Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
14/01/2020Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Dirprwy Lywydd (Ann Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Deputy Presiding Officer (Ann Jones) in the Chair.
Welcome everybody, and welcome to the sitting of the Plenary.
Croeso pawb, a chroeso i eisteddiad y cyfarfod llawn.
The first item on our agenda is questions to the First Minister this afternoon, and question 1 is Joyce Watson.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda yw cwestiynau i'r Prif Weinidog y prynhawn yma, a daw cwestiwn 1 gan Joyce Watson.
1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud o gynlluniau Llywodraeth y DU i ddileu ymrwymiad i amddiffyn ffoaduriaid sy’n blant yn Ewrop sy’n ceisio ailuno â’u teulu yn y DU ar ôl Brexit? OAQ54906
1. What assessment has the Welsh Government made of the UK Government's plans to abolish a commitment to protect child refugees in Europe who are seeking to reunite with their family in the UK post Brexit? OAQ54906
I thank the Member for that question, Dirprwy Lywydd. Last week, Welsh Ministers wrote to the Home Secretary supporting the retention of family reunion rights for refugee children. I regret the UK Government’s decision to abandon its previous commitments in this area, and urge the House of Lords to support amendments that protect the rights of vulnerable children to a family life.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, Dirprwy Lywydd. Yr wythnos diwethaf, ysgrifennodd Gweinidogion Cymru at yr Ysgrifennydd Cartref yn cefnogi cadw hawliau aduniad teuluol ar gyfer plant sy'n ffoaduriaid. Rwy'n gresynu at benderfyniad Llywodraeth y DU i gefnu ar ei hymrwymiadau blaenorol yn y maes hwn, a phwysaf ar Dŷ'r Arglwyddi i gefnogi gwelliannau sy'n diogelu hawliau plant agored i niwed i gael bywyd teuluol.
I thank you for that answer, First Minister. But, by dropping from the EU withdrawal Bill proposals to protect child refugees, Boris Johnson's Government has clearly set out its stall. So, my question is: how can we in Wales distance ourselves from a UK Government that would abandon the most vulnerable children and betray Britain's proud humanitarian tradition? The Bill is now at the Committee Stage in the Lords this week and next week. So, will you, and will Welsh Government, lobby the Lords to restore the Dubs amendment, which would guarantee the right of unaccompanied child refugees to be reunited with their family members living in the UK after Brexit?
Diolchaf i chi am yr ateb yna, Prif Weinidog. Ond, trwy hepgor cynigion i amddiffyn plant sy'n ffoaduriaid o gynigion Bil ymadael yr UE, mae Llywodraeth Boris Johnson wedi nodi ei safbwynt yn eglur. Felly, fy nghwestiwn i yw: sut gallwn ni yng Nghymru ymbellhau ein hunain o Lywodraeth y DU a fyddai'n cefnu ar y plant mwyaf agored i niwed ac yn bradychu traddodiad dyngarol balch Prydain? Mae'r Bil bellach ar y Cam Pwyllgor yn Nhŷ'r Arglwyddi yr wythnos hon a'r wythnos nesaf. Felly, a wnewch chi, ac a wnaiff Llywodraeth Cymru, lobïo'r Arglwyddi i adfer gwelliant Dubs, a fyddai'n sicrhau hawl ffoaduriaid sy'n blant ar eu pennau eu hunain i gael eu haduno ag aelodau o'u teulu sy'n byw yn y DU ar ôl Brexit?
I thank Joyce Watson for that supplementary question, Llywydd. The Welsh Government welcomed the inclusion in the withdrawal Act of 2018 section 17, which was the result of cross-party action on the floor of the House of Commons, which provided a legally binding commitment to negotiate the continuation of the current Dublin III arrangements. That was deleted last week in the EU withdrawal Bill, and it is absolutely right that the Welsh Government work with others to see that commitment restored.
Last week, in the House of Lords, my colleagues the Deputy Minister for equalities and the Counsel General were, on two separate days, talking with peers who are interested to support amendments that we have drafted, and there will be amendments in the House of Lords to protect these most vulnerable children. The Welsh Government believe that the previous arrangements did not go far enough. At the very minimum, we need to secure the continuation of those protections that have been there in the past that the previous Conservative Government was prepared to see put on the face of the 2018 Act. Yesterday, in the House of Lords, Dirprwy Lywydd, Lord Callaghan said that the policy position of the UK Government remained unchanged. In that case, why did they amend the Bill? Why did they take away a commitment that they had already made? They ought to replace it, and they ought to give security to some of the most vulnerable children we see in this country.
Hoffwn ddiolch i Joyce Watson am y cwestiwn atodol yna, Llywydd. Croesawodd Llywodraeth Cymru y ffaith bod adran 17 wedi ei chynnwys yn Neddf ymadael 2018, a oedd yn ganlyniad i weithredu trawsbleidiol ar lawr Tŷ'r Cyffredin, a oedd yn darparu ymrwymiad mewn cyfraith i negodi parhad trefniadau presennol Dulyn III. Dilëwyd hwnnw yr wythnos diwethaf ym Mil ymadael yr UE, ac mae'n gwbl briodol bod Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag eraill i adfer yr ymrwymiad hwnnw.
Yr wythnos diwethaf, yn Nhŷ'r Arglwyddi, roedd fy nghyd-Weinidogion, y Dirprwy Weinidog dros gydraddoldebau a'r Cwnsler Cyffredinol, ar ddau ddiwrnod ar wahân, yn siarad ag arglwyddi sydd â diddordeb mewn cefnogi gwelliannau yr ydym ni wedi eu drafftio, a bydd gwelliannau yn Nhŷ'r Arglwyddi i amddiffyn y plant mwyaf agored i niwed hyn. Mae Llywodraeth Cymru o'r farn nad oedd y trefniadau blaenorol yn mynd yn ddigon pell. Ar y lleiaf, mae angen i ni sicrhau parhad yr amddiffyniadau hynny sydd wedi bod yno yn y gorffennol yr oedd y Llywodraeth Geidwadol flaenorol yn barod i'w gweld yn cael eu rhoi ar wyneb Deddf 2018. Ddoe, yn Nhŷ'r Arglwyddi, Dirprwy Lywydd, dywedodd yr Arglwydd Callaghan nad oedd safbwynt polisi Llywodraeth y DU wedi newid. Felly, pam wnaethon nhw ddiwygio'r Bil? Pam wnaethon nhw ddileu ymrwymiad yr oedden nhw eisoes wedi ei wneud? Dylen nhw ei ddisodli, a dylen nhw roi sicrwydd i rai o'r plant mwyaf agored i niwed yr ydym ni'n eu gweld yn y wlad hon.
I'm very disappointed to hear the scaremongering from your back benches, and, indeed, from your Government today, on this very important and very sensitive matter. As you've already quite clearly stated, the policy position of the UK Government in respect of child refugees has not changed in the slightest, and the UK Government still wants to maintain the commitment that it has previously given, reiterated in the House of Commons last week as well. As you will know, the reason that the amendment was voted down, and that other amendments to the withdrawal agreement Bill were voted down, was because, frankly, to tack them on to that Bill is insufficient in regard to the importance of this policy. And that's why the UK Government has said, 'Let's address this separately in other ways rather than simply tacking it on to the end of this Bill.' Do you regret the shroud waving from your back benches and the shroud waving from your Government, and will you acknowledge the very clear commitments that have been given by the Government in terms of its stated policy?
Rwy'n siomedig iawn i glywed y codi bwganod gan eich meinciau cefn, ac, yn wir, gan eich Llywodraeth heddiw, ar y mater pwysig iawn a sensitif iawn hwn. Fel yr ydych chi wedi ei ddweud yn gwbl eglur eisoes, nid yw safbwynt polisi Llywodraeth y DU o ran ffoaduriaid sy'n blant wedi newid o gwbl, ac mae Llywodraeth y DU yn dal i ddymuno cynnal yr ymrwymiad y mae eisoes wedi ei wneud, a ail-bwysleisiwyd yn Nhŷ'r cyffredin yr wythnos diwethaf hefyd. Fel y gwyddoch, y rheswm pam y pleidleisiwyd yn erbyn y gwelliant hwnnw, ac y pleidleisiwyd yn erbyn gwelliannau eraill i Fil y cytundeb ymadael, oedd oherwydd, a bod yn blwmp ac yn blaen, nid yw eu hatodi i'r Bil hwnnw'n ddigonol o ran pwysigrwydd y polisi hwn. A dyna pam mae Llywodraeth y DU wedi dweud, 'Gadewch i ni fynd i'r afael â hyn ar wahân mewn ffyrdd eraill yn hytrach na dim ond ei atodi i ddiwedd y Bil hwn.' A ydych chi'n gresynu'r codi bwganod gan eich meinciau cefn a'r codi bwganod gan eich Llywodraeth, ac a wnewch chi gydnabod yr ymrwymiadau eglur iawn a wnaed gan y Llywodraeth o ran y polisi a ddatganwyd ganddi?
Well, Llywydd, the Member simply gets the facts of the matter completely wrong. It's not a matter of amendments being voted down; the amendment was—the amendment is Government made. His Government, in the 2018 Act, included a legally binding commitment to negotiate the continuation of the Dublin III arrangements. They took it out, that's the change. That's what we're concerned about. It's not amendments, it's the change that your Government made and the amendments simply sought—[Interruption.] Their amendments, the amendments in the Commons and the amendments in the Lords, simply seek to restore the position that he and his colleagues here and his colleagues in Westminster were supporting just a month or two ago. It's indefensible. He knows it's indefensible and he hasn't offered us even a smidgen of a defence this afternoon.
Wel, Llywydd, yn syml, mae'r Aelod wedi camddeall ffeithiau'r mater yn llwyr. Nid yw'n fater o bleidleisio yn erbyn gwelliannau; cafodd y gwelliant—mae'r gwelliant wedi cael ei lunio gan y Llywodraeth. Fe wnaeth ei Lywodraeth ef, yn Neddf 2018, gynnwys ymrwymiad a oedd yn rhwymo mewn cyfraith i negodi parhad trefniadau Dulyn III. Fe'i tynnwyd allan ganddyn nhw, dyna'r newid. Dyna'r ydym ni'n pryderu amdano. Nid gwelliannau yw'r broblem, ond y newid a wnaeth eich Llywodraeth chi a'r cwbl yr oedd y gwelliannau yn ceisio—[Torri ar draws.] Y cwbl y mae eu gwelliannau nhw, y gwelliannau yn Nhŷ'r cyffredin a'r gwelliannau yn Nhŷ'r Arglwyddi, yn ceisio ei wneud yw adfer y safbwynt yr oedd ef a'i gyd-Aelodau yn y fan yma a'i gyd-Aelodau yn San Steffan yn ei gefnogi dim ond mis neu ddau yn ôl. Ni ellir ei amddiffyn. Mae'n gwybod na ellir ei amddiffyn ac nid yw wedi cynnig hyd yn oed mymryn o amddiffyniad i ni y prynhawn yma.
Will your Government carry out an assessment of how vulnerable children are protected or not protected in Wales today—children living here? Because there are examples, and I'll give you this, First Minister, where a child can allege abuse constantly, constantly—. I don't know why you're shaking your head, First Minister. A child in Wales can allege abuse constantly, not be given an advocate. You can have a child with learning difficulties and he's not given an advocate, not taken to a place of safety to be interviewed, and then to be told off by police. What assessment—this is the question—what assessment will you do to ensure that our children living in Wales are protected?
A wnaiff eich Llywodraeth gynnal asesiad o'r modd y mae plant sy'n agored i niwed yn cael eu hamddiffyn neu nad ydynt yn cael eu hamddiffyn yng Nghymru heddiw—plant sy'n byw yma? Oherwydd ceir enghreifftiau, a rhoddaf hon i chi, Prif Weinidog, lle gall plentyn honni ei fod yn cael ei gam-drin yn gyson, yn gyson—. Nid wyf i'n gwybod pam yr ydych chi'n ysgwyd eich pen, Prif Weinidog. Gall plentyn yng Nghymru honni ei fod yn cael ei gam-drin yn gyson, heb gael eiriolwr. Gallwch chi gael plentyn ag anawsterau dysgu ac nid yw'n cael eiriolwr, nid yw'n cael ei symud i fan diogel i gael ei gyfweld, ac yna'n cael ei geryddu gan yr heddlu. Pa asesiad—dyma'r cwestiwn—pa asesiad wnewch chi ei gynnal i sicrhau bod ein plant sy'n byw yng Nghymru yn cael eu hamddiffyn?
Llywydd, none of those points are relevant to the protection of child refugees, which is the subject of this question. The points the Member makes are no doubt proper points and ones that he can pursue. But I don't think he should try to hijack a question that is about a very important matter, specifically about child refugees, which I've attempted to answer this afternoon.
Llywydd, nid yw'r un o'r pwyntiau hynny'n berthnasol i amddiffyn ffoaduriaid sy'n blant, sef testun y cwestiwn hwn. Nid oes amheuaeth bod y pwyntiau y mae'r Aelod yn eu gwneud yn bwyntiau priodol ac yn rhai y gall ef fynd ar eu trywydd. Ond nid wyf i'n credu y dylai geisio herwgipio cwestiwn sy'n ymwneud â mater pwysig iawn, am ffoaduriaid sy'n blant yn benodol, yr wyf i wedi ceisio ei ateb y prynhawn yma.
First Minister, I grew up in a community of refugees post war and to this day have friends of mine who actually came over as children after the second world war, lived in displaced persons camps for periods. So, what has happened is something that I personally feel is incredibly distressing as to what has happened. We have commitments in any legislation we pass in respect of compliance with various conventions: the UN Convention on the Rights of the Child, the 1951 refugee convention, the 1967 protocol on refugee children and, of course, the UN guidelines with specific rights in respect of refugee children. Will you give consideration to the fact that, if we were to give any consent to the current European Union (Withdrawal) Bill without the commitments in respect of refugees, we might actually be legislating in breach of our obligations under the Government of Wales Act 2006?
Prif Weinidog, cefais fy magu mewn cymuned o ffoaduriaid ar ôl y rhyfel ac mae gen i ffrindiau hyd heddiw a ddaeth drosodd yn blant ar ôl yr ail ryfel byd, gan fyw mewn gwersylloedd pobl a ddadleolwyd am gyfnodau. Felly, mae'r hyn sydd wedi digwydd yn rhywbeth yr wyf i'n bersonol yn teimlo sy'n peri gofid mawr o ran yr hyn sydd wedi digwydd. Mae gennym ni ymrwymiadau mewn unrhyw ddeddfwriaeth yr ydym ni'n ei phasio o ran cydymffurfio â gwahanol gonfensiynau: Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, confensiwn ffoaduriaid 1951, protocol 1967 ar ffoaduriaid sy'n blant ac, wrth gwrs, canllawiau'r Cenhedloedd Unedig â hawliau penodol o ran ffoaduriaid sy'n blant. A wnewch chi roi ystyriaeth i'r ffaith, pe byddem ni'n rhoi unrhyw gydsyniad i Fil presennol yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) heb yr ymrwymiadau yn ymwneud â ffoaduriaid, y gallem ni mewn gwirionedd fod yn deddfu yn groes i'n rhwymedigaethau o dan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006?
Well, certainly, Llywydd, I will do that. This is one of those many instances in which the Bill currently before the House of Commons is a deterioration in the Bill that the current Prime Minister presented just shortly before the Christmas recess. They were happy to have this last year—why are they not happy not have it this year? They should. They can put it right. They can put it right in the House of Lords and then all the difficulties that Mick Antoniw rightly points to will have been addressed in the way that previous Conservative Prime Ministers and Conservative Members of Parliament were willing to support.
Wel, yn sicr, Llywydd, byddaf yn gwneud hynny. Mae hwn yn un o'r achosion niferus hynny lle mae'r Bil sydd gerbron Tŷ'r Cyffredin ar hyn o bryd yn ddirywiad i'r Bil a gyflwynwyd gan Brif Weinidog presennol y DU ychydig cyn toriad y Nadolig. Roedden nhw'n fodlon cael hyn y llynedd—pam nad ydyn nhw'n fodlon ei gael eleni? Mi ddylen nhw. Gallan nhw unioni'r sefyllfa. Gallan nhw unioni'r sefyllfa yn Nhŷ'r Arglwyddi, ac yna bydd yr holl anawsterau y mae Mick Antoniw yn cyfeirio atyn nhw yn briodol wedi cael sylw yn y modd yr oedd Prif Weinidogion Ceidwadol y DU ac Aelodau Seneddol Ceidwadol blaenorol yn barod i'w gefnogi.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am addysgu cymorth cyntaf sylfaenol mewn ysgolion? OAQ54893
2. Will the First Minister make a statement on the teaching of basic first aid in schools? OAQ54893
Llywydd, we encourage everyone to learn first aid. It is for schools to decide if and how best to provide first aid learning for their pupils. The statutory guidance that will surround the new curriculum will provide that learners should be able to respond to harmful situations and safely intervene when others' health is at risk.
Llywydd, rydym ni'n annog pawb i ddysgu cymorth cyntaf. Cyfrifoldeb ysgolion yw penderfynu os dylen nhw ddarparu addysg cymorth cyntaf i'w disgyblion a'r ffordd orau o wneud hynny. Bydd y canllawiau statudol a fydd yn gysylltiedig â'r cwricwlwm newydd yn darparu y dylai dysgwyr allu ymateb i sefyllfaoedd niweidiol ac ymyrryd yn ddiogel pan fo iechyd pobl eraill mewn perygl.
Can I thank the First Minister for that response? There are certain life skills that all children should have when they leave school—skills that will be more useful than a lot that is in the formal curriculum. Basic first aid, including things such as stopping heavy bleeding, cardiopulmonary resuscitation, the Heimlich manoeuvre, are basic life skills and they help someone save a life. Does the First Minister agree that these need to be taught either within school or outside of school? But they need to be taught so young children can actually save lives.
A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am yr ateb yna? Ceir rhai sgiliau bywyd penodol y dylai pob plentyn feddu arnyn nhw pan fydd yn gadael yr ysgol—sgiliau a fydd yn fwy defnyddiol na llawer sydd yn y cwricwlwm ffurfiol. Mae cymorth cyntaf sylfaenol, gan gynnwys pethau fel atal gwaedu trwm, adfywio cardio-pwlmonaidd, symudiad Heimlich, yn sgiliau bywyd sylfaenol ac maen nhw'n helpu rhywun i achub bywyd. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno bod angen addysgu'r rhain naill ai yn yr ysgol neu y tu allan i'r ysgol? Ond mae angen eu haddysgu fel y gall plant ifanc achub bywydau mewn gwirionedd.
Well, can I entirely agree with Mike Hedges about the importance of first aid, about those aspects that he has drawn attention to specifically? Wales is fortunate, Dirprwy Lywydd, in having a vibrant third sector in the health area in which a range of opportunities exist for acquiring and practising skills in first aid. The curriculum for Wales guidance, which was published for feedback in April 2019, had a lot of comments in from those organisations in relation to it and, as a result, CPR and first aid guidance will be strengthened and it will involve the British Heart Foundation, St John Ambulance and the Red Cross, both in making sure that the right guidance is given to schools and that there is a range of resources and lesson plans available so that practitioners can be confident in meeting exactly those needs to which Mike Hedges has referred.
Wel, a gaf i gytuno'n llwyr â Mike Hedges am bwysigrwydd cymorth cyntaf, am yr agweddau hynny y mae wedi tynnu sylw atyn nhw yn benodol? Mae Cymru'n ffodus, Dirprwy Lywydd, o fod â thrydydd sector bywiog ym maes iechyd lle mae amrywiaeth o gyfleoedd yn bodoli ar gyfer caffael ac ymarfer sgiliau cymorth cyntaf. Derbyniodd canllawiau cwricwlwm Cymru, a gyhoeddwyd ar gyfer adborth ym mis Ebrill 2019, lawer o sylwadau gan y sefydliadau hynny amdano ac, o ganlyniad, bydd canllawiau adfywio cardio-pwlmonaidd a chymorth cyntaf yn cael eu hatgyfnerthu a byddant yn cynnwys Sefydliad Prydeinig y Galon, Ambiwlans Sant Ioan a'r Groes Goch, o ran gwneud yn siŵr bod y canllawiau cywir yn cael eu rhoi i ysgolion a bod amrywiaeth o adnoddau a chynlluniau gwersi ar gael fel y gall ymarferwyr fod yn hyderus wrth ddiwallu'r union anghenion hynny y mae Mike Hedges wedi cyfeirio atyn nhw.
According to St John Cymru, less than one in 10 people survive an out-of-hospital cardiac arrest, and nearly a third of UK adults would not have the confidence to intervene if they saw someone in need. Now, improved education of our youngsters is definitely the answer to this cardiac catastrophe. Children in England will be taught CPR and other lifesaving skills from September 2020, and every local authority in Scotland has committed to teaching CPR. The new curriculum, however, does not make the teaching of first aid and lifesaving skills compulsory, yet, according to the British Heart Foundation, nearly one in four could survive if all young people were trained. I appreciate that the Minister for Education wants to move away from prescribed subjects, however will you allow an exception by making CPR training a compulsory part of the new curriculum?
Yn ôl Ambiwlans Sant Ioan Cymru, mae llai nag un o bob 10 o bobl yn goroesi ataliad ar y galon y tu allan i'r ysbyty, ac ni fyddai gan bron i draean o oedolion y DU yr hyder i ymyrryd pe bydden nhw'n gweld rhywun mewn angen. Nawr, gwell addysg i'n pobl ifanc yw'r ateb i'r trychineb cardiaidd hwn yn sicr. Bydd plant yn Lloegr yn dysgu adfywio cardio-pwlmonaidd a sgiliau achub bywyd eraill o fis Medi 2020 ymlaen, ac mae pob awdurdod lleol yn yr Alban wedi ymrwymo i addysgu adfywio cardio-pwlmonaidd. Fodd bynnag, nid yw'r cwricwlwm newydd yn gwneud addysgu cymorth cyntaf a sgiliau achub bywyd yn orfodol, ac eto, yn ôl Sefydliad Prydeinig y Galon, gallai bron i un o bob pedwar oroesi pe byddai pob person ifanc yn cael ei hyfforddi. Rwy'n sylweddoli bod y Gweinidog Addysg eisiau symud oddi wrth bynciau penodedig, fodd bynnag, a wnewch chi ganiatáu eithriad trwy wneud hyfforddiant adfywio cardio-pwlmonaidd yn rhan orfodol o'r cwricwlwm newydd?
The difficulty is, Dirprwy Lywydd, as the Member knows, that right around this Chamber there are people who argue for a whole range of exceptions to be made. Everybody here will have an example of something that they think and believe passionately should be made an exception to the rule in the way our curriculum is constructed. And, once you start to go down that route, the curriculum will stop being what we in this Chamber have said we want it to be: purpose-led and in the hands of teachers when it comes to implementation.
Of course, young people should be taught about these important things, and can be within our schools: 99 per cent of schools in Wales participate in the Welsh network of healthy schools schemes, with all that goes alongside that, including teaching young people about these things. But Mike Hedges made an important point in his supplementary question, that opportunities for learning first aid don't simply exist in schools. There are many other ways in which people can learn these skills. I myself took part in a fantastic scheme that Cardiff medical school students are running here in Cardiff. They held a session over in the Wales Millennium Centre here just before Christmas, where any member of the public could be trained in basic first aid to give them the confidence to intervene in the circumstances that Janet Finch-Saunders has mentioned, and there is a broader set of actions that need to be taken to address something that is, I absolutely agree, a very important issue here in Wales.
Yr anhawster, Dirprwy Lywydd, fel y mae'r Aelod yn gwybod, yw bod pobl ym mhob rhan o'r Siambr hon yn dadlau dros amrywiaeth eang o eithriadau i gael eu gwneud. Bydd gan bawb sydd yma enghraifft o rywbeth y maen nhw'n meddwl ac yn credu'n angerddol y dylid ei wneud yn eithriad i'r rheol yn y ffordd y caiff ein cwricwlwm ei lunio. Ac, ar ôl i chi ddechrau dilyn y trywydd hwnnw, ni fydd y cwricwlwm yr hyn yr ydym ni yn y Siambr hon wedi dweud yr ydym ni eisiau iddo fod mwyach: wedi ei arwain gan bwrpas ac yn nwylo athrawon pan ddaw'n fater o'i weithredu.
Wrth gwrs, dylid addysgu pobl ifanc am y pethau pwysig hyn, a gellir gwneud hynny yn ein hysgolion: mae 99 y cant o ysgolion Cymru yn cymryd rhan yng nghynlluniau rhwydwaith ysgolion iach Cymru, gyda phopeth sy'n cyd-fynd â hynny, gan gynnwys addysgu pobl ifanc am y pethau hyn. Ond gwnaeth Mike Hedges bwynt pwysig yn ei gwestiwn atodol, nad mewn ysgolion yn unig y mae cyfleoedd ar gyfer dysgu cymorth cyntaf yn bodoli. Ceir llawer o ffyrdd eraill y gall pobl ddysgu'r sgiliau hyn. Cymerais ran fy hun mewn cynllun gwych y mae myfyrwyr ysgol feddygol Caerdydd yn ei redeg yma yng Nghaerdydd. Cynhaliwyd sesiwn ganddynt draw yng Nghanolfan Mileniwm Cymru yn y fan yma ychydig cyn y Nadolig, lle gellid hyfforddi unrhyw aelod o'r cyhoedd mewn cymorth cyntaf sylfaenol i roi'r hyder iddo ymyrryd o dan yr amgylchiadau y mae Janet Finch-Saunders wedi eu crybwyll, a cheir cyfres ehangach o gamau y mae angen eu cymryd i fynd i'r afael â rhywbeth sydd, rwy'n cytuno'n llwyr, yn fater pwysig iawn yma yng Nghymru.
Dwi'n cytuno, fel y mae 70 y cant o rieni a'r Senedd Ieuenctid, y dylid cyflwyno un wers y flwyddyn o gymorth cyntaf i'n disgyblion ni. Rŵan, dwi'n deall y broblem sydd gennych chi efo'r cwricwlwm newydd a'r weledigaeth a'r cysyniad sydd yn fanno, ond mae rhai pethau mor bwysig maen nhw angen y sicrwydd a'r eglurder yna. Dwi'n falch o glywed bod y canllawiau yn mynd i gael eu cryfhau, ond efallai bod yna gyfle pellach: efallai bod modd edrych ar ddiwygio'r rhan sy'n cael ei henwi'n 'cynllunio eich cwricwlwm', a byddwn yn gofyn a fyddech chi'n fodlon trafod efo'r Gweinidog Addysg i weld a oes modd diwygio'r rhan yna er mwyn bod cymorth cyntaf yn mynd yn rhan mwy creiddiol o'r cwricwlwm.
I agree, as do 70 per cent of parents and the Youth Parliament, that one lesson per year of first aid should be presented to our pupils. Now, I understand the problem that you have with the new curriculum, and the vision and concept underpinning it, but there are some things that are so important that you do need that assurance and clarity on them. I'm pleased to hear that guidance is to be strengthened, but perhaps there's a further opportunity: perhaps we could look at reforming the part that is called 'planning your curriculum', and I would ask you whether you'd be willing to have discussions with the Minister for Education to see whether that section could be amended so that first aid becomes a more core part of the curriculum.
Wel, diolch am y syniadau yna. Os oes ffordd y gallwn ni fod yn hyblyg yn y ffordd rydym ni'n datblygu pethau a'r cyngor rŷm ni'n ei roi i bobl, wrth gwrs dwi'n fodlon trafod hynny gyda'r Gweinidog dros Addysg. Ond yr egwyddor yw, fel rŷm ni wedi trafod fwy nag unwaith ar lawr y Cynulliad, i greu cwricwlwm newydd le rŷm ni'n creu'r pethau sylfaenol, ond rŷm ni'n rhoi'r cyfrifoldeb yn nwylo'r athrawon yn y classroom i wneud pethau yn y ffordd sy'n gweithio iddyn nhw ac i'r plant sydd o'u blaenau nhw.
Well, thank you for that idea. If there's a way that we can be flexible in the way that we develop things and the advice that we give to people, then of course I am willing to discuss that with the Minister for Education. But the principle, as we've discussed more than once on the floor of the Assembly, is to create a new curriculum where we create the fundamental things, but we give the responsibility to the teachers in the classroom to do things in the way that works for them and for the children before them.
We'll now turn to leaders' questions, and the first leader this afternoon is the leader of Plaid Cymru, Adam Price.
Trown nawr at gwestiynau'r arweinwyr, a'r arweinydd cyntaf y prynhawn yma yw arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Diolch, Dirprwy Lywydd. First Minister, I'd like to start by raising with you the case of Peter Connelly, who died in what the Welsh ambulance service trust described as 'difficult and unacceptable...circumstances'. There had been an eight-hour delay in admitting Mr Connelly to Wrexham Maelor Hospital. Following his death, the senior coroner for north Wales issued a regulation 28 report on the prevention of unnecessary deaths. It was the thirteenth such report since 2014 that highlighted long waits outside hospitals in north Wales. The coroner concluded that, unless working practices changed within the NHS in north Wales, it was inevitable that future deaths would occur that might otherwise have been preventable. That report was issued at the end of last year. This year already, a further report—making it the fourteenth in six years—into the death of Samantha Brousas identified failings in the transfer of care at Wrexham Maelor. Despite suspected sepsis and being critically ill, she was held outside the hospital in an ambulance for over two hours. As a consequence of the concerns raised by the coroner about Betsi Cadwaladr and the Wales ambulance trust, will the First Minister undertake an urgent investigation to ensure that lives are not put at risk any further?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Prif Weinidog, hoffwn ddechrau trwy godi gyda chi achos Peter Connelly, a fu farw yn yr hyn a ddisgrifiwyd gan ymddiriedolaeth gwasanaethau ambiwlans Cymru fel amgylchiadau anodd ac annerbyniol. Bu oedi o wyth awr cyn derbyn Mr Connelly i Ysbyty Maelor Wrecsam. Yn dilyn ei farwolaeth, cyhoeddodd uwch-grwner gogledd Cymru adroddiad rheoliad 28 ar atal marwolaethau diangen. Dyma'r trydydd adroddiad ar ddeg o'r fath er 2014 a dynnodd sylw at arosiadau hirfaith y tu allan i ysbytai yn y gogledd. Daeth y crwner i'r casgliad, oni bai fod arferion gweithio yn newid yn y GIG yng ngogledd Cymru, ei bod yn anochel y byddai marwolaethau yn digwydd yn y dyfodol y gellid fod wedi eu hatal fel arall efallai. Cyhoeddwyd yr adroddiad hwnnw ddiwedd y llynedd. Eisoes eleni nododd adroddiad arall—sef y pedwerydd ar ddeg mewn chwe blynedd—i farwolaeth Samantha Brousas fethiannau wrth drosglwyddo gofal yn Ysbyty Maelor Wrecsam. Er gwaethaf yr amheuaeth o sepsis a'r ffaith ei bod yn ddifrifol wael, cafodd ei chadw y tu allan i'r ysbyty mewn ambiwlans am dros ddwy awr. O ganlyniad i'r pryderon a godwyd gan y crwner ynghylch Betsi Cadwaladr ac ymddiriedolaeth ambiwlans Cymru, a wnaiff y Prif Weinidog gynnal ymchwiliad brys i sicrhau nad yw bywydau yn cael eu peryglu ymhellach?
Well, Llywydd, any coroner's letter about the avoidance of future deaths is taken very seriously in the health service, and certainly the ambulance trust will have responded to previous such advice and is currently responding to the example that Adam Price referred to. The problem is not one that is soluble in the hands of the ambulance service alone, as those letters always make clear. It is a whole-systems issue, in which we have to be able to clear people through the whole system so that, when the system comes under pressure, as it has over the last few weeks, there is room at the front door. Because the emergency reception of patients is linked into the way that the whole system, inside the hospital and outside the hospital too, is operating. Nobody wants to see people waiting in ambulances when they could be admitted into our accident and emergency departments and treated there. That is absolutely the view of the Welsh ambulance trust. They work very closely with health boards. The health Minister works with them both to try to create the conditions in which those sorts of delays can be avoided.
Wel, Llywydd, mae unrhyw lythyr gan y crwner am osgoi marwolaethau yn y dyfodol yn cael sylw difrifol iawn yn y gwasanaeth iechyd, ac yn sicr bydd yr ymddiriedolaeth ambiwlans wedi ymateb i gyngor blaenorol o'r fath ac mae'n ymateb ar hyn o bryd i'r enghraifft y cyfeiriodd Adam Price ato. Nid yw'r broblem yn un y gellir ei datrys yn nwylo'r gwasanaeth ambiwlans yn unig, fel y mae'r llythyrau hynny bob amser yn ei egluro. Mae'n fater systemau cyfan, lle mae'n rhaid i ni allu clirio pobl drwy'r system gyfan, fel y bydd lle wrth y drws ffrynt pan fydd y system yn dod dan bwysau, fel sydd wedi digwydd dros yr wythnosau diwethaf. Oherwydd mae derbyn cleifion ar sail brys yn gysylltiedig â'r ffordd y mae'r system gyfan, y tu mewn i'r ysbyty a'r tu allan i'r ysbyty hefyd, yn gweithredu. Does neb eisiau gweld pobl yn aros mewn ambiwlansys pryd y gallen nhw fod wedi cael eu derbyn i'n hadrannau damweiniau ac achosion brys a'u trin yno. Dyna'n union yw barn ymddiriedolaeth ambiwlans Cymru. Maen nhw'n gweithio'n agos iawn gyda byrddau iechyd. Mae'r Gweinidog iechyd yn gweithio gyda'r ddau ohonyn nhw i geisio creu'r amodau lle gellir osgoi'r mathau hynny o oedi.
Mae'n siŵr ei fod e'n iawn bod yna resymau systemig am yr achosion a'r problemau sydd wedi cael eu hamlygu, ond a fyddai'r Prif Weinidog yn fodlon derbyn bod yna gynifer o achosion wedi bod yng ngogledd Cymru bod yn rhaid bod yna resymau penodol, sydd yn awgrymu bod y math o ffactorau cyffredinol sy'n bodoli mewn llefydd eraill wedi achosi nifer fawr iawn o achosion trasig?
Rhan o'r issue, wrth gwrs, ydy diffyg capasiti. Ŷch chi'n sôn bob gaeaf am lefel digynsail o bwysau, felly gadewch i ni edrych yn fanylach ar hynny. Yn 2018, un rheswm a roddwyd am y pwysau ychwanegol bryd hynny oedd norovirus, ond mewn gwirionedd roedd gostyngiad o 11 y cant yn nifer yr achosion o gymharu â'r flwyddyn flaenorol bryd hynny. Llynedd, y ffliw oedd ar fai meddech chi, ond roedd ffliw wedi'i gategoreiddio fel mater o ddwyster isel am ran helaeth o'r tymor hynny. A hithau'n 2020 a ninnau mewn gaeaf mwyn, beth fydd y rheswm tro yma?
I'm sure that it's right to say that there are systemic reasons for the problems that have been highlighted, but would the First Minister accept that there have been so many cases in north Wales that there must be specific reasons, which would suggest that the kinds of general factors that exist elsewhere have caused a large number of tragic cases?
Part of the issue, of course, is a lack of capacity. You mention every winter the unprecedented levels of pressures, so let's look in more detail at that. In 2018, one reason given for the additional pressures at that time was norovirus, but in reality there had been a reduction of 11 per cent in the number of cases as compared to the previous year at that point. Last year, flu was to blame according to you, but flu had been categorised as a low-intensity problem for the large part of that year. Now, in 2020, in a relatively warm year, what will be the reason this year?
Wel, mae nifer o resymau, wrth gwrs, Dirprwy Lywydd, a dwi ddim yn cytuno o gwbl os oedd yr Aelod yn awgrymu bod y problemau'n achosi hyn yng ngogledd Cymru yn fwy na llefydd eraill, achos dŷn ni'n gwybod bod hwnna'n digwydd ym mhob man.
Well, there are a number of reasons, of course, Dirprwy Lywydd, and I don't agree at all if the Member was suggesting that the problems are causing this in north Wales more than in other places, because we know that that is happening in every area.
The Member, I think, misunderstands the nature of some of the challenges, norovirus in particular. It's not a matter of the overall level of norovirus; it is the fact that norovirus tends to be concentrated in particular places and then ends up—as it has in Glangwili Hospital this year, for example—with the closure of whole wards and an inability, therefore, to admit patients. There may be a low level of norovirus overall, but it attacks particular places and causes particular impacts where it does. This year, there has been an early onset of flu; it may not be the most virulent strain of flu that we have faced in the last five years, but the fact that it has started early means that there has been an earlier influx into emergency departments of people with flu-like symptoms.
Particularly this year, we face the fact that a number of very frail elderly people coming into emergency departments have required a higher level of admission to emergency departments than previously, and this is partly, Dirprwy Llywydd, a reflection of the success of the way that things have been done in Wales. We have large numbers of elderly people still living in their own homes with very intensive packages of care from local authorities, who in previous years would have been in residential care. When they come into hospital, it isn't a simple matter of simply plugging in one small extra service to allow them to go home; they are already receiving a very significant level of domiciliary care, and putting a new package of care ready for them is something that is complex and demanding amongst a whole range of services.
And finally, we are still seeing this winter the impact of the changes to tax and pensions that has affected the ability of doctors to fill rotas and to carry out additional sessions. Two thousand sessions in Wales were cancelled in the run up to the Christmas period, 15,000 patients were affected by it, and that is still to be resolved. Nevertheless, Dirprwy Lywydd—and it's really important to say this, isn't it—over the whole of the Christmas period, when there were 15,000 attendances every week at emergency departments, 10,000 calls to the ambulance service in Wales, 4,000 emergency admissions every week into our hospitals in Wales, despite all those pressures, the health service goes on day in and day out responding to clinical need here in Wales, and patients in every part of Wales are grateful for the service that they get.
Mae'r Aelod, rwy'n credu, yn camddeall natur rhai o'r heriau, norofeirws yn arbennig. Nid yw'n fater o'r lefel gyffredinol o norofeirws; y ffaith yw bod norofeirws yn tueddu i grynhoi mewn lleoedd penodol ac yna, yn y pen draw—fel y mae wedi ei wneud yn Ysbyty Glangwili eleni, er enghraifft—mae'n arwain at gau wardiau cyfan ac anallu, felly, i dderbyn cleifion. Efallai y bydd lefel isel o norofeirws yn gyffredinol, ond mae'n ymosod ar leoedd penodol ac yn achosi effeithiau penodol lle mae'n digwydd. Eleni, mae'r ffliw wedi dechrau'n gynnar; efallai nad dyma'r math mwyaf ffyrnig o ffliw yr ydym ni wedi ei wynebu yn y pum mlynedd diwethaf, ond mae'r ffaith ei fod wedi dechrau'n gynnar yn golygu y bu mewnlifiad cynharach i adrannau achosion brys o bobl gyda symptomau tebyg i ffliw.
Yn enwedig eleni, rydym ni'n wynebu'r ffaith bod nifer o bobl oedrannus eiddil iawn sy'n dod i adrannau achosion brys wedi bod angen lefel uwch o dderbyniad i adrannau achosion brys nag o'r blaen, ac mae hyn yn rhannol, Dirprwy Lywydd, yn adlewyrchiad o lwyddiant y ffordd y gwnaed pethau yng Nghymru. Mae gennym ni niferoedd uchel o bobl oedrannus sy'n dal i fyw yn eu cartrefi eu hunain gyda phecynnau dwys iawn o ofal gan awdurdodau lleol, a fyddai wedi bod mewn gofal preswyl mewn blynyddoedd blaenorol. Pan fyddan nhw'n dod i'r ysbyty, nid yw'n fater syml o ychwanegu un gwasanaeth ychwanegol bach i ganiatáu iddyn nhw fynd adref; maen nhw eisoes yn derbyn lefel sylweddol iawn o ofal cartref, ac mae gwneud pecyn newydd o ofal yn barod ar eu cyfer yn rhywbeth sy'n gymhleth ac yn anodd ymhlith amrywiaeth eang o wasanaethau.
Ac yn olaf, rydym ni'n dal i weld y gaeaf hwn effaith y newidiadau i drethi a phensiynau sydd wedi effeithio ar allu meddygon i lenwi rotas a chynnal sesiynau ychwanegol. Cafodd dwy fil o sesiynau eu canslo yng Nghymru yn y cyfnod cyn y Nadolig, effeithiodd hyn ar 15,000 o gleifion, ac mae hynny yn dal i fod heb ei ddatrys. Serch hynny, Dirprwy Lywydd—ac mae'n bwysig iawn dweud hyn, onid yw—dros holl gyfnod y Nadolig, pryd yr oedd 15,000 o bobl yr wythnos yn dod i adrannau achosion brys, 10,000 o alwadau i'r gwasanaeth ambiwlans yng Nghymru, 4,000 o dderbyniadau brys bob wythnos i'n hysbytai yng Nghymru, er gwaethaf yr holl bwysau hynny, mae'r gwasanaeth iechyd yn parhau i ymateb bob un dydd i angen clinigol yma yng Nghymru, ac mae cleifion ym mhob rhan o Gymru yn ddiolchgar am y gwasanaeth y maen nhw'n ei gael.
Os ydw i'n deall y Prif Weinidog yn iawn, roeddech chi'n dadlau bod eich methiant chi, mewn ffordd, yn adlewyrchu eich llwyddiant. Am yr wythfed mlynedd yn olynol, mae e'n wir eto bod dros 85 y cant o'r gwelyau’n llawn, sydd dros y trothwy diogel ŷch chi wedi'i osod. Roedd 125 o gleifion yn ddigon iach i adael un ysbyty yr wythnos ddiwethaf, ond doedd dim gofal cymdeithasol ar eu cyfer, sydd yn wahanol iawn i'r darlun ŷch chi newydd ei gyflwyno.
Tra'n Weinidog iechyd saith mlynedd yn ôl, fe ddywedoch chi fod problemau drws ffrynt—i ddefnyddio'r term ŷch chi wedi'i ddefnyddio nawr—y gwasanaeth iechyd yn waeth oherwydd bod cleifion yn parhau i fod yn yr ysbyty er yn ddigon iach i adael. Ar ôl amlygu'r broblem yn eich swydd flaenorol, pam ŷch chi wedi methu â chael y Llywodraeth, Llywodraeth ŷch chi nawr yn ei harwain, i'w datrys yn eich swydd bresennol?
If I understand the First Minister correctly, you were arguing that your failure, in a way, is a reflection of your success. For the eighth year on the bounce, it is again true to say that over 85 per cent of the beds are occupied, which is above the safe threshold that you have set. Some 125 patients were healthy enough to leave one hospital last week, but there was no social care available for them, which is very different to the picture that you have just painted.
Whilst you were health Minister seven years ago, you said that the front door problems—to use the term that you've just used—of the health service were way worse because patients remained in hospital although they were healthy enough to leave. Having highlighted that problem in a previous post, why have you failed to get the Government that you now lead to resolve it in your current post?
Wel, rŷn ni wedi datrys y broblem, Dirprwy Lywydd, ac mae'r sefyllfa lot yn well nag yr oedd hi pan roeddwn i'n dod i ddechrau fel Gweinidog dros Iechyd.
Well, we have resolved the problem, Dirprwy Lywydd, and the situation is much better than it was when I started as health Minister.
The two best years since figures have been recorded for delayed transfers of care in the Welsh health service were 2017 and 2018. So, we had fewer delayed transfers of care in those two years than at any time since those figures have been recorded, and that is a huge tribute to the effort that our colleagues in social services departments have made, with extra funding through the ICF, with the work that's been done in the regional partnership boards.
And yes, it is a struggle for social services departments, as well as the health service, to deal with a sudden surge in demand, but last week, when Hywel Dda was under the pressure that it was under, it was because of the help that they received from social services departments in those areas that they were able to recover the position so that, by the end of last week, things were in a much better position.
I was very grateful, Llywydd, that I was in Carmarthenshire on Thursday with social services staff and able to thank them, and the Plaid Cymru leader of that council, for the enormous efforts that they had made that week to assist the health service and to make sure that, as much as possible, people who were fit to be discharged from hospital were being assisted by those local authority services.
2017 a 2018 oedd y ddwy flynedd orau ers i ffigurau gael eu cofnodi ar gyfer oedi wrth drosglwyddo gofal yng ngwasanaeth iechyd Cymru. Felly, roedd gennym ni lai o achosion o oedi wrth drosglwyddo gofal yn y ddwy flynedd hynny nag ar unrhyw adeg ers i'r ffigurau hynny gael eu cofnodi, ac mae hynny'n deyrnged enfawr i'r ymdrech a wnaed gan ein cydweithwyr mewn adrannau gwasanaethau cymdeithasol, gyda chyllid ychwanegol drwy'r ICF, gyda'r gwaith sydd wedi cael ei wneud yn y byrddau partneriaeth rhanbarthol.
Ac ydy, mae'n anodd i adrannau gwasanaethau cymdeithasol, yn ogystal â'r gwasanaeth iechyd, ymdrin ag ymchwydd sydyn mewn galw, ond yr wythnos diwethaf, pan oedd Hywel Dda yn dioddef y pwysau a oedd arno, oherwydd y cymorth a gawson nhw gan adrannau gwasanaethau cymdeithasol yn yr ardaloedd hynny y gwnaethon nhw lwyddo i adfer y sefyllfa fel bod pethau mewn sefyllfa well o lawer erbyn diwedd yr wythnos diwethaf.
Roeddwn i'n ddiolchgar iawn, Llywydd, fy mod i yn Sir Gaerfyrddin ddydd Iau gyda staff gwasanaethau cymdeithasol ac yn gallu diolch iddyn nhw, ac i arweinydd Plaid Cymru y cyngor hwnnw, am yr ymdrechion aruthrol yr oedden nhw wedi ei gwneud yr wythnos honno i gynorthwyo'r gwasanaeth iechyd ac i wneud yn siŵr, cyn belled a phosibl, bod pobl a oedd yn ddigon iach i gael eu rhyddhau o'r ysbyty yn cael eu cynorthwyo gan y gwasanaethau awdurdod lleol hynny.
Thank you. I change to the leader of the opposition, Paul Davies.
Diolch. Newidiaf i arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Thank you, Deputy Presiding Officer. First Minister, the Welsh Government's own latest figures have shown that more than 11,000 young people received counselling in 2017-18. Indeed, more worryingly, figures from the charity Barnardo's Cymru have confirmed that the number of children it helped in the past year rose by 56 per cent. In light of these very serious figures, can you tell us what immediate steps the Welsh Government is taking to address this problem and what new early intervention measures will be introduced to help reduce the number of children needing mental health support here in Wales?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Prif Weinidog, mae ffigurau diweddaraf Llywodraeth Cymru ei hun wedi dangos bod mwy na 11,000 o bobl ifanc wedi cael eu cwnsela yn 2017-18. Yn wir, yn fwy pryderus, mae ffigurau gan elusen Barnardo's Cymru wedi cadarnhau bod nifer y plant a gynorthwywyd ganddi yn ystod y flwyddyn ddiwethaf wedi cynyddu gan 56 y cant. Yng ngoleuni'r ffigurau difrifol iawn hyn, a allwch chi ddweud wrthym ni pa gamau uniongyrchol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r broblem hon a pha fesurau ymyrraeth gynnar newydd fydd yn cael eu cyflwyno er mwyn helpu i leihau nifer y plant sydd angen cymorth iechyd meddwl yma yng Nghymru?
I thank the Member for that important question. He will have seen that, in the draft budget published on 16 December, there is a doubling of the budget for mental health support in our schools in Wales; partly a response to the report of the health committee published earlier in this Assembly term. We want to make sure not only that we strengthen the counselling services that we currently provide, but we extend the age range of them as well and we extend their availability down the age range so that it's available to young people earlier in their school career, and when it may be possible to intervene in a way that will prevent problems from developing into the future. I think I managed to quote some figures last week in the Chamber that showed that 87 per cent of those young people who received school counselling didn't require any further intervention, and I think that is a real endorsement of the strategy that, right round this Chamber, Members have advocated in relation to children's mental health; that we get in early, we aim to prevent, and we don't draw young people into the more serious part of the system when we're able to provide more mainstream everyday services to which there is less stigma attached and more effect in their lives.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn pwysig yna. Bydd wedi gweld, yn y gyllideb ddrafft a gyhoeddwyd ar 16 Rhagfyr, bod y gyllideb ar gyfer cymorth iechyd meddwl yn ein hysgolion yng Nghymru wedi dyblu; yn rhannol mewn ymateb i adroddiad y pwyllgor iechyd a gyhoeddwyd yn gynharach yn ystod y tymor Cynulliad hwn. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr ein bod ni'n cryfhau'r gwasanaethau cynghori yr ydym ni'n ei darparu ar hyn o bryd, ond hefyd ein bod ni'n ymestyn eu hystod oedran hefyd ac yn ymestyn faint y maen nhw ar gael i lawr yr ystod oedran fel eu bod ar gael i bobl ifanc yn gynharach yn eu gyrfa ysgol, a phan y gallai fod yn bosibl ymyrryd mewn ffordd a fydd yn atal problemau rhag datblygu i'r dyfodol. Rwy'n credu fy mod i wedi llwyddo i ddyfynnu rhai ffigurau yr wythnos diwethaf yn y Siambr a oedd yn dangos nad oedd angen unrhyw ymyrraeth bellach ar 87 y cant o'r bobl ifanc hynny a gafodd eu cwnsela mewn ysgolion, ac rwy'n credu bod hynny'n gymeradwyaeth wirioneddol i'r strategaeth y mae Aelodau ym mhob rhan o'r Siambr hon wedi ei hargymell o ran iechyd meddwl plant; ein bod ni'n cael atyn nhw'n gynnar, ein bod ni'n ceisio atal, ac nad ydym ni'n tynnu pobl ifanc i'r rhan fwyaf difrifol o'r system pan fyddwn ni'n gallu darparu mwy o wasanaethau beunyddiol prif ffrwd y mae llai o stigma yn gysylltiedig â nhw ac sy'n cael mwy o effaith yn eu bywydau.
I appreciate that response, First Minister, because as you know poor mental health can, of course, affect anyone from any background and at any age. Indeed, one of the less discussed facets of mental health is in relation to the farming sector in Wales. Sadly, agriculture carries one of the highest rates of suicide, and the remoteness of many farming communities mean they are often geographically distant from mainstream health services, which may limit their access to support.
Now, you may be aware of the outstanding work done by the DPJ Foundation based in my own constituency, which is supporting those in rural communities by helping to break down that stigma you were just talking about attached to mental health. And as well as doing that, they are also running a project called Share the Load, a 24-hour telephone and counselling service. Therefore, in light of the good work done by the DPJ Foundation, and indeed others, can you tell us what your Government is doing to support the delivery of more local, tailored mental health support networks across the country?
Rwy'n gwerthfawrogi'r ymateb yna, Prif Weinidog, oherwydd fel y gwyddoch, gall iechyd meddwl gwael effeithio ar unrhyw un o unrhyw gefndir ac ar unrhyw oedran, wrth gwrs. Yn wir, mae un o'r agweddau ar iechyd meddwl sy'n llai o destun trafod yn ymwneud â'r sector ffermio yng Nghymru. Yn anffodus, amaethyddiaeth sydd ag un o'r cyfraddau uchaf o hunanladdiad, ac mae natur anghysbell llawer o gymunedau ffermio yn golygu eu bod nhw'n aml yn bell yn ddaearyddol oddi wrth wasanaethau iechyd prif ffrwd, a allai gyfyngu ar eu gallu i gael cymorth.
Nawr, efallai eich bod chi'n ymwybodol o'r gwaith rhagorol a wnaed gan Sefydliad DPJ yn fy etholaeth i fy hun, sy'n cynorthwyo'r rhai mewn cymunedau gwledig drwy helpu i chwalu'r stigma yr ydych chi newydd sôn amdano sy'n gysylltiedig ag iechyd meddwl. Ac yn ogystal â gwneud hynny, maen nhw hefyd yn rhedeg prosiect o'r enw Share the Load, gwasanaeth ffôn a chwnsela 24 awr. Felly, yng ngoleuni'r gwaith da a wnaed gan Sefydliad DPJ, ac yn wir eraill, a allwch chi ddweud wrthym ni beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i gynorthwyo'r ddarpariaeth o rwydweithiau cymorth iechyd meddwl wedi'u teilwra a mwy lleol ar draws y wlad?
I thank the Member for that supplementary question, again dealing with a very important aspect of mental health. I was very pleased to meet the founder of the DPJ Foundation at the Pembrokeshire show, where I saw other colleagues as well, and Lesley Griffiths and I were able to open their office there at the Pembrokeshire show and to hear from them about the fantastic work that they do. The Welsh Government has been pleased to support their work financially as well, because of course Paul Davies is right, there are particular vulnerabilities in the farming sector at different times. We've had dedicated mental health helplines to assist the farming community going back as far as the foot and mouth epidemic at the very start of devolution. So, we continue to work and to invest in those specialist services that are relevant in rural Wales.
But, Paul Davies is also right, there are other aspects of mental health where there are particular needs—veterans services, for example, where we know that we have to provide a mental health service that, as well as being available to everybody, is skilled and able to respond to the particular sorts of mental health conditions that people who served in the armed forces are especially vulnerable to experiencing.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol yna, gan ymdrin unwaith eto ag agwedd bwysig iawn ar iechyd meddwl. Roeddwn i'n falch iawn o gyfarfod sylfaenydd Sefydliad DPJ yn sioe Sir Benfro, lle gwelais i gyd-Aelodau eraill hefyd, a llwyddodd Lesley Griffiths a minnau i agor eu swyddfa yno yn sioe Sir Benfro a chael clywed ganddyn nhw am y gwaith gwych y maen nhw'n ei wneud. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn falch o gynorthwyo eu gwaith yn ariannol hefyd, oherwydd wrth gwrs mae Paul Davies yn iawn, ceir gwendidau penodol yn y sector ffermio ar wahanol adegau. Bu gennym ni linellau cymorth iechyd meddwl pwrpasol i helpu'r gymuned ffermio yn mynd yn ôl mor bell â chlwy'r traed a'r genau yn union ar ddechrau'r cyfnod datganoli. Felly, rydym ni'n dal i weithio ac i fuddsoddi yn y gwasanaethau arbenigol hynny sy'n berthnasol yng nghefn gwlad Cymru.
Ond, mae Paul Davies hefyd yn iawn, mae agweddau eraill ar iechyd meddwl lle ceir anghenion penodol—gwasanaethau cyn-filwyr, er enghraifft, lle'r ydym ni'n gwybod bod yn rhaid i ni ddarparu gwasanaeth iechyd meddwl sydd, yn ogystal â bod ar gael i bawb, yn fedrus ac yn gallu ymateb i'r mathau penodol o gyflyrau iechyd meddwl y mae pobl sy'n gwasanaethu yn y lluoedd arfog yn arbennig o agored i'w dioddef.
First Minister, of course, it's not just children and young people, or indeed farmers, who are struggling to access appropriate mental health services. We also know that depression is more common in older people than in any other age group, and sometimes they are not being recognised as they should and therefore not being provided with the support that they need. It is deeply worrying that people are not receiving some of the support that they need. The Welsh Government, of course, needs to ensure that individual departments aren't actually working in silos, either, but rather under one co-ordinated umbrella.
Moving forward, what assurances can you offer the people of Wales that these services will indeed be made available to anyone who needs them, regardless of age, geography or background, and when will you be confident that we'll actually start to see these figures improve in the field of mental health support in Wales?
Prif Weinidog, wrth gwrs, nid dim ond plant a phobl ifanc, na ffermwyr yn wir, sy'n ei chael hi'n anodd cael gafael ar wasanaethau iechyd meddwl priodol. Rydym ni hefyd yn gwybod bod iselder yn fwy cyffredin ymhlith pobl hŷn nag mewn unrhyw grŵp oedran arall, ac weithiau nid ydyn nhw'n cael eu cydnabod fel y dylen nhw ac felly nid ydyn nhw'n cael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw. Mae'n destun pryder mawr nad yw pobl yn cael rhywfaint o'r cymorth sydd ei angen arnyn nhw. Mae angen i Lywodraeth Cymru sicrhau, wrth gwrs, nad yw adrannau unigol yn gweithio'n annibynnol ar ei gilydd, ychwaith, ond yn hytrach o dan un ymbarél cydgysylltiedig.
Wrth symud ymlaen, pa sicrwydd allwch chi ei gynnig i bobl Cymru y bydd y gwasanaethau hyn ar gael i unrhyw un sydd eu hangen, beth bynnag fo'u hoed, eu daearyddiaeth neu eu cefndir, a phryd fyddwch chi'n hyderus y byddwn ni'n dechrau gweld y ffigurau hyn yn gwella ym maes cymorth iechyd meddwl yng Nghymru?
Llywydd, can I just say to the Member that there is a complexity, isn't there, in the figures in that we want people to come forward, we encourage people not to feel stigma, we encourage people to declare that they need help with a mental health condition, and then the figures sometimes look as though demand has risen and is not being met? But in fact, it is partly a reflection of the success of the campaigns that have been led around this Chamber over many years to try to make sure that people who need help with a mental health condition feel confident about presenting themselves for it. It's partly why in this Assembly, in the third term, the Mental Health (Wales) Measure was put on the statute book with the new primary care mental health service, and I think that has been a tremendous success and a tribute to the work that was done in this Assembly, because that is somewhere where— . We know that older people are more likely than any other part of the population to be in touch with their family doctor, and therefore the primary care mental health service ought to be the way in which older people who are suffering from loneliness, isolation and where that shades into a mental health condition like depression—that is where that is first recognised and a front-line service is able to be provided for them.
The number of people getting help from the primary care mental health service has grown every single year and is now at its most successful, and yet, waiting times for that service have been kept down through the extra investment that's been made in mental health. It would be completely wrong for anybody to think of an older person who is depressed, that this is just something that older people have to put up with because it's part of the condition of ageing. Those people need to feel as confident as anybody else that the services that are there are available to them, too.
Llywydd, a gaf i ddweud wrth yr Aelod bod cymhlethdod, onid oes, yn y ffigurau o'r safbwynt ein bod ni eisiau i bobl ddod ymlaen, rydym ni'n annog pobl i beidio â theimlo stigma, rydym ni'n annog pobl i ddatgan eu bod nhw angen cymorth gyda chyflwr iechyd meddwl, ac yna mae'r ffigurau weithiau'n ymddangos fel pe byddai'r galw wedi cynyddu ac nad yw'n cael ei fodloni? Ond mewn gwirionedd, mae'n rhannol yn adlewyrchiad o lwyddiant yr ymgyrchoedd sydd wedi eu harwain o amgylch y Siambr hon dros flynyddoedd lawer i geisio gwneud yn siŵr bod pobl sydd angen cymorth gyda chyflwr iechyd meddwl yn teimlo'n ffyddiog am gyflwyno eu hunain ar ei gyfer. Dyna'n rhannol pam, yn y Cynulliad hwn, yn y trydydd tymor, y rhoddwyd y Mesur Iechyd Meddwl (Cymru) ar y llyfr statud gyda'r gwasanaeth iechyd meddwl gofal sylfaenol newydd, ac rwy'n credu bod hwnnw wedi bod yn llwyddiant ysgubol ac yn deyrnged i'r gwaith a wnaed yn y Cynulliad hwn, oherwydd mae hynny'n rhywle lle—. Rydym ni'n gwybod bod pobl hŷn yn fwy tebygol nag unrhyw ran arall o'r boblogaeth o fod mewn cysylltiad â'u meddyg teulu, ac felly'r gwasanaeth iechyd meddwl gofal sylfaenol ddylai fod y ffordd y mae pobl hŷn sy'n dioddef oherwydd unigrwydd, arwahanrwydd a phan fo hynny'n tueddu i droi'n gyflwr iechyd meddwl fel iselder—dyna pryd y caiff hynny ei adnabod gyntaf a dyna pryd y gellir darparu gwasanaeth rheng flaen ar eu cyfer.
Mae nifer y bobl sy'n cael cymorth gan y gwasanaeth iechyd meddwl gofal sylfaenol wedi cynyddu bob un blwyddyn ac mae bellach ar ei fwyaf llwyddiannus, ac eto, cadwyd yr amseroedd aros ar gyfer y gwasanaeth hwnnw yn isel drwy'r buddsoddiad ychwanegol a wnaed mewn iechyd meddwl. Byddai'n hollol anghywir i unrhyw un feddwl am berson hŷn sydd ag iselder, bod hynny'n rhywbeth y mae'n rhaid i bobl hŷn ei ddioddef gan ei fod yn rhan o'r cyflwr o heneiddio. Mae angen i'r bobl hynny deimlo mor ffyddiog ag unrhyw un arall bod y gwasanaethau sydd yno ar gael iddynt hwythau hefyd.
The leader of the Brexit Party, Mark Reckless.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
First Minister, GDP declined by 0.3 per cent in November, and I know that you like to blame Brexit for any weakness in the economy. However, isn't it revealing that we've had some much stronger data since the election? For instance, the Halifax have reported that house prices rose by 4 per cent in December. Deloitte, who surveyed companies' chief financial officers between 13 December, which was, of course, the day after the election, and 6 January, saw their business optimism balance rising from -35 per cent to +45 per cent. They say this constituted, and I quote,
'an unprecedented rise in business sentiment'.
First Minister, isn't it now evident that what was holding the economy back was not the prospect of Brexit, but the prospect of Corbyn?
Prif Weinidog, gostyngodd cynnyrch domestig gros 0.3 y cant ym mis Tachwedd, a gwn eich bod chi'n hoffi beio Brexit am unrhyw wendid yn yr economi. Fodd bynnag, onid yw'n ddadlennol ein bod ni wedi cael rhywfaint o ddata llawer cryfach ers yr etholiad? Er enghraifft, mae'r Halifax wedi dweud bod prisiau tai wedi codi gan 4 y cant ym mis Rhagfyr. Cynyddodd cydbwysedd optimistiaeth busnes Deloitte, a arolygodd brif swyddogion ariannol cwmnïau rhwng 13 Rhagfyr, sef y diwrnod ar ôl yr etholiad, wrth gwrs, a 6 Ionawr, o -35 y cant i +45 y cant. Maen nhw'n dweud bod hyn, a dyfynnaf,
yn gynnydd digynsail o ran teimladau busnes.
Prif Weinidog, onid yw'n amlwg erbyn hyn nad y posibilrwydd o Brexit oedd yr hyn a oedd yn dal yr economi yn ôl, ond y posibilrwydd o Corbyn?
I don't think that's true for a moment, Llywydd. I want the UK economy to be a success, because the Welsh economy will be a success alongside it. So where there are signs that the economy is strengthening and recovering, then of course those are to be welcomed. But the signs are by no means all in one direction. Not only did GDP data show the UK economy growing by just 0.1 per cent, it showed a 0.3 per cent fall in both manufacturing and in services.
So the data on the UK economy is mixed. Where there are good signs, let's welcome them, and hope that they can be used to go on creating a successful economy, but it's far, far too early to draw any conclusions about whether the signs that are there of things strengthening will turn out to be the long-term trend, or the trend that we saw in GDP data yesterday—which some serious economists are suggesting are likely to see a formal recession in the UK economy in 2020—whether that turns out to be the truth.
Nid wyf i'n credu bod hynny'n wir am eiliad, Llywydd. Rwyf i eisiau i economi'r DU fod yn llwyddiant, oherwydd bydd economi Cymru'n llwyddiant ochr yn ochr â hi. Felly, lle ceir arwyddion bod yr economi'n cryfhau ac yn gwella, yna wrth gwrs mae'r rheini i'w croesawu. Ond nid yw'r arwyddion i gyd yn symud i'r un cyfeiriad o bell ffordd. Nid yn unig yr oedd data cynnyrch domestig gros yn dangos bod economi'r DU yn tyfu gan ddim ond 0.1 y cant, roedden nhw hefyd yn dangos gostyngiad o 0.3 y cant ym maes gweithgynhyrchu ac mewn gwasanaethau.
Felly mae'r data ar economi'r DU yn gymysg. Pan geir arwyddion da, gadewch i ni eu croesawu, a gobeithio y gellir eu defnyddio i barhau i greu economi lwyddiannus, ond mae'n rhy gynnar o lawer i ddod i unrhyw gasgliadau ynghylch pa un a fydd yr arwyddion sydd yn bodoli o bethau'n cryfhau yn troi'n duedd hirdymor, neu'r duedd a welsom mewn data cynnyrch domestig gros ddoe—y mae rhai economegwyr pwysig yn awgrymu sy'n debygol o arwain at ddirwasgiad ffurfiol yn economi'r DU yn 2020—pa un ai dyna fydd y gwirionedd yn y pen draw.
I thank the First Minister for his considered and thoughtful response. First Minister, when I first asked you about the fall in stamp duty commercial receipts following the introduction of land transaction tax, you said it was too early to draw any conclusions. We now have the definitive data in the 'Welsh taxes outlook' from the Office for Budget Responsibility, and they say that your pre-announcing rates and thresholds for LTT created challenges for their LTT forecasts, in particular with your 6 per cent supertax on commercial transactions over £1 million. They conclude that the final quarter's outturn for commercial stamp duty land tax paid to the UK Government in Q1 2018 was £20 million, or 25 per cent higher than they'd expected, as transactions were brought forward to avoid Welsh LTT. They also say that, in the first quarter of 2108, property transactions generally rose by 50 per cent relative to the first quarter of 2017, since forestalling was evident prior to the introduction of LTT. This included for higher value residential properties. Do you accept that pre-announcing those tax hikes was a mistake, as it brought forward property purchases, since people prefer to pay lower taxes to the UK Government than higher taxes to the Welsh Government?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ymateb ystyriol a meddylgar. Prif Weinidog, pan ofynnais i chi y tro cyntaf am y gostyngiad i dderbyniadau masnachol y doll stamp ar ôl cyflwyno'r dreth trafodiadau tir, dywedasoch ei bod hi'n rhy gynnar i ddod i unrhyw gasgliadau. Erbyn hyn, mae gennym ni'r data pendant yn nogfen 'Welsh taxes outlook' y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, ac maen nhw'n dweud bod y ffaith eich bod chi wedi cyhoeddi cyfraddau a throthwyon treth trafodiadau tir ymlaen llaw wedi creu heriau i'w rhagolygon treth trafodiadau tir, yn enwedig o ran eich uwch-dreth o 6 y cant ar drafodion masnachol dros £1 filiwn. Maen nhw'n dod i'r casgliad bod alldro'r chwarter olaf ar gyfer treth dir y doll stamp masnachol a dalwyd i Lywodraeth y DU yn Ch1 2018 yn £20 miliwn, neu 25 y cant yn uwch nag yr oedden nhw'n ei ddisgwyl, gan fod trafodion yn cael eu dwyn ymlaen i osgoi treth trafodiadau tir Cymru. Maen nhw hefyd yn dweud bod trafodion eiddo wedi cynyddu gan 50 y cant yn gyffredinol yn ystod chwarter cyntaf 2018 o'u cymharu â chwarter cyntaf 2017, gan fod y broses o rag-dalu yn amlwg cyn cyflwyno'r dreth trafodiadau tir. Roedd hyn yn cynnwys eiddo preswyl gwerth uwch. A ydych chi'n derbyn mai camgymeriad oedd cyhoeddi'r codiadau treth hynny ymlaen llaw, gan ei fod wedi dwyn achosion o brynu eiddo ymlaen, gan ei bod yn well gan bobl dalu trethi is i Lywodraeth y DU na threthi uwch i Lywodraeth Cymru?
No, I don't accept for a moment that it was a mistake, Llywydd, it was done for very good reasons, and it was done particularly on the advice of the sector, who needed to be able to plan for the changes, needed to be able to plan for the fact that these were taxes that were now being discharged here in Wales, needed to make sure that they had plenty of time to be alert to any changes that this National Assembly would put on the statue book. Forestalling was always going to be a phenomenon of moving from one system to another; it was absolutely a phenomenon of the Scottish experience.
There is a problem. The solution was not to delay announcing what we announced—the solution is for the UK Government to repay to us the windfall that they have now received, and we're in discussions with them about that, because the rules of the fiscal framework are clear that, if there are unexpected shifts of this sort and they can be attributed in the way that I agree—the Member is right in his attribution—then that money should be paid back to the Welsh coffers because that's where it belongs.
Na, nid wyf i'n derbyn am eiliad ei fod yn gamgymeriad, Llywydd, fe'i gwnaed am resymau da iawn, ac fe'i gwnaed yn arbennig ar sail cyngor y sector, yr oedd angen iddo allu cynllunio ar gyfer y newidiadau, yr oedd angen iddo allu cynllunio ar gyfer y ffaith bod y rhain yn drethi a oedd yn cael eu casglu yng Nghymru bellach, ac yr oedd angen iddyn nhw wneud yn siŵr bod ganddyn nhw ddigon o amser i fod yn effro i unrhyw newidiadau y byddai'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn eu rhoi ar y llyfr statud. Roedd rhagbrynu bob amser yn mynd i fod yn ffenomen o symud o un system i'r llall; roedd yn sicr yn ffenomen o brofiad yr Alban.
Mae yna broblem. Nid oedi cyn cyhoeddi'r hyn a gyhoeddwyd gennym oedd yr ateb—yr ateb yw i Lywodraeth y DU ad-dalu i ni yr arian annisgwyl y mae wedi ei dderbyn bellach, ac rydym ni'n cynnal trafodaethau gyda nhw am hynny, oherwydd mae rheolau'r fframwaith cyllidol yn eglur, os oes symudiadau annisgwyl o'r math hwn ac y gellir eu priodoli yn y ffordd yr wyf i'n cytuno—mae'r Aelod yn iawn yn ei briodoliad—yna dylid ad-dalu'r arian hwnnw i goffrau Cymru oherwydd dyna lle y dylai fod.
3. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o effaith buddsoddiad economaidd yn Ogwr ers 2016? OAQ54920
3. What assessment has the Welsh Government made of the impact of economic investment in Ogmore since 2016? OAQ54920
I thank the Member for that. Amongst the many economic investments we've made in Ogmore are Sunday services and new rolling stock on the Maesteg line; growth funding for businesses in Brynmenyn and Pontyclun; supporting 30 apprenticeships at Sony in Pencoed; and the revitalisation of Maesteg town hall with £3.5 million worth of investment.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Ymhlith y buddsoddiadau economaidd niferus yr ydym ni wedi eu gwneud yn Ogwr mae gwasanaethau ar y Sul a cherbydau newydd ar reilffordd Maesteg; cyllid twf ar gyfer busnesau ym Mrynmenyn a Phont-y-clun; cefnogi 30 o brentisiaethau yn Sony ym Mhencoed; ac adfywio neuadd y dref Maesteg gyda gwerth £3.5 miliwn o fuddsoddiad.
I thank the First Minister for that answer, but I'm going to ask him if he could go even further, looking forward. I just wonder whether he and his Ministers in the Cabinet would be open to some ideas that the local authority is working on. So, for example, developing a Bridgend transport hub along with the re-regulation of the buses could actually get the buses to go to the places of work at the time that we need them along the routes that we need them; community and town centre investment in places like Pontycymer and Nantymoel; mixed-use redevelopment of empty sites, such the Ewenny Road strategic site, as well as Sarn and the empty Christie-Tyler site; enterprise hubs in the three valleys delivering jobs closer to home; further development of things such as the Caerau mine water geothermal scheme as well; and also, developing the Bryngarw country park further than it is now, as that gateway for adventure tourism, not only into the Ogmore, but into the Rhondda and the Afan valleys as well. Would he impress that, working with his Ministers together across Government, and would he like to come and visit us, at any time that's convenient to him, so that we can show him the potential of delivering jobs and prosperity for all throughout our communities?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna, ond rwy'n mynd i ofyn iddo a allai fynd ymhellach fyth, gan edrych ymlaen. Rwy'n meddwl tybed a fyddai ef a'i Weinidogion yn y Cabinet yn agored i rai syniadau y mae'r awdurdod lleol yn gweithio arnyn nhw. Felly, er enghraifft, gallai datblygu canolfan drafnidiaeth i Ben-y-bont ar Ogwr ynghyd ag ail-reoleiddio'r bysiau gael y bysiau i fynd i'r mannau gwaith ar yr adeg y mae eu hangen arnom ar hyd y llwybrau y mae eu hangen arnom; buddsoddi mewn cymunedau a chanol trefi mewn lleoedd fel Pontycymer a Nantymoel; ailddatblygu defnydd cymysg o safleoedd gwag, fel safle strategol Heol Ewenni, yn ogystal â Sarn a safle gwag Christie-Tyler; canolfannau menter yn y tri chwm yn darparu swyddi yn nes at adref; datblygu ymhellach pethau fel cynllun geothermol dŵr cloddfa Caerau hefyd; a hefyd, datblygu parc gwledig Bryngarw ymhellach nag y mae wedi ei ddatblygu ar hyn o bryd, fel y porth hwnnw ar gyfer twristiaeth antur, nid yn unig i mewn i Ddyffryn Ogwr, ond i mewn i gymoedd Rhondda ac Afan hefyd. A wnaiff ef bwysleisio hynny, gan gydweithio â'i Weinidogion ar draws y Llywodraeth, ac a hoffai ddod i ymweld â ni, ar unrhyw adeg sy'n gyfleus iddo ef, er mwyn i ni allu dangos iddo'r potensial i sicrhau swyddi a ffyniant i bawb ym mhob un o'n cymunedau?
Well, Llywydd, with the repertoire of ideas that we have just heard, it is no wonder, is it, that unemployment in the Ogmore constituency is at an all-time low, where active enterprises in the constituency are at an all-time high, and where the growth in earnings in the Ogmore constituency over the last decade has outstripped the growth, not just in Wales, but across the whole of the United Kingdom? It's fantastic to hear such a wealth of ideas, that we as a Government will want to take up across my ministerial colleagues, and, of course, I would be delighted to come to the constituency and to be with the Member seeing for myself the practical possibilities for even further improvement in the Ogmore economy.
Wel, Llywydd, gyda'r repertoire o syniadau yr ydym ni newydd eu clywed, nid yw'n syndod bod diweithdra yn etholaeth Ogwr ar ei lefel isaf erioed, lle mae busnesau gweithredol yn yr etholaeth ar eu lefel uchaf erioed, a lle mae'r twf i enillion yn etholaeth Ogwr dros y degawd diwethaf yn uwch na'r twf, nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y Deyrnas Unedig gyfan? Mae'n wych clywed y fath gyfoeth o syniadau, y byddwn ni fel Llywodraeth eisiau eu trafod gyda phob un o fy nghyd-Weinidogion, ac, wrth gwrs, byddwn wrth fy modd o gael dod i'r etholaeth a bod gyda'r Aelod yn gweld drosof fy hun y posibiliadau ymarferol ar gyfer gwelliant pellach eto yn economi Ogwr.
Well, of course, Ogmore is in my region, so perhaps I can piggy-back on the back of that invitation, Huw—thank you. As we've heard before in the Chamber, of course, constituents in Ogmore, as well as other parts of my region, will have worked at Ford and the supply chain companies that have supported Ford. The Welsh Government committed to match fund the Cardiff capital region's £50,000 contribution to a seed fund for Bridgend County Borough Council to invest in initial resources to help develop some proposals to mitigate the impact of those job losses, and some of them may be those that Huw Irranca-Davies has just mentioned. Have you had any indication yet as to whether the council has had the full £100,000 and how much of that has been invested in those priority areas of clean energy and the town centre improvements that we desperately need, in other parts of my region, actually? Is it clear that those are mitigating the impact of the Ford job losses or are they more generally involved in improving the local economy?
Wel, wrth gwrs, mae Ogwr yn fy rhanbarth i, felly efallai y gallaf innau fanteisio ar y gwahoddiad hwnnw hefyd, Huw—diolch i chi. Fel yr ydym ni wedi ei glywed o'r blaen yn y Siambr, wrth gwrs, bydd etholwyr yn Ogwr, yn ogystal â rhannau eraill o'm rhanbarth i, wedi gweithio yn Ford a'r cwmnïau yn y gadwyn gyflenwi sydd wedi cefnogi Ford. Ymrwymodd Llywodraeth Cymru i roi arian cyfatebol i gyfraniad £50,000 prifddinas-ranbarth Caerdydd i gronfa sbarduno i Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr ei fuddsoddi mewn adnoddau cychwynnol i helpu i ddatblygu rhai cynigion i liniaru effaith y colledion swyddi hynny, ac efallai mai'r rhai ohonyn nhw fydd y rhai y mae Huw Irranca-Davies newydd eu crybwyll. A ydych chi wedi cael unrhyw arwydd eto ynghylch pa un a yw'r Cyngor wedi cael yr £100,000 llawn a faint o hwnnw sydd wedi cael ei fuddsoddi yn y meysydd blaenoriaeth hynny o ynni glân a'r gwelliannau y mae taer angen amdanyn nhw yng nghanol trefi, mewn rhannau eraill o'm rhanbarth i, mewn gwirionedd? A yw'n amlwg bod y rheini'n lliniaru effaith colledion swyddi Ford neu a ydyn nhw'n ymwneud yn fwy cyffredinol â gwella'r economi leol?
I thank Suzy Davies for that, Dirprwy Lywydd. It is true that the Welsh Government has provided £50,000 to Bridgend County Borough Council, to be matched by the city deal. I don't, I'm afraid, have immediately in my head the projects that are being worked up as a result of that investment, but I do know that there is a list of projects that Welsh Government officials and those in the Cardiff capital region have been working on specifically in order to be able to use that investment.
That is part, Dirprwy Lywydd, of a far wider range of actions that the teams that are working on the future of people and places in Bridgend are invested in: the bringing of Ineos to Bridgend, with the potential for jobs there in the future, the investment that the Welsh Government is making to make sure that that is the most attractive proposition that we can make. We are determined to go on working with all our partners, including the UK Government, to make sure that we provide new economic opportunities for people who have lost their jobs at Ford Bridgend, and that Ogmore and the Bridgend constituency, and the whole of the region that the Member represents, goes on enjoying a successful economic future.
Diolchaf i Suzy Davies am hynna, Dirprwy Lywydd. Mae'n wir bod Llywodraeth Cymru wedi darparu £50,000 i Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, i'w gyfateb gan y fargen ddinesig. Nid oes gennyf, mae arnaf ofn, ar unwaith yn fy mhen, y prosiectau sy'n cael eu llunio o ganlyniad i'r buddsoddiad hwnnw, ond rwyf yn gwybod bod rhestr o brosiectau y mae swyddogion Llywodraeth Cymru a'r rhai ym mhrifddinas-ranbarth Caerdydd wedi bod yn gweithio arnyn nhw yn benodol er mwyn gallu defnyddio'r buddsoddiad hwnnw.
Mae hynny'n rhan, Dirprwy Lywydd, o amrywiaeth lawer ehangach o gamau y mae'r timau sy'n gweithio ar ddyfodol pobl a lleoedd ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn ymroi iddynt: cyflwyno Ineos i Ben-y-bont ar Ogwr, gyda'r potensial o swyddi yno yn y dyfodol, y buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau mai dyna'r cynnig mwyaf deniadol y gallwn ni ei wneud. Rydym ni'n benderfynol o barhau i weithio gyda'n holl bartneriaid, gan gynnwys Llywodraeth y DU, i wneud yn siŵr ein bod ni'n cynnig cyfleoedd economaidd newydd i bobl sydd wedi colli eu swyddi yn Ford Pen-y-bont ar Ogwr, a bod Ogwr ac etholaeth Pen-y-bont ar Ogwr, a'r rhanbarth cyfan y mae'r Aelod yn ei gynrychioli, yn parhau i fwynhau dyfodol economaidd llwyddiannus.
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddyfodol y rhaglen Erasmus Plus? OAQ54932
4. Will the First Minister make a statement on the future of the Erasmus Plus programme? OAQ54932
I thank Lynne Neagle for that. It is deeply disappointing that, last week, the new Conservative Government defeated efforts to require UK participation in Erasmus+ once the UK leaves the European Union, and this, Dirprwy Lywydd, despite consistent calls from both the Welsh and Scottish Governments for that participation to be guaranteed.
Diolchaf i Lynne Neagle am hynna. Mae'n siomedig iawn bod y Llywodraeth Geidwadol newydd, yr wythnos diwethaf, wedi trechu ymdrechion i'w gwneud yn ofynnol i'r DU gymryd rhan yn Erasmus+ ar ôl i'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd, a hynny, Dirprwy Lywydd, er gwaethaf galwadau cyson gan Lywodraethau Cymru a'r Alban i'r cyfranogiad hwnnw gael ei sicrhau.
Thank you, First Minister, and I share that disappointment about the vote last week. I was an Erasmus student. I, from a working-class home, from one of Wales's most deprived communities, who had never even had a family holiday abroad, was able to go and study at the University of Paris under the Erasmus programme, and have always been grateful for that opportunity.
Continued participation in Erasmus is not in any way incompatible with leaving the EU. Will you, working with your Minister for Education, do everything you can to impress upon the UK Government the enormous benefits that Erasmus+ brings to young people, especially our most disadvantaged young people, and do whatever you can to ensure that Wales can continue to play a full part in this life-changing EU programme?
Diolch, Prif Weinidog, ac rwy'n rhannu'r siom honno ynglŷn â'r bleidlais yr wythnos diwethaf. Roeddwn i'n fyfyriwr Erasmus. Cefais i, o gartref dosbarth gweithiol, o un o gymunedau mwyaf difreintiedig Cymru, nad oedd erioed wedi cael gwyliau teuluol dramor hyd yn oed, gyfle i fynd i astudio ym Mhrifysgol Paris o dan raglen Erasmus, ac rwyf i wedi bod yn ddiolchgar erioed am y cyfle hwnnw.
Nid yw parhau i gymryd rhan yn Erasmus yn anghydnaws mewn unrhyw ffordd â gadael yr UE. A wnewch chi, gan weithio gyda'ch Gweinidog Addysg, wneud popeth yn eich gallu i roi ar ddeall i Lywodraeth y DU y manteision enfawr y mae Erasmus+ yn eu cynnig i bobl ifanc, yn enwedig ein pobl ifanc fwyaf difreintiedig, a gwneud beth bynnag y gallwch chi i sicrhau y gall Cymru barhau i chwarae rhan lawn yn y rhaglen UE hon sy'n newid bywydau?
Well, can I thank the Member for that? Her individual testimony is very powerful. Surely, we ought all to be determined that young people in the future are not denied opportunities that have come the way of others as a result of participation in Erasmus and Erasmus+.
I know that the education Minister, Kirsty Williams, has consistently argued in meetings with UK Ministers for the UK to continue to participate in it because, as Lynne Neagle says, it's available to third countries; there is nothing in leaving the European Union that means that we have to leave Erasmus+. And Wales has been a huge beneficiary of it. Over €40 million have come to Wales for Erasmus+ projects between 2014 and 2018, and we had €13.6 million invested in giving young people those experiences last year alone. It's often not well understood, Dirprwy Lywydd, that as well as the sort of university experiences that Lynne referred to, it's also now available for further education, for schools, in adult education, and crucially, for the sort of young people that Lynne Neagle referred to, through the youth service as well. I, too, have had direct experience of taking groups of young people to Europe under the Erasmus+ scheme who would never ever have had that opportunity were that funding not available to them, and it is such a shame that, given an opportunity to guarantee that future participation last week, the new Conservative Government turned its back on it.
Wel, a gaf i ddiolch i'r Aelod am hynna? Mae ei thystiolaeth unigol yn rymus iawn. Yn sicr, dylem ni i gyd fod yn benderfynol na chaiff pobl ifanc yn y dyfodol eu hamddifadu o gyfleoedd a oedd ar gael i eraill o ganlyniad i gymryd rhan yn Erasmus ac Erasmus+.
Gwn fod y Gweinidog addysg, Kirsty Williams, wedi dadlau'n gyson mewn cyfarfodydd gyda Gweinidogion y DU i'r DU barhau i gymryd rhan ynddo oherwydd, fel y dywed Lynne Neagle, mae ar gael i drydydd gwledydd; nid oes dim byd o ran gadael yr Undeb Ewropeaidd sy'n golygu bod yn rhaid i ni adael Erasmus+. Ac mae Cymru wedi elwa'n fawr iawn ohono. Mae dros €40 miliwn wedi dod i Gymru ar gyfer prosiectau Erasmus+ rhwng 2014 a 2018, a buddsoddwyd €13.6 miliwn i roi'r profiadau hynny i bobl ifanc dim ond y llynedd. Yn aml, nid yw'n cael ei ddeall yn dda, Dirprwy Lywydd, yn ogystal â'r math o brofiadau prifysgol y cyfeiriodd Lynne atyn nhw, ei fod hefyd ar gael erbyn hyn ar gyfer addysg bellach, ar gyfer ysgolion, mewn addysg i oedolion, ac yn hollbwysig, i'r math o bobl ifanc y cyfeiriodd Lynne Neagle atyn nhw, drwy'r gwasanaeth ieuenctid hefyd. Rwyf innau, hefyd, wedi cael profiad uniongyrchol o fynd â grwpiau o bobl ifanc i Ewrop o dan gynllun Erasmus+ na fydden nhw erioed wedi cael y cyfle hwnnw pe na byddai'r cyllid hwnnw ar gael iddyn nhw, ac mae'n drueni mawr, o gael cyfle yr wythnos diwethaf i sicrhau'r cyfranogiad hwnnw yn y dyfodol, bod y Llywodraeth Geidwadol newydd wedi cefnu arno.
After the vote you referred to on this clause, the Channel 4 News FactCheck website said that voting the clause down is not the same as scrapping UK involvement in the scheme, and the UK Government made clear that the vote does not end or prevent the UK participating in Erasmus. How therefore do you respond to the statement by the UK Government that, as we enter negotiations with the EU on the future relationship, we want to ensure that UK and European students can continue to benefit from each other's world-leading education systems and that it is wrong to say that the vote by MPs last Wednesday means that the UK will quit the Erasmus scheme?
Ar ôl y bleidlais i chi gyfeirio ati ar y cymal hwn, dywedodd gwefan FactCheck Channel 4 News nad yw pleidleisio yn erbyn y cymal yr un fath â diddymu cyfraniad y DU yn y cynllun, ac fe'i gwnaed yn eglur gan Lywodraeth y DU nad yw'r bleidlais yn terfynu nac yn atal y DU rhag cymryd rhan yn Erasmus. Sut felly ydych chi'n ymateb i'r datganiad gan Lywodraeth y DU, sef, wrth i ni ddechrau negodi gyda'r UE ar y berthynas yn y dyfodol, ein bod ni eisiau sicrhau y caiff myfyrwyr y DU ac Ewropeaidd barhau i elwa ar systemau addysg blaenllaw ei gilydd a'i bod yn anghywir dweud bod y bleidlais gan ASau ddydd Mercher diwethaf yn golygu y bydd y DU yn gadael cynllun Erasmus?
Well, if the vote by MPs changed nothing, Dirprwy Lywydd, then why did his Government defeat it? If their intention is that everything we have now should be continued into the future, they had a way to guarantee that that would happen. He asked me what I fear, and here's my fear: that when the UK Government come to design their own system, it will be a slimmed-down system, it will be a less generous system, it will cut out of participation the sort of young people that Lynne Neagle highlighted in her question.
There was a very simple, direct, unambiguous way in which the Government could have sent its message about continuing participation in Erasmus+: it could have allowed that amendment to go through last week. It didn't, and there must be a reason for that. The reason is that they don't intend to replace Erasmus on a like-for-like basis in future, and young people in Wales will be worse off as a result.
Wel, pe na byddai'r bleidlais gan ASau yn newid unrhyw beth, Dirprwy Lywydd, pam felly y gwnaeth ei Lywodraeth ef ei threchu? Os mai eu bwriad yw sicrhau y dylid parhau â phopeth sydd gennym ni nawr yn y dyfodol, roedd ganddyn nhw ffordd o sicrhau y byddai hynny'n digwydd. Gofynnodd i mi beth yr wyf i'n ei ofni, a dyma fy ofn: pan ddaw Llywodraeth y DU i gynllunio ei system ei hun, y bydd yn system fwy cyfyngedig, y bydd yn system llai hael, y bydd yn atal cyfranogiad y math o bobl ifanc a nodwyd gan Lynne Neagle yn ei chwestiwn.
Roedd ffordd syml, uniongyrchol a diamwys y gallai'r Llywodraeth fod wedi anfon ei neges ynglŷn â pharhau i gymryd rhan yn Erasmus+: gallai fod wedi caniatáu i'r gwelliant hwnnw fynd drwodd yr wythnos diwethaf. Ni wnaeth hynny, ac mae'n rhaid bod rheswm am hynny. Y rheswm yw nad ydyn nhw'n bwriadu disodli Erasmus ar sail tebyg am debyg yn y dyfodol, a bydd pobl ifanc yng Nghymru ar eu colled o ganlyniad.
I'd like to concur with some of the comments made previously that this is an amazing opportunity for many young people, not only academically, but it can change their lives and the people they meet and the type of lifestyle they'll go on to lead in this country. And I do think that, as a party of aspiration, the Conservatives are taking the wrong stance here, because if they believe that everybody should have the chance to study abroad, then they will deny, potentially, the chance to working class and middle class people and it will only be the rich that will be able to take part in these particular schemes. And that is an embarrassment for them.
I've heard, and I've read the fact-checking, that they are looking—only looking—to have negotiation on the future of Erasmus in any trade negotiations in the future. It doesn't guarantee that we will stay within Erasmus. In that eventuality, what type of discussions are you having with the European Union? For example, if the Conservatives come up with this watered-down project that you have anticipated, what will you be able to do from a Welsh perspective in terms of an alternative plan? I know that you can't directly liaise, because we are not a nation state in that regard, to be able to have those conversations, but can we do it by institution, or will that prove to be more difficult to do? Are there other options on the table, albeit that we all want to fight for the current Erasmus programme? What other alternatives are you looking at at the moment as a Government?
Hoffwn gytuno â rhai o'r sylwadau a wnaed eisoes bod hwn yn gyfle gwych i lawer o bobl ifanc, nid yn yn unig yn academaidd, ond mae'n gallu newid eu bywydau a'r bobl y maen nhw'n cyfarfod â nhw a'r math o fywyd y byddan nhw'n mynd ymlaen i'w fyw yn y wlad hon. Ac rwy'n credu, fel plaid uchelgais, bod y Ceidwadwyr yn cymryd y safiad anghywir yn y fan yma, oherwydd os ydyn nhw'n credu y dylai pawb gael cyfle i astudio dramor, mae'n bosibl y byddan nhw'n atal pobl dosbarth gweithiol a dosbarth canol rhag cael y cyfle a dim ond y cyfoethog fydd yn gallu cymryd rhan yn y cynlluniau penodol hyn. Ac mae hynny'n codi cywilydd arnyn nhw.
Rwyf i wedi clywed, ac rwyf i wedi darllen yr wybodaeth gwirio ffeithiau, eu bod nhw'n ystyried—dim ond yn ystyried—cael trafodaeth ar ddyfodol Erasmus mewn unrhyw drafodaethau masnach yn y dyfodol. Nid yw'n sicrhau y byddwn ni'n aros o fewn Erasmus. Os bydd hynny'n digwydd, pa fath o drafodaethau ydych chi'n eu cael gyda'r Undeb Ewropeaidd? Er enghraifft, os bydd y Ceidwadwyr yn cyflwyno'r prosiect wedi'i wanhau hwn yr ydych chi wedi ei ragweld, beth fyddwch chi'n gallu ei wneud o safbwynt Cymru o ran cynllun amgen? Gwn na allwch chi gysylltu'n uniongyrchol, gan nad ydym ni'n genedl-wladwriaeth yn hynny o beth, i allu cael y sgyrsiau hynny, ond a allwn ni ei wneud fesul sefydliad, neu a fydd hynny'n fwy anodd ei wneud? A oes dewisiadau eraill ar y bwrdd, er bod pob un ohonom ni eisiau brwydro dros y rhaglen Erasmus bresennol? Pa ddewisiadau eraill ydych chi'n eu hystyried ar hyn o bryd fel Llywodraeth?
There will be other ways in which we can try and support the very important work that's carried out in Erasmus through institution-to-institution links and so on, but the first thing, Dirprwy Lywydd, we would need to do would be to secure the money for it, because the money for Erasmus is not held in the education department at Westminster, it is held by the Treasury. And if the UK Government choose to spend less on Erasmus in the future, then they must give us the money that would previously have been spent in Wales. That's what I believe was meant by the Conservative Party claim that Wales would not be a penny worse off. We should have the money that is spent on Erasmus now, and if they won't spend it, they should give us the money so that we can create those opportunities for young people in Wales.
Bydd ffyrdd eraill y gallwn ni geisio cefnogi'r gwaith pwysig iawn sy'n cael ei wneud yn Erasmus trwy gysylltiadau rhwng sefydliadau ac yn y blaen, ond y peth cyntaf, Dirprwy Lywydd, y byddai angen i ni ei wneud fyddai sicrhau'r arian ar ei gyfer, oherwydd nid yw'r arian ar gyfer Erasmus yn cael ei gadw yn yr adran addysg yn San Steffan, fe'i cedwir gan y Trysorlys. Ac os bydd Llywodraeth y DU yn dewis gwario llai ar Erasmus yn y dyfodol, yna mae'n rhaid iddyn nhw roi'r arian i ni a fyddai wedi cael ei wario yng Nghymru yn y gorffennol. Dyna yr wyf i'n ei gredu yr oedd y Blaid Geidwadol yn ei olygu wrth honni na fyddai Cymru yr un geiniog yn dlotach. Dylem ni gael yr arian sy'n cael ei wario ar Erasmus nawr, ac os nad ydyn nhw'n mynd i'w wario, dylen nhw roi'r arian i ni fel y gallwn ni greu'r cyfleoedd hynny i bobl ifanc yng Nghymru.
First Minister, many non-EU countries, as you well know, participate fully in Erasmus+, including Turkey. No-one is arguing that UK students wouldn't actually enjoy the same educational and cultural opportunities that Turkish students would. The Government doesn't need to bind itself by statute to negotiate this at all. Does the First Minister agree that this is an area that both Government and all political parties could be united on in the upcoming negotiations with the EU?
Prif Weinidog, mae llawer o wledydd y tu allan i'r UE, fel y gwyddoch yn iawn, yn cymryd rhan lawn yn Erasmus+, gan gynnwys Twrci. Does neb yn dadlau na fyddai myfyrwyr y DU yn mwynhau'r un cyfleoedd addysgol a diwylliannol ag y byddai myfyrwyr o Dwrci yn eu mwynhau. Nid oes angen i'r Llywodraeth rwymo ei hun drwy statud i negodi hyn o gwbl. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno bod hwn yn faes y gallai'r Llywodraeth a'r holl bleidiau gwleidyddol fod yn unol yn ei gylch yn y negodiadau sydd ar fin cael eu cynnal gyda'r UE?
Well, I certainly hope that the UK Government will negotiate an equivalent involvement in Erasmus+ as we have enjoyed up until now, and I agree with this point that Mandy Jones made: there is no reason why they couldn't, because a third country can have full participation in Erasmus+. That's what I'm looking for from the UK Government, not some diluted, slimmed down, made-at-home version. I want Welsh young people to have exactly the same opportunities after we leave the European Union as they have had now. The rulebook doesn't preclude that, and that's what they must secure.
Wel, rwy'n sicr yn gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn negodi cyfranogiad cyfatebol yn Erasmus+ ag yr ydym ni wedi ei fwynhau hyd yma, ac rwy'n cytuno â'r pwynt hwn a wnaeth Mandy Jones: nid oes unrhyw reswm pam na allen nhw wneud hynny, oherwydd caiff trydedd wlad gymryd rhan lawn yn Erasmus+. Dyna'r wyf i'n chwilio amdano gan Lywodraeth y DU, ac nid rhyw fersiwn wannach, fwy cyfyngedig, wedi ei chreu gartref. Rwyf i eisiau i bobl ifanc Cymru gael yr un cyfleoedd yn union ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd ag y maen nhw wedi eu cael nawr. Nid yw'r llyfr rheolau yn atal hynny, a dyna y mae'n rhaid iddyn nhw ei sicrhau.
5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ar bolisi Llywodraeth Cymru ar gyfer datblygu economaidd yng Nghasnewydd? OAQ54917
5. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's policy for economic development in Newport? OAQ54917
I thank John Griffiths for that. While real pressures are evident in long-standing industries located in Newport, the national development framework identifies the city and its surroundings as a centre for future economic growth. The Welsh Government's policy is to support existing employment while growing those industries that offer jobs for the future.
Diolchaf i John Griffiths am hynna. Er bod pwysau gwirioneddol yn amlwg mewn diwydiannau hirsefydlog sydd wedi'u lleoli yng Nghasnewydd, mae'r fframwaith datblygu cenedlaethol yn nodi'r ddinas a'i chyffiniau fel canolfan ar gyfer twf economaidd yn y dyfodol. Polisi Llywodraeth Cymru yw cefnogi cyflogaeth bresennol gan dyfu'r diwydiannau hynny sy'n cynnig swyddi ar gyfer y dyfodol ar yr un pryd.
I thank the First Minister for that. Newport does have great potential with its transport links, motorway, rail and port, and, of course, its geographical position between the economic powerhouses of Cardiff and Bristol. It also has a very resilient local population and workforce that have adapted to economic challenges over many years. We see the new industries, First Minister, of cyber security, computer software, the microchip industry, and, obviously, we want to hang on to our existing jobs in steel and elsewhere. We have city-centre regeneration on the back of the international conference centre and new hotels. Much is happening, much could happen, and I very much back the South Wales Argus campaign to highlight these positives as we move forward. So, how can Welsh Government best work with Newport City Council, the private sector, universities and others to structure, take forward and realise this potential for Newport and Wales?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am hynna. Mae gan Gasnewydd botensial mawr o ran ei chysylltiadau trafnidiaeth, y draffordd, y rheilffyrdd a'r porthladd, ac, wrth gwrs, ei safle daearyddol rhwng pwerdai economaidd Caerdydd a Bryste. Mae ganddi boblogaeth leol a gweithlu gydnerth iawn hefyd sydd wedi addasu i heriau economaidd dros flynyddoedd lawer. Rydym ni'n gweld diwydiannau newydd, Prif Weinidog, seiberddiogelwch, meddalwedd cyfrifiadurol, y diwydiant microsglodion, ac, yn amlwg, rydym ni eisiau dal gafael ar ein swyddi presennol ym maes dur ac mewn meysydd eraill. Mae gennym ni adfywiad yng nghanol y ddinas yn seiliedig ar y ganolfan gynadledda ryngwladol a gwestai newydd. Mae llawer yn digwydd, a gallai llawer ddigwydd, ac rwy'n cefnogi'n llwyr ymgyrch y South Wales Argus i dynnu sylw at y pethau cadarnhaol hyn wrth i ni symud ymlaen. Felly, sut gall Llywodraeth Cymru weithio orau gyda Chyngor Dinas Casnewydd, y sector preifat, prifysgolion ac eraill i strwythuro, datblygu a gwireddu'r potensial hwn i Gasnewydd a Chymru?
Can I thank John Griffiths for that, and absolutely to endorse what he said about the positive future that is there for Newport, and the enormous efforts that are being made across the public and private sectors in the city to create the sort of future that will offer prosperity to its citizens? The Welsh Government is already investing in the National Cyber Security Academy, making sure that we develop the next generation of work-ready cyber-security experts. We're involved in the Office for National Statistics Data Science Campus, and that's a really big opportunity for Newport to make sure that it is at the forefront of the UK-wide public and private effort to gain from the investment that is being made in data science research.
And Newport has so much to offer in all of this. I'm just going to take two examples from the supplementary question that John Griffiths offered: the commitment of its local workforce. When I, with the Minister for the economy, met with the full board of Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles, the train manufacturing company, they said to me that they were hugely impressed by the quality and the commitment of the workforce that has been recruited to that new industry in Newport. They'd come directly from the factory, they'd spent the whole day there, and they said if they had one take-away from their visit to Wales, it was about the quality of the people who they had been able to recruit to work in that industry.
In terms of connectivity—final point, Llywydd—when I was in Japan in late September of last year and met a whole range of major Japanese companies, many of them are attracted to investment in Newport and the south-east of Wales because, from their point of view, being an hour and a half by train from London means you're practically on the doorstep, and distances that seem long to us—to them, that was something that was absolutely on Newport's side.
A gaf i ddiolch i John Griffiths am hynna, a chymeradwyo'n llwyr yr hyn a ddywedodd am y dyfodol cadarnhaol sydd ar gael i Gasnewydd, a'r ymdrechion aruthrol sy'n cael eu gwneud ar draws y sectorau cyhoeddus a phreifat yn y ddinas i greu'r math o ddyfodol a fydd yn cynnig ffyniant i'w dinasyddion? Mae Llywodraeth Cymru eisoes yn buddsoddi yn yr Academi Seiberddiogelwch Genedlaethol, gan wneud yn siŵr ein bod ni'n datblygu'r genhedlaeth nesaf o arbenigwyr seiberddiogelwch sy'n barod ar gyfer gwaith. Rydym ni'n rhan o Gampws Gwyddor Data y Swyddfa Ystadegau Gwladol, ac mae hwnnw'n gyfle gwirioneddol fawr i Gasnewydd wneud yn siŵr ei bod ar flaen y gad yn yr ymdrech gyhoeddus a phreifat ledled y DU i elwa ar y buddsoddiad sy'n cael ei wneud mewn ymchwil gwyddor data.
Ac mae gan Gasnewydd gymaint i'w gynnig yn hyn i gyd. Rwy'n mynd i gymryd dim ond dwy enghraifft o'r cwestiwn atodol a gynigiwyd gan John Griffiths: ymrwymiad ei gweithlu lleol. Pan gefais i gyfarfod, ynghyd â Gweinidog yr economi, gyda bwrdd llawn Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles, y cwmni gweithgynhyrchu trenau, fe ddywedon nhw wrthyf eu bod wedi eu plesio'n fawr gan ansawdd ac ymrwymiad y gweithlu a recriwtiwyd i'r diwydiant newydd hwnnw yng Nghasnewydd. Roedden nhw wedi dod yn syth o'r ffatri, roedden nhw wedi treulio'r diwrnod cyfan yno, a dywedon nhw pe bydden nhw'n mynd ag un peth i ffwrdd o'u hymweliad â Chymru, byddai hwnnw'n ymwneud ag ansawdd y bobl yr oedden nhw wedi gallu eu recriwtio i weithio yn y diwydiant hwnnw.
O ran cysylltedd—y pwynt olaf, Llywydd—pan oeddwn i yn Japan ddiwedd mis Medi y llynedd ac yn cyfarfod ag amrywiaeth eang o gwmnïau Japaneaidd mawr, mae llawer ohonyn nhw'n cael eu denu at fuddsoddi yng Nghasnewydd a de-ddwyrain Cymru oherwydd, o'u safbwynt hwy, mae bod awr a hanner ar drên o Lundain yn golygu eich bod chi fwy neu lai ar garreg y drws, ac mae pellterau sy'n ymddangos yn faith i ni—iddyn nhw, roedd hynny'n rhywbeth a oedd yn sicr o blaid Casnewydd.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fuddsoddiad Llywodraeth Cymru yn y diwydiant prosesu bwyd? OAQ54934
6. Will the First Minister make a statement on Welsh Government Investment in the food processing industry? OAQ54934
Diolch i Llyr Gruffydd. Dros sawl tymor o'r Cynulliad, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu buddsoddiad sylweddol mewn prosesu bwyd fel rhan o'r sector bwyd a diod. Rydym ni wedi buddsoddi £94 miliwn yn uniongyrchol mewn rhaglenni, gan gynnwys buddsoddi cyfalaf, cymorth technegol a datblygu proffeil y sector a llwybrau at y farchnad.
Thank you, Llyr Gruffydd. Over successive Assembly terms, Welsh Government has provided comprehensive investment in food processing as part of the food and drink sector. We have invested £94 million directly into programmes, which have included capital investment, technical support and developing the sector's profile and routes to market.
Rŷn ni i gyd yn ymwybodol iawn, wrth gwrs, o'r effaith y mae colli hufenfa Tomlinson's wedi'i gael, nid yn unig ar y 330 o weithwyr oedd yn gweithio yna, wrth gwrs, ond hefyd ar ddwsinau o ffermwyr sydd wedi wynebu colledion eithriadol o safbwynt darparu llaeth ond heb gael eu talu amdano fe. Ac rŷn ni'n deall nawr o PricewaterhouseCoopers mai dim ond rhyw 3c yn y bunt y bydd y darparwyr llaeth yna yn eu cael mewn taliadau—yn wir, os oes unrhyw beth ar ôl, hyd yn oed i gyflawni hynny. Ac rŷn ni’n gweld, wrth gwrs, dro ar ôl tro mai'r ffermwyr sydd ar waelod y domen pan mae'n dod i sefyllfaoedd o'r fath. Gwelon ni'r un peth pan aeth Dairy Farmers of Britain, wrth gwrs, i ddwylo'r gweinyddwyr. Mae'r gweinyddwyr eu hunain â'r hawl cyntaf i daliadau, wedyn y banciau, wedyn gweithwyr y cwmni, a'r ffermwyr sydd olaf.
Nawr, mae yna awgrym, wrth gwrs, wedi bod y dylid creu cronfa arbennig lle mae’r proseswyr llaeth yn talu mewn iddo fe—rhyw fath o gynllun yswiriant, os liciwch chi—ac mae modd tynnu oddi wrtho fe wedyn mewn sefyllfaoedd lle mae angen digolledu'r cynhyrchwyr. Mae'r Agriculture and Horticulture Development Board yn gweinyddu cronfa o'r fath o safbwynt cynhyrchwyr bwyd grawn a chnydau. Felly, gaf i ofyn a ydy hwnna'n rhywbeth mae'r Llywodraeth wedi edrych arno fe neu'n barod i'w ystyried? Ac yn fwy cyffredinol, pa gamau ŷch chi yn eu cymryd i amddiffyn cynhyrchwyr rhag bod yn agored i sefyllfa o'r fath yn y dyfodol?
We're all highly aware of the impact that losing the Tomlinson's plant has had, not only on the 330 workers working there but also on dozens of farmers, who have faced huge losses in terms of providing milk without having been paid for it. And we understand now from PricewaterhouseCoopers that only 3p in the £1 will be provided to those milk providers in payments—indeed, if there is anything left to deliver even that. We see time and time again that the farmers are at the bottom of the list when it comes to such situations. We saw something similar when Dairy Farmers of Britain was put in the hands of the administrators. The administrators themselves have the first rights to payments, then the banks, then the staff, and it's the farmers who are bottom of the list.
Now, there has been a suggestion, of course, that a special fund should be created where milk processors pay into it—some sort of insurance scheme, if you like—that could be drawn on in a situation where you do need to compensate the producers. The Agriculture and Horticulture Development Board does administers such a fund from the point of view of grain crops, so can I ask if that's something that the Government has looked at or is willing to consider? And more generally, what steps are you taking to safeguard producers from being open to situations such as this in the future?
Diolch i Llyr Gruffydd. Wrth gwrs, rŷn ni'n ymwybodol o'r effaith y mae Tomlinson's Dairies wedi'i gael ar y sector yng ngogledd Cymru. Dwi'n falch o ddweud taw beth rŷn ni wedi'i glywed yw bod bron pob un o'r bobl oedd yn gweithio yn Tomlinson's oedd eisiau ffeindio gwaith newydd wedi llwyddo i wneud hynny. Dwi'n gwybod bod y Gweinidog dros y sector wedi bod yn glir gyda'r swyddogion i roi blaenoriaeth i'r ffermwyr pan oedden ni'n rhoi taliadau, farm payments, mas—i fod yn glir iddyn nhw i roi rhyw fath o flaenoriaeth iddyn nhw. A dwi'n credu bod bron pob un o'r bobl oedd wedi rhoi llaeth o'r blaen i Tomlinson's wedi ffeindio llefydd eraill i roi y llaeth.
Mae'r Gweinidog wedi clywed beth oedd yr Aelod wedi'i ddweud am y gronfa, yr yswiriant ac yn y blaen, a dwi'n siŵr ei bod hi'n fodlon trafod y posibiliadau yna gyda swyddogion.
Thank you to Llyr Gruffydd. Of course, we are aware of the impact that Tomlinson's Dairies has had on the sector in north Wales. I'm pleased to say that what we've heard is that almost all of the people working in Tomlinson's who did want to find new jobs have succeeded in doing so. I do know that the Minister responsible for this sector had been clear with officials that they should give priority to farmers when we were making farm payments—that we should clear that we should provide priority for them in that system. And I do believe that almost all of the people who had provided milk to Tomlinson's have found other processors to take their milk.
The Minister will have heard what the Member said about that fund, and the insurance aspect of it that you mentioned, and I'm sure that she would be willing to discuss the possibilities around that with officials.
And finally, question 7—Dawn Bowden.
Ac yn olaf, cwestiwn 7—Dawn Bowden.
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am bwysigrwydd y sector gweithgynhyrchu amddiffyn i economi Cymoedd De Cymru? OAQ54929
7. Will the First Minister make a statement on the importance of the defence manufacturing sector to the economy of the south Wales valleys? OAQ54929
Dirprwy Lywydd, the sector is a significant employer in the south Wales Valleys. General Dynamics alone provides some 1,100 people with highly skilled and well-paid jobs at its sites in Oakdale and Merthyr Tydfil.
Dirprwy Lywydd, mae'r sector yn gyflogwr pwysig yng nghymoedd y de. Mae General Dynamics ei hun yn darparu swyddi medrus iawn ac sy'n talu'n dda i oddeutu 1,100 o bobl yn ei safleoedd yn Oakdale a Merthyr Tudful.
Thank you for that and answer, First Minister. In the case of Merthyr Tydfil and Rhymney, can I place on record the huge importance that I attach to the jobs, the economic benefits and the profile that comes from General Dynamics Land Systems in the constituency? Indeed, I know such jobs are of great value across all of our Valleys constituencies, so would you confirm that the Welsh Government is doing all it can in support of General Dynamics Land Systems UK in winning the UK multi-role vehicle protected group 2 programme? These types of investments are clearly of strategic importance to the Welsh economy, and if successful, this will mean more well-paid, highly skilled jobs delivering the first-rate Eagle 6x6 vehicle for the British army? I'm sure you would agree with me that we must help them to achieve that.
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Yn achos Merthyr Tudful a Rhymni, a gaf i gofnodi'r pwys mawr yr wyf i'n ei roi i'r swyddi, y manteision economaidd a'r proffil a ddaw o General Dynamics Land Systems yn yr etholaeth? Yn wir, gwn fod swyddi o'r fath o werth mawr ym mhob un o'n hetholaethau yn y Cymoedd, felly a wnewch chi gadarnhau bod Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth o fewn ei gallu i gefnogi General Dynamics Land Systems UK i ennill y rhaglen grŵp 2 warchodedig cerbydau aml-swyddogaeth? Mae'r mathau hyn o fuddsoddiadau yn amlwg o bwys strategol i economi Cymru, ac os byddan nhw'n llwyddiannus, bydd hyn yn golygu mwy o swyddi medrus iawn â chyflogau da yn darparu'r cerbyd Eagle 6x6 o'r radd flaenaf i fyddin Prydain? Rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno â mi bod yn rhaid i ni eu helpu nhw i gyflawni hynny.
I thank the Member for that and for her very strong support for those companies in her constituency that make such an important contribution to the Welsh economy and are such a valued employer in her constituency and in others as well.
I know that she will be pleased to know that the Minister for Economy and Transport visited the Merthyr facility last week and was shown the Eagle vehicle at first-hand, and as a result has written to the Minister for defence procurement in the UK Government this week supporting the UK multi-role vehicle protected group 2 programme and particularly emphasising the benefits that winning the contract will have on the south Wales Valleys area, and ensuring that those jobs that are so important in the Merthyr constituency go on being supported by this Government and by the UK Government too.
Diolchaf i'r Aelod am hynna ac am ei chefnogaeth gref iawn i'r cwmnïau hynny yn ei hetholaeth sy'n gwneud cyfraniad mor bwysig at economi Cymru ac sy'n gyflogwr mor werthfawr yn ei hetholaeth hi ac mewn rhai eraill hefyd.
Gwn y bydd yn falch o wybod bod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth wedi ymweld â chyfleuster Merthyr yr wythnos diwethaf ac wedi cael gweld y cerbyd Eagle yn bersonol, ac o ganlyniad mae wedi ysgrifennu at y Gweinidog dros gaffael amddiffyn yn Llywodraeth y DU yr wythnos hon yn cefnogi'r rhaglen grŵp 2 warchodedig cerbyd aml-swyddogaeth y DU ac yn pwysleisio'n arbennig y manteision y bydd ennill y contract yn eu sicrhau i ardal cymoedd y de, ac yn sicrhau bod y swyddi hynny sydd mor bwysig yn etholaeth Merthyr yn parhau i gael eu cefnogi gan y Llywodraeth hon a chan Lywodraeth y DU hefyd.
Thank you very much, First Minister.
Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog.
Item 2 on the agenda this afternoon is the business statement and announcement, and I call on the Minister for Finance and Trefnydd, Rebecca Evans.
Eitem 2 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.
There's one change to this week's business. As no amendments have been tabled, the time allocated to the Stage 3 debate on the National Health Service (Indemnities) (Wales) Bill has been reduced. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Ceir un newid i fusnes yr wythnos hon. Gan nad oes unrhyw welliannau wedi eu cyflwyno, mae'r amser a neilltuwyd ar gyfer y ddadl Cyfnod 3 ar Fil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau) (Cymru) wedi ei leihau. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi ei nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Can I call for two statements today, if I may, from the Welsh Government? The first is a statement request from the Minister for Health and Social Services in relation to his proposals for a new citizens' voice body for Wales. As the business manager will know, as the Trefnydd will know indeed, the Government's intention is that community health councils will be replaced with a single citizens' voice body to act as a patient watchdog in Wales, and it seems that that policy will be fully implemented by the Government. One of the things that I would like to see, if there is going to be a body like that, is for it to be located in another part of Wales, outside of Cardiff. And can I put a bid in for my own constituency, with it being centrally located along the north Wales coast, easily accessible along the A55 corridor, as a potentially suitable location? I think that it is important that, where possible, jobs should be away from this capital city, given the number of jobs that are already here in terms of Welsh Government and public sector jobs, and I do think that placing such a new body in north Wales would go a long way to recognising the importance of that region for the Welsh Government.
Can I also call for a statement from the Minister for Housing and Local Government in relation to any support that the Welsh Government may have offered to the Australian fire services as a result of the bush fires down there? We've all seen the devastating scenes of homes being destroyed, properties being destroyed, businesses being destroyed, and indeed the huge destruction of wildlife in Australia in recent weeks, and I'm sure that all of our hearts would want to go out to every one of those affected. But we've seen, of course, brave firefighters, unfortunately, struggling to cope with the challenge that's presented to them, and some, of course, have lost their lives.
I've been contacted by a number of members of staff who are firefighters for the North Wales Fire and Rescue Service, who, compassionately, want to go out and assist in a practical way. Having discussed this with them, it would appear that the response of the North Wales Fire and Rescue Service is that they don't have the resources to enable them to be released in that way. I do think that, given the links between Wales and Australia, it would be an opportunity, really, to strengthen those links and stand shoulder to shoulder with the fire service down there if Wales were able to resource a number of firefighters from each of the fire services to go and assist in that effort. And I would therefore call for a statement on whether this might be possible from the Minister for Housing and Local Government.
A gaf i alw am ddau ddatganiad heddiw, gan Lywodraeth Cymru, os caf i? Mae'r cyntaf yn gais am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol o ran ei gynigion am gorff newydd i lais y dinesydd yng Nghymru. Fel y bydd y rheolwr busnes yn gwybod, ac fel, yn wir, y bydd y Trefnydd yn gwybod, bwriad y Llywodraeth yw bod cynghorau iechyd cymuned yn cael eu disodli gan un corff llais y dinesydd i weithredu fel corff gwarchod cleifion yng Nghymru, ac mae'n ymddangos y bydd y polisi hwnnw'n cael ei weithredu'n llawn gan y Llywodraeth. Un o'r pethau yr hoffwn i ei weld, os oes corff fel hwnnw'n mynd i fodoli, yw ei fod yn cael ei leoli mewn rhan arall o Gymru, y tu allan i Gaerdydd. Ac a gaf i gyflwyno cais ar gyfer fy etholaeth i fy hun, gan ei bod wedi'i lleoli'n ganolog ar hyd arfordir y Gogledd, ac yn hawdd ei chyrraedd ar hyd coridor yr A55, fel lleoliad addas posibl? Rwy'n credu ei bod yn bwysig, lle bo modd, fod y swyddi'n mynd y tu allan i'r brifddinas hon, o ystyried nifer y swyddi sydd eisoes yma o ran swyddi Llywodraeth Cymru a'r sector cyhoeddus, ac rwy'n credu y byddai lleoli corff newydd fel hwn yn y Gogledd yn mynd yn bell iawn tuag at gydnabod pwysigrwydd y rhanbarth hwnnw i Lywodraeth Cymru.
A gaf i hefyd alw am ddatganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol o ran unrhyw gefnogaeth y gallai Llywodraeth Cymru fod wedi'i chynnig i wasanaethau tân Awstralia o ganlyniad i'r tanau gwyllt yn y fan honno? Rydym ni i gyd wedi gweld y golygfeydd ofnadwy o gartrefi'n cael eu dinistrio, eiddo'n cael ei ddinistrio, busnesau'n cael eu dinistrio, ac yn wir y dinistr enfawr o fywyd gwyllt yn Awstralia yn ystod yr wythnosau diwethaf, ac rwy'n siŵr fod pawb yn cydymdeimlo'n fawr iawn â'r rheini yr effeithiwyd arnynt. Ond wrth gwrs, yn anffodus rydym wedi gweld diffoddwyr tân dewr yn cael anhawster ymdopi â'r her o'u blaenau, ac mae rhai, wrth gwrs, wedi colli eu bywydau.
Mae nifer o aelodau staff sy'n ddiffoddwyr tân ar gyfer gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru wedi cysylltu â mi, ac maen nhw'n awyddus i fynd allan a chynorthwyo mewn ffordd ymarferol. Wedi trafod hyn gyda nhw, mae'n ymddangos mai ymateb gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru yw nad oes ganddo'r adnoddau i'w galluogi i gael eu rhyddhau yn y ffordd honno. Rwy'n credu, o ystyried y cysylltiadau rhwng Cymru ac Awstralia, y byddai'n gyfle gwirioneddol i gryfhau'r cysylltiadau hynny a sefyll ochr yn ochr â'r gwasanaeth tân lawr yno pe byddai Cymru yn gallu dod o hyd i'r adnodd i anfon nifer o ddiffoddwyr tân o bob un o'r gwasanaethau tân yno a chynorthwyo yn yr ymdrech honno. Felly rwy'n galw am ddatganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ynghylch a allai hyn fod yn bosibl.
I thank Darren Millar for raising those issues. On the first, which relates to the future of the patient voice in Wales for health and social services, he made a keen bid for his own constituency. I know that the Minister for Health and Social Services will be keeping the Senedd updated on this particular issue, of course. But, more widely, I can say that the Welsh Government has published, quite recently, our own location strategy, because we understand that we need to demonstrate leadership in this area in terms of ensuring that our employment footprint does stretch across Wales and that we do so in a way that promotes our efforts for decarbonisation and our 'town centre first' policy and so forth. So, I'd suggest the Member has a look at that strategy, just for the general interest that he has in that approach.
On the issue of the Australian fires, obviously, we also send our sympathies to everybody who's been affected. It's clearly quite devastating for the country. I think that you've tabled a written question, or I've certainly seen a written question, on exactly this subject to the Minister for International Relations and the Welsh Language, and I'll be sure that you also receive that response, and, obviously, she's been here to hear that particular query regarding the fire service.
Diolch i Darren Millar am godi'r materion hynny. O ran y cyntaf, sy'n ymwneud â dyfodol llais y claf yng Nghymru ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, gwnaeth gais brwd ar ran ei etholaeth ei hun. Rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am y mater penodol hwn, wrth gwrs. Ond, yn fwy cyffredinol, gallaf ddweud bod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi, yn eithaf diweddar, ein strategaeth leoli ein hunain, oherwydd deallwn fod angen inni ddangos arweiniad yn y maes hwn i sicrhau bod ein hôl-troed cyflogaeth yn ymestyn ledled Cymru a'n bod ni'n gwneud hynny mewn ffordd sy'n hyrwyddo ein hymdrechion i ddatgarboneiddio a'n polisi 'canol y dref yn gyntaf ' ac ati. Felly, byddwn i'n awgrymu y dylai'r Aelod edrych ar y strategaeth honno, dim ond o ran y diddordeb cyffredinol sydd ganddo ef yn y dull hwnnw.
O ran y tanau yn Awstralia, yn amlwg, rydym yn anfon ein cydymdeimlad at bawb yr effeithiwyd arnyn nhw. Mae'n amlwg yn ddinistriol iawn i'r wlad. Rwy'n credu eich bod chi wedi cyflwyno cwestiwn ysgrifenedig, neu, yn sicr, rwyf wedi gweld cwestiwn ysgrifenedig, ar yr union bwnc hwn i Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol. Gwnaf i'n sicr eich bod chi hefyd yn cael yr ymateb hwn, ac, yn amlwg, mae hi wedi bod yma i glywed yr ymholiad penodol hwnnw ynglŷn â'r gwasanaeth tân.
Daeth y Llywydd (Elin Jones) i’r Gadair.
The Llywydd (Elin Jones) took the Chair.
I want to raise a matter that's been brought to my attention by people working in the disability support sector—that your Government is no longer funding the Wales Learning Disability Helpline. The helpline was established more than 20 years ago in the very early days of devolution, and it's supported more than 50,000 people in that time, and it's a crucial lifeline to the estimated 64,000 people in Wales with a learning disability. Last year alone, more than 2,000 people were supported through the service. Now, I've been told that the service costs around £150,000 a year to run and, up until now, it's been run by Mencap. I think that represents excellent value for money, given that it handles complex cases, such as helping parents to formally challenge decisions about support hours, helping distraught families through inquests and providing advice on accessing specialist education provision. So, on behalf of the people who rely upon this service, I would like an explanation for the withdrawal of that funding for the service, and I'd also like to know what, if anything, is scheduled to replace it after 1 April.
I want to raise the Welsh Government's support for the principle of providing paid leave for survivors of domestic abuse. I welcome the statement made by the Minister that it should happen and she called upon local councils to introduce it. But what I would like to know is when are you going to be introducing it for your own employees? So, an early statement on that matter would be welcome.
And, then, finally, Minister, will you join me in saying llongyfarchiadau to Dafydd Iwan and all of the campaigners who have worked tirelessly over the weekend to get the 1983 classic 'Yma o Hyd' to the No. 1 slot in the UK iTunes chart? We did it. It got to No. 1—the first time a song in the medium of Welsh has ever made it to a UK No. 1. So, I'm sure that you will want to celebrate with us, on behalf of the Welsh Government. We may be in dark political times at the moment, but I think it's worth us all remembering:
Hoffwn i godi mater y tynnwyd fy sylw ato gan bobl sy'n gweithio yn y sector cymorth i bobl anabl—nad yw eich Llywodraeth bellach yn ariannu Llinell Gymorth Anabledd Dysgu Cymru. Sefydlwyd y llinell gymorth dros 20 mlynedd yn ôl yn ystod dyddiau bore oes datganoli, ac mae wedi cefnogi mwy na 50,000 o bobl yn ystod y cyfnod hwnnw, ac mae'n rhaff achub hanfodol i'r 64,000 o bobl yng Nghymru sydd ag anabledd dysgu. Dim ond y llynedd, fe gefnogwyd mwy na 2,000 o bobl drwy'r gwasanaeth. Nawr, rwyf wedi cael gwybod ei bod yn costio tua £150,000 y flwyddyn i gynnal y gwasanaeth ac, hyd yma, mae wedi cael ei redeg gan Mencap. Rwy'n credu bod hynny'n werth ardderchog am arian, o ystyried ei fod yn ymdrin ag achosion cymhleth, fel helpu rhieni i herio penderfyniadau am oriau cymorth yn ffurfiol, helpu teuluoedd mewn trallod drwy gwestau a rhoi cyngor ynghylch cael gafael ar wasanaethau sy'n darparu addysg arbenigol. Felly, ar ran y bobl sy'n dibynnu ar y gwasanaeth hwn, hoffwn i gael esboniad ynghylch pam fod y cyllid hwn yn dod i ben ar gyfer y gwasanaeth hwnnw, a hoffwn wybod hefyd beth, os unrhyw beth, y bwriedir ei roi yn ei le ar ôl 1 Ebrill.
Hoffwn godi mater cefnogaeth Llywodraeth Cymru i'r egwyddor o ddarparu absenoldeb â thâl i oroeswyr cam-drin domestig. Rwy'n croesawu'r datganiad a wnaeth y Gweinidog y dylai hyn ddigwydd a galwodd ar gynghorau lleol i'w gyflwyno. Ond yr hyn yr hoffwn i ei wybod yw pryd y byddwch chi'n ei gyflwyno ar gyfer eich gweithwyr chi eich hun? Felly, byddai datganiad buan ar y mater hwnnw i'w groesawu.
Ac, yna, yn olaf, Gweinidog, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Dafydd Iwan a'r holl ymgyrchwyr sydd wedi gweithio'n ddiflino dros y penwythnos i gael y clasur o 1983 ' Yma o Hyd ' i safle Rhif 1 yn Siart iTunes y DU? Llwyddwyd i wneud hynny. Fe aeth i Rif 1—y tro cyntaf erioed i gân Gymraeg gyrraedd Rhif 1 y DU. Felly, rwy'n siŵr y byddwch chi eisiau dathlu gyda ni, ar ran Llywodraeth Cymru. Efallai ein bod ni mewn cyfnod gwleidyddol tywyll ar hyn o bryd, ond rwy'n credu ei bod yn werth i ni gyd gofio:
'Er gwaetha' pawb a phopeth, ry'n ni yma o hyd'.
In spite of everyone and everything, we're still here.
I thank Leanne Wood for raising both of these—all three of these—issues in the Chamber this afternoon. On the first, I will certainly ask the Minister with responsibility for equalities to provide an update as to the situation regarding the disability support helpline, because I don't have that information in front of me today.FootnoteLink
But she has also indicated that she would be keen to provide an update or a statement on the Welsh Government's approach to the issue of paid leave for survivors of domestic abuse, because I know this is something that we have indicated a keenness to make some progress on within Welsh Government. Again, it's about us demonstrating leadership in this area. So, a statement from the Minister will be forthcoming on that.FootnoteLink
And, of course, celebrating the first Welsh language song to make it to No. 1 in the iTunes chart—I think that raised lots of eyebrows over the weekend, but it's certainly an opportunity to promote Wales and to promote our wonderful language.
Diolch i Leanne Wood am godi'r ddau—y tri—mater hwn yn y Siambr y prynhawn yma. O ran y cyntaf, yn sicr, byddaf i'n gofyn i'r Gweinidog sy'n gyfrifol am gydraddoldeb roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y sefyllfa ynglŷn â'r llinell gymorth i bobl anabl, oherwydd nid yw'r wybodaeth honno gennyf i o fy mlaen heddiw.FootnoteLink
Ond mae hefyd wedi nodi y byddai'n awyddus i roi diweddariad neu ddatganiad ar ddull Llywodraeth Cymru o weithredu mater absenoldeb â thâl i oroeswyr cam-drin domestig, oherwydd gwn fod hyn yn rhywbeth yr ydym wedi dweud ein bod yn awyddus i wneud rhywfaint o gynnydd arno yn Llywodraeth Cymru. Unwaith eto, mae'n ymwneud â ni yn dangos arweiniad yn y maes hwn. Felly, bydd datganiad gan y Gweinidog yn cael ei gyhoeddi ar hynny.FootnoteLink
Ac, wrth gwrs, dathlu'r gân Gymraeg gyntaf i gyrraedd Rhif 1 yn siart iTunes—rwy'n credu bod hynny wedi codi llawer o aeliau dros y penwythnos, ond mae'n sicr yn gyfle i hyrwyddo Cymru a hyrwyddo ein hiaith fendigedig.
Minister, can we have a statement from the Minister for Education on the parlous state of a number of schools in the South Wales East region? We understand that there are five schools in special measures, three in need of significant improvement, and five where progress is under review following Estyn inspections.
Could we also have a statement from the First Minister on the announcement by the chief executive of Airbus—forgive me if I don't get his name right—Guillaume Faury, that the production of wings in the UK was guaranteed to continue? And he further promised that Airbus was working with the new Government on an ambitious industrial strategy in the UK. This, of course, seems to fly in the face of prophecies of doom and gloom often heard in this Chamber.
Gweinidog, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog Addysg am gyflwr enbyd nifer o ysgolion yn rhanbarth y De-ddwyrain? Rydym ar ddeall bod pum ysgol mewn mesurau arbennig, a bod angen gwelliant sylweddol ar dri ohonyn nhw, ac mae pum ysgol lle mae cynnydd yn cael ei adolygu yn dilyn arolygiadau Estyn.
A gawn ni ddatganiad hefyd gan y Prif Weinidog am y cyhoeddiad gan Brif Weithredwr Airbus—maddeuwch i mi os nad wyf i'n cael ei enw'n iawn—Guillaume Faury, fod gwarant y bydd y gwaith o gynhyrchu adenydd yn y DU yn parhau? Ac addawodd ef ymhellach fod Airbus yn gweithio gyda'r Llywodraeth newydd ar strategaeth ddiwydiannol uchelgeisiol yn y DU. Mae hyn, wrth gwrs, i bob golwg yn groes i broffwydoliaethau gofid a gwae a glywir yn aml yn y Siambr hon.
On the first issue, regarding schools and your concern about particular individual schools within the region that you represent, I would encourage you to write to the education Minister and potentially the local authority raising the concerns you have regarding those specific schools.
And, on the second, of course Welsh Government wants Airbus to be a great success. We've invested over the years greatly in Airbus and its workforce and we're very keen to continue to do so into the future.
Ar y mater cyntaf, o ran ysgolion a'ch pryder ynghylch ysgolion penodol unigol o fewn y rhanbarth yr ydych chi'n ei gynrychioli, byddwn i'n eich annog i ysgrifennu at y Gweinidog Addysg ac o bosibl i'r awdurdod lleol yn codi'r pryderon sydd gennych chi ynglŷn â'r ysgolion penodol hynny.
Ac, ar yr ail, wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru eisiau i Airbus fod yn llwyddiant mawr. Rydym wedi buddsoddi'n sylweddol yn Airbus a'i weithlu yn ystod y blynyddoedd, ac rydym yn awyddus iawn i barhau i wneud hynny yn y dyfodol.
I'd like to raise two issues, Trefnydd. One is looking at the ways of tackling the disastrous air pollution that certainly my constituency suffers from. One of the ways we can do that is by accelerating the switch to clean cars. And we know that a shortage of charging or refuelling points make people nervous about switching to electric or hydrogen vehicles, but we know that 10 new electric charging points are being installed every day across the UK. Nevertheless, one Cardiff car dealer told me there were no hydrogen refuelling points in Wales, and the nearest one was in Swindon, when I know that that is simply inaccurate. If we have that difficulty amongst people who are supposed to be advising people on what the best buy is, I feel we need to rectify that. For example, I'm aware that we are in the vanguard on hydrogen from renewables, due to research done at the University of South Wales, and they've installed a charging point for hydrogen at Baglan. At least one company based in Llandrindod that is pioneering hydrogen vehicles has installed another one in Abergavenny. So, I wondered if we could have a statement from the Welsh Government as to how Wales is not being left behind in this revolution and how we're ensuring that we are continuing to grow a Welsh network of both electric and hydrogen vehicle refuelling/recharging points in order to build on the expertise we already have in Wales on the technologies of the future.
Secondly, I was disturbed to read yesterday that counter-terrorism police are classifying Extinction Rebellion as an extremist organisation, putting it on a par with far-right or religious extremists. So, can the Welsh Government confirm that it will instruct schools not to refer young people who are concerned about the climate emergency to the discredited Prevent programme as if they were a security risk, because I think this is absolutely the opposite to what we should be encouraging young people to do?
Hoffwn i godi dau fater, Trefnydd. Mae un ohonyn nhw yn edrych ar ffyrdd o fynd i'r afael â'r llygredd aer trychinebus y mae fy etholaeth i yn sicr yn dioddef ohono. Un ffordd o wneud hynny yw trwy gyflymu'r newid i geir glân. Gwyddom fod diffyg pwyntiau ailwefru neu ail-lenwi yn gwneud pobl yn nerfus ynghylch newid i gerbydau trydan neu hydrogen, ond gwyddom fod 10 pwynt gwefru trydan newydd yn cael eu gosod bob dydd ledled y DU. Serch hynny, dywedodd un gwerthwr ceir o Gaerdydd wrthyf nad oedd unrhyw fannau ail-lenwi â hydrogen yng Nghymru, a bod yr un agosaf yn Swindon, ond gwn fod hynny'n anghywir. Os ydym yn cael yr anhawster hwnnw ymysg pobl sydd i fod cynghori pobl ar beth sydd orau i'w brynu, teimlaf fod angen inni gywiro hynny. Er enghraifft, rwy'n ymwybodol ein bod ar flaen y gad o ran hydrogen o ffynonellau adnewyddadwy, o ganlyniad i waith ymchwil a gafodd ei gynnal ym Mhrifysgol De Cymru, ac maen nhw wedi gosod pwynt gwefru ar gyfer hydrogen ym Maglan. Mae o leiaf un cwmni wedi'i leoli yn Llandrindod ac sy'n arloesi cerbydau hydrogen wedi gosod un arall yn y Fenni. Felly, tybed a allem ni gael datganiad gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â sut nad yw Cymru'n cael ei gadael ar ôl yn y chwyldro hwn a sut yr ydym ni'n sicrhau ein bod yn parhau i ddatblygu rhwydwaith o bwyntiau ail-lenwi/ailwefru cerbydau trydan a hydrogen er mwyn adeiladu ar yr arbenigedd sydd gennym eisoes yng Nghymru ar dechnolegau'r dyfodol.
Yn ail, roedd yn ofid imi ddarllen ddoe fod heddlu gwrthderfysgaeth yn rhoi Extinction Rebellion yn y dosbarth o sefydliadau eithafol, gan ei roi ar yr un lefel ag eithafwyr adain dde neu grefyddol. Felly, a all Llywodraeth Cymru gadarnhau y bydd yn cyfarwyddo ysgolion i beidio â chyfeirio pobl ifanc sy'n pryderu am yr argyfwng hinsawdd at raglen Prevent, sydd eisoes wedi colli hygrededd, fel pe baen nhw'n risg i ddiogelwch, oherwydd rwy'n credu bod hyn yn gwbl groes i'r hyn y dylem ni fod yn annog pobl ifanc i'w wneud?
I thank Jenny Rathbone for raising both of those issues. On the first, obviously, Welsh Government is investing additional funding through our most recently published draft budget, which looks to support and increase the use of electric vehicles here in Wales. But, alongside this, we're also preparing for hydrogen opportunities that we expect to come forward over the next five to 10 years. Stakeholder activities include the development of the south Wales industrial cluster, National Grid and their zero 2050 innovation project, the development of activities at the Baglan energy park, to which Jenny Rathbone referred—and that's part of the south-west Wales growth deal—together with the detailed design of hybrid hydrogen solutions in Pembrokeshire. Alongside this, consultancy support is being provided to the North Wales Economic Ambition Board to help assess the hydrogen opportunities for north Wales as part of the growth deal development of programmes and projects covering both heat, power and transport. We're also working with Monmouthshire County Council and the Gwent local authorities to facilitate research on the potential opportunities to maximise the Riversimple hydrogen trials that are currently taking place in Monmouthshire as well. So, there's a good body of work being undertaken in this area to ensure that we are in the right place to be able to maximise our response to the opportunities there.
On the issue of Extinction Rebellion, the Wales extremism and counter-terrorism unit inform us that Prevent policing do not classify Extinction Rebellion as an extremist group or ideology. Clearly, it's not a proscribed organisation, and, consequently, association with it or membership of it is clearly no kind of criminal offence, and I've seen suggested in the media that it might be. We really do welcome the fact that young people are speaking out against climate change, and we want all of our children and young people to become ethical, informed members of our society, because those are the principles that are very much guiding our new curriculum as well.
But, in terms of Welsh Government's relationship with Extinction Rebellion, I know the Minister with responsibility for energy, environment and rural affairs particularly meets with them, and we have ongoing discussion with the organisation. We find those discussions very, very informative and useful.
Diolch i Jenny Rathbone am godi'r ddau fater hynny. O ran y cyntaf, yn amlwg, mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi arian ychwanegol drwy'r gyllideb ddrafft ddiweddaraf a gyhoeddwyd gennym, sy'n ceisio cefnogi a chynyddu'r defnydd o gerbydau trydan yma yng Nghymru. Ond, ynghyd â hyn, rydym hefyd yn paratoi ar gyfer cyfleoedd hydrogen yr ydym yn disgwyl y byddant yn cael eu cyflwyno yn ystod y pump i 10 mlynedd nesaf. Mae gweithgareddau rhanddeiliaid yn cynnwys datblygu clwstwr diwydiannol y De, y Grid Cenedlaethol a'u prosiect arloesi 2050 di-garbon, datblygu gweithgareddau ym Mharc Ynni Baglan, y cyfeiriodd Jenny Rathbone ato—ac mae hynny'n rhan o fargen twf y De-orllewin—ynghyd â dyluniad manwl datrysiadau hydrogen hybrid yn Sir Benfro. Ochr yn ochr â hyn, mae cymorth ymgynghori'n cael ei ddarparu i Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru i helpu i asesu'r cyfleoedd hydrogen ar gyfer y Gogledd yn rhan o ddatblygiad y fargen twf ar gyfer rhaglenni a phrosiectau sy'n cynnwys gwres, pŵer a thrafnidiaeth. Rydym hefyd yn gweithio gyda Chyngor Sir Fynwy ac awdurdodau lleol Gwent i hwyluso ymchwil ar y cyfleoedd posibl i wneud y mwyaf o dreialon hydrogen Riversimple sy'n digwydd yn Sir Fynwy ar hyn o bryd hefyd. Felly, mae corff da o waith yn cael ei wneud yn y maes hwn i sicrhau ein bod yn y lle iawn i allu manteisio i'r eithaf ar ein hymateb i'r cyfleoedd yno.
O ran Extinction Rebellion, mae uned eithafiaeth a gwrthderfysgaeth Cymru wedi rhoi gwybod inni nad yw heddlu Prevent yn dosbarthu Extinction Rebellion fel grŵp neu ideoleg eithafol. Yn amlwg, nid yw'n sefydliad sydd wedi'i wahardd, ac, o ganlyniad, nid yw cysylltiad ag ef neu aelodaeth ohono yn unrhyw fath o drosedd, er fy mod wedi gweld awgrym yn y cyfryngau y gallai fod. Rydym yn croesawu'n fawr y ffaith bod pobl ifanc yn siarad yn erbyn newid hinsawdd, ac rydym eisiau i'n plant a'n pobl ifanc ni i gyd fod yn aelodau moesegol, gwybodus o'n cymdeithas, oherwydd dyna'r egwyddorion sy'n llywio ein cwricwlwm newydd i raddau helaeth hefyd.
Ond, o ran perthynas Llywodraeth Cymru ag Extinction Rebellion, rwy'n gwybod bod y Gweinidog sy'n gyfrifol am ynni, yr amgylchedd a materion gwledig yn benodol yn cyfarfod â nhw, ac rydym yn cael trafodaeth barhaus â'r sefydliad. Mae'r trafodaethau hynny yn llawn gwybodaeth ac yn ddefnyddiol dros ben.
Minister, I would like to have two statements, one from the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs about Welsh Government policy toward energy generation by biomass incinerators. Campaigners in Barry have called for an immediate stop or halt to work on the biomass incinerator there, and I'm advised another incinerator is being talked about on the Wentloog levels near Newport, which is causing local concern. May we have a statement from the Minister on what Welsh Government policy is toward biomass incinerators and whether she has any plans to impose a moratorium on approvals of such developments in Wales in future?
The second statement I would like to ask for is from the Minister for economy. Liberty Steel in Newport is shedding 72 jobs, and an announcement by Tata Steel on the Orb plant, again in Newport, could cut off another 380 jobs. Given the challenging conditions the steel industry's facing in Wales, what emergency or contingency business plans are available there to help not only the families but also the experienced workers in this industry in our country?
Gweinidog, hoffwn i gael dau ddatganiad, y cyntaf gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig am bolisi Llywodraeth Cymru tuag at gynhyrchu ynni gan losgyddion biomas. Mae ymgyrchwyr yn y Barri wedi galw am atal neu roi'r gorau ar unwaith i weithio ar y llosgydd biomas yno, ac rwyf wedi clywed bod trafodaeth am gael llosgydd arall ar wastadeddau Gwynllŵg ger Casnewydd, sy'n peri pryder yn lleol. A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog ynghylch beth yw polisi Llywodraeth Cymru tuag at losgyddion biomas ac a oes ganddi unrhyw gynlluniau i osod moratoriwm ar gymeradwyo datblygiadau o'r fath yng Nghymru yn y dyfodol?
Mae'r ail ddatganiad yr hoffwn i ofyn amdano yn dod gan Weinidog yr Economi. Mae Liberty Steel yng Nghasnewydd yn colli 72 o swyddi, a gallai cyhoeddiad gan Tata Steel ar waith Orb, eto yng Nghasnewydd, gael gwared ar 380 o swyddi eraill. O ystyried yr amodau heriol y mae'r diwydiant dur yn eu hwynebu yng Nghymru, pa gynlluniau busnes argyfwng ac wrth gefn sydd ar gael i helpu nid yn unig y teuluoedd ond hefyd y gweithwyr profiadol yn y diwydiant hwn yn ein gwlad?
On the first issue, which relates to Welsh Government policy on incineration, Mike Hedges raised a similar issue within the Chamber in recent weeks, and I know that the Minister's provided him with a comprehensive background on Welsh Government policy in this area, and I know that she'd be keen to share the same with you. We are currently considering the report from WSP on the adequacy of the environment statement prior to public consultation in terms of the Barry biomass incinerator. So, that's the very latest position with regard to that.
And of course, we were very, very concerned to hear about the potential job losses in the areas you described. I know that there was a statement from the Minister Ken Skates on the Liberty Steel Newport announcement, and that statement was in the past few days. Again, I understand that he was answering some questions relating to the steel industry more widely, including Orb, within the Chamber recently as well. But he is very keen to ensure that Members have the latest updates, and when there is more to say, he will certainly share that with Members.
O ran y mater cyntaf, sy'n ymwneud â pholisi Llywodraeth Cymru ar losgi gwastraff, cododd Mike Hedges fater tebyg yn y Siambr yn ystod yr wythnosau diwethaf, a gwn i fod y Gweinidog wedi rhoi gwybodaeth gefndirol gynhwysfawr iddo ar bolisi Llywodraeth Cymru yn y maes hwn, ac rwy'n gwybod y byddai hi'n awyddus i rannu'r un peth â chi. Ar hyn o bryd, rydym ni'n ystyried yr adroddiad gan Gynllun Gofodol Cymru ar ddigonolrwydd y datganiad amgylcheddol cyn ymgynghoriad cyhoeddus o ran llosgydd biomas y Barri. Felly, dyna'r sefyllfa ddiweddaraf o ran hynny.
Ac wrth gwrs, roeddem yn bryderus iawn o glywed am y posibilrwydd o golli swyddi yn yr ardaloedd yr oeddech chi'n sôn amdanyn nhw. Rwy'n gwybod y cafwyd datganiad gan y Gweinidog Ken Skates am gyhoeddiad Liberty Steel Casnewydd, ac roedd y datganiad hwnnw yn ystod y diwrnodau diwethaf. Unwaith eto, deallaf ei fod yn ateb rhai cwestiynau'n ymwneud â'r diwydiant dur yn ehangach, gan gynnwys Orb, yn y Siambr yn ddiweddar hefyd. Ond mae'n awyddus iawn i sicrhau bod yr Aelodau'n cael yr wybodaeth ddiweddaraf, a phan fydd mwy i'w ddweud, bydd yn sicr o rannu hynny gyda'r Aelodau.
I'm aware we've had many statements on steel in this Chamber, and I'm grateful for that, but over the weekend I was reliably informed that one particular contractor in Port Talbot has laid off 16 members of staff already. Basically, they were told by Tata that they would get the invoice for the goods that they bought to do a job but that they won't be carrying forth with that particular operation; that's as much detail as I can go into. But I would like for a statement to be given by the Welsh Government specifically on contractors, because it seems that they're the first to go. Many of them are employed by agencies and don't have the same rights as the formal Tata workers in Port Talbot. So, I would like to hear what the Welsh Government are doing specifically on the contractors, because this may be one company, but what will happen then with other contracting companies in the town? It will have a knock-on effect on jobs and prosperity.
The second issue that I wanted to raise with you: you have kindly written to the Office for National Statistics with regard to the census. Clearly, those like the singer Kizzy Crawford who are campaigning because there's no option on the census for a black Welsh definition option, only black British, say they want a specific option on the census—for those who haven't been following it—for Welsh and black. Now, my colleagues Leanne Wood and Liz Saville Roberts have written to the ONS and they've had a response back saying that you can complete a write-in option to define yourself as black Welsh, which I don't think is sufficient enough and doesn't go far enough. They've told Leanne Wood and Liz Saville Roberts in a letter that they've done a significant amount of surveying and questioning in Wales, which I'm totally unaware of, because otherwise I don't think we'd have this outrage. What more can you do to pressurise the ONS not to put forward this Bill to Parliament in 2020 before they consult further on those questions and options? Because I feel that the BME community here in Wales is being let down.
Rwy'n ymwybodol ein bod ni wedi cael llawer o ddatganiadau ar ddur yn y Siambr hon, ac rwy'n ddiolchgar am hynny, ond dros y penwythnos cefais i wybod gan ffynhonnell ddibynadwy fod un contractwr penodol ym Mhort Talbot wedi diswyddo 16 aelod o staff yn barod. Yn y bôn, dywedodd Tata wrthyn nhw y bydden nhw'n cael yr anfoneb am y nwyddau a brynwyd ganddyn nhw i wneud darn o waith ond na fyddan nhw'n cyflawni'r gwaith penodol hwnnw; dyna gymaint o fanylion ag y gallaf i sôn amdanynt. Ond hoffwn i Lywodraeth Cymru roi datganiad yn benodol ar gontractwyr, oherwydd mae'n ymddangos mai nhw yw'r cyntaf i fynd. Mae llawer ohonyn nhw'n cael eu cyflogi gan asiantaethau ac nid oes ganddyn nhw yr un hawliau â gweithwyr ffurfiol Tata ym Mhort Talbot. Felly, hoffwn i glywed beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn benodol o ran y contractwyr, oherwydd er mai un cwmni yw hwn, beth fydd yn digwydd wedyn gyda chwmnïau contractio eraill yn y dref? Bydd yn cael effaith ganlyniadol ar swyddi a ffyniant.
Yr ail fater yr oeddwn i eisiau ei godi gyda chi: rydych wedi bod yn ddigon caredig i ysgrifennu at y Swyddfa Ystadegau Gwladol ynglŷn â'r cyfrifiad. Yn amlwg, mae rhai fel y gantores Kizzy Crawford sy'n ymgyrchu gan nad oes opsiwn ar y cyfrifiad ar gyfer dewis diffiniad Cymreig du, dim ond Prydeinig du, yn dweud eu bod am gael opsiwn penodol ar y cyfrifiad—ar gyfer y rhai nad ydyn nhw wedi bod yn ei ddilyn—ar gyfer Cymreig a du . Nawr, mae fy nghydweithwyr Leanne Wood a Liz Saville Roberts wedi ysgrifennu i'r Swyddfa Ystadegau Gwladol ac maen nhw wedi cael ateb yn ôl yn dweud y gallwch ddewis opsiwn o ysgrifennu ar y ffurflen i ddiffinio eich hun fel Cymreig du. Nid wyf yn credu bod hyn yn ddigon da ac nid yw'n mynd yn ddigon pell. Maen nhw wedi dweud wrth Leanne Wood a Liz Saville Roberts mewn llythyr eu bod wedi gwneud cryn dipyn o waith arolygu a chwestiynu yng Nghymru, a dydw i ddim yn ymwybodol o hynny o gwbl, oherwydd fel arall nid wyf yn credu y byddai gennym ni'r dicter hwn. Beth arall y gallwch chi ei wneud i roi pwysau ar y Swyddfa Ystadegau Gwladol i beidio â chyflwyno'r Mesur hwn i'r Senedd yn 2020 cyn ymgynghori ymhellach ar y cwestiynau a'r dewisiadau hynny? Oherwydd rwy’n teimlo bod y gymuned o Bobl Dduon a Lleiafrifoedd Ethnig yma yng Nghymru yn cael ei siomi.
Again, I'm grateful for these issues being raised again this afternoon. I know, on the issue of steel, the Minister will be meting with Dr Henrik Adam, CEO of Tata Steel Europe, in the coming weeks in relation to Tata particularly. However, the points are well made about the contractors, and obviously the full supply chain that is dependent very much on Tata. So, I'll be sure to make the Minister aware of the request for the statement, and also the information more widely on those particular angles that you've identified.
On the second issue, I had the opportunity to meet the national deputy chief statistician just last week to discuss this particular issue, about how the current census isn't as inclusive as we would wish it to be, and I do hope that we are going to be able to come to a satisfactory and positive conclusion on this issue. Obviously, I'm keen to keep Members up to date on that. The ONS is currently undertaking some focus groups in different parts of Wales to look at what might be done to improve this issue, but I think that they've engaged very well with this in recent times on this particular issue, and there is a genuine will and keenness to make an improvement.
Unwaith eto, rwy'n ddiolchgar bod y materion hyn wedi cael eu codi eto'r prynhawn yma. Rwy'n ymwybodol, ar fater dur, y bydd y Gweinidog yn cwrdd â Dr Henrik Adam, Prif Swyddog Gweithredol Tata Steel Europe, yn ystod yr wythnosau nesaf mewn cysylltiad â Tata yn benodol. Fodd bynnag, gwnaed pwyntiau da ynghylch y contractwyr ac yn amlwg y gadwyn gyflenwi lawn sy'n dibynnu i raddau helaeth ar Tata. Felly, byddaf i'n siŵr o roi gwybod i'r Gweinidog ynghylch y cais am y datganiad, a hefyd yr wybodaeth yn ehangach ar yr onglau penodol hynny yr ydych wedi'u nodi.
O ran yr ail fater, cefais gyfle i gwrdd â'r Dirprwy Brif Ystadegydd Cenedlaethol dim ond yr wythnos diwethaf i drafod y mater penodol hwn, ynghylch y modd nad yw'r cyfrifiad presennol mor gynhwysol ag y byddem ni'n dymuno iddo fod, a gobeithio y byddwn yn gallu dod i gasgliad boddhaol a chadarnhaol ar y mater hwn. Yn amlwg, rwy'n awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ar hynny. Ar hyn o bryd, mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn cynnal rhai grwpiau ffocws mewn gwahanol rannau o Gymru i edrych ar yr hyn y mae modd ei wneud i wella'r mater hwn, ond rwy'n credu eu bod wedi ymgysylltu'n dda iawn yn ddiweddar ar y mater penodol hwn, ac mae gwir ewyllys ac awydd i wneud gwelliant.
I would like to ask for a statement from the Minister for Health and Social Services on the sustainable social services grant, please. I'd also associate myself with the remarks made earlier by Leanne Wood; the learning disability helpline was funded by the sustainable social services grant. I've also received representations from the Wales Council of the Blind, who've had their funding cut under that programme, and, as committee Chair, by Adoption UK, who have also had their funding cut. It is also my understanding that Disability Wales and Wales Council for Deaf People have lost funding under this programme. Now, this to me very much plays to the concerns I have anyway about third-sector funding in Wales, which is anything but sustainable. We see organisations that health boards and local authorities are very happy to refer to who really, really struggle to get core funding, and therefore depend on the funding under the sustainable social services grant. So, I too would like to have an explanation as to what's happened here, and a general statement about the fund from the Deputy Minister. Thank you.
Hoffwn ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynghylch y grant gwasanaethau cymdeithasol cynaliadwy, os gwelwch yn dda. Byddwn i hefyd yn cysylltu fy hun â'r sylwadau a gafodd eu gwneud yn gynharach gan Leanne Wood; cafodd y llinell gymorth anabledd dysgu ei hariannu gan y grant gwasanaethau cymdeithasol cynaliadwy. Rwyf i hefyd wedi cael sylwadau gan Gyngor Cymru'r Deillion, sydd wedi cael toriad yn eu cyllid o dan y rhaglen honno, ac, fel Cadeirydd y Pwyllgor, gan Adoption UK, sydd hefyd wedi cael toriad yn eu cyllid. Rwy'n deall hefyd fod Anabledd Cymru a Chyngor Cymru i Bobl Fyddar wedi gweld toriadau yn eu cyllid dan y rhaglen hon. Nawr, mae hyn yn ategu'r pryderon sydd gennyf am gyllid y trydydd sector yng Nghymru, sydd ddim yn gynaliadwy o gwbl. Rydym yn gweld sefydliadau y mae byrddau iechyd ac awdurdodau lleol yn hapus iawn i gyfeirio atynt sy'n ei chael hi'n anodd iawn, iawn i gael cyllid craidd, ac felly'n dibynnu ar yr arian a ddaw o'r grant gwasanaethau cymdeithasol cynaliadwy. Felly, hoffwn i hefyd gael eglurhad o'r hyn sydd wedi digwydd yma, a datganiad cyffredinol am y Gronfa gan y Dirprwy Weinidog. Diolch.
Well, I know that the overall amount of funding that the health Minister has put into the sustainable social services grant has been increased for the next financial year, but I also know that he and, I believe, the Deputy Minister are both attending health committee tomorrow for scrutiny. So, I think that this would be a good opportunity to get into some of that detail with them.
Wel, rwy'n gwybod bod codiad wedi bod yng nghyfanswm y cyllid y mae'r Gweinidog Iechyd wedi'i roi i'r grant gwasanaethau cymdeithasol cynaliadwy ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, ond rwyf hefyd yn gwybod ei fod ef a'r Dirprwy Weinidog, rwy'n credu, yn mynd i'r pwyllgor iechyd yfory ar gyfer gwaith craffu. Felly, credaf y byddai hwn yn gyfle da i ymdrin â rhywfaint o'r manylder hwnnw gyda nhw.
Trefnydd, in the past, it's always been courteous, when a Minister visits a Member's constituency, that a notification is sent out in advance. Over recent times, I've noticed that those visit notifications do tend to be more and more last minute, often with an apology for those notifications being last minute. But I would point out that I've been aware that many of those visits have been confirmed many weeks in advance. Yesterday, a Minister visited my own constituency and I had no notification at all, although I'm aware that other AMs in that region did have a notification of that particular event. So, can I ask, Trefnydd, if you agree with me that notifications should continue, that you discuss this with your Cabinet colleagues, so that notifications are issued in a timely manner, and indeed to all AMs rather then just particular AMs?
Trefnydd, yn y gorffennol, mae wedi bod yn gwrtais bob amser pan fydd Gweinidog yn ymweld ag etholaeth un o'r Aelodau, fod hysbysiad o hynny'n cael ei anfon ymlaen llaw. Yn ddiweddar, rwyf wedi sylwi bod hysbysiadau o'r ymweliadau hynny yn dueddol o fod yn fwy ac yn fwy munud olaf, yn aml gydag ymddiheuriad fod yr hysbysiadau hynny'n funud olaf. Ond hoffwn i nodi fy mod wedi bod yn ymwybodol bod nifer o'r ymweliadau hynny wedi cael eu cadarnhau wythnosau lawer ymlaen llaw. Ddoe, bu Gweinidog yn ymweld â fy etholaeth i, ac ni chefais i unrhyw hysbysiad o gwbl, er fy mod yn ymwybodol bod Aelodau Cynulliad eraill yn y rhanbarth hwnnw wedi cael hysbysiad am y digwyddiad penodol hwnnw. Felly, a gaf i ofyn, Trefnydd, os ydych chi'n cytuno â mi y dylai hysbysiadau barhau, eich bod chi'n trafod hyn gyda'ch cyd-Weinidogion yn y Cabinet, fel bod hysbysiadau'n cael eu cyflwyno mewn modd amserol, ac yn wir i'r holl ACau yn hytrach na dim ond ACau penodol?
Yes, I apologise to Russell George if he wasn't notified of a ministerial engagement within his constituency. Perhaps if he lets me have the details I will look into that, but I will certainly undertake to discuss with all private officers to ensure that we are informing all Members of those areas of visits that are undertaken in their patch. And again, apologies to Russell George.
Ydw, ac rwy'n ymddiheuro i Russell George os na chafodd wybod am ymrwymiad gweinidogol o fewn ei etholaeth. Os caf y y manylion wrtho, byddaf yn ymchwilio i hynny, ond yn sicr, byddaf yn addo trafod â'r holl swyddogion preifat i sicrhau ein bod ni'n rhoi gwybod i'r holl Aelodau am yr ymweliadau hynny sy'n cael eu cynnal yn eu hardal. Ac unwaith eto, ymddiheuriadau i Russell George.
May I ask the Trefnydd if she can arrange for the appropriate Minister to make a statement about the implementation of the Public Service Vehicles Accessibility Regulations 2000? Of course, we would all very much welcome public buses becoming more accessible for disabled people, and it is of course true to say that companies have known for some time that these regulations are coming in. However, in my region, this is having an effect on children in the Tumble and Drefach areas because the spare capacity that was available on local authority buses that parents were able to buy into has been reduced because private companies have opted out of providing the service rather than adapt their buses suitably.
It seems likely to me that this is impacting in other parts of Wales, and I would like to have an opportunity to ask a Welsh Minister what can be done about this, because I'm sure this is one of those unintended consequences. I think it's true to say that the private contractors can't say that they weren't given notice, but if this does lead to a situation where children are having to walk, and sometimes having to walk quite long distances, that may have implications for Welsh Government policy going forward.
It may be that we need to reconsider the current law, which only commits us to—I think it's two miles for primary school children and three miles—. Two miles for a primary school child, when you think that primary school children are now as young as three years old—whereas they would have been almost six when these regulations first came in. I think there are implications. I would be interested to know if there are implications in other parts of my region. The concerns have come to me from Carmarthenshire, but obviously this has a bigger implication for rural areas, potentially, than for urban ones. So, if the Minister was able to make a statement so that we could discuss this further, we'd be very grateful.
A gaf i ofyn i'r Trefnydd a all drefnu bod y Gweinidog priodol yn gwneud datganiad am weithredu Rheoliadau Hygyrchedd Cerbydau Gwasanaeth Cyhoeddus 2000? Wrth gwrs, byddem ni oll yn croesawu bysiau cyhoeddus mwy hygyrch i bobl anabl, ac mae'n wir, wrth gwrs, fod cwmnïau yn gwybod ers tro bod y rheoliadau hyn yn cael eu cyflwyno. Fodd bynnag, yn fy rhanbarth i, mae hyn yn effeithio ar blant yn ardaloedd y Tymbl a Drefach gan fod y lleoedd sbâr a oedd ar gael ar fysiau awdurdod lleol, yr oedd rhieni'n gallu eu prynu, wedi lleihau gan fod cwmnïau preifat wedi dewis peidio â darparu'r gwasanaeth yn hytrach nag addasu eu bysiau.
Mae'n ymddangos yn debygol i mi fod hyn yn effeithio ar rannau eraill o Gymru, a hoffwn i gael cyfle i ofyn i un o Weinidogion Cymru beth y gellir ei wneud ynghylch hyn, oherwydd rwy'n siŵr ei fod yn un o'r canlyniadau anfwriadol hynny. Rwy'n credu ei bod yn wir dweud na all y contractwyr preifat ddweud nad oedden nhw wedi cael rhybudd, ond os yw hyn yn arwain at y sefyllfa o'r plant yn gorfod cerdded, ac weithiau'n gorfod cerdded pellteroedd eithaf hir, gall fod â goblygiadau i bolisi Lywodraeth Cymru.
Efallai fod angen inni ailystyried y gyfraith bresennol, sydd ond yn ein hymrwymo i—credaf ei bod yn ddwy filltir i blant ysgolion cynradd a thair milltir—. Dwy filltir i blentyn ysgol gynradd, o feddwl bod plant ysgol gynradd bellach mor ifanc â thair blwydd oed—er y bydden nhw wedi bod bron yn chwe blwydd oed pan ddaeth y rheoliadau hyn i rym gyntaf. Rwy'n credu bod yna oblygiadau. Byddai gennyf ddiddordeb mewn cael gwybod a oes goblygiadau mewn rhannau eraill o fy rhanbarth i. Codwyd y pryderon gyda fi o Sir Gaerfyrddin, ond mae'n amlwg bod mwy o oblygiadau i ardaloedd gwledig nag i rai trefol. Felly, pe bai modd i'r Gweinidog wneud datganiad fel y gallem drafod hyn ymhellach, byddem yn ddiolchgar iawn.
The Minister with responsibility for economy and transport has this area within his portfolio, and I will make him aware of the discussion that we've had and the particular concerns you've described in your area and make him aware of that request for the statement, because the points you raise are important points.
Mae gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am yr Economi a Thrafnidiaeth y maes hwn o fewn ei bortffolio. Byddaf yn sicrhau ei fod yn ymwybodol o'r drafodaeth yr ydym ni wedi'i chael a'r pryderon penodol yr ydych chi wedi'u disgrifio yn eich ardal chi, ac yn ei wneud yn ymwybodol o'r cais hwnnw am y datganiad, oherwydd mae'r pwyntiau yr ydych chi'n eu codi yn bwyntiau pwysig.
Can I call for a single statement on resources in Betsi Cadwaladr University Health Board? I receive many e-mails from constituents, whether that's patients, family members or staff, who, based on their own experience, wish to share suggestions for how services might be improved in the health board. I'll only quote one of those, received this month:
'Just before Christmas, my husband became ill with a serious chest infection which became pneumonia. He had a total of three admissions to the emergency department. On the third occasion, he was eventually admitted to the high-dependency unit where he received excellent care. However, the fact is on three occasions he was, in my opinion as a registered nurse, not well triaged. The matron of the unit was working extremely hard to move patients through the department and she was introducing herself to patients, however she did not seem to be getting a lot of support from junior staff. She apologised for the state of the department, which was obviously desperately overstretched. I hope that she is given the time and the resources to sort this department out. Please can you do something to help her by asking the Welsh Government to urgently put more resources into Glan Clwyd? Not just by throwing money at the problem, but by ensuring that the money available is spent on opening beds in the main hospital and also in the community hospitals, so that people are not occupying beds in the acute sector when they really need community hospital care. I'm thankful to the staff and consultants in the high-dependency unit for the fact that my husband is still alive, but I fear that he's lucky to be so after what he's been through in the emergency department. I hope that this e-mail is taken note of for the sake of all of us who live in Flintshire, Denbighshire and Conwy.'
I call for a statement in that context, not just about the totality of money spent but, in this context, responding to suggestions about how that money might be spent better.
A gaf i alw am ddatganiad unigol ar adnoddau ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr? Rwy'n cael llawer o e-byst gan etholwyr, boed hynny'n gleifion, yn aelodau o'r teulu neu'n staff sydd, yn seiliedig ar eu profiad eu hunain, yn dymuno rhannu awgrymiadau ynglŷn â sut y gellid gwella gwasanaethau yn y Bwrdd Iechyd. Rwy'n dyfynnu un o'r rhain, a ddaeth i law y mis hwn:
'Ychydig cyn y Nadolig, aeth fy ngŵr yn sâl gyda haint difrifol ar ei frest a ddatblygodd i fod yn niwmonia. Cafodd ei dderbyn dair gwaith i'r adran achosion brys. Yn y diwedd, ar y trydydd achlysur, cafodd ei dderbyn i'r uned dibyniaeth fawr lle cafodd ofal rhagorol. Fodd bynnag, y ffaith yw, ar dri achlysur, yn fy marn i fel nyrs gofrestredig, ni chafodd ei brysbennu'n dda. Roedd metron yr uned yn gweithio'n galed iawn i symud cleifion drwy'r adran ac roedd hi'n cyflwyno'i hun i gleifion, ond nid oedd yn ymddangos bod ganddi lawer o gymorth staff iau. Ymddiheurodd am gyflwr yr adran, a oedd yn amlwg dan ormod o bwysau. Gobeithio y bydd hi’n cael yr amser a'r adnoddau i roi trefn ar yr adran hon. A allwch chi wneud rhywbeth i'w helpu drwy ofyn i Lywodraeth Cymru roi mwy o adnoddau i Glan Clwyd ar frys? Nid dim ond drwy daflu arian at y broblem, ond drwy wneud yn siŵr bod yr arian yn cael ei wario i sicrhau bod gwelyau ar gael yn y prif ysbyty a hefyd yn yr ysbytai cymunedol, fel nad yw pobl yn meddiannu gwelyau yn y sector aciwt pan mai gofal ysbyty cymunedol sydd ei angen arnyn nhw. Rwy'n ddiolchgar i'r staff a'r ymgynghorwyr yn yr uned dibyniaeth fawr am y ffaith bod fy ngŵr yn dal yn fyw, ond rwy'n ofni ei fod yn lwcus o hynny ar ôl yr hyn y bu drwyddo yn yr adran achosion brys. Gobeithio y caiff yr e-bost hwn sylw er lles pob un ohonom ni sy'n byw yn Sir y Fflint, Sir Ddinbych a Chonwy.'
Galwaf am ddatganiad yn y cyd-destun hwnnw, nid yn unig am gyfanswm yr arian sy'n cael ei wario ond, yn y cyd-destun hwn, yn ymateb i awgrymiadau ynglŷn â sut y byddai modd gwario'r arian hwnnw'n well.
I would ask Mark Isherwood, if I may, for him to share that correspondence that he's received with me and with the Minister for health so that we can consider it more fully. I know that the health Minister would want to consider it in the context of his efforts in north Wales as well. But I think that Mark Isherwood's point does really speak to the importance of the patient voice and the user experience within the NHS, and the fact that, by capturing that, we can certainly look to continue to make the improvements that patients and their families would expect. So, that kind of contribution, I think, will be really useful and I look forward to receiving that and any other similar contributions that Mark Isherwood has that he wants to draw to our attention.
Gofynnaf i Mark Isherwood, os caf, rannu'r ohebiaeth honno gyda mi a chyda'r Gweinidog Iechyd er mwyn i ni ei hystyried yn llawnach. Gwn i y byddai'r Gweinidog Iechyd eisiau ei hystyried yng nghyd-destun ei ymdrechion yn y Gogledd hefyd. Ond credaf fod pwynt Mark Isherwood yn wirioneddol ategu pwysigrwydd llais y claf a phrofiad y defnyddiwr o fewn y GIG, a'r ffaith ein bod ni, drwy ddal hynny, yn sicr yn gallu ceisio parhau i wneud y gwelliannau y mae'r cleifion a'u teuluoedd yn eu disgwyl. Felly, bydd y math hwnnw o gyfraniad, rwy'n credu, yn ddefnyddiol iawn ac rwy'n edrych ymlaen at gael hynny ac unrhyw gyfraniadau tebyg eraill y mae Mark Isherwood yn dymuno tynnu ein sylw atynt.
Ac yn olaf, Rhun ap Iorwerth.
Finally, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Gaf i ofyn am ddatganiad ysgrifenedig ar frys gan y Gweinidog trafnidiaeth ynglŷn â'r pryderon ynglŷn â'r cwmni awyrennau Flybe? Mae yna awgrymiadau yn dod o San Steffan fod Llywodraeth Prydain yn ystyried rhyw fath o becyn ariannu ar gyfer y cwmni awyrennau, sydd yn bwysig iawn o ran Maes Awyr Caerdydd, yn cynnig nifer o hediadau i ag o Gaerdydd, ac wrth gwrs yn gyfrifol am y gwasanaeth rhwng Caerdydd ac Ynys Môn, sydd wedi dod yn bwysig i unigolion, i fusnesau ac o ran llywodraethiant Cymru, sydd yn bwysig iawn i'w gofio.
Rwy'n deall gan fy nghydweithiwr i yn San Steffan Jonathan Edwards AS ei fod o wedi gofyn i'r Gweinidog trafnidiaeth yno heddiw a oes yna unrhyw gyfathrebiad wedi bod gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â'r pryderon am Flybe. Mi ddywedodd y Gweinidog trafnidiaeth nad oes yna unrhyw beth wedi'i glywed gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â hynny. Dwi'n synnu rhywfaint am hynny. Ond, o ystyried pwysigrwydd y cwmni yma, a gawn ni ddatganiad ysgrifenedig rŵan yn egluro'n union y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd, a'r sicrwydd mae Llywodraeth Cymru yn chwilio amdano fo ynglŷn a'r dyfodol?
Thank you very much, Llywydd. May I ask for a written statement as a matter of urgency from the Minister for transport on concerns around the Flybe airline? There are suggestions from Westminster that the UK Government is considering some sort of funding package for the company, which of course is very important in terms of Cardiff Airport, providing a number of flights to and from Cardiff, and of course responsible for the service between Cardiff and Anglesey, which has become important to individuals, companies, businesses and in terms of the governance of Wales, which is very important.
I understand from my colleague in Westminster Jonathan Edwards MP that he has asked the Minister for transport there whether there has been any communication from the Welsh Government over concerns on Flybe, and the transport Minister said that nothing has been heard from the Welsh Government on the issue. I'm slightly surprised by that. But given the importance of this company, can we have a written statement now explaining exactly what steps the Welsh Government is taking, and the assurances that the Welsh Government is seeking in terms of the future?
So, we're very aware of the media speculation around Flybe. Although, certainly at the point of coming into the Chamber this afternoon, there had been no comment from the company. But we are already in discussion with Cardiff Airport on the potential impact of the airline going into administration or, indeed, reducing the number of routes out of Cardiff. Of course, air passenger duty is part of this picture, and you know that we've long campaigned—and I think this is a view shared across parties in the Chamber—for the devolution of air passenger duty to Wales so that we can make our own decisions on how we would support Cardiff Airport.
I think it's clear from what's happening at Flybe that there is a major issue with regional connectivity, and we're keen to continue having those discussions with the UK Government, but, as I said, at the moment, we understand there only to be speculation regarding Flybe and there's been nothing formal from the company yet.
Felly, rydym yn ymwybodol iawn o'r cryn sylw yn y cyfryngau i Flybe. Serch hynny, pan oeddem yn dod i mewn i'r Siambr y prynhawn yma, nid oedd unrhyw sylw wedi dod oddi wrth y cwmni. Ond rydym eisoes yn cynnal trafodaethau gyda maes awyr Caerdydd ar effaith bosibl y cwmni hedfan yn mynd i ddwylo'r gweinyddwyr, neu, yn wir, gwtogi ar nifer y llwybrau allan o Gaerdydd. Wrth gwrs, mae toll teithwyr awyr yn rhan o'r darlun hwn, ac fe wyddoch ein bod wedi ymgyrchu'r hir—a chredaf fod hon yn farn sy'n cael ei rhannu gan bob plaid yn y Siambr—ynghylch datganoli toll teithwyr awyr i Gymru fel y gallwn ni wneud ein penderfyniadau ein hunain o ran sut y byddem ni'n cefnogi Maes Awyr Caerdydd.
Rwy'n credu ei bod yn glir o'r hyn sy'n digwydd yn Flybe fod problem fawr gyda chysylltedd rhanbarthol, ac rydym yn awyddus i barhau i gynnal y trafodaethau hynny gyda Llywodraeth y DU. Ond, fel y dywedais, ar hyn o bryd, deallwn mai dim ond dyfalu sydd ynghylch Flybe ac ni ddaeth unrhyw beth ffurfiol gan y cwmni eto.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Felly, datganiad sydd nesaf: datganiad gan Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol ar y strategaeth rhyngwladol. Dwi'n galw ar y Gweinidog, felly, i wneud ei datganiad—Eluned Morgan.
We now move to a statement by the Minister for Internal Relations and the Welsh Language on the international strategy, and I call on the Minister to make the statement—Eluned Morgan.
Diolch yn fawr, Llywydd. Ymhen ychydig dros bythefnos, bydd y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Bydd hwn yn newid sylfaenol i'r berthynas sydd wedi bodoli rhyngom ni a'n cymdogion agosaf ers 40 o flynyddoedd—perthynas sydd wedi dod â manteision cadarnhaol i Gymru o ran bron pob agwedd ar fywyd. Ond, nid datganiad am Brexit yw hwn, nid am y ffaith ei fod yn digwydd nac am ei ffurf; datganiad yw hwn am ein lle ni yn y byd. Efallai ei bod yn wir ein bod ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, ond dydyn ni ddim yn troi ein cefnau ni ar yr Undeb Ewropeaidd na'r byd. Rydym ni'n benderfynol o barhau i fod yn wlad eang ei gorwelion; yn wlad sy'n barod i weithio a masnachu â'r byd; ac yn wlad gyfrifol ar lwyfan byd-eang sydd wedi ymrwymo i chwarae ein rhan yn y dasg o fynd i'r afael â rhai o'r heriau mwyaf sy'n wynebu'r gymuned ryngwladol. A dyma'r union reswm, Llywydd, pam y mae'r Llywodraeth yn lansio'i strategaeth ryngwladol gyntaf heddiw.
Ers dechrau datganoli, mae Cymru wedi bod yn gwneud ei marc ar y llwyfan rhyngwladol. Rŷn ni wedi datblygu partneriaethau â gwledydd a rhanbarthau o amgylch y byd. Rŷn ni wedi rhannu ein syniadau am ieithoedd lleiafrifol a thechnoleg gyda Gwlad y Basg ac Iwerddon, rŷn ni wedi plannu 10 miliwn o goed yn Uganda fel rhan o'r gwaith sy'n parhau gyda gwledydd Affrica, ac roedd Cymru yna, reit ar y cychwyn, pan sefydlwyd cynghrair byd-eang Under2. Hwn oedd y sbardun ar gyfer gweithredu ar y newid yn yr hinsawdd o dan gytundeb Paris.
Mae cyfrifoldeb arnom ni i gydweithredu gyda gwledydd eraill o gwmpas y byd er ein budd ni i gyd. Mae hon yn egwyddor sy'n ganolog i'n hunaniaeth ni fel cenedl. Rŷn ni'n falch i gynnig cartref i'r rheini sydd wedi gadael eu gwledydd eu hunain ac ymgartrefi yma yng Nghymru. Does dim amheuaeth bod eu cyfraniad nhw yn cyfoethogi ein cenedl mewn cymaint o ffyrdd. Mae ein nwyddau a'n gwasanaethau wedi ennill gwobrau am eu safon, ac rŷn ni'n eu hallforio dros y byd i gyd. Ac o ystyried mai cenedl fach o dair miliwn o bobl ydym ni, rŷn ni wedi rhagori yn rhyngwladol yn y celfyddydau a'r diwydiannau creadigol, heb anghofio'r maes chwaraeon, wrth gwrs. Cofiwn hefyd fod ein treftadaeth, ein diwylliant a'r golygfeydd arbennig o hardd yn parhau i ddenu twristiaid o bob cwr o'r byd.
Fel Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol cyntaf Cymru, roeddwn i'n meddwl ei fod yn bwysig i grynhoi'r hyn sydd wedi ei gyflawni dros yr 20 mlynedd diwethaf a defnyddio hynny fel sylfaen i lywio trywydd Cymru mewn gwaith rhyngwladol yn y dyfodol, yn enwedig yn y sefyllfa wleidyddol a chymdeithasol gyfnewidiol sydd wedi eu creu gan Brexit. Dros y flwyddyn ddiwethaf, rydym wedi gweithio gyda bron i 600 o bartneriaid a rhanddeiliaid i sefydlu'r blaenoriaethau ar gyfer y blynyddoedd nesaf. Mae gan Lywodraeth Cymru rôl bwysig o ran arwain ar yr agenda hwn, ond dim ond drwy gydweithio gyda'n gilydd y byddwn ni'n gallu sicrhau llais i Gymru ledled y byd.
Mae ein partneriaid rhyngwladol yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig, mewn cyrff gwirfoddol ac mewn sefydliadau eraill yng Nghymru wedi dweud eu bod nhw'n barod ac yn awyddus i gydweithio gyda ni. Maen nhw wedi croesawu'r ffaith ein bod ni wedi datblygu strategaeth gydlynus sydd yn uchelgeisiol ac fydd yn sail i'w gwaith nhw hefyd.
Mae gan y strategaeth dair uchelgais ganolog dros y pum mlynedd nesaf: codi proffil Cymru ar y llwyfan rhyngwladol, sicrhau twf yn ein heconomi, a sefydlu Cymru fel gwlad gyfrifol ar lefel fyd-eang. Yn ganolog i'r strategaeth, mae cydnabyddiaeth bod Cymru'n wlad fodern a bywiog. Rŷn ni'n wlad sy'n meithrin talent; rŷn ni'n wlad sy'n greadigol a chynaliadwy, ac sydd ar flaen y gad o ran technoleg.
Ein pobl, wrth gwrs, yw'n hased mwyaf ni, boed yma yng Nghymru, neu mewn gwledydd tramor. Pobl fydd yn allweddol i lwyddiant y strategaeth hon. Fe fyddwn ni'n meithrin y cysylltiadau rŷn ni wedi'u datblygu dros yr 20 mlynedd diwethaf ac yn datblygu rhai newydd, hefyd, mewn marchnadoedd newydd sy'n dod i'r golwg.
Thank you, Llywydd. In just over two weeks' time, the United Kingdom will be leaving the European Union. This will fundamentally change the relationship that we have had with our closest neighbours for 40 years—a relationship that has brought positive benefits for Wales in almost all spheres of life. But this is not a statement about Brexit, not about its fact or its form; this is a statement about our place in the world. It may be true to say that we are leaving the European Union, but we are not turning our backs on the EU or the world. We are determined to go on being an outward-looking nation; a nation ready to work and trade with the world; and a globally responsible nation committed to playing our part in combating some of the most challenging issues facing the international community. This, Llywydd, is the very reason why the Government is launching its first international strategy.
Since devolution, Wales has been making its mark on the international stage. We have developed partnerships with countries and regions around the world. We've exchanged ideas about minority languages and technology with the Basque Country and with Ireland. We've planted 10 million trees in Uganda as part of our ongoing work with African countries. And Wales was there at the very beginning when the global Under2 Coalition was founded, and this was the kick start on climate action under the Paris agreement.
We are duty bound to work with other nations around the world for all of our benefits. This is a principle that is central to our identity as a nation. We are proud to host many people who have left their own nations and have made their homes here in Wales. There is no doubt that their contributions enrich our nation in so many different ways. Our award-winning goods and services are exported all over the world, and given that we're a small nation of just three million people we have excelled on the world stage—in the arts and creative industries without forgetting sport, of course. Our heritage, our culture and our breathtaking natural beauty continue to attract tourists from all parts of the world.
As Wales's first Minister for international relations, I thought it was important to bring the achievements of the last 20 years together, and use those as a foundation to set Wales's course in international work for the future, particularly in the shifting political and social climate created by Brexit. Over the last year, we have worked with almost 600 partners and stakeholders to identify our priorities for the years ahead. Welsh Government has an important role in leading this agenda, but it is only through working together that we will be able to amplify our voice around the world.
Our international partners in the UK Government, in voluntary organisations and in other Welsh organisations have already said that they are willing and eager to work with us, and they’ve welcomed the fact that we have developed a cohesive strategy that is ambitious and that will underpin their work, too.
The strategy has three core ambitions over the next five years: to raise Wales’s profile internationally, to grow our economy and to establish Wales as a globally responsible nation. At the heart of the strategy is a recognition that Wales is a modern and vibrant country—a place that fosters talent, that is sustainable, creative and technologically advanced.
Our people, of course, are our biggest asset, whether here in Wales or overseas. People will be key to driving the success of this strategy. We will nurture the relationships that we have developed over the last 20 years, and we’ll develop new relationships in new emerging markets.
We'll develop a new, ambitious approach to reach out to our diaspora and our alumni networks. We know that culture, sport and our expertise in minority languages development will help set us apart from other nations. Last year’s Rugby World Cup in Japan was a wonderful example of how Wales can sell itself on the world stage, building on the success of sport to promote Wales and Welsh business opportunities to a wider audience. The Wales dome in the heart of Tokyo brought sport, a large trading mission, cultural performances and a 360-degree immersive experience of Wales, together with our award-winning food and drink sector, in an effort to promote our country in Japan.
We'll grow our economy by putting more energy and money into unlocking the immense potential in Wales and in Welsh companies to export more to established and to new emerging markets. That will help to support jobs and communities at home.
Competition for inward investment will be challenging once we're outside the European Union, but we're undeterred. We'll draw attention to Wales by demonstrating how we are world leaders in three key sectors. The sectors we've chosen underline our prowess in the fields of sustainability, technology and creativity. They have significant scope for growth and are in keeping with the growth deals and the economic action plan. And they should not be too adversely affected by the impact of Brexit. These sectors are: cyber security, compound semiconductors and the creative industries, in particular film and TV. It's important for me to emphasise that these do not preclude investments from other sectors and they send out the message that Wales has a skilled workforce and is open for business.
Our ambition to establish Wales as a globally responsible nation encompasses both environmental and social priorities. Our approach to decarbonisation and tackling the climate emergency is set out through ambitions to become a world leader in recycling and support for renewable energy as well as the promotion of sustainable tourism. My commitment to expand the flagship Wales for Africa programme—now renamed 'Wales and Africa'—embraces a community-led approach that is mutually beneficial. I want to share our expertise in minority language development with other countries and learn from others in this field.
Llywydd, it's important that we promote the message that Wales is, and will continue to be, a European nation. Our relationship with the EU and its organisations will inevitably change over the coming months and years, but we want to continue working with our European partners wherever possible. We have long-established and strong relationships with many European countries and regions, and Europe remains our most important export market.
This strategy sets out which will be the priority countries and regions we aim to focus to promote Wales in. Values are at the heart of this strategy. We will shout loudly and proudly about how we were the first and are still the only nation in the world to have transposed the UN sustainability goals into law.
There's been much discussion about values and human rights through the development of this strategy, and I've welcomed this challenge. I want Wales to be known as a welcoming nation, as a nation of sanctuary, as a fair nation, promoting fair work, fair trade and fair play. We'll ensure that the world knows that it was Wales that inspired the NHS, and we still hold true to its core values.
The international strategy is our guide in a challenging and changing world. Relationships constantly change, economies fluctuate, and priorities move on, but we'll hold true to our values, whatever comes our way. We'll engage with the UK Government to secure the best possible trading conditions for Wales that will be key to our economic success in the future. Wales is a small country with big ambitions, and this strategy will help to put Wales on the international map. Diolch.
Byddwn yn datblygu dull newydd, uchelgeisiol o estyn allan at ein rhwydwaith o alltudion a'n rhwydweithiau o gyn-fyfyrwyr. Gwyddom y bydd diwylliant, chwaraeon a'n harbenigedd mewn datblygu ieithoedd lleiafrifol yn helpu i'n gosod ni ar wahân i genhedloedd eraill. Roedd Cwpan Rygbi'r Byd y llynedd yn Japan yn enghraifft wych o'r modd y gall Cymru werthu ei hun ar lwyfan y byd, gan adeiladu ar lwyddiant chwaraeon i hyrwyddo Cymru a busnesau Cymru i gynulleidfa ehangach. Daeth cromen Cymru yng nghalon Tokyo â chwaraeon, cenhadaeth fasnachu fawr, perfformiadau diwylliannol a phrofiad rhithwir 360 gradd o Gymru, ynghyd â'n sector bwyd a diod o fri, mewn ymdrech i hyrwyddo ein gwlad yn Japan.
Byddwn yn meithrin ein heconomi drwy roi mwy o egni ac arian i ddatgloi'r potensial aruthrol yng Nghymru ac mewn cwmnïau Cymreig i allforio mwy i farchnadoedd sy'n sefydledig ac i egin farchnadoedd newydd. Bydd hynny'n gymorth i gefnogi swyddi a chymunedau gartref.
Bydd cystadlu am fewnfuddsoddi yn her pan fyddwn y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, ond rydym yn benderfynol. Byddwn yn tynnu sylw at Gymru drwy ddangos sut yr ydym yn arweinwyr y byd mewn tri sector allweddol. Mae'r sectorau yr ydym ni wedi'u dewis yn tanlinellu ein medrusrwydd ym meysydd cynaliadwyedd, technoleg a chreadigrwydd. Mae ganddynt gyfle sylweddol i dyfu ac maent yn gydnaws â'r bargeinion twf a'r cynllun gweithredu economaidd. Ac ni ddylai Brexit effeithio'n ormodol arnynt. Y sectorau hyn yw: seiberddiogelwch, lled-ddargludyddion cyfansawdd a'r diwydiannau creadigol, yn arbennig ffilm a theledu. Mae'n bwysig i mi bwysleisio nad yw'r rhain yn rhwystro sectorau eraill rhag buddsoddi ac maent yn cyfleu'r neges bod gan Gymru weithlu medrus a'i bod yn estyn croeso i fusnesau.
Mae ein huchelgais i weld Cymru'n ymsefydlu yn genedl gyfrifol fyd-eang yn cynnwys blaenoriaethau amgylcheddol a chymdeithasol. Byddwn yn bwrw ati i ddatgarboneiddio a mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd drwy uchelgeisiau i ddod yn arweinydd byd o ran ailgylchu a chefnogi ynni adnewyddadwy yn ogystal â hyrwyddo twristiaeth gynaliadwy. Mae fy ymrwymiad i ehangu'r rhaglen flaenllaw, Cymru o blaid Affrica—a elwir bellach yn 'Cymru ac Affrica'—yn cwmpasu dull a arweinir gan y gymuned sy'n fuddiol i'r ddwy ochr. Hoffwn rannu ein harbenigedd mewn datblygu ieithoedd lleiafrifol â gwledydd eraill a dysgu gan eraill yn y maes hwn.
Llywydd, mae'n bwysig ein bod yn hyrwyddo'r neges bod Cymru yn, a bydd yn parhau i fod, yn genedl Ewropeaidd. Mae'n anochel y bydd ein perthynas â'r UE a'i sefydliadau yn newid dros y misoedd a'r blynyddoedd i ddod, ond rydym ni eisiau parhau i weithio gyda'n partneriaid Ewropeaidd lle bynnag y bo modd. Mae gennym ni berthynas hirsefydlog a chryf â llawer o wledydd a rhanbarthau Ewrop, ac Ewrop yw ein marchnad allforio bwysicaf o hyd.
Mae'r strategaeth hon yn nodi pa rai o'r gwledydd a'r rhanbarthau blaenoriaethol y byddwn yn ceisio canolbwyntio arnynt er mwyn hyrwyddo Cymru. Mae gwerthoedd wrth wraidd y strategaeth hon. Datganwn yn uchel a balch mai ni oedd y genedl gyntaf a'r unig un yn y byd sydd wedi trosi nodau cynaliadwyedd y Cenhedloedd Unedig yn gyfraith.
Bu llawer o drafod ar werthoedd a hawliau dynol drwy ddatblygu'r strategaeth hon, ac rwyf wedi croesawu'r her hon. Rwyf eisiau i Gymru gael ei hadnabod fel cenedl groesawgar, fel cenedl noddfa, fel cenedl deg, gan hyrwyddo gwaith teg, masnach deg a chwarae teg. Byddwn yn sicrhau bod y byd yn gwybod mai Cymru oedd yr ysbrydoliaeth y tu ôl i'r GIG, ac rydym yn dal yn driw i'w werthoedd craidd.
Y strategaeth ryngwladol yw ein canllaw mewn byd heriol a newidiol. Mae perthnasoedd yn newid yn barhaus, mae economïau'n amrywio, ac mae blaenoriaethau'n datblygu, ond byddwn yn dal yn driw i'n gwerthoedd, beth bynnag a ddaw. Byddwn yn ymgysylltu â Llywodraeth y DU i sicrhau'r amodau masnachu gorau posib i Gymru a fydd yn allweddol i'n llwyddiant economaidd yn y dyfodol. Mae Cymru yn wlad fach sydd ag uchelgeisiau mawr, a bydd y strategaeth hon yn helpu i roi Cymru ar y map rhyngwladol. Diolch.
Can I thank the Minister for an advanced copy of her statement and congratulate her on the production of the international strategy? It's been 21 years since the advent of devolution and I think it's very important that Wales reaches out beyond its borders into those countries overseas where we have strong relationships and where there are opportunities to develop new relationships. I just think it's a matter of regret that it's taken such a long time to get to this position where we actually have a strategy before us. Can I also welcome the tone of the Minister's statement too? It's refreshingly different from the statement that we received last week on international trade.
There's much that we can welcome on this side of the Chamber in the international strategy. I think it's absolutely right that there's a deliberate attempt by the Welsh Government to strengthen the presence of the Welsh Government overseas post Brexit. I think it's absolutely right that there are some very key and core ambitions that flow through the whole of the document. And I think it's right that we are attempting to get the Government focused on delivering centres of excellence around those three particular sectors that you referred to: cyber security, compound semiconductors and the creative industries. Because I think when we've got strengths, we must play to them, and we can certainly do more to capitalise on those and, indeed, to capitalise on our expertise in securing the future of Welsh as a very important official language, but nevertheless a minority language. So, can I congratulate you on all of those things, Minister, before I turn to some questions?
One of the things that you have indicated in the document, and you referred to it briefly in your statement, is the importance of sporting events as opportunities to engage internationally. Of course, we did see some success in helping to harness the opportunities that were presented by the Rugby World Cup. We have the European championships coming up this summer, and I wonder if you could tell us a little bit more about your plans to harness the opportunities that that also presents.
You referred, towards the end of your statement, as well, to the importance of human rights to us all here in Wales, on all sides of the Chamber in this National Assembly, and I would concur with your comments on those, but, of course, there's very little reference in the document to human rights. I think it's just mentioned five times, and it's very difficult to see how you're going to realise presenting Wales as a beacon of human rights. Now, you will recall that I presented a—. I was very fortunate to be drawn in the legislative ballot to bring some backbench legislation forward, and I chose to introduce an older people's rights Bill. Of course, the Welsh Government voted down the opportunity to take that Bill forward and instead said that it was going to do some more cross-cutting work on human rights. We're yet to receive an update on that and, of course, we're fast approaching the end of this Assembly and the opportunity to legislate in this Assembly. So, perhaps you could tell us how your commitment to human rights and the Welsh Government's commitment to human rights lines up with what appears to be a lack of action in taking anything forward.
You mentioned also the importance of the diaspora, and you're quite right, where we have individuals who are overseas, they can help us to fly the flag for us here back home. But I was surprised at the lack of specific reference in the document to the importance of faith communities and the diaspora and the opportunity and the networks that faith communities are very often plugged in to. You will know, Minister, as well as I do, that Christian congregations, Muslim communities and others across Wales have a plethora of links to communities overseas. In many cases, Christian communities are trying to champion international development opportunities in many developing nations, and, of course, many Muslim communities are first-generation immigrants to this country and have links directly to families in their own nations. I just wonder whether that's a missed opportunity, really, in this strategy, and whether you might be able to do a little bit more work on that going forward.
There are a number of key sectors in the document. One of them that you mentioned is tourism, and the importance of tourism to the Welsh economy, of course, has not gone unnoticed by you in this document. You mention adventure tourism, for example, being a growth industry. Of course, faith tourism is also a significant growth industry, and we've got a great network of pilgrims' ways across Wales and some wonderful sacred historical buildings that we have an opportunity to, again, help to promote a little bit more. So, I think that, potentially, is a missed opportunity too, and perhaps you could tell us whether that's something you're prepared to pick up outside of this strategy in terms of being able to benefit our tourism part of the economy and sector.
Of course, one of the problems that that sector may face in the future is the potential advent of tourism taxes because of policy positions of your Government. I wonder if you could tell us how and whether that fits into your thinking.
You mentioned the overseas network of offices—quite right that you've opened some new offices this year, and you've mentioned in previous statements your intention to do more. But, obviously, it's also important that they're accountable to this National Assembly and that there's a direct line of accountability back. I wonder if you could tell us how you're going to measure the success of those offices and their productivity, or otherwise.
In addition to that, of course, foreign direct investment—you've mentioned the United States is the biggest area or nation in terms of foreign direct investment into Wales. Of course, some of the comments from the Welsh Government around the Trump administration won't help to grease any wheels in order to get more foreign direct investment into the country and, again, perhaps you could tell us how you're going to change the narrative around that in order to have a warmer relationship going forward.
Just finally, if I may, we've championed on this side of the house the opportunities that we could have if we had a more team Wales approach on a cross-party basis, in order to promote this great nation in which we live. One of the things that I took note of in your document is that you do actually say that you want to, as a Welsh Government, invest in opportunities for the National Assembly and Members, on what appears to be on a cross-party basis, to engage internationally in networks. I think that's very, very welcome indeed. We'd like to see that formalised a little bit more through the establishment of a network of envoys on behalf of Wales. We reach far and wide when we work together, and with the proper resources we could really capitalise on the opportunities that that presents. So, perhaps you could tell us whether that is something that you might like to formalise in that sort of way, so that we can all move together as team Wales in terms of selling us to the world.
I know I said 'finally', but I'm going to say one more 'finally', if that's okay, Llywydd, and that is just in terms of the Wales for Africa programme, something that we applaud the Government for investing in. I wonder whether you could consider widening the Wales for Africa programme out so that it becomes Wales for the world, because we know that there are links with Latin America that could be made, there are links with the middle east and Asia that could also be made, just with a little bit more investment. Many civic groups and societies have those links already, and I think some sort of focus to that by the Welsh Government getting on board in terms of broadening its reach beyond just sub-Saharan Africa would be something that we would very much welcome on this side of the Chamber. Thank you for being so accommodating.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am gopi o flaen llaw o'i datganiad a'i llongyfarch ar gynhyrchu'r strategaeth ryngwladol? Mae 21 mlynedd wedi mynd heibio ers dyfodiad datganoli ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod Cymru yn ymestyn y tu hwnt i'w ffiniau i'r gwledydd hynny dramor lle mae gennym ni gysylltiadau cryf a lle ceir cyfleoedd i ddatblygu perthnasoedd newydd. Rwy'n credu ei bod hi'n resyn ei bod wedi cymryd cymaint o amser i gyrraedd y sefyllfa hon lle mae gennym ni strategaeth o'n blaen. A gaf i hefyd groesawu ysbryd datganiad y Gweinidog? Mae'n hynod wahanol i'r datganiad a gawsom yr wythnos diwethaf ar fasnach ryngwladol.
Mae llawer y gallwn ei groesawu ar yr ochr hon i'r Siambr yn y strategaeth ryngwladol. Rwy'n credu ei bod hi'n gwbl briodol bod Llywodraeth Cymru yn ymdrechu'n fwriadol i gryfhau presenoldeb Llywodraeth Cymru dramor ar ôl Brexit. Rwy'n credu ei bod hi'n gwbl briodol bod rhai uchelgeisiau allweddol a chreiddiol iawn i'w gweld yn y ddogfen gyfan. Ac rwy'n credu ei bod hi'n briodol ein bod yn ceisio sicrhau bod y Llywodraeth yn canolbwyntio ar ddarparu canolfannau rhagoriaeth yn y tri sector penodol hynny y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw: seiberddiogelwch, lled-ddargludyddion cyfansawdd a'r diwydiannau creadigol. Oherwydd fy mod yn credu pan fo gennym ni gryfderau, mae'n rhaid i ni fanteisio arnyn nhw, a gallwn yn sicr wneud mwy i fanteisio ar y rheini ac, yn wir, i fanteisio ar ein harbenigedd wrth sicrhau dyfodol y Gymraeg fel iaith swyddogol bwysig iawn, ond iaith leiafrifol serch hynny. Felly, a gaf fi eich llongyfarch ar yr holl bethau hynny, Gweinidog, cyn imi droi at rai cwestiynau?
Un o'r pethau yr ydych chi wedi'i nodi yn y ddogfen, ac y gwnaethoch chi gyfeirio ati'n fyr yn eich datganiad, yw pwysigrwydd digwyddiadau chwaraeon fel cyfleoedd i ymgysylltu'n rhyngwladol. Wrth gwrs, fe welsom ni rywfaint o lwyddiant yn helpu i wneud yn fawr o'r cyfleoedd a ddaeth yn sgil Cwpan Rygbi'r Byd. Mae Pencampwriaeth Ewrop ar y gweill yr haf hwn, a tybed a wnewch chi ddweud ychydig mwy wrthym ni am eich cynlluniau i fanteisio ar y cyfleoedd y mae hynny'n eu cynnig hefyd.
Fe wnaethoch chi gyfeirio, tuag at ddiwedd eich datganiad, hefyd, at bwysigrwydd hawliau dynol i bawb ohonom ni yma yng Nghymru, ar bob ochr i'r Siambr yn y Cynulliad Cenedlaethol hwn, ac rwy'n cytuno â'ch sylwadau ar y rheini, ond, wrth gwrs, ychydig iawn o gyfeirio sydd yn y ddogfen at hawliau dynol. Rwy'n credu y sonir amdanynt ryw bum gwaith, ac mae'n anodd iawn gweld sut byddwch yn gwireddu'r nod o gyflwyno Cymru fel enghraifft ddisglair o hawliau dynol. Nawr, byddwch yn cofio fy mod wedi cyflwyno—. Roeddwn yn ffodus iawn o gael fy newis yn y bleidlais ddeddfwriaethol i gyflwyno rhywfaint o ddeddfwriaeth o'r meinciau cefn, a dewisais gyflwyno Bil hawliau pobl hŷn. Wrth gwrs, pleidleisiodd Llywodraeth Cymru yn erbyn bwrw ymlaen â'r Bil ac, yn hytrach, dywedodd y byddai'n gwneud mwy o waith trawsbynciol ar hawliau dynol. Nid ydym ni eto wedi cael y wybodaeth ddiweddaraf am hynny ac, wrth gwrs, rydym yn nesáu at ddiwedd y Cynulliad hwn a'r cyfle i ddeddfu yn y Cynulliad hwn. Felly, efallai y gwnewch chi ddweud wrthym ni sut y mae eich ymrwymiad i hawliau dynol ac ymrwymiad Llywodraeth Cymru i hawliau dynol yn gyson â'r hyn sy'n ymddangos yn ddiffyg gweithredu wrth fwrw ymlaen ag unrhyw beth.
Fe wnaethoch chi sôn hefyd am bwysigrwydd y Cymry alltud, ac rydych chi yn llygad eich lle, lle mae gennym ni unigolion dramor, gallant ein helpu i chwifio'r faner i ni yma gartref. Ond cefais fy synnu gan y diffyg cyfeiriad penodol yn y ddogfen at bwysigrwydd cymunedau ffydd a'r Cymry alltud a'r cyfle a'r rhwydweithiau y cysylltir cymunedau ffydd yn aml iawn â nhw. Byddwch yn gwybod, Gweinidog, gystal â minnau, fod gan gynulleidfaoedd Cristnogol, cymunedau Mwslimaidd ac eraill ledled Cymru gysylltiadau lu â chymunedau dramor. Mewn llawer o achosion, mae cymunedau Cristnogol yn ceisio hyrwyddo cyfleoedd datblygu rhyngwladol mewn llawer o genhedloedd sy'n datblygu, ac, wrth gwrs, mae llawer o gymunedau Mwslimaidd yn fewnfudwyr cenhedlaeth gyntaf i'r wlad hon ac mae ganddynt gysylltiadau uniongyrchol â theuluoedd yn eu gwledydd eu hunain. Tybed a yw hynny'n gyfle a gollwyd, mewn gwirionedd, yn y strategaeth hon, ac a allech chi wneud ychydig mwy o waith ar hynny yn y dyfodol.
Mae nifer o sectorau allweddol yn y ddogfen. Un ohonynt y soniwch amdano yw twristiaeth, ac nid ydych chi wedi anghofio crybwyll pwysigrwydd twristiaeth i economi Cymru, wrth gwrs, yn y ddogfen hon. Rydych chi'n sôn bod twristiaeth antur, er enghraifft, yn ddiwydiant sy'n tyfu. Wrth gwrs, mae twristiaeth ffydd hefyd yn ddiwydiant twf sylweddol, ac mae gennym ni rwydwaith gwych o ffyrdd pererinion ar draws Cymru a rhai adeiladau hanesyddol cysegredig gwych y mae gennym ni gyfle, unwaith eto, i helpu eu hyrwyddo ychydig bach yn fwy. Felly, rwy'n credu bod hynny, o bosibl, yn gyfle a gollwyd hefyd, ac efallai y gwnewch chi ddweud wrthym ni a yw hynny'n rhywbeth yr ydych yn barod i'w wneud ar wahan i'r strategaeth hon o ran y ffaith y gallai fod o fudd i'r rhan o'r economi a'r sector sy'n ymwneud â thwristiaeth.
Wrth gwrs, un o'r problemau y gallai'r sector hwnnw ei wynebu yn y dyfodol yw dyfodiad posib trethi twristiaeth oherwydd safbwyntiau polisi eich Llywodraeth. Tybed a wnewch chi ddweud wrthym ni os yw, a sut y mae hynny'n rhan â'ch meddylfryd .
Fe wnaethoch chi sôn am y rhwydwaith swyddfeydd dramor—mae hi'n dda iawn eich bod wedi agor rhai swyddfeydd newydd eleni, ac rydych chi wedi sôn mewn datganiadau blaenorol am eich bwriad i wneud mwy. Ond, yn amlwg, mae hefyd yn bwysig eu bod yn atebol i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn a bod llinell atebolrwydd uniongyrchol yn ôl. Tybed a wnewch chi ddweud wrthym ni sut yr ydych chi'n mynd i fesur llwyddiant y swyddfeydd hynny a'u cynhyrchiant, neu fel arall.
Yn ogystal â hynny, wrth gwrs, buddsoddiad uniongyrchol o dramor—rydych chi wedi sôn mai'r Unol Daleithiau yw'r ardal neu'r genedl fwyaf o ran buddsoddiad uniongyrchol o dramor i Gymru. Wrth gwrs, ni fydd rhai o'r sylwadau gan Lywodraeth Cymru ynghylch gweinyddiaeth Trump yn llesol wrth geisio cael mwy o fuddsoddiad uniongyrchol tramor i'r wlad ac, unwaith eto, efallai y gwnewch chi ddweud wrthym ni sut yr ydych yn mynd i newid eich cân yn hynny o beth er mwyn cael perthynas gynhesach yn y dyfodol.
Yn olaf, os caf i, rydym ni wedi dadlau ar yr ochr hon i'r tŷ am y cyfleoedd a allai ddod i'n rhan pe baem yn mabwysiadu mwy o ysbryd tîm Cymru ar sail drawsbleidiol, er mwyn hyrwyddo'r genedl wych hon yr ydym yn byw ynddi. Un o'r pethau y sylwais arno yn eich dogfen yw eich bod yn dweud mewn gwirionedd eich bod chi, Llywodraeth Cymru, yn dymuno buddsoddi mewn cyfleoedd i'r Cynulliad Cenedlaethol a'r Aelodau, ar yr hyn sy'n ymddangos fel pe bai ar sail drawsbleidiol, i ymgysylltu'n rhyngwladol mewn rhwydweithiau. Rwy'n credu bod hynny'n dderbyniol iawn, yn wir. Hoffem weld hynny'n cael ei ffurfioli ychydig yn fwy drwy sefydlu rhwydwaith o lysgenhadon ar ran Cymru. Rydym yn cyflawni llawer pan fyddwn yn cydweithio, a chyda'r adnoddau priodol gallwn fanteisio'n sylweddol ar y cyfleoedd y mae hynny'n eu cynnig. Felly, efallai y gwnewch chi ddweud wrthym ni a yw hynny'n rhywbeth yr hoffech ei ffurfioli yn y ffordd yna, fel y gallwn ni i gyd symud gyda'n gilydd fel tîm Cymru o ran hyrwyddo ein hunain i'r byd.
Rwy'n gwybod fy mod wedi dweud 'yn olaf', ond rwy'n mynd i ddweud un 'yn olaf' arall, os yw hynny'n iawn, Llywydd, ac mae hynny o ran y rhaglen Cymru o Blaid Affrica, rhywbeth yr ydym yn cymeradwyo'r Llywodraeth am fuddsoddi ynddi. Tybed a wnewch chi ystyried ehangu'r rhaglen Cymru o Blaid Affrica fel y daw yn Gymru o blaid y byd, oherwydd gwyddom y gellid gwneud cysylltiadau ag America Ladin, mae cysylltiadau â'r dwyrain canol ac Asia y gellid eu gwneud hefyd, dim ond gydag ychydig mwy o fuddsoddi. Mae gan lawer o grwpiau a chymdeithasau dinesig y cysylltiadau hynny eisoes, ac rwy'n credu y byddai rhyw fath o bwyslais ar hynny gan Lywodraeth Cymru yn mynd ati i ymestyn y tu hwnt i'r gwledydd hynny yn Affrica sydd i'r de o'r Sahara yn rhywbeth y byddem yn ei groesawu'n fawr ar yr ochr hon i'r siambr. Diolch am fod mor hyblyg.
Diolch, Darren, and thanks for your continuing interest in the international work that we undertake. I'm glad that you acknowledge that we need to strengthen and deepen our relationship with the EU and the nations and regions of the European Union, irrespective of the fact that we will now be leaving. Thank you also for drawing attention to the fact that we have emphasised three sectors that we're anxious to promote, and this is really because we're in a world where there's a lot of competition for attention, so you have to work out how you're going to stand out—what makes us distinctive, and I think these three sectors certainly do that for us.
Our sporting prowess is something that we should be very proud of, and I think we did a really good job in Japan, and there is a challenge now to see what we can do in the European championships. If we're honest, I don't think Azerbaijan is a huge market for us, but we will certainly be focusing a campaign in Italy, so that's something we will be looking forward to doing. Obviously, we'll wait to see who we'll be playing against, and there'll be opportunities perhaps to bounce off the back of that.
Human rights, I know, is something that you have a great interest in. There is an annex in the back that has a section on human rights, but what we're trying to do here is to really make sure that people understand that Wales wants to present itself as a fair nation. And fair play I see as the rights agenda, and I think it's really important that we underline that. When I meet ambassadors from around the world, if there are human rights issues, then I'm never shy to raise those issues with them.
I think in terms of faith communities, certainly, if you look at the number of organisations and faith organisations that are engaged in work with Africa, one of the things we've done is to try and map out who those people are and what they're doing, and, certainly, the Hub Cymru Africa is a great forum for that to happen. And I think also in terms of the tourism work in relation to faith, well I know that this year is 100 years since the establishment of the Church in Wales, and that their focus is on pilgrimage, and so there may be an opportunity there, and, certainly, that's something that maybe I'll speak to the Deputy Minister for tourism about. Certainly, what I don't want is that we preclude other areas in relation to Africa. So, obviously people can get on with their work in terms of developments and relationships with developing countries, but in terms of the suggestion that we reach out and expand it beyond Africa, what we've found is that, actually, with very small resources, if you want to make an impact, it makes more sense to focus, and that's why we've taken that approach. Maybe we'll have different opinions about that, but that's the decision that we've taken.
In terms of Welsh Government offices, we have appointed an overall manager now to make sure that we are monitoring those offices. I think they do a very good job, but what we haven't had, perhaps, and what the Assembly perhaps hasn't had, is the feedback. Certainly, that's something that we are feeding in more regularly now to the External Affairs and Additional Legislation Committee, so they'll be getting those on a more regular basis to just get a better sense of what those offices are undertaking.
Our relationship with the United States is really crucial. I'll be heading out there towards the end of February. There are 1,250 foreign companies who invest in Wales and a quarter of those are American, so we are absolutely clear about how important that relationship is.
On the relationship with trade envoys, there are great relationships that already exist. I know that the Welsh Assembly sends people around the world on occasion. What I'd like to do is to make sure that there's an opportunity for those Assembly Members to sing from the hymn sheet that is the Welsh Government hymn sheet and the Welsh people's hymn sheet, and that's something that we'll be looking at doing in future.
On the ambassadors, we're looking at what we can do in the space of diaspora, so that's something that we're exploring further. So, I hope that's cleared some of those issues up.
Diolch, Darren, a diolch am eich diddordeb parhaus yn y gwaith rhyngwladol yr ydym yn ei wneud. Rwy'n falch eich bod yn cydnabod bod angen i ni gryfhau a dyfnhau ein perthynas â'r UE a chenhedloedd a rhanbarthau'r Undeb Ewropeaidd, er gwaetha'r ffaith y byddwn nawr yn gadael. Diolch hefyd am dynnu sylw at y ffaith ein bod wedi pwysleisio tri sector yr ydym yn awyddus i'w hyrwyddo, ac mae hyn mewn gwirionedd oherwydd ein bod mewn byd lle mae llawer o gystadleuaeth am sylw, felly mae'n rhaid i chi weithio allan sut yr ydych chi'n mynd i ddal sylw—beth sy'n ein gwneud yn wahanol, ac rwy'n credu bod y tri sector hyn yn sicr yn gwneud hynny i ni.
Mae ein gallu ym myd chwaraeon yn rhywbeth y dylem fod yn falch iawn ohono, ac rwy'n credu ein bod wedi gwneud gwaith da iawn yn Japan, ac mae her nawr i weld beth y gallwn ni ei wneud ym mhencampwriaethau Ewrop. Os ydym ni'n onest, dydw i ddim yn meddwl bod Azerbaijan yn farchnad enfawr i ni, ond byddwn ni'n sicr yn canolbwyntio ymgyrch yn yr Eidal, felly mae hynny'n rhywbeth y byddwn ni'n edrych ymlaen at ei wneud. Yn amlwg, byddwn yn aros i weld pwy fyddwn ni'n chwarae yn eu herbyn, a bydd yna gyfleoedd efallai i hyrwyddo ein hunain ar gorn hynny.
Mae hawliau dynol, rwy'n gwybod, yn rhywbeth y mae gennych chi ddiddordeb mawr ynddo. Ceir atodiad yn y cefn sydd ag adran ar hawliau dynol, ond yr hyn yr ydym yn ceisio ei wneud yn y fan yma yw gwneud yn siŵr bod pobl yn deall bod Cymru eisiau cyflwyno'i hun fel cenedl deg. Ac rwy'n gweld yr agenda hawliau fel chwarae teg, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn pwysleisio hynny. Pan fyddaf yn cwrdd â llysgenhadon o bob cwr o'r byd, os oes materion hawliau dynol, yna dydw i byth yn swil i godi'r materion hynny gyda nhw.
Credaf o ran cymunedau ffydd, yn sicr, os edrychwch chi ar nifer y sefydliadau a sefydliadau ffydd sy'n gweithio gydag Affrica, un o'r pethau yr ydym wedi'i wneud yw ceisio dynodi pwy yw'r bobl hynny a beth y maen nhw'n ei wneud, ac, yn sicr, mae 'Hub Cymru Africa' yn fforwm gwych i hynny ddigwydd. Ac rwy'n credu hefyd o ran y gwaith twristiaeth mewn perthynas â ffydd, wel mi wn fod eleni yn 100 mlynedd ers sefydlu'r Eglwys yng Nghymru, a bod eu pwyslais ar bererindod, ac felly efallai fod cyfle yn hynny o beth, ac, yn sicr, mae hynny'n rhywbeth y byddaf efallai'n siarad â'r Dirprwy Weinidog twristiaeth yn ei gylch. Yn sicr, yr hyn nad wyf ei eisiau yw ein bod yn eithrio ardaloedd eraill mewn cysylltiad ag Affrica. Felly, yn amlwg, gall pobl fwrw ymlaen â'u gwaith o ran datblygiadau a pherthnasoedd gyda gwledydd sy'n datblygu, ond o ran yr awgrym ein bod yn ymestyn allan ac yn ei ehangu y tu hwnt i Affrica, yr hyn a welsom ni, mewn gwirionedd, gydag adnoddau bach iawn, os ydych chi eisiau cael effaith, mae'n gwneud mwy o synnwyr i ganolbwyntio, a dyna pam yr ydym ni wedi mynd ati fel yna. Efallai y bydd gennym ni farn wahanol am hynny, ond dyna'r penderfyniad yr ydym ni wedi'i wneud.
O ran swyddfeydd Llywodraeth Cymru, rydym ni wedi penodi rheolwr cyffredinol nawr i sicrhau ein bod yn monitro'r swyddfeydd hynny. Rwy'n credu eu bod yn gwneud gwaith da iawn, ond yr hyn nad ydym ni wedi'i gael, efallai, a'r hyn nad yw'r Cynulliad wedi'i gael efallai, yw'r adborth. Yn sicr, mae hynny'n rhywbeth yr ydym yn ei gyfrannu'n fwy rheolaidd nawr i'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, felly byddant yn cael y rheini ar sail fwy rheolaidd er mwyn cael gwell syniad o'r hyn y mae'r swyddfeydd hynny'n ei wneud.
Mae ein perthynas â'r Unol Daleithiau yn hanfodol iawn. Byddaf yn mynd yno tua diwedd mis Chwefror. Mae 1,250 o gwmnïau tramor sy'n buddsoddi yng Nghymru ac mae chwarter o'r rheini yn rhai Americanaidd, felly rydym yn gwbl glir ynglŷn â pha mor bwysig yw'r berthynas honno.
O ran y berthynas â llysgenhadon masnach, mae perthynas wych yn bodoli eisoes. Rwy'n gwybod bod y Cynulliad Cenedlaethol yn anfon pobl o amgylch y byd ar brydiau. Yr hyn yr hoffwn ei wneud yw gwneud yn siŵr bod cyfle i'r Aelodau Cynulliad hynny ganu yr un gân â Llywodraeth Cymru a phobl Cymru, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym yn awyddus i'w wneud yn y dyfodol.
O ran y llysgenhadon, rydym ni'n edrych ar yr hyn y gallwn ni ei wneud o ran y Cymry alltud, felly mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni'n ei archwilio ymhellach. Felly, rwy'n gobeithio bod hynny wedi mynd i'r afael â rhai o'r materion hynny.
I'd like to thank the Minister for her statement and broadly welcome the international strategy. It does come very late, about seven months by my reckoning, and it follows on from a widely criticised consultation document published last summer, but the good news is that there is a lot to be welcomed in this. I've only had a chance to read the strategy quickly ahead of Plenary today, but I'm happy to say that there's a lot that has improved here. It seems that, for once, the Welsh Government has actually listened to the criticism made by opposition parties and representatives from the sector, and the revised publication is so much stronger for it.
Some of the main criticisms that we had made in September included the lack of co-ordination between different departments of the Welsh Government, the fact it was a mixture of overgeneralisation and too much detail, and a general confusion about its purpose. But the new document is clearer and it includes explanations about how the international strategy will support the general aims of the Welsh Government, and, again, that is to be welcomed.
I also think it's a good thing that sustainable development and action to tackle climate change now plays a leading role in the strategy. It's clear that the Welsh Government has now realised that declaring a climate emergency has to mean something. We do need more than warm words on this, however, so I'd like to ask the Minister how she'll push forward the green energy agenda in terms of her international duties. Can the Minister tell me what practical steps she'll take to drive this forward?
Now, on trade, Plaid Cymru agrees that maintaining our trading relationship with mainland Europe has to be an overriding priority. I welcome the clear asks made of the UK Government, and it's great to see the Welsh Government flexing its muscles on this for the first time. Your call for the UK Government to seek the agreement of devolved Governments before agreeing its negotiating mandate sounds perhaps suspiciously similar to the veto Plaid Cymru has been calling for and that your Government rejected only a few weeks ago. However, we'll let bygones by bygones and we'll support the Welsh Government's effort to force the UK Government to listen to Wales before trade negotiations begin. We also agree with you that Welsh officials should be involved in the negotiations during all stages of the process.
In order to strengthen your hand, Minister, would you consider publishing a document that details exactly what the Welsh Government wants to see in terms of defending Welsh interests in the UK negotiating mandate, so that we as a Senedd can then amend and vote on the proposals? Having the Senedd agree to a Welsh position on trade negotiations would send a strong message to the UK Government that they need to listen to our concerns and ambitions and take it outside the party-political sphere.
I'm glad that you have finally published details about how you intend to engage with the Welsh diaspora all over the world, since this is fertile ground that Plaid Cymru has been calling for Government investment in for years. We are way behind countries such as Ireland and Scotland, so setting up this diaspora database is a positive first step that will allow the Welsh Government to take a more proactive approach. Now, that will help us culturally and economically, and will benefit Wales, and I'm glad to see that in the strategy, but could you give a little more detail in terms of how you'll engage with these diaspora communities once you've identified them?
Now, there are welcome initiatives, again, in the strategy about the Welsh language, including the development of technologies and steps to promote Welsh musicians on a global scale. There doesn't seem to be a commitment to make the Welsh language a key aspect of selling Wales abroad, though. Now, I've no objection at all to your aim of making Wales a world leader in sustainable adventure tourism, but shouldn't we also try to sell ourselves as a twenty-first century example of a country with a blossoming native language that people who visit can immerse themselves in? Now, I would suggest you co-ordinate your work with the Minister for the Welsh language, but you have both roles, so I really hope that you can revisit this. I do, however, welcome the plans to engage more closely with the Basque Country, Flanders and Brittany, and I'd welcome the opportunity to discuss your plans with you at a future date.
But, Minister, there are two main things missing from this strategy. They are targets and ethics. I can only identify one target in the whole 40 pages—again, I read this quickly before Plenary, so please correct me if I'm wrong with that—but without targets, it would be very difficult for us on these benches to hold you to account. I think you've mentioned in the past the possibility of publishing a parallel document to the strategy that sets out targets, and if that's your aim, could you tell us when that will be published, and if not, could you tell us what measures you suggest we use to track the success of the strategy?
And finally, for all the talk of global responsibility, there is a distinct lack of a clear vision for Wales as an ethical country in the strategy. I'd like to have seen, for example, a commitment to procuring only conflict-free materials for use in the Welsh technological supply chain. And there seems to be an ongoing failure to ensure that Wales plays no role in the arms trade. Minister, why is the Welsh Government so reluctant to pursue an ethical economic and international strategy in this regard? I'd appreciate your answers to these questions.
Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad a chroesawu'r strategaeth ryngwladol yn gyffredinol. Mae hi yn hwyr iawn arni'n cael ei chyhoeddi, tua saith mis, yn ôl fy nghyfrif i, ac mae'n dilyn dogfen ymgynghori a feirniadwyd yn eang a gyhoeddwyd yr haf diwethaf, ond y newyddion da yw bod llawer i'w groesawu yn hyn o beth. Nid wyf ond wedi cael cyfle i ddarllen y strategaeth yn gyflym cyn y cyfarfod llawn heddiw, ond rwy'n hapus i ddweud bod llawer o bethau wedi gwella yma. Mae'n ymddangos, am unwaith, fod Llywodraeth Cymru mewn gwirionedd wedi gwrando ar feirniadaeth gan wrthbleidiau a chynrychiolwyr o'r sector, ac mae'r cyhoeddiad diwygiedig yn gymaint gwell o'r herwydd.
Roedd rhai o'r prif feirniadaethau a wnaed gennym ym mis Medi yn cynnwys y diffyg cydlynu rhwng gwahanol adrannau o Lywodraeth Cymru, y ffaith ei fod yn gymysgedd o orgyffredinoli a gormod o fanylder, a dryswch cyffredinol ynghylch ei ddiben. Ond mae'r ddogfen newydd yn gliriach ac mae'n cynnwys esboniadau am sut y bydd y strategaeth ryngwladol yn cefnogi nodau cyffredinol Llywodraeth Cymru, ac, unwaith eto, mae hynny i'w groesawu.
Rwy'n credu hefyd ei fod yn beth da bod datblygu cynaliadwy a gweithredu i fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd bellach yn rhan flaenllaw o'r strategaeth. Mae'n amlwg bod Llywodraeth Cymru bellach wedi sylweddoli bod datgan argyfwng hinsawdd yn gorfod golygu rhywbeth. Mae angen inni wneud mwy na siarad yn huawdl am hyn, fodd bynnag, hoffwn ofyn i'r Gweinidog sut y bydd yn datblygu'r agenda ynni gwyrdd o ran ei dyletswyddau rhyngwladol. A wnaiff y Gweinidog ddweud wrthyf pa mor ymarferol fydd hi i fwrw ymlaen â hyn?
Nawr, ynglŷn â masnach, mae Plaid Cymru yn cytuno bod yn rhaid i gynnal ein perthynas fasnachu gyda thir mawr Ewrop fod yn brif flaenoriaeth. Rwy'n croesawu'r gofynion clir a wnaed ar Lywodraeth y DU, ac mae'n wych gweld Llywodraeth Cymru yn ysgwyddo cyfrifoldeb am hyn am y tro cyntaf. Mae eich galwad ar i Lywodraeth y DU geisio cytundeb Llywodraethau datganoledig cyn cytuno ar ei mandad negodi yn swnio'n amheus o debyg i'r feto y mae Plaid Cymru wedi bod yn galw amdano ac i'ch Llywodraeth ei wrthod dim ond ychydig wythnosau'n ôl. Fodd bynnag, ni fyddwn yn dal dig a byddwn yn cefnogi ymdrech Llywodraeth Cymru i orfodi Llywodraeth y DU i wrando ar Gymru cyn i drafodaethau masnach ddechrau. Cytunwn â chi hefyd y dylai swyddogion Cymru fod yn rhan o'r trafodaethau yn ystod pob cam o'r broses.
Er mwyn cryfhau eich cais, Gweinidog, a wnewch chi ystyried cyhoeddi dogfen sy'n manylu ar beth yn union y mae Llywodraeth Cymru eisiau ei weld o ran amddiffyn buddiannau Cymru ym mandad negodi'r DU, fel y gallwn ni fel Senedd ddiwygio a phleidleisio ar y cynigion? Byddai cael y Senedd i gytuno ar safbwynt Cymreig ar negodiadau masnach yn anfon neges gref i Lywodraeth y DU fod angen iddyn nhw wrando ar ein pryderon a'n huchelgeisiau ac amlygu hyn fel mater sydd uwchlaw cylch gwleidyddol y pleidiau.
Rwy'n falch eich bod o'r diwedd wedi cyhoeddi manylion am sut yr ydych yn bwriadu ymgysylltu â'r Cymry alltud o bob cwr o'r byd, gan fod hyn yn dir ffrwythlon y bu Plaid Cymru yn galw ar i'r Llywodraeth fuddsoddi ynddo ers blynyddoedd. Rydym ymhell y tu ôl i wledydd fel Iwerddon a'r Alban, felly mae sefydlu cronfa ddata y Cymry alltud yn gam cyntaf cadarnhaol a fydd yn galluogi Llywodraeth Cymru i fynd ati mewn ffordd fwy rhagweithiol. Nawr, bydd hynny'n ein helpu'n ddiwylliannol ac yn economaidd, a bydd o fudd i Gymru, ac rwy'n falch o weld hynny yn y strategaeth, ond a wnewch chi roi ychydig mwy o fanylion o ran sut y byddwch chi'n ymgysylltu â'r cymunedau alltud hyn ar ôl i chi eu nodi?
Nawr, mae mentrau i'w croesawu, eto, yn y strategaeth am y Gymraeg, gan gynnwys datblygu technolegau a chamau i hyrwyddo cerddorion Cymru ar raddfa fyd-eang. Fodd bynnag, nid yw'n ymddangos bod ymrwymiad i wneud y Gymraeg yn agwedd allweddol ar hyrwyddo Cymru dramor. Nawr, nid oes gennyf unrhyw wrthwynebiad o gwbl i'ch nod o wneud Cymru yn arweinydd byd-eang ym maes twristiaeth antur gynaliadwy, ond oni ddylem ni hefyd geisio hyrwyddo ein hunain fel enghraifft o wlad yr unfed ganrif ar hugain, sydd ag iaith frodorol sy'n blodeuo, y gall pobl sy'n ymweld â hi ymgolli ynddi? Nawr, byddwn yn awgrymu eich bod yn cyd-drefnu eich gwaith gyda Gweinidog y Gymraeg, ond mae gennych y ddwy swyddogaeth, felly rwy'n gobeithio'n fawr y gallwch chi ailedrych ar hyn. Rwyf, fodd bynnag, yn croesawu'r cynlluniau i ymgysylltu'n agosach â Gwlad y Basg, Fflandrys a Llydaw, a byddwn yn croesawu'r cyfle i drafod eich cynlluniau â chi yn y dyfodol.
Ond, Gweinidog, mae dau brif beth ar goll o'r strategaeth hon. Targedau a moeseg yw'r pethau hynny. Ni allaf ond nodi un targed yn y 40 tudalen gyfan—unwaith eto, darllenais hon yn gyflym cyn y cyfarfod llawn, felly cywirwch fi os wyf yn anghywir yn hynny o beth—ond heb dargedau, byddai'n anodd iawn i ni ar y meinciau hyn eich dwyn i gyfrif. Rwy'n credu eich bod wedi sôn yn y gorffennol am y posibilrwydd o gyhoeddi dogfen gyfochrog i'r strategaeth sy'n gosod targedau, ac os mai dyna yw eich nod, a allwch chi ddweud wrthym ni pryd y caiff honno ei chyhoeddi, ac os na allwch chi, a wnewch chi ddweud wrthym ni pa fesurau yr ydych chi'n eu hawgrymu y dylem eu defnyddio i olrhain llwyddiant y strategaeth?
Ac yn olaf, er yr holl sôn am gyfrifoldeb byd-eang, mae yna ddiffyg amlwg o ran gweledigaeth glir ar gyfer Cymru fel gwlad foesegol yn y strategaeth. Hoffwn fod wedi gweld ymrwymiad, er enghraifft, i gaffael deunyddiau dim ond o ardaloedd lle nad oes gwrthdaro treisgar i'w defnyddio yng nghadwyn gyflenwi dechnolegol Cymru. Ac mae'n ymddangos bod methiant parhaus i sicrhau nad yw Cymru yn chwarae unrhyw ran yn y fasnach arfau. Gweinidog, pam mae Llywodraeth Cymru mor gyndyn i ddilyn strategaeth economaidd a rhyngwladol foesegol yn hyn o beth? Byddwn yn gwerthfawrogi eich atebion i'r cwestiynau hyn.
Thank you very much. I actually think, despite the fact that this is later than we'd hoped in terms of publishing the strategy, the timing has actually worked out very well. There have been a lot of shifting sands, let's face it, in the past few months, and now at least we know where we stand on Brexit, and it does mean that it's easier. And I think the timing is very important, in terms of the fact that I'll be going out, for example, to Brussels to launch this strategy on Thursday, and that will send a very clear signal, I hope, that we are not pulling back from the relationship that we hope to continue with the European Union in terms of those relationships that we've fostered and developed over many decades.
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n credu, er gwaethaf y ffaith bod hyn yn hwyrach na'r disgwyl o ran cyhoeddi'r strategaeth, bod yr amseru wedi gweithio'n dda iawn mewn gwirionedd. Mae sefyllfaoedd wedi newid gryn dipyn, gadewch inni wynebu hynny, yn y misoedd diwethaf, a nawr o leiaf rydym yn gwybod beth yw'r sefyllfa o ran Brexit, ac mae'n golygu ei bod yn haws. A chredaf fod yr amseru yn bwysig iawn, o ran y ffaith y byddaf yn teithio, er enghraifft, i Frwsel i lansio'r strategaeth hon ddydd Iau, a bydd hynny'n anfon neges glir iawn, gobeithio, nad ydym yn tynnu'n ôl o'r berthynas yr ydym yn gobeithio ei pharhau â'r Undeb Ewropeaidd o ran y berthynas honno yr ydym wedi ei meithrin a'i datblygu dros ddegawdau lawer.
The co-ordination of this strategy has been cross-Government, and Ministers have been feeding into it. And you're absolutely right: sustainability has been central to what we've been trying to deliver here. The well-being of future generations will be core, and it's of real interest. Whenever we speak to people from different countries around the world, that's the thing that many of them pick up on, that we are genuinely unique, we are pioneering, in this sense, and they all want to learn more about that particular aspect.
On other aspects of practically what we're hoping to do, you will see in the strategy that we will be promoting magnet projects, and one of the magnet projects we'll be promoting is wave and tidal technology, which will shift the focus, we hope, in terms of inward investment, into north Wales and to west Wales. So, that's a very deliberate action. And the other thing that you need to understand is that compound semiconductors are very high-tech, but what they are, actually, is power savers. They save energy, and the impact they can have on, for example, data centres, in terms of reducing energy, is significant. And so that is absolutely central to that tone that we're trying to impress on people in terms of our commitment to sustainability.
On trade, we are very keen to make sure that we have that relationship with the UK Government before trade negotiations start, and we're still waiting for a date; we're hoping that a date will be forthcoming next week for us to start really engaging in practical detail on where we should be heading next. But you can be assured that we will be defending Welsh interests. It's very difficult to work out when can we come to the Assembly and say, 'This is what our strategy is', because it's going to be very, very fast moving, and we still don't know what the rules of engagement look like. And so it's very difficult for us to make a commitment to the Assembly when we're in a position where we don't know where we stand. So, I will try and keep you informed in terms of when we get more clarity on how we intend to engage with the Assembly on that.
On the diaspora, I think this is an area where we do need to do some more significant work. We've already commissioned some work on how we can digitally engage across the world, and how best we can impact and make a connection with people. So, that work has already been commissioned. We've had meetings with the people who are engaged in different diaspora communities, so that we can pull our work together, and I think there's a huge opportunity for us there. All of the offices now have been targeted with making sure that they build up that diaspora network as well.
In terms of selling Wales abroad, and Welsh abroad, we've already commissioned a document, and I made a presentation on the forthcoming international strategy to a group of ambassadors and consuls in London before Christmas. And one of the things we showed them was a specially commissioned video demonstrating what we've done in relation to the Welsh language. So, that is already in progress and something we're already using.
On targets—listen, generally, I'm somebody who likes to see targets. The problem is that we have a situation here where we have very fast shifting sands. And so for us to set out targets, it's very difficult. And I'll just give you an example. On education, if we said, 'Right, we want to see thousands more students from around the world coming to study in Wales', we would have set that target too low before—. The UK Government now has said that those students will be allowed to stay for two years extra. That's probably going to encourage a lot more students to come. So, we'd have hit those targets far sooner than we should have. That's an example of where it's going to be difficult.
On inward investment, likewise, until we know what the relationship with the European Union is, it's going to be difficult for us to assess to what extent people are likely or not to want to invest in our country. And I would refute the fact that it's not an ethical document. The values are absolutely core to what we are putting out here. And I do think that we have to be very careful about defence. Defence is an important industry in Wales, and aerospace is an important industry. We have 160 companies employing 20,000 people, in the aerospace and defence companies. You've just heard Dawn Bowden talking about how she's keen to see the vehicles that they're producing in her area being used in the military. So, I don't think we should shy away from the fact that actually a core reason for Government is to defend its people, and certainly that's something that we would be very proud to see. And the fact that we have put cyber as central to this—. Cyber security is core to what we need to do now as a nation to defend our NHS, to defend the work we do as parliamentarians, because already the UK Government Parliament has been attacked. So, these are significant issues. The line between defence and commercial work is something that we've got be aware of, but there are a lot of people employed in this sector and I don't think we should shy away from it.
Mae'r gwaith o gydgysylltu'r strategaeth hon wedi bod yn drawslywodraethol, a bu Gweinidogion yn cyfrannu ato. Ac rydych chi'n llygad eich lle: bu cynaliadwyedd yn ganolog i'r hyn y buom yn ceisio ei gyflawni yn hyn o beth. Bydd Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol yn greiddiol, ac mae o wir ddiddordeb. Pryd bynnag y byddwn yn siarad â phobl o wahanol wledydd ar draws y byd, dyna'r peth y mae llawer ohonynt yn sôn amdano, sef ein bod yn wirioneddol unigryw, rydym yn arloesi, yn hyn o beth, ac maent i gyd eisiau dysgu mwy am yr agwedd benodol honno.
Ar agweddau eraill ar yr hyn yr ydym yn gobeithio ei wneud yn ymarferol, fe welwch chi yn y strategaeth y byddwn yn hyrwyddo prosiectau magned, ac un o'r prosiectau magned y byddwn yn ei hyrwyddo yw technoleg tonnau a llanw, a fydd yn symud y pwyslais, gobeithio, o ran mewnfuddsoddiad, i'r gogledd a'r gorllewin. Felly, mae hynny'n weithred fwriadol iawn. A'r peth arall y mae angen i chi ei ddeall yw bod lled-ddargludyddion cyfansawdd yn dechnolegol iawn, ond yr hyn y maen nhw'n ei wneud, mewn gwirionedd, yw arbed ynni. Maen nhw'n arbed ynni, ac mae'r effaith y gallant ei chael ar ganolfannau data, er enghraifft, o ran lleihau ynni, yn sylweddol. Ac felly mae hynny'n gwbl ganolog i'r agwedd honno yr ydym yn ceisio ei phwysleisio i bobl o ran ein hymrwymiad i gynaliadwyedd.
O ran masnach, rydym yn awyddus iawn i sicrhau bod gennym y berthynas honno â Llywodraeth y DU cyn i drafodaethau masnach ddechrau, ac rydym yn dal i aros am ddyddiad; rydym yn gobeithio y caiff dyddiad ei gyhoeddi'r wythnos nesaf i ni ddechrau mewn difrif gwyntyllu manylion ymarferol ynghylch i ba gyfeiriad y dylem fod yn mynd nesaf. Ond gallwch fod yn dawel eich meddwl y byddwn yn amddiffyn buddiannau Cymru. Mae'n anodd iawn canfod pryd y gallwn ddod i'r Cynulliad a dweud, 'Dyma beth yw ein strategaeth', oherwydd bydd amgylchiadau'n newid yn gyflym iawn, ac nid ydym yn gwybod o hyd beth yw rheolau'r ymgysylltu. Ac felly mae'n anodd iawn i ni wneud ymrwymiad i'r Cynulliad pan fyddwn ni mewn sefyllfa lle nad ydym yn gwybod ble yr ydym ni'n sefyll. Felly, byddaf yn ceisio rhoi gwybod i chi o ran pryd y cawn ni fwy o eglurder ynghylch sut y bwriadwn ymgysylltu â'r Cynulliad ynglŷn â hynny.
O ran y Cymry alltud, rwy'n credu bod hwn yn faes lle mae angen i ni wneud mwy o waith sylweddol. Rydym ni eisoes wedi comisiynu rhywfaint o waith ar sut y gallwn ni ymgysylltu'n ddigidol ar draws y byd, a sut orau y gallwn ni gael effaith a gwneud cysylltiad â phobl. Felly, mae'r gwaith hwnnw eisoes wedi'i gomisiynu. Rydym ni wedi cael cyfarfodydd gyda'r bobl sy'n ymwneud â gwahanol gymunedau alltud, fel y gallwn ni dynnu ein gwaith ynghyd, ac rwy'n credu bod yna gyfle enfawr i ni yn hynny o beth. Mae pob un o'r swyddfeydd wedi cael y targed erbyn hyn o sicrhau eu bod yn datblygu'r rhwydwaith alltud hwnnw hefyd.
O ran hyrwyddo Cymru dramor, a'r Gymraeg dramor, rydym ni eisoes wedi comisiynu dogfen, a rhoddais gyflwyniad ar y strategaeth ryngwladol sydd ar y gweill i grŵp o lysgenhadon ac is-genhadon yn Llundain cyn y Nadolig. Ac un o'r pethau a ddangosais iddyn nhw oedd fideo wedi'i gomisiynu'n arbennig yn dangos yr hyn yr ydym ni wedi'i wneud mewn cysylltiad â'r Gymraeg. Felly, mae hynny eisoes ar y gweill ac yn rhywbeth yr ydym ni eisoes yn ei ddefnyddio.
O ran targedau—gwrandewch, yn gyffredinol, rwy'n rhywun sy'n hoffi gweld targedau. Y broblem yw bod gennym ni sefyllfa yn y fan yma lle mae gennym ni amgylchiadau sy'n newid yn gyflym iawn. Ac felly, er mwyn i ni osod targedau, mae'n anodd iawn. A rhoddaf enghraifft i chi. O ran addysg, petaem yn dweud, 'Iawn, rydym ni eisiau gweld miloedd yn fwy o fyfyrwyr o bob cwr o'r byd yn dod i astudio yng Nghymru', byddem wedi gosod y targed hwnnw'n rhy isel cyn—. Mae Llywodraeth y DU wedi dweud nawr y caiff y myfyrwyr hynny aros am ddwy flynedd yn ychwanegol. Mae'n debyg bod hynny'n mynd i annog llawer mwy o fyfyrwyr i ddod. Felly, byddem wedi cyrraedd y targedau hynny'n llawer cynt nag y dylem fod wedi'i wneud. Dyna enghraifft o le mae'n mynd i fod yn anodd.
O ran mewnfuddsoddi, yn yr un modd, nes ein bod yn gwybod beth yw'r berthynas â'r Undeb Ewropeaidd, bydd yn anodd inni asesu i ba raddau y mae pobl yn debygol o fod eisiau buddsoddi yn ein gwlad. Ac nid wyf yn cytuno â'r ffaith nad yw'n ddogfen foesegol. Mae'r gwerthoedd yn gwbl greiddiol i'r hyn yr ydym yn ei gyflwyno yn y fan yma. Ac rwy'n credu bod rhaid i ni fod yn ofalus iawn ynglŷn ag amddiffyn. Mae amddiffyn yn ddiwydiant pwysig yng Nghymru, ac mae awyrofod yn ddiwydiant pwysig. Mae gennym ni 160 o gwmnïau sy'n cyflogi 20,000 o bobl, yn y cwmnïau awyrofod ac amddiffyn. Rydych chi newydd glywed Dawn Bowden yn siarad ynghylch sut mae hi'n awyddus i weld y cerbydau y maen nhw'n eu cynhyrchu yn ei hardal yn cael eu defnyddio gan y lluoedd arfog. Felly, nid wyf yn credu y dylem osgoi'r ffaith mai un o'r rhesymau craidd dros Lywodraeth yw amddiffyn ei phobl, ac yn sicr mae hynny'n rhywbeth y byddem yn falch iawn o'i weld. Ac mae'r ffaith ein bod wedi rhoi seiberddiogelwch yn ganolog i hyn—. Mae seiberddiogelwch yn greiddiol i'r hyn y mae angen inni ei wneud nawr fel cenedl i amddiffyn ein GIG, i amddiffyn y gwaith a wnawn fel seneddwyr, oherwydd fe ymosodwyd eisoes ar Senedd Llywodraeth y DU. Felly, mae'r rhain yn faterion o bwys. Mae'r ffin rhwng amddiffyn a gwaith masnachol yn rhywbeth y mae'n rhaid inni fod yn ymwybodol ohoni, ond mae llawer o bobl yn cael eu cyflogi yn y sector hwn ac nid wyf yn credu y dylem ni ymbellhau oddi wrtho.
Minister, there are many points in this statement that I welcome. I believe in a global United Kingdom trading and working freely with the whole world. I think that this can provide the foundations for a bright and prosperous future for Wales. The UK is leaving the European Union at the end of the month. The democratic will of the people of the UK and Wales is finally being respected and this statement does seem to recognise the opportunities leaving offers Wales as an outward-looking international nation.
You just stated that there is a lot of competition out there and, as I said last week in this Chamber, I do hope that the Government considers the possibility of actually hosting a new trade summit here in Wales for Commonwealth countries. This could promote trade and also celebrate cultures, history and future relationships. I see this not as a replacement for the EU relationship, but as an additional relationship with countries who also share our goals and our values.
Minister, you've spoken about increasing the Welsh Government presence in EU member states and work to ensure that the European Union remains our strongest partner. Given that most of the decisions on trade and international policy will be decided for EU member states in Brussels by the EU Parliament, could you please inform us of the roles of the offices in EU member states? And how well, as scrutineers, we will be able to see the value for money for the taxpayer?
I do welcome the Minister's much improved statement today. Thank you.
Gweinidog, mae llawer o bwyntiau yn y datganiad hwn yr wyf yn eu croesawu. Rwy'n credu mewn Teyrnas Unedig fyd-eang yn masnachu ac yn gweithio'n rhydd gyda'r byd i gyd. Credaf y gall hyn ddarparu'r sylfaen ar gyfer dyfodol disglair a llewyrchus i Gymru. Mae'r DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ddiwedd y mis. Mae ewyllys ddemocrataidd pobl y DU a Chymru yn cael ei pharchu o'r diwedd ac mae'n ymddangos bod y datganiad hwn yn cydnabod y cyfleoedd y mae gadael yn eu cynnig i Gymru fel cenedl ryngwladol eangfrydig.
Rydych chi newydd ddweud bod llawer o gystadleuaeth ac, fel y dywedais yr wythnos diwethaf yn y Siambr hon, rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn ystyried y posibilrwydd o gynnal uwchgynhadledd fasnach newydd yma yng Nghymru ar gyfer gwledydd y Gymanwlad. Gallai hyn hyrwyddo masnach a hefyd dathlu diwylliannau, hanes a pherthnasoedd yn y dyfodol. Nid wyf yn gweld hyn fel rhywbeth sy'n disodli perthynas yr UE, ond fel perthynas ychwanegol â gwledydd sydd hefyd yn rhannu ein hamcanion a'n gwerthoedd.
Gweinidog, rydych chi wedi sôn am gynyddu presenoldeb Llywodraeth Cymru yn aelod-wladwriaethau'r UE a gweithio i sicrhau bod yr Undeb Ewropeaidd yn parhau i fod ein partner cryfaf. O gofio y bydd y rhan fwyaf o'r penderfyniadau ar fasnach a pholisi rhyngwladol yn cael eu penderfynu ar gyfer aelod-wladwriaethau'r UE ym Mrwsel gan Senedd yr UE, a fyddech cystal â rhoi gwybod inni am swyddogaethau'r swyddfeydd yn aelod-wladwriaethau'r UE? A pha mor dda, o ran ein swyddogaeth graffu, y byddwn yn gallu gweld y gwerth am arian i'r trethdalwr?
Rwyf yn croesawu'r datganiad llawer gwell hwn gan y Gweinidog heddiw. Diolch.
Thank you, Mandy. And thank you for the fact that you welcome the statement, but also for underlining the importance of working with the UK Government, because they have massive resources that we need to tap into, and some of what we're trying to do here is to make sure that they are working on our behalf. But for them to work effectively on our behalf we need to make sure that they have the right script—a script that they can work from—and that's what we've been trying to do here: to develop a script that they can work from. And we will be really putting, I hope, a lot more pressure on the department of UK Trade and Investment and the Foreign and Commonwealth Office to make sure that they are acting in our interests and on our behalf around the world. But there are other agencies that we need to take into account as well. The BBC World Service, the British Council—those are organisations that could do and do great work for us but where's the opportunity for them to do more, and how can we help them in that endeavour?
And thank you for, again, bringing up this issue of the opportunities with Commonwealth countries. We have great relationships here in Wales with the diaspora community, in particular some of the ones throughout—India and Bangladesh are very, very well represented and very vocal. And we had somebody from India on the group that was helping us to develop this strategy. So, there are opportunities and we have trade missions and things that go to these countries to make sure that those relationships develop.
Whether we can explore the option of seeing if we could host some kind of event—. We'll have a look. At the moment, my guess is that anything to do with trade, in terms of the UK Government, they are going to be head down for the next year, and it's going to be very, very difficult, I think, for them to come up for air in any way. So, I think there that it was probably a practical issue. But we now have the centre, the international conference centre, which is a real opportunity, and you'll see that that's also been outlined in this strategy as a place where we can host those kinds of events if they were to come.
Diolch, Mandy. A diolch ichi am y ffaith eich bod yn croesawu'r datganiad, ond hefyd am bwysleisio pwysigrwydd gweithio gyda Llywodraeth y DU, gan fod ganddynt adnoddau enfawr y mae angen inni fanteisio arnynt, a rhan o'r hyn y ceisiwn ei wneud yn hyn o beth yw sicrhau eu bod yn gweithio ar ein rhan. Ond er mwyn iddyn nhw weithio'n effeithiol ar ein rhan mae angen i ni wneud yn siŵr bod ganddyn nhw'r cyfarwyddyd cywir—cyfarwyddyd y gallan nhw ei ddilyn—a dyna yr ydym ni wedi bod yn ceisio ei wneud yn hyn o beth: datblygu cyfarwyddyd y gallan nhw ei ddilyn. A byddwn mewn gwirionedd yn rhoi llawer mwy o bwysau, gobeithio, ar Adran Fasnach a Buddsoddi'r DU a'r Swyddfa Dramor a Chymanwlad i wneud yn siŵr eu bod yn gweithredu er ein lles ac ar ein rhan ledled y byd. Ond mae yna asiantaethau eraill y mae angen i ni eu hystyried hefyd. BBC World Service, y Cyngor Prydeinig—mae'r rheini'n sefydliadau a allai wneud ac sydd yn gwneud gwaith gwych i ni ond lle mae'r cyfle iddynt wneud mwy, a sut y gallwn ni eu helpu yn yr ymdrech honno?
A diolch i chi unwaith eto am grybwyll y mater hwn o'r cyfleoedd gyda gwledydd y Gymanwlad. Mae gennym ni berthynas wych yma yng Nghymru â'r Cymry alltud, yn enwedig rhai o'r rhai hynny drwy—mae India a Bangladesh wedi eu cynrychioli'n dda iawn, iawn ac yn llafar iawn. Ac roedd gennym ni rywun o India ar y grŵp a oedd yn ein helpu i ddatblygu'r strategaeth hon. Felly, mae cyfleoedd ar gael ac mae gennym ni genadaethau masnach ac ati sy'n mynd i'r gwledydd hyn i wneud yn siŵr bod y cysylltiadau hynny'n datblygu.
Pa un a allwn ni ystyried y posibilrwydd o weld a allwn ni gynnal rhyw fath o ddigwyddiad—. Fe wnawn ni gloriannu hynny. Ar hyn o bryd, rwy'n tybio o ran unrhyw beth sy'n ymwneud â masnach, o ran Llywodraeth y DU, byddant yn ymlafnio am y flwyddyn nesaf, a bydd yn anodd iawn, iawn, rwy'n credu, iddynt gymryd hoe fach i ystyried unrhyw beth arall mewn unrhyw ffordd. Felly, credaf fod hwn yn fater ymarferol yn ôl pob tebyg. Ond erbyn hyn mae gennym ni'r ganolfan, y ganolfan gynadledda ryngwladol, sy'n gyfle gwirioneddol, ac fe welwch chi fod honno wedi'i hamlinellu hefyd yn y strategaeth hon fel man lle gallwn ni gynnal y mathau hynny o ddigwyddiadau pe baen nhw'n dod yma.
Can I thank the Minister for her statement and also welcome the international strategy, which is now in its final version? And I hope the report of the External Affairs and Additional Legislation Committee gave you some sort of extra thinking before you put that strategy together.
The strategy is very much appreciative of where we want to go, but does still focus sometimes on our strengths and perhaps not a total vision of where we will be in five or 10 years' time, which I think is crucial. What you want Wales to be in 10 years' time is critical and is part of your vision. So, I think we need to ensure that, perhaps in the coming months, we focus on that in particular.
A couple of points on the strategy. I'll try and keep it brief, Llywydd, because I know you're conscious of the time. You don't mention EU programmes very much. It was mentioned this afternoon to the First Minister about Erasmus. There are two mentions and you will 'push for' involvement in these programmes, but the question is: what does 'push' actually mean? Are you as Wales going to be looking at how you can actually get involved in these programmes outside? Because Horizon Europe, which is what the successor is, and Erasmus+ are going to be crucial to our education sectors. So, where are we going with that?
How will we increase our presence elsewhere? Because I noticed that, of the memoranda of understanding you have with various regions and nations, three are in regions of Spain. You talk about a relationship with Spain in regard to education. We have no office in Spain or anywhere in Spain. So, are you looking to actually produce an office somewhere in Spain to link into all those associations you currently have? And also how are you going to be using those offices? Because it's Brussels, three in Germany, I believe—or two in Germany definitely—one in France, but we need to expand into Europe. Because I didn't see Europe as a separate entity in a sense in the discussion. It seems to me that the flow was that everyone would be treated the same. Are you going to focus more on Europe and, if so, how do we separate the European agenda from the global agenda? In the sense of also in Europe, what is the position of the Welsh Government on ensuring that we build up those relationships? Because outside of China, it is Europe you've got memoranda of understanding with, effectively—I think Quebec is one, on aerospace, but it is the focus of the Welsh Government's interests. So, we need to build up our offices in those areas and we need—as was pointed out by Delyth Jewell, I think—a form of assessing the success of those offices for Welsh Government in relation to the strategy that you've set out in this document.
Also, I agree with Delyth, and the committee has mentioned this many times, about trade and the UK Government and the involvement of the Welsh Government in the second of the negotiating mandate, plus the process through. But, other than that, have you had discussions with other UK departments as to how you can actually work together on this? Because it will require co-ordination and collaboration with UK departments. You mentioned yourself, in your document, that you will be dependent on some departments of the UK Government. Have you had those discussions and where are we on those discussions, so that we show how we can deliver this with our collaboration?
I also looked at the sectors that you picked up on. We picked up on three. I understand the three. I'm not going to repeat those three. But I do worry that we don't just focus on those three, because our long history of industrialisation in Wales and our heavy industries, which are moving ahead in the twenty-first century—. I'll take steel as a perfect example. We're not steel of the nineteenth century; we are steel of the twenty-first century. So, are you ensuring that those sectors are also going to be equally respected and worked on and supported in the global marketplace so that we can push those? Aerospace would be another clear example. These are industries that have been fundamental to the Welsh economy and are still going to be fundamental to the future Welsh economy, not just the three that you have identified in the document.
Finally, soft power. I totally agree that soft power is going to be crucial. The Welsh office in Brussels is expert at soft power. I hope you're able to expand that and how you're going to use soft power, not just the diaspora, but the soft power we currently have and the skills we have in soft power to actually benefit the Welsh economy and the strategy to ensure that we progress this through, in Brussels, in Europe and across the world.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad a chroesawu hefyd y strategaeth ryngwladol, sydd yn ei fersiwn derfynol nawr? Ac rwy'n gobeithio bod adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol wedi rhoi rhyw fath o oleuni ychwanegol i chi cyn i chi roi'r strategaeth honno at ei gilydd.
Mae'r strategaeth yn werthfawrogol iawn o'r hyn y mae arnom ni eisiau ei wneud, ond mae'n dal i ganolbwyntio ar ein cryfderau weithiau ac efallai nad yw yn weledigaeth gynhwysfawr o ble y byddwn ni ymhen pump neu 10 mlynedd, sy'n hollbwysig yn fy marn i. Mae'r hyn y dymunwch i Gymru fod ymhen 10 mlynedd yn dyngedfennol ac yn rhan o'ch gweledigaeth. Felly, rwy'n credu bod angen inni sicrhau ein bod, efallai yn y misoedd sydd i ddod, yn canolbwyntio ar hynny'n benodol.
Un neu ddau sylw am y strategaeth. Ceisiaf fod yn fyr, Llywydd, oherwydd rwy'n gwybod eich bod yn ymwybodol o'r amser. Dydych chi ddim yn sôn llawer am raglenni'r UE. Soniwyd y prynhawn yma wrth y Prif Weinidog am Erasmus. Sonnir am hyn ddwywaith, a dywedir y byddwch yn pwyso am gael bod yn rhan o'r rhaglenni hyn, ond y cwestiwn yw: beth mae hynny yn ei olygu mewn gwirionedd? A fyddwch chi, o safbwynt Cymru, yn edrych ar sut y gallwch chi gymryd rhan yn y rhaglenni hyn y tu allan i'r UE? Oherwydd bydd Horizon Europe, sef y rhaglen olynol, ac Erasmus+ yn hanfodol i'n sectorau addysg. Felly, beth yw ein hanes ni gyda hynny?
Sut y byddwn yn cynyddu ein presenoldeb mewn mannau eraill? Oherwydd sylwais, o'r memoranda dealltwriaeth sydd gennych chi gydag amrywiol ranbarthau a chenhedloedd, mae tri ohonynt mewn rhanbarthau o Sbaen. Rydych chi'n sôn am berthynas â Sbaen yng nghyswllt addysg. Nid oes gennym ni swyddfa yn Sbaen nac yn unman yn Sbaen. Felly, a ydych chi'n bwriadu sefydlu swyddfa rywle yn Sbaen i gysylltu â'r holl gymdeithasau hynny sydd gennych chi ar hyn o bryd? A hefyd sut byddwch chi'n defnyddio'r swyddfeydd hynny? Oherwydd mae gennym ni bresenoldeb ym Mrwsel, tair swyddfa yn yr Almaen, rwy'n credu—neu ddwy yn yr Almaen yn bendant—un yn Ffrainc, ond mae angen inni ehangu i Ewrop. Oherwydd doeddwn i ddim yn gweld Ewrop fel endid ar wahân yn hynny o beth yn y drafodaeth. Mae'n ymddangos i mi mai'r hanfod oedd y byddai pawb yn cael eu trin yr un fath. A ydych chi'n mynd i ganolbwyntio mwy ar Ewrop ac, os felly, sut mae gwahanu'r agenda Ewropeaidd oddi wrth yr agenda fyd-eang? Hefyd o ran Ewrop, beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru ar sicrhau ein bod yn datblygu'r cysylltiadau hynny? Oherwydd y tu allan i Tsieina, gydag Ewrop mae gennych chi femoranda dealltwriaeth, i bob pwrpas—rwy'n credu bod Quebec yn un, o ran awyrofod, ond dyma yw pwyslais buddiannau Llywodraeth Cymru. Felly, mae angen inni adeiladu ein swyddfeydd yn yr ardaloedd hynny ac mae angen—fel y dywedodd Delyth Jewell, rwy'n credu—ffordd o asesu llwyddiant y swyddfeydd hynny sydd gan Lywodraeth Cymru o ran y strategaeth yr ydych wedi'i hamlinellu yn y ddogfen hon.
Hefyd, rwy'n cytuno â Delyth, ac mae'r pwyllgor wedi sôn am hyn droeon, am fasnach a Llywodraeth y DU a chyfraniad Llywodraeth Cymru at yr ail fandad trafod, ynghyd â'r broses drwyddi draw. Ond, ar wahân i hynny, a ydych chi wedi cael trafodaethau gydag adrannau eraill y DU ynghylch sut y gallwch chi weithio gyda'ch gilydd mewn gwirionedd? Oherwydd bydd angen cydgysylltu a chydweithio ag adrannau'r DU. Fe wnaethoch chi gyfeirio eich hun, yn eich dogfen, y byddwch yn dibynnu ar rai o adrannau Llywodraeth y Deyrnas Unedig. A ydych chi wedi cael y trafodaethau hynny a lle ydym ni arni o ran y trafodaethau hynny, er mwyn inni ddangos sut y gallwn ni gyflawni hyn drwy ein cydweithrediad?
Edrychais hefyd ar y sectorau y gwnaethoch chi sôn amdanyn nhw. Fe wnaethom ni sylwi ar dri. Rwy'n deall y tri. Dydw i ddim yn mynd i ailadrodd y tri hynny. Ond rwy'n poeni ein bod ni'n canolbwyntio ar y tri yna'n unig, oherwydd mae ein hanes hir o ddiwydiannu yng Nghymru a'n diwydiannau trwm, sy'n datblygu yn yr unfed ganrif ar hugain—. Soniaf am ddur fel enghraifft berffaith. Nid dur y bedwaredd ganrif ar bymtheg ydym ni; dur yr unfed ganrif ar hugain ydym ni. Felly, a ydych chi'n sicrhau y bydd y sectorau hynny hefyd yn cael eu parchu'n gyfartal ac y bydd y farchnad fyd-eang yn gweithio arnynt ac yn eu cefnogi fel y gallwn ni eu datblygu? Byddai awyrofod yn enghraifft glir arall. Mae'r rhain yn ddiwydiannau sydd wedi bod yn sylfaenol i economi Cymru ac y byddant yn dal yn sylfaenol i economi Cymru yn y dyfodol, nid dim ond y tri yr ydych chi wedi'u crybwyll yn y ddogfen.
Yn olaf, pŵer meddal. Cytunaf yn llwyr y bydd pŵer meddal yn dyngedfennol. Mae'r Swyddfa Gymreig ym Mrwsel yn arbenigwr ar bŵer meddal. Rwy'n gobeithio y gallwch chi ehangu hynny a sut y byddwch yn defnyddio pŵer meddal, nid dim ond ymhlith y Cymry alltud, ond y pŵer meddal sydd gennym ni ar hyn o bryd a'r sgiliau sydd gennym ni mewn pŵer meddal i fod yn wirioneddol fuddiol i economi Cymru a'r strategaeth i sicrhau ein bod yn datblygu hyn drwyddi draw, ym Mrwsel, yn Ewrop ac ar draws y byd.
Diolch yn fawr, David, a diolch am waith y pwyllgor hefyd.
Thank you very much, David, and thank you for the committee's work too.
Thank you very much for all the work that the committee has done to feed into this document as well. I actually refute the fact that we don't know where we're going to be in five years. If you look at the executive summary, it's absolutely clear what we want to be doing in five years' time. And that's how you can measure us. You know, 500,000 connections in terms of the diaspora community; I think that's pretty clear in terms of where we would like to be.
On the EU programmes, I think we've made it clear, not just in this document but in this Chamber on several occasions and by several Ministers, that we are very keen to continue with our involvement in those EU programmes; in particular, I think, Erasmus, which we've discussed this afternoon. We're particularly concerned that it looks like the UK Government is going to walk away from the vocational part of that. They're not trying to push that in any way at all. The fact is that we've actually put some money into trying to develop vocational relationships and exchanges with Brittany, just to make sure that we can keep those relationships going during this difficult transition phase.
On Horizon 2020, it's crucial for the success of our scientists in this country and our researchers. And if you think about the fact that, at the moment, we pay about £5 billion into Horizon 2020, but we get £7 billion back, in any new relationship, you can only get back what you put in. That's the difference between being in and out. Israel is a part of the Horizon 2020 programme, so there's no reason why we couldn't be. So, this is a matter of political will, but let's be clear that we will not be getting as much out and we will not be there to frame and to shape the programmes in the way that we've been able to in the past.
I think that it's very clear in the document that our focus is on the EU—that that's our main relationship, that's where we want to develop—but obviously we need to recognise that the world is changing as well, and that we have those important relationships, in particular with North America, and that we have that global responsibility, in particular to developing some of the poorer parts of the world, and we have chosen to focus on Africa, and on two particular parts of Africa.
How do we assess the success of the offices? Well, they've all been given a very clear direction now in terms of what the expectation is. I get monthly reports on that, and your committee will now be receiving fairly regular reports.
On the trade side of things, the UK Government, of course, is going to be working on many different fronts in relation to the trade negotiations. If you think about agriculture, it's going to be fundamental, and Lesley Griffiths is very much involved in that. At some point, as the Minister with responsibility for trade here, I will have to see how we balance the relationships and the priorities between consumers and producers, between different sectors of the economy, between the EU relationship and the rest of the world. All of those things are discussions that we will have to have across Government, and those are things, again, where we don't know what the UK Government negotiating mandate will look like. Once we have sight of that, we will be able to make a more intelligent assessment, I think.
Let me make it absolutely clear that we are not just focusing on three sectors. Those three sectors are to just get the attention of people when we walk into the room. We did that when we went to Germany last year. We invited people to a tech meeting, we told them that we were going to talk about cyber and compound semiconductors; we finished up talking about insurance tech. So, it's about getting people through the door and how you pique their interest. And certainly, we are not closing off the discussions on investment in any of the sectors, it's simply to give a bit of direction to people, because you basically have a couple of minutes to make an impact, and you can't start talking about every sector.
On soft power, we had a conference on this recently, organised by the Wales Centre for International Affairs, and that was a really useful setting for us to pick up how best to use soft power. I think an example of us using soft power well was Japan; we need to do more of that. But we also need to bounce off things, like the fact that there are two people nominated from Wales for Oscars now, and those kinds of things make a difference. That's the kind of thing that projects our image onto the global stage. So, I think there are real opportunities and I hope that we can work well together now as a department and with your committee. We'd be very willing to hear and to listen to some of your ideas.
Diolch yn fawr iawn am yr holl waith y mae'r pwyllgor wedi'i wneud i gyfrannu at y ddogfen hon hefyd. Mewn gwirionedd, nid wyf yn derbyn y ffaith na fyddwn yn gwybod lle fyddwn ni ymhen pum mlynedd. Os edrychwch chi ar y crynodeb gweithredol, mae'n gwbl glir beth yr ydym ni eisiau bod yn ei wneud ymhen pum mlynedd. A dyna sut y gallwch ein mesur. Wyddoch chi, 500,000 o gysylltiadau o ran y Cymry alltud; rwy'n credu bod hynny'n eithaf clir o ran y sefyllfa yr hoffem ni fod ynddi.
O ran rhaglenni'r UE, rwy'n credu ein bod wedi ei gwneud hi'n glir, nid yn unig yn y ddogfen hon ond yn y Siambr hon ar sawl achlysur a chan nifer o Weinidogion, ein bod yn awyddus iawn i barhau i fod yn rhan o'r rhaglenni UE hynny; yn arbennig, rwy'n credu, Erasmus, yr ydym ni wedi'i drafod y prynhawn yma. Rydym yn arbennig o bryderus ei bod hi'n edrych fel bod Llywodraeth y DU yn mynd i gefnu ar ran alwedigaethol hynny. Dydyn nhw ddim yn ceisio hyrwyddo hynny mewn unrhyw ffordd o gwbl. Y ffaith yw ein bod, mewn gwirionedd, wedi buddsoddi rhywfaint o arian i geisio datblygu perthynas alwedigaethol a sefydlu teithiau cyfnewid gyda Llydaw, dim ond i wneud yn siŵr y gallwn ni barhau â'r berthynas honno yn ystod y cyfnod pontio anodd hwn.
O ran Horizon 2020, mae'n hanfodol i lwyddiant ein gwyddonwyr yn y wlad hon a'n hymchwilwyr. Ac os ydych yn meddwl am y ffaith ein bod, ar hyn o bryd, yn talu tua £5 biliwn i Horizon 2020, ond ein bod yn cael £7 biliwn yn ôl, mewn unrhyw berthynas newydd, dim ond yr hyn yr ydych yn ei fuddsoddi a gewch yn ôl. Dyna'r gwahaniaeth rhwng bod i mewn a bod allan. Mae Israel yn rhan o'r rhaglen Horizon 2020, felly does dim rheswm pam na allwn ni fod. Felly, mater o ewyllys gwleidyddol yw hwn, ond gadewch inni fod yn glir na fyddwn yn cael cymaint allan ac na fyddwn yno i fframio ac i lunio'r rhaglenni yn y ffordd y buom yn gwneud hynny yn y gorffennol.
Rwy'n credu ei bod hi'n glir iawn yn y ddogfen ein bod yn canolbwyntio ar yr UE—mai dyna yw ein prif berthynas, dyna le'r ydym ni eisiau datblygu—ond yn amlwg mae angen inni gydnabod bod y byd yn newid hefyd, a bod gennym y cysylltiadau pwysig hynny, yn enwedig gyda Gogledd America, a bod gennym y cyfrifoldeb byd-eang hwnnw, yn enwedig i ddatblygu rhai o rannau tlotaf y byd, ac rydym ni wedi dewis canolbwyntio ar Affrica, ac ar ddwy ran arbennig o Affrica.
Sut ydym ni'n asesu llwyddiant y swyddfeydd? Wel, maen nhw i gyd wedi cael cyfarwyddyd clir iawn nawr o ran beth yw'r disgwyliad. Byddaf yn cael adroddiadau misol am hynny, a bydd eich pwyllgor nawr yn cael adroddiadau eithaf rheolaidd.
O ran masnach, bydd Llywodraeth y DU, wrth gwrs, yn gweithio ar lawer o wahanol agweddau mewn cysylltiad â'r trafodaethau masnach. Os meddyliwch chi am amaethyddiaeth, bydd hynny'n sylfaenol, ac mae Lesley Griffiths yn ymwneud i raddau helaeth â hynny. Ar ryw adeg, fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am fasnach yn y fan yma, bydd yn rhaid imi weld sut yr ydym yn cydbwyso'r cysylltiadau a'r blaenoriaethau rhwng y defnyddwyr a'r cynhyrchwyr, rhwng gwahanol sectorau'r economi, rhwng y berthynas â'r UE a gweddill y byd. Mae'r pethau hynny i gyd yn drafodaethau y bydd yn rhaid inni eu cael gyda phob rhan o'r Llywodraeth, ac mae'r rheini'n bethau, unwaith eto, lle nad ydym yn gwybod beth fydd mandad negodi Llywodraeth y DU. Ar ôl gweld hynny, byddwn yn gallu gwneud asesiad mwy deallus, rwy'n credu.
Gadewch imi ddatgan yn gwbl glir nad canolbwyntio ar dri sector yn unig ydym ni. Dim ond i gael sylw pobl ar y dechrau y mae'r tri sector hynny. Gwnaethom hynny pan aethom i'r Almaen y llynedd. Fe wnaethom ni wahodd pobl i gyfarfod technoleg, dywedwyd wrthynt y byddem yn siarad am led-ddargludyddion seiber a chyfansawdd; fe wnaethom ni orffen drwy siarad am dechnoleg yswiriant. Felly, mae'n ymwneud â dal sylw pobl ac ennyn eu diddordeb. Ac yn sicr, nid ydym yn cau'r trafodaethau ar fuddsoddi mewn unrhyw un o'r sectorau. Diben hyn yn syml yw rhoi ychydig o gyfeiriad i bobl, oherwydd yn y bôn mae gennych chi ychydig funudau i gael effaith, ac ni allwch chi ddechrau siarad am bob sector.
O ran pŵer meddal, cawsom gynhadledd ar hyn yn ddiweddar, a drefnwyd gan Ganolfan Materion Rhyngwladol Cymru, ac roedd hwnnw'n lleoliad defnyddiol iawn inni ganfod y ffordd orau i ddefnyddio pŵer meddal. Rwy'n credu mai un enghraifft ohonom ni'n defnyddio pŵer meddal yn dda oedd Japan; mae angen inni wneud mwy o hynny. Ond mae hefyd angen i ni fanteisio ar gorn pethau, fel y ffaith fod yna ddau unigolyn wedi eu henwebu o Gymru am Oscars nawr, a bod y mathau hynny o bethau yn gwneud gwahaniaeth. Dyna'r math o beth sy'n rhoi amlygrwydd inni ar y llwyfan byd-eang. Felly, rwy'n credu bod yna gyfleoedd gwirioneddol ac rwy'n gobeithio y gallwn ni gydweithio'n dda nawr fel adran a chyda'ch pwyllgor chi. Byddem yn barod iawn i glywed a gwrando ar rai o'ch syniadau.
We are out of time on this statement, but as Darren Millar did say, it's the first international strategy in the 21 years of the existence of this place, so to extend it by 10 minutes, I think, would be proportionate. I have three other speakers to call, and if they can be reasonably succinct, and succinct in answers as well, then we can get through all interested parties. Mick Antoniw.
Mae ein hamser ar ben ar y datganiad hwn, ond fel y dywedodd Darren Millar, dyma'r strategaeth ryngwladol gyntaf yn ystod 21 mlynedd bodolaeth y lle hwn, felly byddai 10 munud arall, rwy'n credu, yn gymesur â hynny. Mae gennyf dri siaradwr arall i'w galw, ac os gallant fod yn weddol gryno, a chryno mewn atebion hefyd, yna gallwn glywed pawb sydd â diddordeb. Mick Antoniw.
Thank you. Minister, tomorrow I'll be doing a short debate talking about some of Wales's heroes—recognised and unrecognised—which I think, actually, will play a part in the international strategy and the need for the links that we establish with international countries. But what I wanted to do now is just refer to a theme that I've raised in this Chamber and with you a number of times about how we actually project Wales's image, and that's on the back of our art and our culture.
Of course, you'll be very aware of the world champion Cory Band, who have been world champions so many times and who are fantastic ambassadors for Wales. When you look at their itinerary: they've just returned from America, clearly an area that we want to develop our relations with; they are attending in Lithuania, in Palanga in April 2020, the European championships; they will then be in South Korea in August 2020; they will be in Ireland, in Kilkenny, in April 2020; they will be in Japan in 2021; they have concerts lined up in Austria, Lille in France, and in Brussels. I wonder, Minister, if you could perhaps put a little bit more meat on the strategy as to how, when we have ambassadors like this, we can integrate their tours and their cultural activities all over the world with the agenda of the Welsh Government promoting Wales, promoting our cultural links and our economic links.
One of the issues that we have within Wales is that, of course, many parts of the world don't really know where we are; they don't know much about Wales. It is through culture that people can learn so much and can engage. And it seems to me, over the past decade or so, we have missed the opportunity of bands like the Cory Band, but also some of the folk dance groups and some of the many other wonderful cultural assets that we have.
Diolch. Gweinidog, yfory, byddaf yn cynnal dadl fer yn sôn am rai o arwyr Cymru—sy'n cael eu cydnabod a'u hanwybyddu—y credaf y bydd ganddynt, mewn gwirionedd, ran yn y strategaeth ryngwladol, a'r angen am y cysylltiadau yr ydym yn eu sefydlu gyda gwledydd rhyngwladol. Ond yr hyn roedd arnaf eisiau ei wneud nawr yw cyfeirio at thema yr wyf wedi ei chodi yn y Siambr hon a gyda chi nifer o weithiau ynglŷn â sut yr ydym yn hyrwyddo delwedd Cymru mewn gwirionedd, a hynny drwy gyfrwng ein celfyddyd a'n diwylliant.
Wrth gwrs, byddwch yn ymwybodol iawn o Fand Cory, sy'n bencampwyr byd, sydd wedi bod yn bencampwyr y byd gymaint o weithiau ac sy'n llysgenhadon gwych dros Gymru. Pan edrychwch ar eu taith: maen nhw newydd ddychwelyd o America, sy'n amlwg yn faes yr ydym eisiau datblygu ein perthynas ag ef; byddant yn Lithwania, yn Palanga ym mis Ebrill 2020 ar gyfer pencampwriaethau Ewrop; byddant wedyn yn Ne Korea ym mis Awst 2020; byddant yn Iwerddon, yn Kilkenny, yn Ebrill 2020; byddant yn Japan yn 2021; Mae ganddynt gyngherddau yn Awstria, Lille yn Ffrainc, ac ym Mrwsel. Tybed, Gweinidog, a allech chi efallai roi ychydig mwy o fanylion ynglŷn â'r strategaeth o ran sut, pan fydd gennym ni lysgenhadon fel hyn, y gallwn ni integreiddio eu teithiau a'u gweithgareddau diwylliannol ledled y byd gydag agenda Llywodraeth Cymru, hyrwyddo Cymru, hyrwyddo ein cysylltiadau diwylliannol a'n cysylltiadau economaidd.
Un o'r problemau sydd gennym ni yng Nghymru yw, wrth gwrs, nad yw llawer o rannau'r byd yn gwybod yn iawn ble yr ydym ni; dydyn nhw ddim yn gwybod llawer am Gymru. Drwy ddiwylliant y gall pobl ddysgu cymaint a magu diddordeb. Ac mae'n ymddangos i mi, dros y degawd neu ddwy ddiwethaf, ein bod wedi colli cyfle gyda bandiau fel Band Cory, ond hefyd gyda rhai o'r grwpiau dawnsio gwerin a rhai o'r nifer o asedau diwylliannol gwych eraill sydd gennym ni.
Thank you, and I'll be very sorry to be missing that debate tomorrow, because it does sound fascinating. I do hope that we'll have opportunities in this international strategy. Something I'm hoping to do when I go to the States is to really promote the fact that we had, for example, the women's peace petition, which I know the Llywydd has talked about in the past. About a third of the women of Wales signed a petition to ask the United States to join the League of Nations; an incredible moment in history and something that we should be proud to tell. So, there are heroes, and there are women amongst those heroes.
Thank you for bringing up the Cory Band. I do think that there are arts organisations that we should be really, really proud of in Wales. The Cory Band is one of them; national champions 2019 and European champions 2019. What an opportunity. I've already asked for a co-ordinating group to bring together the big organisations, like the Welsh National Opera and like the BBC National Orchestra of Wales, to see how we can link up our trade missions with those big events. But I've also now asked and requested that the Cory Band be invited so that we can map out and see if there are any opportunities for us to bounce off their visits, or at the very least to give them some resources to promote Wales. So, they will be receiving an invitation to attend a meeting so we can co-ordinate those efforts in the future.
I know Côr y Penrhyn in Bethesda is also an amazing choir, and I hope that we'll be able to do things with some of those great, great choirs around Wales as well; get them to speak on our behalf.
Diolch, ac mae'n ddrwg iawn gennyf y byddaf yn absennol o'r ddadl honno yfory, gan ei bod yn swnio'n ddiddorol iawn. Rwyf yn gobeithio y byddwn yn cael cyfleoedd yn y strategaeth ryngwladol hon. Rhywbeth rwy'n gobeithio ei wneud pan fyddaf yn mynd i'r Unol Daleithiau yw mynd ati o ddifrif i hyrwyddo'r ffaith bod gennym ni, er enghraifft, ddeiseb heddwch menywod, y gwn i fod y Llywydd wedi sôn amdani yn y gorffennol. Llofnododd tua thraean o fenywod Cymru ddeiseb i ofyn i'r Unol Daleithiau ymuno â Chynghrair y Cenhedloedd; adeg anhygoel mewn hanes a rhywbeth y dylem fod yn falch o'i adrodd. Felly, mae arwyr, ac mae menywod ymhlith yr arwyr hynny.
Diolch am grybwyll Band Cory. Rwy'n credu bod yna sefydliadau celfyddydol y dylem fod yn falch iawn ohonyn nhw yng Nghymru. Mae Band Cory yn un ohonyn nhw; pencampwyr cenedlaethol 2019 a phencampwyr Ewrop 2019. Am gyfle. Rwyf eisoes wedi gofyn am grŵp cydlynu i ddwyn ynghyd y sefydliadau mawr, fel Opera Cenedlaethol Cymru ac fel Cerddorfa Genedlaethol Gymreig y BBC, i weld sut y gallwn ni gysylltu ein teithiau masnach â'r digwyddiadau mawr hynny. Ond rwyf hefyd wedi gofyn nawr a holi a gaiff Band Cory eu gwahodd er mwyn i ni lunio map a gweld a oes unrhyw gyfleoedd i ni fanteisio ar eu hymweliadau, neu o leiaf i roi rhai adnoddau iddynt i hyrwyddo Cymru. Felly, byddant yn cael gwahoddiad i ddod i gyfarfod fel y gallwn ni gydlynu'r ymdrechion hynny yn y dyfodol.
Rwy'n gwybod bod Côr y Penrhyn ym Methesda hefyd yn gôr anhygoel, ac rwy'n gobeithio y byddwn ni'n gallu gwneud pethau gyda rhai o'r corau gwych, gwych hynny ledled Cymru hefyd; eu cael nhw i siarad ar ein rhan.
Minister, I very much welcome your statement. Your ambition and determination to raise Wales's international profile is inspiring and much needed. You've mentioned in your statement how important sport can be to promoting the Welsh brand. As you know, I'm a big fan, as is the Llywydd, of the Cymru Premier League, in particular Connah's Quay Nomads for myself and Aberystwyth for the Llywydd.
I've mentioned in this Chamber as well, Minister, I'm also a fan and a keen player of the game FIFA. The latest edition of the game was released in September of last year, and within one month it already had 10 million players globally. You've mentioned already the role of sport and how good we have done in recent years, both nationally and domestically in rugby and football. So, it's my intention, Minister, to write to the game's developer, A&A Sports, and call on them to include the Welsh Premier League, the Cymru Premier League, and Wales's national team in the next roll-out of the game.
So, this will mean, Llywydd, that players in Deeside, in Aberystwyth, in Delhi, in Shanghai, in New York and in Tokyo will be able to take control of football players such as Michael Bakare, the legend George Horan, and Flintshire's very own Elise Hughes. So, it would put the Cymru Premier League on an equal footing as leagues in England, Ireland and Scotland, but it would also put towns right across Wales on the international map. So, Minister, do you agree with me that this is an innovative and great way to promote the whole of Wales, and will you join me in calling for this and calling for the Welsh Premier League and the Welsh women's national team to be on the game FIFA 2021? Diolch.
Gweinidog, rwy'n croesawu eich datganiad yn fawr. Mae eich uchelgais a'ch penderfyniad i godi proffil rhyngwladol Cymru yn ysbrydoledig ac mae mawr angen amdano. Rydych wedi sôn yn eich datganiad pa mor bwysig y gall chwaraeon fod o ran hyrwyddo brand Cymru. Fel y gwyddoch chi, rwy'n gefnogwr mawr, fel y Llywydd, o Uwch Gynghrair Cymru, sef Nomadiaid Cei Conna yn fy achos i, ac Aberystwyth yn achos y Llywydd.
Rwyf wedi sôn yn y Siambr hon hefyd, Gweinidog, rwyf hefyd yn hoff o'r gêm FIFA ac yn chwaraewr brwd. Rhyddhawyd fersiwn ddiweddaraf y gêm ym mis Medi y llynedd, ac o fewn un mis roedd ganddo eisoes 10 miliwn o chwaraewyr yn fyd-eang. Rydych chi eisoes wedi sôn am swyddogaeth chwaraeon a pha mor dda yr ydym ni wedi gwneud yn ystod y blynyddoedd diwethaf, yn genedlaethol a chartref ym maes rygbi a phêl-droed. Felly, fy mwriad, Gweinidog, yw ysgrifennu at ddatblygwr y gêm, A&A Sports, a galw arnyn nhw i gynnwys Uwch Gynghrair Cymru, a thîm Cenedlaethol Cymru, pan gyflwynir y gyfres nesaf o'r gêm.
Felly, bydd hyn yn golygu, Llywydd, y bydd chwaraewyr yng Nglannau Dyfrdwy, yn Aberystwyth, yn Delhi, yn Shanghai, yn Efrog Newydd ac yn Tokyo yn gallu cymryd rheolaeth dros chwaraewyr pêl-droed fel Michael Bakare, y digymar George Horan, ac Elise Hughes o Sir y Fflint. Felly, byddai'n rhoi Uwch Gynghrair Cymru ar yr un sail â chynghreiriau yn Lloegr, Iwerddon a'r Alban, ond byddai hefyd yn rhoi trefi ledled Cymru ar y map rhyngwladol. Felly, Gweinidog, a ydych chi'n cytuno â mi fod hon yn ffordd arloesol a gwych o hyrwyddo Cymru gyfan, ac a wnewch chi ymuno â mi i alw am hyn ac i alw ar Uwch Gynghrair Cymru a thîm cenedlaethol merched Cymru i fod ar gêm FIFA 2021? Diolch.
Thanks very much. I spend most of my time telling my son to get off the FIFA game, but I can't pretend that I understand how it works. So, it's difficult for me to say, 'Right, that's a great idea', without knowing a bit more about it. But as a principle, if there's any chance we can get a platform on those kinds of systems, then that would be wonderful. So, crack on, and let me know how you develop.
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n treulio'r rhan fwyaf o'm hamser yn dweud wrth fy mab i adael y gêm FIFA, ond ni allaf gymryd arnaf fy mod yn deall sut mae'n gweithio. Felly, mae'n anodd i mi ddweud, 'Iawn, dyna syniad gwych', heb wybod ychydig mwy am y peth. Ond fel egwyddor, os oes unrhyw siawns y gallwn ni gael llwyfan ar y mathau hynny o systemau, yna byddai hynny'n wych. Felly, bwriwch ati, a gadewch i mi wybod sut hwyl y cewch chi.
Rydw i'n cael fy nhemtio i gario ymlaen efo'r drafodaeth yna, i ddweud y gwir, ar ôl cael trafodaeth efo fy mab ynglŷn â p'un ai i brynu'r FIFA diweddaraf er mwyn cael Aaron Ramsey mewn crys Juventus yr wythnos diwethaf. Penderfynwyd sticio efo'r hen fodel, efallai bydd rhaid i fi ailystyried.
Dwi jest yn mynd i siarad yn fyr iawn fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol Cymru ryngwladol, ac estyn gwahoddiad, fel arfer, i holl Aelodau'r Cynulliad yma i ddod yn rhan o weithgareddau'r grŵp trawsbleidiol hwnnw. Dwi eisiau croesawu'r ffaith bod gennym ni rŵan strategaeth ryngwladol, a gwneud apêl ar i'r strategaeth honno—er mai rŵan rydym ni'n ei chael hi, mae'r inc yn dal yn gynnes arni hi—i fod yn strategaeth hyblyg, mewn difrif, ar gyfer blynyddoedd i ddod. Mae'n garreg filltir fod gennym ni'r strategaeth. Dwi'n rhoi teyrnged arall i Steffan Lewis, flwyddyn union bron iawn ers iddo fo ein gadael ni, a oedd mor frwd, wrth gwrs, dros gael Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol a strategaeth o'r math yma, ac mae o gennym ni rŵan o'n blaenau ni. Mae o mor hanfodol ein bod ni fel gwlad fach yn edrych allan i'r byd ac yn gwneud yn fawr o'r cyfleon sydd yna allan yna i gyrraedd ein potensial ni fel gwlad.
Yn wleidyddol, mae yna anghytuno yn y Senedd yma ynglŷn â sut i gyrraedd ein potensial o ran cyd-destun cyfansoddiadol. Dwi'n grediniol mai fel gwlad annibynnol yn ein hawl ein hunain y mae cyrraedd y potensial hwnnw. Mae eraill yn gweld cyfleon, wrth gwrs, fel yn y ddogfen yma, i chwilio am gyfleon newydd o hyd. Ond, mae'n rhaid i ni fod yn barod. Pan yn gweithredu'n rhyngwladol fel hyn, nid yw rhywun yn gallu bod yn ynysig. Mae'n rhaid ymateb i beth sy'n digwydd mewn rhannau eraill o'r byd a gweld sut mae Cymru'n gallu ffitio i mewn i batrymau eraill a cheisio dylanwadu ar eraill ar yr un pryd.
Gair yn sydyn iawn o ran diaspora: rydw i'n falch o weld ymrwymiad rŵan i weithio'n benodol efo y grwpiau diaspora sy'n gweithredu'n barod. Mae yna grybwyll GlobalWelsh yn y ddogfen ac wythnos Cymru yn Llundain. Mi wnâi ychwanegu at hynny—gan ddatgan diddordeb gan fod fy nhad wedi bod yn gadeirydd ar y mudiad sawl tro yn y gorffennol—mudiad Cymru a'r Byd, sydd, wrth gwrs, ers 70 mlynedd a mwy wedi bod yn gwneud cysylltiadau rhwng Cymru a Chymry alltud, neu'r Cymry ar wasgar fel roedden nhw'n arfer cael eu galw. Mae eisiau gwneud yn fawr o'r rhwydweithiau yna. Mi wnaf i ddyfynnu, i gloi, oddi ar wefan Cymru a'r Byd, geiriau Rhys Meirion, llywydd y mudiad hwnnw:
'Gyda balchder yn ein cymreictod a'n hunaniaeth Gymraeg, mewn byd sydd bellach mor fach, gallwn fod yn genedl fyd eang lle mae ganddom i gyd, yn Gymry brodorol neu'n Gymry rhyngwladol, gyfraniad pwysig i'w gynnig i'n gilydd fel Cymry, ac i Gymru ein mamwlad.'
Mae yna gyfle mawr i ni. Dwi'n falch fod gennym ni'r strategaeth yma, ond a gaf i'r sicrwydd yna y bydd hon yn ddogfen ac yn strategaeth ddeinamig wrth i ni symud yn ein blaenau?
I'm tempted to continue with that discussion, having had a discussion with my son as to whether to buy the latest version of FIFA or not in order to get Aaron Ramsay in a Juventus shirt this last week. We decided to stick with the old model, but perhaps I'll now need to reconsider.
I just want to speak very briefly as chair of the cross-party Wales international group, and to extend an invitation to all Members, as I usually do, to become involved with the activities of that cross-party group. I want to welcome the fact that we do now have this international strategy, and to make an appeal for that strategy—although it's only just emerging and the ink is yet to dry on it—to be a flexible strategy for ensuing years. It's a milestone that we now have a strategy in place. And I pay tribute again to Steffan Lewis, almost exactly a year since he left us, who was so enthusiastic for having a Minister for international relations and for seeing such a strategy in place, and we do now have that strategy in place. It's so crucial that we as a small nation do look outwards towards the world and make the most of the opportunities that exist out there in order to reach our potential as a nation.
Politically, there is disagreement in this Senedd as to how we deliver that potential in terms of a constitutional context. I firmly believe that it's as an independent nation in our own right that we would deliver that potential. Others see opportunities, as those set out in this document, to seek new opportunities elsewhere. But, we must be willing. When operating internationally, one can't be isolationist. You have to respond to what's happening in other parts of the world and see how Wales can fit into patterns and to influence others simultaneously.
Just a brief word in terms of the diaspora: I'm pleased to see a commitment now to work specifically with diaspora groups already in existence. There is mention of GlobalWelsh in the document and the Wales week in London. I could add to that—while declaring an interest, my father has been chair of the organisation in the past—Wales International, which for over 70 years has been making links between Wales and the Welsh diaspora, the Cymry ar wasgar as they used to be called. We do need to make the most of those networks. And I will quote from the Wales International website the words of Rhys Meirion, the president of that organisation:
'With pride in our Welsh identity and heritage, in a world which has become so small, we can be an international nation as we all, both the Welsh in Wales and the Welsh in all corners of the globe, have an important contribution to offer to each other, and to Wales.'
So, there is a great opportunity for us. I'm pleased we have this strategy in place, but can I seek that assurance that this will be a dynamic document and strategy as we move forward?
Diolch, a diolch am yr holl waith dŷch chi'n gwneud ar y grŵp trawsbleidiol yna. Dwi'n meddwl bod hwnna'n fforwm sydd yn help aruthrol. Wrth gwrs bod rhaid inni fod yn hyblyg—dyna’r byd rŷn ni’n byw ynddi. Ac felly, mae’n bwysig ein bod ni’n cael ambell i darged ond ein bod ni hefyd yn deall efallai y bydd rhaid inni newid wrth i bethau symud ymlaen.
Hoffwn i hefyd dalu teyrnged i Steffan a'i angerdd e tuag at faterion rhyngwladol a'r hyn wnaeth e yn y lle yma i helpu symud y ddadl ymlaen.
O ran y diaspora, daeth Cymru a'r Byd i’r cyfarfod mi gawsom ni jest cyn y Nadolig i ddod â rhai o’r grwpiau diaspora hynny at ei gilydd, ac felly maen nhw nawr yn rhan o’r drafodaeth ynglŷn â sut allwn ni gydweithredu a sicrhau ein bod ni ddim yn dyblygu ein gwaith a'n bod ni'n defnyddio’r rhwydweithiau sydd eisoes yn bodoli.
Thank you very much, and thank you for all the work that you do with the cross-party group. I think that that is a forum that does provide a great help. Of course we have to be flexible—that’s the world that we live in. And so, it’s important that we do have some targets, but that we also understand that we will have to change as things move forward.
I would also like to pay tribute to Steffan and his passion for international affairs, and what he did in this place to help to move that debate forward.
In terms of the diaspora, Wales and the World came to the meeting that we had before Christmas to bring some of the diaspora groups together, and so they are now part of that discussion about how we can co-operate and how we avoid duplication of work, and that we use the networks that we already have.
Diolch i'r Gweinidog am ei datganiad.
Thank you, Minister, for that statement.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit am y wybodaeth ddiweddaraf am fuddsoddiad rhanbarthol i Gymru, ac rwy'n galw ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad.
The next item is a statement by the Counsel General and Brexit Minister, an update on regional investment in Wales, and I call on the Minister to make the statement.
Diolch, Llywydd. Rwyf yn gwneud y datganiad hwn er mwyn rhoi’r diweddaraf i Aelodau ar y cynnydd a wna Llywodraeth Cymru gyda rhanddeiliaid i ddatblygu trefniadau olynol ar gyfer disodli’r cyllid a ddarperir gan yr Undeb Ewropeaidd ar hyn o bryd ar ôl Brexit. Mae amseru’r datganiad hwn yn hynod berthnasol. Rŷn ni nawr yn wynebu gadael yr Undeb Ewropeaidd erbyn diwedd y mis. Yn ogystal â hynny, mae llai na 12 mis ar ôl erbyn hyn cyn inni gyrraedd y pwynt pan fyddwn ni’n disgwyl i raglenni a fydd yn olynu rhai'r Undeb Ewropeaidd fod yn eu lle. Bydd y cyllid a ddarperir gan yr Undeb Ewropeaidd ar hyn o bryd yn dechrau lleihau yn raddol bryd hynny gan roi buddsoddiad yn ein busnesau, yn ein pobl a’n cymunedau yn y fantol.
Dros gyfnod o 20 mlynedd, mae Cymru wedi elwa’n sylweddol ar gyllid gan gronfeydd strwythurol a buddsoddi’r Undeb Ewropeaidd—cyllid werth £370 million yn flynyddol. Lle mae polisïau niweidiol cynni cyllidol wedi cael effaith ddifrifol ar ein cymunedau, mae cronfeydd yr Undeb Ewropeaidd wedi helpu i ddod â swyddi newydd a gwell ac wedi caniatáu i bobl feithrin sgiliau i ymgymryd â nhw. Cafodd busnesau gymorth, gan gynnwys yn ystod argyfwng economaidd, rhoddwyd hwb i’n seilwaith, a chawsom ni help i gau’r bwlch o ran anweithgarwch economaidd a chapasiti ymchwil yn ardaloedd Cymru ei hun ac o gymharu gyda gweddil y Deyrnas Unedig. Mae’n hanfodol bod gan Gymru ffynhonnell barhaus o fuddsoddiad er mwyn osgoi cymryd camau yn ôl. Rhaid sicrhau cyllid ar gyfer helpu i leihau anghydraddoldebau sy’n parhau yn y Deyrnas Unedig a chefnogi ardaloedd sy’n agored i niwed yn economaidd—yr ardaloedd hynny rŷn ni’n gwybod a fydd yn cael eu heffeithio fwyaf gan Brexit.
Wedi inni ailadrodd dro ar ôl tro ein hegwyddorion o 'dderbyn dim ceiniog yn llai, na heb golli unrhyw bŵer', mae Llywodraeth newydd y Deyrnas Unedig wedi dweud y bydd ei chronfa ffyniant cyffredin yn cynnig cyllid a fydd yn cyfateb o leiaf gyda maint y cronfeydd a dderbynia pob gwlad yn y Deyrnas Unedig ar hyn o bryd. Yn hanfodol, fod bynnag, rŷn ni’n dal i aros am wybodaeth ar sut yn union y bydd y cyllid hwn yn cael ei ddarparu i Gymru ac am gadarnhad y bydd datganoli y pleidleisiwyd yn ei gylch ddwywaith gan bobl Cymru yn cael ei barchu.
Os yw Prif Weinidog y Deyrnas Unedig yn gwbl ddidwyll ynghylch cynnal yr undeb a’i gryfhau, bydd parchu’r setliad datganoli yn un o'r profion cyntaf i Lywodraeth y Deyrnas Unedig ei wynebu.
Thank you, Llywydd. I make this statement in order to update Members on the progress the Welsh Government is making with stakeholders to develop successor arrangements for replacement of EU funds post Brexit. The timing of this statement is very relevant. We now face leaving the European Union by the end of this month. But also, we have less than 12 months before we reach the point where we would expect successor EU programmes to be in place. The funding provided currently by the European Union will start to gradually tail off at that point, putting investment in our businesses, people and communities at risk.
Over a period of 20 years, Wales has benefited significantly from EU structural and investment funds—funding worth £375 million per annum. Where damaging austerity policies have had a severe impact on our communities, EU funds have helped bring new and better jobs and given people the skills they need to do those jobs. Businesses have been supported, including through the financial crisis. The boost was given to our infrastructure and we were assisted in narrowing the gaps in terms of economic inactivity and research capacity in Wales and as compared to the rest of the UK. It is vital that Wales has an ongoing source of investment in order to avoid taking retrograde steps. We must secure funding to help reduce inequalities within the UK and to support economically vulnerable regions, and we know that it's those regions that will be hit hardest by Brexit.
After setting out repeatedly our principles of 'not a penny less, not a power lost', the new UK Government has indicated that its proposed shared prosperity fund will, at a minimum, match the size of the funds received by each nation within the UK at present. Crucially, however, we still await details on how this funding will come to Wales and confirmation of whether devolution, voted for twice by the people of Wales, will be respected.
If the Prime Minister is genuine about upholding and strengthening the union, then respecting the devolution settlement will be one of the UK Government's first tests.
The First Minister informed the Senedd last week that, in their discussion, the new Secretary of State for Wales indicated that the new Government will work with us in a consensual way and will seek practical ways forward on key policy issues. That will work best if each Government is mindful of the distinction between what is reserved and what is devolved.
Regional economic development and decision making on related EU funds in Wales have been devolved to Wales for 20 years. We are seeking urgent discussions with them to ensure existing policy making and funding decisions remain in Wales. This is not just the view of the Welsh Government; our positions for replacement funding set out in 2017 in 'Securing Wales' Future' and in our 'Regional Investment in Wales after Brexit' paper have been backed by this Senedd, an all-party parliamentary group, the Welsh Local Government Association, the Federation of Small Businesses, the Confederation of British Industry, Universities Wales, the Welsh Council for Voluntary Action and think tanks including the Joseph Rowntree Foundation and the Institute for Public Policy Research.
Since the predecessor Government proposed a shared prosperity fund over two and a half years ago, their actions have fallen way short of promises to engage and consult on it. We are now keen to find a way to work with the new UK Government on a solution that involves real participation and genuine agreement across all four Governments, not a one-size-fits-all solution that is imposed by the UK Government. Our policies and regional model in Wales are distinctive. This is why we have been working at pace and closely with our partners to prepare a flexible regional model that will be ready for delivery in 2021.
The regional investment for Wales steering group chaired by Huw Irranca-Davies and comprising business, local government, academic institutions and the third sector, has advised Ministers on issues covering policy scope, outcomes, delivery models and wider engagement plans. Technical sub-groups, well represented by a range of people with expertise, have also met regularly to help inform thinking. The steering group met five times last year and will meet again next month to consider a consultation document before it's presented to Cabinet for agreement and is launched in March.
We are also drawing on international best practice in our work. A two-year partnership with the Organisation for Economic Co-operation and Development is under way to test our thinking and provide rigorous challenge and advice where there are improvements to make, to share what works in other regions and to provide us with the tools to assess capacity and capability at all levels of Government. During their visits in June and November last year, the OECD met a range of stakeholders across Wales to gather feedback. This included a seminar in November that brought together stakeholders and international peers in multilevel governance and public investment, and I look forward to the OECD's report recommendations by the end of this year.
I'm grateful to the OECD, to the steering group and to all stakeholders for their commitment and their work so far. The extensive engagement and the broad consensus on how we want to see things work in future have led to a number of key commitments agreed by Ministers. They include: regional investment to support growth and inclusiveness throughout Wales, with four broad investment priority areas, covering healthier and more sustainable communities, the zero-carbon economy, business productivity and reducing income inequalities for people; the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 to be at the heart of our plans; greater delegation to regions and local areas, including the principle of some funding being allocated regionally; an approach more focused on outcomes; better opportunities to integrate funding and projects with wider investment and policy areas; a strong, cross-cutting approach to equality and sustainability; a single fund delivered on a multi-annual funding basis; and a more simplified process.
These commitments, together with our emerging regional working proposals being developed through our Local Government and Elections (Wales) Bill and the economic action plan, have provided a solid basis for our detailed work with stakeholders to prepare our consultation proposals. A lot of work remains for us to develop new arrangements for delivery in 2021, and I am keen that Members shall have the opportunity to feed back on our proposals so that we can build on the detailed and thoughtful contributions we've already received from the External Affairs and Additional Legislation Committee, and from the Finance Committee as well.
We do not underestimate the huge challenge of cultural and governance changes and new ways of working that Brexit will bring. I take confidence in the wide-ranging support and expertise we have from partners, which will help us to consider what and how we will deliver as Welsh Government over the coming years, including a new regional investment model that can work for all parts of Wales.
Hysbysodd y Prif Weinidog y Senedd yr wythnos diwethaf fod Ysgrifennydd Gwladol newydd Cymru, yn eu trafodaeth nhw, wedi mynegi y bydd y Llywodraeth newydd yn gweithio gyda ni mewn ffordd gytûn a bydd yn ceisio dod o hyd i ffyrdd ymarferol o symud ymlaen o ran materion polisi allweddol. Fe fydd hynny'n gweithio orau pan fydd pob Llywodraeth yn cymryd gofal wrth ystyried y gwahaniaeth rhwng yr hyn sydd wedi ei neilltuo a'r hyn sydd wedi ei ddatganoli.
Mae datblygiad economaidd rhanbarthol a gwneud penderfyniadau ynglŷn â chronfeydd cysylltiedig yr UE yng Nghymru wedi cael eu datganoli i Gymru ers 20 mlynedd. Rydym ni'n ceisio cael trafodaethau brys â nhw i sicrhau bod y penderfyniadau presennol ynglŷn â llunio polisïau a chyllido yn aros yng Nghymru. Nid barn Llywodraeth Cymru'n unig mo hon; mae ein safbwyntiau ni o ran yr arian i lenwi'r bwlch a nodwyd yn 2017 yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' ac yn ein papur 'Buddsoddi Rhanbarthol yng Nghymru ar ôl Brexit' wedi cael cefnogaeth gan y Senedd hon, gan grŵp seneddol amlbleidiol, gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, y Ffederasiwn y Busnesau Bach, Cydffederasiwn Diwydiant Prydain, Prifysgolion Cymru, Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a melinau trafod yn cynnwys Sefydliad Joseph Rowntree a'r Sefydliad Ymchwil Polisi Cyhoeddus.
Ers i'r Llywodraeth flaenorol gynnig cronfa ffyniant a rennir dros ddwy flynedd a hanner yn ôl, mae ei gweithgarwch wedi bod yn brin iawn o wireddu'r addewidion i ymgysylltu ac ymgynghori arni. Rydym yn awyddus nawr i ddod o hyd i ffordd o weithio gyda Llywodraeth newydd y DU ar ddatrysiad sy'n golygu cyfranogiad gwirioneddol a chytundeb diffuant ar draws y pedair Llywodraeth, nid un datrysiad yr un peth i bawb a orfodir gan Lywodraeth y DU. Mae ein polisïau ni a'n model rhanbarthol ni yng Nghymru yn unigryw. Dyna pam rydym wedi bod yn cydweithio ar frys gyda'n partneriaid i baratoi model rhanbarthol hyblyg a fydd yn barod i'w gyflenwi yn 2021.
Mae grŵp llywio buddsoddi rhanbarthol Cymru, dan gadeiryddiaeth Huw Irranca-Davies, sy'n cynnwys aelodau o'r byd busnes, llywodraeth leol, sefydliadau academaidd a'r trydydd sector, wedi rhoi cyngor i Weinidogion ar faterion sy'n ymwneud â chwmpas polisi, canlyniadau, modelau cyflawni a chynlluniau ymgysylltu ehangach. Mae is-grwpiau technegol, sy'n cynrychioli amrywiaeth o bobl ag arbenigedd, wedi cyfarfod yn rheolaidd hefyd i helpu i lywio syniadau. Cyfarfu'r grŵp llywio bum gwaith y llynedd ac fe fyddan nhw'n cyfarfod eto fis nesaf i ystyried dogfen ymgynghori cyn ei chyflwyno i'r Cabinet i gael cytundeb arni a'i lansio ym mis Mawrth.
Rydym hefyd yn defnyddio arferion gorau rhyngwladol yn ein gwaith. Mae partneriaeth ddwy flynedd â'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD) ar y gweill i roi prawf ar ein meddylfryd ni ac i ddarparu her a chyngor manwl lle mae gwelliannau i'w gwneud, i rannu'r hyn sy'n gweithio mewn rhanbarthau eraill a rhoi'r adnoddau inni ar gyfer asesu capasiti a gallu ar bob lefel o Lywodraeth. Yn ystod eu hymweliadau ym mis Mehefin a mis Tachwedd y llynedd, fe wnaeth yr OECD gyfarfod ag amrywiaeth o randdeiliaid ledled Cymru i gasglu adborth. Roedd hynny'n cynnwys seminar ym mis Tachwedd a dynnodd ynghyd randdeiliaid a chymheiriaid rhyngwladol mewn llywodraethu aml-lefel a buddsoddi cyhoeddus, ac rwy'n edrych ymlaen at argymhellion adroddiad yr OECD erbyn diwedd y flwyddyn.
Rwy'n ddiolchgar i'r OECD, i'r grŵp llywio ac i'r rhanddeiliaid i gyd am eu hymroddiad a'u gwaith nhw hyd yn hyn. Mae'r ymgysylltu eang a'r consensws cyffredinol ynglŷn â sut yr ydym yn dymuno gweld pethau'n gweithio yn y dyfodol wedi arwain at nifer o ymrwymiadau allweddol y cytunwyd arnynt gan Weinidogion. Mae'r rhain yn cynnwys: buddsoddi rhanbarthol i gynnal twf a chynwysoldeb ledled Cymru, gyda phedwar maes blaenoriaeth buddsoddi cyffredinol, yn cwmpasu cymunedau mwy iach a chynaliadwy, yr economi di-garbon, cynhyrchiant busnes a lleihau anghydraddoldebau incwm pobl; Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 i fod wrth wraidd ein cynlluniau; dirprwyo mwy i ranbarthau ac ardaloedd lleol, gan gynnwys yr egwyddor o ddyrannu rhywfaint o arian yn rhanbarthol; dull gweithredu sy'n canolbwyntio mwy ar ganlyniadau; cyfleoedd gwell i integreiddio cyllid a phrosiectau gyda meysydd buddsoddi a pholisi yn fwy eang; dull cryf a thrawsbynciol o ymdrin â chydraddoldeb a chynaliadwyedd; un gronfa a ddarperir ar sail ariannu amlflwydd; a phroses symlach.
Mae'r ymrwymiadau hyn, ynghyd â'r cynigion a ddatblygir gennym ar weithio rhanbarthol drwy ein Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) a'r cynllun gweithredu economaidd, wedi gosod sail gadarn i'n gwaith manwl ni gyda rhanddeiliaid i baratoi ein cynigion ymgynghori. Mae llawer o waith i'w wneud eto i ddatblygu trefniadau newydd ar gyfer cyflenwi yn 2021, ac rwy'n awyddus bod cyfle i'r Aelodau roi adborth ar ein cynigion fel y gallwn adeiladu ar sail y cyfraniadau manwl ac ystyrlon a gawsom eisoes gan y Pwyllgor Gwasanaethau Allanol a Materion Deddfwriaeth Ychwanegol, a'r Pwyllgor Cyllid hefyd.
Nid ydym yn tanamcangyfrif yr her enfawr o ran newidiadau mewn diwylliant a llywodraethu a ffyrdd newydd o weithio a ddaw yn sgil Brexit. Rwy'n hyderus yn y cymorth a'r arbenigedd eang gan bartneriaid, a fydd yn ein helpu ni i ystyried beth a sut y byddwn ni, Llywodraeth Cymru, yn ei gyflawni dros y blynyddoedd nesaf, gan gynnwys model buddsoddi rhanbarthol newydd a all weithio ar gyfer Cymru gyfan.
Can I thank you, Minister, for your statement today? I'm not going to be long, you'll be pleased to know, Llywydd, in response to this statement, because, of course, there's not a great deal that's new in it. In fact, you could have been fooled into thinking that we were still in the pre-election period that we saw prior to the landslide election result that saw your numbers reduced significantly here in Wales in terms of Labour MPs. What we do know, of course, is that, in advance of that particular election, there was a very, very clear commitment from the Conservative Party and from Boris Johnson which said—and I'll refer you to page 41 on the UK Conservative Party manifesto—it says,
'Wales will receive at least the same level of financial support as it currently receives from the EU'.
It's there in black and white; it's a clear commitment that the UK Government is absolutely signed up to and will deliver. Indeed, the new Secretary of State for Wales, who I very much welcome to his post, Simon Hart, has categorically said that Wales will continue to receive not a penny less from the UK Government when compared to the finances it currently receives from the EU. And of course, you've already, I know, as a Government, had some positive engagement with the new Secretary of State, and there is very much a respect agenda. I was just watching media reports yesterday where the new Secretary of State was making it absolutely clear that the UK Government has no intention of parking its tanks on the lawn of the Welsh Government in respect of overstepping the devolution boundaries and settlement. It wants to work with the Welsh Government to deliver the benefits that can arise from Brexit as we leave the EU.
Now, we all know that the reality, the sad reality, the sad fact of the matter, is that when it comes to EU structural funds, they have not worked here in Wales. Unfortunately, the gap between our GDP here in Wales versus the average GDP across the whole of the European Union has not narrowed, and that's the whole purpose of the structural funds that were made available. We've seen round after round of those structural funds and yes, of course we've seen some improvements in our transport infrastructure and we've seen some investment, particularly capital investment, in different parts of Wales, but they haven't delivered the sea change that those funds were designed to deliver. So we've got to do something differently, and the reality is that the shared prosperity fund gives us an opportunity to do something differently, and it gives us an opportunity to better target that assistance to those parts of Wales that currently completely miss out on any prospect of receiving EU structural funds because they're not in west Wales and the Valleys.
So will you agree with me—just a few questions, now, if I may—that it's equally important that the Welsh Government also subscribes to this very clear respect agenda that the UK Government has set out? I welcome the fact that you refer to greater decision making to be made at local levels in the statement—I think that's very welcome indeed. Can you tell us how and why you're not getting on with that anyway? It doesn't take the fact that you don't know enough information about the shared prosperity fund to act as a Welsh Government and devolve more decision making down to a more local level. Perhaps you could tell us what the road block to just getting on with that is in any case. And can you tell us also how you're going to ensure that, when you do have a seat at the table in terms of making and shaping the way that the prosperity fund works, particularly in terms of the way that the cash is distributed across Wales, can you assure us that when you're making the case for investment in certain places, you will not overlook those parts of Wales that, unfortunately, I think, feel as though they’ve had a rough deal from the Welsh Government in the past in terms of the way that you've carved up cash, particularly north Wales, mid Wales and west Wales? Thank you.
A gaf i ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad heddiw? Ni fyddaf i'n hir, fe fyddwch chi'n falch o wybod, Llywydd, wrth ymateb i'r datganiad hwn, oherwydd, wrth gwrs, nid oes llawer iawn ynddo sy'n newydd. Yn wir, fe allech chi fod wedi cael eich twyllo i gredu ein bod ni'n parhau i fod yn y cyfnod cyn yr etholiad a chyn y fuddugoliaeth ysgubol yn yr etholiad a welodd eich niferoedd ASau Llafur yn gostwng yn sylweddol yma yng Nghymru. Yr hyn a wyddom, wrth gwrs, yw ein bod ni, cyn yr etholiad arbennig hwnnw, wedi cael ymrwymiad clir iawn gan y Blaid Geidwadol a chan Boris Johnson a ddywedodd—ac fe'ch cyfeiriaf chi at dudalen 41 ym maniffesto Plaid Geidwadol y DU—fe ddywed,
'Bydd Cymru yn cael o leiaf yr un lefel o gymorth ariannol â'r hyn y mae'n ei chael gan yr UE ar hyn o bryd'.
Mae yno mewn du a gwyn; dyma ymrwymiad clir y mae Llywodraeth y DU wedi ymrwymo iddo ac y bydd yn ei gyflawni. Yn wir, mae Ysgrifennydd Gwladol newydd Cymru, Simon Hart, yr wyf i'n ei groesawu'n fawr i'r swydd, wedi dweud yn ddiamwys na fydd Cymru yn cael yr un geiniog yn llai gan Lywodraeth y DU na'r hyn y mae'n ei gael ar hyn o bryd gan yr UE. Ac wrth gwrs, rydych chi eisoes, rwy'n gwybod, fel Llywodraeth, wedi cael ymgysylltiad cadarnhaol â'r Ysgrifennydd Gwladol newydd, ac mae agenda o barch i raddau helaeth iawn. Roeddwn i'n edrych ar adroddiadau yn y cyfryngau ddoe ddiwethaf lle'r oedd yr Ysgrifennydd Gwladol newydd yn ei gwneud hi'n gwbl glir nad oes gan Lywodraeth y DU unrhyw fwriad i dresmasu ar diriogaeth Llywodraeth Cymru a mynd dros unrhyw ffiniau a setliad datganoli. Mae'n awyddus i weithio gyda Llywodraeth Cymru i sicrhau'r manteision a all ddeillio o Brexit wrth inni ymadael â'r UE.
Nawr, rydym ni i gyd yn gwybod mai'r gwirionedd, y gwirionedd digalon, y gwir trist amdani yw nad yw cronfeydd strwythurol yr UE wedi gweithio yng Nghymru. Yn anffodus, nid yw'r bwlch rhwng ein cynnyrch mewnwladol crynswth yma yng Nghymru yn ôl CMC cyfartalog ledled yr Undeb Ewropeaidd yn ei gyfanrwydd wedi lleihau, a dyna holl ddiben y cronfeydd strwythurol. Rydym wedi gweld y cronfeydd strwythurol hynny'n dod dro ar ôl tro ac ydym, wrth gwrs, rydym wedi gweld rhai gwelliannau yn ein seilwaith trafnidiaeth ac rydym wedi gweld rhywfaint o fuddsoddiad, yn enwedig buddsoddiad cyfalaf, mewn gwahanol rannau o Gymru, ond nid ydynt wedi gwireddu'r gweddnewidiad a fwriadwyd. Felly, mae'n rhaid inni wneud rhywbeth yn wahanol, a'r gwirionedd yw bod y gronfa ffyniant a rennir yn rhoi cyfle inni wneud rhywbeth yn wahanol, ac yn gyfle inni anelu'r cymorth hwnnw'n well i'r rhannau hynny o Gymru sy'n colli allan yn gyfangwbl ar hyn o bryd ar unrhyw obaith o gael cronfeydd strwythurol yr UE gan nad ydyn nhw yn y Gorllewin neu'r Cymoedd.
Felly, a wnewch chi gytuno â mi—cwestiwn neu ddau, nawr, os caf i—ei bod yr un mor bwysig i Lywodraeth Cymru gefnogi'r agenda glir hon o barch y mae Llywodraeth y DU wedi ei gosod? Rwy'n croesawu'r ffaith eich bod yn cyfeirio at wneud mwy o benderfyniadau ar lefelau lleol yn y datganiad—rwy'n credu bod hynny i'w groesawu'n fawr. A wnewch chi ddweud wrthym ni sut a pham nad ydych chi'n bwrw ymlaen â hynny beth bynnag? Nid yw'r ffaith nad ydych chi'n gwybod digon am y gronfa ffyniant a rennir i weithredu fel Llywodraeth Cymru yn eich rhwystro chi rhag datganoli mwy o benderfyniadau i lawr i lefel fwy lleol. Efallai y gallech ddweud wrthym beth sy'n eich rhwystro chi rhag bwrw ymlaen â hynny beth bynnag. A phan fydd gennych chi sedd wrth y bwrdd wrth lunio a mowldio'r ffordd y mae'r gronfa ffyniant yn gweithio, yn enwedig o ran sut y dosberthir yr arian ledled Cymru, a allwch chi roi sicrwydd i ni, wrth gyflwyno'r achos dros fuddsoddi mewn rhai mannau, na fyddwch chi'n diystyru'r rhannau hynny o Gymru sydd, yn anffodus, yn fy marn i, yn teimlo fel petaen nhw wedi cael eu trin yn annheg gan Lywodraeth Cymru yn y gorffennol o ran y ffordd yr ydych chi wedi rhannu arian parod, yn enwedig y Gogledd, y Canolbarth a'r Gorllewin? Diolch.
I thank Darren Millar for that series of questions. In his closing remarks, he talked about a seat at the table, and I think that encapsulates it to me in many, many ways. I think what we need to see in relation to this policy agenda in Wales is a sense that the arrangements are agreed between the Governments of the UK operating in parity, rather than imposed by the UK Government on other parts of the UK. I think he's hit the nail on the head in using that particular image, and he will acknowledge, I think, that I made a reference in my statement to the indication that the UK Government has made about the replacement of quantum, but we don't yet know what they regard that figure as being. And crucially, even if that principle is accepted, what we have not had is any detail about how the devolution boundary is going to be respected in the deployment and the setting of those frameworks in Wales. Again, this is not something that we can have imposed on Wales, and I hope he would agree with that.
I will give him the reassurance, categorically, that we will always seek to be collaborative with the UK Government in relation to this policy area. We have throughout sought to do that and, bluntly, it hasn't been reciprocated. I hope that with a new Government that will be the case. It will best happen if the devolution boundary, for which people in Wales have voted on two occasions, is respected. I think that then provides the platform for that engagement, and we will seek to be collaborative in relation to that.
He mentioned, as he is so fond of doing, his analysis of why the funds have not been effective in Wales as he describes it, and yet, ignoring the tens of thousands of new jobs created, the tens of thousands of businesses supported, the tens of thousands of people helped into employment, the increasing levels of employment, the falling levels of unemployment, the falling levels of economic inactivity and higher skills levels. [Interruption.] I'm not sure if he's completed his question—I rather thought that he had. [Interruption.] The challenge that we face in Wales is that—
Diolch i Darren Millar am ei gyfres o gwestiynau. Yn ei sylwadau wrth gloi, fe soniodd am sedd wrth y bwrdd, ac rwy'n credu bod hynny'n crisialu'r peth i mi mewn llawer ffordd. Rwy'n credu mai'r hyn y mae angen inni ei weld o ran yr agenda bolisi hon yng Nghymru yw'r ffaith fod Llywodraethau'r DU yn cytuno ar y trefniadau mewn ffordd gyfartal, yn hytrach na bod Llywodraeth y DU yn eu gorfodi nhw ar rannau eraill o'r DU. Rwy'n credu iddo daro'r hoelen ar ei phen pan ddefnyddiodd y ddelwedd arbennig honno, ac fe fydd yn cydnabod, rwy'n credu, imi gyfeirio yn fy natganiad i fod Llywodraeth y DU wedi sôn am y cwantwm cyllid sydd i ddod yn lle'r hyn a gafwyd o'r blaen, ond nid ydym yn gwybod eto beth yw'r swm hwnnw yn eu golwg nhw. Ac yn hollbwysig, hyd yn oed os derbynnir yr egwyddor honno, yr hyn nad ydym ni wedi ei gael yw unrhyw fanylion ynghylch sut y perchir y terfyn datganoli wrth ddefnyddio a gosod y fframweithiau hynny yng Nghymru. Unwaith eto, ni allwn ganiatáu i hyn gael ei orfodi ar Gymru, ac rwy'n gobeithio y byddai ef yn cytuno â hynny.
Gallaf ei sicrhau, yn ddiamwys, y byddwn ni'n ceisio cydweithredu bob amser â Llywodraeth y DU ynglŷn â'r maes polisi hwn. Rydym wedi ceisio gwneud hynny ond, a dweud y gwir yn blaen, ni chafwyd dim yn gyfnewid. Gobeithio, gyda'r Llywodraeth newydd, y bydd hyn yn digwydd. Y ffordd orau o sicrhau hynny fydd trwy barchu terfyn datganoli, y pleidleisiodd pobl yng Nghymru o'i blaid ar ddau achlysur. Rwy'n credu bod hynny wedyn yn gosod sylfaen ar gyfer yr ymgysylltiad hwnnw, ac fe fyddwn ni'n ceisio bod yn gydweithredol mewn cysylltiad â hynny.
Fe soniodd, fel y mae mor hoff o'i wneud, am ei ddadansoddiad ef o'r rhesymau pam nad yw'r cronfeydd wedi bod yn effeithiol yng Nghymru yn ôl ei ddisgrifiad ef, ac eto i gyd, gan anwybyddu'r degau o filoedd o swyddi newydd a grëwyd, y degau o filoedd o fusnesau a gefnogwyd, y degau o filoedd o bobl a gafodd gymorth i gael gwaith, y lefelau cynyddol o gyflogaeth, y gostyngiad mewn diweithdra, lefelau gostyngiad mewn anweithgarwch economaidd a lefelau sgiliau uwch. [Torri ar draws.] Nid wyf yn siŵr a yw wedi gorffen ei gwestiwn—roeddwn i'n meddwl ei fod wedi gwneud hynny. [Torri ar draws.] Yr her a wynebwn ni yng Nghymru yw bod—
The Minister is answering your question, Darren Millar. Please allow him to continue.
Mae'r Gweinidog yn ateb eich cwestiwn chi, Darren Millar. A wnewch chi adael llonydd iddo barhau, os gwelwch yn dda?
The challenge that we face in Wales is that however effectively those funds are deployed, when we have a UK-wide economic policy that is based on austerity and the continued maintenance, on a UK-wide basis, of the most unequal regional economy in any part of Europe, those funds cannot do the heavy lifting for that failure in fiscal and macro-economic policy across the UK, which is punishing so many of our communities. But they have been effective, and we have a good track record, and that compares very, very favourably to the failure of the local enterprise partnerships and the local growth fund in England, which the public accounts committee in Parliament has analysed in some detail.
I will make the commitment to him that we are very keen to make sure that the replacement funds respect the regionalisation agenda that flows throughout the whole of our policy in Welsh Government, and I will make the commitment to him that all parts of Wales will benefit from these funds. There is a potential in the replacement funds—which we've worked together with stakeholders to design and to map out—to look at this more flexibly than perhaps has been possible in the past. So, I hope he will engage constructively with the consultation when it comes forward.
Yr her a wynebwn ni yng Nghymru yw hyn. Ni waeth pa mor effeithiol y defnyddir y cronfeydd hynny, pan mae gennym bolisi economaidd ledled y DU sy'n seiliedig ar gyni a chynhaliaeth barhaus yr economi ranbarthol fwyaf anghyfartal yn unrhyw ran o Ewrop, ni all y cronfeydd hynny wneud iawn am fethiant y polisi ariannol a macro-economaidd ledled y DU, sy'n cosbi cymaint o'n cymunedau ni. Ond maen nhw wedi bod yn effeithiol, ac mae gennym ni hanes da, ac mae'n cymharu'n ffafriol iawn â methiant y partneriaethau menter lleol a'r gronfa twf lleol yn Lloegr, y mae'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn San Steffan wedi gwneud dadansoddiad manwl ohonyn nhw.
Rwy'n gwneud ymrwymiad iddo ef ein bod yn awyddus iawn i sicrhau bod yr arian newydd yn parchu'r agenda ranbartholi sy'n llifo trwy ein polisi ni yn ei gyfanrwydd yn Llywodraeth Cymru, ac rwy'n gwneud ymrwymiad iddo ef y bydd pob rhan o Gymru ar ei hennill oherwydd y cronfeydd hyn. Ceir potensial yn y cronfeydd newydd—yr ydym wedi gweithio gyda rhanddeiliaid i'w cynllunio a'u nodi—i ystyried hyn yn fwy hyblyg nag a fu'n bosibl yn y gorffennol efallai. Felly, rwy'n gobeithio y bydd ef yn ymgysylltu'n adeiladol â'r ymgynghoriad pan ddaw ger ein bron.
I must say in opening my remarks that I very much regret the flippancy of the Conservative spokesman. He either is very naive in accepting the, to date, meaningless promises made by UK Government, or he really does care more about heaping praise on his London masters than he does about the interests of the Welsh economy. And in terms of wanting Welsh Government to have a seat at the table, I think he did very much betray what he actually thinks on this. We want the table—we want to decide in Wales how money is spent, and that is exactly what devolution is all about.
And you say that European funding has been a failure and that it hasn't closed the GDP gap. You know what, I agree with you in that it hasn't been spent as well as it should have, but at least European funding is aimed at closing that wealth gap. UK funding is not. You forever, Darren Millar, praise the additional funding coming to Wales. It is all about locking Wales in poverty. That is what additional money coming to Wales is about.
Mae'n rhaid i mi ddweud wrth agor fy sylwadau fy mod i'n gresynu'n fawr at wamalrwydd y llefarydd Ceidwadol. Mae ef naill ai'n naïf iawn o ran derbyn yr addewidion disylwedd a wnaeth Llywodraeth y DU hyd yn hyn, neu ei fod ef wir yn hidio mwy am ganmol ei feistriaid yn Llundain nag am iechyd economi Cymru. Ac o ran yr awydd gan Lywodraeth Cymru i gael sedd wrth y bwrdd, rwy'n credu ei fod ef wedi datgelu llawer iawn am ei farn wirioneddol ef ynglŷn â hyn. Mae eisiau'r bwrdd arnom ni—rydym ni'n dymuno cael penderfynu yng Nghymru sut y caiff arian ei wario, a dyna'n union yw holl ystyr datganoli.
Ac rydych chi'n dweud bod cyllid Ewropeaidd wedi bod yn fethiant ac nad yw wedi cau'r bwlch CMC. Wyddoch chi beth, rwy'n cytuno â chi i'r graddau nad yw wedi cael ei wario cystal ag y dylai, ond o leiaf mae cyllid Ewropeaidd wedi cael ei anelu at gau'r bwlch hwnnw o ran cyfoeth. Nid felly gyllid y DU. Rydych chi byth a hefyd, Darren Millar, yn canmol yr arian ychwanegol sy'n dod i Gymru. Holl ystyr hynny yw cadw Cymru mewn tlodi. Dyna yw ystyr arian ychwanegol sy'n dod i Gymru.
Weinidog, gaf i gytuno â'ch asesiad chi o werth yr arian sydd wedi dod gan yr Undeb Ewropeaidd dros y blynyddoedd? Dydw i ddim yn cytuno bob tro efo sut mae'r arian hwnnw wedi cael ei wario, ond mae'r arian hwnnw wedi dod â budd heb os, ac mi oedd yna botensial, wrth gwrs, i barhau ag o. Dwi'n cytuno hefyd fod yna sawl egwyddor sy'n gwbl greiddiol wrth inni symud ymlaen—yn gyntaf, bod yn rhaid sicrhau nad oes yr un geiniog yn cael ei cholli, ac nid dim ond drwy'r gronfa shared prosperity rydyn ni'n sôn amdani yn y fan hyn. Rydyn ni wedi clywed crybwyll yn barod heddiw ynglŷn ag Erasmus—sôn bod hwnnw'n bot ar wahân. Bydd eisiau sicrhau bod hwnnw'n dod hefyd. Felly, un—dim ceiniog yn llai. Ac, yn ail—yr egwyddor yma fod yn rhaid parchu'r setliad datganoli.
Dydyn ni ddim hyd yma wedi clywed yr hyn rydyn ni ei angen gan Lywodraeth Prydain. Oes, mae yna nifer o eiriau cynnes wedi dod ag arwyddion addawol, o bosib, gan yr Ysgrifennydd Gwladol newydd dros Gymru, ond â ninnau rŵan o fewn blwyddyn at golli'r arian Ewropeaidd, dydy geiriau cynnes ddim yn ddigon da. Doedden nhw ddim yn ddigon da flwyddyn yn ôl, ond erbyn hyn rydw i'n cytuno â'r Gweinidog y dylen ni fod mewn lle llawer cryfach, ac mi gefnogwn ni'r Llywodraeth wrth i chi symud ymlaen tuag at gael y math o sicrwydd rydych chi'n gofyn amdano fo.
Does yna ddim llawer iawn yn y datganiad yma heddiw y tu hwnt i'r datganiadau, hynny yw dwi'n cytuno â nhw. Sôn ydych chi am y cyhoeddiadau sydd yn mynd i gael eu gwneud yn y misoedd i ddod ynglŷn â meddwl am ffordd wahanol o dargedu arian yn rhanbarthol. Felly, jest dau gwestiwn yn sydyn ar hynny. Pa fath o dargedau ydych chi'n bwriadu eu rhoi mewn lle i sicrhau bod yr arian yna yn dod â chanlyniadau? Hynny ydy, rydyn ni fel plaid wedi cefnogi cael targedau twf a ffyniant rhanbarthol ers blynyddoedd ac mi fyddwn ni'n dymuno gweld y math yna o dargedau yn gyrru polisi Llywodraeth.
Ac, yn ail, pa mor hyblyg ydych chi'n barod i fod fel Llywodraeth ynglŷn â pha fath o ranbarthau yr ydym ni’n sôn amdanyn nhw? Er enghraifft, roeddwn i'n siarad ag aelod o dîm arwain Cyngor Gwynedd ychydig ddyddiau yn ôl a oedd yn sôn am y lles all ddod i Wynedd drwy weithio'n rhanbarthol ar draws gogledd Cymru mewn rhai cyd-destunau; mewn gweithio efo Ceredigion a Phowys pan mae'n dod at faterion yn ymwneud â de Gwynedd; ac wedyn gweithio ar draws gorllewin Cymru, ar hyd y map rydyn ni wedi dod i’w nabod fel Arfor, mewn cyd-destunau eraill. Felly, pa mor hyblyg ydych chi'n barod i fod o ran y rhanbarthau yr ydych yn bwriadu eu creu, os mai creu rhanbarthau ydy'r bwriad?
Minister, could I agree with your assessment of the value of the funding that has come from the EU over the years? I don't agree every time with the way in which that money has been spent, but that funding has definitely brought benefit and there was potential, of course, to continue with that. I do agree also that there are several principles that are vital as we move forward—first of all, that we have to ensure that not a penny is lost, and it's not just the shared prosperity fund that we're talking about here. We've already heard mention about Erasmus today and that is a separate pot. Well, we have to ensure that that comes as well. So, No. 1—not a penny less. And, secondly, this principle that we have to respect the devolution settlement.
We haven't yet heard what we need to hear from the UK Government. Yes, there are a number of warm words that have emanated and promising signs from the new Secretary of State for Wales. But as we are now within a year of losing that EU funding, warm words are not enough. They weren't enough a year ago, but by now I do agree with the Minister that we should be in a much stronger place, and we will support the Government as you move towards having the kind of assurance that you're asking for.
There's not much in this statement today beyond those statements, that is I agree with them. You're talking about the announcements that will be made in the next few months about thinking about different ways of targeting funding on a regional basis. So, just two questions suddenly on that. What kind of targets do you want to put in place to ensure that that funding does bring results? That is, we as a part, have supported having growth targets and prosperity targets on a regional basis for many years and we would wish to see that kind of target driving Welsh Government policy.
And, secondly, how flexible are you willing to be as a Government in terms of what kind of regions we're talking about? For example, I was talking to a member of the leadership team in Gwynedd Council a few days ago who was talking about the benefit that could come to Gwynedd through working regionally across north Wales in some contexts; in working with Ceredigion and Powys when it comes to issues relating to south Gwynedd; and then working across west Wales, on the map that we've come to know as Arfor, in other contexts. So, how flexible are you willing to be in terms of the regions that you're going to create, if the creation of regions is the intention?
Diolch i Rhun ap Iorwerth am y cwestiynau hynny. Hoffwn i fod mewn sefyllfa i allu rhannu gydag ef fwy o fanylion am yr hyn sydd gan Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol mewn golwg yng nghyd-destun y gronfa. Rydyn ni wedi gofyn am gael mewnbwn i mewn i unrhyw gyfeiriad at Gymru yn yr ymgynghoriad arfaethedig. Dydyn ni ddim wedi cael y cysur hwnnw wrthyn nhw ar hyn o bryd. Fel gwnes i sôn yn gynharach wrth Darren Millar, mae angen lot mwy o fanylion, felly, ynglŷn â sicrhau'r ffin ddatganoli honno.
O ran sut i fesur llwyddiant o fewn y system ariannu yma rydyn ni wedi bod yn trafod gyda'n rhanddeiliaid a'r gwaith mae pwyllgor Huw Irranca-Davies wedi bod yn ei wneud, mae ganddyn nhw is-bwyllgor o'r grŵp hwnnw sydd wedi bod yn edrych ar y cwestiwn yma o sut i gloriannu llwyddiant a pherfformiad o fewn y system newydd, yn dwyn ar arfer gorau i wneud hynny.
Mae'r cwestiwn rhanbarthol, hynny wnaeth Rhun ap Iorwerth sôn amdano fe, mae hynny yn bwysig iawn. Mae gweledigaeth o ran egwyddor gyda ni fod rhai pethau sydd yn well i'w gwneud ar lefel genedlaethol Gymreig ac wedyn rhai elfennau ar lefel ranbarthol ar draws rhanbarthau Cymru i gyd, ac wedyn elfen arall sydd ar lefel leol iawn, ac mae hynny'n adlewyrchu, i ryw raddau, y cynlluniau presennol. Ond rŷn ni'n gweld bod cyfle o fewn hynny i allu bod yn hyblyg a sicrhau bod penderfyniadau addas yn cael eu gwneud ar lefel is na'r lefel genedlaethol Gymreig pan fo hynny yn addas, yn cynnwys darparu rhywfaint o ariannu ar lefel ranbarthol yn hytrach na jest ar lefel genedlaethol.
Thank you to Rhun ap Iorwerth for those questions. I would like to be in a position to share more details with him about what the UK Government has in mind in terms of this fund. We have asked for input into any reference to Wales in the proposed consultation, but we haven't received that confirmation from them as of yet. As I mentioned earlier to Darren Millar, we do need far more detail in terms of securing that devolved border.
In terms of measuring success within this new funding system that we've been discussing with our stakeholders and the work that Huw Irranca-Davies's committee has been doing, they do have a sub-committee of that group that has been looking at this question of how to evaluate success and performance within the new system, drawing on best practice in doing so.
In terms of that regional question that Rhun ap Iorwerth mentioned, that is hugely important. The vision in terms of principle for us is that there are some things that are better done at a national Welsh level but that there are others that would work best regionally, and then another element that would work best at a very local level, and that reflects, to a certain extent, the current plans. But we see that there are opportunities within that to be flexible and to ensure that appropriate decisions are taken at a sub-national Welsh level when that is appropriate, and that would include providing some of that funding at the regional level, rather than everything being at the national level.
I thank the Minister for his statement this afternoon. Whilst we welcome all those initiatives outlined in the Minister's statement, including the setting up of the regional investment for Wales steering group, and your extensive engagement with the OECD, it does however beg the question what the Welsh Government has achieved with the billions of pounds received in EU regional funding over the past 20 years. Perhaps you can explain to us and the people in the south Wales Valleys why they are still classed as some of the poorest in Europe.
Surely, Minister, your continued scepticism with regard to the UK Government replacement funding does little to foster good relations with Westminster. Perhaps you can explain to us how you feel that this is the best way forward. And, as Darren Millar pointed out, you have had many assurances in statements from the UK Government that Wales will not receive a penny less. Indeed, it could receive a great deal more once the shared prosperity fund is administered. And perhaps I should point out that Wales, Scotland and Northern Ireland are not alone in awaiting this allocation. Many of the regions of England are similarly placed.
You point out that we will lose out on EU structural funding to the tune of £375 million per year, but fail to point out that we had to comply with restrictive EU rules in its application, whilst the £14 billion allocated by the UK Parliament through the Barnett formula, which, although flawed, comes with no such restrictions and which the Welsh Government is free to administer as it sees fit. May I also say, Minister, that one cannot ignore the irony in your call to respect the devolution referendum, given you and your party's deliberate attempts over the last three years to thwart the decision by the Welsh people to leave the EU in that referendum.
Much of this statement contains reference to initiatives and actions being put in place to create a prosperous and inclusive Wales. Minister, one has to ask, irrespective of Brexit, when will the rhetoric stop and the delivery begin?
Rwy'n diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma. Rydym yn croesawu'r holl fentrau hyn a amlinellwyd yn natganiad y Gweinidog, gan gynnwys sefydlu grŵp llywio buddsoddi rhanbarthol i Gymru, a'ch ymgysylltiad helaeth chi â'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD). Serch hynny, mae'n codi'r cwestiwn o beth mae Llywodraeth Cymru wedi ei gyflawni gyda'r biliynau o bunnoedd a gafwyd yng nghyllid rhanbarthol yr UE dros yr 20 mlynedd diwethaf. Efallai y gwnewch chi egluro wrthym ni a phobl Cymoedd y De pam maen nhw'n cael eu hystyried o hyd ymhlith y tlotaf yn Ewrop.
Yn sicr, Gweinidog, nid yw eich amheuaeth barhaus chi ynghylch y cyllid newydd a ddaw gan Lywodraeth y DU yn gwneud fawr ddim i feithrin perthynas dda â San Steffan. Efallai y gwnewch chi egluro inni pam yr ydych chi'n teimlo mai hon yw'r ffordd orau ymlaen. Ac fel y dywedodd Darren Millar, rydych wedi cael llawer o sicrwydd mewn datganiadau gan Lywodraeth y DU na fydd Cymru yn cael ceiniog yn llai. Yn wir, fe allai gael llawer iawn mwy pan fydd y gronfa ffyniant a rennir yn cael ei gweinyddu. Ac efallai y dylwn i nodi nad Cymru, yr Alban na Gogledd Iwerddon yw'r unig rai sy'n aros am y dyraniad hwn. Mae llawer o ranbarthau Lloegr yn yr un sefyllfa.
Rydych chi'n dweud y byddwn ni'n colli gwerth £375 miliwn y flwyddyn o arian strwythurol yr UE. Ond nid ydych yn cyfeirio at y ffaith ein bod wedi gorfod cydymffurfio â rheolau caeth yr UE wrth ei gymhwyso, tra bod y £14 biliwn a ddyrannwyd gan Senedd y DU drwy fformiwla Barnett, er yn ddiffygiol, yn dod heb gyfyngiadau o'r fath ac mae Llywodraeth Cymru yn rhydd i'w weinyddu fel y gwêl yn dda. A gaf i ddweud hefyd, Gweinidog, na all neb anwybyddu'r eironi yn eich galwad chi i barchu'r refferendwm ar ddatganoli, o ystyried eich ymdrechion bwriadol chi a'ch plaid dros y tair blynedd diwethaf i rwystro'r penderfyniad gan bobl Cymru i ymadael â'r UE yn y refferendwm hwnnw.
Mae llawer o'r datganiad hwn yn cynnwys cyfeiriadau at fentrau a chamau gweithredu sy'n cael eu rhoi ar waith i greu Cymru ffyniannus a chynhwysol. Gweinidog, mae'n rhaid gofyn, beth bynnag am Brexit, pryd fydd y rhethreg yn dod i ben a'r cyflenwi'n dechrau?
Well, I hope I'm not striking a tone of scepticism, as I have indicated to Darren Millar previously. We stand ready as a Government to engage constructively with the UK Government on this, and I've outlined what that means from our point of view, and part of that involves the crucial aspect of respecting the roles that different Governments in the UK have, the different powers and responsibilities the different Governments in the UK have, and I look forward to having that confirmed by the UK Government in detail. As I say, we've had positive indications but now, I think, we would all see as the time to move beyond those broad positive indications to a detailed discussion of what the UK Government are proposing and a commitment to that basic principle.
He invites me, I think, once again, to enumerate the ways in which these funds have benefited the people of Wales. We have significant growth in employment and drops in unemployment, increases in skills levels, and drops in economic inactivity in those regions that have been able to benefit from European Union funding. We've created thousands of new jobs through that, supported thousands of businesses, helped tens of thousands of people into employment. He may not know who those people are, but I have plenty of people in my constituency who will come to my surgeries and tell me that they have benefited from apprenticeships and other skills programmes, all of which have been funded by the European Union.
I'll resist the temptation to re-fight the referendum, which he seems to want to do. All I will say is that we think there are imaginative and constructive ways of ensuring that regional funding in Wales into the future continues to deliver the benefits that Wales has accrued from this for the last 20 years. We have an imaginative and creative approach to designing those schemes. I think what we would like to see now is the confirmation that the plans that the UK Government have for the shared prosperity fund will enable us, effectively, to make those proposals real. I think that is in the best interests of the people of Wales.
Wel, gobeithio nad wyf yn swnio'n amheus, fel y mynegais wrth Darren Millar gynnau. Rydym yn barod fel Llywodraeth i ymgysylltu'n adeiladol â Llywodraeth y DU yn hyn o beth, ac rwyf wedi amlinellu'r hyn y mae hynny'n ei olygu o'n safbwynt ni. Mae rhan o hyn yn ymwneud â'r agwedd hanfodol o barchu'r swyddogaethau sydd gan wahanol Lywodraethau'r DU, y gwahanol bwerau a chyfrifoldebau sydd gan wahanol Lywodraethau'r DU, ac rwy'n edrych ymlaen at weld Llywodraeth y DU yn cadarnhau hynny yn y manylion. Fel y dywedaf, rydym wedi gweld arwyddion cadarnhaol ond rwy'n credu nawr ei bod yn amser symud y tu hwnt i'r arwyddion cadarnhaol cyffredinol hynny tuag at drafodaeth fanwl o'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei gynnig ac at ymrwymiad i'r egwyddor sylfaenol honno.
Rwy'n credu ei fod yn fy ngwahodd i, unwaith eto, i restru'r ffyrdd y mae'r cronfeydd hyn wedi bod o fudd i bobl Cymru. Mae gennym dwf sylweddol o ran cyflogaeth a gostyngiadau o ran diweithdra, cynnydd o ran lefelau sgiliau, a gostyngiadau o ran anweithgarwch economaidd yn y rhanbarthau hynny sydd wedi gallu elwa ar gyllid gan yr Undeb Ewropeaidd. Rydym wedi creu miloedd o swyddi newydd yn sgil hynny, wedi cefnogi miloedd o fusnesau, ac wedi helpu degau o filoedd o bobl i gael gwaith. Efallai nad yw'n gwybod pwy yw'r bobl hynny, ond mae digon o bobl yn fy etholaeth i yn dod i'm cymorthfeydd ac yn dweud wrthyf eu bod nhw wedi elwa ar brentisiaethau a rhaglenni sgiliau eraill, a'r cyfan wedi cael ei ariannu gan yr Undeb Ewropeaidd.
Byddaf i'n gwrthsefyll y demtasiwn i ail-ymladd y refferendwm. Ymddengys ei fod ef yn awyddus i wneud hynny. Y cyfan a ddywedaf i yw ein bod ni o'r farn fod yna ffyrdd creadigol ac adeiladol o sicrhau bod cyllid rhanbarthol yng Nghymru yn y dyfodol yn parhau i sicrhau'r manteision sydd wedi cronni yng Nghymru o hynny yn yr 20 mlynedd diwethaf. Mae gennym ni ddull creadigol a llawn dychymyg o lunio'r cynlluniau hynny. Rwy'n credu mai'r hyn yr hoffem ni ei weld nawr yw'r cadarnhad y bydd y cynlluniau sydd gan Lywodraeth y DU ar gyfer y gronfa ffyniant a rennir yn ein galluogi ni, i bob pwrpas, i wireddu'r cynigion hynny. Rwyf i o'r farn fod hynny er lles pobl Cymru.
Can I thank the Minister for his statement this afternoon on the update on the regional investment plan for Wales? I think it's important to remind ourselves that it is an update—we're not there yet. Can I also express my disappointment at the contributions from the Conservative spokesperson and the Brexit Party spokesperson, who have attempted to deride the benefits we've had from European funding. If they want to come to my communities and see what benefits they have given, they are welcome to do so, because that has been some of the help that those communities have needed at times of difficulty that they have faced because of the agenda of austerity that has been in place since 2010.
Minister, in relation to the statement, you mentioned one aspect there—a multi-annual funding basis. Clearly that was a European programme and it should be multi-annual-funded, but we don't seem to have a multi-annual-funded replacement in place at this point. All we know about the shared prosperity fund is its name. We know nothing else. Darren Millar may have more detail on that than we have, because we know nothing about it. We don't even know how it's going to be administered, what type of contributions and what type of limitations will be placed upon it, will there be any frameworks that we have to abide by? We just don't know anything yet. But have you had any indication that it would be multi-annual, so that we will have this guaranteed not just for one year but that these figures will be there for continual years so that we can put a multi-annual programme together, because it is important to help those communities that have been using that fund for that purpose to be assured that they will have that funding coming in, not just for one year but for several years, so that they can put something together carefully?
You also commented upon the regional investment for Wales steering group, and that you will be expecting a consultation document to be launched. Can you confirm that that's a consultation document and therefore it is not a final document given to the Government, but there's a process that will continue beyond that? Because you highlighted that the OECD will not report until the end of the year. I'm assuming from those bits of information that the Government will not be putting together its final plan—its final regional investment plan—until the end of the year or early 2021. When will, then, that be kicking in to ensure that our communities will have an idea of what the regional investment plan of the Welsh Government is for the future direction?
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma ar yr wybodaeth ddiweddaraf am y cynllun buddsoddi rhanbarthol i Gymru? Rwy'n credu ei bod yn bwysig i ni ein hatgoffa ein hunain mai diweddariad yw hwn—nid ydym wedi cyrraedd y fan eto. A gaf i fynegi fy siom hefyd yng nghyfraniadau'r llefarydd Ceidwadol a llefarydd Plaid Brexit, sydd wedi ceisio bychanu'r manteision a gawsom o gyllid Ewropeaidd. Os hoffen nhw ddod i gymunedau fy etholaeth i a gweld pa fanteision sydd wedi dod yn ei sgil, mae croeso iddyn nhw wneud hynny, oherwydd mae hyn wedi bod yn rhywfaint o'r cymorth y bu ei angen ar y cymunedau hynny ar adegau anodd a wynebwyd oherwydd yr agenda o gyni sydd wedi bodoli ers 2010.
Gweinidog, ynglŷn â'r datganiad, roeddech chi'n sôn am un agwedd—sylfaen gyllid amlflwydd. Mae'n amlwg mai rhaglen Ewropeaidd oedd honno ac fe ddylai gael ei hariannu am sawl blwyddyn, ond nid yw'n ymddangos bod cyllid amlflwydd yn ei le ar hyn o bryd i lenwi'r bwlch. Y cwbl a wyddom am y gronfa ffyniant a rennir yw ei henw. Nid ydym yn gwybod un dim arall. Efallai fod gan Darren Millar fwy o fanylion am hynny nag sydd gennym ni, oherwydd ni wyddom ni ddim amdani. Nid ydym yn gwybod sut y caiff ei gweinyddu hyd yn oed, pa fath o gyfraniadau a pha fath o gyfyngiadau fydd yn cael eu rhoi arni, ac a fydd yna unrhyw fframweithiau y bydd raid inni lynu wrthynt? Ni wyddom ddim hyd yn hyn. Ond a ydych chi wedi gweld unrhyw argoel y bydd yn gyllid amlflwydd, ac na fydd yn cael ei warantu am flwyddyn yn unig, ond y bydd y ffigurau hyn yn cael eu rhoi'n barhaus am flynyddoedd fel bod modd rhoi rhaglen amlflwydd at ei gilydd? Mae hyn yn bwysig ar gyfer helpu'r cymunedau hynny sydd wedi bod yn defnyddio'r gronfa hon at y diben hwnnw ac sydd wedi cael sicrwydd y byddan nhw'n cael yr arian hwnnw, nid am flwyddyn yn unig, ond am sawl blwyddyn, fel y gallant roi rhywbeth at ei gilydd yn ofalus.
Fe sonioch hefyd am y grŵp llywio ar gyfer buddsoddi rhanbarthol i Gymru, a'ch bod chi'n disgwyl i ddogfen ymgynghori gael ei chyhoeddi. A wnewch chi gadarnhau mai dogfen ymgynghori yw honno ac nad yw'n ddogfen derfynol a roddir i'r Llywodraeth, ond y bydd yna broses a fydd yn parhau y tu hwnt i hynny? Oherwydd fe wnaethoch chi dynnu sylw at y ffaith na fydd yr OECD yn cyflwyno ei adroddiad tan ddiwedd y flwyddyn. Rwy'n tybio o'r darnau mân hynny o wybodaeth na fydd y Llywodraeth yn llunio ei chynllun terfynol—ei chynllun buddsoddi rhanbarthol terfynol—tan ddiwedd y flwyddyn neu ddechrau 2021. Pryd, felly, y bydd hynny'n digwydd i sicrhau y bydd gan ein cymunedau ni syniad o'r hyn fydd cyfeiriad cynllun buddsoddi rhanbarthol Llywodraeth Cymru i'r dyfodol?
I thank David Rees for those questions. He's right to say at the start of his questions that, effective though the use of these funds has been, the broader context of austerity is one within which we are all operating. One can't expect any level of intervention of this kind to make up for the impact, the adverse impact, that that will have on the communities that many of us represent.
It's exactly the kind of detail around multi-annual funding and the central availability of that that we are still uncertain about. I think his question goes to the heart of it. The programmes that we have currently are, obviously, available on a multi-annual basis. So, being able to continue providing support on that basis is essential.
I will also say that there will be programmes that one would expect to qualify under the existing programmes and future programmes, and, typically, there's an overlap in those programme years so that there can be smooth transition from one programme to the next. So, that's another concern—that we make sure that replacement arrangements and replacement funding are in place in good time for that to be possible in relation to some of these programmes as well.
In relation to the consultation in March, that will be a public consultation. It will describe the output of the steering group and it will describe the principles and the broad frameworks and so on, but that will be available for public consultation. He is right to mention the fact that the final report of the OECD won't be available until the end of the year. This is a programme that the OECD has been working with us on for two years, and there have been some interim outputs from the work of the OECD, including visits to Wales during the last year and a stakeholder meeting, as I said, in November of last year. That has given a sense of some of the direction of travel from their reflections on best practice as well.
There are a number of questions involved here. One is around the frameworks, the priorities, the governance and then the delivery mechanisms. Some of that will be available only at the end of the year from the OECD, but, in relation to the frameworks, the governance, the principles and so on, we will want those to be consulted upon sooner than that.
It's important for us to be in a position to have replacement funding arrangements in place as soon as possible next year so that we can maximise that smooth transition between one set of EU-funded programmes and the UK-wide funded programmes after that.
Diolch i David Rees am y cwestiynau yna. Mae'n gywir i ddweud ar ddechrau ei gwestiynau, er y defnyddiwyd y cronfeydd hyn yn effeithiol, mae cyd-destun ehangach cyni yn un y mae pob un ohonom ni yn gweithredu ynddo. Ni allwn ni ddisgwyl i unrhyw faint o ymyrraeth o'r fath wneud iawn am yr effaith, yr effaith andwyol y bydd hynny'n ei chael ar y cymunedau y mae llawer ohonom ni yn eu cynrychioli.
Dyma'r union fath o fanylder ynglŷn ag ariannu amlflwydd a pha mor aml y bydd ar gael yn ganolog yr ydym yn dal i fod yn ansicr yn ei gylch. Rwy'n credu bod ei gwestiwn yn mynd at wraidd y peth. Mae'r rhaglenni sydd gennym ni ar hyn o bryd, yn amlwg, ar gael ar sail cynllun amlflwydd. Felly, mae gallu parhau i ddarparu cymorth ar y sail honno yn hanfodol.
Dywedaf hefyd y bydd rhaglenni y byddai rhywun yn disgwyl iddynt fod yn gymwys o dan y rhaglenni presennol a rhaglenni'r dyfodol, ac, yn nodweddiadol, mae gorgyffwrdd ym mlynyddoedd y rhaglenni hynny fel y gellir symud yn ddidrafferth o un rhaglen i'r llall. Felly, mae hynny'n bryder arall—ein bod yn gwneud yn siŵr bod trefniadau newydd a chyllid newydd ar waith mewn da bryd i hynny fod yn bosib o ran rhai o'r rhaglenni hyn hefyd.
O ran yr ymgynghoriad ym mis Mawrth, bydd hwnnw'n ymgynghoriad cyhoeddus. Bydd yn disgrifio canlyniad trafodaethau'r grŵp llywio a bydd yn disgrifio'r egwyddorion a'r fframweithiau eang ac ati, ond bydd hwnnw ar gael ar gyfer ymgynghoriad cyhoeddus. Mae'n iawn i sôn am y ffaith na fydd adroddiad terfynol y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ar gael tan ddiwedd y flwyddyn. Mae hon yn rhaglen y mae'r Sefydliad wedi bod yn gweithio arni gyda ni ers dwy flynedd, ac mae ambell beth wedi esgor o'r gwaith hwnnw yn y cyfamser, gan gynnwys ymweliadau â Chymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf a chyfarfod rhanddeiliaid, fel y dywedais, ym mis Tachwedd y llynedd. Mae hynny wedi rhoi ymdeimlad o'r cyfeiriad yr ydym yn symud iddo yn deillio o'u myfyrdodau yngylch arferion gorau hefyd.
Mae nifer o gwestiynau yn gysylltiedig â hyn. Mae un yn ymwneud â'r fframweithiau, y blaenoriaethau, y llywodraethu ac yna'r dulliau cyflawni. Bydd rhywfaint o hynny ar gael gan Y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd dim ond ar ddiwedd y flwyddyn, ond, yng nghyswllt y fframweithiau, y llywodraethu, yr egwyddorion ac ati, byddwn eisiau ymgynghori yn eu cylch cyn hynny.
Mae'n bwysig ein bod ni mewn sefyllfa i gael trefniadau ariannu newydd yn eu lle cyn gynted â phosib y flwyddyn nesaf er mwyn i ni wneud y mwyaf o'r pontio llyfn rhwng un gyfres o raglenni a ariennir gan yr UE a'r rhaglenni a ariennir ledled y DU wedi hynny.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Ac felly yr eitem nesaf yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar adroddiad o gynnydd ar gronfa trawsnewid 'Cymru Iachach'. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Vaughan Gething.
The next item is a statement by the Minister for Health and Social Services on the 'A Healthier Wales' transformation fund progress report. I call on the Minister to make the statement—Vaughan Gething.
Thank you, Presiding Officer. Last summer, I provided a written update on 'A Healthier Wales' and the transformation fund to Cabinet. I am pleased to provide a further update today to Members on the transformation fund.
I launched the £100 million fund in September 2018. The purpose of the fund is to support the scaling up of new models of seamless health and social care across Wales. New models of care were a prominent recommendation from the parliamentary review. This approach is reflected in the published guidance for the fund and in engagement with regional health and social care delivery partners.
Every proposal has been considered against the 10 design principles set out in 'A Healthier Wales'. Those design principles bring together several key strategic considerations, including our commitment to prudent healthcare principles, the quadruple aim endorsed by the parliamentary review and the five ways of working incorporated into the well-being of future generations Act.
I have always been clear that regional partnership boards have a key role in driving transformation. That is why proposals needed to be supported by one or more RPBs. The Deputy Minister and I have met several times with key stakeholders and leaders in each region to understand the key pressures and to see developing new models. I'm encouraged that our regional partners have risen to the challenge. They have brought forward a range of proposals that show a desire to innovate and a genuine commitment to significant transformation.
Diolch yn fawr, Llywydd. Yr haf diwethaf, rhoddais ddiweddariad ysgrifenedig i'r Cabinet ynglŷn â 'Cymru Iachach' a'r gronfa drawsnewid. Mae'n bleser gennyf roi diweddariad arall heddiw i'r Aelodau ynglŷn â'r gronfa drawsnewid.
Lansiais gronfa £100 miliwn ym mis Medi 2018. Diben y gronfa yw helpu i uwchraddio modelau newydd o iechyd a gofal cymdeithasol di-dor ledled Cymru. Roedd y modelau gofal newydd yn un o argymhellion amlwg yr adolygiad seneddol. Mae'r dull hwn o weithredu wedi'i grybwyll yn y canllawiau a gyhoeddwyd ar gyfer y gronfa a thrwy ymgysylltu â phartneriaid sy'n darparu iechyd a gofal cymdeithasol yn rhanbarthol.
Ystyriwyd pob cynnig yng ngoleuni'r 10 egwyddor cynllunio a nodir yn 'Cymru Iachach'. Mae'r egwyddorion cynllunio hynny yn dwyn ynghyd sawl ystyriaeth strategol allweddol, gan gynnwys ein hymrwymiad i egwyddorion gofal iechyd darbodus, y nod pedwarplyg a gymeradwyir gan yr adolygiad seneddol a'r pum ffordd o weithio a ymgorfforwyd yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol.
Rwyf wastad wedi bod yn glir fod gan fyrddau partneriaeth rhanbarthol swyddogaeth allweddol o ran ysgogi trawsnewid. Dyna pam roedd angen i'r cynigion gael eu cefnogi gan un neu ragor o fyrddau partneriaeth rhanbarthol. Mae'r Dirprwy Weinidog a minnau wedi cyfarfod sawl gwaith gyda rhanddeiliaid ac arweinwyr allweddol ym mhob rhanbarth i ddeall y pwysau allweddol ac i weld modelau newydd sy'n datblygu. Mae'n galonogol gweld bod ein partneriaid rhanbarthol wedi derbyn yr her. Maen nhw wedi cyflwyno ystod o gynigion sy'n dangos awydd i arloesi ac ymrwymiad gwirioneddol i drawsnewid sylweddol.
Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer took the Chair.
To date, I've already awarded £89 million to support 14 proposals, with at least one in each region. Transformation projects are visible across Wales. For example, technology-enabled care in west Wales is bringing communities together and reducing social isolation. In Gwent, services are being reconfigured to provide specialist expertise to staff on the front line in order to support some of our most vulnerable children. Community Connectors in the most rural parts of Wales are helping people to access local well-being services. Over 1,000 expressions of interest have been received for the I CAN mental health support training that is now being rolled out across north Wales. I'm grateful to all of our regional partners for their enthusiasm and the tireless work of their regional teams in turning their ambitions into reality.
As all of us know, health and social care is a complex system that is continually under pressure. Quickly translating policy into tangible change on the ground is a real challenge, and that is, after all, partly why four parties from this Assembly agreed to commission the parliamentary review in the first place, and we're now implementing the recommendations from the review. Of course, I set out the Government's approach and vision in 'A Healthier Wales', but we must continue to engage closely with our delivery partners and to evaluate the impact of what we do.
So, we have completed two rounds of quarterly reviews, with the third round imminent. Fourteen workplace engagement events highlighting local transformation projects have taken place across Wales, organised and run as a partnership by the Welsh Government and regional partnership boards.
I've listened to feedback from regional partners who told me that initial progress was slower than they had expected, largely due to recruitment and procurement issues. In response, I have extended the funding period in support of new models from December 2020 to March 2021. I've always been clear, though, that the transformation fund is intended as a catalyst and will be non-recurrent. Regional partners need to identify resources from their recurrent budgets to support the scaling up of transformation, including further transformative priorities.
I also promised to look closely at options for the fund, including how to allocate the remaining £11 million. Given the delays in the budget process by the UK Government, we, of course, face a very challenging situation, and I also recognise the need and the reality that limited funding for the health and social care system has to support the whole system.
I'm grateful for the work and commitment of partners in developing their second-round proposals for the fund. In taking into account learning from the first round of proposals, I've made a decision, and I've written to regional partnership boards to set out the indicative allocation of the remaining transformation fund budget. This will be delivered on a regional basis in line with the NHS funding formula for health boards together with a call for new proposals that build on existing projects. That should enable regions to frame the scale and scope of their proposals in terms of an approximate funding envelope, to help focus time and regional effort. Confirmation of funding will be subject to regional partnership boards submitting viable proposals. I'll be looking for submissions that enhance and supplement approved proposals, with an emphasis on scaling out from single-region to multi-region working and to national scope.
A template and supplementary guidance will be provided and bids will be assessed by the appraisal panel within a set time frame. The core criteria for the fund will remain as in the published guidance, with that emphasis on multi-regional working and national scale.
I expect regional partnership boards to provide proposals by the middle of March 2020, so within the next few months, and I will then promptly confirm decisions to regional partnership boards thereafter. The transformation fund team are available, of course, to support regions as they develop their bids.
This, I believe, is a flexible and pragmatic approach that recognises the current position of our budgets, the urgent need to offer clarity to regional partners, the challenges in the delivery of approved proposals, and learning from the implementation to date, which has highlighted the need for further support to enhance the existing transformative progress. I look forward to answering questions from Members today.
Hyd yn hyn, rwyf eisoes wedi dyfarnu £89 miliwn i gefnogi 14 cynnig, gydag o leiaf un ym mhob rhanbarth. Mae prosiectau trawsnewid i'w gweld ledled Cymru. Er enghraifft, mae gofal wedi'i alluogi gan dechnoleg yn y gorllewin yn dod â chymunedau at ei gilydd ac yn lleihau ynysigrwydd cymdeithasol. Yng Ngwent, mae gwasanaethau'n cael eu had-drefnu er mwyn darparu arbenigedd i staff ar y rheng flaen er mwyn cynorthwyo rhai o'n plant mwyaf agored i niwed. Mae Cysylltwyr Cymunedol yn y rhannau mwyaf gwledig o Gymru yn helpu pobl i elwa ar wasanaethau lles lleol. Mae dros 1,000 o ddatganiadau diddordeb wedi dod i law ar gyfer yr hyfforddiant I CAN i gefnogi iechyd meddwl sy'n cael ei gyflwyno ar draws y gogledd. Rwy'n ddiolchgar i bob un o'n partneriaid rhanbarthol am eu brwdfrydedd a gwaith diflino eu timau rhanbarthol yn gwireddu eu huchelgeisiau.
Fel y gŵyr pob un ohonom ni, mae iechyd a gofal cymdeithasol yn system gymhleth sydd dan bwysau'n barhaus. Mae troi polisi yn newid gwirioneddol ar lawr gwlad a hynny'n gyflym yn her wirioneddol, a dyna, wedi'r cyfan, yn rhannol pam y cytunodd pedair plaid o'r Cynulliad hwn i gomisiynu'r adolygiad seneddol yn y lle cyntaf, ac rydym ni bellach yn gweithredu argymhellion yr adolygiad. Wrth gwrs, rwy'n amlinellu dull a gweledigaeth y Llywodraeth yn 'Cymru Iachach', ond mae'n rhaid i ni barhau i weithio'n agos â'n partneriaid cyflenwi ac i werthuso effaith yr hyn a wnawn.
Felly, rydym ni wedi cwblhau dau gylch o adolygiadau chwarterol, gyda'r trydydd cylch ar fin dechrau. Mae 14 o ddigwyddiadau ymgysylltu â'r gweithle sy'n canolbwyntio ar brosiectau trawsnewid lleol wedi'u cynnal ledled Cymru, wedi'u trefnu a'u rhedeg fel partneriaeth gan Lywodraeth Cymru a byrddau partneriaeth rhanbarthol.
Rwyf wedi gwrando ar adborth gan bartneriaid rhanbarthol a ddywedodd wrthyf fod y cynnydd cychwynnol yn arafach na'r disgwyl, yn bennaf oherwydd materion recriwtio a chaffael. Mewn ymateb, rwyf wedi ymestyn y cyfnod cyllido i gefnogi modelau newydd o fis Rhagfyr 2020 i fis Mawrth 2021. Rwyf wastad wedi bod yn glir, fodd bynnag, mai bwriad y gronfa drawsnewid yw bod yn gatalydd ac ni fydd yn un rheolaidd. Mae angen i bartneriaid rhanbarthol ddynodi adnoddau o'u cyllidebau rheolaidd i gefnogi'r gwaith o ehangu'r trawsnewid, gan gynnwys blaenoriaethau trawsnewidiol ychwanegol.
Addewais hefyd y byddwn yn edrych yn fanwl ar ddewisiadau ar gyfer y gronfa, gan gynnwys sut i ddyrannu'r £11 miliwn sy'n weddill. O ystyried yr oedi ym mhroses y gyllideb gan Lywodraeth y DU, rydym ni, wrth gwrs, yn wynebu sefyllfa heriol iawn, ac rwyf hefyd yn cydnabod yr angen a gwirionedd y sefyllfa bod yn rhaid i'r cyllid cyfyngedig ar gyfer y system iechyd a gofal cymdeithasol gefnogi'r system gyfan.
Rwy'n ddiolchgar am waith ac ymrwymiad partneriaid wrth ddatblygu eu cynigion ar gyfer ail gylch y gronfa. Wrth ystyried yr hyn a ddysgwyd o'r cylch cyntaf o gynigion, rwyf wedi gwneud penderfyniad, ac rwyf wedi ysgrifennu at fyrddau partneriaeth rhanbarthol yn awgrymu faint o gyllideb fydd yn weddill yn y gronfa drawsnewid. Caiff hyn ei ddyrannu ar sail ranbarthol yn unol â fformiwla ariannu'r GIG ar gyfer byrddau iechyd ynghyd â galwad am gynigion newydd sy'n adeiladu ar brosiectau sy'n bodoli eisoes. Dylai hynny alluogi rhanbarthau i benu hyd a lled eu cynigion o ran amlen ariannu fras, er mwyn helpu i dargedu amser ac ymdrech yn rhanbarthol. Bydd cadarnhad o'r cyllid yn amodol ar fyrddau partneriaeth rhanbarthol yn cyflwyno cynigion dichonadwy. Byddaf yn chwilio am geisiadau sy'n gwella ac yn ychwanegu at y cynigion a gymeradwywyd, gan roi pwyslais ar newid yn raddol o weithio fel un rhanbarth i weithio aml-ranbarth ac i gwmpas cenedlaethol.
Caiff patrymlun a chanllawiau atodol eu darparu a chaiff y ceisiadau eu hasesu gan y panel gwerthuso o fewn amserlen benodedig. Bydd y meini prawf craidd ar gyfer y gronfa yn aros fel y maen nhw yn y canllawiau cyhoeddedig, gyda'r pwyslais hwnnw ar weithio'n aml-ranbarthol ac ar raddfa genedlaethol.
Disgwyliaf i fyrddau partneriaeth rhanbarthol gyflwyno cynigion erbyn canol mis Mawrth 2020, felly o fewn yr ychydig fisoedd nesaf, ac yna byddaf yn rhoi cadarnhad buan o benderfyniadau i'r byrddau partneriaeth rhanbarthol wedi hynny. Mae tîm y gronfa drawsnewid ar gael, wrth gwrs, i gefnogi rhanbarthau wrth iddyn nhw ddatblygu eu ceisiadau.
Mae hon, rwy'n credu, yn ffordd hyblyg a phragmatig o fynd ati sy'n cydnabod sefyllfa bresennol ein cyllidebau, yr angen brys i gynnig eglurder i bartneriaid rhanbarthol, yr heriau o ran cyflawni cynigion a gymeradwywyd, ac sy'n dysgu o'r gweithredu hyd yma, sydd wedi amlygu'r angen am gymorth pellach i wella'r cynnydd trawsnewidiol presennol. Edrychaf ymlaen at ateb cwestiynau gan Aelodau heddiw.
Good afternoon, Minister. I do welcome the statement. It's good to see the 14 projects that have been funded, and I'll be very interested to see how the other £11 million is finally deployed.
I'd just like to pick up on a couple of points. Regarding the final funding round, could you clarify whether you'll be targeting applications from any specific health board area, or will you be looking at a whole-Wales approach? And you say that proposals should be brought by mid March. Do you have a deadline for when you would be setting yourself a deadline for when these proposals might be signed off?
In the statement you gave on this fund last year, you said that workforce planning and workforce development would be a strong theme, and I wondered how this ambition is progressing and what evidence is there that the projects promoting better workforce planning are making that difference. Again, in last year's statement, my colleague Darren Millar stated that you hadn't given us any indication as to what the split of investment would be between social care, community care, primary care and secondary care. Are you looking at it in those terms or is it very much in the round? Because I have obviously had a look at the projects that have been agreed so far.
The statement draws reference to how the fund is intended as a catalyst and will be non-recurrent. What process exists if these schemes, once funded, ultimately fail? How are you able to ensure sustainability and ensure, if it's a good project, that it actually does get that buy-in from the people around it, the organisations around it, to be able to move forward? I just wondered what checks are in place to measure the success of a scheme.
Last year you highlighted that you were working with partners to develop a set of national indicators to evaluate new models as they develop so that more promising innovations can be scaled up, and I wondered if you can give us an update on what those might be. Following on from those aims, you expressed your desire to see these projects cross borders, and, again, it's all about what support will be there to fund schemes that are deemed a success in one part of Wales to ensure that they do make that transition across to other parts and pollinate through well.
And, finally, you put a lot of emphasis in your statement on the regional partnership boards and doing everything through them, and, of course, you'll be aware of the Wales Audit Office report on the regional partnership boards that showed somewhat patchy and inconsistent outcomes in some areas, and I wondered if you might be able to give us some reassurance that, whilst you're putting your trust, your effort, and you're asking them to come forward with those ideas, they will be able to take them forward and they will have that strength and support to make sure that this transformation money isn't wasted.
Prynhawn da, Gweinidog. Rwy'n croesawu'r datganiad. Mae'n dda gweld y 14 prosiect sydd wedi cael eu cyllido, a bydd gen i ddiddordeb mawr gweld sut gaiff yr £11 miliwn arall ei ddefnyddio yn y diwedd.
Hoffwn wneud un neu ddau sylw. O ran y cylch ariannu terfynol, a wnewch chi egluro a fyddwch chi'n targedu ceisiadau o unrhyw ardal bwrdd iechyd benodol, ynteu a fyddwch chi'n edrych ar ddull gweithredu ar gyfer Cymru gyfan? Ac rydych chi'n dweud y dylai'r cynigion gael eu cyflwyno erbyn canol mis Mawrth. Oes gennych chi ddyddiad cau ar gyfer pryd y byddech yn pennu dyddiad cau i chi eich hun ar gyfer cytuno ar y cynigion hyn?
Yn y datganiad a roesoch chi ar y gronfa hon y llynedd, fe ddywedoch chi y byddai cynllunio'r gweithlu a datblygu'r gweithlu yn thema gref, tybed sut -mae'r uchelgais hon yn mynd yn ei blaen a pha dystiolaeth sydd yna bod y prosiectau sy'n hyrwyddo gwell cynllunio gweithlu yn gwneud y gwahaniaeth hwnnw. Eto, yn natganiad y llynedd, dywedodd fy nghyd-Aelod Darren Millar nad oeddech chi wedi rhoi unrhyw syniad inni beth fyddai'r rhaniad buddsoddi rhwng gofal cymdeithasol, gofal cymunedol, gofal sylfaenol a gofal eilaidd. Ydych chi'n edrych arno yn y termau hynny neu a yw'n fwy cyffredinol? Oherwydd yn amlwg rwyf wedi cael golwg ar y prosiectau y cytunwyd arnynt hyd yma.
Mae'r datganiad yn tynnu sylw at y ffordd y bwriedir i'r gronfa fod yn gatalydd ac na fydd yn rheolaidd. Pa broses sy'n bodoli os bydd y cynlluniau hyn, ar ôl eu cyllido, yn methu yn y pen draw. Sut y gallwch chi sicrhau cynaliadwyedd a sicrhau, os yw'n brosiect da, ei fod, mewn gwirionedd, yn cael cefnogaeth y bobl sy'n gysylltiedig ag ef, y cyrff sy'n gysylltiedig ag ef, i allu gwneud cynnydd? Tybed pa wiriadau sydd ar waith i fesur llwyddiant cynllun.
Y llynedd, fe wnaethoch chi dynnu sylw at y ffaith eich bod yn gweithio gyda phartneriaid i ddatblygu cyfres o ddangosyddion cenedlaethol i werthuso modelau newydd wrth iddynt ddatblygu fel y gellir cynyddu datblygiadau arloesol mwy addawol, a meddwl oeddwn i tybed a allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am yr hyn y gallai'r rhain fod. Yn dilyn y nodau hynny, fe wnaethoch chi fynegi eich awydd i weld y prosiectau hyn yn croesi ffiniau, ac, unwaith eto, mae'n ymwneud â'r cymorth a fydd ar gael i ariannu cynlluniau a ystyrir yn llwyddiant mewn un rhan o Gymru i sicrhau eu bod yn gwneud y trosglwyddiad hwnnw i rannau eraill ac ymwreiddio'n llwyddiannus.
Ac, yn olaf, rydych chi'n rhoi llawer o bwyslais yn eich datganiad ar y byrddau partneriaeth rhanbarthol a gwneud popeth drwyddyn nhw, ac, wrth gwrs, byddwch yn ymwybodol o adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru ar y byrddau partneriaeth rhanbarthol a ddangosodd ganlyniadau braidd yn dameidiog ac anghyson mewn rhai meysydd, a meddwl oeddwn i tybed a allwch chi roi rhyw sicrwydd i ni, er eich bod yn rhoi eich ymddiriedaeth, eich ymdrech, a'ch bod yn gofyn iddyn nhw gyflwyno'r syniadau hynny, y byddant yn gallu eu datblygu ac y bydd ganddyn nhw'r cryfder a'r gefnogaeth i wneud yn siŵr nad yw'r arian trawsnewid hwn yn cael ei wastraffu.
Thank you for the list of questions. In terms of the £11 million in the second stage, as I tried to indicate in my statement already, I will be targeting that in the sense that one regional partnership board area will have a larger sum than others, apart from the way that the funding formula works, which already takes in the variety of points about need and population. So, we will then publish the amount of money that each regional partnership board has potentially to bid against, but, of course, partners themselves will have budgets to add to or otherwise. And I think I want to link that to a couple of the other points you made, both about evidence of progress, the national indicators update, and the transition from one region to another and the scale of that. Because the point of the second stage is, if there are novel and new things boards want to do, about what those are, together with the design principles, with an emphasis on wanting to see people taking on board across more than one region what is working in another, and I want to see more scale as that develops. Because, when we get to the end of the transformation fund period, we'll still have choices to make, regardless of who is the Minister at that time or not, about how we take that forward.
And the point about regional partnership boards as a key building block to this is (a) they already exist. People are used to having to make more and more choices together to share information, share learning, and actually to resolve problems together as well, because none of us should pretend that, even within our own families, let alone groups and different public services, we all agree on everything all of the time. So, it's a way to resolve those differences but then to still have a plan that people sign up to for the future. And I do think, bearing in mind your reference to the confidence we can have in partnership boards, we can have real confidence, because you can see not just that they came together to agree bids, but, on a range of areas, they are starting to make more more of a difference. And, in winter, for example, the fact that every regional partnership board agreed how to use winter moneys, rather than having a big row about who had which share of it, and what the whole-system priorities were within that area. That does give us more confidence about practical choices being made. I'm hoping for more of that, and then there'll be an open question for me or a future Minister about what then happens if we end up driving that further.
So, after this next stage, the transformation fund is over. Is that about money? Is that about encouraging people? Is it about requiring people to do things? Or is it more than that? But that would be forecasting the future, ahead of the evaluations we've had on the success of the projects. And I think that does come back to your point about evidence on progress in stage one and your point about the questions that Darren Millar previously asked on whether there was going to be a split between primary care, secondary care and social care. I don't think that's helpful, so I do want to look at it more in the round about the impact across the system. That's also the point about having partners agreeing together what should make sense, because, otherwise, if it got to be what's a split between different parts of our system, you can easily see those people moving off into corners saying, 'This is my money to decide what to do with,' rather than, 'What should make a difference for the person who will need to flow through and around that whole system?'
I said in my statement that the third of the quarterly evaluations is due imminently. What I intend to do is to write to the Health, Social Care and Sport Committee after the fourth evaluation we've had, so a full year's evaluation of each of the areas, and to give an update at that point. I imagine the committee may or may not decide they want to look at it in more detail, but there'd then be a public and visible, 'Here's the progress at that point, and the progress across the system.' You could also check that off then against the national indicators. I think it'd be helpful to see that together with the context of the evaluation and progress.
We should also then have decisions made on each of the second-stage bids that I've announced. I can't give you a hard deadline as to when I'll respond to that, because, of course, I need to see what the bids are and whether there is a need to go back to people before making a decision. But I am keen to make choices sooner rather than later, so we can get on with delivering the future.
Diolch am y rhestr o gwestiynau. O ran yr £11 miliwn yn yr ail gam, fel y ceisiais ddangos yn fy natganiad eisoes, byddaf yn targedu hynny yn yr ystyr y bydd un ardal bwrdd partneriaeth rhanbarthol yn cael swm mwy nag eraill, ar wahân i'r ffordd y mae'r fformiwla ariannu yn gweithio, sydd eisoes yn cynnwys yr amrywiaeth o bwyntiau am angen a phoblogaeth. Felly, byddwn wedyn yn cyhoeddi'r swm o arian y bydd pob bwrdd partneriaeth rhanbarthol o bosib yn gorfod ceisio amdano, ond, wrth gwrs, bydd gan y partneriaid eu hunain gyllidebau y bydd angen ychwanegu atynt neu fel arall. Ac rwy'n credu fy mod eisiau cysylltu hynny ag un neu ddau o'r pwyntiau eraill a wnaethoch chi, sef â'r dystiolaeth o gynnydd, y diweddariad ynghylch y dangosyddion cenedlaethol, a'r trawsnewid o un rhanbarth i'r llall a maint y trawsnewid hwnnw. Oherwydd diben yr ail gam yw, os oes pethau newydd y mae byrddau eisiau eu gwneud, ynghylch beth yw'r rhain, ynghyd â'r egwyddorion cynllunio, gyda phwyslais ar ddymuno gweld pobl yn cofleidio mewn mwy nag un rhanbarth yr hyn sy'n gweithio mewn rhanbarth arall, ac rwyf eisiau gweld hynny'n datblygu ar raddfa fwy. Oherwydd, pan fyddwn yn cyrraedd diwedd cyfnod y gronfa drawsnewid, bydd gennym ni ddewisiadau i'w gwneud o hyd, ni waeth pwy yw'r Gweinidog ar y pryd, ynglŷn â sut y byddwn yn bwrw ymlaen â hynny.
A'r pwynt ynghylch byrddau partneriaeth rhanbarthol fel elfen allweddol o hyn yw (a) eu bod eisoes yn bodoli. Mae pobl wedi arfer â gorfod gwneud mwy a mwy o ddewisiadau gyda'i gilydd i rannu gwybodaeth, rhannu dysg, a datrys problemau gyda'i gilydd hefyd, oherwydd ni ddylai'r un ohonom ni honni, hyd yn oed o fewn ein teuluoedd ein hunain, heb sôn am grwpiau a gwahanol wasanaethau cyhoeddus ein bod i gyd yn cytuno ar bopeth drwy'r amser. Felly, mae'n ffordd o ddatrys y gwahaniaethau hynny ond wedyn hefyd i fod â chynllun y mae pobl yn ymrwymo iddo ar gyfer y dyfodol. Ac rwy'n credu, o gofio'ch cyfeiriad at y ffydd y gallwn ei chael mewn byrddau partneriaeth, y gallwn gael ffydd wirioneddol, oherwydd gallwch weld nid yn unig eu bod wedi dod ynghyd i gytuno ar geisiadau, ond, mewn amrywiaeth o feysydd, maen nhw'n dechrau gwneud mwy o wahaniaeth. Ac, yn y gaeaf, er enghraifft, y ffaith bod pob bwrdd partneriaeth rhanbarthol wedi cytuno sut i ddefnyddio arian ar gyfer y gaeaf, yn hytrach na chael ffrae fawr ynghylch pwy gafodd pa gyfran ohono, a beth oedd blaenoriaethau'r system gyfan o fewn y maes hwnnw. Mae hynny'n rhoi mwy o ffydd inni ynglŷn â'r dewisiadau ymarferol sy'n cael eu gwneud. Rwy'n gobeithio y bydd mwy o hynny, ac yna bydd cwestiwn agored i mi neu Weinidog yn y dyfodol ynghylch beth sy'n digwydd wedyn os byddwn yn datblygu hynny.
Felly, ar ôl y cam nesaf hwn, mae'r gronfa drawsnewid ar ben. A yw hynny'n ymwneud ag arian? A yw hynny'n ymwneud ag annog pobl? A yw'n ymwneud â mynnu bod pobl yn gwneud pethau? Neu a yw'n fwy na hynny? Ond byddai hynny'n darogan y dyfodol, cyn y gwerthusiadau a gawsom ni ar lwyddiant y prosiectau. A chredaf fod hynny yn dod yn ôl at eich sylw am dystiolaeth am y cynnydd yng ngham un a'ch sylw am y cwestiynau a ofynnodd Darren Millar yn y gorffennol ynghylch a fyddai rhaniad rhwng gofal sylfaenol, gofal eilaidd a gofal cymdeithasol. Nid wyf yn credu bod hynny'n ddefnyddiol, felly rwyf eisiau edrych arno'n fwy cyffredinol ynghylch yr effaith ar yr holl system. Dyna'r pwynt hefyd ynghylch cael partneriaid i gytuno ar yr hyn a ddylai wneud synnwyr, oherwydd, fel arall, pe bai'n cael ei rannu rhwng gwahanol rannau o'n system, byddai'n hawdd gweld y bobl hynny'n cilio i gornel gan ddweud, 'Fy arian i'w hwn, i mi benderfynu beth i'w wneud ag ef' yn hytrach na, 'Beth ddylai wneud gwahaniaeth i'r unigolyn hwnnw y bydd angen iddo lifo drwy ac o amgylch y system gyfan honno?'
Dywedais yn fy natganiad fod y trydydd o'r gwerthusiadau chwarterol i gyrraedd yn fuan. Yr hyn y bwriadaf ei wneud yw ysgrifennu at y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon ar ôl i'r pedwerydd gwerthusiad ddod i law, felly gwerthusiad blwyddyn lawn o bob un o'r meysydd, a rhoi diweddariad bryd hynny. Rwy'n dychmygu efallai y bydd y pwyllgor yn penderfynu ei fod eisiau edrych arno'n fwy manwl neu beidio, ond yna byddai'r canlynol yn gyhoeddus a gweladwy - 'Dyma'r cynnydd ar yr adeg honno, a'r cynnydd drwy'r system.' Gallech hefyd wirio hynny wedyn o'i gymharu â'r dangosyddion cenedlaethol. Rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol gweld hynny ynghyd â chyd-destun y gwerthusiad a'r cynnydd.
Dylem hefyd erbyn hynny fod wedi cael penderfyniadau ar bob un o'r cynigion ail gam yr wyf wedi'u cyhoeddi. Ni allaf roi amser pendant ichi o ran pryd y byddaf yn ymateb i hynny, oherwydd, wrth gwrs, mae angen imi weld beth yw'r cynigion ac a oes angen cysylltu â phobl cyn gwneud penderfyniad. Ond rwy'n awyddus i wneud dewisiadau cyn gynted â phosib, fel y gallwn ni fwrw ymlaen â'r gwaith o gyflawni'r dyfodol.
I'm grateful to the Minister for his statement and to see the progress that's been made in this important area. I welcome what the Minister has to say about the next stage, looking at more cross-regional working and looking at national scaling up. I won't, Dirprwy Lywydd, trouble the Assembly with some of the questions that have already been answered with regard to points that Angela Burns has made, but I would like to explore a little further with the Minister this whole scaling up and rolling out issue, because this has, I think, been one of our problems in Wales, not just in the health and social care system; that successive Welsh Governments have invested quite a lot of money in innovative programmes, where they've come up with some really good projects and really positive working, but we seem to fall down at that point when we need to translate that into a national programme and national transformation.
Now, the Minister quite rightly in his statement refers to initial progress being a bit slower than he'd expected, and that's understandable, I think, and he mentions that there were recruitment and procurement issues. I wonder if the Minister can tell us this afternoon a little bit more about what some of those were, or if it's more appropriate if he writes to us, because I think it's very important that we understand what those are in order to be able to scrutinise how the work moves forward. Because if there were recruitment and procurement issues in the early stages, one would expect that those will re-occur or may re-occur when upscaling and moving towards national programmes takes place. So, I'd be interested to hear a little bit more about what those actually were.
The Minister also refers to the clarity that he's always given, in fairness, that this is a one-off set of money, that it's to give people an opportunity to innovate, and that he will expect long-term delivery of the learning through core budgets. I think we would all expect that. But I wonder if the Minister can tell us a a little bit more about how he intends to work with the national health bodies and, indeed, of course, very importantly, the regional partnerships and social services to ensure that that actually does happen.
I fully appreciate that the Minister is not in a position yet to tell us what lessons have been learned from the programme, because the evaluations aren't finished, so it would be foolish of us to be asking for that. But I would imagine that there are some issues beginning to emerge, there are some patterns beginning to emerge. I very much welcome, by the way, the Minister's commitment, when you've got a whole year of evaluations, to share those with committee members, I'm sure we'll all be very grateful to see those, and it might be useful to have a statement to the Assembly at that time, in case there are Members who are not on the health committee who also want to contribute.
So, if we can hear a little bit more about what the barriers have been, a little bit more about the Minister's thinking in terms of, when the lessons are learned, how that's going to be driven through the system, because the Minister's statement itself says that that can be difficult. And the Minister refers to the transformation funding team being available to support regions as they develop the bids for the next round, which is obviously very helpful. Does the Minister intend that that support will then be in place, or some sort of similar support, when we come to the perhaps more difficult point where the transformation funding money is over, the lessons are learned, and that needs to be mainstreamed, if you like, needs to become part of core business. Because that is, as I've said, where we've tended to fall down in the past.
This is a really important innovation. The Minister knows he's had cross-party support for what he's trying to do with it. But we need to make sure that this is not going to be another one of those excellent innovative programmes that then hits the buffers when health bodies, and indeed social services and all those who sit around on the partnership boards, need to change the way they look at their core budgets when this very welcome pot of money has run its course.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ddatganiad ac i weld y cynnydd a wnaed yn y maes pwysig hwn. Rwy'n croesawu'r hyn sydd gan y Gweinidog i'w ddweud am y cam nesaf, sef edrych ar weithio mwy traws-ranbarthol ac edrych ar ehangu cenedlaethol. Ni wnaf, Dirprwy Lywydd, boeni'r Cynulliad gyda rhai o'r cwestiynau sydd eisoes wedi eu hateb o ran sylwadau a wnaeth Angela Burns, ond hoffwn ymchwilio ychydig ymhellach gyda'r Gweinidog i'r holl broses o ehangu a chyflwyno'r mater hwn, oherwydd bu hyn yn un o'n problemau yng Nghymru, mi gredaf, nid dim ond yn y system iechyd a gofal cymdeithasol; bod Llywodraethau olynol yng Nghymru wedi buddsoddi cryn dipyn o arian mewn rhaglenni arloesol, lle maen nhw wedi cyflwyno rhai prosiectau da iawn a gwaith cadarnhaol iawn, ond ymddengys ein bod yn methu ar yr adeg honno pan fo angen inni droi hynny'n rhaglen genedlaethol ac yn drawsnewid cenedlaethol.
Nawr, mae'r Gweinidog yn briodol iawn yn ei ddatganiad yn cyfeirio at gynnydd ychydig yn arafach nag y disgwyliai, ac mae hynny'n ddealladwy, rwy'n credu, ac mae'n crybwyll bod problemau recriwtio a chaffael. Tybed a wnaiff y Gweinidog ddweud wrthym ni y prynhawn yma ychydig mwy ynghylch beth oedd rhai o'r elfennau hynny, neu a yw'n fwy priodol os yw'n ysgrifennu atom, oherwydd credaf ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn deall beth yw'r elfennau hynny er mwyn gallu craffu ar y modd y mae'r gwaith yn mynd rhagddo. Oherwydd pe bai problemau recriwtio a chaffael yn ystod y camau cynnar, byddai rhywun yn disgwyl y bydd y rhai hynny'n ailymddangos neu efallai'n ailymddangos pan fydd ehangu a symud tuag at raglenni cenedlaethol. Felly, byddai diddordeb gennyf glywed ychydig mwy am beth oedd yr elfennau hynny mewn gwirionedd.
Mae'r Gweinidog hefyd yn cyfeirio at yr eglurder a roddodd erioed, a bod yn deg, mai un gronfa arian benodol a geir yma, sef ei bod yn rhoi cyfle i bobl arloesi, ac y bydd yn disgwyl cyflwyno'r dysgu drwy gyllidebau craidd yn yr hirdymor. Rwy'n credu y byddem i gyd yn disgwyl hynny. Ond tybed a wnaiff y Gweinidog ddweud wrthym ni ychydig mwy ynghylch sut y mae'n bwriadu gweithio gyda'r cyrff iechyd gwladol ac, yn wir, wrth gwrs, yn bwysig iawn, y partneriaethau rhanbarthol a'r gwasanaethau cymdeithasol i sicrhau bod hynny'n digwydd mewn gwirionedd.
Rwy'n cydnabod yn llawn nad yw'r Gweinidog mewn sefyllfa eto i ddweud wrthym ni pa wersi a ddysgwyd o'r rhaglen, gan nad yw'r gwerthusiadau wedi'u cwblhau, felly byddai'n ffôl inni ofyn am hynny. Ond byddwn yn dychmygu bod rhai materion yn dechrau dod i'r amlwg, bod rhai patrymau'n dechrau dod i'r amlwg. Rwy'n croesawu'n fawr, gyda llaw, ymrwymiad y Gweinidog, pan fydd gennych chi flwyddyn gyfan o werthusiadau, i rannu'r rhai hynny ag aelodau'r pwyllgor, rwy'n siŵr y byddwn i gyd yn ddiolchgar iawn o weld y rhai hynny, ac efallai y byddai'n ddefnyddiol cael datganiad i'r Cynulliad bryd hynny, rhag ofn bod Aelodau nad ydynt ar y pwyllgor iechyd hefyd eisiau cyfrannu.
Felly, os cawn glywed ychydig mwy ynghylch beth oedd y rhwystrau, ychydig mwy am feddylfryd y Gweinidog o ran, pan ddysgir y gwersi, sut y caiff hynny ei ledaenu drwy'r system, oherwydd dywed datganiad y Gweinidog ei hun y gall hynny fod yn anodd. Ac mae'r Gweinidog yn cyfeirio bod y tîm cyllid trawsnewid ar gael i gefnogi rhanbarthau wrth iddynt ddatblygu'r cynigion ar gyfer y cylch nesaf, sy'n amlwg yn ddefnyddiol iawn. A yw'r Gweinidog yn bwriadu y bydd y cymorth hwnnw ar gael, neu ryw fath o gefnogaeth debyg, pan ddeuwn at y ar adeg anoddach efallai lle mae'r arian ar gyfer y trawsnewid ar ben, mae'r gwersi wedi'u dysgu, ac mae angen prif-ffrydio hynny, os mynnwch chi, mae angen i hynny ddod yn rhan o arferion craidd. Oherwydd dyna, fel y dywedais, lle'r ydym ni wedi tueddu i fethu yn y gorffennol.
Mae hyn yn rhywbeth arloesol pwysig iawn. Mae'r Gweinidog yn gwybod ei fod wedi cael cefnogaeth drawsbleidiol i'r hyn y mae'n ceisio ei wneud ag ef. Ond mae angen inni sicrhau na fydd hyn yn un arall o'r rhaglenni arloesol rhagorol hynny sydd wedyn yn mynd i'r gwellt pan fo angen i gyrff iechyd, ac yn wir gwasanaethau cymdeithasol a phawb sy'n eistedd ar y byrddau partneriaeth, newid y ffordd y maen nhw'n edrych ar eu cyllidebau craidd pan fydd y gronfa arian hynod dderbyniol hwn wedi dod i ben.
I think there are some central challenges there. In terms of the progress, I was actually really impressed by how the first three or four regional partnership boards managed to agree their proposals in the time that it took to agree them. In particular, I can honestly say that I thought that north Wales, given the range of challenges that they're facing, agreed an approach very quickly. I expected them to be slower than they were, and I think that's a testament to the improved partnership relations that exist, from all partners in the room around the regional partnership board table.
It's then the challenge of getting it from having a plan, and then recruiting people, and more than that about backfilling some of those posts as well as people then move around. We've seen this, for example, in some of our other programmes where we've decided to move people around. To have a plan that everyone signs up to, but then to recruit those people there's a process to go through, all the people who are doing the recruiting, and then the recruitees are then moved, and then to make sure that we don't undermine the services that we currently have.
Because we've deliberately done this to double run services, because we haven't wanted to withdraw services and then say, 'We are creating something that will be great, so just cope without it for a while.' So, we've done this deliberately, and the practical reality of doing that has rubbed up against what should have happened or would have been possible in theory. So, it's simply a practical point, and I didn't want to shorten the time that each of those transformation projects had to demonstrate the value that they'd delivered in transforming the system. That's why I've extended the time frame for those transformation fund proposals to run, to be evaluated, and then for choices to be made.
Now, the transformation fund goes up to now the end of March 2021, and of course there are other events that many of us will be involved in at about that time, in terms of the future of the Assembly and looking at who the next Government is. There's a choice about what choices are being made at the very end of this Assembly term, although we'll be a Welsh Parliament/Senedd by then, with our name change. At that point, we need to make some choices about what the future looks like, and choices we can make within the budget. But then whoever the Government is will want to make choices about what to do to move things forward. That's the central point: not just, 'Do we have a list of things that appear to work?', but, 'How do we then make them work across the system?' That's one of the challenges I set about having projects that are potentially scalable, as well as the honesty about where things haven't worked and turning the tap off.
So, Ministers can do a number of things to try to encourage people to work together and to roll things out. You can encourage, and tell people you're very impressed with them, and that does work from time to time with different people. You can demand and bang the desk, if you like, and there are Ministers in different institutions who think that's the way to do things—that isn't the approach I take. You can have legal powers—you can either change the law or use the legal powers you have to force people or require people to do things. And we've taken some of that approach, for example, with the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 that Gwenda Thomas piloted through this place. That required people to have pooled budgets in place, but actually, despite the legal requirement, bringing it together has been very difficult, and there are real practical challenges. In this space, I think, they'll have reasonable relationships and they'll be in an even better place to have to make choices together, and they've made choices about how to spend not just money, but to deliver improvement.
Then the two things that I think will really help to drive where are is about how we tie money into it. So, even with the £100 million that we've announced now, and I've confirmed how it will be spent today, that has generated more than £100 million in the sense of the extra work that has been generated across regions, between partners, and I expect we'll see more of that. There are choices that Ministers will need to make in the future about whether we expect to see a roll-out and to tie it into money, and there are incentives for doing things, about choosing how to move on on some of this. And there's also just a necessity for change, because the parliamentary review talked about the necessity for change. And we have choices, and our central choice is to allow change to happen to us, because we wait for a point of crisis and our system breaks. We have to fix it in a rush. Or we'll make a choice, because a necessity drives us to it, because we can see that point coming closer and closer to us. Now, I think it would be a combination of each of those, but I'm most interested in the willingness and the necessity that partners have, the commitment to want to do things differently, to get over some of the organisational and cultural barriers to change. And I do think that the way that we use money will be a key part of that as well, to incentivise the future.
Rwy'n credu bod rhai heriau canolog yn y fan yna. O ran y cynnydd, cefais fy mhlesio'n fawr gan y ffordd yr oedd y tri neu bedwar bwrdd partneriaeth rhanbarthol cyntaf wedi llwyddo i gytuno ar eu cynigion yn yr amser a gymerodd hi. Yn benodol, gallaf ddweud yn onest fy mod yn credu bod y gogledd, o ystyried yr amryw heriau y maen nhw'n eu hwynebu, wedi cytuno ar ddull o weithredu yn gyflym iawn. Roeddwn yn disgwyl iddyn nhw fod yn arafach nag yr oedden nhw, ac rwy'n credu bod hynny'n dyst i'r cysylltiadau partneriaeth gwell sy'n bodoli, o ran pob partner yn yr ystafell o amgylch bwrdd y bwrdd partneriaeth rhanbarthol.
Yna mae'n ymwneud â'r her ynghylch datblygu hynny ar ôl cael y cynllun, ac yna recriwtio pobl, ac yn fwy na hynny, mae ynglŷn ag ôl-lenwi rhai o'r swyddi hynny hefyd wrth i bobl symud. Rydym ni wedi gweld hyn, er enghraifft, yn rhai o'n rhaglenni eraill pryd y penderfynon ni symud pobl. I gael cynllun y mae pawb yn ei dderbyn, ond wedyn i recriwtio'r bobl hynny mae yna broses i fynd drwyddi, yr holl bobl sy'n recriwtio, ac yna caiff y rhai a gafodd eu recriwtio eu symud wedyn, ac yna i wneud yn siŵr nad ydym yn tanseilio'r gwasanaethau sydd gennym ni ar hyn o bryd.
Oherwydd rydym ni wedi gwneud hyn yn fwriadol i ddyblu'r gwasanaethau, oherwydd nad oeddem ni eisiau diddymu gwasanaethau a dweud wedyn, 'Rydym yn creu rhywbeth a fydd yn wych, felly ymdopwch hebddo am ychydig.' Felly, rydym ni wedi gwneud hyn yn fwriadol, ac mae'r realiti ymarferol o wneud hynny wedi effeithio ar yr hyn a ddylai fod wedi digwydd neu'r hyn a fyddai wedi bod yn bosib mewn egwyddor. Felly, yn syml, mae'n bwynt ymarferol, a doeddwn i ddim eisiau byrhau'r amser a oedd gan bob un o'r prosiectau trawsnewid hynny i ddangos y gwerth yr oedden nhw wedi'i gyflawni wrth drawsnewid y system. Dyna pam fy mod i wedi ymestyn yr amserlen ar gyfer y cynigion hynny o ran y gronfa drawsnewid, i'w gwerthuso, ac yna i wneud dewisiadau.
Nawr, bellach bydd y gronfa drawsnewid yn bodoli hyd at ddiwedd mis Mawrth 2021, ac wrth gwrs mae yna ddigwyddiadau eraill y bydd llawer ohonom ni yn ymwneud â nhw tua'r adeg honno, o ran dyfodol y Cynulliad a myfyrio ynghylch y Llywodraeth nesaf. Mae dewis o ran pa ddewisiadau gaiff eu gwneud ar ddiwedd y tymor Cynulliad hwn, er y byddwn ni'n Welsh Parliament/Senedd erbyn hynny, gyda'r newid enw. Bryd hynny, mae angen inni wneud rhai dewisiadau ynglŷn â beth fydd y sefyllfa o bosib yn y dyfodol, a'r dewisiadau y gallwn eu gwneud o fewn y gyllideb. Ond wedyn bydd pwy bynnag yw'r Llywodraeth eisiau gwneud dewisiadau ynglŷn â beth i'w wneud i symud pethau yn eu blaen. Dyna'r pwynt canolog: nid yn unig, 'oes gennym ni restr o bethau y mae'n ymddangos eu bod yn gweithio?', ond, 'sut mae gwneud iddyn nhw weithio drwy'r system gyfan wedyn?' Dyna un o'r heriau yr wyf yn eu gosod o ran cael prosiectau a allai ehangu'n gyflym, yn ogystal â'r gonestrwydd ynghylch pethau nad ydynt wedi gweithio ac atal eu cyllid.
Felly, gall Gweinidogion wneud sawl peth i geisio annog pobl i weithio gyda'i gilydd ac i gyflwyno pethau. Fe allwch chi annog, a dweud wrth bobl eu bod wedi creu argraff fawr arnoch chi, ac mae hynny'n gweithio o bryd i'w gilydd gyda phobl wahanol. Fe allwch chi fynnu pethau a churo'r ddesg, os mynnwch chi, ac mae yna Weinidogion mewn gwahanol sefydliadau sy'n credu mai dyna'r ffordd i wneud pethau—nid dyna fy null i o weithredu. Gallwch gael pwerau cyfreithiol—gallwch naill ai newid y gyfraith neu ddefnyddio'r pwerau cyfreithiol sydd gennych chi i orfodi pobl neu ei gwneud hi'n ofynnol i bobl wneud pethau. Ac rydym ni wedi mabwysiadu rhywfaint o'r dull hwnnw, er enghraifft, gyda Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 a dreialwyd gan Gwenda Thomas drwy'r fan yma. Roedd hynny'n golygu bod angen i bobl gael cyllidebau cyfun ar waith, ond mewn gwirionedd, er gwaethaf y gofyniad cyfreithiol, roedd dod â'r rhain at ei gilydd yn anodd iawn, ac mae heriau ymarferol gwirioneddol. Yn y sefyllfa hon, rwy'n credu y bydd ganddyn nhw berthnasoedd rhesymol ac y byddan nhw mewn gwell sefyllfa hyd yn oed i orfod gwneud dewisiadau gyda'i gilydd, ac maen nhw wedi gwneud dewisiadau ynglŷn â nid yn unig sut i wario arian, ond ynglŷn â sicrhau gwelliant.
Yna, mae'r ddau beth a fydd, yn fy marn i, yn helpu i'n hysgogi yn ymwneud â sut rydym ni'n dynodi arian. Felly, hyd yn oed gyda'r £100 miliwn yr ydym ni wedi'i gyhoeddi nawr, ac yr wyf wedi cadarnhau sut y caiff ei wario heddiw, sydd wedi cynhyrchu mwy na £100 miliwn o ran gwerth y gwaith ychwanegol a grëwyd ar draws rhanbarthau, rhwng partneriaid, ac rwy'n disgwyl y byddwn yn gweld mwy o hynny. Mae dewisiadau y bydd angen i Weinidogion eu gwneud yn y dyfodol ynghylch a ydym yn disgwyl gweld cyflwyno'r cynllun a dynodi arian penodol iddo, ac mae cymhellion dros wneud pethau, ynglŷn â dewis sut i symud rhywfaint o hyn ymlaen. Ac mae hefyd angen newid, oherwydd roedd yr adolygiad seneddol yn sôn am yr angen am newid. Ac mae gennym ni ddewisiadau, a'n dewis canolog yw caniatáu i newid ddigwydd i ni, oherwydd ein bod yn aros am argyfwng ac yna mae'n system ni'n torri. Mae'n rhaid i ni ei atgyweirio ar frys. Neu byddwn yn gwneud dewis, oherwydd bod anghenraid yn ein cymell ni i wneud hynny, oherwydd gallwn weld y pwynt hwnnw'n dod yn agosach ac yn agosach atom ni. Nawr, rwy'n credu y byddai'n gyfuniad o bob un o'r elfennau hynny, ond mae fy niddordeb mwyaf yn y parodrwydd a'r rheidrwydd sydd gan bartneriaid, yr ymrwymiad i wneud pethau'n wahanol, i oresgyn rhai o'r rhwystrau sefydliadol a diwylliannol i newid. Ac rwy'n credu y bydd y ffordd yr ydym yn defnyddio arian yn rhan allweddol o hynny hefyd, i ysgogi'r dyfodol.
These fissures are rather starkly evident, so we better get on with this change, or we're going to bankrupt our health service. More and more research evidence underlines the importance of encouraging people to be and stay healthy through eating clean, fresh food and doing regular, vigorous exercise. And that's not just in our youth, but also throughout our lives. And we know that that is the best way and the cheapest way of keeping people out of hospital.
Camilla Cavendish, in her book Extra Time, talks about 10 lessons for an ageing world. We're talking about the importance of growing old disgracefully. However, given the obesity epidemic across all ages, that is easier said than done, and we already have huge differentials in life expectancy from one ward to another in my constituency alone. So, I'd be very interested to explore further how you plan to do this scaling up.
I see that the Cardiff and the Vale regional partnership board's project on Me, My Home, My Community does talk about community gardening projects, walking groups, Men's Sheds, and talking cafes, all of which we know work well for people, but could you tell us about the size of that project and how you're going to be measuring its effectiveness?
Mae'r holltau hyn yn gwbl amlwg, felly mae'n well inni fwrw ymlaen â'r newid hwn, neu byddwn yn gyrru ein gwasanaeth iechyd i'r wal. Mae mwy a mwy o dystiolaeth ymchwil yn tanlinellu pwysigrwydd annog pobl i fod yn iach ac aros yn iach drwy fwyta bwyd glân, ffres a gwneud ymarfer corff egnïol yn rheolaidd. Ac nid yn ein hieuenctid yn unig, ond drwy gydol ein hoes hefyd. A gwyddom mai dyna'r ffordd orau a'r ffordd rataf o gadw pobl allan o'r ysbyty.
Mae Camilla Cavendish, yn ei llyfr Extra Time, yn sôn am 10 gwers ar gyfer byd sy'n heneiddio. Rydym yn sôn am bwysigrwydd heneiddio mewn modd cywilyddus. Fodd bynnag, o ystyried yr epidemig gordewdra sy'n gyffredin i bobl o bob oedran, mae'n haws dweud na gwneud, ac mae gennym ni eisoes wahaniaethau enfawr mewn disgwyliad oes o un ward i'r llall yn fy etholaeth i yn unig. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mawr mewn ymchwilio ymhellach i sut rydych chi'n bwriadu cyflawni'r ehangu hwn.
Gwelaf fod prosiect bwrdd partneriaeth rhanbarthol Caerdydd a'r Fro, Fi, Fy Nghartref, Fy Nghymuned, yn sôn am brosiectau garddio cymunedol, grwpiau cerdded, siediau dynion, a chaffis siarad, y gwyddom i gyd eu bod yn gweithio'n dda i bobl, ond a wnewch chi ddweud wrthym ni am faint y prosiect hwnnw a sut byddwch yn mesur ei effeithiolrwydd?
That will be measured against the evaluation process we have, and it goes back to the questions that I've answered from Angela Burns and Helen Mary Jones, and it's then about, well, is it then at a point where it can be scaled? Because part of our challenge is that each of us within our own constituencies or regions could point to things that we think work really well in a local areas, but we know that they aren't necessarily going to work somewhere else. And sometimes we meet people in our communities who we think are really inspiring, and they bring people together in a way that doesn't work just a few miles down the road. Well, that's not a systemic way to improve our health and social care system. So, it is about the scale of those projects; whether they can be scaled up to a much larger scale or whether, actually, that represents a system approach or a local approach.
There's nothing wrong with people having a local approach to work within that community. From a whole-system point of view, the new models of care we need to impalement have to be bigger and more scalable. That's why I set those parameters for the second stage, and it's also why, in response to Helen Mary Jones's questions, I've pointed out there are a range of areas where Ministers can make choices to help, encourage or require people to change. This is also about the drivers from regional partners themselves, who recognise that the system can't carry on as it is and deliver on the level and the quality and the dignity of care that all of us would expect for our own families, let alone our constituents.
So, I do think when you see the sharing of the evaluation after a whole year, I hope it'll give you some of the more detail around that. But of course, Members in their own local areas are perfectly entitled to approach their local partnership board for an update on practical progress already. I know, in some of the Cardiff areas, they're ahead in some of the seven portfolio areas that they've got than in others.
The other point that I'd just make is it's helpful to remind ourselves about the point about preventable ill health as well. It's not just about demand on the health service, but social care too. So, diet, exercise, smoking and alcohol are four big areas that we all know we can make a difference in ourselves, but it's about how we help and encourage people to do that, and actually the transformation fund itself has deliberately taken an approach that is about prevention and earlier intervention to help keep people well rather than the acute intervention when people are already acutely unwell.
Caiff hynny ei fesur yn unol â'r broses werthuso sydd gennym ni, ac mae'n mynd yn ôl at y cwestiynau yr wyf wedi'u hateb gan Angela Burns a Helen Mary Jones, ac yna mae'n ymwneud â, wel, a yw wedi cyrraedd sefyllfa lle y gellir ei ehangu? Oherwydd rhan o'n her ni yw y gallai pob un ohonom ni yn ein hetholaethau neu'n rhanbarthau ein hunain gyfeirio at bethau sy'n gweithio'n dda iawn yn ein barn ni mewn ardaloedd lleol, ond rydym yn gwybod nad ydynt o anghenraid yn mynd i weithio yn rhywle arall. Ac weithiau rydym yn cwrdd â phobl yn ein cymunedau sydd, yn ein barn ni, yn wirioneddol ysbrydoledig, ac maen nhw'n dod â phobl at ei gilydd mewn ffordd nad yw'n gweithio dim ond ychydig filltiroedd i lawr y ffordd. Wel, nid yw hynny'n ffordd systemig o wella ein system iechyd a gofal cymdeithasol. Felly, mae'n ymwneud â maint y prosiectau hynny; a ellir eu hehangu i raddfa lawer mwy neu a yw hynny, mewn gwirionedd, yn golygu bod angen gweithredu fel system neu yn lleol.
Nid oes dim o'i le ar bobl yn gweithio'n lleol yn y gymuned honno. O safbwynt y system gyfan, mae'n rhaid i'r modelau gofal newydd y mae angen inni eu gweithredu fod yn fwy a bod â'r gallu i ehangu'n gyflym. Dyna pam fy mod i'n gosod y ffiniau hynny ar gyfer yr ail gam, a dyna'r rheswm hefyd, mewn ymateb i gwestiynau Helen Mary Jones, fy mod wedi cyfeirio at nifer o feysydd lle gall Gweinidogion wneud dewisiadau i helpu, i annog pobl neu ei gwneud hi'n ofynnol i bobl newid. Mae a wnelo hyn hefyd â'r ffactorau sy'n sbarduno partneriaid rhanbarthol eu hunain, sy'n cydnabod na all y system barhau fel y mae a chyflawni o ran y lefel ac ansawdd ac urddas y gofal y byddai pob un ohonom yn ei ddisgwyl ar gyfer ein teuluoedd ein hunain, heb sôn am ein hetholwyr.
Felly, rwyf yn credu pan fyddwch chi'n gweld rhannu'r gwerthusiad ar ôl blwyddyn gyfan, rwy'n gobeithio y bydd yn rhoi mwy o fanylion i chi ynghylch hynny. Ond wrth gwrs, mae gan Aelodau yn eu hardaloedd lleol eu hunain berffaith hawl i fynd at eu bwrdd partneriaeth lleol i gael yr wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd ymarferol a wnaed eisoes. Rwy'n gwybod, yn rhai o ardaloedd Caerdydd, eu bod nhw ar y blaen yn rhai o'r saith maes portffolio sydd ganddyn nhw nag mewn eraill.
Y sylw arall yr hoffwn ei wneud yw ei bod hi'n dda o beth atgoffa ein hunain ynghylch y sylw am iechyd gwael y gellir ei osgoi hefyd. Nid yw hyn ynglŷn â dim ond y galw sydd ar y gwasanaeth iechyd, ond gofal cymdeithasol hefyd. Felly, mae deiet, ymarfer corff, ysmygu ac alcohol yn bedwar maes mawr y gwyddom y gallwn wneud gwahaniaeth i ni ein hunain yng ngyswllt y rheini, ond mae'n ymwneud â'r ffordd rydym yn helpu ac yn annog pobl i wneud hynny, ac mewn gwirionedd mae'r gronfa drawsnewid ei hun wedi mynd ati'n fwriadol i ymdrin ag atal ac ymyrryd yn gynharach i helpu i gadw pobl yn iach yn hytrach na'r ymyrraeth acíwt pan fo pobl eisoes yn ddifrifol wael.
Thank you very much, Minister. Thank you.
Diolch yn fawr, Gweinidog. Diolch.
Item 6 on the agenda is the statutory instrument consent motion on the Pilotage Act 1987 (Amendment) Regulations 2019, and I call on the Minister for Economy and Transport to move the motion—Ken Skates.
Eitem 6 ar yr agenda yw'r cynnig cydsyniad offeryn statudol ar Reoliadau Deddf Peilotiaeth 1987 (Diwygio) 2019, a galwaf ar Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth i gynnig y cynnig—Ken Skates.
Cynnig NDM7225 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn cytuno, yn unol â Rheol Sefydlog 30A.10, i'r Ysgrifennydd Gwladol wneud Rheoliadau Deddf Peilotiaeth 1987 (Diwygio) 2019, yn unol â'r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 17 Rhagfyr 2019.
Motion NDM7225 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales:
Agrees, in accordance with Standing Order 30A.10, that the Secretary of State makes the Pilotage Act 1987 (Amendment) Regulations 2019, in accordance with the draft laid in Table Office on 17 December 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirpwy Lywydd. The primary legislation amended by the statutory instrument is indeed the Pilotage Act 1987 (Amendment) Regulations 2019, which governs the operation of maritime pilotage in the UK. A maritime pilot is a seafarer, not part of the ship's crew, who has detailed knowledge of a port approach or dangerous navigational area, who has expertise in ship manoeuvring and uses that knowledge to ensure the safe passage of a vessel within a specified area.
Now, the subject of the SI is to update the definition of 'EEA State' in the Pilotage Act 1987. This relates to the acceptance of qualifications from states that are party to the EEA agreement. As currently drafted, the definition of 'EEA State' in the Pilotage Act 1987 does not include any states that became a party to the EEA agreement after May 2003 when the definition was inserted into the Act.
The UK Government are making this amendment pursuant to section 2(2) of the European Communities Act 1972, which will be repealed on exit day. That’s why, although this anomaly has existed for a considerable period, the UK Government has decided to make this amendment now. The amendment will ensure that the statute book is accurate and up to date ahead of the UK’s exit from the European Union.
These changes also fall within the legislative competence of the National Assembly, insofar as they relate to devolved pilotage, and devolved pilotage is expressly carved out of the reserved matter of pilotage within the Government of Wales Act 2006. Dirprwy Lywydd, I consider the change as purely technical, uncontroversial, and to represent no change to policy. However, it is important nevertheless that the role of the Assembly in considering devolved legal matters is preserved and that opportunities are given for debate and scrutiny of legislative changes to Wales by its appropriate democratically elected body, and it’s on this basis that I have tabled a motion to debate this SI.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn wir, y ddeddfwriaeth sylfaenol a ddiwygir gan yr offeryn statudol yw Rheoliadau Deddf Peilotiaeth 1987 (Diwygio) 2019, sy'n rheoli'r modd y gweithredir peilotiaeth forwrol yn y DU. Mae peilot morwrol yn forwr nad yw'n rhan o griw'r llong, sydd â gwybodaeth fanwl am fynediad i borthladd neu ardal beryglus lle mae llywio'n anodd, sydd ag arbenigedd mewn llywio llongau ac sy'n defnyddio'r wybodaeth honno i sicrhau bod llong yn cael mordaith ddiogel mewn ardal benodedig.
Nawr, testun yr offeryn statudol yw diweddaru'r diffiniad o 'Wladwriaeth yr AEE' yn Neddf Peilotiaeth 1987. Mae hyn yn ymwneud â chynnwys gwladwriaethau sy'n rhan o gytundeb yr AEE. Fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd, nid yw'r diffiniad o 'Wladwriaeth yr AEE' yn Neddf Peilotiaeth 1987 yn cynnwys unrhyw wladwriaethau a ddaeth yn rhan o gytundeb yr AEE ar ôl mis Mai 2003 pan gafodd y diffiniad ei fewnosod yn y Ddeddf.
Mae Llywodraeth y DU yn gwneud y diwygiad hwn yn unol ag adran 2 (2) o Ddeddf y Cymunedau Ewropeaidd 1972, a fydd yn cael ei diddymu ar y diwrnod ymadael. Dyna pam, er bod yr amryfusedd hwn wedi bodoli am gyfnod sylweddol, fod Llywodraeth y DU wedi penderfynu gwneud y gwelliant hwn nawr. Bydd y diwygiad hwn yn sicrhau bod y llyfr statud yn gywir ac yn gyfoes cyn i'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd.
Mae'r newidiadau hyn hefyd yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol, i'r graddau eu bod yn ymwneud â pheilotiaeth ddatganoledig, ac mae peilotiaeth ddatganoledig wedi ei llunio'n ffurfiol o fater neilltuedig peilotiaeth yn Neddf Llywodraeth Cymru 2006. Dirprwy Lywydd, ystyriaf y newid yn un cwbl dechnegol, annadleuol, ac yn un nad yw'n golygu unrhyw newid polisi. Fodd bynnag, mae'n bwysig serch hynny yr anrhydeddir swyddogaeth y Cynulliad wrth ystyried materion cyfreithiol datganoledig ac y rhoddir cyfleoedd i drafod a chraffu ar newidiadau deddfwriaethol yn ymwneud â Chymru gan ei chorff priodol a etholir yn ddemocrataidd, ac ar y sail hon rwyf wedi cyflwyno cynnig i drafod yr offeryn statudol hwn.
Thank you. Can I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw?
Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw?
Thank you, Dirprwy Lywydd. We considered this statutory instrument consent memorandum for the Pilotage Act 1987 (Amendment) Regulations 2019 at our meeting on 6 January 2020. We laid our report last Friday, 10 January.
In considering the statutory instrument consent memorandum and our response to it, we also took account of the Minister's letter to us, dated 17 December 2019. That letter can be found via the committee's report. In the letter the Minister stated that, as regards the SICM process,
'The First Minister’s position, due to the volume of correcting SIs and limiting timescales, was to develop a compromise to ensure that Brexit related SICMs would be dealt with in a timely manner'.
As Members will know, the compromise position was that the Welsh Government has not, up to this point, brought forward motions for debate on Brexit-related statutory instrument consent memoranda. The Minister, in his letter, went on to say,
'In correspondence with you in August the First Minister stated that, as the majority of the programme to correct the statute book has been substantially completed, the time is right to re-examine this approach and revert to the normal procedure whereby Welsh Government table Motions for SICMs.'
So, in the light of the comments made by the Minister today we welcome the Minister's commitment to table this motion for debate, which we've now had, and we're content with that memorandum. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe wnaethom ni ystyried y memorandwm cydsyniad offeryn statudol hwn ar gyfer Rheoliadau Deddf Peilotiaeth 1987 (Diwygio) 2019 yn ein cyfarfod ar 6 Ionawr 2020. Fe wnaethom ni gyflwyno ein hadroddiad ddydd Gwener diwethaf, 10 Ionawr.
Wrth ystyried y memorandwm cydsyniad offeryn statudol a'n hymateb iddo, bu i ni hefyd ystyried y llythyr anfonodd y Gweinidog atom ni, dyddiedig 17 Rhagfyr 2019. Gellir dod o hyd i'r llythyr hwnnw drwy adroddiad y pwyllgor. Yn y llythyr, dywedodd y Gweinidog, o ran proses y memorandwm cydsyniad offeryn statudol:
Safbwynt y Prif Weinidog, oherwydd swmp gwaith y broses o gywiro offerynnau statudol a chyfyngu ar amserlenni, oedd dod i gyfaddawd i sicrhau y byddai pob memorandwm cydsyniad offeryn statudol sy'n gysylltiedig â Brexit yn cael eu trin mewn modd amserol.
Fel y gŵyr yr Aelodau, y cyfaddawd oedd nad yw Llywodraeth Cymru, hyd yma, wedi cyflwyno cynigion i'w trafod ar femoranda cydsyniad offeryn statudol sy'n gysylltiedig â Brexit. Yn ei lythyr, dywedodd y Gweinidog:
Mewn gohebiaeth â chi ym mis Awst, dywedodd y Prif Weinidog, gan fod y rhan fwyaf o'r rhaglen i gywiro'r llyfr statud wedi'i chwblhau i raddau helaeth, dyma'r amser priodol i ailedrych ar y dull hwn a dychwelyd at y drefn arferol lle mae Llywodraeth Cymru'n cyflwyno cynigion ar gyfer memoranda cydsyniad offeryn statudol.
Felly, yng ngoleuni'r sylwadau a wnaed gan y Gweinidog heddiw rydym yn croesawu ymrwymiad y Gweinidog i gyflwyno'r cynnig hwn i'w drafod, ac rydym ni wedi gwneud bellach, ac rydym yn fodlon â'r memorandwm hwnnw. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Thank you. I have no other speakers. I call the Minister to reply, if he feels—.
Diolch. Nid oes gennyf unrhyw siaradwyr eraill. Galwaf ar y Gweinidog i ymateb, os yw'n teimlo—.
Moved.
Cynigwyd.
Moved, okay. Thank you. That's fine. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Wedi ei gynnig, iawn. Diolch. Mae hynny'n iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 7 is the debate on Stage 3 of the National Health Service (Indemnities) (Wales) Bill. As no amendments have been tabled, I declare that all sections of the Bill are deemed agreed, in accordance with Standing Order 26.43, and that therefore concludes the Stage 3 proceedings.
Eitem 7 yw'r ddadl ar gyfnod 3 Bil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau) (Cymru). Gan nad oes unrhyw welliannau wedi'u cyflwyno, rwy'n datgan y bernir bod pob adran o'r Bil wedi'u derbyn, yn unol â Rheol Sefydlog 26.43, ac felly daw hynny â thrafodion Cyfnod 3 i ben.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
All sections of the Bill deemed agreed.
Item 8 on the agenda is a debate on Stage 4 of the National Health Service (Indemnities) (Wales) Bill. I have accepted a request from the Minister for Finance and Trefnydd to move immediately to Stage 4 proceedings, in accordance with Standing Order 26.48. So, I call on the Minister for Health and Social Services to move the motion. Vaughan Gething.
Eitem 8 ar yr agenda yw dadl ar Gyfnod 4 Bil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau) (Cymru). Rwyf wedi derbyn cais gan y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i droi ar unwaith at drafodion Cyfnod 4, yn unol â Rheol Sefydlog 26.48. Felly, galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gynnig y cynnig. Vaughan Gething.
Cynnig
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.48, yn cymeradwyo Bil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau) (Cymru).
Motion
To propose that the National Assembly for Wales in accordance with Standing Order 26.48, approves the National Health Service (Indemnities) (Wales) Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'm happy to move the motion before the Assembly today for Stage 4 of the National Health Service (Indemnities) (Wales) Bill that I laid on 14 October 2019. Since the Bill was laid, it has progressed successfully through stages in the Senedd's legislation process, albeit on a truncated timetable, we have discussed both at committee and in here. I'm most grateful to Business Committee for agreeing to this, and to the Llywydd for agreeing for Stage 4 to proceed immediately from Stage 3. I want to thank the Chairs, members and the staff of the Finance Committee, Constitutional and Legislative Affairs Committee, and of course the Health, Social Care and Sport Committee for their consideration, scrutiny and reports regarding the Bill and the supporting explanatory memoranda and regulatory impact assessment. I'm grateful to all of our stakeholders who've been able to contribute to this legislative process by providing evidence in person and in writing, in particular to the Health, Social Care and Sport Committee. The positive discussions with Members, including the technical briefing sessions offered, together with public evidence sessions from stakeholders, have ensured that the Bill has had real scrutiny despite the expedited nature of the Bill.
I do of course want to thank Members for agreeing that the Bill does not need to change. The Bill is short and discrete. It amends only section 30 of the NHS (Wales) Act 2006 in relation to schemes for meeting losses and liabilities of certain health service bodies, to confer a new power on Welsh Ministers to establish direct indemnity schemes by regulation. This will provide the enabling power to make regulations establishing an existing liabilities scheme to cover the liabilities of GPs for clinical negligence claims that have been reported or incurred but not reported, before 1 April 2019.
The future liabilities scheme has already been established and is operating successfully. It covers claims for clinical negligence arising from 1 April 2019. Both the future liabilities scheme and the existing liabilities scheme are aligned, wherever possible, with the arrangements introduced in England. This will ensure that GPs in Wales are not disadvantaged in comparison to their colleagues in England, that there is no negative impact on GP recruitment and retention and no interruption of the cross-border flow of GPs.
Members will also be aware that I've agreed to provide, from April 2021, an annual report to go to the Health, Social Care and Sport Committee. That report will cover the technical operation of the future liabilities scheme and the existing liabilities scheme. It will be informed by GPs and other key stakeholders, including medical defence organisations, NHS Wales and the NHS Wales shared services partnership, legal and risk services, which operate the future liabilities scheme and will now take over claims handling of the exiting liabilities scheme in line with the ELS arrangements between the Welsh Government and medical defence organisations. The annual report will also outline the ELS arrangements agreed between Welsh Government and medical defence organisations and the way that that the scheme has been operationalised, together with the financial impact of the ELS arrangements, subject to adhering to any confidentiality agreements.
In the Bill's general principles debate on 19 November, all Members present at the time supported and agreed on the need for this Bill. I hope that across the Chamber, we will continue to provide that same unanimous support to take the Bill to full enactment.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n hapus i gynnig y cynnig gerbron y Cynulliad heddiw ar gyfer Cyfnod 4 Bil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau) (Cymru) a gyflwynais ar 14 Hydref 2019. Ers cyflwyno'r Bil, mae wedi mynd rhagddo'n llwyddiannus drwy gamau ym mhroses ddeddfu'r Senedd, er i'r amserlen gael ei chwtogi, rydym wedi trafod yn y pwyllgor ac yn y fan yma. Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Pwyllgor Busnes am gytuno i hyn, ac i'r Llywydd am gytuno i Gyfnod 4 fynd rhagddo ar unwaith ar ôl Cyfnod 3. Hoffwn ddiolch i gadeiryddion, Aelodau a staff y Pwyllgor Cyllid, y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, ac wrth gwrs, i'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon am eu hystyriaeth, eu gwaith craffu a'u hadroddiadau mewn cysylltiad â'r Bil a'r Memoranda Esboniadol ategol a'r asesiad effaith rheoleiddiol. Rwy'n ddiolchgar i'n holl randdeiliaid sydd wedi cyfrannu at y broses ddeddfwriaethol hon drwy roi tystiolaeth yn bersonol ac yn ysgrifenedig, yn enwedig i'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon. Mae'r trafodaethau cadarnhaol ag Aelodau, gan gynnwys y sesiynau briffio technegol a gynigiwyd, ynghyd â sesiynau tystiolaeth cyhoeddus gan randdeiliaid, wedi sicrhau y bu craffu gwirioneddol ar y Bil er gwaethaf natur frysiog y Bil.
Rwyf wrth gwrs eisiau diolch i'r Aelodau am gytuno nad oes angen i'r Bil newid. Mae'r Bil yn fyr a phenodol. Dim ond adran 30 o Ddeddf y GIG (Cymru) 2006 y mae'n ei diwygio mewn cysylltiad â chynlluniau ar gyfer bodloni colledion a rhwymedigaethau cyrff penodol o'r gwasanaeth iechyd, i roi pŵer newydd i Weinidogion Cymru sefydlu cynlluniau indemniad uniongyrchol drwy reoliadau. Bydd hyn yn darparu'r pŵer galluogi i wneud rheoliadau i sefydlu cynllun rhwymedigaethau presennol i gwmpasu rhwymedigaethau meddygon ar gyfer hawliadau esgeuluster clinigol a gofnodwyd neu a ddaeth i'w rhan ond na chawsant eu cofnodi, cyn 1 Ebrill 2019.
Mae cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol eisoes wedi'i sefydlu ac yn gweithredu'n llwyddiannus. Mae'n cwmpasu hawliadau am esgeulustod clinigol o 1 Ebrill 2019. Mae'r cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol a'r cynllun rhwymedigaethau presennol yn gydnaws, lle bynnag y bo modd, â'r trefniadau a gyflwynir yn Lloegr. Bydd hyn yn sicrhau nad yw meddygon teulu yng Nghymru o dan anfantais o'u cymharu â'u cydweithwyr yn Lloegr, nad oes effaith negyddol ar recriwtio a chadw meddygon teulu na dim ymyrraeth â'r llif o feddygon teulu ar draws y ffin.
Bydd yr Aelodau hefyd yn ymwybodol fy mod wedi cytuno i ddarparu, o fis Ebrill 2021, adroddiad blynyddol i fynd i'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon. Bydd yr adroddiad hwnnw'n ymdrin â gweithrediad technegol cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol a'r cynllun rhwymedigaethau presennol. Bydd gan feddygon teulu a rhanddeiliaid allweddol eraill ran allweddol yn ei lunio, gan gynnwys sefydliadau amddiffyn meddygol, GIG Cymru a Phartneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru, gwasanaethau cyfreithiol a gwasanaethau risg, sy'n gweithredu cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol ac a fydd bellach yn ymgymryd â'r broses o ymdrin â hawliadau'r cynllun rhwymedigaethau presennol yn unol â threfniadau triniaeth cynnal bywyd brys rhwng Llywodraeth Cymru a sefydliadau amddiffyn meddygol. Bydd yr adroddiad blynyddol hefyd yn amlinellu trefniadau triniaeth cynnal bywyd brys y cytunwyd arnynt gan Lywodraeth Cymru a sefydliadau amddiffyn meddygol a'r ffordd y mae'r cynllun wedi'i roi ar waith, ynghyd ag effaith ariannol trefniadau triniaeth cynnal bywyd brys, yn amodol ar lynu wrth unrhyw gytundebau cyfrinachedd.
Yn y ddadl ar egwyddorion cyffredinol y Bil ar 19 Tachwedd, roedd pob aelod a oedd yn bresennol ar y pryd yn cefnogi'r angen am y Bil hwn ac yn cytuno arno. Gobeithiaf y byddwn, bawb yn y Siambr, yn parhau i roi'r un gefnogaeth unfrydol i'r Bil i sicrhau deddfu llawn.
As you will be well aware, at times, consensus is difficult to reach in this place. However, the NHS (Indemnities) (Wales) Bill is a piece of legislation that has earned cross-party approval, and I'm grateful to have the opportunity to speak on behalf of the Welsh Conservatives during the final stage of this Bill. I'd like to extend my thanks to the Minister for the work that he and his department undertook on the existing liabilities scheme, and to all the committee members and staff who took the Bill through the legislative stages in record time.
Following my first amendment during Stage 2, concerning the preparation and publishing of a report on the effect of the Act, I received assurances from the Minister for Health and Social Services that the Welsh Government would review reporting mechanisms on both the existing liabilities scheme, i.e. this Bill before us, and the future liabilities scheme. I would like to thank the Minister for confirming that an annual report will be published on both schemes, thereby enabling appropriate scrutiny by the relevant committees and the Assembly as a whole. This commitment was made in the form of a letter that the Minister sent to the Health, Social Care and Sport Committee on 7 January, and indeed has just been reiterated by the Minister. Because it is important that we get this Bill right to ensure that working as a GP in Wales continues to be an attractive and viable career, and that barriers are not created between GPs working in Wales and other parts of the UK.
Turning to the second amendment that we tabled at Stage 2, the amendment raised significant concerns that the Medical Defence Union had not agreed a position with the Welsh Government on the existing liabilities scheme. However, I was content to withdraw that amendment as the Minister again provided assurances. Since that committee stage, I and several other Assembly Members have been alerted to serious concerns raised in the GP future liabilities scheme as set out in the National Health Service (Clinical Negligence Scheme) (Wales) Regulations 2019. Defence organisations and practitioners wish to seek clarity and reassurance from the Welsh Government on the criteria that may be employed to withhold cover under the scheme.
The legal and risk services department currently provides the claims-handling services for GPs, for instance, that take place after 1 April 2019. Defence organisations have raised concerns that legal and risk services do not fully understand the different dynamics at play when supporting individual GPs through a claim, rather than the claims services to NHS trusts. An example of a different dynamic at play is that GPs could face multiple jeopardy. They may have to deal with a complaint, a claim, a disciplinary investigation, a General Medical Council investigation, potentially an inquest and potentially a criminal investigation. There's very real concern that any expression of liability will negate the acceptance of a claim by legal and risk services. This does not sit well with the duty of candour that the Welsh Government is seeking to bring in through the Health and Social Care (Quality and Engagement) (Wales) Bill.
Therefore, Minister, whilst welcoming the positive step this Bill brings to providing reasonable-cost indemnity to primary care providers, may I also take this opportunity to ask that you consider the following questions: looking at outcomes, how is the Welsh Government going to benchmark the future liabilities scheme? What assurances can GPs get that they will be involved in all stages of the claim and be kept fully informed, including the sharing in advance with GPs drafts of all relevant documentation? What clarity can you provide surrounding the use of GP claims data for purposes other than direct claims handling? And the NHS in England, while having a similar position to yours on future liabilities, have assured their GPs that, and I quote, they will not withhold indemnity under the clinical negligence scheme for general practice because a practitioner has taken action to comply with their ethical, professional or statutory obligations. So, what commitment will the Minister make that this assurance will be replicated in Wales?
I absolutely understand that this is going to come under the regulations. It does not detract from the legislation in front of us, which, as I said, has our full support and is very, very welcome to GPs the length and breadth of Wales. But there is an old adage, Minister, that the devil is in the detail and, whilst we are content to support this Bill despite its rapid progress through the legislative process, there is still work to be done to ensure that general practitioners in Wales receive the same level of service and the same standard of defence from the state-backed existing liabilities scheme as they did before. Diolch yn fawr.
Fel y gwyddoch yn dda, mae'n anodd cyrraedd consensws yn y lle hwn ar brydiau. Fodd bynnag, mae Bil y GIG (Indemniadau) (Cymru) yn ddarn o ddeddfwriaeth sydd wedi ennill cymeradwyaeth drawsbleidiol, ac rwy'n ddiolchgar am y cyfle i siarad ar ran y Ceidwadwyr Cymreig yn ystod cam olaf y Bil hwn. Hoffwn i ddiolch yn fawr i'r Gweinidog am y gwaith y mae ef a'i adran wedi'i wneud ar y cynllun rhwymedigaethau presennol, ac i bob aelod o'r pwyllgor a'r staff a aeth â'r Bil drwy'r cyfnodau deddfwriaethol yn yr amser byrraf erioed.
Yn dilyn fy ngwelliant cyntaf yn ystod cyfnod 2, ynghylch paratoi a chyhoeddi adroddiad ar effaith y Ddeddf, cefais sicrwydd gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol y byddai Llywodraeth Cymru yn adolygu dulliau adrodd ar y cynllun rhwymedigaethau presennol, h.y. y Bil hwn sydd ger ein bron, a chynllun rhwymedigaethau y dyfodol. Hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am gadarnhau y bydd adroddiad blynyddol yn cael ei gyhoeddi ar y ddau gynllun, gan alluogi'r pwyllgorau perthnasol a'r Cynulliad cyfan i graffu'n briodol. Gwnaed yr ymrwymiad hwn ar ffurf llythyr a anfonodd y Gweinidog at y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon ar 7 Ionawr, ac yn wir y mae'r Gweinidog newydd ei ailadrodd. Mae'n bwysig ein bod yn cael y Bil hwn yn iawn i sicrhau bod gweithio fel meddyg teulu yng Nghymru yn parhau i fod yn yrfa atyniadol a hyfyw, ac nad oes rhwystrau'n cael eu creu rhwng meddygon teulu sy'n gweithio yng Nghymru a rhannau eraill o'r DU.
Gan droi at yr ail welliant a gyflwynwyd gennym yng Nghyfnod 2, cododd y gwelliant bryderon sylweddol nad oedd yr Undeb Amddiffyn Meddygol wedi cytuno ar safbwynt gyda Llywodraeth Cymru ynghylch y cynllun rhwymedigaethau presennol. Fodd bynnag, roeddwn i'n fodlon tynnu'r gwelliant hwnnw yn ôl gan fod y Gweinidog wedi rhoi sicrwydd unwaith eto. Ers y cyfnod Pwyllgor hwnnw, rwyf i a sawl aelod arall o'r Cynulliad wedi cael gwybod am bryderon difrifol a godwyd yng nghynllun rhwymedigaethau y dyfodol i feddygon teulu fel y nodir yn Rheoliadau'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cynllun Esgeuluster Clinigol) (Cymru) 2019. Mae sefydliadau ac ymarferwyr amddiffyn yn dymuno gofyn am eglurder a sicrwydd gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â'r meini prawf y gellir eu defnyddio i atal amddiffyniad o dan y cynllun.
Ar hyn o bryd, yr adran gwasanaethau cyfreithiol a risg sy'n darparu'r gwasanaethau ymdrin â hawliadau ar gyfer meddygon teulu, er enghraifft, sy'n digwydd ar ôl 1 Ebrill 2019. Mae sefydliadau amddiffyn wedi mynegi pryderon nad yw gwasanaethau cyfreithiol a risg yn deall yn llawn y gwahanol ddynameg wrth gefnogi meddygon teulu unigol drwy broses hawliad, yn hytrach na'r gwasanaethau hawliadau i ymddiriedolaethau'r GIG. Un enghraifft o wahanol ddynameg ar waith yw y gallai meddygon teulu wynebu erlyniad lluosog. Efallai y bydd yn rhaid iddyn nhw ymdrin â chŵyn, hawliad, ymchwiliad disgyblu, ymchwiliad gan y Cyngor Meddygol Cyffredinol, cwest o bosibl ac ymchwiliad troseddol o bosibl. Mae pryder gwirioneddol y bydd unrhyw fynegiant o rwymedigaeth yn nacáu hawliad sydd wedi'i dderbyn gan wasanaethau cyfreithiol a risg. Nid yw hyn yn cydweddu'n dda â'r ddyletswydd gonestrwydd y mae Llywodraeth Cymru yn ceisio ei chyflwyno drwy'r Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru).
Felly, Gweinidog, er fy mod i'n croesawu'r cam cadarnhaol a ddaw yn sgil y Bil hwn i ddarparu indemniad cost rhesymol i ddarparwyr gofal sylfaenol, a gaf i hefyd fanteisio ar y cyfle hwn i ofyn ichi ystyried y cwestiynau canlynol: wrth edrych ar ganlyniadau, sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu meincnodi'r cynllun rhwymedigaethau yn y dyfodol? Pa sicrwydd y gall meddygon teulu ei gael y byddant yn cael eu cynnwys ym mhob cam o'r hawliad ac y byddant yn cael yr wybodaeth lawn, gan gynnwys rhannu drafftiau o'r holl ddogfennau perthnasol â meddygon teulu ymlaen llaw? Pa eglurder y gallwch chi ei roi ynghylch defnyddio data am hawliadau meddygon teulu at ddibenion eraill heblaw ymdrin â hawliadau yn uniongyrchol? Ac mae'r GIG yn Lloegr, er ei fod yn cefnogi safbwynt sy'n debyg i'ch un chi o ran rhwymedigaethau yn y dyfodol, wedi sicrhau ei feddygon teulu na fyddan nhw, ac rwy'n dyfynnu, yn atal indemniad o dan y cynllun esgeulustod clinigol ar gyfer ymarfer cyffredinol oherwydd bod ymarferydd wedi cymryd camau i gydymffurfio â'i rwymedigaethau moesegol, proffesiynol neu statudol. Felly, pa ymrwymiad y bydd y Gweinidog yn ei wneud i efelychu'r sicrwydd hwn yng Nghymru?
Rwy'n deall yn llwyr y bydd hyn yn cael ei gynnwys o dan y Rheoliadau. Nid yw'n tynnu oddi ar y ddeddfwriaeth sydd ger ein bron, sydd, fel y dywedais, yn derbyn ein cefnogaeth lawn ac sy'n cael croeso mawr iawn gan feddygon teulu ar hyd a lled Cymru. Ond, mae yna hen ddywediad Saesneg, Gweinidog, sy'n dweud mai yn y manylder y mae'r diafol, ac er ein bod yn fodlon cefnogi'r Bil hwn er gwaethaf ei gynnydd cyflym drwy'r broses ddeddfwriaethol, mae gwaith i'w wneud o hyd i sicrhau bod meddygon teulu yng Nghymru yn cael yr un lefel gwasanaeth a'r un safon o amddiffyniad o'r cynllun rhwymedigaethau presennol a gefnogir gan y wladwriaeth ag yr oedd ganddyn nhw o'r blaen. Diolch yn fawr.
I'd like to associate myself with what Angela Burns and the Minister have already said in thanking all of those who have enabled this important piece of work to be done in a timely manner, which was essential. I suppose the Minister would expect me to say that we don't want to get into the habit of legislating in a rush, but there was a particular reason why it made sense to escalate this legislative process and we on the Plaid Cymru benches have been very happy to support that and to support the idea behind this Bill, which is, of course, to make the GP profession in Wales more attractive to young doctors and, indeed, to retain people in their careers. So, we're very happy to support the legislation today. We're very glad that the Llywydd has allowed the debates to be moved on as quickly from Stage 3 to Stage 4, and we're happy to support that.
When the Medical Defence Union began to raise some concerns with us, I had a bit of a sense that, perhaps, one wouldn't expect turkeys to be supporting the introduction of Christmas and that there may have been a bit of self-interest as an organisation in some of the queries that they were raising, and we did explore that with them in the committee. But I would associate myself with some of the concerns that Angela Burns has raised around the detail that will follow. The Minister may not be able to give us full answers today, and the reporting process that he set out, of course, will be helpful in that regard.
I won't repeat the concerns that Angela Burns has raised about the admission of liability, because one of the strengths of our medical profession is that they are answerable in a number of ways to a number of bodies when things go wrong or when there's an allegation that things have gone wrong. And we wouldn't want to build anything into this system that would make GPs reluctant to participate honestly. On the point about the duty of candour that is going to be introduced in new legislation, it would be ridiculous, I think, if one part of the Welsh Government was telling doctors, 'You cannot admit when something has gone wrong', let's say to an inquest or to the GMC, at the same time as telling them that we expect them to be candid and that we're placing, at least on public bodies—and some of us would like to see that duty of candour placed more broadly on individuals—. So, I'm sure there's no intention for that, but it would be helpful for the Minister to assure us today that he will be able to give those reassurances, similar to the ones that have already been given to the profession in England.
And the final point that I would want to make, Dirprwy Lywydd, is with regard to the nature of the report. It's extremely positive that the Minister has agreed to report annually in response to the Conservative benches' amendment, but we need to know what we're reporting upon and what we're benchmarking against. The Medical Defence Union have made some suggestions to the committee of some of those things: we might want to look at what the average cost of defending a claim is; we might want to look at the success rate of the claim handling. Now, I'm somewhat ambivalent about that because we wouldn't want to be saying that it's always the right thing for the doctor to be successfully defended, because sometimes the doctor will be at fault and should be found at fault.
But I think it would be helpful—I wouldn't, again, expect the Minister to be able to tell us this today—when the process is in place and the regulations are in place, it would be good for him to share with us what the benchmarks and the report are going to be. He may or may not want to respond to the points made by the Medical Defence Union. To the committee the Minister has generously said he'll be making an annual report too. We can't successfully scrutinise that annual report unless we're clear what's being measured, where we are at the beginning of the process, and what the plan is to improve performance against certain key benchmarks.
So, with that, I would join other speakers, Dirprwy Lywydd, in commending this legislation to the Assembly, thanking again my fellow committee members and members of the other committees who scrutinised this, and all the staff who have so ably, as they always do, supported us in the process.
Hoffwn i ategu'r hyn y mae Angela Burns a'r Gweinidog eisoes wedi'i ddweud wrth ddiolch i bawb sydd wedi galluogi'r darn pwysig hwn o waith i gael ei wneud mewn modd amserol, a oedd yn hanfodol. Mae'n debyg y byddai'r Gweinidog yn disgwyl imi ddweud nad ydym yn dymuno mynd i'r arfer o ddeddfu ar frys, ond roedd rheswm arbennig pam yr oedd yn gwneud synnwyr i gyflymu'r broses ddeddfwriaethol hon ac rydym ni ar feinciau Plaid Cymru wedi bod yn fodlon iawn cefnogi hynny a chefnogi'r syniad y tu ôl i'r Bil hwn, sydd, wrth gwrs, i wneud y proffesiwn meddygon teulu yng Nghymru yn fwy atyniadol i feddygon ifanc ac, yn wir, i gadw pobl yn eu gyrfaoedd. Felly, rydym yn hapus iawn i gefnogi'r ddeddfwriaeth heddiw. Rydym yn falch iawn bod y Llywydd wedi caniatáu i'r dadleuon gael eu symud ymlaen mor gyflym o Gyfnod 3 i Gyfnod 4, ac rydym yn hapus i gefnogi hynny.
Pan ddechreuodd yr Undeb Amddiffyn Meddygol godi rhai pryderon gyda ni, roedd gen i rywfaint o ymdeimlad, efallai, na fyddai rhywun yn disgwyl i dyrcwn gefnogi cyflwyno'r Nadolig ac y gallai fod rhywfaint o hunan-fudd fel sefydliad yn rhai o'r ymholiadau yr oedden nhw yn eu codi, ac fe wnaethom ni archwilio hynny gyda nhw yn y pwyllgor. Ond byddwn i yn ategu rhai o'r pryderon y mae Angela Burns wedi eu codi ynghylch y manylder a fydd yn dilyn. Efallai na fydd y Gweinidog yn gallu rhoi atebion llawn i ni heddiw, a bydd y broses adrodd a bennodd, wrth gwrs, yn ddefnyddiol yn hynny o beth.
Ni fyddaf yn ailadrodd y pryderon y mae Angela Burns wedi eu codi ynghylch derbyn rhwymedigaeth, oherwydd un o gryfderau ein proffesiwn meddygol yw eu bod yn atebol mewn nifer o ffyrdd i nifer o gyrff pan fydd pethau yn mynd o chwith neu pan fydd honiad bod pethau wedi mynd o chwith. Ac ni fyddem ni'n dymuno ychwanegu unrhyw beth at y system hon a fyddai'n gwneud meddygon teulu yn gyndyn i gymryd rhan yn onest. O ran y pwynt ynghylch y ddyletswydd gonestrwydd a fydd yn cael ei chyflwyno mewn deddfwriaeth newydd, byddai'n chwerthinllyd, yn fy marn i, pe byddai un rhan o Lywodraeth Cymru yn dweud wrth feddygon, 'Ni allwch chi gyfaddef pan fydd rhywbeth wedi mynd o'i le', gadewch i ni ddweud wrth gwest neu wrth y Cyngor Meddygol Cyffredinol, ar yr un pryd â dweud wrthyn nhw ein bod yn disgwyl iddyn nhw fod yn onest a'n bod yn gosod, o leiaf ar gyrff cyhoeddus—a hoffai rai ohonom weld y ddyletswydd gonestrwydd yn cael ei gosod yn fwy cyffredinol ar unigolion—. Felly, rwy'n siŵr nad oes unrhyw fwriad i wneud hynny, ond byddai'n ddefnyddiol i'r Gweinidog ein sicrhau ni heddiw y bydd yn gallu rhoi'r sicrwydd hwnnw, yn debyg i'r hyn sydd eisoes wedi ei roi i'r proffesiwn yn Lloegr.
Ac mae'r pwynt olaf yr hoffwn i ei wneud, Dirprwy Lywydd, yn ymwneud â natur yr adroddiad. Mae'n hynod gadarnhaol bod y Gweinidog wedi cytuno i adrodd yn flynyddol mewn ymateb i welliant meinciau'r Ceidwadwyr, ond mae angen inni wybod beth yr ydym yn adrodd arno a beth yr ydym yn meincnodi yn ei erbyn. Mae'r Undeb Amddiffyn Meddygol wedi gwneud rhai awgrymiadau i'r pwyllgor am rai o'r pethau hynny: efallai y byddem yn dymuno gweld beth yw cost amddiffyn hawliad ar gyfartaledd; efallai y byddem yn dymuno ystyried cyfradd llwyddiant y broses o ymdrin â'r hawliad. Nawr, rwyf i braidd yn amwys ynghylch hynny oherwydd ni fyddem ni eisiau dweud mai'r peth iawn bob tro yw bod y meddyg yn cael ei amddiffyn yn llwyddiannus, oherwydd weithiau bydd y meddyg ar fai a dylid ei gael ar fai.
Ond rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol—unwaith eto, ni fyddwn i'n disgwyl i'r Gweinidog allu dweud hyn wrthym ni heddiw—pan fydd y broses wedi'i sefydlu a'r rheoliadau ar waith, byddai'n dda iddo rannu â ni beth fydd y meincnodau a'r adroddiad. Efallai yr hoffai ymateb i'r pwyntiau a wnaed gan yr Undeb Amddiffyn Meddygol neu efallai ddim. I'r Pwyllgor, mae'r Gweinidog wedi dweud yn garedig y bydd yn llunio adroddiad blynyddol hefyd. Ni allwn graffu'n llwyddiannus ar yr adroddiad blynyddol hwnnw oni bai ein bod yn glir ynghylch beth sy'n cael ei fesur, ble yr ydym ni ar ddechrau'r broses, a beth yw'r cynllun i wella perfformiad o'i gymharu â meincnodau allweddol penodol.
Felly, gyda hynny, rwy'n ymuno â siaradwyr eraill, Dirprwy Lywydd, wrth gymeradwyo'r ddeddfwriaeth hon i'r Cynulliad, gan ddiolch eto i fy nghyd-Aelodau ar y pwyllgor ac aelodau'r pwyllgorau eraill a fu'n craffu ar hyn, a'r holl staff sydd wedi ein cefnogi yn y broses mewn ffordd mor fedrus, fel y byddan nhw'n ei wneud bob amser.
As Chair of the health committee, obviously, I also rise in support of this NHS indemnities Bill and thank everybody who's been involved in the process thus far. Now, some of the misgivings with the Bill have been well aired both by Helen Mary Jones and by Angela Burns so I won't go down the same path, only to note that how various bits of legislation need thought in how they bed down together. We have the NHS Redress (Wales) Measure 2008, we have the duty of candour, and now we have the NHS indemnity Bill. There has to be some thought as regards how all of those sit together.
And for the record, as I've stated in the health committee deliberations on this Bill, Members perhaps will know that I've been a GP—[Interruption.]—working in a voluntary capacity whenever I'm an AM, but I'm no longer practising and therefore I have no direct personal interest in this NHS indemnities Bill before us today. I was asked for clarification; clarification hopefully provided. The Bill itself is widely welcomed. Diolch yn fawr.
Fel Cadeirydd y pwyllgor iechyd, yn amlwg, rwyf i hefyd yn codi o blaid y Bil indemniadau y GIG hwn ac yn diolch i bawb sydd wedi bod yn rhan o'r broses hyd yn hyn. Nawr, mae rhai o'r amheuon ynghylch y Bil wedi eu crybwyll yn dda gan Helen Mary Jones ac Angela Burns felly ni fyddaf i yn mynd ar yr un trywydd, heblaw i nodi bod angen ystyried sut y mae gwahanol ddarnau o ddeddfwriaeth yn cydweddu â'i gilydd. Mae gennym ni Fesur Gwneud Iawn am Gamweddau'r GIG (Cymru) 2008, mae gennym ni'r ddyletswydd gonestrwydd, a nawr mae gennym ni Fil indemniad y GIG. Mae'n rhaid ystyried rhywfaint sut y mae pob un o'r rhain yn cydweddu â'i gilydd.
Ac er mwyn i bawb gael gwybod, fel yr wyf wedi ei ddweud yn nhrafodaethau'r pwyllgor iechyd ynghylch y Bil hwn, efallai y bydd yr Aelodau'n gwybod fy mod i wedi bod yn feddyg teulu—[torri ar draws.]—yn gweithio'n wirfoddol pryd bynnag y byddaf yn AC, ond nid wyf yn ymarfer bellach ac felly nid oes gen i fuddiant personol uniongyrchol yn y Bil indemniadau y GIG hwn sydd ger ein bron ni heddiw. Gofynnwyd i mi am eglurhad; gobeithio fy mod i wedi rhoi'r eglurhad. Croesewir y Bil ei hun yn eang. Diolch yn fawr.
Thank you. Can I now call the Minister for Health and Social Services to reply to the debate?
Diolch. A gaf i alw nawr ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i ymateb i'r ddadl?
Thank you, Deputy Presiding Officer, and thank you to Members for their additional questions and contributions today. I'm delighted to see that, again, the purpose and the point of the Bill still enjoys support across the Chamber.
To deal with the points raised by Helen Mary Jones and Angela Burns, I want to give a proper assurance that, in terms of how to measure success—well, success means more than one thing. It's about the financial underpinning of what's going on, about the cost to the public purse, but it's also about the quality of the service from the person who's providing that professional healthcare service. It's also about what that means for the person that they're seeing, treating and working with as well, so I don't think it's as simple as saying that there is a measure. And to be fair, Helen Mary Jones recognised that in part of her contribution as well.
And I don't see a conflict between the duty of candour that we seek to introduce and the operation of this scheme, because, actually, the duty of candour doesn't change the fact of the reality of liability or otherwise. So, we would still want medical professionals to fully engage with the duty of candour, as indeed their representative bodies want them to as well; there's not been any suggestion that they don't want to do that, or that that should somehow affect the way in which liability decisions are or aren't made. And on that, dealing with the points that Angela Burns raised, no GP in Wales should feel or believe, or have any reasonable cause to believe, that there is going to be a diminution in the quality of service or, indeed, protection, either compared to their colleagues in England or elsewhere. They should draw confidence from the operators of the risk pool and the way that their colleagues in secondary care have been dealt with. This isn't just about protecting NHS trusts, or the fact, as you mentioned, about individuals and their own standing within the profession, the potential for regulatory action, or, indeed, the investigations by law enforcement agents that we've seen. They have all taken place within the context of hospital-based care, and it's part of the confidence that a range of actors have about the choice to be made about who will now go on to operate the scheme, that there is a successful record of understanding the context in which healthcare is delivered, and the different risks and challenges that healthcare professionals face, and in this case in particular, of course, general practitioners.
We'll continue to work with stakeholders, including, of course, the British Medical Association and the Royal College of General Practitioners, not just in their overall support for the Bill or in the draft of regulations, but as we do bring those forward to hopefully be approved and in place. So, I'm happy to give those commitments, to continue to work with stakeholders, and to fully provide all the detail we could and should do to this place for further scrutiny in the future.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i'r Aelodau am eu cwestiynau ychwanegol a'u cyfraniadau heddiw. Rwyf i wrth fy modd i weld, unwaith eto, fod diben a phwrpas y Bil yn dal i gael eu cefnogi ar draws y Siambr.
I ymdrin â'r pwyntiau a godwyd gan Helen Mary Jones ac Angela Burns, hoffwn i roi sicrwydd priodol, o ran sut i fesur llwyddiant—wel, mae llwyddiant yn golygu mwy nag un peth. Mae'n ymwneud â'r sylfaen ariannol i'r hyn sy'n digwydd, â'r gost i'r pwrs cyhoeddus, ond mae hefyd yn ymwneud ag ansawdd y gwasanaeth gan y sawl sy'n darparu'r gwasanaeth gofal iechyd proffesiynol hwnnw. Mae hefyd yn ymwneud â beth mae hynny'n ei olygu i'r unigolyn maen nhw'n ei weld, yn ei drin ac yn gweithio gydag ef, felly nid wyf i'n credu ei fod mor syml â dweud bod yna fesur. Ac i fod yn deg, fe wnaeth Helen Mary Jones gydnabod hynny yn rhan o'i chyfraniad hefyd.
Ac nid wyf i'n gweld bod gwrthdaro rhwng y ddyletswydd gonestrwydd yr ydym yn ceisio ei chyflwyno a gweithrediad y cynllun hwn, oherwydd, mewn gwirionedd, nid yw'r ddyletswydd gonestrwydd yn newid ffaith y realiti rhwymedigaeth nac fel arall. Felly, byddem ni'n dal yn awyddus i weithwyr proffesiynol meddygol ymgysylltu'n llawn â'r ddyletswydd gonestrwydd, fel yn wir y byddai'r cyrff sy'n eu cynrychioli yn awyddus iddyn nhw ei wneud hefyd; ni fu unrhyw awgrym nad ydyn nhw'n dymuno gwneud hynny, nac y dylai hynny effeithio rywsut ar y ffordd y mae penderfyniadau rhwymedigaeth yn cael eu gwneud neu beidio. Ac wrth sôn am hynny, i ymdrin â'r pwyntiau a gododd Angela Burns, ni ddylai unrhyw feddyg teulu yng Nghymru deimlo na chredu, na bod ag unrhyw achos rhesymol dros gredu, y bydd dirywiad yn ansawdd y gwasanaeth nac, yn wir, amddiffyniad, boed hynny o'i gymharu â'u cydweithwyr yn Lloegr neu mewn mannau eraill. Dylen nhw fod yn ffyddiog yng ngweithredwyr y gronfa risg yn sgil y ffordd y maen nhw wedi ymdrin â'u cydweithwyr mewn gofal eilaidd. Nid yw hyn yn ymwneud ag amddiffyn ymddiriedolaethau'r GIG yn unig, na'r ffaith, fel y gwnaethoch chi sôn, am unigolion a'u statws eu hunain o fewn y proffesiwn, y potensial ar gyfer gweithredu rheoleiddiol, nac, yn wir, yr ymchwiliadau gan asiantau gorfodi'r gyfraith yr ydym wedi eu gweld. Maen nhw i gyd wedi digwydd yng nghyd-destun gofal mewn ysbytai, ac mae'n rhan o'r hyder sydd gan amrywiaeth o weithredwyr o ran y dewis sydd i'w wneud ynghylch pwy bellach fydd yn mynd ati i weithredu'r cynllun, bod cofnod llwyddiannus o ddeall y cyd-destun y caiff gofal iechyd ei ddarparu oddi mewn iddo, a'r gwahanol risgiau a heriau y mae gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yn eu hwynebu, ac yn yr achos hwn yn benodol, wrth gwrs, feddygon teulu.
Byddwn yn parhau i weithio gyda rhanddeiliaid, gan gynnwys, wrth gwrs, Gymdeithas Feddygol Prydain a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, nid yn unig o ran eu cefnogaeth gyffredinol i'r Bil neu o ran y rheoliadau drafft, ond wrth inni ddwyn y rhain ymlaen i'w cymeradwyo a'u rhoi ar waith, gobeithio. Felly, rwy'n hapus i wneud yr ymrwymiadau hynny, i barhau i weithio gyda rhanddeiliaid, ac i ddarparu'n llawn yr holl fanylion y gallem ni ac y dylem ni eu darparu i'r lle hwn i graffu arnyn nhw ymhellach yn y dyfodol.
Thank you very much. In accordance with Standing Order 26.50C a recorded vote must be taken on Stage 4 motions, and so I defer voting on this motion until voting time.
Diolch yn fawr iawn. Yn unol â Rheol Sefydlog 26.50 C mae'n rhaid cymryd pleidlais wedi'i chofnodi ar gynigion Cyfnod 4, ac felly gohiriaf y bleidlais ar y cynnig hwn tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
It is now voting time, so unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed to call the vote.
So, we call for a vote on the motion to approve the National Health Service (Indemnities) (Wales) Bill. Open the vote. Close the vote. For the motion 45, no abstentions, no-one against. Therefore, the motion on Stage 4 of the National Health Service (Indemnities) (Wales) Bill has been agreed.
Mae'n amser pleidleisio yn awr, felly oni bai fod tri Aelod yn dymuno i mi ganu'r gloch, symudaf ymlaen i alw'r bleidlais.
Felly, rydym yn galw am bleidlais ar y cynnig i gymeradwyo Bil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau) (Cymru). Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 45, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae'r cynnig ar Gyfnod 4 o Fil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau) (Cymru) wedi ei dderbyn.
Cyfnod 4 Bil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau): O blaid: 45, Yn erbyn: 0, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Motion to approve the National Health Service (Indemnities) (Wales) Bill: For: 45, Against: 0, Abstain: 0
Motion has been agreed
And that brings today's proceedings to a close. Thank you.
Ac mae hynny'n dod â thrafodion heddiw i ben. Diolch.
Daeth y cyfarfod i ben am 17:21.
The meeting ended at 17:21.