Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

09/12/2020

Cynnwys

Contents

Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig: Parhad Legislative Consent Motion on the United Kingdom Internal Market Bill: Continued
Cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro Motion to suspend Standing Orders
Cynnig gweithdrefnol Procedural motion
Dadl: Adolygiad Blynyddol Cydraddoldeb a Hawliau Dynol ar gyfer 2019-2020 Debate: The Equality and Human Rights Annual Review 2019-20
Cyfnod Pleidleisio Voting Time
Datganiad gan y Dirprwy Lywydd Statement by the Deputy Presiding Officer
1. Cwestiynau i Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru 1. Questions to the Minister for Economy, Transport and North Wales
2. Cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd (yn rhinwedd ei gyfrifoldebau fel y Gweinidog Pontio Ewropeaidd) 2. Questions to the Counsel General and Minister for European Transition (in respect of his European Transition responsibilities)
3. Cwestiynau Amserol 3. Topical Questions
4. Datganiadau 90 Eiliad 4. 90-second Statements
5. Dadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21(iv): Cefnogaeth i fabanod a rhieni newydd yn ystod COVID-19 5. Member Debate under Standing Order 11.21(iv): Support for babies and new parents during COVID-19
6. Dadl ar Ddeiseb P-05-1010 Ymchwiliad annibynnol i'r llifogydd yn Rhondda Cynon Taf yn 2020 fel bod gwersi yn cael eu dysgu 6. Debate on Petition P-05-1010 An independent inquiry into the 2020 flooding in Rhondda Cynon Taf so that lessons are learned
7. & 8. Dadl: Cyfyngiadau Coronafeirws Newydd (Gohiriwyd o 8 Rhagfyr) a Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Coronafeirws—Cyfyngiadau mis Rhagfyr 7. & 8. Debate: New Coronavirus Restrictions (Postponed from 8 December) and a Welsh Conservatives Debate: Coronavirus—December Restrictions
9. Adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad—Adroddiad 03-20 9. Standards of Conduct Committee Report—Report 03-20
Cynnig gweithrefnol Procedural motion
10. Cyfnod Pleidleisio 10. Voting Time

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.

Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 12:29 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

Dechreuodd y cyfarfod drwy barhau â busnes o gyfarfod dydd Mawrth, 8 Rhagfyr.

The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 12:29 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

The meeting began with the continuation of business from Tuesday, 8 December.

Croeso nôl i bawb ac rydym ni nawr yn ailddechrau ar agenda cyfarfod ddoe, a gafodd ei ohirio oherwydd problemau technegol. 

Welcome back. We are now resuming the agenda from yesterday's meeting, which was adjourned due to technical problems.

Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig: Parhad
Legislative Consent Motion on the United Kingdom Internal Market Bill: Continued

Parhad o ddadl 8 Rhagfyr.

Cynigiwyd y cynnig canlynol ar 8 Rhagfyr:

Debate continued from 8 December.

The following motion was moved on 8 December:

Cynnig NDM7497 Jeremy Miles

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau ym Mil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Senedd Cymru.

Motion NDM7497 Jeremy Miles

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 29.6, agrees that provisions in the United Kingdom Internal Market Bill, in so far as they fall within the legislative competence of the Senedd, should be considered by the UK Parliament.

Felly, rydyn ni'n ailddechrau gydag eitem 7 o ddoe, sef y cynnig ar y cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig. Y cyfrannydd cyntaf, felly, i'r ddadl heddiw fydd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd.

 So, we will resume with yesterday's item 7, which is the legislative consent motion on the United Kingdom Internal Market Bill. The first contributor to the debate today will be the Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd.

12:30

Wel, diolch yn fawr iawn, Llywydd. Mae'n bleser gen i i siarad yn y ddadl yma ar ran y pwyllgor, ac o ystyried arwyddocâd y ddeddfwriaeth yma, fe wnaethom ni fel pwyllgor archwilio'r ystyriaethau ariannol sydd ynghlwm wrth y Bil gyda'r Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, ac fe ddaeth y pwyllgor i'r casgliad mwyafrifol y byddai'r goblygiadau cyfansoddiadol ac ariannol a fyddai'n deillio o basio'r Bil marchnad fewnol ar ei ffurf wreiddiol yn tanseilio'r setliad datganoli, gan arwain at y posibilrwydd hefyd o leihau'r cyllid sydd ar gael trwy grant bloc Cymru.

Nawr, er ein bod ni wedi croesawu approach Llywodraeth Cymru o geisio cefnogaeth drwy Dŷ'r Arglwyddi ar gyfer eu gwelliannau enghreifftiol i'r Bil, fe wnaethon ni dynnu sylw at ein pryder y gallai newidiadau a wnaethpwyd yn Nhŷ'r Arglwyddi gael eu newid yn ôl ar ôl i'r Bil ddychwelyd i Dŷ'r Cyffredin, a dyna'n wir ddigwyddodd pan adferwyd gan Dŷ'r Cyffredin rai o agweddau ariannol y Bil a gafodd eu newid gan Dŷ'r Arglwyddi.

Mae gennym ni, felly, nifer o bryderon am y Bil fel y mae'n sefyll, ac mi restraf i rai ohonyn nhw nawr yn fy nghyfraniad i y prynhawn yma. Yn gyntaf, mae'r posibilrwydd y bydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gwario mewn meysydd datganoledig, a hynny mewn ffordd, wrth gwrs, sydd ddim yn gydnaws â bwriadau strategol Llywodraeth Cymru. Fe ddywedodd y Gweinidog wrthym ni y byddai modd defnyddio'r pwerau cymorth ariannol yn y Bil at ddibenion eang iawn, gan gynnwys o fewn meysydd datganoledig. Fe wnaeth yr Arglwyddi ddileu'r cymal hwn, ond, wrth gwrs, mae e wedi ei adfer yn Nhŷ'r Cyffredin erbyn hyn. Ein barn ni yw nad yw'r pwerau hyn yn angenrheidiol, ac rŷn ni'n credu y byddan nhw'n tanseilio penderfyniadau gwariant sy'n cael eu gwneud yma yng Nghymru.

Roedd Rhan 6 o'r Bil yn rhoi pŵer i Weinidogion Llywodraeth y Deyrnas Unedig ariannu unrhyw berson yn uniongyrchol ar ystod eang o faterion sydd o fewn cymhwysedd datganoledig ar hyn o bryd. Roedd y pwyllgor yn poeni am oblygiadau gwariant Llywodraeth y Deyrnas Unedig mewn meysydd datganoledig i grant bloc Cymru a'r posibilrwydd pryderus y bydd y gwariant hwn yn cael ei ariannu trwy 'top-slice-o' y grant bloc. Er y cytunwyd ar welliant yn Nhŷ'r Arglwyddi i dynnu cymal 42 o'r Bil, mae pryderon yn parhau ynghylch bwriadau Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn y cenhedlodd datganoledig.

Thank you, Llywydd. I am pleased to speak in this debate today on behalf of the committee, and given the significance of this legislation, we explored, as a committee, the financial considerations associated with the Bill with the Minister for Finance and Trefnydd, and the committee reached a majority conclusion that the constitutional and financial implications stemming from the passing of the internal market Bill, in its original form, would undermine the devolution settlement, leading to the possibility of a reduction in the funding available through the Welsh block grant .

While we welcomed the Welsh Government’s approach of seeking support through the House of Lords for its model amendments to the Bill, we highlighted our concern that changes pursued through the Lords could be reinstated once the Bill returned to the House of Commons, and that was the case when some of the financial aspects of the Bill that had been changed were reinstated by the Commons.

We have a number of concerns regarding the Bill, and I will list some of them now in my contribution this afternoon. First of all, there is the possibility that the UK Government will spend in devolved areas and in a way that is not compatible with the strategic intentions of the Welsh Government. The Minister told us that it would be possible to use the financial assistance powers within the Bill for a very broad set of purposes, including within devolved areas. The Lords removed this clause, but, of course, it was reinstated by the Commons. We don't believe that these powers are necessary and we believe that they will serve to undermine spending decisions made in Wales.

Part 6 of the Bill gave power to the UK Government Ministers to directly fund any person on a wide range of matters that are within devolved competence at this time. The committee was concerned about the implications of expenditure by UK Government in devolved areas for the Welsh block grant, with the worrying possibility that this spending will be funded by top-slicing the block grant. While an amendment was agreed in the House of Lords to remove clause 42 from the Bill, concerns remain over the UK Government’s intentions in the devolved nations.

The Finance Committee has concerns around the reservation of state aid and subsidy control without the agreement of devolved nations. The Lords, again, removed the clause that reserves state aid, but it was subsequently reinstated by the Commons. The UK Government said the clause is needed because it's necessary to reserve to the UK Parliament the right to legislate for a system to regulate the provision by public bodies of subsidies that are or may be distortive or harmful and to avoid the risk of inconsistent regulation of such subsidies in the different parts of the UK. We heard that the Welsh Government has always argued that state aid is not reserved under the Government of Wales Act 2006, and we believe there must be discussions with devolved nations on these issues.

There's a lack of clarity on the impact of the Bill in terms of subsidy control on tax devolution and the possibility that certain tax policies in Wales may be limited or open to challenge. We believe the lack of clarity on the impact of this Bill on tax devolution should be addressed to ensure there are no unintended consequences when different approaches to tax are taken in different parts of the UK.

Finally, Llywydd, it's disappointing that this close to the end of the EU transition period there still remains no clarity on the shape or form of the UK shared prosperity fund, three years after it was announced. We reported as a committee back in 2018 on replacing EU funding for Wales, at which time there were concerns about the lack of engagement from the UK Government with the Welsh Government, and, of course, we heard that this situation is still 'exceptionally poor'. There was little information on the fund in the Chancellor’s spending review announced on 25 November, which said further details would be set out in a UK-wide investment framework published in spring of next year. The UK Government has an important role to ensure that the Welsh Government and stakeholders in Wales have sufficient resource through the fund, and the UK Government must engage with the Welsh Government and other devolved Governments on this issue as a matter of urgency. With those comments, I look forward to hearing the contributions of others in this debate. Diolch.

Mae gan y Pwyllgor Cyllid bryderon ynghylch cadw cymorth gwladwriaethol a rheolaeth cymorthdaliadau ​​heb gytundeb y gwledydd datganoledig. Fe wnaeth yr Arglwyddi, unwaith eto, gael gwared ar y cymal sy'n cadw cymorth gwladwriaethol, ond fe’i rhoddwyd yn ôl wedyn gan Dŷ'r Cyffredin. Dywedodd Llywodraeth y DU fod angen y cymal gan ei bod yn angenrheidiol i Senedd y DU gadw’r hawl i ddeddfu ar gyfer system i reoleiddio darpariaeth cyrff cyhoeddus o gymorthdaliadau sydd, neu a allai fod, yn ystumiol neu'n niweidiol ac i osgoi'r risg o reoleiddio cymorthdaliadau o'r fath yn anghyson yng ngwahanol rannau'r DU. Clywsom fod Llywodraeth Cymru bob amser wedi dadlau nad yw cymorth gwladwriaethol wedi'i gadw o dan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, a chredwn fod yn rhaid cynnal trafodaethau â'r gwledydd datganoledig ynghylch y materion hyn.

Ceir diffyg eglurder ynglŷn ag effaith y Bil o ran rheolaeth cymorthdaliadau ​​ar ddatganoli trethi a'r posibilrwydd y gallai rhai polisïau treth yng Nghymru fod yn gyfyngedig neu'n agored i her. Credwn y dylid mynd i'r afael â'r diffyg eglurder ynghylch effaith y Bil ar ddatganoli trethi i sicrhau na cheir unrhyw ganlyniadau anfwriadol pan fo gwahanol ddulliau o drethu yn cael eu rhoi ar waith mewn gwahanol rannau o'r DU.

Yn olaf, Lywydd, mae'n siomedig, mor agos â hyn at ddiwedd cyfnod pontio'r UE, nad oes eglurder o hyd ar siâp na ffurf cronfa ffyniant gyffredin y DU, dair blynedd ar ôl ei chyhoeddi. Gwnaethom adrodd fel pwyllgor yn ôl yn 2018 ar ddarpariaeth cyllid i Gymru yn lle cyllid yr UE, ac ar yr adeg honno roedd pryderon ynghylch y diffyg ymgysylltu gan Lywodraeth y DU â Llywodraeth Cymru, ac wrth gwrs, clywsom fod y sefyllfa hon yn dal i fod yn 'eithriadol o wael’. Ychydig o wybodaeth a gafwyd am y gronfa yn adolygiad o wariant y Canghellor a gyhoeddwyd ar 25 Tachwedd, a ddywedai y byddai manylion pellach yn cael eu nodi mewn fframwaith buddsoddi ar gyfer y DU gyfan a gyhoeddir y gwanwyn nesaf. Mae rôl bwysig gan Lywodraeth y DU i sicrhau bod Llywodraeth Cymru a rhanddeiliaid yng Nghymru yn cael digon o adnoddau drwy'r gronfa, ac mae’n rhaid i Lywodraeth y DU ymgysylltu â Llywodraeth Cymru a Llywodraethau datganoledig eraill ar y mater hwn ar frys. Gyda'r sylwadau hynny, edrychaf ymlaen at glywed cyfraniadau gan eraill i'r ddadl hon. Diolch.

It will come as no surprise to everybody in this Chamber that I rise to speak in support of the legislative consent motion. Labour, Plaid Cymru and others in this Chamber have done everything that they can to try to prevent the UK from delivering on the democratic mandate of the people of Wales. First, they tried to stop us from leaving the EU, then they tried to extend the transition period, and today they are trying to scupper the UK internal market Bill.

Ni fydd yn syndod i unrhyw un yn y Siambr hon fy mod yn codi i gefnogi’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Mae Llafur, Plaid Cymru ac eraill yn y Siambr hon wedi gwneud popeth yn eu gallu i geisio atal y DU rhag cyflawni mandad democrataidd pobl Cymru. Yn gyntaf, fe wnaethant geisio ein hatal rhag gadael yr UE, yna fe wnaethant geisio ymestyn y cyfnod pontio, a heddiw maent yn ceisio tanseilio Bil marchnad fewnol y DU.

Other speakers in this debate so far, both yesterday and just now, have warned that this legislation is a snatch-and-grab at devolved powers and an attempt to centralise decision making in London. But, of course, that is not the case. It's a piece of legislation that has two principal aims: firstly, to provide an orderly transfer of powers from Brussels to the UK as the result of our departure from the EU; and secondly to protect the integrity of the UK's own internal market. The measures it contains will ensure that, when the transition period ends, businesses across Wales will continue to be able to benefit from the seamless trade that they already currently enjoy with the rest of the UK. Ensuring the continuity of this trade and the businesses and jobs that that trade protects is all the more important given the impact of the coronavirus pandemic on the Welsh economy.

The Bill reaffirms that the UK is made up of four nations and that no matter in which nation a business is based it will have an equal opportunity to sell its goods and services anywhere in the United Kingdom. The legislation also maintains current high standards across the UK on a range of subjects, including food hygiene, animal welfare and other matters. It will not diminish any of those standards, including on employment, at all. It will benefit, of course, Welsh farmers as well, actually, as we seize the opportunities presented by leaving the common agricultural policy, enabling us to create a new system that puts the interests of our farmers here in Wales first. 

Contrary to what some in the Welsh Parliament would have you believe, the Bill actually respects and strengthens the devolution settlement. As a result of this legislation, scores of powers will be transferred to Wales, Scotland and Northern Ireland on 1 January, and not a single power will be taken away. Powers in scores of new policy areas that previously resided in Brussels will be passed directly to the Welsh Government. Not one power will be taken away. And I refer to your comments on state aid yesterday, Minister. The reality is, of course, that state aid is fettered here in Wales as a result of the EU at present. So, transferring those responsibilities to the UK Government seems to me to be perfectly sensible. 

Llywydd, the Bill amounts to a fulfilment of Boris Johnson's pledges to get Brexit done and to devolve new powers to the Senedd as a result of the departure of the UK from the European Union. And the need to improve this legislation is more important now than ever. Wales sells more to the rest of the UK than the rest of the world put together, so it's vital that we do all that we can to protect this economic co-operation and partnership between the four nations, because only that will help us bounce back from COVID-19. 

The Bill will also help the economic recovery by paving the way for the UK Government to invest in communities across the United Kingdom, including here in Wales, through new spending powers. Currently, many UK investment decisions are taken by unelected European bureaucrats, but as a result of this Bill, the UK Government will take on those spending powers that are currently exercised by the EU. That will enable the UK Government to spend the money of UK taxpayers and invest it in communities and businesses across the whole of the UK. Isn't that a surprise? That spending would secure extra funding for Wales over and above that available to the Welsh Government via the Welsh block grant. All of us in this Chamber should be welcoming such significant potential investment to Wales, and yet bizarrely Labour Ministers are objecting. They object to the UK Government taking on such powers, yet they were more than happy for those powers to be exercised by those faceless unelected bureaucrats in Brussels. You couldn't make it up. Why on earth would anyone in this Chamber object to greater investment in economic development, greater investment in infrastructure across this country? Crucially, the UK Government has been crystal clear that the level of funding that Wales will receive following the end of the transition period will be equal to or greater than the funding that we currently receive from EU schemes.

So, let me remind Labour Ministers and Members of the Senedd today of a very inconvenient truth that they try to forget: the people of Wales voted clearly in 2016 for Brexit, especially in your heartlands and your constituency. They want to see a Welsh Government that supports the delivery of Brexit. They want a UK Parliament and a Senedd that makes decisions on laws and spending that were previously made in Brussels, and they want the Welsh economy to bounce back quickly from the pandemic that we're currently in the midst of. This Bill delivers on those priorities, so let's back it, let's get Brexit done, and let's embrace the opportunities that it presents.

Mae siaradwyr eraill yn y ddadl hon hyd yma, ddoe a nawr, wedi rhybuddio bod y ddeddfwriaeth hon yn lladrata pwerau datganoledig ac yn ymgais i ganoli'r broses o wneud penderfyniadau yn Llundain. Ond wrth gwrs, nid yw hynny'n wir. Mae'n ddeddfwriaeth a chanddi ddau brif nod: yn gyntaf, sicrhau bod pwerau’n cael eu trosglwyddo’n drefnus o Frwsel i'r DU o ganlyniad i'n hymadawiad â'r UE; ac yn ail, diogelu cyfanrwydd marchnad fewnol y DU ei hun. Bydd y mesurau sydd wedi’u cynnwys ynddi’n sicrhau, pan ddaw'r cyfnod pontio i ben, y bydd busnesau ledled Cymru’n parhau i allu elwa o'r fasnach ddi-dor y maent eisoes yn ei mwynhau gyda gweddill y DU. Mae sicrhau parhad y fasnach hon a'r busnesau a'r swyddi y mae'r fasnach honno'n eu gwarchod yn bwysicach fyth o ystyried effaith y pandemig coronafeirws ar economi Cymru.

Mae'r Bil yn ailddatgan bod y DU yn cynnwys pedair gwlad, ac y bydd cyfle cyfartal i fusnesau werthu eu nwyddau a’u gwasanaethau yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig, ni waeth ym mha wlad y maent wedi’u lleoli. Mae'r ddeddfwriaeth hefyd yn cynnal safonau uchel cyfredol ledled y DU ar ystod o bynciau, gan gynnwys hylendid bwyd, lles anifeiliaid a materion eraill. Ni fydd yn lleihau unrhyw un o'r safonau hynny o gwbl, gan gynnwys ar gyflogaeth. Bydd o fudd, wrth gwrs, i ffermwyr Cymru hefyd, wrth inni achub ar y cyfleoedd a fydd yn cael eu creu drwy adael y polisi amaethyddol cyffredin, gan ein galluogi i greu system newydd sy'n blaenoriaethu buddiannau ein ffermwyr yma yng Nghymru.

Yn wahanol i'r hyn y byddai rhai yn Senedd Cymru am i chi ei gredu, mae'r Bil yn parchu ac yn cryfhau'r setliad datganoli. O ganlyniad i'r ddeddfwriaeth hon, bydd llu o bwerau'n cael eu trosglwyddo i Gymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon ar 1 Ionawr, ac ni fydd unrhyw bŵer yn cael ei dynnu ymaith. Bydd pwerau mewn llu o feysydd polisi newydd a arferai fod ym Mrwsel yn cael eu trosglwyddo'n uniongyrchol i Lywodraeth Cymru. Ni fydd unrhyw bŵer yn cael ei dynnu ymaith. A chyfeiriaf at eich sylwadau ar gymorth gwladwriaethol ddoe, Weinidog. Y gwir amdani, wrth gwrs, yw bod cymorth gwladwriaethol yn cael ei lyffetheirio yma yng Nghymru o ganlyniad i'r UE ar hyn o bryd. Felly, ymddengys i mi fod trosglwyddo'r cyfrifoldebau hynny i Lywodraeth y DU yn gwbl synhwyrol.

Lywydd, mae'r Bil yn cyflawni addewidion Boris Johnson i sicrhau Brexit ac i ddatganoli pwerau newydd i'r Senedd o ganlyniad i ymadawiad y DU â'r Undeb Ewropeaidd. Ac mae'r angen i wella'r ddeddfwriaeth hon yn bwysicach nag erioed yn awr. Mae Cymru’n gwerthu mwy i weddill y DU na gweddill y byd gyda'i gilydd, felly mae'n hanfodol ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i ddiogelu'r cydweithrediad a'r bartneriaeth economaidd hon rhwng y pedair gwlad, gan mai hynny'n unig fydd yn ein helpu i adfer wedi COVID-19.

Bydd y Bil hefyd yn helpu'r adferiad economaidd drwy baratoi'r ffordd i Lywodraeth y DU fuddsoddi mewn cymunedau ledled y Deyrnas Unedig, gan gynnwys yma yng Nghymru, drwy bwerau gwario newydd. Ar hyn o bryd, mae llawer o benderfyniadau buddsoddi yn y DU yn cael eu gwneud gan fiwrocratiaid Ewropeaidd anetholedig, ond o ganlyniad i'r Bil hwn, bydd Llywodraeth y DU yn mabwysiadu'r pwerau gwariant sy'n cael eu harfer gan yr UE ar hyn o bryd. Bydd hynny'n galluogi Llywodraeth y DU i wario arian trethdalwyr y DU a'i fuddsoddi mewn cymunedau a busnesau ledled y DU. Onid yw hynny'n syndod? Byddai'r gwariant hwnnw'n sicrhau cyllid ychwanegol i Gymru ar ben yr hyn sydd ar gael i Lywodraeth Cymru drwy grant bloc Cymru. Dylai pob un ohonom yn y Siambr hon groesawu buddsoddiad posibl mor sylweddol yng Nghymru, ac eto, yn rhyfedd ddigon, mae Gweinidogion Llafur yn gwrthwynebu. Maent yn gwrthwynebu bod Llywodraeth y DU yn mabwysiadu pwerau o'r fath, ac eto, roeddent yn fwy na pharod i'r biwrocratiaid anetholedig diwyneb ym Mrwsel arfer y pwerau hynny. Byddai'n anghredadwy pe na bai'n wir. Pam ar y ddaear y byddai unrhyw un yn y Siambr hon yn gwrthwynebu mwy o fuddsoddiad mewn datblygu economaidd, mwy o fuddsoddiad mewn seilwaith ledled y wlad? Yn hanfodol, mae Llywodraeth y DU wedi dweud yn gwbl glir y bydd y lefel o gyllid y bydd Cymru’n ei chael wedi diwedd y cyfnod pontio yn gyfwerth neu'n fwy na'r cyllid a gawn ar hyn o bryd drwy gynlluniau'r UE.

Felly gadewch imi atgoffa Gweinidogion Llafur ac Aelodau’r Senedd heddiw o wirionedd anghyfleus iawn y maent yn ceisio’i anghofio: pleidleisiodd pobl Cymru’n glir yn 2016 o blaid Brexit, yn enwedig yng nghefn gwlad a'ch etholaeth chi. Maent yn dymuno gweld Llywodraeth Cymru sy'n cefnogi’r gwaith o gyflawni Brexit. Maent am gael Senedd y DU a Senedd sy'n gwneud penderfyniadau ar gyfreithiau a gwariant a arferai gael eu gwneud ym Mrwsel, ac maent am i economi Cymru adfer yn gyflym wedi’r pandemig rydym ar ei ganol ar hyn o bryd. Mae'r Bil hwn yn cyflawni'r blaenoriaethau hynny, felly gadewch inni ei gefnogi, gadewch inni gyflawni Brexit, a gadewch inni fanteisio ar y cyfleoedd y mae'n eu cyflwyno.

12:40

Plaid Cymru will vote against giving legislative consent for the internal market Bill today. This Bill essentially takes a sledgehammer to Welsh democracy, totally undermining the devolution settlement by taking back powers in devolved areas and seriously limiting the ability of this Senedd to create any novel legislation in future that does not accord with Westminster's plans. Emboldened by the Brexit referendum vote and the vociferous and divisive campaigning that it engendered, and the constant entreaties to respect the result of that referendum and the fact that Wales voted 'leave', we have seen the drip-drip rollback of powers since 2016. No thought of respecting the results of the referendums of 1997 and 2011, when the people of Wales voted for powers here in Wales in the first place and resoundingly for more powers in 2011.

But we expect no different from the Conservatives. We started losing powers under the Wales Act 2017. Plaid argued strongly and were mocked by Labour and the Conservatives then. With EU withdrawal, Labour opposed Plaid and the late Steffan Lewis's plan for a continuity Bill to protect the Senedd's legislative competence during EU withdrawal, and relied on inter-governmental agreements with the Conservative UK Government instead. Well, that's turned out well: now we have three Senedd committees concluding that the internal market Bill drives a coach and horses through the devolution settlement. So much for the protection of inter-governmental agreements, so much for common frameworks based on shared governance instead of the continuity Bill. The internal market Bill is not merely economic, it is disastrously constitutional. There has been no issue with trading between Wales and England these last 20 years.

Even the House of Lords have been unstinting in their condemnation of the internal market Bill. Welsh Government was sidelined and ignored repeatedly during EU withdrawal negotiations over the last four years. Legislative consent was denied for the EU withdrawal Bill by Scotland, Wales and Northern Ireland, but the Tories carried on regardless. Now in the midst of the COVID pandemic, with Brexit negotiations oven ready, as the easiest deal in the world—that's going well—if all that was not enough, we have an internal market Bill imposed upon us. A Bill breaking international law, leading to fury in Ireland and elsewhere. Our European funding, the shared prosperity fund—so-called—hollowed out, not a penny less, not a power lost; not going well, is it? The internal market Bill means losing powers, losing funding, losing control over funding, and paralysing the Senedd's future ability to make divergent laws for Wales. The internal market Bill just draws us into England, Sewel convention gone, inter-governmental agreements a joke—it's imposed upon us.

With a fisheries Bill and a trade Bill and agriculture Bill going through at present, Welsh Government is still depending on inter-governmental agreements and despatch-box promises—as empty as they are meaningless. Still, Labour remains wedded to this union of an increasingly disunited kingdom to the detriment of Wales, bleating at the injustices but complicit. Over eight centuries, English kings and the Westminster elite have either oppressed or neglected the people of Wales, or both. People often mock when I go on about Welsh history, but we don't need to recall Llywelyn Ein Llyw Olaf, the treachery of the blue books, drowning Tryweryn, or any other historical betrayal, because the modern-day examples keep on flooding in, where the UK Government gazumps Welsh Government on testing kits, or directs PPE to England not Wales, or the crippling underfunding of rail infrastructure in Wales, or UK Government wrecking shared prosperity, decimating farming incomes, and dismantling Wales politically with the internal market Bill. Betrayal is heaped upon betrayal, and still Labour is proud to be unionist. UK Tories are laughing at Welsh Government and laughing at Wales because we can always be brought to heel. Soon, Scotland will be free of this charade; it's only Wales and England left. No UK, then. We glimpse a dystopian future beloved of that malevolent, misinformed minority that wants to ditch the Senedd and ditch Wales. Labour needs to be on the right side of history moving forward, not side with forces laughing at Wales. Give legislative consent to dismantling my nation? Llywydd, in ending, you know and people know me as a detached, considered and dispassionate analyser of constitutional affairs, and even I say vote against legislative consent. Diolch yn fawr.

Bydd Plaid Cymru yn pleidleisio yn erbyn rhoi cydsyniad deddfwriaethol i'r Bil marchnad fewnol heddiw. Yn y bôn, mae'r Bil hwn yn ceisio chwalu democratiaeth Gymreig, gan danseilio'r setliad datganoli yn llwyr drwy gipio pwerau yn ôl mewn meysydd datganoledig a chyfyngu'n ddifrifol ar allu'r Senedd hon i greu unrhyw ddeddfwriaeth newydd yn y dyfodol nad yw'n cyd-fynd â chynlluniau San Steffan. O ganlyniad i bleidlais refferendwm Brexit a'r ymgyrchu croch ac ymrannol a grëwyd yn sgil hynny, a'r ymbil cyson i barchu canlyniad y refferendwm hwnnw a'r ffaith bod Cymru wedi pleidleisio o blaid 'gadael', rydym wedi gweld pwerau yn cael eu lleihau’n raddol ers 2016. Ni roddwyd unrhyw ystyriaeth i barchu canlyniadau refferenda 1997 a 2011, pan bleidleisiodd pobl Cymru o blaid pwerau yma yng Nghymru yn y lle cyntaf ac yn ysgubol o blaid mwy o bwerau yn 2011.

Ond nid ydym yn disgwyl unrhyw beth yn wahanol gan y Ceidwadwyr. Fe wnaethom ddechrau colli pwerau o dan Ddeddf Cymru 2017. Dadleuodd Plaid Cymru'n gryf, a chawsant ein gwawdio gan Lafur a’r Ceidwadwyr bryd hynny. Ar ymadael â’r UE, gwrthwynebodd y Blaid Lafur gynllun Plaid Cymru a’r diweddar Steffan Lewis am Fil parhad i ddiogelu cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd wrth inni ymadael â’r UE, a dibynasant ar gytundebau rhynglywodraethol â Llywodraeth Geidwadol y DU yn lle hynny. Wel, prin y gellid galw hynny'n llwyddiant: bellach, mae tri o bwyllgorau’r Senedd wedi dod i'r casgliad fod y Bil marchnad fewnol yn dinistrio’r setliad datganoli yn llwyr. Naw wfft i ddiogelu cytundebau rhynglywodraethol, naw wfft i fframweithiau cyffredin yn seiliedig ar gydlywodraethu yn lle'r Bil parhad. Nid economaidd yn unig yw'r Bil marchnad fewnol, mae'n drychinebus o gyfansoddiadol. Ni fu unrhyw broblem gyda masnachu rhwng Cymru a Lloegr yn ystod yr 20 mlynedd diwethaf.

Mae hyd yn oed Tŷ’r Arglwyddi wedi condemnio'r Bil marchnad fewnol yn llwyr. Mae Llywodraeth Cymru wedi cael ei gwthio i'r cyrion a'i hanwybyddu dro ar ôl tro yn ystod y negodiadau gadael yr UE dros y pedair blynedd diwethaf. Gwrthodwyd cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil ymadael â’r UE gan yr Alban, Cymru a Gogledd Iwerddon, ond aeth y Torïaid yn eu blaenau beth bynnag. Nawr, yng nghanol pandemig COVID, gyda thrafodaethau Brexit yn barod i’w pobi, fel y cytundeb hawsaf yn y byd—mae hynny'n mynd yn dda—fel pe na bai hyn oll yn ddigon, mae'r Bil marchnad fewnol yn cael ei orfodi arnom. Bil sy’n torri cyfraith ryngwladol, gan arwain at gynddaredd yn Iwerddon a mannau eraill. Ein cyllid Ewropeaidd, y gronfa ffyniant gyffredin—fel y'i gelwir—wedi’i gwagio, heb fod geiniog ar ein colled, heb golli unrhyw bŵer; nid yw hynny’n mynd yn dda, ydy e? Mae'r Bil marchnad fewnol yn golygu colli pwerau, colli cyllid, colli rheolaeth ar gyllid, a pharlysu gallu'r Senedd i wneud deddfau gwahanol ar gyfer Cymru yn y dyfodol. Mae'r Bil marchnad fewnol yn ein tynnu i mewn i Loegr, confensiwn Sewel wedi mynd, cytundebau rhynglywodraethol yn jôc—mae'n cael ei orfodi arnom.

Gyda Bil pysgodfeydd a Bil masnach a Bil amaethyddiaeth ar y gweill ar hyn o bryd, mae Llywodraeth Cymru yn dal i ddibynnu ar gytundebau rhynglywodraethol ac addewidion a wneir ar lawr Senedd y DU—sydd mor wag ag y maent yn ddiystyr. Eto i gyd, mae Llafur yn parhau i lynu wrth uniad teyrnas fwyfwy anunedig er mawr niwed i Gymru, yn cwyno am yr anghyfiawnderau ond yn rhan o’r broblem. Dros wyth canrif, mae brenhinoedd Lloegr ac elitiaid San Steffan naill ai wedi gormesu neu esgeuluso pobl Cymru, neu'r ddau. Mae pobl yn gwneud hwyl am fy mhen pan fyddaf yn sôn am hanes Cymru, ond nid oes angen inni gofio Llywelyn Ein Llyw Olaf, brad y llyfrau gleision, boddi Tryweryn, nac unrhyw frad hanesyddol arall, gan fod yr enghreifftiau modern yn dal i ddod un ar ôl y llall, pan fo Llywodraeth y DU yn gasympio Llywodraeth Cymru ar gitiau profi, neu'n cyfeirio cyfarpar diogelu personol i Loegr yn hytrach na Chymru, neu’n tanariannu’r seilwaith rheilffyrdd yn ddifrifol yng Nghymru, neu Lywodraeth y DU yn chwalu ffyniant cyffredin, yn dinistrio incwm ffermydd, ac yn datgymalu Cymru’n wleidyddol drwy'r Bil marchnad fewnol. Brad ar ôl brad ar ôl brad, ac mae Llafur yn dal yn falch o fod yn unoliaethol. Mae Torïaid y DU yn chwerthin ar Lywodraeth Cymru ac yn chwerthin ar Gymru gan fod modd ein cadw'n ufudd bob amser. Cyn bo hir, bydd yr Alban yn rhydd o'r siarâd hwn; dim ond Cymru a Lloegr fydd ar ôl. Dim DU, felly. Cawn gip ar y dyfodol dystopaidd a gerir gan y lleiafrif maleisus, cyfeiliornus hwnnw sy’n dymuno cael gwared ar y Senedd a chael gwared ar Gymru. Mae angen i Lafur fod ar ochr gywir hanes wrth symud ymlaen, yn hytrach nag ochri â grymoedd sy’n chwerthin ar ben Cymru. Rhoi cydsyniad deddfwriaethol i chwalu fy nghenedl? Lywydd, i gloi, rydych chi ac eraill yn fy adnabod fel rhywun sy’n dadansoddi materion cyfansoddiadol mewn modd diduedd, ystyriol a phwyllog, ac rwyf i, hyd yn oed, yn dweud y dylid pleidleisio yn erbyn cydsyniad deddfwriaethol. Diolch yn fawr.

12:45

Diolch, Llywydd. My group will be supporting this LCM today, and we disagree with the conclusions drawn by many that the internal market Bill fundamentally undermines devolution. I would argue the opposite—without a sensible approach to the trade of goods and services between the home nations we could see a breakdown in the free movement of goods, which could lead to the break-up of the United Kingdom.

Many of the people crying foul were quite content to accept the EU internal market, so why should a UK one be any different? It's not as if we don't have any say in making the rules. After all, doesn't Wales have 40 MPs to represent our nation in the UK Parliament? What we can't have is a free-for-all whereby nation competes against nation, and in that trade war all will lose. That would be particularly true in our case. How could our small nation of 3 million people possibly hope to compete with a nation of 56 million people? And to complicate things, we rely on the goodwill and taxes of those 56 million people to fund our health service and schools. If not for them, then our taxes would be so much higher and our nation so much poorer. We have to adopt a sensible, four-nation approach to ensuring our goods and services are of the highest quality, safety and efficacy, produced under the highest labour and welfare standards. This is the only way to maintain the free flow of goods and services across an essentially borderless United Kingdom.

So, at this moment in time, Wales needs interdependence. However, should there be a public appetite in the future in Wales for independence, it would not be possible financially for many years, due to Wales's poor infrastructure, which requires heavy investment, and I'm sorry to say that, whichever Government has been in power in Westminster, Wales has always been underfunded and treated as the poor relation—not one party any better than the other—and Wales has been left behind. For these reasons, we will support the LCM today, because now, post Brexit, is the time for change and for Wales to prosper, and investment in our economy is extremely important.

So, both Governments must start working together for the benefit of the people of Wales, instead of fighting against each other. Don't forget, around 85 per cent of people in the Senedd tried to scupper the Brexit referendum result, and this is not on. We need democracy, as opposed to dictatorship. The people of Wales decide what is best for them, and I rest my case. Thank you.

Diolch, Lywydd. Bydd fy ngrŵp yn cefnogi’r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw, ac rydym yn anghytuno â chasgliadau llawer o bobl fod y Bil marchnad fewnol yn tanseilio datganoli yn llwyr. Byddwn yn dadlau i'r gwrthwyneb—heb ymagwedd synhwyrol tuag at fasnachu nwyddau a gwasanaethau rhwng y gwledydd cartref gallem weld symudiad rhydd nwyddau yn dod i ben, a allai arwain at chwalu'r Deyrnas Unedig.

Roedd llawer o'r bobl sy’n gwrthwynebu yn barod iawn i dderbyn marchnad fewnol yr UE, felly pam ddylai marchnad fewnol y DU fod yn wahanol? Nid yw fel pe na bai llais gennym yn y broses o bennu’r rheolau. Wedi'r cyfan, onid oes gan Gymru 40 Aelod Seneddol i gynrychioli ein gwlad yn Senedd y DU? Yr hyn na allwn ei gael yw ffrwgwd lle mae un wlad yn cystadlu yn erbyn y llall, ac yn y rhyfel masnach hwnnw, bydd pawb yn colli. Byddai hynny'n arbennig o wir yn ein hachos ni. Sut y gallai ein cenedl fechan o 3 miliwn o bobl obeithio cystadlu â chenedl o 56 miliwn o bobl? Ac i gymhlethu pethau, rydym yn dibynnu ar ewyllys da a threthi’r 56 miliwn o bobl hynny i ariannu ein gwasanaeth iechyd a’n hysgolion. Oni bai amdanynt hwy, byddai ein trethi gymaint yn uwch a'n cenedl gymaint yn dlotach. Mae'n rhaid inni fabwysiadu ymagwedd synhwyrol sy’n canolbwyntio ar y pedair gwlad i sicrhau bod ein nwyddau a'n gwasanaethau mor safonol, diogel ac effeithiol ag y bo modd, a’n cael eu cynhyrchu o dan y safonau llafur a lles uchaf. Dyma'r unig ffordd o gynnal symudiad rhydd nwyddau a gwasanaethau ar draws Teyrnas Unedig heb ffiniau i bob pwrpas.

Felly, ar hyn o bryd, mae angen cyd-ddibyniaeth ar Gymru. Fodd bynnag, pe bai’r cyhoedd yng Nghymru yn awchu am annibyniaeth yn y dyfodol, ni fyddai hynny’n bosibl yn ariannol am flynyddoedd lawer, oherwydd seilwaith gwael Cymru, sydd angen cryn dipyn o fuddsoddiad, ac ni waeth pa Lywodraeth sydd wedi bod mewn grym yn San Steffan, mae'n ddrwg gennyf ddweud bod Cymru bob amser wedi cael ei thanariannu a'i thrin fel aelod tlawd o’r teulu—nid oes un blaid wedi bod yn well na'r llall—ac mae Cymru wedi'i gadael ar ôl. Am y rhesymau hyn, byddwn yn cefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol heddiw, gan mai nawr, ar ôl Brexit, yw'r amser am newid ac i Gymru ffynnu, ac mae buddsoddiad yn ein heconomi yn hynod bwysig.

Felly, mae'n rhaid i'r ddwy Lywodraeth ddechrau gweithio gyda'i gilydd er budd pobl Cymru, yn hytrach nag ymladd yn erbyn ei gilydd. Peidiwch ag anghofio, ceisiodd oddeutu 85 y cant o bobl yn y Senedd danseilio canlyniad refferendwm Brexit, ac nid yw hyn yn iawn. Mae arnom angen democratiaeth, yn hytrach nag unbennaeth. Pobl Cymru sy'n penderfynu beth sydd orau iddynt hwy, a dyna gloi fy nadl. Diolch.

And the people of Wales, of course, have decided what is best for them, and they've elected this Parliament.

This Bill, which I hope—[Interruption.]—which I hope the Parliament will refuse legislative consent for, is one of the most dishonest and destructive pieces of legislation that I've had the misfortune to read in my time in politics. They set two clear objectives for this legislation: maintaining the single market, and enabling businesses to operate across the United Kingdom. Then they say that we need this Bill to invest in Wales and Scotland. Now, those objectives aren't objectives that anyone here, on any side of this Chamber, would oppose or object to. We want to see business occurring across the Wales border. We want to see investment from the United Kingdom Government in Wales, and you don't need this Bill to achieve any of those objectives. It isn't about those objectives, it isn't about the single market, and it isn't about investment. And I'll say to Darren Millar, who did his best, through gritted teeth, I think, earlier, to justify this nonsense—it is possible for the UK Government to invest in Wales today. You take rail funding, for example. They could invest in rail funding today, but they don't, and not only do they not invest in the rail network in Wales, they change the formula to mean that they'll invest less in the future. So, if they wanted to invest in our—[Interruption.] It's a fact. If they wanted to invest in our infrastructure, they could do it today, they could do it tomorrow, they could have done it yesterday. They chose to do none of those things. And the spending review that was announced a few weeks ago follows years of such underfunding. 

We were promised the shared prosperity fund. We still haven't seen that. We still haven't seen a penny of those pounds that were promised to Wales. The basis upon which that was created is still not clear to any of us, and I'll say to Darren Millar that I was one of the Ministers who negotiated European funding in Brussels, and that process was far more transparent, far more open, far more democratic than what we have today, when we've essentially got the UK Parliament enforcing its will on this Parliament. If anyone here believes that the cuts in agricultural payments that we saw last week are anything except an absolute destruction of the industry, then they need to listen to what the NFU and the FUW are saying. 

Let me say this on the single market: this is a solution in search of a problem. There is no issue with businesses doing cross-border trade—none at all. The single market can easily be managed by four Governments working together within the common frameworks under the supervision of four legislatures. That is happening at the moment, it could happen in the future, but what wouldn't happen under that system, of course, is that the Tories wouldn't get what they want. They wouldn't get their own way, because in a democracy they need to win elections, and in Wales they've been notably lacking in some success in that over recent years. Whenever the people of Wales have an opportunity to vote, they do not elect a Conservative Government, and I don't believe they ever will. 

I listened to Laura Anne Jones. She stood in Blaenau Gwent a year ago and managed to get 18 per cent of the vote. If she wishes to stand in Blaenau Gwent in May, I'm very, very happy to show her round the constituency, but I can tell you now that the people of Blaenau Gwent will not be electing a Tory in May or at any other time. 

And finally, let me say this—[Interruption.] And finally, let me say this: this isn't about the single market, it isn't about business, it isn't about Brexit, it isn't about UK investment; it is about one thing and one thing alone—it is about the imposition of political power to undermine Welsh democracy. That is what this Bill is about, and that is what this Bill seeks to achieve. And this is fundamental to us. I say this to you, Presiding Officer: it is important for all of us, wherever we sit in this Chamber, to uphold the rights and privileges of this Parliament, and to uphold the interests of what the people of Wales have voted for. The people of Wales have voted for this Parliament to hold these powers. These powers are being taken away from this Parliament without reference to this Parliament, and I say this to my own front bench: devolution is dead if this reaches the statute book, because devolution was predicated on a UK Parliament recognising and respecting the mandates of Parliaments in Wales, Scotland and Northern Ireland. If the powers are taken away from us without our consent, and if this Bill and its provisions are imposed on the people of Wales without their consent, then it is clear to me that the democratic structures of the United Kingdom, the devolved democratic structures that we've enjoyed for the last 20 years, are no longer sustainable, and the United Kingdom's democracy is no longer sustainable. And I believe that this Bill should be withdrawn, we should not provide our consent for that, and, if the Tories do go ahead in undermining our democracy, then we need to find a constitutional settlement for the future that protects the rights not only of this Parliament, but of the people who elected it. 

Ac mae pobl Cymru, wrth gwrs, wedi penderfynu beth sydd orau iddynt hwy, ac maent wedi ethol y Senedd hon.

Mae'r Bil hwn, y gobeithiaf—[Torri ar draws.]—y gobeithiaf y bydd y Senedd hon yn gwrthod cydsyniad deddfwriaethol iddo, yn un o’r enghreifftiau mwyaf anonest a dinistriol o ddeddfwriaeth i mi fod yn ddigon anffodus i'w darllen yn fy amser yn y byd gwleidyddol. Maent yn nodi dau amcan clir ar gyfer y ddeddfwriaeth hon: cynnal y farchnad sengl, a galluogi busnesau i weithredu ledled y Deyrnas Unedig. Yna dywedant fod arnom angen y Bil hwn er mwyn buddsoddi yng Nghymru a'r Alban. Nawr, nid yw'r amcanion hynny'n amcanion y byddai unrhyw un yma, ar unrhyw ochr i’r Siambr hon, yn eu gwrthwynebu. Rydym am weld busnes yn croesi ffiniau Cymru. Rydym am weld buddsoddiad gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig yng Nghymru, ac nid oes angen y Bil hwn arnoch i gyflawni unrhyw un o'r amcanion hynny. Nid yw'n ymwneud â'r amcanion hynny, nid yw'n ymwneud â'r farchnad sengl, ac nid yw'n ymwneud â buddsoddiad. A dywedaf wrth Darren Millar, a wnaeth ei orau drwy ei ddannedd yn gynharach i gyfiawnhau'r sothach hwn—ei bod yn bosibl i Lywodraeth y DU fuddsoddi yng Nghymru heddiw. Ystyriwch gyllid rheilffyrdd, er enghraifft. Gallent fuddsoddi mewn cyllid rheilffyrdd heddiw, ond nid ydynt yn gwneud hynny, ac nid yn unig nad ydynt yn buddsoddi yn y rhwydwaith rheilffyrdd yng Nghymru, ond maent yn newid y fformiwla i olygu y byddant yn buddsoddi llai yn y dyfodol. Felly, pe baent am fuddsoddi yn ein—[Torri ar draws.] Mae'n ffaith. Pe baent am fuddsoddi yn ein seilwaith, gallent wneud hynny heddiw, gallent wneud hynny yfory, gallent fod wedi gwneud hynny ddoe. Fe wnaethant ddewis peidio â gwneud unrhyw un o'r pethau hynny. Ac mae'r adolygiad o wariant a gyhoeddwyd ychydig wythnosau yn ôl yn dilyn blynyddoedd o danariannu o'r fath.

Addawyd y gronfa ffyniant gyffredin inni. Nid ydym wedi’i gweld o hyd. Nid ydym wedi gweld ceiniog o'r punnoedd a addawyd i Gymru. Nid yw'r sail y’i crëwyd arni’n eglur o hyd i unrhyw un ohonom, a dywedaf wrth Darren Millar fy mod i’n un o'r Gweinidogion a negododd gyllid Ewropeaidd ym Mrwsel, a bod y broses honno'n llawer mwy tryloyw, yn llawer mwy agored, yn llawer mwy democrataidd na'r hyn sydd gennym heddiw, pan fo Senedd y DU yn gorfodi ei hewyllys ar y Senedd hon i bob pwrpas. Os oes unrhyw un yma’n credu bod y toriadau mewn taliadau amaethyddol a welsom yr wythnos diwethaf yn gwneud unrhyw beth heblaw dinistrio'r diwydiant yn llwyr, mae angen iddynt wrando ar yr hyn y mae Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ac Undeb Amaethwyr Cymru yn ei ddweud.

Gadewch imi ddweud hyn ynglŷn â’r farchnad sengl: mae hwn yn ateb sy’n chwilio am broblem. Nid oes unrhyw broblem gyda busnesau’n masnachu'n drawsffiniol—dim o gwbl. Gellir rheoli'r farchnad sengl yn hawdd gan bedair Llywodraeth sy'n gweithio gyda'i gilydd o fewn y fframweithiau cyffredin o dan oruchwyliaeth pedair deddfwrfa. Mae hynny'n digwydd ar hyn o bryd, gallai ddigwydd yn y dyfodol, ond yr hyn na fyddai'n digwydd o dan y system honno, wrth gwrs, yw na fyddai'r Torïaid yn cael yr hyn y maent yn ei ddymuno. Ni fyddent yn cael eu ffordd eu hunain, oherwydd mewn democratiaeth mae angen iddynt ennill etholiadau, ac yng Nghymru, maent wedi bod yn brin o lwyddiant gyda hynny dros y blynyddoedd diwethaf. Pan fo pobl Cymru’n cael cyfle i bleidleisio, nid ydynt yn ethol Llywodraeth Geidwadol, ac ni chredaf y byddant byth yn gwneud hynny.

Gwrandewais ar Laura Anne Jones. Safodd ym Mlaenau Gwent flwyddyn yn ôl, a llwyddo i gael 18 y cant o'r bleidlais. Os yw'n dymuno sefyll ym Mlaenau Gwent ym mis Mai, rwy'n fwy na pharod i'w thywys o gwmpas yr etholaeth, ond gallaf ddweud wrthych nawr na fydd pobl Blaenau Gwent yn ethol Tori ym mis Mai nac ar unrhyw adeg arall.

Ac yn olaf, gadewch imi ddweud hyn—[Torri ar draws.] Ac yn olaf, gadewch imi ddweud hyn: nid oes a wnelo hyn â'r farchnad sengl, nid oes a wnelo hyn â busnes, nid oes a wnelo hyn â Brexit, nid oes a wnelo hyn â buddsoddiad y DU; mae'n ymwneud ag un peth ac un peth yn unig—mae'n ymwneud â gorfodi pŵer gwleidyddol i danseilio democratiaeth Gymreig. Dyna hanfod y Bil hwn, a dyna mae'r Bil hwn yn ceisio'i gyflawni. Ac mae hyn yn hollbwysig i ni. Dywedaf hyn wrthych, Lywydd: mae'n bwysig fod pob un ohonom, ni waeth ble rydym yn eistedd yn y Siambr hon, yn cynnal hawliau a breintiau'r Senedd hon, ac yn cynnal buddiannau'r hyn y mae pobl Cymru wedi pleidleisio drosto. Mae pobl Cymru wedi pleidleisio i'r Senedd hon gael y pwerau hyn. Mae'r pwerau hyn yn cael eu cipio oddi wrth y Senedd hon heb gyfeirio at y Senedd hon, a dywedaf hyn wrth fy mainc flaen fy hun: bydd datganoli wedi marw os bydd hwn yn cyrraedd y llyfr statud, gan fod datganoli’n dibynnu ar Senedd y DU yn cydnabod ac yn parchu mandadau’r Seneddau yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Os bydd y pwerau’n cael eu cipio oddi wrthym heb ein cydsyniad, ac os bydd y Bil hwn a'i ddarpariaethau'n cael eu gorfodi ar bobl Cymru heb eu cydsyniad hwythau, mae'n amlwg i mi nad yw strwythurau democrataidd y Deyrnas Unedig, y strwythurau democrataidd datganoledig rydym wedi eu mwynhau dros yr 20 mlynedd diwethaf, yn gynaliadwy mwyach, ac nad yw democratiaeth y Deyrnas Unedig yn gynaliadwy mwyach. A chredaf y dylid tynnu’r Bil hwn yn ôl, ni ddylem roi ein cydsyniad ar ei gyfer, ac os bydd y Torïaid yn bwrw ymlaen ac yn tanseilio ein democratiaeth, mae angen inni ddod o hyd i setliad cyfansoddiadol ar gyfer y dyfodol sy’n diogelu nid yn unig hawliau’r Senedd hon, ond hawliau’r bobl a'i hetholodd.

12:50

I am a member of the Legislation, Justice and Constitution Committee, and the reason I speak is because I want to commend the committee's report. I do want to emphasise that I'm not against the principle of the internal market Bill, but I have to say I find that the one before us has been rushed and badly thought through, typically in regard to its constitutional implications. Unlike the previous speaker and some others that have spoken, I think this is rushed and clumsy, rather than a malign attempt to undermine the principles of devolution, but, even if those principles are undermined inadvertently, it still creates a very serious constitutional peril, and this is something I would hope my own party would reflect upon.

Rwy'n aelod o'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, a'r rheswm rwy'n siarad yw fy mod am gymeradwyo adroddiad y pwyllgor. Hoffwn bwysleisio nad wyf yn erbyn egwyddor y Bil marchnad fewnol, ond mae'n rhaid imi ddweud fy mod yn credu bod yr un ger ein bron wedi’i ruthro a heb ei gynllunio’n dda, yn nodweddiadol o ystyried ei oblygiadau cyfansoddiadol. Yn wahanol i'r siaradwr blaenorol a rhai o’r Aelodau eraill sydd wedi siarad, credaf fod hon yn ymgais frysiog a thrwsgl, yn hytrach nag ymgais ddifrïol i danseilio egwyddorion datganoli, ond hyd yn oed os yw'r egwyddorion hynny'n cael eu tanseilio'n anfwriadol, mae'n dal i greu perygl cyfansoddiadol difrifol iawn, ac mae hyn yn rhywbeth y byddwn yn gobeithio y byddai fy mhlaid fy hun yn ei ystyried.

Regarding its impact on devolved administrations, I think it's important to note here that the Bill risks making the exercise of devolved powers much more difficult, and it's in their exercise that powers are significant. They can exist notionally, and many people have referred to the supposedly 70 more powers that come to us as a result of them being moved from Brussels, but if these things cannot be exercised just because of the general framework of a particular policy area, or existing policies are more difficult to exercise—for instance, how we regulate the housing market and the provision of services by landlords, for instance, or agents of landlords—that really brings home how it can have an impact in domestic policy making.

I do believe the UK Government would have been better advised to have treated this Bill as the first of a number of constitutional Bills that may be necessary to strengthen the integrity of the UK. I do regret that this has not been its focus. Of course, to be successful, a constitutional Bill needs to be the product of joint working in its drafting between the devolved administrations, or at least giving them every opportunity to join in that effort. Now, I'm not so naive as to suppose that support from the Scottish Government was ever likely to be forthcoming, and there are well understood reasons for that, but they still may have contributed to a process they didn't entirely agree with or in the end would be happy to support. But opposition from a unionist Labour Welsh Government should not be dismissed lightly. It sends an alarming signal.

Presiding Officer, in many ways, Brexit was about the reaction to the single market and its regulation, and the accusation that those regulations often hampered the exercise of domestic sovereignty. Yet what we have proposed today is an internal market that is much more centralised than the European single market and without those principles of subsidiarity and proportionality that do give genuine local decision making full scope within a single market—or as full a scope as is possible. We are not going to have that, and I think it's ironic that senior members of my party that pursued Brexit with such verve and success are now applying and multiplying the principles they so condemned in terms of the European single market.

Can I just finish by saying that in preparing the ground to break international law, this Bill is clearly repugnant? Now, I do understand that despite the decision of the Commons to reinsert the clauses that allow for the breaking of international law—the Commons say that they had to be reinstated after the Lords withdrew them—I understand now that the Government has indicated that it will not object to the Lords removing those same clauses again, and therefore at least that stain in this Bill will then be expunged. But the fact that that threat was ever made I think must cause great unease to the devolved administrations, and the ability of a British Government to negotiate in a way that is trusting and full and not capable of these underlying menaces. I think, in this regard alone, this Bill stood remarkably outside the traditions of the Conservative Party, when you look at Churchill and Maxwell Fyfe, who did so much to establish the norms of international law after the second world war. It's with great reluctance, Presiding Officer, that I must tell the Chamber and my own party that I will be voting against giving this Bill our legislative consent.

O ran ei effaith ar y gweinyddiaethau datganoledig, credaf ei bod yn bwysig nodi yma fod y Bil mewn perygl o’i gwneud yn llawer anoddach i arfer pwerau datganoledig, ac wrth eu harfer y mae pwerau'n arwyddocaol. Gallant fodoli'n dybiannol, ac mae llawer o bobl wedi cyfeirio at y 70 o bwerau ychwanegol yn ôl pob sôn a fydd yn dod inni wrth iddynt gael eu symud o Frwsel, ond os na ellir arfer y pethau hyn oherwydd fframwaith cyffredinol maes polisi penodol, neu am ei bod yn anoddach arfer polisïau sy'n bodoli'n barod—er enghraifft, sut rydym yn rheoleiddio'r farchnad dai a darpariaeth gwasanaethau gan landlordiaid, er enghraifft, neu asiantau landlordiaid—mae hynny'n dangos yn glir sut y gall gael effaith wrth lunio polisïau domestig.

Credaf y byddai’n well pe bai Llywodraeth y DU wedi trin y Bil hwn fel y cyntaf o nifer o Filiau cyfansoddiadol a allai fod yn angenrheidiol i gryfhau cyfanrwydd y DU. Gresynaf nad hyn fu ei ffocws. Wrth gwrs, i fod yn llwyddiannus, mae angen i Fil cyfansoddiadol fod wedi’i ddrafftio gan weinyddiaethau datganoledig sy’n cydweithio, neu o leiaf, eu bod wedi cael pob cyfle i ymuno â’r ymdrech honno. Nawr, nid wyf yn ddigon naïf i dybio bod Llywodraeth yr Alban erioed yn debygol o’i gefnogi, ac mae rhesymau clir am hynny, ond gallent fod wedi cyfrannu o hyd at broses nad oeddent yn cytuno'n llwyr â hi neu’n barod i’w chefnogi yn y pen draw. Ond ni ddylid diystyru gwrthwynebiad gan Lywodraeth Lafur Cymru unoliaethol ar chwarae bach. Mae'n canu larwm.

Lywydd, mewn sawl ffordd, roedd Brexit yn ymwneud â'r ymateb i'r farchnad sengl a’r broses o'i rheoleiddio, a'r cyhuddiad fod y rheoliadau hynny'n aml yn rhwystro sofraniaeth ddomestig rhag cael ei harfer. Serch hynny, yr hyn rydym wedi'i gynnig heddiw yw marchnad fewnol sy'n llawer mwy canolog na'r farchnad sengl Ewropeaidd, a heb egwyddorion sybsidiaredd a chymesuredd sy'n rhoi cwmpas llawn i’r gwaith o wneud penderfyniadau lleol dilys o fewn marchnad sengl—neu gwmpas mor llawn â phosibl. Nid ydym yn mynd i gael hynny, a chredaf ei bod yn eironig fod uwch aelodau o fy mhlaid a gefnogodd Brexit gyda'r fath frwdfrydedd a llwyddiant bellach yn cymhwyso ac yn lluosi'r egwyddorion a gondemniwyd ganddynt yng nghyd-destun y farchnad sengl Ewropeaidd.

A gaf fi gloi drwy ddweud bod y Bil hwn, drwy baratoi'r ffordd i dorri cyfraith ryngwladol, yn amlwg yn anghydnaws? Nawr, rwy'n deall, er gwaethaf penderfyniad Tŷ'r Cyffredin i ailgyflwyno’r cymalau sy'n caniatáu torcyfraith rhyngwladol—dywed Tŷ’r Cyffredin fod yn rhaid eu hailgyflwyno ar ôl i Dŷ’r Arglwyddi eu tynnu allan—deallaf fod y Llywodraeth wedi nodi nawr na fydd yn gwrthwynebu i Dŷ’r Arglwyddi dynnu'r cymalau hynny eto, ac felly bydd y staen hwnnw, o leiaf, wedi’i ddileu o'r Bil hwn. Ond credaf fod yn rhaid bod y ffaith i'r bygythiad hwnnw gael ei wneud erioed yn peri cryn bryder i'r gweinyddiaethau datganoledig, a gallu Llywodraeth Prydain i negodi mewn ffordd sy'n ennyn ymddiriedaeth ac yn llawn ac na allai gyflawni’r bygythiadau sylfaenol hyn. Yn hyn o beth yn unig, credaf fod y Bil hwn ar y tu allan i draddodiadau'r Blaid Geidwadol yn rhyfedd ddigon pan edrychwch ar Churchill a Maxwell Fyfe, a wnaeth gymaint i sefydlu normau cyfraith ryngwladol ar ôl yr ail ryfel byd. Gyda chryn anfodlonrwydd, Lywydd, mae'n rhaid imi ddweud wrth y Siambr a fy mhlaid fy hun y byddaf yn pleidleisio yn erbyn rhoi ein cydsyniad deddfwriaethol i'r Bil hwn.

13:00

I'm afraid I have to fundamentally disagree with my friend David Melding, particularly in relation to the points that he's just made on international law, which I'll come to later in my speech.

The opponents of this legislative consent motion seem to me to ignore the fundamental reality of why we're debating this today—that the people of the United Kingdom and the people of Wales, four and a half years ago, voted to leave the European Union, and we had a general election last December in which the Conservative Party stood on the slogan of getting Brexit done and the Prime Minister was elected, or his party was elected, with a majority of 80 in the House of Commons. Both in the red wall in northern England and in Wales, Labour citadels that had returned Labour Members for decades fell to the Tories—five Conservative seats were lost in Wales.

The withdrawal agreement does not deliver Brexit. That was a product of a rather painful period for the Conservative Party under the short-lived leadership of Theresa May. It constitutes a supine surrender to the negotiator for the EU, Monsieur Barnier, by the worst Prime Minister that this country has seen since, at least, Ramsay MacDonald. But of course, Theresa May had no majority in the House of Commons. Now, we have a Government that has a large majority in the House of Commons, and so it is able to deliver the sort of Brexit that the people voted for four and a half years ago. Boris Johnson wants to get Brexit done and this Bill is an essential ingredient in achieving that. So, everything has changed.

But, of course, nothing has changed for the Labour Party; they are the latter-day Bourbons of modern Britain, because they've learned nothing and have forgotten nothing. As Darren Millar pointed out, not only did they oppose Brexit—fair enough; of course they're entitled to do that—but they also legislated to stop the United Kingdom leaving the EU without a withdrawal agreement, and then voted against the withdrawal agreement itself. They wanted a second referendum to reverse the first referendum before the first referendum result was delivered. They've done everything they possibly can in the last four years to undermine the British negotiating position. And the Counsel General, I'm afraid, is still at it. He's been Monsieur Barnier's enthusiastic little helper during the whole of this period—the faithful servant of the Brussels technocrats whose aim is to make Britain suffer for the impertinence of demanding the restoration of its national sovereignty. And of course, the other unstated objective is to keep all the others in the EU still in line in case they be tempted to follow the route that Britain has freely chosen to take. 

The withdrawal agreement is, I believe, wholly contrary to the Good Friday agreement itself, and therefore there's an entire justification for retaining the clause that David Melding just informed us the Government is now happy perhaps to see taken out. Because under the withdrawal agreement, it said that Northern Ireland's status should change only with the consent of the people of Northern Ireland—under the Good Friday agreement, rather, the status of Northern Ireland can be changed only with the consent of the people of Northern Ireland. The Act of Union 1801, which united us into the United Kingdom, in article 6, says that

'in all treaties...with any foreign power, his Majesty’s subjects of Ireland shall...be on the same footing as his Majesty’s subjects of Great Britain.'

And of course, the withdrawal agreement drives a coach and horses through that, because it creates a border right down the middle of the Irish sea and requires people in England and in Wales exporting to Northern Ireland to fill out export documentation, and vice versa from Northern Ireland in the other direction. Now, the Northern Ireland protocol in article 4 of the withdrawal agreement says that, 

'Northern Ireland is part of the customs territory of the United Kingdom'.

All that the internal market Bill does is to ensure that this will continue after our transition out of the European Union. Now, the European Union wants to protect its single market, of course, but then, so do we in the United Kingdom. And protecting the single market of the United Kingdom is vastly more important to the people of Wales than the single market of the European Union ever was, or, indeed, could be.

Now, you can't repudiate part of a treaty in international law, but of course, you can repudiate, in certain circumstances, a treaty in its entirety. And if there's no deal, I hope that the United Kingdom Government will repudiate the withdrawal agreement in its entirety, including the financial arrangements that the withdrawal agreement contains, and the trade matters wrongly conceded to the European Union in the negotiations. Under the Vienna Convention on the Law of Treaties, if there's a fundamental change in circumstances compared with the time when the treaty was negotiated, then it is lawful for a state to repudiate its terms and—

Mae arnaf ofn fod yn rhaid imi anghytuno'n llwyr â fy ffrind David Melding, yn enwedig mewn perthynas â'r pwyntiau y mae newydd eu gwneud ynglŷn â chyfraith ryngwladol, y dof atynt yn nes ymlaen yn fy araith.

Ymddengys i mi fod gwrthwynebwyr y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn yn anwybyddu realiti sylfaenol pam ein bod yn dadlau hyn heddiw—fod pobl y Deyrnas Unedig a phobl Cymru, bedair blynedd a hanner yn ôl, wedi pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd, a chawsom etholiad cyffredinol fis Rhagfyr diwethaf lle safodd y Blaid Geidwadol ar slogan i gyflawni Brexit ac etholwyd Prif Weinidog y DU, neu etholwyd ei blaid, gyda mwyafrif o 80 yn Nhŷ’r Cyffredin. Yn y wal goch yng ngogledd Lloegr ac yng Nghymru, cwympodd y ceyrydd Llafur a oedd wedi ethol Aelodau Llafur ers degawdau i’r Torïaid—collwyd pum sedd Geidwadol yng Nghymru.

Nid yw'r cytundeb ymadael yn cyflawni Brexit. Roedd yn gynnyrch cyfnod eithaf poenus i'r Blaid Geidwadol o dan arweinyddiaeth fyrhoedlog Theresa May. Mae'n arwydd o ildio i negodydd yr UE, Monsieur Barnier, gan Brif Weinidog gwaethaf y DU ers Ramsay MacDonald o leiaf. Ond wrth gwrs, nid oedd gan Theresa May fwyafrif yn Nhŷ’r Cyffredin. Bellach, mae gennym Lywodraeth a chanddi fwyafrif mawr yn Nhŷ’r Cyffredin, ac felly gall gyflawni’r math o Brexit y pleidleisiodd y bobl o’i blaid bedair blynedd a hanner yn ôl. Mae Boris Johnson yn awyddus i gyflawni Brexit ac mae'r Bil hwn yn gynhwysyn hanfodol i gyflawni hynny. Felly, mae popeth wedi newid.

Ond wrth gwrs, nid oes unrhyw beth wedi newid i'r Blaid Lafur; hwy yw Bourboniaid y Brydain fodern, gan nad ydynt wedi dysgu unrhyw beth nac wedi anghofio unrhyw beth. Fel y nododd Darren Millar, nid yn unig eu bod wedi gwrthwynebu Brexit—digon teg; mae ganddynt hawl i wneud hynny wrth gwrs—ond fe wnaethant ddeddfu hefyd i atal y Deyrnas Unedig rhag gadael yr UE heb gytundeb ymadael, ac yna fe wnaethant bleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael ei hun. Roeddent am gael ail refferendwm i wyrdroi'r refferendwm cyntaf cyn i ganlyniad y refferendwm cyntaf gael ei wireddu. Maent wedi gwneud popeth yn eu gallu dros y pedair blynedd diwethaf i danseilio safbwynt negodi Prydain. Ac mae arnaf ofn fod y Cwnsler Cyffredinol yn dal wrthi. Mae wedi bod yn gynorthwyydd bach brwd i Monsieur Barnier drwy gydol y cyfnod hwn—gwas ffyddlon y technocratiaid ym Mrwsel sy’n awyddus i wneud i Brydain ddioddef am fod yn ddigon hy i fynnu adfer ei sofraniaeth genedlaethol. Ac wrth gwrs, yr amcan arall nad ydynt yn sôn amdano yw cadw pawb arall yn yr UE yn ufudd, rhag ofn iddynt gael eu temtio i ddilyn y llwybr y mae Prydain wedi dewis ei ddilyn.

Credaf fod y cytundeb ymadael yn mynd yn gwbl groes i gytundeb Gwener y Groglith, ac felly mae cyfiawnhad llwyr dros gadw'r cymal y mae David Melding newydd roi gwybod i ni fod y Llywodraeth bellach yn barod o bosibl i’w weld yn cael ei dynnu allan. Oherwydd o dan y cytundeb ymadael, dywedai na ddylai statws Gogledd Iwerddon newid heb gydsyniad pobl Gogledd Iwerddon—o dan gytundeb Gwener y Groglith, yn hytrach, gyda chaniatâd pobl Gogledd Iwerddon yn unig y gellir newid statws Gogledd Iwerddon. Mae Deddf Uno 1801, a’n hunodd yn Deyrnas Unedig yn nodi yn erthygl 6

ym mhob cytuniad… gydag unrhyw bŵer tramor, bydd deiliaid ei Fawrhydi yn Iwerddon…yn gyfartal â deiliaid ei Fawrhydi ym Mhrydain Fawr.

Ac wrth gwrs, mae'r cytundeb ymadael yn chwalu hynny’n llwyr, gan ei fod yn creu ffin drwy ganol môr Iwerddon ac yn ei gwneud yn ofynnol i bobl yn Lloegr ac yng Nghymru sy'n allforio i Ogledd Iwerddon lenwi dogfennau allforio, ac fel arall o Ogledd Iwerddon i'r cyfeiriad arall. Nawr, dywed protocol Gogledd Iwerddon yn erthygl 4 y cytundeb ymadael,

Mae Gogledd Iwerddon yn rhan o diriogaeth dollau'r Deyrnas Unedig.

Y cyfan y mae'r Bil marchnad fewnol yn ei wneud yw sicrhau y bydd hyn yn parhau ar ôl ein cyfnod pontio allan o'r Undeb Ewropeaidd. Nawr, mae'r Undeb Ewropeaidd yn awyddus i ddiogelu ei farchnad sengl wrth gwrs, ond mae’r un peth yn wir amdanom ni yn y Deyrnas Unedig. Ac mae diogelu marchnad sengl y Deyrnas Unedig yn llawer pwysicach i bobl Cymru nag y bu marchnad sengl yr Undeb Ewropeaidd erioed, nac y gallai fod yn wir.

Nawr, ni allwch ymwrthod â rhan o gytuniad mewn cyfraith ryngwladol, ond wrth gwrs, gallwch ymwrthod, mewn rhai amgylchiadau, â chytuniad yn ei gyfanrwydd. Ac os na cheir cytundeb, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ymwrthod â’r cytundeb ymadael yn ei gyfanrwydd, gan gynnwys y trefniadau ariannol y mae’r cytundeb ymadael yn eu cynnwys, a’r materion masnach a ildiwyd yn gyfeiliornus i’r Undeb Ewropeaidd yn y negodiadau. O dan Gonfensiwn Fienna ar Gyfraith Cytuniadau, pe ceid newid sylfaenol yn yr amgylchiadau o gymharu â phan negodwyd y cytundeb, mae'n gyfreithlon i wladwriaeth ymwrthod â’i delerau ac—

13:05

You need to bring your comments to a close now, Neil Hamilton. You're out of time.

Mae angen ichi ddod â'ch sylwadau i ben nawr, Neil Hamilton. Mae eich amser ar ben.

I'll do that, Llywydd. The withdrawal agreement was never meant to be permanent; it was meant to be transitional. If we do not pass this Bill today, then what we will do is effectively maintain the border down the middle of the Irish sea, fragment the United Kingdom, and that's the greatest danger of all.

Fe wnaf hynny, Lywydd. Nid oedd y cytundeb ymadael erioed i fod yn barhaol; roedd i fod i bontio. Os na fyddwn yn pasio'r Bil hwn heddiw, yr hyn y byddwn yn ei wneud i bob pwrpas yw cynnal y ffin i lawr canol môr Iwerddon, gan ymrannu’r Deyrnas Unedig, a dyna'r perygl mwyaf oll.

The internal market Bill does one thing, and one thing only—it seeks to overturn the result of the referendum and ignore the will of the people. In 2011—and a few have alluded to it today—Welsh citizens were asked a direct question, and it was,

'Do you want the Assembly'—

as it was then—

'now to be able to make laws on all matters in the 20 subject areas it has powers for?'

Nearly two thirds of the respondents said 'yes'. The result meant that this Assembly could make laws on all matters in those subject areas without needing the UK Parliament's agreement. The internal market Bill would reverse that decision and undermine the Welsh Government's and this Chamber's ability to make laws.

The news out of No. 10 yesterday suggests the Westminster Government could drop those clauses of the Bill that breach international law if a deal with the EU can be agreed. But as it stands, the internal market Bill makes a 'no deal' Brexit more likely. In Pembrokeshire, we've already been dealt a Brexit blow. The Danish shipping company DFDS has announced a new direct ferry from Ireland to France, bypassing our ports. That's a huge blow for the local economy and it's a worrying sign of where we are heading.

A 'no deal' Brexit would be a catastrophe and yet another broken Tory promise. There never was an oven-ready deal; it was simply a half-baked notion, just like the Conservative manifesto commitment to Welsh farmers that promised to, and I quote, 

'Guarantee the current annual Common Agricultural Policy budget to farmers in every year of the next Parliament'.

Instead, they've robbed Welsh farmers of £95 million. Conservative Members tried to spin the fact and they tried to pull the wool over their constituents eyes, but the bottom line—and the Farmers Union of Wales's number crunching proves it—is that it's—[Interruption.] 

Mae'r Bil marchnad fewnol yn gwneud un peth, ac un peth yn unig—mae'n ceisio gwyrdroi canlyniad y refferendwm ac anwybyddu ewyllys y bobl. Yn 2011—ac mae ambell un wedi cyfeirio at hyn heddiw—gofynnwyd cwestiwn uniongyrchol i ddinasyddion Cymru, sef,

'A ydych yn dymuno i'r Cynulliad—'

fel y’i gelwid bryd hynny—

'allu llunio deddfau ar bob mater yn yr 20 maes pwnc y mae ganddo bwerau ynddynt?'

Dywedodd bron i ddwy ran o dair o'r ymatebwyr 'ydw'. Golygai’r canlyniad y gallai'r Cynulliad hwn lunio deddfau ar bob mater yn y meysydd pwnc hynny heb fod angen cytundeb Senedd y DU. Byddai'r Bil marchnad fewnol yn gwrthdroi’r penderfyniad hwnnw ac yn tanseilio gallu Llywodraeth Cymru a’r Siambr hon i ddeddfu.

Mae’r newyddion o Rif 10 ddoe yn awgrymu y gallai Llywodraeth San Steffan gael gwared ar y cymalau o’r Bil sy’n torri cyfraith ryngwladol os gellir dod i gytundeb gyda’r UE. Ond fel y saif pethau, mae'r Bil marchnad fewnol yn gwneud Brexit 'heb gytundeb' yn fwy tebygol. Yn Sir Benfro, rydym eisoes wedi cael ergyd yn sgil Brexit. Mae’r cwmni llongau o Ddenmarc, DFDS, wedi cyhoeddi fferi uniongyrchol newydd o Iwerddon i Ffrainc, gan osgoi ein porthladdoedd. Mae honno'n ergyd enfawr i'r economi leol ac mae'n arwydd gofidus o’r hyn sydd o’n blaenau.

Byddai Brexit 'heb gytundeb' yn drychineb ac yn addewid arall y mae’r Torïaid wedi’i dorri. Ni fu cytundeb parod i'w bobi erioed; roedd yn syniad hanner pan, yn union fel ymrwymiad maniffesto'r Ceidwadwyr i ffermwyr Cymru a addawodd, ac rwy'n dyfynnu, 

warantu cyllideb flynyddol bresennol y Polisi Amaethyddol Cyffredin i ffermwyr ym mhob blwyddyn yn y Senedd nesaf.

Yn lle hynny, maent wedi dwyn £95 miliwn oddi ar ffermwyr Cymru. Ceisiodd Aelodau Ceidwadol roi sglein ar y ffaith a cheisio taflu llwch i lygaid eu hetholwyr, ond diwedd y gân—ac mae cyfrifiadau Undeb Amaethwyr Cymru yn profi hyn—yw bod hyn—[Torri ar draws.]

Hold on, Joyce. I'm sorry to cut across you. Darren Millar, you don't have to comment on every single thing that everybody says in this debate. You've had your chance to speak. Please allow other people to contribute now. Joyce Watson. 

Arhoswch am funud, Joyce. Mae'n ddrwg gennyf dorri ar eich traws. Darren Millar, nid oes rhaid ichi wneud sylwadau ar bopeth y mae pawb yn ei ddweud yn y ddadl hon. Rydych wedi cael eich cyfle i siarad. Caniatewch i bobl eraill gyfrannu nawr. Joyce Watson.

Thank you, Llywydd. The bottom line—and the Farmers Union of Wales's number crunching proves it—is that it's a hatchet job on the rural economy, and that's a sign of what's to come.

The Finance Committee report warns that the internal market Bill opens the door to the UK Government reducing funding to Wales via the block grant. It gives powers to Westminster to decide what is best for Wales, and they don't have any mandate to do that—that mandate rests here. For three years, the UK Government has failed to publish its plans for replacing the EU structural investment funding with a UK shared prosperity fund. I'm beginning to think it's a ghost fund. I'm beginning to think it doesn't exist. Either they haven't done those sums, or they don't want to share those with the devolved administrations.

The internal market Bill is a direct risk to devolution, as many commentators have said today, and, therefore, the stability of the UK. It's against the settled will of the people of Wales. It's nothing short of a smash and grab, and at the same time, it's outside international law insofar as it currently stands.

Diolch yn fawr, Lywydd. Diwedd y gân—ac mae cyfrifiadau Undeb Amaethwyr Cymru yn profi hyn—yw bod hyn yn fflangellu'r economi wledig, ac mae hynny'n arwydd o'r hyn sydd i ddod.

Mae adroddiad y Pwyllgor Cyllid yn rhybuddio bod y Bil marchnad fewnol yn agor y drws i Lywodraeth y DU leihau’r cyllid a ddaw i Gymru drwy'r grant bloc. Mae'n rhoi pwerau i San Steffan benderfynu beth sydd orau i Gymru, ac nid oes ganddynt unrhyw fandad i wneud hynny—yma mae'r mandad hwnnw. Am dair blynedd, mae Llywodraeth y DU wedi methu cyhoeddi ei chynlluniau ar gyfer darparu cyllid yn lle cyllid buddsoddi strwythurol yr UE drwy gronfa ffyniant gyffredin y DU. Rwy'n dechrau meddwl ei bod yn gronfa rithiol. Rwy'n dechrau meddwl nad yw'n bodoli. Naill ai nid ydynt wedi gwneud y cyfrifiadau hynny, neu nid ydynt am eu rhannu gyda'r gweinyddiaethau datganoledig.

Mae'r Bil marchnad fewnol yn creu risg uniongyrchol i ddatganoli, fel y mae llawer o sylwebyddion wedi’i ddweud heddiw, a thrwy hynny, i sefydlogrwydd y DU. Mae’n mynd yn groes i ewyllys sefydlog pobl Cymru. Nid yw'n ddim llai na lladrad, ac ar yr un pryd, mae’n mynd yn groes i gyfraith ryngwladol fel y mae ar hyn o bryd.

13:10

I thank Joyce Watson for her speech; it referred back to the 2011 referendum and making laws in these 20 areas. Of course, that was subject to the overriding law of the European Union—she didn't object to that, but she objects to more limited constraints at a UK level. She also didn't remind us that on the ballot paper in that referendum it said, 'This Assembly cannot make laws on tax, irrespective of the result of this vote'. May I thank the Minister and the three Chairs of committees—and perhaps also if I can single out Dai Lloyd—for their speeches, which have reminded me and emphasised what a good Bill this is? How pleased I am to support it today. There are, I think, three core areas; the Minister mentioned five, but I'll limit myself to three.

Firstly, the UK Government is going to expressly be allowed to spend money in more areas in Wales; surely that is a good thing. Others object because it might limit, apparently, their policy control. The UK Government might perhaps fund free schools or academies and allow parents and their children more choice of education in Wales. Some Members refer to respecting manifesto commitments, but, of course, the UK Government's spending in respect of the M4 relief road could only actually deliver on a commitment that the Welsh Government made, but then broke. I think we should welcome the prospect of more spending from the UK Government, including from the shared prosperity fund.

Secondly, the area of market access and mutual recognition—excellent principles. I disagree with David Melding and his references to Tory objections to the EU single market and replicating them through this legislation. The reverse is the case. What we saw in the European Union was single market legislation that led to top-down harmonisation of rules across all 27 countries saying you can only sell something if it abides by a single central regulation. What the internal market Bill does is go back to a much better approach that the European Union had itself flown from the 1979 European Court of Justice judgment in Cassis de Dijon, basically that if something meets the regulations of the state in which it's made, then it can be sold in all member states—market access and that principle of mutual recognition. I think that's very welcome, and if it results in our being unable to legislate to ban people in Wales from buying things that people in England can buy, then that is something I would also welcome.

The third area of state aid and a measure of control over state aid by the UK Government, again, is something I welcome. We've generally had less state aid in the UK than is usual across the European Union. I'm not sure why it's a such a block for the European Union in these talks. I hear many people in this Chamber, particularly the Labour and Plaid speakers, complain of any UK oversight over what Welsh Government may do in terms of state aid, just as Joyce Watson did about legislation in those 20 areas, but they never objected to it when it came from the EU. To me, that just shows that many who come from those political traditions are, frankly, as anti-UK as they are pro-EU, and I think that was exemplified yesterday by the disgraceful comments from a Government Minister attacking the Duke and Duchess of Cambridge. Actually, it is this Welsh Government and the actions of this Senedd that threaten the United Kingdom, not this internal market Bill, and if, to a limited extent, it, for the first time, pushes some powers back to a UK level that might otherwise be devolved, that is something I welcome and I think the people of Wales will welcome. 

I'll be voting for this LCM today. In some ways, though, if I lose that vote, then that in itself will be good, because we will then see the UK Government impose this Bill and we will, hopefully, be able to put the Sewel convention to bed.

Diolch i Joyce Watson am ei haraith; cyfeiriodd yn ôl at refferendwm 2011 a deddfu yn yr 20 maes hyn. Wrth gwrs, roedd hynny'n ddarostyngedig i brif gyfraith yr Undeb Ewropeaidd—nid oedd yn gwrthwynebu hynny, ond mae'n gwrthwynebu cyfyngiadau llai ar lefel y DU. Hefyd, ni wnaeth ein hatgoffa bod y papur pleidleisio yn y refferendwm hwnnw'n nodi, 'Ni all y Cynulliad hwn ddeddfu ar drethiant, beth bynnag fydd canlyniad y bleidlais hon'. A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog a thri Chadeirydd y pwyllgorau—a Dai Lloyd yn benodol, os caf—am eu hareithiau, am fy atgoffa a phwysleisio pa mor dda yw’r Bil hwn? Rwyf mor falch o’i gefnogi heddiw. Ceir tri maes craidd, rwy'n credu; soniodd y Gweinidog am bump, ond rwyf am gyfyngu fy hun i dri.

Yn gyntaf, mae Llywodraeth y DU yn mynd i gael caniatâd penodol i wario arian mewn mwy o feysydd yng Nghymru; rhaid bod hynny'n beth da. Mae eraill yn gwrthwynebu gan y gallai gyfyngu, mae'n debyg, ar y ffordd y maent yn rheoli polisïau. Efallai y bydd Llywodraeth y DU yn ariannu ysgolion rhydd neu academïau ac yn caniatáu i rieni a'u plant gael mwy o ddewis o ran addysg yng Nghymru. Mae rhai Aelodau'n cyfeirio at barchu ymrwymiadau maniffesto, ond wrth gwrs, ni allai gwariant Llywodraeth y DU mewn perthynas â ffordd liniaru’r M4 wneud dim ond cyflawni ymrwymiad a wnaeth Llywodraeth Cymru cyn ei dorri. Credaf y dylem groesawu'r posibilrwydd o fwy o wariant gan Lywodraeth y DU, gan gynnwys o'r gronfa ffyniant gyffredin.

Yn ail, mynediad at y farchnad a chydnabyddiaeth gilyddol—egwyddorion rhagorol. Rwy’n anghytuno â David Melding a’i gyfeiriadau at wrthwynebiadau’r Torïaid i farchnad sengl yr UE a’u dyblygu drwy’r ddeddfwriaeth hon. Y gwrthwyneb sy'n wir. Yr hyn a welsom yn yr Undeb Ewropeaidd oedd deddfwriaeth marchnad sengl a arweiniodd at gysoni rheolau o'r brig i lawr ym mhob un o'r 27 gwlad, gan ddweud na allwch werthu rhywbeth oni bai ei fod yn cadw at un rheoliad canolog. Yr hyn y mae'r Bil marchnad fewnol yn ei wneud yw dychwelyd at ddull llawer gwell a weithredwyd gan yr Undeb Ewropeaidd ei hun o ddyfarniad Llys Cyfiawnder Ewrop 1979 yn Cassis de Dijon, sef, yn y bôn, os bydd rhywbeth yn bodloni rheoliadau'r wladwriaeth lle cafodd ei wneud, yna gellir ei werthu ym mhob aelod-wladwriaeth—mynediad at y farchnad ac egwyddor cydnabyddiaeth gilyddol. Credaf fod hynny i’w groesawu’n fawr, ac os yw'n arwain at fethu deddfu i wahardd pobl yng Nghymru rhag prynu pethau y gall pobl yn Lloegr eu prynu, mae hynny'n rhywbeth y byddwn yn ei groesawu hefyd.

Mae'r trydydd maes, sef cymorth gwladwriaethol a mesur o reolaeth dros gymorth gwladwriaethol gan Lywodraeth y DU, unwaith eto'n rhywbeth rwy'n ei groesawu. Yn gyffredinol, rydym wedi cael llai o gymorth gwladwriaethol yn y DU nag sy'n arferol ar draws yr Undeb Ewropeaidd. Nid wyf yn siŵr pam ei fod yn gymaint o faen tramgwydd i'r Undeb Ewropeaidd yn y trafodaethau hyn. Rwy’n clywed llawer o bobl yn y Siambr hon, yn enwedig ymhlith siaradwyr Llafur a Phlaid Cymru, yn cwyno am unrhyw drosolwg gan y DU ar yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud o ran cymorth gwladwriaethol, yn yr un modd ag y gwnaeth Joyce Watson ynghylch deddfwriaeth yn yr 20 maes hynny, ond ni wnaethant erioed ei wrthwynebu pan oedd yn dod o'r UE. I mi, mae hynny'n dangos bod llawer o bobl sy'n dod o'r traddodiadau gwleidyddol hynny, a dweud y gwir, yn gwrthwynebu’r DU i’r un graddau ag y maent o blaid yr UE, a chredaf fod hynny wedi'i amlygu ddoe gan sylwadau gwarthus gan Weinidog y Llywodraeth wrth ymosod ar Ddug a Duges Caergrawnt. Mewn gwirionedd, Llywodraeth Cymru a gweithredoedd y Senedd hon sy'n bygwth y Deyrnas Unedig, nid y Bil marchnad fewnol, ac os bydd, i ryw raddau, am y tro cyntaf, yn gwthio rhai pwerau y gallent fod wedi’u datganoli fel arall yn ôl i lefel y DU, mae hynny'n rhywbeth rwy'n ei groesawu, a chredaf y bydd pobl Cymru’n ei groesawu.

Byddaf yn pleidleisio dros y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw. Mewn rhai ffyrdd, serch hynny, os byddaf yn colli’r bleidlais honno, bydd hynny ynddo'i hun yn beth da, gan y byddwn wedyn yn gweld Llywodraeth y DU yn gorfodi’r Bil hwn a byddwn, gobeithio, yn gallu cefnu ar gonfensiwn Sewel.

13:15

Today, this Senedd will reject legislative consent for the internal market Bill, knowing in advance that the UK Government will not honour the Sewel convention. I understand the UK Government has made a last-minute offer to consult the devolved administrations before using delegated powers. They must think we're fools if we'll believe that one, as they've already made clear they'll ignore the withholding of consent on the very Bill they're now saying they'll adapt. The lack of respect the UK Government has towards this Senedd, and its pigheaded approach to democracy—that it only counts if they agree—has laid bare the reality of the union.

I'd like to thank the Minister for his strong statement and also for his work as Brexit Minister these past few years. His strategy to try to protect this Senedd through collaboration ultimately failed, but this was not because of a lack of his efforts. He tried his best out of a genuine desire to do what he believed was best for Wales, but was let down by a Westminster Government that had no interest in co-operation, one that was determined to dismantle devolution.

Three separate Senedd committees have recommended rejecting legislative consent. Concerns include the conflict of interest inherent in the UK Government setting UK subsidy rules when it's only responsible for English economic policy, and that the Bill would have a profound effect on the devolution settlement. The message is clear: the UK Government has responsibilities towards its four constituent nations, but its policy now is to advance English interests at the expense of Wales, Scotland and Northern Ireland.

In terms of what the Bill strives to achieve, some of the most damaging powers include the mutual recognition and non-discrimination clauses that are designed to weaken the Senedd's power to legislate. Clause 46 will empower the Westminster Government to spend directly in Wales without the consent of this place, and it's clear that the reason for this measure is that they just don't like the way that the Welsh Government uses its powers. The democratic mandate for these powers lying with Wales is unanswerable. Welsh citizens have endorsed devolution 14 times in two referendums and through delivering pro-devolution majorities in 12 elections. No anti-devolution mandate exists. It's clear that when Boris Johnson says he is enacting the will of the people, he isn't talking about the will of the people of Wales.

I would like to take this opportunity to place my thanks on record as well to Dafydd Wigley for working cross party in the Lords to try to overturn the most damaging aspects of this Bill. One successful amendment he supported, in the name of Lord Thomas of Cwmgiedd, sought to remove the provisions enabling the UK Government to spend in devolved areas. Now, this was supported by Labour in the Lords, but I was shocked that Labour abstained on this amendment in the Commons on Monday. I'm sure the Minister will place on record his condemnation of his Labour colleagues in Westminster for undermining his stance and failing to support an amendment that reflects his Government's policy.

We've now had 10 years of Tory UK Governments that have consistently attacked the welfare of Welsh citizens, 10 years of destructive austerity, four years of constitutional chaos and a lifetime of broken promises. Alun Cairns told a Senedd committee that there was no agenda in terms of withdrawing powers or rolling back powers from the Welsh Government. Now, rules surrounding the use of parliamentary language prevent me from using the obvious term to describe this, but we all recognise what a clear disparity between promise and action entails. And I haven't even mentioned the broken promises surrounding the shared prosperity fund.

Llywydd, Welsh democracy is being unravelled. The Welsh Government strategy was to try to protect Welsh interests by working with the UK Government. That strategy failed, not because of a lack of effort, but because their unwilling partner has been a rogue Government that has a nihilistic desire for destruction.

Today, Llywydd, is a historic day, and not for the reasons it should be. Today should be the day that we stop the internal market Bill in its tracks through rejecting our consent. Instead, it will be the day that Westminster reasserts its dominance over Wales through force. The old ways have failed us. The only option left to protect our democracy and the interests of Welsh people is independence. 

Heddiw, bydd y Senedd hon yn gwrthod cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y Bil marchnad fewnol, gan wybod ymlaen llaw na fydd Llywodraeth y DU yn anrhydeddu confensiwn Sewel. Rwy'n deall bod Llywodraeth y DU wedi gwneud cynnig ar y funud olaf i ymgynghori â'r gweinyddiaethau datganoledig cyn defnyddio pwerau dirprwyedig. Mae’n rhaid eu bod yn meddwl ein bod yn ffyliaid os ydym yn credu hynny, gan eu bod eisoes wedi’i gwneud yn glir y byddant yn anwybyddu’r gwrthod cydsyniad ar yr union Fil y maent bellach yn dweud y byddant yn ei addasu. Mae'r diffyg parch sydd gan Lywodraeth y DU tuag at y Senedd hon, a'i hymagwedd ystyfnig at ddemocratiaeth—nad yw’n cyfrif oni bai eu bod yn cytuno—wedi datgelu gwir natur yr undeb.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad cryf, a hefyd am ei waith fel Gweinidog Brexit dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Yn y pen draw, methodd ei strategaeth i geisio diogelu'r Senedd hon drwy gydweithredu, ond nid oedd hynny oherwydd diffyg ymdrech ar ei ran. Ceisiodd ei orau glas oherwydd awydd gwirioneddol i wneud yr hyn a gredai oedd orau i Gymru, ond cafodd gam gan Lywodraeth yn San Steffan nad oedd ganddi unrhyw ddiddordeb mewn cydweithredu, un a oedd yn benderfynol o chwalu datganoli.

Mae tri o bwyllgorau’r Senedd wedi argymell gwrthod cydsyniad deddfwriaethol. Ymhlith y pryderon mae'r gwrthdaro buddiannau amlwg pe bai Llywodraeth y DU yn pennu rheolau cymorthdaliadau’r​ DU pan nad ydynt ond yn gyfrifol am bolisi economaidd Lloegr, ac y byddai'r Bil yn cael effaith ddwys ar y setliad datganoli. Mae'r neges yn glir: mae gan Lywodraeth y DU gyfrifoldebau tuag at ei phedair gwlad gyfansoddol, ond ei pholisi bellach yw hyrwyddo buddiannau Lloegr ar draul Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon.

O ran yr hyn y mae'r Bil yn ceisio'i gyflawni, mae rhai o'r pwerau mwyaf niweidiol yn cynnwys y cymalau cydnabyddiaeth gilyddol a pheidio â gwahaniaethu sydd wedi'u cynllunio i wanhau pŵer y Senedd i ddeddfu. Bydd cymal 46 yn grymuso Llywodraeth San Steffan i wario’n uniongyrchol yng Nghymru heb gydsyniad y lle hwn, ac mae’n amlwg mai’r rheswm dros y mesur hwn yw nad ydynt yn hoff o’r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn defnyddio ei phwerau. Ni ellir gwadu'r mandad democrataidd ar gyfer lleoli’r pwerau hyn yng Nghymru. Mae dinasyddion Cymru wedi cymeradwyo datganoli 14 gwaith mewn dau refferendwm a thrwy sicrhau mwyafrif o blaid datganoli mewn 12 etholiad. Nid oes mandad yn erbyn datganoli yn bodoli. Pan fo Boris Johnson yn dweud ei fod yn cyflawni ewyllys y bobl, mae'n amlwg nad yw'n siarad am ewyllys pobl Cymru.

Hoffwn achub ar y cyfle hwn i gofnodi fy niolch hefyd i Dafydd Wigley am weithio ar sail drawsbleidiol yn Nhŷ’r Arglwyddi i geisio gwyrdroi agweddau mwyaf niweidiol y Bil hwn. Ceisiodd un gwelliant llwyddiannus a gefnogodd, yn enw'r Arglwydd Thomas o Gwmgïedd, ddileu'r darpariaethau a oedd yn galluogi Llywodraeth y DU i wario mewn meysydd datganoledig. Nawr, cefnogwyd hyn gan y Blaid Lafur yn Nhŷ’r Arglwyddi, ond cefais fy synnu bod Llafur wedi ymatal rhag pleidleisio ar y gwelliant hwn yn Nhŷ'r Cyffredin ddydd Llun. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cofnodi ei gondemniad o'i gymheiriaid Llafur yn San Steffan am danseilio ei safbwynt a methu cefnogi gwelliant sy'n adlewyrchu polisi ei Lywodraeth.

Rydym bellach wedi cael 10 mlynedd o Lywodraethau Torïaidd y DU sydd wedi ymosod yn gyson ar les dinasyddion Cymru, 10 mlynedd o gyni dinistriol, pedair blynedd o anhrefn cyfansoddiadol ac oes o addewidion wedi’u torri. Dywedodd Alun Cairns wrth un o bwyllgorau’r Senedd nad oedd agenda i’w chael o ran diddymu pwerau neu dynnu pwerau yn ôl oddi wrth Lywodraeth Cymru. Nawr, mae rheolau ynghylch defnyddio iaith seneddol yn fy atal rhag defnyddio'r term amlwg i ddisgrifio hyn, ond gŵyr pob un ohonom beth y mae gwahaniaeth clir rhwng addewid a gweithred yn ei olygu. Ac nid wyf wedi sôn hyd yn oed am yr addewidion a gafodd eu torri mewn perthynas â'r gronfa ffyniant gyffredin.

Lywydd, mae democratiaeth Cymru’n cael ei datgymalu. Strategaeth Llywodraeth Cymru oedd ceisio amddiffyn buddiannau Cymru drwy weithio gyda Llywodraeth y DU. Methodd y strategaeth honno, nid oherwydd diffyg ymdrech, ond am fod eu partner anfodlon yn Llywodraeth dwyllodrus a chanddi awydd nihilaidd am ddinistr.

Mae heddiw'n ddiwrnod hanesyddol, Lywydd, ac nid am y rhesymau y dylai fod. Heddiw ddylai fod y diwrnod rydym yn atal y Bil marchnad fewnol drwy wrthod ein cydsyniad. Yn lle hynny, heddiw yw’r diwrnod pan fydd San Steffan yn ailddatgan ei goruchafiaeth dros Gymru drwy rym. Mae'r hen ffyrdd wedi methu. Yr unig opsiwn sydd ar ôl i ddiogelu ein democratiaeth a buddiannau pobl Cymru yw annibyniaeth.

13:20

Y Cwnsler Cyffredinol i ymateb i'r ddadl. 

I call on the Counsel General to reply to the debate. 

Member
Jeremy Miles 13:20:24
Counsel General and Minister for European Transition

Diolch, Llywydd. Can I just say, firstly, I'm glad that Delyth Jewell reminded us of the cross-party effort, both in Parliament but also in this Chamber, to support the position that I articulated at the beginning of this debate—whether it's on the Government benches, Plaid Cymru benches and, in a speech, if I might say, of great sagacity by David Melding, it was good to hear a Conservative voice standing up for the principles of democracy in Wales. 

Can I start by associating myself with the comments of Alun Davies and Mick Antoniw? We support the principle of an internal market on these benches; we think it is important for the efficient and effective functioning of the economy in the UK. But this Bill is not only unnecessary as a means of achieving that, it is positively damaging to the devolution settlement in Wales. 

I want to reflect on David Rees's point, where he reminded us of the disparity between the nations that this Bill entrenches. Yes, economic disparity, and Llyr Gruffydd also mentioned this as well, but that, in a sense, is a fact of economic life. What this Bill creates is constitutional disparity. It prevents this Senedd from being able to touch this legislation in the future, even when it deals with devolved matters. Parliament isn't constrained in the same way in acting on behalf of England. Now, I know on the benches opposite that they are no fans of the level playing field between the UK and the European Union, but I would in all sincerity have hoped that they could at least support the principle that the playing field should not be levelled against their own nation, and they failed to do that in this debate today.

Mick Antoniw reminded us, Dai Lloyd and David Melding as well, that this Bill is being imposed. It is not legislation that has been co-developed with the devolved Governments.

I listened to Darren Millar's speech. It is some time since I heard a speech of such cynicism in this place. Almost everything that he said, every sentence, I felt the opposite was the reality. It was a speech for another debate. This debate is not about Brexit, it's about the future constitutional arrangements of the United Kingdom. Darren Millar spoke about the democratic mandate. The democratic mandate that we should be upholding is that which the Welsh nation has expressed in two referenda to establish this Senedd and to expand its powers, as Joyce Watson and Dai Lloyd reminded us. Darren Millar perpetuated the myth that this Bill extends the powers of the Senedd. I have asked Government Ministers in Westminster to point me to the clause that does that, and I'm happy to yield the floor now if he can do that today. 

Diolch, Lywydd. A gaf fi ddweud, yn gyntaf, fy mod yn falch fod Delyth Jewell wedi ein hatgoffa o'r ymdrech drawsbleidiol, yn y Senedd ond hefyd yn y Siambr hon, i gefnogi'r safbwynt a fynegais ar ddechrau'r ddadl hon—boed hynny ar feinciau'r Llywodraeth, meinciau Plaid Cymru, ac mewn araith graff iawn, os caf ddweud, gan David Melding, roedd yn dda clywed llais Ceidwadol yn amddiffyn egwyddorion democratiaeth yng Nghymru.

A gaf fi ddechrau drwy gytuno â sylwadau Alun Davies a Mick Antoniw? Rydym yn cefnogi'r egwyddor o farchnad fewnol ar y meinciau hyn; credwn ei bod yn bwysig ar gyfer gweithrediad effeithlon ac effeithiol yr economi yn y DU. Ond nid yn unig fod y Bil hwn yn ddiangen fel ffordd o gyflawni hynny, mae'n niweidiol iawn hefyd i'r setliad datganoli yng Nghymru.

Hoffwn fyfyrio ar bwynt David Rees, pan wnaeth ein hatgoffa o'r gwahaniaeth rhwng y cenhedloedd y mae'r Bil hwn yn ei ddyfnhau. Ie, gwahaniaeth economaidd, a soniodd Llyr Gruffydd am hynny hefyd, ond mae hynny, ar un ystyr, yn un o ffeithiau bywyd gyda'r economi. Yr hyn y mae'r Bil hwn yn ei greu yw gwahaniaeth cyfansoddiadol. Mae'n atal y Senedd hon rhag gallu cyffwrdd â'r ddeddfwriaeth hon yn y dyfodol, hyd yn oed pan fydd yn ymdrin â materion datganoledig. Nid yw Senedd y DU wedi'i chyfyngu yn yr un modd wrth weithredu ar ran Lloegr. Nawr, gwn nad ydynt yn gefnogol ar y meinciau gyferbyn i'r cae chwarae gwastad rhwng y DU a'r Undeb Ewropeaidd, ond byddwn wedi gobeithio o ddifrif y gallent o leiaf gefnogi'r egwyddor na ddylid lefelu'r cae chwarae yn erbyn eu cenedl eu hunain, ac maent wedi methu gwneud hynny yn y ddadl hon heddiw.

Cawsom ein hatgoffa gan Mick Antoniw, a Dai Lloyd a David Melding hefyd, fod y Bil hwn yn cael ei orfodi. Nid yw'n ddeddfwriaeth sydd wedi'i datblygu ar y cyd gyda'r Llywodraethau datganoledig.

Gwrandewais ar araith Darren Millar. Mae peth amser wedi bod ers imi glywed araith mor sinigaidd yn y lle hwn. Popeth a ddywedodd, bron â bod, pob brawddeg, roeddwn yn teimlo mai'r gwrthwyneb oedd yn wir. Roedd yn araith ar gyfer dadl arall. Nid oes a wnelo'r ddadl hon â Brexit, mae'n ymwneud â threfniadau cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig yn y dyfodol. Soniodd Darren Millar am y mandad democrataidd. Y mandad democrataidd y dylem fod yn ei gynnal yw'r un y mae Cymru wedi'i fynegi mewn dau refferendwm i sefydlu'r Senedd hon ac i ehangu ei phwerau, fel y gwnaeth Joyce Watson a Dai Lloyd ein hatgoffa. Fe gynhaliodd Darren Millar y myth fod y Bil hwn yn ymestyn pwerau'r Senedd. Rwyf wedi gofyn i Weinidogion y Llywodraeth yn San Steffan fy nghyfeirio at y cymal sy'n gwneud hynny, ac rwy'n fwy na pharod i ildio'r llawr nawr os gall wneud hynny heddiw.

No, there is no yielding of the floor in the current circumstances, sorry. 

Na, ni fydd y llawr yn cael ei ildio o dan yr amgylchiadau presennol, mae'n ddrwg gennyf.

Well, I note that he failed to point me, in his speech, to that clause, Llywydd. 

Dai Lloyd's contribution—I agree with his rejection of the Bill. I don't agree with his characterisation of the work of the Labour Party, but I do agree with his rejection of the Bill. This is a time for cross-party alliances. We have managed to work together with the SNP Government in Scotland, despite having very different constitutional preferences. We're in different places on the spectrum of reform, but let us today, at least, speak with one voice from this Chamber.

Dai gave us a reminder of the history, which we should all bear in mind. Caroline Jones and Neil Hamilton's speeches both reminded me that history is not the only thing that is destined to repeat itself, and they both shared with Darren Millar a fondness for the mythology that we've heard too often in this place. 

I heard Mark Reckless in his contribution. Now, for those who want to abolish the Senedd, this Bill is constitutional catnip. The truth of it is that the principles behind this Bill strengthen the arm of people like Mark Reckless, and that's not about abolishing the Senedd; in his case, it's about abolishing Wales. 

I'll end, if I may, with Alun Davies's comments, where I started. The charade that this Bill provides further capacity for the UK Government to fund in Wales is one of the most extraordinary things. The thing that prevents the UK Government from funding more infrastructure in Wales is not that they don't have the power to do it, they don't have the inclination to do it. I was reminded of Paul Davies's promise to the Welsh people, that a Conservative Government in Wales would defund what is not devolved. I had no difficulty in believing that. They've spent the last 10 years defunding what hasn't been devolved, whether it's rail, or energy, or digital, those have all been defunded and that's been a Conservative choice. So, let's not have financial assistance powers in the Bill; let's just have more financial assistance.

This Bill, Llywydd, is an outrageous assault on this national Parliament and the Welsh Government, and I ask Members to defend this Senedd's rights and democratic powers to reject the motion and to deny it consent.

Wel, nodaf iddo fethu fy nghyfeirio at y cymal hwnnw yn ei araith, Lywydd.

Cyfraniad Dai Lloyd—rwy'n cytuno â'i wrthodiad o'r Bil. Nid wyf yn cytuno â'i ddisgrifiad o waith y Blaid Lafur, ond rwy'n cytuno â'i wrthodiad o'r Bil. Dyma amser ar gyfer cynghreiriau trawsbleidiol. Rydym wedi llwyddo i weithio gyda Llywodraeth yr SNP yn yr Alban, er bod gennym flaenoriaethau cyfansoddiadol gwahanol iawn. Rydym mewn gwahanol leoedd ar sbectrwm diwygio, ond gadewch inni heddiw, o leiaf, siarad ag un llais o'r Siambr hon.

Cawsom ein hatgoffa gan Dai o'r hanes y dylai pob un ohonom ei gofio. Gwnaeth areithiau Caroline Jones a Neil Hamilton fy atgoffa nad hanes yw'r unig beth sy’n sicr o ailadrodd ei hun, ac roedd y ddau ohonynt yn rhannu hoffter Darren Millar o'r fytholeg rydym wedi'i chlywed yn rhy aml yn y lle hwn.

Clywais Mark Reckless a’i gyfraniad. Nawr, i'r rhai sydd am ddiddymu'r Senedd, mae'r Bil hwn yn drysor cyfansoddiadol. Y gwir amdani yw bod yr egwyddorion sy'n sail i'r Bil hwn yn grymuso pobl fel Mark Reckless, ac nid yw hynny'n ymwneud â diddymu'r Senedd; yn ei achos ef, mae'n ymwneud â diddymu Cymru.

Rwyf am gloi, os caf, gyda sylwadau Alun Davies, lle dechreuais. Mae'r siarâd fod y Bil hwn yn rhoi gallu pellach i Lywodraeth y DU ariannu yng Nghymru yn un o'r pethau mwyaf rhyfeddol. Yr hyn sy'n atal Llywodraeth y DU rhag ariannu mwy o seilwaith yng Nghymru yw'r ffaith nad oes ganddynt awydd gwneud hynny, nid am nad oes ganddynt bŵer i wneud hynny. Cefais fy atgoffa o addewid Paul Davies i bobl Cymru, y byddai Llywodraeth Geidwadol yng Nghymru yn dadariannu’r hyn nad yw wedi'i ddatganoli. Nid oedd hynny’n anodd i mi ei gredu. Maent wedi treulio'r 10 mlynedd diwethaf yn dadariannu’r hyn nad yw wedi'i ddatganoli, boed yn rheilffyrdd, neu ynni, neu ddigidol, mae'r rheini oll wedi cael eu dadariannu, ac roedd hynny’n ddewis Ceidwadol. Felly, gadewch inni beidio â chael pwerau cymorth ariannol yn y Bil; gadewch inni'n syml gael mwy o gymorth ariannol.

Mae'r Bil hwn, Lywydd, yn ymosodiad gwarthus ar y Senedd genedlaethol hon a Llywodraeth Cymru, a gofynnaf i'r Aelodau amddiffyn hawliau a phwerau democrataidd y Senedd hon, i wrthod y cynnig a gwrthod rhoi cydsyniad iddo.

13:25

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Mae'n cael ei wrthwynebu, felly dwi'n gohirio'r bleidlais ar yr eitem yna.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] There are objections, and I will defer voting under this item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

Cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro
Motion to suspend Standing Orders

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro i ganiatáu dadl ar yr eitem nesaf o fusnes. Dwi'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol i wneud hynny'n ffurfiol. 

The next item is a motion to suspend Standing Orders to allow the next item of business to be debated. I call on the Counsel General to formally move.

Cynnig NDM7500 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheolau Sefydlog 33.6 a 33.8:

Yn atal Rheolau Sefydlog 12.20(i), 12.22(i) a’r rhan honno o Reol Sefydlog 11.16 sy’n ei gwneud yn ofynnol bod y cyhoeddiad wythnosol o dan Reol Sefydlog 11.11 yn darparu’r amserlen ar gyfer busnes yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos ganlynol, er mwyn caniatáu i NNDM7501 gael ei ystyried yn y Cyfarfod Llawn ddydd Mawrth, 8 Rhagfyr 2020.

Motion NDM7500 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Orders 33.6 and 33.8:

Suspends Standing Orders 12.20(i), 12.22(i) and that part of Standing Order 11.16 that requires the weekly announcement under Standing Order 11.11 to constitute the timetable for business in Plenary for the following week, to allow NNDM7501 to be considered in Plenary on Tuesday, 8 December 2020.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Yn ffurfiol, felly, y cwestiwn yw: a ddylid atal Rheolau Sefydlog dros dro? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? Nac oes. Felly, mae'r cynnig wedi ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Formally. The proposal is to suspend Standing Orders. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Cynnig gweithdrefnol
Procedural motion

Cynnig gweithdrefnol nesaf, felly, i ganiatáu'r eitem nesaf o fusnes i gael ei ohirio. Rwy'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol i wneud y cynnig hynny eto'n ffurfiol. 

Now, a procedural motion to allow the next item of business to be postponed. I call on the Counsel General to move that motion formally. 

Cynnig

Cynnig bod Senedd Cymru, o dan Reol Sefydlog 12.32, yn gohirio'r ddadl ar gyfyngiadau Coronafeirws newydd tan ddydd Mercher, 9 Rhagfyr 2020.

Motion

To propose that the Welsh Parliament, under Standing Order 12.32, postpones the debate on new Coronavirus restrictions until Wednesday, 9 December 2020.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig gweithdrefnol? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae'r cynnig gweithdrefnol wedi ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The proposal is to agree the procedural motion. Does any Member object? No. Therefore, the procedural motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36. 

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Ac felly mae'r eitem ar y ddadl ar y cyfyngiadau coronafeirws newydd yn cael ei symud i'r cyfarfod nesaf, sydd yn hwyrach heddiw, ac fe fydd yn cael ei gynnwys ar yr agenda fel eitem 7, a bydd cynnig i grwpio'r ddadl yna gyda phleidleisiau ar wahân, ynghyd â dadl y Ceidwadwyr ar goronafeirws.

Therefore, the debate on the new coronavirus restrictions will be rescheduled to the next meeting, which will take place later today, and will be included and scheduled as item 7, and will be subject to proposal to group the debate with a Conservative debate on coronavirus.

Dadl: Adolygiad Blynyddol Cydraddoldeb a Hawliau Dynol ar gyfer 2019-2020
Debate: The Equality and Human Rights Annual Review 2019-20

Mae eitem 9 wedi ei ohirio, sef yr adolygiad blynyddol ar gydraddoldeb a hawliau dynol. 

Item 9, the equality and human rights annual review is postponed. 

Cyfnod Pleidleisio
Voting Time

Ac felly, dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio o'r diwedd, a dwi'n atal y cyfarfod nawr dros dro er mwyn i ni gael paratoi ar gyfer y bleidlais yma. Atal y cyfarfod, felly.

And that brings this to voting time at last, and I will suspend proceedings so that we can prepare for this vote. The meeting is suspended.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 13:27.

Plenary was suspended at 13:27.

13:30

Ailymgynullodd y Senedd am 13:30, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 13:30, with the Llywydd in the Chair.

Dyma ni'n cyrraedd y bleidlais, felly, ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig. A dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Jeremy Miles. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 36 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi cael ei wrthod.

That brings us to the vote on the legislative consent motion on the United Kingdom Internal Market Bill. And I call for a vote on the motion, tabled in the name of Jeremy Miles. Open the vote. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 36 against, and therefore the motion is not agreed.

Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar Fil Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig: O blaid: 15, Yn erbyn: 36, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y cynnig

Legislative Consent Motion on the United Kingdom Internal Market Bill: For: 15, Against: 36, Abstain: 0

Motion has been rejected

Rydyn ni nawr yn cau'r cyfarfod yma, ac fe fyddwn ni'n ailymgynnull ar gyfer gweddill y busnes i'w gwblhau heddiw. Felly, cau'r cyfarfod am nawr a chymryd toriad.

We will now close this meeting, and reconvene for the rest of today's business. So, the meeting is now closed, and we will take a break.

Gorffennodd y trafodaethau ar fusnes cyfarfod dydd Mawrth, 8 Rhagfyr.

The discussion of business from Tuesday, 8 December concluded.

13:40

Dechreuodd y trafodaethau ar fusnes cyfarfod dydd Mercher, 9 Rhagfyr am 13.40, gyda'r Dirprwy Lywydd (Ann Jones) yn y Gadair.

Discussion of the business of the meeting of Wednesday, 9 December began at 13.40, with the Deputy Presiding Officer (Ann Jones) in the Chair.

Datganiad gan y Dirprwy Lywydd
Statement by the Deputy Presiding Officer

Welcome, all, to the Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in a hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equitably. A Plenary meeting held using video-conference in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting and these are noted on the agenda, and I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, and apply equally to Members in the Siambr and those joining us virtually.

Croeso i bawb i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, rwyf am nodi ychydig o bwyntiau. Bydd y cyfarfod hwn yn cael ei gynnal mewn fformat hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno trwy fideogynadledda. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, lle bynnag y bônt, yn cael eu trin yn deg. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir gan ddefnyddio fideogynadledda yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru yn drafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn berthnasol ar gyfer Cyfarfod Llawn heddiw a nodir y rhain yn yr agenda, a hoffwn atgoffa'r Aelodau fod Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn mewn Cyfarfodydd Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod hwn, a'r un mor berthnasol i Aelodau yn y Siambr a'r rhai sy'n ymuno â ni’n rhithwir.  

1. Cwestiynau i Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru
1. Questions to the Minister for Economy, Transport and North Wales

With that, we'll move to item 1, which is questions to the Minister for Economy, Transport and North Wales, and the first question is from Angela Burns.

Gyda hynny, symudwn at eitem 1, sef cwestiynau i Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru, a daw'r cwestiwn cyntaf gan Angela Burns. 

Datblygu Busnesau
Business Development

1. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu ar gyfer datblygu busnesau yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro? OQ56003

1. What support is the Welsh Government making available for business development in Carmarthen West and South Pembrokeshire? OQ56003

Good afternoon, Angela. Thanks for the question. Phase 3 of our Wales-only economic resilience fund included £100 million of business development grant support aimed specifically at helping businesses to adapt to a post-COVID life outside the European Union, and, of course, £20 million of this fund has been earmarked specifically for tourism and hospitality. And we have also made available a further £340 million through the latest phase of the economic resilience fund to support businesses affected by the new changes to COVID-19 regulations.

Prynhawn da, Angela. Diolch am y cwestiwn. Roedd cam 3 o'n cronfa cadernid economaidd ar gyfer Cymru yn unig yn cynnwys £100 miliwn o grantiau datblygu busnes gyda'r nod penodol o helpu busnesau i addasu i fywyd ôl-COVID y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, ac wrth gwrs, mae £20 miliwn o'r gronfa hon wedi'i glustnodi’n benodol ar gyfer twristiaeth a lletygarwch. Ac rydym hefyd wedi sicrhau bod £340 miliwn arall ar gael trwy gam diweddaraf y gronfa cadernid economaidd i gefnogi busnesau yr effeithiwyd arnynt gan y newidiadau newydd i reoliadau COVID-19.

Thank you for that answer, Minister. Everybody is always grateful for any funds that can be made available to businesses. But I specifically wanted to ask you about businesses that are not actually affected by COVID-19, and there are many businesses out there that actually trade in very different ways and who still need to grow, to develop, to buy new premises, to take on board new staff, to start training programmes, and I've been talking with two or three of them and they are finding it very difficult to actually get any traction.

Before COVID, of course, there was a clear route into Government, a clear way of being able to apply for grants, a clear way of being able to liaise with people as to what information was required. But, of course, with the focus on COVID, what I'm really asking you is: can you just give us an overview of what moneys are available for businesses that are not affected by the COVID pandemic? How can they get access to staff, who are obviously under immense pressure trying to solve that COVID business? Because if we are going to try and grow after this is all over, then we need to encourage those businesses that are strong now to become stronger still and to carry on their businesses as normal.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mae pawb bob amser yn ddiolchgar am unrhyw arian y gellir ei ddarparu i fusnesau. Ond roeddwn i eisiau gofyn yn benodol i chi  ynglŷn â busnesau nad yw COVID-19 yn effeithio arnynt mewn gwirionedd, ac mae yna lawer o fusnesau yn bodoli sy’n masnachu mewn ffyrdd gwahanol iawn ac sy’n dal i fod angen tyfu, datblygu, prynu safleoedd newydd, cyflogi staff newydd, dechrau rhaglenni hyfforddi, a bûm yn siarad â dau neu dri ohonynt ac maent yn ei chael hi'n anodd cael eu traed tanynt. 

Cyn COVID, wrth gwrs, roedd llwybr clir i mewn i'r Llywodraeth, ffordd glir o allu ymgeisio am grantiau, ffordd glir o allu cysylltu â phobl ynghylch pa wybodaeth oedd ei hangen. Ond wrth gwrs, gyda'r ffocws ar COVID, yr hyn rwy'n ei ofyn i chi mewn gwirionedd yw, a allwch chi roi trosolwg i ni o ba arian sydd ar gael i fusnesau nad yw'r pandemig COVID yn effeithio arnynt? Sut y gallant gael mynediad at staff sy’n amlwg o dan bwysau aruthrol yn ceisio datrys materion COVID? Oherwydd os ydym yn mynd i geisio tyfu ar ôl i hyn ddod i ben, mae angen inni annog y busnesau sy'n gryf nawr i ddod yn gryfach fyth ac i barhau â'u busnes fel arfer. 

Well, can I thank Angela Burns for her supplementary question? I couldn't agree more that businesses that have not been affected by COVID should be given the support that they require, in order to bounce back with strength from the pandemic, and to grow in spite of what we have faced collectively as a nation. Business-as-usual support from Business Wales is available, including, importantly, the accelerated growth programme, business start-up advice and support, and so too is the business-as-usual support from the Development Bank of Wales. Within Government, we also operate the economy futures fund, which is designed to, if you like, turbo charge the industries of tomorrow—those with great growth potential—making sure that our funding is aligned to our calls to action, including investment in skills, research and development and, crucially important of course, decarbonisation. But I'd be happy to write to the Member with comprehensive detail of the support available to businesses that she's identified.FootnoteLink

Wel, a gaf fi ddiolch i Angela Burns am ei chwestiwn atodol? Rwy’n cytuno’n llwyr y dylid rhoi’r gefnogaeth sydd ei hangen i fusnesau nad yw COVID wedi effeithio arnynt, er mwyn iddynt allu ymadfer yn gryf wedi’r pandemig, ac i dyfu, er gwaethaf yr hyn rydym wedi’i wynebu gyda’n gilydd fel gwlad. Mae cefnogaeth 'busnes fel arfer' ar gael i fusnesau gan Busnes Cymru, gan gynnwys y rhaglen twf carlam yn bwysig iawn, a  chyngor a chymorth ar gyfer busnesau newydd, ac felly hefyd y gefnogaeth 'busnes fel arfer' gan Fanc Datblygu Cymru. O fewn y Llywodraeth, rydym hefyd yn gweithredu cronfa dyfodol yr economi, sydd wedi'i chynllunio, os mynnwch, i wefru diwydiannau yfory—y rhai sydd â photensial mawr i dyfu—gan sicrhau bod ein cyllid yn cyd-fynd â'n galwadau i weithredu, gan gynnwys buddsoddi mewn sgiliau, ymchwil a datblygu ac yn hanfodol bwysig wrth gwrs, datgarboneiddio. Ond byddwn yn hapus i ysgrifennu at yr Aelod gyda manylion cynhwysfawr a nodwyd ganddi am y gefnogaeth sydd ar gael i fusnesau.FootnoteLink  

Blaenau'r Cymoedd
The Heads of the Valleys

2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am strategaeth Llywodraeth Cymru i fuddsoddi yn natblygiad economaidd trefi ym Mlaenau'r Cymoedd? OQ56004

2. Will the Minister make a statement on the Welsh Government’s strategy to invest in the economic development of towns in the Heads of the Valleys? OQ56004

Thank you. Our strategy is to lay a strong foundation for change across the region. I updated the Senedd yesterday on the progress we have made with the Valleys taskforce. In addition to that, the Tech Valleys programme has made commitments of over £22 million to help create 600 sustainable jobs, and our £90 million transforming towns programme has a strong Heads of the Valleys focus too. 

Diolch. Ein strategaeth yw gosod sylfaen gref ar gyfer newid ledled y rhanbarth. Rhoddais y wybodaeth ddiweddaraf i’r Senedd ddoe ar y cynnydd a wnaethom gyda thasglu’r Cymoedd. Yn ogystal â hynny, mae'r rhaglen Cymoedd Technegol wedi gwneud ymrwymiadau o dros £22 miliwn i helpu i greu 600 o swyddi cynaliadwy, ac mae ffocws cryf ar Flaenau’r Cymoedd yn ein rhaglen trawsnewid trefi £90 miliwn hefyd.  

Deputy Presiding Officer, I'm grateful to the Minister for that update, and I was grateful to him for his statement yesterday. The coronavirus has affected our communities and our lives in profoundly different ways and it's made us challenge many assumptions that we've accepted over many years. One of the most profound potential impacts and longer term impacts of the coronavirus has been a challenge to the notion and the concept that cities will continue to develop, and that city centres are the only places where business can properly be transacted. This means that, for the first time in many decades, we have an opportunity to create a renaissance for towns and villages and communities, and Wales, if it is anything, is a nation of small towns. I hope, Deputy Minister, that we will be able to create a strategy to underpin a renaissance for the towns in the Heads of the Valleys. When I think of my own constituency, my own home town of Tredegar, and of Ebbw Vale, Brynmawr, of Abertillery, Nantyglo and Blaina, we've all seen difficult, difficult times over many decades, and this is an opportunity that the Welsh Government really needs to grasp and promote and drive forward over the coming years.

Ddirprwy Lywydd, rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am y diweddariad hwnnw, ac roeddwn yn ddiolchgar iddo am ei ddatganiad ddoe. Mae'r coronafeirws wedi effeithio ar ein cymunedau a'n bywydau mewn ffyrdd gwahanol iawn ac mae wedi gwneud i ni herio llawer o ragdybiaethau rydym wedi'u derbyn dros nifer o flynyddoedd. Un o effeithiau posibl dwysaf a mwy hirdymor y coronafeirws yw'r her i'r syniad a'r cysyniad y bydd dinasoedd yn parhau i ddatblygu, ac mai canol dinasoedd yw'r unig leoedd lle gellir cyflawni busnes yn iawn. Am y tro cyntaf mewn degawdau lawer, mae hyn yn golygu bod gennym gyfle i sicrhau dadeni ar gyfer trefi a phentrefi a chymunedau, ac os rhywbeth, cenedl o drefi bach yw Cymru. Ddirprwy Weinidog, rwy’n gobeithio y gallwn greu strategaeth yn sail i ddadeni'r trefi ym Mlaenau'r Cymoedd. Pan fyddaf yn meddwl am fy etholaeth fy hun, fy nhref enedigol fy hun, Tredegar, a Glynebwy, Bryn-mawr, Abertyleri, Nant-y-glo a Blaenau, rydym i gyd wedi gweld adegau anodd iawn dros ddegawdau lawer, ac mae hwn yn gyfle y mae gwir angen i Lywodraeth Cymru ei fachu a’i hyrwyddo dros y blynyddoedd i ddod. 

13:45

Well, I agree with that. I think towns are facing a swirl of change. There's no doubt that digital disruption has had a huge impact, was already under way before the pandemic, and the pandemic has certainly accelerated that. But on the other hand, as Alun Davies rightly points out, there are opportunities from changes in attitudes and behaviours. It's one of the reasons why, when we set our target for 30 per cent of people working from home after the pandemic, we've identified alongside it an opportunity to place some of those workers within town centres into core working hubs. People will no longer have to travel to commute to work. Many will choose to do so, and it will be a mix of remote and flexible working, we hope, but there's certainly an opportunity for towns to have a different role, and I think that's what I would say here—that all people involved in the sense of place and the role of town centres have a responsibility to rethink what towns are for. We're certainly putting a significant amount of infrastructure investment in place. We've committed £6 million to Blaenau Gwent alone under the transforming towns fund, which will unleash a further £4 million. That's a £10-million pot to regenerate the towns just in Blaenau Gwent. We have adopted a town-centre-first principle in public sector investment decisions. Certainly, we know from the foundational economy projects that the public sector can have an anchor role within town centres to draw in other activity. But he's right—all of us need to think strategically about how to marshal these forces for the good of towns.

Wel, rwy'n cytuno â hynny. Rwy'n credu bod trefi'n wynebu newid mawr. Nid oes amheuaeth fod aflonyddwch digidol wedi cael effaith enfawr, roedd eisoes yn digwydd cyn y pandemig, ac mae'r pandemig yn sicr wedi ei gyflymu. Ond ar y llaw arall, fel y noda Alun Davies yn gywir, ceir cyfleoedd wrth newid agweddau ac ymddygiad. Mae’n un o'r rhesymau pam rydym wedi nodi cyfle ochr yn ochr â hyn, pan wnaethom osod ein targed i 30 y cant o bobl weithio gartref ar ôl y pandemig, i osod rhai o'r gweithwyr yng nghanol trefi mewn canolfannau gweithio craidd. Ni fydd yn rhaid i bobl deithio i gymudo i'r gwaith mwyach. Bydd llawer yn dewis gwneud hynny, ac rydym yn gobeithio y bydd yn gymysgedd o weithio o bell a gweithio hyblyg, ond yn sicr mae cyfle i drefi gael rôl wahanol, a chredaf mai dyna fyddwn i'n ei ddweud yma—fod gan bawb sy'n ymwneud â’r ymdeimlad o le a rôl canol trefi gyfrifoldeb i ailfeddwl beth yw pwrpas trefi. Rydym yn sicr yn rhoi cryn dipyn o fuddsoddiad seilwaith ar waith. Rydym wedi ymrwymo £6 miliwn i Flaenau Gwent yn unig o dan y gronfa trawsnewid trefi, a fydd yn rhyddhau £4 miliwn arall. Dyna botyn gwerth £10 miliwn i adfywio'r trefi ym Mlaenau Gwent yn unig. Rydym wedi mabwysiadu egwyddor canol y dref yn gyntaf mewn penderfyniadau buddsoddi sector cyhoeddus. Yn sicr, drwy brosiectau'r economi sylfaenol, gwyddom y gall y sector cyhoeddus fod â rôl angori yng nghanol trefi i ddenu gweithgaredd arall i mewn. Ond mae'n iawn—mae angen i bob un ohonom feddwl yn strategol ynglŷn â sut i drefnu'r grymoedd hyn er budd trefi. 

Last month, Wales saw the largest increase in unemployment in the UK due to the effects of the coronavirus pandemic. There's been a substantial increase in the number of people within the Valleys taskforce region claiming unemployment benefits—for example, the unemployment benefit claimant count increased between March and October 2020 by 68 per cent in Blaenau Gwent, 71 per cent in Torfaen, and 65 per cent in Merthyr Tydfil and Rhymney. The retail vacancy rate in Wales has also increased from 15.9 per cent to 18 per cent in the third quarter of this year, the largest jump anywhere in the UK. Given that the best way to improve people's lives, not just in the Valleys but obviously in the whole of Wales, is through providing long-term, sustainable and skilled employment opportunities, what specific targeted support will you provide to Valleys towns, and what plans do you have to extend the number of enterprise zones in these areas?

Y mis diwethaf, gwelodd Cymru y cynnydd mwyaf mewn diweithdra yn y DU oherwydd effeithiau’r pandemig coronafeirws. Bu cynnydd sylweddol yn nifer y bobl yn rhanbarth tasglu'r Cymoedd sy'n hawlio budd-daliadau diweithdra—er enghraifft, cynyddodd nifer y rhai sy’n hawlio budd-daliadau diweithdra 68 y cant ym Mlaenau Gwent rhwng mis Mawrth a mis Hydref 2020, 71 y cant yn Nhorfaen, a 65 y cant ym Merthyr Tudful a Rhymni. Mae'r gyfradd swyddi gwag mewn manwerthu yng Nghymru hefyd wedi cynyddu o 15.9 y cant i 18 y cant yn nhrydydd chwarter eleni, y naid fwyaf yn unrhyw ran o'r DU. O ystyried mai'r ffordd orau o wella bywydau pobl, nid yn unig yn y Cymoedd, ond yng Nghymru gyfan wrth gwrs, yw trwy ddarparu cyfleoedd cyflogaeth cynaliadwy a swyddi medrus hirdymor, pa gymorth penodol wedi'i dargedu y byddwch chi'n ei ddarparu i drefi'r Cymoedd, a pha gynlluniau sydd gennych i ymestyn nifer yr ardaloedd menter yn y mannau hyn? 

The evidence on enterprise zones is mixed, and certainly the economy committee's report on them a few years ago reinforced that. We set out yesterday the activities, specifically in the Valleys taskforce area, on a whole range of interventions around placemaking, and we have set out considerable financial support for those businesses in distress because of the pandemic. We've also set out a recovery plan to make sure that, when we emerge from the pandemic, we have an emphasis on remaking our economy in a better way.

Mae'r dystiolaeth ar ardaloedd menter yn gymysg, ac yn sicr roedd adroddiad y Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau arnynt ychydig flynyddoedd yn ôl yn atgyfnerthu hynny. Ddoe gwnaethom nodi’r gweithgareddau, yn benodol yn ardal tasglu’r Cymoedd, ar ystod eang o ymyriadau’n ymwneud â chreu lleoedd, ac rydym wedi nodi cefnogaeth ariannol sylweddol i fusnesau sy’n dioddef oherwydd y pandemig. Rydym hefyd wedi nodi cynllun adfer i wneud yn siŵr, pan fyddwn yn cefnu ar y pandemig, ein bod yn rhoi pwyslais ar ail-wneud ein heconomi mewn ffordd well.

This is a really important matter raised by the Member. I have a question about priorities for funding in the area, because transforming town centres and providing better public transport is obviously key. I've been raising concerns with the Government about the cost of dualling an 11-mile stretch of road on the A465, which has increased from the original estimate of £428 million to £1.2 billion mainly because of the decision to use the mutual investment model. As I've said every time I've mentioned this, I welcome investment in our communities, but I do question whether spending £1.2 billion on 11 miles of concrete is justified when so many people in the area are living in poverty. The annual cost of repayment will be more than the annual budget of Communities First, the Welsh Government's flagship anti-poverty scheme, which it closed and never replaced. So, I'd ask the Minister what assessment was made by the Government, if any, of other means of improving that stretch of road that would have improved road safety without costing all that money?

Mae’r mater a godwyd gan yr Aelod yn bwysig iawn. Mae gennyf gwestiwn am flaenoriaethau ar gyfer cyllid yn yr ardal, oherwydd mae trawsnewid canol trefi a darparu gwell trafnidiaeth gyhoeddus yn amlwg yn allweddol. Rwyf wedi bod yn mynegi pryderon wrth y Llywodraeth ynglŷn â chost deuoli darn o ffordd 11 milltir ar yr A465, sydd wedi cynyddu o'r amcangyfrif gwreiddiol o £428 miliwn i £1.2 biliwn yn bennaf oherwydd y penderfyniad i ddefnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol. Fel y dywedais bob tro rwyf wedi crybwyll hyn, rwy'n croesawu buddsoddiad yn ein cymunedau, ond rwy'n cwestiynu a oes modd cyfiawnhau gwario £1.2 biliwn ar 11 milltir o goncrit pan fo cymaint o bobl yr ardal yn byw mewn tlodi. Bydd cost flynyddol yr ad-daliad yn fwy na chyllideb flynyddol Cymunedau yn Gyntaf, cynllun gwrth-dlodi blaenllaw Llywodraeth Cymru, a ddaeth i ben heb i ddim gael ei roi yn ei le. Felly byddwn yn gofyn i'r Gweinidog pa asesiad a wnaed gan y Llywodraeth, os o gwbl, o ffyrdd eraill o wella'r darn hwn o ffordd a fyddai wedi gwella diogelwch ar y ffyrdd heb gostio'r holl arian hwnnw? 

I'm sure the Member is deliberately putting me in a difficult position, because she knows full well my view on investment in roads versus sustainable transport, and certainly in our Wales transport strategy we've set out that, in future, we want to shift our emphasis towards modal shift. In terms of this particular project, as she knows and as the First Minister has pointed out to her, the mutual investment model is a more sophisticated approach than she gives it credit, and the figure quoted involves the whole-of-life maintenance costs, which are significant. But she is right to say, in terms of addressing transport poverty for some of the most challenged communities in the country, we do need to make sure that we do more in future to help people who don't have a car, rather than reinforcing car dependency. 

Rwy'n siŵr fod yr Aelod yn fy rhoi mewn sefyllfa anodd yn fwriadol, gan ei bod yn gwybod yn iawn beth yw fy marn ar fuddsoddi mewn ffyrdd yn erbyn trafnidiaeth gynaliadwy, ac yn sicr yn ein strategaeth drafnidiaeth yng Nghymru rydym wedi nodi ein bod, yn y dyfodol, am symud ein pwyslais tuag at newid moddol. O ran y prosiect penodol hwn, fel y gŵyr ac fel y mae'r Prif Weinidog wedi dweud wrthi, mae'r model buddsoddi cydfuddiannol yn ddull mwy soffistigedig nag y mae hi'n ei ddisgrifio, ac mae'r ffigur a ddyfynnir yn cynnwys y costau cynnal a chadw gydol oes, sy'n sylweddol. Ond mae hi'n iawn i ddweud, o ran mynd i'r afael â thlodi trafnidiaeth i rai o'r cymunedau sy'n wynebu'r amgylchiadau mwyaf heriol yn y wlad, mae angen inni sicrhau ein bod yn gwneud mwy yn y dyfodol i helpu pobl nad oes ganddynt gar, yn hytrach na chadarnhau dibyniaeth ar geir.

13:50
Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

We now go to spokespeople's questions, and the first up this afternoon is Conservative spokesperson, Russell George. 

Symudwn at gwestiynau'r llefarwyr yn awr, a'r cyntaf y prynhawn yma yw llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.

Diolch, Deputy Presiding Officer. Minister, what is the Welsh Government's assessment of how the restrictions on the hospitality sector in regard to the Christmas period will affect the Welsh economy? 

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, beth yw asesiad Llywodraeth Cymru o sut y bydd y cyfyngiadau ar y sector lletygarwch mewn perthynas â chyfnod y Nadolig yn effeithio ar economi Cymru?

Can I thank Russell George for his first question and take this opportunity, with it being my last OAQ session of the year, to wish Russell and every Member in the Siambr the very best for a peaceful Christmas and new year? And with regard to hospitality, we fully recognise the incredibly difficult position that many, many businesses across Wales are in as a consequence of those rising numbers of coronavirus victims. But we have put in place an unprecedented support package, the most generous and comprehensive anywhere in the United Kingdom, with specifically £340 million of support for businesses in tourism, hospitality and leisure in the coming weeks. 

A gaf fi ddiolch i Russell George am ei gwestiwn cyntaf a manteisio ar y cyfle hwn, gan mai dyma fy sesiwn gwestiynau'r llefarwyr olaf eleni, i ddymuno'r gorau i Russell a phob Aelod yn y Siambr am Nadolig a blwyddyn newydd heddychlon? Ac o ran lletygarwch, rydym yn llwyr gydnabod y sefyllfa hynod o anodd y mae llawer o fusnesau ledled Cymru yn ei hwynebu o ganlyniad i'r niferoedd cynyddol o ddioddefwyr coronafeirws. Ond rydym wedi rhoi pecyn cymorth digynsail ar waith, y mwyaf hael a chynhwysfawr yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig, gyda £340 miliwn o gymorth yn benodol ar gyfer busnesau ym maes twristiaeth, lletygarwch a hamdden yn ystod yr wythnosau nesaf.

Thank you for your answer, Minister, and for your good Christmas wishes to us all. From my perspective, Minister, businesses have bent over backwards to comply with anything that has been asked of them to make their businesses COVID-secure for their staff and for their customers. Some small businesses have spent thousands of pounds ahead of the Christmas period to do just that. And to put some context to this, the industry employs about 140,000 people with tens of thousands of additional people further in the supply chain. The reality, sadly, is that some small businesses will go to the wall if restrictions are not lifted on 17 December and if they are prevented from trading safely over the Christmas period. The worst situation, I think, for them is not knowing whether or not they can reopen. So, can you provide some clarity right now to businesses across Wales on what the current thinking is so that they can either plan to reopen and order the necessary stock, or plan to close for the whole of the Christmas period? And will you look at bringing forward that financial support that you mentioned, because January will simply be too late for some? 

Diolch am eich ateb, Weinidog, ac am eich dymuniadau da ar gyfer y Nadolig i bob un ohonom. O'm safbwynt i, Weinidog, mae busnesau wedi gwneud eu gorau glas i gydymffurfio ag unrhyw beth y gofynnwyd iddynt ei wneud er mwyn sicrhau bod eu busnesau'n ddiogel rhag COVID i'w staff a'u cwsmeriaid. Mae rhai busnesau bach wedi gwario miloedd o bunnoedd cyn cyfnod y Nadolig i wneud yn union hynny. Ac i roi rhywfaint o gyd-destun i hyn, mae'r diwydiant yn cyflogi tua 140,000 o bobl gyda degau o filoedd o bobl ychwanegol yn bellach ar hyd y gadwyn gyflenwi. Y realiti, yn anffodus, yw y bydd rhai busnesau bach yn mynd i'r wal os na chodir cyfyngiadau ar 17 Rhagfyr ac os cânt eu hatal rhag masnachu'n ddiogel dros gyfnod y Nadolig. Rwy'n credu mai'r sefyllfa waethaf iddynt hwy yw peidio â gwybod a gânt ailagor ai peidio. Felly, a allwch roi rhywfaint o eglurder yn awr i fusnesau ledled Cymru ynglŷn â beth yw'r meddylfryd presennol fel y gallant naill ai gynllunio i ailagor ac archebu'r stoc angenrheidiol, neu gynllunio i gau drwy gydol cyfnod y Nadolig? Ac a wnewch chi ystyried cyflwyno'r cymorth ariannol y sonioch chi amdano yn gynt, oherwydd bydd mis Ionawr yn rhy hwyr i rai?

Can I thank Russell for his further questions? There were a number of elements to his contribution. First and foremost, with regard to the restrictions and the period that they will be in place for, I should say that every restriction that we've put in place helps to save human life, but we're acutely aware as well of the need to save livelihoods, which is why we're making available such significant sums of financial support. We're constantly monitoring infection rates. At the moment, in some parts of Wales, those numbers are incredibly high and we wish to bring those numbers down as fast as we possibly can, and that requires all of us as citizens to consider not just what we can do by the rule of the law, but what we should do to assist in reducing infection rates.

Now, in terms of the period during which financial support will be offered, of course, any business that received financial support during the firebreak period and operates within the hospitality sector will have those second payments coming through this month, and then the operating costs support that is applied through the economic resilience fund will be available in January, ensuring that, over the course of two months, businesses have access to vital financial support that can cover their operating costs and address the lack of turnover over the six or so weeks that these restrictions are in place. 

A gaf fi ddiolch i Russell am ei gwestiynau pellach? Roedd nifer o elfennau i'w gyfraniad. Yn bennaf oll, o ran y cyfyngiadau a'r cyfnod y byddant yn weithredol, dylwn ddweud bod pob cyfyngiad a roddwyd ar waith yn helpu i achub bywydau pobl, ond rydym yn ymwybodol iawn hefyd o'r angen i achub bywoliaeth pobl, a dyna pam rydym yn darparu symiau mor sylweddol o gymorth ariannol. Rydym yn monitro cyfraddau heintio'n gyson. Ar hyn o bryd, mewn rhai rhannau o Gymru, mae'r niferoedd hynny'n eithriadol o uchel ac rydym yn awyddus i'w gostwng mor gyflym ag y gallwn, a golyga hynny fod rhaid i bob un ohonom fel dinasyddion ystyried nid yn unig yr hyn y cawn ei wneud yn gyfreithlon, ond yr hyn y dylem ei wneud i helpu i leihau cyfraddau heintio.

Nawr, o ran y cyfnod pan gynigir cymorth ariannol, bydd unrhyw fusnes a gafodd gymorth ariannol yn ystod y cyfnod atal byr ac sy'n gweithredu o fewn y sector lletygarwch yn cael yr ail daliadau hynny y mis hwn, ac yna bydd y cymorth costau gweithredu a gymhwysir drwy'r gronfa cadernid economaidd ar gael ym mis Ionawr, gan sicrhau, dros gyfnod o ddau fis, fod gan fusnesau fynediad at gymorth ariannol hanfodol a all dalu eu costau gweithredu a mynd i'r afael â'r diffyg trosiant dros yr oddeutu chwe wythnos y bydd y cyfyngiadau hyn yn weithredol.

Thank you for your answer, Minister. Any businesses in the hospitality sector would have already bought stock in the later part of November, in the early part of December in order to fulfil the needs of this period and between now up to Christmas. So, for many businesses, this is the time of year when cash flow is the tightest for them, and I'd simply say that to receive funding in January, or even into February, is simply too late. And if it's not too late, it's going to be too late for the supply chains that flow from those particular businesses, and that would be, certainly, my firm view.

The other point, Minister, that I'd make is that the one-size-fits-all approach that the Welsh Government is taking at the moment is, in my view, needlessly damaging businesses across Wales with relatively low infection rates and transmission rates. You pointed out in your last answer that you're monitoring—correctly, as well—where infection rates are particularly high, but that obviously means that there are some areas of Wales where the rates are particularly low. So, I would suggest we need targeted intervention that's backed by science and that reflects the different levels of risk in different parts of the country. So, can I ask my final question, Minister? Why does the Welsh Government continue to insist on a Wales-wide approach, impacting on livelihoods in parts of Wales that have some of the lowest rates of infection in the whole of the UK, and is this something that you will now reconsider ahead of the Christmas period that's now ahead of us?

Diolch am eich ateb, Weinidog. Byddai unrhyw fusnesau yn y sector lletygarwch eisoes wedi prynu stoc ar ddiwedd mis Tachwedd neu ddechrau mis Rhagfyr er mwyn diwallu anghenion y cyfnod hwn a rhwng nawr a'r Nadolig. Felly, i lawer o fusnesau, dyma'r adeg o'r flwyddyn pan fo llif arian ar ei dynnaf iddynt, a byddwn yn dweud bod cael cyllid ym mis Ionawr, neu hyd yn oed i mewn i fis Chwefror, yn rhy hwyr. Ac os nad yw'n rhy hwyr, bydd yn rhy hwyr i'r cadwyni cyflenwi sy'n llifo o'r busnesau hynny, a dyna’n sicr fyddai fy marn gadarn i. 

Y pwynt arall yr hoffwn ei wneud, Weinidog, yw bod y dull un maint i bawb sydd gan Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd yn niweidio busnesau ledled Cymru sydd â chyfraddau heintio a chyfraddau trosglwyddo cymharol isel, a hynny'n ddiangen yn fy marn i. Fe wnaethoch nodi yn eich ateb diwethaf eich bod yn monitro—yn gywir hefyd—lle mae cyfraddau heintio yn arbennig o uchel, ond mae hynny'n amlwg yn golygu bod rhai ardaloedd yng Nghymru lle mae'r cyfraddau'n arbennig o isel. Felly, byddwn yn awgrymu bod angen ymyrraeth wedi'i thargedu arnom wedi’i chefnogi gan wyddoniaeth ac sy'n adlewyrchu'r gwahanol lefelau o risg mewn gwahanol rannau o'r wlad. Felly, a gaf fi ofyn fy nghwestiwn olaf, Weinidog? Pam y mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fynnu gweithredu dull ar gyfer Cymru gyfan sy’n effeithio ar fywoliaeth pobl mewn rhannau o Gymru sydd â rhai o'r cyfraddau heintio isaf yn y DU gyfan, ac a yw hyn yn rhywbeth y byddwch chi’n ei ailystyried nawr, cyn cyfnod y Nadolig sydd o'n blaenau yn awr? 

13:55

Well, I can assure the Member that we are always considering alternative measures that could be implemented, but, of course, the national approach carries with it a very simply way of communicating to the public right across Wales. But, as I say, we are open to alternative means of addressing coronavirus infection rates if they differ significantly across the country. Now, we've attempted to feature within the fourth phase of the economic resilience fund the challenge that many businesses face in terms of loss of stock that has already been ordered, and we have also been able to feature within—[Interruption.] Deputy Presiding Officer, as I say, we also were able to feature within the fourth phase of the economic resilience fund the need to support the supply chain as well, and that's why those businesses within the supply chain of hospitality, such as cleaning services, will be able to apply for support.

Of course, just as Russell George rightly says, for many businesses in hospitality, this is the most important time of the year. This is the time of the year when the greatest level of turnover can be achieved. Equally, this is the time of 2020 when COVID is most threatening to human life and to health services. We face huge challenges across public sector services, and within the economy right now in late 2020, and that's why, in terms of the economy, we are making available £340 million—a huge sum of money—to help businesses survive through to 2021, by which time we hope that the array of vaccines will be able to be deployed in a way that enables the economy to return to something of normality during 2021.

Wel, gallaf sicrhau'r Aelod ein bod bob amser yn ystyried mesurau amgen y gellid eu gweithredu, ond wrth gwrs, mae'r dull cenedlaethol yn cynnwys ffordd syml iawn o gyfathrebu â'r cyhoedd ledled Cymru. Ond fel y dywedaf, rydym yn agored i ddulliau amgen o fynd i’r afael â chyfraddau heintio coronafeirws os ydynt yn wahanol iawn ledled y wlad. Nawr, ym mhedwerydd cam y gronfa cadernid economaidd, rydym wedi ceisio rhoi sylw i'r her y mae llawer o fusnesau yn ei hwynebu yn sgil colli stoc sydd eisoes wedi'i harchebu, ac rydym hefyd wedi gallu gweithredu o fewn—[Torri ar draws.] Ddirprwy Lywydd, fel rwy'n dweud, roeddem hefyd yn gallu rhoi sylw ym mhedwerydd cam y gronfa cadernid economaidd i'r angen i gefnogi'r gadwyn gyflenwi hefyd, a dyna pam y bydd busnesau yng nghadwyn gyflenwi lletygarwch, megis gwasanaethau glanhau, yn gallu gwneud cais am gymorth.

Ac wrth gwrs, yn union fel y dywed Russell George yn gywir, i lawer o fusnesau ym maes lletygarwch, dyma adeg bwysicaf o'r flwyddyn. Dyma'r adeg o'r flwyddyn pan ellir sicrhau'r lefel uchaf o drosiant. Yn yr un modd, dyma'r adeg yn 2020 pan fo COVID yn fwyaf bygythiol i fywydau pobl ac i'r gwasanaethau iechyd. Rydym yn wynebu heriau enfawr ar draws gwasanaethau'r sector cyhoeddus, ac o fewn yr economi ar hyn o bryd ar ddiwedd 2020, a dyna pam, mewn perthynas â'r economi, ein bod yn sicrhau bod £340 miliwn ar gael—swm enfawr o arian—i helpu busnesau i oroesi hyd at 2021, ac erbyn hynny rydym yn gobeithio y bydd modd defnyddio'r amrywiaeth o frechlynnau mewn ffordd sy'n galluogi'r economi i ddychwelyd at rywbeth tebyg i normalrwydd yn ystod 2021. 

Thank you. I turn to Plaid Cymru spokesperson, Helen Mary Jones.

Diolch. Trof at lefarydd Plaid Cymru, Helen Mary Jones.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Thank you very much. I'd like to expand, with the Minister, on some of the issues around hospitality and to begin by saying that we on these benches are clear, with Welsh Government, that public health and public safety is paramount. We do understand that and we share the Government's concerns about the rise of COVID. But I am struggling, Dirprwy Lywydd, to explain to hospitality businesses the exact nature of these restrictions and what the Welsh Government hopes that it will deliver. People are finding it difficult to understand why it's acceptable for people from four households to meet at lunch time, but you can't have people from four households meeting in a public house, even though they might be further away from each other physically than others, after 6 o'clock. I would put it to the Minister that this is particularly difficult for working people. The Minister will be aware, I'm sure, of lots of working men in his constituency who regularly go for the one pint at the end of a working day. I struggle to see how their behaviour is likely to be more dangerous than the behaviour of four people having lunch together. So, I wonder if the Minister, accepting that this is where we are now until 17 December—and, of course, some of the public health decisions are not his alone—would give some consideration to some flexibility in the proposals. Could he give consideration, for example, to allowing hospitality businesses after the seventeenth to sell small amounts of alcohol, to restrict to one or two drinks each? Would it be possible to consider, as he knows Plaid Cymru is proposing, allowing hospitality businesses to serve until 7 p.m. and stay open until 8 p.m.? These are small changes. I struggle to see—although I'm sure that the Minister will correct me if I'm wrong—how they would make a huge impact on worsening the spread—

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Diolch yn fawr iawn. Hoffwn ehangu, gyda'r Gweinidog, ar rai o'r materion sy'n ymwneud â lletygarwch a dechrau trwy ddweud ein bod ni ar y meinciau hyn yn glir, gyda Llywodraeth Cymru, fod iechyd y cyhoedd a diogelwch y cyhoedd o'r pwys mwyaf. Rydym yn deall hynny ac rydym yn rhannu pryderon y Llywodraeth ynghylch cynnydd COVID. Ond rwy'n ei chael hi'n anodd, Ddirprwy Lywydd, i egluro i fusnesau lletygarwch union natur y cyfyngiadau hyn a beth y mae Llywodraeth Cymru yn gobeithio y byddant yn ei gyflawni. Mae pobl yn ei chael hi'n anodd deall pam ei bod hi’n dderbyniol i bobl o bedair aelwyd gyfarfod amser cinio, ond ni allwch gael pobl o bedair aelwyd yn cyfarfod mewn tafarn ar ôl 6 o'r gloch er y gallent fod ymhellach oddi wrth ei gilydd yn gorfforol nag eraill. Byddwn yn dweud wrth y Gweinidog fod hyn yn arbennig o anodd i bobl sy'n gweithio. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol, rwy'n siŵr, fod llawer o ddynion sy’n gweithio yn ei etholaeth yn mynd am un peint yn rheolaidd ar ddiwedd diwrnod gwaith. Rwy'n ei chael hi'n anodd gweld sut y mae eu hymddygiad yn debygol o fod yn fwy peryglus nag ymddygiad pedwar o bobl yn cael cinio gyda'i gilydd. Felly, tybed a wnaiff y Gweinidog, gan dderbyn mai dyma lle rydym yn awr tan 17 Rhagfyr—ac wrth gwrs, nid ei benderfyniadau ef yn unig yw rhai o'r penderfyniadau iechyd cyhoeddus—a wnaiff roi peth ystyriaeth i ychydig o hyblygrwydd yn yr argymhellion? A allai ystyried caniatáu, er enghraifft, i fusnesau lletygarwch werthu ychydig bach o alcohol ar ôl yr 17eg, a chyfyngu i un neu ddau ddiod yr un? A fyddai’n bosibl ystyried caniatáu, fel y mae’n gwybod bod Plaid Cymru yn ei gynnig, i fusnesau lletygarwch weini tan 7.00 p.m. ac aros ar agor tan 8.00 p.m.? Newidiadau bach yw'r rhain. Rwy'n ei chael hi'n anodd gweld—er fy mod i'n siŵr y bydd y Gweinidog yn fy nghywiro os ydw i'n anghywir—ond rwy'n ei chael hi'n anodd gweld sut y byddent yn cael effaith enfawr ar waethygu lledaeniad—  

14:00

Can you bring your comments to a close?

A wnewch chi ddod â'ch sylwadau i ben?

—and they would, of course, provide a lifeline to some businesses.

—a byddent, wrth gwrs, yn achubiaeth i rai busnesau. 

Can I thank Helen Mary Jones for her question and say at the outset that I have every sympathy for people who are suffering right now as a result of coronavirus, not just those who actually have coronavirus itself, but also people who feel, because of the restrictions, that their mental and emotional resilience has been weakened? The inability to socialise as we once were able to has led to many people feeling incredibly frustrated, and I have every sympathy for citizens in Wales right now as a result of our decision to impose incredibly valuable restrictions to save human life and to save the NHS.

Now, I can assure Helen Mary Jones that I and colleagues in Cabinet consider every possible amendment to the restrictions that can be imagined, but we take our advice first and foremost from health experts, and, as I said to Russell George, every restriction that is imposed helps to save human life, and that must be our priority right now—just as Helen Mary Jones rightly identified, public health is the No. 1 priority. But of course, as I said to Russell George a little earlier as well, we are backing up the necessary restrictions on business activities with the most comprehensive package of support for businesses anywhere in the United Kingdom.

A gaf fi ddiolch i Helen Mary Jones am ei chwestiwn a dweud ar y dechrau fod gennyf bob cydymdeimlad â phobl sy'n dioddef ar hyn o bryd o ganlyniad i’r coronafeirws, nid yn unig y rhai sydd â'r coronafeirws ei hun, ond hefyd y bobl sy'n teimlo, oherwydd y cyfyngiadau, fod eu cadernid meddwl a'u gwytnwch emosiynol wedi’i wanhau? Mae'r anallu i gymdeithasu fel y gallem o’r blaen wedi gwneud i lawer o bobl deimlo'n hynod o rwystredig, ac mae gennyf bob cydymdeimlad â dinasyddion yng Nghymru ar hyn o bryd o ganlyniad i'n penderfyniad i osod cyfyngiadau eithriadol o werthfawr i achub bywydau pobl ac i achub y GIG. 

Nawr, gallaf sicrhau Helen Mary Jones fy mod i a chyd-Aelodau yn y Cabinet yn ystyried pob gwelliant posibl y gallwch eu dychmygu i'r cyfyngiadau, ond cawn ein cyngor yn bennaf oll gan arbenigwyr iechyd, ac fel y dywedais wrth Russell George, mae pob cyfyngiad a orfodir yn helpu i achub bywydau pobl, a rhaid i hynny fod yn flaenoriaeth i ni ar hyn o bryd—yn union fel y nododd Helen Mary Jones yn gywir, iechyd y cyhoedd yw blaenoriaeth Rhif 1. Ond wrth gwrs, fel y dywedais wrth Russell George ychydig yn gynharach hefyd, i gefnogi'r cyfyngiadau angenrheidiol ar weithgareddau busnes, rydym yn darparu'r pecyn cymorth mwyaf cynhwysfawr i fusnesau yn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. 

I'm grateful to the Minister for his answer. I'm sure that none of us envies the Government the decisions that they have to make. I was pleased to hear the Minister, in his response to Russell George, refer to the supply chain businesses. And he will be aware, for example, of the challenges to Castell Howell, a supply business based in Crosshands, that depends, for 70 per cent of their business, on hospitality. Can he assure us that, as the Welsh Government reviews support going into the new year, those supply businesses will continue to be protected? 

Can I suggest to the Minister that there is an anomaly in the current restrictions, whereby supermarkets and other shops can sell alcohol until 10.00 p.m., but hospitality businesses have to stop at 6.00 p.m.? I wonder if the Minister shares my concern that that may be risking encouraging people socialising at home, and will he give consideration as to whether retail trade might further be restricted?

As we go into the new year, and, hopefully, we begin to be able to see things lifting, the Minister will be aware, of course, that January and February are never particularly good times for hospitality, even if they were able to open up, and there will be a need for long-term support. Will the Minister commit to giving further thought to what longer term support might be available to businesses to help them recover, because, having lost Christmas, that's very serious? Could consideration be given to some mechanism, for example, to reduce the costs of licensing to businesses, which are considerable?

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb. Rwy'n siŵr nad oes yr un ohonom yn cenfigennu at y penderfyniadau sy’n rhaid i’r Llywodraeth eu gwneud. Roeddwn yn falch o glywed y Gweinidog, yn ei ymateb i Russell George, yn cyfeirio at fusnesau cadwyni cyflenwi. Ac fe fydd yn ymwybodol, er enghraifft, o'r heriau i Castell Howell, busnes cyflenwi wedi'i leoli yn Crosshands, sy'n dibynnu ar letygarwch ar gyfer 70 y cant o'u busnes. Wrth i Lywodraeth Cymru adolygu cymorth wrth fynd i mewn i'r flwyddyn newydd, a yw'n gallu ein sicrhau y bydd y busnesau cyflenwi hynny’n parhau i gael eu diogelu?  

A gaf fi awgrymu i'r Gweinidog fod anghysondeb yn y cyfyngiadau presennol, lle gall archfarchnadoedd a siopau eraill werthu alcohol tan 10.00 p.m., ond rhaid i fusnesau lletygarwch orffen gwneud hynny am 6.00 p.m.? Tybed a yw'r Gweinidog yn rhannu fy mhryder y gallai hynny greu perygl o annog pobl i gymdeithasu gartref, ac a wnaiff ystyried p'un a oes modd cyfyngu ymhellach ar y fasnach fanwerthu?

Wrth inni nesu at y flwyddyn newydd, a dechrau gallu gweld pethau'n gwella, gobeithio, bydd y Gweinidog yn ymwybodol, wrth gwrs, nad yw mis Ionawr a mis Chwefror byth yn adegau arbennig o dda i letygarwch, hyd yn oed pe baent yn agor, a bydd angen cymorth hirdymor. A wnaiff y Gweinidog ymrwymo i roi ystyriaeth bellach i ba gymorth mwy hirdymor a allai fod ar gael i fusnesau i'w helpu i ymadfer, oherwydd, ar ôl colli'r Nadolig, mae hynny'n ddifrifol iawn? A ellid ystyried rhyw fecanwaith, er enghraifft, i leihau costau trwyddedu, sy'n gostau sylweddol, i fusnesau?

I think Helen Mary Jones's suggestion there has great merit and we will certainly consider that alongside other forms of support that could offer strategic benefits to businesses, as we look towards a recovery. I had hoped by now to be able to outline the Welsh Government's economic recovery and reconstruction vision. However, given that coronavirus is still with us in such a devastating form, I felt it necessary to keep my attention and focus on emergency support for businesses. But we are most definitely going to be looking at how we can ensure that the long-term thriving nature of businesses is secured through our economic recovery and reconstruction work.

I think Helen Mary Jones makes the important point that businesses—very significant employers in Wales—within the supply chain for hospitality have struggled, and we will go on engaging with those businesses in the coming weeks to ensure that any future support is tailored to meet their needs and the needs of their workers as well. And of course, human behaviour is vitally important—none more so than at this devastating time as we approach Christmas. And there are restrictions that are in place; there will be some relaxation over the Christmas period, but, as I've already said, it's absolutely vital that people ask what is it that they should and should not do in order to protect human life—in terms of behaviour, how can they ensure that their loved ones, their friends, are protected—and the best way to do that is to take personal responsibility and ensure that you are not putting yourself at risk of transmitting or acquiring coronavirus, nor your loved ones.

Credaf fod llawer o rinwedd yn perthyn i awgrym Helen Mary Jones a byddwn yn sicr yn ystyried hynny ochr yn ochr â mathau eraill o gymorth a allai gynnig manteision strategol i fusnesau wrth inni edrych tuag at adferiad. Roeddwn wedi gobeithio erbyn hyn y byddwn yn gallu amlinellu gweledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer adfer ac ailadeiladu'r economi. Fodd bynnag, o ystyried bod coronafeirws yn dal i fod gyda ni ar ffurf mor ddinistriol, roeddwn yn teimlo bod angen cadw fy sylw a fy ffocws ar gymorth brys i fusnesau. Ond yn bendant rydym yn mynd i fod yn edrych ar sut y gallwn sicrhau bod natur ffyniannus hirdymor busnesau yn cael ei diogelu drwy ein gwaith adfer ac ailadeiladu economaidd.

Credaf fod Helen Mary Jones yn gwneud y pwynt pwysig fod busnesau—cyflogwyr o gryn bwys yng Nghymru—o fewn y gadwyn gyflenwi ar gyfer lletygarwch wedi ei chael hi'n anodd, a byddwn yn parhau i ymgysylltu â'r busnesau hynny yn ystod yr wythnosau nesaf i sicrhau bod unrhyw gymorth yn y dyfodol yn cael ei deilwra i ddiwallu eu hanghenion ac anghenion eu gweithwyr hefyd. Ac wrth gwrs, mae ymddygiad pobl yn hanfodol bwysig—yn enwedig ar yr adeg enbyd hon wrth inni nesáu at y Nadolig. Ac mae cyfyngiadau ar waith; bydd rhywfaint o ymlacio dros gyfnod y Nadolig, ond fel y dywedais eisoes, mae'n gwbl hanfodol fod pobl yn gofyn beth y dylent ac na ddylent ei wneud er mwyn diogelu bywydau—o ran ymddygiad, sut y gallant sicrhau bod eu hanwyliaid, eu ffrindiau, yn cael eu diogelu—a'r ffordd orau o wneud hynny yw cymryd cyfrifoldeb personol a sicrhau nad ydych chi, na'ch anwyliaid, mewn perygl o drosglwyddo neu o ddal coronafeirws.

I think the Minister is right to delay publishing the reconstruction and the redevelopment plans and to concentrate, at the moment, on the crisis. But, as we move towards that phase, I wonder if the Minister agrees with me that the disappointing decision made public by Ineos yesterday demonstrates to us that we really need to refocus our support to business on local businesses to enable our small businesses to grow into middle-sized ones. We have seen too many occasions where we have made investments to try and attract outside businesses in and they have let us down. Of course, I'm sure he would agree with me that there may very well be a Brexit element to this decision.

So, can he assure me that, as he's re-examining his reconstruction plans, there will be a strong focus on local businesses and on growing those and making sure that they have the skills that they need? Can he give us some indication as to what plans there might now be for the site in Bridgend now that it's categorical that Ineos have walked away?

Credaf fod y Gweinidog yn iawn i oedi cyn cyhoeddi'r gwaith ailadeiladu a'r cynlluniau ailddatblygu ac i ganolbwyntio ar yr argyfwng ar hyn o bryd. Ond wrth inni symud tuag at y cam hwnnw, tybed a yw'r Gweinidog yn cytuno fod y penderfyniad siomedig a gyhoeddwyd gan Ineos ddoe yn dangos bod gwir angen inni ailffocysu ein cymorth i fusnes ar fusnesau lleol er mwyn galluogi ein busnesau bach i dyfu'n rhai canolig eu maint. Rydym wedi gweld gormod o achlysuron lle rydym wedi buddsoddi i geisio denu busnesau i mewn ac maent wedi ein siomi. Wrth gwrs, rwy'n siŵr y byddai'n cytuno y gallai fod elfen Brexit i'r penderfyniad hwn.

Felly, wrth iddo ailarchwilio ei gynlluniau ailadeiladu, a all fy sicrhau y bydd ffocws cryf ar fusnesau lleol ac ar dyfu'r rheini a sicrhau bod ganddynt y sgiliau sydd eu hangen arnynt? A all roi rhyw syniad inni pa gynlluniau a allai fod ar gyfer y safle ym Mhen-y-bont ar Ogwr gan ei bod bellach yn bendant fod Ineos wedi troi eu cefnau?

14:05

Can I thank Helen Mary Jones for her questions again and say that it was bitterly disappointing that Ineos decided to move to France with their Grenadier programme? This is, of course, an iconic vehicle for the United Kingdom, and it's a devastating blow, I think, to those fans of the original Defender, who were hoping that the Grenadier would be manufactured on these shores. A site became available, we understand, in France that suited Ineos's needs, and, of course, Brexit is an issue that cannot be ignored by many manufacturers. So, Ineos made the decision and, as I say, we were bitterly disappointed when we learnt of it. 

But there is huge potential for that site in south Wales. We continue to work with the local authority and with the Ford taskforce experts, whom we engage with regularly, even though the taskforce itself has now ceased its operations. We are hopeful that we will be able to attract high-quality jobs to that particular site. 

I must agree with Helen Mary Jones in her assertion that we must redouble our efforts in growing small firms and ensuring that they have the support necessary to become medium sized, and to ensure that their anchors are firmly placed within Wales. I can't go into too much detail today—I should not go into too much detail today—regarding the reconstruction and recovery mission that will be outlined, but I can tell Members that there will be five beacons contained within it, and at least one of those beacons will serve the purpose of supporting Welsh indigenous small firms, enabling them to become more secure and resilient and to grow to become medium sized and employ more Welsh people.

A gaf fi ddiolch i Helen Mary Jones am ei chwestiynau eto a dweud ei bod yn siomedig iawn fod Ineos wedi penderfynu symud i Ffrainc gyda'u rhaglen Grenadier? Mae hwn, wrth gwrs, yn gerbyd eiconig i'r Deyrnas Unedig, ac mae'n ergyd ddinistriol yn fy marn i i gefnogwyr y Defender gwreiddiol, a oedd yn gobeithio y byddai'r Grenadier yn cael ei weithgynhyrchu ar yr ynysoedd hyn. Yn ôl yr hyn a ddeallwn, daeth safle ar gael yn Ffrainc a oedd yn gweddu i anghenion Ineos, ac wrth gwrs, mae Brexit yn fater na all llawer o weithgynhyrchwyr ei anwybyddu. Felly, gwnaeth Ineos y penderfyniad ac fel y dywedais, roeddem yn siomedig iawn pan glywsom amdano.

Ond mae potensial enfawr i'r safle hwn yn ne Cymru. Rydym yn parhau i weithio gyda'r awdurdod lleol a chydag arbenigwyr tasglu Ford yr ymgysylltwn â hwy'n rheolaidd, er bod y tasglu ei hun bellach wedi rhoi'r gorau i'w weithgarwch. Rydym yn obeithiol y gallwn ddenu swyddi o ansawdd uchel i'r safle penodol hwnnw.

Rhaid i mi gytuno â Helen Mary Jones yn ei honiad fod yn rhaid inni gryfhau ein hymdrechion i dyfu cwmnïau bach a sicrhau eu bod yn cael y gefnogaeth angenrheidiol i ddod yn fusnesau canolig eu maint, ac i sicrhau eu bod wedi'u hangori'n gadarn yng Nghymru. Ni allaf fanylu gormod heddiw—ni ddylwn fanylu gormod heddiw—ynglŷn â'r genhadaeth ailadeiladu ac adfer a fydd yn cael ei hamlinellu, ond gallaf ddweud wrth yr Aelodau y bydd pump o elfennau wedi'u cynnwys ynddi, a bydd o leiaf un o'r elfennau hynny'n ateb y diben o gefnogi cwmnïau bach cynhenid Cymru, gan eu galluogi i fod yn fwy diogel a gwydn ac i dyfu i ddod yn ganolig eu maint a chyflogi mwy o bobl Cymru.

Thank you. We return to questions on the order paper. Question 3—Mandy Jones.

Diolch. Dychwelwn at y cwestiynau ar y papur trefn. Cwestiwn 3—Mandy Jones.

Y Llwybr Coch yn Sir y Fflint
The Red Route in Flintshire

3. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd y llwybr coch yn sir y Fflint? OQ56006

3. Will the Minister provide an update on the progress of the red route in Flintshire? OQ56006

Yes, of course. Environmental investigations along the route are currently taking place and we are progressing with the procurement of a designer who will develop the scheme in more detail. Dependent on the statutory processes, detailed design and construction could take place from 2024.

Gwnaf, wrth gwrs. Mae ymchwiliadau amgylcheddol ar y gweill ar hyd y llwybr ac rydym yn bwrw ymlaen â'r broses o gaffael cynllunydd i ddatblygu'r cynllun yn fanylach. Yn dibynnu ar y prosesau statudol, gallai'r gwaith cynllunio manwl a'r adeiladu ddigwydd o 2024 ymlaen.

Thank you for that answer, Minister. I've had hundreds—literally hundreds—of e-mails about the red route, and I wrote to you in the summer about this; I thank you for your reply. I know you addressed the issues raised by the North Wales Wildlife Trust in a letter in October. Constituents in north Wales are still voicing their concerns even today. What words of comfort can you give them to assure them that the scheme will be as considerate as possible of our wildlife and our ecosystems? Thank you.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Rwyf wedi cael cannoedd—yn llythrennol, cannoedd—o negeseuon e-bost am y llwybr coch, ac ysgrifennais atoch yn yr haf am hyn; diolch i chi am eich ateb. Gwn eich bod wedi mynd i'r afael â'r materion a godwyd gan Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru mewn llythyr ym mis Hydref. Mae etholwyr yng ngogledd Cymru'n dal i fynegi eu pryderon hyd yn oed heddiw. Pa eiriau o gysur y gallwch eu rhoi iddynt i'w sicrhau y bydd y cynllun mor ystyriol â phosibl o'n bywyd gwyllt a'n hecosystemau? Diolch.

Can I thank Mandy Jones for her question? I agree that there are concerns that we are seeking to address. We're seeking to address them by carrying out those detailed surveys, by engaging with stakeholder groups that have expressed concerns, and, of course, we're engaging with the communities in the area. I have already written to local Members of the Senedd and Members of Parliament and to councillors, and to those living within a 500m radius of the route, to ensure that they were updated on the latest work that is taking place.

This particular scheme is vitally important to the north Wales metro vision as well, ensuring that we can remove traffic from the key artery of the A494/A55 to enable us to construct dedicated bus routes, bus lanes and active travel routes as well, which at the moment simply cannot exist because the available space is not there to deliver them.

A gaf fi ddiolch i Mandy Jones am ei chwestiwn? Rwy'n cytuno bod yna bryderon rydym yn ceisio mynd i'r afael â hwy. Rydym yn ceisio mynd i'r afael â hwy drwy gynnal yr arolygon manwl hynny, drwy ymgysylltu â grwpiau rhanddeiliaid sydd wedi mynegi pryderon, ac wrth gwrs, rydym yn ymgysylltu â'r cymunedau yn yr ardal. Rwyf eisoes wedi ysgrifennu at Aelodau o'r Senedd ac Aelodau Seneddol lleol ac at gynghorwyr, ac at y rhai sy'n byw o fewn 500m i'r llwybr, i sicrhau eu bod yn cael y wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith sy'n digwydd.

Mae'r cynllun penodol hwn yn hanfodol bwysig i weledigaeth metro gogledd Cymru hefyd, gan sicrhau y gallwn symud traffig oddi ar briffordd allweddol yr A494/A55 i'n galluogi i lunio llwybrau bysiau pwrpasol, lonydd bysiau a llwybrau teithio llesol hefyd, na allant fodoli ar hyn o bryd am nad oes lle yno i'w darparu.

Minister, you're aware that I am a supporter of the red route, but I also welcome your engagement with those who have concerns over the red route—the environmental issues—and I think you are working well to address those. You've mentioned the importance of this project to the north Wales metro, but I wonder if you could outline what benefit it would have to the north-east Wales local economy.

Weinidog, rydych yn ymwybodol fy mod yn gefnogwr i'r llwybr coch, ond rwy'n croesawu hefyd eich ymgysylltiad â'r rhai sydd â phryderon ynghylch y llwybr coch—y materion amgylcheddol—a chredaf eich bod yn gweithio'n dda ar fynd i'r afael â'r rheini. Rydych wedi sôn am bwysigrwydd y prosiect hwn i fetro gogledd Cymru, ond tybed a allech amlinellu pa fudd y byddai'n ei gyfrannu i economi leol gogledd-ddwyrain Cymru.

14:10

Can I thank Jack Sargeant for his question and just add to the points that I was making in regard to Mandy Jones's question that the primary concern at the moment regarding the environmental impact concerns the impact that it could have on Leadbrook wood? Now, it would amount to less than 5 per cent of spatial impact, but, of course, we're working with stakeholder groups. As much as we can we're trying to engage with them to look at ways of further mitigating against the impact and, indeed, going beyond that and compensating with an increase in the amount of forest that exists in that particular area of Wales.

And with regard to the economy, I'm sure Jack Sargeant will be aware of the strong support for the scheme from the Deeside business professionals and from the north Wales business council and the North Wales Economic Ambition Board. The benefit-cost ratio of this is, I believe, in excess of two, which would make it be considered a high-value investment.

But, of course, this is not just about ensuring that we have a more resilient pathway into north Wales—this is, primarily, about delivering a metro for north-east Wales, and, in order to do so, we need to reduce the number of traffic on the existing corridor, the A55/A494. It's projected that this scheme will reduce traffic on that particular corridor by between 25 per cent and 35 per cent, enabling us to operate dedicated bus corridors, bus routes, bus rapid transport. It would also enable us to end the rat run, which I'm sure Jack Sargeant is very well aware of, in the Deeside area, and it would enable us to use the space that could be acquired to implement more active travel routes.

A gaf fi ddiolch i Jack Sargeant am ei gwestiwn a dim ond ychwanegu at y pwyntiau roeddwn yn eu gwneud yn sgil cwestiwn Mandy Jones fod y prif bryder ar hyn o bryd ynglŷn â'r effaith amgylcheddol yn ymwneud â'r effaith y gallai ei chael ar goed Leadbrook? Nawr, byddai'n llai na 5 y cant o effaith ofodol, ond wrth gwrs, rydym yn gweithio gyda grwpiau rhanddeiliaid. Rydym yn ceisio ymgysylltu gymaint ag y gallwn â hwy i edrych ar ffyrdd o liniaru ymhellach yn erbyn yr effaith ac yn wir, yn mynd y tu hwnt i hynny a gwneud iawn drwy gynyddu faint o goedwig sy'n bodoli yn yr ardal benodol honno o Gymru.

Ac o ran yr economi, rwy'n siŵr y bydd Jack Sargeant yn ymwybodol o'r gefnogaeth gref i'r cynllun gan weithwyr busnes proffesiynol Glannau Dyfrdwy a chyngor busnes gogledd Cymru a Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru. Credaf fod cymhareb cost a budd hyn yn fwy na dau, a fyddai'n golygu y câi ei ystyried yn fuddsoddiad gwerth uchel.

Ond wrth gwrs, mae hyn yn ymwneud â mwy na sicrhau bod gennym lwybr mwy gwydn i mewn i ogledd Cymru—yn bennaf, mae'n ymwneud â darparu metro ar gyfer gogledd-ddwyrain Cymru, ac er mwyn gwneud hynny, mae angen inni leihau'r traffig ar y coridor presennol, yr A55/A494. Rhagwelir y bydd y cynllun hwn yn lleihau traffig ar y coridor penodol hwnnw rhwng 25 y cant a 35 y cant, gan ein galluogi i weithredu coridorau bysiau pwrpasol, llwybrau bysiau, cludiant cyflym ar fysiau. Byddai hefyd yn ein galluogi i gael gwared ar y llwybr tarw yn ardal Glannau Dyfrdwy, ac rwy'n siŵr fod Jack Sargeant yn ymwybodol iawn o hwnnw, a byddai'n ein galluogi i ddefnyddio'r gofod y gellid ei gaffael i weithredu mwy o lwybrau teithio llesol.

On a number times over recent years I've raised with you constituents' concerns regarding the proposed red route to the A55 at Northop, highlighting issues, including environmental impact on habitats, meadows and ancient woodland. You've also, as we've heard, received extensive representation regarding this in support of the open letter from North Wales Wildlife Trust, sent to you and the First Minister, asking you to drop the proposals, and heard the call by the Petitions Committee for the scheme to be halted until changes in traffic flow, due to changes in commuting patterns, are considered.

In October, you wrote that you see the investment in this scheme as an essential part of the wider work to improve the transport infrastructure across north Wales. What, therefore, community and stakeholder engagement are you now planning regarding this, delayed by COVID? And why have you dismissed other suggested alternative solutions to easing congestion on the A55, A494 and A548 Deeside corridor?

Ar sawl adeg dros y blynyddoedd diwethaf rwyf wedi dwyn pryderon etholwyr i'ch sylw ynglŷn â'r llwybr coch arfaethedig i'r A55 yn Llaneurgain, gan nodi problemau, yn cynnwys effaith amgylcheddol ar gynefinoedd, dolydd a choetir hynafol. Rydych hefyd, fel y clywsom, wedi cael sylwadau helaeth ynglŷn â hyn i gefnogi'r llythyr agored gan Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Gogledd Cymru, a anfonwyd atoch chi a'r Prif Weinidog, yn gofyn i chi roi'r gorau i'r cynigion, ac wedi clywed galwad y Pwyllgor Deisebau i atal y cynllun nes bod newidiadau i lif traffig, oherwydd newidiadau mewn patrymau cymudo, yn cael eu hystyried.

Ym mis Hydref, fe ysgrifennoch chi eich bod yn gweld y buddsoddiad yn y cynllun hwn yn rhan hanfodol o'r gwaith ehangach i wella'r seilwaith trafnidiaeth ar draws gogledd Cymru. Felly pa waith ymgysylltu â'r gymuned a rhanddeiliaid rydych chi'n ei gynllunio nawr ynglŷn â hyn, wedi iddo gael ei ohirio gan COVID? A pham eich bod wedi diystyru atebion amgen eraill a awgrymwyd i leddfu tagfeydd ar goridor yr A55, yr A494 a choridor yr A548 yng Nglannau Dyfrdwy?

Can I thank Mark Isherwood for his questions regarding this particular scheme? I should just point out as well, Dirprwy Lywydd, that, of course, increasing the availability of road space in north Wales on the A55 was a key feature of the UK Conservative Party manifesto, so it should be recognised that Mark Isherwood's own party is supportive of measures that would see increased volumes of traffic in north Wales on that key artery, the express way. What we're trying to do with the red route is to take existing traffic away from a key artery and put it onto another artery, so that we can then create a sustainable public transport and active travel solution for the most urban populated area of north Wales.

Mark Isherwood is right to say that COVID-19 has had an impact in terms of community engagement. It had been our intention to hold public information events during the spring of this year. But, of course, that couldn't take place as a result of the pandemic, but we're continuously reviewing our community and stakeholder engagement activity to ensure that all interested parties are updated regularly and, of course, safely, as our work on this scheme gathers pace.

In terms of some of the alternative suggestions that have been raised, we've looked into every alternative suggestion that has been raised with us—some quite enormous alternative schemes, others smaller schemes designed to address pinchpoints. But this route was determined to be the most suitable for the challenge that we face in that particular area of Wales.

And in regard to traffic and transport surveys, they are regularly conducted. Further transport and traffic surveys will be undertaken, particularly with regard to assessing how coronavirus might have affected transport and traffic volumes in the long term. But it should be noted, equally, that on the A55, volumes increased back to pre-COVID levels in August of this year, demonstrating that the A55 is very different to the M4 in that it has a far higher volume of traffic associated with the visitor economy and also haulage, and, of course, traffic associated, particularly in north-east Wales, with manufacturing industries as well, which aren't, unfortunately, as well catered for with remote working hubs as clerical work can be. So, it is a unique project for a unique problem.

A gaf fi ddiolch i Mark Isherwood am ei gwestiynau ynglŷn â'r cynllun penodol hwn? Dylwn nodi hefyd, Ddirprwy Lywydd, fod cynyddu'r gofod ffordd sydd ar gael yng ngogledd Cymru ar yr A55 yn nodwedd allweddol ym maniffesto Plaid Geidwadol y DU wrth gwrs, felly dylid cydnabod bod plaid Mark Isherwood ei hun yn cefnogi mesurau a fyddai'n gweld mwy o draffig yng ngogledd Cymru ar y briffordd honno, y ffordd gyflym. Yr hyn rydym yn ceisio'i wneud gyda'r llwybr coch yw mynd â'r traffig presennol oddi ar briffordd allweddol a'i roi ar briffordd arall, fel y gallwn greu ateb trafnidiaeth gyhoeddus a theithio llesol sy'n gynaliadwy ar gyfer ardal fwyaf trefol gogledd Cymru.

Mae Mark Isherwood yn iawn i ddweud bod COVID-19 wedi cael effaith o ran ymgysylltu â'r gymuned. Ein bwriad oedd cynnal digwyddiadau gwybodaeth i'r cyhoedd yn ystod y gwanwyn eleni. Ond wrth gwrs, ni allai hynny ddigwydd o ganlyniad i'r pandemig, ond rydym yn adolygu ein gweithgarwch ymgysylltu â'r gymuned a rhanddeiliaid yn barhaus er mwyn sicrhau bod pawb sydd â diddordeb yn cael y wybodaeth ddiweddaraf yn rheolaidd ac yn ddiogel wrth gwrs, wrth i'n gwaith ar y cynllun hwn gyflymu.

O ran rhai o'r awgrymiadau amgen sydd wedi'u codi, rydym wedi ymchwilio i bob awgrym arall a gafodd eu dwyn i'n sylw—rhai cynlluniau amgen eithaf enfawr, ac eraill yn gynlluniau llai a gynlluniwyd i fynd i'r afael â mannau cyfyng. Ond penderfynwyd mai'r llwybr oedd y mwyaf addas ar gyfer yr her sy'n ein hwynebu yn yr ardal benodol honno o Gymru.

Ac o ran arolygon traffig a thrafnidiaeth, cânt eu cynnal yn rheolaidd. Cynhelir arolygon trafnidiaeth a thraffig pellach, yn enwedig ar gyfer asesu sut y gallai coronafeirws fod wedi effeithio ar drafnidiaeth a phrysurdeb traffig yn y tymor hir. Ond dylid nodi, yn yr un modd, fod traffig ar yr A55 wedi cynyddu'n ôl i lefelau cyn COVID ym mis Awst eleni, gan ddangos bod yr A55 yn wahanol iawn i'r M4 gan fod llawer mwy o draffig sy'n gysylltiedig â'r economi ymwelwyr yn rhedeg ar hyd-ddi a thraffig cludo nwyddau hefyd, ac wrth gwrs, traffig sy'n gysylltiedig â diwydiannau gweithgynhyrchu, yn enwedig yng ngogledd-ddwyrain Cymru, diwydiannau na all canolfannau gweithio o bell ddarparu ar eu cyfer i'r un graddau ag y gellir ei wneud gyda gwaith clerigol, yn anffodus. Felly, mae'n brosiect unigryw ar gyfer problem unigryw.

14:15
Gwaith Dur Trostre yn Llanelli
Trostre Steelworks in Llanelli

4. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael ynghylch dyfodol gwaith dur Trostre yn Llanelli? OQ56005

4. What discussions has the Minister had regarding the future of Trostre steelworks in Llanelli? OQ56005

Can I thank Helen Mary Jones for her question? We continue to work very closely with Tata Steel, with the UK Government and the unions on the future of the UK business. The First Minister and I spoke with Henrik Adam, the chief executive officer of Tata Steel, on 13 November. I've also had several meetings with UK Government Ministers since then, and, of course, with trade union representatives.

A gaf fi ddiolch i Helen Mary Jones am ei chwestiwn? Rydym yn parhau i weithio'n agos iawn gyda Tata Steel, gyda Llywodraeth y DU a'r undebau ar ddyfodol y busnes yn y DU. Siaradodd y Prif Weinidog a minnau â Henrik Adam, prif swyddog gweithredol Tata Steel, ar 13 Tachwedd. Rwyf hefyd wedi cael nifer o gyfarfodydd gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU ers hynny, a chynrychiolwyr undebau llafur wrth gwrs.

I'm grateful to the Minister for his answer. When we discuss the steel industry in Wales, we tend to focus on Port Talbot, and, obviously, that's vitally important. But can I ask the Minister to give the citizens of Llanelli and the workers at Trostre his personal assurance that when he is having these discussions—and I'm so glad to hear that he is—he will remember that it isn't just Port Talbot, and that decisions that are made about the future of Port Talbot may affect the possible future of what is very important work, though in much smaller numbers? To the Llanelli travel-to-work area and, of course, its supply chains, they're really important good-quality jobs.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb. Pan fyddwn yn trafod y diwydiant dur yng Nghymru, rydym yn tueddu i ganolbwyntio ar Bort Talbot, ac yn amlwg, mae hynny'n hollbwysig. Ond a gaf fi ofyn i'r Gweinidog roi ei sicrwydd personol i ddinasyddion Llanelli a'r gweithwyr yn Nhrostre, pan fydd yn cael y trafodaethau hyn—ac rwyf mor falch o glywed ei fod—y bydd yn cofio ei fod yn fater sy'n ymwneud â mwy na Phort Talbot yn unig, ac y gallai penderfyniadau a wneir am ddyfodol Port Talbot effeithio ar ddyfodol posibl yr hyn sy'n waith pwysig iawn, ond mewn niferoedd llawer llai? I ardal teithio i'r gwaith Llanelli ac wrth gwrs, i'w cadwyni cyflenwi, maent yn swyddi pwysig iawn o ansawdd da.

Absolutely, I can give that assurance. Indeed, it is something that is regularly sought from my colleague and the local Member for Llanelli, Lee Waters. In recognition that the scale of the challenge that Tata faces is something that only the UK Government can assist with, he and Welsh Government, separately, are regularly putting pressure on UK Government to act in a responsible way. I understand that there are something in the region of 630 incredibly well-skilled people who are employed at the Trostre plant, and we are determined to ensure that they have a bright future, alongside those loyal employees at Tata's other sites across Wales.

Yn sicr, gallaf roi'r sicrwydd hwnnw. Yn wir, mae'n rhywbeth a geisir yn rheolaidd gan fy nghyd-Aelod a'r Aelod lleol dros Lanelli, Lee Waters. I gydnabod bod maint yr her y mae Tata yn ei hwynebu yn rhywbeth na all ond Llywodraeth y DU gynorthwyo ag ef, mae ef a Llywodraeth Cymru, ar wahân, yn rhoi pwysau ar Lywodraeth y DU yn rheolaidd i weithredu mewn ffordd gyfrifol. Deallaf fod oddeutu 630 o bobl hynod fedrus yn cael eu cyflogi yng ngwaith Trostre, ac rydym yn benderfynol o sicrhau bod ganddynt ddyfodol gloyw, ochr yn ochr â'r gweithwyr ffyddlon yn safleoedd eraill Tata ledled Cymru.

We've discussed the intrinsic relationship between Trostre and Port Talbot many times in this Chamber, and it wasn't just Llanelli representatives who feared the loss of Trostre when the Thyssenkrupp merger was on the cards. We've also rehearsed those actions that could be taken by both Governments to make Welsh steel production more competitive. Whatever happens in these next few days, Minister, it seems unlikely that the UK Government will tie us in permanently to EU state-aid rules, so as well as looking for new markets for Welsh steel products, how much scope do you have, working with the UK Government, to tie in future direct Government aid supporting profitability for steel manufacturers with specific decarbonisation targets?

Rydym wedi trafod y berthynas gynhenid rhwng Trostre a Phort Talbot droeon yn y Siambr hon, ac nid cynrychiolwyr Llanelli yn unig oedd yn ofni colli Trostre pan oedd sôn am uno gyda Thyssenkrupp. Rydym hefyd wedi ailadrodd y camau y gallai'r ddwy Lywodraeth eu cymryd i wneud cynhyrchiant dur Cymru yn fwy cystadleuol. Beth bynnag fydd yn digwydd yn ystod y dyddiau nesaf, Weinidog, mae'n ymddangos yn annhebygol y bydd Llywodraeth y DU yn ein clymu'n barhaol at reolau cymorth gwladwriaethol yr UE, felly yn ogystal â chwilio am farchnadoedd newydd ar gyfer cynnyrch dur Cymru, faint o gyfle a gewch, gan weithio gyda Llywodraeth y DU, i gysylltu cymorth uniongyrchol y Llywodraeth yn y dyfodol i gefnogi proffidioldeb i weithgynhyrchwyr dur sydd â thargedau datgarboneiddio penodol?

Can I thank Suzy Davies for her question? It's an incredibly interesting question; there is huge potential in this area. Of course, it's primarily something that the UK Government is leading on, but we are keen to ensure that we look at every opportunity to give the steel sector in Wales and, indeed, across the UK the best possible future. With regard to Trostre, of course, it produces steel products mainly for food packaging purposes, and we're investing very heavily in research and development facilities, particularly for the steel sector, in the area around Swansea and elsewhere concerning food packaging. I think it does have a very, very positive future. But the suggestions that the Member makes are very valid ones, and they are suggestions that we are working on with UK Government officials.

A gaf fi ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiwn? Mae'n gwestiwn hynod ddiddorol; mae potensial enfawr yn y maes hwn. Wrth gwrs, mae'n rhywbeth y mae Llywodraeth y DU yn arwain arno yn bennaf, ond rydym yn awyddus i sicrhau ein bod yn edrych ar bob cyfle i roi'r dyfodol gorau posibl i'r sector dur yng Nghymru ac yn wir, ar draws y DU. O ran Trostre, wrth gwrs, mae'n cynhyrchu cynnyrch dur yn bennaf at ddibenion pecynnu bwyd, ac rydym yn buddsoddi'n helaeth iawn mewn cyfleusterau ymchwil a datblygu, yn enwedig i'r sector dur, yn yr ardal o amgylch Abertawe a mannau eraill mewn perthynas â phecynnu bwyd. Rwy'n credu bod ganddo ddyfodol cadarnhaol iawn. Ond mae'r awgrymiadau y mae'r Aelod yn eu gwneud yn rhai dilys iawn, ac maent yn awgrymiadau rydym yn gweithio arnynt gyda swyddogion Llywodraeth y DU.

Minister, Helen Mary Jones rightly pointed out that Trostre and the Port Talbot works are linked very closely; they're both members of the Tata group. Trostre is a downstream client of Tata Port Talbot, and therefore the future of Port Talbot is clearly linked to the future of Trostre in that sense. You've indicated that you have had discussions with Ministers, but when we raised this at the announcement Tata made of the separation of the UK steel element from Tata Europe, the First Minister indicated he had asked for a meeting with the Prime Minister, or a telephone discussion. Are you aware whether that discussion has taken place with the Prime Minister, and have you had discussions with the business Secretary of State, Alok Sharma, to look at a future for steel? Decarbonisation is one agenda, but arc furnaces will result in Port Talbot losing large amounts of employees and jobs—not just direct employees, but also contractors.

Weinidog, nododd Helen Mary Jones yn gywir fod gwaith Trostre a gwaith Port Talbot wedi'u cysylltu'n agos iawn; mae'r ddau'n aelodau o grŵp Tata. Mae Trostre yn gleient i lawr y gadwyn i Tata Port Talbot, ac felly mae dyfodol Port Talbot wedi'i gysylltu'n glir â dyfodol Trostre yn yr ystyr hwnnw. Rydych wedi nodi eich bod wedi cael trafodaethau gyda Gweinidogion, ond pan godwyd hyn gennym yn y cyhoeddiad a wnaeth Tata am wahanu elfen ddur y DU oddi wrth Tata Europe, nododd Prif Weinidog Cymru ei fod wedi gofyn am gyfarfod â Phrif Weinidog y DU, neu drafodaeth dros y ffôn. A ydych yn ymwybodol p'un a yw'r drafodaeth honno wedi digwydd gyda Phrif Weinidog y DU, ac a ydych wedi cael trafodaethau gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros fusnes, Alok Sharma, i edrych ar ddyfodol dur? Mae datgarboneiddio yn un agenda, ond bydd ffwrneisi arc yn golygu y bydd Port Talbot yn colli llawer iawn o weithwyr a swyddi—nid gweithwyr uniongyrchol yn unig, ond cyflenwyr hefyd.

14:20

Dai Rees makes the important point that any transition to alternative technologies must be undertaken over a period of time that allows as many skilled workers to be retained as possible. In direct response to the questions that he's raised, I have, of course, requested a meeting with the Secretary of State for BEIS; sadly that has not taken place yet. However, I have engaged very regularly with Nadhim Zahawi, who has been incredibly responsive to our calls. I would need to check, but as far as I'm aware, unfortunately, the Prime Minister has not responded to the First Minister's request for a discussion. But I will check on that and will ensure that Members are made aware of the outcome of the letter that the First Minister sent.FootnoteLink

Mae Dai Rees yn gwneud y pwynt pwysig fod rhaid i newid i dechnolegau amgen ddigwydd dros gyfnod o amser sy'n caniatáu i gynifer â phosibl o weithwyr medrus gael eu cadw. Mewn ymateb uniongyrchol i'r cwestiynau y mae wedi'u gofyn, rwyf wedi gofyn am gyfarfod â'r Ysgrifennydd Gwladol dros BEIS; yn anffodus, nid yw hynny wedi digwydd eto. Fodd bynnag, rwyf wedi bod yn ymgysylltu'n rheolaidd iawn â Nadhim Zahawi, sydd wedi bod yn hynod o ymatebol i'n galwadau. Byddai angen i mi edrych, ond hyd y gwn i, yn anffodus nid yw Prif Weinidog y DU wedi ymateb i gais Prif Weinidog Cymru am drafodaeth. Ond fe edrychaf i weld ynglŷn â hynny ac fe wnaf yn siŵr fod yr Aelodau'n cael gwybod beth oedd canlyniad y llythyr a anfonwyd gan Brif Weinidog Cymru.FootnoteLink

Gwasanaethau Rheilffordd yn Islwyn
Rail Services in Islwyn

5. Pa effaith y bydd argymhellion yr adroddiad Un Rhanbarth, Un Rhwydwaith, Un Tocyn gan Gomisiynydd Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru yn ei chael ar wasanaethau rheilffordd yn Islwyn? OQ56017

5. What impact will the recommendations of the report One Region, One Network, One Ticket by the South East Wales Transport Commissioner have on rail services in Islwyn? OQ56017

We warmly welcome the direction of travel in the report and we are considering the recommendations in detail. Improvements to the Ebbw Vale line need to be part of the package of improvements and enhancements to rail infrastructure right across the region.

Rydym yn croesawu'n fawr y cyfeiriad y mae'r adroddiad yn mynd iddo ac rydym yn ystyried yr argymhellion yn fanwl. Mae angen i welliannau i reilffordd Glynebwy fod yn rhan o'r pecyn o welliannau ac estyniadau i seilwaith rheilffyrdd ar draws y rhanbarth.

The Welsh Labour Government has long been in the vanguard of transforming public transport in Islwyn. In 2008, the Welsh Labour Government reopened the Ebbw Vale to Cardiff passenger railway service that services the communities of Islwyn at Crosskeys, Newbridge. and Risca and Pontymister. It has proven to be one of the great transport success stories of devolution in Wales, so I am glad to see that Lord Burns recommends, as the Minister has already commented in this Chamber, for this line to now include an hourly service to serve my constituents and the city of Newport as well. You've rightly identified, Minister, that the type of trips filling up this road and causing congestion are ones that could readily be served by public transport, if it were competitive on cost, journey time and convenience. So, what actions can the Welsh Government take to further ensure that the cost of rail journeys is kept low, journey times are fast and that there is a regular, convenient service for my constituents in Islwyn?

Mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi bod ar flaen y gad ers tro yn y gwaith o drawsnewid trafnidiaeth gyhoeddus yn Islwyn. Yn 2008, ailagorodd Llywodraeth Lafur Cymru wasanaeth rheilffordd teithwyr Glynebwy i Gaerdydd sy'n gwasanaethu cymunedau Islwyn yn Crosskeys, Trecelyn, a Rhisga a Phontymister. Mae wedi profi'n un o lwyddiannau trafnidiaeth mawr datganoli yng Nghymru, felly rwy'n falch o weld bod yr Arglwydd Burns yn argymell, fel y mae'r Gweinidog eisoes wedi gwneud sylwadau yn ei gylch yn y Siambr hon, y dylai'r rheilffordd hon gynnwys gwasanaeth bob awr nawr i wasanaethu fy etholwyr a dinas Casnewydd hefyd. Rydych wedi nodi'n briodol, Weinidog, fod y math o deithiau sy'n llenwi'r ffordd hon ac yn achosi tagfeydd yn rhai y gellid eu gwasanaethu'n hawdd gan drafnidiaeth gyhoeddus, pe bai'n gystadleuol o ran cost, amser teithio a chyfleustra. Felly, pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau ymhellach fod cost teithiau trên yn cael ei chadw'n isel, fod amseroedd teithio'n gyflym a bod gwasanaeth rheolaidd a chyfleus i fy etholwyr yn Islwyn?

Firstly, on the cost point, from January, TfW announced—January of this year—that tickets were being reduced by a percentage, which has been going against trend. Clearly, the real answer to affordable fares over time is to make sure we have a successful public transport system that is heavily used, and that we have ongoing investment in it. In terms of the Ebbw Vale line, as the Member will know, we have developed a plan through TfW for an additional hourly service to operate between Crosskeys and Newport from December next year, and we are pursuing UK funding to help us to extend that. We've submitted a bid to the UK Government's Restoring your Railway accelerated ideas fund to secure funding to progress the work on reopening the Abertillery spur, so we are now awaiting a decision on that particular application. Rail infrastructure remains a non-devolved subject, and as we've said before, we have not been getting our population share of railway infrastructure. There is a shortfall of some £5 billion that has been preventing us from pursuing the type of investments that Rhianon Passmore is rightly pushing us to do.

Yn gyntaf, ar y gost, o fis Ionawr ymlaen, cyhoeddodd Trafnidiaeth Cymru—mis Ionawr eleni—fod pris tocynnau'n cael ei ostwng ganran, sydd wedi bod yn mynd yn groes i'r duedd. Yn amlwg, yr ateb go iawn i docynnau fforddiadwy dros amser yw sicrhau bod gennym system drafnidiaeth gyhoeddus lwyddiannus sy'n cael ei defnyddio'n helaeth, a bod gennym fuddsoddiad parhaus ynddi. O ran rheilffordd Glynebwy, fel y gŵyr yr Aelod, rydym wedi datblygu cynllun drwy Trafnidiaeth Cymru ar gyfer gwasanaeth ychwanegol bob awr i weithredu rhwng Crosskeys a Chasnewydd o fis Rhagfyr y flwyddyn nesaf, ac rydym yn mynd ar drywydd cyllid y DU i'n helpu i ymestyn hynny. Rydym wedi cyflwyno cais i gronfa syniadau carlam Adfer eich Rheilffordd Llywodraeth y DU i sicrhau cyllid i ddatblygu'r gwaith o ailagor cangen Abertyleri, felly rydym bellach yn aros am benderfyniad ar y cais penodol hwnnw. Mae seilwaith rheilffyrdd yn parhau i fod yn bwnc nad yw wedi'i ddatganoli, ac fel y dywedasom o'r blaen, nid ydym wedi bod yn cael ein cyfran yn ôl maint y boblogaeth o arian seilwaith rheilffyrdd. Ceir diffyg o oddeutu £5 biliwn sydd wedi bod yn ein hatal rhag mynd ar drywydd y math o fuddsoddiadau y mae Rhianon Passmore, yn briodol iawn, yn ein gwthio i'w gwneud.

Ariannu Trafnidiaeth Cymru
The Funding of Transport for Wales

6. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ariannu Trafnidiaeth Cymru gan ei bod bellach wedi cymryd rheolaeth dros fasnachfraint rheilffyrdd Cymru a'r gororau? OQ56015

6. Will the Minister make a statement on the funding of Transport for Wales now that it has taken control of the Wales and borders rail franchise? OQ56015

Yes, of course. We have provided, and will continue to provide, significant financial support to ensure that the services people depend on continue to operate, enabling sustainable access to jobs, education and services.

Gwnaf, wrth gwrs. Rydym wedi darparu, a byddwn yn parhau i ddarparu, cymorth ariannol sylweddol i sicrhau bod y gwasanaethau y mae pobl yn dibynnu arnynt yn parhau i weithredu, gan alluogi mynediad cynaliadwy at swyddi, addysg a gwasanaethau.

Does the Minister think it's right that the Welsh Government, through Transport for Wales, should own and operate Hereford, Shrewsbury and Chester stations, and if so, how much money will the Welsh taxpayer invest in them over coming years?

A yw'r Gweinidog yn credu ei bod yn iawn i Lywodraeth Cymru, drwy Trafnidiaeth Cymru, fod yn berchen ar orsafoedd Henffordd, Amwythig a Chaer a'u gweithredu, ac os felly, faint o arian y bydd trethdalwyr Cymru yn ei fuddsoddi ynddynt dros y blynyddoedd nesaf?

14:25

Those stations are part of the Wales and borders network and the investment that's taken place in those stations is, of course, tied to the settlement that we receive from UK Government. Those stations are often used by Welsh commuters as well, recognising the porous nature of the border. I think it's absolutely vital to recognise, though, that with the franchise arrangements now coming into public ownership, we will be seeking value for money in terms of the services that are provided and the investment that takes place in those stations, but we're determined equally to ensure that people get the best experience they can possibly get when they travel by train on the Wales and borders franchise from end to end.

Mae'r gorsafoedd hynny'n rhan o rwydwaith Cymru a'r gororau ac mae'r buddsoddiad sydd wedi digwydd yn y gorsafoedd hynny, wrth gwrs, ynghlwm wrth y setliad a gawn gan Lywodraeth y DU. Mae'r gorsafoedd hynny'n aml yn cael eu defnyddio gan gymudwyr Cymru hefyd, gan gydnabod natur fân-dyllog y ffin. Ond rwy'n credu ei bod yn gwbl hanfodol cydnabod, gyda threfniadau'r fasnachfraint bellach yn dod i berchnogaeth gyhoeddus, y byddwn yn chwilio am werth am arian o'r gwasanaethau a ddarperir a'r buddsoddiad sy'n digwydd yn y gorsafoedd hynny, ond yn yr un modd rydym yn benderfynol o sicrhau bod pobl yn cael y profiad gorau y gallant ei gael pan fyddant yn teithio ar drên ar fasnachfraint Cymru a'r gororau o un pen i'r llall.

Buddsoddi Strategol mewn Trafnidiaeth
Strategic Transport Investment

7. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am fuddsoddi strategol mewn trafnidiaeth ym Merthyr Tudful a Rhymni? OQ56009

7. Will the Minister provide an update on strategic transport investment in Merthyr Tydfil and Rhymney? OQ56009

Yes, of course. We're investing in all modes to create an integrated transport system that contributes to our south-east Wales metro and that brings benefits to the Merthyr and Rhymney area and the wider region.

Gwnaf, wrth gwrs. Rydym yn buddsoddi ym mhob dull i greu system drafnidiaeth integredig sy'n cyfrannu at fetro de-ddwyrain Cymru ac sy'n dod â manteision i ardal Merthyr a Rhymni a'r rhanbarth ehangach.

Thank you for that answer, Minister. Unlike some others who've commented on the final phase of the dualling of the Heads of the Valleys road, I'm looking forward to the many benefits that will arise in my constituency, ranging from the employment from its construction to improved safety on a very dangerous stretch of road and subsequent improvement in infrastructure, making this part of the northern Valleys a more attractive proposition for investment and economic development. In addition, the metro rail and bus investments are also important ways of getting jobs and people from Cardiff and elsewhere to live and work in the Valleys. Clearly, as already highlighted, this transport infrastructure will be critical to the economy of the northern Valleys in particular, but I'm also very interested in further improvements to digital connectivity in my constituency and the wider Heads of the Valleys corridor. So, what action can the Welsh Government take to improve that digital connectivity as well as the very welcome transport investment?

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Yn wahanol i rai eraill sydd wedi gwneud sylwadau ar gam olaf y gwaith o ddeuoli ffordd Blaenau'r Cymoedd, rwy'n edrych ymlaen at y manteision niferus a fydd yn codi yn fy etholaeth, yn amrywio o'r gwaith o'i hadeiladu i wella diogelwch ar ddarn peryglus iawn o ffordd a'r gwelliant dilynol i seilwaith, gan wneud y rhan hon o'r Cymoedd gogleddol yn gynnig mwy deniadol ar gyfer buddsoddi a datblygu economaidd. Yn ogystal, mae'r buddsoddiadau trên a bws i'r metro hefyd yn ffyrdd pwysig o gael swyddi a phobl o Gaerdydd a mannau eraill i fyw a gweithio yn y Cymoedd. Yn amlwg, fel y nodwyd eisoes, bydd y seilwaith trafnidiaeth hwn yn hanfodol i economi'r Cymoedd gogleddol yn arbennig, ond mae gennyf ddiddordeb mawr hefyd mewn gwelliannau pellach i gysylltedd digidol yn fy etholaeth i a choridor ehangach Blaenau'r Cymoedd. Felly, pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i wella'r cysylltedd digidol hwnnw yn ogystal â'r buddsoddiad trafnidiaeth sydd i'w groesawu'n fawr?

Of course, digital connectivity is absolutely vital in the modern age, and we've always been of the opinion in the Welsh Government that fast broadband should be treated as a key utility and that there should be a proper universal service obligation in place. But, of course, as Dawn Bowden knows, telecommunications policy is not devolved to Wales. It still sits with the UK Government, but we have stepped in repeatedly. We're stepping in once again to roll out fibre to a further 39,000 premises across Wales. We are looking at what we can do with new and emerging technology, alternative technologies, to improve connectivity, including the use of small cell technology. And, of course, we will have heard recently from the UK Government its ambitious plans to provide full fibre broadband to every single home in the UK and to every single business in the UK. They've pledged £5 billion to be spent between now and 2033 on that particular scheme, and we are seeking assurances of sufficient funding for Wales. That sufficient funding should recognise the needs of homes, the topography of Wales and businesses of Wales, and the incredible challenges that we face with deployment here in Wales.

Wrth gwrs, mae cysylltedd digidol yn gwbl hanfodol yn yr oes fodern, ac rydym bob amser wedi bod o'r farn yn Llywodraeth Cymru y dylid trin band eang cyflym fel cyfleustod allweddol ac y dylai fod rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol briodol ar waith. Ond wrth gwrs, fel y gŵyr Dawn Bowden, nid yw polisi telathrebu wedi'i ddatganoli i Gymru. Mae'n dal i fod yn gyfrifoldeb i Lywodraeth y DU, ond rydym wedi camu i mewn dro ar ôl tro. Rydym yn camu i mewn unwaith eto i gyflwyno ffeibr i 39,000 o adeiladau eraill ledled Cymru. Rydym yn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud gyda thechnoleg newydd a thechnoleg sy'n datblygu, technolegau amgen, i wella cysylltedd, gan gynnwys defnyddio technoleg celloedd bach. Ac wrth gwrs, byddwn wedi clywed yn ddiweddar gan Lywodraeth y DU am ei chynlluniau uchelgeisiol i ddarparu band eang ffeibr llawn i bob cartref yn y DU ac i bob busnes yn y DU. Maent wedi addo gwario £5 biliwn rhwng nawr a 2033 ar y cynllun penodol hwnnw, ac rydym yn ceisio sicrwydd o gyllid digonol i Gymru. Dylai'r cyllid digonol hwnnw gydnabod anghenion cartrefi, topograffeg Cymru a busnesau Cymru, a'r heriau anhygoel sy'n ein hwynebu gyda'i ddarparu yma yng Nghymru.

2. Cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd (yn rhinwedd ei gyfrifoldebau fel y Gweinidog Pontio Ewropeaidd)
2. Questions to the Counsel General and Minister for European Transition (in respect of his European Transition responsibilities)

Item 2 on the agenda this afternoon is questions to the Counsel General and Minister for European Transition in respect of his European transition responsibilities. Question 1 this afternoon is from David Rowlands.

Eitem 2 ar yr agenda y prynhawn yma yw cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd yn rhinwedd ei gyfrifoldebau fel y Gweinidog pontio Ewropeaidd. Daw cwestiwn 1 y prynhawn yma gan David Rowlands.

Y Gronfa Ffyniant Gyffredin
The Shared Prosperity Fund

1. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am weithredu'r gronfa ffyniant gyffredin? OQ56010

1. Will the Counsel General make a statement on the operation of the shared prosperity fund? OQ56010

6. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o effaith cronfa ffyniant gyffredin y DU ar y setliad datganoli? OQ55988

6. What assessment has the Counsel General made of the impact of the UK shared prosperity fund on the devolution settlement? OQ55988

Member
Jeremy Miles 14:29:08
Counsel General and Minister for European Transition

The UK Government’s announcement on the shared prosperity fund has broken every promise to the people of Wales, including that we would not be worse off outside the European Union. We will continue to challenge any attempt by the UK Government to bypass matters that are devolved to Wales.

Mae cyhoeddiad Llywodraeth y DU am y gronfa ffyniant gyffredin wedi torri pob addewid i bobl Cymru, gan gynnwys na fyddem yn waeth ein byd y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd. Byddwn yn parhau i herio unrhyw ymgais gan Lywodraeth y DU i ddargyfeirio materion sydd wedi'u datganoli i Gymru.

Sorry, can I just ask—? Has the Government agreed to group this with question 6?

Mae'n ddrwg gennyf, a gaf fi ofyn—? A yw'r Llywodraeth wedi cytuno i grwpio hwn gyda chwestiwn 6?

Forgive me, Dirprwy Lywydd. Yes, indeed. Forgive me.

Maddeuwch i mi, Ddirprwy Lywydd. Do, yn wir. Maddeuwch i mi.

Thank you. I thank the Counsel General for his answer. As the Counsel General will know, I am an avid supporter of Brexit. However, I have always advocated that each and every competence returned to the UK Government that is a devolved competence should be passed to the devolved Governments in its entirety. This also stands for any monetary benefits accruing from leaving the EU. The shared prosperity fund is a manifestation of that financial gain. I therefore urge the Counsel General to emphasise to the UK Government the cross-party support you have for this to be implemented in such a way that the Welsh Government decides where that money is spent.

Diolch. Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb. Fel y gŵyr y Cwnsler Cyffredinol, rwy'n cefnogi Brexit yn frwd. Fodd bynnag, rwyf bob amser wedi dadlau y dylai pob cymhwysedd a ddychwelir i Lywodraeth y DU sy'n gymhwysedd datganoledig gael ei drosglwyddo i'r Llywodraethau datganoledig yn ei gyfanrwydd. Mae hyn hefyd yn wir am unrhyw fuddion ariannol sy'n deillio o adael yr UE. Mae'r gronfa ffyniant gyffredin yn amlygiad o'r budd ariannol hwnnw. Felly, rwy'n annog y Cwnsler Cyffredinol i bwysleisio i Lywodraeth y DU y gefnogaeth drawsbleidiol sydd gennych i hyn gael ei weithredu yn y fath fodd fel mai Llywodraeth Cymru sy'n penderfynu ble y caiff yr arian hwnnw ei wario.

14:30

Well, I thank David Rowlands for that further question. If we were still in the European Union, from January, Wales would have had a full year's allocation of around £375 million, in addition to those payments already being made through the current programmes. As he knows, there will now instead be a £220 million UK-wide fund, and there are no details still on how this funding will be distributed. I'm pleased to be able to rely on his support in our continued advocacy of the will of the people of Wales that these funds are replaced in full, and that matters in relation to those funds are devolved to this Senedd and the Welsh Government.

Wel, diolch i David Rowlands am y cwestiwn pellach hwnnw. Pe baem yn dal i fod yn rhan o’r Undeb Ewropeaidd, o fis Ionawr ymlaen, byddai Cymru wedi cael dyraniad blwyddyn lawn o tua £375 miliwn, yn ogystal â'r taliadau sydd eisoes yn cael eu gwneud drwy'r rhaglenni presennol. Fel y gŵyr, yn lle hynny nawr bydd cronfa gwerth £220 miliwn ledled y DU, ac nid oes manylion o hyd ynglŷn â sut y caiff yr arian hwn ei ddosbarthu. Rwy'n falch o allu dibynnu ar ei gefnogaeth i’n hymgyrch barhaus dros ewyllys pobl Cymru fod arian yn cael ei roi yn lle'r holl arian hwn, a bod materion sy'n ymwneud â'r cronfeydd hynny yn cael eu datganoli i'r Senedd hon a Llywodraeth Cymru.

I refer Members to my interest in the non-remunerated role in chairing the regional investment Wales steering group, but my question lies outwith the work of that group. I've received representations, Minister, from higher education sector representatives in Wales, with their concerns over the UK shared prosperity fund and the UK Government's proposals. And they note that the UK shared prosperity fund will start as a pilot programme, with a total of £200 million for the entire UK, whereas the Towns Fund for England, by contrast—England alone has been allocated £4 billion and established at pace. And they note the disparity between the Conservative Party pledge in the 2019 manifesto, saying that,

'The UK Shared Prosperity Fund will...tackling inequality and deprivation in each of our four nations.'

And,

'at a minimum'—

these are the words—

'match the size of those funds in each nation.'

They do not understand the incongruity between the manifesto pledge and the details of the review. So, Minister, could you help us and our higher education institutions in Wales understand the clear incongruity between what was promised and what is now on offer?

Cyfeiriaf yr Aelodau at fy niddordeb yn y rôl ddi-dâl o gadeirio grŵp llywio buddsoddi rhanbarthol Cymru, ond mae fy nghwestiwn y tu hwnt i waith y grŵp hwnnw. Rwyf wedi derbyn sylwadau, Weinidog, gan gynrychiolwyr o'r sector addysg uwch yng Nghymru, gyda'u pryderon ynghylch cronfa ffyniant gyffredin y DU a chynigion Llywodraeth y DU. A nodant y bydd cronfa ffyniant gyffredin y DU yn dechrau fel rhaglen beilot, gyda chyfanswm o £200 miliwn ar gyfer y DU gyfan, tra bod Cronfa Trefi Lloegr, mewn cyferbyniad—Lloegr yn unig—wedi cael £4 biliwn ac wedi’i sefydlu'n gyflym. Ac maent yn nodi'r gwahaniaeth rhwng addewid y Blaid Geidwadol ym maniffesto 2019, sy'n dweud,

Bydd Cronfa Ffyniant Gyffredin y DU yn...mynd i'r afael ag anghydraddoldeb ac amddifadedd ym mhob un o'n pedair gwlad.

Ac

o leiaf—

dyma'r geiriau—

yn cyfateb i faint y cronfeydd hynny ym mhob gwlad.

Nid ydynt yn deall yr anghysondeb rhwng addewid y maniffesto a manylion yr adolygiad. Felly, Weinidog, a allech chi ein helpu ni a'n sefydliadau addysg uwch yng Nghymru i ddeall yr anghysondeb clir rhwng yr hyn a addawyd a'r hyn sydd ar gael nawr?

Well, can I thank Huw Irranca-Davies for the work that he's undertaken, with a range of stakeholders right across Wales, chairing the group that he did, to help the Government devise the framework for regional investment, which was published mid-way through the last month? It was a work of great collaboration and creativity, and reflects the interests of a range of different stakeholders, in all sectors in Wales, including those that he mentions in his question. He will know as well as I know that what people and organisations and businesses and higher education institutions in Wales want is fair and transparent funding, rather than a political pork barrel. And that is why they've lent their support to the framework, I think, which he has helped us to devise.

Now, there are two aspects to this. One is the constitutional aspect—and we've discussed that previously today, and I know that he shares my view that it's outrageous, really, that the approach the UK Government has taken is to circumvent that. But there are very practical benefits to this as well, as I know that he knows. Part of the vision that we have as a Government is to enable these funds to be integrated with other funds that are available from different sources, to be delivered on the ground through the network of delivery that the Welsh Government and its partners in Wales already has, and to be built and devised on the basis of collaboration, joint working, consultation and co-design. None of those are features of what we understand to be the UK Government's approach in this way, and all of them are features of what the Welsh Government wishes to see in the future.

A gaf fi ddiolch i Huw Irranca-Davies am y gwaith y mae wedi'i wneud, gydag amrywiaeth o randdeiliaid ledled Cymru, yn cadeirio'r grŵp a wnaeth, i helpu'r Llywodraeth i ddyfeisio'r fframwaith ar gyfer buddsoddi rhanbarthol, a gyhoeddwyd hanner ffordd drwy'r mis diwethaf? Roedd yn gynnyrch cydweithredu a chreadigrwydd mawr, ac mae'n adlewyrchu buddiannau amrywiaeth o randdeiliaid gwahanol, ym mhob sector yng Nghymru, gan gynnwys y rhai y mae'n sôn amdanynt yn ei gwestiwn. Bydd yn gwybod gystal â minnau mai'r hyn y mae pobl a sefydliadau a busnesau a sefydliadau addysg uwch yng Nghymru ei eisiau yw cyllid teg a thryloyw, yn hytrach na gwleidyddiaeth pot mêl. Ac rwy'n credu mai dyna pam y maent wedi dangos eu cefnogaeth i’r fframwaith y mae wedi ein helpu i'w ddyfeisio.

Nawr, mae dwy elfen i hyn. Un ohonynt yw'r elfen gyfansoddiadol—ac rydym eisoes wedi trafod honno heddiw, a gwn ei fod yn rhannu fy marn ei bod yn warthus, mewn gwirionedd, mai'r dull y mae Llywodraeth y DU wedi’i fabwysiadu yw osgoi hynny. Ond mae manteision ymarferol iawn i hyn hefyd, fel y gwn ei fod yn gwybod. Rhan o'r weledigaeth sydd gennym fel Llywodraeth yw galluogi'r cronfeydd hyn i gael eu hintegreiddio â chronfeydd eraill sydd ar gael o wahanol ffynonellau, i'w cyflenwi ar lawr gwlad drwy'r rhwydwaith cyflenwi sydd gan Lywodraeth Cymru a'i phartneriaid yng Nghymru eisoes, a'u hadeiladu a'u dyfeisio ar sail cydweithredu, gweithio ar y cyd, ymgynghori a chydgynllunio. Nid oes yr un o'r rheini'n nodweddion o'r hyn a ddeallwn yw dull Llywodraeth y DU o weithredu, ac mae pob un ohonynt yn nodweddion o'r hyn y mae Llywodraeth Cymru eisiau ei weld yn y dyfodol.

Counsel General, we've seen the Tory UK Government repeatedly talk about its levelling-up agenda, but there was scant evidence of that in the recent comprehensive spending review when it came to Wales. And now, as we approach the end of the transition period, the well-worn promise that we wouldn't be a penny worse off after Brexit is looking very thin, as the Chancellor gave further details of the UK shared prosperity fund. What assessment have you made of the shared prosperity fund, how it will live up to its promise as a fit and proper replacement for EU structural funds, particularly in areas such as mine?

Gwnsler Cyffredinol, rydym wedi gweld Llywodraeth Dorïaidd y DU yn siarad dro ar ôl tro am ei hagenda lefelu am i fyny, ond prin oedd y dystiolaeth o hynny yn yr adolygiad cynhwysfawr o wariant yn ddiweddar mewn perthynas â Chymru. A nawr, wrth i ni nesáu at ddiwedd y cyfnod pontio, mae'r addewid mynych na fyddem geiniog yn waeth ein byd ar ôl Brexit yn edrych yn go dila, wrth i'r Canghellor roi rhagor o fanylion am gronfa ffyniant gyffredin y DU. Pa asesiad rydych wedi'i wneud o'r gronfa ffyniant gyffredin, sut y bydd yn cyflawni ei haddewid fel cronfa addas a phriodol yn lle cronfeydd strwythurol yr UE, yn enwedig mewn ardaloedd fel fy un i?

I thank Vikki Howells for that question. I would like to be in a position to give her an assessment of the shared prosperity fund, but the scant detail that the Chancellor gave us in the spending review doesn't enable us to do that with any confidence. Now, she will know, as I do, that there are programmes and businesses and institutions, organisations in communities right across Wales who will have hoped that programmes would be in place for the beginning of the new year, in order to continue delivering the benefits to employability, growth, zero carbon transition, and all those other benefits that we've derived from funding to date. And they are not in that position because details have not been provided by the UK Government about programmes ahead, and we know already that next year's funding will be an absolute fraction of what otherwise would have been the expectation, and indeed, the promise to people in Wales. It's one of a long list of broken pledges of this Conservative Government in Westminster. 

Diolch i Vikki Howells am y cwestiwn hwnnw. Hoffwn fod mewn sefyllfa i roi asesiad iddi o'r gronfa ffyniant gyffredin, ond nid yw'r manylion prin a roddodd y Canghellor i ni yn yr adolygiad o wariant yn ein galluogi i wneud hynny'n hyderus. Nawr, bydd yn gwybod, fel rwyf fi, fod rhaglenni a busnesau a sefydliadau, sefydliadau mewn cymunedau ledled Cymru a fydd wedi gobeithio y byddai rhaglenni ar waith ar gyfer dechrau'r flwyddyn newydd, er mwyn parhau i gyflawni’r manteision i gyflogadwyedd, twf, pontio i fod yn ddi-garbon, a'r holl fanteision eraill rydym wedi'u cael o gyllid hyd yma. Ac nid ydynt yn y sefyllfa honno gan nad yw Llywodraeth y DU wedi darparu manylion am raglenni sydd i ddod, a gwyddom eisoes y bydd cyllid y flwyddyn nesaf yn gyfran fach iawn o'r hyn y byddem wedi'i ddisgwyl fel arall, a'r hyn a addawyd i bobl Cymru yn wir. Mae'n un o restr hir o addewidion a dorrwyd gan y Llywodraeth Geidwadol hon yn San Steffan.

14:35
Porthladd Caergybi
The Port of Holyhead

2. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael ynghylch Porthladd Caergybi ar ôl i gyfnod pontio'r UE ddod i ben? OQ55989

2. What discussions has the Counsel General had regarding the Port of Holyhead after the EU transition period comes to an end? OQ55989

I've discussed the impact of the end of the transition period on the port of Holyhead with a range of interlocutors, including the UK Government, and the Welsh Government will continue to do all it can to meet its obligations in the context of the very compressed timetable that has been forced upon us.  

Rwyf wedi trafod effaith diwedd y cyfnod pontio ar borthladd Caergybi gydag amryw o bobl, gan gynnwys Llywodraeth y DU, a bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i wneud popeth yn ei gallu i gyflawni ei rhwymedigaethau yng nghyd-destun yr amserlen dynn iawn sydd wedi'i gorfodi arnom.

Thank you. Monday's Welsh Government written statement 'End of Transition and Traffic Contingency Plans—Holyhead' refers to work with partners across north Wales, which is good, but omits reference to its work with the UK Government, and with HM Revenue and Customs—HMRC—and to the key role being played by Anglesey's MP, Virginia Crosbie. A fortnight ago, the port's owner, Stena Line, said that the process will be, quote, 'smooth.' Both the UK Government and HMRC have stated they're working closely with the Welsh Government and the port on this. Last week, we learned that the Holyhead Roadking Truckstop has been secured as a new customs post, and yesterday, the UK and EU reached a deal on Northern Ireland border checks, ensuring unfettered access for goods coming from Northern Ireland to other parts of the UK, with a small number of precautionary checks on food and products of animal origin going into Northern Ireland. 

So, what engagement has the Welsh Government actually had with the UK Government and HMRC regarding these key matters?

Diolch. Mae ‘Cynlluniau Traffig wrth Gefn ar Ddiwedd y Cyfnod Pontio—Caergybi’, datganiad ysgrifenedig Llywodraeth Cymru a gyhoeddwyd ddydd Llun, yn cyfeirio at waith gyda phartneriaid ledled gogledd Cymu, sy'n dda, ond mae'n hepgor cyfeiriad at ei waith gyda Llywodraeth y DU, a chyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi—CThEM—ac at y rôl allweddol sy'n cael ei chwarae gan AS Ynys Môn, Virginia Crosbie. Bythefnos yn ôl, dywedodd perchennog y porthladd, Stena Line, y bydd y broses, ac rwy’n dyfynnu, yn 'llyfn'. Mae Llywodraeth y DU a CThEM wedi datgan eu bod yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth Cymru a'r porthladd ar hyn. Yr wythnos diwethaf, cawsom wybod bod Roadking Truckstop Caergybi wedi'i sicrhau fel man tollau newydd, a ddoe, daeth y DU a'r UE i gytundeb ar archwiliadau ar y ffin â Gogledd Iwerddon, gan sicrhau mynediad dirwystr i nwyddau sy'n dod o Ogledd Iwerddon i rannau eraill o'r DU, gyda nifer fach o archwiliadau rhagofalus ar fwyd a chynhyrchion anifeiliaid sy’n mynd i Ogledd Iwerddon.

Felly, pa ymgysylltiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael mewn gwirionedd â Llywodraeth y DU a CThEM ynglŷn â'r materion allweddol hyn?

Well, I've reported to this Chamber on a number of occasions the work that we've been doing with both the UK Government and HMRC in relation to preparations for Holyhead. It starts from the proposition that any disruption is actually a consequence of political choices that the UK Government have made. Now, what we are engaged with, with them, and with others, is seeking to minimise the impact on the people of north Wales of choices that his Government in Westminster have forced upon them. That's the backdrop to this. And what we are doing is working co-operatively with the UK Government, HMRC, the council, and other partners, in order to mitigate that damage. 

The UK Government, as you know, has so far led on the question of seeking a location for the checkpoint, as it were. The intention is that both customs and the border control post will be located near each other to minimise the inconvenience to freight in doing so. There are commercial negotiations ongoing in relation to a site, so I won't comment further in relation to that. But the truth of the matter is, and I say this just as a matter of fact, that these decisions ought to have been made back in March, April, and could have been made then, and instead they're being made against an immense pressure of time. And the people who will bear the burden of that are the hauliers, are the traders, are the people of north-west Wales, as we do everything we can to try and mitigate the impact, and we do it in a way that is collaborative and co-operative, despite our political differences. 

As I say, so far, the UK Government has led on that as part of the UK-wide port programme. We sought engagement very early on, and it was late in the day in arising, but against that backdrop, we do all that we can within our powers to ensure that as much as possible of the damage and disruption is mitigated.

Wel, rwyf wedi adrodd i'r Siambr hon droeon am y gwaith rydym wedi bod yn ei wneud gyda Llywodraeth y DU a CThEM mewn perthynas â pharatoadau ar gyfer Caergybi. Mae'n dechrau gyda'r sylw fod unrhyw darfu yn ganlyniad dewisiadau gwleidyddol y mae Llywodraeth y DU wedi'u gwneud mewn gwirionedd. Nawr, yr hyn rydym yn ei wneud, gyda hwy a chydag eraill, yw ceisio lleihau effaith dewisiadau y mae ei Lywodraeth yn San Steffan wedi'u gorfodi ar bobl gogledd Cymru. Dyna yw’r cefndir i hyn. A'r hyn rydym yn ei wneud yw cydweithio'n gydweithredol â Llywodraeth y DU, CThEM, y cyngor, a phartneriaid eraill, er mwyn lliniaru'r difrod hwnnw.

Fel y gwyddoch, hyd yma mae Llywodraeth y DU wedi arwain ar y cwestiwn o geisio lleoliad ar gyfer y pwynt gwirio, fel petai. Y bwriad yw y bydd y gwaith tollau a rheoli ffiniau yn cael eu lleoli yn agos at ei gilydd er mwyn lleihau'r anghyfleustra i gludwyr nwyddau. Mae trafodaethau masnachol yn mynd rhagddynt mewn perthynas â safle, felly ni fyddaf yn gwneud sylw pellach ynglŷn â hynny. Ond y gwir amdani yw, ac rwy'n dweud hyn fel mater o ffaith, y dylai'r penderfyniadau hyn fod wedi'u gwneud yn ôl ym mis Mawrth, ym mis Ebrill, a gellid bod wedi'u gwneud bryd hynny, ac yn hytrach maent yn cael eu gwneud yn erbyn pwysau amser aruthrol. A'r bobl a fydd yn ysgwyddo baich hynny yw'r cludwyr nwyddau, y masnachwyr, pobl gogledd-orllewin Cymru, wrth inni wneud popeth yn ein gallu i geisio lliniaru'r effaith, ac rydym yn gwneud hynny mewn ffordd gydweithredol, er gwaethaf ein gwahaniaethau gwleidyddol.

Fel y dywedaf, hyd yn hyn, mae Llywodraeth y DU wedi arwain ar hynny fel rhan o raglen porthladdoedd y DU gyfan. Fe wnaethom geisio ymgysylltu'n gynnar iawn, ac roedd yn hwyr ar hynny’n digwydd, ond yn erbyn y cefndir hwnnw, rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i sicrhau bod cymaint ag sy'n bosibl o'r difrod a'r tarfu'n cael ei liniaru.

Mae'r rhestr o bryderon am y diffyg paratoadau yng Nghaergybi yn frawychus—loriau i gael eu stacio ar yr A55, y potensial am anghyfleustra mawr, yn enwedig o ystyried bod y system electronig ar gyfer allforion o 1 Ionawr yn dal ddim wedi cael ei dreialu eto; y diffyg darparu isadeiledd ffiniau mewn da bryd ar gyfer mewnforion o Orffennaf y flwyddyn nesaf, wnaeth arwain at Lywodraeth Prydain yn cymryd safle Roadking, a dwi'n nodi y ffaith rydym ni wedi clywed rŵan bod y Ceidwadwyr, yn cynnwys Aelod Seneddol San Steffan Ynys Môn, fel petai nhw'n dathlu'r ffaith bod 28 o bobl yno'n colli'u swyddi jest cyn y Nadolig. Safle newydd oedd ei angen yng Nghaergybi. Y peryg y bydd unrhyw waith papur wrth gludo nwyddau o Gaergybi drwy'r weriniaeth i'r gogledd yn risg ychwanegol i gwmnïau cludiant. Ac o gymryd popeth efo'i gilydd, y peryg y bydd unrhyw rwystr i lif masnach yn cynnig cymhelliad i fasnachwyr beidio defnyddio porthladd Caergybi, a'r ffaith bod hynny yn tanseilio swyddi. 

Rŵan, ar yr unfed awr ar ddeg, rydym ni angen camau lliniaru brys ar gyfer y cyfnod yn union o'n blaenau. Felly, pa drafodaethau sy'n digwydd ar hynny? 

Ac, yn yr hir dymor, pa drafodaethau fydd yn digwydd ar sicrhau buddsoddiad yng Nghaergybi, er mwyn gwneud iawn am y llanast a'r difrod sy'n cael eu hachosi gan ein hymadawiad ni o'r Undeb Ewropeaidd, ac yn benodol rŵan y diffyg paratoi am hynny? 

The list of concerns about the lack of the lack of preparations in Holyhead is frightening—lorries being stacked on the A55, the potential for great problems, particularly considering that the electronic system for exports from 1 January still hasn't been trialled as of yet; the lack of provision of infrastructure for borders in good time for imports from July of next year, which led to the UK Government taking the Roadking state, and I note that we've just heard that the Conservatives, including the MP for Anglesey, that they're celebrating the fact that 28 people there are losing their jobs just before Christmas. It was a new site that was needed in Holyhead. And there's the risk that any paperwork in taking good from Holyhead through Ireland to the north will be a risk for transport companies. Now, taking all of these things together, and the danger that there will be any problem in the flow of trade will cause the traders to not use the port of Holyhead, and the fact that that undermines jobs. 

Now, at the eleventh hour, we need mitigation steps as a matter of urgency for the period directly ahead of us. So, what discussions are happening on that? 

And, in the longer term, what negotiations will happen on securing investment in Holyhead, in order to make up for the mess and the damage that's being caused by our exit from the European Union, and specifically now the lack of preparation for that? 

14:40

Wel, diolch i Rhun ap Iorwerth am ei gwestiwn. Mae e'n iawn i ddweud bod yr aflonyddwch sy'n dod yn sgil hyn, wrth gwrs, yn deillio o'r cytundebau a'r trafodaethau sy'n digwydd rhwng Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol a'r Undeb Ewropeaidd. Dyw e ddim yn rhywbeth rŷm ni eisiau ei weld, fel Llywodraeth. Dŷn ni ddim eisiau gweld unrhyw effaith economaidd ar y porthladd. Dŷn ni eisiau gweld masnach yn parhau ar y lefelau mae e nawr, ac yn cynyddu, wrth gwrs. Ond mae'n iawn i ddweud bod newidiadau ynglŷn â'r ffyrdd o fasnachu o Ogledd Iwerddon a'r llwybr, y route o Ogledd Iwerddon drwy'r Weriniaeth—mae risg bod y nwyddau sy'n dod drwy'r ffordd honno yn cael eu delio gyda nhw mewn ffordd sy'n llai o fantais na'r ffyrdd uniongyrchol. Rydyn ni'n edrych ar beth sydd wedi cael ei gytuno yn y diwrnodau diwethaf i ddeall yn sicr, pan gawn ni access at y manylion hynny, pa impact geith hynny ar y ffyrdd masnach.

Ond, o ran isadeiledd, fel mae'n dweud, ar ddechrau'r flwyddyn newydd, dyw ein cyfrifoldebau ni, fel Llywodraeth, ddim yn cychwyn, mwy neu lai, tan ganol ffordd drwy'r flwyddyn nesaf. Felly, yn y cyfnod byr o chwe mis cyntaf yma, Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol sy'n arwain ar y cwestiwn isadeiledd dros dro, fel petai. Ond, a gaf i jest ddweud yn glir, mae'r oedi sydd wedi bod yn digwydd ar ddewis lleoliad, ac mae'n rhaid edrych ar ddewisiadau'r Llywodraeth yn San Steffan ar gyfer dechrau Ionawr, ac ein rhai ni wedyn, yn dilyn ar ôl hynny, ym mis Rhagfyr—mae'r oedi ar wneud y penderfyniadau ar gyfer mis Ionawr wedi golygu bod gohirio wedi bod yn y broses, ac rŷm ni'n poeni'n ddirfawr na fydd hi'n bosib, efallai, hyd yn oed, cyrraedd y dyddiad o fis Gorffennaf. Rŷm ni'n gwneud y gorau gallwn ni, ond mae'n sicr bod risg i hynny. 

I thank Rhun ap Iorwerth for his question. He is right to say that the uncertainty in the wake of this stems from the negotiations between the UK Government and the EU, and it's not something that we want to see, as a Government. We don't want to see any economic impact on the port. We want to see trade continuing at its current level, and increasing, of course. But it's right to say that changes in terms of the ways of trading from Northern Ireland and the route from Northern Ireland through the Republic—there is a risk that goods coming through that route will be dealt with in a disadvantageous way compared to the direct routes. We are looking at the things that have been agreed over recent days to understand for certain, when we have access to those details, what impact that will have on the trade routes. 

But, in terms of the infrastructure, as he says, at the start of the new year, our responsibilities as a Government, won't start, more or less, until midway through the next year. So, in the first six-month period, the UK Government will be leading on the infrastructure on an interim basis. But could I just say, very clearly, that the delays that have happened in terms of choosing a site, we have to look at the Westminster Government's choices in terms of the start of January, and ours then, following that—the delay then in terms of making a decision for January means that there has been a delay in the process, and we are very concerned that it won't be possible to hit the deadline in July. We're doing our best, but there's certainly a risk in that. 

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from Party Spokespeople

We now turn to spokespeople's questions. Plaid Cymru spokesperson, Dai Lloyd. 

Trown yn awr at gwestiynau'r llefarwyr. Llefarydd Plaid Cymru, Dai Lloyd.

Diolch, Dirprwy Lywydd. In terms of the Welsh Government role in the Brexit deal, obviously there's much feverish activity—we've all seen on our television screens in the last few days, last supper tonight et cetera—can I just ask though, from the Minister's point of view, in these final few days and hours, Minister, could you outline what role you have had on behalf of Welsh Government in feeding in to the ongoing situation to stand up for Wales's interests, or have you been sidelined again?

Diolch, Ddirprwy Lywydd. O ran rôl Llywodraeth Cymru yn y cytundeb Brexit, mae'n amlwg fod llawer o weithgarwch prysur iawn—rydym i gyd wedi gweld hynny ar ein sgriniau teledu yn ystod y dyddiau diwethaf, y swper olaf heno ac yn y blaen—a gaf fi ofyn serch hynny, o safbwynt y Gweinidog, yn ystod y dyddiau a'r oriau olaf hyn, Weinidog, a allech chi amlinellu pa rôl rydych wedi'i chael ar ran Llywodraeth Cymru yn bwydo i mewn i'r sefyllfa sy'n mynd rhagddi i sefyll dros fuddiannau Cymru, neu a ydych wedi cael eich gwthio i'r ymylon eto?

Well, most recently, I attended a JMC(EN) for European negotiations, last Thursday, where I made the point in relation to our priorities as a Government on behalf of the people of Wales, and raised questions about levels of progress in relation to different aspects of negotiation. I made the point that, at this stage, the imperative for both parties, incidentally, was to demonstrate flexibility, but that, in particular, since it's the UK Government's obligation to look after the economic interests of the people of the UK, that they should put the priority on the jobs and livelihoods of people in Wales, rather than on an illusory concept of sovereignty. 

Wel, yn fwyaf diweddar, mynychais gyfarfod y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar drafodaethau Ewropeaidd, ddydd Iau diwethaf, lle gwneuthum y pwynt ynglŷn â'n blaenoriaethau fel Llywodraeth ar ran pobl Cymru, yn ogystal â chodi cwestiynau am lefelau cynnydd mewn perthynas â gwahanol agweddau ar negodi. Gwneuthum y pwynt mai'r peth hanfodol ar hyn o bryd, i'r ddwy ochr gyda llaw, oedd dangos hyblygrwydd, ond yn benodol, gan mai rhwymedigaeth Llywodraeth y DU yw gofalu am fuddiannau economaidd pobl y DU, y dylent roi'r flaenoriaeth i swyddi a bywoliaeth pobl yng Nghymru, yn hytrach nag ar gysyniad afreal sofraniaeth.

Thank you for that, and if I just move on now to the shared prosperity fund, which has been touched on on occasions today. You'll be aware, of course, that you've recently announced a new framework for regional investment in Wales, which will be in place by the time EU funds begin to dissipate at the end of this year. Your recent statement regarding this, Minister, concluded that, and I quote:

'our delivery of this Framework is dependent on positive engagement with the UK Government that has so far been withheld. Wales must receive funding in full which needs to respect our devolution settlement.'

Considering, therefore, the level of input, or rather lack of input, that you've received, as part of the Brexit deal negotiation process over the years, what makes you think the situation here will end up any differently? 

Diolch ichi am hynny, ac os symudaf ymlaen yn awr at y gronfa ffyniant gyffredin, y cyfeiriwyd ati fwy nag unwaith heddiw. Fe fyddwch yn ymwybodol, wrth gwrs, eich bod wedi cyhoeddi fframwaith newydd yn ddiweddar ar gyfer buddsoddi rhanbarthol yng Nghymru, fframwaith a fydd ar waith erbyn i gronfeydd yr UE ddechrau diflannu ddiwedd eleni. Weinidog, daeth eich datganiad diweddar ynglŷn â hyn i'r casgliad canlynol, ac rwy’n dyfynnu:

'mae ein gwaith o gyflawni'r Fframwaith hwn yn dibynnu ar ymgysylltu cadarnhaol â Llywodraeth y DU—rhywbeth sydd heb ei ganiatáu inni hyd yma. Rhaid i Gymru gael cyllid llawn sy’n parchu ein setliad datganoli.'

O ystyried lefel y mewnbwn a gawsoch felly, neu’r diffyg mewnbwn yn hytrach, yn rhan o broses negodi cytundeb Brexit dros y blynyddoedd, beth sy'n gwneud i chi feddwl y bydd y sefyllfa yma'n wahanol yn y pen draw?

Well, I hope the Member won't have read any confidence into my statement, because the experience of trying to gain information about the thinking behind the shared prosperity fund has unfortunately been one where that hasn't been forthcoming. We have tried, as a Government, as I think his question implicitly acknowledges, to devise successor arrangements in collaboration with people in Wales, and, as a consequence of that, given how important they are, there is a broad base of support for the approach that we are promoting. I myself think that, when the UK Government is able to read and analyse the provisions and the proposals in that framework that they will struggle, quite honestly, to find in there proposals that they wouldn't wish to support because the focus of them is on encouraging productive businesses, supporting employment, and so on, and I know that is on their list of priorities as well. So I would say that the UK Government ought to engage with us about how we can, even at this late hour, make sure that the people in Wales have the promises they were made kept, both with regard to how the funds are spent, but also crucially what those funds are. As we stand here today, those promises have been broken, but it's not too late to relent on that and to put in place arrangements that meet the commitments made to people in Wales. 

Wel, rwy'n gobeithio na fydd yr Aelod gweld gormod o hyder yn fy natganiad, oherwydd yn anffodus, mae'r profiad o geisio cael gwybodaeth am y meddylfryd sy'n sail i'r gronfa ffyniant gyffredin wedi bod yn un anodd. Fel Llywodraeth, fel y mae ei gwestiwn yn ei gydnabod rwy’n credu, rydym wedi ceisio dyfeisio trefniadau olynol mewn cydweithrediad â phobl yng Nghymru, ac o ganlyniad i hynny, o gofio pa mor bwysig ydynt, mae sylfaen eang o gefnogaeth i'r dull rydym yn ei hyrwyddo. Yn bersonol, pan fydd Llywodraeth y DU yn gallu darllen a dadansoddi'r darpariaethau a'r argymhellion yn y fframwaith hwnnw, credaf y byddant yn ei chael hi'n anodd dod o hyd i gynigion na fyddent eisiau eu cefnogi ynddo a bod yn onest oherwydd bod eu ffocws ar annog busnesau cynhyrchiol, cefnogi cyflogaeth, ac yn y blaen, a gwn fod y pethau hynny ar eu rhestr hwy o flaenoriaethau hefyd. Felly, byddwn yn dweud y dylai Llywodraeth y DU ymgysylltu â ni, hyd yn oed ar yr awr hwyr hon, ynglŷn â sut y gallwn sicrhau bod yr addewidion a wnaed i bobl Cymru yn cael eu cadw, o ran sut y caiff yr arian ei wario, ond hefyd, yn hollbwysig, o ran beth yw'r arian hwnnw. Wrth i ni sefyll yma heddiw, mae'r addewidion hynny wedi'u torri, ond nid yw'n rhy hwyr i gymryd cam yn ôl a rhoi trefniadau ar waith sy'n bodloni'r ymrwymiadau a wnaed i bobl Cymru.

14:45

I'm grateful for that answer, Minister. Can I just turn finally to the internal market Bill that we've just discussed? Obviously, the Senedd voted to withhold its consent to this Bill earlier. Westminster is unlikely to listen. It has a track record of not listening to us as a Senedd when we vote down legislative consent. So, the question that arises then is: what next steps are the Welsh Government considering taking to protect devolution and protect Welsh democracy—[Inaudible.]—devolution settlement over the past few months? If not, would he now be open to doing so?

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. A gaf fi droi i orffen at y Bil marchnad fewnol rydym newydd fod yn ei drafod? Yn amlwg, pleidleisiodd y Senedd i atal ei chydsyniad i'r Bil hwn yn gynharach. Mae San Steffan yn annhebygol o wrando. Mae ganddi hanes o beidio â gwrando arnom fel Senedd pan fyddwn yn pleidleisio yn erbyn cydsyniad deddfwriaethol. Felly, y cwestiwn sy'n codi yw: pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn ystyried eu cymryd nesaf i ddiogelu datganoli ac amddiffyn democratiaeth Cymru—[Anghlywadwy.]—setliad datganoli dros y misoedd diwethaf? Os na, a fyddai'n agored i wneud hynny nawr?

I didn't catch the entire question, but I think he was asking me about what steps we would take, and I've been very clear that we will take every step that is legally available to us to protect the powers of this Senedd. I think that we shouldn't assume—. Well, we shouldn't allow the impression to arise that proceeding in the teeth of the opposition of the devolved legislatures in the UK is an acceptable course of action for the UK Government. We do know that the Sewel convention needs, frankly, an overhaul in terms of how it operates, but at its heart is the principle that defying the decisions of the devolved Parliaments should be only ever done in absolute extremis. And these circumstances certainly do not meet that very high bar, and I describe it as a very high bar because I know that is what UK Government Ministers will describe it as as well. 

Ni chlywais y cwestiwn cyfan, ond rwy'n credu ei fod yn gofyn i mi pa gamau y byddem yn eu cymryd, ac rwyf wedi bod yn glir iawn y byddwn yn cymryd pob cam sydd ar gael i ni yn gyfreithiol i ddiogelu pwerau'r Senedd hon. Credaf na ddylem dybio—. Wel, ni ddylem ganiatáu'r argraff fod bwrw ymlaen yn wyneb gwrthwynebiad y deddfwrfeydd datganoledig yn y DU yn ffordd dderbyniol i Lywodraeth y DU weithredu. A bod yn onest, fe wyddom fod angen ailwampio confensiwn Sewel o ran sut y mae'n gweithredu, ond wrth ei wraidd mae'r egwyddor na ddylid herio penderfyniadau'r Seneddau datganoledig heblaw mewn sefyllfaoedd eithafol iawn. Ac yn sicr nid yw'r amgylchiadau hyn yn cyrraedd y bar uchel iawn hwnnw, ac rwy'n ei ddisgrifio fel bar uchel iawn oherwydd gwn mai dyna sut y bydd Gweinidogion Llywodraeth y DU yn ei ddisgrifio hefyd.

Thank you. Conservative spokesperson, Darren Millar. 

Diolch. Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Will the Minister provide an update on discussions he's had with the UK Government as regards trade deals outside of the EU?

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y trafodaethau a gafodd gyda Llywodraeth y DU ynghylch cytundebau masnach y tu allan i'r UE?

Yes, certainly. I'm attending this afternoon, at about 4 o'clock, the next meeting of the ministerial forum for trade, and I expect to discuss a wide range of issues with the relevant Minister at that forum.

Gwnaf, yn sicr. Y prynhawn yma, tua 4 o'r gloch, byddaf yn mynychu cyfarfod nesaf y fforwm gweinidogol ar gyfer masnach, ac rwy'n disgwyl trafod ystod eang o faterion gyda'r Gweinidog perthnasol yn y fforwm hwnnw.

I'm very pleased that you are participating in that forum, Minister. As you will know, the UK Government has already struck many trade deals beyond the EU around the world, ranging from countries like Peru and Japan to Israel and South Korea. In addition to that, there's engagement ongoing with a dozen other countries, including Mexico, Singapore and Turkey, and it's very clear that post-Brexit trade agreements are lining up to fulfil the expectations that people had when they voted back in 2016 for Brexit. And I'm very hopeful that we here in Wales can take advantage of those deals. 

I know that the former Minister for international relations held regular discussions with the UK Government, and I'm very pleased to hear that you're also carrying on with that work. The former Minister holding the international trade portfolio recognised the engagement, the positive engagement, that had taken place on these trade deals. Can I ask you: what work are you doing pan-Government to ensure that Wales can seize the opportunities that these trade deals present, come 1 January?

Rwy'n falch iawn eich bod yn cymryd rhan yn y fforwm hwnnw, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae Llywodraeth y DU eisoes wedi sefydlu llawer o gytundebau masnach y tu hwnt i'r UE ym mhob cwr o'r byd, yn amrywio o wledydd fel Periw a Japan i Israel a De Korea. Yn ogystal â hynny, mae ymgysylltu'n parhau gyda dwsin o wledydd eraill, gan gynnwys Mecsico, Singapore a Thwrci, ac mae'n amlwg iawn fod cytundebau masnach ar ôl Brexit yn cael eu paratoi i gyflawni disgwyliadau pobl pan wnaethant bleidleisio dros Brexit yn ôl yn 2016. Ac rwy'n obeithiol iawn y gallwn ni yma yng Nghymru fanteisio ar y cytundebau hynny.

Gwn fod y cyn-Weinidog cysylltiadau rhyngwladol wedi cynnal trafodaethau rheolaidd gyda Llywodraeth y DU, ac rwy'n falch iawn o glywed eich bod chi hefyd yn parhau â'r gwaith hwnnw. Mae'r cyn-Weinidog a oedd yn gyfrifol am y portffolio masnach rhyngwladol wedi cydnabod yr ymgysylltiad, yr ymgysylltiad cadarnhaol, a ddigwyddodd ar y cytundebau masnach hyn. A gaf fi ofyn ichi: pa waith rydych yn ei wneud ar draws y Llywodraeth i sicrhau y gall Cymru fanteisio ar y cyfleoedd y mae'r cytundebau masnach hyn yn eu cynnig ar 1 Ionawr?

Well, I thank the Member for that important question. He's right to say, I think about 22 agreements have been signed, there are about five in train, and there are about 12 that remain to be taken forward. What is the common feature of all of those is that they're continuity agreements. So, effectively, they're a very significant amount of work to maintain the current position. So, it is important work and it is essential work that we are able to maintain them, but it's a huge amount of effort to maintain those existing arrangements. And I know that he also wishes to see opportunities on top of those as well, which obviously we wish to see as well. 

Our vision is to make sure that we represent in our discussions with UK Government Ministers the interests of Welsh exporters, so that we can make sure that those are taken into account in those negotiations. He'll have seen I think, perhaps, the assessment that I published yesterday in relation to the impact on the Welsh economy of the Japan deal, for example. So, he will have seen the evidence in there, I think, of the advocacy that we as a Government put in place. I know that my colleague the Minister for the economy is also investing further in international trade advisers, so that businesses and exporters in Wales can have access to the best advice to support them when they don't have that support in house. Of course, part of their role will be to assist our exporters who face new red tape as a consequence of the trading arrangements that the UK Government is introducing, and obviously, again, that is work that is running to stay still in that sense, but looking outside that, there will be support available from the Government to exporters wherever they wish to export.

Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn pwysig hwnnw. Mae'n gywir i ddweud, rwy'n credu, fod tua 22 o gytundebau wedi'u llofnodi, mae tua phump ar y gweill, ac mae tua 12 i'w datblygu o hyd. Yr hyn sy'n nodwedd gyffredin ym mhob un yw eu bod yn gytundebau parhad. Felly, i bob pwrpas, maent yn waith sylweddol iawn i gynnal y sefyllfa bresennol. Felly, mae'n bwysig ac yn hanfodol ein bod yn gallu eu cynnal, ond mae hefyd yn ymdrech enfawr i gynnal y trefniadau hynny sy'n bodoli'n barod. A gwn ei fod hefyd yn dymuno gweld cyfleoedd ar ben y rheini hefyd, ac yn amlwg rydym eisiau gweld hynny hefyd.

Ein gweledigaeth yw sicrhau ein bod yn cynrychioli buddiannau allforwyr Cymru yn ein trafodaethau gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU, fel y gallwn sicrhau bod y rheini'n cael eu hystyried yn y negodiadau hynny. Rwy'n credu y bydd wedi gweld, efallai, yr asesiad a gyhoeddais ddoe mewn perthynas ag effaith cytundeb Japan ar economi Cymru, er enghraifft. Felly, bydd wedi gweld y dystiolaeth yn y fan honno, rwy'n credu, o'n dadleuon ni fel Llywodraeth. Gwn fod fy nghyd-Weinidog, Gweinidog yr economi, hefyd yn buddsoddi ymhellach mewn cynghorwyr masnach rhyngwladol, fel y gall busnesau ac allforwyr yng Nghymru gael y cyngor gorau i'w cefnogi pan nad ydynt yn cael y cymorth hwnnw'n fewnol. Wrth gwrs, rhan o'u rôl fydd cynorthwyo ein hallforwyr sy'n wynebu biwrocratiaeth newydd o ganlyniad i'r trefniadau masnachu y mae Llywodraeth y DU yn eu cyflwyno, ac yn amlwg unwaith eto, mae hwnnw'n waith sy'n rhedeg er mwyn aros yn yr unfan yn yr ystyr hwnnw, ond wrth edrych y tu hwnt i hynny, bydd cymorth ar gael gan y Llywodraeth i allforwyr lle bynnag y dymunant allforio.

14:50

I'm pleased you've acknowledged the positive work, as I say, and I'm very pleased also that you recognise the work that's been done not only to engage with those countries whereby we have trade arrangements through the continuity trade arrangements, but also those new nations that we will also be doing trade with on a free-trade basis post 1 January. I was wondering whether you could tell me a little bit more about the position of the Welsh Government in relation to future trade deals with Canada, New Zealand and Australia. I'd be very interested to hear in particular whether you've done any work to identify specific Welsh interests in relation to any trade deals that could be done, and any of the representations that you might have made to the UK Government on these. As you will know, there's been significant support across the UK for a CANZUK sort of trade deal amongst the public. Many business leaders have called for that sort of trade deal, and many politicians on a cross-party basis have also supported it. So, considering that that is a potential trade deal that we could see in the future, it would be good to see the Welsh Government taking a proactive approach now and making representations to the Welsh Government in relation to it. So, can you tell us what sort of discussions have been taken place between the Welsh Government and the UK Government in relation to the potential benefits of a CANZUK trade approach?

Rwy'n falch eich bod wedi cydnabod y gwaith cadarnhaol, fel y dywedais, ac rwy'n falch iawn hefyd eich bod yn cydnabod y gwaith sydd wedi'i wneud nid yn unig i ymgysylltu â'r gwledydd hynny lle mae gennym drefniadau masnach drwy'r trefniadau parhad ar gyfer masnach, ond hefyd y gwledydd newydd y byddwn yn masnachu â hwy ar sail masnach rydd ar ôl 1 Ionawr. Roeddwn yn meddwl tybed a allech ddweud ychydig mwy wrthyf am sefyllfa Llywodraeth Cymru mewn perthynas â chytundebau masnach â Chanada, Seland Newydd ac Awstralia yn y dyfodol. Byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn clywed a ydych wedi gwneud unrhyw waith i nodi buddiannau Cymreig penodol mewn perthynas ag unrhyw gytundebau masnach y gellid eu gwneud, ac unrhyw sylwadau y gallech fod wedi'u cyflwyno i Lywodraeth y DU yn hyn o beth. Fel y gwyddoch, cafwyd cefnogaeth sylweddol ymhlith y cyhoedd ar draws y DU i gytundeb masnach tebyg i CANZUK. Mae llawer o arweinwyr busnes wedi galw am y math hwnnw o gytundeb masnach, ac mae llawer o wleidyddion wedi'i gefnogi ar sail drawsbleidiol hefyd. Felly, o ystyried bod hwnnw'n gytundeb masnach posibl y gallem ei weld yn y dyfodol, byddai'n dda gweld Llywodraeth Cymru yn mynd ati'n rhagweithiol nawr ac yn cyflwyno sylwadau i Lywodraeth Cymru mewn perthynas ag ef. Felly, a allwch chi ddweud wrthym pa fath o drafodaethau sydd wedi'u cynnal rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ynglŷn â manteision posibl masnach ar ffurf CANZUK?

The UK Government leads on international trade negotiations, as I know he would accept, and I imagine would support. So, our task as a Government is to feed in the Welsh Government's perspective on behalf of the Welsh economy, and Welsh businesses, Welsh exporters, into those discussions. They're very much the sorts of things that will be on the agenda of the discussion today.

I think it's very important to see this in the global context. We will want to make sure that any international trade agreements of the sort that he describes will deliver the maximum benefit for exporters in Wales, but also for businesses and producers already in Wales. So, for example, there are difficult judgments that then arise in the context of doing trade negotiations with significant agricultural exporters, and Australia and New Zealand are both in that category. So, the judgments are often quite difficult to reach, but our priority as a Government is to maximise the opportunity for Wales, for the Welsh economy.

But I think I just want to put it in the context that even the UK Government would say that the economic impact of those trade negotiations for the UK is likely to be fractions of 1 per cent. That's not to say that they shouldn't be pursued, they absolutely should, but I don't think it would be right of us to encourage people to expect that those trade deals in themselves can make up for the absence of a good trading relationship with our largest trading bloc across the channel, because we are talking different orders of magnitude, as I know that he will accept.

Mae Llywodraeth y DU yn arwain ar drafodaethau masnach rhyngwladol, fel y gwn y byddai'n derbyn, ac fel y byddwn yn dychmygu y byddai'n ei gefnogi. Felly, ein tasg fel Llywodraeth yw bwydo safbwynt Llywodraeth Cymru ar ran economi Cymru, a busnesau Cymru, allforwyr Cymru, i'r trafodaethau hynny. Dyma'r mathau o bethau a fydd ar agenda'r drafodaeth heddiw.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn edrych ar hyn yn y cyd-destun byd-eang. Byddwn eisiau sicrhau y bydd unrhyw gytundebau masnach rhyngwladol o'r math y mae'n eu disgrifio yn sicrhau'r budd mwyaf posibl i allforwyr yng Nghymru, ond hefyd i fusnesau a chynhyrchwyr sydd eisoes yng Nghymru. Felly, er enghraifft, ceir penderfyniadau anodd sy'n codi wedyn yng nghyd-destun cynnal negodiadau masnach gydag allforwyr amaethyddol pwysig, ac mae Awstralia a Seland Newydd yn y categori hwnnw. Felly, mae'r penderfyniadau'n eithaf anodd eu gwneud yn aml, ond ein blaenoriaeth fel Llywodraeth yw sicrhau'r cyfle mwyaf i Gymru, i economi Cymru.

Ond rwy'n credu fy mod eisiau ei roi yn y cyd-destun y byddai hyd yn oed Llywodraeth y DU yn dweud bod effaith economaidd y negodiadau masnach hynny i'r DU yn debygol o fod yn ffracsiynau o 1 y cant. Nid yw hynny'n golygu na ddylid mynd ar eu trywydd, dylid mynd ar eu trywydd yn sicr, ond nid wyf yn credu y byddai'n iawn inni annog pobl i ddisgwyl y gall y cytundebau masnach hynny ynddynt eu hunain wneud iawn am absenoldeb perthynas fasnachu dda â'n bloc masnachu mwyaf ar draws y sianel, gan ein bod yn siarad am wahanol raddfeydd yma, fel y gwn y bydd yn ei dderbyn.

Paratoadau Brexit
Brexit Preparations

3. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol roi'r wybodaeth ddiweddaraf am effaith paratoadau Brexit ar Ferthyr Tudful a Rhymni? OQ56011

3. Will the Counsel General provide an update on the impact of Brexit preparations on Merthyr Tydfil and Rhymney? OQ56011

Leaving the transition period, even with a deal, will have profound implications for businesses and communities across Wales, including Merthyr Tydfil and Rhymney. We are doing all we can as a Government to prepare, and our end-of-transition action plan sets out the issues we face and the actions we are taking to support Wales. I would encourage everyone in Wales to visit the Preparing Wales website for advice on how to prepare for the end of transition.

Bydd gadael y cyfnod pontio, hyd yn oed gyda chytundeb, yn arwain at oblygiadau dwfn i fusnesau a chymunedau ledled Cymru, gan gynnwys Merthyr Tudful a Rhymni. Rydym yn gwneud popeth yn ein gallu fel Llywodraeth i baratoi, ac mae ein cynllun gweithredu ar gyfer diwedd y cyfnod pontio yn nodi'r materion a wynebwn a'r camau rydym yn eu cymryd i gefnogi Cymru. Byddwn yn annog pawb yng Nghymru i ymweld â gwefan Paratoi Cymru i gael cyngor ar sut i baratoi ar gyfer diwedd y cyfnod pontio.

Thank you for that response, Minister. And for some considerable time, we've all been awaiting the vitally important details of the Prime Minister's oven-ready deal, which of course, as we now all know, never really existed. And as has already been pointed out, we're still also waiting for details of how Wales will benefit specifically from the elusive shared prosperity fund.

In my constituency, like many others in Wales, I have major employers who trade with the European Union. They depend on supplies that are from and come through the European Union into Merthyr Tydfil and Rhymney. Would you agree that as 2020 draws to a close, not only are we faced with a shambolic situation, but also a very uncertain future for many jobs in our communities, because the Prime Minister of the UK lied to the people of this country? And can you tell me what are the latest representations that the Welsh Government has made to bring pressure on the UK Government to help ensure that constituencies like mine are not left behind in this Brexit shambles?

Diolch am yr ymateb hwnnw, Weinidog. Ac ers cryn dipyn o amser, rydym i gyd wedi bod yn aros am fanylion hanfodol bwysig cytundeb parod i'w bobi y Prif Weinidog, nad oedd yn bodoli mewn gwirionedd, fel y mae pawb ohonom yn gwybod bellach. Ac fel y nodwyd eisoes, rydym yn dal i aros am fanylion ynglŷn â sut y bydd Cymru'n elwa'n benodol o'r gronfa ffyniant gyffredin ddi-ddal.

Yn fy etholaeth i, fel llawer o rai eraill yng Nghymru, mae gennyf gyflogwyr mawr sy'n masnachu gyda'r Undeb Ewropeaidd. Maent yn dibynnu ar gyflenwadau sy'n dod o'r Undeb Ewropeaidd i Ferthyr Tudful a Rhymni. Wrth i 2020 ddirwyn i ben, a fyddech yn cytuno nid yn unig ein bod yn wynebu sefyllfa draed moch, ond dyfodol ansicr iawn hefyd i lawer o swyddi yn ein cymunedau, oherwydd bod Prif Weinidog y DU wedi dweud celwydd wrth bobl y wlad hon? Ac a allwch chi ddweud wrthyf beth yw'r sylwadau diweddaraf y mae Llywodraeth Cymru wedi'u gwneud i roi pwysau ar Lywodraeth y DU i helpu i sicrhau nad yw etholaethau fel fy etholaeth i yn cael eu gadael ar ôl yn llanastr Brexit?

I think Dawn Bowden's question cuts to the heart of the issue here. We face today a situation, less than a month before the end of transition, where none of us in this Chamber know the basis on which we will conduct our relationships with the European Union on 1 January. I know that in her constituency and right across Wales there are businesses and organisations crying out for that certainty, and fearful of the consequence, in particular, of leaving without any sort of trading relationship. The huge disruption and economic damage that that will bring; it's hard to overestimate the risks that we'll face. There will be employers in her constituency, in mine, and in others who know already that they'll face additional costs for customs declarations, customs paperwork and new red tape, but they're waiting to find out whether they will now have to pay tariffs, how their products will be treated, how component parts in the supply chains that she mentioned will be treated, and how standards will be treated in their international trade arrangements. Those are all fundamental to how businesses conduct themselves and, crucially, impose significant costs on how businesses and employers trade. I know, therefore, that she would be hopeful, as I am, that a trading relationship can be agreed, but also she will know, as I know, that at this point in time that trading relationship will not be of the quality that is required to put employers and exporters in Wales in the best possible position.

Credaf fod cwestiwn Dawn Bowden yn mynd i wraidd y mater yma. Rydym yn wynebu sefyllfa heddiw, lai na mis cyn diwedd y cyfnod pontio, pan nad oes yr un ohonom yn y Siambr hon yn gwybod ar ba sail y byddwn yn cynnal ein perthynas â'r Undeb Ewropeaidd ar 1 Ionawr. Gwn fod busnesau a sefydliadau'n gweiddi am y sicrwydd hwnnw yn ei hetholaeth a ledled Cymru, ac yn ofni'r canlyniad, yn arbennig, o adael heb unrhyw fath o berthynas fasnachol. Yr aflonyddwch enfawr a'r niwed economaidd a ddaw yn sgil hynny; mae'n anodd goramcangyfrif y risgiau y byddwn yn eu hwynebu. Bydd cyflogwyr yn ei hetholaeth, yn fy etholaeth i, ac mewn etholaethau eraill yn gwybod eisoes y byddant yn wynebu costau ychwanegol am ddatganiadau tollau, gwaith papur tollau a biwrocratiaeth newydd, ond maent yn aros i gael gwybod a fydd yn rhaid iddynt dalu tariffau nawr, sut y caiff eu cynnyrch ei drin, sut y bydd rhannau cydrannol yn y cadwyni cyflenwi y soniodd amdanynt yn cael eu trin, a sut y caiff safonau eu trin yn eu trefniadau masnach rhyngwladol. Mae'r rheini i gyd yn hanfodol i'r ffordd y mae busnesau'n ymddwyn ac yn hollbwysig, yn gosod costau sylweddol ar y ffordd y mae busnesau a chyflogwyr yn masnachu. Felly, rwy'n gwybod y byddai'n gobeithio, fel finnau, y gellir cytuno ar berthynas fasnachu, ond bydd hefyd yn gwybod, fel y gwn i, na fydd y berthynas fasnachu honno o'r ansawdd sydd ei angen ar y pwynt hwn i roi cyflogwyr ac allforwyr yng Nghymru yn y sefyllfa orau bosibl.

14:55
Perthynas Llywodraeth Cymru â'r Undeb Ewropeaidd
The Welsh Government's Relationship with the European Union

4. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cymryd i ddatblygu ei pherthynas â'r Undeb Ewropeaidd a'r aelod-wladwriaethau ar ôl Brexit? OQ55999

4. What steps has the Welsh Government taken to develop its relationship with the European Union and member states post Brexit? OQ55999

A positive relationship with the EU will remain an important priority for the Welsh Government whatever the outcome of the EU-UK negotiations, as our international strategy makes clear. We continue to foster that through engagement with EU institutions, member states, regions and networks, and in particular through our Brussels office.

Bydd perthynas gadarnhaol â'r UE yn parhau i fod yn flaenoriaeth bwysig i Lywodraeth Cymru beth bynnag fydd canlyniad negodiadau'r UE a'r DU, fel y mae ein strategaeth ryngwladol yn ei nodi'n glir. Rydym yn parhau i'w meithrin drwy ymgysylltu â sefydliadau, aelod-wladwriaethau, rhanbarthau a rhwydweithiau'r UE, ac yn arbennig drwy ein swyddfa ym Mrwsel.

UK membership of the European Union bestowed great benefits on Wales, including enabling our country to play a significant role on the European stage in the Council of Ministers, European Parliament, Committee of the Regions and associated groupings. Outside the EU, I believe we should ensure the closest possible relationship with the European Union, and that should include the regions, with many of whom we have long enjoyed strong relationships, and also Members of the Senedd, who can add to the work of Welsh Government Ministers in maintaining Wales's profile. I think we should carefully consider European organisations and groupings to which we may fruitfully contribute.

Roedd aelodaeth y DU o'r Undeb Ewropeaidd yn cynnig manteision mawr i Gymru, gan gynnwys galluogi ein gwlad i chwarae rhan bwysig ar y llwyfan Ewropeaidd yng Nghyngor y Gweinidogion, Senedd Ewrop, Pwyllgor y Rhanbarthau a grwpiau cysylltiedig. Y tu allan i'r UE, credaf y dylem sicrhau'r berthynas agosaf bosibl â'r Undeb Ewropeaidd, a dylai hynny gynnwys y rhanbarthau, y bu gennym berthynas gref â hwy ers amser maith, a hefyd Aelodau o'r Senedd, a all ychwanegu at waith Gweinidogion Llywodraeth Cymru wrth gynnal proffil Cymru. Credaf y dylem roi ystyriaeth ofalus i sefydliadau a grwpiau Ewropeaidd y gallwn gyfrannu'n fuddiol iddynt.

[Inaudible.]—with John Griffiths's supplementary question, we take every opportunity to maintain those relationships. In September, for example, the First Minister, the then Minister for international relations and I each met the EU ambassador to the UK. That's obviously a new appointment, but that EU ambassador came to Cardiff. We've also been successfully chairing the Vanguard Initiative throughout 2020, which is a significant inter-regional grouping that focuses on smart specialisation on a collaborative basis to boost innovative industries. And he will know—he mentioned in his question the role of parliamentarians in that, and the UK contact group for the Committee of the Regions has representatives from this Senedd: David Rees, and Russell George as the alternative. Those are all important ways of maintaining that network of contacts, both at a member state level, a parliamentary level, but also at a regional level. And he will know from the international strategy that engagement at a regional level with Brittany, the Basque Country and Flanders in particular is an essential part of our important network of communications across the European Union into the future.

[Anghlywadwy.]—gyda chwestiwn atodol John Griffiths, rydym yn manteisio ar bob cyfle i gynnal y cysylltiadau hynny. Ym mis Medi, er enghraifft, cyfarfu'r Prif Weinidog, y Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol ar y pryd a minnau â llysgennad yr UE i'r DU. Mae hwnnw'n amlwg yn benodiad newydd, ond daeth y llysgennad UE hwnnw i Gaerdydd. Rydym hefyd wedi bod yn cadeirio Menter Vanguard yn llwyddiannus drwy gydol 2020, sef grŵp rhyngranbarthol arwyddocaol sy'n canolbwyntio ar arbenigo deallus ar sail gydweithredol i hybu diwydiannau arloesol. A bydd yn gwybod—soniodd yn ei gwestiwn am rôl seneddwyr yn hynny, ac mae gan grŵp cyswllt y DU ar gyfer Pwyllgor y Rhanbarthau gynrychiolwyr o'r Senedd hon: David Rees, a Russell George fel y dewis amgen. Mae'r rheini i gyd yn ffyrdd pwysig o gynnal y rhwydwaith hwnnw o gysylltiadau, ar lefel aelod-wladwriaeth, ar lefel seneddol, ond hefyd ar lefel ranbarthol. A bydd yn gwybod o'r strategaeth ryngwladol fod ymgysylltu ar lefel ranbarthol â Llydaw, Gwlad y Basg a Fflandrys yn arbennig yn rhan hanfodol o'n rhwydwaith cyfathrebu pwysig ar draws yr Undeb Ewropeaidd ar gyfer y dyfodol.

Cynlluniau Mewnfudo Llywodraeth y DU
The UK Government's Immigration Plans

5. Pa asesiad y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i wneud o'r effaith y bydd cyhoeddiadau diweddar Llywodraeth y DU ar ei chynlluniau mewnfudo yn ei chael ar Gymru? OQ55995

5. What assessment has the Counsel General made of the impact that the UK Government's recent announcements on immigration plans will have on Wales? OQ55995

The UK Government pushing forward with its plans for a radically changed immigration system during this pandemic seems reckless, as was their decision to reject the Migration Advisory Committee’s recommendation for a Wales-only shortage occupation list, which would go some way to reduce the adverse impact of the UK Government's new immigration policies on Wales.

Mae i Lywodraeth y DU fwrw ymlaen â'i chynlluniau ar gyfer system fewnfudo sydd wedi newid yn radical yn ystod y pandemig hwn yn ymddangos yn fyrbwyll, fel roedd eu penderfyniad i wrthod argymhelliad y Pwyllgor Cynghori ar Ymfudo ar gyfer rhestr o alwedigaethau lle ceir prinder i Gymru'n unig, a fyddai'n gwneud rhywfaint i leihau effaith andwyol polisïau mewnfudo newydd Llywodraeth y DU ar Gymru.

The Counsel General will know that, since the Labour Government in 2004 opened the floodgates to mass migration, we've been adding nearly a third of a million people to the UK population every single year. This has had a depressing effect upon wages, particularly for those in low-paid, unskilled jobs, and it's also exacerbating the very real housing shortage that we've got throughout the United Kingdom and, indeed, in Wales. Does he not accept that a fair and balanced immigration control system is now vitally necessary in the interests of those who are in the most vulnerable position in society? And does he also accept that the Welsh Labour Government's irresponsible rhetoric on Wales as a nation of sanctuary has been a direct incitement to illegal migration? 

Ers i'r Llywodraeth Lafur agor y llifddorau i fudo torfol yn 2004, bydd y Cwnsler Cyffredinol yn gwybod ein bod wedi bod yn ychwanegu bron i draean o filiwn o bobl at boblogaeth y DU bob blwyddyn. Mae hyn wedi cael effaith lesteiriol ar gyflogau, yn enwedig i'r rheini mewn swyddi heb sgiliau ar gyflogau isel, ac mae hefyd yn gwaethygu'r prinder tai gwirioneddol sydd gennym ledled y Deyrnas Unedig, ac yng Nghymru yn wir. Onid yw'n derbyn bod system rheoli mewnfudo deg a chytbwys bellach yn hanfodol er budd y rhai sydd yn y sefyllfa fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas? Ac a yw hefyd yn derbyn bod rhethreg anghyfrifol Llywodraeth Lafur Cymru ar Gymru fel cenedl noddfa wedi bod yn anogaeth uniongyrchol i fudo anghyfreithlon?

15:00

I don't accept any of that. So, I don't accept the language that the Member uses, which I think is inflammatory and designed to be inflammatory. I think we should have a fair and balanced immigration policy—it's the one we have until the UK Government replaces it. 

Nid wyf yn derbyn dim o hynny. Felly, nid wyf yn derbyn yr iaith y mae'r Aelod yn ei defnyddio, sy'n ymfflamychol yn fy marn i, ac wedi'i chynllunio i fod yn ymfflamychol. Rwy'n credu y dylem gael polisi mewnfudo teg a chytbwys—sef yr un sydd gennym nes bydd Llywodraeth y DU yn rhoi rhywbeth arall yn ei le.

Question 6 [OQ55988] was grouped, therefore question 7, Mark Reckless.

Roedd cwestiwn 6 [OQ55988] wedi'i grwpio, felly cwestiwn 7, Mark Reckless.

Brechlynnau COVID-19
COVID-19 Vaccines

7. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cynnal ynghylch effaith proses Brexit ar pa mor gyflym y caiff brechlynnau COVID-19 gymeradwyaethau rheoleiddiol? OQ56016

7. What discussions has the Counsel General had regarding the impact of the Brexit process on the pace of regulatory approvals for COVID-19 vaccines? OQ56016