirws ar ben; dywedais fy mod i'n meddwl y dylai aros tan ein bod ni i gyd yn ffyddiog fod y coronafeirws y tu ôl i ni. Felly, byddwn ni'n dal i ymdrin â coronafeirws, ac yn gwneud hynny am gryn amser i ddod, ond pan fyddwn ni'n sicr ein bod ni'n symud allan ohono ac nad ydym ni mewn perygl y bydd yn ailymddangos unwaith eto, yna bydd capasiti yn y system i wneud y meddwl a'r gwaith o gyfrannu at ymchwiliad cyhoeddus.

Nid wyf i'n cytuno ag ef ynglŷn ag ymchwiliad Cymru yn unig. Rwyf i wedi colli cyfrif o'r nifer o weithiau y mae wedi annog i mi ddilyn dull pedair gwlad, ond ar y mater hwn mae'n ymddangos ei fod yn credu ei bod hi'n synhwyrol ei wneud ar ein pen ein hunain. Ni fyddai ymchwiliad Cymru yn unig yn gallu mynd i'r afael â rhestr faith o faterion a fydd yn hanfodol i allu dysgu'r gwersi o'r hyn sydd wedi digwydd. Ni fyddai'n gallu edrych ar faterion teithio tramor a mewnforio'r feirws i'r Deyrnas Unedig, ac eto roedd yr achosion cyntaf a welsom ni yma yng Nghymru yn feirysau a ddaeth o fannau eraill yn y byd. Ni fyddai'n gallu ymdrin â phenderfyniadau COBRA a'r ffordd y mae hynny wedi effeithio ar hynt y feirws yma yng Nghymru. Ni fyddai'n gallu ymdrin â'r rhaglen frechu, oherwydd mae'r rhaglen frechu yn dibynnu'n helaeth ar waith llwyddiannus Llywodraeth y DU o ran sicrhau cyflenwadau o'r brechlyn. Ni fyddai'n gallu ymdrin â'r rhaglen brofi, oherwydd unwaith eto, ar gyfer y rhaglen brofi, rydym ni'n dibynnu ar y labordai goleudy am ran sylweddol o'r rhaglen brofi yma yng Nghymru, ac mae'r labordai hynny a'r penderfyniadau amdanyn nhw yn cael eu gwneud gan Lywodraeth y DU. Llywydd, fe allwn i barhau. Ceir rhestr faith iawn o bethau sy'n gwbl ganolog i ddeall y ffordd y mae coronafeirws wedi cael effaith yma yng Nghymru.

Bydd hynny, yn gwbl briodol, yn edrych ar benderfyniadau Llywodraeth Cymru hefyd, ond ni fyddai ceisio gwneud hynny ar wahân i'r penderfyniadau a wnaed ledled y Deyrnas Unedig a chan Lywodraethau eraill yn ogystal â phenderfyniadau a wnaed ar y cyd, hyd yn oed yn dechrau cyfleu darlun o'r hyn sydd wedi digwydd yn ystod y 12 mis diwethaf, ni fyddai'n werth chweil fel ymdrech. Ar y mater hwn, rwy'n cytuno â'r cyngor y mae'n ei roi i mi fel rheol, mai ymchwiliad y DU gyfan, lle bydd penderfyniadau pob haen o Lywodraeth yn sylfaenol, dyna'r ffordd i ddysgu'r gwersi, mewn ffordd sy'n iawn, yn briodol ac yn effeithiol. Ac mae hynny yn rhywbeth yr wyf i'n ymrwymedig iawn i wneud yn siŵr ei fod yn digwydd. 

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn, Llywydd. Er nad yw dwyn cŵn yn fater sydd wedi ei ddatganoli, mae swyddogion ledled y DU yn cydweithio i ddatblygu cynigion i fynd i'r afael ag achosion o ddwyn anifeiliaid anwes. Bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu gydag eraill i sicrhau bod unrhyw gynigion o'r fath yn cael effaith effeithiol yma yng Nghymru.

Diolch, Prif Weinidog. I lawer o bobl, nid anifail anwes yn unig yw eu ci, maen nhw'n aelod o'r teulu, ac mae cael yr aelod hwnnw o'r teulu wedi ei rwygo yn ddisymwth oddi wrthych chi fel y gall rhywun wneud elw y tu hwnt i'm dychymyg i, ac rwy'n siŵr bod pob person sydd â gronyn o dosturi yn teimlo felly. Ni allaf ddychmygu y gofid calon y mae'r bobl hynny yn ei ddioddef. Felly, er fy mod i'n derbyn, Prif Weinidog, bod materion troseddu a dedfrydu wedi eu cadw yn ôl ar gyfer Llywodraeth y DU, gallwn ni gymryd camau i wneud y troseddau hyn yn fwy anodd eu cyflawni. Prif Weinidog, a wnewch chi ystyried gosod cyfyngiadau llymach ar werthiannau trydydd parti o anifeiliaid anwes i sicrhau nid yn unig bod safonau lles anifeiliaid llym yn cael eu bodloni ond i ddileu'r farchnad ddu mewn gwerthiannau anifeiliaid? Diolch.

Llywydd, a gaf i ddiolch i Caroline Jones? Rwy'n rhannu ei barn ar yr effaith y mae achosion o ddwyn cŵn yn ei chael ar deuluoedd pan fo gofalu am anifail yn rhan ganolog o'r hyn y mae'r teulu hwnnw yn ei wneud. Rwy'n cofio yn eglur, Llywydd, sgwrs gynnar gyda banc bwyd yr ymwelais ag ef am bwysigrwydd gallu darparu bwyd i anifeiliaid yn rhan o'r gwasanaeth yr oedden nhw'n ei ddarparu i'r teuluoedd hynny a oedd yn dibynnu ar gwmnïaeth y ci yr oedden nhw'n treulio llawer o'u hamser a llawer o'u bywydau gydag ef, felly bydd cael ci wedi ei ddwyn yn drychinebus i gynifer o deuluoedd. Ac rwy'n falch iawn o allu dweud o ran y cwestiwn atodol y bydd Llywodraeth Cymru, yr wythnos nesaf, yn cyflwyno dadl ar 23 Mawrth ar gynigion cyfraith Lucy—fel y'u gelwir weithiau—i wahardd gwerthiannau anifeiliaid anwes trydydd parti yma yng Nghymru. Edrychaf ymlaen at y ddadl honno ac, rwy'n siŵr, at gefnogaeth i'r camau hynny gan Aelodau mewn sawl rhan o'r Siambr.

Prif Weinidog, fel un sy'n hoff o gŵn, rwy'n gwybod mai eich ci yw eich ffrind gorau yn aml ac, fel y dywedwyd eisoes y prynhawn yma, mae'n sicr yn aelod o'r teulu. Nawr, mae'n peri pryder mawr i wybod bod troseddwyr yn targedu cŵn ac anifeiliaid anwes eraill i'w dwyn. Mae'r bobl hyn yn gwbl warthus, yn gwbl warthus. Prif Weinidog, pa sgyrsiau y mae Gweinidogion Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda'r heddlu a'r Swyddfa Gartref i sicrhau bod y troseddwyr hyn yn cael eu dwyn i gyfiawnder, a pha sgyrsiau ydych chi wedi eu cael am effaith toriadau heddlu Ceidwadwyr y DU a'u methiant i ddarparu'r 62 o heddweision ychwanegol a addawyd yng Nglannau Dyfrdwy?

Llywydd, diolchaf i Jack Sargeant am hynna. Rydym ni newydd fod yn trafod effaith y pandemig yma yng Nghymru, ac mae'r cwestiwn hwn yn gysylltiedig â hynny hefyd. Rydym ni'n gwybod bod llawer o deuluoedd, o dan amodau gorfod gweithio gartref ac aros gartref, wedi caffael anifeiliaid anwes, ac mae hynny'n golygu bod y cyfle ar gyfer ymddygiad troseddol wedi cynyddu gan fod prisiau cŵn wedi codi yn gyflym iawn dros y 12 mis diwethaf. Ac mae'n warthus, rwy'n cytuno yn llwyr â Jack Sargeant, y dylai pobl geisio manteisio ar agweddau agored i niwed pobl yn y ffordd honno.

Rydym ni'n cael sgyrsiau, wrth gwrs, gyda'n comisiynwyr heddlu a throseddu a'n heddluoedd. Mae'n dda iawn gweld bod Heddlu Dyfed-Powys wedi penodi prif arolygydd yn ddiweddar i arwain eu tasglu ar y mater hwn. Ond mae ein heddluoedd yn cael eu hymestyn i bob cyfeiriad, ac mae plismona'r pandemig ac ymdrin â niferoedd troseddu nad ydyn nhw wedi lleihau, mewn sawl ffordd, yn ystod y cyfnod hwnnw, yn creu pwysau enfawr iddyn nhw ac mae'r pwysau hynny yn cael eu gwaethygu gan ddegawd o doriadau, degawd o doriadau gan y Torïaid mewn heddluoedd, niferoedd yn gostwng flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn.

Camodd Llywodraeth Cymru i mewn—fel y bydd Jack Sargeant yn gwybod, ac roedd ei dad yn rhan fawr o hyn—camodd i mewn i ariannu 500 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu yma yng Nghymru, i ganiatáu i'n heddluoedd lleol gael mwy o bobl ar lawr gwlad mewn cymunedau sy'n gallu ymdrin â materion fel dwyn cŵn a'r effaith y mae hynny yn ei chael ar deuluoedd. Gwn fod y Blaid Geidwadol wedi ymrwymo i sicrhau, pe byddai ganddyn nhw unrhyw ran i'w chwarae yn Llywodraeth nesaf y Senedd, na fyddai unrhyw gyllid yn cael ei ddarparu ar gyfer materion nad ydyn nhw wedi eu datganoli. Wel, dyna ddiwedd ar 500 o swyddogion cymorth yr heddlu yng Nghymru, oherwydd rydym ni wedi cyfrannu ein harian i ddiogelu cymunedau lle mae'r Llywodraeth Geidwadol wedi methu, ac os cawn ni ein dychwelyd i'r Llywodraeth ar ôl 6 Mai, yna gall pobl yng Nghymru wybod bod y plismyn rhawd hynny—y bobl y maen nhw'n eu cyfarfod ddydd ar ôl dydd yn eu cymunedau—yn ddiogel gyda Llywodraeth Lafur, hyd yn oed tra bod y Torïaid yma yng Nghymru yn benderfynol o ddiddymu eu cyllid.

Dirprwy Lywydd, mae ein hasesiad yn eglur: mae cronfa ffyniant gyffredin y DU yn methu ag anrhydeddu ymrwymiadau cyhoeddus mynych a wnaed gan Lywodraeth y DU ac ymgyrchwyr 'gadael' yng Nghymru na fyddai gadael yr Undeb Ewropeaidd yn golygu ceiniog yn llai ac na fyddai unrhyw bwerau datganoledig yn cael eu colli i Gymru.

Diolch, Prif Weinidog. Rydym ni wedi clywed llawer ond wedi gweld ychydig iawn o naill ai'r gronfa ffyniant gyffredin na'r gronfa lefelu, y mae'r ddwy ohonyn nhw yn dod yn fwyfwy tebyg i gronfa etholiadol Geidwadol wedi'i hariannu gan y cyhoedd nag ymgais o ddifrif i rannu ffyniant y Deyrnas Unedig. Prif Weinidog, a ydych chi'n rhannu fy mhryder i y bydd Cymru ar ei cholled, y bydd cyllid buddsoddi yng Nghymru yn cael ei dorri, ac y bydd cymorth i gymunedau Cymru sy'n adfer yn sgil COVID yn cael ei dorri gan Lywodraeth Dorïaidd yn y DU sydd, dros y flwyddyn ddiwethaf, wedi darparu mwy o arian i'w ffrindiau a'i rhoddwyr nag y mae wedi ei fuddsoddi i gynnal economi Cymru? Felly, a ydych chi'n cytuno â mi mai dim ond Llywodraeth Cymru y gallwn ni ymddiried ynddi i gyflawni dros Gymru, ac nid Llywodraeth Dorïaidd y DU sy'n gwneud dim ond edrych arnom ni gyda dirmyg o bell?

Mae'r toriadau hynny eisoes yn digwydd. Mae'r toriadau hynny wedi eu sicrhau nawr gan y ffordd y mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi ei chynlluniau ar gyfer cronfa lefelu, fel y'i gelwir, ac ar gyfer y gronfa ffyniant gyffredin. Bydd Cymru yn colli miliynau ar filiynau ar filiynau o bunnoedd, a bydd cymunedau fel Blaenau Gwent yn dioddef fwyaf o hynny—cymunedau y mae'r Llywodraeth Geidwadol hon yn gwybod fawr ddim amdanyn nhw ac yn poeni llai. Yn y penderfyniadau ymarferol hynny yr ydym ni'n mynd i'w gweld, yn hytrach na'r cyllid saith mlynedd oedd gennym ni o dan gronfeydd strwythurol, yn hytrach na dull partneriaeth gyda buddiannau yma yng Nghymru ar y lefel leol honno, yn penderfynu sut y dylid gwario'r arian hwnnw—rydym ni'n mynd i weld cyfres ymrannol, biwrocrataidd, ar hap a gwastraffus o drefniadau yn cael eu gorfodi arnom ni.

Rwy'n rhannu'n fawr y pryder a fynegodd Alun Davies yn ei gwestiwn atodol agoriadol. Rydym ni'n mynd i fod yn nwylo'r Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol, y dywedodd Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus Tŷ'r Cyffredin amdano, ym mis Gorffennaf 2019, ar y cronfeydd menter lleol yn Lloegr, er gwaethaf gwario £12 biliwn, nad oedd gan y weinyddiaeth honno unrhyw ddealltwriaeth o ba effaith a gafodd y gwariant hwnnw ar dwf economaidd lleol. Dywedodd yr un pwyllgor, wrth sôn am y gronfa trefi a phenderfyniadau a wnaed gan yr Ysgrifennydd Gwladol Robert Jenrick, ei fod

wedi peryglu enw da y Gwasanaeth Sifil am onestrwydd a didueddrwydd

a'i fod wedi gweithredu mewn ffyrdd a oedd

yn cyfrannu at gyhuddiadau o duedd wleidyddol

pan ddewisodd gynllun a oedd yn rhif 536 ar y rhestr o 541 a luniwyd gan ei weision sifil a phenderfynu ei ariannu. Nid yw'n syndod y daethpwyd i'r casgliadau bod y penderfyniad hwnnw wedi'i ysgogi gan y ffyrdd cul, pleidiol a gwleidyddol hynny o gyflawni busnes. Nawr, bydd Cymru yn agored i'r un Llywodraeth y DU yn gwneud penderfyniadau yn Whitehall, gan ochrgamu pobl yma yng Nghymru. Byddwn yn edrych bob dydd ar y ffordd y mae'r penderfyniadau hynny yn cael eu gwneud i wneud yn siŵr bod gwleidyddiaeth pwrs y wlad o'r math a welwn gan y Llywodraeth Dorïaidd hon yn Whitehall—nad ydym ni'n cael ein llygru ganddi yma yng Nghymru.

Wrth siarad yn Nhŷ'r Cyffredin fis diwethaf, dywedodd Is-ysgrifennydd Gwladol Seneddol Cymru y bydd y swm o arian sy'n mynd i gael ei wario yng Nghymru pan gyflwynir y gronfa ffyniant gyffredin

yn union yr un faint neu'n fwy na'r swm o arian a wariwyd yng Nghymru a oedd yn dod oddi wrth yr Undeb Ewropeaidd,

ac y bydd y DU yn parhau i ymgysylltu â Llywodraeth Cymru wrth iddyn nhw ddatblygu fframwaith buddsoddi y gronfa i'w gyhoeddi. Wrth siarad mewn cyfarfod ar y cyd o bwyllgorau cyllid a materion allanol y Senedd yr wythnos diwethaf, dywedodd Ysgrifennydd Gwladol Cymru y bydd yr arian sy'n cael ei ddarparu i Gymru, wedi'i ategu gan y sicrwydd 'dim ceiniog yn llai', yn rhoi cyfleoedd i Gymru wneud hyd yn oed yn well nag y mae hi wedi ei wneud o'r blaen o ran ffrydiau ariannu, a'u bod yn gofyn i awdurdodau lleol ymuno â rhanddeiliaid, eu Haelodau o'r Senedd, swyddogion Llywodraeth Cymru a chydag Aelodau Seneddol i feddwl am syniadau gwirioneddol arloesol naill ai fel awdurdodau unigol neu ar y cyd ag awdurdodau eraill, a gwneud cais am yr arian sydd ar gael, lle bydd y gwersi a ddysgwyd eleni yn ffurfio sail i'r gronfa ffyniant gyffredin wirioneddol, sy'n becyn llawer mwy o arian o ddiwedd 2021 ymlaen. Sut gwnewch chi ymgysylltu â hynny ac yn sgil hynny osgoi, fel y dywedwch y mae'n rhaid i ni ei wneud, dulliau cul, pleidiol a chyda cymhelliant gwleidyddol?

Nid yw'r ffaith bod lol yn cael ei siarad ar lawr Tŷ'r Cyffredin yn ei wneud yn ddim llai disynnwyr. Ac mae'n amlwg yn ddisynnwyr. Y flwyddyn nesaf, mae'r gronfa adnewyddu cymunedol—yr enw diweddaraf ar y gronfa ffyniant gyffredin—werth £220 miliwn ar gyfer y Deyrnas Unedig gyfan. Roedd gan Gymru ar ei phen ei hun £375 miliwn mewn cronfeydd strwythurol. Ac nid oes yr un geiniog ohono wedi'i sicrhau—i ddefnyddio'r gair hwnnw. Mae'n gronfa y DU ar sail ceisiadau. Nid oes unrhyw arian ynddi sy'n dweud 'Cymru' arno o gwbl. Byddwch yn gallu gwneud cais ac yna bydd Gweinidog Torïaidd yn Whitehall yn gwneud penderfyniadau yn erbyn yr hanes yr wyf i newydd ei chyflwyno i'r Aelodau yn y fan yma. Ym mha ystyr posibl—ym mha ystyr posibl—y gallai unrhyw un amddiffyn hynny fel ffordd o drin Cymru? Rydym ni'n cael ein twyllo allan o arian, rydym ni'n dioddef lladrad pan ddaw i'n pwerau, ac mae hanes parhaus llywodraeth y DU yn San Steffan yn darparu cyllid annigonol i Gymru bob un dydd.

Mae profi, olrhain, diogelu yn ddull hanfodol o ganfod, rheoli a diogelu pobl rhag lledaeniad y feirws. Mae'r dull partneriaeth gwasanaethau cyhoeddus yr ydym ni wedi ei fabwysiadu yng Nghymru wedi diogelu arian cyhoeddus, wedi ei ddefnyddio yn onest ac yn ddidwyll, ac wedi darparu system effeithiol iawn i Gymru mewn modd effeithlon.

Prif Weinidog, diolch am yr ateb yna. Y rheswm pam yr wyf i'n codi'r cwestiwn hwn yw oherwydd, yn frawychus, adroddwyd yr wythnos diwethaf, a dyfynnaf, 'nad oes unrhyw dystiolaeth i ddangos bod rhaglen profi ac olrhain gwerth biliynau o bunnoedd Llywodraeth Geidwadol y DU i fynd i'r afael â COVID-19 yn Lloegr wedi cyfrannu at ostyngiad i lefelau heintiad coronafeirws.' Ond yn waeth byth, Prif Weinidog, dywedodd Cadeirydd Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus Tŷ'r Cyffredin bod y swm enfawr a wariwyd ar y cynllun hwn yn gadael yr argraff bod pwrs y wlad wedi cael ei ddefnyddio fel pwynt arian parod, gan ddod i gyfanswm o £37 biliwn dros ddwy flynedd. Mae hyn yn gwrthgyferbynnu'n llwyr â gwasanaeth profi, olrhain a diogelu GIG Cymru, a oedd, ddiwedd mis Chwefror, yn ôl yr hyn a ddeallaf, wedi cyrraedd 99.6 y cant o achosion positif a oedd yn gymwys, ynghyd â 95 y cant o'u cysylltiadau agos. A fyddech chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, ei bod hi'n sicr yn well buddsoddi arian y mae trethdalwyr yn gweithio yn galed i'w ennill mewn gwasanaethau cyhoeddus profedig sydd â hanes cadarn o gyflawni, a bod y £37 biliwn a wastraffwyd gan Lywodraeth y DU, a dweud y gwir, yn gwneud eu cynnig o godiad cyflog o 1 y cant yn is na chwyddiant i nyrsys hyd yn oed yn fwy sarhaus?

Mae Huw Irranca-Davies yn iawn; mae'r ffigur o £37 biliwn yn dyfrio'r llygad—dosbarthwyd £6 biliwn o bunnoedd mewn contractau drwy ddyfarniad uniongyrchol, heb gystadleuaeth am y contractau hynny o gwbl. Rydym ni wedi gwneud darpariaeth yn ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf i redeg ein system profi, olrhain, diogelu hynod lwyddiannus hyd at ddiwedd mis Medi, a bu angen i ni roi £60 miliwn o'r neilltu er mwyn gwneud hynny. £60 miliwn yw hynny, y gost yma yng Nghymru, nid y symiau sy'n dyfrio'r llygad a feirniadwyd yn adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus hwnnw dros y ffin. Rydym ni wedi gwneud hynny, fel y mae'r Aelod yn gwybod, gan ein bod ni wedi dibynnu ar y gwasanaeth cyhoeddus—dim ymgynghorwyr £1,100 y dydd yma yng Nghymru, dim cwmnïau yn rhedeg y gwasanaeth er mwyn gwneud elw preifat. Rydym ni wedi dibynnu ar wasanaethau cyhoeddus a gweision cyhoeddus, a nhw sydd wedi darparu'r system hynod lwyddiannus sydd gennym ni. Rwy'n cytuno ag ef; dychwelaf at yr ateb a roddais yn gynharach ynglŷn â'r ffordd y gallwn ni weld y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan yn cymryd camau i wneud yn siŵr bod canlyniadau'r pandemig hwn yn cael eu llwytho ar ysgwyddau'r rhai lleiaf abl i'w hysgwyddo. A phan fyddwn ni'n dweud mai ein gwasanaeth cyhoeddus a'n gweision cyhoeddus sydd wedi ein harwain ni drwy'r argyfwng hwn, yn y ffordd y mae ein system profi, olrhain, diogelu yn ei ddangos, ni fydd y bobl hynny yn cael unrhyw godiad cyflog o gwbl y flwyddyn nesaf. Dyna eu gwobr gan Lywodraeth y DU. Byddai gan y Llywodraeth hon, a Llywodraeth Lafur ar lefel y DU hefyd, gyfres wahanol iawn, iawn o flaenoriaethau, ac rwy'n credu bod y blaenoriaethau hynny yn cael eu rhannu gan bobl yma yng Nghymru.

Cynnig da gan y siaradwr blaenorol i 'redeg ar y Llywodraeth Dorïaidd ddrwg yn San Steffan'. Prif Weinidog, clywais eich ymateb ynglŷn â phreifat yn erbyn cyhoeddus, ond rydym ni i gyd yn gwybod, wrth gwrs, mai Kate Bingham a gyflogwyd yn breifat a wnaeth ddiogelu'r Deyrnas Unedig, gan gynnwys Cymru, mewn gwirionedd, yn llwyddiannus dros ben, o ran y brechlynnau, trwy brynu, buddsoddi a chefnogi'r holl wyddonwyr rhyfeddol hynny. Felly, gadewch i ni glywed clod i'r sector preifat hefyd. Pan fyddwch chi'n sôn am gael system profi, olrhain a diogelu hynod effeithiol i Gymru, dyna'n union yr wyf i ei eisiau, ond gadewch i ni fod yn eglur: mae Sefydliad Iechyd y Byd yn dweud mai system olrhain cysylltiadau lwyddiannus yw un sy'n gallu olrhain 80 y cant o gysylltiadau o fewn tri diwrnod. Mae eich system profi, olrhain a diogelu chi yn cyrraedd 90 y cant o gysylltiadau—da iawn—ond o fewn naw diwrnod ar ôl y cyswllt cychwynnol hwnnw. Mae llawer o ledaenu yn ystod y cyfnod hwnnw o naw diwrnod, sy'n llawer mwy nag argymhelliad awdurdod iechyd y byd mai tri diwrnod y dylai fod. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd i geisio torri'r bwlch hwnnw o naw diwrnod i'r tri diwrnod a argymhellir gan Sefydliad Iechyd y Byd, er mwyn sicrhau bod gennym ni'r system profi, olrhain a diogelu fwyaf effeithiol yma yng Nghymru?

Nid wyf i'n cydnabod y ffigur naw diwrnod o gwbl. Bydd yr Aelod yn falch iawn o wybod, o ystyried ei phryderon, y cyrhaeddwyd 90 y cant o gysylltiadau agos yr wythnos diwethaf o fewn 24 awr, ac y cyrhaeddwyd 93 y cant o achosion mynegai o fewn 24 awr. Felly, o ble mae'r naw diwrnod yn dod, wn i ddim, ond yr wythnos diwethaf dyna'r ffigurau a adroddwyd. Mae hynny yn llawer iawn gwell na'r tridiau y mae Sefydliad Iechyd y Byd wedi ei nodi, ac rwy'n credu bod hynny yn dangos unwaith eto lwyddiant y system sydd gennym ni yma yng Nghymru.

Diolchaf i'r Aelod am hynna, Llywydd. Mae mynediad at wasanaethau gofal sylfaenol wedi newid yn gyflym ledled Cymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Bu'n rhaid i wasanaethau addasu fel bod cleifion yn gallu cael mynediad at ofal sylfaenol mewn modd diogel ac effeithiol. Mae llawer ohonyn nhw'n defnyddio technoleg ddigidol i wneud hynny.

Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ateb. Wrth gwrs, bu'n rhaid i fyrddau iechyd wneud newidiadau i'r ddarpariaeth o ofal sylfaenol. Un enghraifft yn fy rhanbarth i yw y bu'n rhaid cau'r feddygfa ym mhentref Trimsaran dros dro fel ei bod yn cael ei chadw fel lle y gellir ei ddefnyddio i drin cleifion COVID os oes angen. Mae'r gymuned wedi derbyn hyn, ond maen nhw'n bryderus am y sefyllfa uniongyrchol, oherwydd mae'n rhaid iddyn nhw deithio i Gydweli nawr, ac ar yr un pryd mae'r gwasanaethau bysiau wedi cael eu cwtogi oherwydd COVID—storm berffaith, ond efallai na ellir ei hosgoi. Ond mae amheuaeth y gallai'r bwrdd iechyd ddefnyddio argyfwng COVID i gau'r feddygfa honno yn barhaol. Yn amlwg, rwy'n credu y byddem ni eisiau llongyfarch y bwrdd iechyd ar sut y mae wedi ymdrin â'r argyfwng, ac nid yw'r materion gweithredol hyn yn faterion i'r Prif Weinidog, ond a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog heddiw a allai ef dawelu meddyliau fy etholwyr i yn Nhrimsaran nad yw Llywodraeth Cymru yn disgwyl i unrhyw newidiadau i wasanaethau gofal sylfaenol sydd wedi eu gwneud oherwydd argyfwng COVID gael eu hymestyn y tu hwnt i'r pandemig heb asesiad ac ymgynghoriad priodol?

Wel, gadewch i mi bwysleisio rhan olaf yr hyn a ddywedodd yr Aelod, oherwydd, ar y sail honno, yna gallwn ymrwymo i'r hyn y mae hi newydd ei ddweud, oherwydd roeddwn i ar fin dweud wrthi cyn iddi wneud y pwynt olaf yna, wrth gwrs, o ran llawer o'r newidiadau sydd wedi digwydd yn ystod y pandemig, y byddwn ni eisiau eu gweld yn parhau wedyn. Ond mae angen ymgynghori yn briodol arnyn nhw, ac mae angen eu deall yn iawn. Ond, mae'r ffaith bod gennym ni filoedd o ymgynghoriadau fideo yn digwydd bob dydd, ac nad yw pobl bellach yn gorfod teithio pellteroedd anghyfleus, a gwneud pethau a oedd yn anodd iddyn nhw eu gwneud, byddwn ni eisiau cadw'r pethau hynny hefyd.

Mae'r pwynt penodol y mae Helen Mary Jones yn ei wneud yn tynnu sylw at gyfyng-gyngor. Gofynnwyd i mi nifer o weithiau ar lawr y Senedd feddwl am gael ysbytai COVID yn unig, ac, felly, ysbytai eraill sy'n ymdrin â'r holl bethau nad ydyn nhw'n rhai COVID. Ond pan fyddwch chi'n gwneud hynny, mae'n anochel, fel y gwelwch chi yn Nhrimsaran, na fydd y pethau y byddech chi'n mynd i'r ysbyty ynglŷn â nhw fel rheol ar gael i chi mwyach, ac mae'n rhaid i chi deithio pellter hirach fyth i ddod o hyd iddyn nhw. Felly, mae ymdrin â'r pandemig a cheisio cadw pobl yn ddiogel, a cheisio gwneud yn siŵr nad yw pobl sydd angen y gwasanaeth iechyd am resymau nad ydyn nhw'n rhai COVID yn wynebu'r risg o ddal y clefyd yn wirioneddol anodd. Ac mae wedi ei deimlo yn ein gofal sylfaenol, yn ogystal ag yn ein gwasanaethau ysbyty.

Wrth i ni symud y tu hwnt i'r pandemig, rwy'n awyddus iawn i ni ddysgu'r gwersi cadarnhaol, y gyfradd syfrdanol o newid y mae'r gwasanaeth iechyd wedi llwyddo i'w hwyluso yn ystod y 12 mis diwethaf, ond wrth gwrs, mae'r rheini yn bethau y mae angen eu gwneud mewn ymgynghoriad â phoblogaethau lleol, ac i wneud yn siŵr bod cleifion yn cael eu cynnwys ar y daith honno.

Llywydd, mae dros 4,000 o fusnesau yn Sir Benfro wedi cael mwy na £91 miliwn mewn grantiau ers dechrau'r pandemig er mwyn cefnogi yr economi leol honno.

Diolch am yr ymateb yna, Prif Weinidog. Nawr, cafodd cyhoeddiad Llywodraeth Cymru ddydd Gwener ymateb o rwystredigaeth arbennig ymhlith busnesau lleol nad ydyn nhw'n rhai hanfodol yn Sir Benfro, yr oedd rhai ohonyn nhw wedi cynllunio ar gyfer ailagor posibl yr wythnos hon ac wedi mynd i gostau i wneud hynny. Awgrymwyd gennych chi yn y gorffennol y dylai busnesau sy'n gwerthu cynhyrchion nad ydyn nhw'n hanfodol geisio ailagor o ddydd Llun nesaf, ac mae hynny wedi ei oedi hyd at 12 Ebrill erbyn hyn. Yng ngoleuni'r newid cyfeiriad hwn gan Lywodraeth Cymru, a allwch chi gadarnhau yn union pa dystiolaeth wyddonol a ddefnyddiwyd i barhau i atal ailagor siopau manwerthu nad ydyn nhw'n hanfodol tan 12 Ebrill, ac a allwch chi gadarnhau y bydd Llywodraeth Cymru yn digolledu busnesau am y costau yr aethpwyd iddynt, fel na fydd y busnesau hynny, o leiaf, o dan anfantais ariannol ychwanegol o ganlyniad i'r oedi cyn ailagor siopau manwerthu nad ydyn nhw'n hanfodol?

Wel, Llywydd, rwyf i wedi cymryd y rhagofal o ddod gyda mi yr hyn a ddywedais mewn gwirionedd ar 19 Chwefror wrth edrych ymlaen at yr adolygiad tair wythnos presennol. Ni ddywedais yr hyn y mae Mr Davies wedi ei awgrymu o gwbl. Felly, gadewch i ni edrych ar yr hyn a ddywedwyd mewn gwirionedd. Dyma fe. Dywedais, 'Byddwn wedyn yn edrych'—ac roeddwn i'n sôn am y tair wythnos hon—'i weld pa un a'—felly, 'pa un a'—'y gallwn ni ddechrau'—felly, 'dechrau'—'ailagor rhai'—rhai—'siopau manwerthu nad ydyn nhw'n hanfodol.'

Dyna'r hyn a ddywedais i. Y byddem ni'n ystyried pa un a allem ni ddechrau ailagor rhai siopau manwerthu nad ydyn nhw'n rhai hanfodol. Ac, mewn gwirionedd, Llywydd, dyna'n union yr ydym ni wedi ei wneud, a dyna'n union y byddwn ni'n ei wneud, oherwydd, o 22 Mawrth ymlaen, bydd y siopau hynny sydd eisoes ar agor yn gwerthu nwyddau hanfodol yn cael gwerthu'r ystod lawn o nwyddau y bydden nhw'n eu cynnig fel arfer, a bydd hynny hefyd yn cynnwys yr holl eitemau hynny nad ydyn nhw'n hanfodol. Mae'n ddiogel gwneud hynny oherwydd bod y siopau hynny eisoes ar agor. Maen nhw eisoes yn cydymffurfio â'r rheoliadau cryfach a roddwyd ar y llyfr statud gennym ni yma yng Nghymru ym mis Ionawr, i gymryd amrywiolyn Caint i ystyriaeth. Mae manwerthwyr eraill nad ydyn nhw'n rhai hanfodol yn gwybod erbyn hyn, ar 12 Ebrill, yr un diwrnod ag yn Lloegr—cofiwch y dull pedair gwlad hwnnw yr oedd y Blaid Geidwadol yn awyddus i'w hyrwyddo—ar yr un diwrnod ag yn Lloegr, bydd yr holl siopau manwerthu eraill nad ydyn nhw'n rhai hanfodol yng Nghymru yn ailagor. Yn y cyfamser, bydd y sector yn cael ei gynorthwyo gan £150 miliwn o gymorth ychwanegol yr oeddwn i hefyd yn gallu ei gyhoeddi ddydd Gwener diwethaf, i gymryd i ystyriaeth y ffaith y byddai'n well gan y busnesau hynny, wrth gwrs, fod ar agor. Byddai'n well ganddyn nhw fod yn agor, byddai'n well ganddyn nhw fod yn masnachu nag yn aros am grant gan Lywodraeth Cymru—rwy'n deall hynny yn llwyr. A chyn gynted ag y bydd hi'n ddiogel i wneud hynny, a chyn gynted ag y gallan nhw gymryd yr wythnosau nesaf i ystyriaeth i wneud eu hunain yn ddiogel, yna, ar 12 Ebrill, byddant hwythau nhw i gyd yn cael ailagor hefyd.

And finally, question 8, Laura Jones.

Llywydd, rydym ni eisoes yn bwrw ymlaen â llawer o'r awgrymiadau a wnaed gan gomisiwn Burns. Bydd ei gyfres uchelgeisiol o argymhellion yn arwain at welliannau trafnidiaeth sylweddol i'r rhanbarth. Mae adroddiad dros dro adolygiad Hendy yn tynnu sylw at yr achos dros welliannau i brif reilffordd de Cymru, fel y cynigiwyd gan y comisiwn.

Diolch. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, mewn ymateb i'm cwestiwn am gefnogaeth Cyngor Dinas Casnewydd i refferendwm ar ffordd liniaru'r M4, dywedodd y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol,

Os oes galw am refferendwm lleol, yna rydym yn sicr yn hapus i weithio gyda chyngor Casnewydd i weld sut y gellid cyflawni hynny.

Aeth Julie James ymlaen wedyn i ddweud ei bod hi o blaid pobl leol yn cael cyfle sylweddol i leisio barn ar yr hyn sy'n digwydd yn eu rhanbarth neu eu hardal. Rydych chi wedi dweud wrthym ni heddiw pa mor bwysig yw democratiaeth leol i chi, Prif Weinidog. Felly, o ganlyniad, a fyddech chi'n cynnal refferendwm ar ffordd liniaru'r M4, fel y galwyd amdano gan gyngor Casnewydd?

Llywydd, nid oes gennyf ddim i'w ychwanegu at yr hyn y mae fy nghyd-Aelod eisoes wedi'i ddweud wrth yr Aelod am y mater hwnnw. Rwy'n falch iawn serch hynny o'i chlywed yn troi at benderfyniadau lleol. Bydd yn teimlo mor ddig â mi, felly, fod Gweinidogion yn ei Llywodraeth yn Llundain yn esgus yn barhaus fod ganddyn nhw bwerau i wneud penderfyniadau yn gysylltiedig â ffordd liniaru'r M4—does ganddyn nhw ddim. Gwneir y penderfyniadau hynny'n briodol yn y fan yma, ac mae croeso mawr i dröedigaeth yr Aelod at hynny.

Thank you, First Minister.

The next item is questions to the Counsel General and Minister for European Transition, in respect of his law officer responsibilities. And the first question is from Huw Irranca-Davies.

Mae'r goblygiadau'n glir: mae hon yn ymgais i fynd â phethau'n ôl i ddegawdau yn ôl, pan oedd San Steffan yn gwybod orau. Nid sarhad ar bobl Cymru yn unig yw anwybyddu sefydliadau etholedig Cymru, a bydd yn amlwg yn arwain at ganlyniadau gwaeth i Gymru hefyd.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ymateb yna. A thynnaf ei sylw at ymddangosiad yr Ysgrifennydd Gwladol yr wythnos diwethaf o flaen y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, lle y'i gwnaed hi'n glir iawn, iawn nad oes bwriad gan Lywodraeth y DU i ymgysylltu â Llywodraeth Cymru, ac nad yw dehongliad Ysgrifennydd Gwladol Cymru o ddatganoli—a sybsidiaredd a gwneud penderfyniadau—yn cynnwys Llywodraeth Cymru, ac nid yw yn cynnwys partneriaethau economaidd rhanbarthol ychwaith. Ond ar ben hynny, roedd anwybodaeth bryderus—bwriadol neu fel arall—o'r fframwaith polisi yng Nghymru, gan gynnwys fframwaith Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Nawr, siawns, Cwnsler Cyffredinol, nid yn unig fod gan hyn oblygiadau ariannol i Gymru, ond goblygiadau cyfansoddiadol gwirioneddol i'n setliad datganoli presennol.

Diolch i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn atodol yna. Drwy'r gronfa ffyniant gyffredin, mae'n sicr yn wir bod Llywodraeth y DU yn ceisio cyflawni mewn meysydd datganoledig heb unrhyw fewnbwn gan Lywodraeth Cymru ar ei chynlluniau, a heb unrhyw ymgysylltu â rhanddeiliaid nac ymgynghori â'r cyhoedd. Ac yn ymarferol, byddai hynny'n golygu bod Llywodraeth y DU yn gwneud penderfyniadau ar faterion datganoledig yng Nghymru heb fod yn atebol i'r Senedd ar ran pobl Cymru. Mae hynny, yn amlwg, yn groes i'r setliad cyfansoddiadol. Ac, er fy mod yn cydnabod sylwadau Ysgrifennydd Gwladol Cymru mewn cyd-destun arall, a dynnodd sylw at y diffyg statws, rwy'n credu, yr oedd yn credu bod Llywodraeth Cymru yn pryderu amdano, byddwn yn ei annog i gofio mai setliad cyfansoddiadol yw hwn, y mae pobl yng Nghymru wedi pleidleisio drosto'n ddemocrataidd, a bod y penderfyniad i fwrw ymlaen yn groes i'r trefniadau cyfansoddiadol yng Nghymru yn fater difrifol o safbwynt democrataidd, ond mae hefyd yn aneffeithiol o ran sicrhau manteision i bobl yng Nghymru. Ac mae'r achwyniad sydd gennym ni, a sydd gan bobl ledled Cymru, ydy, mae'n gyfansoddiadol, ond mae hefyd yn ymwneud â chronfa nad yw'n mynd i fod yn effeithiol, nad ymgynghorwyd arni, nad yw'n adlewyrchu blaenoriaethau busnesau yng Nghymru, na ellir ei hintegreiddio a, lle caiff penderfyniadau eu gwneud gan adran o Lywodraeth y DU y mae ei chamreoli o'r gronfa drefi eisoes wedi'i beirniadu'n ddifrifol yn y Senedd. Ac, mewn cyfarfod diweddar, gydag Ysgrifennydd Gwladol perthnasol Cymru ac Ysgrifennydd Gwladol y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol, roedd hi'n gwbl glir mai'r bwriad yw i'r Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol wneud y penderfyniadau hyn, gan gynnwys ar sail swyddogion a benodir yng Nghymru i wneud hynny. Mae'r Llywodraeth hon o'r farn bod hynny'n gwbl annerbyniol yn gyfansoddiadol a, hefyd, nad yw er budd economi Cymru.

The Welsh Government is currently working closely with police forces, the UK Government, other devolved administrations and stakeholders to explore how best to address the serious issue of dog attacks on livestock and prevent its devastating effects.

But we know, of course, Counsel General, that Scotland has the powers that they need to take action to tackle this problem, and that there's already been a Bill laid in Parliament there. Unfortunately, generally speaking, we, in Wales, are reliant on the UK Government to take action, but they've refused to do that. They've refused to give police more powers to take DNA samples from dogs suspected of attacks, more rights to seize dogs in certain areas, strengthening fines, compensating livestock owners for their losses and so on and so forth.

So, we've been in negotiations with the UK Government for many years. I raised this over two years ago. Isn't it now time for you to join with me and others in calling on the UK Government, as they clearly don't intend to take action on this issue—. Will you join with me in calling for the devolution of the necessary powers to us, in the Senedd, as has happened in Scotland, so that we can tackle this problem once and for all? 

Well, the Member knows that my function is to ensure that the Welsh Government works within its constitutional powers, but also to ensure that we can work to the furthest boundaries of our devolved powers, and that we seek all possible opportunities to ensure that the devolution settlement is reformed in a way that benefits the people of Wales. The Minister for environment has recently written to the UK Government to ask for changes in this area in terms of legislation based on the kind of criticism that the Member referred to in his question. And we, as a Government, certainly strongly agree with a need to reform legislation in Westminster, which would enable us to do more than is possible at the moment.  

Welsh Government are exploring options to protect leaseholders from bearing the full brunt of costs to remediate building safety issues. It's imperative, of course, that we ensure that all options are properly scoped, risk assessed and that their consequences are fully understood before funding models are announced.

Diolch yn fawr, Gweinidog. Nawr, yn y cyfnod ôl-Grenfell hwn, Cwnsler Cyffredinol, efallai eich bod yn ymwybodol o'r materion sy'n wynebu lesddeiliaid yng Nghei Meridian yn Abertawe, lle mae'r cwmni adeiladu a'r yswirwyr ill dau wedi cael eu diddymu. Mae hyn wedi gadael lesddeiliaid mewn sefyllfa lle maent yn teimlo eu bod yn gaeth, ystyrir bod eu fflatiau'n ddiwerth ac ni allan nhw werthu. Nawr, gobeithio, bydd ymdrechion i gael iawndal drwy Gynllun Iawndal y Gwasanaethau Ariannol yn dwyn ffrwyth, ac rwyf wedi ysgrifennu at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar y mater hwn.

Byddwn yn ddiolchgar, fodd bynnag, pe gallech amlinellu pa drafodaethau rydych chi'n eu cael yn y Llywodraeth ar y £3.5 biliwn o gyllid a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU yn ddiweddar, ac a ydych chi'n teimlo y byddai'n bosibl i Lywodraeth Cymru gynnig indemniad i lesddeiliaid mewn sefyllfaoedd fel yr honno yng Nghei Meridian, yn enwedig ar gyfer costau canlyniadol, megis yswiriant cynyddol a chostau cyfreithiol cynyddol.

Wel, rydym ni yn sicr yn disgwyl i Gymru gael ei chyfran deg o gyllid, o ganlyniad i'r ymrwymiadau gwario a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn Lloegr, a bydd hynny, wrth gwrs, yn ein galluogi i baratoi ymateb i lesddeiliaid sydd yn y sefyllfa hon. Mae cyfnod o ymgynghori ar y Papur Gwyn y mae'r Gweinidog wedi'i gyhoeddi tan 12 Ebrill, a byddaf yn manteisio ar y cyfle hwn i annog pobl i ymateb i'r ymgynghoriad hwnnw. Ond mae ein safbwynt fel Llywodraeth yn glir iawn, iawn: nid ydym yn credu y dylai lesddeiliaid orfod talu i unioni materion sy'n gyfystyr â methiant i adeiladu i safonau ansawdd priodol. Rydym ni eisoes wedi cyhoeddi £10.5 miliwn eleni a gwerth £32 miliwn pellach o gyllid cyfalaf ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, a'n bwriad, gallaf dawelu meddwl yr Aelod, yw sefydlu cynnig cyllid i Gymru sy'n mynd ymhellach fyth na'r hyn sy'n cael ei ystyried mewn rhannau eraill o'r DU, sy'n edrych ar adfer adeiladau yn eu cyfanrwydd, y tu hwnt i gladin, i gynnwys rhai o'r mathau eraill o agweddau y soniodd amdanynt yn ei gwestiwn ac mae eraill wedi bod yn galw amdanynt hefyd. Gwn y bydd y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn gwneud cyhoeddiad maes o law ynghylch sut y gellir cael gafael ar y math hwnnw o gyllid.

Mae ymwybyddiaeth o reolaeth y gyfraith yn rhan annatod o'n gwaith fel Llywodraeth ac i'n hymdrechion i wneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch. Mae nifer o fentrau ar y gweill a fydd yn cael eu dwyn ynghyd mewn rhaglen ffurfiol, yn unol â'r ddeddfwriaeth a basiwyd yn y Senedd hon, ar ddechrau tymor nesaf y Senedd.

Diolch. Wrth gwrs, byddwch yn ymwybodol y cynhaliwyd Wythnos Cyfiawnder 2021 rhwng 1 Mawrth a 5 Mawrth gyda COVID-19 yn gefndir. Roedd yr Wythnos Gyfiawnder yn gyfle pwysig i ddysgu am ein hawliau, ein system gyfiawnder ac, yn y pen draw, rheolaeth y gyfraith. Fel yr amlinellwyd mewn erthygl ar wefan Cymdeithas y Cyfreithwyr, mae'r coronafeirws wedi effeithio'n drwm ar blant drwy gau ysgolion, ac ni ymgynghorwyd â'r rhan fwyaf o bobl ifanc erioed ar y penderfyniadau. Mae Cymdeithas y Cyfreithwyr yn cefnogi addysg gyfreithiol gyhoeddus ac yn tynnu sylw at y Wers Gyfreithiol Fawr yn ystod yr Wythnos Gyfiawnder. Menter adnoddau ystafell ddosbarth yw hon a gynlluniwyd gan athrawon i gyflwyno plant a phobl ifanc i reolaeth y gyfraith. Mae'r adnoddau'n helpu i ymgyfarwyddo pobl ifanc â phynciau fel pam mae gennym ni gyfreithiau, beth yw Bil a sut mae cyfraith yn cael ei chreu. Mae saith cant a thri deg dau o ysgolion bellach yn cymryd rhan eleni. A wnewch chi gysylltu â Kirsty Williams AS i weld beth y gellir ei wneud i geisio sicrhau bod pob ysgol yng Nghymru yn cymryd rhan yn y Wers Gyfreithiol Fawr y flwyddyn nesaf?

Diolch i Janet Finch-Saunders am y cwestiwn atodol yna, ac roeddwn wrth fy modd, er mwyn trafod cwestiynau am reolaeth y gyfraith gyda phobl ifanc, i fod wedi cymryd rhan yn ddiweddar gyda rhai myfyrwyr o'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn eu cynhadledd cyfraith a throseddeg, i drafod yr union fath hwn o fater. Ac yn y ffordd yr oedd hi'n awgrymu yn ei chwestiwn, roedd llawer o'r drafodaeth honno'n ymwneud ag effaith pandemig y coronafeirws.

Wrth gwrs, yng Nghymru, rydym ni wedi gweithio gyda'r comisiynydd plant i geisio canfod barn plant a phobl ifanc yn benodol iawn am effaith COVID ar eu bywydau yn benodol. Ond, fel mae hi'n dweud, mae mwy i'w wneud bob amser o ran sicrhau bod disgyblion mewn ysgolion yn meithrin dealltwriaeth drylwyr o'r materion sy'n ymwneud â rheolaeth y gyfraith, atebolrwydd democrataidd, ac yn y blaen. Rwy'n ffyddiog iawn y bydd y Bil cwricwlwm newydd, pan ddaw'n Ddeddf, yn hwyluso'r math hwnnw o addysg, ac mae'n destun gofid na ddewisodd ei phlaid gefnogi hynny.

Rydym ni'n cymryd troseddau gwledig o ddifrif, a dyna pam y gwnaethom ni sefydlu grŵp bywyd gwyllt a throseddau gwledig Cymru. Er nad yw plismona, wrth gwrs, yn fater datganoledig yn anffodus, byddwn yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU a heddluoedd Cymru i sicrhau bod anghenion diogelwch y cyhoedd yn cael eu diwallu ledled Cymru.

Diolch. O waith craffu blaenorol yr wyf wedi ei gyflwyno ger eich bron, byddwch yn ymwybodol o'm barn fod gan Lywodraeth Cymru yn sicr ran i'w chwarae wrth fynd i'r afael â throseddau gwledig. Hoffwn dynnu sylw at erthygl mewn cyhoeddiad diweddar gan Farmers Guardian. Mae'r pennawd yn darllen:

Mae gangiau cyfundrefnol yn targedu beiciau cwad.

Felly, nid ydym yn sôn am ambell feic cwad yn cael ei ddwyn, ond rydym yn sôn nawr am gangiau cyfundrefnol, ac mae hynny'n llawer mwy sylweddol o ran ymddygiad troseddol. Mae data gan NFU Mutual yn dangos bod lladradau'n parhau i gynyddu o flwyddyn i flwyddyn, i fyny o 1.8 miliwn yn 2015 i 2.6 miliwn mewn tair blynedd yn unig. Mae'r Ditectif Gwnstabl Chris Piggott, swyddog cudd-wybodaeth troseddau cerbydau gwledig yn y Gwasanaeth Cenedlaethol Gwybodaeth am Droseddau Cerbydau, wedi dweud ei bod hi'n ymddangos bod sawl gang bellach yn symud ar draws ffiniau'r heddlu a bod y rhan fwyaf o Gymru, ar hyn o bryd, yn cael ei thargedu. Anfonodd Lesley Griffiths AS lythyr ataf yn ddiweddar yn esbonio ei bod yn gohebu â'r Arglwydd Goldsmith, tîm troseddau gwledig gogledd Cymru a chydweithwyr yn DEFRA. Rwy'n croesawu hynny, ond dim ond meddwl ydw i tybed a ydych chi wedi cael mwy o drafodaethau gyda'r Gweinidog ynglŷn â chefnogi'r galwadau am ffurfio tasglu troseddau gwledig cenedlaethol i Gymru. A wnewch chi gefnogi cynnig o'r fath, i ddod â rhanddeiliaid o Gymru at ei gilydd i weithio ar ymateb addas gan Lywodraeth Cymru er mwyn diogelu ein cymunedau gwledig ac, wrth gwrs, er mwyn creu llwyfan ar gyfer anfon gohebiaeth allweddol o Gymru at Lywodraeth y DU ac y gallwn ni gael gwell cydweithio ar droseddau gwledig, wrth symud ymlaen? Diolch.

Diolch i'r Aelod am godi'r mater hwn eto. Mae hi wedi, wrth gwrs, fel y gwnaeth hi sôn yn y cwestiwn, dod â hyn at fy sylw o'r blaen, ac mae'n amlwg yn fater pwysig iawn, iawn yn ei hetholaeth ac ar draws Cymru. Rwy'n credu bod tystiolaeth dda iawn o gydweithio rhwng yr asiantaethau perthnasol yng Nghymru, sydd, rwy'n credu—ac rwy'n gwybod y byddai hi'n cydnabod hyn—wedi cael ei ystyried yn arfer gorau mewn mannau eraill. Mae'r sylw y mae hi'n ei wneud yn benodol ynghylch dwyn cerbydau, rwy'n credu, yn bwysig iawn. Mae'n sicr yn un o'r blaenoriaethau o blith yr amrywiaeth bresennol, yn anffodus, o droseddau gwledig a bywyd gwyllt yng Nghymru. Mater i'r Gweinidog yn y portffolio perthnasol yw hyn, yn bennaf, wrth gwrs, ac rwy'n ymwybodol ei bod hi wrthi'n ystyried cynnig penodol i gynyddu'r pwyslais ar droseddau cefn gwlad a bywyd gwyllt yng Nghymru, ac fe allwn ddisgwyl cyhoeddiad ganddi ar y mater hwnnw yn ystod y dyddiau nesaf.

Helen Mary Jones.

Ymddiheuriadau, Llywydd, roeddwn i'n credu ein bod ni wedi tynnu'r cais hwnnw'n ôl. Ymddiheuraf.

O'r gorau. Mae hynny'n iawn.

No problem.

Iawn, mae hynny'n dod â'r sesiwn gwestiynau honno i ben.

So, our next item of business is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make that statement. Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Mae un newid i'r agenda heddiw. Mae'r cynnig i gymeradwyo Rheoliadau Cymorth Amaethyddol (Diwygiadau Amrywiol) (Cymru) (Ymadael â'r UE) 2021 wedi'i ohirio tan yr wythnos nesaf. Mae'r busnes drafft ar gyfer wythnos olaf y tymor wedi'i nodi ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, sydd i'w gweld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Trefnydd, a gaf i alw am ddau ddatganiad yr wythnos hon, os gwelwch chi'n dda, y cyntaf gan y Gweinidog Addysg ynglŷn â gwrthsemitiaeth ym mhrifysgolion Cymru? Mae Llywodraeth Cymru a llawer o gyrff cyhoeddus ledled Cymru wedi mabwysiadu diffiniad Cynghrair Rhyngwladol Cofio'r Holocost o wrthsemitiaeth, ond mae'n destun gofid mawr, rwy'n credu, nad yw rhai prifysgolion yng Nghymru wedi mabwysiadu'r diffiniad hwnnw eto. Fel yr ydych chi'n ymwybodol, mae Llywodraeth y DU wedi mynd ati i annog prifysgolion yn Lloegr i fabwysiadu diffiniad Cynghrair Rhyngwladol Cofio'r Holocost o wrthsemitiaeth, ac rwy'n credu y byddai'n dda iawn i bobl Cymru wybod a yw Llywodraeth Cymru yn cymryd camau tebyg i fynd i'r afael â phla gwrthsemitiaeth mewn rhai rhannau o'n sector addysg uwch yma yng Nghymru.

Yr ail ddatganiad yr hoffwn i ei gael yw un sy'n rhoi eglurder i'r diwydiant hamdden ynghylch a fydd campfeydd a phyllau nofio yn gallu ailagor yng Nghymru. Rwyf wedi cael nifer o etholwyr sydd wedi bod mewn cysylltiad â mi ynglŷn ag effaith niweidiol cau eu campfa leol a'u pwll nofio ar eu hiechyd corfforol a meddyliol, ac, wrth gwrs, nid yw llawer o bobl yn sylweddoli bod hyn wirioneddol yn rhywbeth sy'n effeithio ar bobl o bob oedran, nid pobl ifanc yn unig. Rwyf wedi cael myfyrwyr, wrth gwrs, yn byw ar eu pen eu hunain, hyfforddwyr ffitrwydd sydd heb incwm, a chleifion cardiaidd nad ydyn nhw wedi gallu gwneud eu hymarferion adfer, sydd wedi bod mewn cysylltiad â mi yn ystod yr wythnosau diwethaf. Mae'r dystiolaeth yr wyf i wedi'i gweld, Trefnydd, yn awgrymu bod y risgiau o niwed drwy haint sy'n gysylltiedig â champfeydd a phyllau nofio yn isel iawn, a bod canlyniadau peidio â gwneud ymarfer corff digonol, fel gordewdra, yn sylweddol iawn. Felly, rwy'n credu y byddai'n ddoeth cael datganiad ynglŷn ag amserlen ar gyfer ailagor campfeydd a phyllau nofio cyn gynted â phosibl.

Diolch i Darren Millar am godi'r ddau fater hynny. Yn amlwg, nid oes lle o gwbl i wrthsemitiaeth yn unman yng Nghymru, a byddwn i'n falch o ofyn i'r Gweinidog Addysg ysgrifennu atoch ar y mater penodol hwnnw a godwyd gennych, ynghylch mabwysiadu diffiniad Cynghrair Rhyngwladol Cofio'r Holocost

Ac, o ran campfeydd a phyllau nofio, mae arnaf i ofn nad oes gennyf i unrhyw beth arall y gallaf ei ychwanegu at yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn ei ddatganiad ddydd Gwener o ran y camau nesaf a darparu dyddiad penodol. Ond, yn amlwg, mae'r holl faterion hyn yn cael eu hadolygu'n gyson, ac rydym ni'n cydnabod y cyfraniad pwysig i iechyd a lles corfforol a meddyliol y gall campfeydd a phyllau nofio ei wneud i bobl o bob oedran, fel y dywedwch chi, ac rydym yn ymwybodol iawn, iawn o effaith y cyfyngiadau ar bobl a'u bywydau. Felly, cyn gynted ag y gallwn ni ddarparu dyddiad, gwn y byddem yn awyddus i wneud hynny.

Hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth, os gwelwch chi'n dda, ynghylch pwysigrwydd hanfodol helpu pobl ifanc i ymadfer o'r argyfwng, yn enwedig eu hiechyd meddwl a'u lles. Rwyf wedi siarad yn y Senedd o'r blaen am y gwaith gwych y mae Canolfan Galw Heibio Ieuenctid Senghennydd—neu SYDIC—yn ei wneud i ddarparu gweithgareddau a chyfleoedd i bobl ifanc. Rwyf wedi siarad â Dave Brunton, sy'n gwneud gwaith rhagorol i'r ganolfan, ac rwy'n ymwybodol o'i bryderon ef a nifer o bobl eraill am yr effeithiau y mae'r cyfyngiadau symud wedi'u cael ar bobl ifanc gan fod eu cyfle i weld teulu estynedig a ffrindiau, a'r gefnogaeth y maen nhw'n ei gael gan grwpiau fel Canolfan Galw Heibio Ieuenctid Senghennydd, wedi'u lleihau. Mae mwy a mwy o bobl ifanc wedi mynd i deimlo'n isel, yn unig ac yn ynysig. Siawns nad oes angen i weithgareddau a chymorth ieuenctid fod yn ganolog i'r ffordd yr ydym ni'n adfer ar ôl COVID; y nhw sy'n gonglfaen. Oherwydd cynifer o doriadau i gyllid yn ystod y blynyddoedd, maen nhw’n brwydro i oroesi, ond bydd angen cyswllt ystyrlon ar bobl ifanc, ymyriadau wedi'u targedu i helpu i oresgyn yr ynysigrwydd cymdeithasol a'r materion iechyd meddwl sydd wedi digwydd oherwydd y pandemig. Felly, hoffwn i gael datganiad, os gwelwch chi'n dda, yn nodi'r hyn fydd yn cael ei wneud i sicrhau bod llesiant pobl ifanc yn egwyddor ganolog o'r adferiad o COVID. Diolch.

Diolch am godi'r mater. Wrth ichi siarad, roeddwn i'n edrych ar y cwestiynau i'r Gweinidog Addysg yfory, ac mae cyfle penodol i ymdrin â llesiant plant a phobl ifanc yno. Ond rwy'n gwybod y byddech chi'n awyddus i gael datganiad ehangach, a bydd y Gweinidog wedi clywed popeth yr oedd gennych chi i'w ddweud.

Rwyf i wedi bod yn falch, yn y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf, o ddarparu cynnydd yn y cyllid ar gyfer iechyd meddwl i bobl ifanc, i gydnabod yr amser anodd iawn y maen nhw wedi'i gael. Hefyd rydym wedi darparu cyllid ychwanegol sylweddol i'n colegau a'n prifysgolion er mwyn iddyn nhw hefyd gefnogi anghenion iechyd meddwl y bobl y maen nhw'n darparu'r gwasanaethau addysgol ar eu cyfer. Ond rwy'n ddiolchgar i chi am godi hynny, ac am roi'r cyfle hefyd i ddweud 'diolch' i bawb yng nghanolfan galw heibio Senghennydd am y gwaith y maen nhw wedi'i wneud dros gyfnod hir, ac rwy'n gwybod eu bod yn awyddus iawn i allu dychwelyd at eu swyddogaeth lawn maes o law.

Yn San Steffan ac mewn cynghorau lleol, mae'r gyllideb a'r ddadl ar y gyllideb yn ddigwyddiadau mawr, hyd yn oed pan nad oes unrhyw amheuaeth y caiff y gyllideb ei phasio gyda mwyafrif mawr. Yn y Senedd, mae'n cael ei hystyried yn deilwng o ddadl awr yn unig. Nid yw'r ddadl ar y gyllideb yn rhan o waith craffu, sydd, yn fy marn i, yn rhywbeth nad yw rhai aelodau o'r Llywodraeth—ac nid wyf i'n golygu'r Gweinidogion, ond y gweision sifil—wedi'i deall yn iawn. Nid ydym yn craffu ar y gyllideb, rydym yn pennu'r gyllideb, ac rwy'n credu bod honno'n sefyllfa gwbl wahanol. Mae'n bleidlais rwymol ar wariant y Llywodraeth; meiddiwch chi golli un a byddwch chi'n darganfod pa mor bwysig ydyw. Siawns nad yw'n deilwng o ddadl brynhawn llawn. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried y cais hwn ac adrodd yn ôl i'r Senedd?

Ie, diolch i Mike Hedges am godi'r gyllideb. Wrth gwrs, mae gennym ni bedwar cyfle i drafod y gyllideb ar lawr y Senedd: mae gennym ni'r ddadl gynnar ar y gyllideb sydd, yn ystod y ddwy flynedd diwethaf, wedi'i chyflwyno a'i harwain gan y Pwyllgor Cyllid, fel y gallwn ni fyfyrio ar y gwaith y mae'r Pwyllgor Cyllid wedi'i wneud o ran ei waith ymgysylltu; yna mae'r datganiad ar ddadl y gyllideb ddrafft; ac yna'r ddadl ar y gyllideb ddrafft; ac yna'r ddadl derfynol ar y gyllideb yn ddiweddarach yn ystod y flwyddyn. Rwy'n cydnabod bod yna awydd am ddadleuon hwy, a mater i'r Llywodraeth nesaf nawr fydd penderfynu ar hyd y dadleuon hynny. Rwy'n siŵr y bydd cyfleoedd i gael trafodaethau, o bosibl, o fewn y Llywodraeth ac o fewn y Pwyllgor Busnes, ar gyflwyno'r dadleuon hynny yn y dyfodol, ond rwy'n credu mai mater i'r weinyddiaeth nesaf yw hynny nawr.

A gaf i ychwanegu fy nghefnogaeth i'r cais a gafodd ei wneud gan Darren Millar ynghylch datganiad ar wrthsemitiaeth yn ein prifysgolion? Byddwn i wedi gofyn hynny fy hun hefyd, ond mae gennyf i ddau gais arall, os caf i. Mae un i'r Gweinidog Addysg, yn gofyn am ddatganiad sy'n nodi rhai canllawiau i ysgolion ar graffiti ar waliau ysgolion, a pha mor gyflym y dylid ymdrin â hynny. Tynnwyd fy sylw at y ffaith bod arwydd 'Cofiwch Dryweryn' wedi bod yn Ysgol Bro Hyddgen yn Nyffryn Dyfi ers rhai misoedd bellach ac er bod hynny'n coffáu'n ddilys ddigwyddiad pwysig yn hanes Cymru, rydym ni i gyd yn gwybod ei fod wedi dod yn gysylltiedig â mudiad gwleidyddol penodol nawr, ac felly fe fyddwn i'n dweud ei bod yn amhriodol fod ysgol yn ymwneud â hynny.

Ac yna, yn olaf, a gaf i ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan Weinidog yr Amgylchedd? Rwy'n ailadrodd yr alwad arni i gynghori'r Aelodau ar unrhyw newidiadau i ganllawiau sy'n helpu cyrff cyhoeddus i gydbwyso blaenoriaethau sy'n cystadlu pan fydd yn rhaid iddyn nhw wneud penderfyniadau sy'n deillio o benderfyniadau polisi Llywodraeth Cymru. Trefnydd, fe fyddwch chi'n gwybod eich hun am y cyfyng-gyngor y mae fy etholwyr i ym Mayals yn sicr wedi bod yn ei wynebu wrth ddewis rhwng llwybr teithio llesol a thorri coed i lawr. Ond, hyd yn oed pan fydd brwdfrydedd dros lwybr teithio llesol, sut mae sicrhau nad yw bywyd gwyllt, cynefin a bioamrywiaeth yn cael eu sathru yn y broses o greu llwybr teithio llesol? Mae'n debyg y byddwch chi'n ymwybodol o hyn oherwydd adran Clun yng Ngŵyr. Mae'n fy nharo i braidd yn rhyfedd fod gennym bolisi sydd â'r bwriad o wella iechyd a lleihau llygredd, ond mae'r modd o weithredu hynny yn golygu dinistrio cynefin lleol o bwysigrwydd sylweddol. Felly, tybed a oes modd gofyn am ddatganiad ynghylch pa ganllawiau sydd ar gael ar hyn o bryd i helpu gyda'r penderfyniad hwnnw, a pha atebion sydd ar gael i etholwyr sy'n credu na chafodd y prosesau ymgynghori eu dilyn yn ddigonol. Rwy'n siŵr y byddai'r Aelodau'n cytuno â mi pan ddywedaf nad yw adolygiad barnwrol yn ateb o gwbl i'r etholwr cyffredin, oherwydd cost hyn. Diolch.

Diolch am godi'r ddau fater hynny, a byddaf yn gwneud yn siŵr fod yr ohebiaeth yr oeddwn i wedi cyfeirio ati yn fy ateb i Darren Millar yn cael ei hanfon atoch chi hefyd. O ran y cwestiwn cyntaf, ynglŷn â pha mor gyflym y dylid dileu graffiti, a gaf i ofyn i chi ysgrifennu at y Gweinidog ar y mater hwnnw, ac rwy'n siŵr y bydd yn gallu darparu rhagor o wybodaeth a'ch cyfeirio at unrhyw ganllawiau a allai fod ar gael? Ac yna ar fater y newidiadau i ganllawiau a'r ffordd anodd y mae'n rhaid cydbwyso blaenoriaethau amrywiol, byddaf yn gofyn i'r Gweinidog ysgrifennu atoch. Rwy'n gwybod bod rhai materion penodol ynglŷn â'r llwybr teithio llesol ym Mayals. Fy nealltwriaeth i, o drafodaethau gyda'r cyngor, yw y byddai'r coed hynny wedi gorfod dod i lawr yn y dyfodol agos beth bynnag, ond rwy'n credu bod y rheini'n drafodaethau manwl, efallai nid ar gyfer y datganiad busnes, ond gwnaf i'n siŵr eich bod yn cael yr wybodaeth yr ydych chi'n chwilio amdani.

Yn ystod yr wythnos diwethaf, rwyf wedi cael pentwr o gwynion gan rieni yn y Rhondda sydd heb lwyddo i sicrhau lle i'w plentyn neu eu plant yng nghlwb brecwast yr ysgol. Nawr, mae hwn yn fater a ddaeth i fy sylw tua diwedd y llynedd, pan gafodd y cylch diwethaf o leoedd brecwast eu llenwi'n gyflym iawn, gan adael llawer o rieni nid yn unig yn siomedig ond mewn anobaith. Ar y pryd, ysgrifennais at Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf ac at eich Llywodraeth chi yn galw am flaenoriaethu lleoedd clybiau brecwast ar gyfer plant sy'n agored i niwed a phlant gweithwyr allweddol. Cefais wybod nad oes modd gwneud hyn, gan nad yw'r ddeddfwriaeth yn caniatáu hynny. Er bod hynny'n siomedig i'w glywed, dim ond ateb dros dro fyddai wedi bod beth bynnag. Mae angen buddsoddiad mawr mewn clybiau brecwast mewn ysgolion ledled Cymru er mwyn cynyddu'r capasiti fel y gall y cyflenwad fodloni'r galw sydd ar gael. Felly, a gaf i ddatganiad gan y Llywodraeth ynghylch sefyllfa bresennol y clybiau brecwast yng Nghymru, ac a allech chi roi gwybod inni a yw eich Llywodraeth yn bwriadu gwneud unrhyw beth ynghylch y broblem hon, sy'n dal i godi bob tro y bydd cylch newydd o geisiadau?

Byddaf i'n siarad â'r Gweinidog Addysg am fater clybiau brecwast i ddeall pa mor eang yw'r broblem o ran capasiti, gyda golwg ar archwilio beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud yn y maes hwn yn y dyfodol. Ond os gallech chi anfon rhagor o wybodaeth ataf am lefel y galw ychwanegol yr ydych chi'n ymwybodol ohono, byddai hynny'n ddefnyddiol iawn. Gwn y byddwn ni hefyd eisiau ei godi gyda chyngor Rhondda Cynon Taf.

O ran yr alwad gan Darren Millar a Suzy Davies am ddatganiad ar sut yr ydym ni'n mynd i'r afael â gwrthsemitiaeth yn ein prifysgolion, a allai'r datganiad hwnnw egluro a yw'r prifysgolion wedi llofnodi Cynghrair Cofio Rhyngwladol yr Holocost neu beidio? Mae'n rhaid i bob prifysgol gadw at Ddeddf Cydraddoldeb 2010, sydd, yn amlwg, yn amddiffyn pobl Iddewig fel pobl sydd â nodweddion gwarchodedig. Rwy'n credu y byddai'n bwysig egluro hynny. Cafodd y Ddeddf Cydraddoldeb ei phasio gan Lywodraeth Lafur ddiwethaf y DU.

Yn ail, es ar fy meic i lawr i Westy'r Angel yng nghanol Caerdydd amser cinio i'w llongyfarch ar eu cynnig o le diogel i bob menyw a merch sy'n ystyried eu bod mewn perygl, ac mae hynny'n gyfraniad pwysig iawn i sicrhau bod pobl yn teimlo'n ddiogel i fod allan yng Nghaerdydd unwaith y bydd y bywyd nos yn ailddechrau. Ond, yn amlwg, mae llofruddiaethau Sarah Everard a Wenjing Xu yn tynnu sylw at y trais beunyddiol sy'n bygwth pob menyw, yn anffodus, bob dydd o'r wythnos. Rwy'n nodi datganiad y Dirprwy Weinidog ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod yn tynnu sylw at y cyllid ychwanegol sydd wedi'i roi ar gyfer y llinell gymorth am ddim. Ac mae gennym ni hefyd yr addysg cydberthynas a gwerthoedd newydd yn y cwricwlwm, sydd, yn fy marn i, yn gyfraniadau pwysig iawn i ymdrin â chasineb at fenywod. Yn anffodus, nid yw Lloegr wedi llwyddo i wneud hyn eto. Tybed a oes unrhyw beth arall y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod menywod yn teimlo'n llai pryderus ynghylch y ddwy lofruddiaeth hyn.

Ac yn olaf, roeddwn i'n siomedig iawn o ddarllen bod cyngor Pen-y-bont ar Ogwr, yn ôl pob tebyg, yn elyniaethus i'r syniad o leoli'r ganolfan breswyl newydd i fenywod yno. Felly, tybed a yw'r Llywodraeth yn gallu egluro pa waith sydd wedi'i wneud gyda Llywodraeth y DU i nodi Caerdydd fel dewis amgen posibl, lle rwy'n siŵr y byddem eisiau cynnal canolfan mor bwysig fel nad oes angen anfon menywod sydd wedi troseddu i garchardai yn Lloegr, ac y bydd modd eu hailsefydlu'n nes at gartref y menywod.

Diolch am godi'r ddau fater pwysig iawn hynny, ac rwy'n falch eich bod chi wedi tynnu sylw at y datganiad y mae'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip wedi'i gyhoeddi heddiw, yn myfyrio ar y digwyddiadau trasig diweddar sydd, rwy'n credu, wedi ein hatgoffa ni pa mor aml y mae menywod yn teimlo'n anniogel. Rwy'n credu ei bod yn bositif iawn bod busnesau fel Gwesty'r Angel yng Nghaerdydd, ond hefyd westai a siopau ledled Cymru a ledled y Deyrnas Unedig, bellach yn camu ymlaen i ddweud y byddan nhw'n lle diogel i fenywod sydd eu hangen. Rwy'n credu bod hynny'n dangos nad swyddogaeth i Lywodraeth Cymru yn unig yw hon, er gwaethaf yr holl waith da a wnawn ni, a gafodd ei grynhoi yn y datganiad ysgrifenedig heddiw, ond mewn gwirionedd mae gan bob un ohonom ni ein rhan i'w chwarae fel dinasyddion unigol ac fel pobl yn ein swyddi proffesiynol a'n swyddi gwaith, waeth ble y gallai hynny fod. Felly, rwy'n credu bod ymyrraeth gan unigolion a siopau ac ati wedi bod yn ddefnyddiol iawn yn hyn o beth.

O ran y ganolfan breswyl i fenywod, mae'n ymrwymiad allweddol yn y glasbrint troseddu menywod a fydd yn darparu cymorth adsefydlu dwys i fenywod fel rhan o ddedfryd gymunedol, lle bydden nhw fel arall wedi cyflawni dedfryd fer o garchar. Nid wyf i'n ymwybodol o drafodaethau y mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi'u cael â Llywodraeth Cymru o ran nodi safle; nid yw hynny'n golygu nad yw'r trafodaethau wedi digwydd, ond nid ydynt wedi cyrraedd fy nesg i. Ond gofynnaf i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi ynghylch hynny. Rwy'n deall bod y Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi dweud eu bod yn ystyried tri safle a'u bod wrthi'n ystyried cyflwyno cais cynllunio. Dyna'r holl wybodaeth sydd gennyf i ar hyn o bryd, ond byddaf i'n sicrhau y bydd gennych chi ragor o fanylion. 

Rwy'n galw am ddatganiad brys gan Lywodraeth Cymru ar gymorth i ddarparwyr addysg awyr agored yng Nghymru. Anfonodd cynrychiolydd o'r sector e-bost ataf i ddoe yn dweud, ac rwy'n dyfynnu, 'Roeddwn i eisiau eich gwneud chi'n ymwybodol o'r mater hwn sy'n effeithio ar y Gymru wledig ac, yn wir, y gogledd yn ddifrifol iawn. Rwy'n gofyn ichi fynd â'r mater i Lywodraeth Cymru. Mae'r sefyllfa wedi cyrraedd pwynt tyngedfennol ac, a dweud y gwir, mae'r ffordd y mae'r sector hwn yn cael ei drin gan Lywodraeth Cymru yn anhrefnus iawn. Pan gafodd llythyr agored, wedi'i lofnodi gan 49 o gwmnïau a sefydliadau ledled Cymru, ei anfon at Weinidog yr Economi Ken Skates a'r Prif Weinidog Mark Drakeford, roeddwn i'n gandryll pan gafwyd ateb cyffredinol torri a gludo yn ôl yn dweud bod y Gweinidogion yn rhy brysur i ymateb yn bersonol.' Mae'n mynd ymlaen i ddweud: 'Mae'r ffordd y mae'r sector hwn yn cael ei drin yn ofnadwy, ac mae sylw Llywodraeth Cymru i Gymru Gefn gwlad unwaith eto'n wael iawn.' 'At hynny', meddai, 'Rwy'n pryderu'n fwyfwy am iechyd meddwl y rhai sy'n gweithio yn y sector hwn, nad ydynt wedi gallu masnachu am 12 mis llawn ac mae'n ymddangos nad oes ganddyn nhw unrhyw ffordd o leisio eu barn i Lywodraeth Cymru. Mae hefyd yn codi'r cwestiwn pam y dylid rhedeg busnes yng Nghymru o gwbl.'

Ac mae'r llythyr agored y cyfeirir ato yn datgan: 'Ar 16 Mawrth 2020, caeodd canolfannau addysg preswyl eu drysau i blant a phobl ifanc ar deithiau ysgol o bob rhan o'r DU. Yn wahanol i lawer o sectorau'r economi, mae rheoliadau Llywodraeth Cymru wedi ein hatal ni rhag ailagor ar unrhyw adeg ers hynny.' Ac fel y mae'r llythyr agored yn dod i'r casgliad, 'A wnaiff Llywodraeth Cymru gydnabod y rhan hanfodol y bydd y sector yn ei chwarae fel rhan o'r ateb adfer ar ôl COVID, neu a fydd yn caniatáu dirywiad yn y ddarpariaeth addysgol o safon ar gyfer y genhedlaeth hon a chenedlaethau'r dyfodol?' Mae taer angen am gymorth ariannol wedi'i dargedu a deialog adeiladol â Llywodraeth Cymru ar y sector i'w alluogi i oroesi'r misoedd a'r blynyddoedd nesaf. Rwy'n galw am ddatganiad yn unol â hynny.

Wel, rydym ni i gyd wedi cael yr un ohebiaeth ac rwy'n gwybod fy mod i wedi gofyn am gopi o'r ymateb a gyhoeddodd Llywodraeth Cymru yn y lle cyntaf o ran addysg awyr agored. Wrth gwrs rydym ni'n cydnabod y rhan bwysig y mae addysg awyr agored yn ei chwarae ym mhrofiad dysgu plant a phobl ifanc ond hefyd o ran meithrin eu hunan-barch, eu hyder a'r sgiliau eraill hynny na allwch eu dysgu yn yr ystafell ddosbarth. Felly, pan welaf i gopi o hynny, byddaf yn edrych i weld beth arall y gallwn ni ei wneud i ddeall pa gymorth, os o gwbl, y mae'r busnesau penodol hynny wedi gwneud cais amdano. Ein dull ni o weithredu fu peidio â darparu cymorth unigol, cul iawn, ond darparu pecynnau cymorth drwy'r gronfa cadernid economaidd i gynnwys sylfaen mor eang â phosibl. Ond, pan fyddaf i wedi cael cyfle i adolygu'r llythyr hwnnw, rwy'n siŵr y byddwn ni'n ymateb ymhellach.

Many of the issues that were set out in the lead up to the Senedd and Elections (Wales) Bill unfortunately didn't become part of the final Bill, specifically the number of Members in this Chamber. Now, one way of improving the workload and scrutiny problems that have been clearly set out in the past few years would be to really consider the issue of job sharing. This is becoming more common in business now and it allows women, particularly women with families and underrepresented groups, to return to work in a way that's appropriate to their way of life and can resolve issues that we know exist within our societies, such as work-life balance and flexibility. So, can we have a statement on this, and could the Trefnydd comment on whether she would like to see any future Government in May taking these issues seriously in the next Senedd?

Yr ail gais am ddatganiad yr hoffwn i ei wneud yw hwn: bydd llawer ohonom ni wedi gweld datblygiadau gofidus yn achos y dyn croenddu Mohamud Hassan, fel y gwyddoch chi, a bu farw yn dilyn arhosiad yn nalfa'r heddlu yn gynharach eleni. Cawsom wybod heddiw gan y cyfreithiwr teuluol, Lee Jasper, fod pedwar o swyddogion yr heddlu bellach yn wynebu ymchwiliad ffurfiol yn yr achos hwn, ac mae datblygiadau ers hynny'n awgrymu bod gweithredoedd yr heddlu yn gwbl groes i'r datganiadau cychwynnol a gafodd eu gwneud gan Heddlu De Cymru. Ac eto i gyd, mae Heddlu De Cymru yn dal i gyfathrebu drwy ddatganiad i'r wasg, nid ydynt eto wedi rhyddhau lluniau camera corff, ac rwy'n deall nad yw'r swyddogion dan sylw wedi'u gwahardd wrth i'r ymchwiliad hwn gael ei gynnal. Mae hyn i gyd yn gwbl annerbyniol. Nid yw'r teulu a'r gymuned yn cael eu trin yn deg nac mewn ffordd gyfiawn. Felly, a fyddwn ni'n gallu cael datganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch eu cyfathrebu â Heddlu De Cymru ar yr achos penodol hwn ac a oes modd ein sicrhau ni bod yr ymchwiliad hwn yn cael ei gynnal mewn ffordd deg a diduedd?

Diolch i chi am godi'r mater yna. Rydym wedi dweud o'r blaen ei bod yn bwysig iawn cynnal yr ymchwiliad hwnnw'n gyflym iawn a'i fod yn dod i'w gasgliadau'n ddi-oed, o ystyried sensitifrwydd gwirioneddol y sefyllfa a'r dolur a oedd i'w deimlo yn y gymuned. Felly, y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip sydd â'r brif swyddogaeth o ran cysylltu â'r heddlu ac fe wn i y bydd hi'n codi'r mater hwn yn arbennig gyda nhw.

Ac o ran sut y gallwn ni ddenu grŵp mwy amrywiol o bobl i mewn i wleidyddiaeth, rwyf i o'r farn fod hynny'n rhywbeth a fydd yn bwysig iawn i'w ddatblygu yn y Senedd nesaf. Rydym wedi gweld llawer o waith trawsbleidiol da, rwy'n credu, o ran llunio syniadau i sicrhau y bydd Senedd y dyfodol yn un lle y gall pawb chwarae eu rhan. Yn amlwg, nid ydym mewn sefyllfa i wneud newidiadau gyda'r etholiadau'n digwydd ymhen ychydig wythnosau, ond yn sicr, fe fyddech chi'n gobeithio mai trafodaethau yw'r rhain a fydd yn parhau yn y Senedd nesaf gyda'r nod o sicrhau bod y Senedd yn lle sy'n fwy hygyrch i bawb.

I thank the Trefnydd.

The next item is a statement by the Minister for Health and Social Services, an update on COVID-19 vaccinations, and I call on the Minister for health to make that statement.

Diolch, Llywydd. Mae gwaith caled pob un sy'n cymryd rhan yn rhaglen frechu COVID-19 wedi parhau unwaith eto'r wythnos hon. Y ni sydd yn cynnal y gyfradd frechu orau yn y DU ac mae cyfran uwch o bobl yng Nghymru wedi cael dau ddos o'r brechlyn o'i chymharu ag unrhyw ran arall yn y DU.

Dim ond mis arall sydd i fynd tan ganol mis Ebrill sef y dyddiad targed ar gyfer cyrraedd carreg filltir dau yn ein strategaeth ni. Rydym ni'n symud ymlaen yn hyderus ac yn gyflym tuag at y garreg filltir allweddol nesaf hon o gynnig brechiad cyntaf i bawb yn y naw grŵp blaenoriaeth presennol. Gyda mwy o gyflenwad o frechlynnau erbyn hyn, rydym yn disgwyl gweld niferoedd uwch o ddosau cyntaf yn cael eu gweinyddu gan gadw at gyflymder ein rhaglen ni ar gyfer yr ail ddos hefyd. Rydym wedi cynyddu ein capasiti i weinyddu hynny'n unol â'r cynnydd o ran cyflenwadau. Y sefyllfa o hyd yw, os caiff y cyflenwadau eu darparu, yna fe fyddwn ni'n eu gweinyddu nhw.

Mae mwy na 90 y cant o bobl rhwng 65 a 69 oed wedi cael eu dos cyntaf o'r brechlyn eisoes, ac mae pobl rhwng 50 a 64 oed yn dechrau cael eu galw am eu hapwyntiadau nhw. Rydym ni'n gwneud cynnydd mawr.

Mae ein rhaglen ni ar gyfer ail ddosau wedi bod ar waith ers tua mis erbyn hyn, ac mae dros 0.25 miliwn o bobl yma yng Nghymru wedi cael eu cwrs llawn o'r brechlyn eisoes, sy'n newyddion calonogol iawn, wrth gwrs. Mae hyn yn cynnwys mwy na thraean y preswylwyr mewn cartrefi gofal a thros hanner eu staff gofal nhw. Mae'r ail ddos yn hanfodol ar gyfer amddiffyniad yn y tymor hwy, felly mae'n bwysig iawn bod pobl yn derbyn y cynigion o ail ddos.

Diolch i bawb sydd wedi derbyn eu cynnig o ail ddos hyd yn hyn. Ac rwy'n annog pawb i fanteisio ar y cynnig o frechlyn ac yn annog eich ffrindiau chi a'ch teulu chi i wneud yr un fath. Fe gefais i fy nos cyntaf i ddydd Sul, ac rwy'n edrych ymlaen at gael fy ail ddos maes o law.

Ac rwy'n awyddus i sicrhau'r Aelodau mai diogelwch pobl fydd yn dod gyntaf bob amser. Rydym yn adolygu'r adroddiadau ynglŷn â diogelwch y brechlynnau yn ofalus trwy'r amser ac mae'r rheoleiddiwr annibynnol, yr Asiantaeth Rheoleiddio Meddyginiaethau a Chynhyrchion Gofal Iechyd, yn parhau i adolygu'r dystiolaeth ynglŷn â diogelwch. Rwy'n ymwybodol o'r adroddiadau am rai gwledydd yn Ewrop sy'n gohirio gweinyddu brechlynnau AstraZeneca am y tro oherwydd pryderon ynghylch clotiau gwaed. Ledled y DU, mae dros 12 miliwn dos o'r brechlyn AstraZeneca wedi eu gweinyddu erbyn hyn ac mae'r MHRA yn datgan:

Nid yw'r adroddiadau a fu am glotiau gwaed hyd yn hyn yn fwy na'r nifer a fyddai wedi digwydd yn naturiol yn y boblogaeth a frechwyd.

Fe ddylai pobl barhau i fynd i gael eu brechlyn COVID-19 pan ofynnir iddyn nhw wneud hynny.

Mae Sefydliad Iechyd y Byd, yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd, Thrombosis UK a phob un o bedwar prif swyddog meddygol y DU i gyd yn cefnogi safbwynt yr MHRA ynglŷn â diogelwch ein brechlynnau ni, a'r risg a fyddai fel arall o beidio â bod â'r amddiffyniad a ddarperir gan y brechlynnau. Mae'r risg fel arall oherwydd COVID yn cynnwys, ymysg pethau eraill, mwy o berygl o glotiau gwaed, difrod parhaol i organau ac, wrth gwrs, marwolaeth.

Mae gennym hyder yn ein brechlynnau ni ac rydym yn sicr bod yn rhaid inni barhau â'r momentwm. Dros y penwythnos, fe gofnodwyd bod mwy na 40,000 o frechlynnau wedi'u gweinyddu mewn un diwrnod—mae hynny'n gyfforddus fwy nag 1 y cant o'r boblogaeth yn cael ei brechu mewn un diwrnod. Mae gennym fwy i'w gyflawni eto i gadw Cymru'n ddiogel. Eto i gyd, rwy'n ddiolchgar am y gefnogaeth o bob ochr wleidyddol a chan y cyhoedd i'n rhaglen lwyddiannus ni o ddarparu brechiadau. Wrth gwrs, fe fyddaf i'n parhau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ac i'r cyhoedd.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Rwy'n falch iawn o'ch clywed chi'n dweud mor ddiamwys fod yn rhaid i bobl fynd allan a chael eu brechlyn nhw, boed hwnnw'n frechlyn Pfizer neu un AstraZeneca, ac rwy'n ymuno â chi i ddweud bod y risg o glotiau gwaed oherwydd unrhyw frechlyn o bosibl yn llawer iawn llai nag unrhyw beth arall. O gofio hynny, pa neges gyhoeddus—? Ac rwyf i wedi clywed eich neges chi, ac rwyf innau wedi dweud hynny, ac mae'r Prif Weinidog wedi dweud hynny, ac rwy'n siŵr y bydd pob Aelod yma'n arddel hynny, ond sut mae cyfleu'r neges honno i'r ardaloedd yng Nghymru lle mae pobl yn bryderus iawn, ac efallai wedi cymryd yn erbyn y brechlyn ryw gymaint am wahanol resymau, ac fe fydd hyn wedi ategu'r safbwynt hwnnw? Rwy'n crefu arnoch i ystyried ymgyrch iechyd cyhoeddus gadarn iawn, ac rwy'n holi beth allai eich barn chi fod am hynny.

O ran preswylwyr mewn cartrefi gofal, nid oes amheuaeth nad yw'r ystadegau sy'n amlinellu'r nifer sydd wedi manteisio ar y dosau cyntaf o'r brechlyn yn drawiadol, ond mae gennyf i rai pryderon ynghylch y data ynddyn nhw, sef maint y grŵp o breswylwyr mewn cartrefi gofal. Nawr, rhwng 1 a 2 Mawrth fe ostyngodd maint y grŵp hwn o 17,630 i 15,398, sef gostyngiad o 2,232. Mae'r ystadegau a gyhoeddwyd heddiw yn dangos bod nifer y preswylwyr mewn cartrefi gofal yn 13,780. Felly mae gostyngiad wedi bod o 17,630 i 13,780 mewn cyfnod o 16 diwrnod, sef gostyngiad o 3,850 ym mhoblogaeth cartrefi gofal Cymru mewn llai na hanner mis. Gweinidog, fel rwyf i wedi dweud yn gyson, y data sy'n ben arnom ni, ledled y DU, y data sy'n ysgogi camau'r Llywodraethau, ac nid dyddiadau. Felly, mae angen inni fod yn hyderus iawn fod y data sydd gennym ni'n ddibynadwy. Pan fo eich data chi'n dangos bod dros 95 y cant o breswylwyr cartrefi gofal wedi cael eu brechu, mae'n hanfodol ein bod yn gallu ymddiried yn hynny, wyddoch chi, sef bod y data hynny'n gywir. Nawr, er fy mod i'n derbyn y gallai rhai preswylwyr mewn cartrefi gofal yn anffodus fod wedi marw, a wnewch chi egluro pam mae gostyngiad o 21.9 y cant wedi bod yn nifer y preswylwyr mewn cartrefi gofal dros gyfnod o hanner mis?

Fe hoffwn i droi'n fyr at yr anawsterau wrth newid dyddiadau profion. Rwy'n parhau i gael llawer iawn o negeseuon e-bost am yr anawsterau y mae pobl yn eu cael wrth aildrefnu profion a drefnwyd drwy ganolfannau brechu torfol. Rwy'n pryderu ein bod ni'n wynebu'r risg o weld dosau'n cael eu gwastraffu os na fyddwn ni'n mynd i'r afael â'r broblem hon, yn enwedig wrth inni symud tuag at frechu'r boblogaeth o oedran gweithio sydd, o bosib, â mwy o gyfyngiadau ar eu hamser nhw, ac yn methu â gollwng popeth a bod yn bresennol ar yr amser a roddwyd iddynt oherwydd materion gwaith neu ofal plant. A wnewch chi ddweud wrthym ni beth y gellir ei wneud i helpu i fynd i'r afael â hyn?

Yn olaf, fe hoffwn i sôn am yr astudiaeth a gyhoeddwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru ddoe, yn dilyn y profion torfol ym mis Tachwedd a mis Rhagfyr yn ardaloedd Merthyr Tudful a Chwm Cynon, sy'n dangos mai cyswllt agos ar aelwydydd oedd y ffynhonnell fwyaf arwyddocaol o ran trosglwyddiad. Gyda rheolau'r cyfyngiadau symud ar waith ers bron pedwar mis erbyn hyn, a Merthyr unwaith eto'n dangos cynnydd bach yn nifer yr achosion yng Nghymru, pa adnoddau a mesurau diogelu ychwanegol y gallwch chi eu rhoi ar waith yn lleol i liniaru achosion lleol fel yr un yr ydym ni'n eu gweld ym Merthyr? A pha negeseuon cymunedol y gallwn ni eu rhoi ar goedd ynglŷn â'r angen, nid yn unig i fynd i'r afael â'n mesurau ni o ran hylendid, ond i fanteisio ar y brechlyn hefyd, i sicrhau nad ydym ni'n gweld unrhyw frig arall mewn achosion eto? Diolch.

Diolch i chi am y cwestiynau yna. Rwy'n credu, o ran eich pwynt chi am nifer y preswylwyr mewn cartrefi gofal—mae daeargi'r Alban wedi gadael yr adeilad erbyn hyn—yna fe fyddaf i'n sicrhau y byddaf i'n darparu esboniad am lanhau data nid yn unig i chi, Angela, ond i'r Aelodau hefyd; rwy'n siŵr y bydd yna rywfaint o ddiddordeb ehangach. Ac rwy'n credu y gallai hynny naill ai fod yn ddatganiad ysgrifenedig neu, ar un ystyr, yn fersiwn nesaf o'r naratif a ddarperir ar ddydd Mawrth neu ddydd Iau i roi esboniad priodol o ran sut y daethpwyd i'r ffigur hwnnw, a'r newid sydd wedi'i wneud i'r ffigur dros amser.

O ran eich pwynt chi ynglŷn ag aildrefnu apwyntiadau, mae trefnu'r rhaglen yn ei chyfanrwydd yn ymdrech aruthrol. Mae hynny'n golygu fod yna lawer o ddiddordeb ac mae yna bobl sy'n poeni ac yn cael gafael ar rifau ffôn ac yn ffonio pan nad oes angen iddyn nhw ffonio. Mae yna lawer o ddisgwyliadau a galw mawr o du'r cyhoedd. Pan fu'n rhaid i mi aildrefnu apwyntiad fy mam, fe ffoniais i'n ddiweddarach yn ystod y dydd ac roeddwn i'n gallu gwneud hynny, oherwydd fe sylwais i nad oedd hi'n hawdd cael drwodd ganol dydd nac yn y bore. Felly, y pwynt yw bod angen dyfalbarhau a bod yn awyddus i aildrefnu ond, mewn gwirionedd, y man cychwyn yw'r awydd i gael pobl yn bresennol ar yr amser y cynigir apwyntiad iddyn nhw.

Ac mae hwnnw'n rhywbeth y gwnaethom ni ei drafod yng nghyngor partneriaeth gymdeithasol yr wrthblaid, lle'r oedd undebau llafur yn awyddus i gael dealltwriaeth o anogaeth gan y Llywodraeth i gyflogwyr ddangos cydymdeimlad a rhyddhau pobl o'u hamser, oherwydd nid yw bob amser yn hawdd mynd i gael y brechiad os nad yw'r cyflogwr yn cydymdeimlo. Roedd cynrychiolwyr y cyflogwyr ar y cyngor partneriaeth gymdeithasol yn gadarnhaol ynghylch dymuno i bobl gael eu brechu, gan eu bod nhw yn gallu gweld bod budd i'r unigolion hynny, ond yn fwy, i'w busnesau ac i'r bobl y maen nhw'n gweithio ochr yn ochr â nhw hefyd. Po fwyaf y gwnawn ni frechu pobl a'u hamddiffyn, y mwyaf y byddwn ni'n ei wneud i greu Cymru sy'n fwy diogel i bob un ohonom ni, yn ogystal â chreu amgylchedd i'r busnesau hyn wella eu rhagolygon eu hunain hefyd.

Ac felly, rydym yn ystyried nid yn unig roi neges gyhoeddus am hynny, ond negeseuon hefyd ar ddwy ochr y berthynas gyflogaeth, am geisio bod yn gadarnhaol a galluogi pobl i gael eu brechlynnau heb fod cost bersonol iddyn nhw, yn hytrach na dweud bod angen i bobl wneud hynny yn eu hamser nhw eu hunain. Byddai hynny'n llesteirio ein hymdrechion ni, mewn gwirionedd. Ac fe fydd hyn yn bwysicach byth wrth inni fynd drwy bob carfan o oedran. Pan fyddwn ni'n cyrraedd y rheini dan 50 oed, fe fydd angen i fwy a mwy o bobl o oedran gweithio fod â dull sy'n gyson ac sy'n galluogi cyfraddau brechu i barhau ar y cyflymder a welsom hyd yn hyn.

O ran cyswllt rhwng aelwydydd, ac roeddech chi'n sôn am Ferthyr Tudful yn benodol, ac rwy'n deall mai o gwmpas Gellideg yn benodol y digwyddodd hyn, gydag ychydig o strydoedd a oedd â nifer uchel iawn o achosion. Roedd teuluoedd estynedig a chyswllt wedi digwydd lle mae'n ymddangos bod cadw pellter cymdeithasol wedi mynd yn angof, ac mae'n ymddangos bod cyswllt wedi bod rhwng aelwydydd. Mae hynny'n amlygu'r ffaith mai'r cymysgu rhwng aelwydydd eraill—cymysgu dan do—yw'r ffordd y mae coronafeirws yn fwyaf tebygol o ymledu o hyd, ac ymledu'n gyflym iawn, fel rydym ni wedi gweld gyda'r clwstwr arbennig hwn. Ac mae'n pwysleisio pam y gwnaethom ni ofyn i'r cyhoedd wneud y peth iawn, nid er fy mwyn i'n bersonol, ond gan eich bod yn gallu gweld clwstwr gwirioneddol o achosion a fydd yn rhwystr mawr i ffordd pobl o fyw, ac fe allai rhai o'r bobl hynny fynd yn ddifrifol wael; ac fe allai rhai golli eu bywydau hefyd. Felly, mae yna bris i'w dalu, yn anffodus, os na wnaiff y cyhoedd barhau i gefnogi'r hyn sy'n anodd iawn—. Ac fe wn i nad yw'n ffordd ddymunol o fyw, hyd yn oed wrth inni ddod allan o'r cyfyngiadau symud, ond mae yna ystyr a diben priodol i hyn er mwyn ein cadw ni i gyd yn ddiogel. Ac rwy'n gobeithio y bydd yr achosion ym Merthyr yn atgyfnerthu ymddygiadau cadarnhaol pobl eraill, nid yn unig ym Merthyr ond ledled y wlad ynglŷn â'r peryglon sy'n bresennol o hyd, yn enwedig o ran amrywiolyn swydd Caint.

Ac o ran eich pwynt dechreuol chi ynglŷn â diogelwch y brechlyn a'r negeseuon cyhoeddus ynglŷn â chlotiau gwaed, rwy'n disgwyl cael cyfle i siarad am hyn eto. Mae'r prif swyddog meddygol wedi bod yn siarad am hyn heddiw ar y cyfryngau hefyd. Fe geir adroddiadau cyson ac amlwg iawn ar bob un o lwyfannau'r cyfryngau, radio a theledu, ac fe wn i fod y BBC, ITV a Sky i gyd wedi darlledu yn sylweddol ar y pwnc hwn, yn arbennig felly gan fod yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd y prynhawn yma wedi dweud eu bod nhw'n ailddatgan eu ffydd gadarn yn niogelwch y brechlynnau, ac mae balans y risg yn bendant yn ochri gyda chymryd y brechlyn a'r amddiffyniad ychwanegol y mae hwnnw'n ei roi. Yn fy marn i, yr hyn a wnaiff fwyaf o les fyddai i'r gwledydd Ewropeaidd hynny sydd wedi gwneud y penderfyniad hwn ar hyn o bryd, y bydden nhw'n ailfeddwl am eu dewisiadau ac yn ailgychwyn defnyddio'r brechlyn AstraZeneca.

Wrth gwrs, rydyn ni wedi llwyddo i frechu mwy o'n poblogaethau ni na'r rhan fwyaf o wledydd eraill yn Ewrop, ac maen nhw'n parhau i fod wrthi'n brechu pobl dros 70 oed lle mae'r risg o niwed yn uwch, hyd yn oed. Felly, mae yna achos gwirioneddol dros allu gweld rhaglen frechu sy'n cynnwys y brechlyn AstraZeneca yn cael ei rhoi ar y trywydd iawn unwaith eto, ac fe fydd hynny'n helpu pobl a allai fod fel arall yn bryderus iawn yn y wlad hon i fynd am yr amddiffyniad y mae'r brechiad yn ei gynnig. Ac fe ddylwn i egluro hefyd mai brechlyn AstraZeneca oedd yr un a gefais innau dros y penwythnos.

I have two questions and two points, Minister. The two questions relate to questions that are raised with me by constituents, and I'm sure with other Members, on the process. I want to start, of course, by thanking everyone involved in the vaccination process. It's still working well, and we're clearly on the right track.

One of the questions is about what happens at the end of the day. People hear about people getting in through the back door because they might know somebody and so on. A strategy for using up the leftover doses when people don't turn up is very important. You know that I'm eager to see people in particular roles being prioritised. You disagree with me on that, but should an effort be made now to bring those into a robust strategy, even if it's just for using up those spare doses at the end of the day?

Secondly, you know how people follow the data very carefully, and look at what's happening within their health boards and the rest of Wales at the moment. And they do occasionally see and hear anecdotally a feeling that their area might be falling behind. Now, I'm convinced that we're likely to reach a point ultimately that we all want to get to, but what monitoring do you do as a Government to ensure consistency across Wales, and within health boards, on the pace of the vaccination process, to ensure that there aren't major differences from one area to another?

Now the two points I want to make. My constituency, my county, is one of those areas where there's a stubbornly high number of cases still. I appeal to you to continue to seek innovative and new ways of communicating the danger of the virus, and also to find more ways of supporting people. There are still people who choose not to go for a test, or choose not to self-isolate because they are concerned of the implications of that. They may be on low wages, and they may be concerned about the financial impact on them. So, continue, as I've constantly called for, to look for ways of supporting those people, so that they get the help that they need to self-isolate and to go for a test. 

The other is around AstraZeneca. Just to make the point myself, I believe it's quite right that people take an interest and ask questions about the safety of the vaccination, but we must remind ourselves, if there is a proven risk with blood clots—and there isn't as of yet—we're talking about one in half a million people who are vaccinated, as was explained to us in a briefing this morning. I was looking at a report this morning that says that one in five people with COVID can experience some sort of blood clot, and one in three people in an intensive care department. So, that's the reality in terms of where the risk really lies. 

O ran eich sylw chi ynglŷn â strategaeth ar gyfer brechiadau ar derfyn dydd, o ystyried y garfan oedran yr ydym yn gweithio drwyddi ar hyn o bryd, sef pawb 50 oed ac yn hŷn, a'n bod ni'n cynnal ein rhaglen i roi ail ddos i bobl, fe fyddwn yn gallu defnyddio'r cyflenwadau sydd gennym ni nawr heb unrhyw anhawster. Rydym yn cyfeirio pigiadau Pfizer, i raddau helaeth iawn, ar hyn o bryd tuag at y rhaglen i roi'r ail ddos, oherwydd dyna'r cam yr ydym ni'n parhau i weithio drwyddo o ran y dosau cyntaf a gawsom ni cyn i bigiadau AstraZeneca fod ar gael a'u cyflwyno'n ehangach. Ond o ran ein defnydd ni o AstraZeneca, nid yw'n wir ein bod ni'n disgwyl gweld llawer iawn o wastraff, a dyna un o'r pethau gorau, yn fy marn i, yr ydym wedi'i wneud gam cynnar; rydym wedi bod yn cyhoeddi ein ffigurau o ran gwastraff, sy'n dangos bod y rhaglen yng Nghymru nid yn unig yn mynd rhagddi'n gyflym iawn, ond yn effeithlon iawn hefyd, gyda chyfraddau isel iawn o wastraff. Mae hynny, unwaith eto, er clod i'r rhaglen a'r amser a gymerwyd yn fwriadol ar y dechrau i drefnu popeth yn iawn yn y ffordd y gwnaethom sefydlu'r rhaglen. Wrth inni nesáu at ddiwedd y garfan hon, ac wrth inni geisio dechrau arni gyda'r ystod oedran nesaf, efallai y byddwn ni'n gweld amser pan fydd yr angen am gynllun terfyn dydd yn mynd yn fwy tebygol. Rydym wedi paratoi canllawiau ysgrifenedig a'u rhoi i'r gwasanaeth ynglŷn â gwneud hynny, felly nid ydym yn dymuno gweld unrhyw frechlyn yn cael ei wastraffu, mae hynny'n bendant. Rydym wedi cael amrywiaeth o sgyrsiau gyda gweithwyr yn y gwasanaethau brys ac eraill—ond nid wyf i o'r farn fod honno'n broblem i ni ar hyn o bryd, o ystyried maint y gwaith a niferoedd y bobl y mae'n rhaid inni eu brechu a'r carfannau sy'n dal i fod ar gael. 

Fe fydd yn rhaid imi drafod gyda swyddogion ynghylch symud at y grŵp oedran dan 50 oed hefyd. Fe gofiwch ein bod ni fwy neu lai wedi cwblhau pan oeddem wedi gweinyddu 80 y cant o grwpiau 1 i 4 i bob pwrpas, a'r lleill wedyn yn cael eu gwahodd i'w hapwyntiadau nhw. Bryd hynny, roeddem ni'n gallu dechrau gwahodd pobl yn yr ystodau oedran nesaf fel mater o drefn, ar gyfer rhan nesaf y broses gyflwyno. Felly, mae angen inni edrych eto ar y dull y byddwn yn ei gymryd a chadarnhau cyn gynted â phosibl yr hyn fydd yn digwydd ar gam nesaf y rhaglen frechu. Ac rydym yn edrych ar y cyflymder ledled Cymru; mae honno'n sgwrs yr ydym ni'n ei chael yn wythnosol yn y bwrdd brechu. Felly, mae honno'n sgwrs, ac mae'n sgwrs agored, mewn ffordd gystadleuol bendant. Mae pob rhan o Gymru yn eiddgar i weld pa mor gyflym y gellir gwneud cynnydd. Ym mhob rhan o Gymru, rwy'n credu bod y rhaglen frechu mewn sefyllfa dda, ac mae honno'n broblem dda i'w chael o ran pa mor gyflym y gallwn ni fynd, yn hytrach na chael pobl ar ei hôl hi neu'n eithriadau. Ac eto, pan gymharwch chi ni â gwledydd eraill yn Ewrop, rydym ni'n gwneud yn arbennig o dda.

Fe hoffwn i ailadrodd y dylai pobl gael prawf a cheisio cymorth. Mae profi, olrhain a diogelu yn cynnwys olrhain cysylltiadau, ond hefyd y rhan gefnogol o'r drefn hon, sef yr elfen honno o 'ddiogelu'. Mae pobl sy'n ynysu'n cael galwadau rheolaidd—i sicrhau eu bod nhw'n ynysu, ond hefyd, ac yn bennaf, i sicrhau bod yna wiriad o'u llesiant nhw, bod cyfle i siarad â rhywun, a sicrhau eu bod nhw'n ymwybodol o ble y gallan nhw gael cymorth a chefnogaeth ymarferol i ymdopi ag unigedd. Mae hunanynysu yn parhau i fod yn bwysig iawn er mwyn amddiffyn y bobl o'ch cwmpas chi. Dyma un o'r pethau mwyaf effeithiol y gallwn ni ei wneud i atal lledaeniad y feirws, ac fe fydd hynny'n bwysicach byth wrth inni fynd trwy bob cam o ddatgloi rhagor o gyfyngiadau.

Ac yn olaf, o ran clotiau gwaed, mae'n fater o ffaith bod y perygl o glotiau gwaed ar hyn o bryd yn fwy, yn ôl y dystiolaeth fel yr ydym ni'n ei deall hi, yn y boblogaeth sydd heb ei brechu, o'i chymharu â'r boblogaeth sydd wedi cael brechlyn AstraZeneca. Mae'r ffigurau hyn yn dangos bod y cyfraddau ychydig yn llai mewn gwirionedd. Ac nid oes unrhyw dystiolaeth yn cysylltu clotiau gwaed â'r brechlyn AstraZeneca ynddo'i hun. Rwy'n sylweddoli bod gwledydd eraill yn dymuno gweithio eu ffordd drwy hyn. Ond rwyf i'n bendant yn hyderus yn y dystiolaeth sydd gennym ni ledled y DU, ar ôl gweinyddu mwy na 12 miliwn o ddosau o'r brechlyn AstraZeneca. Mae niferoedd y bobl sydd wedi cael clot gwaed heb unrhyw dystiolaeth fod hynny wedi digwydd oherwydd y brechlyn yn is nag yng ngweddill y boblogaeth. Felly, mae hyn yn ofid. Gadwech inni obeithio y bydd pobl yn edrych ar y dystiolaeth, ac yn gweithredu yn ôl y dystiolaeth, er mwyn eu hamddiffyn nhw eu hunain ac annog pobl eraill i gael yr amddiffyniad hwnnw. Oherwydd mae cael COVID yn golygu eich bod chi'n llawer mwy tebygol o gael clot gwaed ac yn llawer mwy tebygol o ddioddef niwed difrifol.

Diolch yn fawr iawn i chi, Gweinidog.

Eitem 5 ar yr agenda'r prynhawn yma yw datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol—yr wybodaeth ddiweddaraf am waith y grŵp rhyngweinidogol ar dalu am ofal cymdeithasol. Rwy'n galw ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething.

Diolch, Dirprwy Lywydd, am y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am waith y grŵp rhyngweinidogol ar dalu am ofal cymdeithasol. Ers fy niweddariad diwethaf i, mae ein gwaith ni i archwilio goblygiadau anghenion cynyddol y boblogaeth i wasanaethau gofal cymdeithasol, a datblygu dewisiadau ymarferol i fynd i'r afael â hyn, wedi parhau. Yn anochel, mae'r pandemig wedi effeithio ar ein cynlluniau ni. Yn anffodus, nid oedd modd cynnal y sgwrs genedlaethol a gyhoeddais i yn fy natganiad blaenorol, am resymau yr wyf i'n siŵr y bydd yr Aelodau yn eu deall. Mae'r pandemig wedi amlygu pwysigrwydd a breuder y sector. Mae'r heriau hirdymor yn parhau, a phan fyddwn ni wedi dod trwy'r pandemig, fe fydd angen mynd i'r afael â nhw eto.

Mae'r galw am ofal a chymorth yn y boblogaeth yn golygu na fydd gwasanaethau sydd dan bwysau eisoes yn ateb anghenion y dyfodol heb i gamau gael eu cymryd. Mae'r Sefydliad Iechyd wedi defnyddio gwaith gan Ysgol Economeg Llundain i ragweld costau gofal cymdeithasol i oedolion a ariennir yn gyhoeddus yng Nghymru. Mae hwnnw'n dangos y gallai costau gynyddu 80 y cant mewn termau gwirioneddol rhwng 2015 a 2030, ac mae'r amcangyfrifon hyn yn ategu dadansoddiad byrdymor gan Wasanaethau Cyhoeddus Cymru 2025. Er mai da o beth ar ryw ystyr yw poblogaeth sy'n heneiddio, ac yn rhywbeth i'w ddathlu, mae ymgodymu â thalu am ofal yn ymdrech enfawr i lawer o Lywodraethau. Rydym ni o'r farn y byddai'n well cael datrysiad i gyllid gofal cymdeithasol sy'n cynnwys y DU gyfan, oherwydd fe allai hynny roi ystyriaeth briodol i'r cysylltiad pwysig rhwng y system dreth a budd-daliadau. Eto i gyd, o gofio bod datrysiad ledled y DU yn annhebygol iawn am beth amser i ddod, mae angen inni ddatblygu atebion hirdymor sy'n gynaliadwy i Gymru, a fydd yn gofyn am rywfaint o gytundeb ar draws y pleidiau.

Mae'r grŵp rhyngweinidogol yn awyddus i rannu'r wybodaeth a gafwyd am y materion heriol hyn. I ategu ein gwaith ni, fe gafodd dadansoddiad ei gomisiynu gennym, cyn y pandemig, ynglŷn â phwysau'r gost o fewn y sector, ac rwyf i wedi gwneud yn siŵr bod yr adroddiad hwn ar gael i'r Aelodau heddiw. Mae dadansoddiad o ddata a gyhoeddwyd yn ddiweddar wedi dangos gwariant cyfredol net ar wasanaethau cymdeithasol yn codi yn unol â'r senario cost uchel a ddisgrifiwyd yn y dadansoddiad. Pe byddai'r duedd honno'n parhau, fe allai gwariant cyfredol net ar wasanaethau cymdeithasol fod hyd at £400 miliwn yn uwch yn 2022-23 nag yr oedd yn 2019-20, ac mae hyn yn awgrymu bod pwysau cost cynyddol o'n blaenau ni er mwyn cynnal y gyfradd bresennol o ddarpariaeth yn unig. Fe wnaethom ni hefyd gomisiynu LE Wales i ddarparu dadansoddiad a chostau manwl o rai opsiynau ar gyfer addewid o ofal cymdeithasol. Rwyf wedi rhannu'r adroddiad hwn heddiw hefyd. Fe ystyriwyd diwygiadau posibl i'r mecanwaith presennol o godi tâl, a'r tri opsiwn a ystyriwyd yn fanylach oedd: darparu gofal personol a ariennir yn llawn, yn y cartref ac mewn gofal preswyl; gofal dibreswyl a ariennir yn llawn; a chyfraniad tuag at gostau preswyl.

Rhoddwyd ystyriaeth hefyd i opsiynau'r gweithlu ynglŷn â gwelliannau i gyflogau, telerau ac amodau. Mae'r rhain yn cynnwys talu'r cyflog byw gwirioneddol a gweithredu'n llawn ar gyflog a thelerau ac amodau sy'n cyfateb i Agenda ar gyfer Newid y GIG, ymhlith pethau eraill. Yn ogystal â'r opsiynau hyn, rydym ni'n cydnabod swyddogaeth bwysig tai o ran cyflymu'r newid i fodelau newydd o ran gofal. Mae'r opsiwn 'tai â gofal', sy'n cael ei ystyried y tu hwnt i adroddiad LE Wales, yn ceisio adeiladu ar raglen gyfalaf bresennol y gronfa gofal integredig. Mae'r opsiwn hwn yn cynnig nifer o opsiynau ar gyfer buddsoddi cyfalaf i gryfhau'r seilwaith tai a gofal cymdeithasol.

Mae'n amlwg o'r dadansoddiad bod y costau posibl sy'n gysylltiedig â phob un o'r opsiynau, fel yr oeddem ni'n disgwyl, yn uchel iawn. Mae hyn yn arwain at ein hystyriaethau ni ynghylch sut y gellid ariannu'r addewid o ofal cymdeithasol. Fe fuom ni'n archwilio rhai egwyddorion o ran dylunio treth, gan adeiladu ar nifer o gysyniadau a nodir yn adroddiad Athro Holtham, ac roedd y rhain yn cynnwys nodi faint o arian y byddai angen ei godi bob blwyddyn ac yn rheolaidd i ariannu addewid o ofal cymdeithasol; pwysigrwydd neilltuo cyllideb o'i gymharu â hyblygrwydd cyllidebol; a allai'r budd fod ar gael yn unig ar sail cyfraniad; a chyfleoedd i fynd i'r afael â thegwch rhwng y cenedlaethau. Yn ogystal â hynny, fe wnaethom ni ystyried casglu a gweinyddu unrhyw opsiwn o ran trethiant, yn ogystal ag unrhyw awydd gan Lywodraeth y DU i ddatganoli trethiant ymhellach.

Mae'r pandemig a'r camau i'w reoli wedi arwain at gynnydd sydyn ym menthyca a dyled Llywodraeth y DU. Yn yr amgylchedd cyllidol heriol hwn, mae'r rhagolygon ar gyfer gweithgarwch economaidd a chyllid y sector cyhoeddus yng Nghymru yn parhau i fod yn ansicr iawn. Fe fyddai'n rhaid i unrhyw benderfyniad ynghylch yr angen i Lywodraeth y DU ddefnyddio ysgogiadau o ran polisi treth yng Nghymru, yn ogystal â dull ac amseriad hynny, ystyried y posibilrwydd y gallai Llywodraeth y DU weithredu mesurau cyllidol eraill a fyddai'n effeithiol yng Nghymru, a'r angen i gefnogi adferiad economaidd yng Nghymru wrth gynhyrchu'r refeniw treth i dalu am wasanaethau cyhoeddus Cymru.

Gan ystyried effaith y pandemig a'r hinsawdd economaidd ac ariannol heriol, ein casgliad ni yw bod datrysiad o ran trethiant ar gyfer codi arian ar gyfer gofal cymdeithasol bellach yn fwy o ateb posibl yn y tymor hwy ac nid ateb sy'n debygol yn y dyfodol agos. Fe fyddai peidio â chynyddu trethiant yn golygu na allwn ni gynyddu nac ailgyfeirio adnoddau i wella gofal cymdeithasol yn y ffordd y byddem ni wedi hoffi gwneud hynny drwy'r addewid o ofal cymdeithasol. Rwy'n awyddus i bwysleisio nad ydym yn osgoi mynd i'r afael â'r materion hyn, ond rydym wedi mabwysiadu'r hyn sydd, yn fy marn i, yn ddull gonest a phragmataidd o ystyried yr amgylchedd cyllidol yr ydym ni ynddo.

Mae hyn yn fy arwain i at fesurau a nodwyd yn sgil ein gwaith ni a allai, yn amodol ar flaenoriaethu cyllideb gan Lywodraeth newydd, gael eu gweithredu ar fwy o gyflymder ac felly fod yn bont i ddiwygiadau eraill mwy eang yn y tymor canolig i'r hirdymor. Mae'r mesurau hyn, y gellid cychwyn arnyn nhw yn y tymor byr, a'u gweithredu cyn gynted ag y bo hynny'n fforddiadwy, yn cynnwys gweithio tuag at gyflwyno cyflog byw gwirioneddol i'r gweithlu. Roedd LE Wales yn amcangyfrif y byddai hyn £19 miliwn yn ychwanegol uwchlaw'r codiad isafswm cyflog cenedlaethol rhagamcanol ar gyfer blwyddyn 1, a rhywfaint o fuddsoddiad cyfalaf i alluogi gwell datrysiadau o ran tai, tua £70 miliwn i £80 miliwn y flwyddyn am raglen o bum mlynedd.

Fe fyddai cefnogaeth i'r cyflog byw gwirioneddol yn gyson â'n hagenda gwaith teg ni. Rydym ni'n gweithio, yn rhan o'r fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol, i ystyried beth arall y gellir ei wneud i helpu i sicrhau bod gofal cymdeithasol yn weithle mwy deniadol i fod ynddo. Fe fyddai hyn yn cael ei wella hefyd drwy gynigion yn ein Papur Gwyn diweddar ni, 'Ailgydbwyso gofal a chymorth', sy'n argymell fframwaith comisiynu cenedlaethol ar gyfer arwain unrhyw fuddsoddiad ychwanegol gan y gweithlu. Yn y bôn, mae'r her sy'n wynebu Cymru o ran demograffeg yn golygu na ellir peidio â rhoi sylw i'r materion a archwiliwyd gan y grŵp. Fe fydd angen i'r Llywodraeth nesaf barhau i ganolbwyntio ar y maes allweddol hwn. Rydym ni wedi datblygu corff cyfan o dystiolaeth, gan osod sylfaen gref ar gyfer gwaith yn y dyfodol. Ac yn olaf, Dirprwy Lywydd, fe hoffwn i ddiolch i holl swyddogion Llywodraeth Cymru a grwpiau allanol eraill sy'n cefnogi gwaith y grŵp rhyngweinidogol, a diolch i'm cyd-Weinidogion i ac, yn benodol, i'r cyn-gadeirydd, Huw Irranca-Davies, am y gwaith a wnaeth ef wrth arwain y gwaith hwn ar y cychwyn.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad chi. Fe fyddai unrhyw un yn meddwl fod yna etholiad ar droed, oherwydd mae'r datganiad hwn yn amlwg iawn yn gohirio eich syniadau chi am fod â threth gofal cymdeithasol ac yn ceisio anghofio amdanyn nhw, ac nid wyf i'n synnu o gwbl eich bod chi wedi gwneud felly. Serch hynny, wrth edrych yn ôl ar adroddiad y grŵp rhyngweinidogol, mae hwn yn sicr, drwy eu gwaith nhw, wedi gosod sylfaen ar gyfer treth gofal cymdeithasol y Blaid Lafur, ac rwyf i yma i ddweud na fydd y Ceidwadwyr Cymreig yn trethu'r henoed i ddarparu am ofal cymdeithasol.

Rydym ni'n credu mai hawl pobl oedrannus yw cael y gofal haeddiannol sydd ei angen arnyn nhw, ac fe wyddom ni fod yna arian yn y system, ond ni cheir yma'r cynllunio clir na'r ymdrech ddigonol i ddatrys y broblem hon. Felly, nid wyf i'n gallu cytuno â'r sylw arall y gwnaethoch chi ei gelu'n ddwfn yn y datganiad hwn ynglŷn â chyflwyno ardoll yn y tymor hwy. Eto i gyd, rwy'n cytuno bod y sector gofal cymdeithasol yn fregus, ac mae'n rhaid cymryd camau'n fuan, ac rwy'n cytuno ein bod ni'n wynebu her ddemograffig. Mae honno'n her i'w chroesawu—mae oes hir yn rhywbeth i'w ddathlu—ond mae'n her serch hynny.

Rwyf wedi darllen yr adroddiad gan LE, ac mae hwnnw'n ddiddorol iawn, ac rwyf i o'r farn fod llawer iawn ynddo y dylem ni ddysgu oddi wrtho a'i ddefnyddio ar gyfer llunio datrysiad posibl. Ond yr hyn yr hoffwn i ei wybod a'i ddeall yw, yn ystod gwaith y grŵp rhyngweinidogol yn y gorffennol, faint o amser a roddwyd i edrych ar y 'sut' a'r gost bosibl wrth ein cyfeirio ni i gyd tuag at ffyrdd o fyw sy'n fwy iach. Rydym ni wedi siarad llawer am y ffaith mai tlodi, gordewdra, dibyniaeth ar sylweddau, ysmygu, alcohol, diffyg ymarfer corff, yng nghwrs ein bywydau ni, o oedran plentyn hyd at yr oedolyn hŷn, fydd y dylanwadau sylweddol ar ansawdd ein blynyddoedd diweddarach ni. Dyna'r maes y mae angen inni dreulio amser yn mynd i'r afael ag ef, yn hytrach na dim ond dweud, pan fyddwch chi wedi cyrraedd oedran teg ac nid ydych chi mewn cyflwr da dros ben, 'Mae'n rhaid ichi dalu am eich gofal.' Felly, fe fyddai'n dda iawn gennyf i glywed beth maen nhw wedi bod yn edrych arno o ran hynny.

A ydych chi hefyd, hoffwn i wybod, yn cytuno â'r egwyddor y dylai talu am ofal cymdeithasol fod yn risg a rennir ledled ein cenedl ni yn yr un modd ag yr ydym ni'n talu am ein GIG? Oherwydd os ydym yn dweud, 'Rydym ni am wneud ichi dalu am eich gofal cymdeithasol pan fyddwch chi'n hyn', dyna ddiwedd ar unrhyw degwch yn fy marn i.

Rydych chi'n sôn hefyd am yr angen i wella telerau cyflog staff gofal. Rwy'n cytuno'n llwyr, ac mae gan y Ceidwadwyr Cymreig gynllun cadarn iawn i recriwtio a grymuso staff gofal, i dalu isafswm absoliwt o £10 yr awr iddyn nhw, a mwy gyda hyfforddiant a chyfrifoldebau. Felly, a ydych chi am geisio recriwtio a grymuso staff gofal yn y byrdymor, oherwydd rydych chi'n dweud mai problem fyrdymor yw hon yn ogystal â bod yn gynllun i'r hirdymor?

Wrth edrych ar y cynigion a gyflwynodd Gerry Holtham, roedden nhw i bob pwrpas yn golygu y gallech fod yn talu mwy o dreth yn syth ar ôl ichi ymddeol ac fe fyddai eich incwm chi'n lleihau. A edrychodd y grŵp gweinidogol ar y materion a fyddai'n effeithio ar gyfrifiadau Holtham, megis diweithdra, oherwydd rwyf i o'r farn fod honno'n elfen wirioneddol allweddol, mewn gwirionedd, ac fe fyddai hi'n dda iawn gennyf gael gwybod a wnaeth LE adolygu hynny hefyd?

Rydych chi'n sôn am yr angen i gynnwys cytundeb trawsbleidiol i allu cyflwyno hyn dros y tymor hwy, ac nid wyf i'n anghytuno â hynny o reidrwydd. Ond a wnewch chi amlinellu hefyd sut y bydd pobl hŷn, ac ystod eang o'u cynrychiolwyr nhw, yn gallu bod â rhan wrth gynhyrchu unrhyw bolisi newydd ar y cyd mewn ffordd sydd o werth gwirioneddol?

Yn olaf, yn fy marn i, hyd nes y caiff y cyllidebau eu cyfuno'n llwyr o fewn gofal cymdeithasol a gofal iechyd, fe fydd yna frwydr galed i integreiddio gofal iechyd a gofal cymdeithasol ac, yn fy marn i, fe fydd yn rhaid i rywun wynebu'r ffaith honno er mwyn i hynny ddigwydd. Dyna wnaiff ysgogi hynny oherwydd yr arian sydd yn ben ar wasanaethau cyhoeddus a dyna fydd yn ysgogi'r integreiddio hwnnw ac yn gwneud y dull hwn o wneud penderfyniadau a chynllunio penderfyniadau yn llawer, llawer haws ac yn llawer iawn mwy cydlynol. Diolch, Gweinidog.

Diolch i chi am y sylwadau a'r gyfres yna o gwestiynau. Yn rhyfedd iawn, mi fyddwn i'n cytuno â rhai ohonyn nhw—rhai o'r sylwadau a wnaethoch chi—ac mae yna eraill nad wyf i'n cytuno â nhw. Fe fyddaf i'n gweld eisiau Angela pan na fydd hi yn y Siambr mwyach, er mai ei dewis hi yw hynny, a'r pleidleiswyr fydd yn pennu fy nhynged i yn yr etholiad sydd i ddod.

Ond rwyf i yn credu fod yno her wirioneddol i'r Ceidwadwyr Cymreig a'u hagwedd tuag at y dyfodol. Rwy'n credu bod clywed y Blaid Geidwadol yn sôn yng Nghymru am godi tâl i bobl yn y sector gofal cymdeithasol yn rhywbeth i'w groesawu—mae hwnnw'n newydd da yn fy marn i. Ond rwy'n credu y ceir her wirioneddol ynglŷn â'r dull o gyflawni hynny, oherwydd fe fydd hynny'n gofyn am flaenoriaethu mewn termau cyllidebol. Ac o ran her ein sefyllfa ni, nid wyf i'n credu y bydd modd ysgogi'r symiau o arian i gynyddu'r hyn y gallwn ni ei wneud o fewn gofal cymdeithasol heb ystyried cymorth ariannol mwy sylweddol ar gyfer hynny. Ac nid wyf i'n credu y bydd y cynllunio clir i ryddhau arian yn eich galluogi chi i gyflawni hynny—dull y consuriwr yn tynnu rhywbeth o'i het i wneud pethau'n fwy effeithlon ac y gallwch chi dynnu symiau enfawr o arian o'ch het hudol. Pe byddem ni'n siarad â llywodraeth leol o bob lliw a llun gwleidyddol, gan gynnwys awdurdodau Ceidwadol neu glymblaid, nid wyf i'n credu y bydden nhw'n dweud bod adnoddau enfawr heb eu defnyddio ar gael o fewn y system yn aros i rywun eu canfod a'u rhoi ym mhocedi'r gweithwyr. Rwy'n credu y bydd yn cymryd mwy na hynny. Ac fel y dywedais i yn fy natganiad, mae'r duedd bresennol yn dangos y gallai fod angen inni wario hyd at £400 miliwn erbyn 2022-23, a hynny ddim ond er mwyn darparu'r hyn sydd gennym ni eisoes, ac nid i ddarparu gwell gofal ond i ddarparu'r un gofal; a pheidio â chodi cyflogau'r staff, ond eu cadw nhw ar yr un cyfraddau cyflog a'r un math o ofal. Ac mae hynny'n dangos lefel yr her sy'n ein hwynebu ni.

Felly, wrth gwrs, mae hon yn her, ac ar hyn o bryd yn y cylch economaidd—economeg Keynes clasurol yw hyn—nid dyma'r amser i godi trethi. Felly, nid yw'n golygu gohirio ac anghofio; mae'n golygu ymateb i'r sefyllfa bresennol. Ac fe newidiodd y cyd-destun yn ystod gwaith y grŵp rhyngweinidogol, wrth gwrs, oherwydd roeddem ni ar fin dymuno dechrau sgwrs genedlaethol, i siarad am hyn yr oeddem ni'n ei olygu a sut y gallem ddenu symiau sylweddol o adnoddau ychwanegol i'r sector gofal cymdeithasol. Mae'r pandemig wedi newid nid yn unig ein gallu ni i gael y sgwrs, ond y cyd-destun yr ydym yn gweithredu ynddo, a hynny'n gwbl sylfaenol.

Felly, ydym, rydym ni'n ystyried amrywiaeth o feysydd eraill. Rwyf wedi sôn am yr opsiynau tai eisoes. Ac ni chaiff yr her sydd gennym ni ei datrys drwy newid ein ffordd ni o fyw, yn fy marn i. Fe wyddom fod gennym her ehangach o ran iechyd y cyhoedd a dyna'r gwaith y mae Eluned Morgan yn arwain arno ar hyn o bryd. Mae ein rhaglen 'Pwysau Iach: Cymru Iach' yn bwysig i bobl o bob oed ar gyfer gwneud yn siŵr ein bod ni'n byw'n iach. Ond mewn gwirionedd, pan fyddwch chi'n meddwl am ein heriau ni o ran tai, rydym wedi amcangyfrif y bydd angen cynnydd sylweddol mewn unedau gofal ychwanegol arnom ni. Wel, dim ond tua 500 o unedau gofal ychwanegol a ddarparwyd ledled Cymru yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Felly, mewn gwirionedd, mae angen cymryd cam bras ymlaen o ran yr hyn yr ydym ni'n ei wneud i allu ymateb i'r her, yn ogystal â dymuno gwella canlyniadau iechyd y cyhoedd i'r boblogaeth gyfan.

O ran eich pwynt chi ynglŷn â thalu am ofal cymdeithasol sydd â risg a rennir, fel y GIG, wel, fe fydd hynny'n gofyn am rywfaint o gytundeb. A rhan o'r her wrth wneud hynny yw'r ffordd yr ydym ni wedi ein strwythuro ar hyn o bryd ac mae'r diffyg o ran datrysiad i'r DU gyfan yn rhan o'r hyn sy'n ein rhwystro ni. Fe fydd yna derfyn ar yr hyn y gallwn ni ei wneud cyn y gallwn ddechrau ymyrryd a gweld canlyniadau anfwriadol o bosibl yn y system dreth a budd-daliadau ehangach. Yn wir, fe gynhyrchodd y pwyllgor dethol trawsbleidiol yn Nhŷ'r Cyffredin, cyn yr etholiad diwethaf, adroddiad yn mynegi safbwynt o blaid codi refeniw treth ar gyfer gallu cyflawni ar raddfa llawer mwy sylweddol. Ac fe fyddai hynny wedyn wedi bod yn rhywbeth y byddem ni'n ei rannu ledled y DU gyfan, gyda symiau sylweddol o arian a fyddai wedi dod i bob Llywodraeth genedlaethol ddatganoledig. Roedden nhw'n cefnogi math o drethiant hefyd sy'n gysylltiedig ag oedran, yn debyg iawn i'r hyn sy'n digwydd yn Japan. Felly, mae yna ddadl agored anorffenedig a pharhaus ynglŷn â'r hyn y gallai'r dyfodol ei gyflwyno inni. Dyma'r sefyllfa ar hyn o bryd: y gallu i wneud gwahaniaeth drwy fwrw ymlaen â'r gwaith ar integreiddio y cyfeiria'r Aelod ato, o ran gwella'r cyfraddau cyflog ac ansawdd y gofal a ddarperir, ac mae gennym weithlu brwdfrydig mewn system a allai, gyda'r diwygiadau a nodir yn y Papur Gwyn yr ymgynghorir arno ar 6 Ebrill, newid gofal cymdeithasol yn sylweddol, ond rydym ni'n cydnabod y bydd mwy gan y Llywodraeth nesaf i'w wneud eto. Ond rwy'n credu, fel y dywedais i yn y datganiad, fod hon yn sylfaen gref ar gyfer datblygu'r gwaith hwnnw ar gyfer unrhyw Lywodraeth yn y dyfodol. 

In the spirit of positivity, I will say at the outset that I sympathise with the Minister, to the extent that the pandemic, of course, has had a very great impact on the broader context and on all of our capacity to look at health and care in the longer term. And that pressure on capacity, of course, is very real. We see it in the fatigue of our staff, in the financial pressures, the unprecedented pressures on public coffers in this acute period of responding to the pandemic. But, for me, that gives us even more reason to act. That’s what the experience of the last year has done: we have seen more plainly than ever the lack of status, attention and investment that there’s been in social care. We have seen the lack of respect to care staff. We’ve had clear evidence that our health services are unsustainable and are overly reliant on the goodwill of staff. They’re far too often in crisis management mode and facing staffing problems that should have been resolved years ago. So, whilst a Plaid Cymru Government would want to put an urgent action plan in place to restore services post COVID, we wouldn’t want to come back to the situation we were in, but to transform services for the longer term, and that in the current climate is a huge challenge.

Now, at the heart of our plans is the creation of new health and care services, providing clear frameworks as to how health boards and local authorities deliver health and care in a seamless way with integrated budgeting, and that means treating health and care staff at the same level, the same conditions and wage grades, whether they are care or health workers.

And the other key part of this, of course, is what we have before us today, namely the future of social care and how we pay for it. Quite simply, we must now move to providing free care where it’s required, just as healthcare is provided. How does it still make sense that someone with dementia has to pay, but somebody with another illness, such as cancer, doesn't? And I'm not for one minute saying this is going to be easy, or it would have been done many years ago, I'm sure. Indeed, the Minister himself has outlined some of the challenges that we face, including, of course, the expected increases in the cost of care in years to come. But do bear in mind that that's an increase at that rate if we keep things as they are today. And we do have to include, as part of the equation on costs, what we should be aiming to save through revolutionising the way we think about the preventative agenda, keeping people fitter, living more independently for longer.

I'm very grateful to Age Cymru for summarising very well what their vision is in a statement that appeared in my inbox today. It's a mirror of what I want to see. This is a question of fairness at a fundamental level. We need fairness as to who pays and how we pay, and they note, among their core principles, that the risk must be shared across society. Of course, there's more than one way of sharing that risk. I am still convinced that this could be included in the general taxation system if we look at it as part of a health and care landscape that is transformed, and that's how I want to deliver this. But, of course, we will consider all options in Government. My question simply is: does the Minister agree with me that the time has now come at last to take action in this area, and that there are challenges to overcome, not to ignore?

Wel, rwy'n credu fy mod wedi nodi yn fy natganiad fod yna gamau yr ydym ni'n bwriadu eu cymryd. Mae yna gamau i'w cymryd, ond mae yna heriau na allwch chi eu hosgoi na'u hanwybyddu. Os na chawn ni ateb ledled y DU, mae angen inni feddwl am yr adnoddau sydd ar gael i ni, sut rydy