Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
03/03/2020Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Mohammad Asghar.
And the first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Mohammad Asghar.
1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella rhagolygon cyflogaeth y rhai sy'n gadael yr ysgol yng Nghymru? OAQ55168
1. What action is the Welsh Government taking to improve the employment prospects of school leavers in Wales? OAQ55168
Llywydd, I thank the Member for the question.
During this Senedd term, the Welsh Government will create 100,000 new, high-quality apprenticeships, strengthening the repertoire of actions we take to help school leavers and others into skilled employment.
Llywydd, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn.
Yn ystod y tymor Senedd hwn, bydd Llywodraeth Cymru yn creu 100,000 o brentisiaethau newydd o ansawdd uchel, gan gryfhau'r gyfres o gamau yr ydym ni'n eu cymryd i helpu'r rhai sy'n gadael yr ysgol ac eraill i gael gwaith medrus.
Thank you very much for that answer, First Minister. Figures show that about 10 per cent of 16 to 18-year-olds in Wales are not in work, education or training. In England, people have to study or train until they're 18, either going to college or sixth form, doing an apprenticeship or studying part-time while working or volunteering. The Institute for Public Policy Research says that a similar mandatory two years learning requirement, with core skills participation, should be introduced in Wales. First Minister, will you agree to study this report of the IPPR to see if taking the action they recommend will indeed improve the prospects of our young children and people getting good quality careers on leaving school in Wales please?
Diolch yn fawr iawn am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae ffigurau'n dangos bod oddeutu 10 y cant o bobl ifanc 16 i 18 oed yng Nghymru nad ydynt mewn gwaith, addysg na hyfforddiant. Yn Lloegr, mae'n rhaid i bobl astudio neu hyfforddi tan eu bod yn 18 oed, gan naill ai fynd i'r coleg neu'r chweched dosbarth, gwneud prentisiaeth neu astudio'n rhan-amser tra eu bod yn gweithio neu'n gwirfoddoli. Mae'r Sefydliad Ymchwil Polisi Cyhoeddus yn dweud y dylid cyflwyno gofyniad dysgu dwy flynedd gorfodol tebyg, gyda chyfranogiad sgiliau craidd, yng Nghymru. Prif Weinidog, a wnewch chi gytuno i astudio'r adroddiad hwn gan y Sefydliad Ymchwil Polisi Cyhoeddus i weld a fydd cymryd y camau y maen nhw'n eu hargymell wir yn gwella rhagolygon y bydd ein plant a'n pobl ifanc yn cael gyrfaoedd o ansawdd da ar ôl gadael yr ysgol yng Nghymru os gwelwch yn dda?
I thank the Member for that supplementary question. Of course, we'll look at all evidence, and this is a very longstanding debate that we've had over many years, as to whether or not compulsion is the best way to secure better routes into employment for young people, or whether the attractiveness of the offer is what we should reply upon. And, every time we've had this debate, we've come to the conclusion that it is better to put our focus on making sure that the range of opportunities for young people is compelling enough to make those young people want to go into the different routes to employment.
And I think we can claim some success for that approach, Llywydd. We don't compel young people to do it, but our employment rates of young people in Wales are higher than those across the United Kingdom, and higher than those places where compulsion is the method that is used to secure those outcomes. I want the programmes we offer in Wales to be so good that young people will always find something that will assist them to turn their lives from where they are today to where they will want to be in the future. And while we will study evidence, of course, for now, we still prefer that way of assisting young people.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol yna. Wrth gwrs, byddwn ni'n edrych ar yr holl dystiolaeth, ac mae hon yn ddadl hirsefydlog iawn yr ydym ni wedi ei chael dros flynyddoedd lawer, o ran pa un ai gorfodaeth yw'r ffordd orau i sicrhau llwybrau gwell at gyflogaeth i bobl ifanc ai peidio, neu ai atyniad y cynnig yw'r hyn y dylem ni ddibynnu arno. A bob tro yr ydym ni wedi cael y ddadl hon, rydym ni wedi dod i'r casgliad ei bod hi'n well canolbwyntio ar wneud yn siŵr bod yr amrywiaeth o gyfleoedd i bobl ifanc yn ddigon cymhellol i wneud i'r bobl ifanc hynny fod eisiau dilyn y gwahanol lwybrau i waith.
Ac rwy'n credu y gallwn ni hawlio rhywfaint o lwyddiant ar gyfer y dull hwnnw, Llywydd. Nid ydym ni'n gorfodi pobl ifanc i wneud hyn, ond mae ein cyfraddau cyflogaeth ar gyfer pobl ifanc yng Nghymru yn uwch na'r rhai ar draws y Deyrnas Unedig, ac yn uwch na'r lleoedd hynny lle mai'r dull a ddefnyddir i sicrhau'r canlyniadau hynny yw gorfodaeth. Rwyf i eisiau i'r rhaglenni yr ydym ni'n eu cynnig yng Nghymru fod mor dda fel y bydd pobl ifanc bob amser yn dod o hyd i rywbeth a fydd yn eu cynorthwyo i newid eu bywydau o'r fan lle maen nhw heddiw i'r man lle y byddan nhw'n dymuno bod yn y dyfodol. Ac er y byddwn ni'n astudio tystiolaeth, wrth gwrs, am nawr, mae'n dal i fod yn well gennym ni'r ffordd honno o gynorthwyo pobl ifanc.
As you'll be aware, the current national minimum wage for first-year apprenticeships is £3.90, and this is very low and can hinder people who have employability concerns, who will then want to take on or may have to take on other jobs as well as doing an apprenticeship. I understand that, in the past, there has been a reluctance to follow recommendations for a living support grant or bursary for low-income apprenticeships, over concerns that it will classed as a taxable benefit. But, given that most first-year apprentices are well below the basic tax rate threshold, I wouldn't have thought that this would be too much of an issue for you to begin to look into as a Welsh Government.
So, what would you be able to do in this regard, and can you commit to looking into this issue, because many apprentices have raised this with me as an issue as to why sometimes they may be stopping going into this particular avenue of education?
Fel y gwyddoch, £3.90 yw'r isafswm cyflog cenedlaethol presennol ar gyfer prentisiaethau blwyddyn gyntaf, ac mae hyn yn isel iawn a gall lesteirio pobl sydd â phryderon ynghylch cyflogadwyedd, a fydd eisiau cymryd neu efallai y bydd yn rhaid iddyn nhw gymryd swyddi eraill yn ogystal â gwneud prentisiaeth. Rwy'n deall y bu amharodrwydd yn y gorffennol i ddilyn argymhellion ar gyfer grant cymorth byw neu fwrsari ar gyfer prentisiaethau incwm isel, yn ymwneud â phryderon y bydd yn cael ei ystyried yn fudd-dal trethadwy. Ond, o ystyried bod y rhan fwyaf o brentisiaid blwyddyn gyntaf ymhell o dan drothwy'r gyfradd dreth sylfaenol, ni fyddwn i wedi meddwl y byddai hyn yn ormod o broblem i chi ddechrau ei hystyried fel Llywodraeth Cymru.
Felly, beth fyddech chi'n gallu ei wneud yn hyn o beth, ac a allwch chi ymrwymo i ymchwilio i'r mater hwn, oherwydd mae llawer o brentisiaid wedi codi hyn gyda mi fel rheswm pam weithiau y byddan nhw'n rhoi'r gorau i ddilyn y llwybr addysg penodol hwn?
Well, Llywydd, as a Government, we want to deal with any obstacles that young people face for taking up offers that they think will be of benefit to them. It's why we've retained educational maintenance allowances here in Wales, where they've been abolished elsewhere. I'm familiar with the technical arguments that there have been as to whether or not, if you were to pay apprentices in a particular way, they would find themselves losing that money because it would be clawed back by a different part of the system. Of course, we keep that under review, and I'm very happy to take a further look at it in the light of what the Member has said this afternoon.
Wel, Llywydd, fel Llywodraeth, rydym ni eisiau ymdrin ag unrhyw rwystrau y mae pobl ifanc yn eu hwynebu o ran manteisio ar gynigion y maen nhw'n credu fydd yn fanteisiol iddyn nhw. Dyna pam yr ydym ni wedi cadw lwfansau cynhaliaeth addysg yma yng Nghymru, pan eu bod nhw wedi cael eu diddymu mewn mannau eraill. Rwy'n gyfarwydd â'r dadleuon technegol a fu ynglŷn â pha un a fyddai prentisiaid, pe byddech chi'n eu talu mewn ffordd benodol, yn canfod eu hunain yn colli'r arian hwnnw gan y byddai rhan wahanol o'r system yn ei adfachu. Wrth gwrs, rydym ni'n dal i adolygu hynny, ac rwy'n hapus iawn i gymryd golwg arall arno yng ngoleuni'r hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud y prynhawn yma.
First Minister, the Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles train manufacturer in my constituency is a very welcome addition to the local economy, and it's been a pleasure to visit there and talk with management about the future of the plant. They do have one frustration—well, they may have more than one, but one frustration is the lack of women and girls coming forward to take engineering jobs at the plant. In the Basque Country, I think it's around half of their engineers who are women, but it's just a small number at the Newport works. They're working with local schools and colleges, but I just wonder what you could say in terms of Welsh Government's ambition to ensure that these opportunities are more open to our girls and women, and indeed employers have a wider talent pool to draw upon.
Prif Weinidog, mae'r gweithgynhyrchydd trenau Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles yn fy etholaeth i yn ychwanegiad i'w groesawu i'r economi leol, ac mae wedi bod yn bleser ymweld â nhw a siarad â'r rheolwyr am ddyfodol y gwaith. Mae ganddyn nhw un rhwystredigaeth—wel, efallai fod ganddyn nhw fwy nag un, ond un rhwystredigaeth yw'r diffyg menywod a merched sy'n dod ymlaen i gymryd swyddi peirianneg yn y gwaith. Yng Ngwlad y Basg, rwy'n credu mai menywod yw tua hanner eu peirianwyr, ond dim ond nifer fach sydd yn y gwaith yng Nghasnewydd. Maen nhw'n gweithio gydag ysgolion a cholegau lleol, ond rwy'n meddwl tybed beth allech chi ei ddweud o ran uchelgais Llywodraeth Cymru i sicrhau bod y cyfleoedd hyn yn fwy agored i'n merched a'n menywod, ac yn wir bod gan gyflogwyr gronfa dalent ehangach i fanteisio arni.
I thank John Griffiths for those important points. It was a pleasure to meet, with my colleague Ken Skates, with the whole of the CAF board when they came to Wales in the second half of last year. They came to our meeting directly from having met the workforce in Newport, and they were absolutely at pains to stress how impressed they were with the calibre of the people who'd been recruited to work for them in Newport, the commitment of those people to making a success of the new CAF enterprise there. But, of course, the point that John Griffiths makes is a more general one. We are making inroads into this agenda, Llywydd. When I met recently with Tata in Shotton, and with Airbus in Broughton, to meet their young apprentices, there were young women engineers in every group that we met. But they are still a minority. There are still far more young men who find themselves going down that route. We are committed to taking positive action to make those possibilities known to young women, accessible to young women, that there are role models there who they can see, and who they can follow, and to make it clear to them that careers in this part of the employment spectrum are as open to them in Wales as they would be to any other person.
Diolchaf i John Griffiths am y pwyntiau pwysig yna. Roedd yn bleser cyfarfod, gyda fy nghyd-Weinidog Ken Skates, â holl fwrdd CAF pan ddaethant i Gymru yn ail hanner y llynedd. Daethant i'n cyfarfod ni yn syth o fod wedi cyfarfod â'r gweithlu yng Nghasnewydd, ac roedden nhw'n awyddus iawn i bwysleisio cymaint o argraff yr oedd safon y bobl a recriwtiwyd i weithio iddyn nhw yng Nghasnewydd wedi ei wneud arnyn nhw, ymrwymiad y bobl hynny i sicrhau llwyddiant menter newydd CAF yno. Ond, wrth gwrs, mae'r pwynt y mae John Griffiths yn ei wneud yn un mwy cyffredinol. Rydym ni'n gwneud cynnydd o ran yr agenda hon, Llywydd. Pan gefais gyfarfod gyda Tata yn Shotton yn ddiweddar, a chydag Airbus ym Mrychdyn, i gyfarfod eu prentisiaid ifanc, roedd peirianwyr benywaidd ifanc ym mhob grŵp y gwnaethom ni ei gyfarfod. Ond maen nhw'n dal i fod yn lleiafrif. Mae llawer mwy o ddynion ifanc sy'n eu canfod eu hunain yn dilyn y llwybr hwnnw o hyd. Rydym ni wedi ymrwymo i gymryd camau cadarnhaol i hysbysu menywod ifanc am y posibiliadau hynny, eu gwneud yn hygyrch i fenywod ifanc, bod esiamplau yno y gallan nhw eu gweld, ac y gallwn nhw eu dilyn, a'i gwneud yn eglur iddyn nhw bod gyrfaoedd yn y rhan hon o'r sbectrwm cyflogaeth mor agored iddyn nhw yng Nghymru ag y bydden nhw i unrhyw berson arall.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer adfywio'r cymoedd gogleddol? OAQ55186
2. Will the First Minister make a statement on Welsh Government support for regeneration of the northern valleys? OAQ55186
Llywydd, the Welsh Government draws together powers and investments across our responsibilities to support the regeneration of places and the creation of opportunities for people across the northern Valleys.
Llywydd, mae Llywodraeth Cymru yn dod â phwerau a buddsoddiadau ar draws ein cyfrifoldebau ynghyd i gefnogi'r broses o adfywio lleoedd a chreu cyfleoedd i bobl ar draws y Cymoedd gogleddol.
And with that in mind, I'm pleased to say that Caerphilly County Borough Council have produced their Heads of the Valleys regeneration area masterplan, which will tackle challenges of growth and prosperity in the northern Valleys, in areas like Bargoed, Nelson, Senghenydd, and those places that are hard to reach. They make reference in their report to the Cardiff capital region city deal, the south Wales metro, and the Valleys taskforce, all of which must link in. And Caerphilly council have also set aside £24.5 million of reserves for capital projects. All of these things should connect together with Welsh Government policy to ensure that places like Bargoed and Rhymney can be strategic hubs in the future for growth and development, so that people are travelling north to work, and not just south to work. How can the First Minister support that? What dialogue has he had with Caerphilly council with regard to their masterplan, and what future plans will the Welsh Government have to fit in with this ambitious growth that Caerphilly council has?
A chyda hynny mewn golwg, rwy'n falch o ddweud bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi llunio ei uwchgynllun ardal adfywio Blaenau'r Cymoedd, a fydd yn mynd i'r afael â heriau twf a ffyniant yn y Cymoedd gogleddol, mewn ardaloedd fel Bargoed, Nelson, Senghennydd, a'r lleoedd hynny sy'n anodd eu cyrraedd. Maen nhw'n cyfeirio yn eu hadroddiad at fargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd, metro de Cymru, a thasglu'r Cymoedd, y mae'n rhaid i bob un ohonyn nhw fod yn gysylltiedig. Ac mae cyngor Caerffili hefyd wedi neilltuo £24.5 miliwn o gronfeydd wrth gefn ar gyfer prosiectau cyfalaf. Dylai'r holl bethau hyn gysylltu â pholisi Llywodraeth Cymru i sicrhau y gall lleoedd fel Bargoed a Rhymni fod yn ganolfannau strategol yn y dyfodol ar gyfer twf a datblygiad, fel bod pobl yn teithio i'r gogledd i weithio, ac nid dim ond i'r de i weithio. Sut gall y Prif Weinidog gefnogi hynny? Pa ddeialog y mae wedi ei chael gyda chyngor Caerffili ynglŷn â'u huwchgynllun, a pha gynlluniau fydd gan Lywodraeth Cymru yn y dyfodol i gyd-fynd â'r twf uchelgeisiol hwn sydd gan gyngor Caerffili?
Llywydd, can I begin by congratulating Caerphilly County Borough Council on the ambition that it has set out in its Valleys regeneration area masterplan? I know there's consultation on that plan going on at present, and that it will be open for the rest of this month. And Welsh Government officials are engaging with officials in Caerphilly council to make sure that, as Hefin David has said, the initiatives that are proposed by the local authority itself are joined with the many initiatives that the Welsh Government has set in motion for the northern Valleys. Hefin David, Llywydd, mentioned transport in particular. He will know that Transport for Wales reduced fares by up to 14 per cent in the northern Valleys, in its price review at the beginning of January, and that is precisely to be able to foster the sorts of ambitions that the local Member for Caerphilly set out, so that more people are able to travel to work where opportunities exist, and people are able to travel from outside those areas to opportunities that exist in those northern valleys—opportunities that we are supporting with the £100 million Tech Valleys programme and through the transforming towns agenda. We discussed it here in the Assembly in recent weeks, our ambition to make sure that those towns across the northern Valleys have the infrastructure they need, the ambition of the sort set out in the Caerphilly council masterplan and then to support that with the actions that the local authority takes and the investment that the Welsh Government is determined to make in those areas.
Llywydd, a gaf i ddechrau trwy longyfarch Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili ar yr uchelgais y mae wedi ei nodi yn ei uwchgynllun ar gyfer ardal adfywio'r Cymoedd? Gwn fod ymgynghoriad ar y cynllun hwnnw'n cael ei gynnal ar hyn o bryd, ac y bydd ar agor am weddill y mis hwn. Ac mae swyddogion Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â swyddogion yng nghyngor Caerffili i wneud yn siŵr, fel y dywedodd Hefin David, bod y mentrau a gynigir gan yr awdurdod lleol ei hun yn cael eu cysylltu â'r mentrau niferus y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cychwyn ar gyfer y Cymoedd gogleddol. Soniodd Hefin David, Llywydd, am drafnidiaeth yn benodol. Bydd ef yn gwybod bod Trafnidiaeth Cymru wedi gostwng prisiau tocynnau gan hyd at 14 y cant yn y Cymoedd gogleddol, yn ei adolygiad o brisiau ddechrau mis Ionawr, ac union ddiben hynny yw gallu meithrin y math o uchelgeisiau a nodwyd gan yr Aelod lleol dros Gaerffili, fel bod mwy o bobl yn gallu teithio i'r gwaith lle mae cyfleoedd yn bodoli, a bod pobl yn gallu teithio o'r tu allan i'r ardaloedd hynny i gyfleoedd sy'n bodoli yn y cymoedd gogleddol hynny—cyfleoedd yr ydym ni'n eu cefnogi gyda rhaglen gwerth £100 miliwn y Cymoedd Technoleg a thrwy'r agenda trawsnewid trefi. Fe'i trafodwyd gennym ni yma yn y Cynulliad yn ystod yr wythnosau diwethaf, ein huchelgais i wneud yn siŵr bod gan y trefi hynny ar draws y Cymoedd gogleddol y seilwaith sydd ei angen arnyn nhw, uchelgais o'r math a nodir yn uwchgynllun cyngor Caerffili ac yna i gefnogi hynny gyda'r camau y mae'r awdurdod lleol yn eu cymryd a'r buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru yn benderfynol o'i wneud yn yr ardaloedd hynny.
First Minister, for my region, obviously the final phase of the Heads of the Valleys road by the Baverstock Hotel is an important piece in the jigsaw to make sure that entire road is dual-carriaged. We know the delays on the eastern side have obviously had an impact on the cost pressures of that particular project. You've identified a new funding model that the Welsh Government are using to fund this last phase. Can you give a commitment that, funding model aside, the projected timelines for construction will be hit this time, and we will not see the delays that we have seen on the eastern part of this particular project?
Prif Weinidog, o ran fy rhanbarth i, mae'n amlwg bod cam olaf ffordd Blaenau'r Cymoedd wrth westy Baverstock yn ddarn pwysig o'r jig-so i wneud yn siŵr bod y ffordd gyfan yn ffordd ddeuol. Rydym ni'n gwybod bod yr oediadau ar yr ochr ddwyreiniol yn amlwg wedi cael effaith ar bwysau cost y prosiect penodol hwnnw. Rydych chi wedi nodi model ariannu newydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddefnyddio i ariannu'r cam olaf hwn. A allwch chi roi ymrwymiad, beth bynnag fo'r model ariannu, y bydd yr amserlenni a ragwelir ar gyfer adeiladu yn cael eu bodloni y tro hwn, ac na fyddwn ni'n gweld yr oediadau yr ydym ni wedi eu gweld ar ran ddwyreiniol y prosiect penodol hwn?
Well, Llywydd, the Member is right that the mutual investment model will be used to fund the remaining parts of the Heads of the Valleys road, and it is a very important part of the ambition of this Government for northern Valleys that there is a dual carriageway right along the Heads of the Valleys so that transport becomes one of the enablers of that local economy. The mutual investment model distributes risk in a different way between the funder—the Welsh Government—and the contractor. And the risks of non-completion and of time slippages are much more with the contractor in the mutual investment model and, for those reasons, we can have some confidence that, unless unexpected matters arise during construction, the construction will proceed on time and indeed on budget.
Wel, Llywydd, mae'r Aelod yn iawn i ddweud y bydd y model buddsoddi cydfuddiannol yn cael ei ddefnyddio i ariannu'r rhannau sy'n weddill o ffordd Blaenau'r Cymoedd, ac mae'n rhan bwysig iawn o uchelgais y Llywodraeth hon i'r Cymoedd gogleddol bod ffordd ddeuol ar hyd holl Flaenau'r Cymoedd fel bod trafnidiaeth yn dod yn un o alluogwyr yr economi leol honno. Mae'r model buddsoddi cydfuddiannol yn dosbarthu risg mewn ffordd wahanol rhwng yr ariannwr—Llywodraeth Cymru—a'r contractwr. Ac mae'r risgiau o fethu â chwblhau a llithriadau amser yn llawer mwy gyda'r contractwr yn y model buddsoddi cydfuddiannol ac, am y rhesymau hynny, gallwn fod yn ffyddiog y bydd y gwaith adeiladu yn cael ei wneud yn brydlon ac yn unol â'r gyllideb yn wir, oni bai fod materion annisgwyl yn codi yn ystod y cyfnod adeiladu.
First Minister, regeneration of the northern Valleys requires more than just economic development and better transport links. We have to regenerate the environment and ensure our Valleys communities are places where people want to live and work.
First Minister, in light of the comments by the Royal Meteorological Society that the damage caused by storm Dennis is a taste of things to come as the south Wales Valleys are set to see 50 per cent more rain over the next 10 years, we have to ensure our Valleys communities are more resilient. First Minister, what is the Welsh Government doing to increase resilience? And what discussions have you had with the UK Government and the Coal Authority about the state of the coalfields?
Prif Weinidog, mae adfywio'r Cymoedd gogleddol yn gofyn am fwy na dim ond datblygu economaidd a gwell cysylltiadau trafnidiaeth. Mae'n rhaid i ni adfywio'r amgylchedd a sicrhau bod ein cymunedau yn y Cymoedd yn lleoedd y mae pobl eisiau byw a gweithio ynddyn nhw.
Prif Weinidog, yng ngoleuni'r sylwadau gan y Gymdeithas Feteorolegol Frenhinol bod y difrod a achoswyd gan storm Dennis yn rhagflas o'r hyn sydd i ddod gan y disgwylir i Gymoedd y de weld 50 y cant yn fwy o law dros y 10 mlynedd nesaf, mae'n rhaid i ni sicrhau bod ein cymunedau yn y Cymoedd yn fwy cydnerth. Prif Weinidog, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gynyddu cydnerthedd? A pha drafodaethau ydych chi wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU a'r Awdurdod Glo am gyflwr y meysydd glo?
Well, I thank the Member for that important question, Llywydd. I'm happy to report, following questions last week, that a further meeting between officials of Natural Resources Wales, the local authority and the Coal Authority have happened since the meeting I chaired with the Secretary of State. We are both expecting a report by the end of this week, which will provide the additional information that we were looking for in that meeting, will provide some assurance, I hope, about the current state of safety in coal tips, but will go beyond that, in the way the Member has suggested, to provide at least an initial assessment of what needs to be done to make sure that those sites are safe for the future. And if we are to see a different level of rainfall and a different intensity of weather events, then the standards against which safety has been judged in the last decade may not be sufficient for the decade to come. And the report that we will see—it will be an initial report by the end of this week—will begin to give us some advice on that matter and that will be part of a longer term review of a whole series of issues arising from the events across Wales in the last two or three weeks, which we will be leading through the Welsh Government to make sure that our physical infrastructure is resilient for the future and we're doing everything we can to protect those communities.
Wel, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn pwysig yna, Llywydd. Rwy'n hapus o hysbysu, yn dilyn cwestiynau yr wythnos diwethaf, bod cyfarfod pellach rhwng swyddogion Cyfoeth Naturiol Cymru, yr awdurdod lleol a'r Awdurdod Glo wedi ei gynnal ers y cyfarfod a gadeiriais gyda'r Ysgrifennydd Gwladol. Mae'r ddau ohonom ni'n disgwyl adroddiad erbyn diwedd yr wythnos hon, a fydd yn darparu'r wybodaeth ychwanegol yr oeddem ni'n chwilio amdani yn y cyfarfod hwnnw, yn rhoi rhywfaint o sicrwydd, rwy'n gobeithio, ynglŷn â chyflwr presennol diogelwch mewn tomenni glo, ond a fydd yn mynd y tu hwnt i hynny, yn y ffordd y mae'r Aelod wedi awgrymu, i ddarparu asesiad cychwynnol o leiaf o'r hyn y mae angen ei wneud i sicrhau bod y safleoedd hynny'n ddiogel ar gyfer y dyfodol. Ac os ydym ni'n mynd i weld lefel gwahanol o lawiad a gwahanol ddwysedd o ran digwyddiadau tywydd, yna mae'n bosibl na fydd y safonau y dyfarnwyd diogelwch yn eu herbyn yn ystod y degawd diwethaf yn ddigonol ar gyfer y degawd nesaf. A bydd yr adroddiad y byddwn yn ei weld—bydd yn adroddiad cychwynnol erbyn diwedd yr wythnos hon—yn dechrau rhoi rhywfaint o gyngor i ni ar y mater hwnnw a bydd hynny'n rhan o adolygiad tymor hwy o gyfres gyfan o faterion sy'n deillio o'r digwyddiadau ledled Cymru yn ystod y pythefnos neu dair wythnos diwethaf, y byddwn yn ei arwain trwy Lywodraeth Cymru i wneud yn siŵr bod ein seilwaith ffisegol yn gadarn ar gyfer y dyfodol a'n bod ni'n gwneud popeth y gallwn i ddiogelu'r cymunedau hynny.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Questions now from the party leaders. Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. As a worst-case scenario, up to 80 per cent of the Scottish population could contract the COVID-19 coronavirus, with 250,000 needing hospital treatment, according to their chief medical officer. Yesterday, First Minister, you said that your Government is working for the best and preparing for the worst. What assessment has the Welsh Government made of a worst-case scenario here? And what are the corresponding figures for Wales?
Diolch, Llywydd. Fel y sefyllfa waethaf posibl, gallai hyd at 80 y cant o boblogaeth yr Alban ddal coronafeirws COVID-19 a 250,000 o bobl angen triniaeth yn yr ysbyty, yn ôl eu prif swyddog meddygol. Ddoe, Prif Weinidog, dywedasoch fod eich Llywodraeth chi yn gweithio ar gyfer y gorau ac yn paratoi ar gyfer y gwaethaf. Pa asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o'r sefyllfa waethaf posibl yma? A beth yw'r ffigurau cyfatebol ar gyfer Cymru?
Well, Llywydd, the Chief Medical Officer for England has confirmed the 80 per cent figure this morning. The range is expected to be in the 50 to 80 per cent part of the spectrum and 80 per cent would be higher than the population in the province of China that has been most seriously affected, so these are realistic worst-case scenarios. And if the worst were to take place, then up to 80 per cent of the Welsh population would be affected as well, so that is the figure that planning is using through our chief medical officer and the emergency co-ordinating arrangements that we have. It's not a prediction, it's not what we think will happen; it is an assumption for planning purposes that that 80 per cent figure mentioned in Scotland, confirmed today in London, is the same figure that we are working to here in Wales.
Wel, Llywydd, mae Prif Swyddog Meddygol Lloegr wedi cadarnhau'r ffigur o 80 y cant y bore yma. Disgwylir i'r amrediad fod yn y rhan o'r sbectrwm rhwng 50 ac 80 y cant a byddai 80 y cant yn uwch na'r boblogaeth yn nhalaith Tsieina sydd wedi cael ei heffeithio'n fwyaf difrifol, felly mae'r rhain yn sefyllfaoedd achos gwaethaf realistig. Pe byddai'r gwaethaf yn digwydd, yna byddai hyd at 80 y cant o boblogaeth Cymru yn cael ei heffeithio hefyd, felly dyna'r ffigur y mae'r broses gynllunio yn ei ddefnyddio drwy ein prif swyddog meddygol a'r trefniadau cydgysylltu brys sydd gennym ni. Nid yw'n rhagfynegiad, nid dyna'r ydym ni'n credu fydd yn digwydd; rhagdybiaeth at ddibenion cynllunio yw bod y ffigur hwnnw o 80 y cant a grybwyllwyd yn yr Alban, a gadarnhawyd heddiw yn Llundain, yr un ffigur ag yr ydym ni'n gweithio'n unol ag ef yma yng Nghymru.
Thank you. The four nations action plan published today shows that Wales has not yet put certain measures in place. In Scotland and Northern Ireland, the virus is now classified as a notifiable disease. Why isn't it here? In England emergency powers are already in place to allow the police to direct and detain a person who does not comply with a request to be isolated if suspected of carrying the virus, and those powers will be extended to medical and public health professionals. Will this happen here? And can we have a daily rather than a weekly public update, as happens in Scotland, of the number of positive and negative coronavirus tests?
Diolch. Mae cynllun gweithredu'r pedair gwlad a gyhoeddwyd heddiw yn dangos nad yw Cymru wedi rhoi rhai mesurau ar waith eto. Yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, mae'r feirws yn cael ei ystyried yn glefyd hysbysadwy erbyn hyn. Pam nad yw yma? Yn Lloegr, mae pwerau brys eisoes ar waith i ganiatáu i'r heddlu gyfarwyddo a chadw person nad yw'n cydymffurfio â chais i gael ei ynysu os amheuir ei fod yn cario'r feirws, a bydd y pwerau hynny'n cael eu hymestyn i weithwyr meddygol ac iechyd cyhoeddus proffesiynol. A fydd hyn yn digwydd yma? Ac a allwn ni gael diweddariad cyhoeddus dyddiol yn hytrach nag wythnosol, fel sy'n digwydd yn yr Alban, o nifer y profion coronafeirws positif a negyddol?
Can I, Llywydd, first of all assure the Member that there is a daily update provided in Wales—provided every day on the Public Health Wales website—and we intend that that will continue? As far as the powers of detention are concerned, we continue to work with the UK Government and with the Scottish and Northern Ireland Governments on potential legislation that may need to be brought forward, so that if the worst were to happen, the Governments would have the necessary powers to be able to respond to a disease that has moved beyond the containment and delay phase. We will report that to the National Assembly here, of course, and make sure that there are opportunities for Members to scrutinise those powers, should they become necessary.
We report all the time, Llywydd, on the number of people who have been tested here in Wales. It's now hundreds of people. The arrangements we have are very robust. We have a particular approach here in Wales, which I think has been very successful, of treating people with suspected coronavirus in the community, and 95 per cent of testing in Wales is carried out in people's homes. All of that is recorded, all of that is published. The information is robust and the method of responding to need I think has been successful.
A gaf i, Llywydd, yn gyntaf oll sicrhau'r Aelod bod diweddariad dyddiol yn cael ei ddarparu yng Nghymru—yn cael ei ddarparu bob dydd ar wefan Iechyd Cyhoeddus Cymru—ac rydym ni'n bwriadu i hynny barhau? Cyn belled ag y mae'r pwerau cadw yn y cwestiwn, rydym ni'n parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU a chyda Llywodraethau'r Alban a Gogledd Iwerddon ar ddeddfwriaeth bosibl y gallai fod angen ei chyflwyno, fel pe byddai'r gwaethaf yn digwydd, y byddai gan y Llywodraethau y pwerau angenrheidiol i allu ymateb i glefyd sydd wedi symud y tu hwnt i'r cyfnod cyfyngu ac oedi. Byddwn yn adrodd hynny i'r Cynulliad Cenedlaethol yn y fan yma, wrth gwrs, ac yn gwneud yn siŵr bod cyfleoedd i'r Aelodau graffu ar y pwerau hynny, pe bydden nhw'n dod yn angenrheidiol.
Rydym ni'n adrodd drwy'r amser, Llywydd, ar nifer y bobl sydd wedi cael eu profi yma yng Nghymru. Mae'n gannoedd o bobl erbyn hyn. Mae'r trefniadau sydd gennym ni yn gadarn iawn. Mae gennym ni ddull gweithredu penodol yma yng Nghymru, sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn yn fy marn i, o drin pobl yr amheuir bod ganddyn nhw coronafeirws yn y gymuned, ac mae 95 y cant o'r profion yng Nghymru yn cael eu cynnal yng nghartrefi pobl. Caiff hynny i gyd ei gofnodi, caiff hynny i gyd ei gyhoeddi. Mae'r wybodaeth yn gadarn ac mae'r dull o ymateb i angen, yn fy marn i, wedi bod yn llwyddiannus.
The latest UK Government assessment is that up to a fifth of the workforce may be off sick during the peak in an epidemic. The number of people on zero-hours contracts in Wales between June 2018 and July 2019 increased by 35 per cent, and only one in seven of them gets sick pay. What funds do the four Governments intend to set up to ensure that people on such contracts—agency staff in the NHS and universal benefit claimants—do not have to choose between their health or paying their bills?
Asesiad diweddaraf Llywodraeth y DU yw y gallai hyd at un ran o bump o'r gweithlu fod yn absennol o'r gwaith oherwydd salwch yn ystod yr anterth mewn epidemig. Cynyddodd nifer y bobl ar gontractau dim oriau yng Nghymru rhwng Mehefin 2018 a Gorffennaf 2019 gan 35 y cant, a dim ond un o bob saith ohonyn nhw sy'n cael tâl salwch. Pa gronfeydd y mae'r pedair Llywodraeth yn bwriadu eu sefydlu i sicrhau nad oes yn rhaid i bobl ar gontractau o'r fath—staff asiantaeth yn y GIG a hawlwyr budd-dal cynhwysol—orfod dewis rhwng eu hiechyd a thalu eu biliau?
It's an important point the Member raises, of course. In the meeting that I attended and my colleague Vaughan Gething attended of the national COBRA meeting yesterday, issues of sick pay were discussed, and I know that thought is being given to the way in which that system operates, so that if the worst were to happen, people would not find themselves in the position of feeling obliged to go to work, because without being in work, there is no income available to them.
Mae'n bwynt pwysig mae'r Aelod yn ei godi, wrth gwrs. Yn y cyfarfod yr oeddwn i a'm cyd-Weinidog Vaughan Gething yn bresennol ynddo ddoe o gyfarfod cenedlaethol COBRA, trafodwyd materion yn ymwneud â thâl salwch, a gwn fod ystyriaeth yn cael ei rhoi i'r ffordd y mae'r system honno'n gweithio, fel pe byddai'r gwaethaf yn digwydd, na fyddai pobl yn eu canfod eu hunain yn y sefyllfa o deimlo bod yn rhaid iddyn nhw fynd i'r gwaith, oherwydd os nad ydyn nhw yn y gwaith, nid oes unrhyw incwm ar gael iddyn nhw.
Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. Can I take this opportunity to thank you, First Minister, for your briefing on the coronavirus outbreak this morning? I'm pleased to see Governments and agencies working together to tackle this virus, and I'm sure you'll agree with me that it's vitally important that agencies and Governments continue to work together in the public interest.
Now, it's critical, of course, that our primary care services are able to cope with any new demand as a result of this development, and as you know, services across Wales are somewhat stretched, with a Wales Audit Office report showing that plans to address pressure in primary care have been patchy and slow. In responding to the 2020-21 Welsh Government draft budget debate, the Health, Social Care and Sport Committee has also made it clear that greater clarity about the funding for primary care and community activity is needed in future budget rounds so we can ensure that the level of resources reaching front-line primary care services is sufficient. As the first case of coronavirus in Wales has now been confirmed, can you tell us how the Welsh Government is monitoring the developments around the spread of coronavirus to ensure that the people of Wales are as informed as possible? Can you also tell us whether you are confident that the Welsh primary care sector has the capacity and resources needed in the event that the number of cases substantially increases, and whether there is any flexibility in the Welsh Government's budget so that additional resources could be allocated efficiently should coronavirus spread and become much more of a wider public health issue in the future?
Diolch, Llywydd. A gaf i fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i chi, Prif Weinidog, am eich sesiwn friffio ar yr argyfwng coronafeirws y bore yma? Rwy'n falch o weld Llywodraethau ac asiantaethau yn gweithio gyda'i gilydd i fynd i'r afael â'r feirws hwn, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi ei bod hi'n hanfodol bwysig bod asiantaethau a Llywodraethau yn parhau i weithio gyda'i gilydd er budd y cyhoedd.
Nawr, mae'n hollbwysig, wrth gwrs, bod ein gwasanaethau gofal sylfaenol yn gallu ymdopi ag unrhyw alw newydd o ganlyniad i'r datblygiad hwn, ac fel y gwyddoch, mae gormod o bwysau braidd ar wasanaethau ledled Cymru, wrth i adroddiad gan Swyddfa Archwilio Cymru ddangos bod cynlluniau i fynd i'r afael â phwysau mewn gofal sylfaenol wedi bod yn dameidiog ac araf. Wrth ymateb i ddadl cyllideb ddrafft 2020-21 Llywodraeth Cymru, mae'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon hefyd wedi ei gwneud yn glir bod angen mwy o eglurder ynghylch y cyllid ar gyfer gofal sylfaenol a gweithgarwch cymunedol mewn rowndiau cyllideb yn y dyfodol fel y gallwn sicrhau bod lefel yr adnoddau sy'n cyrraedd gwasanaethau gofal sylfaenol rheng flaen yn ddigonol. Gan fod yr achos cyntaf o coronafeirws yng Nghymru wedi ei gadarnhau erbyn hyn, a allwch chi ddweud wrthym ni sut y mae Llywodraeth Cymru yn monitro'r datblygiadau ynghylch lledaeniad coronafeirws i sicrhau bod pobl Cymru yn cael cymaint o wybodaeth â phosibl? A allwch chi ddweud wrthym ni hefyd pa un a ydych chi'n ffyddiog fod gan y sector gofal sylfaenol yng Nghymru y gallu a'r adnoddau angenrheidiol sydd eu hangen os bydd nifer yr achosion yn cynyddu'n sylweddol, ac a oes unrhyw hyblygrwydd yng nghyllideb Llywodraeth Cymru fel y gellid dyrannu adnoddau ychwanegol yn effeithlon pe byddai coronafeirws yn lledaenu ac yn dod yn broblem iechyd cyhoeddus llawer ehangach yn y dyfodol?
I thank the leader of the opposition for those questions. On spread, there is clear advice available to patients in Wales and, as of today, any patient needing advice will be able to use the 111 number to get coronavirus advice at no charge to that individual. The advice is, if you think you have any vulnerability, not to go to the GP, not to go to an accident and emergency department, but to take advice through that number in the first instance.
In relation to the one individual who has been identified in Wales, of course Public Health Wales has immediately set about contact tracing, as it's called, to make sure that anybody who might have come into contact with that individual and therefore be additionally exposed to risk is known, that they're tested, and that they can receive the reassurance that they need.
Paul Davies makes a very important point about primary care. Should coronavirus move into a phase where delay and mitigation, as the plan suggests, become the primary response, then primary care will be in the front line to try and mitigate the need for hospitalisation. Yesterday the health Minister, myself and the chief medical officer talked about ways in which we might be able to remove some of the requirements that primary care currently operates within. So, often, as a result of debates here on this Assembly floor, GPs carry out routine monitoring on many conditions—diabetes, for example—where people are called in, monitored and so on. It may be that, if this becomes a more urgent situation, we may have to suspend some of that more routine work that GPs currently undertake in order to release their time to be able to respond to more urgent needs. As Paul Davies suggested, that has a budgetary consequence, because GPs are paid on the basis of carrying out that sort of activity. That's the nature of the contract that we have with them, so we would have to be able to make sure that our GPs know that, by not doing things that we currently expect of them to free up their time for more urgent stuff, they wouldn't be financially disadvantaged as a result, and there's flexibility in our budgets to make sure that we can do that.
Diolchaf i arweinydd yr wrthblaid am y cwestiynau yna. O ran lledaeniad, mae cyngor eglur ar gael i gleifion yng Nghymru ac, o heddiw ymlaen, bydd unrhyw glaf sydd angen cyngor yn gallu defnyddio'r rhif 111 i gael cyngor ar goronafeirws heb godi tâl ar yr unigolyn hwnnw. Y cyngor yw, os ydych chi'n credu eich bod yn agored i niwed o gwbl, peidiwch â mynd at y meddyg teulu, peidiwch â mynd i adran damweiniau ac achosion brys, ond cymerwch gyngor drwy'r rhif hwnnw yn y lle cyntaf.
O ran yr un unigolyn sydd wedi cael ei nodi yng Nghymru, wrth gwrs mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi mynd ati ar unwaith i olrhain cysylltiadau, fel y'i gelwir, i wneud yn siŵr bod unrhyw un a allai fod wedi dod i gysylltiad â'r unigolyn hwnnw ac felly wedi cael ei amlygu i risg hefyd yn hysbys, eu bod yn cael eu profi, a'u bod yn cael y sicrwydd sydd ei angen arnyn nhw.
Mae Paul Davies yn gwneud pwynt pwysig iawn am ofal sylfaenol. Pe byddai coronafeirws yn symud i gyfnod lle'r oedd oedi a lliniaru, fel y mae'r cynllun yn awgrymu, yn cael ei gyflwyno fel y prif ymateb, yna bydd gofal sylfaenol ar y rheng flaen i geisio lliniaru'r angen i bobl fynd i'r ysbyty. Ddoe, trafododd y Gweinidog iechyd, y prif swyddog meddygol a minnau ffyrdd y gallem ni gael gwared ar rai o'r gofynion y mae gofal sylfaenol yn gweithredu yn unol â nhw ar hyn o bryd. Felly, yn aml, o ganlyniad i ddadleuon yma ar lawr y Cynulliad hwn, mae meddygon teulu yn gwneud gwaith monitro mater o drefn ar lawer o gyflyrau—diabetes, er enghraifft—pan fo pobl yn cael eu galw i mewn, yn cael eu monitro ac yn y blaen. Os bydd hon yn dod yn sefyllfa fwy brys, efallai y bydd yn rhaid i ni ohirio rhywfaint o'r gwaith mwy arferol hwnnw y mae meddygon teulu yn ei wneud ar hyn o bryd er mwyn rhyddhau eu hamser i allu ymateb i anghenion mwy taer. Fel yr awgrymodd Paul Davies, ceir canlyniadau cyllidebol i hynny, gan fod meddygon teulu yn cael eu talu ar sail cyflawni'r math hwnnw o weithgarwch. Dyna natur y contract sydd gennym ni gyda nhw, felly byddai'n rhaid i ni allu gwneud yn siŵr bod ein meddygon teulu yn gwybod, trwy beidio â gwneud pethau yr ydym ni'n eu disgwyl ganddyn nhw ar hyn o bryd i ryddhau eu hamser ar gyfer pethau mwy brys, na fydden nhw o dan anfantais ariannol o ganlyniad, a cheir hyblygrwydd yn ein cyllidebau i wneud yn siŵr y gallwn ni wneud hynny.
Of course, it's particularly important that the Welsh Government is also in discussion with all healthcare settings to ensure that the entire health and social care sector is as fully informed as possible and understands exactly how it can best treat those in its care. Now, we know from the outbreak of coronavirus, for example in Seattle, that it has prompted calls for preventative measures in America's nursing homes and social care settings, where residents are at heightened risk of serious complications from the virus, because of the dual threat of age and close living conditions. Of course, the same goes for those residents living in social care settings in Wales, and so, First Minister, can you tell us what discussions has the Welsh Government specifically had with social care providers and contractors here in Wales, and what contingency plans is the Welsh Government currently working on to better safeguard those living in social care settings from coronavirus?
Wrth gwrs, mae'n arbennig o bwysig bod Llywodraeth Cymru hefyd mewn trafodaethau gyda'r holl leoliadau gofal iechyd i sicrhau bod y sector iechyd a gofal cymdeithasol cyfan mor wybodus â phosibl ac yn deall yn union sut y gall drin y rhai sydd dan ei ofal yn y modd gorau. Nawr, rydym ni'n gwybod o'r argyfwng coronafeirws, er enghraifft yn Seattle, ei fod wedi ysgogi galwadau am fesurau ataliol yng nghartrefi nyrsio a lleoliadau gofal cymdeithasol America, lle mae preswylwyr mewn mwy o berygl o gymhlethdodau difrifol o'r feirws, oherwydd bygythiad deuol oedran ac amodau byw clos. Wrth gwrs, mae'r un peth yn wir am y preswylwyr hynny sy'n byw mewn lleoliadau gofal cymdeithasol yng Nghymru, ac felly, Prif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym ni pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael yn benodol gyda darparwyr a chontractwyr gofal cymdeithasol yma yng Nghymru, a pha gynlluniau wrth gefn y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio arnyn nhw ar hyn o bryd i ddiogelu'n well y rhai sy'n byw mewn lleoliadau gofal cymdeithasol rhag coronafeirws?
Well, again, thank you for that important point, because what we know about the virus is that its impact is more significant amongst older people and people's whose immune systems are already compromised because of other conditions. And those people are to be found in greater concentrations in residential care and nursing homes. So, Paul Davies is absolutely right to draw attention to the particular needs of that sector. Of course, the system is already alert to that, advice is being provided through the normal clinical and other means of contact with the sector. We will do more to make sure that we draw those key leaders in the sector—Care Forum Wales, for example—into these conversations.
There is a particular challenge here in Wales. Across our border, as I know the Member will know, residential care is largely provided by a small number of very large companies. In Wales the pattern is not like that. While we have some provision by corporate providers, we still have a sector that is dominated by small owners of one or two residential care homes. Getting messages out to people is a bigger challenge when you have larger numbers of people involved and people who may not necessarily be as attuned to dealing with demands as large companies who are well set up and equipped to do this.
So, we're very alert to the particular challenges that we may face here in Wales and we're taking action already to make sure that people at that front line have all the best information and are able to respond to the spread of this virus, were that to happen, into those sectors.
Wel, unwaith eto, diolch i chi am y pwynt pwysig yna, oherwydd yr hyn yr ydym ni yn ei wybod am y feirws yw bod ei effaith yn fwy sylweddol ymhlith pobl hŷn a phobl y mae eu systemau imiwnedd eisoes wedi eu peryglu oherwydd cyflyrau eraill. A cheir crynodiadau uwch o'r bobl hynny mewn cartrefi gofal preswyl a nyrsio. Felly, mae Paul Davies yn llygad ei le i dynnu sylw at anghenion penodol y sector hwnnw. Wrth gwrs, mae'r system eisoes yn effro i hynny, mae cyngor yn cael ei ddarparu drwy'r dulliau clinigol arferol a'r ffyrdd eraill o gysylltu â'r sector. Byddwn yn gwneud mwy i wneud yn siŵr ein bod ni'n denu'r arweinwyr allweddol hynny yn y sector—Fforwm Gofal Cymru, er enghraifft—i mewn i'r sgyrsiau hyn.
Ceir her arbennig yma yng Nghymru. Ar draws ein ffin, fel y gwn y bydd yr Aelod yn gwybod, darperir gofal preswyl i raddau helaeth gan nifer fach o gwmnïau mawr iawn. Yng Nghymru, nid yw'r patrwm felly. Er bod gennym ni rywfaint o ddarpariaeth gan ddarparwyr corfforaethol, mae gennym ni sector sy'n cael ei ddominyddu o hyd gan berchenogion bach un neu ddau o gartrefi gofal preswyl. Mae cyfleu negeseuon i bobl yn fwy o her pan fydd gennych chi fwy o bobl dan sylw a phobl efallai nad ydyn nhw mor gyfarwydd o reidrwydd ag ymdrin â gofynion â chwmnïau mawr sydd wedi eu trefnu a'u paratoi'n dda i wneud hyn.
Felly, rydym ni'n effro iawn i'r heriau penodol y gallem ni eu hwynebu yma yng Nghymru ac rydym ni'n cymryd camau eisoes i wneud yn siŵr bod gan bobl ar y rheng flaen honno yr holl wybodaeth orau a'u bod yn gallu ymateb i ledaeniad y feirws hwn, pe byddai hynny'n digwydd, i mewn i'r sectorau hynny.
First Minister, with the threat of confirmed cases in Wales thought to rise over time, it is essential that the Welsh NHS is as fully staffed as possible to treat anyone who has symptoms of the virus. Sadly, we already know that the NHS is facing significant recruitment challenges, so can you tell us what immediate steps the Welsh Government is taking to address any recruitment matters within the Welsh NHS as a matter of urgency? Could you also tell us whether the Welsh Government is looking at the emergency registration of health professionals who have retired as a way of increasing the number of people who can help treat those affected by the coronavirus, and, if so, what safeguards the Welsh Government is putting in place for those retired doctors, given that they will also be vulnerable to the virus, given their age, and whether the Welsh Government is considering the introduction of emergency indemnity coverage, generally, for healthcare workers to provide care or diagnostic services?
Prif Weinidog, yn sgil y gred y bydd y bygythiad o achosion wedi'u cadarnhau yng Nghymru yn cynyddu dros amser, mae'n hanfodol bod GIG Cymru wedi'i staffio mor llawn â phosibl i drin unrhyw un sydd â symptomau o'r feirws. Yn anffodus, rydym ni eisoes yn gwybod bod y GIG yn wynebu heriau recriwtio sylweddol, felly a allwch chi ddweud wrthym ni pa gamau uniongyrchol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael ag unrhyw faterion recriwtio yn y GIG yng Nghymru fel mater o frys? A allech chi ddweud wrthym ni hefyd a yw Llywodraeth Cymru yn edrych ar gofrestriad brys gweithwyr iechyd sydd wedi ymddeol fel ffordd o gynyddu nifer y bobl a all helpu i drin y rhai sy'n cael eu heffeithio gan y coronafeirws, ac, os felly, pa fesurau diogelu y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith ar gyfer y meddygon hynny sydd wedi ymddeol, o gofio y byddant hwythau hefyd yn agored i'r feirws, o ystyried eu hoed, ac a yw Llywodraeth Cymru yn ystyried cyflwyno yswiriant indemniad brys, yn gyffredinol, i weithwyr gofal iechyd ddarparu gwasanaethau gofal neu ddiagnostig?
Well, Llywydd, more people work in the Welsh NHS today than ever before in its history, and even during a decade of austerity, the number of people working in the Welsh NHS has risen by 10 per cent over that period. So, while there are recruitment challenges, of course, and in particular areas as well, in general the NHS in Wales recruits very well, and is very well staffed.
I referred in my answer to Adam Price to emergency legislation that is being discussed between the four Governments, and those discussions are not concluded. But I'm happy to give an assurance to the Member that those discussions are covering the emergency re-registration of staff who have recently retired or left the profession—and that's nurses and others, as well as doctors—in order to persuade those people to come back and help out in an emergency. It is important to offer them a series of protections, that their pensions won't be affected, that there will be indemnity cover for them put in place, and that there may be a need for retraining, even if it's rapid and concentrated, to make sure that people's skills are at a level that they will be confident to practise again.
All of those matters are being very actively discussed between the Governments and between the professional associations, and I'll repeat the undertaking I gave to Adam Price that should these discussions mature into a piece of legislation—and the Welsh Government's view will be that one piece of legislation for the whole of the United Kingdom is preferable, as far as possible, to separate pieces of legislation in parts of the United Kingdom—we will nevertheless make sure that the outcome of those discussions is properly reported to the Senedd, and Members here will have an opportunity to scrutinise them.
Wel, Llywydd, mae mwy o bobl yn gweithio yn y GIG yng Nghymru heddiw nag erioed o'r blaen yn ei hanes, a hyd yn oed yn ystod degawd o gyni cyllidol, mae nifer y bobl sy'n gweithio yn GIG Cymru wedi cynyddu gan 10 y cant yn ystod y cyfnod hwnnw. Felly, er bod heriau recriwtio, wrth gwrs, ac mewn meysydd penodol hefyd, yn gyffredinol mae'r GIG yng Nghymru yn recriwtio'n dda iawn, ac mae wedi ei staffio'n dda iawn.
Cyfeiriais yn fy ateb i Adam Price at ddeddfwriaeth frys sy'n cael ei thrafod rhwng y pedair Llywodraeth, ac nid yw'r trafodaethau hynny wedi eu cwblhau. Ond rwy'n hapus i roi sicrwydd i'r Aelod bod y trafodaethau hynny'n cynnwys ail-gofrestriad brys staff sydd wedi ymddeol neu adael y proffesiwn yn ddiweddar—ac mae hynny'n cynnwys nyrsys ac eraill, yn ogystal â meddygon—er mwyn perswadio'r bobl hynny i ddod yn ôl a helpu mewn argyfwng. Mae'n bwysig cynnig cyfres o amddiffyniadau iddyn nhw, na fydd eu pensiynau yn cael eu heffeithio, y bydd yswiriant indemniad ar gael ar eu cyfer, ac y gallai fod angen ailhyfforddi, hyd yn oed os yw'n gyflym ac yn ddwys, i wneud yn siŵr bod sgiliau pobl ar lefel lle byddan nhw'n hyderus i ymarfer eto.
Mae'r holl faterion hynny'n cael eu trafod yn weithredol rhwng y Llywodraethau a rhwng y cymdeithasau proffesiynol, ac ailadroddaf yr ymgymeriad a roddais i Adam Price, sef pe byddai'r trafodaethau hyn yn aeddfedu'n ddarn o ddeddfwriaeth—a safbwynt Llywodraeth Cymru yw y byddai'n well cael un darn o ddeddfwriaeth ar gyfer y Deyrnas Unedig gyfan, i'r graddau y mae hynny'n bosibl, yn hytrach na darnau o ddeddfwriaeth ar wahân mewn rhannau o'r Deyrnas Unedig—byddwn serch hynny yn sicrhau bod canlyniad y trafodaethau hynny'n cael ei adrodd yn briodol i'r Senedd, a bydd Aelodau yma yn cael cyfle i graffu arnyn nhw.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
The Leader of the Brexit Party, Mark Reckless.
When you became First Minister, 60 per cent of people asked by YouGov said that they didn't know who you were. When YouGov asked again after you had been First Minister for a year, half of people in Wales still didn't know who you were or had any opinion about you. When they polled in Wales a month ago on who would make the best First Minister, 8 per cent of people answered 'Mark Drakeford', 71 per cent answered 'Don't know'. First Minister, to invigorate Welsh democracy, isn't it time we directly elected the First Minister?
Pan gawsoch chi eich penodi'n Brif Weinidog, dywedodd 60 y cant o bobl a holwyd gan YouGov nad oedden nhw'n gwybod pwy oeddech chi. Pan ofynnodd YouGov eto ar ôl i chi fod yn Brif Weinidog am flwyddyn, nid oedd hanner y bobl yng Nghymru yn gwybod pwy oeddech chi o hyd, nac ag unrhyw farn amdanoch chi. Pan gawsant eu holi yng Nghymru fis yn ôl ynghylch pwy fyddai'n gwneud y Prif Weinidog gorau, atebodd 8 y cant o bobl 'Mark Drakeford', atebodd 71 y cant 'Ddim yn gwybod'. Prif Weinidog, i roi bywyd newydd i ddemocratiaeth Cymru, onid yw'n bryd i ni ethol y Prif Weinidog yn uniongyrchol?
Llywydd, it's not a course of action that I think has merit.
Llywydd, nid yw'n gam yr wyf i'n credu bod rhinwedd iddo.
Thank you for your short answer, First Minister. In the referendum less than 10 years ago, the people of Wales were asked if they agreed to law-making powers being devolved in 20 specified areas. So, how do you justify now all powers being devolved except those that are reserved to Westminster? This afternoon, we vote on Welsh rates of income tax; yet, in that referendum, the people of Wales were promised—it was actually written on the ballot paper—the Assembly cannot make laws on tax, whatever the result of the vote. The legislation was passed in 2006, I believe, for that vote. Why was that promise broken? Why did your 2016 manifesto, before the Wales Act 2017 was passed, refer to 'when' income tax powers are devolved, given the Wales Act 2014 required a referendum? And why, given that your predecessor and, it seems, your backbenchers refer to this as a Conservative broken promise, did you agree to it?
Diolch am eich ateb cryno, Prif Weinidog. Yn y refferendwm lai na 10 mlynedd yn ôl, gofynnwyd i bobl Cymru a oedden nhw'n cytuno i bwerau deddfu gael eu datganoli mewn 20 maes penodedig. Felly, sut ydych chi'n cyfiawnhau nawr bod yr holl bwerau wedi'u datganoli, ac eithrio'r rhai a gedwir yn San Steffan? Y prynhawn yma, rydym ni'n pleidleisio ar gyfraddau treth incwm Cymru; ac eto, yn y refferendwm hwnnw, addawyd i bobl Cymru—fe'i hysgrifennwyd ar y papur pleidleisio ei hun—na all y Cynulliad ddeddfu ar dreth, beth bynnag fo canlyniad y bleidlais. Pasiwyd y ddeddfwriaeth yn 2006, rwy'n credu, ar gyfer y bleidlais honno. Pam y torrwyd yr addewid hwnnw? Pam oedd eich maniffesto yn 2016, cyn pasio Deddf Cymru 2017, yn cyfeirio at 'pan' fydd pwerau treth incwm yn cael eu datganoli, o gofio bod Deddf Cymru 2014 yn dweud bod refferendwm yn ofynnol? A pham, o gofio bod eich rhagflaenydd ac, mae'n ymddangos, aelodau eich meinciau cefn yn cyfeirio at hwn fel addewid a dorrwyd gan y Ceidwadwyr, y gwnaethoch chi gytuno iddo?
Llywydd, the promise was broken by the Conservative Party, the party of which he was a temporary member at the time and no doubt supported it when that party changed its mind. This Government agreed with the original proposition that, if income tax were to be devolved to Wales, it ought to be subject to a referendum. It was the Conservative Party that changed its mind about that. The Conservative Party in power in Westminster, with his support, changed its mind about it. Now, I am not saying that there wasn't a case for doing that; the Conservative Government at the time made that case. But the Member asks me about an action for which he was responsible.
Llywydd, torrwyd yr addewid gan y Blaid Geidwadol, y blaid yr oedd yn aelod dros dro ohoni ar y pryd, ac rwy'n siŵr ei fod yn ei chefnogi pan newidiodd y blaid honno ei meddwl. Roedd y Llywodraeth hon yn cytuno â'r cynnig gwreiddiol, sef pe byddai'r dreth incwm yn cael ei datganoli i Gymru, y dylai fod yn destun refferendwm. Y Blaid Geidwadol a newidiodd ei meddwl am hynny. Newidiodd y Blaid Geidwadol a oedd mewn grym yn San Steffan, gyda'i gefnogaeth ef, ei meddwl am y mater. Nawr, nid wyf i'n dweud nad oedd dadl dros wneud hynny; gwnaed y ddadl honno gan y Llywodraeth Geidwadol ar y pryd. Ond mae'r Aelod yn gofyn i mi am weithred yr oedd ef yn gyfrifol amdani.
3. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ymdrechion Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â hunan-niweidio yng Nghymru? OAQ55171
3. Will the First Minister provide an update on Welsh Government efforts to tackle self-harm in Wales? OAQ55171
I thank the Member for that. The causes of self-harm are complex and require a multi-agency response. We continue to work with a range of partners to reduce self-harm in Wales as we take forward the actions set out in the 'Talk to me 2' strategy and the recently published 'Together for Mental Health Delivery Plan'.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Mae achosion o hunan-niweidio yn gymhleth ac yn gofyn am ymateb aml-asiantaeth. Rydym ni'n parhau i weithio gydag amrywiaeth o bartneriaid i leihau hunan-niwed yng Nghymru wrth i ni fwrw ymlaen â'r camau gweithredu a nodwyd yn y strategaeth 'Siarad â fi 2 a 'Chynllun Cyflawni Law yn Llaw at Iechyd Meddwl' a gyhoeddwyd yn ddiweddar.
I thank the First Minister for that reply. The First Minister will know that the incidence of self-harm is massively enhanced by those who suffer adverse experiences in childhood. That can be neglect or it can be abuse—whether it's physical abuse, emotional abuse or sexual abuse—or household dysfunction, which can include all sorts of things, like things that happen in a broken home or the imprisonment of close family members and even things like divorce. Public Health Wales has produced figures that show that those who suffer four or more of these adverse childhood experiences are 10 times more likely to have felt suicidal or to have suffered from self-harm, and where there are six or more of these adverse childhood experiences, then the risk of suicide is enhanced by a massive 35 times.
He'll be aware that the WAVE Trust is a charity that deals with these kinds of problems, and that they have proposed the introduction of a target for the Welsh Government to reduce the incidence of ACEs by 70 per cent by 2030. Every single Member of this Assembly, apart from Government Ministers, has signed up to this—with the exception of the Minister for Education, who has signed up to it—does he think that we're all wrong? Would it not be an advantage to able to have a target? Because although one accepts the Government don't always meet their targets, it's often not their fault that they fail to meet them. But nevertheless, a target is important to aim at and gives a greater urgency to the solution of the problems that we all want to deal with.
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Bydd y Prif Weinidog yn gwybod bod nifer yr achosion o hunan-niwed yn cael ei chynyddu'n aruthrol gan y rhai sy'n dioddef profiadau niweidiol yn ystod eu plentyndod. Gall hynny fod yn esgeulustod neu gall fod yn gam-drin—boed yn gam-drin corfforol, yn gam-drin emosiynol neu'n gam-drin rhywiol—neu'n gartref camweithredol, a all gynnwys pob math o bethau, fel pethau sy'n digwydd mewn cartref sydd wedi chwalu neu garchariad aelodau agos o'r teulu a hyd yn oed pethau fel ysgariad. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cynhyrchu ffigurau sy'n dangos bod y rhai sy'n dioddef pedwar neu fwy o'r profiadau niweidiol hyn yn ystod plentyndod 10 gwaith yn fwy tebygol o fod wedi cael teimladau hunanladdol neu o fod wedi dioddef o hunan-niwed, a lle ceir chwech neu fwy o'r profiadau niweidiol hyn yn ystod plentyndod, mae'r perygl o hunanladdiad yn cael ei gynyddu o gyfran enfawr o 35 o weithiau.
Bydd ef yn ymwybodol bod Ymddiriedolaeth WAVE yn elusen sy'n ymdrin â'r mathau hyn o broblemau, a'u bod wedi cynnig cyflwyno targed i Lywodraeth Cymru leihau nifer yr achosion o brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod gan 70 y cant erbyn 2030. Mae pob un Aelod o'r Cynulliad hwn, ac eithrio Gweinidogion y Llywodraeth, wedi ymrwymo i hyn—ac eithrio'r Gweinidog Addysg, sydd wedi ymrwymo iddo—a yw e'n credu ein bod ni i gyd yn anghywir? Oni fyddai'n fanteisiol gallu cael targed? Oherwydd er bod rhywun yn derbyn nad yw'r Llywodraeth bob amser yn cyrraedd eu targedau, yn aml nid hwy sydd ar fai am y ffaith eu bod nhw'n methu â'u cyrraedd. Ond serch hynny, mae targed yn bwysig i anelu ato, ac mae'n rhoi mwy o frys i ddatrys y problemau yr ydym ni i gyd eisiau ymdrin â nhw.
I thank the Member for that. Those are all important points and, certainly, the Welsh Government's approach to trying to reduce incidence of self-harm has three main components to it: tackling adverse childhood experience is one of them; the whole-school approach that we have to dealing with young people in the school setting who report self-harm; and tackling mental health stigma, which also has such a big impact on young people who feel themselves to be in a difficult mental health position, and where self-harm can be the result.
Is a target the best way to focus attention on it? I'm only in favour of targets where they are genuinely specific, measurable, achievable, realistic and timely, and where other ways of making a difference have been attempted and have been found not to be effective. So many different things are counted within the adverse childhood experience ambit; a fraction of them are devolved and in the hands of the Welsh Government. A target over which you have so little control as to whether or not it can be achieved, I think, is of doubtful value.
I want to see adverse childhood experiences reduced, of course. That's why we have invested in this area, that's why we have set up a source of expertise in this area; to make sure that those professionals who come into contact with children understand what those young people might have gone through and respond to it in the right way. Setting a target—I'm yet to be convinced that it would make the difference that we all want to see made.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Mae'r rhai yna i gyd yn bwyntiau pwysig ac, yn sicr, ceir tair prif elfen i ddull Llywodraeth Cymru o geisio lleihau nifer yr achosion o hunan-niwed: mynd i'r afael â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod yw un ohonyn nhw; y dull ysgol gyfan sydd gennym ni i ymdrin â phobl ifanc yn yr ysgol sy'n hysbysu am hunan-niwed; a mynd i'r afael â stigma iechyd meddwl, sydd hefyd yn cael effaith mor fawr ar bobl ifanc sy'n teimlo eu bod mewn sefyllfa iechyd meddwl anodd, ac y gall hunan-niweidio ddeillio ohoni.
Ai targed yw'r ffordd orau o hoelio sylw arno? Rwyf i o blaid targedau dim ond pan eu bod nhw'n wirioneddol benodol, mesuradwy, cyraeddadwy, realistig ac amserol, ac ar ôl rhoi cynnig ar ffyrdd eraill o wneud gwahaniaeth ac y canfuwyd nad oedden nhw'n effeithiol. Mae cymaint o wahanol bethau'n cael eu cyfrif yn y cwmpas profiadau niweidiol yn ystod plentyndod; ychydig iawn ohonyn nhw sydd wedi'u datganoli ac yn nwylo Llywodraeth Cymru. Rwy'n credu bod gwerth targed y mae gennych chi gyn lleied o reolaeth drosto o ran pa un a ellir ei gyrraedd ai peidio, yn amheus.
Rwyf i eisiau gweld llai o brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, wrth gwrs. Dyna pam yr ydym ni wedi buddsoddi yn y maes hwn, a dyna pam yr ydym ni wedi sefydlu ffynhonnell o arbenigedd yn y maes hwn; i wneud yn siŵr bod y gweithwyr proffesiynol hynny sy'n dod i gysylltiad â phlant yn deall yr hyn y gallai'r bobl ifanc hynny fod wedi ei ddioddef ac ymateb iddo yn y ffordd gywir. Gosod targed—nid wyf i wedi fy argyhoeddi hyd yn hyn y byddai'n gwneud y gwahaniaeth yr ydym ni i gyd eisiau ei weld.
First Minister, in the first eight weeks of this year, I've already dealt with four different sets of parents who have come to me bereft, in tears, not knowing what to do, because their child has started to self-harm or has been self-harming for some time. And of course, it is sometimes a precursor leading into eating disorders, and so on. What seems to be very difficult for them to find is real support, understanding and comprehension, so they go to the internet to try to read up about it. I've pointed them and signposted them to charities that I know of. I appreciate that there's a lot done in schools and in the school setting to educate the children. We wait for child and adolescent mental health services to come and step in, or we wait for other mental health interventions.
But I wondered if your Government might turn its mind to reviewing and seeing if we can improve the support that parents and carers can receive. Because it is a very unknown minefield for so many of them, and they are terrified; they don't want to say the wrong thing, to encourage it by mistake, to say, 'Come on, let's have something', and for it to lead to worse and worse and worse sadness in the young child or the young person, and to greater mental health issues. So, more support for parents, or more easily-accessible support, because even with the resources I have in the Assembly, I'm still not clear of all of the opportunities there are to support parents and carers.
Prif Weinidog, yn ystod wyth wythnos gyntaf y flwyddyn hon, rwyf i eisoes wedi ymdrin â phedwar set wahanol o rieni sydd wedi dod ataf yn amddifad, mewn dagrau, ddim yn gwybod beth i'w wneud, gan fod eu plentyn wedi dechrau hunan-niweidio neu wedi bod yn hunan-niweidio ers cryn amser. Ac wrth gwrs, mae weithiau'n rhagflaenydd sy'n arwain at anhwylderau bwyta, ac yn y blaen. Yr hyn sy'n ymddangos yn anodd iawn iddyn nhw ddod o hyd iddo yw cefnogaeth a dealltwriaeth gwirioneddol, felly maen nhw'n troi at y rhyngrwyd i geisio darllen amdano. Rwyf i wedi eu pwyntio a'u cyfeirio at elusennau yr wyf i'n gwybod amdanyn nhw. Rwy'n sylweddoli bod llawer yn cael ei wneud mewn ysgolion ac yn amgylchedd yr ysgol i addysgu'r plant. Rydym ni'n aros i wasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed ddod i'r adwy, neu rydym ni'n aros am ymyraethau iechyd meddwl eraill.
Ond tybed a allai eich Llywodraeth chi droi ei meddwl at adolygu a gweld a allwn ni wella'r cymorth y gall rhieni a gofalwyr ei gael. Oherwydd mae'n dir peryglus i gynifer ohonyn nhw nad ydyn nhw'n gyfarwydd ag ef, ac maen nhw wedi dychryn yn llwyr; dydyn nhw ddim eisiau dweud y peth anghywir, i'w annog drwy gamgymeriad, i ddweud, 'Dewch, gadewch i ni gael rhywbeth', ac iddo arwain at dristwch gwaeth a gwaeth a gwaeth yn y plentyn ifanc neu'r person ifanc, ac at broblemau iechyd meddwl mwy. Felly, mwy o gymorth i rieni, neu gymorth haws ei gael, oherwydd hyd yn oed gyda'r adnoddau sydd gen i yn y Cynulliad, nid wyf i'n eglur o hyd am yr holl gyfleoedd sydd ar gael i gefnogi rhieni a gofalwyr.
Llywydd, I entirely agree with what Angela Burns has said about the distress that parents feel when trying to deal with a young person who exhibits these sorts of difficulties, and the sense of powerlessness and not knowing how best to help, and so on. It is part of the reason why we're putting an extra £0.5 million this year into addressing issues of suicide and self-harm; because suicide and self-harm, to remind us all of the title of the committee report in this area, is 'Everybody's Business'. That means finding ways in which parents and carers can be helped, so that they can feel more confident in either assisting young people directly or signposting them to other sources of help.
We are also sponsoring Swansea University, Llywydd, since December of last year, in a new study to look at services that have had significant contact with young people before those young people have a tendency to self-harm, to see whether there was anything we could do in that preventative way, as we talk about here—trying to plug things in earlier in the system so that young people don't find themselves in that position. That involves improving the skills of staff, but it can also be a way of making sure that parents have access to information that they themselves need, but also the practical ways in which they themselves could be of more help. Because that's generally what parents are looking for: what more can they do. They may need help to do it, but they want not to feel, as they often do, helpless in the face of something awful that is going on inside their own family.
Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn y mae Angela Burns wedi ei ddweud am y trallod y mae rhieni'n ei deimlo wrth geisio ymdrin â pherson ifanc sy'n arddangos y mathau hyn o anawsterau, a'r synnwyr o ddiffyg grym a ddim yn gwybod sut orau i helpu, ac yn y blaen. Dyna ran o'r rheswm pam yr ydym ni'n rhoi £0.5 miliwn ychwanegol eleni at fynd i'r afael â materion hunanladdiad a hunan-niwed; oherwydd mai hunanladdiad a hunan-niwed, i'n hatgoffa ni i gyd o deitl yr adroddiad pwyllgor yn y maes hwn, yw 'Busnes Pawb'. Mae hynny'n golygu dod o hyd i ffyrdd y gellir helpu rhieni a gofalwyr, fel y gallan nhw deimlo'n fwy hyderus naill ai'n cynorthwyo pobl ifanc yn uniongyrchol neu eu cyfeirio at ffynonellau eraill o gymorth.
Rydym ni hefyd yn noddi Prifysgol Abertawe, Llywydd, ers mis Rhagfyr y llynedd, mewn astudiaeth newydd i edrych ar wasanaethau sydd wedi bod mewn cysylltiad sylweddol â phobl ifanc cyn i'r bobl ifanc hynny fod â thueddiad o hunan-niweidio, i weld a oedd unrhyw beth y gallem ni ei wneud yn y ffordd ataliol honno, fel yr ydym ni'n ei drafod yn y fan yma—ceisio cyflwyno pethau'n gynharach yn y system fel nad yw pobl ifanc yn canfod eu hunain yn y sefyllfa honno. Mae hynny'n golygu gwella sgiliau staff, ond gall hefyd fod yn ffordd o wneud yn siŵr bod rhieni yn gallu cael gafael ar wybodaeth sydd ei hangen arnyn nhw eu hunain, ond hefyd y ffyrdd ymarferol y gallen nhw eu hunain fod yn fwy o gymorth. Oherwydd dyna'n gyffredinol y mae rhieni yn chwilio amdano: beth arall allan nhw ei wneud. Efallai y bydd angen cymorth arnyn nhw i wneud hynny, ond maen nhw eisiau peidio â theimlo, fel y maen nhw'n aml, yn ddiymadferth yn wyneb rhywbeth ofnadwy sy'n digwydd y tu mewn i'w teulu eu hunain.
The recent review of deaths of children and young people by suicide and probable suicide identified better management of self-harm in children and young people as a key opportunity for suicide prevention. Now, there is clear National Institute for Health and Care Excellence guidance in place for the management of self-harm, but the review highlights the fact that that needs to be fully implemented across Wales and also audited, particularly in relation to emergency department attendance, psychosocial assessment there, and referral and signposting from such attendances. What more can we do, First Minister, to ensure that all young people get an appropriate service when they're admitted to an accident and emergency department through self-harming in Wales?
Nododd yr adolygiad diweddar o farwolaethau plant a phobl ifanc yn sgil hunanladdiad a hunanladdiad tebygol bod gwell rheolaeth o hunan-niwed ymhlith plant a phobl ifanc yn gyfle allweddol i atal hunanladdiad. Nawr, mae canllawiau y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal eglur ar waith ar gyfer rheoli hunan-niwed, ond mae'r adolygiad yn tynnu sylw at y ffaith bod angen gweithredu'r rheini'n llawn ledled Cymru a'u harchwilio hefyd, yn enwedig o ran presenoldeb mewn adrannau achosion brys, asesiadau seicogymdeithasol yno, ac atgyfeirio a chyfeirio o bresenoldebau o'r fath. Beth arall allwn ni ei wneud, Prif Weinidog, i sicrhau bod yr holl bobl ifanc yn cael gwasanaeth priodol pan fyddan nhw'n cael eu derbyn i adran damweiniau ac achosion brys oherwydd hunan-niweidio yng Nghymru?
I very much agree that the experience that a young person, or anybody who has had an experience of self-harm or attempted suicide, has in an accident and emergency department is really crucial to their ability to make a recovery from that. It is why, over the last five years, we have invested more in specialist mental health presence at the front door of emergency departments, so that people who otherwise spend their time dealing with the physical ailments that come through the door have access to specialist help on the spot when they know they are dealing with an episode that is rooted in unhappiness and mental health causes. And making sure that those staff have access to that specialist help themselves, are trained to identify instances of self-harm, and to be able to respond to that in a supportive way, in a way that doesn't imply blame, that doesn't imply that people are somehow getting in the way of other people who need help more—we've all read the accounts in that report and other places—making sure that we tackle that by training and by additional specialist help at the front door of hospitals are the ways in which we have attempted to strengthen services.
Rwy'n cytuno'n llwyr bod y profiad y mae person ifanc, neu unrhyw un sydd wedi cael profiad o hunan-niwed neu wedi ceisio cyflawni hunanladdiad, mewn adran damweiniau ac achosion brys yn wirioneddol hollbwysig i'w allu i wella ar ôl hynny. Dyna pam, dros y pum mlynedd diwethaf, yr ydym ni wedi buddsoddi mwy mewn presenoldeb iechyd meddwl arbenigol wrth ddrws ffrynt adrannau achosion brys, fel bod pobl sydd fel arall yn treulio eu hamser yn ymdrin â'r anhwylderau corfforol sy'n dod drwy'r drws yn gallu cael cymorth arbenigol yn y fan a'r lle pan fyddan nhw'n gwybod eu bod nhw'n ymdrin ag achos sydd wedi'i wreiddio mewn anhapusrwydd ac achosion iechyd meddwl. A gwneud yn siŵr bod y staff hynny'n gallu cael gafael ar y cymorth arbenigol hwnnw eu hunain, wedi eu hyfforddi i adnabod achosion o hunan-niwed, a gallu ymateb i hynny mewn ffordd gefnogol, mewn ffordd nad yw'n awgrymu bai, nad yw'n awgrymu bod pobl rywsut yn rhwystro pobl eraill sydd yn fwy o angen cymorth—rydym ni i gyd wedi darllen y cyfrifon yn yr adroddiad hwnnw ac mewn mannau eraill—gwneud yn siŵr ein bod ni'n mynd i'r afael â hynny drwy hyfforddiant a thrwy gymorth arbenigol ychwanegol wrth ddrws ffrynt ysbytai yw'r ffyrdd yr ydym ni wedi ceisio cryfhau gwasanaethau.
4. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o'r cynlluniau i symud gweithrediadau'r Cynulliad i ogledd Cymru am wythnos? OAQ55184
4. What assessment has the First Minister made of plans to move the Assembly's operations to north Wales for a week? OAQ55184
Llywydd, it is not for the Executive to make an assessment of a legislature's intentions, but your officials continue to be in discussion with Welsh Government officials on the plans for Senedd Clwyd.
Llywydd, nid cyfrifoldeb y Weithrediaeth yw gwneud asesiad o fwriadau deddfwrfa, ond mae eich swyddogion yn parhau i gynnal trafodaethau â swyddogion Llywodraeth Cymru ynghylch y cynlluniau ar gyfer Senedd Clwyd.
Yes, I take on board the separation between the Executive and the Assembly, but to the public outside this is all public money. It seems to me that this proposal is a colossal waste of public money and is nothing more than a PR stunt. A week in north Wales isn't going to rectify 20 years of neglect. Now, the First Minister is calling on the UK Government to give money for flood victims, but he isn't going to make any comment on spending all this public money on politicians having a jolly. Does he agree with me that all Members should oppose this waste of money and boycott that week's proceedings?
Ie, rwy'n deall y gwahaniad rhwng y Weithrediaeth a'r Cynulliad, ond i'r cyhoedd y tu allan arian cyhoeddus yw hyn i gyd. Mae'n ymddangos i mi bod y cynnig hwn yn wastraff enfawr ar arian cyhoeddus ac yn ddim mwy na stỳnt cysylltiadau cyhoeddus. Nid yw wythnos yn y gogledd yn mynd i wneud iawn am 20 mlynedd o esgeulustod. Nawr, mae'r Prif Weinidog yn galw ar Lywodraeth y DU i roi arian i ddioddefwyr llifogydd, ond nid yw'n mynd i wneud unrhyw sylw ar wario'r holl arian cyhoeddus hwn ar wleidyddion yn mynd ar daith i fwynhau eu hunain. A yw e'n cytuno â mi y dylai pob Aelod wrthwynebu'r gwastraff arian hwn a pheidio â chymryd rhan yn nhrafodion yr wythnos honno?
Llywydd, none of those are matters for me. I entirely disagree with the points the Member makes, just as a Member of the Senedd, because I think it is really important that we are seen, that we are visible, that we demonstrate to people in every part of Wales the relevance of what goes on here to their lives. I know that the Commission is planning, organising and will be managing the Senedd Clwyd proceedings, and I understand, Llywydd, that you plan to release further details of the event later this month. I look forward very much to being with other Members in north Wales in June.
Llywydd, nid yw'r un o'r rhai yna'n faterion i mi. Rwy'n anghytuno'n llwyr â'r pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud, dim ond fel Aelod o'r Senedd, gan fy mod i'n credu ei bod hi'n bwysig iawn i ni gael ein gweld, ein bod ni'n weladwy, ein bod ni'n dangos i bobl ym mhob rhan o Gymru berthnasedd yr hyn sy'n digwydd yn y fan yma i'w bywydau. Gwn fod y Comisiwn yn cynllunio, yn trefnu ac y bydd yn rheoli trafodion Senedd Clwyd, a deallaf, Llywydd, eich bod chi'n bwriadu cyhoeddi rhagor o fanylion am y digwyddiad yn ddiweddarach y mis hwn. Edrychaf ymlaen yn fawr iawn at fod gydag Aelodau eraill yn y gogledd ym mis Mehefin.
First Minister, while, clearly, there will be some public debate about whether it's appropriate to relocate the Senedd to north Wales for a week's worth of business, I think it's more proper for me to direct my questions to you regarding your Government's responsibilities.
I was very pleased to see that you visited Llanfair Talhaiarn in my constituency last week to meet with flood victims there who've been washed out three times in eight years. Can I ask for you to continue to engage with constituents in Clwyd West and elsewhere in north Wales? And what plans does your Government have to take more Government departments to north Wales in the future and to locate more of those civil service jobs that are currently based in Cardiff out into the regions?
Prif Weinidog, er ei bod hi'n amlwg y bydd rhywfaint o drafodaeth gyhoeddus ynghylch pa un a yw hi'n briodol adleoli'r Senedd i'r gogledd ar gyfer wythnos o fusnes, rwy'n credu ei bod hi'n fwy priodol i mi gyfeirio fy nghwestiynau atoch chi ynghylch cyfrifoldebau eich Llywodraeth.
Roeddwn i'n falch iawn o weld eich bod chi wedi ymweld â Llanfair Talhaearn yn fy etholaeth i yr wythnos diwethaf i gyfarfod â dioddefwyr llifogydd yno y mae eu cartrefi wedi gorlifo deirgwaith mewn wyth mlynedd. A gaf i ofyn i chi barhau i ymgysylltu ag etholwyr yng Ngorllewin Clwyd ac mewn mannau eraill yn y gogledd? A pha gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i fynd â rhagor o adrannau'r Llywodraeth i'r gogledd yn y dyfodol ac i symud mwy o'r swyddi hynny yn y gwasanaeth sifil sydd wedi eu lleoli yng Nghaerdydd ar hyn o bryd allan i'r rhanbarthau?
I thank the Member for that. I was very pleased to be in his constituency last week and I was very pleased to be with the leader of Conwy County Borough Council, with Natural Resources Wales and others, and to have the opportunity to meet directly with people who've been affected by flooding and to hear from them about ideas that they were able to contribute as to how flood defences can be strengthened in that village for the future.
Welsh Government Ministers are in north Wales absolutely regularly. I'm looking from here to the end of the row—every member of the Cabinet I see from here to the Minister for the Welsh language has been in north Wales in recent weeks. The event that this Senedd plans to hold in June will be an opportunity for all Government Ministers to be not just at the events that the Senedd will hold, but to be in all parts of north Wales, listening, learning, talking and seeing how we can strengthen the relationship between north Wales residents and the work of the Government that seeks to serve them.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Roeddwn i'n falch iawn o fod yn ei etholaeth yr wythnos diwethaf ac roeddwn i'n falch iawn o fod gydag arweinydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ac eraill, ac o gael y cyfle i gyfarfod yn uniongyrchol â phobl sydd wedi cael eu heffeithio gan lifogydd ac i glywed ganddyn nhw am syniadau yr oedden nhw'n gallu eu cyfrannu o ran sut y gellir cryfhau amddiffynfeydd rhag llifogydd yn y pentref hwnnw ar gyfer y dyfodol.
Mae Gweinidogion Llywodraeth Cymru yn y gogledd yn hynod o reolaidd. Rwy'n edrych o'r fan hon hyd at ddiwedd y rhes—mae pob aelod o'r Cabinet yr wyf i'n ei weld o'r fan hon hyd at Gweinidog y Gymraeg wedi bod yn y gogledd yn yr wythnosau diwethaf. Bydd y digwyddiad y mae'r Senedd hon yn bwriadu ei gynnal ym mis Mehefin yn gyfle i holl Weinidogion y Llywodraeth fod yn bresennol nid yn unig yn y digwyddiadau y bydd y Senedd yn eu cynnal, ond i fod ym mhob rhan o'r gogledd, yn gwrando, yn dysgu, yn siarad ac yn gweld sut y gallwn ni gryfhau'r berthynas rhwng trigolion y gogledd a gwaith y Llywodraeth sy'n ceisio eu gwasanaethu.
5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am bolisïau Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc? OAQ55173
5. Will the First Minister make a statement on Welsh Government policies to tackle youth homelessness? OAQ55173
I thank the Member for that question. The Welsh Government has invested an extra £20 million in this financial year in tackling youth homelessness. In carrying out that work, we work closely with partners across Government, the public and third sectors in support of that aim. Tackling youth homelessness is also informed by our engagement with the End Youth Homelessness campaign.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi £20 miliwn ychwanegol yn y flwyddyn ariannol hon i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc. Wrth wneud y gwaith hwnnw, rydym ni'n gweithio'n agos gyda phartneriaid ar draws y Llywodraeth, y cyhoedd a'r trydydd sector i gefnogi'r nod hwnnw. Mae mynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc hefyd yn cael ei lywio gan ein hymgysylltiad â'r ymgyrch End Youth Homelessness.
I thank the First Minister for that answer. I wonder if you would join with me in congratulating the Salvation Army, as the lead agency joining with Taff Housing Association and the Church Army, to create the Cardiff young persons' supported accommodation partnership, which was launched in the Pierhead last week. This partnership has been commissioned by Cardiff Council, I think as an instance of best practice, as a system-change partnership that understands that each young person has individual needs and presenting styles. We need supported accommodation to respond to many of these and 106 units will be planned in Cardiff. And at its heart is the concept of no eviction into homelessness, which I think is essential, and offering young people influence and control over their housing needs. So, I do congratulate all those, including Cardiff Council, for coming together. Is this not the sort of partnership approach that you should be encouraging all over Wales?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Tybed a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Byddin yr Iachawdwriaeth, fel yr asiantaeth arweiniol sy'n ymuno â Chymdeithas Tai Taf a Byddin yr Eglwys, i greu partneriaeth llety â chymorth i bobl ifanc Caerdydd, a lansiwyd yn y Pierhead yr wythnos diwethaf. Comisiynwyd y bartneriaeth hon gan Gyngor Caerdydd, fel enghraifft o arfer gorau rwy'n credu, fel partneriaeth newid system sy'n deall bod gan bob person ifanc anghenion ac arddulliau cyflwyno unigol. Rydym ni angen i lety â chymorth ymateb i lawer o'r rhain a bwriedir cael 106 o unedau yng Nghaerdydd. Ac yn ganolog iddo mae'r cysyniad o ddim troi allan i ddigartrefedd, sy'n hanfodol yn fy marn i, a chynnig dylanwad a rheolaeth i bobl ifanc dros eu hanghenion tai. Felly, rwy'n llongyfarch pawb, gan gynnwys Cyngor Caerdydd, am ddod at ei gilydd. Onid dyma'r math o ddull partneriaeth y dylech chi fod yn ei annog ar draws Cymru gyfan?
Can I thank the Member for that supplementary question and for the way in which, over so many years, he has championed the cause of young people in distress in so many aspects of their lives? And seeing his announcement last week—his contribution on these matters will be missed in this Senedd in the future.
I want to agree with what he has said, of course. Taff Housing Association is in my own constituency of Cardiff West, and my office is not many hundreds of yards away from theirs, so we have a very good opportunity there to hear of the work that they do in bringing together the physical response to youth homelessness with the care and support needs that young people who find themselves in that awful position often need as well. And the scheme to which he refers is a very good example of that, making sure that young people have a decent place to live, but that they don't feel abandoned in it, and that they know that they will not be isolated and alone, but that they will have a network of organisations that they can turn to so that the difficult business of looking after yourself and being in charge of your own destiny—. Most of us are never on our own; we have families and others we can turn to, and we know that young people who find themselves homeless often don't have any of that. So, putting those things in place through the Salvation Army, the Church Army and the things that Taff Housing Association can do fills the whole of that gap. I commend, as he did, the work that they do. The point he made towards the end of his question about that principle of no eviction into homelessness is an absolutely central one that I know my colleague Julie James, as the Minister for housing, is emphasising in all the discussions that she has with social housing providers in Wales.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn atodol yna ac am y ffordd y mae wedi hyrwyddo, dros gynifer o flynyddoedd, achos pobl ifanc mewn trallod mewn cymaint o agweddau ar eu bywydau? Ac o weld ei gyhoeddiad yr wythnos diwethaf—bydd colled ar ôl ei gyfraniad ar y materion hyn yn y Senedd hon yn y dyfodol.
Hoffwn gytuno â'r hyn y mae wedi ei ddweud, wrth gwrs. Mae Cymdeithas Tai Taf yn fy etholaeth i, sef Gorllewin Caerdydd, ac nid yw fy swyddfa i'n gannoedd o lathenni oddi wrth eu rhai nhw, felly mae gennym ni gyfle da iawn yn y fan honno i glywed am y gwaith y maen nhw'n ei wneud i ddod â'r ymateb ffisegol i ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc ynghyd, gyda'r anghenion gofal a chymorth sydd eu hangen yn aml ar bobl ifanc sy'n canfod eu hunain yn y sefyllfa ofnadwy honno hefyd. Ac mae'r cynllun y mae'n cyfeirio ato yn enghraifft dda iawn o hynny, gan wneud yn siŵr bod gan bobl ifanc le addas i fyw ynddo, ond nad ydyn nhw'n teimlo eu bod wedi cael eu rhoi o'r neilltu, a'u bod nhw'n gwybod na fyddan nhw ar wahân ac ar eu pennau eu hunain, ond y bydd ganddyn nhw rwydwaith o sefydliadau y gallan nhw droi atyn nhw fel bod y busnes anodd o ofalu amdanoch eich hun a bod yn gyfrifol am eich tynged eich hun—. Nid yw'r rhan fwyaf ohonom ni byth ar ein pennau ein hunain; mae gennym ni deuluoedd ac eraill y gallwn ni droi atyn nhw, ac rydym ni'n gwybod nad oes gan bobl ifanc sy'n canfod eu hunain yn ddigartref ddim o hynny yn aml. Felly, mae rhoi'r pethau hynny ar waith trwy Fyddin yr Iachawdwriaeth, Byddin yr Eglwys a'r pethau y gall Cymdeithas Tai Taf eu gwneud yn llenwi'r holl fwlch hwnnw. Cymeradwyaf, fel y gwnaeth yntau, y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Mae'r pwynt a wnaeth tua diwedd ei gwestiwn am yr egwyddor honno o beidio â throi allan i ddigartrefedd yn un cwbl ganolog y gwn fod fy nghyd-Aelod Julie James, fel y Gweinidog tai, yn ei phwysleisio yn yr holl drafodaethau y mae'n eu cael gyda darparwyr tai cymdeithasol yng Nghymru.
First Minister, when it comes to tackling youth homelessness, surely we have to take an evidence-based approach. We know that, in Finland, the Housing First scheme has achieved tremendous results since it was launched over a decade ago, and the Scottish scheme, which was launched last year, has already housed 216 people. Now, that scheme can be particularly effective for care leavers when their support from social services drops off a cliff at 18. I'm aware that the Welsh Government has funded pilot schemes through fantastic organisations like Pobl group in Newport, in Ammanford and in Rhondda Cynon Taf. I hear from the sector that these schemes are achieving some brilliant results, as we would expect. But, First Minister, given that we already know that Housing First works, I would question whether we need to pilot it here. Shouldn't we go ahead and roll it out over Wales with sustainable funding so that we can support homeless people and those at risk of homelessness when they're young, and at all ages, all over the country to get into safe accommodation, not just those people who are fortunate enough to live within the current pilot scheme areas?
Prif Weinidog, pan ddaw'n fater o fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc, siawns bod yn rhaid i ni fynd ati ar sail tystiolaeth. Rydym ni'n gwybod bod y cynllun Tai yn Gyntaf yn y Ffindir wedi cael canlyniadau ardderchog ers ei lansio dros ddegawd yn ôl, ac mae cynllun yr Alban, a lansiwyd y llynedd, eisoes wedi cartrefu 216 o bobl. Nawr, gall y cynllun hwnnw fod yn arbennig o effeithiol i'r rhai sy'n gadael gofal pan fydd eu cymorth gan wasanaethau cymdeithasol yn diflannu yn 18 oed. Rwy'n ymwybodol bod Llywodraeth Cymru wedi ariannu cynlluniau arbrofol drwy sefydliadau gwych fel grŵp Pobl yng Nghasnewydd, yn Rhydaman ac yn Rhondda Cynon Taf. Rwy'n clywed gan y sector fod y cynlluniau hyn yn cyflawni canlyniadau gwych, fel y byddem ni'n ei ddisgwyl. Ond, Prif Weinidog, o ystyried ein bod ni eisoes yn gwybod bod Tai yn Gyntaf yn gweithio, byddwn i'n cwestiynu a oes angen i ni ei dreialu yma. Oni ddylem ni fwrw ati i'w gyflwyno ledled Cymru gyda chyllid cynaliadwy fel y gallwn gynorthwyo pobl ddigartref a'r rhai sydd mewn perygl o fod yn ddigartref pan fyddan nhw'n ifanc, ac o bob oed, ym mhob cwr o'r wlad i gael llety diogel, nid dim ond y bobl hynny sy'n ddigon ffodus i fyw yn ardaloedd y cynllun arbrofol presennol?
Llywydd, I agree, of course, about the importance of evidence in this area. I think it's just a bit unfair to describe what is happening in Housing First for young people as a pilot. Of the £4.8 million that we have put into the youth homeless innovation fund, there are now six Housing First for young people schemes in operation already, and they're already in seven of the 22 local authorities in Wales. So, I think we've already gone beyond a simple pilot.
Of course, we want to learn from, as Delyth Jewell has said, the evidence of those first seven local authority actions, because while the Finnish experience is compelling, one of the things we have surely learnt is that you cannot simply pick something up that has happened, even in one part of Wales and drop it into another part of Wales and think it will just take root in the same way. We are adapting the Finnish experience and evidence so that it works in the Welsh context. That's what those six schemes are doing, and then, of course, we will want to learn from that to make sure that it is extended beyond that into other parts of Wales.
Llywydd, rwy'n cytuno, wrth gwrs, ynglŷn â phwysigrwydd tystiolaeth yn y maes hwn. Rwy'n credu ei bod hi ychydig yn annheg i ddisgrifio'r hyn sy'n digwydd yn Tai yn Gyntaf i bobl ifanc fel treial. O'r £4.8 miliwn yr ydym ni wedi ei gyfrannu at y gronfa arloesi ar gyfer pobl ifanc ddigartref, mae chwe chynllun Tai yn Gyntaf ar gyfer pobl ifanc yn weithredol eisoes, ac maen nhw eisoes mewn saith o'r 22 awdurdod lleol yng Nghymru. Felly, rwy'n credu ein bod ni eisoes wedi mynd y tu hwnt i gynllun arbrofol syml.
Wrth gwrs, rydym ni eisiau dysgu o dystiolaeth camau'r saith awdurdod lleol cyntaf hynny, fel y dywedodd Delyth Jewell, oherwydd, er bod profiad y Ffindir yn gymhellol, un o'r pethau yr ydym ni'n sicr wedi ei ddysgu yw na allwch chi godi'n syml rhywbeth sydd wedi digwydd, hyd yn oed mewn un rhan o Gymru, a'i ollwng mewn rhan arall o Gymru a meddwl y bydd yn ymwreiddio yn yr un ffordd. Rydym ni'n addasu profiad a thystiolaeth y Ffindir fel bod hynny yn gweithio yng nghyd-destun Cymru. Dyna beth mae'r chwe chynllun hynny'n ei wneud, ac yna, wrth gwrs, byddwn ni eisiau dysgu o hynny i wneud yn siŵr ei fod yn cael ei ymestyn y tu hwnt i hynny i rannau eraill o Gymru.
6. Pa gamau y mae'r Prif Weinidog yn eu cymryd i wella'r broses o reoli llifogydd yn Nyffryn Conwy yn dilyn stormydd diweddar? OAQ55155
6. What steps is the First Minister taking to improve flood management in the Conwy Valley following recent storms? OAQ55155
I thank the Member for that, Llywydd. The Welsh Government continues to invest in schemes to reduce flooding in the Conwy valley, as we have over the last decade. We are also providing 100 per cent grant funding to local authorities to repair flood infrastructure damaged by recent storms.
Diolchaf i'r Aelod am hynna, Llywydd. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fuddsoddi mewn cynlluniau i leihau llifogydd yn nyffryn Conwy, fel yr ydym ni wedi ei wneud dros y degawd diwethaf. Rydym ni hefyd yn darparu 100 y cant o arian grant i awdurdodau lleol i drwsio seilwaith llifogydd a ddifrodwyd gan stormydd diweddar.
Okay, thank you. Now, as you know, constituencies across Aberconwy have been devastated, in particular, by storm Ciara. Now, lack of presence and a more robust, proactive approach by NRW has caused considerable concern within my constituency, and you'll be aware that on Saturday, I held a meeting and we are establishing—. I think it was 121 people who turned up, very, very concerned, very, very upset and very, very angry with the Welsh Government. What was said was—and it was an overwhelming opinion—that NRW are not fit for purpose, or that the initials should stand for 'no real work'. Now, there is a growing number of people in Aberconwy who believe that a flood inquiry is required in Llanrwst, yet the Minister, three or four weeks ago, said that she was reassured by the NRW that current flood mitigation plans in place would mean that Llanrwst was fairly safe. Well, I think storm Ciara proved her wrong on that occasion.
Now, in the short term, we do need urgent action to help prevent future events. At the meeting, several concerns were raised about basic aspects of flood management, like they couldn't get sandbags. Now, before you blame the local authority, you've got to remember that it is your Government that has woefully inadequately funded Conwy County Borough Council. Floodgates—[Interruption.]
Iawn, diolch. Nawr, fel y gwyddoch, mae etholaethau ar draws Aberconwy wedi cael eu distrywio, yn arbennig, gan storm Ciara. Nawr, mae diffyg presenoldeb a dull mwy cadarn a rhagweithiol gan Cyfoeth Naturiol Cymru wedi achosi cryn bryder yn fy etholaeth i, a byddwch yn ymwybodol fy mod i wedi cynnal cyfarfod ddydd Sadwrn, ac rydym ni'n sefydlu—. Rwy'n credu bod 121 wedi dod draw, yn bryderus dros ben, yn ofidus dros ben ac yn ddig dros ben gyda Llywodraeth Cymru. Yr hyn a ddywedwyd oedd—ac roedd yn farn gan y mwyafrif llethol—nad yw Cyfoeth Naturiol Cymru yn addas i'w ddiben, neu y dylai'r llythrennau blaen Saesneg, NRW, sefyll am 'no real work'. Nawr, mae nifer cynyddol o bobl yn Aberconwy sy'n credu bod angen ymchwiliad i lifogydd yn Llanrwst, ac eto dywedodd y Gweinidog, dair neu bedair wythnos yn ôl, ei bod wedi cael sicrwydd gan Cyfoeth Naturiol Cymru y byddai cynlluniau lliniaru llifogydd cyfredol sydd ar waith yn golygu bod Llanrwst yn weddol ddiogel. Wel, rwy'n credu bod storm Ciara wedi profi ei bod hi'n anghywir y tro hwnnw.
Nawr, yn y byrdymor, mae angen gweithredu ar frys arnom i helpu i atal digwyddiadau yn y dyfodol. Yn y cyfarfod, codwyd nifer o bryderon am agweddau sylfaenol ar reoli llifogydd, fel y ffaith na allen nhw gael bagiau tywod. Nawr, cyn i chi feio'r awdurdod lleol, mae'n rhaid i chi gofio mai eich Llywodraeth chi sydd wedi rhoi cyllid truenus o annigonol i Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy—[Torri ar draws.]
I'm sure the Member is coming to her question. I've been very generous, so if you can ask your question—
Rwy'n siŵr bod yr Aelod yn dod at ei chwestiwn. Rwyf i wedi bod yn hael iawn, felly os gallwch chi ofyn eich cwestiwn—
I am. Floodgates for properties that were affected would have been a really good mitigation of risk, and they're asking for them, going forward. So what steps will you take now to help ensure that NRW actually do their work and hold that responsibility very importantly to work with Welsh Government, to work hand in hand with our local authorities, and just to take a more proactive approach? Had that been taken, several properties in Llanrwst would not have been affected.
Mi ydwyf. Byddai llidiardau ar gyfer eiddo a effeithiwyd wedi bod yn ddull da iawn o liniaru risg, ac maen nhw'n gofyn amdanyn nhw ar gyfer y dyfodol. Felly pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd nawr i helpu i sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwneud ei waith mewn gwirionedd ac yn dal y cyfrifoldeb hwnnw'n bwysig iawn i weithio gyda Llywodraeth Cymru, i weithio law yn llaw â'n hawdurdodau lleol, a dim ond i fabwysiadu dull mwy rhagweithiol? Pe byddai hynny wedi digwydd, ni fyddai nifer o adeiladau yn Llanrwst wedi cael eu heffeithio.
Llywydd, I am not going to blame the local authority at all. When I spoke with the leader, the Conservative leader, of Conwy council I had a very clear account of the enormous efforts that the local authority made over those difficult days. Nor should she. I really think it is really wrong of her to criticise NRW when, everywhere I have gone in Wales, the people who work for NRW carried out heroic work, weekend after weekend, to protect people and homes from the onset of that flooding. To hear her criticise those people who were out there saving lives, saving property, from the comfort of her seat in this Assembly—it really doesn't do her any credit.
When I was in Conwy speaking to residents, they talked to me about their enormous gratitude to the workers of NRW who stood there in that rain and in that flood manually clearing drains and clearing defences to make sure that homes were not flooded. I understand, of course I understand, that people whose homes and properties have been affected are angry about that, and want something to be done better in the future. It doesn't serve them at all just to try and attach that anger to blaming an organisation that did everything it could to defend them and their properties. There will be inquiries, of course. It is the statutory responsibility of the local authority, under the 2010 Act, now to carry out an investigation into what happened in Llanrwst and elsewhere. I spoke to the leader of the council about that and I know that they will take that very seriously. They appear to have a good deal more balanced idea of what went wrong and what needs to be done than the Member who represents them here appears to have.
Llywydd, nid wyf i'n mynd i feio'r awdurdod lleol o gwbl. Pan siaradais â'r arweinydd, arweinydd Ceidwadol cyngor Conwy, cefais gyfrif eglur iawn o'r ymdrechion aruthrol a wnaeth yr awdurdod lleol dros y dyddiau anodd hynny. Ac ni ddylai hithau ychwaith. Rwyf i wir yn credu ei bod hi'n gwbl anghywir iddi feirniadu Cyfoeth Naturiol Cymru pan fo'r bobl sy'n gweithio i Cyfoeth Naturiol Cymru, ym mhobman yr wyf i wedi mynd iddo yng Nghymru, wedi gwneud gwaith arwrol, benwythnos ar ôl penwythnos, i amddiffyn pobl a chartrefi rhag dyfodiad y llifogydd hynny. Mae ei chlywed hi'n beirniadu'r bobl hynny a oedd allan yno yn achub bywydau, yn achub eiddo, o gysur ei sedd yn y Cynulliad hwn—nid yw wir yn unrhyw glod iddi.
Pan roeddwn i yng Nghonwy yn siarad â thrigolion, roedden nhw'n siarad â mi am eu diolchgarwch enfawr i weithwyr Cyfoeth Naturiol Cymru a safodd yno yn y glaw hwnnw ac yn y llifogydd hynny yn clirio draeniau â llaw ac yn clirio amddiffynfeydd i wneud yn siŵr na fyddai cartrefi'n dioddef llifogydd. Rwy'n deall, wrth gwrs fy mod i'n deall, bod pobl y mae eu cartrefi a'u heiddo wedi cael eu heffeithio yn ddig am hynny, a'u bod eisiau i rywbeth gael ei wneud yn well yn y dyfodol. Nid yw'n gwneud dim daioni o gwbl iddyn nhw ddim ond ceisio atodi'r dicter hwnnw i feio sefydliad a wnaeth bopeth y gallai i'w hamddiffyn nhw a'u heiddo. Bydd ymchwiliadau, wrth gwrs. Cyfrifoldeb statudol yr awdurdod lleol, o dan Ddeddf 2010, yw cynnal ymchwiliad nawr i'r hyn a ddigwyddodd yn Llanrwst ac mewn mannau eraill. Siaradais ag arweinydd y cyngor am hynny a gwn y byddan nhw'n rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn i hynny. Mae'n ymddangos bod ganddyn nhw syniad llawer mwy cytbwys o'r hyn a aeth o'i le a'r hyn y mae angen ei wneud na'r Aelod sy'n eu cynrychioli nhw yn y fan yma yn ôl pob golwg.
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am yr heriau sy'n wynebu trigolion Gorllewin Caerdydd ar hyn o bryd o ganlyniad i waith sy'n gysylltiedig â chynllun datblygu lleol Caerdydd? OAQ55150
7. Will the First Minister make a statement on the current challenges faced by residents in Cardiff West as a result of work related to Cardiff’s local development plan? OAQ55150
The implementation of a local development plan is a matter for the local authority. Planning conditions and section 106 agreements may be used to address the impact of development and create new facilities in affected areas.
Mater i'r awdurdod lleol yw gweithredu cynllun datblygu lleol. Gellir defnyddio amodau cynllunio a chytundebau adran 106 i fynd i'r afael ag effaith datblygiad a chreu cyfleusterau newydd mewn ardaloedd yr effeithir arnyn nhw.
That's quite a disappointing response there. We're only at stage 1 of a five-stage local development plan and the problems are already chronic. The closure of Heol Pant-y-Gored is causing huge problems along Church Road, and if you or your staff had bothered to attend a meeting recently, which you were invited to, then you'd know about that. People literally cannot move because of traffic. The resulting air pollution is a real concern, and with the floods recently, it's even more worrying that the very land soaking up the water right now is going to be built on.
When I raised these issues back in 2012, you said that I was scaremongering. Well, everybody knows the truth now, don't they? When are you going to apologise for misleading the people of Cardiff West back then and doing virtually nothing about the problems encountered by people in the west of this city?
Mae hwnna'n ymateb braidd yn siomedig. Dim ond ar gam 1 o gynllun datblygu lleol pum cam ydym ni ac mae'r problemau eisoes yn ddi-baid. Mae cau Heol Pant-y-gored yn achosi problemau enfawr ar hyd Church Road, a phe byddech chi neu eich staff wedi trafferthu dod i gyfarfod yn ddiweddar, y cawsoch eich gwahodd iddo, yna byddech chi'n gwybod am hynny. Yn llythrennol, ni all pobl symud oherwydd traffig. Mae'r llygredd aer sy'n deillio o hynny yn bryder gwirioneddol, a gyda'r llifogydd yn ddiweddar, mae'n peri mwy fyth o ofid bod yr union dir sy'n amsugno'r dŵr ar hyn o bryd yn mynd i gael ei adeiladu arno.
Pan godais y materion hyn yn ôl yn 2012, fe wnaethoch chi ddweud fy mod i'n codi bwganod. Wel, mae pawb yn gwybod y gwir nawr, onid ydyn nhw? Pryd ydych chi'n mynd i ymddiheuro am gamarwain pobl Gorllewin Caerdydd yn ôl bryd hynny a gwneud bron dim am y problemau a wynebwyd gan bobl yng ngorllewin y ddinas hon?
Llywydd, I'm perfectly content that the person elected by residents of Cardiff West to represent them here in the National Assembly is aware of all the necessary information, and is taking all the action required.
Llywydd, rwy'n berffaith fodlon bod y sawl a etholwyd gan drigolion Gorllewin Caerdydd i'w cynrychioli yma yn y Cynulliad Cenedlaethol yn ymwybodol o'r holl wybodaeth angenrheidiol, ac yn cymryd yr holl gamau sy'n ofynnol.
8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella cyfraddau ailgylchu yn Islwyn? OAQ55189
8. What actions is the Welsh Government taking to improve the rates of recycling in Islwyn? OAQ55189
Llywydd, the Welsh Government will invest in new infrastructure to treat materials not currently widely recycled, to bring a new focus to the recycling of waste, electrical and electronic equipment, and bring forward new regulations to improve business recycling.
Llywydd, bydd Llywodraeth Cymru yn buddsoddi mewn seilwaith newydd i drin deunyddiau nad ydyn nhw'n cael eu hailgylchu'n eang ar hyn o bryd, er mwyn dod â phwyslais newydd ar ailgylchu gwastraff, cyfarpar trydanol ac electronig, a chyflwyno rheoliadau newydd i wella ailgylchu gan fusnesau.
Thank you. The people of Islwyn are rightly proud of their contribution to Wales's reputation as a world leader in recycling, and our desire to move Wales towards becoming a zero-waste country by 2050. First Minister, following the recent devastating floods that impacted on Wales, Caerphilly County Borough Council then offered to collect people's flood-damaged property. What measures and assurances then can the Welsh Government initiate to make sure that the civic effort does not negatively affect the recycling targets and measures that Caerphilly County Borough Council will be judged by, and how does the Welsh Labour Government envisage that the 'Beyond Recycling' strategy will make the circular economy a progressive reality in Islwyn and across Wales?
Diolch. Mae pobl Islwyn, yn haeddiannol, yn falch o'u cyfraniad at enw da Cymru fel arweinydd byd-eang ym maes ailgylchu, a'n hawydd i symud Cymru tuag at fod yn wlad ddiwastraff erbyn 2050. Prif Weinidog, yn dilyn y llifogydd dinistriol diweddar a effeithiodd ar Gymru, cynigiodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili gasglu eiddo sydd wedi ei ddifrodi gan lifogydd. Pa fesurau a sicrwydd y gall Llywodraeth Cymru eu rhoi ar waith i wneud yn siŵr nad yw'r ymdrech ddinesig yn cael effaith negyddol ar y targedau a'r mesurau ailgylchu y bydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn cael ei farnu ynglŷn â nhw, a sut y mae Llywodraeth Llafur Cymru yn rhagweld y bydd y strategaeth 'Mwy Nag Ailgylchu' yn gwneud yr economi gylchol yn realiti blaengar yn Islwyn a ledled Cymru?
I thank the Member for those supplementary questions. Llywydd, can I begin by paying tribute to the efforts of Caerphilly County Borough Council, as other local authorities in Wales, in responding to the impact of flooding on their local residents? I'm aware of the point that local authorities have raised—those many local authorities that have provided immediate relief to householders, providing skips free of charge, without the need for permits and so on, and the anxiety that that may have an impact on their recycling rates. I want to give those local authorities an assurance this afternoon that they will not be penalised for having done the right thing; that where costs have been involved, they will be able to reclaim those costs from the Welsh Government, through the emergency financial assistance scheme, and, reputationally, where local authorities are anxious that it will look as though their recycling rates have fallen, we are working with NRW to be able to record the impact of flood-affected waste in a different way, so that that reputational damage can be mitigated.
As to the action that we can take through the circular economy, Llywydd, there are a series of actions in the plan that is currently being consulted upon. My colleague Hannah Blythyn, right across Wales, is carrying out meetings with members of the public and organisations with an interest in this. Here are just three ways in which we will assist the residents of Islwyn in the efforts they already make to maximise recycling: we're going to provide new infrastructure, so that material that currently can't be recycled will be able to be recycled in the future; we're going to put a new focus on the recycling of electrical and electronic equipment, which currently can be difficult to collect and difficult to recycle—the circular economy plan puts a new emphasis on that; and we are going to make sure that businesses in Wales are treated in the same way as householders are, so that commercial, industrial and construction waste separated by those businesses can be recycled in the way that household waste can be recycled, and further boost the reputation that Wales already has as the leading recycle nation in the United Kingdom, the second in Europe, and third across the whole world.
Diolch i'r Aelod am y cwestiynau atodol yna. Llywydd, a gaf i ddechrau drwy dalu teyrnged i ymdrechion Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, fel awdurdodau lleol eraill yng Nghymru, i ymateb i effaith llifogydd ar eu trigolion lleol? Rwy'n ymwybodol o'r pwynt y mae awdurdodau lleol wedi'i godi—y nifer fawr o awdurdodau lleol hynny sydd wedi rhoi rhyddhad yn syth i ddeiliaid tai, darparu sgipiau am ddim, heb yr angen am drwyddedau ac ati, a'r pryder y gallai hynny gael effaith ar eu cyfraddau ailgylchu. Rwyf eisiau rhoi sicrwydd i'r awdurdodau lleol hynny y prynhawn yma na fyddan nhw'n cael eu cosbi oherwydd eu bod nhw wedi gwneud y peth iawn; pan fo costau wedi bod yn gysylltiedig, byddan nhw'n gallu adennill y costau hynny oddi wrth Lywodraeth Cymru, drwy'r cynllun cymorth ariannol brys, ac, o ran enw da, pan fo awdurdodau lleol yn bryderus y bydd eu cyfraddau ailgylchu yn ymddangos fel eu bod wedi gostwng, rydym ni'n gweithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru i allu cofnodi effaith gwastraff sydd wedi ei effeithio gan lifogydd mewn ffordd wahanol, fel y gellir lliniaru'r niwed i enw da.
O ran y camau y gallwn eu cymryd drwy'r economi gylchol, Llywydd, mae cyfres o gamau gweithredu yn y cynllun yr ydym ni'n ymgynghori arnyn nhw ar hyn o bryd. Mae fy nghydweithiwr, Hannah Blythyn, ym mhob rhan o Gymru, yn cynnal cyfarfodydd gydag aelodau o'r cyhoedd a sefydliadau sydd â budd yn hyn. Dyma ddim ond tair ffordd o gynorthwyo trigolion Islwyn gyda'r ymdrechion y maen nhw eisoes yn eu gwneud i wneud cymaint o ailgylchu â phosib: rydym ni'n mynd i ddarparu seilwaith newydd, fel y bydd modd ailgylchu yn y dyfodol deunydd nad oes modd ei ailgylchu ar hyn o bryd; rydym ni'n mynd i roi pwyslais newydd ar ailgylchu offer trydanol ac electronig, sy'n gallu bod yn anodd ei gasglu ar hyn o bryd ac yn anodd ei ailgylchu—mae'r cynllun economi gylchol yn rhoi pwyslais newydd ar hynny; a byddwn yn sicrhau bod busnesau yng Nghymru yn cael eu trin yn yr un modd ag y mae deiliaid tai, fel y gellir ailgylchu gwastraff masnachol, diwydiannol ac adeiladu a gaiff ei wahanu gan y busnesau hynny yn y modd y gellir ailgylchu gwastraff y cartref, a rhoi hwb ychwanegol i'r enw da sydd gan Gymru eisoes fel y wlad sydd ar flaen y gad am ailgylchu yn y Deyrnas Unedig, yr ail yn Ewrop, a'r trydydd ar draws y byd i gyd.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf felly yw'r cwestiynau i'r Dirprwy Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Mick Antoniw.
The next item is questions to the Deputy Minister, and the first question is from Mick Antoniw.
1. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am ddyrannu cyllid y Rhaglen Cyfleusterau Cymunedol yn Rhondda Cynon Taf? OAQ55158
1. Will the Deputy Minister make a statement on the allocation of Community Facilities Programme funding in Rhondda Cynon Taf? OAQ55158
I am pleased to say that since the community facilities programme was opened in 2015, 14 projects in Rhondda Cynon Taf have benefited from a total of £1.67 million in capital funding.
Rwyf yn falch o ddweud bod 14 o brosiectau yn Rhondda Cynon Taf wedi elwa ar gyfanswm o £1.67 miliwn o arian cyfalaf ers agor y rhaglen cyfleusterau cymunedol yn 2015.
Deputy Minister, the community fund has been vital in the development of a number of community facilities in my constituency, areas such as Ely Valley Miners, restoring that into a useful sports park for the local community, and many other projects as well. We've now, of course, had communities that have been devastated by flooding, including many of our community facilities as well, community areas, community resources and so on. And I wonder if there is any possibility of looking at the CFAP funding system to see whether there is sufficient flexibility to enable those community facilities in the flood-hit areas to be supported through the fund as quickly as possible, if that can be arranged, in order to assist with, not just the devastation to people's homes, but also the devastation that has occurred to their communities and their community facilities as a result of the recent flooding.
Dirprwy Weinidog, mae'r gronfa gymunedol wedi bod yn hollbwysig o ran datblygu nifer o gyfleusterau cymunedol yn fy etholaeth i, gan gynnwys cyfleuster Glowyr Dyffryn Elái, gan adfer hwnnw i fod yn barc chwaraeon defnyddiol ar gyfer y gymuned leol, a llawer o brosiectau eraill hefyd. Erbyn hyn, wrth gwrs, mae gennym gymunedau sydd wedi eu difrodi gan lifogydd, gan gynnwys llawer o'n cyfleusterau cymunedol hefyd, ardaloedd cymunedol, adnoddau cymunedol ac yn y blaen. A tybed a oes unrhyw bosibilrwydd o edrych ar system ariannu'r Rhaglen Cyfleusterau a Gweithgareddau Cymunedol i weld a oes digon o hyblygrwydd i alluogi'r cyfleusterau cymunedol hynny yn yr ardaloedd yr effeithiwyd arnyn nhw gan y llifogydd i gael eu cynorthwyo drwy'r gronfa cyn gynted â phosibl, os gellir trefnu hynny, er mwyn cynorthwyo nid yn unig â'r dinistr i gartrefi pobl, ond hefyd y dinistr sydd wedi dod i'w cymunedau a'u cyfleusterau cymunedol o ganlyniad i'r llifogydd diweddar.
I thank the Member for Pontypridd for that very important question. I can say that I've already taken action to ensure that the community facilities programme will fast-track any applications from community facilities that have been affected by the recent floods. Just to remind Members here that the CFP, as it's called, can provide small grants of up to £25,000 to help quickly alleviate immediate problems that may prevent, for example, community facilities opening for business. But also of course there are much larger grants, which your constituency has benefited from, of up to £250,000 to carry out major renovation works. But I did give this message on Friday, when I visited Llanhilleth Miners Institute in Blaenau Gwent—just one of the many community facilities engaged with the tremendous community response. And I'm glad to be able to give that message again today, about the community facilities programme.
But you also, of course, will be aware of the Wales Council for Voluntary Action president's fund—it's now called Help Wales. They're distributing funding that's been raised through their president, Michael Sheen's, GoFundMe campaign. And third sector organisations affected by flooding can apply for up to £5,000 to help them rebuild. Of course, that's via the WCVA's grant team.
Diolch i'r Aelod dros Bontypridd am y cwestiwn hynod bwysig yna. Gallaf ddweud fy mod i eisoes wedi cymryd camau i sicrhau y bydd y rhaglen cyfleusterau cymunedol yn ymdrin ar garlam ag unrhyw geisiadau a fydd yn dod gan gyfleusterau cymunedol sydd wedi eu heffeithio gan y llifogydd. Hoffwn atgoffa'r Aelodau yn y fan yma y gall y Rhaglen Cyfleusterau Cymunedol, fel y'i gelwir, ddarparu grantiau bach o hyd at £25,000 i helpu i liniaru'n gyflym y problemau uniongyrchol a all atal, er enghraifft, cyfleusterau cymunedol rhag agor ar gyfer busnes. Ond hefyd wrth gwrs ceir grantiau llawer mwy, y mae eich etholaeth chi wedi elwa arnyn nhw, o hyd at £250,000 i wneud gwaith adnewyddu mawr. Ond fe wnes i roi'r neges hon ddydd Gwener, pan ymwelais â Sefydliad Glowyr Llanhiledd ym Mlaenau Gwent—un o'r nifer fawr o gyfleusterau cymunedol a oedd yn rhan o'r ymateb cymunedol gwych. Ac rwy'n falch o allu rhoi'r neges honno eto heddiw, ynglŷn a'r rhaglen cyfleusterau cymunedol.
Ond byddwch chi hefyd, wrth gwrs, yn ymwybodol o gronfa llywydd Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru—a adnabyddir erbyn hyn fel cronfa Cymorth Cymru. Maen nhw'n dosbarthu cyllid sydd wedi ei godi trwy ymgyrch GoFundMe eu Llywydd, Michael Sheen. A gall mudiadau trydydd sector sydd wedi eu heffeithio gan y llifogydd wneud cais am hyd at £5,000 i'w helpu i ailadeiladu. Wrth gwrs, mae hynny drwy dîm grantiau Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru.
2. A wnaiff y Dirprwy Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i'r gymuned Nigeraidd yng Nghymru? OAQ55142
2. Will the Deputy Minister provide an update on Welsh Government support for the Nigerian community in Wales? OAQ55142
We work extensively with diverse groups across Wales, and fund the all-Wales BAME engagement programme to support communities to advocate on matters that affect them. We have also funded an innovative community-led multicultural hub in Swansea, which includes the Nigerian association.
Rydym yn gweithio'n helaeth gyda grwpiau amrywiol ledled Cymru, ac yn ariannu rhaglen ymgysylltu â BAME Cymru gyfan i gynorthwyo cymunedau i eirioli ar faterion sy'n effeithio arnyn nhw. Rydym ni hefyd wedi ariannu canolfan amlddiwylliannol arloesol a arweinir gan y gymuned yn Abertawe, sy'n cynnwys y gymdeithas Nigeraidd.
Thank you. I'm well aware of that multicultural hub, which is very popular. But I'm told by a member of the Nigerian community that it is growing, especially in Swansea and Cardiff, and they've asked me to ask what support can the Welsh Government provide for the creation of a social and community centre for the Nigerian community.
Diolch. Rwy'n ymwybodol iawn o'r ganolfan amlddiwylliannol honno, sy'n boblogaidd iawn. Ond mae aelod o'r gymuned Nigeraidd yn dweud wrthyf ei fod yn tyfu, yn enwedig yn Abertawe a Chaerdydd, ac maen nhw wedi gofyn i mi ofyn pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei ddarparu ar gyfer creu canolfan gymdeithasol a chymunedol ar gyfer y gymuned Nigeraidd.
I thank Mike Hedges for that question. And I have responded to correspondence from the Member to recognise the importance of this growing community in Wales. I've drawn attention, of course—as I've mentioned just previously—to the community facilities grant, but also there's a Wales for Africa small grants scheme. But I think it is important to recognise that we did provide community facilities programme funding to Race Council Cymru for that cultural and digital hub in the Swansea Grand Theatre, which does include the Nigerian association in Swansea, along with approximately 20 other cultural organisations, and met the director of the Nigerians in Wales Association, Mrs Patience Bentu, to discuss their further needs.
Diolch i Mike Hedges am y cwestiwn yna. Ac rwyf wedi ymateb i ohebiaeth gan yr Aelod i gydnabod pwysigrwydd y gymuned hon sy'n tyfu yng Nghymru. Rwyf wedi tynnu sylw, wrth gwrs—fel yr wyf i wedi ei grybwyll yn gynharach—at y grant cyfleusterau cymunedol, ond hefyd ceir cynllun grantiau bach Cymru o Blaid Affrica. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod ein bod wedi darparu cyllid o'r rhaglen cyfleusterau cymunedol i Race Council Cymru ar gyfer yr hyb diwylliannol a digidol hwnnw yn Theatr y Grand, Abertawe, sy'n cynnwys y gymdeithas Nigeraidd yn Abertawe, ynghyd ag oddeutu 20 o sefydliadau diwylliannol eraill, ac fe wnaethom ni gyfarfod â chyfarwyddwr y Gymdeithas Nigeraidd yng Nghymru, Mrs Patience Bentu, i drafod eu hanghenion ychwanegol.
3. A wnaiff y Dirprwy Weinidog amlinellu'r camau sy'n cael eu cymryd i annog y sector gwirfoddol i geisio am dendrau'r sector cyhoeddus? OAQ55172
3. Will the Deputy Minister outline the measures being taken to encourage the voluntary sector to apply for public sector tenders? OAQ55172
We provide support, encouragement and guidance through the Wales procurement policy statement and our third sector scheme. Our long-standing community benefits policy provides a flexible framework that enables public sector procurers to develop third-sector-friendly procurement approaches.
Rydym yn darparu cymorth, anogaeth ac arweiniad drwy ddatganiad polisi caffael Cymru a'n cynllun trydydd sector. Mae ein polisi buddiannau cymunedol hirsefydlog yn darparu fframwaith hyblyg sy'n galluogi caffaelwyr y sector cyhoeddus i ddatblygu dulliau caffael sy'n ystyriol o'r trydydd sector.
Can I thank the Minister for that answer? You may have heard earlier that I asked the First Minister a question about the Cardiff young person's supported accommodation partnership, which is being led by the Salvation Army, but has Taff Housing Association in it, and the Church Army also. And that was encouraged, that partnership approach, by Cardiff Council. And it seems to me that's a really good example of best practice, using the resources of the voluntary sector, and, in this case, also involving a faith community approach. And that's something that we want to open up, especially when they link up, as in this case, with a sort of public sector agency—I know a housing association is in that slight grey zone. But this does seem to me the sort of working we want to encourage.
A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am yr ateb yna? Efallai eich bod chi wedi clywed yn gynharach fy mod i wedi gofyn cwestiwn i'r Prif Weinidog am bartneriaeth llety â chymorth pobl ifanc Caerdydd, sy'n cael ei harwain gan Fyddin yr Iachawdwriaeth, ond mae Cymdeithas Tai Taf yn rhan ohoni, a Byddin yr Eglwys hefyd. A chafodd hynny ei annog, y dull partneriaeth hwnnw, gan Gyngor Caerdydd. Ac mae'n ymddangos i mi fod hynny'n enghraifft dda iawn o arfer gorau, gan ddefnyddio adnoddau'r sector gwirfoddol, ac, yn yr achos hwn, hefyd yn ymwneud â dull ffydd gymunedol. Ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym eisiau ei ddatblygu, yn enwedig pan fyddan nhw'n cysylltu, fel yn yr achos hwn, gyda rhyw fath o asiantaeth sector cyhoeddus—gwn fod cymdeithas dai yn y parth braidd yn llwyd hwnnw. Ond mae hyn yn ymddangos i mi fel y math o waith yr ydym ni eisiau ei annog.
Yes. And I would also like to add just a word of thanks to David Melding for his stewardship of the third sector. We both came from the third sector when we became two of the class of 1999, 21 years ago. But it's so important that you have championed the third sector and this partnership that you have described this afternoon is exemplary. It does engage with local authorities and the third sector, and could I just, in response immediately to that question, say that this is very linked to the Welsh Government's code of practice for funding for the third sector? It does set out those principles for public bodies, such as local authorities, on how they should comply in terms of ensuring that there are opportunities for the third sector. And I am now going to put this point on the agenda of the next funding and compliance sub-committee of the third sector partnership council.
Ydy. Hoffwn hefyd ychwanegu gair o ddiolch i David Melding am ei stiwardiaeth o'r trydydd sector. Daeth y ddau ohonom o'r trydydd sector pan ddaethom ni yma ym 1999, 21 mlynedd yn ôl. Ond mae mor bwysig eich bod chi wedi hyrwyddo'r trydydd sector ac mae'r bartneriaeth hon yr ydych chi wedi ei disgrifio y prynhawn yma yn rhagorol. Mae'n ymgysylltu gydag awdurdodau lleol a'r trydydd sector, ac a gaf i, wrth ymateb ar unwaith i'r cwestiwn hwnnw, ddweud bod hyn yn gysylltiedig iawn â chod ymarfer Llywodraeth Cymru ar gyfer ariannu'r trydydd sector? Mae'n nodi'r egwyddorion hynny ar gyfer cyrff cyhoeddus, megis awdurdodau lleol, ar sut y dylen nhw gydymffurfio o ran sicrhau bod cyfleoedd ar gael i'r trydydd sector. Ac rwyf yn awr yn mynd i roi'r pwynt hwn ar agenda nesaf is-bwyllgor ariannu a chydymffurfiad cyngor partneriaeth y trydydd sector.
I heard what the Deputy Minister has said in response to David Melding about the existing support, but she will be aware that we have, in recent months, seen smaller local housing associations, who are very well-rooted in their communities, losing out on funding bids to bigger organisations that may not be as well rooted. The Deputy Minister will be aware of women-led third sector local organisations losing out on providing domestic abuse support to much bigger organisations that may not have that level of local knowledge and specialism. In my own constituency, we've seen a small local voluntary organisation that provides a very specialist service to very traumatised children losing funding to a big organisation based in an English university.
So, I'm asking the Deputy Minister whether she will consider looking again at the guidance that she's already mentioned to David Melding and also having further conversations with local authorities in Wales to ensure that the funding practice is always consistently applied. Because it does seem to me, representing a very big region, that there is regional variation between county councils and, while I wouldn't wish to suggest, Llywydd, to the Deputy Minister that the smaller organisations are always better, I think we are at risk of losing that local expertise when organisations are not skilled up to make bids for those very competitive commercial-style tenders.
Clywais yr hyn a ddywedodd y Dirprwy Weinidog mewn ymateb i David Melding am y gefnogaeth bresennol, ond bydd hi'n ymwybodol ein bod ni, dros y misoedd diwethaf, wedi gweld cymdeithasau tai lleol llai, sydd wedi gwreiddio'n dda iawn yn eu cymunedau, yn aflwyddiannus mewn ceisiadau am gyllid a cholli'r dydd i sefydliadau mwy nad ydynt efallai wedi gwreiddio yno cystal. Bydd y Dirprwy Weinidog yn ymwybodol bod sefydliadau lleol yn y trydydd sector a arweinir gan fenywod yn dioddef yn sgil sefydliadau llawer mwy, sydd efallai heb y lefel honno o wybodaeth ac arbenigedd lleol, o ran darparu cymorth cam-drin domestig. Yn fy etholaeth i fy hun, rydym wedi gweld mudiad gwirfoddol bach lleol sy'n darparu gwasanaeth arbenigol iawn i blant sydd wedi dioddef oherwydd trawma mawr yn colli cyllid i sefydliad mawr sydd wedi'i leoli mewn prifysgol yn Lloegr.
Felly, gofynnaf i'r Dirprwy Weinidog a wnaiff hi ystyried ailedrych ar y canllawiau y mae eisoes wedi'u crybwyll i David Melding a chael trafodaethau pellach hefyd gydag awdurdodau lleol yng Nghymru i sicrhau bod yr arfer ariannu yn cael ei gymhwyso'n gyson bob tro. Oherwydd ymddengys i mi, a minnau'n cynrychioli rhanbarth mawr iawn, fod gwahaniaethau rhanbarthol rhwng cynghorau sir ac, er na fyddwn yn dymuno awgrymu, Llywydd, i'r Dirprwy Weinidog fod y sefydliadau llai bob amser yn well, rwy'n credu ein bod mewn perygl o golli'r arbenigedd lleol hwnnw pan nad oes gan sefydliadau y sgiliau i wneud ceisiadau am y tendrau masnachol cystadleuol iawn hynny.
Well, I'm grateful to Helen Mary Jones for raising that point and that example. Of course, we have got now statutory guidance in relation to commissioning for VAWDASV—violence against women, domestic abuse and sexual violence—funding and we are in the early days of ensuring that that guidance is enabling those specialist organisations, particularly, as you say, to ensure that there is a level playing field, and, indeed, that we should be looking, where we can, at Welsh organisations, their experience and their evidence. And we're well aware of some of those outside-of-Wales organisations that have come in and bid successfully. This is key, not just for the third sector, but particularly in response to this question, but also for other businesses and social enterprises in Wales.
And I'm very glad that these issues are being addressed through the foundational economy routes, and that we've got some good examples where we are now, through the foundational economy work, ensuring that we can actually have jobs closer to home and contracts closer to home as well. But that applies to the third sector as well, which includes, of course, social enterprises and housing associations.
Wel, rwy'n ddiolchgar i Helen Mary Jones am godi'r pwynt yna a'r enghraifft yna. Wrth gwrs, rydym ni bellach wedi cael canllawiau statudol ynglŷn â chomisiynu cyllid ar gyfer VAWDASV—trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol—ac rydym yn y dyddiau cynnar o sicrhau bod y canllawiau hynny'n galluogi'r sefydliadau arbenigol hynny, yn enwedig, fel y dywedwch, i sicrhau chwarae teg, ac, yn wir, y dylem fod yn edrych, lle y gallwn, ar brofiad a thystiolaeth sefydliadau yng Nghymru. Ac rydym yn ymwybodol iawn o rai o'r sefydliadau o'r tu allan i Gymru hynny sydd wedi dod i mewn a gwneud ceisiadau llwyddiannus. Mae hyn yn allweddol, nid yn unig i'r trydydd sector, ond yn arbennig mewn ymateb i'r cwestiwn hwn, ond hefyd i fusnesau a mentrau cymdeithasol eraill yng Nghymru.
Ac rwy'n falch iawn bod y materion hyn yn cael sylw drwy lwybrau'r economi sylfaenol, a bod gennym rai enghreifftiau da lle yr ydym ni ar hyn o bryd, drwy waith yr economi sylfaenol, gan sicrhau ein bod yn gallu cael swyddi yn nes at adref a chontractau yn nes at adref hefyd. Ond mae hynny'n berthnasol i'r trydydd sector hefyd, sy'n cynnwys, wrth gwrs, mentrau cymdeithasol a chymdeithasau tai.
4. Pa gamau y mae'r Dirprwy Weinidog yn eu cymryd i wella cydlyniant cymunedol yn ne-ddwyrain Cymru? OAQ55143
4. What action is the Deputy Minister taking to improve community cohesion in south-east Wales? OAQ55143
We've expanded our community cohesion programme across Wales, investing an additional £1.52 million over two years. The regional cohesion teams ensure local government, third sector and local communities are working together to foster cohesive communities.
Rydym wedi ehangu ein rhaglen cydlyniant cymunedol ledled Cymru, gan fuddsoddi £1.52 miliwn ychwanegol dros ddwy flynedd. Mae'r timau cydlyniant rhanbarthol yn sicrhau bod llywodraeth leol, y trydydd sector a chymunedau lleol yn cydweithio i feithrin cymunedau cydlynus.
Thank you for the reply, Minister. I recently met with representatives of the Peterstone Residents Against Inappropriate Development Group to discuss their concerns about the effect illegal Traveller sites are having on the Wentlooge levels between Newport and Cardiff by the coastal area. I am advised that there are some 21 unauthorised and illegal sites on the levels. As a result, the dumping of waste and the fly-tipping has increased. Damage is being done to an important wetlands resource and there is tension between the local residents and the Travellers. Deputy Minister, will you agree to meet with me and representatives of the residents to discuss their concerns and address the issues associated with these illegal sites, to improve community relations in the area?
Diolch am yr ateb, Gweinidog. Cyfarfûm yn ddiweddar â cynrychiolwyr grŵp Trigolion Peterstone yn erbyn Datblygu Amhriodol i drafod eu pryderon am yr effaith y mae safleoedd Teithwyr anghyfreithlon yn ei chael ar wastadeddau Gwynllŵg rhwng Casnewydd a Chaerdydd ger yr ardal arfordirol. Dywedir wrthyf fod tua 21 o safleoedd heb awdurdod ac anghyfreithlon ar y gwastadeddau. O ganlyniad, mae taflu gwastraff a'r tipio anghyfreithlon wedi cynyddu. Mae difrod yn cael ei wneud i adnodd gwlypdiroedd pwysig ac mae tensiwn rhwng y trigolion lleol a'r Teithwyr. Dirprwy Weinidog, a wnewch chi gytuno i gwrdd â mi a chynrychiolwyr y trigolion i drafod eu pryderon a mynd i'r afael â'r materion sy'n gysylltiedig â'r safleoedd anghyfreithlon hyn, er mwyn gwella cysylltiadau cymunedol yn yr ardal?
Community relations are crucially important and, of course, I'm aware of the Tros Gynnal partnership engagement in these issues in the community. I am very aware that they are advocating on behalf of Travellers and Gypsies, and recognising their needs in relation to their travelling circumstances, and certainly this is a point where I would say to the Member that we need to recognise our responsibilities. Indeed, I'm responding to consultation on this—the responsibilities, needs and rights of Travellers, Gypsies and Roma people in Wales. And I would say also that we still have a long way to go with some of our local authorities to ensure that we get sites. That's the crucial point—that we get sites for Gypsies, Travellers and the Roma community. And I'm looking forward to meeting the cross-party group in the next couple of weeks to discuss this.
Mae cysylltiadau cymunedol yn hanfodol bwysig ac, wrth gwrs, rwyf yn ymwybodol o ymgysylltiad partneriaethau Tros Gynnal yn y materion hyn yn y gymuned. Rwyf yn ymwybodol iawn eu bod yn eirioli ar ran Teithwyr a Sipsiwn, ac yn cydnabod eu hanghenion o ran eu hamgylchiadau teithio, ac yn sicr mae hon yn adeg lle byddwn i'n dweud wrth yr Aelod fod angen i ni gydnabod ein cyfrifoldebau. Yn wir, rwy'n ymateb i ymgynghoriad ar hyn—cyfrifoldebau, anghenion a hawliau teithwyr, Sipsiwn a phobl Roma yng Nghymru. A byddwn yn dweud hefyd fod gennym ni ffordd bell i fynd o hyd gyda rhai o'n hawdurdodau lleol er mwyn sicrhau ein bod yn cael safleoedd. Dyna'r pwynt hollbwysig—ein bod yn cael safleoedd ar gyfer Sipsiwn, Teithwyr a'r gymuned Roma. Ac rwy'n edrych ymlaen at gwrdd â'r grŵp trawsbleidiol yn ystod yr wythnosau nesaf i drafod hyn.
Ac yn olaf, cwestiwn 5, Mark Isherwood.
Finally, question 5, Mark Isherwood.
5. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi gwirfoddoli a grwpiau gwirfoddol yng Nghymru? OAQ55153
5. How is the Welsh Government supporting volunteering and voluntary groups in Wales? OAQ55153
The Welsh Government provides core funding for the Wales Council for Voluntary Action and county voluntary councils to support volunteers and volunteering groups across Wales. This includes the Volunteering Wales grant that enables volunteering projects to recruit, support, train and place new volunteers.
Mae Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid craidd ar gyfer Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a'r cynghorau gwirfoddol sirol i gefnogi gwirfoddolwyr a grwpiau gwirfoddoli ledled Cymru. Mae hyn yn cynnwys grant Gwirfoddoli Cymru sy'n galluogi prosiectau gwirfoddoli i recriwtio, cynorthwyo, hyfforddi a lleoli gwirfoddolwyr newydd.
The Family Fund has reported a further reduction in Welsh Government funding for 2020-21, despite the high levels of need they're seeing from families raising disabled children. The Wales Council of the Blind has warned that the Welsh Government's move away from the core-funding model to project funding means the sustainability of specifically Welsh umbrella organisations is under immediate threat.
Responding to the cash-flat settlement for the housing support grant in the Welsh Government's draft budget—a cut in real terms—Welsh Women's Aid, Cymorth Cymru and Community Housing Cymru warned that services preventing homelessness and supporting independent living had reached a tipping point, and a supported living service provider in north Wales told me the consequences would be increased pressure on the NHS, accident and emergency departments, and blue-light services. But the Welsh Government has ignored these calls and frozen the housing support grant within its final budget.
Why is the Welsh Government still pursuing these false economies, which see key early intervention and prevention services, delivered by the voluntary sector, starved of funding, adding millions to the cost pressure on statutory services, rather than learning from this, working with the sector, truly co-productively, to spend that money better, deliver more, and actually save more from the Welsh Government's budget too?
Mae Cronfa'r Teulu wedi rhoi gwybod am ostyngiad pellach yn y cyllid y maen nhw'n ei gael gan Lywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21, er gwaethaf y lefelau uchel o angen a welant mewn teuluoedd sy'n magu plant anabl. Mae Cyngor Cymru i'r Deillion wedi rhybuddio bod y ffaith fod Llywodraeth Cymru wedi symud i ffwrdd o'r model cyllid craidd o ariannu prosiectau yn golygu bod cynaliadwyedd sefydliadau ambarél yng Nghymru yn wynebu bygythiad uniongyrchol.
Yn ei ymateb i'r setliad arian sefydlog ar gyfer y grant cymorth tai yng nghyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru—toriad mewn termau real—rhybuddiodd Cymorth i Ferched Cymru, Cymorth Cymru a Cartrefi Cymunedol Cymru fod gwasanaethau sy'n atal digartrefedd ac yn cefnogi byw'n annibynnol wedi cyrraedd pwynt tyngedfennol, a dywedodd darparwr gwasanaeth byw â chymorth yn y gogledd wrthyf mai'r canlyniadau fyddai mwy o bwysau ar y GIG, adrannau damweiniau ac achosion brys, a'r gwasanaethau golau glas. Ond mae Llywodraeth Cymru wedi anwybyddu'r galwadau hyn ac wedi rhewi'r grant cymorth tai o fewn ei chyllideb derfynol.
Pam mae Llywodraeth Cymru yn dal i fynd ar ôl yr arbedion ffug hyn, sy'n amddifadu gwasanaethau ymyrraeth gynnar ac atal, a ddarperir gan y sector gwirfoddol, o arian, gan ychwanegu miliynau at y pwysau costau ar wasanaethau statudol, yn hytrach na dysgu o hyn, gweithio gyda'r sector, yn wirioneddol gyd-gynhyrchiol, i wario'r arian hwnnw'n well, cyflawni mwy, ac yn wir, arbed mwy o gyllideb Llywodraeth Cymru hefyd?
Well, I hope you will be joining us on these benches to give support to the final budget this afternoon, which actually does include, I think, over £6 million to the final budget approval. In terms of the Volunteering Wales grant, £1.3 million is allocated to be administered by the Wales Council for Voluntary Action.
I mentioned earlier on the code of practice funding for the third sector that forms part of the third sector scheme. I look forward to supporting the Welsh Government this afternoon, in terms of the budget, which has a priority on social justice, housing need and sustaining the services that are so important to people, which includes volunteering. But I have to say, we would be in a much better place if we hadn't suffered the 10 years of austerity as a result of the UK Conservative Government.
Wel, rwy'n gobeithio y byddwch yn ymuno â ni ar y meinciau hyn i gefnogi'r gyllideb derfynol y prynhawn yma, sydd mewn gwirionedd yn cynnwys, rwy'n credu, dros £6 miliwn i gymeradwyaeth y gyllideb derfynol. O ran grant Gwirfoddoli Cymru, mae £1.3 miliwn wedi'i ddyrannu i'w weinyddu gan Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru.
Soniais yn gynharach am y cod ymarfer ar gyllid ar gyfer y trydydd sector sy'n rhan o gynllun y trydydd sector. Edrychaf ymlaen at gefnogi Llywodraeth Cymru y prynhawn yma, o ran y gyllideb, sy'n rhoi blaenoriaeth i gyfiawnder cymdeithasol, anghenion tai a chynnal y gwasanaethau sydd mor bwysig i bobl, gan gynnwys gwirfoddoli. Ond mae'n rhaid i mi ddweud, byddem mewn lle gwell o lawer pe na byddem wedi dioddef y 10 mlynedd o gyni cyllidol o ganlyniad i Lywodraeth Geidwadol y DU.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
Thank you, Deputy Minister.
Y datganiad nesaf yw'r datganiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad.
The next statement is the business statement, and I call the Trefnydd.
Diolch, Llywydd. There are two changes to this week's business. The Minister for Health and Social Services will deliver a statement shortly on the coronavirus, and as a result, the statement on Betsi Cadwaladr University Health Board has been postponed. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn cyflwyno datganiad yn fuan ar y coronafeirws, ac o ganlyniad mae'r datganiad ar Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr wedi ei ohirio. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi ei nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
May I ask for a statement from the education Minister regarding guidance issued to local authorities over school admission policy? Currently, Newport City Council's school admission department will only accept medical evidence provided by a consultant for a child or young person to be considered for a specific school when the local authority needs to apply oversubscription criteria. We all know the pressure that the NHS is under. To wait for a medical consultant appointment, and thereafter a report from a consultant, seems to be duly unnecessary and takes up the consultant's valued time when the child or young person already has a medical diagnosis. Minister, it concerns me greatly that the policy allows the local authorities to disregard the opinion and diagnosis of any other medical professional, including specialist services. Could I ask for a statement from the Minister on this important issue, please?
A gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Addysg ynghylch y canllawiau sy'n cael eu rhoi i awdurdodau lleol o ran polisi derbyn i ysgolion? Ar hyn o bryd, nid yw adran derbyn i ysgolion Cyngor Dinas Casnewydd ond yn derbyn tystiolaeth feddygol a ddarperir gan feddyg ymgynghorol er mwyn i blentyn neu berson ifanc gael ei ystyried ar gyfer ysgol benodol pan fydd angen i'r awdurdod lleol ddefnyddio meini prawf ar gyfer mwy o geisiadau na nifer y lleoedd sydd ar gael. Rydym ni i gyd yn ymwybodol o'r pwysau sydd ar y GIG. Ymddengys bod aros am apwyntiad i weld meddyg ymgynghorol, ac yn dilyn hynny, cael adroddiad gan feddyg ymgynghorol, yn ddiangen, ac mae'n mynd ag amser gwerthfawr y meddyg ymgynghorol pan fo gan y plentyn neu'r person ifanc eisoes ddiagnosis meddygol. Gweinidog, mae'n peri pryder mawr i mi fod y polisi'n caniatáu i'r awdurdodau lleol ddiystyru barn a diagnosis unrhyw weithiwr meddygol proffesiynol arall, gan gynnwys gwasanaethau arbenigol. A gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog ar y mater pwysig hwn, os gwelwch yn dda?
In the first instance, I would encourage Mohammad Asghar to write to the education Minister with his concerns regarding school admission policies and the associated guidance that goes alongside that, because the question that you asked does have some detail to it and it deserves a detailed response.
Yn y lle cyntaf, byddwn i'n annog Mohammad Asghar i ysgrifennu at y Gweinidog Addysg gyda'i bryderon ynghylch polisïau derbyn i ysgolion a'r canllawiau cysylltiedig sy'n cyd-fynd â hynny, oherwydd mae'r cwestiwn yr ydych chi wedi'i ofyn yn eithaf manwl ac yn haeddu ateb manwl.
I understand that the chief executive of Natural Resources Wales visited Taff's Well this morning to speak to people who have been flooded. Last week I asked the Minister to come to the Rhondda with me to speak to residents about their experiences, and I want to convey a message to your Government from one of the residents in Ynyshir in the Rhondda. Mr Cameron says, and I quote, 'We have had approximately 14 houses affected by flooding at Ynyshir, along with approximately 13 vehicles, which are a total loss. You saw myself and a neighbour's son in the river, desperately trying to clear the dam with a saw before the arrival of the heavy rain that was forecast. Once again, we were left to sort ourselves out. I have been told that I will be out of my bungalow for nine to 12 months. I have lost the total contents of my bungalow and garage, and I'm basically homeless and without a car. I know that there are many other people in a similar situation and even worse off. The least the Minister for the environment can do, along with the chair and senior management of NRW, is come with you to see at first hand the devastation that they have caused. For your information, the water has never flooded over Avon Terrace bridge in over 100 years, and would not have done so on 16 February if Natural Resources Wales had done what they were supposed to do and kept the rivers free of debris.'
People in Ynyshir were flooded because of debris that built up under a bridge that went over the river. Now, I've also had requests from the people living in Pentre to speak to the Minister, as well as from people living in Porth who have lost garden walls that were previously defences against the river and who are also concerned about tree and debris build-up on bridges near their homes. As the Minister seems unable to respond to these visit requests and other questions that I asked in this Chamber, can you, as Business Minister, ask her and her officials to schedule a visit to the Rhondda with me as soon as possible so that she can fully appreciate the scale of the problem, as well as the strength of feeling in the various communities that have been affected by flooding in the Rhondda?
Rwy'n deall bod Prif Weithredwr Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ymweld â Ffynnon Taf y bore yma i siarad â phobl sydd wedi dioddef yn sgil y llifogydd. Yr wythnos diwethaf gofynnais i i'r Gweinidog ddod i'r Rhondda gyda mi i siarad â'r trigolion am eu profiadau, ac rwyf eisiau cyfleu neges i'ch Llywodraeth chi gan un o drigolion Ynyshir yn y Rhondda. Mae Mr Cameron, yn dweud, ac rwy'n dyfynnu, 'Mae'r llifogydd wedi effeithio ar tua 14 o dai yn Ynyshir, ynghyd â thua 13 o gerbydau, sy'n golled lwyr. Fe wnaethoch chi fy ngweld i a mab un o fy nghymdogion yn yr afon, yn ymdrechu'n daer i geisio clirio'r argae â llif cyn bod y glaw trwm a ragwelwyd yn cyrraedd. Unwaith eto, cawsom ein gadael i roi trefn ar bethau ein hunain. Rwyf wedi cael gwybod na allaf fynd yn ôl i fyw yn fy myngalo i am naw i 12 mis. Rwyf wedi colli popeth yn y byngalo a'r garej, ac yn y bôn rwy'n ddigartref ac yn ddi-gar. Rwy'n gwybod bod llawer o bobl eraill mewn sefyllfa debyg ac yn waeth hyd yn oed. Y peth lleiaf y gall Gweinidog yr amgylchedd ei wneud, ynghyd â chadeirydd ac uwch reolwyr Cyfoeth Naturiol Cymru, yw dod gyda chi i weld drostynt eu hunain y dinistr y maent wedi ei achosi. Er gwybodaeth, nid yw'r dŵr wedi gorlifo dros bont Avon Terrace ers 100 mlynedd, ac ni fyddai wedi gwneud hynny ar 16 Chwefror pe bai Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gwneud yr hyn yr oedden nhw i fod i'w wneud a chadw'r afonydd yn glir o sbwriel.'
Roedd pobl yn Ynyshir wedi dioddef llifogydd oherwydd y sbwriel a oedd wedi cronni o dan bont dros yr afon. Nawr, rwyf hefyd wedi cael ceisiadau i siarad â'r Gweinidog gan y bobl sy'n byw ym Mhentre, yn ogystal â phobl sy'n byw yn y Porth, sydd wedi colli waliau gerddi a oedd yn arfer amddiffyn rhag yr afon ac sydd hefyd yn pryderu bod coed a sbwriel yn cronni ar bontydd ger eu cartrefi. Gan nad yw'n debyg bod y Gweinidog yn gallu ymateb i'r ceisiadau hyn am ymweliad a chwestiynau eraill yr oeddwn i wedi'u holi yn y Siambr hon, a wnewch chi, fel Gweinidog busnes, ofyn iddi hi a'i swyddogion amserlennu ymweliad â'r Rhondda gyda mi cyn gynted ag y bo modd fel y gall werthfawrogi graddfa'r broblem yn llawn, yn ogystal â chryfder y teimladau yn y cymunedau amrywiol y mae'r llifogydd yn y Rhondda wedi effeithio arnyn nhw?
I recall, in response to your representations to the Minister on this particular issue, that she was happy to come to the Rhondda to undertake a visit. I know that she's already been to Rhondda Cynon Taf more widely on two occasions, and Members right across the Government have been visiting and speaking to people who are quite understandably completely distressed by the flooding. I've spoken to people within my own constituency of Gower. I've talked to people in Gorseinon and Gowerton who have been devastated by what's happened to them. So, it is distressing. I think it's fair to recognise that, at this stage, it is too early to come to a complete view on what caused the flooding to individual properties. You'll have heard the First Minister say in his First Minister's questions today that there is a statutory duty now for an investigation to be undertaken, and I think it's important to leave this part to the experts in terms of understanding and determining the causes of the flooding and also what can be done to prevent it happening again.
Rwy'n cofio, mewn ymateb i'ch sylwadau i'r Gweinidog ar y mater penodol hwn, ei bod yn fodlon ymweld â'r Rhondda. Rwy'n gwybod iddi fod yn Rhondda Cynon Taf yn fwy cyffredinol ar ddau achlysur yn barod, ac mae'r Aelodau ar draws y Llywodraeth wedi bod yn ymweld â phobl sydd, wrth reswm, yn ofidus iawn oherwydd y llifogydd. Rwyf wedi siarad â phobl yn fy etholaeth i yng Ngŵyr. Rwyf wedi siarad â phobl yng Ngorseinon a Thre-gŵyr sydd wedi cael eu llorio gan yr hyn sydd wedi digwydd iddyn nhw. Felly, mae'n dorcalonnus. Rwy'n credu ei bod yn deg cydnabod, ar hyn o bryd, ei bod yn rhy gynnar i lunio barn gyflawn ar yr hyn a achosodd y llifogydd i eiddo unigol. Byddwch wedi clywed y Prif Weinidog yn dweud yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog heddiw bod dyletswydd statudol nawr i gynnal ymchwiliad, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig gadael y rhan hon i'r arbenigwyr o ran deall a phenderfynu ar achosion y llifogydd a hefyd yr hyn y byddai'n bosib ei wneud i'w hatal rhag digwydd eto.
Could we have a statement, Minister, with reference to comments about the new education curriculum by a number of academics and educationalists? Chief amongst these are the Welsh Local Government Association and the National Association of Headteachers Cymru. Both contend that the challenge in implementing it is enormous. This follows on from the Association of Directors of Education in Wales also joining the WLGA in saying that pupils will not be taught enough of what really matters. Would the Minister also make a statement on the Estyn observation that transforming the whole education system is a complex and long-term undertaking and one that is estimated to take at least a decade? Given such comments, is it any wonder that teacher recruitment to primary schools has fallen by 10 per cent and to secondary schools by 40 per cent? Indeed, recruitment in subjects such as chemistry, ICT, maths and physics have fallen by as much as 50 per cent. Given these statistics, how can it be said that this new curriculum will teach people for the modern world when we cannot recruit teachers to embrace this new curriculum? There is no doubt that many teachers are puzzled at what to teach in the areas of learning and experience in order to meet the requisites of the four purposes. How much of the current curriculum can be used? Could we also have a response from the Minister, given that individual schools can decide how to implement the new curriculum to deliver on the four purposes? So, we have the propensity to arrive at a mixture of results across Wales, which could have an adverse effect on enhancing divisions in our society.
A gawn ni ddatganiad, Gweinidog, o ran y sylwadau ynghylch y cwricwlwm addysg newydd gan nifer o academyddion ac addysgwyr? Yn bennaf ymhlith y rhain y mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Chymdeithas Genedlaethol Prifathrawon Cymru. Mae'r ddwy gymdeithas hyn yn dadlau bod yr her o weithredu'r cwricwlwm newydd yn enfawr. Mae hyn yn dilyn Cymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru hefyd yn ymuno â CLlLC i ddweud na fydd disgyblion yn cael eu haddysgu digon am yr hyn sy'n wirioneddol bwysig. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad hefyd ar sylw Estyn fod trawsnewid y system addysg yn ei gyfanrwydd yn dasg gymhleth a hirdymor ac yn un yr amcangyfrifir y bydd yn cymryd o leiaf ddegawd? O ystyried sylwadau o'r fath, pa ryfedd bod recriwtio athrawon i ysgolion cynradd wedi gostwng 10 y cant a recriwtio i ysgolion uwchradd 40 y cant? Yn wir, mae recriwtio mewn pynciau fel cemeg, TGCh, mathemateg a ffiseg wedi gostwng cymaint â 50 y cant. O ystyried yr ystadegau hyn, sut mae modd dweud y bydd y cwricwlwm newydd hwn yn addysgu pobl ar gyfer y byd modern pan na allwn recriwtio athrawon i groesawu'r cwricwlwm newydd hwn? Does dim dwywaith amdani fod llawer o athrawon wedi drysu ynghylch beth i'w addysgu ym meysydd dysgu a phrofiad er mwyn cyflawni rhagofynion y pedwar diben. Faint o'r cwricwlwm presennol y gellir ei ddefnyddio? A gawn ni ymateb hefyd gan y Gweinidog, o gofio y gall ysgolion unigol benderfynu sut i roi'r cwricwlwm newydd ar waith i gyflawni'r pedwar diben? Felly, rydym yn dueddol o gael cymysgedd o ganlyniadau ledled Cymru, a allai gael effaith andwyol ar wella rhwygiadau yn ein cymdeithas.
David Rowlands raises a number of questions in relation to curriculum reform. I know that the Minister for Education does provide updates in various ways to colleagues in terms of curriculum reform, which I think it's fair to recognise is a long-term piece of work, and it's certainly a complex piece of work.
David Rowlands had some specific concerns regarding recruitment and STEM subjects particularly, so I would invite him to write to the Minister setting out that series of concerns that he has, and I'm sure that he will receive a response.
Mae David Rowlands yn holi nifer o gwestiynau mewn cysylltiad â diwygio'r cwricwlwm. Rwy'n gwybod fod y Gweinidog Addysg yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf mewn gwahanol ffyrdd i gyd-Aelodau o ran diwygio'r cwricwlwm, sydd, yn fy marn i, yn deg i'w gydnabod yn ddarn o waith hirdymor, ac mae'n sicr yn ddarn cymhleth o waith.
Roedd gan David Rowlands bryderon penodol ynghylch recriwtio a phynciau STEM yn benodol, felly byddwn yn ei wahodd i ysgrifennu at y Gweinidog yn amlinellu'r gyfres honno o bryderon sydd ganddo, ac rwy'n siŵr y caiff ymateb.
Could we have a debate on the celebration of the culture, heritage and natural beauty of the south Wales Valleys, and how these can contribute to the quality of life for residents and also act as an attraction for day visitors and tourists alike? Last Friday I was pleased to attend an event in the historic Nantymoel boys and girls club, which, thanks to a partnership between the Nantymoel boys and girls club and the Ogmore Valley community council, chaired by Leanne Hill, and Bridgend County Borough Council and others, has been totally regenerated with over £300,000-worth of investment, and has now become a community and heritage hub for the valley, in addition to the ongoing activities of young and old at the centre and the volunteer-run cafe, and much more. But the event celebrated the work of those and the hard-working Ogmore Valley local history society, and many other partners, to develop this hub and a dozen interpretation boards along the length of the beautiful Ogmore Valley cycle path from picturesque Blackmill to the awe-inspiring Bwlch mountains, telling the stories of our people and our communities.
What strikes me, Minister, is how often these Glamorgan Valleys of the Garw, Ogmore and Gilfach are overlooked in the tourism brochures and the glossy promotions, yet are rich in interest for local people and for visitors, and hold the potential for developing real pride in where we come from, and jobs as well from people who come to cycle, walk and breathe the clean air, and stay a while, as we tell them the hidden stories of Iolo Morganwg, the Glamorgan poet and eisteddfodist, and Lynn 'the leap' Davies, who conquered the world in the long jump in the 1964 Tokyo Olympics, using his familiarity with the atrocious conditions of wind and rain to outjump the world champions at the time. A debate would allow us, Minister, to explore how we can make more of the social and economic potential of these deep veins of history and fables, and how Welsh Government can help us tell the story of the Valleys to a far wider audience, to benefit us and to benefit Wales as well.
A allem ni gael dadl ar ddathlu diwylliant, treftadaeth a harddwch naturiol Cymoedd y de, a sut y gall y rhain gyfrannu at ansawdd bywyd trigolion a hefyd fod yn atyniad i ymwelwyr dydd a thwristiaid fel ei gilydd? Ddydd Gwener diwethaf roeddwn yn falch o fod yn bresennol mewn digwyddiad yng nghlwb bechgyn a merched Nant-y-moel, sydd, diolch i bartneriaeth rhwng clwb bechgyn a merched Nant-y-moel a Chyngor Cymuned Cwm Ogwr, o dan gadeiryddiaeth Leanne Hill, a Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr ac eraill, wedi'i adfywio'n llwyr gyda dros £300,000 o fuddsoddiad, ac mae bellach yn ganolfan gymunedol a threftadaeth i'r cwm, yn ogystal â'r gweithgareddau parhaus a gynhelir i'r hen a'r ifanc yn y ganolfan a'r caffi sy'n cael ei redeg gan wirfoddolwyr, a llawer mwy. Ond dathlodd y digwyddiad waith y rheini a chymdeithas hanes lleol Cwm Ogwr, sy'n gweithio'n galed iawn, a llawer o bartneriaid eraill, i ddatblygu'r ganolfan hon a dwsin o fyrddau dehongli ar hyd llwybr beicio hardd Cwm Ogwr o bentref tlws Melin Ifan Ddu i fynyddoedd syfrdanol y Bwlch, gan adrodd straeon ein pobl a'n cymunedau.
Yr hyn sy'n fy nharo, Gweinidog, yw pa mor aml caiff Cymoedd Morgannwg, sef Cwm Garw, Cwm Ogwr a'r Gilfach eu hanwybyddu yn y llyfrynnau twristiaeth a'r hyrwyddiadau sgleiniog, ac eto maen nhw o ddiddordeb mawr i bobl leol ac i ymwelwyr, ac mae ganddyn nhw'r modd i ddatblygu balchder yn y fan o le yr ydym yn dod, a swyddi hefyd gan bobl sy'n dod i seiclo, cerdded ac anadlu'r awyr iach, ac aros ychydig, wrth i ni adrodd straeon dirgel wrthynt am Iolo Morgannwg, y bardd a'r eisteddfodwr o Forgannwg, a Lynn 'the leap' Davies, a enillodd record byd yn y naid hir yng ngemau Olympaidd Tokyo ym 1964, gan ddefnyddio ei gyfarwydd-dra â'r amodau erchyll o wynt a glaw i ennill pencampwyr y byd ar y pryd. Byddai dadl yn caniatáu i ni, Gweinidog, ystyried sut y gallwn ni wneud mwy o botensial cymdeithasol ac economaidd y gwythiennau dwfn hyn o hanes a chwedlau, a sut y gall Llywodraeth Cymru ein helpu i adrodd hanes y Cymoedd i gynulleidfa lawer ehangach, er budd i ni ac er budd i Gymru hefyd.
I thank Huw Irranca-Davies for that lovely picture of the things that happen within his community to celebrate the local heritage and, of course, the beautiful natural environment in the area that he represents. He also talked about the importance of local heritage in terms of our tourism offer, in terms of boosting our local economies, and also the social potential that it brings in terms of bringing communities together. Of course, the Minister with responsibility for tourism has been here to hear your contribution, and I'm sure that he will give the request for a debate due consideration, and also consider the points that you made about the importance of ensuring that your area has its place on the map, as it rightly should.
Diolch i Huw Irranca-Davies am y darlun hyfryd yna o'r pethau sy'n digwydd yn ei gymuned i ddathlu'r dreftadaeth leol ac, wrth gwrs, yr amgylchedd naturiol prydferth yn yr ardal y mae'n ei chynrychioli. Soniodd hefyd am bwysigrwydd treftadaeth leol o ran ein harlwy twristiaeth, o ran hybu ein heconomïau lleol, a hefyd y potensial cymdeithasol a ddaw yn ei sgil o ran dod â chymunedau at ei gilydd. Wrth gwrs, mae'r Gweinidog sy'n gyfrifol am dwristiaeth wedi bod yma i glywed eich cyfraniad, ac rwy'n siŵr y bydd yn rhoi ystyriaeth briodol i'r cais am ddadl, ac yn ystyried hefyd y sylwadau a wnaethoch chi am bwysigrwydd sicrhau bod gan eich ardal ei lle ar y map, fel sy'n gwbl briodol.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Mae eitem 3 wedi ei gohirio.
Item 3 is postponed.
Felly yr eitem nesaf yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: y wybodaeth ddiweddaraf am coronafeirws. Galwaf ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Vaughan Gething.
Therefore the next item is a statement by the Minister for Health and Social Services: coronavirus update. I call on the Minister to make the statement—Vaughan Gething.
Diolch, Llywydd. Last Friday, Wales confirmed its first case of novel coronavirus, known as COVID-19, which had been contracted whilst the person was in northern Italy. Other countries in the UK continue to report confirmed cases, including the first case of community transmission in England. Across the UK, we are now at a key point in the spread of this virus. We must continue to focus our efforts on isolating and containing to help prevent or delay its spread.
Diolch, Llywydd. Ddydd Gwener diwethaf, cadarnhaodd Cymru ei hachos cyntaf o'r coronafeirws newydd, a elwir yn COVID-19, a gafodd ei ddal pan oedd y person hwnnw yng ngogledd yr Eidal. Mae gwledydd eraill yn y DU yn parhau i adrodd am achosion wedi'u cadarnhau, gan gynnwys yr achos cyntaf o drosglwyddo cymunedol yn Lloegr. Ar draws y DU, rydym ni nawr wedi cyrraedd pwynt allweddol o ran lledaeniad y feirws hwn. Rhaid i ni barhau i ganolbwyntio ein hymdrechion ar ynysu a chyfyngu i helpu i atal neu ohirio lledaeniad y clefyd.
The advice for returning travellers is being regularly updated. The nature of the evolving situation and the importance of taking a proportionate response means there is specific guidance for travellers returning from specific areas of the world. The latest advice can be accessed on both the Welsh Government and Public Health Wales websites, and the Public Health Wales website is, of course, updated at 3 o'clock every day.
The Foreign and Commonwealth Office website is the definitive source of travel advice for the British public. The Foreign and Commonwealth Office continues to advise: that people do not travel to Hubei Province in China; to only undertake essential travel to mainland China; and to only undertake essential travel to a small number of specific areas within certain countries, including 11 specific small towns in northern Italy. That travel advice is being updated to reflect changing entry restrictions that are being imposed by some countries for recent travellers to affected areas. This travel advice is under constant review and people should regularly check the country-specific information on the Foreign and Commonwealth Office website.
I would like to reiterate that anyone who has travelled back from an affected area or who has concerns that they're a close contact of a confirmed case should not attend their GP practice or present at hospital emergency departments. People should look on the Public Health Wales or Welsh Government websites for the latest advice. If, having considered the guidance online, people have concerns regarding coronavirus, they can now call the free 111 number from anywhere in Wales. Doing this will mean people get assessed by the right NHS staff and, at the same time, limit the possible spread to others.
I ask people to be patient and recognise the additional pressures this situation places on services that are already under pressure. People should remain calm whilst awaiting assistance. The need for assessment will be triaged based on an assessment of the likelihood of infection. We do need to remember that, to date, over 450 tests have taken place with only one imported case to Wales being confirmed out of the numbers tested. We also know that, even where cases are confirmed, the majority of people have mild or no real symptoms. People in Wales require urgent life-saving assistance on a daily basis from our NHS in relation to a range of sudden illnesses, long-term conditions or accidents. The NHS will rightly continue to prioritise life-threatening situations.
NHS Wales has already developed a test for the virus and has so far tested hundreds of individuals, as I have mentioned. This test has now been added to our existing disease surveillance programme in Wales. This will mean that certain GP practices will submit samples for testing as well as tests being undertaken in some of our intensive care units. This should ensure we're able to quickly identify any undetected spread of the virus within the population.
The community assessment and testing units set up by health boards, together with Public Health Wales, have meant the vast majority of people have been tested in their own home. It is an important feature of our response in Wales that over 90 per cent of tests have been carried out in that person's home. This approach has been vital in allowing our NHS to continue to respond to the services they provide and the heightened demand that we see through winter.
We have already asked health boards to identify areas away from emergency departments where individuals can be assessed without compromising other patients. This approach is intended both to direct individuals away from emergency departments and to avoid the potential risk of infecting others. We positively do not want people going to hospital for initial assessment if they are concerned that they may have coronavirus, or have symptoms having travelled to one of the specific at-risk areas.
Further planning and preventative work is under way. Our pandemic flu plans already exist, and organisations across our local resilience fora in Wales, as well as our NHS, have been asked to consider those plans. We want all our civil contingency partners to be ready and prepared to take action should the current situation escalate. These plans cover a variety of scenarios, including the reasonable worst-case scenarios. This is, of course, the responsible choice for the Welsh Government and our partners. We are preparing for the worst to ensure that we are in the best practical position to protect the health of the people of Wales.
The First Minister and I took part in yesterday's COBRA meeting. We continue to work closely with the UK Government and other national devolved Governments on coronavirus planning. A joint UK action plan was, of course, published earlier today. Members will be aware that Ministers across all four UK Governments are considering whether enhanced legal powers are necessary to contain or mitigate the potential impact of this virus. Work is taking place upon the foundation of the previous pandemic flu Bill preparations. Our aim is to have a single consistent piece of UK-wide legislation, if legislation is required. A number of matters would be reserved, but devolved powers must, of course, continue to be exercised by national devolved Governments.
Some major public events have been cancelled or postponed. This has typically been done to limit the risk of transmitting coronavirus at gatherings of large numbers of people. A number of school closures have taken place in other countries for similar reasons. Now, these are possible future choices for the Welsh Government to help slow the spread of the virus. We are, however, not at that stage. Schools should remain open. There is, of course, clear guidance for schools here in Wales that is publicly available on the Welsh Government website.
Enhanced monitoring arrangements are in place at Heathrow, Gatwick, Manchester and Birmingham airports. These airports receive direct flights from the majority of affected areas. Cardiff Airport and our other key seaports currently have public awareness materials in place. Enhanced monitoring arrangements for Cardiff Airport can be implemented at speed, should they be needed. The response needs to be proportionate. It is important to recognise that any entry screening has significant limitations in identifying potential cases.
These decisions are complex, and the Welsh Government, together with the other three national Governments across the UK, are advised by scientific experts and of course by the four chief medical officers. There is a careful balance to strike between protecting health and potentially doing more harm as a result of putting restrictions in place. The length of time any restrictions would need to be in place in order to effectively impact on the spread of the virus is one of our key considerations. Closing services such as schools or restricting travel have significant implications in their own right and may outweigh the benefit of delaying the spread of the virus.
The reality is, though, that often, the simple things are the most important. Everyone can help to protect themselves and others. The best way to slow the spread of respiratory viruses are to always carry tissues, use them to catch coughs and sneezes, bin the tissue, and then wash your hands with soap and water. 'Catch it, bin it, kill it', as I'm sure you'll hear me and many other people say for many days ahead.
Unfortunately, some people in Wales, just as in the rest of the UK, have been subjected to prejudiced and racist comments. For the avoidance of doubt, this Government does not tolerate and will not excuse the racism and prejudice that we have seen and heard. This global public health emergency does not discriminate between different races and faiths. Our people should not use this global public health emergency as an excuse to do so.
I want to end by thanking our staff. NHS and Welsh Government staff have worked long hours on all days to help prepare us for the potential impact of coronavirus. Our partners in local government and the emergency services have already been stretched by the current and continuing emergency response to significant flooding events around the country. I am grateful for their extraordinary and continuing commitment and professionalism. Public safety is their overriding priority, just as it is for this Government. I will, of course, continue to provide Members and the public with regular updates.
Mae'r cyngor ar gyfer teithwyr sy'n dychwelyd yn cael ei ddiweddaru'n rheolaidd. Mae natur y sefyllfa sy'n datblygu a phwysigrwydd ymateb yn gymesur yn golygu bod canllawiau penodol i deithwyr sy'n dychwelyd o ardaloedd penodol o'r byd. Gallwch weld y cyngor diweddaraf ar wefannau Llywodraeth Cymru ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, ac mae gwefan Iechyd Cyhoeddus Cymru, wrth gwrs, yn cael ei diweddaru am 3 o'r gloch bob dydd.
Gwefan y Swyddfa Dramor a'r Gymanwlad yw'r ffynhonnell awdurdodedig o gyngor teithio i'r cyhoedd ym Mhrydain. Mae'r Swyddfa Dramor a'r Gymanwlad yn parhau i gynghori: nad yw pobl yn teithio i dalaith Hubei yn Tsieina; i deithio i dir mawr Tsieina dim ond os yw hynny'n hanfodol; ac i deithio dim ond os yw hi'n hanfodol i nifer fach o ardaloedd penodol mewn rhai gwledydd, gan gynnwys 11 o drefi bach penodol yng ngogledd yr Eidal. Mae'r cyngor teithio hwnnw yn cael ei ddiweddaru i adlewyrchu'r cyfyngiadau mynediad sydd gan rai gwledydd ar gyfer teithwyr diweddar i'r ardaloedd yr effeithiwyd arnynt. Caiff y cyngor teithio hwn ei adolygu'n gyson a dylai pobl edrych yn rheolaidd ar yr wybodaeth ar gyfer gwledydd penodol ar wefan y Swyddfa Dramor a'r Gymanwlad.
Hoffwn bwysleisio eto na ddylai unrhyw un sydd wedi teithio'n ôl o ardal yr effeithiwyd arni, neu sydd â phryderon eu bod yn gyswllt agos i rywun y cadarnhawyd fod y cyflwr arno, fynd i'w feddygfa deulu nac i adrannau achosion brys ysbytai. Dylai pobl edrych ar wefannau Iechyd Cyhoeddus Cymru neu Lywodraeth Cymru i gael y cyngor diweddaraf. Os oes, ar ôl ystyried y canllawiau ar-lein, gan bobl bryderon ynghylch y coronafeirws, gallant bellach ffonio'r rhif 111 am ddim o unrhyw le yng Nghymru. Bydd gwneud hyn yn golygu y gall pobl gael eu hasesu gan staff cywir y GIG ac, ar yr un pryd, gyfyngu'r lledaeniad posib yr haint i bobl eraill.
Rwy'n gofyn i bobl fod yn amyneddgar a chydnabod y pwysau ychwanegol y mae'r sefyllfa hon yn ei rhoi ar wasanaethau sydd eisoes o dan bwysau. Ni ddylai pobl gynhyrfu wrth aros am gymorth. Penderfynir a oes angen asesiad yn seiliedig ar asesiad o ba mor debygol yw hi fod yr haint ar rywun. Mae angen i ni gofio bod dros 450 o brofion wedi'u cynnal hyd yma, gyda dim ond un achos o gludo'r haint i Gymru wedi ei gadarnhau o'r niferoedd a brofwyd. Rydym hefyd yn gwybod, hyd yn oed pan gaiff achosion eu cadarnhau, bod gan y rhan fwyaf o bobl symptomau ysgafn neu ddim symptomau gwirioneddol. Mae ar bobl yng Nghymru angen cymorth achub bywyd brys gan ein GIG bob dydd am ystod o afiechydon sydyn, cyflyrau hirdymor neu ddamweiniau. Bydd y GIG, a hynny'n briodol, yn parhau i flaenoriaethu sefyllfaoedd sy'n bygwth bywyd.
Mae GIG Cymru eisoes wedi datblygu prawf ar gyfer y feirws ac wedi profi cannoedd o unigolion hyd yn hyn, fel y crybwyllais. Mae'r prawf hwn bellach wedi'i ychwanegu at ein rhaglen bresennol ar gyfer arolygu clefydau yng Nghymru. Bydd hyn yn golygu y bydd rhai meddygfeydd teulu yn cyflwyno samplau i'w profi yn ogystal â phrofion sy'n cael eu cynnal yn rhai o'n hunedau gofal dwys. Dylai hyn sicrhau ein bod yn gallu canfod yn gyflym unrhyw ledaeniad o'r haint sydd heb ei ddarganfod ymysg y boblogaeth.
Mae'r unedau asesu a phrofi cymunedol a sefydlwyd gan fyrddau iechyd, ynghyd ag Iechyd Cyhoeddus Cymru, wedi golygu bod y mwyafrif helaeth o bobl wedi cael eu profi yn eu cartref eu hunain. Un o nodweddion pwysig ein hymateb yng Nghymru yw bod dros 90 y cant o'r profion wedi'u cynnal yng nghartref yr unigolyn hwnnw. Mae'r dull hwn wedi bod yn hollbwysig o ran galluogi ein GIG i barhau i ymateb i'r gwasanaethau a ddarparant a'r galw cynyddol a welwn ni yn ystod y gaeaf.
Rydym ni eisoes wedi gofyn i fyrddau iechyd ddynodi ardaloedd ar wahan i adrannau achosion brys lle gellir asesu unigolion heb beryglu cleifion eraill. Bwriad y dull hwn yw cyfeirio unigolion oddi wrth adrannau achosion brys ac osgoi'r risg bosib o heintio pobl eraill. Does arnom ni ddim eisiau i bobl fynd i'r ysbyty o gwbl i gael asesiad cychwynnol os ydynt yn poeni fod y coronafeirws arnyn nhw, neu fod symptomau arnyn nhw ar ôl teithio i un o'r ardaloedd penodol lle mae perygl o ddal yr haint.
Mae rhagor o waith cynllunio a gwaith ataliol ar y gweill. Mae gennym ni eisoes ein cynlluniau ar gyfer pandemig ffliw, a gofynnwyd i sefydliadau o bob un o'n fforymau cydnerthedd lleol yng Nghymru, yn ogystal â'n GIG, ystyried y cynlluniau hynny. Rydym ni eisiau i'n holl bartneriaid argyfyngau sifil fod yn barod i weithredu os bydd y sefyllfa bresennol yn gwaethygu. Mae'r cynlluniau hyn yn cwmpasu amrywiaeth o sefyllfaoedd posib, gan gynnwys y sefyllfaoedd gwaethaf posib o ran achosion. Hwn, wrth gwrs, yw'r dewis cyfrifol i Lywodraeth Cymru a'n partneriaid. Rydym ni'n paratoi ar gyfer y gwaethaf er mwyn sicrhau ein bod yn y sefyllfa ymarferol orau i ddiogelu iechyd pobl Cymru.
Cymerodd y Prif Weinidog a minnau ran yng nghyfarfod COBRA ddoe. Rydym yn parhau i gydweithio'n agos â Llywodraeth y DU a llywodraethau datganoledig cenedlaethol eraill ar gynllunio i fynd i'r afael â'r coronafeirws. Cafodd cynllun gweithredu ar y cyd ar gyfer y DU ei gyhoeddi'n gynharach heddiw, wrth gwrs. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod Gweinidogion ym mhob un o bedair Llywodraeth y DU yn ystyried a oes angen pwerau cyfreithiol cryfach i ffrwyno neu liniaru effaith bosib y feirws hwn. Mae gwaith yn mynd rhagddo ar sylfaen paratoadau'r Bil pandemig ffliw blaenorol. Ein nod yw cael un darn cyson o ddeddfwriaeth i'r DU gyfan, os oes angen deddfwriaeth. Byddai nifer o faterion yn cael eu cadw'n ôl, ond rhaid i'r pwerau datganoledig, wrth gwrs, barhau i gael eu harfer gan Lywodraethau datganoledig cenedlaethol.
Mae rhai digwyddiadau cyhoeddus mawr wedi cael eu canslo neu eu gohirio. Gwnaed hyn yn nodweddiadol i gyfyngu ar y risg o drosglwyddo'r coronafeirws lle mae niferoedd mawr o bobl wedi ymgasglu. Mae nifer o ysgolion wedi cau mewn gwledydd eraill am resymau tebyg. Nawr, mae'r rhain yn ddewisiadau posib yn y dyfodol i Lywodraeth Cymru er mwyn helpu i arafu lledaeniad y feirws. Fodd bynnag, nid ydym ni wedi cyrraedd y cam hwnnw. Dylai ysgolion aros ar agor. Mae yna, wrth gwrs, ganllawiau clir i ysgolion yma yng Nghymru sydd ar gael i'r cyhoedd ar wefan Llywodraeth Cymru.
Mae trefniadau monitro gwell ar waith ym meysydd awyr Heathrow, Gatwick, Manceinion a Birmingham. Mae'r hediadau uniongyrchol yn dod i'r meysydd awyr hyn o'r rhan fwyaf o'r ardaloedd yr effeithir arnynt. Mae gan faes awyr Caerdydd a'n porthladdoedd allweddol eraill ddeunyddiau ymwybyddiaeth gyhoeddus ar waith ar hyn o bryd. Gellir gweithredu trefniadau monitro gwell ar gyfer maes awyr Caerdydd ar fyrder, os bydd eu hangen. Mae angen i'r ymateb fod yn gymesur. Mae'n bwysig cydnabod bod cyfyngiadau sylweddol i unrhyw sgrinio pobl sy'n cyrraedd o ran canfod achosion posib.
Mae'r penderfyniadau hyn yn gymhleth, ac mae Llywodraeth Cymru, ynghyd â'r tair Llywodraeth genedlaethol arall ledled y DU, yn cael eu cynghori gan arbenigwyr gwyddonol ac wrth gwrs gan y pedwar prif swyddog meddygol. Mae angen sicrhau cydbwysedd gofalus rhwng diogelu iechyd a gwneud mwy o niwed, o bosib, o ganlyniad i gyflwyno cyfyngiadau. Mae'r cyfnod o amser y byddai angen i unrhyw gyfyngiadau fod mewn grym er mwyn atal lledaeniad y feirws yn effeithiol yn un o'n prif ystyriaethau. Mae goblygiadau sylweddol yn eu rhinwedd eu hunain o gau gwasanaethau fel ysgolion neu gyfyngu ar deithio a gallant wrthbwyso'r fantais o ohirio lledaeniad y feirws.
Y gwir amdani, fodd bynnag, yw mai'r pethau syml, yn aml, yw'r rhai pwysicaf. Gall pawb helpu i ddiogelu eu hunain ac eraill. Y ffordd orau o arafu lledaeniad firysau anadlol yw cario hancesi papur bob amser, eu defnyddio wrth besychu a thisian, eu rhoi yn y bin, ac yna golchi eich dwylo gyda sebon a dŵr. 'Ei ddal, ei daflu, ei ddifa', fel rwy'n siŵr y clywch chi fi a llawer o bobl eraill yn dweud am ddyddiau bwygilydd.
Yn anffodus, mae rhai pobl yng Nghymru, yn union fel yng ngweddill y DU, wedi dioddef sylwadau hiliol a rhagfarnllyd. Er mwyn osgoi amheuaeth, nid yw'r Llywodraeth hon yn goddef nac yn esgusodi'r hiliaeth a'r rhagfarn yr ydym ni wedi'u gweld a'u clywed. Nid yw'r argyfwng iechyd cyhoeddus byd-eang hwn yn gwahaniaethu rhwng gwahanol hil a ffydd. Ni ddylai ein pobl ddefnyddio'r argyfwng byd-eang hwn ym maes iechyd y cyhoedd fel esgus i wneud hynny.
Hoffwn orffen drwy ddiolch i'n staff. Mae staff y GIG a Llywodraeth Cymru wedi gweithio oriau hir bob dydd i'n helpu i'n paratoi ar gyfer effaith bosib y coronafeirws. Mae ein partneriaid ym maes llywodraeth leol a'r gwasanaethau brys eisoes dan bwysau mawr oherwydd yr ymateb brys presennol a pharhaus i ddigwyddiadau llifogydd sylweddol ledled y wlad. Rwyf yn ddiolchgar am eu hymrwymiad a'u proffesiynoldeb rhyfeddol a pharhaus. Diogelwch y cyhoedd yw eu prif flaenoriaeth, yn union fel y mae i'r Llywodraeth hon. Byddaf, wrth gwrs, yn parhau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau a'r cyhoedd yn rheolaidd.
I have three key areas I'd like to briefly touch on, and then a series of questions. First of all, Minister, I'd like to thank you very much for all the communication with me, the telephone calls, and the meetings that you have afforded all of the opposition parties to keep us in the loop, both from yourself and the First Minister. Secondly, I would like to thank the staff in the NHS in Wales, and of course the chief medical officer, for understanding that, in the very busy lives that they already have, they're now having to go on to yet another degree and prepare for anything that may or may not happen. Thirdly, I would like to urge all of us to have responsibility and proportionality. Because, to be frank, a worse contagion is fear. I think we need to be sensible. We need to 'Catch it, bin it and kill it.' I think they're going to be the watchwords for all of us.
Mae gennyf dri maes allweddol yr hoffwn eu crybwyll yn gyflym, ac yna cyfres o gwestiynau. Yn gyntaf oll, Gweinidog, hoffwn ddiolch yn fawr i chi am yr holl gyfathrebu â mi, y galwadau ffôn, a'r cyfarfodydd a gynigwyd i'r holl wrthbleidiau, gennych chi a'r Prif Weinidog, i roi'r newyddion diweddaraf inni. Yn ail, hoffwn ddiolch i staff y GIG yng Nghymru, ac wrth gwrs i'r prif swyddog meddygol, am ddeall, yn y bywyd prysur iawn sydd ganddyn nhw eisoes, bod angen iddyn nhw bellach fynd gam ymhellach a pharatoi ar gyfer unrhyw beth a allai neu na allai ddigwydd. Yn drydydd, hoffwn annog pob un ohonom ni i fod yn gyfrifol ac yn gymesur. Oherwydd, a bod yn onest, haint gwaeth yw ofn. Rwy'n credu bod angen i ni fod yn synhwyrol. Mae angen i ni 'Ei ddal, ei daflu, ei ddifa.' Rwy'n credu y byddant yn arwyddeiriau i bob un ohonom ni.
I'd like to start off by asking you: what can we do to get the public health message out loud and clear? In your statement today, you refer to various organisations, various departments, the public health website. Well, to be frank, I don't honestly think many members of the ordinary public will leap to consult the Public Health Wales website as a matter of first resort. So, I just wonder if we ought to look at tv or radio, just pushing that 'Catch it, bin it, kill it' and the washing of the hands messages.
Could you just tell us what you've done with the Minister for Education in terms of primary and secondary school children—because, of course, we all know that any bug of any sort can go like wildfire around schools—to actually get that message through to them? Because, we also know that pester power from young people is great; they, in turn, will go back and say to parents, friends and relatives the whole 'Catch it, bin it, kill it' message, and of course the message about lengthy, appropriate and proper washing of hands, not a quick couple of fingers under a tap.
Could you also, perhaps when you talk about the public health information campaign, reassure people about the virus itself and how long it can live? Because I've had people say to me, 'I've ordered something from a very large online retailer'—whose name I won't mention—'is it on the package because it's something from China?' Or, I've had businesses raising concerns about stuff that they're importing in. Where is the virus? Is it one of these that can live for an extended period of time? My understanding is it can't, but again it's about getting that message out so that people do not start panicking and thinking the end of the world is nigh, because I think that's incredibly important.
You mention in your statement that people can now access NHS 111. Can I just super clarify that with you? Because of course, 111 was only available in certain areas of Wales for a long time when it was being piloted and rolled out. Are you now saying that, throughout the whole of Wales, any concerns by anybody, it's 111 and they'll be directed to the right place, or do they still have to use the alternative that was there in the first place?
Could you also just let us know, throughout the NHS and social care, what information has been sent out to the myriad of different workers, from cleaners to consultants? Because again, I've had some people say they're well informed, and I've had other people saying that they haven't actually heard very much from their employer organisations. If you just have a view on that. So, all of that is about the public information.
I just want to turn my attention very briefly to legislation. I wonder if you can give us more detail on the timetable for legislation and confirm publicly, on the record, that powers that would be placed on the statute book would be for public health emergencies now and in the future, and that they have a very focused remit? Could you also assure the Parliament that, although one piece of legislation seems to be the favoured for all four nations, devolved matters will remain devolved, so that all the nations can use the legislation for the best interests of their respective countries? We may not have to use very much, because we may actually have very few cases, for example.
Are you able to give any legislative timescales? How will Assembly Members be able to scrutinise a Bill going through Westminster? I understand that the details are being worked up, and I'm very grateful for your intent to allow us—the opposition spokesmen and, I believe, the committee—to have a look at this whenever possible. Have COBRA also given thought to the public health information that would have to go through with any legislation, especially if it has things in it like the power to detain, the power to contain, the power to stop travel, to stop public gatherings, to do any of these other things? Because we live in a very liberal society, and our democracy may find just those very measures a bit of a shock, and difficult to take on board.
My apologies, Presiding Officer, this is such an important matter that I do want to plough on a little bit. Front-line staff—would you be able to outline what steps have been taken to protect front-line NHS and emergency services staff if this continues to develop? Also, although we're testing people, and thankfully they are being found negative, while we're testing them, we don't quite know that yet. We'd appreciate a little bit more detail when possible—I appreciate that you may not be able to do it today—on the primary care capacity. And will you be looking at measures such as, for example, one of the things that really strikes me is that we should, perhaps, insist that all GP surgeries do telephone triage, because, of course, we can still make appointments in a number of GP surgeries online, and when you're making an online appointment, you can't tell what that person's issue might be. So I just wondered if you might give thought to that.
Would you be able to expand on the First Minister's answer to the leader of the opposition on items such as emergency registration of health professionals, fitness to practice, indemnity costs, and so on and so forth? Are you giving any specific advice to people with underlying health conditions who have to regularly see their GPs, who have to regularly pick up prescriptions or to have blood tests? These are people with chronic conditions, such as diabetes, where they have to go in on a regular basis, but is there any way to circumvent that, to keep them out of harm's way for as long as possible? Could you confirm, within Welsh Government, if there's an official in each portfolio leading on this matter—for example, within the business portfolio? Because of course there are many concerns from all the different communities that are represented by your Cabinet colleagues sitting around the table with you.
Finally, I'd like to say actually, to be frank, well done. Nobody can plan for the worst all the time. We don't want to be on a perpetual war footing, either as a Government here, a Government in the UK or indeed the NHS anywhere, and it is hard to just leap forward with all of these measures in one go, so I know that there has been some adverse commentary by some sections of society saying that we should have this, that and the other, but again, I come back to what I said, Llywydd, at the very beginning—that the worst pandemic is fear. I think that the Governments have behaved as responsibly and as swiftly as they can. I do want to see legislation and scrutinise it properly to ensure that it's fit for purpose, and I'm particularly keen that, whatever happens, we try and protect our NHS front-line staff as much as possible, because at the end of the day, they are our first line of defence, and we need them to be as well as possible. Thank you, Minister.
Fe hoffwn i ddechrau drwy ofyn i chi: beth allwn ni ei wneud i gyfleu neges iechyd y cyhoedd yn uchel ac yn glir? Yn eich datganiad heddiw, rydych chi'n cyfeirio at wahanol sefydliadau, adrannau amrywiol, gwefan iechyd y cyhoedd. Wel, a bod yn blwmp ac yn blaen, dydw i ddim yn credu y bydd llawer o aelodau cyffredin y cyhoedd yn rhuthro i ymgynghori â gwefan Iechyd Cyhoeddus Cymru fel cam cyntaf. Felly, tybed a ddylem ni ystyried y teledu neu'r radio, a hyrwyddo'r neges honno 'ei ddal, ei daflu, ei ddifa' a'r negeseuon ynglŷn â golchi dwylo.
A allwch chi ddweud wrthym ni beth rydych chi a'r Gweinidog Addysg wedi'i wneud o ran plant ysgolion cynradd ac uwchradd—oherwydd, wrth gwrs, rydym ni i gyd yn gwybod y gall unrhyw haint o unrhyw fath ledu fel tân gwyllt o amgylch ysgolion—er mwyn cyfleu'r neges iddyn nhw? Oherwydd, rydym ni hefyd yn gwybod bod dylanwad pobl ifanc yn wych; byddan nhw, yn eu tro, yn mynd yn ôl ac yn dweud wrth rieni, ffrindiau a pherthnasau am y neges 'ei ddal, ei daflu, ei ddifa', ac wrth gwrs y neges ynglŷn â golchi dwylo'n briodol ac yn gywir heb frysio, nid rhoi ambell fys yn sydyn o dan dap.
A allwch chi hefyd, efallai pan soniwch chi am ymgyrch wybodaeth iechyd y cyhoedd, dawelu meddyliau pobl ynghylch y feirws ei hun a pha mor hir y gall fyw? Gan fy mod i wedi cael pobl yn dweud wrthyf i, 'Rydw i wedi archebu rhywbeth gan gwmni manwerthu ar-lein mawr iawn'—na chrybwyllaf i mo'i enw—'oes feirws ar y pecyn am ei fod yn rhywbeth o Tsieina?' Neu, rwyf wedi cael busnesau'n codi pryderon am bethau y maen nhw'n eu mewnforio. Ble mae'r feirws? A yw'n un o'r rhain a all fyw am gyfnod estynedig o amser? Ni allaf ddeall hyn, ond unwaith eto mae'n ymwneud â hyrwyddo'r neges honno fel nad yw pobl yn dechrau poeni a meddwl ei bod hi'n ddiwedd y byd, oherwydd rwy'n credu bod hynny'n hynod o bwysig.
Rydych chi'n sôn yn eich datganiad y gall pobl nawr ffonio rhif 111 y GIG. A gaf i fod yn hollol glir ynghylch hyn? Oherwydd, wrth gwrs, dim ond mewn rhai ardaloedd o Gymru yr oedd gwasanaeth 111 ar gael am gyfnod hir pan oedd yn cael ei dreialu a'i gyflwyno. A ydych chi nawr yn dweud, drwy Gymru gyfan, os oes unrhyw bryderon gan unrhyw un, y dylent ffonio 111 ac fe gânt eu cyfeirio i'r lle cywir, neu a oes rhaid iddyn nhw ddefnyddio'r dewis arall a oedd yno yn y lle cyntaf?
A allwch chi hefyd roi gwybod inni, ledled y GIG a'r maes gofal cymdeithasol, pa wybodaeth sydd wedi'i hanfon at y llu o wahanol weithwyr, o lanhawyr i ymgynghorwyr? Oherwydd unwaith eto, rwyf wedi cael rhai pobl yn dweud eu bod yn gwybod beth i'w wneud, ac rwyf wedi cael pobl eraill yn dweud nad ydynt mewn gwirionedd wedi clywed llawer gan y sefydliadau sy'n eu cyflogi. Os oes gennych chi wybodaeth am hynny? Felly, mae a wnelo hynny i gyd â'r wybodaeth gyhoeddus.
Hoffwn droi fy sylw'n fyr iawn at ddeddfwriaeth. Tybed a wnewch chi roi mwy o fanylion inni am yr amserlen ar gyfer deddfwriaeth a chadarnhau'n gyhoeddus, a'i gofnodi, y byddai'r pwerau a fyddai'n cael eu rhoi ar y llyfr statud yn rhai ar gyfer argyfyngau iechyd cyhoeddus nawr ac yn y dyfodol, a bod ganddyn nhw gylch gwaith penodol iawn? A allwch chi hefyd sicrhau'r Senedd, er ei bod hi'n ymddangos mai un darn o ddeddfwriaeth ar gyfer y pedair gwlad yw'r hyn a ffefrir, y bydd materion datganoledig yn parhau i fod wedi'u datganoli, er mwyn i'r holl genhedloedd allu defnyddio'r ddeddfwriaeth er lles gorau eu gwledydd nhw? Efallai na fydd yn rhaid inni ddefnyddio llawer, oherwydd mewn gwirionedd, efallai er enghraifft, mai ychydig iawn o achosion fydd gennym ni.
A allwch chi roi unrhyw amserlenni deddfwriaethol? Sut y bydd Aelodau'r Cynulliad yn gallu craffu ar Fil sy'n ymlwybro drwy San Steffan? Deallaf fod y manylion yn cael eu paratoi, ac rwy'n ddiolchgar iawn am eich bwriad i ganiatáu i ni—llefarwyr y gwrthbleidiau ac, fe gredaf, y pwyllgor—edrych ar hyn lle bynnag y bo'n bosib. A yw COBRA hefyd wedi rhoi ystyriaeth i'r wybodaeth ynghylch iechyd y cyhoedd y byddai'n rhaid ei chyflwyno gydag unrhyw ddeddfwriaeth, yn enwedig os yw hi'n cynnwys pethau fel y pŵer i gadw cleifion mewn man penodol, y pŵer i rwystro cleifion rhag gadael rhywle, y pŵer i atal teithio, i atal torfeydd cyhoeddus, i wneud unrhyw rai o'r pethau hyn? Oherwydd rydym ni'n byw mewn cymdeithas ryddfrydol iawn, ac mae'n bosib y bydd ein democratiaeth yn gweld yr union fesurau hynny yn dipyn o sioc, ac yn anodd eu derbyn.
Rwy'n ymddiheuro, Llywydd, mae hwn yn fater mor bwysig fel yr hoffwn i barhau am ychydig. Staff rheng flaen—a wnewch chi amlinellu beth sydd wedi ei wneud i ddiogelu staff rheng flaen y GIG a'r gwasanaethau brys os yw hyn yn parhau i ddatblygu? Hefyd, er ein bod ni'n profi pobl, a diolch byth y canfyddir nad yw'r haint arnyn nhw, tra yr ydym ni'n eu profi, nid ydym yn gwybod hynny eto. Byddem yn gwerthfawrogi ychydig mwy o fanylion pan fo hynny'n bosib—sylweddolaf na allwch chi wneud hynny heddiw efallai—ynghylch gallu'r maes gofal sylfaenol i ymdopi. Ac a fyddwch chi'n ystyried mesurau megis, er enghraifft, un o'r pethau sy'n fy nharo i mewn gwirionedd yw y dylem ni, efallai, fynnu bod pob meddygfa deulu yn brysbennu dros y ffôn, oherwydd, wrth gwrs, gallwn ddal i wneud apwyntiadau mewn nifer o feddygfeydd meddygon teulu ar-lein, a phan fyddwch chi'n gwneud apwyntiad ar-lein, allwch chi ddim dweud beth sydd efallai o'i le ar yr unigolyn yna. Felly, tybed a allwch chi ystyried hynny.
A wnewch chi ymhelaethu ar ateb y Prif Weinidog i arweinydd yr wrthblaid ar eitemau megis cofrestru gweithwyr iechyd proffesiynol, addasrwydd i ymarfer, costau indemniad, ac ati mewn argyfwng? A ydych chi'n rhoi unrhyw gyngor penodol i bobl sydd â chyflyrau iechyd sylfaenol sy'n gorfod gweld eu meddygon teulu'n rheolaidd, sy'n gorfod casglu presgripsiynau'n rheolaidd neu gael profion gwaed? Mae'r rhain yn bobl sydd â chyflyrau cronig, megis clefyd siwgr, lle mae'n rhaid iddyn nhw fynd i weld y meddyg yn rheolaidd, ond a oes unrhyw ffordd o osgoi hynny, i'w cadw rhag niwed am gyhyd ag y bo modd? A allwch chi gadarnhau, yn Llywodraeth Cymru, a oes swyddog ym mhob portffolio sy'n arwain ar y mater hwn—er enghraifft, yn y portffolio busnes? Oherwydd, wrth gwrs, mae llawer o bryderon gan yr holl gymunedau gwahanol a gynrychiolir gan eich cyd-Aelodau yn y Cabinet sy'n eistedd o amgylch y bwrdd gyda chi.
Yn olaf, hoffwn ddweud, a dweud y gwir, da iawn chi. Ni all neb gynllunio ar gyfer y gwaethaf drwy'r amser. Nid ydym eisiau bod yn cynnal y muriau trwy'r amser, naill ai fel Llywodraeth yn y fan yma, Llywodraeth y DU neu yn wir ym mha bynnag ran o'r GIG, ac mae'n anodd gweithredu pob un o'r mesurau hyn ar unwaith, felly rwy'n gwybod y bu rhai sylwadau anffafriol gan rai carfannau o gymdeithas yn dweud y dylem ni gael hyn llall ag arall, ond unwaith eto, dychwelaf at yr hyn a ddywedais, Llywydd, ar y cychwyn cyntaf—mai ofn yw'r pandemig gwaethaf. Credaf fod y Llywodraethau wedi ymddwyn mor gyfrifol a chyflym ag y gallant. Rwyf eisiau gweld deddfwriaeth a chraffu'n iawn arni i sicrhau ei bod yn addas i'w diben, ac rwy'n arbennig o awyddus, beth bynnag sy'n digwydd, ein bod yn ceisio amddiffyn staff rheng flaen ein GIG gymaint â phosib, oherwydd yn y pen draw nhw yw ein hamddiffyniad cyntaf, ac mae arnom ni angen iddyn nhw fod mor iach â phosib. Diolch yn fawr, Gweinidog.
Thank you for the series of comments and questions. I'll try to make sure that I respond to each of them and I'll try to be brief in doing so, Presiding Officer.
There's a point about all of us promoting and using trusted sources of information—so, the information given by the chief medical officer, the information that the Welsh Government website promotes, and Public Health Wales. They are trusted sources of information that we should all be looking to promote to help with the simple messages, both about continuing to repeat the 'catch it, bin it, kill it' message, and I think we will get to the point where there will be a widespread understanding of it, because I expect to see virtually every spokesperson repeat that at various points in their public appearances, and you can also expect there to be regular media messages from a variety of people. But in particular, the four chief medical officers across the UK, and health Ministers, of course, will be leading on that extra effort. If coronavirus becomes a more significant concern, you can expect to hear from me not just in this place, but publicly as well. So the public messaging part I think would actually be quite difficult at this point in time—to have a separate public health campaign given the significant coverage that is taking place every day on an update on the condition. Thus far, I certainly think our broadcast media have been pretty responsible about their approach, and in promoting those essential and basic public health messages. Of course, the guidance for schools that we've issued, which, again, is available on the Welsh Government website, reiterates that advice as to what people should do, not necessarily opening or closing schools—the messaging again being to keep them open—but actually in good basic hygiene; we want schools to follow and reiterate with their own populations as well.
Diolch am y gyfres o sylwadau a chwestiynau. Ceisiaf wneud yn siŵr fy mod yn ymateb i bob un ohonynt a cheisio bod yn gryno wrth wneud hynny, Llywydd.
Elfen o hyn yw bod pob un ohonom ni yn hyrwyddo ac yn defnyddio ffynonellau gwybodaeth y gellir ymddiried ynddyn nhw—felly, yr wybodaeth a roddir gan y prif swyddog meddygol, yr wybodaeth y mae gwefan Llywodraeth Cymru yn ei hyrwyddo, ac Iechyd Cyhoeddus Cymru. Maen nhw'n ffynonellau gwybodaeth y gellir ymddiried ynddyn nhw y dylem ni i gyd fod yn ceisio eu hyrwyddo i helpu gyda'r negeseuon syml, sef parhau i ailadrodd y neges 'Ei ddal, ei daflu, ei ddifa', a chredaf y down ni i'r sefyllfa lle bydd dealltwriaeth eang o hynny, oherwydd disgwyliaf weld bron pob llefarydd yn ailadrodd hynny ar wahanol adegau yn eu hymddangosiadau cyhoeddus, a gallwch hefyd ddisgwyl cael negeseuon rheolaidd yn y cyfryngau gan amrywiaeth o bobl. Ond yn benodol, bydd y pedwar prif swyddog meddygol o wahanol rannau'r DU, a'r Gweinidogion iechyd, wrth gwrs, yn arwain ar yr ymdrech ychwanegol honno. Os yw'r coronafeirws yn dod yn bryder mwy sylweddol, gallwch ddisgwyl clywed oddi wrthyf nid yn unig yn y fan yma, ond yn gyhoeddus hefyd. Felly, rwy'n credu y byddai'r elfen negeseuon cyhoeddus yn eithaf anodd ar hyn o bryd—i gael ymgyrch iechyd y cyhoedd ar wahân o gofio'r sylw sylweddol a roddir bob dydd i'r wybodaeth ddiweddaraf am y cyflwr. Hyd yn hyn, rwy'n sicr yn credu bod ein cyfryngau darlledu wedi bod yn eithaf cyfrifol ynghylch eu hymagwedd, ac wrth hyrwyddo'r negeseuon hanfodol a sylfaenol hynny ynglŷn ag iechyd y cyhoedd. Wrth gwrs, mae'r canllawiau i ysgolion yr ydym ni wedi'u cyhoeddi, sydd, unwaith eto, ar gael ar wefan Llywodraeth Cymru, yn ailadrodd y cyngor am yr hyn y dylai pobl ei wneud, nid agor neu gau ysgolion o reidrwydd—y neges eto oedd, eu cadw ar agor—ond gyda hylendid sylfaenol da mewn gwirionedd; rydym ni eisiau i ysgolion ddilyn ac ailadrodd y negesau hynny gyda'u poblogaethau eu hunain hefyd.
In terms of questions about businesses, there's absolutely no advice or suggestion that people should alter the way that they order goods within or outside the UK. That advice remains in place as it would have been before.
On 111, I'm happy to confirm that there is now an all-Wales coronavirus service through the free 111 number. That's a change that we've deliberately made to have a single source, a single number, so we're not trying to ask people to go to different places in different parts of the country.
There are already conversations taking place within the Government, and conversations are starting with employer organisations about either support that they might need, or indeed messages about how they're actually taking care of their own workforces as well. It's not just an issue for public services—there's a potentially more significant impact. One of the issues we discussed in our engagement across all four Governments are changes to the way that the statutory sick pay operates, because we don't want people to wait until the third day of being unwell before they then think they're going to take some time out of work. So, I think the UK Government are looking to act on that. The Secretary of State for Health and Social Care gave an indication of that when he was answering questions in the House of Commons with the Labour spokesperson today.
On legislation, as I said in the statement, we are looking at the possibility of legislation. If we were to need to legislate, bearing in mind the advice we've had from the four chief medical officers and from SAGE—a group I'll return to shortly. SAGE is not a herb in this instance—it is the Scientific Advisory Group for Emergencies—and that's a key resource providing scientific advice to the four UK Governments. If we were to see the sort of peak in the virus that is possible, that could be starting from about May/June, when you might see a peak. If we were to need emergency powers, then we'd need to have them in place before then, which would realistically mean that we would need to have passed that legislation before Easter recess in Parliaments across the UK. That means that, from our point of view, if we were to have a single piece of UK-wide legislation, we would have needed to have considered a legislative consent motion before we go into recess itself. So, there isn't a significant period of time, but in the conversations that I've had, both with the health spokespeople from the Conservatives and Plaid Cymru, I've indicated that, as soon as we're in a position to be more definitive about that, I'll confirm that. I'll make sure technical briefings are available. I've already offered the Chair of the health committee an opportunity to have a briefing with the Chief Medical Officer for Wales—a broader update on the position. And if we get to the position where we think legislation is the right answer, and we have the shape of it, then I'll try to make sure that a technical briefing is available from the chief medical officer and officials about what that Bill will contain and the rationale behind it as well. But again, to reiterate my point that the very clear expectation is that devolved powers remain the responsibility of Ministers in the three national devolved Governments.
Now, in terms of how to exercise those powers, then we're very clear that we want to be led by the science and the advice we get from the chief medical officer is about which powers may need to be exercised. Ultimately, Ministers still have to decide. And equally, when those powers are no longer required as well. But if there were to be legislation, I'm sure that people in all of the Parliaments in the UK would want to understand when powers would start, but also when they would end. In the Civil Contingencies Bill, for example, the powers need to be reviewed and renewed every seven days. That may not be appropriate if we do face a pandemic that may last several months. But there is a point there, and I expect it will come up properly in scrutiny as well. And the point is well made.
In terms of looking after our staff, well we have protective equipment for staff who are undertaking testing and treatment, and we have the appropriate protective equipment available for staff to continue to do so. We are taking seriously staff well-being, but also if there were to be a significant challenge, then if there are significant numbers of people in the workplace who are absent from work because they're unwell, that would affect part of our health service workforce as well. So, we are thinking through potential scenarios where, if there is reduced workforce, not just about the potential opportunity to reintroduce those retired health and care professionals who are willing to return, and what that means for a regulatory point of view, in terms of adding numbers. Because money may not provide us with lots of extra members of staff—it's actually about the willingness of people with the ability to return and to have the appropriate regulatory clearance to do so.
On primary care, you've already heard the First Minister indicate that we're already actively considering the potential to reduce some of the reporting arrangements, and that should be familiar. I think it was two winters ago that I decided to do so during winter for primary care to ease pressure. That gave them more time, and we're also able to have regular and understandable means for which they would continue to be paid a predictable amount on doing so.
In terms of your point about regular advice for people with chronic conditions who may need to attend, we're not at the point in time where those people need to behave differently, but we may get to the point where that is one of the things that we contemplate. Those people don't need to be concerned now, but should there be a more significant community transfer of coronavirus, we will need to consider and potentially to give further advice at that point in time.
Officials in each portfolio are working across the Government. We stood up our own emergency arrangements. The Cabinet had a briefing from me—we've mentioned it before, but there was a specific briefing yesterday. The Cabinet will be meeting again later this week to consider this specifically, and we'll look at arrangements between Ministers to effectively stand up our own emergency arrangements. I think the initials are EWCC, but to put it in more understandable terms, our own COBRA Cymru arrangements are ready to stand up as well.
I'd like to finish by thanking you both for your support and for your constructive approach in our previous conversations and here. There will be, of course, questions you will want to ask throughout the time, but I think it is important that we try to take an approach that is led by the evidence and stay as calm as we want the public to remain in the face of a novel threat to public health across the UK.
O ran cwestiynau am fusnesau, nid oes unrhyw gyngor nac awgrym o gwbl y dylai pobl newid y ffordd y maen nhw'n archebu nwyddau yn y DU neu'r tu allan iddi. Mae'r cyngor hwnnw'n dal ar waith fel y byddai wedi bod o'r blaen.
O ran 111, rwy'n hapus i gadarnhau bod yna bellach wasanaeth coronafeirws Cymru gyfan drwy'r rhif 111, am ddim. Dyna newid yr ydym ni wedi'i wneud yn fwriadol i gael un ffynhonnell, un rhif, felly nid ydym yn gofyn i bobl fynd i wahanol leoedd mewn gwahanol rannau o'r wlad.
Mae sgyrsiau eisoes yn cael eu cynnal yn y Llywodraeth, ac mae sgyrsiau'n dechrau ymysg sefydliadau sy'n cyflogi ynghylch y cymorth sydd ei angen arnynt, neu'n wir negeseuon ynghylch sut y maen nhw'n gofalu am eu gweithluoedd eu hunain hefyd. Nid mater i wasanaethau cyhoeddus yn unig yw hyn—mae effaith fwy sylweddol o bosib. Un o'r materion a drafodwyd gennym ni wrth inni ymwneud â phob un o'r pedair Llywodraeth yw newidiadau i'r ffordd y mae'r tâl salwch statudol yn gweithredu, oherwydd nid ydym eisiau i bobl aros tan y trydydd diwrnod o salwch cyn iddyn nhw ystyried wedyn bod yn rhaid iddyn nhw gymryd peth amser o'u gwaith. Felly, rwy'n credu bod Llywodraeth y DU yn bwriadu gweithredu ar hynny. Rhoddodd yr Ysgrifennydd Gwladol dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol arwydd o hynny pan oedd yn ateb cwestiynau yn Nhŷ'r Cyffredin gyda llefarydd Llafur heddiw.
O ran deddfwriaeth, fel y dywedais yn y datganiad, rydym yn edrych ar y posibilrwydd o ddeddfwriaeth. Pe bai angen i ni ddeddfu, gan gofio'r cyngor yr ydym ni wedi'i gael gan y pedwar prif swyddog meddygol a chan SAGE—grŵp y dychwelaf ato cyn bo hir. Nid perlysieuyn yw SAGE yn yr achos hwn—ond y 'Scientific Advisory Group for Emergencies'—ac mae hwnnw'n adnodd allweddol sy'n darparu cyngor gwyddonol i bedair Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Pe baem yn gweld y math o uchafbwynt o ran y feirws, sy'n bosib, gallai hynny ddechrau tua mis Mai/Mehefin, pan allech chi weld uchafbwynt. Pe bai angen pwerau brys arnom ni, byddai angen inni eu rhoi ar waith cyn hynny, a fyddai'n golygu, i fod yn realistig, y byddai angen inni fod wedi pasio'r ddeddfwriaeth honno cyn toriad Pasg y seneddau ledled y DU. Mae hynny'n golygu, o'n safbwynt ni, pe baem ni'n cael un darn o ddeddfwriaeth i'r DU gyfan, byddai wedi bod angen inni ystyried cynnig cydsyniad deddfwriaethol cyn y toriad ei hun. Felly, nid oes cyfnod sylweddol o amser, ond yn y sgyrsiau rwyf wedi'u cael, gyda llefarwyr iechyd y Ceidwadwyr a Phlaid Cymru, rwyf wedi dweud, cyn gynted ag y byddwn mewn sefyllfa i fod yn fwy pendant ynghylch hynny, y byddaf yn cadarnhau hynny. Byddaf yn sicrhau bod gwybodaeth dechnegol ar gael. Rwyf eisoes wedi cynnig cyfle i Gadeirydd y pwyllgor iechyd gael sesiwn friffio gyda Phrif Swyddog Meddygol Cymru—diweddariad ehangach ar y sefyllfa. Ac os byddwn ni'n cyrraedd y sefyllfa pryd yr ydym ni'n credu mai deddfwriaeth yw'r ateb cywir, a bod gennym ni ffurf hynny, yna byddaf yn ceisio sicrhau bod briff technegol ar gael gan y Prif Swyddog Meddygol a'r swyddogion ynglŷn â'r hyn y bydd y Bil yn ei gynnwys a'r rhesymeg y tu ôl iddo hefyd. Ond eto, i ailadrodd fy mhwynt mai'r disgwyliad clir iawn yw bod pwerau datganoledig yn parhau i fod yn gyfrifoldeb i Weinidogion yn y tair Llywodraeth ddatganoledig genedlaethol.
Nawr, o ran sut i arfer y pwerau hynny, rydym yn glir iawn ein bod eisiau cael ein harwain gan y wyddoniaeth a'r cyngor a gawn ni gan y prif swyddog meddygol o ran pa bwerau y gall fod angen eu harfer. Yn y pen draw, y Gweinidogion sydd i benderfynu o hyd. Ac yn yr un modd, pan nad oes angen y pwerau hynny bellach hefyd. Ond pe bai yna ddeddfwriaeth, rwy'n siŵr y byddai pobl ym mhob un o'r seneddau yn y DU eisiau deall pryd y byddai pwerau'n dechrau, ond hefyd pryd y byddent yn dod i ben. Yn y Bil Paratoadau Sifil, er enghraifft, mae angen i'r pwerau gael eu hadolygu a'u hadnewyddu bob saith diwrnod. Efallai na fydd hynny'n briodol os wynebwn ni bandemig a allai barhau am nifer o fisoedd. Ond mae'n sylw pwysig, ac rwy'n disgwyl y caiff sylw priodol wrth graffu hefyd. Ac mae'r sylw yn un priodol.
O ran gofalu am ein staff, wel mae gennym ni offer amddiffynnol ar gyfer staff sy'n profi a thrin, ac mae gennym ni'r offer amddiffynnol priodol ar gael i staff barhau i wneud hynny. Rydym yn cymryd lles staff o ddifrif, ond hefyd pe byddai her sylweddol, yna os oes nifer sylweddol o bobl yn y gweithle sy'n absennol o'r gwaith am eu bod yn sâl, byddai hynny'n effeithio ar ran o weithlu ein gwasanaeth iechyd hefyd. Felly, rydym yn ystyried sefyllfaoedd posib pryd, os oes llai o weithlu, bod angen gwneud mwy na dim ond rhoi'r cyfle i weithwyr iechyd a gofal proffesiynol sydd wedi ymddeol sy'n barod i ddychwelyd i wneud hynny os ydynt yn fodlon, a beth mae hynny'n ei olygu o ran rheoleiddio, yn nhermau rhifau. Oherwydd efallai na all arian roi llawer o aelodau staff ychwanegol inni—mae'n ymwneud mewn gwirionedd â pharodrwydd pobl sydd â'r gallu i ddychwelyd a chael y cliriad rheoliadol priodol i wneud hynny.
O ran gofal sylfaenol, rydych chi eisoes wedi clywed y Prif Weinidog yn dweud ein bod eisoes yn ystyried a oes modd lleihau rhai o'r trefniadau adrodd, a dylai hynny fod yn gyfarwydd. Rwy'n credu mai dau aeaf yn ôl y penderfynais wneud hynny yn ystod y gaeaf ar gyfer gofal sylfaenol er mwyn ysgafnhau'r pwysau. Rhoddodd hynny fwy o amser iddyn nhw, ac fe allwn ni hefyd gael dulliau rheolaidd a dealladwy i sicrhau y byddent yn parhau i gael swm rhagweladwy ar gyfer gwneud hynny.
O ran eich sylw am gyngor rheolaidd i bobl â chyflyrau cronig y gallai fod angen iddynt fynd i'w meddygfa, nid ydym ni wedi cyrraedd adeg pryd mae angen i'r bobl hynny wneud unrhyw beth yn wahanol, ond efallai y down i'r adeg pryd bydd hynny'n un o'r pethau y byddwn yn eu hystyried. Nid oes angen i'r bobl hynny boeni yn awr, ond pe bai trosglwyddiad cymunedol mwy sylweddol o'r coronafeirws, bydd angen i ni ystyried ac o bosib rhoi cyngor pellach bryd hynny.
Mae swyddogion ym mhob portffolio yn gweithio ar draws y Llywodraeth. Rydym ni wedi cynyddu ein trefniadau brys ein hunain. Cafodd y Cabinet frîff gennyf—rydym ni wedi sôn amdano o'r blaen, ond cafwyd sesiwn friffio benodol ddoe. Bydd y Cabinet yn cyfarfod eto yn ddiweddarach yr wythnos hon i ystyried hyn yn benodol, a byddwn yn edrych ar drefniadau rhwng Gweinidogion i gynyddu ein trefniadau brys ein hunain yn effeithiol. Rwy'n credu mai EWCC yw'r byrfodd, ond i'w roi mewn termau mwy dealladwy, mae ein trefniadau COBRA Cymru ein hunain yn barod hefyd.
Hoffwn orffen drwy ddiolch i'r ddau ohonoch chi am eich cefnogaeth ac am eich agwedd adeiladol yn ein sgyrsiau blaenorol ac yn y fan yma. Wrth gwrs, bydd cwestiynau y byddwch wastad eisiau eu holi, ond credaf ei bod hi'n bwysig ein bod yn ceisio mynd ati mewn modd sy'n seiliedig ar dystiolaeth ac aros mor ddigynnwrf ag yr ydym ni eisiau i'r cyhoedd aros yn wyneb bygythiad newydd i iechyd y cyhoedd ledled y DU.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Gaf innau ddiolch am y datganiad y prynhawn yma a diolch hefyd am y sesiynau briffio sydd wedi cael eu darparu i ni fel gwrthbleidiau, ddydd Sul ac yn gynharach heddiw? Dwi'n edrych ymlaen at weld y math yna o ddeialog yn parhau, achos dwi'n meddwl ei fod yn bwysig iawn bod yr hyder yna yn y cyhoedd bod y camau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd yn rhai cyfrifol i'w cymryd, ac mae sut mae hynny'n cael ei gyfathrebu efo ni a'r cyhoedd yn bwysig iawn, wrth reswm. Mi allwn i ofyn cannoedd o gwestiynau ichi y prynhawn yma, ond gwnaf i ddim. Dwi'n gwybod y cawn ni ddigon o gyfleoedd i ofyn y cwestiynau hynny, ond mae yna ambell i beth yn fy nharo i, a gwnaf i ddefnyddio'r cyfle yma i ofyn y rheini.
Yn gyntaf, cwestiwn a gafodd ei ofyn yn gynharach gan Adam Price, ac mae yna gyffwrdd wedi bod arno fo eto, sef y wybodaeth sy'n cael ei rannu gan Iechyd Cyhoeddus Cymru a pha mor aml mae'r wybodaeth honno'n cael ei rhannu. Mi ddywedodd y Prif Weinidog, neu mi awgrymodd y Prif Weinidog bod data yn cael eu rhannu yn ddyddiol. Rydych chithau wedi awgrymu hynny: bod y wybodaeth yn cael ei rhannu am 3 o'r gloch bob prynhawn. Yn ôl yr hyn dwi'n ei deall ac yn ôl gwefan Iechyd Cyhoeddus Cymru, er bod yna wybodaeth yn cael ei rhannu'n ddyddiol, dydy'r data ynglŷn â faint o brofion sydd wedi cael eu cymryd, p'un ai'n brofion negyddol neu bositif, ddim yn cael eu rhannu ond yn wythnosol. Tybed a allwch chi gadarnhau beth ydy'r sefyllfa a gofyn a wnaiff Iechyd Cyhoeddus Cymru sicrhau bod y data, yn ogystal â'r naratif dyddiol, fel petai, yn cael eu diweddaru o ddydd i ddydd, yn hytrach nag wythnos wrth wythnos?
O ran 111, dwi'n falch iawn bod hwnnw, rŵan, yn rif sy'n gallu cael ei gyrraedd ym mhle bynnag mae pobl yng Nghymru. A allwn ni gael syniad o'r adnoddau ychwanegol sydd wedi cael eu paratoi er mwyn galluogi hynny i ddigwydd, rŵan? Ac fel cwestiwn ymylol, o bosib, ydy hyn yn ddechrau ar ddarparu 111 ym mhob rhan o Gymru—rhywbeth dwi'n gobeithio bydd yn digwydd? A ninnau ar ddiwrnod y gyllideb, mi fyddwn i'n gwerthfawrogi ychydig o sylwadau ehangach ynglŷn â'r adnoddau ychwanegol yr ydych chi wedi eu sicrhau neu yr ydych chi'n ceisio eu sicrhau gan y Gweinidog Cyllid er mwyn sicrhau ein bod ni yn y sefyllfa gryfaf posib fel gwlad i ymateb i COVID-19.
Gaf i ofyn hefyd: mae yna gynlluniau cychwynnol yn cael eu datblygu yn ôl dwi'n ei ddeall, i, o bosib, agor y drws i feddygon sydd wedi gadael y proffesiwn neu sydd wedi ymddeol i ddod yn ôl, pe bai yna bwysau ar weithlu'r gwasanaeth iechyd. Pa gyngor sydd yna i'r gweithwyr iechyd hynny sydd yn barod yn y sefyllfa anodd yma i wneud y gwaith ychwanegol i gefnogi'r cyhoedd o ran ein gwasanaeth iechyd? Pa gyngor sydd yna iddyn nhw ar sut y gallan nhw gofrestru ymlaen llaw, os liciwch chi, cyn i'r manylion gael eu cwblhau, fel ein bod ni'n gallu cryfhau'r gweithlu iechyd pe bai angen hynny?
Cwpwl o bwyntiau ar fater o egwyddor. Mi wnaethoch chi, yn gywir iawn, gondemnio'r rhagfarn a'r sylwadau hiliol sydd wedi cael eu clywed mewn cysylltiad ag ymlediad yr haint yma. A allwn ni ofyn i chi wneud sylw ehangach ynglŷn â'r angen i drin pobl sydd mewn self-isolation, os liciwch chi, efo urddas a pharch? Achos mae'n bwysig iawn bod pobl yn gwybod pa fath o lefel o driniaeth y dylen nhw allu disgwyl ei gael gan y wladwriaeth, gan gymuned, a hwythau yn teimlo, wrth gwrs, mewn sefyllfa fregus iawn o fod wedi cael eu rhoi mewn self-isolation.
Mae wedi dod i'r amlwg hefyd bod Mako Vunipola bellach ddim yn mynd i fod yn gallu chwarae yn y gêm chwe gwlad rhwng Cymru a Lloegr y penwythnos yma oherwydd ei fod o wedi mynd i mewn i self-isolation. Tybed beth ydych chi'n—. Wel, yn gyntaf, pa fath o drafodaethau sydd yn digwydd efo cyrff fel Undeb Rygbi Cymru, a chlybiau pêl droed ac ati, o gwmpas digwyddiadau mawr fel hyn sy'n dod â phobl at ei gilydd? Ond yn fwy pwysig o bosib, beth mae'r ffaith bod Mako Vunipola wedi mynd i self-isolation, ac yntau ddim yn dangos arwyddion o'r haint, ond wedi bod mewn sefyllfa lle gall fod yna beryg—dwi'n deall ei fod o wedi hedfan drwy Hong Kong—beth mae hynny yn ei ddweud wrthym ni am yr angen i bobl fod yn ymwybodol o'r posibilrwydd y gallan nhw fod wedi cael eu heintio, ac i gymryd camau synhwyrol i'w diogelu eu hunain, ac eraill o'u cwmpas nhw, tra'n balansio hynny, wrth gwrs, efo'r angen, fel rydych chi'n ei ddweud, i bobl beidio mynd i ryw fath o gonsyrn mawr yn gyffredinol?
Ac yn olaf, eto'n cyfeirio at sylwadau a godwyd gan Adam Price yn gynharach heddiw yma, o ran y cyfrifoldeb ar gyflogwyr. Dwi wedi codi hyn efo chi o'r blaen fel Llywodraeth, yn gofyn i chi roi cyfarwyddyd clir o'ch disgwyliadau chi gan gyflogwyr cyfrifol yng Nghymru. Dydy deddfwriaeth cyflogaeth ddim wedi cael ei ddatganoli, ond dwi'n meddwl bod yna gyfeiriad neu ddisgwyliad a allai gael ei osod gan Lywodraeth Cymru o ran ymddygiad cyflogwyr. Mi allai cyflogwyr anghyfrifol, gweithleoedd lle mae disgwyl i bobl droi fyny i'r gwaith beth bynnag eu cyflwr iechyd nhw, fod yn peryglu iechyd pobl eraill. Felly, a fyddwch chi yn gwneud datganiadau rŵan, neu dros y dyddiau a'r wythnosau nesaf, ynglŷn â'ch disgwyliadau chi ynglŷn â'r angen i gyflogwyr, fel pawb arall o fewn y gymuned, gymryd y camau synhwyrol hynny sydd eu hangen er mwyn sicrhau bod diogelwch y cyhoedd yn cael ei warchod?
Thank you, Deputy Presiding Officer, and may I also thank you for the statement and thank you for the briefing sessions that have been provided for us as opposition parties, both on Sunday and earlier today? I look forward to seeing that kind of dialogue continuing, because I do think that it's important that the public has confidence that the steps that the Government is taking are responsible steps to take, and how that's communicated to us and to the public more broadly is very important, of course. I could ask hundreds of questions. I won't do so. I know that we'll have plenty of opportunities to ask those questions. But, there are a few things that do strike me, and I will take this opportunity to ask questions on those.
First of all, a question that was asked earlier by Adam Price, and you've touched upon it again—namely, the information shared by Public Health Wales and how often that information is disseminated. Now, the First Minister suggested, at least, that data is shared on a daily basis. You have also suggested that information is shared at 3 p.m. every afternoon. According to my understanding, and according to Public Health Wales's website, although information is shared on a daily basis, the data on the number of tests carried out, be they positive or negative, aren't shared, but are shared only on a weekly basis. Perhaps you could confirm what the situation is and ask whether Public Health Wales will ensure that those data, as well as the daily narrative, are shared on a daily basis rather than on a weekly basis.
Now, in terms of 111, I'm also very pleased that that is now a number that can be reached wherever people are in Wales. Can you give us some idea of the additional resources that have been put in place in order to enable that to happen? As a slightly peripheral question, is this the start of the provision of 111 in all parts of Wales—something that I do hope would happen? On budget day, I would appreciate just a few broader comments on the additional resources that you have secured, or that you are seeking to secure, from the finance Minister in order to ensure that we are in the best possible position as a nation to respond to COVID-19.
May I also ask: there are initial plans being drawn up, as I understand it, to perhaps open the door to doctors who may have left the profession or who have retired to return, should there be pressures on the NHS workforce. So, what advice is available to those health workers who are already in this difficult situation in carrying out this additional work in supporting the public within the health service? So, what advice is available to them as to how they can register before the details are fully in place, so that we can strengthen the health workforce, should that be required?
Just a few points on an issue of principle. You quite rightly condemn the prejudice and the racist comments that have been made in relation to the spread of this particular virus. So, could I ask you to make a broader comment on the need to treat people who are in self-isolation with dignity and respect? Because it's very important that people should know what level of treatment they should expect from the state, from society, where they, of course, feel very vulnerable, having been placed in self-isolation.
It has become apparent too that Mako Vunipola is now not going to be available to play in the six nations match between Wales and England this weekend because he has self-isolated. First of all, what kind of discussions are taking place with organisations such as the Welsh Rugby Union, and football clubs and so on, around major events such as this that bring people together? But, more importantly, what does the fact that Mako Vunipola has placed himself in self-isolation, given that he isn't showing any symptoms of the virus, but has been in a situation where there may be a risk—I understand that he flew via Hong Kong—what does that tell us about the need for people to be aware of the possibility that they could have been infected and to take sensible precautions to safeguard themselves, and others around them, while balancing that, of course, with the need, as you say, for people not to be overly anxious in more general terms?
Finally, again with reference to comments made by Adam Price earlier today in terms of the responsibility on employers. I have raised this with you in the past, as a Government, asking you to give clear direction of your expectations of responsible employers here in Wales. Employment law is not devolved, but I do think that there is an expectation that could be put in place by the Welsh Government in terms of the conduct of employers. Irresponsible employers in workplaces where people are expected to turn up to work whatever the state of their health could be putting the health of others at risk. So, will you be making a statement, either now or over the next few days or weeks, on your expectations on the need for employers, like everyone else within society, to take those sensible steps that are required in order to ensure that public safety is secured?
Yes, thank you for the questions. On the data that Public Health Wales provide, they provide a regular update on the situation in Wales, to see if there is any change in the guidance available, every day at 3 o'clock. Public Health England publish, on behalf of the UK, figures each day, including confirmed cases. In terms of the approach that I set out that we're going to take here in Wales, we need to think about whether it's proportionate and useful to provide data each day on the number of tests carried out. I think, actually, the challenge around confirming cases is entirely different to the number of tests being carried out. And some of that is still a moving feast. I do think the confirmed cases, and where they are—. And, for example, if there were to be a change in the way that we are providing treatment for people, if we reached a point in time where the current capacity that all four nations in the UK have agreed to concentrate around four places in England that are treating people with confirmed cases, if that was changed, we'd obviously need to provide that as well. But I'm not completely sure that providing daily information on the testing carried out is going to take us further forward in providing useful information to the public, as opposed to the outcomes of those tests. But that's a matter that I'm happy to consider, but the Public Health England site actually provides data for the whole of the UK about the number of confirmed cases, and that is updated on a daily basis.
In terms of resources, resource at this point is more about people than money. And it's how we're using the resource that we have available to us, both within the Government and within the NHS family and partner agencies. So, I don't have a specific financial ask to make of the finance Minister, who has helpfully returned at this point in time. That's partly because we can't definitively predict the impact across the whole range of activity within the Government, and indeed with partners. It may be the case that there is a significant financial impact; maybe that won't be the case. That's partly because we're not at this point in time able to predict with the necessary accuracy what that impact might be, and how money could help to do so. However, it is a matter that is part of our actual discussions at each of the COBRA calls, about whether or not there is a need for there to be a financial injection to make the additional measures that are necessary for public health to happen.
Byddaf, diolch am y cwestiynau. O ran y data y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn ei ddarparu, maen nhw'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf yn rheolaidd am y sefyllfa yng Nghymru, i weld a oes unrhyw newid yn y canllawiau sydd ar gael, bob dydd am 3 o'r gloch. Mae Public Health England yn cyhoeddi, ar ran y DU, ffigurau bob dydd, gan gynnwys achosion wedi'u cadarnhau. O ran y dull gweithredu a nodais y byddwn yn ei fabwysiadu yma yng Nghymru, mae angen i ni feddwl a yw'n gymesur a defnyddiol i ddarparu data bob dydd ar nifer y profion a gynhelir. Rwy'n credu, mewn gwirionedd, bod yr her sy'n ymwneud â chadarnhau achosion yn gwbl wahanol i nifer y profion sy'n cael eu cynnal. Ac mae ansicrwydd yn dal i fod ynghylch elfennau o hynny. Rwyf yn credu bod yr achosion a gadarnhawyd, ac ymhle maen nhw—. Ac, er enghraifft, pe bai newid yn y ffordd yr ydym yn darparu triniaeth i bobl, pe baem yn cyrraedd adeg pryd mae'r capasiti presennol lle mae pedair gwlad y DU wedi cytuno i ganolbwyntio ar bedwar lle yn Lloegr sy'n trin pobl y cadarnhawyd fod yr haint arnyn nhw, pe bai hynny'n newid, mae'n amlwg y byddai angen i ni ddarparu hynny hefyd. Ond dydw i ddim yn hollol siŵr y bydd darparu gwybodaeth feunyddiol am y profion a gynhelir yn fuddiol o ran darparu gwybodaeth ddefnyddiol i'r cyhoedd, yn hytrach na chanlyniadau'r profion hynny. Ond mae hynny'n fater yr wyf yn hapus i'w ystyried, ond mae gwefan Iechyd Cyhoeddus Lloegr mewn gwirionedd yn darparu data ar gyfer y DU gyfan ynghylch nifer yr achosion a gadarnhawyd, ac fe gaiff honno ei diweddaru bob dydd.
O ran adnoddau, mae'r adnoddau ar hyn o bryd yn ymwneud mwy â phobl nag arian. A dyna sut yr ydym ni'n defnyddio'r adnodd sydd ar gael i ni, yn y Llywodraeth ac yn nheulu'r GIG a'r asiantaethau sy'n bartneriaid i ni. Felly, nid wyf yn gofyn am swm penodol o arian gan y Gweinidog Cyllid, sydd yn ddefnyddiol iawn newydd ddychwelyd. Mae hynny'n rhannol am na allwn ni ragfynegi'n derfynol yr effaith ar yr ystod gyfan o weithgarwch o fewn y Llywodraeth, ac yn wir, gyda phartneriaid. Mae'n bosib y ceir effaith ariannol sylweddol; efallai na fydd hynny'n wir. Mae hynny'n rhannol oherwydd na allwn ni ar hyn o bryd ragfynegi gyda'r cywirdeb angenrheidiol beth allai'r effaith honno fod, a sut y gallai arian helpu i wneud hynny. Fodd bynnag, mae'n rhan o'n trafodaethau mewn gwirionedd ym mhob un o alwadau COBRA, ynghylch a oes angen chwistrelliad ariannol i wneud y mesurau ychwanegol sy'n angenrheidiol i iechyd y cyhoedd.
Now, the Chancellor has already briefed that he's asked his officials to look at the potential impact of coronavirus ahead of the UK budget on 11 March. I actually think we're going to need to see what may be necessary in terms of contingency, and to look not just, if you like, about a straight Barnett share for everything that may or may not happen, but actually to think about the actual impact of the condition. Because it may be that different parts of the UK see differential impact. Wales could be fortunate and escape relatively lightly compared to other parts of the UK, or we could have a differential impact, or the impact could be evenly spread across each of the four nations. And actually, my perspective is that I want to see resources go where the need requires those resources to go. And in directing need, again, that will be based on the advice of the science, but also of our chief medical officer, about where and how we make the biggest difference.
In terms of speeding up a return to practice for retired staff, that would require some change in UK legislation. That's a matter that's under active consideration, with a potential Bill. And of course we still have a four-nations perspective on most matters of registration. So, they're a UK—these are reserved powers, and they're things that we would actually support; that's why it's in the joint action plan that all four Governments have signed up to, as a matter to consider.
I completely agree with your point about dignity for people in self-isolation. There's a point about how the public generally behave if someone is self-isolating, and some points about prejudice and people's concern, but equally then about the remote contact that people can still have while people are in a period of self-isolation. For most of us, the idea of being at home for 14 days may initially sound rather attractive, but, actually, 14 days on your own, at home, not having normal access to things, I think it is quite difficult for people. And even when we had managed larger isolation for the first two flights back from China, for example, that's been difficult for people who have gone through that, and we do need to understand that.
In terms of the points about guidance for major events, we know that the six nations have taken this really seriously. Football authorities are already thinking ahead to the FIFA finals, and the potential impact to that, because, of course, it's taking place across a dozen cities within Europe. And if we're still in a containment phase, then actually that may affect the way that some of those events do or don't take place. We've already seen the decision taken about the Italy-Ireland game as well. So, there are conversations that can take place. We want to make sure that we don't up leading the conversations by making an announcement before a conversation has taken place with Wales's sporting bodies, or any other large event, about what the appropriate advice is, but again to do so on the basis of appropriate advice that is given. And I'd want to seek the direct advice of our own CMO about whether to ask people to not run events in those circumstances, and we may then end up considering whether there would need to be ministerial powers to do so. But that would be part of a conversation about the Bill, and, again, the requirements for any powers to be exercised, if they existed, would really have to be led by there being a genuine emergency situation within the country at large.
On travel advice, again, the Foreign and Commonwealth Office website is a definitive source of guidance about travel. The Welsh Government has repeated that, and referred to it in our own guidance, which is publicly available. That's also repeated through the information that Public Health Wales provide, about the way that people behave in the here and now, but also in the future as well.
And on your point about employers—. There's a secondary point I want to make about lenders. But, on employers, again, as I say, we have raised points, both between officials, but also in ministerial conversations, about statutory sick pay, about wanting to see that paid from day one. Because that would mean that people who do need to follow advice to self-isolate aren't concerned about the potential challenge for them and their family if they don't do so—there's a financial penalty in doing so. But also, my Labour colleague Jonathan Ashworth asked Matt Hancock in the House of Commons earlier about the potential for legislation to consider those people who are not just part of the gig economy, but those people on zero hours, to try to make sure if there are measures that could be taken to make sure that they don't suffer a loss of income that could see them otherwise continue to go into work, as opposed to following the appropriate advice to self-isolate.
The final point on it was not just about employers, and, if you like, the soft power the Government can have to have conversations with those employers' organisations, but it's a point about lenders as well, and, if we were to reach a point where coronavirus had a much wider impact on the way that people conduct public life—whether small, medium or large businesses—about not wanting to see lenders take precipitate action that could cause an otherwise decent business that should continue to potentially collapse through the potential issues that coronavirus may provide. Those are conversations that are taking place, both in terms of what each Government may do individually, but in particular the Chancellor's ability, at a UK level, to have some of those conversations about the way that lenders themselves behave.
So, you can see this isn't just a health issue: it really has a whole-Government, whole society potential impact, if we move to the stage where we do reach pandemic status. But, at this point in time today, people should go about their normal day-to-day business, their normal way of behaving, and, to repeat the advice that has gone on before, to 'catch it, kill it and bin it' and to take seriously the advice and guidance people are given by public health authorities.
Nawr, mae'r Canghellor eisoes wedi dweud ei fod wedi gofyn i'w swyddogion edrych ar effaith bosib y coronafeirws cyn cyhoeddi cyllideb y DU ar 11 Mawrth. Rwy'n credu mewn gwirionedd y bydd angen i ni weld beth sy'n angenrheidiol o ran cronfeydd wrth gefn, ac edrych nid yn unig, os mynnwch chi, ar gyfran syml o fformiwla Barnett ar gyfer popeth a allai ddigwydd neu beidio, ond i feddwl mewn gwirionedd am effaith wirioneddol y cyflwr. Oherwydd efallai y bydd gwahanol rannau o'r DU yn gweld effaith wahanol. Gallai Cymru fod yn ffodus a dianc ag effeithiau cymharol ysgafn o'i chymharu â rhannau eraill o'r DU, neu gallai'r effaith fod yn wahanol, neu gallai'r effaith fod yn gyfartal ar draws pob un o'r pedair gwlad. A dweud y gwir, fy safbwynt i yw fy mod eisiau gweld adnoddau'n mynd i le mae angen i'r adnoddau hynny fynd. Ac wrth gyfeirio'r angen, unwaith eto, bydd hynny'n seiliedig ar gyngor gwyddoniaeth, ond hefyd ar gyngor ein prif swyddog meddygol, ynghylch ble a sut y gwnawn y gwahaniaeth mwyaf.
O ran cyflymu dychweliad staff sydd wedi ymddeol i'r maes, byddai angen newid deddfwriaeth y DU i wneud hynny. Mae hynny'n fater sy'n cael ei ystyried yn ddwys, gyda Bil posib. Ac wrth gwrs, rydym ni'n dal i ystyried y rhan fwyaf o faterion cofrestru o safbwynt pedair gwlad. Felly maen nhw'n faterion ar gyfer y DU—pwerau wedi eu cadw'n ôl yw'r rhain, ac maen nhw'n bethau y byddem ni'n eu cefnogi mewn gwirionedd; dyna pam ei fod yn y cynllun gweithredu ar y cyd y mae pob un o'r pedair Llywodraeth wedi ymrwymo iddo, fel mater i'w ystyried.
Cytunaf yn llwyr â'ch sylw ynglŷn ag urddas i bobl sydd wedi ynysu eu hunain. Mae rhywbeth i'w ddweud ynghylch sut mae'r cyhoedd yn gyffredinol yn ymddwyn os yw rhywun yn hunanynysu, a rhai pethau i'w dweud am ragfarn a phryder pobl, ond yr un mor berthnasol yw'r cyswllt o bell y gall pobl ei gael o hyd tra bod pobl mewn cyfnod o hunanynysu. I'r rhan fwyaf ohonom ni, gall y syniad o fod gartref am 14 diwrnod swnio'n eithaf deniadol i ddechrau, ond, mewn gwirionedd, 14 diwrnod ar eich pen eich hun, yn y cartref, heb allu gwneud pethau arferol, rwy'n credu ei fod yn eithaf anodd i bobl. A hyd yn oed pan oeddem ni wedi rheoli sefyllfaoedd o ynysu mwy torfol ar gyfer y ddwy awyren gyntaf yn ôl o Tsieina, er enghraifft, mae hynny wedi bod yn anodd i bobl sydd wedi mynd drwy hynny, ac mae angen i ni ddeall hynny.
O ran y sylwadau am ganllawiau ar gyfer digwyddiadau mawr, gwyddom fod y chwe gwlad wedi cymryd hyn o ddifrif. Mae awdurdodau pêl-droed eisoes yn meddwl ymlaen llaw at rowndiau terfynol FIFA, a'r effaith bosib ar hynny, oherwydd, wrth gwrs, mae'n digwydd ar draws dwsin o ddinasoedd yn Ewrop. Ac os byddwn ni'n dal i fod mewn cyfnod o ynysu, yna gallai hynny effeithio ar y ffordd y mae rhai o'r digwyddiadau hynny'n digwydd neu ddim yn digwydd. Rydym ni eisoes wedi gweld y penderfyniad a wnaed am y gêm rhwng yr Eidal ac Iwerddon hefyd. Felly mae yna sgyrsiau a all ddigwydd. Rydym ni eisiau sicrhau na fyddwn yn arwain y sgyrsiau drwy wneud cyhoeddiad cyn i sgwrs gael ei chynnal gyda chyrff chwaraeon Cymru, neu unrhyw ddigwyddiad mawr arall, ynghylch beth yw'r cyngor priodol, ond eto i wneud hynny ar sail briodol cyngor a roddir. A hoffwn ofyn am gyngor uniongyrchol ein prif swyddog meddygol ynghylch a ddylid gofyn i bobl beidio â chynnal digwyddiadau dan yr amgylchiadau hynny, ac wedyn efallai y byddwn yn ystyried a fyddai angen pwerau gweinidogol i wneud hynny. Ond byddai hynny'n rhan o sgwrs am y Bil, ac, unwaith eto, byddai'n rhaid i'r gofynion ar gyfer arfer unrhyw bwerau, pe baent yn bodoli, fod yn seiliedig ar y ffaith bod sefyllfa o argyfwng gwirioneddol yn y wlad yn gyffredinol.
Ynglŷn â chyngor o ran teithio, unwaith eto, mae gwefan y Swyddfa Dramor a'r Gymanwlad yn ffynhonnell awdurdodedig o arweiniad ar deithio. Mae Llywodraeth Cymru wedi ailadrodd hynny, ac wedi cyfeirio at y wefan yn ein canllawiau ein hunain, sydd ar gael i'r cyhoedd. Mae hynny hefyd yn cael ei ailadrodd drwy'r wybodaeth y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn ei darparu, am arferion pobl ar hyn o bryd, ond hefyd yn y dyfodol hefyd.
Ac o ran eich sylw am gyflogwyr—. Mae pwynt eilaidd yr wyf eisiau ei wneud am fenthycwyr. Ond, o ran cyflogwyr, unwaith eto, fel y dywedaf, rydym ni wedi crybwyll rhai pethau, rhwng swyddogion, ond hefyd yn ystod sgyrsiau Gweinidogion, am dâl salwch statudol, ac am yr awydd i weld hwnnw'n cael ei dalu o'r diwrnod cyntaf. Oherwydd byddai hynny'n golygu nad yw pobl y mae angen iddyn nhw ddilyn cyngor i hunanynysu yn poeni am yr her bosib iddyn nhw a'u teulu os nad ydyn nhw'n gwneud hynny—bod colled ariannol o wneud hynny. Ond hefyd, gofynnodd fy nghyd-Aelod Llafur Jonathan Ashworth i Matt Hancock yn Nhŷ'r Cyffredin yn gynharach am y posibilrwydd y gallai deddfwriaeth ystyried nid yn unig y bobl hynny sy'n weithwyr annibynnol, ond y bobl hynny sydd ar gytundebau dim oriau, i geisio gwneud yn siŵr os oes mesurau y gellid eu cymryd i sicrhau nad ydynt yn dioddef colli incwm a allai eu gweld fel arall yn parhau i fynd i'w gwaith, yn hytrach na dilyn y cyngor priodol i hunanynysu.
Mae'r pwynt olaf yn ymwneud nid yn unig â chyflogwyr, ac, os mynnwch chi, y pŵer meddal y gall y Llywodraeth ei arfer wrth sgwrsio â sefydliadau'r cyflogwyr hynny, ond mae a wnelo â benthycwyr hefyd, a, petaem yn cyrraedd sefyllfa lle y byddai'r coronafeirws yn cael effaith lawer ehangach ar y ffordd y mae pobl yn cynnal bywyd cyhoeddus—boed yn fusnesau bach, canolig neu fawr—ynghylch dymuno peidio â gweld benthycwyr yn gweithredu'n fyrbwyll mewn modd a allai beri i fusnes cymharol lwyddiannus fel arall, a ddylai barhau, i chwalu oherwydd y problemau posibl a allai ddod yn sgil y coronafeirws. Mae'r rheini'n sgyrsiau sy'n cael eu cynnal, o ran yr hyn y gall pob Llywodraeth ei wneud yn unigol, ond yn enwedig gallu'r Canghellor, ar lefel y DU, i gael rhai o'r sgyrsiau hynny am y ffordd y mae benthycwyr eu hunain yn ymddwyn.
Felly, gallwch weld nad yw hwn yn fater sy'n ymwneud ag iechyd yn unig: bydd yn cael effaith bosib ar yr holl Lywodraeth, ar gymdeithas gyfan, os symudwn i'r cyfnod pryd byddwn yn cyrraedd statws pandemig. Ond, ar hyn o bryd, heddiw, dylai pobl ymgymryd â'u dyletswyddau beunyddiol a chadw at eu harferion arferol, ac, i ailadrodd y cyngor a roddwyd o'r blaen, 'ei ddal, ei ddifa a'i daflu' a chymryd o ddifrif y cyngor a'r arweiniad a roddir i bobl gan awdurdodau iechyd y cyhoedd.
Could I welcome the statement today and the short written statement that preceded it, but also welcome the coronavirus action plan, signed up to by the UK administration, but also, of course, all the devolved administrations as well? And, in concert with the tone that is set here by the Minister today, which is measured but also very purposeful, I think what these documents show us is that we're not starting totally from scratch. There is a lot of experience and planning and expertise that has gone into emergency planning before and into preparations for viruses spreading as well. So, we don't start from scratch.
But my questions are primarily to do with communication, Minister. You've touched on them a bit, so I'll try not to rehearse ground that's gone on already. First of all, I think the biggest message we can take from here today, in terms of the public health message, is to stress the importance of the 111 service and the need for people to use that.
But, in respect of the portal information, the online information, which not everybody will be as familiar as we are with using it, he has referred to the Public Health Wales site, which I've looked at. It's very good; it's fairly easy to use; it does link to others. There's also the Welsh Government, there's also, for travellers, the Foreign and Commonwealth Office site as well. Could he just undertake to make sure that there is a degree of linkage between these different websites, so that people, who are either concerned about themselves or about their family or about business colleagues can easily actually track to the right source of information, up-to-date information as well? It's great to hear that the Public Health Wales site will be updated every day at 3 o'clock. But each one of these sites needs to link very easily for people who aren't as familiar with searching through the internet as well.
Secondly, in terms of communication, could I ask what engagement is being done, not only by Welsh Government, but also by the network of businesses that we engage with, in terms of big and small businesses? He's mentioned the fact that if this does actually progress, and I notice in the document it refers to some of the assessment that's been done on a realistic worst case scenario, but if this does progress then there will be some larger businesses, who indeed have very well developed business continuity plans, but some of the smaller businesses, some of the supply chain businesses, the same businesses that actually keep our supermarket shelves stocked and our larders stocked and keep the freight running up and down the roads—. What communication is there in place to make sure that they are aware of what they need to do as well, and how they keep in business, both from a cash flow perspective and a supply chain perspective, but also in terms of information that they share with their employees and workforce?
And that's my final point on communications. What engagement are we doing across Government and using the networks that we have well established with front-line workers in, for example, health and social care, in emergency services, in local government, but also other essential workers who keep the country going? What engagement are we doing with the unions as well, directly, so that they have clear messages that they can convey to their members as well? So, that everything will be done, not only in terms of informing them up to date with information, but also to ensure them that they and their families are also protected as well. And my final point on communication, then, Minister, would be this: all of us as Members of this Senedd have a fair degree of reach ourselves in terms of what we can communicate, and I would say—don't underestimate that. If the information can be packaged well, then we also can help in a timely manner by signposting people to the right places, whether they are business or workforce, or whether they are people concerned about their own health and the health of their families. We can play a role as well on our social media presence and our websites in making good signposting for them as well.
A gaf i groesawu'r datganiad heddiw a'r datganiad ysgrifenedig byr a'i rhagflaenodd, ond hefyd croesawu'r cynllun gweithredu o ran y coronafeirws, y mae gweinyddiaeth y DU wedi cytuno arno, ond hefyd, wrth gwrs, yr holl weinyddiaethau datganoledig hefyd? Ac, yn unol â'r cywair a osodir yma gan y Gweinidog heddiw, sy'n bwyllog ond sydd hefyd yn bwrpasol iawn, rwy'n credu mai'r hyn y mae'r dogfennau hyn yn ei ddangos i ni yw nad ydym ni'n dechrau'n llwyr o'r dechrau. Mae llawer o brofiad a chynllunio ac arbenigedd eisoes wedi cyfrannu at y gwaith o gynllunio ar gyfer argyfwng, ac i baratoi rhag ofn i firysau ledaenu hefyd. Felly, nid ydym yn dechrau o'r dechrau.
Ond mae fy nghwestiynau'n ymwneud yn bennaf â chyfathrebu, Gweinidog. Rydych chi wedi sôn ychydig am yr agweddau hyn, felly ceisiaf beidio ag ailadrodd pethau sydd wedi cael sylw yn barod. Yn gyntaf oll, rwy'n credu mai'r neges fwyaf inni o'r fan yma heddiw, ynghylch y neges am iechyd y cyhoedd, yw pwysleisio pwysigrwydd y gwasanaeth 111 a'r angen i bobl ddefnyddio hwnnw.
Ond, o ran yr wybodaeth am y porth, yr wybodaeth ar-lein, na fydd pawb mor gyfarwydd ag yr ydym ni o ran ei ddefnyddio, mae wedi cyfeirio at safle Iechyd Cyhoeddus Cymru, yr wyf wedi edrych arno. Mae'n dda iawn; mae'n weddol hawdd ei ddefnyddio; mae'n cysylltu â gwefannau eraill. Mae yna hefyd wefan Llywodraeth Cymru, mae yna hefyd, ar gyfer teithwyr, safle'r Swyddfa Dramor a'r Gymanwlad hefyd. A allai wneud yn siŵr bod rhywfaint o gysylltiad rhwng y gwahanol wefannau hyn, fel y gall pobl, sydd naill ai'n pryderu am eu hunain neu am eu teulu neu am gydweithwyr busnes, fynd at y ffynhonnell gywir o wybodaeth yn rhwydd, a bod honno'n wybodaeth gyfredol hefyd? Mae'n wych clywed y caiff safle Iechyd Cyhoeddus Cymru ei ddiweddaru bob dydd am 3 o'r gloch. Ond mae angen i bob un o'r safleoedd hyn gysylltu'n hawdd iawn â'i gilydd er budd pobl nad ydynt yn gyfarwydd iawn â chwilio drwy'r rhyngrwyd hefyd.
Yn ail, o ran cyfathrebu, a gaf i ofyn, pa fath o ymgysylltu y mae nid yn unig Llywodraeth Cymru yn ei wneud, ond hefyd y rhwydwaith o fusnesau yr ydym yn ymwneud â nhw, o ran busnesau mawr a bach? Mae wedi sôn am y ffaith os yw'r sefyllfa yn gwaethygu mewn gwirionedd, a sylwaf fod y ddogfen yn cyfeirio at rywfaint o'r asesiad sydd wedi'i wneud ar y sefyllfa realistig waethaf un, ond os bydd y sefyllfa'n gwaethygu, yna fe fydd rhai busnesau mwy, sydd yn wir â chynlluniau parhad busnes a ddatblygwyd yn dda iawn, ond rhai o'r busnesau llai, rhai o'r busnesau yn y gadwyn gyflenwi, y busnesau hynny sy'n cadw silffoedd ein harchfarchnadoedd yn llawn a'n cypyrddau'n llawn ac yn cadw'r lorïau nwyddau ar y ffyrdd—. Pa gyfathrebu a wnaed i wneud yn siŵr eu bod yn ymwybodol o'r hyn y mae angen iddyn nhw ei wneud hefyd, a sut maen nhw'n parhau i fasnachu, o safbwynt llif arian ac o safbwynt y gadwyn gyflenwi, ond hefyd o ran gwybodaeth maen nhw'n ei rhannu gyda'u staff a'u gweithwyr?
A dyna fy sylw olaf ar gyfathrebu. Pa ymgysylltu ydym ni'n ei wneud gyda'r Llywodraeth gyfan ac a ydym ni'n defnyddio'r rhwydweithiau sydd gennym ni sydd wedi hen fwrw gwreiddiau gyda gweithwyr rheng flaen, er enghraifft, ym maes iechyd a gofal cymdeithasol, mewn gwasanaethau brys, mewn llywodraeth leol, ond hefyd gweithwyr hanfodol eraill sy'n cadw'r wlad ar ei thraed? Pa drafodaethau ydym ni wedi eu cael â'r undebau hefyd, yn uniongyrchol, fel bod ganddynt negeseuon clir y gallant eu cyfleu i'w haelodau hefyd? Felly, y caiff popeth ei wneud, nid yn unig o ran rhoi gwybod iddyn nhw am yr wybodaeth ddiweddaraf, ond hefyd i sicrhau y cânt hwy a'u teuluoedd eu diogelu hefyd. A fy sylw olaf ar gyfathrebu, felly, Gweinidog, fyddai hwn: mae gan bob un ohonom ni fel aelodau o'r Senedd hon gryn dipyn o ddylanwad ein hunain o ran yr hyn y gallwn ni ei gyfathrebu, a byddwn yn dweud—peidiwch â thanbrisio hynny. Os gellir cyflwyno'r wybodaeth yn dda, yna gallwn hefyd helpu mewn modd amserol drwy gyfeirio pobl i'r mannau cywir, boed yn fusnesau neu'n weithwyr, neu'n bobl sy'n pryderu am eu hiechyd eu hunain ac iechyd eu teuluoedd. Gallwn ddefnyddio hefyd ein presenoldeb ar y cyfryngau cymdeithasol ac ar ein gwefannau o ran cyfeirio pobl yn briodol hefyd.
I thank the Member for those questions. I'll just start with a point about business. So, this is about some of the soft powers that, as I said, Government has, and we're already looking to reach out, as I talk to different organisations about that. But there is, you're right, sometimes a difference between some businesses, and in particular larger—it's not just larger—businesses, which may be more able to cope with different absence or indeed may have the potential for remote working; other businesses, people have to be present to undertake work. And there's something there about business support advice, but, equally, when the Government is directly supporting business, about the way in which we behave, and not just looking to private-sector lenders to try to have a conversation about their own behaviour, and dealing with businesses who may be affected if the coronavirus becomes a more significant challenge for us.
The 111 service is deliberately there to provide a consistent point of contact for people. It's easy to remember and to repeat. But to go back to your final point—the way that individual Members can be part of this too, and repeating and referring to trusted sources of information, advice and guidance, and I'd certainly ask Members to do so, to do that in repeating trusted sources of information and to be really careful that we don't get drawn into promoting some of the more conspiratorial elements of commentary that always, sadly, exist in different parts of public life and on social media. There's a real responsibility on all of us to be responsible moving forward.
In terms of the engagement with other organisations, and the resilience fora—as I say, I'm running through an exercise already and I'll be happy to provide more information over the weeks about the nature of that preparedness for where we are. But our arrangements have already been tested in the last few weeks and so relationships are good and constructive here in Wales.
On your broader point about engagement with a range of different people, I'm happy to say I spoke to Councillor Huw David—not just the leader of Bridgend, but the social care and health spokesperson for the WLGA—yesterday. I've spoken to the two main opposition parties' health spokespeople to make sure that there's information passed between the Government and then across the Chamber here as well. We're seeing cabinet members across social care within the next few days. I'm meeting members of royal colleges across Wales tomorrow. I'm also seeing the trade union side and employers within the health service this week as well when I'm in north Wales. And I'm also taking up the opportunity to meet medical directors from every NHS organisation here in Wales within this week, and I'm meeting them together with the chief medical officer. So, we are making sure not just that remote guidance is provided, but that actually there is a direct face-to-face conversation with a range of those people who will be influential in actually not just dealing with opinion, but also helping us to prepare for what may be required in the weeks and months ahead.
Diolch i'r Aelod am y cwestiynau yna. Hoffwn ddechrau gyda sylw am fusnes. Felly, mae a wnelo hyn â rhai o'r pwerau meddal sydd, fel y dywedais, gan y Llywodraeth, ac rydym ni eisoes yn ystyried estyn allan, wrth imi siarad â gwahanol sefydliadau ynghylch hynny. Ond, rydych chi'n iawn, mae yna wahaniaeth, weithiau, rhwng rhai busnesau, ac yn arbennig busnesau mwy—er nid yn unig busnesau mwy—a allai fod yn fwy abl i ymdopi ag absenoldeb gwahanol neu yn wir a allai gynnig y posibilrwydd o weithio o bell; busnesau eraill, mae'n rhaid i bobl fod yn bresennol i wneud gwaith. Ac mae a wnelo hynny â chyngor cymorth busnes, ond, yn yr un modd, pan fydd y Llywodraeth yn cefnogi busnesau yn uniongyrchol, am y ffordd yr ydym yn ymddwyn, ac nid dim ond troi at fenthycwyr y sector preifat i geisio cael sgwrs am eu harferion eu hunain, ac ymdrin â busnesau y bydd effaith arnynt efallai os daw'r coronafeirws yn her fwy sylweddol i ni.
Mae gwasanaeth 111 yn fwriadol yno i ddarparu pwynt cyswllt cyson i bobl. Mae'n hawdd ei gofio a'i ailadrodd. Ond i fynd yn ôl at eich pwynt olaf—y modd y gall Aelodau unigol fod yn rhan o hyn hefyd, ac ailadrodd a chyfeirio at ffynonellau gwybodaeth, cyngor ac arweiniad y gellir ymddiried ynddynt, a byddwn yn sicr yn gofyn i Aelodau wneud hynny, i wneud hynny drwy ailadrodd ffynonellau gwybodaeth yr ymddiriedir ynddynt a bod yn ofalus iawn na chawn ni ein cyflyru i hyrwyddo rhai o'r elfennau mwy cynllwyngar o sylwebaeth sydd bob amser, ysywaeth, yn bodoli mewn gwahanol rannau o fywyd cyhoeddus ac ar gyfryngau cymdeithasol. Mae cyfrifoldeb gwirioneddol ar bob un ohonom ni i fod yn gyfrifol.
O ran ymgysylltu â sefydliadau eraill, a'r fforymau cydnerthedd—fel y dywedais, rwy'n cynnal ymarfer eisoes a byddaf yn fwy na pharod i ddarparu mwy o wybodaeth dros yr wythnosau nesaf am natur y paratoadau ar gyfer y sefyllfa sydd ohoni. Ond mae ein trefniadau eisoes wedi cael eu profi yn yr wythnosau diwethaf ac felly mae'r berthynas yn dda ac yn adeiladol yma yng Nghymru.
O ran eich sylw ehangach am ymgysylltu ag ystod o wahanol bobl, rwy'n falch o ddweud fy mod wedi siarad â'r Cynghorydd Huw David—sydd nid yn unig yn arweinydd cyngor Pen-y-bont ar Ogwr, ond yn llefarydd gofal cymdeithasol ac iechyd ar ran Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru—ddoe. Rwyf wedi siarad â llefarydd iechyd y ddwy brif wrthblaid i wneud yn siŵr y caiff gwybodaeth ei throsglwyddo rhwng y Llywodraeth ac yna drwy'r Siambr yma hefyd. Rydym yn cyfarfod aelodau'r Cabinet o bob rhan o'r maes gofal cymdeithasol dros y dyddiau nesaf. Rwy'n cyfarfod ag aelodau o golegau brenhinol ledled Cymru yfory. Rwyf hefyd yn cyfarfod â'r undebau llafur a chyflogwyr yn y gwasanaeth iechyd yr wythnos hon pan fyddaf yn y gogledd. Ac rwyf hefyd yn manteisio ar y cyfle i gyfarfod â chyfarwyddwyr meddygol o bob sefydliad GIG yma yng Nghymru yr wythnos hon, ac rwy'n cyfarfod â nhw ynghyd â'r prif swyddog meddygol. Felly, rydym ni yn sicrhau nid yn unig y darperir canllawiau o bell, ond mewn gwirionedd y ceir sgwrs wyneb-yn-wyneb uniongyrchol gydag amryw o'r bobl hynny a fydd yn ddylanwadol mewn gwirionedd nid yn unig o ran ymdrin â barn, ond hefyd yn ein helpu i baratoi ar gyfer yr hyn a allai fod ei angen yn yr wythnosau a'r misoedd i ddod.
Finally, Caroline Jones.
Yn olaf, Caroline Jones.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Thank you for your statement, Minister, as well as your earlier written statement on the joint action plan. I'd like to commend the work being undertaken by you, your officials, Public Health Wales, and our amazing NHS staff in preparing for the COVID-19 outbreak. I also welcome the fact that the 111 service is now available in all parts of Wales. And regarding this service and the possible escalation of the use due to the virus, what extra additional resources have you been able to consider putting into this service?
As you rightly point out, this is a totally new disease. We are unsure of the particular vectors of this infection. Our current understanding is largely based upon what we know about similar coronaviruses. What can you tell me, please—with the hard-to-reach communities, what additional thought has been put into these harder-to-reach communities, so that they are aware of the coronavirus and the symptoms?
Infection rates have increased across the globe and our efforts are quite rightly focused upon containing the spread of this disease. It is right that we make preparations for a widespread outbreak. We can see from northern Italy how quickly this particular coronavirus spreads. However, at this stage one of the biggest threats comes from widespread panic and the spread of misinformation. It is in our power to limit the spread of this disease if we all take simple precautions. As with all respiratory infections, we can take steps to prevent the spread of COVID-19. Every single one of us in this Chamber needs to reinforce the 'catch it, bin it, kill it' message and practice regular effective hand hygiene.
Minister, as I said, I fully endorse the approach taken by the Welsh Government, and therefore have just a few questions left. There have been reports of shortages of personal protective equipment in general practice. So, Minister, can you ensure that there is sufficient PPE available to primary care providers in all of Wales? I realise that this is a global public health emergency, and this will bring procurement challenges. However, will you do all that you can, together with colleagues across the UK, and work with the UK Government to ensure our health services are not affected by increased cost and availability of supplies and equipment?
Finally, Minister, an unfortunate impact of the coronavirus outbreak has been the increase in numbers of people seeking to profit from the misery of others, and there are reports of unscrupulous businesses massively inflating prices of basic hygiene materials. One advert for a 600 ml bottle of alcohol hand wash was listed at £37, five or six times higher than the usual price. Sadly, this is not unique. So, Minister, will you work with local authorities and UK Ministers to do what you can to stamp out this practice?
Thank you once again for your regular updates and I hope that by all of us playing our part, we can avoid the worst ravages of COVID-19.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch ichi am eich datganiad, Gweinidog, yn ogystal â'ch datganiad ysgrifenedig cynharach am y cynllun gweithredu ar y cyd. Hoffwn ganmol y gwaith sy'n cael ei wneud gennych chi, eich swyddogion, Iechyd Cyhoeddus Cymru, a'n staff anhygoel yn y GIG wrth baratoi ar gyfer COVID-19. Rwyf hefyd yn croesawu'r ffaith bod y gwasanaeth 111 bellach ar gael ym mhob rhan o Gymru. Ac ynghylch y gwasanaeth hwn a'r posibilrwydd o gynyddu'r defnydd a wneir ohono oherwydd y feirws, pa adnoddau ychwanegol eraill ydych chi wedi ystyried eu rhoi i'r gwasanaeth hwn?
Rydych chi yn llygad eich lle yn dweud bod hwn yn glefyd cwbl newydd. Nid ydym yn sicr o bwy neu beth yn benodol sy'n cludo'r haint hwn. Mae ein dealltwriaeth bresennol yn seiliedig i raddau helaeth ar yr hyn a wyddom ni am bob coronafeirws tebyg. Beth allwch chi ei ddweud wrthyf, os gwelwch yn dda—gyda'r cymunedau anodd eu cyrraedd, pa ystyriaeth ychwanegol a roddwyd i'r cymunedau anodd eu cyrraedd hyn, fel eu bod yn ymwybodol o'r coronafeirws a'r symptomau?
Mae cyfraddau heintio wedi cynyddu ar draws y byd ac mae ein hymdrechion, yn briodol ddigon, yn canolbwyntio ar leihau lledaeniad y clefyd hwn. Mae'n briodol ein bod yn paratoi ar gyfer achosion eang. Gallwn weld o ogledd yr Eidal pa mor gyflym mae'r coronafeirws arbennig hwn yn lledu. Fodd bynnag, ar hyn o bryd un o'r bygythiadau mwyaf yw panig eang a lledaeniad gwybodaeth anghywir. Mae yn ein gallu i gyfyngu ar ledaeniad y clefyd hwn os ydym i gyd yn cymryd rhagofalon syml. Fel gyda phob haint anadlol, gallwn gymryd camau i atal lledaeniad COVID-19. Mae angen i bob un ohonom ni yn y Siambr hon atgyfnerthu'r neges 'ei ddal, ei daflu, ei ddifa' ac arfer hylendid dwylo effeithiol rheolaidd.
Gweinidog, fel y dywedais, rwy'n cymeradwyo'n llwyr sut mae Llywodraeth Cymru yn mynd ati, ac felly mae gennyf ychydig o gwestiynau ar ôl. Cafwyd adroddiadau am brinder cyfarpar amddiffynnol personol mewn meddygfeydd teulu. Felly, Gweinidog, a allwch chi sicrhau bod digon o gyfarpar amddiffynnol personol ar gael i ddarparwyr gofal sylfaenol ym mhob cwr o Gymru? Sylweddolaf fod hwn yn argyfwng iechyd y cyhoedd byd-eang, a bydd yn arwain at heriau o ran caffael. Fodd bynnag, a wnewch chi bopeth yn eich gallu, ynghyd â chydweithwyr ar draws y DU, a gweithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau nad yw costau uwch ac argaeledd cyflenwadau ac offer yn effeithio ar ein gwasanaethau iechyd?
Yn olaf, Gweinidog, un o effeithiau anffodus yr achosion o coronafeirws yw'r cynnydd yn nifer y bobl sy'n ceisio elwa ar ddioddefaint pobl eraill, a cheir adroddiadau bod busnesau diegwyddor yn chwyddo prisiau deunyddiau hylendid sylfaenol yn aruthrol. Roedd un hysbyseb ar gyfer potel o olchydd llaw alcohol 600 ml yn nodi pris o £37, pump neu chwe gwaith yn fwy na'r pris arferol. Yn anffodus, nid yw hyn yn unigryw. Felly, Gweinidog, a wnewch chi weithio gydag awdurdodau lleol a Gweinidogion y DU i wneud yr hyn a allwch chi i gael gwared ar yr arfer yma?
Diolch unwaith eto am eich diweddariadau rheolaidd a gobeithiaf, wrth i bob un ohonom ni wneud ein rhan, y gallwn ni osgoi difrod gwaethaf COVID-19.
Thank you for the comments and questions. I want to perhaps start with your final point and the point you made earlier about the way we can choose to behave. There are, unfortunately, always some people who are prepared to try to capitalise and to make financial gain from a problem position. We see it in a wide range of areas and, sadly, I expect there will be people who try to do that over this position. Most people, though, are driven by a rather more altruistic response and one that reaches out and shows that people care for their neighbours, and people they don't know as well. And there's that point again about panic and not panicking, and not spreading misinformation about what the actual position is.
So, if people are approached for advice or guidance and it comes with a large price tag, but help is offered, they should think again. If it's the case that it sounds too good to be true, it almost certainly is, and if people are asking for significant sums of money for what you think should be available from the national health service, then, again, take a step back, and go back to the point about taking our cues from a trusted source of information and guidance. Public Health Wales's chief medical officer and the Welsh Government are providing regular updates and information for people to follow. And I hope that Members do use their own social media channels to promote that.
The 111 service has now been resourced to provide an all-Wales reach to cover coronavirus. If there is a need to consider further financial resources that go beyond the health department's ability to do so, then we will, of course, have that discussion across the Government. It is also, of course, possible that other departments may have a call on resources, not just the health department. That depends on the need and the appropriate action the Government may need to take at a future point.
In terms of awareness, I think it's hard to envisage the number of people who would not be aware that coronavirus is a current issue facing the UK and the wider world. I think there's little the Government can do beyond what is already being done to promote a public awareness message around the position that we're in. Today's launch of the joint action plan is in itself an unprecedented event, certainly in my time in political activity, and we'll be looking to make sure that those messages in that plan, not just about the future but about today, are consistently and persistently reinforced, including, of course, the 'catch it, bin it, kill it' message, especially about washing your hands effectively.
On protective equipment in primary care or, indeed, in secondary care, we've done everything I think that is reasonable, not to just to have that equipment available, but then to provide it where it's necessary. So, it isn't just a case of stockpiling equipment; that's not necessary at this point in time. People, including most health service workers, need to go about their business in the way they normally would do.
Then, finally, to reiterate this point that it's not just about this Chamber, but across the four Governments of the United Kingdom—I've made this point before. It should give people some comfort that four different Governments with four different political priorities on a range of things, with four different health Ministers and four different parties, are still coming together to work on a joint UK basis, and to do so on the basis of the best available advice to all of us, and, of course—[Inaudible.]—the advice and guidance we're given by the four chief medical officers to keep the public as safe as possible.
Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau. Hoffwn ddechrau efallai gyda'ch sylw olaf a'r sylw a wnaethoch chi yn gynharach am y ffordd y gallwn ni ddewis ymddwyn. Yn anffodus, mae bob amser rhai pobl sy'n barod i geisio manteisio ar sefyllfa sy'n peri problem a gwneud elw ariannol. Rydym ni'n ei weld mewn ystod eang o feysydd ac, yn anffodus, disgwyliaf y bydd pobl yn ceisio gwneud hynny yn y sefyllfa hon. Mae'r rhan fwyaf o bobl, fodd bynnag, yn ymateb mewn modd mwy anhunanol ac un sy'n estyn allan ac yn dangos bod pobl yn gofalu am eu cymdogion, a phobl nad ydynt yn eu hadnabod cystal. A dyna'r elfen honno eto am gynhyrfu a pheidio â chynhyrfu, a pheidio â lledaenu gwybodaeth anghywir am y sefyllfa wirioneddol.
Felly, os cysylltir â phobl am gyngor neu arweiniad ac y gofynnir pris mawr am hynny, ond cynigir cymorth, fe ddylen nhw ailfeddwl. Os yw'n swnio'n rhy dda i fod yn wir, mae hynny bron yn sicr yn wir, ac os yw pobl yn gofyn am symiau sylweddol o arian am yr hyn y credwch y dylai fod ar gael gan y Gwasanaeth Iechyd Gwladol, yna, unwaith eto, cymerwch gam yn ôl, ac i ddychwelyd at y sylw am dderbyn arweiniad o ffynhonnell o wybodaeth ac arweiniad y gellir ymddiried ynddo. Mae prif swyddog meddygol Iechyd Cyhoeddus Cymru a Llywodraeth Cymru yn darparu diweddariadau rheolaidd a gwybodaeth i bobl eu dilyn. A gobeithiaf y bydd yr Aelodau yn defnyddio eu sianeli cyfryngau cymdeithasol eu hunain i hyrwyddo hynny.
Mae'r gwasanaeth 111 bellach wedi cael adnoddau i ddarparu gwasanaeth i Gymru gyfan i ymdrin â'r coronafeirws. Os oes angen ystyried adnoddau ariannol ychwanegol sy'n mynd y tu hwnt i allu'r adran iechyd i wneud hynny, yna, wrth gwrs, bydd y Llywodraeth gyfan yn trafod hynny. Mae'n bosib hefyd, wrth gwrs, y bydd ar adrannau eraill eisiau adnoddau, nid dim ond yr adran iechyd. Mae hynny'n dibynnu ar yr angen ac ar yr hyn y gallai fod angen i'r Llywodraeth ei wneud rywbryd yn y dyfodol.
O ran ymwybyddiaeth, rwy'n credu ei bod hi'n anodd rhagweld nifer y bobl na fyddent yn ymwybodol bod y coronafeirws yn fater cyfredol sy'n wynebu'r DU a'r byd ehangach. Rwy'n credu mai prin yw'r hyn y gall y Llywodraeth ei wneud y tu hwnt i'r hyn sy'n cael ei wneud eisoes i hyrwyddo neges ymwybyddiaeth gyhoeddus o ynghylch y sefyllfa yr ydym ni ynddi. Mae lansio'r cynllun gweithredu ar y cyd heddiw yn ddigwyddiad na welwyd mo'i debyg o'r blaen, yn sicr yn fy amser i ym myd gwleidyddiaeth, a byddwn yn ceisio sicrhau y caiff y negeseuon hynny yn y cynllun hwnnw, nid yn unig yn ymwneud â'r dyfodol ond yn ymwneud â heddiw, yn cael eu hatgyfnerthu'n gyson ac yn barhaus, gan gynnwys, wrth gwrs, y neges 'ei ddal, ei daflu, ei ddifa', yn enwedig o ran golchi eich dwylo'n effeithiol.
O ran offer amddiffynnol ym maes gofal sylfaenol neu, yn wir, ym maes gofal eilaidd, rydym ni wedi gwneud popeth rwy'n credu sy'n rhesymol, nid dim ond i sicrhau fod y cyfarpar hwnnw ar gael, ond wedyn i'w ddarparu lle mae'n angenrheidiol. Felly, nid mater o gadw offer yn unig mo hyn; nid yw hynny'n angenrheidiol ar hyn o bryd. Mae angen i bobl, gan gynnwys y rhan fwyaf o weithwyr y gwasanaeth iechyd, fynd ynghylch eu dyletswyddau yn y ffordd arferol.
Yna, yn olaf, i ailadrodd y sylw hwn nad yw'n ymwneud â'r Siambr hon yn unig, ond â phedair Llywodraeth y Deyrnas Unedig—rwyf wedi gwneud y sylw hwn o'r blaen. Dylai roi rhywfaint o gysur i bobl fod pedair Llywodraeth wahanol sydd â phedair blaenoriaeth wleidyddol wahanol ar amrywiaeth o bethau, gyda phedwar Gweinidog iechyd gwahanol a phedair plaid wahanol, yn dal i ddod at ei gilydd i weithio ar sail y DU gyfan, ac i wneud hynny ar sail y cyngor gorau sydd ar gael i bob un ohonom ni, ac, wrth gwrs—[Anghlywadwy.]—y cyngor a'r arweiniad a roddir i ni gan y pedwar prif swyddog meddygol i gadw'r cyhoedd mor ddiogel â phosib.
Thank you. Russell George, you want to ask a question.
Diolch i chi. Russell George, rydych chi'n dymuno gofyn cwestiwn.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Minister, you mentioned in your statement that potential enhanced monitoring at Cardiff Airport could come into force at short notice. So, I appreciate that it's not happening at the moment, but what would be the triggers for that?
And if I'm allowed, Deputy Presiding Officer, I'll ask one more quick question—thank you. There is a concern about the supply chain. Questions have been raised about business support, but in terms of—. One business contacted me in terms of the supply chain being affected from, particularly, areas of the world such as China, where factories are closed for a limited period of time, and that's now affecting the supply chain, even though those factories may now be back open again. And perhaps a more pressing concern is the supply chains for medical supplies, perhaps not connected with coronavirus itself, but medical supplies to the NHS as a result of delays to goods arriving in this country. Is that a concern also that you have, and is that being addressed as well within the NHS?
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, roeddech chi'n sôn yn eich datganiad chi y gellid gwella monitro ym maes awyr Caerdydd a chael hynny i ddod i rym ar fyr rybudd o bosib. Rwy'n deall nad yw hynny'n digwydd ar hyn o bryd, ond beth a fyddai'n ysgogi hynny?
Ac os caf, Dirprwy Lywydd, rwyf am ofyn un cwestiwn arall yn gyflym—diolch. Mae pryder ynghylch y gadwyn gyflenwi. Mae cwestiynau wedi cael eu codi ynghylch cymorth i fusnesau, ond o ran—. Fe gysylltodd un busnes â mi i ddweud bod rhannau o'r byd fel Tsieina, yn benodol, yn effeithio ar y gadwyn gyflenwi. Mae'r ffatrïoedd yno ar gau am gyfnod cyfyngedig, ac mae hynny'n effeithio ar y gadwyn gyflenwi ar hyn o bryd, er y gall y ffatrïoedd hynny fod wedi ailagor erbyn hyn. A phryder pwysicach efallai yw'r cadwyni cyflenwi ar gyfer cyflenwadau meddygol, nad ydyn nhw'n gysylltiedig â'r coronafeirws ei hun efallai, ond cyflenwadau meddygol i'r GIG o ganlyniad i oedi wrth i nwyddau gyrraedd y wlad hon. A yw hynny'n bryder gennych chi hefyd, ac a yw'r mater hwnnw hefyd yn cael sylw o fewn y GIG?
Well, on the final point about the impact of activity in China and its place not just within the Chinese economy, but the global economic impact—it's a matter that Ministers are concerned about across the UK. It's been a part of the conversation in COBRA meetings. The challenge is what is our ability to step in and do something in the alternative. This Government may have some levers available to it, but I don't want to pretend that we're going to be able to somehow mitigate completely the potential impacts across China—of course, some of which we'll only see in future months and years—whether that's about the ability to source alternative sources for goods or services, not just within the health services, but more widely. So, that's where we'll need to see what happens as it happens, as well as try to forecast where we may be able to help businesses, if that is possible. Some of this is about those people running and managing those businesses and their ability to source some of their own goods. It's often the case that they're better placed to do so than a Minister in the Government.
In terms of Cardiff Airport and the need to step up arrangements—well, that would depend on the advice we're given about whether it's an effective thing to do, about whether it's an effective strategy in containing coronavirus and its spread, or indeed in delaying it. We may reach a point, though, when no restrictions on travel would prove to be effective. It would have to be led by the science, and that's why the SAGE group of scientific advisers are really important, their modelling about some of the challenge about transmission of coronavirus, and, indeed, the advice that we're receiving from the four chief medical officers. So, if we need to do that, we'd be clear about the basis on which we'd have additional arrangements in place at Cardiff Airport and the expected impacts of that. I think it's important we remain as transparent as possible in any action we do choose to take and have a proper footing for doing so as Ministers.
Wel, ynglŷn â'r pwynt olaf am effaith gweithgarwch yn Tsieina a phwysigrwydd hynny nid o fewn economi Tsieina'n unig, ond yr effaith economaidd fyd-eang—mae hwn yn fater y mae'r Gweinidogion yn pryderu amdano ledled y DU. Mae hyn wedi bod yn rhan o'r drafodaeth yng nghyfarfodydd COBRA. Yr her yw faint o allu sydd gyda ni i gamu i mewn a gwneud rhywbeth yn wahanol. Efallai fod gan y Llywodraeth hon rywfaint o ysgogiadau, ond nid wyf i am gymryd arnaf y gallwn liniaru'n llwyr yr effeithiau posib ledled Tsieina—wrth gwrs, ni fyddwn yn gweld rhai o'r effeithiau hyn am fisoedd neu flynyddoedd lawer—boed hynny ynglŷn â'r gallu i ddod o hyd i ffynonellau eraill ar gyfer nwyddau neu wasanaethau, nid yn unig o fewn y gwasanaethau iechyd, ond yn ehangach. Felly, dyna pryd y bydd angen inni weld beth sy'n digwydd wrth iddo ddigwydd, yn ogystal â cheisio rhagweld sut y gallem helpu busnesau, pe byddai hynny'n bosib. Mae hyn yn ymwneud yn rhannol â'r bobl hynny sy'n rhedeg ac yn rheoli'r busnesau hynny a'u gallu nhw i gael ffynonellau i rai o'u nwyddau nhw eu hunain. Mae'n wir yn aml eu bod nhw mewn sefyllfa well i wneud hynny na Gweinidog yn y Llywodraeth.
O ran maes awyr Caerdydd a'r angen i gamu ymlaen o ran y trefniadau—wel, byddai hynny'n dibynnu ar y cyngor a roddir inni ynghylch a yw hynny'n beth effeithiol i'w wneud, a yw honno'n strategaeth effeithiol o ran cynnwys coronafeirws a'i ledaeniad, neu, yn wir, o ran arafu hynny. Efallai y byddwn ni'n cyrraedd rhyw bwynt, serch hynny, pan na fyddai unrhyw gyfyngiadau ar deithio'n gallu bod yn effeithiol. Fe fydd yn rhaid i hyn gael ei dywys gan y wyddoniaeth, a dyna pam mae grŵp cynghorwyr gwyddonol SAGE o bwys mawr, eu modelau nhw o ran yr her ynghylch trosglwyddiad coronafeirws, ac, yn wir, y cyngor yr ydym ni'n ei gael gan y pedwar prif swyddog meddygol. Felly, os bydd angen inni wneud hynny, byddem yn egluro'r seiliau a fyddai gennym ni ar gyfer trefniadau ychwanegol ym maes awyr Caerdydd ac effeithiau disgwyliedig hynny. Rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod ni'n parhau i fod mor dryloyw â phosibl am unrhyw gamau yr ydym ni'n dewis eu cymryd a bod gennym sylfaen briodol ar gyfer gwneud hynny fel Gweinidogion.
Thank you, Minister.
Diolch, Gweinidog.
Item 5 on the agenda is the Common Agricultural Policy (Direct Payments to Farmers) (Miscellaneous Amendments) (Wales) Regulations 2020. And I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to move the motion—Lesley Griffiths.
Eitem 5 ar yr agenda yw Rheoliadau’r Polisi Amaethyddol Cyffredin (Taliadau Uniongyrchol i Ffermwyr) (Diwygiadau Amrywiol) (Cymru) 2020. Ac rwy'n galw ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i gynnig y cynnig—Lesley Griffiths.
Cynnig NDM7279 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau’r Polisi Amaethyddol Cyffredin (Taliadau Uniongyrchol i Ffermwyr) (Diwygiadau Amrywiol) (Cymru) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 4 Chwefror 2020.
Motion NDM7279 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Common Agricultural Policy (Direct Payments to Farmers) (Miscellaneous Amendments) (Wales) Regulations 2020 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 4 February 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. And I move the motion. These regulations came into force at 11.00 p.m. on 31 January and amend two sets of regulations: the Common Agricultural Policy (Integrated Administration and Control System and Enforcement and Cross Compliance) (Wales) Regulations 2014, and the Common Agricultural Policy Basic Payment and Support Schemes (Wales) Regulations 2015.
The Common Agricultural Policy (Integrated Administration and Control System and Enforcement and Cross Compliance) (Wales) Regulations 2014 make provision for the implementation of EU regulations relating to the administration of CAP. They contain provisions on control enforcement in relation to payments granted directly to farmers. They also set requirements on beneficiaries of direct payments and certain rural development payments relating to the maintenance of standards for good agricultural and environmental conditions.
The Common Agricultural Policy Basic Payment and Support Schemes (Wales) Regulations 2015 make provision in relation to the administration of direct payments to farmers under CAP support schemes. They set out a number of rules farmers must follow in order to maintain an agricultural area in a state suitable for grazing or cultivation. The amendments made by these regulations are minor, but necessary to ensure the mechanism is in place to spend up to £243 million for a basic payment scheme to farmers in 2020, made available by the UK Government. It also ensures the accuracy and efficiency of the statute book in Wales when the UK withdraws from the EU. Thank you.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Ac rwy'n cynnig y cynnig. Daeth y Rheoliadau hyn i rym am 11.00 p.m. ar 31 Ionawr ac maen nhw'n yn diwygio dwy gyfres o reoliadau: Rheoliadau'r Polisi Amaethyddol Cyffredin (System Integredig Gweinyddu a Rheoli a Gorfodi a Thrawsgydymffurfio) (Cymru) 2014, a'r Rheoliadau Cynllun Taliad Sylfaenol a Chynlluniau Cymorth y Polisi Amaethyddol Cyffredin (Cymru) 2015.
Mae Rheoliadau'r Polisi Amaethyddol Cyffredin (System Integredig Gweinyddu a Rheoli a Gorfodi a Thrawsgydymffurfio) (Cymru) 2014 yn darparu ar gyfer gweithredu rheoliadau'r UE sy'n ymwneud â gweinyddu'r PAC. Maent yn cynnwys darpariaethau ar orfodi rheoli o ran taliadau a roddir yn uniongyrchol i ffermwyr. Maen nhw'n cynnwys gofynion hefyd ar y rhai sy'n derbyn taliadau uniongyrchol a thaliadau datblygu gwledig penodol sy'n ymwneud â chynnal safonau da o ran amgylchiadau amaethyddol ac amgylcheddol.
Mae Rheoliadau Cynllun Taliad Sylfaenol a Chynlluniau Cymorth y Polisi Amaethyddol Cyffredin (Cymru) 2015 yn gwneud darpariaeth o ran gweinyddu taliadau uniongyrchol i ffermwyr yn ôl cynlluniau cymorth y PAC. Mae'n nodi nifer o reolau y mae'n rhaid i ffermwyr eu dilyn ar gyfer cadw tir amaethyddol mewn cyflwr sy'n addas ar gyfer pori neu dyfu cnydau. Diwygiadau mân yw'r rhai a wneir gan y Rheoliadau hyn, ond maen nhw'n angenrheidiol i sicrhau bod y mecanwaith ar waith i wario hyd at £243 miliwn ar gyfer cynllun taliad sylfaenol i ffermwyr yn 2020, a fydd ar gael gan Lywodraeth y DU. Mae hefyd yn sicrhau uniondeb ac effeithlonrwydd y llyfr statud yng Nghymru pan fydd y DU yn ymadael â'r UE. Diolch.
We're not going to vote against this, but there are a few questions that have been raised, actually, and I think I'd be interested in hearing your response to those before we come to voting. I know that some within the sector, for example, have queried whether the legislation actually requires funding to be paid to farmers, or whether devolved nations could actually use the money for something else, if they choose to do so. If it is the latter, then clearly I think some out there would have an issue—and EU regulations wouldn't have allowed that to happen, of course. But there is a question as to whether this proposed legislation ensures or requires that that money goes to farmers who would, of course, be in receipt of that money if we were subject to the EU regulations that have been in place previously.
Also, there's a concern from some that the Bill takes account of the Bew review recommendations, which some have been quite critical of, particularly the fact that Scottish agriculture, in one of its recommendations, has received the equivalent of an additional £1,300 on average per farmer, compared to £150 per farmer in Wales on average, which means that the average Scottish farm payment is around 175 per cent of the average Welsh payment. Now, the Bill effectively opens the door for a far larger differential between Scottish farmers and farmers elsewhere in the UK. And again, EU rules would have had something to say about that. So, I'd be interested in your response to that prospect as well, because it does raise broader questions about the long term funding arrangements that we will have and how payments in future years would be administered and how funding will be allocated to devolved nations. I'm sure you'll tell us that this is a one-off for this year, very much a temporary thing—I've no reason to doubt that—but, of course, they told us that about the Barnett formula, and look where it got us.
Ni fyddwn yn pleidleisio yn erbyn hyn, ond mae yna ychydig o gwestiynau sydd wedi cael eu codi, a dweud y gwir, ac rwy'n credu y byddai gennyf ddiddordeb i glywed eich ymateb chi i'r rhain cyn inni bleidleisio. Gwn fod rhai yn y sector, er enghraifft, wedi holi a oes angen talu arian i ffermwyr mewn gwirionedd, neu a allai'r gwledydd datganoledig ddefnyddio'r arian ar gyfer rhywbeth arall, pe bydden nhw'n dewis gwneud hynny. Pe byddai hynny'n digwydd, rwy'n llwyr o'r farn y byddai gan rai ohonyn nhw broblem—ac ni fyddai rheoliadau'r UE wedi caniatáu i hynny ddigwydd, wrth gwrs. Ond mae yna gwestiwn ynghylch a yw'r ddeddfwriaeth arfaethedig hon yn sicrhau neu'n mynnu bod yr arian yn mynd i'r ffermwyr a fyddai, wrth gwrs, yn cael yr arian hwnnw pe byddem ni'n ddarostyngedig i reoliadau'r UE sydd wedi bod yn weithredol cyn hyn.
Ar ben hynny, mae yna bryder ymysg rhai bod y Bil yn ystyried argymhellion adolygiad Bew, y mae rhai wedi bod yn feirniadol iawn ohonyn nhw, yn enwedig y ffaith bod amaethyddiaeth yr Alban, yn un o'i argymhellion, wedi derbyn swm sy'n cyfateb i £1,300 i bob ffermwr ar gyfartaledd, o'i gymharu â £150 i bob ffermwr yng Nghymru ar gyfartaledd, sy'n golygu bod y taliad cyfartalog i bob fferm yn yr Alban tua 175 y cant o'r taliad cyfartalog yng Nghymru. Nawr, mae'r Bil i bob pwrpas yn agor y drws i wahaniaeth llawer mwy rhwng ffermwyr yr Alban a ffermwyr mewn mannau eraill yn y DU. Ac unwaith eto, fe fyddai gan reolau'r UE rywbeth i'w ddweud am hynny. Felly, fe fyddwn i'n falch o gael eich ymateb chi i'r posibilrwydd hwnnw hefyd, gan ei fod yn codi cwestiynau ehangach ynghylch y trefniadau ariannu hirdymor a fydd gennym ni a sut y caiff taliadau eu gweinyddu yn y blynyddoedd i ddod a sut y caiff cyllid ei ddyrannu i'r gwledydd datganoledig. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n dweud wrthym mai rhywbeth untro yw hwn ar gyfer eleni, rhywbeth dros dro i raddau helaeth iawn—nid oes gennyf i reswm i amau hynny—ond, wrth gwrs, dyna a ddywedon nhw wrthym ni am fformiwla Barnett, ac edrychwch ar ein sefyllfa ni ynglŷn â hynny.
Minister, could you respond?
Gweinidog, a wnewch chi ymateb?
Thank you, Llyr, for those questions. My understanding is absolutely it's a one-off. You'll be very aware, as I know from our discussions, that that was a historical payment in relation to Scotland. As far as I know, I've certainly not received any advice around the Bew report in relation to this legislation, but if it hadn't been amended and it wasn't in place immediately before exit date, there would be a risk that Welsh Ministers would not be able to fulfil their obligations to make payments to applicants for the entirety of the 2020 scheme here. So, I'm happy to clarify that. Thank you.
Diolch i chi, Llŷr, am y cwestiynau yna. Fy nealltwriaeth i yw mai rhywbeth untro fydd hyn. Rydych chi'n ymwybodol iawn, fel y gwn i o'n trafodaethau ni, mai taliad hanesyddol mewn cysylltiad â'r Alban oedd hwnnw. Cyn belled ag y gwn i, nid wyf wedi cael unrhyw gyngor ynghylch adroddiad Bew, yn sicr, o ran y ddeddfwriaeth hon. Ond pe na fyddai wedi cael ei ddiwygio ac yn weithredol yn union cyn y dyddiad gadael, fe fyddai yna berygl na fyddai Gweinidogion Cymru yn gallu cyflawni eu dyletswyddau i wneud taliadau i ymgeiswyr am gyfanrwydd y cynllun 2020 yma. Felly, rwy'n hapus i egluro hynny. Diolch.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw cytuno ar y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, caiff y cynnig ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 6 on our agenda this afternoon is a debate on the Welsh rates of income tax 2020-2021, and I call on the Minister for Finance and the Trefnydd to move the motion—Rebecca Evans.
Eitem 6 ar ein hagenda y prynhawn yma yw dadl ar gyfraddau treth incwm Cymru 2020-2021, ac rwy'n galw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7285 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol ag adran 116D o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, yn cytuno ar y penderfyniad ynghylch y cyfraddau Cymreig ar gyfer Cyfraddau Treth Incwm yng Nghymru 2020-21 fel a ganlyn:
a) y gyfradd Gymreig a gynigir ar gyfer cyfradd sylfaenol y dreth incwm yw 10c;
b) y gyfradd Gymreig a gynigir ar gyfer cyfradd uwch y dreth incwm yw 10c;
c) y gyfradd Gymreig a gynigir ar gyfer cyfradd ychwanegol y dreth incwm yw 10c.
Motion NDM7285 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales in accordance with section 116D of the Government of Wales Act 2006, agrees the Welsh rate resolution for the 2020-21 Welsh rates of income tax as follows:
a) the proposed Welsh rate for the basic rate of income tax is 10p;
b) the proposed Welsh rate for the higher rate of income tax is 10p;
c) the proposed Welsh rate for the additional rate of income tax is 10p.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
I'm pleased to open this debate on the Welsh rates of income tax. Welsh rates of income tax were introduced in April last year and applied to income tax payers resident in Wales. The Welsh rates for next year were announced in the draft budget. In keeping with previous commitments, there will be no changes to Welsh income tax levels in 2020-21. This will mean that Welsh taxpayers will continue to pay the same income tax as their England and Northern Irish counterparts. This will continue to provide stability for taxpayers during a time of economic uncertainty and ongoing austerity.
Together with the block grant, Welsh taxes are essential to help fund the vital public services that many in society depend on. Over the coming months and years, and as the reality of the Brexit process becomes clear, protecting these services may become more challenging. This year, the unusual lateness of the UK budget means that the UK Government's tax plans for 2020-21 and beyond are currently unknown, which is unhelpful in the context of our plans for taxation in Wales. We will monitor the UK budget for any potential impacts for Wales.
Her Majesty's Revenue and Customs continues to administer income tax in Wales, and the UK Government continues to retain full responsibility for taxation of income from savings and dividends. My officials continue to work with HMRC on the detailed arrangements for the administration of Welsh rates of income tax, and are currently in the process of transitioning to a 'business as usual' governance model, following a successful implementation period. The correct C code is now being applied to approximately 97 per cent of taxpayers, and my officials are working with HMRC to increase that proportion further.
I am pleased to inform the Chamber that, as part of a wider low-cost engagement campaign on social media, and a letter from HMRC that included a leaflet from Welsh Government to all taxpayers living in Wales, the awareness of WRIT has increased across all age groups, socio-economic groups and regions in Wales, with a 14 percentage point increase between June 2018 and June 2019.
The Welsh Government is committed to continuing to monitor awareness and increase our efforts to engage with the wider public on our taxation system in Wales. I'm also pleased to highlight the Finance Committee's ongoing inquiry, looking at the potential impacts of different income tax rates across the Wales-England border, and I'll be attending a scrutiny session with the committee in March. I look forward to hearing the committee's views on this issue.
The Assembly is asked today to agree the Welsh rate resolution, which will set the Welsh rates of income tax for 2020-21, and I ask Members for their support this afternoon.
Rwy'n falch o agor y ddadl hon ar gyfraddau treth incwm yng Nghymru. Fe gafodd cyfraddau treth incwm Cymru eu cyflwyno ym mis Ebrill y llynedd a'u cymhwyso i drethdalwyr treth incwm sy'n byw yng Nghymru. Fe gyhoeddwyd cyfraddau Cymru ar gyfer y flwyddyn nesaf yn y gyllideb ddrafft. Yn unol ag ymrwymiadau blaenorol, ni fydd unrhyw newidiadau i gyfraddau treth incwm Cymru yn 2020-21. Fe fydd hyn yn golygu y bydd trethdalwyr Cymru yn parhau i dalu'r un dreth incwm â'u cymheiriaid yn Lloegr a Gogledd Iwerddon. Fe fydd hyn yn parhau i roi sefydlogrwydd i drethdalwyr mewn cyfnod o ansicrwydd economaidd a chyni parhaus.
Ynghyd â'r grant bloc, mae trethi Cymru yn hollbwysig i helpu i ariannu'r gwasanaethau cyhoeddus hanfodol y mae llawer mewn cymdeithas yn dibynnu arnyn nhw. Dros y misoedd a'r blynyddoedd nesaf, ac wrth i realiti proses Brexit ddod i'r amlwg, fe all diogelu'r gwasanaethau hyn fynd yn fwy heriol. Eleni, mae'r ffaith fod cyllideb y DU yn anarferol o hwyr yn golygu nad yw cynlluniau treth Llywodraeth y DU ar gyfer 2020-21 a thu hwnt yn hysbys ar hyn o bryd, sy'n anfantais yng nghyd-destun ein cynlluniau ni ar gyfer trethiant yng Nghymru. Fe fyddwn ni'n monitro cyllideb y DU ar gyfer nodi unrhyw effeithiau posibl ar Gymru.
Mae Cyllid a Thollau ei Mawrhydi yn parhau i weinyddu treth incwm yng Nghymru, ac mae Llywodraeth y DU yn parhau i fod â chyfrifoldeb llawn o ran trethiant incwm ar gynilion a difidendau. Mae fy swyddogion i'n parhau i weithio gyda Chyllid a Thollau ei Mawrhydi ar y trefniadau manwl o ran gweinyddu cyfraddau treth incwm Cymru, ac maen nhw yn y broses ar hyn o bryd o drosglwyddo i fodel llywodraethu 'busnes fel arfer', yn dilyn cyfnod gweithredu llwyddiannus. Mae'r cod C cywir bellach yn cael ei ddefnyddio ar gyfer tua 97 y cant o'r trethdalwyr, ac mae fy swyddogion i'n gweithio gyda Chyllid a Thollau ei Mawrhydi i gynyddu'r gyfran honno eto.
Rwy'n falch o hysbysu'r Siambr, yn rhan o ymgyrch ymgysylltu cost isel ehangach ar y cyfryngau cymdeithasol, a llythyr gan Gyllid a Thollau ei Mawrhydi a oedd yn cynnwys taflen gan Lywodraeth Cymru i bob trethdalwr sy'n byw yng Nghymru, fod yr ymwybyddiaeth o CTIC wedi cynyddu ar draws pob grŵp oedran, grwpiau economaidd-gymdeithasol a rhanbarthau yng Nghymru, gyda chynnydd o 14 pwynt canran rhwng mis Mehefin 2018 a mis Mehefin 2019.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i barhau i fonitro ymwybyddiaeth a chynyddu ein hymdrechion i ymgysylltu â'r cyhoedd yn ehangach ynglŷn â'n system drethu ni yng Nghymru. Rwy'n falch o dynnu sylw hefyd at ymchwiliad parhaus y Pwyllgor Cyllid, gan edrych ar effeithiau posibl gwahanol gyfraddau treth incwm dros y ffin rhwng Cymru a Lloegr, ac fe fyddaf i'n mynd i sesiwn graffu gyda'r pwyllgor ym mis Mawrth. Rwy'n edrych ymlaen at glywed barn y pwyllgor ar y mater hwn.
Fe ofynnir i'r Senedd gytuno heddiw ar y penderfyniad ar y gyfradd Gymreig, a fydd yn pennu cyfraddau treth incwm yng Nghymru ar gyfer 2020-21, ac rwy'n gofyn i'r Aelodau am eu cefnogaeth y prynhawn yma.
Welsh Conservatives will be supporting this motion today. I appreciate it's a short motion, but it is a very important one, an historic one: the setting of income tax rates—the WRIT—for the first time in Wales. After many months, many years, of talking about this process, we are now in it. Admittedly, the rates being considered today are simply replacing the UK part of taxation that has been removed, as part of the transitional phase. So, we always knew, really, that the income tax rates that are being set today were going to be at that level and there'll be very little difference noticed out there on the streets and in houses by people paying the Welsh rate of income tax—at this point, anyway.
Gweinidog, the Welsh taxpayer needs to have confidence that these tax rates in Wales will remain competitive in the future. Can you give us an assurance—obviously not in this year, because the decision's been made, but looking beyond 2020-21—that every effort will be made to make sure that not only tax rates in Wales remain competitive, but that efforts are made as well to grow the Welsh tax base? Because, obviously, if we have a larger Welsh tax base and we have more higher-rate taxpayers in Wales, then the burden is spread across a larger number of people. So, you can actually get more tax in by actually not raising tax rates, but by taxing that larger number of people at a higher rate. That's something I'm sure you'll have to work with the First Minister and with the Minister for economy to achieve.
Can you also clarify if problems that were raised with Finance Committee some time ago with regard to identifying all Welsh taxpayers—I think there was a proposal about using postcodes at one point—have been ironed out successfully? How are you going to ensure that forecasting is as sharp as it can be and as it needs to be in future to make sure that, when it comes to making decisions about changes in future tax rates—by a future Welsh Government, now—those decisions are based on as solid economic data as possible?
Fe fydd y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi'r cynnig hwn heddiw. Rwy'n deall mai cynnig byr yw hwn, ond mae'n un pwysig iawn, yn un hanesyddol: pennu cyfraddau treth incwm—CTIC—am y tro cyntaf yng Nghymru. Wedi misoedd lawer, blynyddoedd lawer, o siarad am y broses hon, rydym ni ynddi nawr. Mae'n rhaid cyfaddef mai dim ond disodli'r rhan o drethiant sydd wedi ei dileu yn y DU a wna'r cyfraddau sy'n cael eu hystyried heddiw, fel rhan o'r cyfnod pontio. Felly, roeddem bob amser yn gwybod, mewn gwirionedd, bod y cyfraddau treth incwm sy'n cael eu pennu heddiw yn mynd i fod ar y lefel honno ac ni fydd yn gwneud llawer o wahaniaeth i bobl ar lawr gwlad ac yn eu cartrefi sy'n talu'r gyfradd Gymreig o dreth incwm—ar hyn o bryd, beth bynnag.
Gweinidog, mae angen i drethdalwyr Cymru fod yn hyderus y bydd y cyfraddau treth hyn yng Nghymru yn aros yn gystadleuol yn y dyfodol. A wnewch chi roi sicrwydd i ni—nid eleni'n amlwg, oherwydd bod y penderfyniad wedi cael ei wneud, ond wrth edrych y tu hwnt i 2020-21—y gwneir pob ymdrech i sicrhau nid yn unig fod cyfraddau treth yng Nghymru yn parhau i fod yn gystadleuol, ond y gwneir ymdrechion hefyd i gynyddu sylfaen drethu Cymru? Oherwydd, yn amlwg, os oes gennym sylfaen drethu yng Nghymru sy'n ehangach a bod gennym fwy o drethdalwyr ar gyfradd uwch yng Nghymru, yna fe fydd y baich yn cael ei ysgwyddo gan nifer uwch o bobl. Felly, fe allwch chi gasglu mwy o dreth mewn gwirionedd drwy beidio â chodi cyfraddau treth, ond drwy drethu'r nifer uwch honno o bobl ar gyfradd uwch. Mae hynny'n rhywbeth rwy'n siŵr y bydd yn rhaid ichi weithio gyda'r Prif Weinidog a Gweinidog yr economi i'w gyflawni.
A wnewch chi egluro hefyd a gafodd y problemau a godwyd gyda'r Pwyllgor Cyllid beth amser yn ôl, o ran nodi holl drethdalwyr Cymru—rwy'n credu y bu cynnig i ddefnyddio codau post ar un adeg—eu datrys yn llwyddiannus? Sut ydych chi'n mynd i sicrhau bod rhagolygon mor gywir ag y gallen nhw fod, ac fel y mae angen iddyn nhw fod yn y dyfodol i sicrhau, pan ddaw'n fater o benderfynu ar newidiadau yng nghyfraddau treth y dyfodol—gan Lywodraeth Cymru yn y dyfodol—fod y penderfyniadau hynny'n seiliedig ar ddata economaidd sydd mor gadarn â phosibl?
Jest cwpl o sylwadau gen i. Mi fyddwn ninnau hefyd yn cefnogi'r cynnig sydd o'n blaenau ni heddiw. Dyddiau cynnar iawn ydy'r rhain, wrth gwrs, wedi i gyfran o gyfraddau treth incwm gael ei datganoli y llynedd, ac mae'n bwysig iawn bod hyder yn cael ei ennill ymhlith y cyhoedd, ymhlith trethdalwyr yng Nghymru yn y trefniadau newydd datganoledig sydd yn eu lle. Mi fydd rhaid i ni yn y blynyddoedd i ddod, fel pleidiau gwleidyddol, fel seneddwyr yn y lle hwn, wneud penderfyniadau anodd dwi'n siŵr, a dewr, gobeithio, ynglŷn â chyfraddau. Ond mae yna synnwyr mewn mynd drwy'r cyfnod cychwynnol yma gan gadw cysondeb yn y trefniadau trethiannol.
Yr un peth ddywedaf i ydy hyn: mae angen arnom ni fel seneddwyr, mae angen ar y cyhoedd yng Nghymru, i weld bod Llywodraeth Cymru yn cael ei sbarduno gan y ffaith bod rheolaeth ganddyn nhw bellach dros gyfran o'n treth incwm ni, a'u bod nhw yn manteisio ar y cyfle hwn ac yn cael eu gyrru ymlaen i sicrhau ein bod ni yn cynyddu'r sylfaen dreth sydd gennym ni yng Nghymru. Achos mae hwn yn gyfle gwirioneddol, allwn ni ddim cael busnes fel arfer. Gwastraff ydy datganoli pwerau trethi os mai dyna ydy'r agwedd. Ond am y tro, mae yna synnwyr, fel dwi'n dweud, mewn cadw'r ddysgl yn gymharol wastad.
Just a few comments from me. We too will be supporting the motion before us today. These are very early days, of course, following the devolution of a portion of the income tax rates last year, and it's important that confidence is being engendered amongst taxpayers and the public in these new devolved arrangements that are in place. We will have to, in the years to come, as political parties, and as Members of the Senedd in this place, make difficult decisions, and brave decisions indeed, I hope, with regard to the rates. But there is sense in going through this initial phase by maintaining consistency in the taxation arrangements.
One thing that I will say is this: we, as Members of the Senedd, and the public in Wales, need to see that the Welsh Government is being driven by the fact that they have control now over a portion of our income tax, and that they take advantage of this opportunity and continue to ensure that we increase the tax base that we have here in Wales. Because this is a genuine opportunity, we can't have business as usual. It would be a waste of devolution if that's the attitude that was adopted. But for the time being, there is sense in maintaining the status quo.
The Minister referred to these rates as applying to Welsh residents. Just a very slight correction: I think it's Wales's residents plus Neil Hamilton.
The bravery we referred to just now—. It would have been brave if Members, particularly on the Conservative and Labour benches, had stood for election on the basis of a clear manifesto—'If you vote for us, we're going to devolve these rates and allow people in Wales to have different tax from people in England'—but they did not. In the 2015 Westminster election, Labour made no mention of income tax devolution and the Conservatives said it would only happen once the Labour Government in Wales triggered a referendum. Then, in the 2016 Assembly election, Labour just said 'when' they're devolved, even though the law still specified there needed to be a referendum, and the Conservatives had some sort of vague fudge in their manifesto, not making the situation clear, and then in a debate said the law said there had to be a referendum but didn't say anything about how they were removing that referendum requirement. That only came in the month after the Assembly election, when they published what became the Wales Act 2017.
In 2014, I was in the Commons when the Wales Act of that year was debated. I remember, I think, the Second Reading in March, and we then had, I think—finally, by that stage, I was a UKIP MP—on 10 December 2014, debates on Lords amendments, when the lockstep was removed. And actually, as a Westminster MP, most of the impression of what all those debates were about was that they were about the lockstep and about dual candidacy. But actually, I supported that legislation, on the basis that there was going to be a referendum before it came in; yet, that requirement was removed. At the end of the debate, I think Stephen Crabb was then the Minister, he referred in 2014, in the final comments on that Act, that the Labour Party had put so many high hurdles in the way of devolution of income tax that he felt they were inspired by Cardiff's Colin Jackson. So, that's where my impression about where Labour were has come from.
But the reality is you haven't stood for election on this. So, that's why I'm objecting to our setting these rates of income tax, because the people of Wales were promised in a referendum—on the ballot paper—that these would not be devolved unless there was a referendum, and you've all gone back on your word.
Fe gyfeiriodd y Gweinidog at y cyfraddau hyn fel rhai sy'n berthnasol i drigolion Cymru. Dim ond cywiriad bach iawn: rwy'n credu bod hynny'n golygu trigolion Cymru a Neil Hamilton.
Y dewrder y cyfeiriwyd ato gynnau—. Byddai wedi bod yn ddewr pe byddai Aelodau, yn arbennig ar feinciau'r Ceidwadwyr a'r Blaid Lafur, wedi sefyll i gael eu hethol ar sail datganiad clir yn y maniffesto—'Os pleidleisiwch chi drosom ni, fe fyddwn ni'n datganoli'r cyfraddau hyn ac yn caniatáu i bobl yng Nghymru gael treth wahanol i bobl yn Lloegr'—ond ni wnaethant hynny. Yn etholiad San Steffan 2015, ni ddywedodd Llafur air am ddatganoli treth incwm, ac fe ddywedodd y Ceidwadwyr y byddai hynny'n digwydd dim ond pe byddai'r Llywodraeth Lafur yng Nghymru yn cynnal refferendwm. Yna, yn etholiad y Cynulliad 2016, fe ddywedodd Llafur 'pan' maen nhw wedi cael eu datganoli, er bod y gyfraith yn parhau i nodi bod angen cynnal refferendwm. Roedd gan y Ceidwadwyr ryw fath o amwysedd yn eu maniffesto nhw, nad oedd yn egluro'r sefyllfa, ac yna fe ddywedon nhw mewn dadl bod y gyfraith yn dweud ei bod yn rhaid cael refferendwm ond ni ddywedwyd dim am sut yr oedden nhw'n bwriadu dileu'r gofyniad hwnnw am refferendwm. Ac ni ddaeth hynny ond yn y mis wedi etholiad y Cynulliad, pan gyhoeddwyd yr hyn a ddaeth yn Ddeddf Cymru 2017.
Yn 2014, roeddwn i yn Nhŷ'r Cyffredin pan drafodwyd Deddf Cymru y flwyddyn honno. Rwy'n cofio, rwy'n credu, yr Ail Ddarlleniad ym mis Mawrth, ac wedyn fe gawsom ni, rwy'n credu—yn y diwedd, erbyn hynny, roeddwn i'n AS UKIP—ar 10 Rhagfyr 2014, ddadleuon ar welliannau'r Arglwyddi, pan ddiddymwyd y cam clo. Ac mewn gwirionedd, fel AS yn San Steffan, yr argraff fwyaf a gefais i o ystyr yr holl ddadleuon hynny oedd eu bod nhw'n ymwneud â'r cam clo ac ymgeisyddiaeth ddeuol. Ond mewn gwirionedd, roeddwn i'n cefnogi'r ddeddfwriaeth honno, ar y sail y byddai refferendwm cyn i hynny gael ei gyflwyno; eto i gyd, fe ddilëwyd y gofyniad hwnnw. Ar ddiwedd y ddadl, Stephen Crabb oedd y Gweinidog ar y pryd, rwy'n credu, ac fe gyfeiriodd ef yn 2014, yn y sylwadau olaf ar y Ddeddf honno, fod y Blaid Lafur wedi rhoi cymaint o glwydi uchel yn ffordd datganoli treth incwm fel ei fod yn teimlo ei bod wedi ei hysbrydoli gan Colin Jackson o Gaerdydd . Felly, dyna fy argraff i o gyfeiriad taith Llafur i'r fan hon.
Ond y realiti yw nad ydych chi wedi sefyll etholiad ar y mater hwn. Felly, dyna pam rwyf i'n gwrthwynebu pennu'r cyfraddau treth incwm hyn, oherwydd rhoddwyd addewid i bobl Cymru mewn refferendwm—ar y papur pleidleisio—na fyddai'r rhain yn cael eu datganoli oni bai fod yna refferendwm, ac rydych chi i gyd wedi torri eich gair.
I call on the Minister for Finance and Trefnydd to reply to the debate, Rebecca Evans.
Rwy'n galw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i ymateb i'r ddadl, Rebecca Evans.
The irony, of course, of Mark Reckless's protestations about not standing on a manifesto for something is not lost on me. But I think will respond to those points that are directly related to the regulations that are set out in front of Members today.
I agree, actually, with Nick Ramsay, who suggested that this is actually a very short motion for something that is incredibly important. It's important, I think, that we continue to recognise that as a Senedd. He's right again that, generally, people will not notice any change, in the sense that they'll still be paying the same rate of income tax, but what they will notice is the application of the C code alongside their national insurance number. Around 97 per cent of taxpayers are now using the correct code, and of course HMRC has an ongoing education and compliance programme to address those C code problems. It's got articles in its regular employer bulletins, for example, and is doing a great deal of work. It is confident that the number of errors should reduce again before the next scan, which will be taking place later in the year.
Rwy'n gwerthfawrogi'r eironi, wrth gwrs, ym mhrotestiadau Mark Reckless am fethu ag ymladd etholiad ar sail rhywbeth sydd mewn maniffesto. Ond rwy'n credu y byddaf i'n ymateb i'r pwyntiau hynny sy'n uniongyrchol gysylltiedig â'r rheoliadau a roddir gerbron yr Aelodau heddiw.
Rwy'n cytuno â Nick Ramsay, a oedd yn awgrymu mai cynnig byr iawn yw hwn mewn gwirionedd ar gyfer rhywbeth sy'n hynod o bwysig. Mae'n bwysig, rwy'n credu, ein bod ni'n parhau i gydnabod hynny yn y Senedd. Mae ef yn iawn hefyd i ddweud na fydd pobl, yn gyffredinol, yn sylwi ar unrhyw newid, yn yr ystyr y byddan nhw'n parhau i dalu'r un gyfradd o dreth incwm, ond yr hyn y byddan nhw'n sylwi arno yw'r cod C wrth eu rhif yswiriant gwladol nhw. Mae tua 97 y cant o drethdalwyr yn defnyddio'r cod cywir erbyn hyn, ac wrth gwrs mae gan gyllid a Thollau ei Mawrhydi raglen addysg a chydymffurfiaeth sy'n mynd rhagddi i fynd i'r afael â'r problemau hyn â'r cod C. Mae yna erthyglau yn ei fwletinau rheolaidd i gyflogwyr, er enghraifft, ac mae'n gwneud llawer iawn o waith. Mae'n hyderus y dylai nifer y gwallau leihau eto cyn y sgan nesaf, a fydd yn digwydd yn nes ymlaen yn y flwyddyn.
Will you take an intervention? You're right to say this is a short motion, and I can understand that, given that this year there's going to be very little change. I imagine, in future income tax motions, should there be changes in the tax rates, there'll probably be more vigorous debate and they probably will require a little bit longer. That's a message probably more for you with your Trefnydd hat on than as Finance Minister.
A wnewch chi dderbyn ymyriad? Rydych chi'n iawn i ddweud mai cynnig byr yw hwn, ac rwy'n gallu deall hynny, o ystyried nad oes fawr ddim am newid eleni. Rwy'n dychmygu, mewn cynigion ar dreth incwm yn y dyfodol, pe byddai newidiadau yn y cyfraddau treth, mae'n debyg y bydd yna ddadl fwy tanbaid ac mae'n debyg y bydd angen ychydig mwy o amser. Mae'n siŵr mai neges yw honno sy'n fwy perthnasol i chi'r Trefnydd nag i chi'r Gweinidog Cyllid.
I'm sure that, in future, there'll be a great deal of debate regarding Welsh rates of income tax, because of course whilst it was a pledge not to raise income tax during the course of this Assembly, it'll certainly be a matter of particular interest, I think, as we go to the electorate for the next Assembly elections, in terms of determining what our respective parties' offer might be to the people of Wales.
The point was raised again how important it is that we work to grow the Welsh tax base. Of course, that's not just a matter for the finance Minister, actually; it's something for us right across Government. So, there's important work to be done in housing, in skills, and in other areas of Government to ensure that we do grow that tax base across Wales.
And also, it's important as well to recognise the important work that we do on forecasting. I know this has been a matter of interest to the Finance Committee. The Office for Budget Responsibility has been undertaking some work, and the forecast published alongside our final budget, which sets the rates at 10p for all bands, is expected to raise £2.2 billion in 2020-21. And of course, we have the final outturn figures coming forward then in future years, and any reconciliation payments would then be made. So, this is just the start of the very exciting journey, and I'd be grateful for Members' support for these regulations today.
Rwy'n siŵr, yn y dyfodol, y bydd llawer iawn o ddadlau ynghylch cyfraddau treth incwm yng Nghymru oherwydd, wrth gwrs, er mai addewid oedd hon i beidio â chodi treth incwm yn ystod y tymor Seneddol hwn, fe fydd yn sicr yn fater o ddiddordeb arbennig, yn fy marn i, wrth inni sefyll gerbron yr etholwyr ar gyfer etholiadau nesaf y Senedd, o ran pennu'r hyn y gallai ein gwahanol bleidiau ei gynnig i bobl Cymru.
Fe godwyd y pwynt unwaith eto pa mor bwysig yw hi ein bod ni'n gweithio i ddatblygu sylfaen dreth i Gymru. Wrth gwrs, nid mater i'r Gweinidog Cyllid yn unig yw hwnnw, mewn gwirionedd; mae'n fater i bawb ohonom ni yn y Llywodraeth i gyd. Felly, mae yna waith pwysig i'w wneud ym maes tai, o ran sgiliau, ac mewn meysydd eraill o Lywodraeth i sicrhau ein bod ni'n gosod y sylfaen dreth honno ledled Cymru.
Hefyd, mae'n bwysig cydnabod y gwaith pwysig a wnawn ni o ran rhagolygon. Gwn fod hwn wedi bod yn fater o ddiddordeb i'r Pwyllgor Cyllid. Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi bod yn ymgymryd â rhywfaint o waith, ac fe ddisgwylir i'r rhagolwg a gyhoeddir ochr yn ochr â'n cyllideb derfynol ni, sy'n gosod y cyfraddau ar 10c i bob band, godi £2.2 biliwn yn 2020-21. Ac wrth gwrs, fe fydd gennym ni'r ffigurau alldro terfynol wedyn ymhen blynyddoedd i ddod, ac fe fyddai unrhyw daliadau cysoni yn cael eu gwneud bryd hynny. Felly, dim ond megis dechrau taith gyffrous iawn yw hyn, ac fe fyddaf i'n ddiolchgar am gefnogaeth gan yr Aelodau i'r rheoliadau hyn heddiw.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we defer voting under this item until the voting time.
Diolch. Y cynnig yw cytuno ar y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, fe ohiriwn ni'r pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Item 7 on our agenda this afternoon is the debate on the final budget of 2020-21, and I call on the Minister for Finance and the Trefnydd to move the motion—Rebecca Evans.
Eitem 7 ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r ddadl ar gyllideb derfynol 2020-21, ac rwy'n galw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7282 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 20.25, yn cymeradwyo'r Gyllideb Flynyddol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2020-21 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno gan y Gweinidog Cyllid a’r Trefnydd ar 25 Chwefror 2020.
Motion NDM7282 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 20.25, approves the Annual Budget for the financial year 2020-21 laid in the Table Office by the Minister for Finance and Trefnydd on 25 February 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you. I'm pleased to open the debate on the final budget for 2020-21 this afternoon. Since we debated the draft budget in the Chamber a month ago, we've carefully considered the recommendations of the Finance Committee's report and those of the other Senedd committees. In line with the commitment we made following last year's scrutiny, I am pleased that we were able to respond to all of the reports by the end of last week, and I responded formally and positively to the 27 recommendations put forward by the Finance Committee.
At this stage in the budget process, we would normally look to take account of any significant adjustments resulting from the UK budget in the final budget. We know, however, that this year has been far from normal, given the UK Government's unpredictability. We've seen a promised multi-year spending review, which translated into a one-year spending round, and an autumn UK budget that is now set for 11 March—too late for us to take into account in publishing our final budget proposals. Not only are we constrained in this aspect, the UK Government, late on in this financial year, dealt us another blow by cutting our financial transactions capital by more than £100 million, and our traditional capital by close to £100 million.
In simple terms, the UK Government is taking £200 million away from us in what is a challenging time. I've written to the Chief Secretary to the Treasury objecting strongly to these changes being made so late in the day. We're seeking clarification, and as soon as I have that clarity, I'll write to the Finance Committee with the details. This is yet another example of why we need to complete the joint work with the UK Government and the other devolved Governments to review and improve the statement-of-funding policy, which is integral to our ability to plan and manage budgets. And this is a point I'll be pressing, along with the finance Ministers of Scotland and Northern Ireland, at a meeting of the finance Ministers quadrilateral next week.
Since we debated the draft budget a month ago, many communities in Wales have suffered the unprecedented and devastating impacts of storm Ciara and storm Dennis. Teams within Welsh Government have been working around the clock with local authorities, emergency services and Natural Resources Wales to provide the best possible urgent support to those affected. And I would like to take this opportunity again to put on record once more our thanks to the emergency services and volunteers up and down Wales, who have worked so tirelessly in recent weeks.
To support the initial recovery work, we have announced that up to £10 million will be made available immediately. We have been able to mobilise that funding in the short term through very careful management of our resources and the drawing together of funds from across Government. I wrote to the Chair of the Finance Committee last week, setting out how I plan to make that money available quickly, given the close proximity of the end of the financial year.
But we know that this is just the tip of the iceberg. Work is ongoing to get a clear picture of the scale of the damage, and to identify the longer term support needed.
Diolch. Rwy'n falch o agor y ddadl ar y gyllideb derfynol ar gyfer 2020-21 y prynhawn yma. Ers inni gael dadl ar y gyllideb ddrafft yn y Siambr fis yn ôl, rydym wedi ystyried argymhellion adroddiad y Pwyllgor Cyllid a rhai pwyllgorau eraill y Senedd yn ofalus. Yn unol â'r ymrwymiad a wnaethom ni yn dilyn craffu'r llynedd, rwy'n falch ein bod wedi gallu ymateb i'r holl adroddiadau erbyn diwedd yr wythnos diwethaf, ac fe ymatebais i'n ffurfiol ac yn gadarnhaol i'r 27 o argymhellion a gyflwynwyd gan y Pwyllgor Cyllid.
Ar yr adeg hon ym mhroses y gyllideb, fe fyddem ni fel arfer yn ystyried unrhyw addasiadau sylweddol yn deillio o gyllideb y DU yn y gyllideb derfynol. Fe wyddom, serch hynny, fod y flwyddyn hon ymhell o fod yn un arferol, o gofio natur anrhagweladwy Llywodraeth y DU. Rydym wedi gweld addewid o adolygiad aml-flwyddyn o wariant, a oedd yn golygu cylch gwariant am flwyddyn, a chyllideb hydref y DU a fydd bellach ar 11 Mawrth—yn rhy hwyr inni ei hystyried wrth gyhoeddi ein cynigion ni ar gyfer y gyllideb derfynol. Nid yn unig y cawsom ein llyffetheirio yn y modd hwn, ond fe roddodd Llywodraeth y DU, yn hwyr yn y flwyddyn ariannol hon, ergyd arall inni drwy dorri mwy na £100 miliwn oddi ar ein cyfalaf trafodion ariannol ni, ac yn agos at £100 miliwn oddi ar ein cyfalaf traddodiadol ni.
Yn syml, mae Llywodraeth y DU yn cymryd £200 miliwn oddi wrthym mewn cyfnod heriol. Rwyf wedi ysgrifennu at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys gan wrthwynebu'r newidiadau hyn yn gryf am iddyn nhw gael eu gwneud mor hwyr. Rydym ni'n chwilio am eglurhad, a chyn gynted ag y bydd yr eglurder hwnnw gennyf, fe fyddaf i'n ysgrifennu at y Pwyllgor Cyllid gyda'r manylion. Dyma enghraifft arall eto o'r angen inni gwblhau'r gwaith ar y cyd â Llywodraeth y DU a'r llywodraethau datganoledig eraill i adolygu a gwella'r polisi o ran datganiad cyllid, sy'n rhan annatod o'n gallu ni i gynllunio a rheoli cyllidebau. Ac mae hwn yn bwynt y byddaf i'n ei bwysleisio, ynghyd â Gweinidogion cyllid yr Alban a Gogledd Iwerddon, mewn cyfarfod pedairochrog o'r Gweinidogion cyllid yr wythnos nesaf.
Ers i ni gael dadl ar y gyllideb ddrafft fis yn ôl, mae yna lawer o gymunedau yng Nghymru wedi dioddef effeithiau digynsail a dinistriol stormydd Ciara a Dennis. Mae timau o fewn Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio o fore gwyn tan nos gydag awdurdodau lleol, gwasanaethau brys a Chyfoeth Naturiol Cymru i roi'r cymorth gorau posib i'r rhai a gafodd eu heffeithio ganddyn nhw. Ac fe hoffwn i achub ar y cyfle hwn eto i fynegi ar goedd ein diolch ni i'r gwasanaethau brys a'r gwirfoddolwyr ar hyd a lled Cymru, sydd wedi gweithio mor ddiflino yn ystod yr wythnosau diwethaf.
I gefnogi'r gwaith adfer cychwynnol, rydym wedi cyhoeddi y bydd hyd at £10 miliwn ar gael ar unwaith. Rydym wedi gallu defnyddio'r cyllid hwnnw yn y tymor byr drwy reoli ein hadnoddau'n ofalus iawn a thrwy dynnu arian o bob rhan o'r Llywodraeth. Fe ysgrifennais i at Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid yr wythnos diwethaf, gan nodi sut yr ydym yn bwriadu sicrhau bod yr arian hwnnw ar gael yn gyflym, o ystyried pa mor gyflym y daw diwedd y flwyddyn ariannol.
Ond gwyddom mai dim ond crafu'r wyneb yw hyn. Mae gwaith yn mynd rhagddo i geisio darlun clir o faint y difrod, a nodi'r cymorth a fydd ei angen yn y tymor hwy.
We expect the that costs associated with the remediation in the longer term to be significant. Depending on the scale, it is unlikely that we can reasonably absorb the cost of the works required within existing budgets, especially given the £100 million general capital reduction we have just seen. That is why I've written to the Chief Secretary to the Treasury, seeking additional financial support outside of the normal Barnett process. I welcome the indication that additional funding for Wales will be made available by the UK Government, but we wait to see the full details of what support will be provided in practice. I would expect to make further allocations in support of the flood recovery in the first supplementary budget.
The storms we have seen in recent weeks demonstrate the significant consequences of climate change. Throughout the scrutiny of the draft budget, Members have expressed concern about the impact of climate change. Be in no doubt, taking on the climate emergency is a priority across the Welsh Government. In May last year, this Senedd was the first Parliament in the world to declare a climate emergency. We subsequently formally adopted the advice of our statutory adviser on climate change, the UK Committee on Climate Change, committing to reducing emissions of greenhouse gases in Wales by 95 per cent over the next 30 years.
This is the first budget since our declaration of a climate emergency. It provides for a new package of more than £140 million of capital funding to support our ambitions for decarbonisation and to protect our wonderful environment. This includes investment in active travel and an electric bus fleet; new ways of building houses; enhancing our most ecologically important sites; and the development of a national forest, to extend the full length of our country. This package of investment is an important next step on our journey to a greener Wales.
We recognised in the draft budget that the greatest physical risk to our communities from climate change is through the increasingly intense storms, flooding and coastal erosion that we're already witnessing. In this budget, we're committing £64 million in 2020-21 to defend our communities from the most severe and immediate impacts of climate change, and we will keep funding under review and will make more funding available if needed.
It remains unclear at this stage what the UK budget on 11 March will deliver for Wales. Should we not see any reduction in revenue funding from the UK budget, I will look to make a small number of further allocations in 2020-21 in the first supplementary budget. Whilst constrained by limited resources, we are committed to investing in those areas where the evidence shows that we can have the greatest impact. During scrutiny, Members expressed concern about funding for both the housing support grant and homelessness. Housing is one of our eight cross-cutting priority areas. In this budget, we allocated an additional £175 million to support our housing needs. We want everyone to live in a home that meets their needs and supports a healthy, successful and prosperous life. That is why I want to signal now that I will make additional funding available for both these areas next year, if I am in a position to do so after the UK budget. It is also why we're progressing our plans for the new land division within the Welsh Government, which will promote joint working between public sector bodies to unlock the potential of our public land for housing developments.
Another important issue raised duiring scruitny was funding for buses. Bus services across Wales provide important access to education, training, work and healthcare and allow people to simply enjoy a day out. They're a vital link between our communities and an important tool in supporting a vibrant economy. This is particularly true in our rural communities and for the people who depend on these services the most. As I said at Finance Committee, we will keep this under review and I will consider making additional allocations in this area in light of our final settlement for 2020-21.
Recognising that the decarbonisation of road transport is essential to delivering our net-zero target, we're taking action to make it easier for people to make fewer journeys by car and use alternative forms of transport. As well as investing in new forms of transport, however, we also need to meet our statutory obligations to maintain our existing road assets, to allow people and goods to move safely, prevent the risk of accidents, improve connectivity and access to education, skills, training and employment. The maintenance budget of more than £150 million includes an additional £15 million in 2020-21. However, the UK Government's decade of austerity has had a direct impact on the maintenance of the UK's road network. In Wales, road traffic congestion has been exacerbated by the UK Government's £1 billion underfunding of transport infrastructure, and the failure to electrify the main lines in north and south Wales, leading to increased traffic on our trunk roads. Therefore, I see the maintenance of our road network as a further priority for additional funding, particularly for the reasons of safety I've outlined.
So, to conclude, this final budget delivers on the promises we have made to the people of Wales. It takes our investment in the Welsh NHS to £37 billion over this Assembly term, and provides new investment to help protect the future of our planet. Despite the challenges that we have faced as a result of the UK Government's unpredictability and chaos, I am proud that we have remained firm in our plans to deliver on our promises to the people of Wales and provide financial certainty. And I commend the final budget to the Senedd.
Rydym ni'n disgwyl i'r costau sy'n gysylltiedig ag adferiad yn y tymor hwy fod yn rhai sylweddol. Yn dibynnu ar y raddfa, mae'n annhebygol y gallwn ni, yn ôl pob rheswm, amsugno cost y gwaith sy'n ofynnol o fewn y cyllidebau presennol, yn enwedig o ystyried y £100 miliwn o ostyngiad yn y cyfalaf cyffredinol yr ydym ni newydd ei weld. Dyna pam rwyf wedi ysgrifennu at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys, yn gofyn am gymorth ariannol ychwanegol y tu allan i'r broses Barnett arferol. Rwy'n croesawu'r awgrym y bydd cyllid ychwanegol ar gael i Gymru gan Lywodraeth y DU, ond fe arhoswn ni i weld y manylion llawn o ran pa gymorth a gaiff ei roi'n ymarferol. Fe fyddwn i'n disgwyl gwneud dyraniadau pellach i ategu'r adferiad wedi'r llifogydd yn y gyllideb atodol gyntaf.
Mae'r stormydd a welsom yn ystod yr wythnosau diwethaf yn amlygu canlyniadau sylweddol y newid yn yr hinsawdd. Drwy gydol y broses hon o graffu ar y gyllideb ddrafft, mae'r Aelodau wedi mynegi pryder am effaith newid hinsawdd. Yn ddiamau, mae ymdrin ag argyfwng yr hinsawdd yn flaenoriaeth i holl Lywodraeth Cymru. Ym mis Mai y llynedd, y Senedd hon oedd y Senedd gyntaf yn y byd i ddatgan argyfwng hinsawdd. Yn dilyn hynny, fe wnaethom ni fabwysiadu, a hynny'n ffurfiol, gyngor ein hymgynghorydd statudol ar newid hinsawdd, Pwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd, sy'n ymrwymo i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr yng Nghymru 95 y cant dros y 30 mlynedd nesaf.
Dyma'r gyllideb gyntaf ers inni ddatgan argyfwng hinsawdd. Mae'n darparu ar gyfer pecyn newydd o fwy na £140 miliwn o gyllid cyfalaf i gefnogi ein huchelgais ni i ddatgarboneiddio ac amddiffyn ein hamgylchedd gogoneddus. Mae hyn yn cynnwys buddsoddi mewn teithio llesol a fflyd o fysiau trydan; ffyrdd newydd o adeiladu tai; gwella ein safleoedd ecolegol pwysicaf; a datblygu coedwig genedlaethol, i ymestyn o Fôn i Fynwy. Mae'r pecyn hwn o fuddsoddi yn gam pwysig ymlaen ar ein taith ni tuag at Gymru wyrddach.
Yn y gyllideb ddrafft, roeddem ni'n cydnabod mai'r perygl mwyaf i'n cymunedau ni, yn sgil newid hinsawdd, yw'r stormydd, y llifogydd a'r erydu arfordirol mwyaf dyrys yr ydym ni eisoes yn eu gweld. Yn y gyllideb hon, rydym yn ymrwymo £64 miliwn yn 2020-21 i amddiffyn ein cymunedau rhag effeithiau mwyaf difrifol ac uniongyrchol newid hinsawdd, ac fe fyddwn ni'n adolygu'r cyllid yn rheolaidd ac yn sicrhau bod mwy o arian ar gael pe byddai angen.
Mae'n dal yn aneglur ar hyn o bryd beth fydd cyllideb y DU ar 11 Mawrth yn ei roi i Gymru. Os na welwn ni unrhyw ostyngiad mewn cyllid refeniw o gyllideb y DU, fe fyddaf i'n ceisio gwneud nifer fechan o ddyraniadau pellach yn 2020-21 yn y gyllideb atodol gyntaf. Er bod adnoddau prin yn cyfyngu arnyn nhw, rydym wedi ymrwymo i fuddsoddi yn y meysydd hynny lle mae'r dystiolaeth yn dangos y gallwn gael yr effaith fwyaf. Yn ystod y gwaith craffu, mynegodd yr Aelodau bryder ynghylch cyllid i'r grant cymorth tai a digartrefedd. Mae tai yn un o'n wyth maes blaenoriaeth trawsbynciol ni. Yn y gyllideb hon, fe ddyrannwyd £175 miliwn ychwanegol i gefnogi ein hanghenion ni o ran tai. Rydym yn dymuno cael cartref i bawb sy'n diwallu eu hanghenion ac sy'n cefnogi bywyd iach, llwyddiannus a llewyrchus. Dyna pam yr wyf i'n dymuno rhoi arwydd nawr y byddaf i'n sicrhau bod cyllid ychwanegol ar gael ar gyfer y ddau faes hyn y flwyddyn nesaf, os byddaf i mewn sefyllfa i wneud hynny ar ôl cyllideb y DU. Dyma hefyd pam rydyn ni'n bwrw ymlaen â'n cynlluniau ni ar gyfer is-adran tir newydd yn Llywodraeth Cymru, a fydd yn hyrwyddo cydweithio rhwng cyrff y sector cyhoeddus i ddatgloi posibiliadau ein tir cyhoeddus ni ar gyfer datblygiadau tai.
Mater pwysig arall a godwyd yn ystod y craffu oedd cyllid ar gyfer bysiau. Mae gwasanaethau bysiau ledled Cymru yn bwysig o ran bod addysg, hyfforddiant, gwaith a gofal iechyd yn hygyrch i bobl ac yn caniatáu i bobl fwynhau cael mynd am dro ar y bws. Maen nhw'n gyswllt hanfodol rhwng ein cymunedau ni ac yn offeryn pwysig i gefnogi economi ffyniannus. Mae hyn yn arbennig o wir yn ein cymunedau gwledig ni ac i'r bobl hynny sy'n dibynnu fwyaf ar y gwasanaethau hyn. Fel y dywedais yn y Pwyllgor Cyllid, fe fyddwn ni'n parhau i adolygu hyn ac fe fyddaf i'n ystyried gwneud dyraniadau ychwanegol yn y maes hwn yn sgil ein setliad terfynol ar gyfer 2020-21.
Gan gydnabod ei bod yn hanfodol datgarboneiddio trafnidiaeth ffyrdd i gyflawni ein nod sero net, rydym yn cymryd camau i'w gwneud hi'n haws i bobl wneud llai o deithiau mewn car a defnyddio dulliau eraill o deithio. Yn ogystal â buddsoddi mewn mathau newydd o drafnidiaeth, mae angen inni gyflawni ein rhwymedigaethau statudol hefyd i gynnal ein hasedau presennol ni o ran ffyrdd, i ganiatáu i bobl a nwyddau fynd a dod yn ddiogel, i atal y risg o ddamweiniau, i wella cysylltedd a hygyrchedd addysg, sgiliau, hyfforddiant a chyflogaeth. Mae'r gyllideb cynnal a chadw o fwy na £150 miliwn yn cynnwys £15 miliwn yn ychwanegol yn 2020-21. Fodd bynnag, mae degawd o gyni ariannol Llywodraeth y DU wedi cael effaith uniongyrchol ar gynnal a chadw rhwydwaith ffyrdd y DU. Yng Nghymru, mae tagfeydd traffig ar y ffyrdd wedi gwaethygu oherwydd £1 biliwn o danariannu'r seilwaith trafnidiaeth gan Lywodraeth y DU, a'r methiant i drydaneiddio'r prif reilffyrdd yn y gogledd a'r de, gan arwain at fwy o draffig ar ein cefnffyrdd ni. Felly, rwy'n ystyried bod cynnal a chadw ein rhwydwaith ffyrdd ni'n flaenoriaeth arall i gyllid ychwanegol, yn enwedig am y rhesymau o ran diogelwch a amlinellais.
Felly, i gloi, mae'r gyllideb derfynol hon yn cyflawni'r addewidion a wnaethom ni i bobl Cymru. Mae'n codi ein buddsoddiad ni yn GIG Cymru hyd at £37 biliwn yn ystod y tymor Seneddol hwn, ac yn rhoi buddsoddiad newydd i helpu i ddiogelu dyfodol ein daear ni. Er gwaethaf yr heriau y gwnaethom ni eu hwynebu o ganlyniad i natur anrhagweladwy ac anhrefn Llywodraeth y DU, rwy'n falch ein bod ni wedi sefyll yn gadarn o blaid ein cynlluniau ni i wireddu ein haddewidion i bobl Cymru a darparu sicrwydd ariannol. Ac rwy'n cymeradwyo'r gyllideb derfynol i'r Senedd.
Thank you. I call on the Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd.
Diolch. Rwy'n galw ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llŷr Gruffydd.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Dwi’n falch iawn o’r cyfle i allu cyfrannu jest ychydig o sylwadau cryno yn y ddadl yma ar gyllideb derfynol Llywodraeth Cymru yn rhinwedd fy rôl fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid.
Dwi’n falch iawn bod y Gweinidog wedi derbyn neu wedi derbyn mewn egwyddor pob un o argymhellion y pwyllgor, a dwi’n arbennig o falch bod y Gweinidog wedi cytuno i ystyried sut y gallwn ni gynnwys nawr dadl ar y blaenoriaethau gwariant yn amserlen y gyllideb yn y blynyddoedd i ddod. Dwi’n edrych ymlaen i weithio gyda’r Gweinidog ar hyn, a dwi'n meddwl y bydd e'n gyfle ardderchog i Aelodau i gael ychydig bach mwy o ddweud eu dweud ac ychydig bach mwy o ddylanwad yng nghyfnod ffurfiannol cynnar cyllidebau y dyfodol, yn hytrach nag ymateb i rywbeth sydd yn cael ei gyhoeddi ymhellach lawr y lein.
Yn ystod y ddadl ar y gyllideb ddrafft, fe wnaeth y Siambr yma hefyd, wrth gwrs, gydnabod yr ansicrwydd ynghylch y cylch cyllidebol hwn, a bod y gyllideb wedi’i chyflwyno mewn amgylchiadau eithriadol, fel roedd y Gweinidog yn cyfeirio atyn nhw yn ei sylwadau hi, o ystyried yr etholiad cyffredinol a Brexit. Mewn gwirionedd, rŷn ni’n dal i aros am gyllideb Llywodraeth y Deyrnas Unedig, ac fe allai hynny, fel y clywsom ni, gael effeithiau sylweddol ar gyllid Llywodraeth Cymru.
Yn ein hadroddiad ar y gyllideb ddrafft, fe wnaethon ni argymell y dylai’r Gweinidog ddarparu’r wybodaeth ddiweddaraf am yr effaith y bydd cyllideb y Deyrnas Unedig yn ei chael ar Gymru cyn gynted ag sy'n bosibl ar ôl 11 Mawrth. Dwi’n falch bod y Gweinidog wedi derbyn ein hargymhelliad ni, ac wedi ymrwymo i ddarparu datganiad cynnar ar oblygiadau cyllideb y Deyrnas Unedig ar ragolygon treth a manylion am y symiau canlyniadol i Gymru.
Mae diffyg cyllideb y Deyrnas Unedig wedi golygu, wrth gwrs, bod rhagolygon treth Cymru yn seiliedig ar ragolygon economi a chyllidol y Deyrnas Unedig gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, yr OBR, o fis Mawrth y llynedd, 2019, ond mae’n braf gweld bod y gyllideb ddrafft a’r gyllideb derfynol yn defnyddio’r wybodaeth ddiweddaraf sydd ar gael yng Nghymru a data alldro i ddiweddaru eu rhagolygon treth. Mae’r gyllideb derfynol hon yn dangos cynnydd net mewn refeniw arian parod a dyraniadau cyfalaf o £4 miliwn, sef 0.02 y cant.
Nawr, fe adawon ni’r Undeb Ewropeaidd, wrth gwrs, ar 31 Ionawr, ond mae ansicrwydd o hyd ynghylch y berthynas rhwng yr Undeb Ewropeaidd a’r Deyrnas Unedig yn y dyfodol. Fe ofynnon ni am sicrwydd ynghylch y gefnogaeth ariannol sydd ar gael i’r diwydiant amaethyddol, ac mae ymateb y Gweinidog wedi nodi bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi rhoi cadarnhad o gyllid ar gyfer y cynllun taliad sylfaenol yn 2020, ond ni fydd gwybodaeth bellach ar gael tan ar ôl yr adolygiad cynhwysfawr o wariant, yr rŷm ni’n ei ddisgwyl yn ddiweddarach eleni.
Er ein bod ni yma heddiw yn trafod y gyllideb derfynol yma, mae’n amlwg y bydd cyllideb Llywodraeth y Deyrnas Unedig sydd ar y gweill, yr adolygiad cynhwysfawr o wariant, a thrafodaethau ar y trefniadau cyllido yn dilyn Brexit i gyd yn cael effaith ar gyllideb 2020-21, ac felly mi fydd hi, mi fuaswn i'n tybio, yn addas ac yn ofynnol i ni ystyried ymhellach y newidiadau hynny maes o law, ac mae hynny'n sicr yn rhywbeth y byddwn ni fel pwyllgor yn awyddus iawn i'w wneud. Diolch.
Thank you very much. I am very pleased to have this opportunity to contribute just a few comments in this debate on the Welsh Government’s final budget in my role as Chair of the Finance Committee.
I am pleased that the Minister has accepted, or accepted in principle, all of the committee's recommendations, and I'm particularly pleased that the Minister has agreed to consider how we could build a spending priorities debate into the budget timetable in the years to come, and I look forward to working with the Minister on taking this forward. I think that there's an excellent opportunity for Members to have a bit more of a say and influence in the formative early stage of future budgets, rather than responding to something that is announced further down the line.
During the draft budget debate, this Chamber, of course, recognised the uncertainty that has surrounded this budget cycle and the exceptional circumstances, as the Minister said, under which it was delivered, given the general election and Brexit. In fact, we are still waiting to see the UK Government’s budget, and this, as we heard, may have significant impacts on the Welsh Government’s own funding.
In our draft budget report, we recommended the Minister should provide an update on the impact that the UK budget will have on Wales as soon as possible after 11 March. I’m pleased that the Minister has accepted our recommendation, and has made a commitment to providing an early statement on the UK budget implications on tax forecasts and also details on consequentials to Wales.
The lack of a UK budget has meant, of course, that Welsh tax forecasts are based on the Office for Budget Responsibility's UK economy and fiscal forecasts from March 2019. But, it is pleasing to see that both the draft and final budgets use the latest available Welsh information and outturn data to update their tax forecasts. This final budget shows a net increase in cash revenue and capital allocations of £4 million, which equates to 0.02 per cent.
We left the EU on 31 January, of course. However, uncertainty still surrounds the future relationship between the EU and the UK. We asked for assurances around the financial support available to the agricultural industry, and the Minister's response has stated that the UK Government has provided confirmation of funding for the basic payment scheme in 2020. But, further information will not be available until after the comprehensive spending review, which we are expecting later this year.
While we are here today debating this final budget, it is clear that the upcoming UK Government budget, which is in the pipeline, and the comprehensive spending review, and discussions on the funding arrangements following Brexit, will all have an impact on the 2020-21 budget. We will, I would imagine, be able to consider these changes in due course, and that is certainly something that we as a committee will be eager to do. Thank you.
Thank you. Nick Ramsay.
Diolch i chi. Nick Ramsay.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Can I thank the Minister for her opening remarks regarding the issue of flooding, and also add my words of thanks to the emergency services for all their hard work and commitment during those difficult times, which may, of course, not be over yet?
I am pleased, Minister, that you started your contribution with the issue of flooding and with climate change. I seem to remember I was critical during the draft budget debate that the environment and climate change didn't feature higher up the agenda in terms of the list in your speech. So, you and your office clearly listened to at least one of my points during that debate and made, I think, what was a very good and important change, actually. I think, putting the climate and environment right up there at the start of the budget is all part of setting a green budget. I think, too often, we talk about the importance of green budgeting and making sure that the environment is at the heart of all we do, that's on the label, but it's not actually what happens in practice. So, hopefully, we are turning that corner and all parties realise the importance of putting the environment centre stage.
A green budget requires green infrastructure, and we desperately need to see more of that infrastructure. You did touch on some of it, and, obviously, the flooding situation has required a close look at infrastructure. Welsh Conservatives believe that we need a network of fast-charging electric points for cars to ensure that everyone is within at least 30 miles of an EV charging station. Those Assembly Members and members of the public, staff here who have electric cars, will know that it's okay to use them at the moment for short journeys, but when you try to use them for anything over a distance or travelling up to mid or north Wales, you really are taking your electric life in your hands in trying to do that. So, I'd like to see more in the budget about how we actually put forward proposals to improve that green infrastructure.
Under David Melding's proposal, the Welsh Conservatives' White Paper, new houses in Wales would all have electric charging points as well. It's once small change to the legislation, but it's something that in the longer term can really make a difference on the ground.
Turning to the rest of the budget, Minister, and it will not surprise you to know that the Welsh Conservatives will not be supporting this budget—[Interruption.] I didn't think that that would surprise you. We do welcome the fact that—
Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei sylwadau agoriadol hi ynghylch llifogydd, ac fe hoffwn ychwanegu fy ngeiriau innau o ddiolch i'r gwasanaethau brys hefyd am eu holl waith caled nhw a'u hymroddiad yn ystod y cyfnod anodd hwnnw, nad ydyw efallai, wrth gwrs, wedi dod i ben eto?
Rwy'n falch, Gweinidog, eich bod chi wedi agor eich cyfraniad chi gyda mater llifogydd a newid hinsawdd. Gallaf gofio fy mod i'n feirniadol yn ystod y ddadl ar y gyllideb ddrafft am nad oedd yr amgylchedd a newid hinsawdd yn ymddangos yn uwch ar yr agenda o ran y rhestr yn eich araith chi. Felly, fe wnaethoch chi a'ch swyddfa wrando'n astud ar un o'm pwyntiau i yn ystod y ddadl honno a gweithredu, yn fy marn i, yr hyn a oedd yn newid iach a phwysig iawn, mewn gwirionedd. Rwy'n credu bod rhoi'r hinsawdd a'r amgylchedd yn uchel ar ddechrau'r gyllideb yn rhan o bennu cyllideb werdd. Rwy'n credu, yn rhy aml, ein bod ni'n sôn am bwysigrwydd cyllidebu gwyrdd a gwneud yn siŵr bod yr amgylchedd yn ganolog i bopeth a wnawn, hynny yw ar yr wyneb, ond nid dyna'r hyn sy'n digwydd yn ymarferol mewn gwirionedd. Felly, rydym ni, rwy'n gobeithio, yn troi'r gornel honno ac fe fydd pob plaid yn sylweddoli pa mor bwysig yn canolbwyntio ar yr amgylchedd.
Mae cyllideb werdd yn galw am seilwaith gwyrdd, ac mae angen dybryd gweld mwy o'r seilwaith hwnnw. Fe wnaethoch chi grybwyll rhywfaint o hyn, ac, yn amlwg, mae'r sefyllfa o ran llifogydd wedi gofyn am ystyriaeth fanwl o'r seilwaith. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn credu bod angen rhwydwaith o bwyntiau trydanol sy'n gwefru'n gyflym i geir sy'n golygu bod pawb o fewn o leiaf 30 milltir o leiaf i orsaf gwefru EV. Fe fydd yr Aelodau hynny o'r Senedd a'r cyhoedd a'r staff yma sydd â cheir trydan, yn gwybod ei bod hi'n iawn eu defnyddio nhw ar hyn o bryd ar gyfer teithiau byr, ond pan geisiwch chi eu defnyddio nhw ar gyfer unrhyw beth dros bellter neu wrth deithio i'r canolbarth neu'r gogledd, rydych chi'n cymryd eich bywyd trydanol yn eich dwylo chi eich hun wrth geisio gwneud hynny. Felly, fe hoffwn i weld mwy yn y gyllideb ynglŷn â'r modd y byddwn ni'n cyflwyno cynigion i wella'r seilwaith gwyrdd hwn mewn gwirionedd.
O dan gynnig David Melding, Papur Gwyn y Ceidwadwyr Cymreig, fe fyddai gan bob tŷ newydd yng Nghymru bwynt gwefru trydan hefyd. Un newid bach i'r ddeddfwriaeth, ond mae'n rhywbeth a all wneud gwahaniaeth gwirioneddol yn yr hirdymor ar lawr gwlad.
Gan droi at weddill y gyllideb, Gweinidog, ac ni fydd yn syndod ichi wybod na fydd y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi'r gyllideb hon—[Torri ar draws.] Nid oeddwn i'n credu y byddai hynny o unrhyw syndod i chi. Rydym yn croesawu'r ffaith bod—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes, sure.
Gwnaf, siŵr.
Will you be putting forward an alternative budget?
A fyddwch chi'n cyflwyno cyllideb amgen?
I do remember Gordon Brown putting forward an alternative budget many years ago, and I think the Labour Party was out of power for many years after that. It wasn't Gordon Brown, sorry, I take that back—Mike Hedges will correct me—it was John Smith. The problem with putting forward an alternative budget is, as the Minister knows, an economic situation is fast-moving, and, actually, it is for the Government to put forward a budget. It is for Government to put forward the budget and for the other parties to say where those amendments should be made. And if that is the Labour Party's way of saying that you want another party to put forward a budget, well, I'll tell you what, my colleagues here, Janet Finch-Saunders, Mohammad Asghar and Mark Isherwood, they will gladly come over and put forward a budget for you, and I'm sure that the people of Wales will look forward to seeing a few changes. But we'll leave that for another day.
We are not supporting this budget. We welcome the fact that the Welsh Government finally has some more money at its disposal with £600 million more from the UK Government. The age of austerity is coming to an end. But taxpayers in Wales will rightly question a number of the Welsh Government's decisions when it comes to investing in the Welsh economy and building a better Wales in the wake of Brexit. What have we seen? Over £100 million on a public inquiry on the M4; £20 million on the Circuit of Wales project; basically what amounts to a blank cheque for Cardiff Airport—not my words, but the words of the Chair of the Public Accounts Committee, who is of course me, so they are my words—an editing error. [Laughter.]
We welcome the fact that the Welsh Government has invested £37 billion in the Welsh NHS since 2016—[Interruption.] In one moment. And is announcing an extra £400 million spend on health. That is to be welcomed. That is good news from the Welsh Government, but we want to see more money going into transformational change. I give way to the former First Minister.
Rwy'n cofio Gordon Brown yn cyflwyno cyllideb amgen flynyddoedd lawer yn ôl, ac rwy'n credu i'r Blaid Lafur fod allan o lywodraeth am flynyddoedd lawer wedi hynny. Nid Gordon Brown oedd hwnnw, mae'n ddrwg gennyf, rwy'n tynnu hynny'n ei ôl—fe fydd Mike Hedges yn fy nghywiro i— John Smith oedd hwnnw. Y broblem gyda chyflwyno cyllideb amgen yw, fel y gŵyr y Gweinidog, fod y sefyllfa economaidd yn symud yn gyflym, ac, mewn gwirionedd, mater i'r Llywodraeth yw cyflwyno cyllideb. Gwaith Llywodraeth yw cyflwyno cyllideb a gwaith y pleidiau eraill yw dweud ymhle y dylid gwneud gwelliannau iddi. Ac os mai honno yw ffordd y Blaid Lafur o ddweud eich bod chi'n awyddus i blaid arall gyflwyno cyllideb, wel, fe ddywedaf i hyn wrthych chi, fe fyddai fy nghyd-Aelodau i yma, Janet Finch-Saunders, Mohammad Asghar a Mark Isherwood, yn falch iawn o ddod ymlaen a chyflwyno cyllideb ar eich cyfer chi, ac rwy'n siŵr y bydd pobl Cymru yn edrych ymlaen at weld ambell newid. Ond fe adawn ni hynny tan rywbryd arall.
Nid ydym yn cefnogi'r gyllideb hon. Rydym yn croesawu'r ffaith bod gan Lywodraeth Cymru fwy o arian o'r diwedd a £600 miliwn yn ychwanegol gan Lywodraeth y DU. Mae oes y cyni'n dod i ben. Ond fe fydd trethdalwyr yng Nghymru yn iawn i amau nifer o benderfyniadau gan Lywodraeth Cymru o ran buddsoddi yn economi Cymru a llunio Cymru well yn sgil Brexit. Beth ydym ni wedi ei weld? Dros £100 miliwn ar ymchwiliad cyhoeddus ar yr M4; £20 miliwn ar brosiect Cylchdaith Cymru; yr hyn sydd yn ei hanfod yn gyfystyr â siec wag ar gyfer Maes Awyr Caerdydd—nid fy ngeiriau i, ond geiriau Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, sef fi, wrth gwrs, felly fy ngeiriau i ydyn nhw—gwall golygyddol. [Chwerthin.]
Rydym yn croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi £37 biliwn yn y GIG yng Nghymru ers 2016—[Torri ar draws.] Mewn eiliad. A'i bod yn cyhoeddi gwariant ychwanegol o £400 miliwn ar iechyd. Mae hynny i'w groesawu. Mae hynny'n newyddion da gan Lywodraeth Cymru, ond rydym yn awyddus i weld mwy o arian yn cael ei roi i weddnewid pethau. Rwy'n ildio i'r cyn-Brif Weinidog.
I am grateful to the Member for giving way. I was at a briefing with Cardiff Airport this morning, as was his colleague Russell George, and it was clear that Cardiff Airport receives no revenue subsidy. It's had loans on a commercial basis from the Welsh Government, a very small amount of money, especially given the fact that Bristol Airport has loans that tally up more than £500 million.
Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am ildio. Roeddwn i mewn cyfarfod briffio gyda Maes Awyr Caerdydd y bore 'ma, fel yr oedd ei gyd-Aelod, Russell George, ac roedd yn amlwg nad yw Maes Awyr Caerdydd yn cael unrhyw gymhorthdal refeniw. Mae benthyciadau wedi bod ar sail fasnachol gan Lywodraeth Cymru, swm bach iawn o arian, yn enwedig o gofio'r ffaith fod gan Faes Awyr Bryste fenthyciadau sy'n cyfateb i fwy na £500 miliwn.
I didn't quite catch the question at the end of that, but on the Public Accounts Committee, we've been looking at the loans situation of Cardiff Airport, and there are some confusions there that need to be cleared up on the committee. I think what we would be afraid of is, yes, it's fine to give loans to a project, but those loans should not amount to a blank cheque. Those loans should not be unending and those loans should be tied in with a vision of the future and a strategy that everyone buys into and that will see a return to the taxpayer at the end of the day. But, of course, I accept that they do need to have loans of some sort.
In closing, Dirprwy Lywydd, because I know I'm out of time, I would say, what about north Wales? What about north Wales? Aside from £20 million for the north Wales metro, what about investments and upgrades to the A55, the lifeline of the north Wales economy? I think there have been opportunities taken in this budget but there are many opportunities that have been missed. I think that, in future, we need to see a budget that delivers for the whole of Wales, not just for the south of Wales and that Members in north Wales will see investment, green investment, and green infrastructure investment, as well, that delivers for everyone across Wales.
Ni chlywais i'r cwestiwn ar ddiwedd hynny, ond o ran y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, rydym wedi bod yn edrych ar sefyllfa Maes Awyr Caerdydd o ran benthyciadau, ac mae peth dryswch yno y mae angen ei ddatrys ar y pwyllgor. Rwy'n credu mai'r hyn y byddem ni'n ei ofni yw hyn, ie, mae'n iawn rhoi benthyciadau i brosiect, ond ni ddylai'r benthyciadau hynny olygu siec wag. Ni ddylai'r benthyciadau hynny fod yn ddiddiwedd ac fe ddylai'r benthyciadau hynny fod ynghlwm wrth weledigaeth i'r dyfodol a strategaeth y bydd pawb yn ei derbyn ac a fydd yn golygu arian yn ôl i'r trethdalwr ar ddiwedd y dydd. Ond, wrth gwrs, rwy'n derbyn bod angen benthyciadau o ryw fath arnyn nhw.
I gloi, Dirprwy Lywydd, oherwydd gwn nad oes gennyf i fwy o amser, fe fyddwn i'n dweud, beth am y gogledd? Beth am y gogledd? Ar wahân i £20 miliwn ar gyfer metro gogledd Cymru, beth am fuddsoddiadau a gwaith uwchraddio i'r A55, sef conglfaen economi'r gogledd? Rwy'n credu bod rhai cyfleoedd wedi eu cymryd yn y gyllideb hon ond mae llawer o gyfleoedd wedi eu colli. Rwy'n credu, yn y dyfodol, fod angen inni weld cyllideb sy'n cyflawni ar gyfer Cymru gyfan, nid ar gyfer y de'n unig, ac y bydd yr Aelodau yn y gogledd yn gweld buddsoddiad, buddsoddiad gwyrdd, a buddsoddiad yn y seilwaith gwyrdd, hefyd, sy'n darparu ar gyfer pawb ledled Cymru.
Diolch yn fawr iawn, Diprwy Lywydd. I'm afraid this budget is a bit of a missed opportunity and it's a bit of a double whammy too. It's a missed opportunity for a new, more dynamic, radical change of direction by a Labour Welsh Government, and it's set against a backdrop of a decade and more of deep cuts from an uncaring Conservative UK Government.
On the scale of cuts that we have faced, yes, I sympathise with the Welsh Government's position going into this final budget, and, yes, I also condemn the unannounced £200 million clawback from the Treasury. But in that kind of situation of adversity, I think you need to see a Government prepared to think differently, and I'm afraid we're not seeing it nearly enough. And, of course, without a comprehensive UK budget having yet been issued, it's still rather difficult to make changes to the final budget; I admit that. It's more crystal ball than red briefcase when it comes to trying to predict the actual Welsh budget for 2020-21. But even in that unsatisfactory context, I've no doubt that Welsh Government had the scope to think differently.
The Government says this is a budget to build a more prosperous, more equal and greener Wales, but for that kind of national building project to take place, you need firm foundations and a clear plan to guide you, and we don't see enough evidence of either. Into detail, then.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Rwy'n ofni mai cyfle a gollwyd yw'r gyllideb hon i ryw raddau ac mae'n ergyd ddwbl hefyd. Mae'n gyfle a gollwyd gan Lywodraeth Lafur yng Nghymru i gael newid cyfeiriad o'r newydd, mwy dynamig a radical, ac yn gefndir iddo mae'r cyd-destun o ddegawd a mwy o doriadau dwfn gan Lywodraeth Geidwadol galon galed y DU.
O ran maint y toriadau yr ydym wedi eu hwynebu, ydw, rwy'n cydymdeimlo â safbwynt Llywodraeth Cymru wrth ymgymryd â'r gyllideb derfynol hon, ac ydw, rwy'n condemnio'r £200 miliwn o adfachu'n ddirybudd gan y Trysorlys hefyd. Ond mewn sefyllfa anodd iawn fel honno, rwy'n credu bod angen ichi weld Llywodraeth sy'n barod i feddwl yn wahanol, ac rwy'n ofni nad ydym wedi gweld digon o hynny o bell ffordd. Ac, wrth gwrs, heb gyhoeddi cyllideb gynhwysfawr yn y DU eto, mae gwneud newidiadau i'r gyllideb derfynol braidd yn anodd o hyd; rwy'n cyfaddef hynny. Mae'n fwy fel pe bai dewin yn hytrach na changhellor yn rhagfynegi'r gyllideb wirioneddol inni ar gyfer 2020-21. Ond hyd yn oed yn y cyd-destun anfoddhaol hwnnw, nid oes unrhyw amheuaeth gennyf fod gan Lywodraeth Cymru gyfle i feddwl yn wahanol.
Mae'r Llywodraeth yn dweud bod hon yn gyllideb ar gyfer adeiladu Cymru fwy llewyrchus, sy'n fwy cyfartal ac yn fwy gwyrdd. Ond er mwyn i'r math hwnnw o brosiect adeiladu cenedlaethol ddigwydd, mae angen sylfeini cadarn a chynllun clir i'ch arwain chi, ac nid ydym yn gweld digon o dystiolaeth i'r naill beth na'r llall. I'r manylion, felly.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Wrth fanylu rhywfaint, gadewch i mi—[Torri ar draws.]
In looking—[Interruption.]
Yes, certainly.
Gwnaf, yn sicr.
The same question as Nick Ramsay: have you got an alternative budget?
Yr un cwestiwn â Nick Ramsay: a oes gennych chi gyllideb amgen?
We certainly have, and we look forward to implementing it when we're in Government here. The Government says it wants to build a new Wales.
Oes yn wir, ac rydym ni'n edrych ymlaen at ei gweithredu pan fyddwn ni mewn grym yn y fan hon. Mae'r Llywodraeth yn dweud ei bod yn awyddus i lunio Cymru newydd.
Gadewch imi droi at lywodraeth leol yn gyntaf. Rydym yn croesawu, wrth gwrs, y ffaith bod cyllideb llywodraeth leol wedi codi 4.3 y cant, ond mae lefelau cyllid ein cynghorau ni’n dal yn 13 y cant yn is mewn termau real o’u cymharu â chyllideb 2010-11, ac mae’r cynnydd yn is, wrth gwrs, na’r hyn yr oedd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn ei ddweud oedd ei angen ar awdurdodau lleol ond i sefyll yn eu hunfan a chynnal gwasanaethu. Felly, mae ein gwasanaethau’n mynd i ddioddef eto, ac mae’r pwysau ar dreth gyngor yn parhau, ac rydym yn gwybod mai’r tlotaf mewn cymdeithas sy’n cael eu taro fwyaf caled.
Mae’n siomedig hefyd mai prin iawn ydy’r newid rhwng y gyllideb ddrafft a’r cynlluniau terfynol sydd rŵan o’n blaenau ni. Yn y gyllideb ddrafft, mi oedd yna ychydig dros £100 miliwn o gyllid adnoddau ffisgal—'unallocated fiscal resource funding’. Onid oedd hwn yn gyfle rŵan i roi cyfran o hwn i lywodraeth leol ar ben y cynlluniau drafft? Ac, wrth gwrs, mae llywodraeth leol yn chwarae rhan cwbl, cwbl allweddol mewn gwasanaethau ataliol, popeth o addysg i adnoddau hamdden a chwaraeon, gwasanaethau cymdeithasol—y pethau yna sydd yn ein galluogi ni i drio cadw pobl allan o’r gwasanaeth iechyd mwy drud ac atal problemau mwy hirdymor rhag datblygu.
At dlodi nesaf. Mae lefelau tlodi yng Nghymru’n dal yn gywilyddus o uchel, a dwi’n methu â gweld y dystiolaeth o newid gêr yn agwedd y Llywodraeth yn fan hyn. Ac nid yn unig mae o y peth iawn i’w wneud, i roi camau cyllidol gwirioneddol arloesol mewn lle i daclo tlodi, ond rydym ni’n amcangyfrif bod delio â thlodi yn costio rhyw £3.6 biliwn yn flynyddol i Lywodraeth Cymru. Felly, mae e’n gwneud synnwyr economaidd i daclo tlodi hefyd, yn ogystal â bod yn iawn yn foesol. Wrth gwrs, nid gan Lywodraeth Cymru mai’r holl lifers sydd eu hangen i waredu tlodi, ond mae yna lawer y gall gael ei wneud, ac mae’r gyllideb yn arf allweddol.
Does gen i ddim amser i fynd i gymaint o fanylion ag yr hoffwn i, ond er enghraifft, rydym ni’n gweld y Llywodraeth yn cefnogi, mewn egwyddor, gwaith y Comisiwn Gwaith Teg, ond dwi ddim yn gweld tystiolaeth yn y gyllideb yma o le mae hynny’n cael ei weithredu yn ymarferol. Mae methiannau'r wladwriaeth les, wrth gwrs, yn ffactor arall mewn cynnal tlodi. Ydy, mae hwnnw'n faes sydd heb ei ddatganoli, ond os ydyn ni'n edrych ar rywbeth fel tai, mae tai yn sicr wedi eu datganoli. Ac rydym ni'n gweld diffyg parodrwydd i fod yn progressive, os liciwch chi, yn y gyllideb yma pan mae'n dod at dai.
Mewn trafnidiaeth, er enghraifft, rydyn ni'n gweld £179 miliwn i drenau Trafnidiaeth Cymru, sy'n grêt ynddo fo'i hun, ond mae hynny dair gwaith cymaint â sydd yn mynd i fysus. Yn yr un modd, mae rhoi £62 miliwn i Gymorth i Brynu ar gyfer nifer gymharol fach o bobl, sy'n help mawr i'r bobl hynny a does dim byd yn bod efo'r syniad, mae hwnnw'n ymddangos yn lot fawr o'i gymharu efo dim ond £188 miliwn mewn grant tai cymdeithasol ar gyfer yr holl filoedd o bobl sydd wir angen help.
Mi wnaf i gloi, achos rydw i'n ymwybodol bod y cloc yn fy erbyn i, drwy droi at yr argyfwng hinsawdd hefyd. Do, mi wnaeth y Gweinidog droi at newid hinsawdd a'r llifogydd ac ati ar ddechrau ei haraith hi, ond does yna'n dal ddim digon o dystiolaeth, dwi'n meddwl, fod yna newid cyfeiriad sydd wirioneddol yn adlewyrchu'r argyfwng hinsawdd yr ydym ni i gyd, fel Senedd a chithau fel Llywodraeth, wedi ei ddatgan yn fan hyn. Unwaith eto, methiant i weld os ydy'r arian sy'n cael ei wario yn cael ei wario mor effeithiol â phosib. Hynny ydy, £29 miliwn i fflyd o fysus trydan. Rydw i'n frwd iawn dros gerbydau trydan, fel rydych chi'n ei wybod, ond rydyn ni'n methu gweld os mai dyna'r ffordd orau o wario £29 miliwn fel rhan o'r ymdrech i daclo'r argyfwng hinsawdd.
Let's turn to local government, first of all. We welcome the fact, of course, that the local government settlement has increased by 4.3 per cent, but the level of funding for our councils is still 13 per cent lower in real terms than the 2010-11 figure, and the increase is lower than what the WLGA stated was needed for local authorities just to stand still and maintain services. So, those services will suffer once again, and the pressure on council tax will continue, and we know that it is the poorest in society that are hit hardest.
It's disappointing too that there has been very little change between the draft budget and the final budget before us today. In the draft budget, there was something over £100 million of unallocated fiscal resource funding, but wasn't this an opportunity now to give a percentage of that to local government, in addition to what was set out in the draft proposals? Of course, local government plays a key role in providing preventative services, from education to leisure facilities and sports facilities, social services—those things that enable us to keep people out of the more expensive health service and to prevent longer term problems from developing in the first place.
Turning to poverty, the levels of poverty in Wales are still disgracefully high, and I cannot see any evidence of a gear change in terms of the Government's attitude to the issue. Not only is it the right thing to do, to put real, innovative funding proposals in place to tackle poverty, but we estimate that dealing with poverty costs some £3.6 billion annually for the Welsh Government. So, it makes economic sense to tackle poverty too, as well as it being morally the right thing to do. Of course, the Welsh Government doesn't have all of the levers to eradicate poverty, but there is much that could be done, and the budget is a key tool in delivering that.
I have no time to go into as much detail as I would like, but, for example, we do see the Government supporting, in principle, the work of the Fair Work Commission, but I don't see any evidence in this budget of where that is being implemented in a practical way. Failings in terms of the welfare state is another issue in poverty, and that is a non-devolved area, of course, but if we look at something like housing, well, housing certainly is devolved, and we do see an unwillingness to be progressive in this budget when it comes to housing.
In transport, for example, we see £179 million for trains—Transport for Wales—which is excellent in and of itself, but that is three times as much as is provided to buses. Likewise, giving £62 million to Help to Buy for a relatively small number of people, which is of huge assistance to those people, and there's nothing wrong with it in principle, but that appears to be a great deal as compared to just £188 million in social housing grant for the many thousands of people who truly need assistance.
Now, I will conclude, because I am aware that the clock is against me, by turning to the climate emergency. The Minister did refer to the climate emergency and flooding at the beginning of her speech, but there is still not enough evidence that there is a real change of direction that is truly going to reflect the climate emergency that we, as a Senedd, and you, as a Government, have declared in this place. Once again, it's a failure to see whether the funding spent is spent as efficiently as possible. Twenty-nine million pounds for a fleet of electric buses. I am very enthusiastic about electric vehicles, as you know, but we can't see whether that is the best way of spending £29 million as part of the effort to tackle the climate emergency.
Let me ask this to close: does the Government really believe that this budget will change the lives of the people of Wales in a significant way by the time of the next budget? Is this the budget that really starts to turn things around for Wales? I'm afraid it is not; that's why we'll be voting against this budget today. We need a budget, we need a Government, that looks to substantially and materially improve the lives of the people of Wales, and that's Plaid Cymru's driving force.
I gloi, gadewch imi ofyn hyn: a yw'r Llywodraeth mewn gwirionedd yn credu y bydd y gyllideb hon yn newid bywydau pobl Cymru mewn modd arwyddocaol erbyn cyfnod y gyllideb nesaf? Ai hon yw'r gyllideb sy'n mynd i ddechrau gwyrdroi pethau i Gymru? Mae arnaf i ofn na fydd hynny'n wir; dyna pam y byddwn ni'n pleidleisio yn erbyn y gyllideb hon heddiw. Mae angen cyllideb arnom ni, mae angen Llywodraeth arnom ni, sy'n ceisio gwella bywydau pobl Cymru yn sylweddol ac yn faterol, a dyna sy'n ysgogi Plaid Cymru.
I agreed, just now, with the description of this being a missed opportunity. We've seen the ending of austerity and the opportunity to have budget increases of a decent amount, and rather than prioritising and sending a key message as to where it's going with that, the tendency, I think, of this budget is to give relatively similar increases across a large number of areas, albeit with some small areas that are prioritised within that.
What I would like to do, though, is compliment the finance Minister on how she's presented the final budget just now. I've made the point on a number of occasions that she's used lots of past speeches to complain at length about Brexit and about austerity, and, actually, I didn't hear either of those today at all, and she stuck to her knitting, if I can use that phrase, of what the Welsh Government responsibilities are. I think we should applaud that.
She criticised the UK Government for its unpredictability in terms of this budget round. I think, to be fair, some of that unpredictability was not of the UK Government's own making, in particular the timing of the election when the House of Commons finally did vote for that. However, I support what Welsh Government is saying about the £200 million of very last minute cuts to capital and financial transaction spending, and I think it's most unsatisfactory for those to come so late in the day. I think UK Government, even if it's formally announced later, should at least be able to informally liaise with Welsh Government again about such potential changes with more time given to them.
The remarks about the flood defences—I concur also. I think Welsh Government—very fair of UK Government to ask them, 'What are you asking for? What's this money going to do?' I think the response that, 'Actually, we need more time for the flooding to go down to inspect and decide what's needed,' is also a very fair response. It's a devolved area, but I welcome Welsh Government asking UK Government for money in this area and that partnership approach, and I hope it will be replicated in other areas.
I think, particularly with floods, I was drawn by a meeting of Confor that Andrew R.T. Davies chaired at lunch time about some of the tree planting initiatives and the links with flood, particularly the ash dieback disease, and how that's the tree, perhaps, that absorbs more water than any other, we were informed. Also, the flooding that we've seen on the Severn, particularly in Herefordshire and Worcestershire, that water has come off Welsh mountains, but it's largely English settlements that have had the consequent flooding. One suggestion, again, in that Confor meeting was—could we not have more planting of trees on the tops of hills, where they would be able to grow, where the heights are appropriate? That doesn't seem to happen because the categorisation of those landscapes as being a particular type of landscape means it's difficult, then, to arrange for tree planting. If there is a climate emergency, if you really do want to change policy in this area, look further at how to smooth the way to more tree planting, particularly in those less costly areas per acre where there would be much more, I think, private interest in doing that tree planting without large-budget subsidies.
You mentioned, finance Minister, 2020-21—the first supplementary budget. Will we await the first supplementary budget before you will make a statement on your response to the UK budget on 11 March, or will there be a statement beforehand? And can you tell us when you would expect that first supplementary budget to come in?
We talked a lot about Cardiff Airport. The Government, bravely, are having a debate on that in the coming weeks. I shall save my remarks on that until then.
On the issue of the A55 upgrades, Nick Ramsay says to the Welsh Government, 'Why haven't you done it?' I remind him that, actually, his UK party's manifesto in December specified that they would upgrade the A55 for north Wales if elected at a Westminster level. It's a radical trajectory for devolution, but that is what you said in your manifesto.
Finally, can I welcome the changes that the Minister is saying we'll see in the budget, albeit we're not getting them today, for the supplementary budget, assuming we do have some more headroom with the UK budget? I think both on the housing and homelessness, and particularly, if I may, just because it's an area I've spoken about at every opportunity, the bus services as well as the new electric buses, which I accept are going—some are going—to Caerphilly and Newport as well as to Cardiff, but I think it really is excellent if we are going to see an upward move in bus subsidy. I think that will show Members and stakeholders that Welsh Government is at least listening and engaging in this budget process, and I think that is to be welcomed.
Finally, the extra money for roads and road maintenance—I welcome that, too, although I wasn't quite clear whether the finance Minister was saying that was part of the climate change category that she introduced. Thank you.
Roeddwn i'n cytuno, gynnau, â'r disgrifiad o hyn yn gyfle wedi'i golli. Rydym wedi gweld diwedd ar gyni a'r cyfle i gael cynnydd yn y gyllideb o swm sylweddol, ac yn hytrach na blaenoriaethu ac anfon neges allweddol o ran lle y mae'n mynd gyda hynny, y duedd, rwy'n credu yn y gyllideb hon yw rhoi cynnydd cymharol debyg ledled nifer fawr o feysydd er bod rhai meysydd bach wedi'u blaenoriaethu o fewn hynny.
Yr hyn yr hoffwn i ei wneud, fodd bynnag, yw canmol y Gweinidog Cyllid ar y ffordd y cyflwynodd y gyllideb derfynol gynnau. Rwyf wedi gwneud y pwynt ar sawl achlysur ei bod hi wedi defnyddio llawer o gyn areithiau i gwyno'n faith am Brexit ac am gyni ac, a dweud y gwir, ni chlywais y naill na'r llall o gwbl heddiw, a chadwodd at eu gwau, os gaf i ddefnyddio'r ymadrodd hwnnw, o ran beth yw cyfrifoldebau Llywodraeth Cymru. Rwy'n credu y dylem ni gymeradwyo hynny.
Beirniadodd Lywodraeth y DU am fod yn chwit-chwat o ran y cylch cyllideb hwn. Rwy'n credu, a bod yn deg, nad bai Llywodraeth y DU ei hun oedd rhywfaint o'r natur chwit-chwat honno, yn enwedig amseriad yr etholiad pan wnaeth Tŷ'r Cyffredin bleidleisio dros hynny o'r diwedd. Fodd bynnag, rwy'n cefnogi'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddweud am y £200 miliwn o doriadau funud olaf i wariant cyfalaf a thrafodion ariannol, ac rwy'n credu ei bod yn anfoddhaol iawn i'r rheini ddod mor hwyr yn y dydd. Rwy'n credu y dylai Llywodraeth y DU, hyd yn oed os caiff ei chyhoeddi'n ffurfiol yn ddiweddarach, o leiaf allu cysylltu'n anffurfiol â Llywodraeth Cymru eto ynghylch newidiadau posib o'r fath a bod mwy o amser yn cael ei rhoi iddyn nhw.
Y sylwadau ynghylch amddiffyn rhag llifogydd—rwy'n cytuno â'r rheini hefyd. Rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru—yn deg iawn o Lywodraeth y DU i ofyn iddynt, ' Pam ydych chi'n gofyn? Beth mae'r arian hwn yn mynd i'w wneud?' Rwy'n credu bod yr ymateb, 'A dweud y gwir, mae angen mwy o amser i'r llifogydd gilio i arolygu a phenderfynu ar yr hyn sydd ei angen' yn ymateb teg iawn hefyd. Mae'n faes sydd wedi'i ddatganoli, ond rwy'n croesawu Llywodraeth Cymru yn gofyn i Lywodraeth y DU am arian yn y maes hwn a'r dull partneriaeth hwnnw, a gobeithio y bydd yn cael ei ailadrodd mewn meysydd eraill.
Yn enwedig o ran llifogydd, rwy'n credu, cefais fy nenu amser cinio gan gyfarfod o Confor wedi'i gadeirio gan Andrew R.T. Davies, a oedd yn ymwneud â rhai o'r mentrau plannu coed a'r cysylltiadau â llifogydd, yn enwedig y clefyd coed ynn, a chawsom wybod mai honno yw'r goeden, o bosib, sy'n amsugno mwy o ddŵr nag unrhyw beth arall. Hefyd, y llifogydd yr ydym ni wedi'u gweld gydag Afon Hafren, yn enwedig yn swydd Henffordd a Chaerwrangon, lle mae dŵr wedi dod oddi ar fynyddoedd Cymru, ond aneddiadau yn Lloegr yn bennaf sydd wedi dioddef llifogydd. Un awgrym, eto, yn y cyfarfod Confor hwnnw oedd—tybed a fyddai'n bosib inni blannu mwy o goed ar ben bryniau, lle y bydden nhw'n gallu tyfu, lle mae'r uchder yn briodol? Nid yw'n ymddangos bod hynny'n digwydd gan fod categoreiddio'r tirweddau hynny fel math arbennig o dirwedd yn golygu ei bod yn anodd, felly, i drefnu i blannu coed. Os oes argyfwng hinsawdd, os ydych chi wir yn awyddus i newid polisi yn y maes hwn, edrychwch ymhellach ar sut i hwyluso, o ddiddordeb preifat mewn plannu coed o'r fath heb gymhorthdal mawr yn y gyllideb.
Roeddech wedi sôn, Gweinidog Cyllid, 2020-21—y gyllideb atodol gyntaf. A fyddwn ni'n gorfod aros am y gyllideb atodol gyntaf cyn ichi wneud datganiad ar eich ymateb chi i gyllideb y DU ar 11 Mawrth, neu a fydd datganiad o flaen llaw? Ac a wnewch chi ddweud wrthym pryd yr ydych chi'n disgwyl i'r gyllideb atodol gyntaf honno gael ei chyflwyno?
Buom yn siarad llawer am Faes Awyr Caerdydd. Yn ddewr iawn, mae'r Llywodraeth, yn cael dadl ar hynny yn ystod yr wythnosau nesaf. Byddaf yn cadw fy sylwadau tan hynny.
O ran uwchraddio'r A55, mae Nick Ramsay yn dweud wrth Lywodraeth Cymru, 'Pam nad ydych chi wedi'i wneud?' Rwy'n ei atgoffa, mewn gwirionedd, fod maniffesto ei blaid yn y DU ym mis Rhagfyr wedi nodi y bydden nhw'n uwchraddio'r A55 ar gyfer y gogledd pe bai nhw’n cael eu hethol ar lefel San Steffan. Mae'n llwybr radical ar gyfer datganoli, ond dyna yr oeddech chi wedi'i ddweud yn eich maniffesto.
Yn olaf, a gaf i groesawu'r newidiadau y mae'r Gweinidog yn dweud y byddwn ni'n eu gweld yn y gyllideb, er nad ydym yn eu cael heddiw, ar gyfer y gyllideb atodol, a bwrw bod gennym rywfaint mwy o hyblygrwydd gyda chyllideb y DU? Rwy'n credu, o ran tai a digartrefedd ac yn enwedig, os caf i, dim ond oherwydd ei fod yn faes yr wyf i wedi siarad amdano ar bob cyfle, y gwasanaethau bysiau yn ogystal â'r bysiau trydan newydd, yr wyf yn derbyn eu bod yn mynd—mae rhai yn mynd—i Gaerffili a Chasnewydd yn ogystal â Chaerdydd, ond rwy'n credu ei bod yn ardderchog os ydym yn mynd i weld cynnydd mewn cymhorthdal bysiau. Rwy'n credu y bydd hynny'n dangos i'r Aelodau a'r rhanddeiliaid bod Llywodraeth Cymru o leiaf yn gwrando ac yn ymgysylltu â phroses y gyllideb hon, ac rwy'n credu bod hynny i'w groesawu.
Yn olaf, yr arian ychwanegol ar gyfer ffyrdd a chynnal a chadw ffyrdd—croesawaf hynny hefyd, er nad oeddwn i'n gwbl glir a oedd y Gweinidog Cyllid yn dweud bod hynny'n rhan o'r categori newid hinsawdd a gyflwynwyd ganddi. Diolch.
To Rhun ap Iorwerth, can I say: please will you publish your budget, if you've got an alternative one? Remembering, of course, that you've got exactly the same amount of money, and everybody you give more money to, you have to take some money off.
Whilst I'll be supporting the budget motion, I want to address how money is spent, because the increases are welcome, but how it is spent in departments is at least as important. The role of government can be broken down into the areas of health and well-being, security and the economy. Starting with health and well-being, and I put the two together because I think they do fit together, rather than just talking about health—health is no more just about hospitals than car maintenance is about cars being repaired in garages. People's health and well-being begins with having a warm, waterproof and safe home with enough nourishment, and far too many of the people in Wales haven't got those. Stopping people becoming homeless, and providing supported accommodation, will keep many people out of hospitals. I want to highlight two areas that are important. Before that, I would like to welcome what the finance Minister said regarding housing. I think housing is one of the most important things we've got, and I'd just remind people of the best Government this country's ever had—the 1945 Government of the Labour Party. Health and housing were together under Nye Bevan.
The provision of social housing and the provision for Supporting People is incredibly important. People in poor-quality housing, or the homeless—[Interruption.] Certainly.
I Rhun ap Iorwerth, a gaf i ddweud: a wnewch chi gyhoeddi eich cyllideb, os oes gennych gyllideb amgen? O gofio, wrth gwrs, bod gennych chi'r un faint yn union o arian, ac ar gyfer pawb sy'n cael mwy o arian, mae'n rhaid ichi dynnu peth arian i ffwrdd.
Er y byddaf i'n cefnogi'r cynnig cyllidebol, rwyf eisiau roi sylw i'r ffordd y caiff arian ei wario, oherwydd mae'r cynnydd i'w groesawu, ond mae sut y caiff ei wario mewn adrannau o leiaf yr un mor bwysig. Mae'n bosib rhannu swyddogaethau'r Llywodraeth yn feysydd iechyd a llesiant, diogelwch a'r economi. Gan ddechrau gydag iechyd a llesiant, ac rwyf wedi rhoi'r ddau gyda'i gilydd oherwydd fy mod yn credu eu bod yn mynd gyda'i gilydd, yn hytrach na dim ond sôn am iechyd—nid yw iechyd yn ymwneud ag ysbytai yn unig y fwy nag yw cynnal a chadw ceir yn ymwneud â thrwsio ceir mewn garejys. Mae iechyd a llesiant pobl yn dechrau gyda chartref cynnes a diogel sy'n dal dwr, gyda digon o faeth, ac nid yw'r pethau hynny ar gael i nifer fawr o bobl Cymru. Bydd atal pobl rhag mynd yn ddigartref, a darparu llety â chymorth, yn cadw llawer o bobl allan o'r ysbytai. Rwyf eisiau tynnu sylw at ddau faes pwysig. Cyn hynny, hoffwn i groesawu'r hyn a ddywedodd y Gweinidog Cyllid ynglŷn â thai. Rwy'n credu mai tai yw un o'r pethau pwysicaf sydd gennym ni, a hoffwn atgoffa pobl o'r Llywodraeth orau a gafodd y wlad hon erioed—Llywodraeth 1945 y Blaid Lafur. Roedd iechyd a thai gyda'i gilydd o dan Nye Bevan.
Mae darparu tai cymdeithasol a darparu ar gyfer Cefnogi Pobl yn hynod bwysig. Pobl mewn tai o ansawdd gwael, neu'r digartref—[Torri ar draws.] Yn sicr.
Will you be putting forward an alternative budget?
A fyddwch chi'n cyflwyno cyllideb amgen?
I can give you an alternative budget, because I'd put more money into education, more money into housing. I would not be supporting Help to Buy—all it does is inflate house prices—and I would not be spending so much money on the economy portfolio. I'd be spending it on education, which would help the economy. So, whilst I support the budget and will vote for it, I would actually have an alternative one.
Within health provision, my concerns about the size of the geographical areas of health boards is well known. The funding of primary care needs to increase, and patients need access to a doctor on the day they make first contact, and to get it. What is happening is that people cannot get an appointment with their GP and then they go to A&E. Often, the default position in A&E is to keep them in for 24 hours for observation, when they come in with non-specific symptoms. A&E is no longer accident and emergency, but often the only place that someone can go in order to see a doctor, albeit you might have to wait 12 hours to do so. On hospital discharge—ensuring that the hospital pharmacy provides the medication on time, so that patients can go home rather than waiting for it to be provided the following day or the day after. And why do so many people going into hospital able to look after themselves, get discharged either to a nursing homes or to a substantial care package? Whilst understandable for stroke patients, I find it less understandable for patients having hip and knee replacements. Also, all that happens if more consultant surgeons are employed, if there are not sufficient beds in high dependency units, then no more operations will be carried out. I think it's really important that the whole amount of money provided to health actually is spent to benefit it.
On the economy, we can either try and make a better offer than anyone else to attract branch factories, or we can produce a highly skilled workforce. The alternative is creating our own industrial sectors, having employers coming here because of our skills mix, not our financial inducement. How much are they paying people to go to Cambridge? How much are they paying companies to go to Silicon Valley? They don't have to—people want to go there because of the skills. We should be the same—people wanting to come here because of the education and skills of our people. Money spent on education in schools, colleges and universities is an investment in the Welsh economy and economic growth.
Turning to environment, energy and rural affairs areas, we've declared a climate change emergency. That's really important, because we actually accept now we have a serious climate problem. The committee's doing an investigation into fuel poverty. And whilst a lot of good work's being done, there are still people living in houses that haven't got double-glazing and haven't got central heating. And surely, that would be a good place to start. Whilst we've got a definition of fuel poverty, sometimes it doesn't catch all the people who are in fuel poverty—they keep their houses cold, they go to bed early, because they cannot afford to spend the amount of money that would put them in fuel poverty. Actually, doing good work could actually not move them out of fuel poverty, but it will keep them warm. And I think these really have got to be high priorities.
We've got Natural Resources Wales. We've just seen this flooding. People know my views, and I'll just repeat them, very briefly—we need more flood plains, we need to create ponds and areas where water can go into. We need to plant trees. We need to stop people building on flood plains. We need to ensure that we reduce the amount of flooding. And we need to make rivers wider, we need to make them meander, so that you haven't got the power of them coming down. We need to ensure that what we're doing is going to protect our environment, and I would hope that, when we get down to the next stage, and money being spent by the Welsh Government, that is what actually happens.
Gallaf i roi cyllideb amgen i chi, oherwydd byddwn i'n rhoi mwy o arian i addysg, mwy o arian i dai. Ni fyddwn i'n cefnogi Cymorth i Brynu—y cyfan y mae'n ei wneud yw chwyddo prisiau tai—ac ni fyddwn i'n gwario cymaint o arian ar bortffolio'r economi. Byddwn i'n ei wario ar addysg, a fyddai'n helpu'r economi. Felly, er fy mod yn cefnogi'r gyllideb ac y byddaf i'n pleidleisio o'i blaid, mewn gwirionedd, byddai gennyf un amgen.
O ran y ddarpariaeth iechyd, mae fy mhryderon ynghylch maint ardaloedd daearyddol byrddau iechyd yn hen gyfarwydd. Mae angen cynyddu'r cyllid ar gyfer gofal sylfaenol, ac mae angen i gleifion gael y cyfle i weld meddyg ar y diwrnod cyntaf y maen nhw'n cysylltu. Yr hyn sy'n digwydd yw nad yw pobl yn gallu cael apwyntiad gyda'u meddyg teulu ac yna maen nhw'n mynd i'r adran ddamweiniau ac achosion brys. Yn aml, y sefyllfa ddiofyn mewn adrannau damweiniau ac achosion brys yw eu cadw am 24 awr er mwyn eu harsylwi, pan fyddan nhw'n cyrraedd gyda symptomau amhenodol. Nid yw adrannau damweiniau ac achosion brys yn ymwneud â damweiniau ac achosion brys mwyach, ond yn aml yr unig le y gall rhywun fynd iddo er mwyn gweld meddyg, er efallai y bydd yn rhaid aros 12 awr i wneud hynny. O ran rhyddhau cleifion o'r ysbyty—sicrhau bod fferyllfa'r ysbyty'n darparu'r feddyginiaeth mewn da bryd fel y gall y claf fynd adref yn hytrach na disgwyl iddo gael ei ddarparu drannoeth neu'r diwrnod wedyn. A pham mae cynifer o bobl sy'n mynd i'r ysbyty ac yn gallu gofalu amdanynt eu hunain, yn cael eu rhyddhau naill ai i gartrefi nyrsio neu i becyn gofal sylweddol? Er bod hynny'n ddealladwy o ran cleifion strôc, mae'n llai dealladwy ar gyfer cleifion sy'n cael llawdriniaeth i osod clun a phen-glin newydd. Hefyd, mae hynny i gyd yn digwydd os caiff fwy o lawfeddygon ymgynghorol eu cyflogi, ac os nad oes digon o welyau mewn unedau dibyniaeth uchel, yna ni fydd rhagor o lawdriniaethau'n cael eu cynnal. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod yr holl arian sy'n cael ei ddarparu ar gyfer iechyd yn cael ei wario er mantais iddo.
O ran yr economi, gallwn naill ai geisio gwneud cynnig gwell na phawb arall i ddenu is-ffatrïoedd, neu fe allwn ni gynhyrchu gweithlu medrus iawn. Y dewis arall yw creu ein sectorau diwydiannol ein hunain, a bod cyflogwyr yn dod yma oherwydd ein cymysgedd o sgiliau, yn hytrach na'n cymhelliad ariannol. Faint maen nhw'n talu i bobl fynd i Gaergrawnt? Faint maen nhw'n talu i gwmnïau fynd i Silicon Valley? Nid oes raid iddyn nhw—mae pobl eisiau mynd yno oherwydd y sgiliau. Dylem ni fod yr un fath—pobl yn dymuno dod yma oherwydd addysg a sgiliau ein pobl. Mae arian sy'n cael ei wario ar addysg mewn ysgolion, colegau a phrifysgolion yn fuddsoddiad yn economi Cymru a thwf economaidd.
Gan droi at feysydd yr amgylchedd, ynni a materion gwledig, rydym wedi datgan argyfwng newid hinsawdd. Mae hynny'n bwysig iawn, oherwydd rydym yn derbyn erbyn hyn bod gennym broblem ddifrifol o ran yr hinsawdd. Mae'r pwyllgor yn cynnal ymchwiliad i dlodi tanwydd. Ac er bod llawer o waith da'n cael ei wneud, mae pobl yn dal i fyw mewn tai lle nad oes gwydr dwbl a lle nad oes ganddyn nhw wres canolog. Ac yn sicr, byddai hynny'n fan cychwyn da. Er bod gennym ddiffiniad o dlodi tanwydd, weithiau nid yw'n cynnwys yr holl bobl sydd mewn tlodi tanwydd—maen nhw'n cadw eu tai'n oer, maen nhw'n mynd i'r gwely'n gynnar, oherwydd nid ydynt yn gallu fforddio gwario'r swm o arian a fyddai'n eu rhoi mewn tlodi tanwydd. A dweud y gwir, gallai gwneud gwaith da beidio â'u symud allan o dlodi tanwydd, ond bydd yn eu cadw'n gynnes. Ac rwy'n credu bod rhaid i'r rhain fod yn flaenoriaethau uchel.
Mae gennym ni Cyfoeth Naturiol Cymru. Rydym newydd weld y llifogydd hyn. Mae pobl yn gwybod fy marn i, ond fe wnaf ei ailadrodd, yn fyr iawn—mae angen mwy o orlifdiroedd arnom, mae angen inni greu pyllau a mannau y gall dŵr fynd iddyn nhw. Mae angen inni blannu coed. Mae angen inni atal pobl rhag adeiladu ar orlifdiroedd. Mae angen inni sicrhau ein bod yn lleihau maint y llifogydd. Ac mae angen inni ledu'r afonydd, mae angen inni sicrhau eu bod yn ymdroelli, fel nad oes ganddynt y pŵer wrth ddod i lawr. Mae angen inni sicrhau bod yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yn mynd i ddiogelu ein hamgylchedd, a byddwn i'n gobeithio, pan fyddwn ni'n cyrraedd y cam nesaf, a bod arian yn cael ei wario gan Lywodraeth Cymru, mai dyna fydd yn digwydd mewn gwirionedd.
I rise to support the Welsh Labour Government's budget for 2020-21. Despite a decade of harsh austerity and cuts inflicted on Wales by the UK Tory Government in London, the Welsh Labour Government here continues to act as a firewall against a shrivelled and stunted Welsh block grant, and a chronic absence of UK infrastructural spend. It is important, with climate change, that this changes.
And this is separate in addition to the unexpected £200 million take from Welsh finances by the UK Government. Indeed, austerity looks set—and I disagree with Mark Reckless—to continue in the years ahead. In October 2018, then Prime Minister Theresa May stated austerity would end in 2019. And in September 2019, then Chancellor Sajid Javid declared the Tories had turned the page on austerity. It's 2020, and look what's happened to them. Yet, austerity is still ravaging communities across Wales—and I invite you to see some of them—forcing families into food banks, from homes into homelessness.
So, I am heartened that at the centre of this Welsh Labour budget is the Welsh national health service, education and public services. As a former county councillor, I know that the vital public services that are run from our city and town halls and our rural communities across Wales are the service delivery hubs and the engines that actually run Wales. This budget sees a real-terms increase for every authority, and the difference this makes in reality is profound. For Islwyn residents, this allows the drastic proposed cuts of £8.5 million—the reality—to be reduced to £3 million, but this is still £3 million less. For Islwyn residents, this means the necessary council tax rise proposed can be lessened, and for Labour councillors—they will continue to stand up for the well-being of their citizens and the valued public services that they do not wish to cut. This Welsh Labour Government continues to back them financially, even with the scorched-earth terrain that the Tory policies of austerity and cuts create for our public services.
When I was elected to this Senedd, I stated one of the major drivers for my political motivation was a desire to tackle poverty. As such, I welcome that a major plank of this Welsh Labour Government's budget is focused on that vital issue of tackling poverty via preventative spend, and I welcome the Government's intentions also around Supporting People and the bus subsidy.
Nearly £1 billion is already invested in a wide range of measures that contribute to tackling poverty, including the council tax reduction scheme, which delivers discounts for one in five households, backed by £244 million each year; £1 million for the discretionary assistance fund; £2.7 million for school holiday enrichment; £6.6 million for our poorest young people; and free breakfast club pilots for secondary schools. I could go on: £0.25 million for sanitary projects via food banks and organisations; £3.1 million in this budget for local authorities and colleges to supply sanitary products free of charge, aiming to stop silent period poverty, which impacts on attendance and attainment for some of our young people.
The Labour-run Caerphilly County Borough Council has led the way in Wales on this issue, and provided 100 per cent plastic-free period products to young women across the borough. This is evidence of the difference that a radical Labour-run county council working in partnership with the Labour-run Welsh Government can make to improving the lives of its citizens, working together for a green, clean Wales. I continue to campaign for all Welsh local authorities to follow suit and provide plastic-free sanitary products. Having met inspirational Ella Daish, a passionate activist campaigning to end period plastic across the UK, I wish to pay tribute to her. I know that the Welsh Labour Government will continue to lead the way in this field, as this radical budget clearly shows.
So, to conclude, Llywydd, I urge all Members who believe in a fair Wales, who wish for a just Wales and who yearn for a better Wales to back this strong and stable Welsh Labour Government budget for 2020-21. Thank you.
Rwy'n codi i gefnogi cyllideb Llywodraeth Lafur Cymru ar gyfer 2020-21. Er gwaethaf degawd o gyni llym a thoriadau wedi'u hachosi yng Nghymru gan Lywodraeth Dorïaidd y DU yn Llundain, mae Llywodraeth Lafur Cymru yma yn parhau i weithredu fel wal dân yn erbyn grant bloc Cymru sydd wedi crebachu a'i dwf wedi'i lesteirio ac absenoldeb cronig gwariant seilwaith y DU. Mae'n bwysig, gyda'r newid yn yr hinsawdd, fod hyn yn newid.
Ac mae hyn ar wahân, yn ychwanegol at y £200 miliwn annisgwyl y mae Llywodraeth y DU wedi'i gymryd o gyllid Cymru. Yn wir, mae cyni yn edrych yn debygol—ac rwy'n anghytuno â Mark Reckless—o barhau yn y blynyddoedd i ddod. Ym mis Hydref 2018, dywedodd y Prif Weinidog Theresa May y byddai cyni yn dod i ben yn 2019. Ac ym mis Medi 2019, roedd y Canghellor ar y pryd Sajid Javid wedi datgan bod y Torïaid wedi troi'r dudalen o ran cyni. Mae'n 2020, ac ystyriwch chi beth sydd wedi digwydd iddyn nhw. Ac eto, mae cyni yn dal i ddifetha cymunedau ledled Cymru— ac rwy'n eich gwahodd chi i weld rhai ohonyn nhw—yn gorfodi teuluoedd i fynd at fanciau bwyd, ac i fynd o gartrefi i fod yn ddigartref.
Felly, rwy'n falch mai gwasanaeth iechyd gwladol Cymru, addysg a gwasanaethau cyhoeddus sydd wrth wraidd cyllideb Lafur Cymru. A minnau'n gyn-gynghorydd sir, rwy'n gwybod mai'r gwasanaethau cyhoeddus hanfodol sy'n cael eu cynnal o'n neuaddau dinas a thref a'n cymunedau gwledig ledled Cymru yw'r canolfannau darparu gwasanaethau a'r peiriannau sy'n cynnal Cymru mewn gwirionedd. Mae'r gyllideb hon yn gweld cynnydd mewn termau real i bob awdurdod, ac mae'r gwahaniaeth y mae hyn yn ei wneud mewn gwirionedd yn sylweddol. I drigolion Islwyn, mae hyn yn caniatáu i'r toriadau arfaethedig llym o £8.5 miliwn—y gwir sefyllfa—gael eu gostwng i £3 miliwn, ond mae hyn yn dal i fod yn £3 miliwn yn llai. I drigolion Islwyn, mae hyn yn golygu bod modd i'r cynnydd angenrheidiol yn y dreth gyngor gael ei leihau, ac i gynghorwyr Llafur—byddan nhw'n parhau i sefyll dros les eu dinasyddion a'r gwasanaethau cyhoeddus gwerthfawr nad ydyn nhw'n dymuno'u torri. Mae Llywodraeth Lafur Cymru yn parhau i'w cefnogi'n ariannol, hyd yn oed gyda'r anialwch y mae polisïau cyni a thoriadau'r Torïaid yn ei greu ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus.
Pan gefais fy ethol i'r Senedd hon, dywedais i mai un o'r prif resymau dros fy nghymhelliant gwleidyddol oedd awydd i fynd i'r afael â thlodi. Yn hyn o beth, rwy'n croesawu'r ffaith bod elfen bwysig o gyllideb Llywodraeth Lafur Cymru yn canolbwyntio ar y mater hollbwysig hwnnw, sef mynd i'r afael â thlodi drwy wariant ataliol, ac rwy'n croesawu hefyd fwriad y Llywodraeth o ran Cefnogi Pobl a'r cymhorthdal bysiau.
Mae bron i £1 biliwn wedi cael ei fuddsoddi eisoes mewn amrywiaeth eang o fesurau sy'n cyfrannu at drechu tlodi, gan gynnwys cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, sy'n darparu disgowntiau ar gyfer un o bob pum aelwyd, gyda chefnogaeth £244 miliwn bob blwyddyn; £1 miliwn ar gyfer y gronfa cymorth dewisol; £2.7 miliwn ar gyfer cyfoethogi gwyliau ysgol; £6.6 miliwn ar gyfer ein pobl ifanc dlotaf; a chynlluniau treialu ar gyfer clybiau brecwast am ddim i ysgolion uwchradd. Gallaf i fynd ymlaen: £0.25 miliwn ar gyfer prosiectau glanweithiol drwy fanciau bwyd a sefydliadau; £3.1 miliwn yn y gyllideb hon i awdurdodau lleol a cholegau i gyflenwi cynhyrchion mislif yn rhad ac am ddim, gan anelu at atal tlodi tawel y mislif, sy'n effeithio ar bresenoldeb a chyrhaeddiad rhai o'n pobl ifanc.
Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, o dan reolaeth Llafur, wedi arwain y ffordd yng Nghymru ar y mater hwn, ac wedi darparu cynhyrchion y mislif 100 y cant di-blastig i fenywod ifanc ledled y fwrdeistref. Mae hyn yn dystiolaeth o'r gwahaniaeth y gall cyngor sir radical o dan reolaeth Lafur mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, ei wneud i wella bywydau ei ddinasyddion, gan weithio gyda'i gilydd dros Gymru werdd, lân. Rwy'n dal i ymgyrchu i bob awdurdod lleol yng Nghymru ddilyn yr esiampl hon a darparu cynhyrchion mislif di-blastig. Ar ôl cyfarfod â'r ysbrydoledig Ella Daish, ymgyrchydd brwd sy'n ymgyrchu i roi terfyn ar gynhyrchion mislif plastig ledled y DU, hoffwn i dalu teyrnged iddi hi. Rwy'n gwybod y bydd Llywodraeth Lafur Cymru yn parhau i arwain y ffordd yn y maes hwn, fel y mae'r gyllideb radical hon yn dangos yn glir.
Felly, i gloi, Llywydd, rwy'n annog pob Aelod sy'n credu mewn Cymru deg, sy'n dymuno Cymru gyfiawn ac sy'n dyheu am Gymru well i gefnogi'r gyllideb gref a sefydlog hon gan Lywodraeth Lafur Cymru ar gyfer 2020-21. Diolch.
I'm pleased to be able to support this final budget today, a budget that rightly prioritises our NHS and also offers a sustained programme of funding to ensure the future of our country. In setting out the budget today, Ministers have met their promises to the people of Wales and ensured the alignment of governmental priorities with those of our citizens. Services are protected and enhanced, despite having to deal with the impact of a wasted decade of unnecessary, ideologically driven austerity.
For my contribution, I want to focus on just two main policy areas, both of which are, I feel, intrinsically linked to the future of our communities. The first is the interventions that the Welsh Government includes in the budget around tackling child poverty. According to recent data, Penrhiwceiber in my constituency has the highest child poverty levels in Wales. Now, Penrhiwceiber is a fantastic community, and I was really pleased that the Minister for Housing and Local Government was able to join me there last year for a round-table, and I'm very thankful for the work that has come out of that on child poverty, both at a local government and a Welsh Government level.
The causes of child poverty are complex and most are not devolved, but I am pleased that addressing child poverty has always been a priority for successive Welsh Labour Governments in the areas that they can influence. Indeed, across portfolios, the Welsh Government already invest nearly £1 billion in a variety of interventions to tackle poverty, and the budget before us today will enhance that provision. For example, it contains an additional investment of £6.6 million in the early years pupil deprivation grant. This means that, over the course of this Assembly term, despite the real-terms cut in funding, Wales will have more than doubled the early years PDG. A significant intervention to support household budgets is provided by the PDG access grant, and I welcome the fact that, this year, the Welsh Government is allocating an additional £3.2 million for the 2020-21 academic year to extend the scheme to more year groups. Also to be welcomed is the £2.7 million funding boost for the school holiday enrichment programme. Extra children can now be supported through this excellent scheme. I was able to visit a primary school in Penywaun some time ago to see the impact that this has. Similarly, it is positive to note the £450,000 being marked to launch a free breakfast club pilot for secondary school pupils.
My second policy area that I'd like to speak to today relates to dealing with the impact of the flooding that's affected Wales, including much of Rhondda Cynon Taf, over the past few weeks. I said that it's linked to the future of our communities, and that's a fact. The statistic that we've all been talking about in the Chamber today from the Royal Meteorological Society—that over the next decade, the Valleys will see 50 per cent more rain—shows that we really do need more investment in ensuring that we can minimise the impact of this on our communities. We also need funding to be made readily available for putting things right when they go wrong. Assembly Members will know about the letter, of which I was just one signatory, that was sent to the Chancellor of the Exchequer last week asking for a one-off injection of £30 million to help to repair and for restoration work in RCT. Across Cynon valley and across Wales, the community response and generosity to the flooding has been phenomenal, but it can only go so far, and Government at all levels will need to be mindful of their obligations. During Prime Minister's questions last week, the Prime Minister said,
'the Government are committed to working flat out with the Welsh Administration to ensure that everybody gets the flood relief that they need. Yes, of course, that cash certainly will be passported through.'
Now, we're nearly a week on in a time of crisis, and nothing has happened. The UK Government has recognised its responsibility for providing further funding, given the intense and disproportionate impact of flooding on Wales, so it needs to meet that responsibility urgently. Otherwise, it's just another example of empty words from the Prime Minister, and it's unfair that my constituents and others will have to suffer in consequence. Thank you.
Rwy'n falch o allu cefnogi'r gyllideb derfynol hon heddiw, cyllideb sy'n rhoi blaenoriaeth briodol i'n GIG ac sydd hefyd yn cynnig rhaglen ariannu barhaus i sicrhau dyfodol ein gwlad. Wrth gyflwyno'r gyllideb heddiw, mae Gweinidogion wedi cyflawni eu haddewidion nhw i bobl Cymru ac wedi sicrhau bod blaenoriaethau'r Llywodraeth yn cyd-fynd â rhai ein dinasyddion ni. Caiff gwasanaethau eu diogelu a'u gwella, er iddyn nhw orfod ymdrin ag effaith cyni diangen, wedi'i yrru gan ideoleg, yn ystod degawd a aeth yn wastraff.
Ar gyfer fy nghyfraniad i, rwyf eisiau canolbwyntio ar ddau brif faes polisi yn unig, y mae'r ddau ohonyn nhw, rwy'n teimlo, wedi'u cysylltu'n annatod â dyfodol ein cymunedau. Y cyntaf yw'r ymyriadau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cynnwys yn y gyllideb ynghylch mynd i'r afael â thlodi plant. Yn ôl data diweddar, mae gan Benrhiwceibr yn fy etholaeth y lefelau uchaf o dlodi plant yng Nghymru. Erbyn hyn, mae Penrhiwceibr yn gymuned wych, ac roeddwn i'n falch iawn bod y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol wedi gallu ymuno â mi y llynedd i gael cyfarfod bwrdd crwn, ac rwyf yn ddiolchgar iawn am y gwaith a ddaeth allan o hynny ar dlodi plant, ar lefel llywodraeth leol a Llywodraeth Cymru.
Mae achosion tlodi plant yn gymhleth ac nid yw'r rhan fwyaf ohonyn nhw wedi'u datganoli, ond rwyf i'n falch bod mynd i'r afael â thlodi plant wedi bod yn flaenoriaeth erioed i Lywodraethau Llafur Cymru olynol yn yr ardaloedd y gallan nhw ddylanwadu arnyn nhw. Yn wir, ar draws portffolios, mae Llywodraeth Cymru eisoes yn buddsoddi bron £1 biliwn mewn amrywiaeth o ymyriadau i fynd i'r afael â thlodi, a bydd y gyllideb sydd o'n blaenau heddiw yn gwella'r ddarpariaeth honno. Er enghraifft, mae'n cynnwys buddsoddiad ychwanegol o £6.6 miliwn yn y grant amddifadedd disgyblion blynyddoedd cynnar. Mae hyn yn golygu, yn ystod y tymor Cynulliad hwn, er gwaethaf y toriad termau real mewn cyllid, y bydd Cymru wedi mwy na dyblu'r grant amddifadedd disgyblion blynyddoedd cynnar. Mae ymyriad sylweddol i gefnogi cyllidebau aelwydydd yn cael ei gyflawni gan fynediad at y grant amddifadedd disgyblion, ac rwy'n croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru, eleni, yn dyrannu £3.2 miliwn ychwanegol ar gyfer y flwyddyn academaidd 2020-21 i ymestyn y cynllun i fwy o grwpiau blwyddyn. Hefyd i'w groesawu yw'r hwb ariannol o £2.7 miliwn ar gyfer rhaglen cyfoethogi gwyliau ysgol. Bellach, mae'n bosibl cefnogi plant ychwanegol drwy'r cynllun rhagorol hwn. Dro yn ôl, fe wnes i lwyddo i ymweld ag ysgol gynradd ym Mhenywaun i weld yr effaith yr oedd hyn wedi'i gael. Yn yr un modd, mae'n gadarnhaol nodi'r £450,000 sydd wedi'i neilltuo i lansio cynllun treialu ar gyfer clwb brecwast am ddim i ddisgyblion ysgolion uwchradd.
Mae fy ail faes polisi yr hoffwn i siarad amdano heddiw yn ymwneud ag ymdrin ag effaith y llifogydd sydd wedi effeithio ar Gymru, gan gynnwys llawer o Rondda Cynon Taf, yn ystod yr wythnosau diwethaf. Dywedais i ei fod yn gysylltiedig â dyfodol ein cymunedau, ac mae hynny'n ffaith. Mae'r ystadegyn yr ydym ni i gyd wedi bod yn sôn amdano yn y Siambr heddiw, o'r Gymdeithas Feteorolegol Frenhinol—y bydd y Cymoedd yn gweld 50 y cant fwy o law yn ystod y degawd nesaf—yn dangos bod wir angen mwy o fuddsoddi arnom ni i sicrhau y gallwn ni leihau effaith hyn ar ein cymunedau. Mae angen sicrhau hefyd bod cyllid ar gael yn rhwydd ar gyfer rhoi pethau'n iawn pan fyddan nhw'n mynd o chwith. Bydd Aelodau'r Cynulliad yn ymwybodol o'r llythyr, nad oeddwn i ond yn un o'r rhai a oedd wedi'i lofnodi a aeth at Ganghellor y Trysorlys yr wythnos diwethaf yn gofyn am gyfraniad untro o £30 miliwn i helpu i drwsio ac i wneud gwaith adfer yn RhCT. Ledled Cwm Cynon a ledled Cymru, mae'r ymateb cymunedol a'r haelioni mewn ymateb i'r llifogydd wedi bod yn aruthrol, ond gall hynny dim ond mynd mor bell â hyn a hyn, a bydd angen i'r Llywodraeth ar bob lefel fod yn ymwybodol o'i rhwymedigaethau. Yn ystod cwestiynau'r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf, dywedodd Prif Weinidog y DU:
Mae'r Llywodraeth wedi ymrwymo i weithio'n ddi-baid gyda Gweinyddiaeth Cymru er mwyn sicrhau bod pawb yn cael y cymorth llifogydd sydd ei angen arnyn nhw. Bydd, wrth gwrs bydd yr arian parod hwnnw yn sicr yn cael ei anfon drwodd yn hwylus.
Nawr, rydym ni bron wythnos yn ddiweddarach mewn cyfnod o argyfwng, a does dim byd wedi digwydd. Mae Llywodraeth y DU wedi cydnabod ei chyfrifoldeb dros ddarparu rhagor o arian, o ystyried effaith ddwys ac anghymesur llifogydd ar Gymru, felly mae angen iddi gyflawni'r cyfrifoldeb hwnnw ar frys. Fel arall, mae'n enghraifft arall o eiriau gwag gan Brif Weinidog y DU, ac mae'n annheg y bydd yn rhaid i'm hetholwyr i ynghyd ag eraill ddioddef o ganlyniad. Diolch.
Y Gweinidog Cyllid i ymateb i'r ddadl, Rebecca Evans.
The Minister for Finance to reply to the debate, Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. I welcome the opportunity to have this debate this afternoon, and I do thank Members for their contributions. As I outlined in my opening statement, this is a budget that has taken place amidst uncertainty and evolving circumstances and, of course, we expect those to continue beyond the Chancellor's UK budget on 11 March. It's only right that I put on record my thanks to our Welsh Government officials, both within Welsh Treasury and my finance officials, but also finance officials working right across departments in Government who have done sterling work in very difficult circumstances this year. I'm incredibly grateful to them.
It is my intention to make a statement as early as possible following the budget on the implications for us here in Wales. In my opening remarks, I did take the opportunity to highlight where I would seek to make additional funding, should it become available, or at least should our funding not be reduced as a result of the UK budget. Nick Ramsay referred in his comments to the fact that I was listening during the budget process. Well, I can guarantee that I have been listening, and these are the reasons why those are the areas that I have highlighted for additional funding.
So, flooding clearly has to be a priority. UK Government has said that additional funding will be passported to Wales, and we're certainly keen to use additional funding to support those communities that have been so badly hit. And as we've heard a number of times over the last week or so, we don't yet know the scale of the damage and the quantum of the funding that will be needed in order to deal with the flooding, but certainly that will be a priority looking to the next year. And homelessness and the housing support grant—
Diolch, Llywydd. Rwy'n croesawu’r cyfle i gael y ddadl hon y prynhawn yma, ac rwy'n diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau. Fel yr oeddwn i wedi'i amlinellu yn fy natganiad agoriadol, mae hon yn gyllideb sydd wedi digwydd ymhlith ansicrwydd ac amgylchiadau sy'n datblygu ac, wrth gwrs, rydym ni'n disgwyl i'r rheini barhau y tu hwnt i gyllideb DU y Canghellor ar 11 Mawrth. Mae'n gwbl briodol fy mod i'n cofnodi fy niolch i'n swyddogion yn Llywodraeth Cymru, o fewn Trysorlys Cymru a fy swyddogion cyllid, ond hefyd swyddogion cyllid yn gweithio hyd a lled adrannau yn y Llywodraeth sydd wedi gwneud gwaith rhagorol o dan amgylchiadau anodd iawn eleni. Rwy'n hynod ddiolchgar iddyn nhw.
Rwy'n bwriadu gwneud datganiad mor gynnar â phosibl yn dilyn y gyllideb ar y goblygiadau i ni yma yng Nghymru. Yn fy sylwadau agoriadol, fe wnes i fanteisio ar y cyfle i amlygu lle y byddwn ni'n ceisio rhoi arian ychwanegol, pe bai ar gael, neu o leiaf os na fydd ein cyllid yn cael ei leihau o ganlyniad i gyllideb y DU. Cyfeiriodd Nick Ramsay yn ei sylwadau at y ffaith fy mod i'n gwrando yn ystod proses y gyllideb. Wel, gallaf i warantu fy mod wedi bod yn gwrando, a dyma'r rhesymau pam yr wyf wedi amlygu'r meysydd hynny ar gyfer cyllid ychwanegol.
Felly, mae'n amlwg bod llifogydd yn flaenoriaeth. Mae Llywodraeth y DU wedi dweud y bydd arian ychwanegol ar gael i Gymru, ac yn sicr, rydym ni'n awyddus i ddefnyddio cyllid ychwanegol i gefnogi'r cymunedau hynny yr effeithiwyd arnynt mor wael. Ac fel yr ydym ni wedi clywed nifer o weithiau yn ystod yr wythnos ddiwethaf, nid ydym ni'n gwybod eto maint y difrod a chyfanswm y cyllid y bydd ei angen er mwyn mynd i'r afael â'r llifogydd, ond yn sicr bydd hynny'n flaenoriaeth gan edrych tuag at y flwyddyn nesaf. A digartrefedd a'r grant cymorth tai—
Will the Minister take an intervention? I'm pleased that you were listening, Minister, and have taken things on board. Would you agree with me that, given the growing powers of this place and the growing fiscal devolution, perhaps this debate itself—the final budget debate—is something that could be looked at in terms of the scope of the debate? I got the feeling today that many Members had, maybe not all to do with the budget, other things they would have liked to have said, but there were time constraints to the five-minute slots. I just wonder, with the amount of stuff that we're trying to fit into this debate, whether in the future, in the next Assembly, the final budget debate could perhaps be a little bit more extensive.
A wnaiff y Gweinidog dderbyn ymyriad? Rwy'n falch y buoch yn gwrando, Gweinidog, ac wedi ystyried pethau. A fyddech chi'n cytuno â mi, o ystyried pwerau cynyddol y lle hwn a'r datganoli cyllidol cynyddol, efallai fod y ddadl hon ei hun—y ddadl derfynol ar y gyllideb—yn rhywbeth y byddai modd ei hystyried o ran cwmpas y ddadl? Teimlais i heddiw fod gan lawer o Aelodau, efallai nid i gyd yn ymwneud â'r gyllideb, bethau eraill y bydden nhw wedi hoffi eu dweud, ond roedd cyfyngiadau amser sef slotiau pum munud. Tybed, o ran faint o bethau yr ydym ni'n ceisio gwneud lle ar eu cyfer nhw yn y ddadl hon, a fyddai'n bosibl yn y dyfodol efallai, yn y Cynulliad nesaf, i'r ddadl ar y gyllideb derfynol fod ychydig yn fwy eang.
That's certainly something I'd be happy to take up with my business manager colleagues in the various parties for potential discussion within the Business Committee.
But I think the point that Llyr raised in his remarks about the importance of having early discussion is important, which is why I was so pleased to see and respond positively to that recommendation by the Finance Committee that we should have a debate on spending priorities early in the year. I'm very happy to do that, and look forward to that debate in due course.
The second area, though, which I highlighted as an area for additional funding, would be homelessness and the housing support grant. I know that's an area of real concern to Members and it certainly aligns very closely with our concern about prevention and our concern about looking after those people who are the most vulnerable in society. So, that would be another one of those areas where I would seek to make additional funding available.
And again, I think the same applies to bus services. That was a message that came through really loud and clear in the committee scrutiny and in the debates that we've had in the Chamber. It's certainly, again, an area that is extremely important to some of the most vulnerable people in our communities in Wales. And the issue of road maintenance, although perhaps it's not instinctively where one would think about putting additional funding, actually, it is so important in terms of road safety and in terms of looking after the assets to ensure that they are fit for purpose. So, that's another area that I've identified.
The reason why I'm not prepared to make allocations at this stage is partly because of the uncertainty, but also, going into a new financial year with only in the region of £100 million contingency, I think, is something to bear in mind as well. I mean, if the last month or so has taught us anything, it's that we have to have that level of contingency available. We've seen the flooding. We've seen the challenges now with potential funding needed to deal with coronavirus, depending on how that situation plays out. So, I think it is important to go into a financial year with a level of contingency. It would be, I think, irresponsible to take things far beyond that £100 million, given what we've learned in recent times. So, I think that we are going into the next year with an appropriate level of contingency funding.
A particular area that was raised in the debate, and I think was a theme throughout all of the contributions, was the importance of tackling poverty. That came out very strongly in some of the contributions, particularly from Vikki Howells, Mike Hedges and also Rhianon Passmore—the concerns that they raised about tackling poverty. You'll see so much in this budget that is aimed at tackling poverty; around £1 billion in this budget is aimed at doing just that. It's important to recognise that there will be individuals and families who are £2,000 better off—money in their pocket—as a direct result of the decisions that this Government has taken.
It is a fact that people can get used to things. People might not necessarily realise that, actually, the reason why that extra money is in their pocket and decisions are being taken is because it's a Labour Government prioritising things, such as: the pupil development grant access funding to ensure that children have the kit that they need for school; the money that we're putting into free school meals; the new approach we're taking to free breakfasts in secondary schools; we have the school milk scheme; school holiday enrichment programmes; the Holiday Hunger Playworks Pilot, which we're also doing; and then we've heard about the work on period poverty as well. Those are just some of the areas in which we are working.
I can see that my time is starting to run out. I know that we have the next debate this afternoon on the local government settlement, so there will be an opportunity there, I think, to reflect on the funding that we have provided for local authorities. The WLGA has been clear that, actually, they feel it is an exceptionally good settlement, but I think we accept the WLGA's point that, actually, one year of a good settlement doesn't make up for a decade of cuts. But certainly, it is our firm intention to support local authorities as much as we can, and you will have seen that as one of our priorities, alongside the NHS, throughout the final budget.
So, I hope I've tried to respond to some of those points; as Nick Ramsay said, it's very hard to respond to everything in the time that we have available. But I would just like to commend the final budget to colleagues and hope that they will lend it their support this afternoon.
Mae hynny'n sicr yn rhywbeth y byddwn i'n fodlon ei godi gyda fy nghydweithwyr rheoli busnes yn y gwahanol bleidiau er mwyn ei drafod, o bosibl yn y Pwyllgor Busnes.
Ond rwy'n credu bod y pwynt yr oedd Llyr wedi'i godi yn ei sylwadau ynghylch pwysigrwydd cael trafodaeth gynnar yn bwysig, a dyna pam yr oeddwn i mor falch o weld ac ymateb yn gadarnhaol i'r argymhelliad hwnnw gan y Pwyllgor Cyllid sef y dylem ni gael dadl ar flaenoriaethau gwariant yn gynnar yn y flwyddyn. Rwy'n hapus iawn i wneud hynny, ac rwy'n edrych ymlaen at y ddadl honno maes o law.
Yr ail faes, fodd bynnag, fe wnes i dynnu sylw ato fel maes ar gyfer cyllid ychwanegol, fyddai digartrefedd a'r grant cynnal tai. Rwy'n gwybod bod hwnnw'n faes sy'n peri pryder gwirioneddol i'r Aelodau ac yn sicr mae'n cyd-fynd yn agos iawn â'n pryder ynghylch atal a'n pryder ynglŷn â gofalu am y bobl hynny sydd fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas. Felly, byddai hynny'n un arall o'r meysydd hynny lle byddwn i'n ceisio darparu cyllid ychwanegol.
Ac unwaith eto, rwy'n credu bod yr un peth yn wir am wasanaethau bysiau. Roedd honno'n neges a oedd yn amlwg iawn yn y gwaith craffu gan y pwyllgor ac yn y dadleuon yr ydym ni wedi'u cael yn y Siambr. Eto, yn sicr, mae'n faes sy'n bwysig iawn i rai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau yng Nghymru. A'r mater o gynnal a chadw ffyrdd, er efallai nad yw'n lle y byddai rhywun yn reddfol yn ystyried rhoi cyllid ychwanegol, mewn gwirionedd, mae hynny mor bwysig o ran diogelwch ar y ffyrdd ac o ran gofalu am yr asedau i sicrhau eu bod yn addas i'r diben. Felly, mae hwnnw'n faes arall yr wyf i wedi'i nodi.
Mae'r rheswm nad wyf i'n barod i wneud dyraniadau ar hyn o bryd yn ymwneud yn rhannol â'r ansicrwydd, ond hefyd, mae cychwyn ar flwyddyn ariannol newydd gyda dim ond tua £100 miliwn wrth gefn, rwy'n credu, yn rhywbeth i'w gadw mewn cof hefyd. Hynny yw, os yw'r mis diwethaf wedi dysgu unrhyw beth i ni, mae'n rhaid i ni sicrhau bod y lefel honno o arian wrth gefn ar gael. Rydym ni wedi gweld y llifogydd. Rydym ni wedi gweld yr heriau ar hyn o bryd gyda'r cyllid posibl y bydd ei angen i ymdrin â coronafeirws, yn dibynnu ar sut mae'r sefyllfa honno'n datblygu. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig i gychwyn ar flwyddyn ariannol gyda lefel o arian wrth gefn. Byddai'n anghyfrifol, rwy'n meddwl, i fynd â phethau ymhell y tu hwnt i'r £100 miliwn hynny o ystyried yr hyn yr ydym ni wedi'i ddysgu yn ddiweddar. Felly, rwy'n credu ein bod yn cychwyn ar y flwyddyn nesaf gyda lefel briodol o gyllid wrth gefn.
Un maes penodol a gafodd ei godi yn y ddadl, ac rwy'n credu ei fod yn thema drwy'r holl gyfraniadau, oedd pwysigrwydd mynd i'r afael â thlodi. Daeth hynny'n amlwg iawn yn rhai o'r cyfraniadau, yn enwedig gan Vikki Howells, Mike Hedges a Rhianon Passmore hefyd—y pryderon yr oeddyn nhw wedi'u codi ynghylch mynd i'r afael â thlodi. Byddwch chi'n gweld cymaint yn y gyllideb hon sydd â'r nod o fynd i'r afael â thlodi; mae tua £1 biliwn yn y gyllideb hon â'r nod o wneud yr union beth hwnnw. Mae'n bwysig cydnabod y bydd yna unigolion a theuluoedd sy'n £2,000 yn well eu byd—arian yn eu poced—o ganlyniad uniongyrchol i'r penderfyniadau y mae'r Llywodraeth hon wedi'u gwneud.
Mae'n ffaith bod pobl yn gallu dod i arfer â phethau. Efallai nad yw pobl o reidrwydd yn sylweddoli, mewn gwirionedd, mai'r rheswm bod ganddyn nhw yr arian ychwanegol hwnnw yn eu pocedi a bod penderfyniadau'n cael eu gwneud yw oherwydd bod Llywodraeth Lafur yn blaenoriaethu pethau, fel: arian mynediad y grant datblygu disgyblion i sicrhau bod plant yn cael y nwyddau sydd eu hangen arnyn nhw ar gyfer yr ysgol; yr arian yr ydym ni'n ei gyfrannu at brydau ysgol am ddim; y dull gweithredu newydd yr ydym ni'n ei ddilyn ar gyfer brecwast am ddim mewn ysgolion uwchradd; mae gennym ni'r cynllun llaeth ysgol; rhaglenni cyfoethogi gwyliau ysgol; y cynllun treialu ar gyfer Gwaith Chwarae: Llwgu yn ystod y Gwyliau, yr ydym ni hefyd yn ei gynnal; ac yna rydym ni wedi clywed am y gwaith ar dlodi'r mislif hefyd. Dyna ddim ond rhai o'r meysydd yr ydym ni'n gweithio ynddyn nhw.
Rwy'n gweld fod fy amser yn dirwyn i ben. Rwy'n gwybod bod gennym ni'r ddadl nesaf y prynhawn yma ar y setliad i lywodraeth leol, felly bydd cyfle yno, rwy'n credu, i ystyried yr arian yr ydym ni wedi'i ddarparu ar gyfer awdurdodau lleol. Mae CLlLC wedi dweud yn glir ei bod yn teimlo ei fod yn setliad eithriadol o dda, mewn gwirionedd, ond rwy'n credu ein bod yn derbyn pwynt CLlLC nad yw un flwyddyn o setliad da yn gwneud yn iawn am ddegawd o doriadau. Ond yn sicr, ein bwriad cadarn yw cefnogi awdurdodau lleol gymaint ag y gallwn ni, a byddwch chi wedi gweld hynny fel un o'n blaenoriaethau, ynghyd â'r GIG, drwy gydol y gyllideb derfynol.
Felly, rwy'n gobeithio fy mod i wedi ceisio ymateb i rai o'r pwyntiau hynny; fel y dywedodd Nick Ramsay, mae'n anodd iawn ymateb i bopeth yn yr amser sydd ar gael i ni. Ond hoffwn i gymeradwyo'r gyllideb derfynol i fy nghyd-Aelodau a gobeithio y byddan nhw'n rhoi cefnogaeth iddi y prynhawn yma.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Dwi'n gohirio'r bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Mae'r ddadl nesaf ar y setliad llywodraeth leol ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, a dwi'n galw ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig—Julie James.
The next item is a debate on the local government settlement for the next financial year, and I call on the Minister for Housing and Local Government to move the motion—Julie James.
Cynnig NDM7283 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol ag Adran 84H o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1988, yn cymeradwyo Adroddiad Cyllid Llywodraeth Leol (Rhif 1) 2020-21 (Setliad Terfynol—Cynghorau). Gosodwyd copi o'r adroddiad yn y Swyddfa Gyflwyno ar 25 Chwefror 2020.
Motion NDM7283 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Section 84H of the Local Government Finance Act 1988, approves the Local Government Finance Report (No. 1) 2020-21 (Final Settlement—Councils), which was laid in the Table Office on 25 February 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I'm pleased to present the 2020-21 local government settlement for the 22 unitary authorities in Wales to the Assembly. Before I start today, I'm sure the Senedd will join me in thanking local government for the critical work they undertake. We've seen over these past three weeks the part that local government, alongside the emergency services and communities themselves, have played in the response to the unprecedented flooding across Wales as a result of storms Ciara, Dennis and now Jorge.
Diolch, Llywydd. Rwy'n falch o gyflwyno setliad llywodraeth leol 2020-21 ar gyfer y 22 awdurdod unedol yng Nghymru i'r Cynulliad. Cyn i mi ddechrau heddiw, rwy'n siŵr y gwnaiff y Senedd ymuno â mi i ddiolch i'r sector lywodraeth leol am y gwaith hanfodol y mae yn ei wneud. Rydym ni wedi gweld dros y tair wythnos diwethaf y rhan y mae llywodraeth leol, ynghyd â'r gwasanaethau brys a'r cymunedau eu hunain, wedi'i chwarae yn yr ymateb i'r llifogydd digynsail ledled Cymru o ganlyniad i stormydd Ciara, Dennis a nawr Jorge.
I would like to take this opportunity to thank all of the local authority councillors and staff who have worked tirelessly to support affected individuals, businesses and communities. This event has had a huge impact in many communities. Our recovery will take some time. Beyond our current challenges, local authorities' staff also work for their communities throughout the year, from refuse and recycling teams, teachers, social workers, housing officers, and traffic wardens.
This year, I am pleased to be able to propose to this Senedd that, in 2020-21, the increase in the general revenue allocation to Welsh local government will be 4.3 per cent. This is the highest increase on a like-for-like basis in 13 years. I fully appreciate the pressures local government continue to face following a decade of austerity. One good settlement does not reverse the impact of years of austerity. However, this settlement provides local government with the most stable platform I can offer for budget setting for the forthcoming financial year. It responds to the pressures local government have been anticipating for this coming year and offers an opportunity to plan for the future instead of firefighting the present.
We heard in the early debate on the final budget that the Welsh Government's budget in 2020-21 will still be significantly lower in real terms than in 2010-11. Additional funding received from the UK Government does not even return our spending power to the levels of a decade ago. This year, we have striven to further improve our partnership with local government and how we work together to allocate the predetermined resources amount available.
In preparing for this settlement, the Government has ensured that local government has been able to discuss its pressures throughout the budget process through the finance sub-group of the partnership council. Cabinet colleagues and I have considered with local government leaders the position overall, and on key services such as education and social care. We will continue these wide-ranging strategic discussions during the coming year in preparation for a comprehensive spending review.
This coming financial year, local authorities in Wales will receive nearly £4.5 billion in general revenue allocations from core funding and non-domestic rates. Our decisions on the overall level of funding for local government took particular account of the need to support authorities in providing funding for schools, acknowledging the impact of cost increases on teachers' pay and pensions beyond their control. While authorities' use of this funding is unhypothecated, the distribution of the funding for additional costs arising from the UK Government's announced changes to employer pension contributions has been deliberately directed to the education service area of the distribution mechanism.
We've also directed sufficient funding for the additional costs arising from the 2019-20 teachers' pay deal for the remainder of the academic year, similarly through the education element of the settlement formula. And beyond this, we have included funding in recognition of the future impacts of the next academic year teachers' pay award, which will come into effect from September 2020.
We are also continuing to provide funding for our proposals for new eligibility criteria for free school meals, given the continued delayed roll-out of universal credit by the UK Government.
We've extended the high street's rate relief scheme in 2020-21, including an additional £2.4 million allocated to local authorities through the local government settlement to provide discretionary rates relief for local businesses and other ratepayers to respond to specific local issues.
I know that some authorities have commented on the variance between the highest and lowest increases. Through this settlement, every authority will see an increase of at least 3 per cent over 2019-20 on a like-for-like basis. The last time any authority received a 3 per cent increase in its settlement on a like-for-like basis was 10 years ago.
Authorities experience larger or smaller increases than others as a result of the formula, which is designed to respond to relative need through the most current data possible. This means relative changes in population and pupil numbers, for example, will be reflected in differing levels of increase. These changes have been agreed through the distribution and finance sub-groups, including the phasing of the population data change, which helped alleviate some of the larger distributional impacts between authorities.
In this context, I have given careful consideration to the potential of including a funding floor for this settlement. The principle of a funding floor is to ensure that no authority suffers an unmanageable change from one year to the next. I've decided not to include a funding floor in this instance.
The distribution formula is a joint endeavour between the WLGA and Welsh Government, and changes are agreed through established working groups. The distribution formula continues to use the most up to date, appropriate data, and there is an ongoing programme of work to refine it and to explore future development. Local government proposes changes to the distribution formula, or elements of it, through the established joint governance arrangements we have in place. Any formula means winners and losers. If local government wish collectively to more fully review the formula, I am of course open to that. I would say, however, that we should be mindful of how long the fair funding review in England has taken to produce a similar concept to that we currently have in Wales.
I know that Assembly Members in this Chamber will come to this debate prepared to make the case for even more resources for their particular local authorities. I'm sure that all of us here would like to allocate more money to our communities, as we would for the NHS and many other services. Of course I fully understand that, but, unfortunately, we have to spend within our capacity. So, to be able to give more money to local government, we would have to take more funding away from another area. The debate we have just had on the budget as a whole demonstrates how difficult those choices can be.
In addition to the core unhypothecated funding delivered through the settlement, I am grateful that my Cabinet colleagues have provided earlier indicative information on revenue and capital grants planned for 2020-21. These currently amount to over £1 billion of revenue, and £580 million of capital, and have a specific role to play in the delivery of certain services. We continue to work to amalgamate grants where it makes sense and to use outcome frameworks to measure success.
Turning to capital, the general capital funding for 2020-21 is increased by £178 million. On top of this, we will continue to provide £20 million of public highways refurbishment as a specific grant. I hope that authorities will be considering how they can use this funding to respond to the urgent need to decarbonise in light of the climate emergency declared by the Welsh Government and many councils in Wales over the past year.
Having been part of setting a council budget myself, I know the challenges that local authorities will still have had to face in setting their budgets. I'd encourage Members in this Chamber who have not seen this in practice to go to their local councils and see first-hand how those decisions are made, and the very difficult choices that will have to be made in the light of the budget settlements.
The setting of budgets and, in turn, council tax is the responsibility of each local authority, and authorities will be taking account of the full range of sources of funding available to them, as well as the pressures they face in setting their budgets for the coming year. Authorities will be balancing the need to invest in services and service transformation with the financial pressures on local residents. Pay levels are only now at the level they were before the financial crisis, and council tax increases will be carefully considered in that context.
As I have said before, no-one goes into politics to want to cut services, and this is why I am once again grateful to be able to give this settlement the highest increase on a like-for-like basis in 13 years. Of course, we still have the uncertainty of Brexit and the challenges of climate change, but if the UK Government are correct that austerity is over, we look forward to Wales receiving the funding it deserves in the coming years. I ask Assembly Members to support the motion. Diolch, Llywydd.
Hoffwn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i holl gynghorwyr a staff yr awdurdodau lleol sydd wedi gweithio'n ddiflino i gefnogi'r unigolion, busnesau a chymunedau yr effeithiwyd arnynt. Mae'r digwyddiad hwn wedi cael effaith enfawr mewn nifer o gymunedau. Bydd ein hadferiad yn cymryd peth amser. Y tu hwnt i'r heriau yr ydym yn eu hwynebu ar hyn o bryd, mae staff awdurdodau lleol hefyd yn gweithio dros eu cymunedau drwy gydol y flwyddyn, yn dimau sbwriel ac ailgylchu, athrawon, gweithwyr cymdeithasol, swyddogion tai a wardeiniaid traffig.
Eleni, rwy'n falch o gael cynnig i'r Senedd hon, yn 2020-21, y bydd y cynnydd yn y dyraniad refeniw cyffredinol i lywodraeth leol yng Nghymru yn 4.3 y cant. Dyma'r cynnydd cyfatebol mwyaf mewn 13 mlynedd. Rwyf yn llawn sylweddoli'r pwysau y mae llywodraeth leol yn parhau i'w wynebu yn dilyn degawd o gyni. Nid yw un setliad da yn gwrthdroi effaith blynyddoedd o gyni. Fodd bynnag, mae'r setliad hwn yn rhoi i lywodraeth leol y sefydlogrwydd mwyaf y gallaf ei gynnig ar gyfer pennu'r gyllideb ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf. Mae'n ymateb i'r pwysau y mae llywodraeth leol wedi bod yn ei ragweld ar gyfer y flwyddyn i ddod ac yn cynnig cyfle i gynllunio ar gyfer y dyfodol yn hytrach na brwydro yn erbyn y presennol
Clywsom yn y ddadl gynnar ar y gyllideb derfynol y bydd cyllideb Llywodraeth Cymru yn 2020-21 yn dal i fod yn sylweddol is nag yn 2010-11 mewn termau real. Hyd yn oed gyda'r cyllid ychwanegol a gafwyd gan Lywodraeth y DU, ni fyddwn yn gallu gwario cymaint ag yr oeddem yn ei wneud degawd yn ôl. Eleni, rydym ni wedi ymdrechu i wella ymhellach ein partneriaeth â llywodraeth leol a sut y byddwn yn gweithio gyda'n gilydd i ddyrannu'r swm a bennwyd ar gyfer adnoddau sydd ar gael.
Wrth baratoi ar gyfer y setliad hwn, mae'r Llywodraeth wedi sicrhau bod llywodraeth leol wedi gallu trafod y pwysau sydd arni drwy gydol proses y gyllideb drwy is-grŵp cyllid y cyngor partneriaeth. Mae fy nghyd-Weinidogion yn y Cabinet a minnau wedi ystyried y sefyllfa yn gyffredinol gydag arweinwyr llywodraeth leol, ac o ran gwasanaethau allweddol megis addysg a gofal cymdeithasol. Byddwn yn parhau â'r trafodaethau strategol eang hyn yn ystod y flwyddyn i ddod er mwyn paratoi ar gyfer adolygiad gwariant cynhwysfawr.
Yn y flwyddyn ariannol nesaf hon, bydd awdurdodau lleol yng Nghymru yn cael bron i £4.5 biliwn mewn dyraniadau refeniw cyffredinol o gyllid craidd ac ardrethi annomestig. Roedd ein penderfyniadau ynglŷn â lefel gyffredinol y cyllid i lywodraeth leol yn rhoi sylw penodol i'r angen i gynorthwyo awdurdodau i ddarparu cyllid i ysgolion, gan gydnabod effaith cynnydd mewn costau y tu hwnt i'w rheolaeth ar gyflogau a phensiynau athrawon. Er nad yw'r awdurdodau wedi neilltuo'r arian hwn at unrhyw ddefnydd penodol, mae dosbarthu'r cyllid ar gyfer costau ychwanegol sy'n deillio o newidiadau a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU i gyfraniadau pensiwn cyflogwyr wedi cael ei gyfeirio'n fwriadol i faes gwasanaeth addysg y system ddosbarthu.
Rydym ni hefyd wedi cyfeirio cyllid digonol ar gyfer y costau ychwanegol sy'n deillio o'r cytundeb cyflog athrawon 2019-20 am weddill y flwyddyn academaidd, yn yr un modd drwy elfen addysg y fformiwla setliad. A thu hwnt i hyn, rydym ni wedi cynnwys cyllid i gydnabod effeithiau'r dyfarniad cyflog athrawon yn y flwyddyn academaidd nesaf, a ddaw i rym o fis Medi 2020.
Rydym ni hefyd yn parhau i ddarparu cyllid ar gyfer ein cynigion ar gyfer meini prawf cymhwysedd newydd ar gyfer prydau ysgol am ddim, o gofio'r oedi parhaus wrth i Lywodraeth y DU gyflwyno credyd cynhwysol.
Rydym ni wedi ymestyn cynllun rhyddhad ardrethi'r stryd fawr yn 2020-21, gan gynnwys dyrannu £2.4 miliwn ychwanegol i awdurdodau lleol drwy'r setliad llywodraeth leol i roi rhyddhad ardrethi yn ôl disgresiwn i fusnesau lleol a threthdalwyr eraill i ymateb i faterion lleol penodol.
Gwn fod rhai awdurdodau wedi gwneud sylwadau am yr amrywiant rhwng y cynyddiadau uchaf ac isaf. Drwy'r setliad hwn, bydd pob awdurdod yn gweld cynnydd cyfatebol o 3 y cant o leiaf dros 2019-20. Y tro diwethaf y cafodd unrhyw awdurdod gynnydd cyfatebol o 3 y cant yn ei setliad oedd 10 mlynedd yn ôl.
Mae awdurdodau'n profi cynnydd mwy neu lai nag eraill o ganlyniad i'r fformiwla, sydd wedi'i chynllunio i ymateb i angen cymharol drwy'r data mwyaf cyfredol posibl. Mae hyn yn golygu y bydd newidiadau cymharol yn niferoedd y boblogaeth a nifer y disgyblion, er enghraifft, yn cael eu hadlewyrchu mewn lefelau gwahanol o gynnydd. Cytunwyd ar y newidiadau hyn drwy'r is-grwpiau dosbarthu a chyllid, gan gynnwys newid y data am y boblogaeth yn raddol, a helpodd i liniaru rhai o'r effeithiau dosbarthiadol mwy rhwng awdurdodau.
Yn y cyd-destun hwn, rwyf wedi ystyried yn ofalus y posibilrwydd o gynnwys cyllid gwaelodol ar gyfer y setliad hwn. Egwyddor cyllid gwaelodol yw sicrhau nad oes unrhyw awdurdod yn dioddef newid na ellir ei reoli o un flwyddyn i'r llall. Rwyf wedi penderfynu peidio â chynnwys cyllid gwaelodol yn yr achos hwn.
Mae'r fformiwla ddosbarthu yn ymdrech ar y cyd rhwng CLlLC a Llywodraeth Cymru, a chytunir ar newidiadau drwy weithgorau sefydledig. Mae'r fformiwla ddosbarthu yn parhau i ddefnyddio'r data mwyaf priodol a chyfredol, ac mae rhaglen waith barhaus i'w mireinio ac i archwilio datblygiad yn y dyfodol. Mae llywodraeth leol yn cynnig newidiadau i'r fformiwla ddosbarthu, neu elfennau ohoni, drwy'r trefniadau llywodraethu ar y cyd sydd wedi'u sefydlu gennym. Mae unrhyw fformiwla'n golygu enillwyr a chollwyr. Os yw llywodraeth leol yn dymuno adolygu'r fformiwla yn llawnach ar y cyd, rwyf wrth gwrs yn agored i hynny. Byddwn yn dweud, fodd bynnag, y dylem gofio faint o amser a gymerodd hi i'r adolygiad cyllido teg yn Lloegr esgor ar gysyniad tebyg i'r hyn sydd gennym ni ar hyn o bryd yng Nghymru.
Gwn y bydd Aelodau'r Cynulliad yn y Siambr hon yn dod i'r ddadl hon yn barod i ddadlau dros hyd yn oed mwy o adnoddau i'w hawdurdodau lleol penodol. Rwy'n siŵr y byddai pob un ohonom yma'n hoffi dyrannu mwy o arian i'n cymunedau, fel y byddem yn ei wneud ar gyfer y GIG a llawer o wasanaethau eraill. Rwy'n llwyr ddeall hynny, wrth gwrs, ond, yn anffodus, mae'n rhaid inni wario o fewn ein gallu. Felly, er mwyn gallu rhoi mwy o arian i lywodraeth leol, byddai'n rhaid inni gymryd mwy o arian oddi wrth faes arall. Mae'r ddadl yr ydym newydd ei chael ar y gyllideb yn ei chyfanrwydd yn dangos mor anodd y gall y dewisiadau hynny fod.
Yn ogystal â'r arian craidd heb ei neilltuo a ddarperir drwy'r setliad, rwy'n ddiolchgar bod fy nghydweithwyr yn y Cabinet wedi darparu gwybodaeth ddangosol yn gynharach am grantiau refeniw a chyfalaf a gynlluniwyd ar gyfer 2020-21. Ar hyn o bryd, mae'r rhain yn cyfateb i dros £1 biliwn o refeniw, a £580 miliwn o gyfalaf, ac mae ganddynt ran benodol i'w chwarae wrth ddarparu gwasanaethau penodol. Rydym yn parhau i weithio i gyfuno grantiau lle mae'n gwneud synnwyr ac i ddefnyddio fframweithiau canlyniadau i fesur llwyddiant.
Gan droi at gyfalaf, mae'r cyllid cyfalaf cyffredinol ar gyfer 2020-21 yn cynyddu £178 miliwn. Ar ben hyn, byddwn yn parhau i ddarparu £20 miliwn ar ffurf grant penodol er mwyn adnewyddu priffyrdd cyhoeddus. Gobeithiaf y bydd awdurdodau'n ystyried sut y gallant ddefnyddio'r arian hwn i ymateb i'r angen brys i ddatgarboneiddio yng ngoleuni'r argyfwng hinsawdd a ddatganwyd gan Lywodraeth Cymru a llawer o gynghorau yng Nghymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf.
A minnau wedi bod yn rhan o bennu cyllideb cyngor fy hun, gwn am yr heriau y bydd awdurdodau lleol yn dal i orfod eu hwynebu wrth bennu eu cyllidebau. Byddwn yn annog Aelodau yn y Siambr hon nad ydynt wedi gweld hyn yn digwydd i fynd i'w cynghorau lleol a gweld drostynt eu hunain sut y gwneir y penderfyniadau hynny, a'r dewisiadau anodd iawn y bydd yn rhaid eu gwneud yng ngoleuni setliadau'r gyllideb.
Cyfrifoldeb pob awdurdod lleol yw pennu cyllidebau ac, yn ei thro, y dreth gyngor, a bydd awdurdodau'n ystyried yr ystod lawn o ffynonellau cyllid sydd ar gael iddynt, yn ogystal â'r pwysau a wynebant wrth bennu eu cyllidebau ar gyfer y flwyddyn i ddod. Bydd yr awdurdodau'n cydbwyso'r angen i fuddsoddi mewn gwasanaethau a thrawsnewid gwasanaeth gyda'r pwysau ariannol ar drigolion lleol. Dim ond nawr y mae lefelau cyflog ar y lefel yr oeddent cyn yr argyfwng ariannol, a bydd unrhyw gynnydd yn y dreth gyngor yn cael ei ystyried yn ofalus yn y cyd-destun hwnnw.
Fel yr wyf wedi dweud o'r blaen, nid oes neb yn camu i fyd gwleidyddiaeth yn awchu i dorri gwasanaethau, a dyna pam yr wyf yn ddiolchgar unwaith eto am allu cynnwys y cynnydd cyfatebol mwyaf mewn 13 blynedd yn y setliad hwn. Wrth gwrs, mae gennym ni ansicrwydd o hyd ynghylch Brexit a heriau o ran y newid yn yr hinsawdd, ond os yw Llywodraeth y DU yn iawn fod cyni wedi dod i ben, edrychwn ymlaen at weld Cymru'n cael y cyllid y mae'n ei haeddu yn y blynyddoedd i ddod. Gofynnaf i Aelodau'r Cynulliad gefnogi'r cynnig. Diolch, Llywydd.
Under the Welsh Government's local government funding formula, nine out of 22 Welsh local authorities received an increase in the current financial year. The Welsh Government tells us that its formula is heavily influenced by deprivation indicators. Alongside Flintshire, the councils with the largest cuts this year of 0.3 per cent included Conwy and Anglesey—well, they're amongst the five local authorities in Wales where almost a third or 30 per cent or more of workers are paid less than the voluntary living wage. Prosperity levels per head in Anglesey are the lowest in Wales—just under half those in Cardiff—and Conwy has the highest proportion of older people in Wales, yet council tax payers in Anglesey and Conwy face 9.1 per cent increases. Wrexham was also cut, despite having three of the four wards with the highest poverty rates in Wales.
Council tax payers in Flintshire faced an 8.1 per cent increase, despite Flintshire councillors having launched a campaign, #BackTheAsk, which highlighted cross-party frustration about the funding they receive from the Welsh Labour Government. The campaign specifically asked for a fair share of funds from Welsh Government, highlighting that Flintshire was one of the lowest funded councils per head of population. This had been unanimously agreed by all parties on the council—a Labour-led council.
Under the final Welsh local government settlement for 2020-21, four of the five bottom local authorities in terms of funding increases are again the same authorities in north Wales, Conwy, Wrexham, Flintshire and Anglesey, whilst Monmouthshire remains bottom. Whilst the Labour Welsh Government denies that it has any intention to create a north-south divide, it is still perhaps convenient for it that, under its 20-year-old local government funding formula, four of the five authorities to see the largest increases in 2020-21 are again Labour-run councils in south Wales.
Although the local government Minister states that the biggest impact on distribution of the settlement across authorities derives from the relative change of overall population and school-age populations across each local authority area, an analysis of the latest published official statistics for each does not paint a clear picture in this respect for either. The local government Minister also states that the division of the local government settlement between local authorities is done by the democratic processes of the Welsh Local Government Association. However, as senior councillors in north Wales have told me, cross-party, the losers do not want to openly challenge the funding formula on the basis that in order to gain, other councils would have to receive less. Therefore, in a 'turkeys don't vote for Christmas' attitude, they would not receive any external support.
Nonetheless, a letter signed by every council leader in north Wales was sent to the leader of the Welsh Local Government Association, stating that the benefits of this settlement are not shared sufficiently fairly and leave most of the councils in the north with a settlement significantly below the net cost of pressures, inflation and demographic change. They also wrote to this local government Minister, asking her for a funding floor of 4 per cent in the local government finance settlement in light of continued challenges for the 2020-21 financial year. As they said to the Minister, four of the five bottom councils are from north Wales and without a floor, most north Wales councils will be faced with the biggest challenge in terms of seeking cuts to services. They added that a floor would help to protect services and work against the above-inflation council tax rises in the bottom six councils, including Blaenau Gwent.
Despite this clear cross-party statement, the Minister has dismissed their official representation and rejected a funding floor in the final settlement. As one of these leaders told me, 'It's clear to me that there continues to be very little understanding of the pressures and increased demands that local government is faced with, and a conveniently short memory from her Government's 2016 manifesto commitment stating that they would provide funding to put in place a floor for future local government settlements.' They added that it's also disappointing that the Minister has not decided to bridge the north-south divide, as four of the bottom five councils in the funding settlement will be in north Wales.
As a worried Flintshire resident who rang me last week here stated, 'We can't cope if our council tax goes up by around another 5 per cent after 27 per cent over the last four years. This used to be a Labour area, but they aren't listening.' Diolch yn fawr.
O dan fformiwla ariannu llywodraeth leol Llywodraeth Cymru, cafodd naw o'r 22 o awdurdodau lleol yng Nghymru gynnydd yn y flwyddyn ariannol gyfredol. Mae Llywodraeth Cymru yn dweud wrthym fod dangosyddion amddifadedd yn dylanwadu'n drwm ar ei fformiwla. Ar y cyd â sir y Fflint, roedd y cynghorau a oedd â'r toriadau mwyaf eleni o 0.3 y cant yn cynnwys Conwy ac Ynys Môn—wel, maen nhw ymysg y pum awdurdod lleol yng Nghymru lle mae bron i draean neu 30 y cant neu fwy o weithwyr yn cael cyflogau llai na'r cyflog byw gwirfoddol. Lefelau ffyniant y pen yn Ynys Môn yw'r isaf yng Nghymru—ychydig yn llai na hanner y rheini yng Nghaerdydd—a Chonwy sydd â'r gyfran uchaf o bobl hŷn yng Nghymru, ac eto mae talwyr y dreth gyngor yn Ynys Môn a Chonwy yn wynebu cynnydd o 9.1 y cant. Cwtogwyd ar gyllideb Wrecsam hefyd, er bod ganddi dair o'r pedair ward sydd â'r cyfraddau tlodi uchaf yng Nghymru.
Wynebodd talwyr y dreth gyngor yn sir y Fflint gynnydd o 8.1 y cant, er bod cynghorwyr sir y Fflint wedi lansio ymgyrch, #BackTheAsk, a oedd yn tynnu sylw at rwystredigaeth drawsbleidiol ynglŷn â'r cyllid a gânt gan Lywodraeth Lafur Cymru. Gofynnodd yr ymgyrch yn benodol am gyfran deg o arian gan Lywodraeth Cymru, gan dynnu sylw at y ffaith mai sir y Fflint oedd un o'r cynghorau a ariannwyd lleiaf fesul pen o'r boblogaeth. Cytunwyd ar hyn yn unfrydol gan bob plaid ar y cyngor—cyngor dan arweiniad Llafur.
O dan setliad terfynol llywodraeth leol Cymru ar gyfer 2020-21, unwaith eto, yr un awdurdodau yn y gogledd yw pedwar o'r pum awdurdod lleol a welodd y cynnydd lleiaf mewn cyllid, sef Conwy, Wrecsam, sir y Fflint ac Ynys Môn, tra bod Sir Fynwy yn dal ar y gwaelod. Er bod Llywodraeth Lafur Cymru yn gwadu bod ganddi unrhyw fwriad i greu rhaniad rhwng y gogledd a'r de, efallai ei bod yn gyfleus o hyd, o dan ei fformiwla o ariannu llywodraeth leol 20 mlwydd oed, fod pedwar o'r pum awdurdod sy'n gweld y cynnydd mwyaf yn 2020-21 unwaith eto, yn gynghorau a redir gan Lafur yn y de.
Er bod y Gweinidog llywodraeth leol yn dweud bod yr effaith fwyaf ar ddosbarthiad y setliad ar draws awdurdodau yn deillio o'r newid cymharol yn y boblogaeth a'r poblogaethau o oedran ysgol yn gyffredinol ar draws ardal pob awdurdod lleol, nid yw dadansoddiad o'r ystadegau swyddogol diweddaraf a gyhoeddwyd ar gyfer pob un o'r rhain yn creu darlun clir yn hyn o beth o'r naill na'r llall. Mae'r Gweinidog llywodraeth leol hefyd yn dweud y caiff y setliad llywodraeth leol ei rannu rhwng awdurdodau lleol yn unol â phrosesau democrataidd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Fodd bynnag, fel y mae uwch gynghorwyr yn y gogledd wedi dweud wrthyf, ar draws y pleidiau, nid yw'r rhai sy'n cael leiaf eisiau herio'r fformiwla ariannu yn agored oherwydd, er mwyn cael mwy, byddai'n rhaid i gynghorau eraill gael llai. Felly, gyda'r agwedd 'nid yw'r tyrcwn yn pleidleisio dros y Nadolig', ni fyddent yn cael unrhyw gefnogaeth allanol.
Serch hynny, anfonwyd llythyr a lofnodwyd gan bob arweinydd cyngor yn y gogledd at arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, yn datgan nad yw manteision y setliad hwn yn cael eu rhannu'n ddigon teg ac yn gadael y rhan fwyaf o'r cynghorau yn y gogledd â setliad sy'n sylweddol is na chost net pwysau, chwyddiant a newid demograffig. Fe wnaethon nhw hefyd ysgrifennu at y Gweinidog llywodraeth leol, yn gofyn iddi am gyllid gwaelodol o 4 y cant yn y setliad cyllid llywodraeth leol yng ngoleuni'r heriau parhaus ar gyfer blwyddyn ariannol 2020-21. Fel y dywedasant wrth y Gweinidog, mae pedwar o'r pum cyngor isaf yn dod o'r gogledd a heb gyllid gwaelodol, bydd y rhan fwyaf o gynghorau'r gogledd yn wynebu'r her fwyaf o ran ceisio cwtogi gwasanaethau. Ychwanegasant y byddai cyllid gwaelodol yn helpu i amddiffyn gwasanaethau ac yn gweithio yn erbyn codiadau uwch na chwyddiant yn y dreth gyngor yn y chwe chyngor isaf, gan gynnwys Blaenau Gwent.
Er gwaethaf y datganiad trawsbleidiol clir hwn, mae'r Gweinidog wedi diystyru eu cynrychiolaeth swyddogol ac wedi gwrthod cyllid gwaelodol yn y setliad terfynol. Fel y dywedodd un o'r arweinwyr hyn wrthyf, 'Mae'n amlwg i mi mai prin iawn yw'r ddealltwriaeth o hyd o'r pwysau a'r galwadau cynyddol y mae llywodraeth leol yn eu hwynebu, a chof byr cyfleus o ymrwymiad maniffesto 2016 ei Llywodraeth sy'n datgan y byddent yn darparu cyllid i osod cyllid gwaelodol ar gyfer setliadau llywodraeth leol yn y dyfodol.' Ychwanegwyd eu bod hefyd yn siomedig nad yw'r Gweinidog wedi penderfynu pontio'r rhaniad rhwng y de a'r gogledd, gan y bydd pedwar o'r pum cyngor isaf yn y setliad ariannu yn y gogledd.
Fel y dywedodd preswylydd pryderus o sir y Fflint a ffoniodd fi yr wythnos diwethaf yma, 'Ni allwn ymdopi os bydd ein treth gyngor yn codi oddeutu 5 y cant arall ar ôl 27 y cant dros y pedair blynedd diwethaf. Roedd hyn yn arfer bod yn ardal Llafur, ond nid ydynt yn gwrando.' Diolch yn fawr.
The burden of public service cuts has fallen largely on local government since the onset of austerity over 10 years ago. Local government funding received from the Welsh Government as a result of this budget will be 13 per cent lower than it was in 2010, according to the Wales fiscal analysis team at Cardiff University. All of us here are very aware of the toll that these cuts have had on the communities that we represent.
The cuts have been so severe that what are termed non-essential services—although we know that they are nothing like that—have been cut to the bone and funding for really valuable holistic services, like those provided by the Senghenydd Youth Drop In Centre in Caerphilly, are under a huge question mark. Funding cuts have also led to the closure of libraries, which have faced a 38 per cent cut since 2010, not to mention leisure and recreation services, which have received a 45 per cent cut, and housing receiving a 24 per cent cut. Now, those numbers may seem remote, but that's led to the wholesale closure of important centres all around the country, like the leisure centre in Pontllanfraith, at a time when those services that they provide are needed more than ever.
Now, while the uplift of £184 million included in this year's budget is a step in the right direction—no-one on these benches is going to deny that—it does still fall short by £70 million of the £254 million that the WLGA has said local authorities need simply to keep things as they are. Since Plaid Cymru doesn't believe that local government can or should face this shortfall, we'll be voting against the settlement today.
We all know that councils will attempt to fill this gap by increasing council tax. It's something that's already been alluded to. We also know that council tax is one of the most regressive forms of taxation that we have, since the least well-off pay a higher share of their income compared with other taxes, and so this is a burden that will fall on those least able to afford it.
Cuts to local government make little sense when considering the well-being of our economy and the welfare of the people it's supposed to serve. I mentioned earlier that non-essential services, as they're known, are the first to go. So often, they are the glue holding together the complicated realities of people's lives and they prevent problems arising in the first place. For example, all the evidence shows that public services save money when homelessness is either prevented or rapidly relieved, compared with letting it happen, yet many of the services required to prevent homelessness lie with local government and some local authorities have considered reducing their budgets, which will only lead to more money being spent overall on the consequences of homelessness, and that doesn't make sense for anyone.
The audit office report on the planning system noted that major cuts to planning developments were resulting in inadequate section 106 agreements being signed. This means we aren't getting the quantities of affordable housing we should, the communities facilities that we should, or the educational contributions that we should. Likewise, good social care is essential to ensure the smooth running of the NHS and good housing and environmental services are also essential to preventing people having to use the NHS in the first place. It just doesn't make any sense to cut money for preventative services since it simply adds to the financial burden that will have to be shouldered by the NHS eventually. And we all know that problems are much, much cheaper to avoid than they are to treat, when they eventually become so bad as to acquire expensive treatment.
That's a point that is reflected by what the Future Generations Commissioner for Wales has been at pains to emphasise. She said that
'the provision of preventative services',
and I'm quoting here,
'education, sports and community facilities, quality public open spaces and community-based support services…play an important in stopping people becoming unwell or developing longer-term social problems.'
Rhun ap Iorwerth has already pointed to the £100 million of the fiscal resource funding that has been unallocated in this budget. Were around three quarters of this given to local government, then it would meet the level that the WLGA said local authorities need to maintain current service provision, which would allow us to consider supporting the funding settlement.
It is about time we had more long-term strategic approaches to budget setting by a Welsh Government, which is why Plaid Cymru would put well-being at the heart of our budgets, if we are the ones taking these decisions in the future.
So, to close, Llywydd—
Mae baich toriadau mewn gwasanaethau cyhoeddus wedi disgyn yn bennaf ar lywodraeth leol ers dechrau cyni dros 10 mlynedd yn ôl. Bydd cyllid llywodraeth leol a dderbynnir oddi wrth Lywodraeth Cymru o ganlyniad i'r gyllideb hon 13 y cant yn is nag yr oedd yn 2010, yn ôl tîm dadansoddi cyllidol Cymru ym Mhrifysgol Caerdydd. Mae pob un ohonom ni yma'n ymwybodol iawn o'r effaith y mae'r toriadau hyn wedi'i chael ar y cymunedau yr ydym yn eu cynrychioli.
Mae'r toriadau wedi bod mor ddifrifol fel bod yr hyn a elwir yn wasanaethau nad ydynt yn hanfodol—er ein bod yn gwybod nad ydynt felly o gwbl—wedi'u torri i'r asgwrn a chyllid ar gyfer gwasanaethau cyfannol gwirioneddol werthfawr, fel y rhai a ddarperir gan Ganolfan Galw Heibio Pobl Ifanc Senghennydd yng Nghaerffili, o dan fygythiad. Mae toriadau mewn cyllid hefyd wedi arwain at gau llyfrgelloedd, sydd wedi wynebu toriad o 38 y cant ers 2010, heb sôn am wasanaethau hamdden, sydd wedi cael toriad o 45 y cant, a thai'n cael toriad o 24 y cant. Nawr, efallai bod y niferoedd hynny'n ymddangos yn fychan, ond mae hynny wedi arwain at gau canolfannau pwysig ar raddfa eang o amgylch y wlad, fel y ganolfan hamdden ym Mhontllanfraith, ar adeg pan fo angen y gwasanaethau hynny a ddarparant yn fwy nag erioed.
Nawr, er bod y cynnydd o £184 miliwn a gynhwyswyd yng nghyllideb eleni yn gam i'r cyfeiriad cywir—nid oes neb ar y meinciau hyn yn mynd i wadu hynny—mae'n dal i fod £70 miliwn yn llai na'r £254 miliwn a ddywedodd CLlLC y mae awdurdodau lleol ei angen dim ond i gadw pethau fel y maen nhw. Gan nad yw Plaid Cymru yn credu y gall neu y dylai llywodraeth leol wynebu'r diffyg hwn, byddwn yn pleidleisio yn erbyn y setliad heddiw.
Gwyddom i gyd y bydd cynghorau'n ceisio llenwi'r bwlch hwn drwy gynyddu'r dreth gyngor. Mae'n rhywbeth y cyfeiriwyd ato eisoes. Gwyddom hefyd mai'r dreth gyngor yw un o'r mathau mwyaf atchweliadol o drethiant sydd gennym, gan fod y rhai lleiaf cefnog yn talu cyfran uwch o'u hincwm o'i gymharu â threthi eraill, ac felly mae hwn yn faich a fydd yn disgyn ar y rhai lleiaf abl i'w fforddio.
Nid yw toriadau i lywodraeth leol yn gwneud fawr o synnwyr wrth ystyried lles ein heconomi a lles y bobl y mae i fod i'w gwasanaethu. Soniais yn gynharach mai gwasanaethau nad ydynt yn hanfodol, fel y'u gelwir, yw'r rhai cyntaf i fynd. Yn aml iawn, nhw yw'r glud sy'n dal realiti cymhleth bywydau pobl at ei gilydd ac maen nhw'n atal problemau rhag codi yn y lle cyntaf. Er enghraifft, mae'r holl dystiolaeth yn dangos bod gwasanaethau cyhoeddus yn arbed arian pan fo digartrefedd yn cael ei atal neu ei liniaru'n gyflym, o'i gymharu â gadael iddo ddigwydd, ond eto mae llawer o'r gwasanaethau sydd eu hangen i atal digartrefedd yn dod o lywodraeth leol ac mae rhai awdurdodau lleol wedi ystyried lleihau eu cyllidebau, a fydd ond yn arwain at wario mwy o arian yn gyffredinol ar ganlyniadau digartrefedd, ac nid yw hynny'n gwneud synnwyr i neb.
Nododd adroddiad y Swyddfa Archwilio ar y system gynllunio fod toriadau mawr i ddatblygiadau cynllunio yn arwain at lofnodi cytundebau adran 106 annigonol. Mae hyn yn golygu nad ydym yn cael y symiau o dai fforddiadwy y dylem eu cael, y cyfleusterau cymunedau y dylem eu cael, neu'r cyfraniadau addysgol y dylem eu cael. Yn yr un modd, mae gofal cymdeithasol da yn hanfodol i sicrhau bod y GIG yn rhedeg yn esmwyth ac mae gwasanaethau tai ac amgylcheddol da hefyd yn hanfodol i atal pobl rhag gorfod defnyddio'r GIG yn y lle cyntaf. Nid yw'n gwneud dim synnwyr i dorri arian ar gyfer gwasanaethau ataliol gan ei fod yn ychwanegu at y baich ariannol y bydd yn rhaid i'r GIG ei ysgwyddo yn y pen draw. A gwyddom i gyd fod osgoi problemau'n llawer, llawer rhatach nag y mae i'w trin, pan fyddant yn mynd mor wael yn y pen draw fel bod rhaid cael triniaeth ddrud.
Mae hwnnw'n bwynt sy'n cael ei adlewyrchu gan yr hyn y bu Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru yn awyddus i'w bwysleisio. Dywedodd fod:
'darparu gwasanaethau ataliol,'
ac rwy'n dyfynnu yn y fan yma,
'addysg, chwaraeon a chyfleusterau cymunedol, llecynnau awyr agored o safon a gwasanaethau cefnogi cymunedol...yn chwarae rhan bwysig mewn atal pobl rhag mynd yn sâl neu ddatblygu problemau cymdeithasol mwy hirdymor.'
Mae Rhun ap Iorwerth eisoes wedi tynnu sylw at y £100 miliwn o'r cyllid adnoddau cyllidol sydd heb ei neilltuo yn y gyllideb hon. Pe bai tua thri chwarter o'r arian hwn yn cael ei roi i lywodraeth leol, yna byddai'n cyfateb i'r swm a ddywedodd CLlLC y mae awdurdodau lleol ei angen i gynnal y ddarpariaeth gwasanaeth bresennol, a fyddai'n caniatáu i ni ystyried cefnogi'r setliad cyllido.
Mae'n hen bryd inni gael dulliau strategol tymor hir o bennu cyllidebau gan Lywodraeth Cymru, a dyna pam y byddai Plaid Cymru yn rhoi lles wrth galon ein cyllidebau, os mai ni fydd yn gwneud y penderfyniadau hyn yn y dyfodol.
Felly, i gloi, Llywydd—
Would you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes, certainly.
Gwnaf, yn sicr.
With that in mind, would she therefore welcome, particularly with what she said about well-being, the nearly £0.5 million that's going to be spent on skate parks in Caerphilly county borough, particularly the one in Bargoed?
Gyda hynny mewn golwg, a fyddai hi'n croesawu felly, yn enwedig gyda'r hyn a ddywedodd am lesiant, yr £0.5 miliwn bron sy'n mynd i gael ei wario ar barciau sglefrio ym mwrdeistref sirol Caerffili, yn enwedig yr un ym Margoed?
Thank you for that intervention. Yes, certainly, I'm not saying, by any means, that there are not provisions that we wouldn't welcome. I just think that, on the whole, there are too many things that we think are missed opportunities. But, of course, there will be some things, like those that you mentioned, that we would welcome.
So, to close, Llywydd, there is an uplift in this year's settlement, but although it's a step in the right direction, it's still insufficient to even maintain current local authority provision, following decades of cuts, which is why we in Plaid Cymru feel we have no choice but to vote against the local government funding settlement today.
Diolch ichi am yr ymyriad yna. Byddwn, yn sicr, nid wyf yn dweud, o bell ffordd, nad oes darpariaethau na fyddem yn eu croesawu. Rwy'n credu ar y cyfan, fod gormod o golli cyfleoedd yma yn ein tyb ni. Ond, wrth gwrs, bydd rhai pethau, fel y rhai y sonioch amdanynt, y byddem yn eu croesawu.
Felly, i gloi, Llywydd, mae cynnydd yn setliad eleni, ond er ei fod yn gam i'r cyfeiriad cywir, nid yw'n ddigon hyd yn oed i gynnal darpariaeth bresennol awdurdodau lleol, yn dilyn degawdau o doriadau, a dyna pam yr ydym ni ym Mhlaid Cymru yn teimlo nad oes gennym ddewis ond i bleidleisio yn erbyn y setliad cyllid llywodraeth leol heddiw.
I'm going to be supporting the budget. I believe that local government does need more money, but I believe the whole of the public sector in Wales needs more money. But I want to discuss the reason for the aggregate external finance, what we used to call the Welsh Government budget settlement, and then to discuss this year's settlement.
The aggregate external finance is a combination of what the rate support grant used to be and the sharing of the national non-domestic rate collected in Wales. The rate support grant is support for the council tax, which used to be rates collected by a local authority, so that each should be funded to its standard spending assessment, after adding the council tax, but not any fees and charges. The greater the ability to collect council tax locally, the less the Welsh Government support for a council needs to be.
The number of properties in each council tax band varies massively between local authorities. Some such as Blaenau Gwent have over half their properties in band A. Monmouthshire, by comparison, has just over 1 per cent of its properties in band A and has almost 6 per cent in the top two bands. In Monmouthshire, there are more properties in the top band than there are in band A. So, adding £1 to band E council tax in Monmouthshire raises substantially more—getting on for almost 100 per cent more—than you get for doing exactly the same in Blaenau Gwent.
We would thus expect the councils to get the largest Welsh Government support per capita to be those with the least ability to raise council tax revenue, which are Blaenau Gwent, which is independent-controlled, Merthyr, which is independent-controlled, and Rhondda Cynon Taf, which is Labour-controlled. So, it's certainly not a pro-Labour budget. We would then expect the three lowest to be the Vale of Glamorgan, Labour minority-controlled, Monmouth, which is Conservative-controlled, and Cardiff, which is Labour-controlled—due to the scheme being based on making up for the council tax able to be collected. We see from the Welsh local government revenue settlement that the highest support per capita does go to Blaenau Gwent, Merthyr and Rhondda Cynon Taf, and the least to Monmouth, Vale of Glamorgan and Cardiff.
On band I properties, the top band, there are 5,510 in Wales and 3,020 of them are in three authorities: Monmouth, Cardiff and the Vale of Glamorgan. That tells us about where you've got a greater ability to raise money via the council tax. Year on year population changes are the main driver in terms of additional money year on year. It's not the only driver, the population changes, there's a bit on road length that's relative and some other things, but it's mainly population.
It is unfortunate that, while the Welsh Government shows the amount under each part of the rate support grant calculation, so it shows how much each local authority gets for each portion of it, it doesn't actually publish the calculations that would show how they have reached those figures. I think it would be very helpful if people could actually see the numbers going into the calculations rather than just the end result.
Of course, the formula can be changed. It could simply be an amount per head of population, and people in Cardiff and Swansea would do very well, but it would be catastrophic for Merthyr, Rhondda Cynon Taf and Blaenau Gwent. Changing the formula can cause big swings in funding with minor changes. There was a change in road funding from 52 per cent population and 48 per cent road length to 50 per cent of each, which didn't seem a very major change and seemed fairly reasonable, but it moved hundreds of thousands of pounds from Cardiff, Swansea and Newport to Powys, Ceredigion and other sparsely populated areas. Small changes in the formula can end up producing changes that perhaps you wouldn't want before you changed the formula.
Looking at this year's budget compared to last year's, it's the best settlement for a decade and it sets local government core revenue funding at £4.474 billion. Adjusting for transfers, the core revenue funding for local government in 2020-21 will increase by 4.3 per cent on a like-for-like basis compared to the current year. If only that had happened for the last 10 years, we would not be having a debate and people saying, 'Local government needs more money.' It would still need more money, because local government can never have enough money, like most other services, but it would be in a position where it would be able to deal with most of its problems.
Every authority has an increase of at least 3 per cent. On the figures published in table 4 of the 'Local Government Finance Report (No.1) 2020-21 (Final Settlement—Councils)' it shows the standard spending assessments for each council per head, and shows Denbighshire with £2,155 as the highest in Wales. Anglesey, Gwynedd and Powys are all above the average, and Conwy is exactly average.
Finally, why not give every council the same percentage rise? Because it would disadvantage those whose population was growing relative to others and it would advantage those with greater capacity to raise money via council tax. The settlement does appear fair. I think we really do need to work out what we're trying to do. We're trying to support local government, but we're trying to do it in such a way that every authority gets the ability to do the same thing. That's what the standard spending assessment is about.
Finally, just another plea, can the Welsh Government show their calculations? Because just showing the final end result makes people think maybe they're wrong—or maybe they don't like them. If you actually show the numbers that do those calculations, it would allow people to check them themselves.
Byddaf yn cefnogi'r gyllideb. Credaf fod angen mwy o arian ar lywodraeth leol, ond credaf fod angen mwy o arian ar y sector cyhoeddus i gyd yng Nghymru. Ond rwyf eisiau trafod y rheswm dros y cyllid allanol cyfanredol, yr hyn yr arferem ei alw'n setliad cyllideb Llywodraeth Cymru, ac yna trafod setliad eleni.
Mae'r cyllid allanol cyfanredol yn gyfuniad o'r hyn yr arferai'r grant cynnal ardrethi fod ar arfer o rannu'r ardreth annomestig genedlaethol a gesglir yng Nghymru. Mae'r grant cynnal ardrethi yn gymorth ar gyfer y dreth gyngor, a arferai fod yn ardrethi a gasglwyd gan awdurdod lleol, fel y câi pob un ei ariannu yn ôl ei asesiad gwariant safonol, ar ôl ychwanegu'r dreth gyngor, ond dim ffioedd na thaliadau. Po fwyaf yw'r gallu i gasglu'r dreth gyngor yn lleol, lleiaf yw'r angen i Lywodraeth Cymru gefnogi cyngor.
Mae nifer yr eiddo ym mhob band o'r dreth gyngor yn amrywio'n sylweddol rhwng awdurdodau lleol. Mae gan rai megis Blaenau Gwent dros hanner ei eiddo ym mand A. Mae gan Sir Fynwy o'i gymharu ychydig dros 1 y cant o'i heiddo ym mand A ac mae ganddi bron i 6 y cant yn y ddau fand uchaf. Yn Sir Fynwy, mae mwy o eiddo yn y band uchaf nag sydd ym mand A. Felly, mae ychwanegu £1 at dreth gyngor Band E yn Sir Fynwy yn codi mwy o lawer—bron i 100 y cant yn fwy—na'r hyn a gewch chi o wneud yn union yr un fath ym Mlaenau Gwent.
Byddem felly'n disgwyl i'r cynghorau sy'n cael y cymorth mwyaf y pen gan Lywodraeth Cymru, fod y rhai hynny sydd â'r gallu lleiaf i godi refeniw'r dreth gyngor, sef Blaenau Gwent, sy'n cael ei reoli'n annibynnol, Merthyr, sy'n cael ei reoli'n annibynnol, a Rhondda Cynon Taf, sy'n cael ei reoli gan Lafur. Felly, yn sicr nid yw'n gyllideb sy'n cefnogi Llafur. Byddem wedyn yn disgwyl mai'r tri isaf fyddai Bro Morgannwg, sy'n cael ei reoli gan leiafrif Llafur, Mynwy, sy'n cael ei reoli gan y Ceidwadwyr, a Chaerdydd, sy'n cael ei reoli gan Lafur—oherwydd bod y cynllun yn seiliedig ar wneud iawn am y gallu i gasglu'r dreth gyngor. Gwelwn yn setliad refeniw llywodraeth leol Cymru fod y gefnogaeth fwyaf y pen yn mynd i Flaenau Gwent, Merthyr a Rhondda Cynon Taf, a'r lleiaf i Fynwy, Bro Morgannwg a Chaerdydd.
O ran eiddo band I, y band uchaf, mae 5,510 yng Nghymru ac mae 3,020 ohonyn nhw mewn tri awdurdod: Mynwy, Caerdydd a Bro Morgannwg. Mae hynny'n dweud wrthym ymhle mae gennych chi fwy o allu i godi arian drwy'r dreth gyngor. O flwyddyn i flwyddyn, y newidiadau yn y boblogaeth yw'r prif ysgogwr o ran arian ychwanegol o flwyddyn i flwyddyn. Nid dyma'r unig ysgogwr, mae'r boblogaeth yn newid, mae elfen yn seiliedig ar hyd ffyrdd a phethau eraill ond yn bennaf, y boblogaeth.
Mae'n anffodus, er bod Llywodraeth Cymru yn dangos y swm o dan bob rhan o gyfrifiad y grant cynnal ardrethi, er mwyn dangos faint mae pob awdurdod lleol yn ei gael ar gyfer pob cyfran ohono, nid yw'n cyhoeddi'r cyfrifiadau a fyddai'n dangos sut y maen nhw wedi cyfrifo'r ffigurau hynny. Rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol iawn pe gallai pobl weld y rhifau sy'n sail i'r cyfrifiadau yn hytrach na'r canlyniad yn unig.
Wrth gwrs, gellir newid y fformiwla. Gallai fod yn swm y pen o'r boblogaeth yn unig, a byddai pobl yng Nghaerdydd ac Abertawe'n gwneud yn dda iawn, ond byddai'n drychinebus i Ferthyr, Rhondda Cynon Taf a Blaenau Gwent. Gall newid y fformiwla achosi pendiliadau mawr mewn cyllid yn sgil mân newidiadau. Cafwyd newid yn y cyllid ar gyfer ffyrdd o 52 y cant o boblogaeth a 48 y cant o hyd ffyrdd i 50 y cant ar gyfer y ddau, nad oedd yn ymddangos yn newid mawr iawn ac a ymddangosai'n weddol resymol, ond symudodd gannoedd o filoedd o bunnoedd o Gaerdydd, Abertawe a Chasnewydd i Bowys, Ceredigion ac ardaloedd eraill â phoblogaeth denau. Gall newidiadau bach yn y fformiwla yn y pen draw gynhyrchu newidiadau na fyddech eu heisiau efallai cyn i chi newid y fformiwla.
O edrych ar gyllideb eleni o'i chymharu â'r llynedd, dyma'r setliad gorau ers degawd ac mae'n pennu cyllid refeniw craidd o £4.474 biliwn i lywodraeth leol. Gan addasu ar gyfer trosglwyddiadau, bydd cynnydd cymharol o 4.3 y cant yn y cyllid refeniw craidd ar gyfer llywodraeth leol yn 2020-21 o'i gymharu â'r flwyddyn gyfredol. Pe bai hynny wedi digwydd dros y 10 mlynedd diwethaf, ni fyddem yn cael dadl a phobl yn dweud, 'Mae angen mwy o arian ar lywodraeth leol.' Byddai angen mwy o arian arno o hyd, oherwydd ni all llywodraeth leol fyth gael digon o arian, fel y rhan fwyaf o wasanaethau eraill, ond byddai mewn sefyllfa lle y byddai'n gallu ymdrin â'r rhan fwyaf o'i phroblemau.
Bydd pob awdurdod yn gweld cynnydd o 3 y cant o leiaf. O ran y ffigurau a gyhoeddwyd yn nhabl 4 o 'Adroddiad Cyllid Llywodraeth Leol (Rhif 1) 2020-21 (Y Setliad Terfynol—Cynghorau)' mae'n dangos yr asesiadau gwariant safonol y pen ar gyfer pob cyngor, ac yn dangos mai Sir Ddinbych â £2,155 yw'r uchaf yng Nghymru. Mae Ynys Môn, Gwynedd a Phowys i gyd yn uwch na'r cyfartaledd, a Chonwy yn union ar y cyfartaledd.
Yn olaf, beth am roi'r un cynnydd canrannol i bob cyngor? Gan y byddai'n rhoi mwy o anfantais i'r rhai y mae eu poblogaeth yn tyfu o'u cymharu ag eraill, a byddai o fantais i'r rheini â mwy o allu i godi arian drwy'r dreth gyngor. Mae'r setliad yn ymddangos yn deg. Dwi'n credu bod gwir angen i ni ganfod beth yr ydym ni'n ceisio ei wneud. Rydym yn ceisio cefnogi llywodraeth leol, ond rydyn ni'n ceisio gwneud hynny yn y fath fodd fel bod pob awdurdod yn gallu gwneud yr un peth. Dyna beth yw hanfod yr asesiad o wariant safonol.
Yn olaf, dim ond ple arall, a all Llywodraeth Cymru ddangos eu cyfrifiadau? Oherwydd mae dangos y canlyniad terfynol yn unig yn gwneud i bobl feddwl efallai eu bod nhw'n anghywir—neu efallai nad ydyn nhw'n eu hoffi. Os byddwch mewn gwirionedd yn dangos y ffigurau sy'n sail i'r cyfrifiadau hynny, byddai'n caniatáu i bobl eu gwirio nhw eu hunain.
Caerphilly council were somewhat stressed by the delay caused in the budget by the general election, and nonetheless went ahead with a consultation. Actually, the consultation took place during the general election. I'm still wondering whether that was entirely wise to consult on a budget you didn't know during a general election. But the good news is that, as a result of the Welsh Government's budget, the projected savings that were required have dropped from £8.5 million to £3 million. It shows that a responsible budget is perfectly possible and has had a positive effect on Caerphilly County Borough Council as a result of the Welsh Government's action.
You mentioned austerity, and every time you do Janet Finch-Saunders—not every time, she didn't do it just then—but when you do mention austerity, Janet Finch-Saunders has a tendency to shout and complain, but the fact is that this budget today is still a budget in an austerity era and has its roots in the fact that the worst possible time to cut in the way that they did was in 2010—Cameron and Osborne—when they did it in the depths of a recession. It was the worst possible time to begin an austerity programme, and therefore we will take many years to recover from that, because of the consequences of those choices that were made then. That is why there are difficulties with the budget, because of an economic choice that was made in 2010 and is still being felt today.
But we are seeing small steps back in the journey. I still think we're seeing austerity; I don't think we've seen an end to austerity by any shape or means. But what we are seeing, through the Welsh Government's budget, is small steps forward, and in real terms, Caerphilly council will now be £11.1 million better off in the next financial year compared to this one, because of this good settlement. And some of the things that were advertised as possible cuts had these difficult times continued, and were publicised during the general election campaign, now don't have to go ahead—things like, because of this Welsh Government, Caerphilly council won't be forced to cut school budgets; won't be forced to remove school crossing patrols; won't be forced to reduce CCTV cameras; won't increase school meal prices; and won't have to reduce the highways maintenance budget. And I'm pleased to say that any decision to close recycling centres in my constituency will now not go ahead. Also, in addition to that, Caerphilly council's council tax, compared to the two neighbouring authorities—Blaenau Gwent and Merthyr, both independently controlled—is significantly less. In fact, people in band B in Caerphilly pay £400 less each year than in those neighbouring authorities, and Caerphilly is in the lowest quartile for council tax rates in Wales. That is because of the local government Minister's actions and the finance Minister's actions over the last few months.
However, we have to recognise that the flooding that took place has also imposed an unexpected and intolerable financial burden on Caerphilly County Borough Council, with some of the repairs that will be needed in the future. The extra financial support from the Welsh Government has been very welcome. In addition to the £500 per person that the local authority has given, the Welsh Government has also given £500 per person, plus £500 for those who are not insured. That is everyone who's been affected by flooding will have between £1,000 and £1,500 if their property was affected, as a result, again, of the actions of the Government and of the council.
The impact of the floods, though, on the infrastructure of the county borough is currently calculated at around £4 million, and this is expected to double over the next few weeks as the full storm damage is determined. And further necessary infrastructure improvements that were made increasingly urgent by the floods have been identified at a total cost in Caerphilly of £75 million to £85 million—that's particularly connecting roads in the northern Valleys in Dawn Bowden's constituency. The local authority also requires financial assistance to make safe some of the 234 coal tips that exist in the borough. It can carry out work on the 104 that it owns, but there are also 130 in private ownership that we've got concerns about. So, to that end, I co-signed a letter with Rhianon Passmore, Dawn Bowden and the three Members of Parliament, to the Secretary of State for Wales, the First Minister and the Prime Minister, calling for the maximum level of assistance possible to assist both with those infrastructure repairs and also making the coal tips safe. I'm confident that the Welsh Government will do what it can; we're yet to hear anything meaningful from the UK Government, and that is a concern.
So, on the whole, I think this is the best budget that could possibly have been produced for local government, and it has seen security in local government in Wales that has not been seen in England, and that is because of this Welsh Government and, therefore, I commend this debate today.
Roedd cyngor Caerffili dan bwysau braidd gan yr oedi a achoswyd yn y gyllideb gan yr etholiad cyffredinol, ac er hynny aeth ymlaen ag ymgynghoriad. Mewn gwirionedd, cynhaliwyd yr ymgynghoriad yn ystod yr etholiad cyffredinol. Rwy'n dal i feddwl tybed a oedd hynny'n hollol ddoeth, i ymgynghori ar gyllideb na wyddech chi ddim amdani yn ystod etholiad cyffredinol. Ond y newyddion da yw, o ganlyniad i gyllideb Llywodraeth Cymru, bod yr arbedion arfaethedig a oedd eu hangen wedi gostwng o £8.5 miliwn i £3 miliwn. Mae'n dangos bod cyllideb gyfrifol yn gwbl bosibl ac mae wedi cael effaith gadarnhaol ar Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili o ganlyniad i gamau gweithredu Llywodraeth Cymru.
Fe wnaethoch chi sôn am gyni, a bob tro yr ydych yn gwneud hynny mae Janet Finch-Saunders—nid bob tro, ni wnaeth hynny gynnau fach—ond pan soniwch chi am gyni, mae tueddiad gan Janet Finch-Saunders i weiddi a chwyno, ond y ffaith yw bod y gyllideb hon heddiw yn dal i fod yn gyllideb mewn cyfnod o gyni a'i wreiddiau yn y ffaith mai'r adeg waethaf bosibl i dorri fel y gwnaethant oedd yn 2010—Cameron ac Osborne—pan wnaethant hynny yn nyfnder dirwasgiad. Dyma'r adeg waethaf bosib i ddechrau rhaglen o gyni, ac felly bydd yn cymryd blynyddoedd lawer i ail godi ar ein traed ar ôl hynny, oherwydd canlyniadau'r dewisiadau hynny a wnaethpwyd bryd hynny. Dyna pam y ceir anawsterau gyda'r gyllideb, oherwydd y dewis economaidd a wnaethpwyd yn 2010 ac sy'n dal i gael ei deimlo heddiw.
Ond rydym yn gweld camau bach yn ôl ar y llwybr. Rwy'n dal i gredu ein bod yn gweld cyni; dydw i ddim yn meddwl ein bod wedi gweld diwedd ar gyni o bell ffordd. Ond mae'r hyn yr ydym yn ei weld, drwy gyllideb Llywodraeth Cymru, yn gamau bach ymlaen, ac mewn termau real, bydd cyngor Caerffili bellach £11.1 miliwn ar ei ennill yn y flwyddyn ariannol nesaf o'i chymharu â'r flwyddyn hon, oherwydd y setliad da hwn. Ac mae rhai o'r pethau a gyhoeddwyd fel toriadau posibl pe bai'r cyfnod anodd hwn wedi parhau, ac fe'u cyhoeddwyd yn ystod ymgyrch yr etholiad cyffredinol, erbyn hyn wedi eu harbed—pethau fel, oherwydd Llywodraeth Cymru, ni fydd Cyngor Caerffili yn cael ei orfodi i dorri cyllidebau ysgolion; ni fydd yn cael ei orfodi i golli hebryngwyr croesfannau ysgol; ni fydd yn cael ei orfodi i leihau nifer y camerâu teledu cylch cyfyng; ni fydd yn cynyddu prisiau prydau ysgol; ac ni fydd yn rhaid iddo leihau'r gyllideb cynnal a chadw priffyrdd. Ac rwy'n falch o ddweud na fydd unrhyw benderfyniad i gau canolfannau ailgylchu yn fy etholaeth yn cael ei weithredu bellach. Hefyd, yn ogystal â hynny, mae treth gyngor cyngor Caerffili, o'i chymharu â threth y ddau awdurdod cyfagos—Blaenau Gwent a Merthyr, ill dau wedi'u rheoli'n annibynnol—gryn dipyn yn llai. Yn wir, mae pobl ym mand B yng Nghaerffili yn talu £400 yn llai bob blwyddyn nag yn yr awdurdodau cyffiniol hynny, ac mae Caerffili yn y chwartel isaf o ran cyfraddau'r dreth gyngor yng Nghymru. Mae hynny oherwydd gweithredoedd y Gweinidog llywodraeth leol a gweithredoedd y Gweinidog Cyllid dros y misoedd diwethaf.
Fodd bynnag, rhaid inni gydnabod bod y llifogydd a ddigwyddodd hefyd wedi rhoi baich ariannol annisgwyl ac annioddefol ar Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, gyda rhywfaint o'r atgyweiriadau y bydd eu hangen yn y dyfodol. Mae'r cymorth ariannol ychwanegol gan Lywodraeth Cymru wedi'i groesawu'n fawr. Yn ogystal â'r £500 y pen a roddwyd gan yr awdurdod lleol, mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi rhoi £500 y pen, a £500 ychwanegol i'r rhai nad oes ganddynt yswiriant. Hynny yw, bydd gan bawb y mae'r llifogydd wedi effeithio arnynt rhwng £1,000 a £1,500 os effeithiwyd ar eu heiddo, o ganlyniad, unwaith eto, i weithredoedd y Llywodraeth a'r cyngor.
Mae effaith y llifogydd, er hynny, ar seilwaith y fwrdeistref sirol yn cael ei chyfrifo'n gost o tua £4 miliwn ar hyn o bryd, a disgwylir i hyn ddyblu dros yr wythnosau nesaf wrth gyfrifo gwerth difrod llawn y storm. Ac mae cost gwelliannau angenrheidiol pellach i'r seilwaith a wnaed yn rhai fwyfwy brys gan y llifogydd yn cyrraedd cyfanswm o rhwng £75 miliwn a £85 miliwn yng Nghaerffili—hynny yw, cysylltu ffyrdd yn y Cymoedd gogleddol yn etholaeth Dawn Bowden. Mae angen cymorth ariannol ar yr awdurdod lleol hefyd i wneud yn siŵr bod rhai o'r 234 o domenni glo sy'n bodoli yn y fwrdeistref yn ddiogel. Gall wneud gwaith ar y 104 y mae'n berchen arnynt, ond mae hefyd 130 dan berchnogaeth breifat y mae gennym bryderon yn eu gylch. Felly, i'r perwyl hwnnw, cydlofnodais lythyr gyda Rhianon Passmore, Dawn Bowden a'r tri Aelod Seneddol, at Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Prif Weinidog Cymru a Phrif Weinidog y DU, yn galw am gymaint o gymorth â phosib i gynorthwyo gydag atgyweirio'r seilwaith a hefyd gwneud y tomenni glo yn ddiogel. Rwy'n ffyddiog y bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud cymaint â phosib; nid ydym ni eto wedi clywed dim byd ystyrlon gan Lywodraeth y DU, ac mae hynny'n destun pryder.
Felly, ar y cyfan, credaf mai hon yw'r gyllideb orau a ellid bod wedi'i llunio ar gyfer llywodraeth leol, ac mae wedi rhoi sicrwydd i llywodraeth leol yng Nghymru na roddwyd yn Lloegr, ac mae hynny oherwydd Llywodraeth Cymru a, felly, cymeradwyaf y ddadl hon heddiw.
Thank you. Can I now call on the Minister for Housing and Local Government to reply to the debate? Julie James.
Diolch. A gaf i alw nawr ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl? Julie James.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'd like to thank Members for their contributions to the debate today. I do want to respond to the comments on the sufficiency of the settlement.
This Government has recognised the priorities and pressures that we and local government are facing through the settlement and the wider funding available to local government. I would like to start by reminding Members where we are after this budget round. We still do not have a Welsh Government budget beyond 2020-21. We are still waiting for the UK Government to produce its 2020-21 budget with updated fiscal forecasts and its comprehensive spending review, with a fiscal outlook for the forthcoming years. We still don't know what relationship we will have with the European Union in the next year. The only thing we do know is that the level of uncertainty is very high. I understand the challenge of uncertainty for local authorities. I hope a comprehensive spending review will give us the ability to give them that certainty. We will look at the practicalities of the Welsh Local Government Association's request to introduce a multi-year settlement as part of that challenge.
This final settlement is a significant improvement. The Government and I recognise that the settlement, positive though it is in cash terms overall, does not make up for the real-terms cuts that local authorities have seen in the past decade of Conservative-imposed austerity. I hope that despite the difficult choices councils have had to make, they can now look to the future to identify how to make the best use of this funding; to continue to engage their communities and respond to their needs and ambitions; to transform services, to retain them, and respond to changing needs and expectations; or, where necessary, choosing how to reduce them while carrying the public alongside them. And, as well, what level of council tax they will set to reflect those choices.
We all recognise that there will be challenges in some services, but I believe that these are challenges local government in Wales can deliver together. To hear the comments from Mark Isherwood, opposite, you would think that austerity for local government was a homegrown Welsh policy. The Government's priority is, and always has been, to try and protect councils from the worst of the cuts passed on to us by the UK Government. This is reflected in the settlement for 2020-21 I've presented to you today.
Mike Hedges made the point very plainly, I thought, that most on the opposite benches focus on the marginal change, but nobody looks at the actual distribution. The truth is that north Wales is in the middle, as it should be, because of the way that council tax revenues are able to be raised across Wales, as Mike Hedges pointed out very expertly. So, the bottom three councils are in the south and the top three councils are in the south. So, Cardiff is lower than Wrexham and Flintshire. So, Mark, I've got to say to you: never let the facts get in the way of a good argument, because the facts, as you presented them, simply aren't facts.
Here in the Welsh Government, we will continue to maintain full entitlements under our council tax reduction scheme for 2020-21, and are again providing £244 million in the local government settlement in recognition of this. We remain committed to protecting vulnerable and low-income households, despite the shortfall in the funding transferred by the UK Government following its abolition of council tax benefit. The arrangements for 2021-22 onwards will be determined as part of our wider considerations about how to make council tax fairer.
I and my Cabinet colleagues are committed to continue to work with local government to provide flexibility, where possible. I am committed to considering how local government might be more empowered and better strengthened. This means that there must be a commitment from local authorities to regional working; there must be greater collaboration with health boards and the education consortia to secure improved outcomes and increased resilience. We will continue discussions with local government on our shared recognition of the need to invest in the supply of housing.
Investing in social housing should minimise the pressures on local authority budgets and on homelessness services. Investment in housing can also support the Welsh economy and local economies. Delyth Jewell did point that out; I was disappointed to see that she wasn't, nevertheless, going to support the settlement as, actually, the councils across Wales have been very welcoming of the settlement in that area. I do hope the settlement—capital and revenue can—[Interruption.] Yes, certainly.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau i'r ddadl heddiw. Rwyf eisiau ymateb i'r sylwadau ar ddigonolrwydd y setliad.
Mae'r Llywodraeth hon wedi cydnabod y blaenoriaethau a'r pwysau yr ydym ni a llywodraeth leol yn eu hwynebu drwy'r setliad a'r cyllid ehangach sydd ar gael i lywodraeth leol. Hoffwn ddechrau drwy atgoffa'r Aelodau o ble'r ydym ni arni ar ôl y cylch cyllideb hwn. Nid oes gennym ni gyllideb ar gyfer Llywodraeth Cymru y tu hwnt i 2020-21 o hyd. Rydym yn dal i ddisgwyl i Lywodraeth y DU lunio ei chyllideb ar gyfer 2020-21 gyda rhagolygon cyllidol wedi'i diweddaru a'i hadolygiad cynhwysfawr o wariant, gyda rhagolygon ariannol ar gyfer y blynyddoedd i ddod. Nid ydym yn gwybod o hyd pa berthynas fydd gennym ni â'r Undeb Ewropeaidd yn y flwyddyn nesaf. Yr unig beth yr ydym yn ei wybod yw bod cryn ansicrwydd yn wir. Rwy'n deall her ansicrwydd i awdurdodau lleol. Gobeithiaf y bydd adolygiad cynhwysfawr o wariant yn rhoi'r gallu inni roi'r sicrwydd hwnnw iddynt. Byddwn yn edrych ar ba mor ymarferol yw cais Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i gyflwyno setliad aml-flwyddyn yn rhan o'r her honno.
Mae'r setliad terfynol hwn yn welliant sylweddol. Mae'r Llywodraeth a minnau'n cydnabod nad yw'r setliad, er ei fod yn gadarnhaol o ran arian yn gyffredinol, yn gwneud iawn am y toriadau mewn termau real y mae awdurdodau lleol wedi'u gweld yn ystod y degawd diwethaf o gyni a orfodwyd gan y Ceidwadwyr. Gobeithiaf, er gwaethaf y dewisiadau caled y mae cynghorau wedi gorfod eu gwneud, gallant nawr edrych i'r dyfodol i weld sut y gellir gwneud y defnydd gorau o'r cyllid hwn; parhau i ymgysylltu â'u cymunedau ac ymateb i'w hanghenion a'u huchelgeisiau; i weddnewid gwasanaethau, eu cadw, ac ymateb i anghenion a disgwyliadau sy'n newid; neu, lle bo angen, dewis sut i'w lleihau gan gadw'r cyhoedd ar eu hochr. A hefyd penderfynu faint o dreth gyngor y byddant yn ei chodi i adlewyrchu'r dewisiadau hynny.
Rydym i gyd yn cydnabod y bydd heriau mewn rhai gwasanaethau, ond credaf fod y rhain yn heriau y gall llywodraeth leol yng Nghymru eu cyflawni gyda'i gilydd. O glywed sylwadau Mark Isherwood, gyferbyn, byddech yn credu bod cyni i lywodraeth leol yn bolisi a wnaed yma yng Nghymru. Blaenoriaeth y Llywodraeth nawr ac erioed yw ceisio amddiffyn cynghorau rhag y gwaethaf o'r toriadau a drosglwyddwyd inni gan Lywodraeth y DU. Adlewyrchir hyn yn y setliad ar gyfer 2020-21 a gyflwynais i chi heddiw.
Gwnaeth Mike Hedges y pwynt yn blaen, rwy'n credu, fod y rhan fwyaf ar y meinciau gyferbyn yn canolbwyntio ar y newid ymylol, ond nid oes neb yn edrych ar y dosbarthiad gwirioneddol. Y gwir amdani yw bod y gogledd yn y canol, fel y dylai fod, oherwydd y modd y codir refeniw'r dreth gyngor ledled Cymru, fel y crisialodd Mike Hedges yn fedrus iawn. Felly, mae'r tri chyngor isaf yn y de ac mae'r tri chyngor uchaf yn y de. Felly, mae Caerdydd yn is na Wrecsam a sir y Fflint. Felly, Mark, mae'n rhaid i mi ddweud wrthych: peidiwch byth â gadael i'r ffeithiau rwystro dadl dda, oherwydd nid yw'r ffeithiau, fel y gwnaethoch chi eu cyflwyno nhw, yn ffeithiau.
Yma yn Llywodraeth Cymru, byddwn yn parhau i sicrhau fod pobl yn gwbl gymwys i elwa ar ein cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor ar gyfer 2020-21, ac rydym unwaith eto yn darparu £244 miliwn yn y setliad llywodraeth leol i gydnabod hyn. Rydym ni wedi ymrwymo o hyd i amddiffyn aelwydydd sy'n agored i niwed ac ar incwm isel, er gwaethaf y diffyg yn yr arian a drosglwyddwyd gan Lywodraeth y DU yn dilyn diddymu budd-dal y dreth gyngor. Penderfynir ar y trefniadau ar gyfer 2021-22 ymlaen fel rhan o'n hystyriaethau ehangach ynglŷn â sut i wneud y dreth gyngor yn decach.
Rwyf i a'm cydweithwyr yn y Cabinet wedi ymrwymo i barhau i weithio gyda llywodraeth leol i ddarparu hyblygrwydd, lle bo hynny'n bosibl. Rwyf wedi ymrwymo i ystyried sut y gallai llywodraeth leol fod yn fwy grymus ac yn gryfach. Mae hyn yn golygu bod yn rhaid i awdurdodau lleol ymrwymo i weithio'n rhanbarthol; bod yn rhaid cael mwy o gydweithio gyda byrddau iechyd a'r consortia addysg i sicrhau gwell canlyniadau a mwy o gydnerthedd. Byddwn yn parhau i gynnal trafodaethau gyda llywodraeth leol ar ein cydnabyddiaeth gyffredin o'r angen i fuddsoddi yn y cyflenwad tai.
Dylai buddsoddi mewn tai cymdeithasol leihau'r pwysau ar gyllidebau awdurdodau lleol ac ar wasanaethau digartrefedd. Gall buddsoddi mewn tai hefyd gefnogi economi Cymru ac economïau lleol. Tynnodd Delyth Jewell sylw at hynny; roeddwn yn siomedig o weld na fyddai hi, serch hynny, yn cefnogi'r setliad gan fod y cynghorau ledled Cymru, mewn gwirionedd, wedi croesawu'r setliad yn y maes hwnnw'n fawr iawn. Rwyf yn gobeithio y gall y setliad—cyfalaf a refeniw—[Torri ar draws.] Wrth gwrs.
I'm just responding to your comment about Wrexham, Cardiff and Flintshire. Just factually, Wrexham is having a 3.5 per cent increase, Flintshire 3.7 per cent, both below the 4 per cent floor they asked for, whereas Cardiff is 4.2 per cent—
Rwyf dim ond yn ymateb i'ch sylw ynghylch Wrecsam, Caerdydd a sir y Fflint. Yn ffeithiol, mae Wrecsam yn cael cynnydd o 3.5 y cant, sir y Fflint 3.7 y cant, sy'n is na'r terfyn gwaelodol o 4 y cant y gwnaethant ofyn amdano, ond mae Caerdydd yn 4.2 y cant—
Well, that's the marginal change.
Wel, dyna'r newid ymylol.
—which is above the floor they asked for.
—sy'n uwch na'r terfyn gwaelodol y gofynnon nhw amdano.
Yes, but the point I'm making there is, you're concentrating on the marginal change not the overall amount that's given to them, and in the overall amount that's given to councils, Cardiff is below both Flintshire and Wrexham. So, you concentrate on the marginal change, not the overall settlement, which is the point I was making.
As I was saying, investment in housing can also support the Welsh economy and local economies, and I hope that this settlement—capital and revenue—can support authorities to increase the scale and pace of social house building across Wales.
So, in closing, Deputy Presiding Officer, I would like to note the ongoing positive work on the distribution formula with local government. This year, in addition to the information published alongside the provisional settlement, my officials have been working closely with the distribution sub-group to produce a table that seeks to explain the variances in the allocations. This has been published alongside the final settlement so that each authority can see and explain their allocations. I do take Mike Hedges's point, and I will explore whether we can publish the actual calculations as well, as I do think the more the transparency, the better.
The annual changes to the formula are agreed each year between Welsh and local government through the finance sub-group. This means we are confident that we deliver an equitable and objective distribution of the funding available. I want to reassure all areas of Wales that there is no deliberate bias or unfairness in the formula, as was pointed out very ably by Mike Hedges, in pointing out which authorities were the biggest and smallest gainers across the settlement, and to suggest so is unfair to those who engage so positively in the work to deliver it.
I've previously offered Assembly Members to attend technical briefings from my officials to understand how the settlement formula works in practice. Take-up of this offer to date has been very disappointingly low. I am more than happy to re-offer this to Members in the Chamber to ensure we can constructively debate the issue in question rather than misinterpreting the technical details of the settlement and what it does or does not do. I commend this very good settlement to the Assembly.
Ie, ond y pwynt yr wyf yn ei wneud yna yw, rydych yn canolbwyntio ar y newid ymylol nid y swm cyffredinol a roddwyd iddynt, ac o ran y cyfanswm cyffredinol a roddir i gynghorau, mae Caerdydd yn is na Sir y Fflint a Wrecsam. Felly, rydych yn canolbwyntio ar y newid ymylol, nid y setliad cyffredinol, sef y pwynt yr oeddwn yn ei wneud.
Fel yr oeddwn yn dweud, gall buddsoddi mewn tai hefyd gefnogi economi Cymru ac economïau lleol, a gobeithiaf y gall y setliad hwn—cyfalaf a refeniw—gefnogi awdurdodau i adeiladu mwy o dai cymdeithasol ynghynt ledled Cymru.
Felly, i gloi, Dirprwy Lywydd, hoffwn gydnabod y gwaith cadarnhaol parhaus ar y fformiwla ddosbarthu gyda llywodraeth leol. Eleni, yn ogystal â'r wybodaeth a gyhoeddwyd ar y cyd â'r setliad dros dro, mae fy swyddogion wedi bod yn gweithio'n agos gyda'r is-grŵp dosbarthu i lunio tabl sy'n ceisio egluro'r amrywiaethau yn y dyraniadau. Mae'r rhain wedi cael eu cyhoeddi ar y cyd â'r setliad terfynol er mwyn i bob awdurdod allu gweld ac egluro eu dyraniadau. Rwyf yn derbyn pwynt Mike Hedges, a byddaf yn ystyried a allwn ni gyhoeddi'r cyfrifiadau eu hunain hefyd, oherwydd credaf, po fwyaf y tryloywder, yna gorau i gyd.
Cytunir ar y newidiadau blynyddol i'r fformiwla bob blwyddyn rhwng Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol drwy'r is-grŵp cyllid. Mae hyn yn golygu ein bod yn ffyddiog ein bod yn dosbarthu'r cyllid sydd ar gael mewn ffordd deg a gwrthrychol. Rwyf eisiau sicrhau pob rhan o Gymru nad oes rhagfarn nac annhegwch bwriadol yn y fformiwla, fel y nododd Mike Hedges yn fedrus iawn, wrth egluro pa awdurdodau a gafodd y cynydd mwyaf a lleiaf yn eu setliad, ac mae awgrymu hynny'n annheg i'r rhai sy'n gweithio mor gadarnhaol i'w gyflawni.
Rwyf eisoes wedi cynnig y cyfle i Aelodau'r Cynulliad fynd i sesiynau briffio technegol y mae fy swyddogion yn eu cynnal er mwyn deall sut mae fformiwla'r setliad yn gweithio'n ymarferol. Mae'r nifer sydd wedi manteisio ar y cynnig hwn hyd yma wedi bod yn siomedig o isel. Rwy'n fwy na pharod i ail-gynnig hyn i'r Aelodau yn y Siambr er mwyn sicrhau y gallwn ni drafod y mater dan sylw mewn modd adeiladol yn hytrach na chamddehongli manylion technegol y setliad a'r hyn y mae'n ei wneud neu nad yw'n ei wneud. Cymeradwyaf y setliad da iawn hwn i'r Cynulliad.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we defer voting under this item until the voting time.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Rebecca Evans.
The following amendment has been selected: amendment 1 in the name of Rebecca Evans.
Item 9 on the agenda is a debate on the second supplementary budget of 2019-20. I have selected the amendment to the motion and I call on the Minister for Finance and the Trefnydd to move the motion and the amendment tabled in her name. Rebecca Evans.
Eitem 9 ar yr agenda yw dadl ar ail gyllideb atodol 2019-20. Rwyf wedi dewis y gwelliant i'r cynnig a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i gynnig y cynnig a'r gwelliant a gyflwynwyd yn ei henw. Rebecca Evans.
Cynnig NDM7284 Rebecca Evans
Cynnig bod y Cynulliad, yn unol â Rheol Sefydlog 20.30, yn cymeradwyo'r Ail Gyllideb Atodol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2019-20 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ac a e-bostiwyd at Aelodau'r Cynulliad ddydd Mawrth 4 Chwefror 2020.
Motion NDM7284 Rebecca Evans
To propose that the Assembly, in accordance with Standing Order 20.30, approves the Second Supplementary Budget for the financial year 2019-20 laid in the Table Office and emailed to Assembly Members on Tuesday 4 February 2020.
Gwelliant 1—Rebecca Evans
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn unol â Rheol Sefydlog 20.37, yn cytuno bod yr adnoddau sy’n cronni ac sydd i’w cadw gan Swyddfa Archwilio Cymru o dan Ran 3 o Atodlen 4 o Gynnig y Gyllideb Atodol ar dudalen 22 a’r Grynodeb o’r Gofynion Adnoddau a Chyfalaf ar gyfer Cyrff a Ariennir yn Uniongyrchol ar dudalen 6, yn cael ei ddiwygio o £14,825,000 i £14,775,000, fel yr adlewyrchir yn y Memorandwm Esboniadol a gyflwynwyd gan Swyddfa Archwilio Cymru i’r Pwyllgor Cyllid i’w ystyried yn ei gyfarfod ar 6 Chwefror 2020; ac yn cytuno hefyd gyda’r newid cyfatebol i Atodlen 7 ar dudalen 29 fel bod Taliadau o Ffynonellau Eraill £50,000 yn fwy, a’r Symiau a Awdurdodwyd i’w Cadw gan Weinidogion Cymru a Chyrff a Ariennir yn Uniongyrchol £50,000 yn llai.
Amendment 1—Rebecca Evans
Add new point at end of motion:
In accordance with Standing Order 20.37, agrees that the accruing resources to be retained by the Wales Audit Office under Part 3 of Schedule 4 of the Supplementary Budget Motion on page 23 and the Summary of Resource and Capital Requirements for Direct Funded Bodies on page 6, is revised from £14,825,000 to £14,775,000, as reflected in the Explanatory Memorandum submitted by the Wales Audit Office to the Finance Committee for consideration at its meeting on 6 February 2020; and further agrees the corresponding adjustment to Schedule 7 on page 30 so that Payments from Other Sources is increased by £50,000 and Amounts Authorised to be Retained by Welsh Ministers and Direct Funded Bodies is decreased by £50,000.
Cynigiwyd y cynnig a gwelliant 1.
Motion and amendment 1 moved.
This budget provides a final opportunity to amend plans for the current financial year, allowing the revision of the previously approved financing and expenditure plans, reprioritisations within portfolios, budget transfers between portfolios, and allocations from reserves. It aligns resources with the Government's priorities. The Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 continues to provide the foundation that guides our budget process. This budget makes allocations from our fiscal resource reserves to support the management of winter pressures in our health service, the pay award for teachers and the childcare offer, which is a primary driver for change for the childcare sector. The capital allocations, both general and financial transactions, that we've made provide further investments in housing, education and the transport system.
I ask Members to support the amendment to this motion, which corrects the level of income that the Wales Audit Office may retain. Due to an administrative oversight, this amount was overstated by £50,000 in the budget motion. This amendment ensures that the level of income matches that within the Wales Audit Office's explanatory memorandum, considered by the Finance Committee.
I would like to thank the Finance Committee for their scrutiny of this second supplementary budget, and I am minded to accept all of its five recommendations for the Welsh Government, which I will respond to in detail in due course. I ask Members to support the amendment and the motion.
Mae'r gyllideb hon yn rhoi cyfle olaf i wella'r cynlluniau ar gyfer y flwyddyn ariannol bresennol, gan ganiatáu diwygio'r cynlluniau cyllido a gwariant a gymeradwywyd yn flaenorol, ailflaenoriaethu o fewn portffolios, trosglwyddo cyllidebau rhwng portffolios, a dyraniadau o gronfeydd wrth gefn. Mae'n cyfochri adnoddau â blaenoriaethau'r Llywodraeth. Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn parhau i ddarparu'r sylfaen sy'n arwain ein proses gyllidebol. Mae'r gyllideb hon yn gwneud dyraniadau o'n cronfeydd adnoddau cyllidol wrth gefn i gefnogi'r broses o reoli pwysau'r gaeaf yn ein gwasanaeth iechyd, y dyfarniad cyflog i athrawon a'r cynnig gofal plant, sy'n brif ysgogiad ar gyfer newid yn y sector gofal plant. Mae'r dyraniadau cyfalaf, yn ogystal â'r trafodiadau cyffredinol ac ariannol yr ydym wedi eu gwneud yn darparu buddsoddiadau ychwanegol mewn tai, addysg a'r system drafnidiaeth.
Rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi'r gwelliant i'r cynnig hwn, sy'n cywiro lefel yr incwm y gall Swyddfa Archwilio Cymru ei chadw. Oherwydd amryfusedd gweinyddol, cafodd y swm hwn ei orddatgan gan £50,000 yn y cynnig cyllidebol. Mae'r gwelliant hwn yn sicrhau bod lefel yr incwm yn cyfateb i'r hyn a geir o fewn Memorandwm Esboniadol Swyddfa Archwilio Cymru, a ystyriwyd gan y Pwyllgor Cyllid.
Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid am graffu ar yr ail gyllideb atodol hon, ac rwy'n bwriadu derbyn pob un o'i bum argymhelliad ar gyfer Llywodraeth Cymru, a byddaf yn ymateb iddyn nhw yn fanwl maes o law. Gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r gwelliant a'r cynnig.
Thank you. I call on the Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd.
Diolch. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser gen i siarad yn y ddadl yma ar ran y Pwyllgor Cyllid. Fe gafodd y pwyllgor gyfarfod ar 18 Chwefror i drafod ail gyllideb atodol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2019-20. Mae ein hadroddiad ni yn gwneud nifer o argymhellion, ac mi fyddaf i'n trafod jest rhai o'r rhain yn fras iawn y prynhawn yma.
Fel y nodwyd yn ein dadl gynharach ar y gyllideb derfynol ar gyfer 2020-21, fe wnaeth y pwyllgor gydnabod y gallai cyllideb ddisgwyliedig y DU ar 11 Mawrth effeithio ar gyllid Llywodraeth Cymru. Yn ein hadroddiad ar yr ail gyllideb atodol hon, rŷn ni wedi ailadrodd ein hargymhelliad blaenorol y dylai manylion fod ar gael i’r pwyllgor cyn gynted â phosib ar ôl cyllideb y DU, ac yn benodol mewn perthynas â’r cyllid, wrth gwrs, ar gyfer 2019-20.
Rŷn ni wedi gwneud nifer o argymhellion o ran sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig, gan gynnwys parhau i geisio cynnydd yn y swm sy'n cael ei ddwyn ymlaen yn flynyddol o'r cyfalaf trafodion ariannol, ac er nad yw'n benodol i'r gyllideb atodol hon, rŷn ni hefyd wedi gofyn am ddiweddariad ynglŷn ag unrhyw gyllid canlyniadol yn dilyn cyhoeddiad Llywodraeth y Deyrnas Unedig ynghylch HS2.
Fe ystyriodd y pwyllgor sut mae Llywodraeth Cymru'n defnyddio cronfeydd wrth gefn. Mae ganddi gronfeydd cyfalaf a refeniw, ac mae cyllid hefyd yn nwylo adrannau unigol ar gyfer argyfyngau yn ystod y flwyddyn. Rŷn ni wedi gofyn am wybodaeth ychwanegol yn yr adroddiad alldro er mwyn cael dealltwriaeth well o’r sefyllfa ar ddiwedd y flwyddyn, a’r newidiadau a wnaed ers y gyllideb atodol hon.
Er bod y gyllideb atodol yn cynnwys trosglwyddiadau allan o risg llifogydd a rheoli dŵr, mae'r pwyllgor yn nodi bwriad y Gweinidog i ddarparu cynllun rhyddhad brys i gefnogi'r rhai yr effeithiwyd arnynt gan y llifogydd diweddar. Mae'r pwyllgor yn cydnabod gweithredoedd y Gweinidog o ran rhoi cymorth ariannol, a byddai'n gefnogol i'r angen i ddefnyddio pwerau adran 128 pe bai angen hyn i adlewyrchu unrhyw gefnogaeth ariannol ychwanegol yn 2019-20.
Gofynnon ni am y diweddaraf ynglŷn â’r sefyllfa mewn perthynas â chyllid Brexit. Fe ddywedodd y Gweinidog wrthym ni ei bod yn disgwyl gallu cael mynediad at swm sy’n cyfateb i gyfanswm y cyllid y mae gan Gymru hawl iddo gan yr Undeb Ewropeaidd. Roedd ein hadroddiad blaenorol ar baratoi ar gyfer llenwi’r bwlch o ran cyllid yr Undeb Ewropeaidd yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru fod yn gyfrifol am weinyddu a rheoli’r gronfa ffyniant gyffredin yng Nghymru. Fe ddywedodd y Gweinidog wrthym ni fod Llywodraeth Cymru yn symud ymlaen o ran sut y byddai'n datblygu a gweinyddu cynllun o'r fath.
Yn fyr, fe gawsom ni ddau gais ynghylch y gyllideb atodol, un gan Gomisiwn y Cynulliad ac un gan yr archwilydd cyffredinol a Swyddfa Archwilio Cymru. Er ein bod yn fodlon â'r ddau, rŷn ni wedi gwneud un argymhelliad i Swyddfa Archwilio Cymru, a hynny ynglŷn ag incwm ffioedd.
Yn olaf, rŷn ni wedi nodi gwelliant y Gweinidog i’r cynnig heddiw, a gan fod y pwyllgor wedi ystyried y nodyn esboniadol a gyflwynwyd gan Swyddfa Archwilio Cymru, a oedd yn cynnwys y ffigur cywir ar gyfer adnoddau sy’n cronni, rŷn ni'n fodlon â'r gwelliant arfaethedig.
Thank you very much, Dirprwy Lywydd. I am very pleased to speak in this debate today on behalf of the Finance Committee. The committee met to consider the Welsh Government’s second supplementary budget for 2019-20 on 12 February. Our report makes a number of recommendations, and I will briefly cover some of those today.
As mentioned during our earlier debate on the final budget for 2020-21, the committee recognised that the expected UK budget on 11 March may impact on the Welsh Government’s funding. In our report on the second supplementary budget, we have reiterated our previous recommendation that details should be made available to the committee as soon as possible after the UK budget, and specifically in relation to the 2019-20 funding.
We have made a number of recommendations in relation to the way the Welsh Government works with the UK Government, including continuing to seek an increase in the annual carry forward of financial transactions capital, and whilst not specific to this supplementary budget, we have also requested an update on any consequential funding following the UK Government’s HS2 announcement.
The committee considered the way in which the Welsh Government uses reserves, holding capital and revenue reserves, with individual departments also holding funding for in-year contingencies. We have asked for additional details to be provided on the outturn report in order to understand the end-of-year position and what changes have been made since this supplementary budget.
Whilst the supplementary budget includes transfers out of flood risk and water management, the committee notes the Minister’s intentions to provide an emergency relief scheme to support those who have been impacted by the recent flooding. The committee recognises the Minister’s actions in providing financial help and would be supportive of a need to utilise section 128 powers should this be required to reflect any additional financial support provided in 2019-20.
We asked for an update on the position in relation to Brexit funding. The Minister told us that she expected to be able to access Wales’s full entitlement of EU funds. Our previous report on preparations for replacing EU funding recommended that the Welsh Government should be responsible for the administration and management of the shared prosperity fund in Wales. The Minister told us that the Welsh Government is progressing how it would develop and administer such a scheme.
Briefly, we had two supplementary budget requests, one from the Assembly Commission and one from the auditor general and the Wales Audit Office. Whilst we are content with both, we have made one recommendation to the WAO with regard to fees income.
Finally, we have noted the Minister's amendment to today's motion, and as the committee considered the explanatory note submitted by the Wales Audit Office, which included the correct figure for accruing resources, we are content with the proposed amendment.
The Chair of the Finance Committee has pretty much covered comprehensively all aspects of the supplementary budget that were referred to. Can I concur with the comments that Llyr Gruffydd made with regard to the issue of the HS2 funding? I think that was something that the committee was eager to find out: what the exact lay of the land was in terms of funding for Wales. I know it doesn't work the same with Wales as it does with Scotland. That was a concern for the committee, so the committee wanted to work towards finding a solution to that.
Mae Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid wedi ymdrin i raddau helaeth iawn â phob agwedd o'r gyllideb atodol y cyfeiriwyd ati. A gaf i gytuno â'r sylwadau a wnaeth Llyr Gruffydd ynghylch mater cyllid HS2? Rwy'n bredu bod hynny'n rhywbeth yr oedd y pwyllgor yn awyddus i'w wybod: beth oedd yr union sefyllfa o ran cyllid i Gymru. Rwy'n gwybod nad yw'n gweithio yr un fath gyda Chymru ag y mae gyda'r Alban. Yr oedd hynny'n destun pryder i'r pwyllgor, felly yr oedd y pwyllgor eisiau gweithio i ddod o hyd i ateb i hynny.
It's up to the Government at Westminster. They can give us the Barnett consequential, they can give us a sum of money for it, or they can give us nothing. It's their decision, and I would hope that you would join with all of us in saying they ought to be giving us at least some of it.
Mae i fyny i'r Llywodraeth yn San Steffan. Gallan nhw roi swm canlyniadol Barnett i ni, gallan nhw roi symiau o arian i ni amdano, neu gallan nhw roi dim byd i ni. Eu penderfyniad nhw yw hwnnw, a byddwn i'n gobeithio y byddech chi'n ymuno â phob un ohonom ni wrth ddweud y dylen nhw fod yn rhoi o leiaf rhywfaint ohono i ni.
As a member of the Finance Committee and speaking with one voice, yes, I do agree with you on that, Mike Hedges, and I think that whenever there's a large infrastructure—. Well, the way the Barnett formula works, whenever there's a large infrastructure project going on on a UK level that benefits one area, like Crossrail, for instance, benefits London, then I think that there's a natural justice argument for Wales to get some sort of funding, whether that's through Barnett or not. So, I agree with you.
Secondly, the Chair mentioned reserves and contingencies. It was a bit like Yes Minister in the committee when we were trying to get the answer from some of the officials about what the difference was. I can see the Minister laughing, but I wasn't referring to this Minister, by the way. When is a reserve a reserve and when is it a contingency? At the end of the day, I think we, all of us, would like far more clarity on exactly the level of contingency that is required in any given situation. I was speaking earlier about the growing financial powers of this place, and I think that we will need, going forward, a little bit more clarity on those areas. But I think it was a very good report that the Finance Committee looked at, and I'm pleased to be a part of that, and hopefully the Minister will take on board our concerns about the supplementary budget.
We will be abstaining on the budget, by the way, on this side of the Chamber, due to our not supporting the original budget, but there are other good aspects in there.
Fel aelod o'r Pwyllgor Cyllid a chan siarad ag un llais, ydw, rwy'n cytuno â chi ar hynny, Mike Hedges, ac rwy'n credu, pryd bynnag y bydd seilwaith mawr—. Wel, mae'r ffordd y mae fformiwla Barnett yn gweithio, pryd bynnag y bydd prosiect seilwaith mawr yn digwydd ar lefel y DU sydd o fudd i un ardal, fel Crossrail, er enghraifft, yn fanteisiol i Lundain, yna rwy'n credu bod dadl cyfiawnder naturiol i Gymru gael rhyw fath o gyllid, boed drwy Barnett ai peidio. Felly, rwy'n cytuno â chi.
Yn ail, fe wnaeth y Cadeirydd sôn am gronfeydd ac arian wrth gefn. Roedd yn eithaf tebyg i Yes Minister yn y pwyllgor pan oeddem ni'n ceisio cael ateb gan rai o'r swyddogion ynglŷn â beth oedd y gwahaniaeth. Gallaf weld y Gweinidog yn chwerthin, ond doeddwn i ddim yn cyfeirio at y Gweinidog hwn, gyda llaw. Pryd mae cronfa wrth gefn yn gronfa wrth gefn a phryd mae'n arian wrth gefn? Yn y pen draw, rwy'n credu y byddem ni i gyd yn hoffi bod â llawer mwy o eglurder ynghylch faint yn union o gronfa wrth gefn y mae ei hangen mewn unrhyw sefyllfa benodol. Roeddwn i'n sôn yn gynharach am bwerau ariannol cynyddol y lle hwn, ac rwy'n credu y bydd angen, yn y dyfodol, ychydig mwy o eglurder arnom ynghylch y meysydd hynny. Ond rwy'n credu fod yr adroddiad wnaeth y pwyllgor edrych arno yn un da iawn, ac rwy'n falch o fod yn rhan o hynny, a gobeithio y bydd y Gweinidog yn ystyried ein pryderon ynghylch y gyllideb atodol.
Byddwn ni'n ymatal ar y gyllideb, gyda llaw, ar yr ochr hon i'r Siambr, gan nad ydym yn cefnogi'r gyllideb wreiddiol, ond mae agweddau da eraill yno.
Thank you. Can I call on the Minister for Finance and Trefnydd to reply to the debate?
Diolch. A gaf i alw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i ymateb i'r ddadl?
I'm grateful for the contributions from the two members of the Finance Committee and, again, I'm grateful for the work of the Finance Committee and I look forward to responding in some detail to those recommendations and accepting them. One of the recommendations was about making detail available as soon as possible following the March UK budget in terms of any impacts on the Welsh Government budget, and it's something we explored in the final budget debate today and, of course, I'd be very happy to provide the update as soon as I'm able to do so.
HS2 was raised during the course of the discussion on the second supplementary budget for 2019-20 and, of course, we would expect to receive our fair share of any additional funding allocated to HS2 in future years. We would expect those discussions to provide at least some light through the process with the comprehensive spending review, which will be taking place as we move through this year. In addition to that, Wales needs a fair rail enhancement programme that is properly developed and fully funded by the UK Government, similar to that which they have in England. That, coupled with the devolution of control over the network, is vital, really, to realising the full potential of our rail here in Wales. But, of course, we have got other opportunities to discuss that.
The issue of contingency and reserves was mentioned as well. Of course, we have the Wales reserve, which helps Welsh Government manage its budget over financial years, but then we also hold some contingency in order to help us respond to unforeseen events over the course of a financial year. Retaining an appropriate level of reserves for unforeseen circumstances is important, whilst also maximising the resources for planned investment. It's a difficult balance to get right, but we're confident that we have struck an appropriative one through the last financial year, or the 2019-20 financial year, but then reflected again in the debate we had earlier on this afternoon as we move forward.
So, this budget provides for several things, as a supplementary budget would. It accounts for adjustments that have been made since the first supplementary budget in 2019-20. So, it includes anything that would be drawn down from the Wales reserve, allocations to and from reserves, agreed switches between resource and capital, transfers between and within main expenditure groups, revisions to devolved tax forecasts and the block grant adjustment, and changes to the departmental expenditure limit, including the consequentials, negative consequentials, and other adjustments resulting from HM Treasury decisions. And then also, the latest annually managed expenditure forecast that was agreed with HM Treasury as part of the UK Government's supplementary estimates in January.
So, this second supplementary budget provides for the final amendments to our budgetary plans for the current financial year, and continues to support progress on this Government's priorities and commitments. And I move the amendment and the motion, and commend it to the Senedd.
Rwy'n ddiolchgar am y cyfraniadau gan y ddau aelod o'r Pwyllgor Cyllid ac, unwaith eto, rwy'n ddiolchgar am waith y Pwyllgor Cyllid ac rwy'n edrych ymlaen at ymateb mewn manylder i'r argymhellion hynny a'u derbyn. Roedd un o'r argymhellion yn ymwneud â sicrhau bod manylion unrhyw effeithiau ar gyllideb Llywodraeth Cymru ar gael cyn gynted â phosibl yn dilyn cyllideb mis Mawrth y DU, ac mae'n rhywbeth a archwiliwyd gennym yn y ddadl ar y gyllideb derfynol heddiw ac, wrth gwrs, byddwn i'n hapus iawn i ddarparu'r diweddariad cyn gynted ag y gallaf wneud hynny.
Codwyd HS2 yn ystod y drafodaeth ar ail gyllideb atodol 2019-20 ac, wrth gwrs, byddem ni'n disgwyl derbyn ein cyfran deg o unrhyw gyllid ychwanegol a ddyrennir i HS2 yn y blynyddoedd i ddod. Byddem yn disgwyl i'r trafodaethau hynny ddarparu rhywfaint o oleuni o leiaf drwy'r broses gyda'r adolygiad cynhwysfawr o wariant, a fydd yn digwydd wrth inni symud ymlaen eleni. Ar ben hynny, mae angen rhaglen gwella rheilffyrdd ar Gymru sydd wedi'i datblygu'n briodol a'i hariannu'n llawn gan Lywodraeth y DU, yn debyg i'r hyn sydd ganddyn nhw yn Lloegr. Mae hynny, ynghyd â datganoli rheolaeth dros y rhwydwaith, yn hanfodol, mewn gwirionedd, i ni allu gwireddu potensial llawn ein rheilffyrdd yma yng Nghymru. Ond, wrth gwrs, bydd gennym ni gyfleoedd eraill i drafod hynny.
Crybwyllwyd mater cronfeydd wrth gefn ac arian wrth gefn hefyd. Wrth gwrs, mae gennym ni gronfa wrth gefn Cymru, sy'n helpu Llywodraeth Cymru i reoli ei chyllideb dros flynyddoedd ariannol, ond yna mae gennym ni rywfaint o arian wrth gefn hefyd er mwyn ein helpu i ymateb i ddigwyddiadau annisgwyl dros flwyddyn ariannol. Mae cadw lefel briodol o gronfeydd wrth gefn ar gyfer amgylchiadau annisgwyl yn bwysig, gan hefyd wneud y defnydd gorau o'r adnoddau ar gyfer buddsoddiad wedi'i gynllunio. Mae'n gydbwysedd anodd i'w gael yn gywir, ond rydym yn ffyddiog ein bod wedi taro cydbwysedd priodol drwy gydol y flwyddyn ariannol ddiwethaf, neu flwyddyn ariannol 2019-20, ond wedi adlewyrchu eto yn y ddadl a gawsom yn gynharach y prynhawn yma wrth inni symud ymlaen.
Felly, mae'r gyllideb hon yn darparu ar gyfer nifer o bethau, fel y byddai cyllideb atodol. Mae'n cyfrif am addasiadau a wnaed ers y gyllideb atodol gyntaf yn 2019-20. Felly, mae'n cynnwys unrhyw beth a gâi ei dynnu o gronfa wrth gefn Cymru, dyraniadau i ac o'r cronfeydd wrth gefn, newidiadau y cytunwyd arnyn nhw rhwng adnoddau a chyfalaf, trosglwyddiadau rhwng ac o fewn y prif grwpiau gwariant, diwygiadau i ragolygon trethi datganoledig a'r addasiad i'r grant bloc, a newidiadau i'r terfyn gwariant adrannol, gan gynnwys y cyllid canlyniadol, cyllid canlyniadol negyddol, ac addasiadau eraill sy'n deillio o benderfyniadau Trysorlys EM. Ac yna hefyd, y rhagolwg diweddaraf o'r gwariant a reolir yn flynyddol y cytunwyd arno gyda Thrysorlys EM yn rhan o amcangyfrifon atodol Llywodraeth y DU ym mis Ionawr.
Felly, mae'r ail gyllideb atodol hon yn darparu ar gyfer y gwelliannau olaf i'n cynlluniau cyllidebol ar gyfer y flwyddyn ariannol bresennol, ac yn parhau i gefnogi cynnydd ar flaenoriaethau ac ymrwymiadau'r Llywodraeth hon. Ac rwy'n cynnig y gwelliant a'r cynnig, ac yn ei gymeradwyo i'r Senedd.
Thank you. The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] Therefore, I defer voting on this item until voting time.
Diolch. Y cynnig yw derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Rwy'n gohirio'r pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio, felly.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Darren Millar a gwelliant 3 yn enw Siân Gwenllian.
The following amendments have been selected: amendments 1 and 2 in the name of Darren Millar and amendment 3 in the name of Siân Gwenllian.
Item 10 on our agenda is a debate on progress on tackling hate crime, and I call on the Deputy Minister and the Chief Whip to move the motion—Jane Hutt.
Eitem 10 ar ein hagenda yw dadl ar y cynnydd o ran mynd i'r afael â throseddau casineb, a galwaf ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip i gynnig y cynnig—Jane Hutt.
Cynnig NDM7281 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cytuno nad oes lle i droseddu casineb yng Nghymru.
2. Yn nodi ymdrechion Llywodraeth Cymru a’i phartneriaid i fynd i’r afael â throseddu casineb drwy roi mwy o hyder i ddioddefwyr ddod ymlaen, gwella’r ffordd y cofnodir troseddau casineb, a gweithio gyda chymunedau i atal troseddu casineb yn y dyfodol.
3. Yn cefnogi gwaith Llywodraeth Cymru a’i phartneriaid i sicrhau bod dioddefwyr yn cael cyngor a gofal pwrpasol.
4. Yn cydnabod bod mynd i’r afael â throseddu casineb yn parhau’n flaenoriaeth uchel i Lywodraeth Cymru.
Motion NDM7281 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Agrees there is no place for hate crime in Wales.
2. Notes the efforts of the Welsh Government and partners to tackle hate crime by increasing the confidence of victims to come forward, improving the way hate crime is recorded and working with communities to prevent hate crime in future.
3. Supports the work of the Welsh Government and partners to ensure victims receive dedicated advice and care.
4. Recognises that tackling hate crime remains a high priority for the Welsh Government.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'm pleased to lead this important debate on tackling hate crime to outline the interventions we've put in place, as well as to speak up against hate, which is the powerful message of the Jo Cox campaign. We can't ignore the prevalence of divisive narratives in the media as well as political discourse, both in the UK and across the world, so it is incumbent upon us as elected representatives to state categorically that there is no place for hate in Wales, and that's what the motion today proposes.
Prevention, of course, is key to tackling hate crime in Wales, and therefore the focus of much of our work. Our community cohesion programme forms an integral part of our prevention work, delivering projects focused on creating a diverse and united nation by fostering environments where we can learn from each other, as well as live and work together in Wales. Living in communities where people are safe and welcome benefits everybody. Government funding can help communities thrive and should not have to be spent tackling unacceptable hate-fuelled behaviour.
We've invested an additional £1.52 million of funding into the community cohesion programme to expand cohesion teams across Wales, and over the past few months their front-line engagement with communities, including the delivery of projects to encourage integration, have been crucial in fostering good relations and supporting those affected by prejudice. We are providing £480,000 of funding over two years through our hate crime minority communities grant, and the grant is funding third sector organisations supporting ethnic minority and religious communities affected by hate crime.
We were in the process of awarding the funding at the time of the last debate, so I will provide a brief overview of the projects that are now running across Wales: Show Racism the Red Card Cymru, providing hate crime training to staff and students for all further education colleges in Wales; Women Connect First, which is delivering restorative justice training and hate crime awareness-raising sessions in south-east Wales; BAWSO, which is training community advocates in north Wales to help community members recognise hate incidents and encourage reporting; Ethnic Minorities and Youth Support Team Wales is developing a train the trainer project around hate crime for schoolchildren, teachers and teaching assistants with front-line health and public sector staff in south-west and mid Wales; NWREN, the north Wales race equality network, is providing hate crime awareness and equality legislation training to local authority education directors, senior leadership teams in schools and teaching staff across north and mid Wales; Race Equality First is delivering activities in schools, and accredited training, including prisoner rehabilitation and outreach sessions in the community across south-east Wales; Race Council Cymru is delivering hate crime awareness-raising sessions through ethnic minority communities, and promoting wider awareness of rights and equality in north and south-west Wales; and the Welsh Refugee Council is training refugee and asylum seeker hate crime ambassadors to deliver hate crime awareness sessions across Wales.
These projects are in their early stages, but we've already seen good progress. By using experienced and well-established connections of these organisations, we can work with partners at the grass-roots community level and provide support directly to those who need it. The long-term aim of our £350,000 hate crime in schools project—£350,000, that is, of funding—led by the Welsh Local Government Association is raising awareness through education to help children and young people learn about the strengths and benefits of living and learning together in diverse communities. The project is being delivered in over 100 schools across Wales, and will equip pupils with critical thinking skills to enable them to identify misinformation and hateful narratives.
We recognise that promoting positive communications has a crucial role in hate crime prevention work, in particular reinforcing the message that hate is not welcome in Wales. We are on course to launch a multi-media, pan-Wales, anti-hate crime campaign this autumn, engaging with partners, including victims. This is progressing well, and we've got good feedback that supports the creation of this campaign, which encourages the reporting of hate crime and increases the public understanding of hate crime.
Further to the work I've already outlined on working to support ethnic minority communities, we are also working with All Wales People First to fund a series of workshops with local networks of adults with learning disabilities across all areas of Wales. Evidence suggests that hate crime against people with learning disabilities is often misunderstood and largely unreported, and this work seeks to improve our knowledge, allowing us to gain an understanding of the scale and nature of this form of hate crime, and to help identify ways to tackle it. These are seldom heard voices, but we want to ensure they feed into the development of the forthcoming campaign and future hate crime policy.
Over the last few months, we've worked with a range of partners to improve anti-hate messaging. We funded the Holocaust Memorial Day Trust to deliver activities and awareness raising in Wales, and this included the development of the Stand Together website and participation in the 75 Memorial Flames art project currently on display on the Hayes in Cardiff. We're working to expand the reach of the open and global Wales communication campaign, developed by south-east Wales local authorities and led by Cardiff Council. They're developing a community cohesion and anti-hate crime campaign, built around the message that we are a welcoming and global nation. Our investment will ensure the campaign is seen across Wales.
Our last debate came a week after the publication of the 2018-19 hate crime statistics for England and Wales. The increased recording of hate crime reflects the growing negative discourse in wider society. However, we should also recognise the effort that we're putting in with our partners to encourage victims to report incidents of hate crime.
We are trying to prevent and tackle hate crime, and victims are at the heart of our response. So, last year, I announced an additional £360,000 of funding for the next two years for the national hate crime report and support centre, run by Victim Support Cymru. And this additional money, on top of annual funding, will increase the centre's support and advocacy to victims of hate crime.
We don't hold all the levers to address the wider issues, and we're aware of the frustrations in regard to hate crime legislation in the UK. Hate crime laws in the UK have developed in several phases over recent decades, and this has led to the situation where the five protected characteristics in hate crime legislation—race, religion, sexual orientation, transgender identity and disability—are not dealt with in a consistent way. And this is something where the Law Commission is exploring this matter as part of a review into hate crimes in the UK.
I just want to conclude that February was LGBT+ history month, when we had the opportunity here in the Senedd to celebrate the contributions the LGBT+ communities have made to Welsh life and culture. We're committed to protecting and supporting victims of LGBT+ hate crime, and working with our partners to encourage those members of our community to report hate crime.
So, we're grateful to all our partners for their support and expertise on this area of work. I thank the regional community cohesion teams who play a vital role in working with local government, communities and the third sector to foster cohesion. In support of the three amendments tabled today, I hope you will agree that this is a chance for us to unite, to agree and support the breadth of work that's been undertaken in relation to hate crime, demonstrating this is a continuing high priority that we place on ensuring victims have confidence to report, receive the care and support they need, and seek to prevent the amount of hate crime incidents in the future.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch o arwain y ddadl bwysig hon ar fynd i'r afael â throseddau casineb er mwyn amlinellu'r ymyriadau yr ydym ni wedi eu rhoi ar waith, yn ogystal â siarad yn erbyn casineb, sef neges bwerus ymgyrch Jo Cox. Ni allwn anwybyddu'r nifer uchel o naratifau rhwygol sydd yn y cyfryngau yn ogystal â mewn trafodaeth wleidyddol, yn y DU a ledled y byd, felly mae'n ddyletswydd arnom fel cynrychiolwyr etholedig i ddatgan yn bendant nad oes lle i gasineb yng Nghymru, a dyna beth y mae'r cynnig heddiw yn ei gynnig.
Wrth gwrs, mae atal yn allweddol i fynd i'r afael â throseddau casineb yng Nghymru, ac felly'n ganolbwynt i lawer o'n gwaith. Mae ein rhaglen cydlyniant cymunedol yn rhan annatod o'n gwaith atal, gan gyflawni prosiectau sy'n canolbwyntio ar greu cenedl amrywiol ac unedig drwy feithrin amgylcheddau lle y gallwn ddysgu oddi wrth ein gilydd, yn ogystal â byw a gweithio gyda'n gilydd yng Nghymru. Mae byw mewn cymunedau croesawgar lle mae pobl yn ddiogel o fudd i bawb. Gall arian y Llywodraeth helpu cymunedau i ffynnu ac ni ddylai fod angen ei wario ar fynd i'r afael ag ymddygiad annerbyniol sy'n deillio o gasineb.
Rydym wedi buddsoddi £1.52 miliwn o gyllid ychwanegol yn y rhaglen cydlyniant cymunedol i ehangu timau cydlyniant ledled Cymru. Yn ystod y misoedd diwethaf mae eu cyswllt rheng flaen â chymunedau, gan gynnwys cyflawni prosiectau i annog integreiddio, wedi bod yn hollbwysig o ran meithrin cysylltiadau da a chefnogi'r rhai y mae rhagfarn yn effeithio arnyn nhw. Rydym yn darparu £480,000 o gyllid dros ddwy flynedd trwy ein grant troseddau casineb cymunedau lleiafrifol, ac mae'r grant yn ariannu sefydliadau'r trydydd sector sy'n cefnogi cymunedau lleiafrifoedd ethnig a chrefyddol y mae trosedd casineb yn effeithio arnyn nhw.
Roeddem wrthi'n dyfarnu'r cyllid ar adeg y ddadl ddiwethaf, felly fe wnaf i roi trosolwg byr o'r prosiectau sydd ar waith ledled Cymru bellach: Dangos y Cerdyn Coch i Hiliaeth Cymru, sy'n darparu hyfforddiant troseddau casineb i staff a myfyrwyr ym mhob coleg addysg bellach yng Nghymru; Women Connect First, sy'n darparu hyfforddiant cyfiawnder adferol a sesiynau codi ymwybyddiaeth o droseddau casineb yn y de-ddwyrain; BAWSO, sy'n hyfforddi eiriolwyr cymunedol yn y gogledd i helpu aelodau'r gymuned i adnabod digwyddiadau casineb ac annog pobl i adrodd am ddigwyddiadau; mae Tîm Cymorth Lleiafrifoedd Ethnig ac Ieuenctid Cymru yn datblygu prosiect hyfforddi'r hyfforddwr yn ymwneud â throseddau casineb ar gyfer plant ysgol, athrawon a chynorthwywyr addysgu gyda staff iechyd rheng flaen a staff y sector cyhoeddus yn y de-orllewin a'r canolbarth; mae NWREN, rhwydwaith cydraddoldeb hiliol gogledd Cymru, yn darparu hyfforddiant ar ymwybyddiaeth o droseddau casineb a deddfwriaeth cydraddoldeb i gyfarwyddwyr addysg awdurdodau lleol, uwch dimau arwain mewn ysgolion a staff addysgu ledled y gogledd a'r canolbarth; mae Race Equality First yn darparu gweithgareddau mewn ysgolion, a hyfforddiant achrededig, gan gynnwys sesiynau adsefydlu carcharorion ac allgymorth yn y gymuned ledled y de-ddwyrain; mae Race Council Cymru yn darparu sesiynau codi ymwybyddiaeth o droseddau casineb trwy gymunedau lleiafrifoedd ethnig, ac yn hybu ymwybyddiaeth ehangach o hawliau a chydraddoldeb yn y gogledd a'r de-orllewin; ac mae Cyngor Ffoaduriaid Cymru yn hyfforddi llysgenhadon troseddau casineb ymhlith ffoaduriaid a cheiswyr lloches i gynnal sesiynau ymwybyddiaeth o droseddau casineb ledled Cymru.
Mae'r prosiectau hyn yn eu camau cynnar, ond rydym eisoes wedi gweld cynnydd da. Trwy ddefnyddio cysylltiadau profiadol a sefydledig y sefydliadau hyn, gallwn weithio gyda phartneriaid ar lefel llawr gwlad cymunedau a darparu cymorth yn uniongyrchol i'r rhai sydd ei angen. Nod hirdymor ein prosiect troseddau casineb gwerth £350,000 mewn ysgolion—hynny yw £350,000 o gyllid—dan arweiniad Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, yw codi ymwybyddiaeth trwy addysg i helpu plant a phobl ifanc i ddysgu am gryfderau a manteision cyd-fyw a chyd-ddysgu mewn cymunedau amrywiol. Mae'r prosiect yn cael ei gyflwyno mewn mwy na 100 o ysgolion ledled Cymru, a bydd yn rhoi sgiliau meddwl yn feirniadol i'r disgyblion i'w galluogi i adnabod gwybodaeth anghywir a naratifau atgas.
Rydym yn cydnabod bod hyrwyddo cyfathrebu cadarnhaol yn chwarae rhan hollbwysig yn y gwaith o atal troseddau casineb, yn enwedig trwy atgyfnerthu'r neges nad oes croeso i gasineb yng Nghymru. Yr hydref hwn, rydym ar y ffordd i lansio ymgyrch aml-gyfrwng, Cymru gyfan i atal troseddau casineb, ac yn ymgysylltu â phartneriaid, gan gynnwys dioddefwyr. Mae hyn yn mynd rhagddo'n dda, ac mae gennym adborth da sy'n cefnogi'r broses o greu'r ymgyrch hon, sy'n annog pobl i adrodd am droseddau casineb ac yn cynyddu dealltwriaeth y cyhoedd o droseddau casineb.
Yn ychwanegol at y gwaith a nodais eisoes o weithio i gefnogi cymunedau lleiafrifoedd ethnig, rydym hefyd yn gweithio gyda sefydliad Pobl yn Gyntaf Cymru Gyfan i ariannu cyfres o weithdai gyda rhwydweithiau lleol o oedolion ag anableddau dysgu ym mhob rhan o Gymru. Mae tystiolaeth yn awgrymu bod troseddau casineb yn erbyn pobl sydd ag anableddau dysgu yn cael eu camddeall yn aml ac nid ydynt yn cael eu hadrodd i raddau helaeth. Nod y gwaith hwn yw ceisio gwella ein gwybodaeth, gan ein galluogi i feithrin dealltwriaeth o faint a natur y math hwn o drosedd casineb, a'n helpu i nodi ffyrdd o fynd i'r afael ag ef. Yn aml, mae'r rhain yn lleisiau nad ydyn nhw'n cael eu clywed, ond rydym yn awyddus i sicrhau eu bod yn cyfrannu at ddatblygiad yr ymgyrch sydd i ddod a'r polisi troseddau casineb yn y dyfodol.
Yn ystod y misoedd diwethaf, rydym wedi gweithio gydag amrywiaeth o bartneriaid i wella negeseuon gwrth-gasineb. Fe wnaethom ariannu Ymddiriedolaeth Diwrnod Cofio'r Holocost i gyflwyno gweithgareddau a chodi ymwybyddiaeth yng Nghymru, ac roedd hyn yn cynnwys datblygu'r wefan Sefyll Gyda'n Gilydd a chymryd rhan yn y prosiect celfyddyd 75 o Fflamau Coffa sy'n cael ei arddangos ar hyn o bryd ar yr Aes yng Nghaerdydd. Rydym yn gweithio i ehangu cyrhaeddiad ymgyrch gyfathrebu Cymru agored a byd-eang, a ddatblygwyd gan awdurdodau lleol y de-ddwyrain ac a arweinir gan Gyngor Caerdydd. Maen nhw'n datblygu ymgyrch cydlyniant cymunedol ac atal troseddau casineb, sy'n seiliedig ar y neges ein bod ni'n genedl groesawgar a byd-eang. Bydd ein buddsoddiad yn sicrhau bod yr ymgyrch yn weladwy ledled Cymru.
Daeth ein dadl ddiwethaf wythnos ar ôl cyhoeddi ystadegau troseddau casineb 2018-19 ar gyfer Cymru a Lloegr. Mae'r cynnydd yn y cofnodion o droseddau casineb yn adlewyrchu'r drafodaeth negyddol gynyddol yn y gymdeithas ehangach. Fodd bynnag, dylem hefyd gydnabod yr ymdrech yr ydym yn ei gwneud gyda'n partneriaid i annog dioddefwyr i roi gwybod am achosion o droseddau casineb.
Rydym yn ceisio atal troseddau casineb a mynd i'r afael â nhw, ac mae dioddefwyr yn ganolog i'n hymateb. Felly, y llynedd, fe wnes i gyhoeddi £360,000 o gyllid ychwanegol yn y ddwy flynedd nesaf ar gyfer y Ganolfan Genedlaethol Adrodd am Droseddau Casineb a Chymorth, sy'n cael ei rhedeg gan yr elusen Cymorth i Ddioddefwyr Cymru. A bydd yr arian ychwanegol hwn, ar ben y cyllid blynyddol, yn cynyddu cymorth ac eiriolaeth y ganolfan i ddioddefwyr troseddau casineb.
Nid ydym yn dal yr holl ysgogiadau i fynd i'r afael â'r materion ehangach, ac rydym yn ymwybodol o'r rhwystredigaeth o ran deddfwriaeth troseddau casineb yn y DU. Mae cyfreithiau troseddau casineb yn y DU wedi datblygu mewn sawl cam dros y degawdau diwethaf, ac mae hyn wedi arwain at y sefyllfa lle nad yw'r pum nodwedd warchodedig mewn deddfwriaeth troseddau casineb—hil, crefydd, cyfeiriadedd rhywiol, hunaniaeth drawsryweddol ac anabledd—yn cael eu trin mewn ffordd gyson. Ac mae hyn yn fater y mae Comisiwn y Gyfraith yn archwilio iddo yn rhan o adolygiad i droseddau casineb yn y DU.
Hoffwn i gloi trwy ddweud bod mis Chwefror wedi bod yn wythnos hanes LGBT+, pan gawsom gyfle yma yn y Senedd i ddathlu cyfraniadau'r cymunedau LGBT+ i fywyd a diwylliant Cymru. Rydym wedi ymrwymo i amddiffyn a chefnogi dioddefwyr troseddau casineb LGBT+, ac rydym yn gweithio gyda'n partneriaid i annog yr aelodau hynny o'n cymuned i adrodd am droseddau casineb.
Felly, rydym yn ddiolchgar i'n holl bartneriaid am eu cefnogaeth a'u harbenigedd yn y maes gwaith hwn. Diolch i'r timau cydlyniant cymunedol rhanbarthol sy'n chwarae rhan hollbwysig wrth weithio gyda llywodraeth leol, cymunedau a'r trydydd sector i feithrin cydlyniant. I gefnogi'r tri gwelliant a gyflwynwyd heddiw, rwy'n gobeithio y byddwch yn cytuno bod hwn yn gyfle inni uno, cytuno a chefnogi ystod o waith sydd wedi ei wneud mewn cysylltiad â throseddau casineb. Mae'n dangos ein bod yn rhoi blaenoriaeth uchel barhaus i sicrhau bod gan ddioddefwyr yr hyder i adrodd, cael y gofal a'r cymorth sydd eu hangen arnyn nhw, a cheisio atal nifer yr achosion o droseddau casineb yn y dyfodol.
Thank you. I have selected the three amendments to the motion, and I call on Mark Isherwood to move amendments 1 and 2, tabled in the name of Darren Millar. Mark.
Diolch. Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig, ac rwy'n galw ar Mark Isherwood i gynnig gwelliannau 1 a 2 a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Mark.
Gwelliant 1—Darren Millar
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn nodi cynllun gweithredu troseddau casineb Llywodraeth y DU sy'n berthnasol i Gymru a Lloegr.
Amendment 1—Darren Millar
Add as new point at end of motion:
Notes the UK Government’s hate crime action plan which applies to England and Wales.
Gwelliant 2—Darren Millar
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn gresynu at y cynnydd o 17 y cant yn y troseddau casineb a gofnodwyd ledled Cymru y llynedd, o'i gymharu â chynnydd cyffredinol o 10 y cant ar draws Cymru a Lloegr gyfan.
Amendment 2—Darren Millar
Add as new point at end of motion:
Regrets the 17 per cent increase in recorded hate crimes across Wales last year, compared to an overall 10 per cent increase across the whole of England and Wales.
Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.
Amendments 1 and 2 moved.
Diolch. As the Equality and Human Rights Commission in Wales states, hate crimes are any crimes that are targeted at a person because of hostility or prejudice towards that person's disability, race or ethnicity, religion or belief, age, sexual orientation or transgender identity. This could be committed against a person or property. They say a victim does not have to be a member of the group at which the hostility is targeted; in fact, anyone could be a victim of hate crime.
As the Deputy Minister and Chief Whip stated in her hate crime statement last October, 2018-19 hate crimes statistics for England and Wales were published by the Home Office on 15 October. The statistics show a 17 per cent increase in recorded hate crimes across Wales compared to 2017-18; this compares to an overall 10 per cent increase across the whole of England and Wales. I therefore move amendment 2, which regrets the 17 per cent increase in recorded hate crimes across Wales last year compared to an overall 10 per cent increase across the whole of England and Wales.
We therefore need to better understand why this differential exists, especially when the Welsh Government states that the statistics reflect the hard work being done across Wales by police forces, third sector, and the national hate crime report and support centre, run by Victim Support Cymru, to increase the confidence of victims and encourage them to report these incidents. Some 76 per cent of the hate crimes recorded by police in England and Wales were race related—falling to 68 per cent of the 3,932 recorded hate crimes across the four Welsh police force areas—with 19 per cent related to sexual orientation, 11 per cent to disability, 5 per cent to religion, and 3 per cent to transgender.
Using similar arguments to the Welsh Government, the Home Office states that the increase in reported hate crime over the past five years is thought to have been driven by improvements in recording by police and the growing awareness of hate crime, as well as short-term rises following certain events such as the 2016 EU referendum. Of course, whatever our views on Brexit, it's now a reality, and we must all work together for an inclusive Wales within an outward looking and global UK.
The crime survey of England and Wales is considered to be a more reliable indicator of long-term crime trends than the police recorded crime series. Experience of hate crime captured in the crime survey has gone down steadily over the last 10 years. Ironically, it's higher overall than the police figures, but is showing a decline rather an increase. So, according to the crime survey, hate crime incidents averaged 184,000 annually, between 2015 and 2018, representing around 3 per cent of all crime recorded in the survey, compared with only 2 per cent of police-recorded crime. And between 2015 and 2018, 53 per cent of the hate crime incidents recorded by the crime survey were reported, so 47 per cent went unreported.
I move amendment 1, noting the UK Government's hate crime action plan, which applies to England and Wales. 'Action Against Hate: The UK Government's plan for tackling hate crime—"two years on"' reflects the devolved policy responsibilities in Wales, stating,
'the Welsh Government has published a Hate Crime Action Plan for Wales, which includes activities that are specifically applicable to tackling hate crime in Wales.'
As the UK Government plan states,
'Action to prevent and tackle hate crime will also support our ambition to build strong, integrated communities'.
It goes on,
'We want to build communities where people—whatever their background—live, work, learn and socialise together, based around shared rights, responsibilities and opportunities. Hate crime undermines this vision, spreading fear and stopping people from playing a full part in their communities.'
As I've said previously, we must recognise the vital work being carried out by front-line community and third sector organisations to promote multicultural integration in Wales. As the chair and founder of Networking for World Awareness of Multicultural Integration, Dr Sibani Roy, has stated,
'Some of the people think that when you talk about integration, you mean assimilation. We have to explain to people that integration is not assimilation. We have to respect the law and culture of the land.... What we need to do is educate people and say we are all human beings, we're friendly and we should try to understand each other's culture.... By talking to people and educating people—eventually by convincing them that human beings are not all bad...we treat them as individuals—it doesn't matter what the background is, their faith or colour.'
And, as she said only last week, we're a team, and we need to work collectively towards the noble cause of integration and reducing hate crimes.
I leave the last word to her.
Diolch. Fel y dywed y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yng Nghymru, troseddau casineb yw unrhyw droseddau sy'n cael eu targedu at berson oherwydd gelyniaeth neu ragfarn o ran anabledd, hil neu ethnigrwydd, crefydd neu gred, oedran, cyfeiriadedd rhywiol neu hunaniaeth drawsryweddol y person hwnnw. Gallai hyn fod yn erbyn person neu eiddo. Maen nhw'n dweud nad oes yn rhaid i ddioddefwr fod yn aelod o'r grŵp y mae'r elyniaeth wedi'i thargedu ato; yn wir, gallai unrhyw un fod yn ddioddefwr trosedd casineb.
Fel y dywedodd y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip yn ei datganiad ar droseddau casineb fis Hydref diwethaf, cyhoeddodd y Swyddfa Gartref ystadegau troseddau casineb 2018-19 ar gyfer Cymru a Lloegr ar 15 Hydref. Mae'r ystadegau yn dangos cynnydd o 17 y cant yn nifer y troseddau casineb a gofnodwyd ledled Cymru o'i gymharu â 2017-18. Mae hyn yn cymharu â chynnydd cyffredinol o 10 y cant ar draws Cymru a Lloegr gyfan. Felly, rwy'n cynnig gwelliant 2, sy'n gresynu at y cynnydd o 17 y cant yn nifer y troseddau casineb a gofnodwyd ledled Cymru y llynedd o'i gymharu â chynnydd cyffredinol o 10 y cant ledled Cymru a Lloegr gyfan.
Felly mae angen inni ddeall yn well pam y mae'r gwahaniaeth hwn yn bodoli, yn enwedig pan fo Llywodraeth Cymru yn datgan bod yr ystadegau yn adlewyrchu'r gwaith caled sy'n cael ei wneud ledled Cymru gan heddluoedd, y trydydd sector a'r ganolfan genedlaethol adrodd am droseddau casineb a chymorth, sy'n cael ei rhedeg gan yr elusen Cymorth i Ddioddefwyr Cymru, i gynyddu hyder dioddefwyr a'u hannog i adrodd am y digwyddiadau hyn. Roedd rhyw 76 y cant o'r troseddau casineb a gofnodwyd gan yr heddlu yng Nghymru a Lloegr yn gysylltiedig â hil—gan ddisgyn i 68 y cant o'r 3,932 o droseddau casineb a gofnodwyd ar draws pedair ardal heddlu Cymru—ac roedd 19 y cant yn ymwneud â chyfeiriadedd rhywiol, 11 y cant yn ymwneud ag anabledd, 5 y cant yn ymwneud â chrefydd, a 3 y cant yn ymwneud â hunaniaeth drawsryweddol.
Trwy ddefnyddio dadleuon tebyg i Lywodraeth Cymru, mae'r Swyddfa Gartref yn datgan y credir bod y cynnydd yn y troseddau casineb yr adroddwyd amdanynt dros y pum mlynedd diwethaf wedi ei lywio gan welliannau i'r drefn cofnodi gan yr heddlu a'r ymwybyddiaeth gynyddol o droseddau casineb, yn ogystal â chynnydd tymor byr yn dilyn digwyddiadau penodol fel refferendwm yr UE 2016. Wrth gwrs, beth bynnag yw ein barn am Brexit, mae'n realiti erbyn hyn, ac mae'n rhaid inni gyd weithio gyda'n gilydd dros Gymru gynhwysol o fewn DU sy'n edrych tuag allan ac yn fyd-eang.
Ystyrir bod arolwg troseddu Cymru a Lloegr yn ddangosydd mwy dibynadwy o dueddiadau troseddu hirdymor na'r gyfres troseddau a gofnodir gan yr heddlu. Mae profiad o droseddau casineb a gofnodir yn yr arolwg troseddu wedi gostwng yn gyson dros y 10 mlynedd diwethaf. Yn eironig, mae'n uwch na ffigurau'r heddlu ar y cyfan, ond mae'n dangos gostyngiad yn hytrach na chynnydd. Felly, yn ôl yr arolwg troseddu, roedd achosion o droseddau casineb yn 184,000 y flwyddyn ar gyfartaledd, rhwng 2015 a 2018, sy'n cynrychioli tua 3 y cant o'r holl droseddau a gofnodwyd yn yr arolwg, o'i gymharu â 2 y cant yn unig o droseddau a gofnodwyd gan yr heddlu. A rhwng 2015 a 2018, adroddwyd am 53 y cant o'r achosion o droseddau casineb a gofnodwyd gan yr arolwg troseddu, felly nid adroddwyd am 47 y cant o'r achosion.
Rwy'n cynnig gwelliant 1, gan nodi cynllun gweithredu Llywodraeth y DU ar droseddau casineb, sy'n berthnasol i Gymru a Lloegr. Mae 'Action Against Hate: The UK Government's plan for tackling hate crime—"two years on"' yn adlewyrchu'r cyfrifoldebau polisi datganoledig yng Nghymru, gan ddatgan:
bod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi Cynllun Gweithredu ar gyfer Troseddau Casineb i Gymru, sy'n cynnwys gweithgareddau sy'n berthnasol yn benodol i fynd i'r afael â throseddau casineb yng Nghymru.
Fel y dywed cynllun Llywodraeth y DU:
Bydd gweithredu i atal a mynd i'r afael â throseddau casineb hefyd yn cefnogi ein huchelgais i greu cymunedau integredig, cryf.
Mae'n mynd yn ei flaen i ddweud:
Rydym yn dymuno adeiladu cymunedau lle mae pobl—beth bynnag yw eu cefndir—yn byw, yn gweithio, yn dysgu ac yn cymdeithasu gyda'i gilydd, yn seiliedig ar hawliau, cyfrifoldebau a chyfleoedd a rennir. Mae troseddau casineb yn tanseilio'r weledigaeth hon, gan ledaenu ofn a rhwystro pobl rhag chwarae rhan lawn yn eu cymunedau.
Fel y dywedais o'r blaen, mae'n rhaid inni gydnabod y gwaith hanfodol sy'n cael ei wneud gan sefydliadau cymunedol a thrydydd sector rheng flaen i hyrwyddo integreiddio amlddiwylliannol yng Nghymru. Fel y dywedodd cadeirydd a sylfaenydd Rhwydweithio dros Ymwybyddiaeth Fyd-eang o Integreiddio Amlddiwylliannol, Dr Sibani Roy:
Mae rhai o'r bobl yn credu pan fyddwch yn sôn am integreiddio, eich bod yn golygu cymathu. Mae'n rhaid i ni esbonio wrth bobl nad cymhathu yw integreiddio. Mae'n rhaid inni barchu cyfraith a diwylliant y wlad.... Yr hyn y mae angen ei wneud yw addysgu pobl a dweud mai bodau dynol ydym ni oll, rydym yn gyfeillgar a dylem geisio deall diwylliant ein gilydd.... Trwy siarad â phobl ac addysgu pobl—yn y pen draw trwy eu hargyhoeddi nhw nad yw bodau dynol yn ddrwg i gyd...rydym yn eu trin fel unigolion—nid oes ots beth yw eu cefndir, eu ffydd na'u lliw.
Ac, fel y dywedodd yr wythnos diwethaf, rydym ni'n dîm, ac mae angen inni weithio ar y cyd tuag at yr achos clodwiw o integreiddio a lleihau troseddau casineb.
Rwy'n gadael y gair olaf iddi hi.
Thank you. I call on Leanne Wood to move amendment 3, tabled in the name of Siân Gwenllian. Leanne.
Diolch. Rwy'n galw ar Leanne Wood i gynnig gwelliant 3, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian. Leanne.
Gwelliant 3—Siân Gwenllian
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod atal troseddau casineb yn sbardun strategol allweddol yn y broses o gynllunio a chreu system gyfiawnder i Gymru.
Amendment 3—Siân Gwenllian
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to ensure that preventing hate crime is a key strategic driver in the planning and creation of a Welsh justice system.
Cynigiwyd gwelliant 3.
Amendment 3 moved.
Diolch. I welcome the steps that the Welsh Government is taking to acknowledge the problem with hate crimes today, as well as providing this space for discussion. I'd like to start my contribution to today's debate with two case examples, which go some way towards highlighting that more needs to be done to take on hate crime in all its subtle and sinister forms.
Diolch. Rwy'n croesawu'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gydnabod problem troseddau casineb heddiw, yn ogystal â darparu'r gofod hwn i drafod. Hoffwn ddechrau fy nghyfraniad i'r ddadl heddiw drwy sôn am ddwy enghraifft o achosion, sy'n helpu i dynnu sylw at y ffaith bod angen gwneud mwy i fynd i'r afael â throseddau casineb yn ei holl ffurfiau cynnil a sinistr.
The first case is one from the Rhondda that came to may attention last year. A 14-year-old girl was sexually assaulted. The perpetrator pleaded guilty and last September received a sentence of 24 months imprisonment, suspended for two years. A sexual harm prevention order was made for 10 years and he was also registered as a sex offender for 10 years. The suspended sentence has resulted in this convicted paedophile being allowed to return to his home, which is less than 300 feet away from the family home of this teenage survivor. His continued presence is making the whole family, but in particular this vulnerable teenage girl, feel intimidated, unsafe and unable to move on. The whole family are undertaking counselling and are receiving mental health support to come to terms with what has happened, but the ongoing daily traumatic reminders mean recovery is nigh on impossible. This is not justice; this is an outrage.
Incidences of sexual assault and rape are based on wielding power, and that is a characteristic common to most hate crimes. I've been told by the Welsh Government that the management and assessment of risk post-sentence falls to the probation service, and so is part of the non-devolved justice system. However, I simply cannot accept that nothing can been done in a case like this. How does it, for example, fit with the wording in the Government's motion about increasing victims' confidence or ensuring that victims receive dedicated advice and care? It's because of cases like this that I want to see the criminal justice system devolved. Would we not put victim protection, child safeguarding and public safety at the heart of a Welsh-run criminal justice system? As things stand, the system is cruel and is causing more harm. The Thomas commission says it all:
'With legislative devolution of justice, the Welsh Government and the Assembly should make significant reforms which would make a material contribution to Wales being a just, equal, diverse and prosperous nation.'
The second case I wish to raise is that of Christopher Kapessa, a 13-year-old black boy whose body was found in the river Cynon, near Fernhill, last year. We don't know if this was a hate crime, but Christopher was pushed into the river and he drowned. The police only interviewed four of the 14 people who were at the scene. Christopher's mother has accused South Wales Police and the Crown Prosecution Service of institutional racism over a failure to prosecute anyone in relation to her son's death, despite there being,
'sufficient evidence to support a charge of unlawful act of manslaughter'.
Again, I cannot accept that the Welsh Government can do nothing in this case. Now, I'm aware that a meeting will be held soon about this and I urge the Government to get involved. Please, don't be a bystander. All the people need to be safe living here, and in the light of this case many people of colour in our communities simply do not.
As many of us are acutely aware, the far right are emboldened in the present time. Although all minorities are at risk, there are certain groups of people who are particularly vulnerable from their attacks. Muslim women, and particularly women of a Muslim faith who choose to cover or wear a veil, and trans people, especially trans women, seem to me to be on the front line of the so-called culture wars. Trump's America should be a warning to us. Intolerances there will travel here. In November, the FBI reported that violent hate crimes in the US reached their highest levels in 16 years, with a surge of attacks seen against Muslims, Latinos, Sikhs, people with disabilities and transgender people. Brian Levin, the director for the Centre for the Study of Hate and Extremism said,
'The more we have these derisive stereotypes broadcasted into the ether, the more people are going to inhale that toxin.'
The domino effect of this widespread hatred is clear, and rights thought to be well-enshrined are endangered; rights such as abortion rights, citizenship rights. It's critical that we recognise that hate crime against some of us is a hate crime against all of us; it cannot be tolerated at any cost. This famous poem by Martin Niemöller reminds me why we must all stand together against all hate crime in all its forms:
First they came for the socialists, and I did not speak out— / Because I was not a socialist. / Then they came for the trade unionists, and I did not speak out— / Because I was not a trade unionist. / Then they came for the Jews, and I did not speak out— / Because I was not a Jew. / Then they came for me—and there was no one left to speak for me.
We have to learn from this.
Mae'r achos cyntaf yn un o'r Rhondda a ddaeth i fy sylw y llynedd. Ymosodwyd yn rhywiol ar ferch 14 oed. Plediodd y troseddwr yn euog a chafodd ddedfryd o 24 mis o garchar wedi ei gohirio am ddwy flynedd fis Medi diwethaf. Gwnaed gorchymyn atal niwed rhywiol am 10 mlynedd a chafodd ei gofrestru hefyd yn droseddwr rhyw am 10 mlynedd. O ganlyniad i'r ddedfryd ohiriedig, mae'r pedoffilydd hwn sydd wedi ei euogfarnu, wedi cael dychwelyd i'w gartref, sy'n llai na 300 troedfedd i ffwrdd o gartref teuluol y goroeswraig hon yn ei harddegau. Mae ei bresenoldeb parhaus yn gwneud i'r teulu cyfan, ond yn enwedig y ferch ifanc yn ei harddegau sy'n agored i niwed, deimlo ofn, yn anniogel ac yn methu â symud ymlaen. Mae'r teulu cyfan yn derbyn gwasanaeth cwnsela ac yn cael cymorth iechyd meddwl i ddod i delerau â'r hyn sydd wedi digwydd, ond mae'r atgoffa trawmatig dyddiol parhaus yn golygu ei bod bron yn amhosibl gwella. Nid cyfiawnder yw hyn; mae hyn yn warth.
Mae achosion o ymosod rhywiol a threisio wedi eu seilio ar bŵer, ac mae honno'n nodwedd sy'n gyffredin i'r rhan fwyaf o droseddau casineb. Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud wrthyf fod rheoli ac asesu risg ar ôl dedfryd yn gyfrifoldeb y gwasanaeth prawf, ac felly mae'n rhan o'r system gyfiawnder nad yw wedi ei datganoli. Fodd bynnag, ni allaf i dderbyn nad oes dim y gellir ei wneud mewn achos fel hwn. Sut y mae hyn yn cyd-fynd, er enghraifft, â'r geiriau yng nghynnig y Llywodraeth ynglŷn â chynyddu hyder dioddefwyr neu sicrhau bod dioddefwyr yn cael cyngor a gofal pwrpasol? Oherwydd achosion fel hyn yr wyf i'n awyddus i weld y system cyfiawnder troseddol yn cael ei datganoli. Oni fyddem ni'n rhoi diogelu'r dioddefwr, diogelu plant a diogelwch y cyhoedd yn ganolog i system cyfiawnder troseddol a gaiff ei rhedeg yng Nghymru? Fel y mae pethau ar hyn o bryd, mae'r system yn greulon ac yn achosi mwy o niwed. Mae Comisiwn Thomas yn dweud y cyfan:
'Yn sgil datganoli cyfiawnder yn ddeddfwriaethol, dylai Llywodraeth Cymru a'r Cynulliad gyflwyno diwygiadau sylweddol a fyddai'n gwneud cyfraniad pwysig at greu Cymru gyfiawn, gyfartal, amrywiol a llewyrchus.'
Yr ail achos yr hoffwn i ei godi yw achos Christopher Kapessa, bachgen du 13 oed y cafwyd hyd i'w gorff yn afon Cynon, ger Fernhill, y llynedd. Nid ydym yn gwybod a oedd hon yn drosedd casineb, ond cafodd Christopher ei wthio i'r afon ac fe foddodd. Dim ond pedwar o'r 14 o bobl a oedd yn y lleoliad y cyfwelodd yr heddlu â nhw. Mae mam Christopher wedi cyhuddo Heddlu De Cymru a Gwasanaeth Erlyn y Goron o hiliaeth sefydliadol dros fethiant i erlyn unrhyw un mewn cysylltiad â marwolaeth ei mab, er bod:
digon o dystiolaeth i gefnogi cyhuddiad o ddynladdiad anghyfreithlon.
Unwaith eto, ni allaf dderbyn na all Llywodraeth Cymru wneud dim yn yr achos hwn. Nawr, rwy'n ymwybodol y bydd cyfarfod yn cael ei gynnal yn fuan ynglŷn â hyn ac rwy'n annog y Llywodraeth i gymryd rhan. Os gwelwch yn dda, peidiwch â sefyll o'r neilltu a gwylio. Mae angen i'r holl bobl sy'n byw yma fod yn ddiogel, ac yng ngoleuni'r achos hwn nid yw hyn yn wir i lawer o bobl groenddu yn ein cymunedau.
Fel y mae llawer ohonom yn ymwybodol iawn, mae'r adain dde eithafol wedi magu cryn hyder ar hyn o bryd. Er bod pob lleiafrif mewn perygl, mae grwpiau penodol o bobl sy'n arbennig o agored i niwed yn sgil eu hymosodiadau. Mae'n ymddangos i mi fod menywod Mwslimaidd, ac yn enwedig menywod o'r ffydd Fwslimaidd sy'n dewis gorchuddio eu hunain yn llwyr neu wisgo fêl, a phobl draws, yn enwedig menywod traws, ar reng flaen y rhyfeloedd diwylliant honedig. Dylai America Trump fod yn rhybudd i ni. Bydd yr anoddefiaeth sydd yn y fan yna yn teithio i'r fan yma. Ym mis Tachwedd, adroddodd yr FBI fod troseddau casineb treisgar yn yr Unol Daleithiau wedi cyrraedd eu lefelau uchaf mewn 16 mlynedd, ac y bu cynnydd yn nifer yr ymosodiadau a welwyd yn erbyn Mwslimiaid, Latinos, Sikhiaid, pobl ag anableddau a phobl drawsryweddol. Dywedodd Brian Levin, cyfarwyddwr y Ganolfan Astudio Casineb ac Eithafiaeth:
Po fwyaf y cawn ni'r ystrydebau niweidiol hyn yn cael eu darlledu i'r ether, y mwyaf o bobl sy'n mynd i anadlu'r gwenwyn hwnnw.
Mae effaith ddomino y casineb eang hwn yn glir, ac mae hawliau y tybiwyd eu bod wedi eu hymgorffori'n dda yn cael eu peryglu; hawliau fel hawliau erthylu, hawliau dinasyddiaeth. Mae'n hollbwysig ein bod yn cydnabod bod trosedd casineb yn erbyn rhai ohonom ni yn drosedd casineb yn erbyn pob un ohonom ni; ni ellir ei oddef ar unrhyw gost. Mae'r gerdd enwog hon gan Martin Niemöller yn fy atgoffa pam mae'n rhaid i ni gyd sefyll gyda'n gilydd yn erbyn pob trosedd casineb yn ei holl ffurfiau:
First they came for the socialists, and I did not speak out— / Because I was not a socialist. / Then they came for the trade unionists, and I did not speak out— / Because I was not a trade unionist. / Then they came for the Jews, and I did not speak out— / Because I was not a Jew. / Then they came for me—and there was no one left to speak for me.
Mae'n rhaid i ni ddysgu o hyn.
Thank you. Jenny Rathbone.
Diolch. Jenny Rathbone.
That's a very powerful message that Leanne has left us with. I proudly represent one of the most diverse constituencies in Wales, where the community at large warmly welcomes asylum seekers and embraces the city of sanctuary and the country of sanctuary that I hope that we all aspire to. But, we know that the rise of far-right groups in Wales is a particular cause for concern for the police.
Across the UK, we know from the 'HOPE not hate' report published in the last few days that 12 far-right activists were convicted of terrorism-related charges last year, and 10 more are facing trial this year. The 2019 report by the Community Services Trust, 'Hidden hate: What Google searches tell us about antisemitism today', highlighted that the number of antisemitic searches on the internet—[Interruption]. Excuse me—[Interruption.] I think I'm going to have to—[Interruption.]
Mae honno yn neges bwerus iawn y mae Leanne wedi ei gadael i ni. Rwyf i'n falch o gynrychioli un o'r etholaethau mwyaf amrywiol yng Nghymru, lle mae'r gymuned yn ei chyfanrwydd yn croesawu ceiswyr lloches ac yn ymrwymo i fod yn ddinas noddfa a gwlad noddfa rwy'n gobeithio ein bod ni i gyd yn dyheu amdani. Ond, rydym ni'n gwybod bod y cynnydd yng ngrwpiau'r adain dde eithafol yng Nghymru yn achos pryder arbennig i'r heddlu.
Ar draws y DU, rydym ni'n gwybod am yr adroddiad 'Gobaith nid casineb' a gyhoeddwyd yn ystod y dyddiau diwethaf bod 12 o ymgyrchwyr yr adain dde eithafol wedi eu cael yn euog o gollfarnau yn ymwneud â therfysgaeth y llynedd, a bod 10 arall yn mynd ar brawf eleni. Roedd adroddiad 2019 y Community Services Trust, 'Hidden hate: What Google searches tell us about antisemitism today', yn tynnu sylw at y ffaith bod nifer y chwiliadau gwrthsemitaidd ar y rhyngrwyd—[Torri ar draws]. Esgusodwch fi—[Torri ar draws.] Rwy'n credu fy mod i'n mynd i orfod—[Torri ar draws.]
Are you going to—? Do you want to—? All right, I'll move on and I'll come back to you. Mandy Jones.
Ydych chi'n mynd i—? Ydych chi eisiau—? Popeth yn iawn, byddaf yn symud ymlaen a byddaf yn dod yn ôl atoch chi. Mandy Jones.
Thank you, Llywydd. I cautiously welcome the debate, and there is nothing in the motion or the amendments that my group cannot support. While we may not agree with the devolution of justice, of course, if powers are gained in this area in future, preventing crime of all types must be preferable to dealing with the aftermath. I say 'cautious' because I find it quite depressing that we are even here discussing this again today. Again, I would cautiously welcome an increase in reporting, as it now shows that people know their rights and will no longer accept the behaviour that is at the root of the crime.
Quite rightly, the protected characteristics are at the heart of this matter. However, as a general observation, I think that respect—or lack of respect—with regard to our differences, is a major factor, as is ignorance or lack of knowledge. I would, though, like to point out that we have our own responsibility in creating an environment of respecting differences of opinions, of politics, of views, and I think that this fifth Assembly has been the most divided and most febrile so far.
This now appears to be the case in wider society as well. Social media plays its part as it can bring out the worst in people who would never, ever say in person what they are willing to type in a tweet. People sit in the gallery here. They view our behaviour, hear the tone of our debate and the words that we use. They hear the heckling and see the twisted looks on people's faces that indicate exactly what we think of each other in this Chamber. What exactly do we set for Wales?
A few short weeks ago, I raised a point of order about myself being called a racist by another Member. While that was upheld, it was not clear whether shouts of 'racist', 'sexist', 'hard right', 'fascist' are acceptable in this Chamber. They are used far too often and, in my view, it really needs to stop. They are derogatory terms, filled with misconceptions and, yes, bigotry. I say they have no place here, as such terms only seek to shut down debate and the exchange of opinions. It is only the exchange of opinions, and the life experiences that have helped create them, that will allow us, as humans, to recognise our commonality.
And, a note of caution while I have the floor: I see that the Labour leadership candidates are still, disappointingly, arguing over the definition of antisemitism. Also, Plaid Cymru have apparently just installed someone with antisemitic views as a candidate. So, in this short contribution, I'll commit my group's support of this motion and suggest that a change in tone and acceptance needs to start here and it needs to start now.
Diolch, Llywydd. Rwy'n croesawu'r ddadl yn bwyllog, ac nid oes dim yn y cynnig na'r gwelliannau na all fy ngrŵp eu cefnogi. Er nad ydym efallai yn cytuno â datganoli cyfiawnder, wrth gwrs, os enillir pwerau yn y maes hwn yn y dyfodol, mae'n rhaid bod atal troseddu o bob math yn well nag ymdrin â'r canlyniadau. Rwy'n dweud 'pwyllog' oherwydd ei bod yn peri tipyn o ddigalondid i mi ein bod ni hyd yn oed yn trafod hyn yma eto heddiw. Unwaith eto, byddwn i'n croesawu'n bwyllog gynnydd yn nifer y bobl sy'n adrodd, gan ei bod yn dangos erbyn hyn bod pobl yn gwybod eu hawliau ac na fyddan nhw'n derbyn yr ymddygiad sydd wrth wraidd y drosedd mwyach.
Yn gwbl briodol, mae'r nodweddion gwarchodedig wrth wraidd y mater hwn. Fodd bynnag, fel sylw cyffredinol, rwy'n credu bod parch—neu ddiffyg parch—o ran ein gwahaniaethau, yn ffactor pwysig, ac anwybodaeth neu ddiffyg gwybodaeth yn yr un modd. Fodd bynnag, hoffwn i nodi ein bod ni ein hunain yn gyfrifol am greu amgylchedd o barchu gwahaniaethau barn, o wleidyddiaeth, o safbwyntiau, ac rwy'n credu mai'r pumed Cynulliad hwn fu'r mwyaf rhanedig a mwyaf tanbaid hyd yma.
Ymddengys erbyn hyn fod hyn yn wir yn y gymdeithas ehangach hefyd. Mae'r cyfryngau cymdeithasol yn chwarae ei rhan gan eu bod yn gallu dangos yr ochr waethaf o bobl na fydden nhw byth, byth yn dweud yn bersonol yr hyn y maen nhw'n fodlon ei deipio mewn trydariad. Mae pobl yn eistedd yn yr oriel yma. Maen nhw'n gweld ein hymddygiad, yn clywed tôn ein dadl a'r geiriau yr ydym ni'n eu defnyddio. Maen nhw'n clywed y gweiddi ar draws ac yn gweld wynebau'r bobl sy'n dangos yn union beth yw ein barn am ein gilydd yn y Siambr hon. Beth yn union ydym ni'n ei osod ar gyfer Cymru?
Ychydig wythnosau'n ôl, codais bwynt o drefn amdanaf i fy hun yn cael fy ngalw'n hiliol gan Aelod arall. Er i hynny gael ei gadarnhau, nid oedd yn glir a yw gweiddi 'hiliol', 'rhywiaethol', 'de caled', 'ffasgaidd' yn dderbyniol yn y Siambr hon. Maen nhw'n cael eu defnyddio yn llawer rhy aml ac, yn fy marn i, mae angen rhoi'r gorau iddi yn wirioneddol. Maen nhw'n dermau difrïol, wedi eu llenwi â chamargraffiadau ac, ie, rhagfarn. Rwyf i'n dweud nad oes lle iddyn nhw yma, gan mai'r unig beth y mae termau o'r fath yn ceisio ei wneud yw cau'r ddadl a'r gallu i gyfnewid barn. Dim ond trwy gyfnewid barn, a'r profiadau bywyd sydd wedi helpu i'w creu, a fydd yn caniatáu i ni, fel pobl, gydnabod yr hyn sy'n gyffredin rhyngom.
A nodyn o rybudd tra bo gen i'r llawr: rwy'n gweld bod yr ymgeiswyr am arweinyddiaeth y Blaid Lafur yn dal yn dadlau dros ddiffiniad gwrthsemitiaeth, ac mae hyn yn destun siom. Hefyd, mae'n debyg bod Plaid Cymru newydd sefydlu rhywun â safbwyntiau gwrthsemitaidd fel ymgeisydd. Felly, yn y cyfraniad byr hwn, byddaf yn ymrwymo cefnogaeth fy ngrŵp i'r cynnig hwn ac rwy'n awgrymu bod angen newid tôn a bod angen i dderbyn ddechrau yma a bod angen iddo ddechrau yn awr.
Thank you. Jenny Rathbone.
Diolch. Jenny Rathbone.
Thank you very much. I was listening to Mandy Jones's contribution outside, and thank you for calling me back. I just wanted to add, though, that there's no room for complacency in Wales. We know that the highest number of antisemitic searches on the internet was in Wales. It highlights that there's often a cross-over between those who are looking to confirm their antisemitic prejudice, along with their racist prejudice as well as misogyny, because it is a fact that Jewish female politicians have been far more bombarded by hate messages than Jewish male politicians. So, there's a rich cocktail of hatred that we need to be combating, and it's very important that we don't become paralysed by this hatred.
Indeed, in many cases, it is those who have been the butt of prejudice who are at the forefront of combating it and reaching out to others in similar situations. For example, the Community Services Trust celebrated National Hate Crime Awareness Week last October by remembering a Gypsy by the name of Johnny Delaney, who was murdered in Ellesmere Port in 2003 simply because he was from the Irish Traveller community. Nevertheless, the judge in the murder trial refused to accept the police verdict that this was a racist attack. And as chair of the cross-party group on Gypsies and Travellers, I'm well aware of the discrimination that this community regularly suffers from, not least by the failure of several local authorities to provide a single Traveller site in their area, in contravention of the Planning (Wales) Act 2015.
René Cassin was a French-Jewish lawyer, professor and judge, who co-drafted the universal declaration of human rights, which was adopted by the UN General Assembly in 1948. He was awarded the Nobel Peace Prize for his work. He said that
'There will never be peace on this planet as long as human rights are being violated in any part of the world.'
His work inspired the creation of a UK Jewish organisation in his name, and I was delighted to read that next week, René Cassin is hosting a women’s Seder to commemorate International Women’s Day. One of the speakers is Laura Marks, a founder member of Nisa-Nashim, the Jewish Muslim women’s network set up two years ago to combat ignorance and misconceptions about women in both communities. And Leanne mentioned the hatred that many women face simply because they dress differently to other people, and this is completely intolerant. As Mark Isherwood said, we need to explain to people, just because people are different from us, it doesn't mean to say that we want them to be assimilated and for everybody to look exactly the same. It is part of the wealth of our community that we have people from different backgrounds, and there is no room for complacency.
We know that Brexit unleashed the dark side in many people, and much of the debate was generated in the referendum by pointing the finger of blame to other people, simply because people were in economic distress and social dislocation. We really do have to work hard to ensure that we celebrate the goodness in people. For example, the people with very little who have reached out in solidarity to the people who have nothing as a result of the flooding they've experienced. That is just a wonderful expression of solidarity.
But we also have to be mindful of the fact that the coronavirus disease—if it becomes as serious as it might—could generate further hostility against members of the Welsh and UK Chinese community. In fact, a member of my own family who was travelling with his girlfriend to Italy the other day—the girlfriend was the subject of racist abuse simply because she happened to be of Chinese ethnic origin. So, we need to be constantly combating the fear that people feel when they are threatened, and we need to remember that Holocaust survivor Dr Martin Stern, who spoke at the Holocaust memorial event in Cardiff on 27 January, reminded us that it is simply not enough to commemorate the appalling crimes of the Nazis, but to reflect on the ordinariness of the people who did that, and the fact that there have been 50 Holocausts since the end of the second world war, including Rwanda and Srebrenica. There is no room for complacency. The world is in a terrible turmoil and we need to work very hard at community cohesion.
Diolch yn fawr iawn. Roeddwn i'n gwrando ar gyfraniad Mandy Jones y tu allan, a diolch i chi am fy ngalw i yn ôl. Roeddwn i eisiau dim ond ychwanegu nad oes lle i laesu dwylo yng Nghymru. Rydym ni'n gwybod mai yng Nghymru y cafwyd y nifer uchaf o chwiliadau gwrthsemitaidd ar y rhyngrwyd. Mae'n tynnu sylw at y ffaith mai yr un rhai yn aml sy'n ceisio cadarnhau eu rhagfarn gwrthsemitaidd, ynghyd â'u rhagfarn hiliol yn ogystal â chasineb at fenywod, gan ei fod yn ffaith bod menywod Iddewig sy'n wleidyddion yn derbyn llawer mwy o negeseuon casineb na dynion Iddewig sy'n wleidyddion. Felly, ceir cymysgedd cyfoethog o gasineb y mae angen i ni fod yn brwydro yn ei erbyn, ac mae'n bwysig iawn nad ydym ni'n cael ein parlysu gan y casineb hwn.
Yn wir, mewn llawer o achosion, y rhai hynny sydd wedi bod yn destun rhagfarn sydd ar flaen y gad o ran mynd i'r afael â'r sefyllfa ac estyn allan at eraill mewn sefyllfaoedd tebyg. Er enghraifft, dathlodd yr Ymddiriedolaeth Gwasanaethau Cymunedol Wythnos Genedlaethol Ymwybyddiaeth Troseddau Casineb fis Hydref diwethaf drwy gofio Sipsi o'r enw Johnny Delaney, a lofruddiwyd yn Ellesmere Port yn 2003 dim ond oherwydd ei fod yn dod o gymuned y Teithwyr Gwyddelig. Serch hynny, gwrthododd y barnwr yn y treial llofruddio dderbyn dyfarniad yr heddlu mai ymosodiad hiliol oedd hwn. Ac fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar Sipsiwn a Theithwyr, rwy'n ymwybodol iawn o'r gwahaniaethu y mae'r gymuned hon yn ei ddioddef yn rheolaidd, yn enwedig oherwydd methiant nifer o awdurdodau lleol i ddarparu unrhyw safle i Deithwyr yn eu hardal, yn groes i Ddeddf Cynllunio (Cymru) 2015.
Roedd René Cassin yn gyfreithiwr, athro a barnwr Ffrengig Iddewig a gyd-ddrafftiodd y datganiad cyffredinol o hawliau dynol, a fabwysiadwyd gan Gynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig ym 1948. Enillodd y Wobr Heddwch Nobel am ei waith. Dywedodd:
Ni fydd byth heddwch ar y blaned hon cyn belled â bod hawliau dynol yn cael eu torri mewn unrhyw ran o'r byd.
Fe wnaeth ei waith ysbrydoli creu sefydliad Iddewig yn y DU yn ei enw, ac roeddwn i wrth fy modd yn darllen y bydd René Cassin yn cynnal Seder i fenywod yr wythnos nesaf i goffáu Diwrnod Rhyngwladol y Menywod. Un o'r siaradwyr yw Laura Marks, un o'r aelodau a sefydlodd Nisa-Nashim, y rhwydwaith menywod Mwslimaidd Iddewig a gafodd ei sefydlu ddwy flynedd yn ôl i frwydro yn erbyn anwybodaeth a chamsyniadau ynghylch menywod yn y ddwy gymuned. A soniodd Leanne am y casineb y mae llawer o fenywod yn ei wynebu dim ond oherwydd eu bod nhw'n gwisgo'n wahanol i bobl eraill, ac mae hyn yn gwbl anoddefgar. Fel y dywedodd Mark Isherwood, mae angen i ni esbonio i bobl, dim ond oherwydd bod pobl yn wahanol i ni, nad yw hynny'n golygu ein bod ni eisiau iddyn nhw gael eu cymhathu ac i bawb edrych yn union yr un fath. Mae'n rhan o gyfoeth ein cymuned bod gennym ni bobl o wahanol gefndiroedd, ac nid oes lle i laesu dwylo.
Rydym ni'n gwybod bod Brexit wedi rhyddhau'r ochr dywyll mewn llawer o bobl, a chafodd llawer o'r ddadl yn y refferendwm ei chreu drwy bwyntio bys a beio pobl eraill, dim ond oherwydd bod pobl yn dioddef trallod economaidd a dryswch cymdeithasol. Mae wir rhaid i ni weithio'n galed iawn i sicrhau ein bod ni'n clodfori'r daioni mewn pobl. Er enghraifft, y bobl a chanddynt ychydig iawn sydd wedi estyn allan mewn undod at y bobl nad oes ganddyn nhw ddim byd o ganlyniad i'r llifogydd y maen nhw wedi eu dioddef. Mae hynny yn fynegiant gwych o undod.
Ond mae'n rhaid i ni gofio hefyd y gallai'r clefyd coronafeirws—os bydd yn datblygu i fod mor ddifrifol ag y gallai—greu rhagor o elyniaeth yn erbyn aelodau o'r gymuned Tsieineaidd yng Nghymru a'r DU. Yn wir, roedd aelod o fy nheulu fy hun yn teithio gyda'i gariad i'r Eidal y diwrnod o'r blaen—roedd y cariad yn destun cam-drin hiliol dim ond oherwydd ei bod hi'n digwydd bod o dras ethnig Tsieineaidd. Felly, mae angen i ni fynd i'r afael yn barhaus â'r ofn y mae pobl yn ei deimlo pan fyddan nhw dan fygythiad, ac mae angen i ni gofio bod Dr Martin Stern, a oroesodd yr Holocost, ac a siaradodd yn nigwyddiad coffáu'r Holocost yng Nghaerdydd ar 27 Ionawr, wedi ein hatgoffa nad yw'n ddigon i gofio troseddau gwarthus y Natsïaid, ond i fyfyrio ar ba mor gyffredin oedd y bobl a wnaeth hynny, a'r ffaith y bu 50 o holocostau ers diwedd yr ail ryfel byd, gan gynnwys Rwanda a Srebrenica. Nid oes lle i laesu dwylo. Mae'r byd mewn cythrwfl ofnadwy ac mae angen i ni weithio'n galed iawn ar gydlyniant cymunedol.
I rise to talk about the subject of hate crime, and when people think about hate crime, very often, they will think about hate crime in racial terms and they're right to do that, because in 2018-19, 68 per cent of all hate crime was racially motivated across Wales, and across all crimes. And I do commend the work that's been done to give confidence to people to come forward, and that's all 3,932 of them who have come forward. But there are other hate crimes, and they are: sexual orientation, religious and transgender. But I want to focus today on disability hate crime.
The Welsh Government has a framework for action that was launched in 2014, and it looks at crimes under the Equality Act of 2010, and their protected characteristics. I find it somewhat alarming—and I hope that everybody will share my alarm—that there were 120 hate crimes reported by disabled victims. And that is really the most shocking for me, when you're talking about people, who already have huge challenges in life just to get through their daily life, being picked on by able-bodied people, just because they don't look like them. So, there's a very clear thread, and Jenny did very well to describe that, because what hate crime really is all about is, 'You are not one of us'. It's about marginalising people. It's about putting them in a box so that they look different to you, and we must recognise that reality, because without recognising that reality, we're never really going to come through and out the other side.
So, that is why I am pleased that the Welsh Government has invested £350,000 of funding into schools for the forthcoming year, and that will be delivered by the WLGA in anti-bullying guidance for schools. Because I think our best hope going forward—and sometimes, our only hope going forward—is for young people to adopt and recognise that difference isn't something to be attacked; that it's something to be embraced—that we are all different, thank goodness, and that we share a collective humanity. That is who we really are, and that is what we really want to recognise. And I think teaching children through this programme that they can challenge misinformation and they can recognise hate speeches, will certainly help those young people to grow up and to be balanced individuals—[Interruption.] In a minute. But I think it's critical that people who do report it—and I'm talking here about young people, particularly when we're talking about schoolchildren—that they are picked up and offered some counselling, because of the trauma that they've gone through, so that they, themselves, can come through that. And I think that the hate crime criminal justice board that's been set up will enable the work between the partners, including Welsh police forces, but all other agencies as well, so that we can actually take forward and recognise all aspects of hate crime. Thank you.
Rwy'n codi i siarad am y pwnc troseddau casineb, a phan fydd pobl yn meddwl am droseddau casineb, yn aml iawn, byddan nhw'n meddwl am droseddau casineb mewn termau hiliol ac maen nhw'n iawn i wneud hynny, oherwydd yn 2018-19, roedd 68 y cant o'r holl droseddau casineb yn rhai hiliol, ar draws Cymru ac ar draws yr holl droseddau. Ac rwyf i'n canmol y gwaith sydd wedi ei wneud i roi hyder i bobl ddod ymlaen, ac mae hynny'n golygu pob un o'r 3,932 ohonyn nhw sydd wedi dod ymlaen. Ond mae troseddau casineb eraill, sef: cyfeiriadedd rhywiol, crefyddol a thrawsryweddol. Ond rwyf i eisiau canolbwyntio heddiw ar droseddau casineb anabledd.
Mae gan Lywodraeth Cymru fframwaith gweithredu a lansiwyd yn 2014, ac mae'n ystyried troseddau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010, a'u nodweddion gwarchodedig. Rwyf i'n ei chael hi braidd yn frawychus—ac rwy'n gobeithio y bydd pawb yn rhannu fy mraw—bod 120 o droseddau casineb wedi eu hadrodd gan ddioddefwyr anabl. A dyna yn wir yw'r peth mwyaf arswydus i mi, wrth sôn am bobl sydd eisoes yn wynebu heriau enfawr mewn bywyd dim ond er mwyn llwyddo i fyw eu bywyd bob dydd, yn cael eu gwawdio gan bobl abl, dim ond oherwydd nad ydyn nhw'n edrych fel nhw. Felly, mae thema gyffredin glir iawn, ac fe wnaeth Jenny yn dda iawn i ddisgrifio hynny, oherwydd yr hyn y mae trosedd casineb yn ymwneud ag ef mewn gwirionedd yw, 'Nid wyt ti'n un ohonom ni'. Mae'n ymwneud â chadw pobl ar yr ymylon. Mae'n ymwneud â'u rhoi mewn bocs fel eu bod nhw'n edrych yn wahanol i chi, ac mae'n rhaid i ni gydnabod y realiti hwnnw, oherwydd heb gydnabod y realiti hwnnw, ni fyddwn ni byth yn dod trwodd a chyrraedd yr ochr arall.
Felly, dyna pam yr wyf i'n falch bod Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi £350,000 o gyllid mewn ysgolion ar gyfer y flwyddyn sydd i ddod, ac y bydd hynny'n cael ei gyflawni gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru mewn canllawiau gwrth-fwlio ar gyfer ysgolion. Gan fy mod i o'r farn mai ein gobaith gorau ar gyfer y dyfodol—ac weithiau, ein hunig obaith ar gyfer y dyfodol—yw i bobl ifanc dderbyn a chydnabod nad yw gwahaniaeth yn rhywbeth i ymosod arno; ei fod yn rhywbeth i'w groesawu—ein bod ni i gyd yn wahanol, diolch byth, a'n bod ni'n rhannu dynoliaeth gyffredin. Dyna pwy ydym ni mewn gwirionedd, a dyna'r hyn yr ydym ni'n wirioneddol awyddus i'w gydnabod. Ac rwy'n credu y bydd addysgu plant drwy'r rhaglen hon y gallan nhw herio camwybodaeth ac y gallan nhw adnabod areithiau casineb, yn sicr yn helpu'r bobl ifanc hynny i dyfu i fyny ac i fod yn unigolion cytbwys—[Torri ar draws.] Mewn munud. Ond rwy'n credu ei bod hi'n hanfodol bod y bobl sydd yn adrodd amdano—ac rwy'n sôn yn fan yma am bobl ifanc, yn enwedig pan ein bod yn sôn am blant ysgol—eu bod yn cael eu nodi ac yn cael cynnig rhywfaint o gwnsela, oherwydd y trawma y maen nhw wedi ei ddioddef, fel eu bod nhw eu hunain yn gallu dod drwy hynny. Ac rwyf i'n credu y bydd y bwrdd cyfiawnder troseddol ar gyfer troseddau casineb sydd wedi ei sefydlu, yn galluogi'r gwaith rhwng y partneriaid, gan gynnwys heddluoedd Cymru, ond yr holl asiantaethau eraill hefyd, er mwyn i ni allu bwrw ymlaen a chydnabod pob agwedd ar droseddau casineb. Diolch.
[Interruption.] Obviously not. Sorry about that.
[Torri ar draws.] Yn amlwg ddim. Mae'n ddrwg gen i am hynny.
Oh, I forgot.
O, fe wnes i anghofio.
I call on the Deputy Minister and the Chief Whip to reply to the debate—Jane Hutt.
Galwaf ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip i ymateb i'r ddadl—Jane Hutt.
Diolch, Dirprwy Lywydd, and I'd like to thank Members today for all their contributions and support across this Chamber. I think it's been a very important debate that we need to reflect on.
I've supported all the amendments because it is vital that we work together and look to the future, as well, in terms of our powers and responsibilities. We of course welcome and encourage action from the UK Government and work together, where possible, to tackle hate crime. Some of the key policy levers that relate to tackling hate crime aren't devolved, such as policing and justice, but we are playing our part in terms of the hate crime criminal justice board Cymru. I'm bringing together police force partners, and I chair, of course, the policing partnership board. We've worked with the UK Government on aspects of this, our plan, to ensure Wales is represented—and on their plan too—and considered in the development and implementation of its hate crime policy.
An example is the UK Government's places of worship protective security funding scheme. I've written to all Members about this. I'm aware that we haven't actually had that much of that Home Office money yet in Wales. We're working with faith communities to identify and address barriers, and we hope we'll see some successful applicants.
Clearly, in relation to hate crime statistics, any rise is a cause for concern and scrutiny, but as I've highlighted in my opening speech, there's been a significant amount of work and effort in Wales to increase awareness and give confidence to victims to come forward and report hate crime. And we know that hate crimes are significantly under-reported, with data from the crime survey for England and Wales for the years 2015-16 to 2017-18 showing only 53 per cent of incidents are reported to the police, as has been said. And it is so important that the message from today is a united message that victims keep coming forward.
Now, I have mentioned, in terms of race, the importance of our hate crime minorities communities grant, and we'll see the impact of that. But I also want to pay tribute to the Wales Race Forum. It's a crucial resource of expertise and advice, and we're working together to review terms of reference, looking at ways in which they can influence policy in the most effective way.
Yesterday, I visited the Chinese Christian Church in Cardiff in Llandaff Road—some of you might be aware of it. It was an opportunity just to meet with members of the Chinese church and community to understand how they felt in terms of some of the impact in terms of coronavirus. We've seen some concerning statistics. But they just really wanted to say, 'Thank you for coming to see us.' And this is about the way we must reach out to people.
It's important, also, as has been mentioned, in terms of hate crime statistics for England and Wales showing an 80 per cent increase in transgender hate crime, which Leanne Wood has mentioned, and a 12 per cent increase in hate crime where sexual orientation is the motivating factor. This has been due to hate crime being under-reported in previous years or not being better recognised and recorded by the police. But we're considering how we can further support these members of our community. And it's crucial, therefore, that we do welcome that Law Commission ongoing review of the adequacy and parity of protection offered by hate crime legislation.
We, of course, the Welsh Government, have adopted the International Holocaust Remembrance Alliance's working definition of antisemitism in full and without qualification, and we do encourage community members to report any incidents. If anyone in the community witnesses or are made aware of suspicious or threatening behaviour or hate crime incidents, they must report them, contact the police or the national hate crime report and support centre, which is run by Victim Support. And I do encourage people to look at the 75 Memorial Flames project. Eight Welsh community groups have created pieces of artwork—and many of us joined in with this—to remember all those who lost their lives during the Holocaust. They're currently on display in the Hayes in Cardiff.
I also would like to thank Leanne Wood for drawing attention to those specific cases of concern that she's raised—and she, of course, has raised those with me from her constituency—and to say that I am meeting Mrs Alina Joseph next week, and I hope that she will join us. Because the case that she has brought to us about Christopher and that we're aware of was tragic, and the family have serious and unanswered questions about what happened on that day and I'm sure all our thoughts are with Christopher's family and friends. So, the meeting next week, again, is about meeting, talking and breaking down barriers.
Finally, I'll also say that I support amendment 3. The prevention of hate crime is a key goal for this Welsh Government, and it will remain a key goal as we seek to develop and deliver changes to our justice system to put right the problems identified by the Commission on Justice in Wales, and the Welsh Government's position is clear: we think justice should be devolved and we are pleased that the commission has stated this case so convincingly.
There's no room for complacency. We must reach out to the goodness in people. We must share a collective response. We must welcome the wonderful positive responses we've had in our communities over the past weeks in terms of flooding. This is reflected in Wales being a nation of sanctuary, a welcoming Wales, and I'm grateful for the tone of the debate today. Diolch yn fawr.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a hoffwn ddiolch i'r Aelodau heddiw am eu holl gyfraniadau a'u cefnogaeth ar draws y Siambr hon. Rwy'n credu bod hon wedi bod yn ddadl bwysig iawn y mae angen inni fyfyrio arni.
Rwyf wedi cefnogi'r holl welliannau oherwydd mae'n hanfodol ein bod yn gweithio gyda'n gilydd ac yn edrych i'r dyfodol, hefyd, o ran ein pwerau a'n cyfrifoldebau. Wrth gwrs rydym yn croesawu ac yn annog camau gweithredu gan Lywodraeth y DU ac yn gweithio gyda'n gilydd, pan fo'n bosibl, i fynd i'r afael â throseddau casineb. Nid yw rhai o'r ysgogiadau polisi allweddol sy'n ymwneud â mynd i'r afael â throseddau casineb wedi'u datganoli, megis plismona a chyfiawnder. Ond rydym yn chwarae ein rhan ym mwrdd cyfiawnder troseddol Cymru ar gyfer troseddau casineb. Rwy'n dod â phartneriaid yr heddlu at ei gilydd, ac rwy'n gadeirydd, wrth gwrs, ar y bwrdd partneriaeth plismona. Rydym wedi gweithio ar agweddau ar hyn, ein cynllun ni, gyda Llywodraeth y DU, i sicrhau bod Cymru yn cael ei chynrychioli—ac ar eu cynllun nhw hefyd—ac yn cael ei hystyried wrth ddatblygu a gweithredu ei pholisi troseddau casineb.
Enghraifft o hyn yw cynllun ariannu camau diogelu mannau addoli Llywodraeth y DU. Rwyf wedi ysgrifennu at bob Aelod am hyn. Rwy'n ymwybodol nad ydym mewn gwirionedd wedi cael cymaint â hynny o arian y Swyddfa Gartref eto yng Nghymru. Rydym yn gweithio gyda chymunedau ffydd i nodi rhwystrau a mynd i'r afael â nhw, ac rydym yn gobeithio y byddwn yn gweld rhai ymgeiswyr llwyddiannus.
Yn amlwg, o ran ystadegau troseddau casineb, mae unrhyw gynnydd yn achos i bryderu a chraffu, ond fel y pwysleisiais yn fy araith agoriadol, bu cryn dipyn o waith ac ymdrech yng Nghymru i godi ymwybyddiaeth a rhoi hyder i ddioddefwyr i ddod ymlaen ac adrodd am droseddau casineb. A gwyddom fod troseddau casineb yn cael eu tangofnodi'n sylweddol, gyda data o'r arolwg troseddu ar gyfer Cymru a Lloegr ar gyfer y blynyddoedd 2015-16 i 2017-18 yn dangos mai dim ond 53 y cant o ddigwyddiadau sy'n cael eu hadrodd i'r heddlu, fel y dywedwyd. Ac mae mor bwysig bod y neges o heddiw ymlaen yn neges unedig bod dioddefwyr yn parhau i ddod ymlaen.
Nawr, rwyf wedi crybwyll, o ran hil, bwysigrwydd ein grant cymunedau lleiafrifoedd ethnig ar gyfer troseddau casineb, a byddwn yn gweld effaith hwnnw. Ond rwyf hefyd yn dymuno talu teyrnged i Fforwm Hil Cymru. Mae'n adnodd hanfodol o arbenigedd a chyngor, ac rydym yn gweithio gyda'n gilydd i adolygu'r cylch gorchwyl, gan edrych ar ffyrdd o ddylanwadu ar bolisi yn y ffordd fwyaf effeithiol.
Ddoe, ymwelais â'r Eglwys Gristnogol Tsieineaidd yng Nghaerdydd ar Heol Llandaf—efallai fod rhai ohonoch yn ymwybodol ohoni. Roedd yn gyfle i gyfarfod ag aelodau o'r eglwys a'r gymuned Tsieineaidd i ddeall beth oedd eu barn nhw ynghylch peth o'r effaith yn gysylltiedig â coronafeirws. Rydym wedi gweld rhai ystadegau sy'n peri pryder. Ond roedden nhw mewn gwirionedd eisiau dweud, 'Diolch am ddod i'n gweld ni.' Ac mae hyn yn ymwneud â'r ffordd y mae'n rhaid inni estyn allan at bobl.
Mae hyn yn bwysig, hefyd, fel y crybwyllwyd, o ran ystadegau troseddau casineb ar gyfer Cymru a Lloegr sy'n dangos cynnydd o 80 y cant mewn troseddau casineb trawsrywiol, y mae Leanne Wood wedi sôn amdanyn nhw, a chynnydd o 12 y cant mewn troseddau casineb pan fo cyfeiriadedd rhywiol yn ffactor ysgogol. Mae hyn wedi digwydd oherwydd bod troseddau casineb wedi'u tangofnodi mewn blynyddoedd blaenorol neu heb gael eu cydnabod a'u cofnodi'n well gan yr heddlu. Ond rydym yn ystyried sut y gallwn roi mwy o gefnogaeth i'r aelodau hyn o'n cymuned. Ac mae'n hanfodol, felly, ein bod yn croesawu adolygiad parhaus Comisiwn y Gyfraith o ddigonolrwydd a chydraddoldeb yr amddiffyniad a gynigir gan ddeddfwriaeth troseddau casineb.
Rydym ni, Lywodraeth Cymru, wrth gwrs wedi mabwysiadu diffiniad gweithio Cynghrair Rhyngwladol Cofio'r Holocost o wrthsemitiaeth yn llawn ac yn ddiamod, ac rydym yn annog aelodau'r gymuned i roi gwybod am unrhyw ddigwyddiadau. Os oes unrhyw un yn y gymuned yn dyst neu'n ymwybodol o ymddygiad amheus neu fygythiol neu droseddau casineb, mae'n rhaid iddyn nhw roi gwybod amdanyn nhw, cysylltu â'r heddlu neu'r ganolfan genedlaethol ar gyfer adrodd am droseddau a chael cymorth, sy'n cael ei gweithredu gan Cymorth i Ddioddefwyr. Ac rwy'n annog pobl i edrych ar y prosiect 75 Memorial Flames. Mae wyth grŵp cymunedol o Gymru wedi creu darnau o waith celf—ac ymunodd llawer ohonom yn hyn—i gofio am bawb a gollodd eu bywydau yn ystod yr Holocost. Maen nhw'n cael eu harddangos yn yr Aes yng Nghaerdydd ar hyn o bryd.
Hoffwn ddiolch hefyd i Leanne Wood am dynnu sylw at yr achosion penodol hynny o bryder a gododd—ac mae hi, wrth gwrs, wedi codi'r rheini gyda mi o'i hetholaeth hi—a dweud fy mod yn cwrdd â Mrs Alina Joseph yr wythnos nesaf, ac rwy'n gobeithio y bydd yn ymuno â ni. Mae'r achos y rhoddodd wybod inni amdano ac yr ydym ni'n ymwybodol ohono, am Christopher, yn drasig, ac mae gan y teulu gwestiynau difrifol sy'n dal i fod heb eu hateb am yr hyn a ddigwyddodd ar y diwrnod hwnnw ac rwy'n siŵr bod ein meddyliau ni i gyd gyda theulu a chyfeillion Christopher. Felly, mae'r cyfarfod yr wythnos nesaf, eto, yn ymwneud â chwrdd, siarad a chwalu'r rhwystrau.
Yn olaf, fe ddywedaf hefyd fy mod yn cefnogi gwelliant 3. Mae atal troseddau casineb yn un o nodau allweddol Llywodraeth Cymru, a bydd yn parhau i fod yn nod allweddol wrth inni geisio datblygu a chyflawni newidiadau i'n system gyfiawnder er mwyn unioni'r problemau a nodwyd gan y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru, ac mae safbwynt Llywodraeth Cymru yn glir: rydym ni o'r farn y dylai cyfiawnder gael ei ddatganoli ac rydym ni'n falch bod y comisiwn wedi datgan yr achos hwn mor argyhoeddiadol.
Does dim lle i laesu dwylo. Mae'n rhaid inni estyn allan at y daioni mewn pobl. Mae'n rhaid inni rannu ymateb ar y cyd. Mae'n rhaid n ni groesawu'r ymatebion cadarnhaol gwych yr ydym wedi'u cael yn ein cymunedau dros yr wythnosau diwethaf o ran llifogydd. Adlewyrchir hyn yng Nghymru gan ei bod yn genedl noddfa, yn Gymru groesawgar, ac rwy'n ddiolchgar am dôn y ddadl heddiw. Diolch yn fawr.
Thank you. The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we will defer voting until voting time.
Diolch. Y cynnig yw derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y bleidlais tan yr amser pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Unless three Members wish for the bell to be rung, I intend to proceed directly to voting time. [Interruption.] Ring the bell? Three Members have to show that they want the bell rung. Thank you. Ring the bell then, please.
Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, rwy'n bwriadu mynd yn syth i'r cyfnod pleidleisio. [Torri ar draws.] Canu'r gloch? Mae'n rhaid i dri Aelod ddangos eu bod am i'r gloch gael ei chanu. Diolch. Canwch y gloch felly, os gwelwch yn dda.
Canwyd y gloch i alw’r Aelodau i’r Siambr.
The bell was rung to call Members to the Chamber.
If Members can come to order then, the allocated time for the bell to be rung for people to get back to the Chamber has passed, and we now move to voting time. The first vote this afternoon is on the debate on the Welsh rates of income tax for 2020-21, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. For the motion 43, six abstentions, one against. Therefore, the motion is agreed.
Os gall yr Aelodau ddod i drefn, mae'r amser a neilltuwyd i'r gloch gael ei chanu i bobl ddod yn ôl i'r Siambr wedi mynd heibio, ac rydym yn symud nawr at y cyfnod pleidleisio. Mae'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar y ddadl ar gyfraddau treth incwm Cymru ar gyfer 2020-21, a galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 43, chwech yn ymatal, un yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i dderbyn.
NDM7285 - Dadl: Cyfraddau Treth Incwm Cymru 2020-2021 : O blaid: 43, Yn erbyn: 1, Ymatal: 6
Derbyniwyd y cynnig
NDM7285 - Debate: Welsh Rates of Income Tax 2020-2021: For: 43, Against: 1, Abstain: 6
Motion has been agreed
We now move to the debate on the final budget of 2020-21, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. For the motion 27, one abstention, 22 against. Therefore, the motion is agreed.
Symudwn nawr at y ddadl ar gyllideb derfynol 2020-21, ac rwy'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 27, un yn ymatal, 22 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i dderbyn.
NDM7282 - Dadl: Cyllideb Derfynol 2020-2021 : O blaid: 27, Yn erbyn: 22, Ymatal: 1
Derbyniwyd y cynnig
NDM7282 - Debate: The Final Budget 2020-2021 : For: 27, Against: 22, Abstain: 1
Motion has been agreed
Vote now on the local government settlement of 2020-21, and again I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. For the motion 27, four abstentions, 19 against. Therefore, the local government settlement is agreed.
Pleidlais nawr ar setliad llywodraeth leol 2020-21, ac unwaith eto rwy'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 27, pedwar yn ymatal, 19 yn erbyn. Felly, mae'r setliad llywodraeth leol wedi'i dderbyn.
NDM7283 - Dadl: Y Setliad Llywodraeth Leol 2020-2021 : O blaid: 27, Yn erbyn: 19, Ymatal: 4
Derbyniwyd y cynnig
NDM7283 - Debate: The Local Government Settlement 2020-2021: For: 27, Against: 19, Abstain: 4
Motion has been agreed
We now move to a vote on the debate on the second supplementary budget of 2019-20, and I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. For the amendment 31, 16 abstentions, three against. Therefore, amendment 1 is agreed.
Rydym yn symud yn awr i bleidlais ar y ddadl ar ail gyllideb atodol 2019-20, a galwaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y gwelliant 31, 16 yn ymatal, tri yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 1.
NDM7284 - Gwelliant 1: O blaid: 31, Yn erbyn: 3, Ymatal: 16
Derbyniwyd y gwelliant
NDM7284 - Amendment 1: For: 31, Against: 3, Abstain: 16
Amendment has been agreed
I call for a vote on the motion as amended, tabled in the name of Rebecca Evans.
Galwaf am bleidlais ar y cynnig fel y'i diwygiwyd, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans.
Cynnig NDM7284 fel y'i diwygiwyd:
1. Cynnig bod y Cynulliad, yn unol â Rheol Sefydlog 20.30, yn cymeradwyo'r Ail Gyllideb Atodol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2019-20 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ac a e-bostiwyd at Aelodau'r Cynulliad ddydd Mawrth 4 Chwefror 2020.
2. Yn unol â Rheol Sefydlog 20.37, yn cytuno bod yr adnoddau sy’n cronni ac sydd i’w cadw gan Swyddfa Archwilio Cymru o dan Ran 3 o Atodlen 4 o Gynnig y Gyllideb Atodol ar dudalen 22 a’r Grynodeb o’r Gofynion Adnoddau a Chyfalaf ar gyfer Cyrff a Ariennir yn Uniongyrchol ar dudalen 6, yn cael ei ddiwygio o £14,825,000 i £14,775,000, fel yr adlewyrchir yn y Memorandwm Esboniadol a gyflwynwyd gan Swyddfa Archwilio Cymru i’r Pwyllgor Cyllid i’w ystyried yn ei gyfarfod ar 6 Chwefror 2020; ac yn cytuno hefyd gyda’r newid cyfatebol i Atodlen 7 ar dudalen 29 fel bod Taliadau o Ffynonellau Eraill £50,000 yn fwy, a’r Symiau a Awdurdodwyd i’w Cadw gan Weinidogion Cymru a Chyrff a Ariennir yn Uniongyrchol £50,000 yn llai.
Motion NDM7284 as amended:
1. To propose that the Assembly, in accordance with Standing Order 20.30, approves the Second Supplementary Budget for the financial year 2019-20 laid in the Table Office and emailed to Assembly Members on Tuesday 4 February 2020.
2. In accordance with Standing Order 20.37, agrees that the accruing resources to be retained by the Wales Audit Office under Part 3 of Schedule 4 of the Supplementary Budget Motion on page 23 and the Summary of Resource and Capital Requirements for Direct Funded Bodies on page 6, is revised from £14,825,000 to £14,775,000, as reflected in the Explanatory Memorandum submitted by the Wales Audit Office to the Finance Committee for consideration at its meeting on 6 February 2020; and further agrees the corresponding adjustment to Schedule 7 on page 30 so that Payments from Other Sources is increased by £50,000 and Amounts Authorised to be Retained by Welsh Ministers and Direct Funded Bodies is decreased by £50,000.
Open the vote. Close the vote. For the amended motion 27, 20 abstentions, three against. Therefore, the amended motion is agreed.
Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig wedi'i ddiwygio 27, 20 yn ymatal, tri yn erbyn. Felly, derbynnir y cynnig wedi'i ddiwygio.
NDM7284 - Dadl: Ail Gyllideb Atodol 2019-20 - Cynnig wedi'i ddiwygio: O blaid: 27, Yn erbyn: 3, Ymatal: 20
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM7284 - Debate: The Second Supplementary Budget 2019-20 - Motion as amended: For: 27, Against: 3, Abstain: 20
Motion as amended has been agreed
We now move to vote on the progress on tackling hate crime, and I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. For the motion 49, no abstentions, one against. Therefore, amendment 1 is agreed.
Symudwn nawr i bleidlais ar y cynnydd o ran mynd i'r afael â throseddau casineb, a galwaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 49, neb yn ymatal, un yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 1.
NDM7281 - Gwelliant 1: O blaid: 49, Yn erbyn: 1, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM7281 - Amendment 1: For: 49, Against: 1, Abstain: 0
Amendment has been agreed
I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. For the amendment 42, seven abstentions, one against. Therefore, amendment 2 is agreed.
Galwaf am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y gwelliant 42, saith yn ymatal, un yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 2.
NDM7281 - Gwelliant 2: O blaid: 42, Yn erbyn: 1, Ymatal: 7
Derbyniwyd y gwelliant
NDM7281 - Amendment 2: For: 42, Against: 1, Abstain: 7
Amendment has been agreed
I now call for a vote on amendment 3, tabled in the name of Siân Gwenllian. Open the vote. Close the vote. For the amendment 35, four abstentions, 11 against. Therefore, amendment 3 is agreed.
Galwaf nawr am bleidlais ar welliant 3, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y gwelliant 35, pedwar yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 3.
NDM7281 - Gwelliant 3: O blaid: 35, Yn erbyn: 11, Ymatal: 4
Derbyniwyd y gwelliant
NDM7281 - Amendment 3: For: 35, Against: 11, Abstain: 4
Amendment has been agreed
We now vote on the motion as amended, tabled in the name of Rebecca Evans.
Pleidleisiwn nawr ar y cynnig fel y'i diwygiwyd, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans.
Cynnig NDM7281 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cytuno nad oes lle i droseddu casineb yng Nghymru.
2. Yn nodi ymdrechion Llywodraeth Cymru a’i phartneriaid i fynd i’r afael â throseddu casineb drwy roi mwy o hyder i ddioddefwyr ddod ymlaen, gwella’r ffordd y cofnodir troseddau casineb, a gweithio gyda chymunedau i atal troseddu casineb yn y dyfodol.
3. Yn cefnogi gwaith Llywodraeth Cymru a’i phartneriaid i sicrhau bod dioddefwyr yn cael cyngor a gofal pwrpasol.
4. Yn cydnabod bod mynd i’r afael â throseddu casineb yn parhau’n flaenoriaeth uchel i Lywodraeth Cymru.
5. Yn nodi cynllun gweithredu troseddau casineb Llywodraeth y DU sy'n berthnasol i Gymru a Lloegr.
6. Yn gresynu at y cynnydd o 17 y cant yn y troseddau casineb a gofnodwyd ledled Cymru y llynedd, o'i gymharu â chynnydd cyffredinol o 10 y cant ar draws Cymru a Lloegr gyfan.
7. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod atal troseddau casineb yn sbardun strategol allweddol yn y broses o gynllunio a chreu system gyfiawnder i Gymru.
Motion NDM7281 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Agrees there is no place for hate crime in Wales.
2. Notes the efforts of the Welsh Government and partners to tackle hate crime by increasing the confidence of victims to come forward, improving the way hate crime is recorded and working with communities to prevent hate crime in future.
3. Supports the work of the Welsh Government and partners to ensure victims receive dedicated advice and care.
4. Recognises that tackling hate crime remains a high priority for the Welsh Government.
5. Notes the UK Government’s hate crime action plan which applies to England and Wales.
6. Regrets the 17 per cent increase in recorded hate crimes across Wales last year, compared to an overall 10 per cent increase across the whole of England and Wales.
7. Calls on the Welsh Government to ensure that preventing hate crime is a key strategic driver in the planning and creation of a Welsh justice system.
Open the vote. Close the vote. For the amended motion 37, four abstentions, nine against. Therefore, the amended motion is agreed.
Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig wedi'i ddiwygio 37, pedwar yn ymatal, naw yn erbyn. Felly, derbynnir y cynnig wedi'i ddiwygio.
NDM7281 - Dadl: Cynnydd ar fynd i'r afael â Throseddau Casineb - Cynnig wedi'i ddiwygio: O blaid: 37, Yn erbyn: 9, Ymatal: 4
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM7281 - Debate: Progress On Tackling Hate Crime - Motion as amended: For: 37, Against: 9, Abstain: 4
Motion as amended has been agreed
And that brings today's proceedings to a close.
Ac mae hynny'n dod â thrafodion heddiw i ben.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:45.
The meeting ended at 18:45.