National Assembly for Wales

Galw'r Aelodau i drefn.

Dwi wedi cael gwybod, o dan Reol Sefydlog 12.58, y bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething, yn ateb cwestiynau y prynhawn yma ar ran y Prif Weinidog. Ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Siân Gwenllian.

Gwnaf. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gyda Trafnidiaeth Cymru i wella gwasanaethau rheilffordd o amgylch y gogledd, ar gyfer metro gogledd-ddwyrain Cymru, gan fuddsoddi mewn gwelliannau i orsafoedd ac adeiladu o leiaf pum gorsaf newydd yn y gogledd.

Yr wythnos diwethaf, fe gafwyd cadarnhad bod sefyllfa Pacers Trafnidiaeth Cymru yn dal heb gael ei datrys, ac os na fydd yna gytundeb efo'r cerbydau yma, mae peryg y bydd yn rhaid tynnu rhai ohonyn nhw oddi ar y traciau, ac, yn amlwg, bydd hynny'n golygu y bydd gwasanaethau yn dirywio i bobl Cymru. Gaf i jest roi gair o rybudd i'ch Llywodraeth chi? Peidiwch â meddwl bod modd i chi israddio'r gwasanaethau yn y gogledd drwy dynnu trenau oddi ar y traciau, a thrwy redeg llai o wasanaethau, er mwyn i'r ardaloedd mwy poblog gael y trenau, ac er mwyn llenwi'r bwlch o golli'r Pacers. Mae'r gwasanaeth sy'n cael ei gynnig ar draws y gogledd ar hyn o bryd, ac o Gaerdydd i'r gogledd, yn jôc fel y mae hi.

Wel, rwy'n hapus i gadarnhau eto ein bod ni'n aros am benderfyniad a ddisgwylir ddiwedd mis Tachwedd am y gallu i barhau â'n stoc bresennol, oherwydd yn sicr nid yw'r Llywodraeth hon eisiau gweld gwasanaethau yn dirywio oherwydd y problemau yn ymwneud â'r stoc. Mae hyn yn nwylo Llywodraeth y DU, ac mae Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth wedi gwneud yn eglur ei barodrwydd a'i awydd i weld y penderfyniad hwn yn cael ei wneud yn brydlon. Ond rwy'n falch o gadarnhau i'r Aelod, yn hytrach na dadfuddsoddi yn y gogledd, maen nhw'n rhan o'r rhaglen fuddsoddi genedlaethol, ac, yn fwy na hynny, bydd gwasanaethau newydd o ganol mis Rhagfyr ymlaen, rhwng Machynlleth a Phwllheli, rhwng Cyffordd Llandudno a Llandudno, a hefyd rhwng Cyffordd Llandudno a Blaenau Ffestiniog. Mae hon yn Llywodraeth sydd wedi ymrwymo i barhau i fuddsoddi ym mhob rhan o Gymru. Rydym ni'n cymryd rheolaeth dros y fasnachfraint o'r diwedd.

Yng nghyllideb Mawrth 2016, cyhoeddodd Llywodraeth y DU ei bod yn agor y drws i fargen twf ar gyfer y gogledd, ac y byddai hynny'n cynnwys dogfen Growth Track 360 gan Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, gyda chynigion uchelgeisiol ar gyfer seilwaith rheilffyrdd ar draws y rhanbarth. Mae Llywodraeth Cymru yn dweud ei bod yn datblygu system drafnidiaeth integredig o ansawdd uchel ledled y gogledd. Ar ddechrau'r mis yma, llofnododd y ddwy Lywodraeth—Llywodraethau'r DU a Chymru—ynghyd â Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, benawdau'r telerau a chytuno ar saith rhaglen a fydd yn sail i fargen twf gogledd Cymru o'r flwyddyn nesaf ymlaen, gan gynnwys trafnidiaeth strategol. Pa ddarpariaeth hyd yn hyn sydd wedi'i chytuno felly ar gyfer y rhaglenni hynny i flaenoriaethu rheilffyrdd, nid yn unig yn y gogledd-ddwyrain ac ar draws y ffin, er bod hynny'n hollbwysig, ond ar draws y rhanbarth, i Wynedd ac Ynys Môn hefyd?

Wel, fe wnaeth y Gweinidog trafnidiaeth nodi'n flaenorol y buddsoddiad yr ydym ni'n ei wneud nid yn unig ym margen twf gogledd Cymru, ond yn arbennig yn metro gogledd-ddwyrain Cymru hefyd. Ac rydym ni'n falch o fod yn gweithio gyda'n partneriaid, nid Llywodraeth y DU yn unig—wrth gwrs, rydym ni'n ariannu bargen twf gogledd Cymru yn rhannol—ond gan weithio gyda Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru. Rwy'n credu bod gan y Llywodraeth hon hanes i ymfalchïo ynddo o ran ei hawydd i hyrwyddo gogledd Cymru ar sail ei weithgarwch economaidd ac, yn wir, i fuddsoddi mewn seilwaith trafnidiaeth.

Rŷch chi'n clochdar fan hyn fod y gwasanaeth yn un teilwng, ond, wrth gwrs, rŷch chi ddim ond yn gorfod edrych ar eich Twitter ffid chi heddiw, dwi'n siŵr, i sylweddoli gymaint o gwyno sydd yna'n barod gan gefnogwyr pêl-droed Cymru, sydd wedi ffeindio nad oes yna le iddyn nhw ar drenau o'r gogledd heddiw i deithio lawr i weld y gêm. Ble mae rheoli a rhagweld y gwasanaeth yma—gan wybod yn iawn y byddai yna filoedd o bobl eisiau teithio o'r gogledd? Unwaith eto, rŷch chi'n methu.

Na, edrychwch, rydym ni'n parhau i fuddsoddi mewn rhaglen o fuddsoddiad mewn gwasanaethau rheilffordd ledled Cymru, ac yn enwedig yn y gogledd hefyd. Rydym ni wedi bod yn eglur ynghylch yr angen i wneud hynny dros gyfnod o amser, a'r buddsoddiad sylweddol sy'n dod nid yn unig mewn cyfleusterau newydd mewn gorsafoedd, ond mewn gwasanaethau newydd, galluoedd newydd ac, yn wir, ystod o fesurau i sicrhau bod prisiau tocynnau yn rhatach i bobl ifanc, yn arbennig, i deithio ar y gwasanaeth rheilffyrdd—. Mae gennym ni hanes i fod yn falch ohono. Mae mwy i'w wneud, ac rwy'n falch o weithio gyda Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth i wneud yn union hynny.

Diolch. Rydym ni'n falch mai ni yw'r wlad gyntaf yn y DU i gyflwyno system o gydsyniad tybiedig. Y llynedd, cafwyd y nifer uchaf erioed o roddwyr organau yng Nghymru a'r gyfradd gydsynio uchaf yn y DU, sef 77 y cant.

Diolch. Fel yr ydych chi wedi ei ddweud, Cymru sydd â'r cyfraddau rhoi organau uchaf yn y Deyrnas Unedig ac mae hyn yn llwyddiant ysgubol. Fel y bydd y Gweinidog yn ymwybodol, gall un unigolyn sy'n rhoi ei organau weddnewid bywydau wyth o bobl eraill o leiaf. Felly, a gaf i ofyn beth arall y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i hyrwyddo rhoi organau mewn teuluoedd i fynd i'r afael â'r nifer fach o deuluoedd sy'n gwrthod rhoi organau? A hefyd, gydag organau gan roddwyr yng Nghymru yn rhan o gronfa ddata o organau ar draws Ewrop, pa drafodaethau ydych chi chi wedi eu cael am unrhyw heriau ar ôl Brexit?

Wel, bydd yr Aelod yn gwybod, o ran Brexit, ei fod yn un o'r materion sy'n peri pryder yr ydym ni wedi ei godi ynghylch trosglwyddo meinwe rhwng gwahanol wledydd Ewrop, ac mae hynny'n dal heb ei ddatrys. Nid ydym ni'n gwybod hyd yma am ein perthynas gydag Ewrop yn y dyfodol, ac rwy'n eglur iawn ynghylch beth ddylai'r berthynas honno fod.

O ran eich pwyntiau ehangach, fodd bynnag, ynghylch rhoi organau yma yng Nghymru yn benodol, rwy'n parhau i ariannu, fel y Gweinidog iechyd, yr ymgyrch gyfathrebu flynyddol a pharhaus ac, yn y ddwy flynedd ddiwethaf, rydym ni wedi gwneud pwynt penodol o fod eisiau annog pobl i gael y sgwrs honno gyda'u teulu a'u hanwyliaid, fel bod eu llais, eu dewis a'u dymuniad yn cael eu parchu pe bydden nhw mewn sefyllfa i fod yn rhoddwr organau. Ac, mewn gwirionedd, mae'r sylwadau a gafwyd yn dilyn hynny wedi bod yn gadarnhaol iawn, ac mae'n dangos bod lefel uchel iawn o ddealltwriaeth o'r system yma yng Nghymru o hyd, a ddangoswyd gan nifer y bobl sy'n gwneud dewis cadarnhaol i ymuno â'r gofrestr i gofrestru'r dewis i fod yn rhoddwr organau.

Yn amlwg, mae rhoi organau yn gofyn am lawer iawn o broffesiynoldeb ac ymroddiad gan y staff sy'n rhan o'r maes penodol hwnnw o feddygaeth. Ein staff yw asgwrn cefn y GIG, Gweinidog iechyd, fel y byddwch chi, gobeithio, yn cytuno â mi. A wnewch chi, felly, gynnig ymddiheuriad heddiw am weithredoedd eich plaid yn ei darllediad gwleidyddol drwy ddefnyddio actores i ddynwared sylwadau nyrs pan fo hyn yn gwbl gamarweiniol ac mewn gwirionedd yn amharu ar broffesiynoldeb y gweithwyr iechyd sy'n gweithio ar draws ein gwasanaeth iechyd gwych?

Rwy'n credu bod dau fater yn codi yn y fan yma. Y cyntaf yw bod fy mhlaid i, nid y Llywodraeth, ond fy mhlaid i wedi gweithredu'n brydlon o ddarganfod bod y cwmni cynhyrchu, heb gytundeb y Blaid Lafur, wedi defnyddio actor yn y darllediad gwleidyddol. Mae hwnnw wedi cael ei dynnu'n ôl ac nid yw'n cael ei ddosbarthu. Yr ail bwynt yw, ar ôl gwneud pwynt am fod eisiau canmol staff yn y GIG, nid wyf i'n credu bod gwyro wedyn i wneud pwynt dirmygus am y gwasanaeth iechyd yn eich dangos mewn goleuni da o gwbl. Ac, mewn gwirionedd, yn y maes hwn o roi organau, mae'r uned drawsblannu yng Nghaerdydd yn un o'r canolfannau mwyaf arloesol yn y DU. Mae ganddi sgôr bodlonrwydd uchel, sgôr ansawdd uchel ac, er enghraifft, mae'n rhan o drefniadau i ddatblygu'r gallu i drawsblannu—er enghraifft, y gwaith y maen nhw'n ei wneud ar bobl â hepatitis C.

Rwy'n credu, mewn gwirionedd, os ydych chi eisiau tanlinellu gwerth ein staff yn y gwasanaeth iechyd gwladol, eich bod chi'n edrych eto ar y ffordd yr ydych chi'n sôn am y gwasanaeth iechyd a'r ffordd yr ydych chi'n dewis siarad am y buddsoddiad yr ydym ni'n parhau i'w wneud yn ein gwasanaeth iechyd gwladol yma yng Nghymru.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau, ac, ar ran Plaid Cymru, Helen Mary Jones. 

Diolch, Llywydd, ac rwy'n siŵr fy mod i'n siarad ar ran pawb heddiw yn y Siambr wrth ddymuno gwellhad buan i'n Prif Weinidog. A gaf i dynnu sylw'r Gweinidog at adroddiad ar y cyd Swyddfa Archwilio Cymru ac Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ar drefniadau llywodraethu ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Cwm Taf a gyhoeddwyd ddoe? Rwy'n siŵr, unwaith eto, y bydd ein meddyliau gyda'r teuluoedd yr effeithiwyd arnyn nhw gan y methiant trychinebus mewn gwasanaethau mamolaeth. Bydd yr adroddiad hwn yn anodd iddyn nhw ei ddarllen, ac felly hefyd y staff rheng flaen, gan ei bod yn amlwg y gellid bod wedi osgoi llawer o'r hyn a aeth mor ofnadwy o anghywir, a bod y staff a'r teuluoedd wedi cael eu siomi gan fethiannau o ran rheoli a chraffu.

Mae'r adroddiad yn codi pryderon bod hwn yn fwrdd a oedd yn ymddangos o'r tu allan fel bod yn perfformio'n dda pe byddech chi'n ei fesur yn erbyn targedau Llywodraeth Cymru, a bod y pwysau i gyrraedd targedau ariannol wedi gogwyddo canolbwynt y bwrdd oddi wrth ansawdd profiad y claf. Nawr, rwyf yn gofyn i'r Gweinidog, o gofio mai ef sy'n gosod y targedau, pa un a yw'n derbyn, o gofio, er gwaethaf wyth adroddiad, arolygon ac ymweliadau â Chwm Taf a ddylai fod wedi arwain at gymryd camau, ei bod wedi cymryd nawfed adroddiad cyn iddo wneud unrhyw beth? O gofio ei fod ef a'i swyddogion wedi methu â sylwi ar y materion ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr tan fod y pwynt argyfwng wedi ei gyrraedd a'i fod wedi methu â chael trefn arnyn nhw ar ôl bron i bum mlynedd o ymyrraeth, a yw'n derbyn mai ychydig iawn o ffydd fydd gan y cyhoedd yng Nghymru, a'r cyhoedd yng Nghwm Taf yn arbennig, yn ei allu i sicrhau y rhoddir sylw i'r materion a godir yn yr adroddiad hwn ac y gweithredir ar yr argymhellion?

Rwy'n credu bod tri phwynt y byddwn i'n eu gwneud mewn ymateb i'r Aelod. Y cyntaf yw ein bod ni, wrth gwrs, wedi cael safbwynt y coleg brenhinol oherwydd i mi weithredu, ymyrryd a gorchymyn bod yr adolygiad hwnnw yn cael ei gynnal. Yna, gweithredais ac ymyrryd yn y bwrdd iechyd trwy newid statws uwchgyfeirio'r bwrdd iechyd. Felly. rwyf i wedi gweithredu ac rwyf i wedi rhoi cymorth ychwanegol o amgylch y bwrdd iechyd, ac, wrth gwrs, ar yr adeg y cyhoeddais i'r mesurau hynny, dywedais y byddai'r adolygiad hwn gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru yn cael ei ddarparu. Ac mae'n bwysig bod hynny'n digwydd, oherwydd rydym ni eisiau cael darlun gonest o'r hyn sydd wedi digwydd yng Nghwm Taf, fel yr oedd, a Chwm Taf Morgannwg fel y mae erbyn hyn, oherwydd mae'r gonestrwydd a'r eglurder yn yr hyn sydd wedi digwydd a'r camau sy'n cael eu cymryd yn bwysig er mwyn rhoi sicrwydd a hyder i'r cyhoedd, gan gynnwys, wrth gwrs, y staff. Bydd yr ail adroddiad chwarterol ar wasanaethau mamolaeth yn cael ei gyhoeddi ym mis Ionawr, yn unol â'r amserlen, a disgwyliaf y bydd cwestiynau, y byddaf yn fodlon eu hateb ar yr adeg honno, ynghylch natur y cynnydd a wnaed ac, yn wir, y cynnydd sydd eto i ddod.

A'r trydydd pwynt y byddwn i'n ei wneud yw fy mod i'n cydnabod bod yr Aelod yn defnyddio cyfleoedd yn rheolaidd i alw arnaf i adael fy swydd, ond pan ddaw i'r profiad uniongyrchol yr wyf i wedi ei gael gyda theuluoedd, maen nhw wedi bod yn eglur iawn eu bod nhw eisiau i mi aros yn y swydd fel y Gweinidog iechyd i gyflawni'r rhaglen wella sydd ei hangen. [Torri ar draws.] Ac rwyf i wedi cael sgyrsiau uniongyrchol gyda theuluoedd sydd wedi ei gwneud yn eglur iawn mai dyna yw eu disgwyliad—

Nid wyf i'n gallu clywed y Gweinidog a'i ymateb. Byddwn yn gwerthfawrogi rhywfaint o dawelwch gan rai pobl yn arbennig.

—ac rwyf i wedi ymrwymo i wneud yn union hynny ac i fod yn gwbl dryloyw o ran natur y cynnydd sy'n cael ei wneud ac mewn unrhyw gamau y mae'n rhaid i mi eu cymryd ac unrhyw gamau y byddaf yn dewis peidio â'u cymryd wrth gynorthwyo'r bwrdd iechyd hwn a'i gwneud yn ofynnol i'r bwrdd iechyd hwn wneud y gwelliannau y mae'n amlwg sydd eu hangen.

Diolchaf i'r Gweinidog am ei atebion. Mae'n amlwg nad yw'n siarad â'r un teuluoedd â mi. Ond hoffwn fod yn gwbl eglur nad wyf i'n galw arno i ymddiswyddo heddiw. Rwy'n credu bod angen iddo fyfyrio ar y ffaith, fel y dywedais eisoes, bod wyth adroddiad, arolwg ac ymweliad wedi digwydd ac wedi mynegi pryderon cyn i'w swyddogion ef wneud unrhyw beth. Ac rydym ni wedi cael yr adroddiad chwarterol cyntaf a ddywedodd wrthym, hyd yn oed ar ôl ymyrraeth, nad yw'r gwasanaeth yn ddiogel o hyd. Rwy'n credu efallai y bydd gan y cyhoedd yng Nghymru rai pryderon ynghylch ei hunanfodlonrwydd ymddangosiadol.

Os caf fynd ag ef yn ôl at yr adroddiad, lle y mae'r adroddiad yn codi materion ehangach ar gyfer y GIG yng Nghymru, mae'n dweud, ac rwy'n dyfynnu,

Mae'n sicr y bydd Llywodraeth Cymru yn dymuno myfyrio hefyd ar y materion a godir yn yr adroddiad hwn a rhoi ystyriaeth i sut y bydd yn cael sicrwydd ynghylch cadernid trefniadau llywodraethu ansawdd ar draws cyrff eraill y GIG.

Nawr, gan gyfeirio yn ôl at gwestiynau blaenorol yr wyf i wedi eu gofyn iddo yn ei swyddogaeth arall o ran gallu'r swyddogion anweithredol yng Nghwm Taf, cyn iddo ymyrryd, fe'i gwnaed yn gwbl eglur gan ei gynghorydd arbennig—ac efallai yr hoffai edrych yn ôl ar drawsgrifiad y pwyllgor—bod lefel wael iawn o graffu, ac mae'r adroddiad hwn yn cadarnhau hynny, a yw'r Gweinidog yn barod i dderbyn heddiw bod gwir angen edrych ar y modd y penodir swyddogion anweithredol, yn enwedig cadeiryddion ac is-gadeiryddion sy'n cael eu talu'n dda iawn? A oes angen iddo ofyn cwestiynau ar draws y gwasanaeth am eu gallu i graffu? Ac a oes angen iddo edrych ar y ffordd y mae'r byrddau iechyd wedi'u strwythuro, lle mae'r swyddogion anweithredol a'r cyfarwyddwyr gweithredol yn eistedd wrth fwrdd gyda'i gilydd ac mae'n hawdd iawn gweld sut mae diwylliant yn datblygu lle mae'r bwrdd yn un bwrdd ac mae'r swyddogion anweithredol yn colli eu canolbwynt o ran craffu ar berfformiad eu cyfarwyddwyr gweithredol?

A gaf i roi sylw yn gyntaf i'r cyhuddiad rheolaidd fy mod i rywsut yn hunanfodlon yn fy nyletswyddau? Rwy'n cymryd fy nyletswyddau o ddifrif. Mae'n swydd yr wyf i'n ei mwynhau, er gwaethaf yr holl bwysau, ond mae hynny'n gofyn i chi ddeall materion ac i weithio'n galed i gyflawni eich dyletswyddau a chydnabod yr effaith ar staff a'r cyhoedd. Ac rwy'n credu ei bod hi'n annymunol i awgrymu'n rheolaidd fy mod i rywsut yn hunanfodlon gan nad wyf i bob amser yn cytuno â'r hyn y mae'r Aelod yn ei fynnu ohonof.  

O ran y camau sy'n cael eu cymryd, rwyf i eisoes wedi ysgrifennu heddiw, a byddwch wedi gweld fy natganiad ysgrifenedig, at bob un sefydliad GIG yng Nghymru, yn ei gwneud hi'n ofynnol iddyn nhw ymateb i mi erbyn wythnos gyntaf mis Ionawr gyda'r lefel o sicrwydd sydd ganddyn nhw ynghylch nifer o faterion sydd wedi eu codi yn yr adroddiad hwn heddiw ar Gwm Taf Morgannwg. Rwyf i wedi darparu ffurflen yr wyf i'n disgwyl iddyn nhw ymateb iddi i wneud yn siŵr bod ymatebion cyson i'r un problemau, er mwyn i ni ddeall, ar gyfer pob sefydliad unigol, ond hefyd ar y cyd ar draws holl deulu GIG Cymru. A byddaf, wrth gwrs, yn adrodd yn ôl i'r Aelodau ar ôl i ni gael cyfle i graffu ac edrych ar yr ymatebion hynny i weld a ydyn nhw wedi rhoi'r sicrwydd yr wyf i'n chwilio amdano.  

O ran swyddogaeth David Jenkins, roedd yn bendant iawn yn y dystiolaeth a roddodd i'r pwyllgor hefyd ei fod yn teimlo bod y bwrdd wedi gwneud yr hyn y gallai ac y dylai ei wneud erbyn yr adeg honno, o ran bod yn briodol o ystyriol o'r hyn oedd wedi mynd o'i le, ac maen nhw'n edrych yn ofalus iawn i fynd i'r afael â hynny ac ymateb i hynny, ond roedd yn cydnabod bod mwy i'w wneud.

O ran y pwynt ehangach am y ffordd y mae aelodau annibynnol yn ymddwyn, rydym ni eisoes yn cymryd cyfres o gamau i atgyfnerthu'r pwynt bod aelodau annibynnol yno o ran eu dyletswydd gyhoeddus, ac mae ganddyn nhw swyddogaeth gyhoeddus i'w chyflawni o ran craffu, herio ac, ar adegau, cefnogi'r ffordd y mae byrddau iechyd yn gweithio. Ond nid yw'n swyddogaeth lle maen nhw yno i ganu clodydd y sefydliad. Felly, rydym ni eisoes yn gweithredu ar amrywiaeth o argymhellion cyn yr adroddiad heddiw, a byddaf yn parhau i wneud hynny wrth i ni fwrw ymlaen â'r mesurau y mae'n argymell i ni eu cyflawni hefyd.

Wel, Llywydd, rwy'n siŵr nad yw'r hyn y byddwn i'n ei ddisgwyl neu'n ei fynnu gan y Gweinidog iechyd yn bwysig. Byddwn yn dadlau, fodd bynnag, bod yr hyn y mae'r cyhoedd, cleifion ac, yn bwysig, staff rheng flaen yn ei ddisgwyl, yn bwysig, a byddan nhw yn dod i'w casgliadau eu hunain ynghylch y ffordd y mae e'n ymateb i graffu, yn y fan hon ac yn y pwyllgor iechyd.

Gan gyfeirio yn ôl at David Jenkins, dywedodd ef, wrth gwrs, fel y mae'r Gweinidog yn ei nodi'n gywir, bod y bwrdd, ers yr ymyrraeth, wedi gwneud yr hyn y dylen nhw fod wedi ei wneud wrth ymateb i'r angen am yr ymyrraeth honno. Ond roedd e'n eglur iawn nad oedd eu perfformiad cyn hynny yn cyrraedd y safon o gwbl, ac mae'r teuluoedd hynny wedi dioddef a'r staff rheng flaen hynny wedi cael eu rhoi mewn sefyllfa amhosibl, gan nad oedd gan y bobl a benodwyd gan y Gweinidog y gallu i wneud eu gwaith tan iddo ef ymyrryd.

Byddwn yn awgrymu wrtho fe, ar ôl 20 mlynedd o'r Blaid Lafur yn rhedeg y gwasanaeth iechyd yng Nghymru, bod niferoedd meddygon teulu wedi gostwng, bod yr amseroedd aros ar gyfer damweiniau ac achosion brys yr hwyaf a welsom erioed, bod disgwyliad oes yng Nghymru yn gostwng am y tro cyntaf mewn cenhedlaeth. A byddwn yn dweud wrtho, os nad yw'n gallu gweddnewid y gwasanaeth hwn yn y ffordd y mae angen iddo gael ei weddnewid, efallai y dylai symud allan o'r ffordd.

Wel, mae'n llinell braidd yn amlwg yr ydym ni'n ei chlywed unwaith eto, ac, mewn gwirionedd, yr hyn a ddywedodd Helen Mary yn ei hymateb oedd cydnabod, mewn gwirionedd, yn dilyn yr ymyrraeth a wneuthum i, y bu effaith gadarnhaol ar y sefydliad. Mae adolygiad Swyddfa Archwilio Cymru ac AGIC yn cydnabod bod yr arweinyddiaeth newydd sydd ar waith yn bwrw ymlaen â chamau difrifol i fynd i'r afael â'r materion sy'n peri pryder. Ac, o ran pwy mae pobl Cymru yn ymddiried ynddyn nhw i redeg y gwasanaeth iechyd gwladol, edrychaf ymlaen at eu dyfarniad ymhen 18 mis.

Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Weinidog, a ydych yn falch o'ch hanes o redeg y GIG yng Nghymru?

Rwy'n hynod falch o'r gwaith yr wyf i'n ei wneud ar ran pobl Cymru. Rwy'n parhau i gyflawni fy nyletswyddau mewn modd yr wyf i'n credu sy'n gweddu i'r cyfrifoldebau.

Gweinidog, os ydych chi mor falch, fel y dywedodd fy nghydweithiwr, Andrew R.T. Davies, pam ar y ddaear yr oedd eich plaid yn teimlo'r angen i gyflogi actores i chwarae rhan nyrs yn eich darllediad gwleidyddol diweddar? [Torri ar draws.] Ah, ie, mi wn nad yw Aelodau Llafur yn hoffi hyn, ond onid dyna'r gwir? Ai'r—[Torri ar draws.] Ai'r—[Torri ar draws.] Ai'r rheswm—[Torri ar draws.] Ai'r rheswm, fel y mae'r adroddiad heddiw yn ei gadarnhau, yw ei bod hi'n ymddangos eich bod chi wedi llywyddu dros ddiwylliant o ofn a bai sydd wedi arwain at staff yn teimlo na allen nhw godi eu lleisiau a chodi pryderon? A yw oherwydd bod eich hanes echrydus o ddarparu gwasanaethau iechyd mor wael fel na allech chi ddod o hyd i unrhyw un sy'n gweithio yn y GIG i gefnogi eich ymgyrch? Ond, y naill ffordd neu'r llall, nid arwydd o gywilydd yn unig yw bod Llafur Cymru wedi iselhau ei hun fel hyn, ond mae'n dangos amarch mawr at bobl Cymru hefyd. Felly, Gweinidog, yng ngoleuni'r adroddiad damniol heddiw ar drefniadau llywodraethu ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg, pa sicrwydd allwch chi ei roi nawr i'r staff sy'n gweithio yn GIG Cymru y bydd eu pryderon yn cael eu clywed ac yn cael sylw? A pha mor ffyddiog ydych chi nad oes manylion gofidus pellach nad ydyn nhw wedi dod i'r amlwg eto o'r gadwyn hon o ddigwyddiadau sy'n peri pryder enfawr?

Dyma fy nhro cyntaf yn ateb y cwestiynau hyn, felly rwy'n credu bod gen i esgus o ran fy mherfformiad. Nid wyf i'n siŵr bod gan yr Aelod gyferbyn yr un esgus, ac rwy'n siomedig na wnaeth ef drafferthu i wrando ar yr ateb a roddwyd i Andrew R.T. Davies. Yn syml, nid yw'n wir, fel y mae'n ei haeru—nid oeddem ni'n teimlo bod angen cyflogi actores. Ni wnaeth fy mhlaid hynny. Byddwn yn ddiolchgar pe byddai'n gwrando ac yn ymateb i'r wybodaeth a'r ffeithiau sy'n cael eu rhoi.

O ran sylwadau gan staff a sut mae staff yn teimlo am y gwasanaeth iechyd gwladol, a dweud y gwir, mae'r sylwadau gan ein staff yn gadarnhaol o'r Llywodraeth hon, yn sicr o'i gymharu â'r arlwy gwahanol ar draws ein ffin. Mae gennym ni wasanaeth cyhoeddus cadarnhaol, rydym ni'n cymryd o ddifrif y buddsoddiad yr ydym ni'n ei wneud mewn staff. Rwyf i wedi buddsoddi'r swm uchaf erioed mewn hyfforddi dyfodol ein gwasanaeth iechyd. Byddwch wedi gweld yr wythnos diwethaf cynnydd o 13 y cant i'r gyllideb ar gyfer staff gofal iechyd yn y dyfodol, y nifer uchaf erioed o nyrsys, bydwragedd a therapyddion yn cael eu hyfforddi, y nifer uchaf erioed o feddygon teulu dan hyfforddiant yn dod i'r gwasanaeth yma yng Nghymru. Materion o ffaith yw'r rhain, nid barn, ac, wrth gwrs, pan ddaw i'r buddsoddiad yr ydym ni'n ei wneud yn y gwasanaeth iechyd, mae ffigurau heddiw gan Drysorlys y DU yn dangos bod y gwariant ar iechyd yng Nghymru wedi cynyddu'n gyflymach nag yn Lloegr na'r Alban, yn dangos bod y gwariant cyfunol ar iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru yn uwch nag mewn unrhyw wlad arall yn y DU. Nid oes arnaf angen pregeth gan y blaid gyferbyn ar natur ein hymrwymiad i'n staff, i'n cyhoedd ac i'n gwasanaeth iechyd gwladol.

Wel, yn sicr, nid wyf i'n mynd i dderbyn unrhyw bregeth gan y Gweinidog, gan eich bod chi'n siomi pobl Cymru o ran ein gwasanaethau iechyd. Nawr, fel y gwyddoch, Gweinidog, mae eich cydweithiwr John McDonnell wedi cyhoeddi y byddai'r wythnos waith gyfartalog yn y DU yn cael ei thorri i 32 awr o fewn 10 mlynedd o Lywodraeth Lafur y DU. Gweinidog, ni allwch chi ystyried o ddifrif mai dyma'r ffordd ymlaen i Gymru, ond efallai y gallwch chi ddweud wrthym ni, felly, yn union faint o feddygon, nyrsys a staff hanfodol ychwanegol eraill y GIG y bydd eu hangen i ymateb i'r oriau gwaith llai, a sut y bydd eich Llywodraeth yn recriwtio digon o staff i fodloni'r galw newydd hwn. Oherwydd os oeddech chi'n meddwl bod pethau'n wael nawr, arhoswch tan y byddwn ni wedi cael 10 mlynedd o Lywodraeth Lafur y DU. A gadewch i mi roi i chi—[Torri ar draws.] A, Gweinidog, gadewch i mi roi rhai ffeithiau i chi—[Torri ar draws.] Gadewch i mi roi rhai ffeithiau i chi, oherwydd fe roesoch chi rai ffeithiau i ni yn gynharach. Dyma eich hanes fel Gweinidog iechyd: dros hanner byrddau iechyd Cymru yn cael eu rhoi mewn mesurau arbennig neu statws ymyrraeth wedi'i thargedu, gyda gwasanaethau wedi eu canoli ymhellach oddi wrth gleifion sydd eu hangen yn ddybryd, yr amseroedd aros ar gyfer damweiniau ac achosion brys gwaethaf erioed, nid yw amseroedd aros o ran canser wedi eu bodloni am 11 mlynedd, ac mae pobl ledled Cymru yn disgwyl yn daer i weld eu meddyg teulu. Gweinidog, nid hanes Llafur Cymru yn unig yw hwnnw, ond eich un chithau hefyd, a phryd y gwnewch chi gymryd rhywfaint o gyfrifoldeb? Rwy'n credu y dylech chi ystyried eich sefyllfa fel y gall pobl Cymru fod yn ffyddiog, pan fydd methiannau yn y system, y bydd y Llywodraeth yn ysgwyddo'r cyfrifoldeb terfynol.

Wel, wrth gwrs, pe byddai gennym ni Lywodraeth Lafur y DU ni fyddem wedi cael 10 mlynedd o gyni cyllidol. Edrychaf ymlaen at ddegawd o fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus. Edrychaf ymlaen at y gallu i roi tâl priodol i'n staff ar draws y sector cyhoeddus cyfan. Edrychaf ymlaen at y gallu i gefnogi ein heconomi'n iawn mewn ffordd gwbl wahanol i'r un y mae'r Aelod wedi ei chefnogi mewn tri, os nad pedwar, gwahanol etholiad y DU trwy ymgyrchu dros bolisi cyni cyllidol. O ran hanes y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru, rwyf i eisoes wedi nodi'r ffaith ein bod ni'n parhau i fuddsoddi yn y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru ar lefel llawer uwch nag ar draws y ffin yn Lloegr sy'n cael ei redeg gan y Torïaid. Os edrychwch chi ar ein hanes ni ar ddyfodol y gwasanaeth iechyd: adolygiad seneddol ar adeg pan yr oedd pobl yn barod i fod yn oedolion am yr hyn yr oedd ei angen ar gyfer dyfodol iechyd a gofal cymdeithasol, wedi'i weithredu gyda gweledigaeth hirdymor ar y cyd ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol—yr unig gynllun iechyd a gofal cymdeithasol ar y cyd yn y Deyrnas Unedig—y buddsoddiad mwyaf erioed mewn staff, a staff sy'n dod gyda ni ar daith i ailgynllunio dyfodol iechyd a gofal cymdeithasol yn fwriadol gyda'n gilydd, rwy'n falch o'r hyn yr ydym ni'n ei wneud ar draws maes iechyd a gofal cymdeithasol. Gallaf edrych i fyw llygad cleifion, gallaf edrych i fyw llygad ein staff, a dweud, 'rwy'n gwneud y peth iawn ar gyfer y gwasanaeth cyhoeddus hynod werthfawr hwn', oherwydd mae ein staff a'n cyhoedd yn gwybod na allwch chi ymddiried yn y Torïaid i redeg ein gwasanaeth iechyd gwladol.

Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.

Diolch, Llywydd. Gweinidog, wnaethoch chi ddim ateb y cwestiwn ynghylch pa gynnydd i weithlu'r GIG nac, yn wir, pa gynnydd mewn gwariant y byddai ei angen arnoch pe byddai'r polisi hwn o wythnos waith gyfartalog o 32 awr yn cael ei ddefnyddio yn y GIG. A allwch chi ddweud wrthym ni beth yw'r gyfradd cyfwerth ag amser llawn wedi ei chontractio’n gyfartalog ar hyn o bryd, a beth fyddai'r newid hwnnw pe byddai'n cael ei newid i 32 awr, os yn wir y bydd y polisi hwn yn berthnasol i GIG Cymru? Roedd rhywfaint o ddryswch ynghylch pa un a fyddai'n berthnasol i'r GIG yn Lloegr—dywedodd Jon Ashworth, eich llefarydd yn San Steffan, ei bod yn wirion awgrymu y dylai'r polisi gael ei ddefnyddio yn y GIG yn Lloegr. A fydd yn berthnasol i'r GIG yng Nghymru? Os felly, faint fydd yn ei gostio? Neu a ydych chi eisiau optio allan?

Wel, mae gan y dyn sy'n sefyll ar ddim maniffesto y mae'n dangos unrhyw deyrngarwch iddo ddiddordeb rheolaidd yn yr hyn y gallai pobl eraill ei wneud gyda'r addewidion yr ydym ni'n eu gwneud ac yr ydym ni'n eu cadw. O ran yr wythnos 32 awr, polisi uchelgeisiol ar gyfer 10 mlynedd i'r dyfodol ydyw, ac yn sicr nid wyf i'n mynd i gael fy nal yn ceisio cynhyrchu ffigurau artiffisial ar gyfer hynny. Yr hyn y mae gennyf ffigurau gwirioneddol ar ei gyfer yw'r cynnydd o 55 y cant mewn hyfforddiant i nyrsys dros y pum mlynedd diwethaf, y nifer uchaf erioed o leoedd hyfforddi meddygon teulu a lenwyd gennym yng Nghymru—nid ydym wedi cael y nifer honno o feddygon teulu dan hyfforddiant erioed o'r blaen yma yng Nghymru—cynnydd o 71 y cant mewn lleoedd hyfforddi bydwragedd dros y pum mlynedd diwethaf. Dyna hanes y Llywodraeth hon gyda'r adnoddau a roddwyd i ni, y flaenoriaeth yr ydym ni'n ei rhoi i'n staff, i'n gwasanaeth iechyd, a hanes yr wyf i'n falch ohono. Ac mae'n hanes y mae'r cyhoedd yn ei werthfawrogi hefyd, oherwydd mae dros 90 y cant o'r cyhoedd yn yr arolwg cenedlaethol wedi cael profiad da pan gawsant eu gweld ddiwethaf naill ai mewn gofal sylfaenol neu ofal mewn ysbyty. Mae hon yn Lywodraeth i ymfalchïo ynddi. Mae hwn yn wasanaeth iechyd gwladol i ymfalchïo ynddo.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am gadarnhau mai dim ond uchelgais ymhen 10 mlynedd yw'r wythnos 32 awr hon. Rwy'n meddwl y bydd hynny'n tawelu meddyliau llawer o'r byrddau iechyd sydd o dan bwysau enfawr eisoes, ar ôl i'r rhestrau aros gynyddu gan 16,000 ar gyfer ysbytai yn y flwyddyn ddiweddaraf yn unig.

Un maes polisi gan eich plaid ar lefel y DU, yr wyf i hefyd yn deall fydd yn berthnasol yma yng Nghymru drwy'r gyfraith, yw eu bod nhw wedi datgan y bydd unrhyw allu i optio allan o'r uchafswm o 48 awr ar wythnos waith yn dod i ben. Nawr, gwn fod canllawiau o fewn y GIG o ran sut mae hynny'n berthnasol i gontractau GIG, ond caniateir i feddygon ymgynghorol optio allan o'r cap 48 awr hwnnw ar hyn o bryd os ydyn nhw wedyn yn gwneud gwaith preifat sydd, yn ychwanegol at eu gwaith yn y GIG, yn dod i gyfanswm o fwy na 48 awr. O ystyried yr ymrwymiad cadarn gan eich plaid i ddileu'r cap hwnnw drwy gyfraith y DU, pa asesiad ydych chi wedi ei wneud o'r effaith ar oriau gwaith y GIG i feddygon ymgynghorol os byddan nhw'n dewis lleihau oriau GIG er mwyn hwyluso gwaith preifat o fewn y cap hwnnw?

A allwch chi hefyd ddweud pa ystyriaeth yr ydych chi wedi ei rhoi i fater y tapr ar gyfer pensiynau, sy'n effeithio ar lawer o feddygon ymgynghorol, a pha un a ydych chi'n credu bod hwnnw'n ffactor sy'n cyfrannu at y cynnydd hwnnw o 16,000 i'r oriau? Rydym ni wedi cael cynnig, rwy'n credu heddiw, gan Lywodraeth y DU ar gyfer GIG Lloegr. Ac nid wyf i'n argymell y dylech chi ei dderbyn yma—mae'n ymddangos ei fod yn bolisi 'clytio a thrwsio' o ran y ffaith y bydd meddygon ymgynghorol y GIG yn talu'r dreth ychwanegol allan o'u cronfa bensiwn, ond ceir addewid wedyn i'w had-dalu iddyn nhw rywbryd yn y dyfodol.

Os nad hynny, a ydych chi'n rhoi ystyriaeth i unrhyw ddulliau eraill a allai annog meddygon ymgynghorol y GIG i gynnig mwy o oriau i geisio helpu rhestri aros, o ran y pensiynau a'r cap hwnnw o 48 awr sydd fel arall yn yr arfaeth pe byddai Llywodraeth y DU—rhywbeth na fyddem ni'n sicr eisiau ei weld—yn cael ei gyflwyno yn yr etholiad, heb sôn am 10 mlynedd?

Wel, nid wyf i'n mynd i gael fy nhynnu i mewn i restr ffantasi o gwestiynau damcaniaethol am faniffesto nad yw wedi ei gyhoeddi eto. Fodd bynnag, mae problem wirioneddol yn y sylwadau y mae Mark Reckless wedi eu gwneud, sef dyfodol ein gweithlu meddygon ymgynghorol yn arbennig, ond, yn ehangach na hynny, staff uwch yn y gwasanaeth iechyd gwladol. Ceir yr her sydd heb ei datrys o'n perthynas ag Ewrop yn y dyfodol. Ac mae'n ffaith bod y Cyngor Meddygol Cyffredinol a Chymdeithas Feddygol Prydain wedi datgan, mewn arolygon o'u haelodaeth, bod nifer o'n gwladolion o'r Undeb Ewropeaidd yn gwneud paratoadau i adael y Deyrnas Unedig o bosibl, yn dibynnu ar ganlyniad ein perthynas ag Ewrop yn y dyfodol.

Y mater mwy, fodd bynnag, ar hyn o bryd yw'r heriau ynghylch treth a phensiynau. Mae angen i ni fod yn eglur am hyn: mae newidiadau i reolau treth a phensiwn a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU wedi cael effaith wirioneddol ar staff yn y gwasanaeth iechyd gwladol. Maen nhw wedi arwain at filiau treth annisgwyl ac uwch; maen nhw hefyd wedi golygu bod meddygon yn arbennig yn tynnu'n ôl o ddarparu rhan o'r gwasanaeth. Mae'n broblem wirioneddol ar draws y DU gyfan, sy'n cael ei hachosi yn uniongyrchol gan newidiadau a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU pan yr oedd yr Aelod mewn gwirionedd yn Aelod Seneddol Ceidwadol.

Ond yn fwy na hynny, rwyf i wedi ysgrifennu at, rwyf i wedi gohebu â, rwyf i wedi siarad â Gweinidogion iechyd y DU—rwyf i wedi ysgrifennu at y Trysorlys am hyn hefyd—gan ofyn iddyn nhw ddadwneud y niwed y maen nhw wedi ei wneud. Oherwydd bydd yn costio i'r gwasanaeth iechyd gwladol ewyllys da ein staff yr ydym ni wedi ei losgi ac o bosibl wedi ei golli am byth. Yn fwy na hynny, i adennill y rhestrau ychwanegol yr ydym ni wedi eu colli, mae'n debyg y byddwn ni'n talu mwy yn y sector annibynnol yn y pen draw; bydd yn costio mwy i ni ddarparu'r un gweithgarwch. Ac nid yw'r ateb a gynigir yn Lloegr yn ateb tymor hir. Maen nhw'n defnyddio arian cyhoeddus i ddadwneud y difrod a wnaed gan benderfyniad gwahanol mewn rhan arall o'r Llywodraeth. Cyhoeddais ddatganiad yr wythnos diwethaf a oedd yn tynnu sylw at y ffaith bod y newidiadau treth a phensiwn wedi effeithio ar 15,000 o gyfnodau triniaeth cleifion yng Nghymru dros bum mis. Mae wir yn amser am ymosodiad o synnwyr cyffredin yn y Deyrnas Unedig i ddadwneud y niwed y maen nhw wedi ei wneud i'n gwasanaeth iechyd gwladol, i'n staff, ac, yn arbennig, i'r bobl sy'n dibynnu ar y gwasanaeth iechyd ei hun.

Mae ein polisïau yn cynnwys diogelu economi de-ddwyrain Cymru rhag effeithiau andwyol Brexit trwy fuddsoddi mewn pobl, lleoedd a busnesau drwy sgiliau, seilwaith a chymorth busnes.

Diolch, Gweinidog, am y cwestiwn yna. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno bod seilwaith trafnidiaeth cryf yn sail i'r economi. Ddydd ar ôl dydd, mae economi Cas-gwent yn fy etholaeth i yn dioddef tagfeydd traffig aruthrol. Mae angen cymorth ar frys ar y dref borth hon i Gymru, gan ei bod yn rhan bwysig nid yn unig o rwydwaith ffyrdd Cymru, ond hefyd o rwydwaith y DU.

Rwyf i wedi codi hyn gyda Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth o'r blaen. Tybed a allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am ein sefyllfa ar hyn o bryd gyda'r potensial ar gyfer ffordd osgoi newydd ar gyfer Cas-gwent. Fe'i gwneir yn fwy cymhleth gan y ffaith y byddai dwy ran o dair o'r ffordd osgoi dros y ffin yn Lloegr, felly mae'n gofyn am rywfaint o weithio trawsffiniol cryf. Felly, efallai y gallech chi ddweud wrthym ni pa ddulliau sydd ar waith o fewn Llywodraeth Cymru, fel y bydd cysylltiadau cryf â Llywodraeth y DU ar ôl i'r cyfnod hwn ddod i ben ac wrth symud ymlaen i'r flwyddyn nesaf, fel y gallwch chi wneud yn siŵr bod y ffordd honno'n cael ei datblygu.

Fel y gwyddoch, mae Gweinidog yr economi a thrafnidiaeth wedi bod yn gweithio gyda chymheiriaid yn Lloegr—mae gwaith yn cael ei wneud rhwng y ddwy Lywodraeth. Fel yr ydych chi'n cydnabod, mae'n fater trawsffiniol o ran y seilwaith ffyrdd y cyfeiriasoch ato, a bydd yn rhaid i ni aros tan ar ôl i etholiad cyffredinol y DU gael ei gwblhau, ac yna rwy'n siŵr bod Ken Skates yn edrych ymlaen at weithio gydag Andrew McDonald yn ei swydd newydd.

Mi ofynnais am hynna, do? [Chwerthin.]

Cadarnhaodd datganiad gan Weinidog yr economi neithiwr bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn cyfarfod gydag undeb Community a'r ymgynghorwyr, Syndex, i geisio dod o hyd i ffordd ymlaen ar gyfer ffatri ddur Orb yng Nghasnewydd. Nawr, yn amlwg, mae hynny'n newyddion da iawn. Tybed a all y Gweinidog rannu rhywfaint o wybodaeth gyda ni o ran yr hyn sydd wedi cael ei gynnig.

Yn gyntaf, a allai ddweud wrthym ni pa mor ddatblygedig yw'r trafodaethau hyn gyda'r hyn a ddeallaf sy'n ddau brynwr â diddordeb a dweud wrthym ni pa mor gyflym y gall hyn symud ymlaen, o gofio bod etholiad cyffredinol yn digwydd? O gofio'r ffaith fod y gwaith i fod i gau erbyn diwedd y flwyddyn, byddai'n ddefnyddiol gwybod pa un a yw'r gweithwyr yn cael gwybod am ddatblygiadau fel y gallan nhw gynllunio ar gyfer y dyfodol.

Yn olaf, Gweinidog, hoffwn wybod, o gofio datganiad Gweinidog yr economi nad yw Llywodraeth y DU yn barod ei chymorth, a fydd Llywodraeth Cymru yn ystyried rhoi'r cymorth i'r gwaith sydd ei angen arno i aros ar agor o dan reolwyr gwahanol.

Mae Gweinidog yr economi wedi cymryd rhan uniongyrchol, ar y cyd â'r Prif Weinidog, mewn sgyrsiau gyda'r undeb dur Community a'u hymgynghorwyr ar gynnig amlinellol a allai arwain at ddyfodol priodol i waith Orb. Derbyniwyd crynodeb o'u cynnig yn ystod yr wythnos ddiwethaf, ac mae Gweinidog yr economi hefyd wedi nodi y dylai Tata Steel roi mwy o amser i'r cynnig hwnnw gael ei ystyried yn briodol.

Mae'n werth hefyd cofnodi, unwaith eto, siom a rhwystredigaeth anhygoel Llywodraeth Cymru at y diffyg gweithredu gan Lywodraeth y DU i roi dyfodol gwirioneddol i'r sector dur. Ar nodyn personol, mae gen i weithgynhyrchydd dur yn fy etholaeth fy hun. Gwn fod prisiau ynni gwahaniaethol yn broblem sylweddol i'r sector dur. Mae o fewn gallu Llywodraeth y DU i wneud rhywbeth ynglŷn â hynny, ond, yn fwy na hynny, gallen nhw o leiaf gymryd rhan.

O ran Cyngor Dur y DU, mae Gweinidog yr economi yma wedi galw am gyfarfodydd am fwy na blwyddyn ers i'r cyngor hwnnw gyfarfod ddiwethaf. Cytunodd Andrea Leadsom i wneud hynny o'r diwedd, ac yna ei ganslo gyda llai na 24 awr o rybudd. Nid dyna ymddygiad Llywodraeth sydd o ddifrif ynghylch cefnogi'r sector dur. Hoffwn pe byddai gennym ni Lywodraeth y DU a fyddai'n cefnogi'r sector dur, fel yr ydym ni'n ei wneud yn Llywodraeth Cymru, ac edrychaf ymlaen at weld newid i'r agwedd honno ar 13 Rhagfyr.

Gweinidog, mae dwy flynedd a hanner wedi mynd heibio ers i Lywodraeth Cymru gyhoeddi'r buddsoddiad o £100 miliwn mewn parc technoleg, ar y pryd, yng Nglynebwy. Mae llawer o bobl yng Nglynebwy a'r rhan ehangach o Flaenau Gwent eisiau gweld beth sy'n digwydd i'r buddsoddiad hwnnw o £100 miliwn ac eisiau gweld tystiolaeth o'r buddsoddiad hwnnw yn cael ei wneud. Byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Llywodraeth wneud datganiad ar y mater hwn, a hoffwn wahodd Gweinidogion i Lynebwy i drafod gyda'r trigolion yno yr hyn yr ydym ni'n ei wneud, a'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, i sicrhau bod y buddsoddiad hwnnw o £100 miliwn yn cael ei wireddu.

Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog a'i ddirprwy, sydd yn y Siambr, wedi eich clywed chi ac yn ystyried y cais am ddatganiad o ddifrif, ond hefyd ymweliad â Glynebwy i weld yn uniongyrchol y gwaith sy'n cael ei wneud ar lawr gwlad.

Diolch am y cwestiwn. Mae ein blaenoriaethau economaidd ar gyfer Cymru gyfan, gan gynnwys Merthyr Tudful a Rhymni, wedi eu nodi yn y cynllun gweithredu economaidd. Mae'r rhain yn cynnwys buddsoddi mewn pobl, lleoedd a busnesau drwy sgiliau, seilwaith a chymorth busnes.

Diolch am yr ateb yna, Gweinidog. Yn amlwg, mae angen i ni gadw ymrwymiad hirdymor i wella'r amodau a'r cyfleoedd economaidd i gymunedau fel Merthyr Tudful a Rhymni, felly rwy'n croesawu'n fawr yr ymyraethau economaidd pellgyrhaeddol y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud yn fy etholaeth i. Felly, rwy'n meddwl am bethau fel cymorth i gwmnïau fel Sharp Clinical Services yn Rhymni, adeiladu'r orsaf fysus newydd ym Merthyr Tudful, buddsoddiad adfywio canol y dref mewn cyfleoedd twristiaeth a threftadaeth, a pharatoadau hanfodol i gyflawni'r gwelliannau terfynol i ffordd Blaenau'r Cymoedd rhwng Dowlais a Hirwaun.

Felly, i sicrhau twf economaidd yn ein cymunedau yn y Cymoedd yn y dyfodol, mae'n hynod bwysig bod y buddsoddiadau hyn yn parhau, ond a fyddech chi'n cytuno â mi bod cymharu'r angen i fuddsoddi yn ein cymunedau â'r achos dros wneud iawn yn sarhaus ac yn anghywir?

Ydw, mi ydwyf, ac rwy'n falch o ddweud y disgwylir i'r Llywodraeth barhau â'i rhaglen fuddsoddi yn y cyswllt rhwng Dowlais a Hirwaun. Ni waeth beth fo'r pwynt yn y cylch gwleidyddol, mae'r sylwadau diweddar a hysbysebwyd eto yng nghylchgrawn y Sefydliad Materion Cymreig ynglŷn â chais am iawndal yn rhai yr wyf i'n eu hystyried—ac nid wyf i ar fy mhen fy hun yn hyn o beth—yn hynod sarhaus. Ar yr adeg pan gawsant eu gwneud gyntaf ddechrau mis Hydref, yn ystod Mis Hanes Pobl Dduon, fe'i gwnes yn glir nad oedden nhw'n briodol a'u bod yn sarhaus. Mae'n werth i bobl, waeth ble'r ydych chi'n eistedd yn y Siambr hon, fyfyrio ar y ffaith bod pedwar o bob 10 o gyfenwau mwyaf poblogaidd Americanwyr Affricanaidd yn gyfenwau Cymreig, ac mae hynny oherwydd pwy y gwnaethon nhw gymryd eu henwau ganddynt pan gawsant eu rhyddhau o gaethwasiaeth.

Ac mae'r cyfeiriad at wladychiaeth fewnol a wnaed gan arweinydd Plaid Cymru yn yr achos dros wneud iawn yn rhywbeth yr wyf i'n ei ystyried yn hynod sarhaus. Nid yw'n sarhad; nid yw'n rhywbeth i'w ddefnyddio ar yr adeg hon yn y cylch, mae'n rhywbeth na ddylai fod wedi cael ei ddweud yn y lle cyntaf. Mae'n werth ailadrodd bod gwladychiaeth fewnol yn cael ei ddefnyddio i ddisgrifio brwydr yr Americanwyr Affricanaidd ac nid yw'n bosibl edrych ar ganrif olaf hanes Cymru a dweud ein bod ni wedi wynebu'r un math o frwydrau o hiliaeth a gwahanu a noddwyd gan y wladwriaeth a ddigwyddodd yn hanes yr Americanwyr Affricanaidd. A hyd yn oed ar ôl i'r cyfreithiau gael eu newid, yn syml, nid yw realiti'r ymraniad, y brawychu, y lladd a ddigwyddodd, wedi digwydd yn y ganrif ddiwethaf o hanes Cymru.

Mae gennym ni ddadleuon dilys i'w gwneud am ein lle o fewn y DU, yr Undeb Ewropeaidd, a buddsoddiad priodol yn ein cymunedau yma. Gallwn wneud hynny'n gadarn ac yn hyderus heb geisio cymharu ein hunain ag un o'r cyfnodau mwyaf cywilyddus yn hanes y byd.

Gweinidog, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu'r ffaith fod nifer y bobl ym Merthyr Tudful a Rhymni sy'n hawlio budd-daliadau diweithdra wedi gostwng traean ers 2010, diolch i bolisïau Llywodraeth Geidwadol y DU? Ac a ydych chi'n cytuno â chyfarwyddwr cyffredinol Cydffederasiwn Diwydiant Prydain bod rhai o bolisïau Llafur yn bygwth niweidio sylfaen ein heconomi, fel yn eich polisïau yn y blaid Lafur ar gyfer y Llywodraeth nesaf yr ydych chi'n yn eu rhoi i mewn, y bydd cynnydd i dreth gorfforaeth yn sicr yn atal cwmnïau, yn enwedig cwmnïau amlwladol, rhag mynd ar hyd ffordd Blaenau'r Cymoedd i ardaloedd Rhymni a'r Cymoedd i fuddsoddi yno?

Cafwyd rhai sylwadau diddorol yn y fan yna, a deallais rhai ohonyn nhw. Mae'n deg tynnu sylw at y ffaith bod diweithdra wedi gostwng gan fwy na thraean rhwng 2011 a 2019. Mae gennych chi Lywodraeth weithgar yma yng Nghymru sy'n gweithio ochr yn ochr â chymunedau, gan fuddsoddi yn eu dyfodol, ac rwy'n falch o'r gwaith y mae ein Gweinidog yr economi yn parhau i'w arwain.

Pan ddaw'n fater o Geidwadwyr yn ceisio clochdar eu hanes ar bwy y dylid hymddiried ynddynt o ran yr economi, mae'n werth nodi bod y cytundeb sy'n cael ei gynnig ynghylch ein perthynas ag Ewrop yn y dyfodol gan Brif Weinidog y DU, hyd yn oed ar sail eu hamcangyfrifon gorau eu hunain, yn ergyd o 4 i 7 y cant i'r economi. Pe byddai Llywodraeth Lafur y DU yn cynnig lleihau economi'r DU yn fwriadol, byddai bloeddiadau o ddicter yn dod o feinciau'r Ceidwadwyr, ac mae'n werth nodi hefyd y dylech chi ailfeddwl y ffordd yr ydych chi'n siarad am fusnes pan mai barn enwog Prif Weinidog presennol y DU ar y byd busnes, os nad ydyn nhw'n yn cytuno â'r hyn y mae'n ei ddweud, yw 'eff busnes'. Nid dyna'r dull y bydd Llywodraeth Lafur newydd y DU yn ei gymryd o ran bod eisiau gwella ein heconomi, a gwyrdroi'r llif o ddifrod bwriadol a wnaed yn y degawd diwethaf o gyni cyllidol.

Diolch am y cwestiwn. Mae model gofal sylfaenol Cymru yn creu timau amlddisgyblaeth, gan ddarparu amrywiaeth ehangach o wasanaethau yn y gymuned. Mae'r model yn gofyn am gyfraniad ar y lefel leol drwy ein 64 o glystyrau gofal sylfaenol.

Cefais fy hysbysu gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan ar 16 Hydref bod meddygfa Gelligaer wedi gwneud cais ffurfiol i gau eu cangen yn y Gilfach, ger Bargoed. Mae honno'n feddygfa sydd wedi gweithredu fel meddygfa allgymorth o Gelligaer ers cryn amser. Mae dros 2,000 o gleifion yn y Gilfach a Bargoed yn mynychu meddygfa'r Gilfach, a phe byddai'n rhaid iddyn nhw symud, byddai'n rhaid iddyn nhw naill ai symud cryn bellter i Gelligaer neu i feddygfa Bryntirion gerllaw, sydd eisoes yn boblogaidd iawn.

Rwy'n cyfarfod â meddygon ym meddygfa Gelligaer ddydd Gwener i drafod hyn. Rwyf i hefyd yn paratoi llythyr gydag etholwyr i ysgrifennu at y bwrdd iechyd i gyflwyno'r achos i gadw'r feddygfa yn y Gilfach yn agored. Mae angen gwasanaethau meddygon teulu mwy hygyrch arnom ac mae angen dybryd i recriwtio meddygon teulu, yn enwedig i'w hyfforddi ac iddyn nhw weithio a byw yn y Cymoedd gogleddol mewn cymunedau fel Bargoed a'r Gilfach, o ble'r wyf i'n dod. Beth mae Llywodraeth Cymru a'r Gweinidog Iechyd yn arbennig wedi ei wneud i gyrraedd y nod hwnnw o hyfforddi a recriwtio meddygon teulu a'u symud nhw i fyw a gweithio yn yr ardaloedd hynny yn y Cymoedd gogleddol?

Ie, diolch. Rwy'n cydnabod y gweithgareddau y mae'r Aelod wedi ymgymryd â nhw, yn enwedig yn ystod yr ymgynghoriad wyth wythnos ar feddygfa'r Gilfach. Mae'n werth cofio, wrth gwrs, a bydd yr Aelod yn gwybod o'n hymweliad diweddar â Bryntirion—yr ail ymweliad i mi ei wneud—am y model newidiol ar gyfer gofal iechyd sylfaenol, am gael gwahanol weithwyr gofal iechyd proffesiynol yn cymryd rhan ac wedi eu hymgysylltu, gyda rhai meddygon teulu, ond mwy o therapyddion ac yn arbennig fferyllwyr, ond hefyd, yn y feddygfa arbennig honno, parafeddyg ymarfer uwch yn ogystal sydd wedi bod yn rhan gydnabyddedig a gwerthfawr o'r tîm.

Mae'r broses newid yn anodd ac rydym eisiau gweithio'n fwriadol mewn gwahanol ffyrdd, gan gael mynediad mwy uniongyrchol at amrywiaeth wahanol o staff, dyna'r model yr ydym ni'n ceisio ei gyflwyno. Nid yw hynny'n golygu bod angen ei gael yn contractio yn y ffordd y darperir y gwasanaeth. Mae'n fater o sut maen nhw'n ehangu nifer y gweithwyr proffesiynol. Dyna pam yr wyf i mor falch o'r ffaith ein bod ni wedi recriwtio'r nifer uchaf erioed o feddygon teulu dan hyfforddiant, gan gynnwys yn y Cymoedd gogleddol, gan fod pob un cynllun hyfforddi meddygon teulu yn llawn am y tro cyntaf erioed. Ac yn fwy na hynny, edrychaf ymlaen at ehangu ymhellach nifer y lleoedd hyfforddi meddygon teulu ledled Cymru. Y ffactor cyfyngol yn hynny o beth, mewn gwirionedd, yw nifer y meddygfeydd sy'n barod i fod yn feddygfeydd hyfforddi eu hunain, ac mae hynny mewn gwirionedd yn helpu cynaliadwyedd yn y meddygfeydd hynny sy'n ymgymryd ag ef. Felly, edrychaf ymlaen at glywed mwy gan yr Aelod am ei ymgysylltiad â'r gymuned meddygfeydd teulu leol a'r cyhoedd, ac edrychaf ymlaen at barhau i gyflwyno'r model gofal sylfaenol llwyddiannus yma yng Nghymru.

Rwy'n falch iawn o glywed eich geiriau gwresog am bwysigrwydd cynnal a datblygu gofal sylfaenol a'r pwysigrwydd nad yw'n ymwneud â'r meddyg teulu yn unig, ond, wrth gwrs, defnyddio'r holl weithwyr proffesiynol gofal iechyd perthynol eraill sy'n hanfodol i sicrhau bod gwasanaethau cymunedol yn gweithio.

Nawr, yr wythnos diwethaf, dywedodd y Prif Weinidog wrthyf tua'r adeg hon, rwy'n credu,

'bod angen i'r gwasanaeth iechyd gael ei weld yn ei gyfanrwydd, ac na all hynny olygu canolbwyntio ar ysbytai yn unig.'

Mae hynny'n rhywbeth yr wyf i'n cytuno'n llwyr ag ef, rhywbeth roedd yr adolygiad seneddol yn eglur iawn yn ei gylch, ac yn rhywbeth, yn wir, yr ydych chi wedi ceisio ei adlewyrchu yn 'Cymru Iachach', eich gweledigaeth ar gyfer gofal iechyd yn y dyfodol. Felly, a allwch chi ddweud wrthyf, Gweinidog, pryd ydych chi'n bwriadu dargyfeirio mwy o'r gyllideb iechyd i wasanaethau cymunedol ac i ofal sylfaenol? Oherwydd rydym ni'n gofyn llawer iawn gan ein gwasanaethau gofal sylfaenol a chymunedol, ond maen nhw'n gwneud hynny ar yr un lefelau o gyllideb ag y maen nhw wedi bod ei wneud. Mae'n tyfu'n gynyddrannol. Hoffai Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol ei weld yn 11 i 12 y cant. A allwch chi ddweud wrthym ni sut  yr ydych chi'n mynd i ddechrau tynnu'r arian hwnnw allan o ofal eilaidd, o'r elfen fawr, gostus, ystyried y gwasanaeth iechyd yn ei gyfanrwydd, fel y dylid ei wneud, a rhoi rhywfaint o'r cyllid lle'r ydych chi'n ceisio gweddnewid y gwasanaethau a gwneud y newid hwnnw, neu fel arall, ni fydd yn digwydd o gwbl?

Wel, fel yr wyf i wedi ei ddweud ar sawl achlysur, rwy'n credu mai canrannau artiffisial yw'r ffordd anghywir o geisio rhannu'r gyllideb iechyd a buddsoddi yn ein blaenoriaethau. Mae'n ffaith bod gofal eilaidd a thrydyddol yn ddrytach o lawer i'w darparu na gofal sylfaenol, felly bydd anghydbwysedd yn y gyllideb. Mae gen i ddiddordeb mewn gwneud yn siŵr ein bod ni'n buddsoddi'n iawn yn nyfodol gofal sylfaenol. Dyna pam mae'r adnodd ychwanegol yr wyf i wedi ei gyfrannu at hyfforddiant therapyddion, er enghraifft, yn gam mor bwysig ymlaen o ran parhau i fuddsoddi yn nyfodol y gweithlu.

Ond yn fwy na hynny, wrth gwrs, doeddech chi ddim yno, felly fyddech chi ddim wedi clywed hyn, ond yn y gynhadledd gofal sylfaenol yn ddiweddar, cafwyd ymateb cadarnhaol iawn gan ein harweinyddion clwstwr yn lleol ac, yn wir, cafwyd y ganmoliaeth fwyaf diffuant o'r ochr arall i'r ffin, oherwydd maen nhw'n efelychu'r ffordd yr ydym ni'n trefnu ac yn ymgysylltu â'r model gofal sylfaenol newydd ac yn gweithio gyda'n gilydd mewn clystyrau.

Ond llwyddais i nodi, pan fyddwn ni mewn sefyllfa i bennu ein cyllideb, fy mod i'n disgwyl buddsoddi mwy yn ein clystyrau fel bod ganddyn nhw fwy o ryddid i fuddsoddi arian mewn dewisiadau lleol, felly mae hynny'n golygu bod y bartneriaeth ar lefel gofal sylfaenol yn cael mwy o'u rhyddid eu hunain, yn ychwanegol at y gyllideb ehangach. Ac rwy'n edrych ymlaen at sicrhau bod y gyllideb lawn ar gael pan fyddwn ni'n gallu cyhoeddi ein cyllideb ar ôl yr etholiad cyffredinol.

Ar ôl datganoli cyflogau ac amodau athrawon y llynedd, rydym ni wedi bod yn gweithio gyda rhanddeiliaid i sicrhau ein bod ni'n gweithredu newidiadau sydd er lles athrawon yma yng Nghymru. Mae gwaith y grŵp rheoli llwyth gwaith a lleihau biwrocratiaeth yn enghraifft dda o hyn.

Diolch am yr ateb, Gweinidog, ond cynhaliodd Undeb Cenedlaethol Addysg Cymru ei gynhadledd yn ddiweddar yng Nghasnewydd. Yn ystod y gynhadledd, mynegwyd pryderon am y nifer gynyddol o achosion o ymddygiad ymosodol gan ddisgyblion a rhieni tuag at ein hathrawon. Maen nhw wedi awgrymu y dylid arddangos posteri mewn ysgolion yn rhybuddio yn erbyn trais neu fygythiadau yn erbyn staff addysgu. Gweinidog, pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd i sicrhau nad os unrhyw oddefgarwch tuag at unrhyw fath o drais na cham-drin yn erbyn athrawon yn ein hysgolion yng Nghymru?

Rwy'n siŵr y bydd yn falch iawn o glywed, gan fy mod i'n siŵr nad oeddech chi yno yn y gynhadledd, ond roedd y Gweinidog addysg, a llwyddodd i ail-bwysleisio agwedd dim goddefgarwch y Llywodraeth hon at yr union fath o fygythiadau a brawychu yn erbyn unrhyw un sy'n gweithio yn ein hysgolion. Nid dyna'r math o ymddygiad sy'n briodol yn ein barn ni, nid yw'n un y mae'r Llywodraeth hon yn ei oddef, a cheir neges eglur y mae ein hundebau llafur a'n hathrawon yn ei deall gan y Llywodraeth hon.

Diolch. Byrddau iechyd lleol sy'n gyfrifol am ddarparu digon o welyau mewn ysbytai i ddiwallu anghenion eu poblogaethau lleol drwy gydol y flwyddyn. Fel y Gweinidog iechyd, cyhoeddais £30 miliwn o fuddsoddiadau ychwanegol i ymdrin â phwysau'r gaeaf ddechrau mis Hydref. Mae hyn yn gynharach nag erioed o'r blaen er mwyn helpu i atal pobl rhag cael eu derbyn i'r ysbyty yn ddiangen ac i wella capasiti a chydnerthedd ar draws ein system.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am yr ateb yna? Nawr, rwy'n deall pwysau'r gaeaf ar ein gwasanaethau yn llwyr, ac mae'n amlwg bod hynny'n arwain at oblygiadau o ran defnyddio gwelyau mewn ysbytai ac, o ganlyniad, llawdriniaethau dewisol, sy'n cael eu canslo wedyn o ganlyniad i brinder gwelyau. Rydym ni'n gweld hynny, rwyf i wedi cael profiad o hynny, ac mae llawer o'm hetholwyr wedi hefyd.

Rwy'n llawn werthfawrogi'r ymrwymiad i ddarparu gofal. Er enghraifft, roeddwn i yn Nhreforys ddoe, ond roedd 10 ambiwlans wedi eu pentyrru y tu allan i'r adran damweiniau ac achosion brys ddoe am 2 o'r gloch y prynhawn, sydd yn amlwg â goblygiadau o gael ambiwlansys allan at bobl. Rhan o'r broblem yw llif drwy ysbytai—rydym ni'n gwybod hynny, rydym ni'n gwybod bod problem. Ac rwyf i hefyd yn gwybod y ddadl y bydd gwelyau yn cael eu llenwi'n gyflym os ydyn nhw ar gael. Ond os nad ydym yn mynd i'r afael â'r mater o sut yr ydym ni'n ymdrin â rhai o'r pwyntiau hyn, rydym ni'n mynd i gael cleifion yn aros mewn ambiwlansys y tu allan i adrannau damweiniau ac achosion brys, cleifion nad ydyn nhw'n cael llawdriniaethau dewisol, cleifion yn aros mewn cartrefi am 14 awr—fel yr wyf i wedi cael etholwr yn dweud wrthyf i—am ambiwlans, gan eu bod nhw wedi eu pentyrru y tu allan i Ysbyty Treforys.

Mae'n bwysig ein bod ni'n edrych ar y ffordd yr ydym ni'n rheoli'r gwelyau hynny ac yn sicrhau bod gwelyau yn cael eu defnyddio'n effeithiol. A allwch chi roi syniad i ni sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael mewn gwirionedd â'r mater o sicrhau bod gwelyau ar gael i bobl, fel nad yw llawdriniaethau dewisol yn cael eu canslo a phobl yn aros yn hwy, fel na fydd pobl yn aros mewn ambiwlans am 14 awr ar ôl iddyn nhw gyrraedd yr adran damweiniau ac achosion brys, ac na fyddan nhw'n aros am ambiwlans am 14 awr yn eu cartrefi?

Mae hynny'n gyson â'r dull yr ydym ni eisiau ei ddilyn yn fwy blaengar o ran nid yn unig symud mwy o ofal yn nes at gartref, ond cael pobl allan o'r ysbyty pan nad oes angen iddyn nhw fod yno hyd yn oed ac osgoi'r angen i bobl fynd i'r ysbyty yn y lle cyntaf. Ac yn arian y gaeaf a gyhoeddais, aeth rhywfaint o'r arian hwnnw'n uniongyrchol i'r gwasanaeth iechyd, ond aeth £17 miliwn ohono'n uniongyrchol i fyrddau partneriaeth rhanbarthol, fel bod yn rhaid i'r gwasanaeth iechyd a'u partneriaid ym meysydd llywodraeth leol, tai a'r trydydd sector gydweithio i ddeall beth fyddai'n cael yr effaith fwyaf ar y system gyfan. Oherwydd mae'r her ynghylch drws ffrynt ysbyty mewn gwirionedd yn ymwneud â'r ffordd y mae'r system gyfan yn gweithio. Mae rhywfaint o hynny'n ymwneud â symud i wahanol ran o'r gwasanaeth iechyd pan eich bod yn iach yn feddygol, ond yn amlach na pheidio, mae'n ymwneud â symud i gymorth gofal cymdeithasol, dychwelyd i'ch cartref eich hun neu wasanaeth gofal gwahanol. A dyna pam yr ydym ni'n sôn am bethau sy'n cyfateb i welyau—diben hynny yw cael pobl allan o'r ysbyty lle nad oes angen iddyn nhw fod yno hyd yn oed—eu symud i le priodol ar gyfer eu gofal.

A byddwch yn gweld yn y cynlluniau ar gyfer y gaeaf a fydd yn cael eu cyhoeddi yn ystod wythnos gyntaf mis Rhagfyr cyfanswm llawn nifer y gwelyau, gan gynnwys y pethau sy'n cyfateb i welyau, ac mae'r pethau sy'n cyfateb i welyau o leiaf yr un mor bwysig, gan fod hynny'n cyrraedd y rhan iawn o'n system ofal. Hefyd, dyna pam yr wyf i a'r Dirprwy Weinidog yn treulio cymaint o amser yn ymddiddori mewn achosion o oedi wrth drosglwyddo gofal, ac yn dymuno gweld gwelliant yn hynny o beth, oherwydd mai dyna'r bobl sydd angen gwasanaethau gofal ond sydd yn y rhan anghywir o'n system i gael y gofal priodol iddyn nhw. Felly, mae'n bwynt buddsoddi parhaus, pwynt o bwysau parhaus yn ein system, ond rwy'n cydnabod y pwynt buddsoddi y mae angen i'r Llywodraeth hon barhau i'w wneud ar draws meysydd iechyd a gofal cymdeithasol.

Ac yn olaf, cwestiwn 8—Lynne Neagle.

Gwnaf. Mae'r ganolfan cymorth profiadau niweidiol yn ystod plentyndod yn parhau i roi cyngor a chymorth arbenigol i wasanaethau cyhoeddus fel addysg, iechyd a thai, i'w helpu i weithredu mewn ffordd a hysbysir gan drawma.

Diolch yn fawr, Gweinidog. Roeddwn i'n falch iawn o gael ymweld â'r ganolfan cymorth ACE sef Profiadau Niweidiol mewn Plentyndod yr wythnos diwethaf a chyfarfod â'r tîm bychan yn y fan honno sy'n gwneud gwaith mor bwysig a thrawsnewidiol i sicrhau bod ymwybyddiaeth dda o ymarfer sy'n rhoi ystyriaeth i drawma yng Nghymru. Serch hynny, rwy'n ymwybodol iawn bod y cyllid ar gyfer y ganolfan yn dod i ben yn y dyfodol agos. Felly, pa sicrwydd a wnewch chi ei roi nid yn unig y bydd y gwaith pwysig hwn yn gallu parhau, ond y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi ystyriaeth i sicrhau bod y gwaith hwnnw'n cael ei ymwreiddio'n llwyr ar draws holl Lywodraeth Cymru? Yn bwysicaf oll, beth allwn ni ei wneud i sicrhau ein bod ni yn lleihau mewn gwirionedd nifer y profiadau niweidiol yn ystod plentyndod yng Nghymru fel nad oes cymaint o angen am y gwaith hwnnw?

Mae hynny, mewn gwirionedd, yn rhan o bwynt a diben sefydlu'r ganolfan yn y lle cyntaf—i geisio sicrhau ein bod ni'n ymwreiddio'r hyn a ddysgwyd ar gyfer helpu i geisio sicrhau bod llai o Brofiadau Niweidiol mewn Plentyndod yn digwydd, ond rydym ni'n ymyrryd yn gynharach na hynny mewn gwirionedd i helpu i gefnogi'r plant a'u teuluoedd.

Fe allaf i ddweud, o ran y gyllideb, ei bod hi'n ystyriaeth wirioneddol gan Weinidogion ar hyn o bryd a chyn gynted ag y byddwn ni mewn sefyllfa i gyhoeddi ein cyllideb, rwy'n disgwyl y bydd gennym ni newyddion cadarnhaol i'r ganolfan ACE a'i gwaith parhaus ar draws y gwasanaethau cyhoeddus.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Janet Finch-Saunders.

Mae Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i ystod eang o gytundebau gydag endidau cyhoeddus a phreifat. Mae gan Weinidogion Cymru amrywiaeth o bwerau statudol ac yn ôl cyfraith gyffredin i ymrwymo i gytundebau o'r fath.

Diolch. Mae'r rheswm am y cwestiwn penodol hwn yn ymwneud ag Asiantaeth y Swyddfa Brisio. Nawr, rwy'n gwybod beth y byddwch chi'n ei ddweud: 'Wel, mae'r Swyddfa Brisio yn dechnegol yn dod o dan Lywodraeth y DU.' Wel, mae Llywodraeth Cymru yn ariannu asiantaeth y Swyddfa Brisio yn uniongyrchol i ddarparu gwasanaethau prisio'r dreth gyngor ac ardrethi annomestig i Gymru. Fe wn i fod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gytundeb ar lefel gwasanaeth, yr wyf i wedi ei astudio yn ofalus iawn, ac fe fydd hwnnw'n parhau mewn grym tan y 31 o fis Mawrth 2020, ac mae'n costio £9 miliwn yn flynyddol i'ch Llywodraeth Cymru chi i wneud hyn.

Nawr, wedi astudio'r cytundeb hwn, rwy'n ymwybodol bod disgwyl i'r Swyddfa Brisio glirio 3,000 o apeliadau sydd heb eu penderfynu. Nawr, pan wyf i'n dweud 'apeliadau', rydym ni'n sôn am apeliadau ardrethi busnes lle mae busnesau'n anghytuno neu, mewn gwirionedd, yn methu â fforddio'r swm o ardrethi busnes y mae'r Swyddfa Brisio yn dweud eu bod nhw'n gyfrifol am eu talu. Felly, maen nhw'n cyflwyno'r apêl hon ac mae gennyf i fusnesau yn Aberconwy sydd wedi bod yn aros am dros ddwy flynedd. Felly, ar eich llyfrau chi, fe geir 3,000 o apeliadau. Pe byddai'r Prif Weinidog yma, fe fyddai ef yn cytuno fy mod i wedi gweithio'n helaeth ac yn faith gydag ef ynglŷn â hyn, ac rwy'n ei gweld hi'n afresymol, os oes gennych chi gytundeb ar lefel gwasanaeth gydag unrhyw un—. Os wyf i'n caffael gwasanaeth i mi fy hunan, mae gennyf i lais o ran ansawdd y gwasanaeth sy'n cael ei roi i mi.

Nawr, yn ddiweddar, fe ddaeth y Trefnydd i un o'n grwpiau trawsbleidiol ni ar siopau bychain, ac roedd hwn yn fater enfawr. Fe ddaeth Edward Hiller yma o Ystadau Mostyn, ac roedden nhw'n pryderu'n fawr am yr apeliadau hyn sydd heb eu penderfynu. Ni all busnesau fforddio i aros am ddwy flynedd, Gweinidog. Felly, a wnewch chi ymrwymo i weithio gyda'r Prif Weinidog, ac, yn wir, o ran fy etholaeth i fy hunan, gyda mi yn uniongyrchol, i ystyried y cytundeb lefel gwasanaeth presennol ac ystyried paratoi ar gyfer cytundeb 2021 ac mewn gwirionedd craffu ychydig bach yn fwy manwl arnyn nhw nag yr ydych chi yn ei wneud? Arian trethdalwyr sy'n talu'r £9 miliwn hwn.

Wel—

Mae'n ddrwg gennyf i, wyddoch chi, mae'n ymdeimlad mor gryf—

Na, na, rwy'n credu eich bod chi wedi gwneud eich pwynt.

Rwy'n diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n gobeithio y bydd hi'n deall, oherwydd natur agored iawn y cwestiwn gwreiddiol, nad wyf i mewn sefyllfa i ymateb yn fanwl i'r pwynt y mae hi newydd ei wneud ar gontract penodol, ac rwy'n siŵr y bydd hi'n deall pam mae hynny. Ond rwyf i'n hapus, o ran y cytundeb lefel gwasanaeth y mae hi'n cyfeirio ato, i edrych i mewn i'r mater a gwneud yn siŵr fy mod i'n rhoi gwybod i'r aelod pan fyddaf i wedi cael unrhyw wybodaeth y gallaf i ei roi iddi hi.

Mae lleihau'n ddiogel nifer y plant sy'n cael eu derbyn i ofal yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon. Ni chynhaliwyd unrhyw drafodaethau ynghylch datblygu deddfwriaeth i wneud hynny. Mae'r Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 eisoes yn darparu fframwaith deddfwriaethol cynhwysfawr ar gyfer awdurdodau lleol fel y gallan nhw ddarparu cymorth addas i deuluoedd sy'n wynebu anawsterau, a thrwy hynny helpu plant a theuluoedd i aros gyda'i gilydd.

Diolch i chi, Gweinidog. Gyda niferoedd y plant sy'n derbyn gofal wedi cyrraedd y nifer uchaf ers dechrau cadw'r cofnodion yn 2003, nid wyf i'n synnu bod y Comisiwn ar Gyfiawnder wedi rhoi rhybudd. Rwy'n sylweddoli bod yna gynlluniau i weld gostyngiad o 4 y cant ar gyfartaledd ym mhob un o'r tair blynedd nesaf, ond mae angen ystyried dull ychwanegol. Nawr, er enghraifft, yn Lloegr, mae llysoedd teulu cyffuriau ac alcohol (FDAC) yn helpu i ddatrys problemau i deuluoedd sydd mewn perygl o golli plant i ofal. Yn fwy felly, y dystiolaeth, yn sgil gwerthusiad FDAC Llundain, yw bod arbediad o £2.30, dros bum mlynedd, am bob £1 sy'n cael ei gwario. O gofio'r effaith gadarnhaol y gall FDAC ei chael ar deuluoedd ac ar bwrs y wlad, a wnewch chi roi gwybod inni sut y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu ar yr argymhelliad y dylid sefydlu llysoedd teulu cyffuriau ac alcohol FDAC yma?

Rwy'n diolch i'r Aelod am y cwestiwn ychwanegol. Fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol, mae lleihau'n ddiogel niferoedd y plant sy'n cael eu derbyn i ofal yn flaenoriaeth, ac fe fydd hi'n ymwybodol o'r buddsoddiad a wnaeth y Llywodraeth o'r gronfa gofal integredig i geisio gwella'r sefyllfa'n gyffredinol. Mae hi'n cyfeirio'n benodol at waith y comisiwn cyfiawnder, ac rwyf innau, fel hithau, wedi darllen yr argymhellion a wnaeth y comisiwn. Mae trafodaethau yn parhau gyda'r barnwr cyswllt teulu dros Gymru, gyda'r Gwasanaeth Cynghori a Chynorthwyo Llys i Blant a Theuluoedd Cymru, a thrwy'r rhwydwaith cyfiawnder teuluol a byrddau cyfiawnder teuluol lleol. Bydd gwaith pellach yn cael ei wneud i gryfhau'r berthynas â'r farnwriaeth yn y maes hwn.

Ond y pwynt ehangach y mae hi'n ei wneud o ran argymhellion y Comisiwn—fe fydd hi wedi clywed datganiad y Prif Weinidog yn y Siambr ar yr argymhellion yn gyffredinol yn ddiweddar, ac fe fydd yna ddadl a chamau eraill yn cael eu cymryd yn y flwyddyn newydd a fydd yn rhoi cyfle i'r argymhellion hynny gael eu hystyried ymhellach ar lawr y Cynulliad hwn. Ond mae'r argymhellion a wneir yn gyfres o argymhellion ystyrlon a phendant iawn ar gyfer cael y system gyfiawnder y mae pobl Cymru'n ei haeddu, ac, yn benodol, i fynd i'r afael â'r mater pwysig iawn hwn o swyddogaeth a phresenoldeb plant sy'n derbyn gofal yn y system cyfiawnder troseddol.

Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ymateb i gwestiwn Janet Finch-Saunders. Tybed a yw ef yn cytuno â mi, er bod y targed o 4 y cant ar gyfer lleihad cyffredinol i'w groesawu ac nad oes unrhyw un ohonom yn dymuno gweld plant yn cael eu derbyn i ofal yn ddianghenraid, ni ddylai nodau cyffredinol fel hyn ddylanwadu ar benderfyniadau sy'n ymwneud â phlant unigol. Mae rhai gweithwyr cymdeithasol rheng flaen wedi dweud wrthyf y gallen nhw fod dan bwysau i beidio â dwyn achosion gofal gerbron mewn rhai amgylchiadau pan ddylen nhw, efallai, fod yn gwneud hynny. Felly, a wnaiff ef gytuno â mi na ddylai'r nodau cyffredinol hynny rwystro awdurdodau lleol rhag cymryd y camau cyfreithiol priodol i amddiffyn plentyn unigol, hyd yn oed os yw hynny'n effeithio ar eu gallu nhw i gyrraedd y targed a osodwyd gan y Llywodraeth, sydd braidd yn artiffisial yn fy marn i?

Wel, nid wyf yn awyddus i grwydro i gyfrifoldebau'r Dirprwy Weinidog o ran polisi yn hyn o beth, ond fe fydd hi'n nodi, rwy'n credu, bod y gwaith sydd ar y gweill yn waith sy'n gweithio ar y cyd gydag awdurdodau lleol yn y maes hwn. Rydym wedi bod yn gwbl glir fel Llywodraeth ein bod ni'n gweithredu'r dull o roi diogelwch yn gyntaf mewn cysylltiad â'r penderfyniadau hyn, yn gyson â'r uchelgais cyffredinol hwn, ac nid oes dim yn bwysicach, wrth gwrs, na'r angen i amddiffyn plant rhag cael eu cam-drin neu eu hesgeuluso. Rwy'n falch o ddweud bod Comisiynydd Plant Cymru wedi cydnabod y dull hwnnw o roi diogelwch yn gyntaf yn ystod y gwaith hwn, a chredaf ei bod hi'n cefnogi'r modd yr ydym yn ceisio cyflawni'r uchelgais hwnnw.

Wrth gwrs, rydym i gyd yn cytuno ein bod yn awyddus i weld gostyngiad diogel yn niferoedd y plant sy'n cael eu derbyn i'r system ofal. Ond mae gwahaniaethau sylweddol yn y ffordd yr ydym ni'n ymdrin â hynny, ac rwy'n siŵr eich bod chi'n ymwybodol bod y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg wedi mynegi pryderon sylweddol ynghylch presenoldeb targed o ran niferoedd. Ac, mewn gwirionedd, dywedodd y Comisiynydd Plant wrth ein pwyllgor ni bythefnos yn ôl nad oedd hi'n cefnogi targed o ran niferoedd, er ei bod hi'n cefnogi'r ymdrechion i leihau'n ddiogel niferoedd y plant mewn gofal. Fe fyddwch chi'n ymwybodol, yn ogystal â'r gefnogaeth amodol a roddodd y comisiwn i'r camau i leihau nifer y plant mewn gofal, ei fod wedi dweud yn benodol hefyd y dylid cael cefnogaeth gref i raglen ymchwil a fyddai'n sail i ddiwygio cyfiawnder teuluol a gwasanaethau ataliol cysylltiedig. Dylai fod yn nod cyffredinol i leihau nifer y plant sy'n cael eu derbyn i ofal a darparu tystiolaeth lawer gwell o effaith yr ymyrraeth ar fywyd teuluol. Fe ddylid datblygu polisi hirdymor sy'n rhoi ystyriaeth ofalus i leihau nifer y plant sy'n cael eu cymryd i ofal, a hynny'n dilyn casgliadau'r ymchwil, a'u rhoi nhw ar waith wedyn. Pa sicrwydd a roddwch chi y bydd y Llywodraeth yn cymryd yr agwedd ystyriol honno tuag at bolisi a allai fod yn sensitif ac yn uchel iawn o ran risg?

Rwy'n awyddus i beidio â thresmasu ar faes cyfrifoldebau polisi fy nghydweithiwr yn y Llywodraeth, ond fe wn i fod y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg wedi edrych yn ofalus iawn, mae'n amlwg, ar y materion y mae'r Aelod, fel Cadeirydd y Pwyllgor, yn eu nodi yn y Siambr heddiw. Ac fe fyddaf i'n sicrhau bod fy nghydweithiwr yn y Llywodraeth, y Dirprwy Weinidog, wedi clywed y pwyntiau a wnaeth yr Aelod yn y drafodaeth heddiw.

Rydym ni'n manteisio ar bob cyfle i godi pryderon am fynediad at gyfiawnder yng Nghymru gydag adrannau yn Llywodraeth y DU. Yn yr un modd, nododd y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru y graddau y mae pobl, er enghraifft, mewn ardaloedd gwledig, yn enwedig y rhai y mae'r Gymraeg yn iaith gyntaf iddyn nhw, er enghraifft, yn methu â chael mynediad at gyfiawnder.

Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ymateb ef. A gaf i ofyn iddo y prynhawn yma, mewn trafodaethau pellach a all fod ganddo, i roi blaenoriaeth i fynediad at gyfiawnder ar gyfer menywod a phlant yn y system llysoedd teulu? Mae nifer o achosion a gyflwynwyd i mi yn fy etholaeth lle mae pobl yn pryderu'n fawr iawn nad yw lleisiau plant, yn enwedig lleisiau plant sydd wedi byw mewn cartref lle mae cam-drin wedi digwydd, yn cael gwrandawiad effeithiol yn y system honno. Ac mae'r gofynion presennol sy'n ymwneud â'r trothwyon o ran camdriniaeth y mae menyw yn gorfod profi ei bod wedi ei dioddef—neu ddyn, yn wir—cyn y gall gael mynediad at gymorth cyfreithiol yn destun pryder gwirioneddol o ran sicrhau bod pob parti yn yr achos yn cael gwrandawiad digonol. Felly, a gaf i ofyn iddo, mewn trafodaethau pellach a all fod ganddo, i sicrhau bod y materion hynny ynglŷn â mynediad at gyfiawnder ar gyfer menywod mewn llysoedd teulu, ac yn enwedig mynediad at gyfiawnder ar gyfer plant, yn cael eu cadw'n uchel iawn ar yr agenda?

Yn sicr, fe roddaf i'r sicrwydd hwnnw i'r Aelod. Bu mynediad at y system gyfiawnder, a'r llysoedd teulu yn benodol, yn fater y gwnaethom ni ei godi'n gyson gyda Gweinidogion yn Llywodraeth y DU. Ac mae'r pwynt y mae hi'n ei wneud am yr heriau sy'n wynebu unrhyw un sy'n ceisio cymorth cyfreithiol yn y rhan honno o system y llysoedd yn benodol, os caf i ddweud, yn un grymus. Mae rhan o'r dadansoddiad yr ydym wedi ymgymryd ag ef o ran effaith Deddf Cymorth Cyfreithiol, Dedfrydu a Chosbi Troseddwyr 2012, yn benodol, wedi cwmpasu'r materion hynny y mae hi'n eu codi heddiw, ac fe fyddwn ni'n parhau i wneud y sylwadau hynny ar ran defnyddwyr y system llysoedd yma yng Nghymru.

Mae Llywodraeth Cymru wedi mynegi pryderon i Lywodraeth y DU sawl tro am fenywod sydd wedi gweld eu hoedran ar gyfer derbyn pensiwn gwladol yn cael ei godi heb hysbysiad effeithiol na digonol. Fel y gŵyr yr Aelod, yn ddiweddar gwrthododd yr Uchel Lys adolygiad barnwrol o achos a gafodd ei ddwyn gan ddwy fenyw. Rwy'n ymwybodol o'r dyfarniad hwnnw ac yn aros am unrhyw apêl a allai ddod.

Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb. Rwy'n ofni y bydd wedi cael llond bol arnaf i'r prynhawn yma. Fe hoffwn i achub ar y cyfle hwn, Llywydd, i atgoffa'r Siambr o raddfa'r broblem hon. Amcangyfrifir bod hyn yn effeithio ar 195,000 o fenywod ledled Cymru—dros 41,000 yn y rhanbarth yr wyf i'n ei gynrychioli. Fe hoffwn i ofyn i'r Cwnsler Cyffredinol y prynhawn yma—fe soniodd ef yn ei ymateb am yr apêl sy'n mynd rhagddi—i edrych ac ystyried unwaith eto a oes unrhyw  ffordd y gall Llywodraeth Cymru ac yntau, o gofio effaith colli'r incwm hwnnw i Gymru o ran y menywod hynny nad ydynt yn cael y pensiynau hyn, ac a oes yna unrhyw ffordd y gallai ef roi cymorth i'r apêl, neu gyflwyno rhywfaint o dystiolaeth efallai—a rhan arall o Lywodraeth Cymru yn hytrach nag ef ei hunan fyddai'n gwneud hynny—i gefnogi'r apêl honno. Ac a gaf i ofyn iddo gynnal trafodaethau hefyd, yn enwedig yn dibynnu ar ganlyniad yr etholiad cyffredinol, wrth gwrs, gyda'i gyd-aelodau ef yn y Blaid Lafur ar lefel y DU? Nawr, maen nhw eisoes wedi addo ymestyn credyd pensiwn i'r menywod y mae hyn yn effeithio arnynt, ond budd-dal prawf modd yw hwnnw ac nid yw'n deg gofyn i'r menywod hynny sydd wedi colli budd-dal y mae ganddyn nhw'r hawl iddo ofyn am fudd-daliadau prawf modd er mwyn cael cyfiawnder. Felly, a gaf i ofyn i'r Cwnsler Cyffredinol a fydd ef neu'r unigolyn priodol yn Llywodraeth Cymru yn cyflwyno sylwadau ar ran y menywod hyn pe byddai ei blaid ef mewn grym? Mae pawb yn gwerthfawrogi maint y broblem hon, ond rwy'n siŵr y byddai ef yn cytuno â mi ei bod hefyd yn anodd peidio â sylweddoli graddfa'r anghyfiawnder.

Wel, rwy'n ategu'r sylwadau cyntaf a'r rhai olaf, os caf i ddweud, ynglŷn â graddfa'r mater hwn, ac nid wyf i'n blino o gwbl ar glywed sylwadau gan yr Aelod am y mater hwn. Mae hi ac aelodau eraill yn y Siambr hon wedi codi'r mater hwn yn gyson, ac rwyf i o'r farn mai mater o'r anghyfiawnder mwyaf yw bod menywod sydd, mewn llawer ffordd arall yn eu bywydau nhw, wedi wynebu camwahaniaethu ar sail eu rhyw drwy gydol eu hoes waith fel oedolion yn wynebu'r anghyfiawnder pellach hwn ar adeg pan efallai y byddan nhw'n lleiaf abl i wneud dewisiadau eraill i ymdrin â hynny. Rwyf i o'r farn fod hyn yn rhoi cyfrifoldeb difrifol iawn ar Lywodraeth a Senedd y DU i fynd i'r afael â'r cwestiwn hwn mewn ffordd sy'n adfer cyfiawnder i'r menywod hynny.

O ran yr achos cyfreithiol a swyddogaeth Llywodraeth Cymru yn hynny, fe fydd hi'n gwybod o drafodaethau blaenorol a gawsom ni yn y Siambr hon fy mod i wedi adolygu, ac adolygu'n rheolaidd, y pwerau a allai fod gennyf i ymyrryd mewn achosion cyfreithiol i ymdrin â materion fel y rhai a godwyd ganddi hi yn ei chwestiwn, ac, yn anffodus, nid wyf wedi gallu darbwyllo fy hun fod y pwerau hynny i ymyrryd yn bodoli. Ond rydym ni, fel Llywodraeth, wedi gwneud sylwadau rhesymegol sawl gwaith i Lywodraeth y DU gydag ymatebion siomedig iawn, iawn bob tro, yn fy marn i. Rwy'n gobeithio, fel hithau, y bydd yr etholiad cyffredinol yn arwain at ethol Llywodraeth sy'n adfer y cyfiawnder y mae'r garfan hon o fenywod mor deilwng ohono.

A gaf i ymuno i fynegi'r un farn â chi, bod angen Llywodraeth arnom ni a fydd yn ymateb yn wirioneddol i'r menywod hyn, sydd wedi cael eu trin yn wirioneddol anghyfiawn? Ac rwyf i am ddatgan diddordeb nawr, gan fod fy ngwraig i fy hunan yn un o'r menywod hynny. Rwy'n siŵr fod yna lawer o rai eraill, ac rydym ni i gyd yn deall hynny. Mae colli incwm fel hyn yn golled enfawr. Roeddech chi yn llygad eich lle i nodi bod llawer o'r menywod hyn wedi cael eu dal yn ôl yn ystod eu gyrfaoedd. Nid oedden nhw'n cael ymuno â chynlluniau pensiwn y cwmnïoedd. Roedden nhw'n aml yn gweithio'n rhan-amser ac yn dod i mewn ar wahanol adegau oherwydd ymrwymiadau teuluol yn eu bywydau nhw fel yr oedd hi bryd hynny. Yn y cyfamser mae pethau wedi newid ers i'r menywod hynny gychwyn ar eu gyrfaoedd nhw. Ond rydych chi wedi dweud eich bod wedi cymell—. A gaf i eich annog i barhau i bwyso ar Lywodraeth y DU ac edrych ar bob llwybr posib? Os nad ydych wedi gwneud hynny, dewch o hyd i'r bwlch, os gallwch fod â rhan yn hyn.

Ac a gaf i ofyn ichi edrych hefyd i gyfeiriad cydweithwyr yn eich Llywodraeth chi, oherwydd nid yw hyn yn ymwneud yn unig ag annhegwch i'r menywod hyn o ran colled ariannol, ond maen nhw'n ofalwyr, ac yn ymgymryd â chyfrifoldebau i ofalu am eraill. Mae hynny'n mynd i fod yn faich ar Lywodraeth Cymru. Maen nhw'n ymgymryd â dyletswyddau eraill, a ddaw yn faich ar Lywodraeth Cymru. Mae'r rhain yn broblemau enfawr ac nid ydym wedi rhagweld y canlyniad ariannol hyd yn hyn. A wnewch chi edrych ar y ffigurau hynny? A wnewch chi ofyn i'ch cyd-Weinidogion fynd i'r afael â'r hyn sy'n mynd i ddigwydd i'r menywod hynny, oherwydd mae'n bosib nad ydyn nhw'n mynd i weithio, ac felly fe fyddan nhw mewn sefyllfa o golli incwm, a sut yr ydym ni, fel gwasanaethau cymdeithasol, yn mynd i ddarparu'r gwasanaethau iddyn nhw? Os ydyn nhw'n ofalwyr, ac yn ymgymryd â gwaith, ni fyddant yn gallu rhoi gofal. Sut ydym ni'n mynd i ddarparu'r gofal a'r cyfleusterau, a beth fydd cost hynny i gyd? Mae hwn yn fudd y mae'n rhaid i ni ei gydnabod, er mwyn dweud wrth Lywodraeth y DU, 'Mae hyn yn gost i chi, nid yn unig o ran yr arian y mae'r menywod hyn yn ei golli, ond y gwasanaethau y maen nhw'n eu colli o ganlyniad i hynny.'  

Wel, rwy'n diolch i'r Aelod am dynnu sylw at bwysigrwydd effaith y newidiadau hyn yn bennaf ar y menywod dan sylw, ond hefyd yn ehangach ar wasanaethau cyhoeddus a'r economi a chymunedau yma yng Nghymru. Fe soniodd yn benodol am waith llawer o'r menywod yr effeithiwyd arnynt yn eu cyfrifoldebau gofalu am eraill, ac fe hoffwn i roi sicrwydd iddo fod effaith y newidiadau hyn yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ystyried. Mae'r gwaith y mae'r Dirprwy Weinidog, er enghraifft, wedi ei lywio o ran adolygiad Llywodraeth Cymru o rywedd wedi ystyried rhai o'r effeithiau hyn sy'n cael eu disgrifio yn ei gwestiwn. Rwy'n credu ei fod yn rhoi braslun huawdl iawn, os caf i ddweud hynny, o raddau a dyfnder yr anghyfiawnder y mae llawer o'r menywod hyn yn ei wynebu.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol.  

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes gan y Trefnydd, a dwi'n galw arni i wneud y datganiad—Rebecca Evans. 

Diolch, Llywydd. Mae yna ddau newid i fusnes yr wythnos hon. Yn dilyn cyhoeddiad ddoe, bydd Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yn gwneud datganiad heddiw ynglŷn â Tata Steel. Hefyd, gohiriwyd dadl fer yfory tan 8 Ionawr. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos eistedd nesaf yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Trefnydd, mae gennyf i ddau fater yr hoffwn eu cyflwyno ichi heddiw. Rwy'n sylwi, o'r datganiad ysgrifenedig gan Vaughan Gething, y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, a gyhoeddwyd heddiw, ei fod ef yn bwriadu cyhoeddi datganiad pellach am y trefniadau llywodraethu ym mwrdd iechyd Cwm Taf ac am y gwasanaethau mamolaeth yn gynnar y flwyddyn nesaf. Rwy'n annog y Llywodraeth wneud hon yn ddadl iawn. Nid ydym wedi cael cyfle gwirioneddol i drafod saga ddiddiwedd y materion sy'n digwydd yng Nghwm Taf. Mae hynny fel pelen chwyn : wrth iddi droelli ar hyd y gwastadedd, mae'n tyfu'n fwy ac yn fwy ac yn llyncu mwy a mwy, ac mae gan yr Aelodau Cynulliad yn y fan hon yr hawl i drafod hyn a thrafod hyn yn amser y Llywodraeth.

I roi hyn yn ei gyd-destun, a gaf i eich atgoffa chi, yn 2018, ddim ond y llynedd, ysgrifennodd bydwraig ymgynghorol ar secondiad adroddiad, ac fe anwybyddwyd yr adroddiad hwnnw. Roedd gennym adroddiad swmpus gan yr Awdurdod Meinweoedd Dynol a oedd yn codi pryderon enfawr ynghylch storio a defnyddio meinwe o fewn y bwrdd iechyd hwnnw. Y llynedd, cafwyd adroddiad gan Swyddfa Archwilio Cymru am drefniadau ansawdd a llywodraethu. Eleni, cyhoeddodd Coleg Brenhinol yr Obstetryddion a'r Gynaecolegwyr a Choleg Brenhinol y Bydwragedd eu hadroddiad nhw. Mae gennym hefyd, wrth gwrs, yr adroddiad a gyhoeddwyd heddiw ac, ar ben hynny, mae pum adroddiad unigol yn cael eu hasesu ar hyn o bryd ac yn cael eu dadansoddi yng Nghwm Taf, gan gynnwys un gan y panel goruchwylio gwasanaethau mamolaeth annibynnol, un gan yr uned gyflawni, un gan Gronfa Risg Cymru, a cheir safbwyntiau David Jenkins, y cynghorydd annibynnol. Byddwn i'n annog Llywodraeth Cymru i roi'r amser inni gael trafod hyn yn iawn, yn hytrach na'i droi'n ddatganiad ysgrifenedig yn unig, lle nad oes gennym y gallu i edrych o'r newydd ar hyn a gweld yr hyn sydd angen ei wneud ac a yw newidiadau yn cael eu gwneud mewn gwirionedd yn y bwrdd iechyd hwnnw.

Yr ail fater yr hoffwn ei godi gyda chi yw bod yr adolygiad seneddol ar iechyd a gofal cymdeithasol wedi cael ei gyhoeddi ym mis Ionawr 2018. Nawr, fel y byddwch chi'n cofio, rhoddwyd y sylw i hyn gan ddweud ei fod yn adolygiad seneddol ar y cyd, gyda'r Ceidwadwyr Cymreig yn ymuno â Phlaid Cymru ac UKIP rwy'n credu ar y pryd, a Llafur, i roi sylw i hyn ac y byddai yna adroddiad i sôn am gyflwyniad y gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol. Roedd hynny bron dwy flynedd yn ôl—ym mis Ionawr 2020, ddwy flynedd yn ôl. Er gwaethaf y cydweithio hwn a fu'n ddidwyll gan bawb ac er gwaethaf y weledigaeth ar gyfer iechyd a luniodd y Llywodraeth wedi hynny, nid ydym wedi gweld unrhyw adborth gwirioneddol ynglŷn â pha mor llwyddiannus y mae'r adroddiad hwnnw'n cael ei roi ar waith. Ychydig iawn o adborth a gafwyd ynghylch a yw wedi cyrraedd rhai o'r nodau a'r uchelgeisiau yr oeddem ni i gyd wedi ymrwymo iddynt. Ychydig iawn o adborth a gafwyd o ran pa mor boblogaidd oedd hynny gyda'r cyhoedd, y cleifion a'r staff, wrth gwrs. Ychydig iawn o adborth a gafwyd o ran a yw'r trawsnewidiad a addawyd yn dechrau digwydd mewn gwirionedd. Ac fe fyddwn i'n gofyn ichi hefyd, felly, gan ein bod ni i gyd â rhan yn yr adroddiad hwn, i fod mor gwrtais â rhoi caniatâd inni gael dadl gan y Llywodraeth yn y fan hon fel y gallwn ni ddeall, ar ôl dwy flynedd, beth yw canlyniadau'r adolygiad hwnnw, a pha mor llwyddiannus fu hwnnw a'r hyn y mae angen ei wneud eto, oherwydd mae arnaf i ofn ei fod yn segur ar y silff yn casglu llwch.  

Diolch i Angela Burns am godi'r ddau fater hyn heddiw. Wrth gwrs, mae'r Gweinidog Iechyd wedi cyhoeddi datganiad ysgrifenedig heddiw ynglŷn â Chwm Taf, ac fe gafodd gyfle i fynd i'r afael â rhai cwestiynau yn ystod y sesiwn cwestiynau i'r Prif Weinidog y prynhawn yma. Fe fyddaf i'n gwneud yn siŵr ei fod yn cael clywed yr alwad am gyfle i drafod y materion ar y llawr. Gallaf ddwyn i gof bod datganiad wedi bod ynglŷn â Chwm Taf ar lawr y Cynulliad yn ystod y misoedd diwethaf, ond rwy'n sylweddoli mai mater hirdymor a pharhaus yw hwn ac y bydd yr Aelodau yn dymuno parhau i gael yr wybodaeth ddiweddaraf a chael y drafodaeth gyda'r Gweinidog Iechyd am y mater hwn.

Ac ar yr ail fater, mae Angela Burns yn llygad ei lle i ddweud bod gwaith yr adolygiad seneddol wedi cael ei wneud yn ddidwyll, ac roedd yn ddarn o waith trawsbleidiol gwirioneddol, yn fy marn i. Rwy'n deall y diddordeb yn llwyr y diddordeb ynglŷn â sicrhau bod y darn pwysig a da hwn o waith yn dwyn ffrwyth. Bydd y Gweinidog Iechyd yn gwneud datganiad llafar i'r Cynulliad ar 'Gymru Iachach' i'r graddau y mae'n ymwneud ag effaith ymgyrch 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' Roedd hynny'n rhan o'r darn hwnnw o waith, ar 3 Rhagfyr, a gwn y bydd yn ystyried y cais i ddiweddaru rhannau eraill o'r darn pwysig hwnnw o waith maes o law hefyd.

Mae'n Ddiwrnod Rhyngwladol y Dynion heddiw, a cheir nifer o ddigwyddiadau ar safle'r Senedd, gan gynnwys un gan fenter Men's Sheds. Mae'r prosiectau hyn yn helpu pobl i fod yn agored am eu hiechyd meddwl, sy'n lleihau'r stigma, ac mae hyn yn hanfodol pan wyddom fod cyfraddau hunanladdiad ymhlith dynion yn cael eu disgrifio'n argyfwng cenedlaethol. Dywedir mai hunanladdiad yw'r lladdwr mwyaf o ddynion dan 45 oed. Effeithiwyd ar bron pob cymuned gan golli dynion ymhell cyn eu hamser oherwydd hunanladdiad, ac mae gennyf i brofiad personol o golli rhywun fel hyn ac fe allaf i dystio i'r chwalfa y mae'n ei achosi. Felly, ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Dynion, rwy'n awyddus i bwysleisio pa mor hanfodol yw siarad. Os na allwch chi siarad â rhywun agos, a oes yna rai eraill, fel y Men's Sheds, y gallwch chi ddweud eich cwyn wrthyn nhw? Mae buddsoddi mewn therapïau siarad a gwasanaethau da o ran cymorth iechyd meddwl yn hanfodol hefyd, oherwydd nid oes gan bawb rywun agos i droi ato. Felly, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog, neu ddadl yn amser y Llywodraeth, yn amlinellu pa therapïau siarad sydd ar gael a pha strategaethau eraill y mae'r Llywodraeth yn eu defnyddio i wrthdroi'r ystadegau ofnadwy hyn ar gyfer hunanladdiad?

Mae pêl-rwyd wedi bod yn llwyddiant ysgubol yng Nghymru, ac yn y Rhondda yn arbennig—mae 825 o fenywod a genethod yn chwarae pêl-rwyd yn rheolaidd yn Rhondda Cynon Taf, ac fe ellir dod o hyd i rai o glybiau mwyaf y wlad yno. Mae hyn yn newyddion gwych. Nid yn unig y mae'n galluogi menywod a genethod i chwarae mewn tîm, ond mae hefyd yn nodwedd bwysig yn y frwydr yn erbyn gordewdra a gwella lles meddyliol. Fodd bynnag, llwyddwyd i sicrhau'r llwyddiant hwn er gwaethaf rhwystrau sylweddol. Mae'n anodd cael mynediad ar gyfleusterau chwaraeon—yn wir, mae anghydraddoldebau difrifol rhwng y rhywiau pan ystyriwch chi fod yna 35 o gaeau rygbi, criced a phêl-droed yn y Rhondda, y mae'r mwyafrif llethol ohonyn nhw mewn lleoliadau y tu allan i'r ysgolion ac felly ar gael ar benwythnosau, o'u cymharu â naw cwrt pêl-rwyd, ac nid yw chwech ohonyn nhw ar gael ar benwythnosau gan eu bod nhw wedi eu lleoli ar safle ysgol. Nawr, mae gan Lywodraeth Cymru ran i'w chwarae. Er bod gan Bêl-rwyd Cymru bron 20 y cant yn fwy o aelodau na Phêl-rwyd yr Alban, mae'n cael llawer llai o arian na'i chwaer sefydliad. Felly, fe hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth yn amlinellu sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu mynd i'r afael â'r anghydraddoldeb hwn rhwng y rhywiau mewn chwaraeon a helpu i ddiwallu'r galw anhygoel sydd am bêl-rwyd yng Nghwm Rhondda a thu hwnt.

Rwy'n diolch i Leanne Wood am godi'r ddau fater hynny. Y cyntaf ohonyn nhw oedd pwysigrwydd Diwrnod Rhyngwladol y Dynion a phwysigrwydd y diwrnod hwnnw o ran bod yn ganolbwynt inni atgoffa dynion ei bod hi'n iawn i siarad am broblemau iechyd meddwl, ond hefyd mae'n gyfle pwysig inni gyfeirio at bob un o'r sefydliadau hynny sydd ar gael i ddynion allu mynd atyn nhw pe byddai angen. Felly, rwy'n hapus iawn i gefnogi a chymeradwyo popeth y mae Leanne wedi sôn amdano, yn enwedig ei brwdfrydedd ynglŷn â mudiad Men's Sheds—rwy'n credu mai enghraifft yw honno o fudiad sy'n arbennig o ddefnyddiol i ddynion ledled Cymru. Ond mae'n bwysig cydnabod hefyd na fydd pawb yn teimlo'n gyfforddus i ddweud y cyfan wrth rywun arall, a dyna pam mae'r gwasanaethau therapiwtig hynny y cyfeiriodd Leanne Wood atyn nhw mor bwysig, a dyna pam mae'r Gweinidog Iechyd wedi bod yn adfywio'r cynllun cyflawni iechyd meddwl. A gwn ei fod yn bwriadu cyflwyno datganiad am y cynllun hwnnw maes o law, a bydd hwnnw'n gyfle i drafod pwysigrwydd therapïau siarad yng nghyd-destun y Siambr.

Unwaith eto, rwy'n rhannu brwdfrydedd Leanne am bêl-rwyd ac rwyf innau wedi cwrdd â rhai o ferched pêl-rwyd y Rhondda, ac maen nhw'n fenywod ifanc ysbrydoledig. Credaf fod y ffaith bod y gamp yn tyfu mor gyflym yn wirioneddol gyffrous. Ond mae'r pwynt am gyfleusterau yn un da, a gofynnaf i'r Gweinidog sy'n gyfrifol am chwaraeon gysylltu â Chwaraeon Cymru i edrych ar y cyfleoedd sydd ar gael i fuddsoddi mewn cyfleusterau ledled Cymru.

Gweinidog, rwy'n awyddus i ddychwelyd at fater yr ydym ni wedi ei godi droeon yn y Siambr hon, a llun Banksy yw hwnnw. Cyn bo hir bydd blwyddyn gron wedi mynd heibio ers i Banksy gynhyrchu ei waith celf diweddaraf, Cyfarchion y Tymor, ym Mhort Talbot. Diolch i Lywodraeth Cymru, cafodd hwnnw ei warchod dros gyfnod y Nadolig, ac fe ariannodd Llywodraeth Cymru y gwaith o'i symud i leoliad llawer mwy diogel hefyd. Er hynny, mae'r lleoliad hwnnw ar gau i'r cyhoedd erbyn hyn. Dim ond trwy ffenestr y gall y cyhoedd weld y llun, ac ni allant syllu arno a bod yn rhan o'r gelfyddyd a theimlo ei hegni'n llawn.

Nawr, rwy'n gwybod ein bod ni wedi codi'r mater droeon gyda'r Dirprwy Weinidog o ran yr amgueddfa gelf gyfoes y mae Llywodraeth Cymru yn siarad amdani. Mae'n ymddangos ein bod ni wedi mynd yn dawedog braidd ynglŷn â hynny ar hyn o bryd. Hoffwn i gael datganiad, o bosibl gan y Llywodraeth cyn toriad y Nadolig, ynglŷn â'n sefyllfa ni gyda'r broses honno ar hyn o bryd a sut y gallwn fwrw ymlaen, oherwydd mae'n bwysig bod gweithiau celf fel y gwelsom ni ym Mhort Talbot—. Fe gafodd ei gadw, mae yno, ac fe ddylai fod yn fwy hygyrch i'r cyhoedd. Mae angen sicrhau y gallwn ddarparu hynny a'i wneud yn hygyrch i'r cyhoedd cyn gynted â phosib, ac mae deall ein sefyllfa gyfredol o ran sefydlu amgueddfa o'r fath ledled Cymru yn ddefnyddiol yn yr agenda honno.

Wel, fel y dywed David Rees, roedd Llywodraeth Cymru yn falch iawn o allu cefnogi cost diogelwch a symud y darn o gelfyddyd gan Banksy i'w leoliad presennol. Mae dyfodol y gwaith celf hwn ym Mhort Talbot yn fater i'r perchennog a Chyngor Sir Castell-nedd Port Talbot ei drafod yn y lle cyntaf, ond gallaf i gadarnhau bod gwaith ar y gweill i fwrw ymlaen ag argymhellion astudiaeth ddichonoldeb yr oriel gelfyddyd gyfoes. Mae grŵp llywio o Gyngor Celfyddydau Cymru, Amgueddfa Cymru a swyddogion Llywodraeth Cymru wrthi'n ystyried y model dosbarthu ac fe fyddwn ni'n gwneud cyhoeddiad pellach maes o law.

A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ar sefyllfa bresennol y Llywodraeth o ran y prosiect dad-ddofi tir yng nghanolbarth Cymru, sef O'r Mynydd i'r Môr, o gofio bod y prosiectau bondigrybwyll eraill i ddad-ddofi tir wedi arwain yn aml at ddifrod i ardaloedd yr ucheldir? Fe all cael gwared ar dda byw oddi ar fryniau Cymru, sy'n hanfodol meddir yn y broses hon o ddad-ddofi, gael effeithiau mor niweidiol â phla o hislau, eithin yn gordyfu, a thwf anferthol mewn rhedyn—yr olaf yn arwain at lygru dŵr ein nentydd a'n hafonydd, gan fod y dŵr sy'n llifo o'r rhedyn yn wenwynig.

Mae tynnu da byw o'r ucheldir yn achosi tanbori ac mae hynny wedi arwain hefyd at heigiad enfawr o laswelltau annymunol, fel Molinia a Nardus, sy'n mygu pob rhywogaeth bwysig arall o laswellt. Mae cael gwared ar y cynefin sy'n ganlyniad arferion ffermio sydd wedi bod yn weithredol ers cannoedd os nad miloedd o flynyddoedd yn colli un o'n hasedau mwyaf, sef rhostir y grug—cynefin hanfodol ar gyfer adar sy'n gaeafu yno.

Mae'r gwrthwynebiad lleol i'r prosiect hwn yn tyfu, gyda llawer o ffermwyr bellach wrthi'n protestio yn ei erbyn. A oes modd i'r Llywodraeth roi datganiad pendant ynghylch a yw'n cefnogi'r prosiectau dad-ddofi hyn mewn egwyddor? Ac os felly, a yw'n rhoi cefnogaeth ariannol i brosiectau o'r fath, o ystyried, mae'n debyg, bod llawer o brosiectau o'r fath yn cael eu hyrwyddo gan grwpiau o bobl sy'n byw mewn trefi yn Lloegr?

Wel, roedd cyfle i David Rowlands gyflwyno ei bryderon am y prosiect arbennig hwnnw ar gofnod heddiw, ond fe fyddwn i'n ei wahodd i ysgrifennu at Weinidog yr amgylchedd a materion gwledig eto am y pryderon hynny, er mwyn iddi hi allu nodi safbwynt Llywodraeth Cymru, fel y gofynnodd ef.

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar ba ganllawiau a roddir i awdurdodau lleol yng Nghymru ynghylch codi tâl am barcio ceir? Mae mwy na 300 o lythyrau wedi cael eu hanfon at Gyngor Dinas Casnewydd yn gwrthwynebu'r taliadau newydd am barcio ym Mharc Tredegar, nad oedd hynny'n costio dim o'r blaen. Mae gyrwyr yn wynebu tâl dyddiol o rhwng £1 a £5, yn dibynnu ar hyd eu harhosiad, sy'n arwain at gost sylweddol i'r rhai sy'n defnyddio'r parc yn rheolaidd, fel y rhai sy'n mynd â'u cŵn am dro. A fyddai modd inni gael datganiad ar ba gyngor y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i awdurdodau lleol ynghylch gweithredu ac effaith taliadau parcio ceir yng Nghymru?

Nid yw Llywodraeth Cymru ei hunan yn cyhoeddi canllawiau penodol i awdurdodau lleol ar daliadau parcio ceir, ond os oes gan Mohammad Asghar bryderon penodol am y penderfyniadau a wneir gan yr awdurdod lleol yn ei ardal ef ynghylch taliadau am barcio, yna, fe fyddwn i'n ei annog i godi'r pryderon hynny gyda'r awdurdod lleol ei hun.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad ar addasiadau tai a diweddariad ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn hyn o beth. Rwy'n gofyn hynny gan fod gennyf i etholwraig sy'n dioddef o salwch difrifol iawn sydd wedi ei gadael mewn cadair olwyn. Mae hi yn ei 30au cynnar. Yn ddiweddar, bu'n rhaid iddi aros mewn Holiday Inn—mae gwestai eraill ar gael—ond fe dalwyd am hynny gan yr awdurdod lleol oherwydd nad oes ganddo le ar gael sy'n addas iddi fyw ynddo. Mae'r unig le sydd wedi cael ei addasu eisoes yn gartref i rywun arall.

Mae hi wedi mynd at dair gwahanol gymdeithas dai. Mae un ohonyn nhw wedi dweud yn garedig iawn y byddan nhw'n adeiladu tŷ newydd iddi hi, ond fe fydd hi'n gryn amser cyn i hynny fynd trwy'r system gynllunio. Yn y cyfamser, mae hi'n agored i niwed—mae'n aros mewn llety dros dro ac nid yw'r addasiadau cywir yno. Felly, a fyddai modd inni gael yr wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog tai, y gwn ei bod hi'n bresennol yma hefyd yn gwrando, i ddeall beth sy'n mynd i gael ei wneud o ran y problemau sydd gan bobl yn lleol pan nad yw'r tai ar gael iddyn nhw, naill ai gan y cyngor neu'r gymdeithas dai dan sylw?

Gyda'r ail gais sydd gennyf i, mae'n Groundhog Day unwaith eto, yn fy marn i, o ran anhwylderau bwyta—dyna fydd fy ngwaddol i, rwy'n siŵr. Ddydd Gwener diwethaf oedd y dyddiad cau a roddwyd i'r byrddau iechyd anfon eu syniadau a'u rhaglenni ar gyfer gwaith yn y dyfodol mewn cysylltiad â'r adolygiad anhwylderau bwyta. Hoffwn i ofyn am ddatganiad llafar ynglŷn â hyn—fe gawsom ni ddatganiad ysgrifenedig ar yr adolygiad ei hun, ac roeddwn i'n siomedig yn ei gylch—er mwyn deall sawl bwrdd iechyd sydd wedi cyflwyno cynlluniau, sut rai ydyn nhw ac a oes darlun cenedlaethol yn dod i'r amlwg, ac a yw'r byrddau iechyd yn mynd i fod yn gweithio mwy gyda'i gilydd o ganlyniad i'r adolygiad anhwylderau bwyta. Mae angen inni weld cynnydd yn digwydd, o ystyried bod gennym ni'r fath ymrwymiad cadarnhaol gan gleifion a gofalwyr. A gawn ni ddatganiad llafar, os gwelwch chi'n dda?

Diolch yn fawr iawn ichi am y materion a godwyd gennych. Fel yr ydych chi'n dweud, roedd y Gweinidog tai yn bresennol i glywed eich pryderon ynglŷn ag addasu tai yn benodol. Mae hi wedi gofyn imi eich gwahodd chi i ysgrifennu ati gyda manylion yr unigolyn yr ydych wedi sôn amdano y prynhawn yma, oherwydd, yn amlwg, nid yw ei sefyllfa'n dderbyniol o ran lle i fyw, yn sicr yn yr hirdymor, pan gaiff cartref mwy addas ei ddiogelu i'r unigolyn hwnnw. Felly, cofiwch godi'r achos hwnnw gyda'r Gweinidog.

Fe fyddaf—unwaith eto, yn siarad â'r Gweinidog iechyd ynglŷn â'ch cais chi am ddatganiad llafar ar ddull Llywodraeth Cymru o ymdrin ag anhwylderau bwyta. Rwy'n gwybod bod hwn yn fater yr ydych chi wedi bod yn ymddiddori'n fawr ynddo ers amser maith. Mae'n bwysig deall nawr beth yw statws ymatebion y byrddau iechyd a pha fath o ddarlun sy'n dod i'r amlwg o ran sut yr ydym am fwrw ymlaen â phethau. Felly, byddaf yn rhoi gwybod iddo am y cais hwnnw.

Trefnydd, rwy'n croesawu eich sylwadau chi'n gynharach ynghylch iechyd meddwl ac iechyd meddwl dynion ac atal hunanladdiad, ac rwy'n croesawu gwaith y Llywodraeth yn hyn o beth. Nid oes un dull sy'n addas i bawb ar gyfer datrys hyn, ond rydym i gyd yn y Siambr hon a'r sefydliad hwn wedi colli rhywun ddwy flynedd yn ôl yn y modd hwn. Felly, hoffwn i atgoffa pawb fel unigolion, yn ogystal â'r Llywodraeth, y gallwn ni i gyd chwarae ein rhan i atal hunanladdiad fel bodau dynol. Yn wahanol i'r hyn y gallai rhai ei ddweud, ni ddylem byth—byth—roi'r gorau i geisio helpu pobl eraill, yn enwedig pan allai hynny achub bywydau.

Trefnydd, fe basiodd Senedd Seland Newydd, o dan arweiniad y Llywodraeth Lafur flaengar, Fil carbon sero gyda'r nod o leihau allyriadau carbon i ddim erbyn 2050. Nawr, mae'r nod uchelgeisiol hwn yn cydnabod y cyflwr enbydus yr ydym ni ynddo. A wnaiff Llywodraeth Cymru gyflwyno datganiad ynghylch sut y gall Cymru gyrraedd nod cyffelyb ar gyfer strategaeth radical o ran yr hinsawdd sy'n seiliedig ar fargen newydd werdd? Nawr, mae hwn yn gynnig polisi a gyflwynwyd mor fedrus gan ymgyrchwyr ifanc a chenedlaethau'r dyfodol ledled y byd, sy'n mynnu bod gweithredu'n digwydd nawr—cynnig sy'n cael ei hyrwyddo bellach gan Blaid Lafur y DU mewn etholiad a fydd, efallai, yn gyfle olaf inni weithredu ar newid hinsawdd cyn y bydd hi'n rhy hwyr. A wnaiff y Trefnydd ddefnyddio ei holl ddylanwad i annog Llywodraeth Cymru a'i chyd-Weinidogion i gyfarfod â Llywodraeth Seland Newydd i ddeall sut y maen nhw'n bwriadu cyrraedd y nod hwn a sut allwn ninnau drosglwyddo hyn i Gymru?

Diolch i Jack Sargeant, yn enwedig am ei sylwadau agoriadol o ran ein hatgoffa ni, mewn gwirionedd, bod hwn yn fater y gallwn ni i gyd fod â rhan ynddo fel unigolion. Hyd yn oed pe byddai hynny mor syml â gofyn i rywun a yw'n iawn, a dim ond rhoi clust i wrando a dangos i rywun ein bod ni'n meddwl amdanyn nhw, fe all hynny wneud gwahaniaeth mawr ar adeg pan fo angen mawr ar rywun i glywed rhywbeth o'r fath.

O ran y pwynt am Seland Newydd a'r ymrwymiad a wnaed yno i chwarae ei rhan i gadw cynhesu byd-eang o dan 1.5 gradd a helpu i ymateb i'r hyn sy'n argyfwng hinsawdd byd-eang, rydym ni'n croesawu'r gwaith y mae Seland Newydd yn ei wneud yn fawr iawn. A gallaf gadarnhau bod swyddogion Llywodraeth Cymru a swyddogion Seland Newydd yn cael deialog dda ar draws ystod eang o faterion. Rwy'n gwybod hynny fy hunan o ran pennu cyllidebau o fewn cyd-destun Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, er enghraifft. Ond mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn y cyngor diweddaraf gan ein cynghorwyr statudol, sef Pwyllgor y DU ar Newid Hinsawdd, ac mae hynny'n awgrymu y gall Cymru gael gostyngiad o 95 y cant mewn allyriadau carbon erbyn 2050.

Mae'r Gweinidog sy'n gyfrifol am yr amgylchedd a materion gwledig wedi ymrwymo i'r targed hwnnw ac yn ei roi mewn deddfwriaeth y flwyddyn nesaf, yn dilyn cyngor pellach ar sut y byddai ein targed diwygiedig yn effeithio wedyn ar ein targedau interim. Rwyf i o'r farn fod honno'n ffordd briodol iawn i Gymru ymateb, ond rwy'n credu ei bod hyd yn oed yn bwysicach dangos uchelgais, ac mae'r Gweinidog wedi gwneud hynny drwy ofyn i'r pwyllgor fynd yn ôl a rhoi rhywfaint o gyngor pellach inni ynglŷn â sut y gallem gyflawni'r nod o sero net. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig gwneud hynny gan edrych i'r dyfodol, ond heb golli golwg ar yr holl bethau y gallwn ni eu gwneud ar hyn o bryd drwy ein cynllun cyflawni carbon, a gyhoeddwyd ym mis Mawrth ac sy'n cynnwys rhestrau fesul sector o bethau y gallwn ni i gyd fod yn rhan ohonyn nhw ar unwaith.

A gaf i alw am ddatganiad llafar unigol gan Lywodraeth Cymru ar y fframwaith i wella Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr? Fe gawsom ni ddatganiad ysgrifenedig ddydd Iau diwethaf ynglŷn â hyn, gan gyfeirio at nifer o faterion sy'n haeddu archwiliad llawn a chynhwysfawr yn y Siambr hon, os nad mewn dadl lawn. Mae hwn yn nodi, er enghraifft, bod meddygon teulu y tu allan i oriau arferol wedi cael eu tynnu i lawr o fesurau arbennig, ac y byddai'n dda gan y Gweinidog glywed barn y cyfarfod teirochrog nesaf ar y cynnydd o ran darparu gwasanaethau iechyd meddwl cynaliadwy o ansawdd. Mae'n cyfeirio at ddatblygu'r strategaeth gwasanaethau clinigol, ac fe ddywed hefyd bod cynnydd wedi cael ei wneud oddi ar i'r cyfarwyddwr adfer ddechrau yn ei swydd, er gwaethaf y tro pedol gan y bwrdd iechyd, yn ôl yr honiad ar yr argymhelliad ganddo ef, ynghylch rotâu nyrsys yr wythnos diwethaf.

Yn ystod yr haf, ynghyd ag etholwr, fe wnes i gyfarfod ag athro yn adran seiciatreg y bwrdd iechyd. Fe ddywedodd ef wrthyf, 'O'r blaen, nid oedd gennym byth gleifion y tu allan i'r ardal ac roedd gennym y defnydd isaf o welyau yn y DU. Bellach, mae gennym ni wardiau yn llawn o gleifion yn Lloegr—a hynny ar gost enfawr. Mae pob ymgynghorydd parhaol wedi ymadael ac mae'r gwasanaeth yn cael ei staffio gan feddygon locwm, nyrsys a gweithwyr cymdeithasol, gyda llawer iawn o dystiolaeth ei bod yn well gan y rheolwyr y meddygon locwm gan fod modd eu diswyddo pe bydden nhw'n siarad yn amhriodol am y sefyllfa. Mae nifer o'm cleifion i wedi marw, yn rhannol oherwydd anawsterau gyda diffyg mewnbwn clinigol. Mae'r pydredd yn ymestyn hyd yr hanfodion. Sawl blwyddyn yn ôl, byddai meddyg a oedd wedi atgyfeirio neu glaf a oedd wedi fy ngweld i mewn clinig yn cael copïau o lythyr gennyf i o fewn 48 awr am y pryderon a gafodd eu trin. Nawr, maen nhw annhebygol o gael copi o'r llythyr 48 diwrnod yn ddiweddarach ac mae cleifion yn colli apwyntiadau dilynol o ganlyniad i hynny.'

Fe ofynnodd meddyg ymgynghorol yn un o'r tri ysbyty cyffredinol am gael cyfarfod â mi. Roedd hi wedi ymddiswyddo wedi i'r bwrdd iechyd fethu â chydymffurfio â'i weithdrefnau ei hun, fe honnir, yn dilyn cwynion blinderus a bwlio yn ei herbyn hi ac ymgynghorydd arall.

Fe gefais gopi o lythyr gan feddyg teulu uwch, yn nodi ei bryderon ynghylch y gwasanaeth y tu allan i oriau arferol, a oedd yn dweud, 'Prin y byddwn i'n ystyried y sefyllfa yr wyf i wedi bod yn dyst iddi dros benwythnosau'r haf yn foddhaol, heb sôn am fod yn ddiogel i gleifion.' Fe wnaethon nhw benderfynu nad oedden nhw'n dymuno imi wneud y llythyr hwnnw'n gyhoeddus, ond maen nhw wedi cael ymateb gan y bwrdd iechyd eu bod nhw'n hapus i fynd yn gyhoeddus gan nad oedd yn gyfrinachol, a dywedasant, 'Yn yr ymateb hwn fe fyddwch chi'n gweld bod yr amseroedd a roddir ar gyfer amseroedd aros yn y gogledd yn gwbl warthus. Er bod yr ymateb yn ddymunol, ni allaf weld y bydd unrhyw newid gwirioneddol yn digwydd.'

Dyna dair enghraifft ddiweddar iawn gan uwch glinigwyr o fewn y Bwrdd Iechyd hwn, sy'n gwrth-ddweud y datganiad ac yn gofyn am graffu mwy trylwyr yn y Siambr hon. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb yn gadarnhaol y tro hwn.      

Mae Mark Isherwood wedi manteisio ar y cyfle i roi ymateb tri chlinigwr ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr ar gofnod, ac fe fyddaf i'n siŵr o sicrhau bod y Gweinidog Iechyd yn ymwybodol o'r pryderon hynny yr ydych chi wedi eu nodi'r prynhawn yma. Fe fyddaf i'n rhoi gwybod iddo ef hefyd am yr alwad am ddatganiad llafar o ran y fframwaith i wella Betsi Cadwaladr.

Gaf i wneud cais am ddadl yn amser y Llywodraeth i drafod yr argyfwng gwirioneddol sydd yna o ran amseroedd aros am lawdriniaeth orthopedig yn Ysbyty Gwynedd, a'r pryder bod yr argyfwng yna wedi troi yn rhywbeth llawer gwaeth na hynny? Mis Mai oedd y tro diwethaf i mi ofyn am ffigyrau aros ar gyfer llawdriniaeth orthopedig yn Ysbyty Gwynedd. Mi oedd yna 2,200 o bobl yn aros bryd hynny am 110 o wythnosau. Erbyn i fi gael yr ateb diwethaf gan fwrdd iechyd Betsi Cadwaladr yn yr wythnosau diwethaf, mae'r ffigwr hwnnw wedi codi i 2,900 o bobl ac amser aros o 115 o wythnosau.

Does dim angen i fi ddweud bod hynny'n annerbyniol. Mae prif weithredwr y bwrdd iechyd yn ymddiheuro yn ei lythyr diweddar i fi ac yn derbyn bod hyn yn annerbyniol, ond nid ymddiheuriad rydyn ni'n chwilio amdano fo ond trefn sydd yn galluogi cleifion yn fy etholaeth i ac etholaethau cyfagos i gael triniaeth mewn amser teg. Mae yna ddau o lawfeddygon yn mynd i gael eu penodi o fis Ionawr, fel rydw i'n deall. Y gwir amdani ydy bod hyn yn rhy ychydig ac yn rhy hwyr, ac maen nhw'n delio rŵan efo amser aros o 700 yn fwy o bobl na pe bai'r penderfyniad wedi cael ei wneud chwe mis yn ôl neu fwy i benodi pan oedd gwir angen. Felly, a gawn ni ddadl frys ar hyn oherwydd, fel dwi'n dweud, mi oedd gennym ni argyfwng yn flaenorol, ond mae wedi mynd tu hwnt i hynny erbyn hyn hyd yn oed?

Wel, unwaith eto, mi wnaf i roi gwybod i'r Gweinidog iechyd am y pryderon y soniodd Rhun ap Iorwerth amdanyn nhw y prynhawn yma o ran amseroedd aros ar gyfer orthopedeg yn Ysbyty Gwynedd. Mae'n amlwg nad yr amseroedd aros a ddisgrifiwyd ganddo yw'r math o amseroedd aros yr ydym ni eisiau eu gweld. Felly, byddaf yn siŵr o gael y sgwrs honno gyda'r Gweinidog iechyd. Rwy'n gwybod ei fod yn bwriadu cyflwyno datganiad ar 3 Rhagfyr, sy'n ymwneud ag effeithiau'r ymgyrch 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' ac rwy'n siŵr bod rhan dda o'r broblem sy'n wynebu Ysbyty Gwynedd yn ymwneud â recriwtio a chadw staff, a gallai hynny fod yn rhan o'r cyfraniad yr hoffech chi ei wneud o bosib yn y datganiad y bydd y Gweinidog iechyd yn ei gyflwyno ar y mater hwnnw'n fuan.

Diolch i'r Trefnydd. 

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog—[Torri ar draws.]

Mae'n ddrwg gen i. [Chwerthin.]

—a fydd yn cyflwyno ei datganiad dramatig ei hun ar y Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru). Galwaf ar y Gweinidog i wneud y datganiad, Julie James.

Diolch, Llywydd. Ymddiheuriadau am golli dŵr, gynnau.

Llywydd, rwy'n falch iawn o gyflwyno Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) i'r Cynulliad. Mae'r Bil hwn yn cynnwys darpariaethau sydd wedi bod yn destun ymgynghori helaeth, gyda'r cyhoedd a llywodraeth leol. Bydd yn cyflwyno cyfres sylweddol o ddiwygiadau i'r ffordd y caiff etholiadau datganoledig eu cynnal ac i fframwaith llywodraethu llywodraeth leol.

Mae Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) yn cynnig ymestyn y bleidlais ar gyfer etholiadau llywodraeth leol i bobl ifanc 16 ac 17 oed a dinasyddion tramor sy'n preswylio'n gyfreithlon yng Nghymru. Bydd y Bil yn caniatáu i'r prif gynghorau ddewis eu systemau pleidleisio ar gyfer etholiadau. Bydd hefyd yn pennu'r cylch etholiadau ar gyfer llywodraeth leol i bob pum mlynedd, yn unol â'r hyn a geir yn Senedd Cymru.

Mae'r Bil yn rhoi'r grym i sefydlu cronfa ddata gyfun o wybodaeth ar gyfer Cymru gyfan ynglŷn â chofrestru etholiadol a bydd yn galluogi swyddogion cofrestru etholiadol i gofrestru pobl yn awtomatig gan ddefnyddio ystod ehangach o ddata dibynadwy. Mae'r Bil yn diwygio'r ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â'r cymhwyster ar gyfer bod yn, ac anghymhwyso rhag bod yn, aelod o awdurdod lleol ac yn gwneud darpariaeth ar gyfer cynlluniau etholiadol arbrofol. Mae hefyd yn rhoi eglurder ar wariant swyddogion canlyniadau a hygyrchedd dogfennau etholiad.

Mae Llywodraeth Cymru yn newid y fframwaith llywodraethu ar gyfer llywodraeth leol er mwyn galluogi arloesedd, tryloywder a pherchnogaeth leol gyda'r bwriad o wella canlyniadau a safonau cyflenwi gwasanaethau ledled Cymru. Bydd y Bil, felly, yn cyflwyno pŵer cymhwysedd cyffredinol a system newydd ar gyfer gwella perfformiad a llywodraethu yn seiliedig ar hunanasesu ac adolygiadau gan gymheiriaid, gan gynnwys cydgrynhoi pwerau cymorth a phwerau ymyrryd Gweinidogion Cymru. I gefnogi hyn, rwy'n gweithio gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i ddatblygu dull cydgysylltiedig newydd, wedi'i arwain gan y sector, ar gyfer gwella a chefnogi llywodraeth leol. Mae'r Bil hwn yn ei gwneud hi'n ofynnol i awdurdodau lleol fod yn gyfrifol am eu gwella eu hunain. Mae yna bwerau wrth gefn i Archwilydd Cyffredinol Cymru a Gweinidogion Cymru os yw perfformiad yn llai na boddhaol.

Un o nodweddion y Bil hwn yw ein bod yn ceisio grymuso awdurdodau lleol, gan roi dewisiadau lle nad ydynt yn bodoli ar hyn o bryd. Mae'r Bil yn rhoi pŵer i awdurdodau lleol wneud cais i uno'n wirfoddol. Mae awdurdodau lleol yn gweithio'n galed i ddarparu gwasanaethau gan ddefnyddio gwahanol systemau i gydweithio mewn meysydd gwahanol. Un o argymhellion allweddol y gweithgor ar lywodraeth leol oedd yr angen am systemau a strwythurau mwy cyson i gefnogi cydweithio a gweithio rhanbarthol. Bydd y Bil felly yn darparu ar gyfer hyn drwy gynnwys pwerau i hwyluso systemau gweithio rhanbarthol mwy cyson a chydlynol o'r enw cydbwyllgorau corfforaethol.

Rydym ni wedi cydweithio'n agos iawn â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ac arweinwyr llywodraeth leol, drwy is-grwp llywodraeth leol y cyngor partneriaeth, i ddatblygu'r cynigion hyn. Rwy'n ystyried y pwyllgorau hyn yn arf pwysig i lywodraeth leol ei ddefnyddio i gefnogi cydweithredu, trawsnewid a chynaliadwyedd tymor hwy gwasanaethau cyhoeddus. Byddant yn gyrff corfforaethol, wedi'u ffurfio o aelodaeth y prif gynghorau, wedi'u sefydlu mewn statud ac yn gallu cyflogi staff yn uniongyrchol, dal asedau a rheoli cyllid.

Bydd awdurdodau lleol yn gallu gofyn am greu cydbwyllgor corfforaethol ar gyfer unrhyw wasanaeth a ddymunant. Dim ond mewn nifer gyfyngedig o feysydd swyddogaethol a nodir yn y Bil y bydd Gweinidogion Cymru yn gallu creu cydbwyllgor corfforaethol: gwella addysg, cynllunio strategol ar gyfer datblygu a defnyddio tir a'r elfen o baratoi strategaeth cynllun datblygu, trafnidiaeth a datblygu economaidd. Y nod yw gwneud pethau'n llai cymhleth i gynghorau sy'n defnyddio gwahanol fathau o drefniadau gwaith rhanbarthol, a sicrhau y gwneir y penderfyniadau'n mor agos at y bobl leol ag sy'n bosib ar gyfer democratiaeth effeithiol ac effeithlon.

Nid yw llywodraethu da'n ymwneud â strwythurau effeithiol yn unig, mae'n ymwneud hefyd â thryloywder. Felly, ymhlith mesurau eraill a gynhwysir yn y Bil sydd â'r nod o gynyddu cyfranogiad y cyhoedd mewn democratiaeth leol a gwella tryloywder, bydd yn ofynnol i brif gynghorau baratoi, ymgynghori ar, cyhoeddi a pharhau i adolygu strategaeth cyfranogiad y cyhoedd. Bydd hefyd yn ofynnol iddynt gyhoeddi canllaw i'w cyfansoddiad sy'n egluro cynnwys eu cyfansoddiad mewn iaith gyffredin. Gwneir darpariaeth ar gyfer darlledu cyfarfodydd cyngor sy'n agored i'r cyhoedd. Er mwyn annog amrywiaeth a, gobeithio, galluogi mwy o aelodau etholedig sydd mewn swyddi a'r rhai sydd â chyfrifoldebau gofalu i allu sefyll mewn etholiad, mae'r Bil yn diwygio'r ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â chymryd rhan mewn prif gyfarfodydd cyngor o bell.

Mae'r Bil hefyd yn ei gwneud hi'n ofynnol i gynghorau cymuned baratoi adroddiad blynyddol am flaenoriaethau, gweithgareddau a chyflawniadau'r cyngor yn ystod y flwyddyn. Roedd hwn yn argymhelliad yn yr adolygiad annibynnol ar ddyfodol cynghorau cymuned a thref yng Nghymru ac yn allweddol i sicrhau tryloywder ac atebolrwydd.

Mae'r Bil yn ei gwneud hi'n ofynnol i brif gyngor benodi prif weithredwr ac mae'n gwneud darpariaeth ynghylch eu swyddogaeth. Mae hwn yn disodli'r term 'pennaeth gwasanaeth cyflogedig' ac yn diweddaru'r swyddogaeth i adlewyrchu arferion rheoli modern. Er mwyn hyrwyddo amrywiaeth ymhellach mewn democratiaeth, mae hefyd yn golygu bod modd penodi aelodau yn gynorthwywyr i'r weithrediaeth ac i aelodau gweithredol ac arweinwyr allu rhannu swyddi. Mae hefyd yn diweddaru'r ddarpariaeth ynghylch hawl aelodau i absenoldeb teuluol ac yn rhoi dyletswydd ar arweinwyr grwpiau gwleidyddol i gymryd camau rhesymol i hybu a chynnal safonau ymddygiad uchel gan aelodau'r grŵp.

Mae'r Bil yn cynnwys nifer o fesurau sydd â'r nod o leihau'r cyfleoedd i ymddygiad osgoi sy'n ymwneud ag ardrethi annomestig a dileu'r pŵer i wneud darpariaeth ar gyfer carcharu pobl y mae'r dreth gyngor yn ddyledus ganddynt.

Gan fanteisio ar y cyfle a gynigir gan y Bil, caiff darpariaethau amrywiol sy'n ymwneud ag amrywiaeth o faterion sy'n ceisio cryfhau a moderneiddio'r ffordd y mae llywodraeth leol yn gweithredu eu cynnwys yn y Bil. Mae'r rhain yn cynnwys rhannu gwybodaeth rhwng rheoleiddwyr, Archwilydd Cyffredinol Cymru a Gweinidogion Cymru, diddymu pleidleisiau cymunedol a chyflwyno cynllun deisebu yn eu lle, proses newydd ar gyfer penodi prif weithredwr y Comisiwn Ffiniau a Democratiaeth Leol Cymru, a phwerau i alluogi'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus i gyfuno a dadgyfuno.

Fel yr amlinellais yn y cyfarfod llawn y mis diwethaf, rydym ni'n gweithio i alluogi carcharorion a phobl ifanc o Gymru sydd yn y ddalfa, sydd â dedfryd o garchar o lai na phedair blynedd, i bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol. Mae hyn yn dilyn argymhellion adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, 'Hawliau Pleidleisio i Garcharorion'. Ein nod yw y bydd carcharorion a phobl ifanc yn y ddalfa ac sy'n gymwys i bleidleisio yn gallu gwneud hynny yn yr etholiadau llywodraeth leol cyffredin nesaf, sydd i fod yn 2022.

Bydd hwn yn grŵp bach iawn o etholwyr newydd, ond mae ganddyn nhw amgylchiadau penodol sy'n cwmpasu llawer o'r trefniadau hirsefydledig ar gyfer cofrestru i bleidleisio a bwrw pleidlais. Yn syml iawn, ni fu digon o amser i Lywodraeth y DU, Gwasanaeth Carchardai EM a swyddogion cofrestru etholiadol weithio drwy hyn a phrofi'r holl ofynion cyfreithiol a gweinyddol newydd i'n galluogi i gael darpariaethau yn barod mewn pryd ar gyfer y cyflwyniad hwn. Byddaf yn hysbysu'r Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol am y datblygiadau hyn ac yn gobeithio rhannu darpariaethau ynglŷn â charcharorion yn pleidleisio gyda'r pwyllgor ymhell cyn Cyfnod 2.

Rwy'n edrych ymlaen at glywed sylwadau'r Aelodau ar y Bil heddiw ac ystyriaeth y Cynulliad o'r Bil dros y misoedd nesaf. Diolch.

Yn amlwg, mae gormod yn y Bil hwn a'ch datganiad i mi ymdrin ag ef yn ei gyfanrwydd, felly fe wnaf i geisio dewis a dethol. 

Dywedwch y bydd hi'n ofynnol i'r prif gynghorau baratoi strategaeth cyfranogiad y cyhoedd, ymgynghori yn ei chylch, ei chyhoeddi a'i hadolygu, ond yn y gorffennol mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn amharod yn aml i weithredu agenda hawliau cymunedol Deddf Lleoliaeth 2011, a fyddai'n helpu'r cyhoedd i gymryd rhan, gan gynnwys yr hawl i gymunedau herio; yr hawl i sefydliadau cymunedol gyflwyno datganiadau o ddiddordeb mewn rhedeg gwasanaethau awdurdodau lleol; a hawl y gymuned i wneud cais am asedau o werth cymunedol, lle byddai cynghorau'n cadw rhestr o asedau cymunedol a enwebwyd gan grwpiau cymunedol ac, os gwerthir yr ased, byddai'r grŵp yn cael amser i gynnig amdano. A fyddai hyn yn hwyluso'r diffygion hyn ai peidio?

Mae eich datganiad yn cyfeirio at gynghorau cymuned a'r angen i baratoi adroddiad blynyddol, ac mae'n dweud bod hwn yn un o argymhellion yr adolygiad annibynnol ar ddyfodol cynghorau cymuned a thref yng Nghymru a'i fod yn allweddol i sicrhau tryloywder ac atebolrwydd. Ym mis Ionawr, holais ynghylch adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru, gan ddweud:

Mae safon bresennol rheoli ariannol a llywodraethu yn parhau i beri siom i ormod o Gynghorau Tref a Chymuned.

Fe wnaethoch chi ymateb drwy ddweud eich bod yn eich swydd ers chwe wythnos yn unig a dweud nad oeddech chi wedi cael cyfle eto i ddarllen yr adroddiad yn fanwl. Felly, unwaith eto, sut, os o gwbl, y bydd y Bil hwn yn mynd i'r afael â hynny? Rydych chi'n cyfeirio at y panel adolygu annibynnol ar gynghorau cymuned a thref yng Nghymru sydd hefyd wedi galw, ymysg pethau eraill, ar i bob cyngor cymuned a thref fod yn gweithio tuag at fodloni'r meini prawf i allu arfer y pwerau cyffredinol o ran cymhwysedd ac argymell y dylai cynghorau cymuned a thref, pob un sy'n eu cynrychioli, gael gwahoddiad statudol i fod yn rhan o bob bwrdd gwasanaethau cyhoeddus. Unwaith eto, sut fydd y Bil hwn yn ymdrin â hynny?

Rydych chi'n cyfeirio at alluogi carcharorion a phobl ifanc o Gymru sydd yn y ddalfa ac sydd â dedfryd o lai na phedair blynedd o garchar i bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol. Wrth gwrs, roedd yr arolwg YouGov yn 2017 yn gofyn i bobl yng Nghymru a ddylid caniatáu i unrhyw garcharorion bleidleisio: dim ond 9 y cant a ddywedodd y dylen nhw gael pleidleisio. Felly, mae'n ymddangos bod ychydig o ddiffyg cysylltiad rhwng ewyllys y bobl a Llywodraeth Cymru yn hyn o beth. Fodd bynnag, y cymhelliad, rydym yn ei gefnogi, sef adsefydlu, sy'n rhoi cyfle i droseddwyr fyfyrio am eu troseddau a chymryd cyfrifoldeb amdanynt a'u paratoi ar gyfer bywyd sy'n parchu'r gyfraith pan gânt eu rhyddhau.

Sut ydych chi'n ymateb i'r dystiolaeth yn yr adroddiad y cyfeiriasoch ato, adroddiad y pwyllgor, o garchar y Parc, pan glywsom ni mai ychydig o garcharorion a fyddai naill ai'n arfer yr hawl i bleidleisio, neu'n ei gweld fel cymhelliad i adsefydlu, a lle cyfaddefodd adroddiad y pwyllgor fod y dystiolaeth ddiymwad i gefnogi'r ddamcaniaeth oedran pleidleisio yn cyfrannu at ailsefydlu yn gyfyngedig? Yn wir, deallwn y caiff hawl carcharorion i bleidleisio ei chyflwyno yng Nghyfnod 2 oherwydd yr anawsterau a gafodd Llywodraeth Cymru yn canfod nifer y carcharorion a gaiff eu cynnwys yn y meini prawf cymhwysedd. Sut mae hynny'n mynd i'r afael â'r diffyg craffu, pan fo craffu yng Nghyfnod 1 yn y pwyllgor yn hanfodol i graffu manwl priodol ar bob elfen? Os yw'r wybodaeth honno o bapur briffio Llywodraeth Cymru yn gynharach heddiw yn gywir, mae'n codi pryderon mawr.

Rwyf wedi bod yma'n ddigon hir i gofio sut y dechreuodd y ddadl ar bleidleisiau yn 16 oed, a dechreuodd oherwydd nad oedd 80 y cant o bobl ifanc Cymru yn pleidleisio dros unrhyw un ac mae wedi datblygu ers hynny. Yn eich memorandwm esboniadol, rydych chi'n cyfeirio at ffigurau'r Alban, a dywedwch fod 89 y cant o'r bobl ifanc 16 a 17 oed cymwys hynny yn yr Alban wedi cofrestru, o gymharu â 97 y cant ar gyfer y boblogaeth gyffredinol, a chredaf yr amcangyfrifir bod 75 y cant wedi pleidleisio, o gymharu ag 85 y cant ar gyfer y boblogaeth gyffredinol. Ond y cymharydd go iawn, onid yw, yw etholiad Senedd yr Alban yn 2016, pan oedd y ganran a bleidleisiodd yn gyffredinol yn ôl i lawr i 55.6 y cant ar gyfer yr etholaeth a 55.8 y cant ar gyfer y bleidlais ranbarthol—hyd yn oed yn is yng Nghymru ar 45.4 y cant? Felly, pa dystiolaeth sydd gennym ni i ddangos y byddai etholiad seneddol yn golygu y byddai canlyniad y refferendwm hwn yn cael ei ailadrodd o ran ymgysylltu?

Rydych chi'n sôn am ddiwygiadau i wella trefniadau etholiadol ar gyfer llywodraeth leol, gan gynnwys ymestyn yr etholfraint i ddinasyddion tramor sy'n preswylio'n gyfreithlon yng Nghymru. Fodd bynnag, nid yw'r memorandwm esboniadol yn rhoi unrhyw enghreifftiau o unrhyw wlad neu genedl arall sy'n rhoi'r bleidlais i bobl nad ydynt yn ddinasyddion mewn etholiadau lleol a'r effaith y mae hyn wedi'i chael. Felly, pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael gyda llywodraethau cenedlaethol eraill am effaith caniatáu i bobl nad ydynt yn ddinasyddion bleidleisio mewn etholiadau lleol? A pha astudiaethau achos y mae Llywodraeth Cymru wedi'u defnyddio i asesu effaith caniatáu i bobl nad ydynt yn ddinasyddion bleidleisio? Dywedir wrthyf nad oedd Llywodraeth Cymru, yn ei briff yn gynharach, yn gwybod am unrhyw ymchwil a gynhaliwyd ar effaith cyflwyno'r hawl i bleidleisio i'r rhai nad ydynt yn ddinasyddion a lle mae egwyddor democratiaeth gynrychioliadol wedi'i seilio erioed ar hawl dinasyddion i bleidleisio yn gofyn am y budd hwnnw a ddaw yn sgil dinasyddiaeth.

Rwy'n credu y byddaf yn dod i ddiwedd fy amser cyn bo hir, felly fe wnaf i orffen—

Byddwch, fe fyddwch chi. Rwy'n gwylio, ydw—ewch ymlaen yn gyflym. [Chwerthin.]

—cyn i chi dynnu sylw'n gwrtais at hynny. 

Mae'r Bil yn caniatáu i rai swyddogion cyngor sefyll mewn etholiad yn eu hawdurdodau lleol, sut fyddwch chi'n rheoli materion sy'n ymwneud â gwrthdaro buddiannau a allai godi mewn amgylchiadau o'r fath? Pa ystyriaeth ydych chi wedi'i rhoi i gost bosib rhaglen addysgol i hysbysu pobl leol am unrhyw newidiadau posib i systemau etholiadol a ddefnyddir gan awdurdodau lleol yn eich asesiad effaith rheoleiddiol?

Diolch, Mark Isherwood, am y gyfres yna o gwestiynau a sylwadau. O ran y strategaeth cyfranogiad y cyhoedd, nid ydym yn copïo'r Ddeddf Lleoliaeth, gan fod ein deddfwriaeth eisoes yn caniatáu ar gyfer nifer o bethau nad ydynt yn gyfredol yn Lloegr, a, beth bynnag, nid ydym ni mewn sefyllfa lle'r ydym ni eisiau efelychu Lloegr. Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yn hyn o beth, ar y cyd â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, yw datblygu system ar gyfer Cymru. Felly, rwy'n falch iawn o'r strategaeth cyfranogiad y cyhoedd, mae'n ategu nifer o bethau eraill, fel trosglwyddo asedau cymunedol ac yn y blaen. Nid yw'n cwmpasu pob un ohonynt. Ond rydym yn awyddus iawn y dylai pob awdurdod lleol ddatblygu ei strategaeth ei hun ar gyfer ei bobl ei hun, oherwydd credwn yn y ddemocratiaeth leol a ddaw yn sgil hynny.

O ran cynghorau cymuned, bydd yr Aelod yn ymwybodol bod gan rai cynghorau ledled Cymru nifer o faterion archwilio ac yn y blaen. Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw ein bod yn gwneud yn siŵr eu bod yn gwneud datganiad am eu sefyllfaoedd a beth yw eu gweithgareddau, sy'n dryloyw ac yn agored. Rydym ni hefyd yn cyfyngu ar bŵer cymhwysedd cyffredinol ar gyfer y cynghorau cymuned hynny lle nad ydynt wedi cael archwiliadau cymwys, lle mae ganddynt staff galluog a chymwys yn eu gweinyddu, a'r syniad yw eu hannog i gyrraedd safon dda o atebolrwydd. Os nad yw hynny'n ddigonol, yna byddwn yn adolygu'r sefyllfa, ond rwy'n ffyddiog y bydd sicrhau bod cynghorau cymuned yn gweithredu yn ddigon i—mae'n ddigon o abwyd i'w galluogi i wneud hynny.

O ran y nifer o faterion a gododd ynghylch y trefniadau pleidleisio, mae gennym ni anghytundeb gwleidyddol sylfaenol yn y fan yma. Anghytunaf yn sylfaenol â bron popeth a ddywedodd yn ei gyfraniad ar bleidleisio. Cafodd y system bleidleisio o ran carcharorion ei thrafod yn helaeth yn y pwyllgor. Fel y crybwyllir yn adroddiad y pwyllgor, roedd yn adroddiad mwyafrifol, roedd ef yn y lleiafrif nad oedd yn ei gefnogi. Rydym ni yn ei gefnogi, a dyna pam yr ydym ni yn y sefyllfa sydd ohoni.

O ran pleidleisio yn 16 oed, rwy'n credu'n gadarn y dylai pobl ifanc gael lleisio barn am y ffordd y caiff eu gwlad ei llywodraethu, y ffordd y caiff eu hawdurdodau lleol eu rhedeg ac am y gwasanaethau y maen nhw'n eu darparu. Rydym ni wedi trafod, fel rhan o Fil Senedd ac Etholiadau (Cymru), y mesurau y byddwn yn eu rhoi ar waith o ran ein cwricwlwm i wneud yn siŵr bod pobl yn deall yr hawliau a'r cyfrifoldebau sy'n dod yn sgil pleidleisio. Rwy'n credu bod y ddadl os nad yw pobl yn defnyddio eu pleidlais felly ni ddylen nhw gael un yn un eithriadol, ac rwy'n siŵr y bydd gan bobl ddiddordeb mawr o ddeall bod y Ceidwadwyr yn credu hynny.

O ran gwladolion tramor, mae Llywodraeth y DU wedi gwneud nifer o bethau ynghylch dinasyddiaeth sydd wedi tynhau hynny, ac mae hynny'n golygu nad yw nifer o bobl sy'n byw ac yn cyfrannu at waith a bywyd diwylliannol yng Nghymru yn gallu lleisio'u barn am y ffordd y caiff eu cynghorau lleol a'u gwasanaethau eu darparu. Credaf yn syml fod hynny'n anghywir, ac mae'r Llywodraeth eisiau cywiro hynny. O ran cymhwysedd, rydym ni'n dweud y dylai unrhyw un sydd â'r hawl i aros, byw, preswylio, gweithio a chyfrannu at y gymdeithas hon fod â llais ynghylch sut y caiff ei hethol.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad? A gaf i, mewn gwirionedd, groesawu'r datganiad a chroesawu'r sefyllfa gyffredinol yr ydym ni'n symud tuag ati? A gaf i hefyd ddiolch i'r Gweinidog am drefnu'r cyfarfod briffio gan swyddogion yn gynharach heddiw? Roedd hwnnw'n werthfawr iawn.

Yn amlwg, mae'n Fil helaeth iawn, ac ni af ati i nodi rhestr faith o ddyfyniadau a phwyntiau trafod, ond roeddwn i'n mynd i ganolbwyntio ar y systemau pleidleisio, yn benodol y bleidlais sengl drosglwyddadwy o gymharu â'r cyntaf i'r felin. Ac, yn amlwg, rwy'n nodi'r cynnig, rydym ni wedi ei drafod o'r blaen, ynglŷn â pheidio â chael arweiniad strategol o'r fan hon i ddweud, 'Gwrandewch, bobl, rydym ni'n mynd i gael pleidlais sengl drosglwyddadwy ym mhob etholiad lleol, yn union fel yn yr Alban.' Rydych chi wedi datganoli'r penderfyniadau i'n hawdurdodau lleol, a fydd o bosib yn gwneud—o blith y 22 awdurdod lleol, yn amlwg, bydd rai ohonyn nhw eisiau'r bleidlais sengl drosglwyddadwy, eraill y cyntaf i'r felin, gydag awdurdodau drws nesaf i'w gilydd â systemau pleidleisio hollol wahanol yn hynny o beth. Nawr, rwy'n credu ei bod hi'n bosib y bydd rhyw elfen o ddryswch yn y fan yna, a byddai'n well gennyf pe bai arweiniad strategol o'r fan hon i ddweud, 'Gwrandewch, bobl, dyma yr ydym ni'n ei ddewis, y bleidlais sengl drosglwyddadwy fydd hi, a bydd pawb yn cael y bleidlais sengl drosglwyddadwy.

Rwyf wedi cefnogi ers tro byd, fel y mae fy mhlaid, gynrychiolaeth gyfrannol, yn amlwg, oherwydd, o leiaf wedyn, bydd pob pleidlais yn cyfrif, a, gobeithio, bydd yn mynd i'r afael â'r nifer isel o bleidleiswyr a sefyllfaoedd o ddifetha pleidleisiau. Yn y bôn ni fu hi'n ddiwedd byd yn Yr Alban sydd â'r bleidlais sengl drosglwyddadwy mewn llywodraeth leol ers rhai blynyddoedd bellach. Yn benodol, rwyf bob amser wedi credu bod y cyfuniad o wardiau y cyntaf i'r felin ac adrannau aml-aelod ar lefel awdurdod lleol yn arbennig o annemocrataidd. Rydych chi a minnau'n adnabod ward Y Cocyd yn benodol yn Abertawe, lle bûm yn gynghorydd sir fy hun o'r blaen; mae 12,500 o etholwyr yn Y Cocyd yn Abertawe, ac mae pedwar cynghorydd sir. Yna, yn amlwg, mae'r holl etholwr yn teimlo bod ganddynt bedair pleidlais ac maen nhw i gyd yn mynd i bleidleisio yr un ffordd, felly mae angen grŵp o bedwar ymgeisydd arnoch chi. Gallaf weld yn amlwg y bu Mike mewn ward aml-aelod arall yn Abertawe, ond gallwn gymharu profiadau os hoffem wneud hynny. Ond, beth bynnag, hyd yn oed, os caf fentro dweud, pan oedd y pedwar cynghorydd ward hynny yn Y Cocyd yn rhai Plaid Cymru 15 mlynedd yn ôl, dim ond tua 60 y cant o'r bleidlais a gawsom ni. Ni chawsom gant y cant o'r bleidlais, felly hyd yn oed yn yr oes aur honno pan drodd Y Cocyd at y Blaid, nid oeddem ni'n haeddu hynny. Dylid bod wedi cael dau o'r Blaid, un Llafur, un Democrat Rhyddfrydol, i fod yn deg. Gwelaf bellach fod pedwar cynghorydd Llafur yn y ward honno ar ganran debyg o'r bleidlais, felly mae'r un ddadl yn dal yn berthnasol o ran chwarae teg: ni phleidleisiodd trigolion Y Cocyd erioed gant y cant dros ba bynnag blaid sydd â'r pedwar cynghorydd sir.

Ond byddai pleidlais sengl drosglwyddadwy, welwch chi, yn ateb y pos hwnnw, oni fyddai? Hynny yw, os oes rhaid inni gael wardiau aml-aelod, beth am gael y bleidlais sengl drosglwyddadwy, felly?

Fel y dywed Dai Lloyd yn huawdl iawn, mae'r system ward aml-aelod bresennol gyda'r drefn cyntaf i'r felin mewn grym yn esgor ar rhai canlyniadau rhyfedd a rhyfeddol, ac ni fydd yn synnu darganfod fy mod yn credu bod y canlyniad presennol yn dipyn o oes aur ond nad oedd y canlyniad blaenorol yn gymaint o oes aur o'n safbwynt ni. Ond mae'n gwneud pwynt da ac effeithiol iawn. Yn amlwg, nid cant y cant o bobl a bleidleisiodd—. Dyna pam yr ydym ni'n rhoi'r cyfle i lywodraeth leol edrych eto i weld a ydyn nhw eisiau newid y system. Os gwnânt hynny, byddant yn gallu ymgynghori â phobl leol a byddant yn gallu gwneud hynny drwy roi'r pŵer hwnnw iddynt.

Cyn gynted ag y bydd gennym ni ddau gyngor sydd wedi penderfynu gwneud hynny, ac rwy'n siŵr y byddant yn gallu ei ystyried o ddifrif, yna byddwn yn gallu cymharu'r hyn y mae hynny'n esgor arno â'r hyn y mae system y cyntaf i'r felin yn esgor arno, ac mae'r Bil hefyd yn sefydlu system adolygu cymheiriaid fel y bydd gennym ni'r gallu i gymharu a chyferbynnu. Un o'r pethau sydd wedi'i ddweud am y bleidlais sengl drosglwyddadwy yw ei bod yn cynyddu amrywiaeth a chyfranogiad. Byddwn yn gallu gweld, bron mewn arbrawf dan reolaeth, os mynnwch chi, ai dyna fydd yn digwydd mewn gwirionedd.

Diolch am y cyfle i siarad yn rhinwedd fy swyddogaeth yn Gadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, gan y byddwn wrth gwrs yn craffu ar y Bil hwn yn ystod ei daith drwy'r Cynulliad. Mae hwn yn Fil pwysig iawn ac yn wir yn sylweddol a byddwn yn craffu'n drylwyr ar y darpariaethau amrywiol maes o law. Ond ar hyn o bryd hoffwn holi'r Gweinidog am ddwy ddarpariaeth nad ydynt wedi eu cynnwys yn y Bil fel y'i cyflwynwyd. Mae'r cyntaf yn ymwneud ag ymestyn yr etholfraint i garcharorion yng Nghymru. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod ein pwyllgor wedi cynnal ymchwiliad yn ddiweddar i hawliau pleidleisio ar gyfer carcharorion, ac roeddem yn argymell, fel y clywsom yn gynharach, fod Llywodraeth Cymru a Chomisiwn Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn cyflwyno deddfwriaeth i roi i'r holl garcharorion hynny sydd â dedfryd o garchar o lai na phedair blynedd yr hawl i bleidleisio mewn etholiadau datganoledig yng Nghymru. Derbyniwyd yr argymhelliad hwn. Mewn llythyr i'r pwyllgor ar 18 Medi, cadarnhaodd y Gweinidog y byddai Llywodraeth Cymru yn:

ceisio cyfrwng deddfwriaethol priodol i gyflwyno darpariaeth cyn gynted â phosibl er mwyn galluogi carcharorion a phobl ifanc o Gymru sydd yn y ddalfa i bleidleisio yn etholiadau'r Cynulliad ar yr un telerau â'r rhai fydd yn berthnasol ar gyfer etholiadau llywodraeth leol.

Felly, gan nad yw darpariaeth o'r fath wedi'i chynnwys yn y Bil sydd ger ein bron, byddwn yn ddiolchgar i'r Gweinidog am unrhyw ddiweddariad y gall hi ei rhoi heddiw i gadarnhau ei bwriad yn hyn o beth. A hoffwn hefyd ofyn i'r Gweinidog am yr ymrwymiad a wnaeth i'r pwyllgor ar 17 Hydref mewn cysylltiad â rhoi sylw dyledus i'r hawl i dai addas. Awgrymodd y Gweinidog y gallai'r Bil hwn gynnwys hawl o'r fath, ond nid oes darpariaeth ar gyfer hyn, ac, unwaith eto, byddwn yn ddiolchgar o gael yr wybodaeth ddiweddaraf am fwriadau Llywodraeth Cymru.

Yn sicr, John. O ran rhoi'r bleidlais i garcharorion, fel y dywedais yn fy natganiad, nid ydym ni wedi cael amser i weithio drwy hynny ers derbyn argymhelliad y pwyllgor. Rydym ni'n bwriadu cyflwyno, neu weithio gyda'r pwyllgor i gyflwyno, gwelliannau yng Nghyfnod 2 er mwyn i adroddiad y pwyllgor ddod i rym. Ac erbyn hynny—ymhell cyn Cyfnod 2—bydd y swyddogion wedi cael y cyfle i weithio drwy'r amryfal gymhlethdodau o ran sut y caiff hynny ei weinyddu. Felly, rwy'n hollol sicr y byddwn yn gallu gweithio gyda'r pwyllgor i gyflwyno hynny ymhell cyn Cyfnod 2, felly mae gennych chi gyfle da i edrych arno ac yn wir i weld a yw'r pwyllgor ei hun eisiau gwneud hynny.

Ac yna, o ran rhoi sylw dyledus i'r hawl i gael tai addas, rwy'n credu mai'r hyn yr wyf wedi'i ddweud yn y pwyllgor yw y byddem yn edrych i weld a allem ni gynnwys hynny yn y canllawiau statudol ynghylch y fframwaith perfformiad ar gyfer yr awdurdodau lleol. Felly, mae'r Bil hwn yn nodi'r ffordd y cai'r canllawiau eu cyhoeddi, ac wedyn byddai'r canllawiau eu hunain yn cynnwys y gwahanol ddarpariaethau ynddynt. Felly, byddai'r math hwnnw o ddarpariaeth, a nifer o bethau ynglŷn â'r ffordd y caiff gwahanol wasanaethau eu cyflawni, yn y canllawiau statudol. Ac, fel y gŵyr John Griffiths, mae'r canllawiau statudol yn rhywbeth y mae'n rhaid i'r awdurdod eu dilyn—nid yw'n rhywbeth y gall roi sylw dyladwy iddynt.

Nid ydym yn cytuno â'r newid yn yr etholfraint, ond mae Mark Isherwood eisoes wedi siarad am y rheini, ac felly byddaf yn canolbwyntio yn fy sylwadau ar feysydd lle rwy'n credu ein bod yn cytuno â'r Llywodraeth, mewn egwyddor o leiaf. Y bleidlais sengl drosglwyddadwy—hoffem weld diwygio etholiadol, ac rwy'n meddwl bod gan y bleidlais sengl drosglwyddadwy lawer o atyniadau, ac mewn gwirionedd rwy'n credu ei bod yn eithaf cyffrous bod Llywodraeth Cymru yn caniatáu i wahanol awdurdodau lleol fynd eu ffordd eu hunain a gwneud eu dewisiadau eu hunain. Rydym yn cymeradwyo datganoli lleol, a hoffem eich cefnogi yn hyn o beth, er ei bod hi'n amlwg bod risgiau ac ansicrwydd yn perthyn i hyn, a chawn weld sut y bydd yn datblygu. Tybed i ba raddau y mae'r Gweinidog yn disgwyl i gynghorau lleol ddewis hyn. Beth yw ei disgwyliadau? Os yw cynghorau'n dewis y bleidlais sengl drosglwyddadwy, a yw'r drefn yn debygol o barhau felly? Os oes gennych chi bobl wedi'u hethol o dan y bleidlais sengl drosglwyddadwy, a fydd hi'n anoddach gwrthdroi'r broses honno nag ydyw yn y lle cyntaf? Yn amlwg, fydd hi ddim yn gwybod yn bendant beth sy'n mynd i ddigwydd, ond rwy'n credu bod rhesymau y mae'n rhaid i ni feddwl amdanynt ynghylch beth fydd y raddfa. Mae gennym ni Gomisiwn Ffiniau a Democratiaeth Leol i Gymru. A fydd gwaith ychwanegol i'r corff hwnnw, os yw cynghorau yn troi at y bleidlais sengl drosglwyddadwy, i ail-lunio ffiniau wardiau i fod yn fwy priodol ar gyfer y system etholiadol honno, neu a allai fod lle i rai cynghorau gadw at fapiau wardiau presennol, yn enwedig lle mae mwy o wardiau sydd â thri neu bedwar aelod? A gaf i ofyn hefyd beth fydd yn digwydd o ran addysg leol i helpu pobl i ddeall y gallai'r system fod yn wahanol yn eu hardal nhw, a yw plant 16 oed yn gallu pleidleisio mewn ysgolion, neu'n fwy cyffredinol i'r etholwyr, y gallai hyn fod yn ffordd newydd o bleidleisio o'i chymharu â San Steffan a'r Cynulliad?

I symud ymlaen, rwy'n croesawu ymestyn y pŵer cymhwysedd cyffredinol i awdurdodau lleol. Mae'r Gweinidog yn dweud nad oedd hi eisiau efelychu Lloegr, ond onid ai dyma beth rydych chi'n ei wneud yn y maes hwn, dim ond wyth mlynedd yn hwyr? Pan ddaeth y Ddeddf Lleoliaeth i rym yn 2011 yn y DU, ac roedd rhai agweddau'n ymestyn i Gymru yn ogystal ag i Loegr—er enghraifft, credaf fod angen cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer y polisi cyflogau uwch—pam na wnaethom ni ar y pryd geisio cyflwyno cynnig cydsyniad deddfwriaethol i ehangu'r pŵer cymhwysedd cyffredinol drwy gyfrwng San Steffan? Ac, os felly, pam nad ydym ni wedi ceisio cyfrwng arall ar unrhyw adeg yn ystod yr wyth mlynedd diwethaf i gyflwyno'r diwygiad hwnnw, sy'n gadarnhaol iawn, rwy'n credu?

A gaf i hefyd ofyn am y cydbwyllgorau corfforaethol? A wyf yn gywir y bydd hyn yn ddewis ychwanegol i gynghorau lleol? Mae gwahanol gynghorau a chyrff eraill wedi dod o hyd i ffyrdd da o weithio, yn rhanbarthol neu ar y cyd yn lleol, a phan yw'r ffyrdd hynny'n gweithio ac wedi bod yn llwyddiannus, a oes gwir angen eu newid? Rwy'n gwybod y bydd y cyrff corfforaethol hyn yn endidau cyfreithiol eu hunain ac yn gallu cyflogi staff, er enghraifft, ac maen nhw'n sicr yn ychwanegiad cadarnhaol i'w cael, ond ai dewis fydd hynny i gynghorau, yn hytrach na rhywbeth a gaiff ei orfodi arnyn nhw?

Ni wnaf ailadrodd y materion yn ymwneud â phleidleisio chwaith. O ran y mater ynghylch pan fo awdurdod lleol, prif gyngor, yn penderfynu y dylid newid y system bleidleisio, ac y byddai pleidlais sengl drosglwyddadwy yn gweddu'n well i angen y bobl leol, mae angen iddo gytuno ar y newid gan fwyafrif o ddwy ran o dair o seddau'r cyngor, ac mae'n rhaid i'r system newydd aros yn ei lle am o leiaf ddau gylch etholiadol, am y rhesymau a amlinellwyd gan Mark Reckless. Ac yna byddai'n rhaid mynd drwy'r broses eto i'w newid yn ôl, pe bai'n dymuno. Felly, mae system ar waith sy'n caniatáu iddo ei newid a'i newid yn ôl. Ac mae dau gylch etholiadol llawn—felly 10 mlynedd, i bob pwrpas—rhyngddynt. A'r rheswm am hynny yw nad ydym ni eisiau gweld newid a newid yn ôl, ac rydym ni hefyd eisiau cael—os caiff y system ei rhoi ar waith, rydym ni eisiau gadael iddi ymsefydlu a gwneud yn siŵr bod ganddi ail gylch etholiadol. Er mwyn gwneud hynny, byddai'n rhaid i'r awdurdod lleol weithio gyda'r comisiwn ffiniau lleol er mwyn newid ei holl wardiau i wardiau aml-aelod. Felly, mae proses wedi'i nodi yn y Bil er mwyn hwyluso hynny a gweithio gyda'r comisiwn. Ac ydy, mae hynny'n waith i'r comisiwn, ond rydym ni yn y broses o ail-wneud y system ffiniau gyfan ar hyn o bryd, ac, erbyn i'r Cynulliad hwn ddod i ben, byddant wedi cwblhau'r broses honno ac yn barod i ddechrau'r broses nesaf beth bynnag.

O ran y pŵer cymhwysedd cyffredinol, y rheswm yr ydym ni'n ei wneud nawr yw oherwydd ei fod yn rhan o ad-drefnu'r ffordd yr ydym ni'n rheoli perfformiad awdurdodau lleol yma yng Nghymru. Felly, caniateir iddyn nhw gael y pŵer cymhwysedd cyffredinol—mae'n rhywbeth yr wyf wedi credu ynddo'n bersonol ers amser hir iawn—ond mae'n eistedd law yn llaw â'r dull hunan-wella o adolygu gan gymheiriaid, a chredaf fod angen y ddau i awdurdodau lleol allu manteisio i'r eithaf arni, a dyna'r rheswm pam na wnaethom ni hynny ar y pryd, oherwydd nad oedd gennym ni'r system honno ar waith.

Ac, o ran y cydbwyllgorau corfforaethol, mae'n rhaid iddyn nhw gael y cyd-bwyllgorau corfforaethol ar gyfer y pedwar maes gwaith a amlinellir yn y Bil, a amlinellais yn fy natganiad, ac yna gall awdurdod lleol neu awdurdodau lleol yn yr ardal ychwanegu unrhyw beth arall ato y dymunant ei wneud. Bydd rhai ohonynt yn dewis newid eu trefniadau, oherwydd bydd yn gweddu'n well iddynt. Bydd eraill yn dewis glynu wrth y trefniadau sydd ganddynt ar waith, ac nid ydym ni'n gosod unrhyw fath o un ateb i bopeth yng Nghymru. Felly, bydd yn rhaid i'r pwyllgorau fodoli ar gyfer y pedwar maes gorfodol yn y Bil; fel arall, caiff yr awdurdod lleol ei rymuso'n gyfan gwbl i ychwanegu neu beidio, fel y gwêl yn dda.  

A gaf i fynegi fy siom na chawn ni'r hawl i dai addas wedi ei hysgrifennu yng nghyfraith Cymru? Rwy'n credu mai dyma'r cyfle i wneud hynny yn y Cynulliad hwn. Rwy'n credu bod yr achos cyferbyniol, nad oes gan bobl hawl i dai addas, yn eithriadol o warthus, ac mae'n debyg nad ydym ni erioed wedi derbyn hynny fel norm cymdeithasol ers o leiaf yr ail ryfel byd. Felly, byddai rhoi hawl a allai gael ei gweithredu gan bobl sy'n teimlo nad ydynt wedi cael y sylw y dylent fod wedi ei gael gan y gwahanol gyrff statudol sy'n gyfrifol am ddarparu hawl o'r fath yn hwb pendant, a byddai hefyd yn codi'r flaenoriaeth o dai i bawb. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bryd, ac rwy'n credu ei bod hi'n siomedig iawn eich bod yn cuddio y tu ôl i ryw fath o sylw dyledus yn y canllawiau. Dyma'r amser i roi hyn ar wyneb y Bil. Ac, wrth gwrs, mae'r llysoedd yn dehongli hynny o ran yr hyn sydd ar gael, yr hyn y gallwn ni ei wneud, ond y pwynt sylfaenol yw y dylai pawb gael eu cartrefu, ac rwy'n credu y dylai hynny fod yn ein cyfraith sylfaenol ni. 

Yn ail, o ran hawl carcharorion i bleidleisio, mae hwn yn faes pwysig iawn lle mae gan gyfraith ryngwladol lawer i'w ddweud, sy'n unigryw iawn o ran hyd y dedfrydau y mae carcharorion yn eu cael—mae amrywiaeth enfawr—ac mae yna broblem gyffredinol ynghylch pobl iau hefyd, o gofio y bydd pobl ifanc 16 ac 17 oed yn cael yr hawl i bleidleisio. Felly, rwy'n credu bod angen archwilio'r maes hwn. Ond rwyf yn ei chael hi'n rhwystredig iawn, Dirprwy Lywydd, fod y Llywodraeth unwaith eto yn cyflwyno Bil heb adran wirioneddol bwysig o'r Bil hwnnw ar gael ar gyfer y broses ddeddfwriaethol gyfan. Nawr, mae ein proses ddeddfwriaethol yn cymryd, ar bob cyfnod, wythnosau. Mae'r broses gyfan yn cymryd misoedd. Ac eto rydych chi'n dweud wrthym ni nad oes gennych chi'r cynigion yn barod o hyd, ond mae'n rhaid i chi gyflwyno gweddill y Bil am wahanol resymau eraill. Ac, mewn ymateb i Gadeirydd y Pwyllgor llywodraeth leol a thai, fe ddywedoch chi eich bod chi'n dal i weithio drwy'r manylion a'r cymhlethdodau, ond byddwch yn ceisio ei roi iddo rywbryd ar ôl Cyfnod 1—wyddoch chi, ni ddylem ni ddeddfu fel hyn. Mae'n wael iawn, mewn gwirionedd.  

Wel, o ran yr hawl i dai addas, clywaf yr hyn y mae David Melding yn ei ddweud, ac rwy'n cytuno i raddau helaeth ag ef. Ond yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yma yw sicrhau bod awdurdodau lleol yn rhoi sylw i'r hawl i gael tai addas. Bydd yn gwybod i'r Ceidwadwyr wrthod yn llwyr roi hynny yn Neddf Tai 2004 ar lefel y Deyrnas Unedig. Pe baent wedi gwneud hynny, ni fyddem yn cael y sgwrs hon. Felly, nid wyf yn mynd i gymryd unrhyw wersi am hynny o feinciau'r Ceidwadwyr. Byddwn yn rhoi'r sylw dyledus hwnnw yn y canllawiau statudol a bydd yn rhaid i awdurdodau lleol lynu wrtho, dim ond er mwyn osgoi unrhyw amheuaeth.

O ran carcharorion yn pleidleisio, rwy'n cytuno ag ef. Rydym ni eisiau sicrhau bod y rhan o'r Bil hwn sy'n ymwneud ag etholiadau yn gweld golau dydd er mwyn galluogi awdurdodau lleol i sicrhau bod y newidiadau y maen nhw eu heisiau yn eu lle. Ond roeddwn i hefyd eisiau i'r pwyllgor wneud ei waith pwysig yn edrych ar y mater hwn, ac fe'i gwnes hi'n glir iawn yn y pwyllgor fy mod yn aros am adroddiad y pwyllgor i fwrw ymlaen ag ef. Rydym ni wedi derbyn yr argymhellion, a byddaf yn gweithio gyda'r pwyllgor i gyflwyno hynny mor gyflym ag y gallwn ni.

Diolch. Ac, yn olaf, Mike Hedges.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddechrau drwy ddweud fy mod yn croesawu'r datganiad? A gaf i ddweud hefyd mai'r hyn sydd ei angen fwyaf ar lywodraeth leol yw setliad ariannol sy'n eich galluogi i ddiwallu anghenion y cymunedau a wasanaethir? A beth bynnag sydd gan y Bil—ac mae llawer o bethau da iawn yn y Bil—y setliad ariannol yw'r gwir sbardun i lywodraeth leol.

Tri datganiad cadarnhaol iawn am y Bil: mae'n ddigon posib y bydd rhoi'r bleidlais mewn etholiadau llywodraeth leol i bobl ifanc 16 ac 17 oed yn sicrhau bod pob un ohonom ni wleidyddion yn rhoi mwy o sylw i farn pobl ifanc 16 a 17 oed nag a wnaethom ni hyd yma—ac nid wyf yn eithrio fy hun rhag hynny, nid wyf yn eithrio aelodau eraill yma chwaith, ac yn sicr nid awdurdodau lleol.

Yn ail, galluogi ychwanegu pobl i'r gofrestr etholiadol heb gais os yw'r swyddog cofrestru etholiadol yn fodlon bod ganddo wybodaeth ddibynadwy fod yr unigolyn yn gymwys i gofrestru: mae a wnelo hyn nid dim ond â'ch gallu i bleidleisio, ond â'r holl bethau eraill sy'n ymwneud â bod ar y gofrestr etholiadol.

Caniatáu i brif weithwyr a swyddogion cynghorau sy'n dymuno sefyll mewn etholiad ymddiswyddo ar ôl iddynt gael eu hethol, yn hytrach nag wrth ddatgan ymgeisyddiaeth: rwy'n credu bod hynny'n gam mawr ymlaen. Ac mae'r ddau ohonom ni'n adnabod pobl sydd wedi rhoi'r gorau i'w swyddi ac yna sydd wedi methu cael eu hethol wedyn. Ond pryd ddylid ymddiswyddo—pan ddaw'r datganiad ei fod wedi ei ethol, neu cyn iddo lofnodi'r datganiad fel aelod etholedig? Gall fod pedwar neu bum diwrnod rhwng y ddau ddyddiad hynny.

Mae gennyf bryderon am y cylch pum mlynedd. Fe wnaethom ni gyflwyno cylch pum mlynedd ar gyfer y Cynulliad, ond gan edrych ar gylch pum mlynedd ar gyfer llywodraeth leol—. Ac roedd hynny i gyd-fynd â Senedd San Steffan, lle byddai tymor sefydlog, pum mlynedd—wel, aeth hynny'n dda, onid do? [Chwerthin.] Ond rwy'n credu bod pum mlynedd yn rhy hir. Rwy'n credu bod pedair blynedd yn iawn. Rwy'n credu bod tair blynedd yn well na phump, mae'n debyg, ond rwy'n credu bod pum mlynedd yn ymestyn elastig democratiaeth yn rhy bell, ac rwy'n gobeithio'n wir y byddem yn troi etholiadau'r Cynulliad, nad ydych chi'n gyfrifol amdanynt, ac etholiadau awdurdodau lleol, ill dau yn ôl i gylch pedair blynedd. Oherwydd nid oes angen i ni boeni am San Steffan; ymddengys eu bod yn gweithredu ar gylch dwy flynedd ar hyn o bryd. [Chwerthin.]

Rwy'n croesawu'r ddarpariaeth arfaethedig i'r prif gynghorau a'r cynghorau cymuned cymwys gael pŵer cymhwysedd cyffredinol. Yr unig ofid oedd gennyf, ac rwyf wedi ymgyrchu dros y pŵer cymhwysedd cyffredinol drwy gydol fy mywyd gwleidyddol, yw bod rhai o gynghorau Lloegr yn ne Lloegr wedi troi'r pŵer cymhwysedd cyffredinol yn allu i brynu stadau a chanolfannau siopa drwy Brydain benbaladr. Ac rwy'n credu y gallai fod angen rhywfaint o reolaeth dros y lefel gyffredinol honno o gymhwysedd—bod yn gymwys i wneud unrhyw beth yn eich ardal eich hun, nid yn gymwys i fynd a benthyg £30 miliwn i fynd a phrynu canolfan siopa yn rhywle. Nid wyf yn credu bod unrhyw un ohonom ni sydd wedi dadlau dros bŵer cymhwysedd cyffredinol yn y gorffennol wedi meddwl erioed mai ar gyfer hynny y byddai pobl yn defnyddio eu pŵer cymhwysedd cyffredinol.

A oes cynnig i'w gwneud hi'n haws i awdurdodau lleol gael gwared â'r tri swyddog gwarchodedig—y prif swyddogion cyllid, y swyddog monitro a phennaeth y gwasanaeth cyflogedig? Pe cawn i ei alw'n broblem Caerffili—. Oherwydd bod yr anhawster, neu'r amhosibilrwydd bron, o gael y tair swydd hynny wedi'u diogelu yn golygu, oni wneir rhywbeth, y byddai unrhyw awdurdod lleol arall a oedd â phrif weithredwr nad oedd yn barod i ymddiswyddo yn yr un sefyllfa'n union â Chaerffili ac fe allai yn wir wynebu mwy o broblemau yn y dyfodol.

O ran ymddygiad a rhoi arweinwyr grŵp yn gyfrifol am ymddygiad—syniad gwych. Yr unig broblem yw, fel y gwyddoch chi a minnau, mae'r bobl sy'n ymddwyn waethaf yn tueddu i beidio â bod yn perthyn i grwpiau. Maen nhw'n tueddu i fod yn unigolion, annibynwyr o wahanol liwiau. Nhw yw'r rhai sy'n tueddu i ymddwyn waethaf, yn fy mhrofiad i o lywodraeth leol ac, os meiddiaf ddweud, mannau eraill. Ac, mewn gwirionedd, a oes gennym ni gyfle i allu gweithredu rhywfaint yn erbyn y rheini, oherwydd os nad oes ganddyn nhw arweinydd plaid, yna wrth bwy ydych chi'n cwyno?

Ac, yn olaf, o ran systemau etholiadol, rwy'n credu bod honno'n ddadl gyfan yn ei rhinwedd ei hun. Os gallaf ddweud fy mod yn anghytuno'n sylfaenol â phob un gair y dywedodd Dai Lloyd amdano. Mae'r bleidlais sengl drosglwyddadwy yn gwastraffu mwy o bleidleisiau nag unrhyw system arall. Canlyniad mawr etholiad mewn cyngor yn yr Alban: tair sedd—y nifer mwyaf o bleidleisiau oedd 1,700, yn ail roedd 1,500, cafodd y trydydd person ei ethol gyda 354 o bleidleisiau, oherwydd bod gan y ddwy blaid fwyaf ofn rhoi dau ymgeisydd rhag ofn na châi neb ei ethol, a'r llall—. Felly, mae gwir angen inni ddechrau trafod hyn. A chredaf—. A hefyd—wel, yn olaf, fe ddywedaf y byddwn yn hoffi petai Dai Lloyd yn iawn wrth ddweud bod pobl yn pleidleisio mewn blociau pleidiol, oherwydd fy mhrofiad i yn Nhreforys yw eu bod yn tueddu i ddewis a dethol pan oedden nhw'n dewis pobl i'w cynrychioli a, diolch byth, y rhan fwyaf o'r amser fe wnaethon nhw fy newis i. 

Wel, nid wyf yn siŵr sut i ddilyn y sylw olaf hwnnw. Gwnaeth Mike Hedges gyfres o bwyntiau sy'n adlewyrchu ei ddiddordeb gydol oes mewn llywodraeth leol, a chytunaf i raddau helaeth â'r pwyntiau a wnaeth ef.

Dim ond i ddewis rhai o'r pethau, mater y tri swyddog gwarchodedig, rydym ar hyn o bryd yn cynnal adolygiad o'r trefniadau ar gyfer gwarchod uwch-swyddogion sydd â rolau penodol yn yr awdurdod. Bydd ef yn gwybod ein bod yn gwneud hynny o ganlyniad i'r sefyllfa a ddigwyddodd yng Nghaerffili. Felly, byddwn yn edrych ar yr adolygiad unwaith y bydd yn adrodd ym mis Ionawr ac yn ystyried hynny, rwy'n siŵr. Fy marn benodol i yw bod angen cael cydbwysedd rhwng swyddogion na ddylen nhw fod yn destun unrhyw fath o ddiswyddo mympwyol gan eu bod yn rhoi cyngor anodd ei glywed i aelodau etholedig, a rhywun sy'n cadw ei swydd am saith mlynedd, neu chwech, neu bump, neu dair, neu faint bynnag, tra bydd ganddo anghydfod â'r Cyngor. Felly, yn amlwg, mae'n rhaid cael gwell cydbwysedd, ond arhoswn am ganlyniad hynny.

O ran pŵer cymhwysedd cyffredinol, mae rhai awdurdodau yn Lloegr wedi mynd â gweithgareddau masnachol i lefel gwbl newydd. Bydd y gwahanol bwerau, systemau rheoli perfformiad, ac ati, sy'n gysylltiedig â'r Bil hwn hefyd yn cynnwys cyfresi o ganllawiau cysylltiedig, a bydd un o'r setiau o ganllawiau yn ymwneud â'r benthyca darbodus a'r darpariaethau ariannol y mae'n rhaid i awdurdod lleol eu dilyn. Rydym wrthi'n ymgynghori ar hyn ar hyn o bryd.

Wrth inni fynd drwy'r Pwyllgor, byddwn yn sicrhau bod y Pwyllgor yn cael golwg lawn ar ddrafftiau'r gwahanol reoliadau a chanllawiau sy'n cyd-fynd ag ef, er mwyn cael mewnbwn llawn gan y Pwyllgor wrth inni fwrw ymlaen â hynny. Ac rydym yn datblygu'r canllawiau a'r rheoliadau statudol sy'n cyd-fynd â'r Bil hwn, ac am y tro cyntaf mae hynny'n cael ei gynhyrchu ar y cyd â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Felly, maen nhw'n cael eu cyd-gynhyrchu gydag awdurdodau lleol yng Nghymru, er mwyn iddyn nhw fod yn addas at y diben wrth i ni eu cynhyrchu. Felly, rwy'n derbyn ei bwynt, ond rwy'n credu bod yna ffyrdd o sicrhau nad yw awdurdodau lleol yn mynd yn rhy bell gyda defnyddio pŵer cymhwysedd cyffredinol yn y modd hwnnw.

O ran y cylch, rydym yn cyfateb â chylch y Senedd bresennol. Rwy'n credu bod angen inni wneud hynny oherwydd fel arall rydym yn symud yn barhaus. Rwyf newydd wneud y Gorchymyn i symud yr etholiadau llywodraeth leol am flwyddyn oherwydd fel arall maen nhw'n gwrthdaro â'n rhai ni, felly mae hynny'n rhywbeth y mae'n rhaid i ni fynd i'r afael ag ef. Os yw'r cylch yn newid, yna mae'n amlwg y bydd yn rhaid inni ailystyried y cylch, ond nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr eu bod yn gwrthdaro yn y modd hwnnw.

Cytunaf i yn llwyr ag ef ynglŷn â'r setliad llywodraeth leol. Bydd yn gwybod cystal â minnau ein bod ar hyn o bryd yn nwylo Llywodraeth Geidwadol sydd wedi'i hysgogi gan gyni ac nad yw'n cymryd fawr o gyfrifoldeb, mae'n ymddangos i mi, am ddinistrio gwasanaethau cyhoeddus ar draws y DU yn gyfan gwbl. Rydym wedi gwneud yr hyn a allwn ni i amddiffyn llywodraeth leol yma yng Nghymru, ond hoffwn i hefyd weld diweddglo i'r gyfundrefn gyni.

O ran yr ymddygiadau ac ati, yn amlwg mae Aelodau unigol yn dal i fod yn ddarostyngedig i'r cod ymddygiad. Mae hyn yn ddyletswydd ychwanegol ar arweinwyr grwpiau, fel bod yr arweinydd grŵp yn gweithredu fel esiampl ac yn gorfodi set benodol o ymddygiadau. Ond nid wyf i'n anghytuno â'i sylwadau am bobl nad ydyn nhw'n perthyn i unrhyw grŵp, ac maen nhw wrth gwrs yn ddarostyngedig i'r cod ymddygiad, fel y maen nhw ar bob lefel o Lywodraeth.

Ac yna roedd y peth olaf yn ymwneud â'r newid yn y systemau pleidleisio. Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw caniatáu i'r awdurdod lleol ddewis drosto'i hun a yw'n gwneud hynny ai peidio. Felly, os yw'r boblogaeth leol neu'r awdurdod lleol ei hun yn awyddus i wneud hynny, yna byddwn ni'n hwyluso hynny. Os na, yna ni fyddwn yn ei hwyluso. Mae gan bob system bleidleisio ei chyfnodau da a drwg. Byddai'n rhaid inni gael awr a hanner arall, Dirprwy Lywydd, i gael dadl ar hynny, felly, nid wyf yn bwriadu gwneud hynny nawr.  

Diolch yn fawr iawn.

Eitem 5 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ar Tata Steel. Galwaf ar y Gweinidog Economi a Thrafnidiaeth, Ken Skates.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ddoe, cyhoeddais i ddatganiad ysgrifenedig yn dilyn datganiad i'r wasg gan Tata Steel yn amlinellu manylion eu cynigion ar gyfer trawsnewid busnes Ewrop. Heddiw, hoffwn i achub ar y cyfle hwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y cyhoeddiad hwn, a fydd, gwn i hynny, yn peri pryder i lawer ohonoch chi a'ch etholwyr.

Yn dilyn y cyhoeddiad ym mis Mai eleni na fyddai'r fenter arfaethedig ar y cyd rhwng Tata Steel a ThyssenKrupp yn mynd yn ei blaen, cyhoeddodd Tata ei fod yn gweithio gydag ymgynghorwyr ailstrwythuro i ddatblygu cynllun trawsnewid newydd. Datganiad ddoe gan Tata Steel yw'r cyhoeddiad cyntaf y mae'r cwmni wedi'i wneud ynghylch canlyniad ei gynllunio ar gyfer gweddnewid.

Dywedodd y datganiad fod angen y rhaglen er mwyn gwella perfformiad ariannol y cwmni ar frys a sicrhau bod busnes Ewrop yn dod yn hunangynhaliol ac yn bositif yn ariannol, gan alluogi buddsoddiad i ddiogelu ei ddyfodol hirdymor.

Mae'r datganiad yn nodi'r pedwar maes y mae Tata yn bwriadu canolbwyntio arnynt i wella perfformiad ariannol. Mae'r rhain yn cynnwys gwell gwerthiant a chymysgedd cynnyrch, cynyddu effeithlonrwydd drwy optimeiddio prosesau cynhyrchu, costau caffael is a gostwng costau cyflogaeth. Fel rhan o'r ffocws ar ostwng costau cyflogaeth, mae Tata Steel wedi cyhoeddi ei fod yn amcangyfrif lleihad yn nifer y gweithwyr o hyd at 3,000 ledled ei weithrediadau yn Ewrop. Disgwylir y bydd tua dwy ran o dair o'r swyddi hyn yn cael eu lleoli mewn swyddfeydd.

Nid yw'r datganiad yn rhoi unrhyw wybodaeth am ddosbarthiad daearyddol colli swyddi nac amserlenni ar gyfer ei weithredu. Fodd bynnag, rwyf wedi siarad â'r cwmni heddiw a dywedwyd wrthyf y bydd gwaith pellach yn cael ei wneud yn ystod y misoedd nesaf i nodi, fesul swyddogaeth, pa swyddi fydd yn cael eu colli. Yna, bydd asesiad yn cael ei wneud o'r effaith fesul safle, ac yn cael ei weithredu erbyn Mawrth 2021. Bydd trafodaethau rheolaidd yn parhau i sicrhau ein bod ni, fel Llywodraeth Cymru, yn cynnig cefnogaeth lawn i bobl sy'n cael eu cyflogi'n uniongyrchol ledled y chwe safle yng Nghymru ac sy'n cael eu cyflogi'n anuniongyrchol o fewn y gadwyn gyflenwi.

O ran colli swyddi yng Nghymru, byddwn ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i gefnogi'r rhai yr effeithiwyd arnyn nhw, ac mae ein rhaglen ReAct yn barod i roi cymorth i weithwyr ledled safleoedd Tata Steel Cymru, gan gynnwys cymorth cydgysylltiedig gan bartneriaid lleol. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo o hyd i weithio gyda'r cwmni a'r undebau llafur i sicrhau dyfodol hirdymor i'r diwydiant dur yng Nghymru.  

Mae'r datganiad yn dilyn y newyddion siomedig ar 2 Medi ynghylch bwriad Tata Steel i gau safle Orb Electrical Steels yng Nghasnewydd. Bu'r Prif Weinidog a minnau yn ymweld â safle Orb ar 13 Tachwedd i gyfarfod âg undeb y Gymuned, sydd wedi gweithio gydag ymgynghorwyr Syndex i lunio adroddiad yn amlinellu dewis arall yn lle cau Orb. Yn dilyn yr ymweliad hwn, siaradais i yn uniongyrchol â Henrik Adam, prif swyddog gweithredol Tata Steel Europe, a soniais am bwysigrwydd caniatáu digon o amser i ystyried cynnig y Gymuned ac, yn wir, unrhyw gynigion eraill a ddaw gerbron a allai gynnig dyfodol i'r safle. Byddaf i'n parhau i bwyso ar y cwmni ar yr union bwynt hwn.

Mae'r sector dur yn parhau i wynebu amrywiaeth enfawr o heriau, yn fyd-eang ac yn ddomestig, gan gynnwys gormod o gapasiti byd-eang, prisiau carbon a deunyddiau crai cynyddol, gwerthiant yn arafu, cynnydd mewn mewnforion, prisiau ynni uchel yn y DU a dirywiad yn y galw gan sectorau'r gadwyn gyflenwi megis y sector modurol.

Yn wyneb yr heriau hyn, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cymorth sylweddol i'r diwydiant dur yng Nghymru yn ystod y tair blynedd diwethaf. Yn benodol ar gyfer Tata, yn 2016 darparwyd £11 miliwn mewn cyllid sgiliau, o gyfanswm o £12 miliwn. Yn ogystal â hyn, rydym hefyd wedi cynnig £8 miliwn o fuddsoddiad i gefnogi cynlluniau gweithfeydd pŵer Port Talbot a £660,000 ar gyfer ymchwilio a datblygu cynhyrchion newydd.

Yn fwy cyffredinol, rydym wedi cefnogi'r diwydiant dur drwy ddarparu £2 miliwn o gyllid ar gyfer sefydlu'r sefydliad dur a metelau ym Mhrifysgol Abertawe; rydym wedi cyhoeddi hysbysiad cyngor caffael sy'n cefnogi'r broses o gyrchu a chaffael dur cynaliadwy mewn prosiectau adeiladu a seilwaith yng Nghymru; ac, wrth gwrs, ni oedd y cyntaf i lofnodi siarter dur y DU. Rydym hefyd wedi darparu £6.8 miliwn o gyllid i Celsa Steel ar gyfer prosiectau gwella'r amgylchedd yn safleoedd y cwmni yma yng Nghaerdydd.

Rwy'n falch o ddweud bod Llywodraeth Cymru wedi dangos ei chefnogaeth gadarn i'r diwydiant dur a'i bod wedi gwneud popeth o fewn ei gallu i gefnogi'r sector. Mae'n bryd yn awr i Lywodraeth y DU wneud yr un peth a chwarae ei rhan i gefnogi'r diwydiant dur, sy'n sector strategol hanfodol i'r DU gyfan, wedi'i leoli wrth wraidd llawer o gadwyni cyflenwi gan gynnwys y rhai adeiladu a modurol.

Rwy'n dal i alw ar Lywodraeth y DU i weithredu ar feysydd nad ydyn nhw wedi'u datganoli, megis ynni, i fynd i'r afael â'r gwahaniaeth enfawr ym mhrisiau trydan rhwng cynhyrchwyr dur y DU a'u cymheiriaid yn Ewrop, a'r effaith andwyol a gaiff hyn ar gystadleurwydd.

Rwyf hefyd yn dal i bwyso ar Lywodraeth y DU i fwrw ymlaen ar frys â chytundeb sector neu rywbeth cyfatebol ar gyfer dur, er mwyn darparu'r sylfaen ar gyfer diwydiant cynaliadwy. Mae'r sector yn galw am sicrwydd ynghylch Brexit, a'r prif beth y mae'n gofyn amdano gan y Llywodraeth yw mynediad di-dariff i farchnadoedd yr UE. Mae Gweinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol a minnau'n parhau i godi materion masnach sy'n ymwneud â Brexit gyda Llywodraeth y DU ar bob cyfle.

Dirprwy Lywydd, ysgrifennais at Andrea Leadsom, yr Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol ar 8 Hydref, yn gofyn iddi alw cyfarfod o Lywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru a'r diwydiant dur, yn debyg i Gyngor Dur y DU. Roeddwn i'n falch pan gytunodd yr Ysgrifennydd Gwladol i alw cyfarfod bord gron ar ddur y DU ar 24 Hydref, ond roeddwn i'n siomedig ac yn rhwystredig dros ben fod y cyfarfod wedi'i ganslo gyda llai na 24 awr i fynd.

Mae'r cyhoeddiad ddoe yn brawf pellach bod y diwydiant dur yng Nghymru a ledled y DU yn parhau i wynebu amgylchedd gweithredu hynod heriol. Mae'n rhaid i Lywodraeth y DU bellach drin y sefyllfa sy'n wynebu'r diwydiant dur gyda'r brys a'r pwys y mae'n ei haeddu, drwy ailgynnull y ford gron ar ddur ar y cyfle cyntaf a chymryd camau pendant i ymdrin â rhai o'r materion sydd yn wynebu ein cynhyrchwyr dur.

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad ysgrifenedig a'i ddatganiad heddiw? Ac, wrth gwrs, byddwn i'n cytuno ag ef y bydd y cyhoeddiad hwn ddoe yn peri pryder mawr i weithlu Tata Steel ym Mhort Talbot a lleoliadau eraill ledled Cymru.

Rwy'n falch eich bod chi wedi cael trafodaeth gychwynnol heddiw, ac yn y drafodaeth honno, a oedd unrhyw arwydd o sut y gallai'r cyhoeddiad hwn effeithio ar y gweithwyr medrus yn safleoedd Cymru? Fe sonioch mai cwpl o fisoedd fyddai'r amserlen ar gyfer y dadansoddiad fesul swyddogaeth. Dyna gyfeiriwyd ato yn eich sgwrs y bore yma. A gawsoch chi unrhyw syniad o bryd y byddai'n bosibl disgwyl diweddariad, ac a wnaed unrhyw ymrwymiadau eraill ichi yn ystod y sgwrs honno? A pha drafodaethau a gawsoch chi yn dylanwadu ar y broses hon, os mynnwch chi, er budd safleoedd Cymru, wrth gwrs, yn eich sgwrs y bore yma?  

Bu cryn dipyn o gonsensws ar draws y pleidiau i gefnogi ein diwydiant dur ni hyd yn hyn, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno nad ydym eisiau colli hyn yng ngwres etholiad cyffredinol.

Roeddwn i hefyd yn falch, fel chithau, fod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi cytuno i alw cyfarfod bwrdd crwn dur y DU ar 24 Hydref. Fe wnaethoch sôn am eich siom a'ch rhwystredigaeth fod y cyfarfod hwnnw wedi'i ganslo ar y funud olaf, a gwn hefyd fod cyd-Aelodau yn Llywodraeth y DU yr un mor rhwystredig â'r ffaith bod UK Steel wedi canslo'r cyfarfod hwn ar y funud olaf, er iddo gael ei annog gan Lywodraeth y DU i barhau â'r cyfarfod hwn. Tybed a wnaiff y Gweinidog felly egluro a oes cryn dipyn o ymgysylltu wedi bod rhwng ei adran ef a swyddogion Llywodraeth y DU ar ddyfodol diwydiant dur y Deyrnas Unedig.

Ac wrth droi efallai at ambell i bwynt lle y gallai Llywodraeth Cymru gefnogi, mae Tata Steel wedi dweud ei fod yn ceisio sicrhau'r sylfaen ar gyfer buddsoddiadau sydd eu hangen i gyflymu arloesedd a llwybr y cwmni tuag at wneud dur carbon-niwtral. Tybed beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi'r uchelgais hwn. Pa fesurau yr ydych chi yn eu hystyried i gynorthwyo gyda lleihau costau gweithredu a biwrocratiaeth, megis rhyddhad ardrethi busnes ar ôl Brexit er mwyn lleddfu'r pwysau ar y diwydiant, a sicrhau bod gan Tata Steel fusnes cystadleuol o ran adeiladwaith yma yng Nghymru? A oedd hyn yn rhywbeth yr oeddech chi wedi gallu ei drafod y bore yma yn eich cyfarfod? Ac yn olaf, a wnaiff y Gweinidog nodi hefyd pa brosiectau seilwaith penodol gan Lywodraeth Cymru fydd yn caffael dur Cymreig cartref, a fydd, wrth gwrs, o fudd i'r gadwyn gyflenwi ehangach yma yng Nghymru?

A gaf i ddiolch i Russell George am ei gyfraniad a'i gwestiynau? Yn gyntaf oll, rwy'n cytuno'n llwyr y dylai cefnogaeth drawsbleidiol ar y mater pwysig iawn hwn gael ei gynnal yn ystod cyfnod yr etholiad presennol? Byddaf i'n dod at lefel yr ymgysylltu â Llywodraeth y DU mewn munud, ond gallaf ddweud bod y drafodaeth a gynhaliwyd y bore yma gyda Tata yn adeiladol iawn. Llwyddais i ganfod mwy o fanylion, ond mae arnaf i ofn na allaf roi asesiad penodol fesul safle o effaith y cyhoeddiad, oherwydd, fel y dywedais yn fy natganiad, bydd y gwaith a gaiff ei wneud yn y tri mis nesaf yn seiliedig ar swyddogaethau yn hytrach na safleoedd. Cyn gynted ag y bydd y data ynghylch y swyddogaethau ar gael, gall Tata wedyn roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y modd y mae hyn yn effeithio ar bob un o'r safleoedd, ac rwy'n disgwyl i hynny fod tua mis Chwefror y flwyddyn nesaf. Ac fel y dywedais, Dirprwy Lywydd, o fis Chwefror y flwyddyn nesaf hyd at fis Mawrth 2021, bydd y cyfnod gweithredu ar gyfer y rhaglen drawsnewid hon yn cael ei roi ar waith.

Rwy'n credu ei bod yn briodol dweud nawr bod Tata hefyd wedi rhoi sicrwydd imi y bydd yn anrhydeddu'r memorandwm cyd-ddealltwriaeth ag undebau llafur ac y byddan nhw, o ganlyniad, yn ceisio osgoi diswyddiadau gorfodol. Nawr, rydym ni'n gwybod, o'r ffaith y bydd y rhan fwyaf o'r swyddi wedi'u lleoli mewn swyddfeydd, o ran y cyhoeddiad a wnaed eisoes ynglŷn ag Orb, y gallai'r swyddi sy'n goler las yn Orb dal i fod—neu y gallai'r bobl sy'n gweithio mewn swyddi coler las yn Orb dal i gael eu trosglwyddo i gyfleoedd eraill o fewn y teulu Tata ar hyd coridor yr M4. Rwyf wedi gofyn i'm swyddogion barhau i drafod hyn a'r rhaglen drawsnewid yn ehangach gyda Tata yn ystod yr wythnosau a'r misoedd nesaf.

O ran y drafodaeth bwrdd crwn a oedd fod digwydd fis diwethaf, er ei bod yn wir fod UK Steel wedi canslo'r cyfarfod, gwnaed hynny allan o rwystredigaeth, rhwystredigaeth na allai'r Ysgrifennydd Gwladol, yn anffodus, fod yn bresennol ar gyfer y cyfarfod llawn, ac felly mae gennyf i bob cydymdeimlad â UK Steel. Mae'n gwbl hanfodol ar yr adeg eithriadol o heriol hon bod pob Llywodraeth yn rhoi ei phwysau y tu ôl i gyd-ymdrech i ymdrin â'r heriau sy'n wynebu'r sector. Wedi dweud hynny, Dirprwy Lywydd, cefais gyfarfod adeiladol iawn fy hun, ar sail ddwyochrog, gyda'r Ysgrifennydd Gwladol fis yn unig yn ôl, ac awgrymais i i'r Ysgrifennydd Gwladol y byddai o fantais inni rannu, lle bo hynny'n bosibl, adnoddau dynol ein dwy Lywodraeth. Ac roeddwn i'n falch iawn bod yr Ysgrifennydd Gwladol wedi cytuno bod hwn yn syniad da ac rydym ni bellach yn bwrw ymlaen â hynny. Rwy'n meddwl am ddau reswm—un yw dyfodol dur, a'r llall yw dyfodol y sector modurol—mae angen i'n llywodraethau ni weithio'n agos iawn gyda'i gilydd a disgwyliaf i'n swyddogion wneud hynny.

Fe wnaeth Tata siarad yn ei ddatganiad am y dyfodol carbon-niwtral ar gyfer cynhyrchu dur ac roedd Russell George yn iawn i ofyn pa fath o gymorth a all fod ar gael gan Lywodraeth Cymru o ran hyn. Drwy ein cynllun gweithredu economaidd, rydym bellach wedi creu'r lens newydd ar gyfer asesu ceisiadau am arian grant ac mae un o'r gofynion hynny'n ymwneud â datgarboneiddio. Yn fy marn i, os gallwn gydblethu cyfleoedd o strategaeth ddiwydiannol y DU a chynllun gweithredu economaidd Llywodraeth Cymru, gallwn gefnogi ymdrech Tata i gynhyrchu dur carbon-niwtral. Ond er mwyn gwneud y gorau o'r cyfleoedd hynny o fewn strategaeth ddiwydiannol y DU, mae angen dod i gytundeb sector dur ar frys.

Ac o ran cymorth arall a all fod ar gael, dulliau eraill a all fod ar gael i ddarparu cyfleoedd i Tata a chynhyrchwyr dur eraill yng Nghymru, wel, mae'r fargen ddinesig ym Mae Abertawe yn un ffordd amlwg o gefnogi'r sector, a hefyd, fel y nododd Russell George, raglenni seilwaith mawr. Ac o ganlyniad i'r ffaith mai Llywodraeth Cymru oedd y gyntaf i lofnodi siarter dur y DU, mae'n amlwg bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i sicrhau bod cymaint o ddur Cymru â phosib yn cael ei ddefnyddio ar gyfer prosiectau seilwaith mawr. Ac o fewn y cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru, a gyhoeddwyd y mis hwn, mae yna brosiectau sylweddol a allai ddefnyddio dur sy'n cael ei gynhyrchu yng Nghymru, a disgwyliaf i Tata allu manteisio ar y pwrs cyhoeddus a'r cyfleoedd caffael sydd bellach ar gael iddo.

Yn amlwg, mae hyn yn rhagor o newyddion ofnadwy i'r diwydiant dur yng Nghymru a'r unigolion cysylltiedig, sydd bellach yn pryderu y bydd rhagor o effaith ar swyddi yma yng Nghymru, er, wrth gwrs, mae'n ansicr iawn ar hyn o bryd lle y bydd y toriadau'n digwydd. Rwy'n credu ei bod yn glir hefyd fod gennym ni achos yma o weithwyr, ble bynnag mae'r swyddi hynny'n mynd, yn talu'r pris am y ffordd yr aeth y fenter ar y cyd â ThyssenKrupp i'r wal, a'r diffyg cynllun B pe bai'r cyd-fenter yn chwalu. Mae wedi dod i fy sylw i, yn sicr, fod undebau wedi rhybuddio Tata ar sawl achlysur na ddylen nhw ddibynnu'n llwyr ar un opsiwn; fe ddylen nhw edrych ar opsiynau eraill hefyd. A byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed gan y Gweinidog pa rybuddion tebyg y byddai Llywodraeth Cymru wedi'u rhoi.

Yn sicr, yn ystod fy chwe blynedd fel Aelod Cynulliad, mae wedi bod yn gyfnod o ansicrwydd di-baid. Rywsut, cyhoeddiad ar ôl cyhoeddiad am golli swyddi, gohirio bob hyn a hyn, ac rwy'n ddiolchgar am yr adegau y mae cyllid wedi'i ddarparu ar gyfer prosiectau amrywiol sydd wedi rhoi achubiaeth ar wahanol adegau. Rwy'n sicr yn cytuno â'r Gweinidog pan ddywed fod angen i Lywodraeth y DU dynnu ei bys allan. I mi, nid yw'n dangos ei bod yn gwneud popeth o fewn ei gallu i gefnogi'r diwydiant hynod bwysig hwn i Gymru.

Hefyd, rwy'n cwestiynu pa ddylanwad yr ydych chi yn Llywodraeth Cymru yn ei gredu sydd gennych chi. Ydy, mae Llywodraeth Cymru wedi ymgysylltu'n gadarnhaol, mae wedi darparu arian drwy gynlluniau hyfforddi ar gyfer gwahanol gynlluniau pŵer, ac ymchwil a datblygu hefyd. Ond pa ddylanwad sydd gennych chi mewn gwirionedd? Gyda swyddi mewn perygl, ar yr ochr orau nawr, a oes elfen hyd yn oed o ddylanwadu ar eich cysylltiad â Tata er mwyn diogelu'r swyddi hynny a gafodd miliynau o bunnoedd o arian Llywodraeth Cymru ar gyfer hyfforddiant? A yw'r swyddi hynny a gafodd eu hyfforddi gan ddefnyddio arian Llywodraeth Cymru yn ddiogel? A yw'r swyddi hynny sydd wedi elwa'n uniongyrchol o becynnau cymorth yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf yn mynd i gael eu gwarchod oherwydd eich bod yn credu bod gennych chi ryw fath o ddylanwad?

Mae'r mater o ddur Orb yng Nghasnewydd yn un sy'n peri pryder hefyd, wrth gwrs. Mae gennym ni Tata yma yn dweud eu bod am arallgyfeirio i gynhyrchion newydd—cynhyrchion y bydd eu hangen ar farchnadoedd yn y dyfodol. Gwyddom mai dyna oedd yn cael ei gynhyrchu yng Nghasnewydd. A phan ddywedasoch funud yn ôl eich bod wedi gofyn i brif weithredwr Tata am ddigon o amser i ystyried cynigion a oedd wedi'u rhoi ar y bwrdd, a allech chi roi syniad inni o'r hyn a olygir gan 'ddigon o amser '? Beth yw'r amserlen? Ac yna, wyddoch chi, pan wyf i a'm plaid wedi bod yn siarad am gynnal uwch-gynhadledd weithgynhyrchu sylweddol i Gymru er mwyn dechrau mapio siâp gweithgynhyrchu yng Nghymru am flynyddoedd i ddod, y math o beth sydd gennyf i mewn golwg yw sector gweithgynhyrchu, sylfaen ddiwydiannol, lle mae angen i Orb fod yng Nghasnewydd, un sydd ag uchelgeisiau, boed hynny'n weithgynhyrchu cerbydau trydan neu'n elfennau cysylltiedig o'r sector cerbydau trydan, lle mae angen i Orb fod yng Nghasnewydd. A byddai hynny ynddo'i hun yn gallu helpu i ddadlau'r achos. Felly, byddaf yn ei adael yno am nawr.

Mae'n rhyddhad, mewn ffordd, nad yw colli swyddi, lle mae hynny'n digwydd, yn mynd i ddigwydd tan, rwy'n credu, fis Mawrth 2021, sydd o leiaf yn rhoi ychydig o amser. Ond mae angen inni wybod nawr bod Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn ceisio defnyddio ei dylanwad, cyn gymaint ag y mae'n credu sydd ganddi, gan edrych ar yr un pryd tuag at Lywodraeth y DU i ddangos ei bod o ddifrif am y diwydiant dur.

A gaf i ddiolch i Rhun ap Iorwerth am ei gwestiynau ac am nodi rhai pwyntiau arwyddocaol a phwysig iawn? Un: y cwestiwn o faint o ddylanwad sydd gan Lywodraeth Cymru dros yr hyn sydd i raddau helaeth yn broblem yn y DU—a gallech chi ei ymestyn a dweud mai problem Ewropeaidd yw hon mewn rhai ffyrdd, ac mewn ffyrdd eraill, mae'n broblem fyd-eang. A oes gan Lywodraeth Cymru y gallu i wir ddylanwadu ar faterion capasiti byd-eang? Nac oes. A oes gan Lywodraeth Cymru y gallu i fynd i'r afael â'r costau ynni anghymesur o uchel? Nac oes, Llywodraeth y DU all wneud hynny, a rhaid iddi weithredu. A oes gan Lywodraeth Cymru y gallu i ddylanwadu ar y galw am ddur o fewn y sector modurol yn Tsieina ac yn yr Unol Daleithiau? Nac oes. Felly, yr hyn y mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ei wneud yw canolbwyntio ar yr heriau hynny y gallwn ni helpu Tata i fynd i'r afael â nhw, a chydweithio â Tata. Yn amlwg gallwn ni gynorthwyo, ac rydym yn amlwg yn cynorthwyo, o ran datblygu'r sgiliau sydd eu hangen ar gyfer gweithgynhyrchu uwch yn y dyfodol, gan gynnwys dur. Gallwn fod o gymorth gyda datgarboneiddio eu hôl troed; yn wir, dyna'n union beth yr ydym ni'n ei wneud. Gallwn helpu gydag ymchwil a datblygu, ac, unwaith eto, rydym ni'n gwneud yr union beth hwnnw. Ond mae'r newidiadau mawr y gellid eu gwneud i gynorthwyo Tata yn ei raglen drawsnewid o fewn y DU yn nwylo Llywodraeth y DU.

Gallai Llywodraeth y DU wneud tri pheth yn gyflym ac yn gymharol syml. Yn gyntaf oll, cynnull y cyngor dur hwnnw. Yn ail, gallai Llywodraeth y DU fynd i'r afael â gwahaniaethau mewn prisiau o ran ynni, ac mae'n ffaith bod cynhyrchwyr dur y DU yn wynebu costau uwch o 80 y cant am ynni na'r Ffrancwyr, a chostau uwch o 62 y cant na'r Almaenwyr. Gallai Llywodraeth y DU ymdrin â hynny, wrth i'r Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol a'r Trysorlys weithio gyda'i gilydd. Y trydydd maes lle gallai Llywodraeth y DU wneud cynnydd sylweddol yw gyda'r cytundeb sector hwnnw. Pam? Wel, oherwydd bod y cytundeb sector yn gofyn am gyfraniadau, buddsoddiad, gan fusnesau dur. Nawr, er mwyn cyflawni'r cytundeb sector hwnnw, mae angen iddyn nhw sicrhau bod digon o arian ar y bwrdd i ddatgloi buddsoddiad gan Tata a busnesau dur eraill. Dywedodd Tata wrthyf y bore yma fod y rhaglen drawsnewid hon yn ymwneud â sicrhau y gallan nhw fuddsoddi mewn gwariant cyfalaf er mwyn cynnal y safleoedd sydd gennym ni yn y DU ac yn Ewrop.

Nawr, bydd Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo lle y gall, ond roedd y cwestiwn hwnnw a ofynnwyd gan Rhun ap Iorwerth yn eithriadol o bwysig, ac mae'n gwbl briodol ein bod yn edrych ar yr hyn y mae Llywodraeth y DU wedi'i wneud hyd yn hyn, ond byddwn yn ystyried yn fanylach eto ble mae angen i Lywodraeth y DU ddarparu yn y dyfodol. Ac, nid wyf i'n mynd i ymddwyn fel sylwebydd ar yr hyn a wnaeth neu'r hyn na wnaeth Tata, yr hyn y dylai neu na ddylai Tata fod wedi ei wneud, ar yr adeg yr aeth y drafodaeth ynghylch cyd-fenter ThyssenKrupp i'r wal. Ond mae'n eithaf clir mai'r rhaglen drawsnewid yw'r cynllun B hwnnw y mae undebau wedi gofyn amdano. Nawr, byddwn ni'n gweithio gyda'r sector cyfan, byddwn ni'n gweithio gyda Tata i ddod o hyd i gyfleoedd i ddarparu cydnerthedd lle y gallwn ni, ond mae'n rhaid inni gydweithio â Llywodraethau eraill.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad ddoe, ac, unwaith eto, am y datganiad hwn heddiw a'r cyfle i ofyn cwestiynau ac i egluro ychydig o bwyntiau o ran y newyddion gan Tata am y posibilrwydd o golli 3,000 o swyddi ac agweddau eraill a amlygwyd gan y pedwar pwynt? Mae'n bwysig ein bod yn cydnabod bod y 3.000 o swyddi a gollir yn digwydd ledled Ewrop, ond os ystyriwn fod traean o'r rheini efallai yn y DU, mae hynny'n mynd i fod yn un rhan o wyth o'r gweithlu yn y DU, sef 1,000 o swyddi ledled y DU, ac mae'r rhan fwyaf o weithfeydd Tata y DU yn mynd i fod yng Nghymru. Felly mae'n effeithio'n enfawr ar swyddi a gweithlu Cymru.

A gadewch inni fod yn onest yma: mae pedair blynedd wedi mynd heibio ers inni weld yr heriau a ddaeth i Tata pan gaewyd Redcar yn 2015, ac rydym wedi gweld y gweithwyr dur yn mynd trwy lawer o newidiadau yn ystod y pedair blynedd hynny—i fyny ac i lawr—amseroedd anodd ac yna bydden nhw'n cael rhyddhad, ac yna mwy o amseroedd anodd a mwy o heriau. Ac mae hyn wedi cael effaith ofnadwy ar weithwyr dur a'u teuluoedd, gyda'r holl straen a phryder yn ei gylch. A'r cyhoeddiad yr ydych chi newydd ei nodi heddiw, Gweinidog, y bydd yn annhebygol y cawn wybod ymhle y gwelir colli swyddi ac na chawn wybod ynghylch y gweithredu tan 2021—18 mis arall—mae hyn yn mynd i ychwanegu mwy o ansicrwydd i'r teuluoedd hynny ac i'r gweithwyr dur hynny, gan y byddan nhw'n mynd i'r gwaith bob dydd yn meddwl efallai na fydd swydd ganddyn nhw ymhen 12 mis. Mae'n rhywbeth, mewn gwirionedd, y mae angen i Tata fynd i'r afael ag ef yn gyflym, yn hytrach na'i adael mor hwyr. Rwy'n sylweddoli eu bod yn gwneud eu gwaith, yn yr ystyr eu bod yn mynd i edrych yn fanwl ar hyn. Ond mae'n gadael yr ansicrwydd hwnnw ym meddyliau pobl am y misoedd sydd o'n blaenau, ac mae angen inni fynd i'r afael â hynny, ac mae hynny'n bwysig iawn.

Rwyf hefyd yn croesawu eich bod wedi tynnu sylw at elfen y gadwyn gyflenwi, oherwydd, unwaith eto, agwedd y gadwyn gyflenwi yw hon, 'Beth maen nhw'n ei wneud yn ystod y 18 mis nesaf? Ble maen nhw'n mynd i fod yn rhoi eu gweithlu a'u pwyslais? Sut maen nhw'n mynd i ystyried buddsoddi a sicrhau'r agwedd honno a gwneud yn siwr eu bod yn mynd i'r afael â'r arbedion effeithlonrwydd a'r optimeiddio y mae Tata yn tynnu sylw atynt eu hunain?

Rhan arall o'r datganiad sy'n peri gofid—os edrychwch arno'n ofalus iawn, mae'n cyfeirio at enillion cyn llog, treth, dibrisiant ac amorteiddio'n gostwng 90 y cant yn y flwyddyn ariannol hon. Maen nhw'n gweld gostyngiad o 90 y cant. Mae'r gostyngiad yn y ffigurau hynny yn enfawr, ac felly mae'n rhaid inni edrych yn ofalus iawn ar ddyfodol cynaliadwy cynhyrchu dur.

Maen nhw hefyd yn tynnu sylw at ddympio yn eu datganiad, a sut mae hynny wedi effeithio ar y farchnad fyd-eang, ac, unwaith eto, mae'n rhaid inni alw ar Lywodraeth y DU i wneud mwy i gael yr UE i osod camau amddiffyn uwch, tra'r ydym yn dal i fod yn aelodau o'r UE. Ond hefyd, os ydym ni'n mynd i adael yr UE, beth yw'r mecanwaith amddiffyn sy'n mynd i fod ar waith ar gyfer y DU i ddiogelu rhag dympio'r dur hwn o lefydd eraill, oherwydd y rhyfel masnach rhwng Tsieina ac America? Dyna beth sy'n achosi rhai o'r problemau hynny. A bod yn blaen, roeddem yn gwybod, y tro diwethaf, na wnaeth y DU ddim i wthio'r UE i roi'r tariffau ar ddur o Tsieina. Gwledydd eraill yr UE wnaeth hynny, felly nid oes gennyf i unrhyw ffydd, ar hyn o bryd, yn Llywodraeth y DU yn rhoi unrhyw beth mewn grym i atal y dympio hwnnw rhag digwydd. A wnewch chi, unwaith eto, godi'r materion hynny gyda Llywodraeth y DU i sicrhau y gallwn ni amddiffyn dur y DU rhag cyrch gan fewnforion rhad o genhedloedd eraill?

Gweinidog, mae'r datganiad hefyd yn tynnu sylw at gynnydd mewn gwerthiannau ym mhen ucha'r farchnad, ac mae hynny'n golygu gwariant cyfalaf. A ydych chi wedi cael trafodaethau gyda Tata ynghylch lle y gallent fod eisiau rhoi gwariant cyfalaf ar waith i gael gwerthiannau pen ucha'r farchnad, i gael y cynhyrchion, fel y llinell galfaneiddio cablau ym Mhort Talbot neu'r llinell Zodiac yng Nghasnewydd, er mwyn sicrhau y gallwn ni gael cynnyrch sy'n gwerthu ym mhen ucha'r uchel? Oherwydd sawl gwaith maen nhw wedi dweud wrthyf, os gallant gael mwy o hynny, mae'n cynyddu eu helw a maint yr elw o ganlyniad i hynny.

Soniodd am Orb, ac, unwaith eto, mae'r cwestiwn yn codi, pan wnaed y cyhoeddiad ynghylch Orb, roedden nhw'n sôn am drosglwyddo'r swyddi hynny i'r gweithfeydd yn ne Cymru, yn enwedig ym Mhort Talbot: ble mae hyn yn dod o fewn hynny, oherwydd, os ydyn nhw'n sôn am golli swyddi ym Mhort Talbot, ac rydym ni wedi clywed bod hynny tua thraean y swyddi coler glas a thua dwy ran o dair o'r swyddi coler gwyn. Felly mae swyddi coler glas yn mynd, a ble fydd y swyddi hynny'n cael eu colli? Os bydd modd i bobl o Orb fynd i'r gweithfeydd eraill, sut mae hynny'n cyd-fynd â'r cynllun hwn?

Fe wnaethoch sôn hefyd am fargen ddinesig bae Abertawe fel rhan o'ch ateb chi i Russell George ac, eto, efallai y gall Llywodraeth Cymru roi ymrwymiad i'r modd y bydd yn gweithio gyda bargen ddinesig bae Abertawe, yn enwedig y prosiect gwyddor dur, i ystyried, efallai, yr agenda niwtral o ran carbon y mae Tata yn sôn amdani fel rhan o'r fargen honno, a gallwn ni ddangos yr ymrwymiad parhaus i ddyfodol y diwydiant dur yma yng Nghymru drwy'r prosiect hwnnw. Eto, byddai ymrwymiad Llywodraeth Cymru i hynny'n cael ei groesawu'n fawr.

Cytunaf hefyd â chi, yn bendant iawn, bod yn rhaid cadw at y memorandwm cyd-ddealltwriaeth â'r undebau llafur, gan fod gweithwyr dur wedi ildio eu cyfraniadau pensiwn a'u hawliau ac wedi newid i gynllun newydd gyda'r ymrwymiad hwnnw a roddwyd gan Tata. Ni allan nhw gefnu ar yr ymrwymiad hwnnw. Mae'n rhaid iddyn nhw wneud yn siŵr bod y diffyg—felly, mae'r swyddi gorfodol wedi mynd. Os cofiaf yn iawn, byddent yn cadw unrhyw ddiswyddiadau gorfodol tan 2026. Rhaid iddyn nhw gyflawni hynny. Ni allant gerdded i ffwrdd, oherwydd mae'r gweithwyr dur wedi rhoi popeth iddyn nhw. Maen nhw wedi rhoi eu cyfraniadau a newidiadau pensiwn iddyn nhw, maen nhw wedi rhoi eu hymrwymiad iddyn nhw, maen nhw wedi rhoi newidiadau cynhyrchiant iddyn nhw. Maen nhw hyd yn oed wedi derbyn colli swyddi pan oedd angen. Bellach mae'n amser i Tata roi rhywfaint o hynny yn ôl i'r gweithwyr a rhoi amddiffyniad iddyn nhw, ac anrhydeddu'r ymrwymiad hwnnw—

Ac yn olaf.

Ac yn olaf, ymunaf â chi, Gweinidog—. Rwy'n gwerthfawrogi, Dirprwy Lywydd, ond i'm hetholwyr mae hyn yn hollbwysig. Mae'n hanfodol i ddyfodol fy nhref i, ac felly mae'n bwysig ein bod ni'n cael yr agweddau hyn yn glir. Ymunaf â chi o ran y cwestiwn am Lywodraeth y DU. Rydym wedi bod yn poeni'n arw am lawer iawn o flynyddoedd am eu hymrwymiad i'r diwydiant dur. Mae hwn yn ddiwydiant sylfaenol, nid i Gymru'n unig, ond i'r DU. Rhaid i unrhyw genedl weithgynhyrchu gael diwydiant dur cryf, ac, os nad ydyn nhw eisiau bod yn genedl weithgynhyrchu, dylent gyhoeddi hynny'n glir. Dweud beth yw eu cynlluniau; peidio â mynd y tu ôl i ddrysau caeedig i wneud hyn. Mae angen cytundeb â'r sector dur. Mae angen cyngor dur arnom. Mae angen ymrwymiad gan Lywodraeth y DU ei bod yn gweld bod gan ddur ddyfodol yma yn y DU. A wnewch chi fynd â'r negeseuon hynny i Lundain os gwelwch yn dda?

Yn wir, fe wnaf hynny. A gaf i ddiolch i Dai Rees nid yn unig am ei gwestiynau ond hefyd am ei frwydr ddiflino dros waith dur Port Talbot ac yn wir dros ddur y DU yn fwy cyffredinol? Dirprwy Lywydd, gwnaeth Dai Rees y pwynt pwysig iawn bod rhyfel masnach yr Unol Daleithiau-Tsieina yn dylanwadu ar yr heriau ac yn cyfrannu at yr heriau y mae Tata a'r diwydiant dur yn y DU yn eu hwynebu ar hyn o bryd, gan atal y galw o fewn y ddwy wlad. Nid wyf yn credu y bydd Donald Trump yn gwneud cymwynas â sector dur y DU, ond pan gytunir ar y cytundeb masnach hwnnw, bydd hynny'n rhyddhau potensial cynhyrchwyr dur o fewn y DU ac Ewrop ac yn darparu cyfleoedd yn benodol i Tata o fewn y gadwyn gyflenwi modurol.

Mae Dai Rees yn llygad ei le fod yn rhaid buddsoddi gwariant cyfalaf yn y cynhyrchion hynny a fydd yn cynnig y gwerth uchaf a'r lefelau enillion uchaf, ac mae un o bedwar maes gwaith y rhaglen drawsnewid yn ymwneud â'r angen i wella'r cymysgedd cynnyrch o fewn Tata. Byddwn i'n cytuno â Dai Rees fod yn rhaid ad-dalu teyrngarwch y gweithwyr gan anrhydeddu'r memorandwm cyd-ddealltwriaeth, ac rwy'n falch iawn fy mod wedi cael y sicrwydd ddoe ac yn wir heddiw gan Tata y byddai'n anrhydeddu'r memorandwm cyd-ddealltwriaeth.

Gallaf ddweud wrth yr Aelodau heddiw fod cynlluniau eisoes yn cael eu gwneud ar gyfer uwchgynhadledd fodurol ar 5 Rhagfyr, ac ar gyfer uwchgynhadledd weithgynhyrchu ehangach yn y flwyddyn newydd, i ystyried y cyfleoedd, ond hefyd yr heriau y mae gweithgynhyrchu uwch a'r sector dur yn eu hwynebu yn yr unfed ganrif ar hugain. Rwy'n mynd i sôn yn fyr am Orb. Gwn fod hwn yn gyhoeddiad ar wahân i newyddion ddoe, ond mae nifer o'r Aelodau wedi gofyn am ganlyniadau cyhoeddiad ddoe i'r gweithwyr hynny yn Orb. Rwyf i hefyd yn ei chael hi'n anodd dweud sut y gallai Tata golli 3,000 o swyddi yn Ewrop ond ar yr un pryd y gallai ddod o hyd i gyfleoedd i gynifer o weithwyr ffyddlon a medrus o Orb. Ond, fel y dywedais ychydig yn gynharach, bydd y rhan fwyaf o'r swyddi a gaiff eu colli oherwydd y cyhoeddiad ddoe wedi'u lleoli mewn swyddfeydd, tra bo'r rhan fwyaf o'r swyddi sy'n mynd i gael eu colli yn Orb yn swyddi coler glas. Dywedwyd wrthyf heddiw eto eu bod yn hyderus iawn y byddan nhw'n gallu dod o hyd i gyfleoedd o fewn Tata ar gyfer y gweithwyr hynny sy'n dymuno aros mewn cyflogaeth gyda Tata.

Cyfeiriais at y gadwyn gyflenwi yn fy natganiad. Soniodd Dai Rees hefyd am yr angen i ddarparu rhywfaint o sicrwydd ar gyfer y gadwyn gyflenwi ac, unwaith eto, dyna'r rheswm pam fy mod yn credu ei bod mor bwysig bod cyfarfod o fwrdd crwn y cyngor dur yn digwydd cyn gynted â phosib. Rwyf hefyd yn credu mai gorau oll po gyntaf y gall Tata roi gwybod i'r gweithwyr beth yw eu tynged. Yn amlwg, nid yw mynd trwy'r Nadolig a'r flwyddyn newydd a'u ffyniant ar gyfer y dyfodol yn y fantol yn sefyllfa dda i fod ynddi. Bydd yn cael sylw erbyn mis Chwefror, ond rwy'n obeithiol y bydd Tata yn gallu rhoi mwy o fanylion i gynifer o bobl â phosib cyn hynny.

Ac, o ran y fargen ddinesig, fel y dywedais i yn fy natganiad, rydym eisoes wedi darparu miliynau lawer o bunnoedd ar gyfer y sefydliad ym Mhrifysgol Abertawe, ac roeddwn yn falch hefyd bod CCAUC wedi dyfarnu £3 miliwn pellach i'r sefydliad. Nawr, o ran bargen dinas bae Abertawe, mae yna gynnig ar gyfer canolfan arloesi dur genedlaethol—fe'i gelwid yn ganolfan gwyddor dur gynt—a chynlluniwyd honno i adeiladu ar y sefydliad bellach. Mae'r cynnig yn rhan o brosiect ehangach, sef cefnogi arloesedd a thwf carbon isel. Mae'r prosiect yn dal i gael ei ddatblygu—nid yw wedi cael ei gyflwyno'n ffurfiol i'r Llywodraeth—ond rwy'n gwbl sicr y gallai gyfrannu at ddatblygu detholiad ehangach o gynhyrchion y gallai Tata eu darparu yn y dyfodol.

Diolch am eich datganiad, Gweinidog, ac wrth gwrs byddwn yn gweithio'n drawsbleidiol dros ein hetholwyr, oherwydd bu hwn yn gyfnod pryderus iddyn nhw, gan fod hanner gweithlu Tata yn y DU yn gweithio yng ngwaith dur Port Talbot lle rwyf i'n byw ac yn ei gynrychioli. Bydd y ffaith bod llawer mwy o swyddi'n cael eu colli yn cael effaith iasol ar dref Port Talbot ychydig wythnosau cyn y Nadolig. Er bod gwleidyddion yn beio'r Torïaid neu'r cyni a Brexit weithiau, rydym ni i gyd yn gwybod, ac ni allwn anwybyddu'r ffaith, bod yr UE yn chwarae rhan enfawr yn y llanastr hwn.

Yr UE a rwystrodd yr uno rhwng Tata a ThyssenKrupp, uno y dywedodd arbenigwyr dur o bob cwr o'r byd ei fod yn angenrheidiol ac mai cyfuno oedd y ffordd orau i'r diwydiant oroesi. Ond rhwystrodd yr UE yr uno hwnnw, ac mae biwrocratiaeth yr UE wedi arwain gweithwyr dur yn fy rhanbarth i at eu tynged. Fel yr amlygwyd gan ganllawiau Llywodraeth Cymru ei hun ar gaffael cyhoeddus, mae cyfreithiau'r UE wedi'u cynllunio i hyrwyddo symudiad rhydd nwyddau—[torri ar draws.]—a gwasanaethau—mae'n wir—ac atal polisïau 'prynu cenedlaethol'. Mae'r polisïau 'prynu cenedlaethol' hynny yn gwbl hanfodol os ydym am achub dur Cymru, dur Cymru sy'n dioddef o ganlyniad i bolisïau eraill yr UE, megis y rhai sy'n gorfodi prisiau ynni yn y DU i godi trwy orfodi trethi ar filiau ynni ac atal—[torri ar draws.]—ac atal mynediad cwmnïau'r DU at drwyddedau carbon rhydd.

Mae'n barth di-ffeithiau.

Ydy—, ffeithiau ydyn nhw.

Felly, Gweinidog, pa obaith sydd gan ddur Cymru os cewch chi eich dymuniad a'ch bod yn cael gwared ar Brexit? Sut bydd eich Llywodraeth yn lliniaru rheolau mwyaf niweidiol yr UE er mwyn achub ein dur? Yn olaf, Gweinidog, rydych yn ymgyrchu i weld, yn amlwg, eich arweinydd chi yn Rhif 10 a John McDonnell yn Rhif 11, ac maen nhw wedi amlinellu llwyth o bolisïau a fydd yn dinistrio economi'r DU ac yn tanseilio ein mantais gystadleuol yn llwyr. Felly, Gweinidog, sut bydd dinistrio ein heconomi yn llwyr yn helpu gweithwyr Tata? A fyddwch chi—[Torri ar draws.] A fyddwch chi—[Torri ar draws.] A fyddwch chi yn—[Torri ar draws.] A fyddwch chi yn ymladd i ychwanegu dur at y rhestr o ddiwydiannau y bydd Llywodraeth Lafur yn y dyfodol yn eu gwladoli? Mae'n amlwg mai'r ffordd orau o helpu'r gweithwyr dur ym Mhort Talbot yw darparu Brexit cyn gynted â phosibl, a'n rhyddhau o'r UE. Mae angen inni gael darlun llawnach o beth yn union sy'n digwydd. Diolch.

Iawn, edrychwch, rwy'n gwybod bod yr Aelod wedi dechrau ei chyfraniad trwy ddweud bod yn rhaid i ni weithio yn drawsbleidiol ac na ddylem ni briodoli bai, ond yna defnyddiodd y cyfraniad fel manteisiaeth wleidyddol pur. Y gwir amdani yw—[Torri ar draws.] Y gwir amdani—[Torri ar draws.] Y gwir amdani yw bod Nigel Farage wedi siarad am yr angen i dorri'n lân oddi wrth yr UE trwy Brexit, a fyddai yn ei dro yn ein dychwelyd i dariffau a rheolau Sefydliad Masnach y Byd, a fyddai yn ei dro yn dinistrio'r sector dur yn y Deyrnas Unedig; byddai'n dinistrio'r diwydiant dur yn y DU. Nid fi fel gwleidydd sy'n dweud hynny—arbenigwyr y sector dur sy'n dweud hynny. Nid oes amheuaeth, os caiff Nigel Farage a'r blaid Brexit ei ffordd, byddai cynhyrchiant dur y DU yn dod i ben. Byddai'n dod i ben mewn dim amser. Byddai'n rhodd i Tsieina, byddai'n rhodd i'r Unol Daleithiau, byddai'n rhodd i'r bobl y mae'r blaid Brexit yn eu casáu, i'r Ewropeaid, oherwydd bydden nhw'n gallu cynaeafu'r diwydiant y brwydrwyd yn daer drosto y mae cynhyrchwyr dur y DU wedi llwyddo i'w wasanaethu dros ddegawdau lawer.

Nid oes llawer mwy y gallaf ei ychwanegu at y pwyntiau y ceisiais fynd i'r afael â nhw a godwyd gan yr Aelod, ond fe fyddwn i'n dweud, ynghylch pwynt manteisgar arall a wnaed, ynglyn â Jeremy Corbyn ac ymgyrch Llafur yn yr etholiad cyffredinol, bod Llafur wedi cyhoeddi cynlluniau hynod uchelgeisiol ar gyfer bargen newydd werdd. Byddai'n rhaid i'r fargen newydd werdd honno gael ei chyflawni trwy fanteisio'n llawn ar gynhyrchu dur carbon-niwtral. Byddai'n rhaid ei chyflawni trwy sicrhau bod diwydiant dur y DU yn cefnogi cynhyrchu ynni adnewyddadwy. Nid oes amheuaeth o gwbl na fyddem ni, pe byddai Llafur yn dod i rym ar lefel y DU, yn gweld camau pendant ar unwaith o ran anghyfartaledd ynni, byddem yn gweld camau pendant ar unwaith ar ryw fath o gytundeb â'r sector dur er budd y diwydiant, a byddem hefyd yn gweld camau pendant ar unwaith i ysgogi lefel gynaliadwy o dwf economaidd yn seiliedig ar dwf gwyrdd.

Gweinidog, a gaf i ddiolch i chi am gyflwyno'r datganiad hwn, am yr hyn sy'n newyddion hynod gythryblus? Rwy'n cytuno'n llwyr â chyfraniad Dai Rees, fel y gwnaf bob amser, o ran dur, ond ni allaf ddweud hynny am rai cyfraniadau eraill yr ydym wedi'u clywed y prynhawn yma.

Fel y gwyddoch chi, Gweinidog, mae gweithwyr dur yn fy etholaeth i yn chwilio'n daer am yr wybodaeth hon, a byddwn i'n croesawu unrhyw beth y gallech ei wneud i gael yr wybodaeth honno i'r gweithwyr ac i'r undebau llafur cyn mis Chwefror y flwyddyn nesaf.

Mae cynhyrchu dur yn Shotton a ledled Cymru yn rhan hanfodol o'r economi. Mae dur o safon sy'n cael ei gynhyrchu gartref yn ein cadw'n gystadleuol, ond roeddech yn iawn wrth ddweud, Gweinidog, bod angen mynd i'r afael â materion heb eu datganoli ar lefel Llywodraeth y DU. Mae gweithlu Shotton mor fedrus ac ymroddedig ag y gwelwch unrhyw le yn y byd. Gweinidog, mae angen inni wybod bod y rhai sy'n ein llywodraethu yn cefnogi'r gweithlu hwnnw, ac er eich bod chi wedi gwneud popeth y gallwch yn gyson, ni ellir dweud yr un peth am Lywodraeth Geidwadol y DU. Os ydyn nhw'n ystyried y sector dur o gwbl, ôl-ystyriaeth ydyw, ac mae'r ffaith eu bod wedi methu â chynnal cyfarfod o'r Cyngor dur ers 18 mis, ar adeg pan fo'r sefyllfa fyd-eang mor ansicr, yn egluro eu ffaeleddau yn wirioneddol.

I'r gweithwyr, eu teuluoedd a'r gymuned yn Shotton, hen stori yw hon. Rydym wedi ein siomi o'r blaen gan y Torïaid yn y 1980au—yr achos unigol mwyaf o ddiswyddo mewn hanes Ewropeaidd modern. Er gwaethaf yr etholiad cyffredinol, Gweinidog, mae Gweinidogion Llywodraeth y DU yn dal mewn grym. A allwch chi ymuno â mi, ac Aelodau fel Dai Rees, i'w hannog i ymgysylltu a'u hannog i weithredu, ac, am unwaith, i godi eu llais a sefyll dros ddiwydiant dur Prydain fel y mae'r Llywodraeth hon yn ei wneud?

Gweinidog, yn olaf, a gaf i godi pwynt y gwnaethoch ei godi yn eich ymateb i Russell George ynghylch seilwaith a phrosiectau ledled Cymru sy'n defnyddio dur Cymru? Pa gefnogaeth, fel Llywodraeth Cymru, allwch chi ei gynnig i ddenu prosiectau a phrosiectau seilwaith, fel canolfan ehangu logisteg Heathrow, i Alun a Glannau Dyfrdwy, i Shotton, lle mae Tata Steel ar y rhestr fer ar hyn o bryd? Trwy gaffael siarter dur y DU yn iawn, gobeithio y gallwn ddefnyddio dur y DU a dur Cymru i adeiladu a dod â'r ganolfan weithgynhyrchu honno i Alun a Glannau Dyfrdwy.

A gaf i ddiolch i Jack Sargeant am ei gyfraniad ac am ei gwestiynau? Roeddwn i'n myfyrio'n gynharach y prynhawn yma ar y profiad o gael fy magu, yn amlwg, yng ngogledd-ddwyrain Cymru a gweld gwaith dur Shotton yn cau bron yn gyfan gwbl. Fe wnaethom ni lwyddo i ymladd, er am nifer llai o swyddi nag a gafwyd ar un adeg. Ond, o ganlyniad i fuddsoddiad pellach gan berchnogion y safle a thrwy ei gefnogi oddi yma ym Mae Caerdydd, llwyddodd Llywodraeth Cymru i gynorthwyo atgyfodiad safle gwaith dur Shotton. Wrth gwrs, mae ansicrwydd yn awr, ond mae'r safle penodol hwnnw'n gweithredu'n hynod effeithlon ac yn dychwelyd elw da i Tata.

Rwy'n credu bod Jack Sargeant yn llygad ei le wrth nodi, ymysg llawer, gyfle ar gyfer safle Shotton—sef canolfan logisteg Heathrow. Gwn fod Tata yn gweithio'n frwd iawn i geisio sicrhau un o'r canolfannau logisteg ar gyfer Maes Awyr Heathrow.

Ond, fel y dywedodd Jack Sargeant, problem i'r DU yw hon sy'n galw am ateb gan y DU. Mae yna rai ffactorau sydd y tu hwnt i reolaeth Llywodraeth y DU hefyd, ac rydym wedi nodi un ohonyn nhw: rhyfel masnach Tsieina-UDA. Nid oes dim amheuaeth na fydd hynny ond yn cael ei ddatrys unwaith y bydd Donald Trump yn penderfynu bod yn rhaid cytuno ar gytundeb masnach. Ni chaiff ei sicrhau ar sail un o'r ddwy ochr yn unig yn dymuno datrys gwahaniaethau.

Rwy'n credu ei bod yn gwbl gywir a phriodol bod Tata yn hysbysu gweithwyr cyn gynted â phosibl o ganlyniad yr asesiad a fydd yn cael ei gynnal rhwng nawr a dechrau'r flwyddyn newydd. Byddaf yn pwyso arnyn nhw i rannu unrhyw fanylion am golledion swyddi penodol â chyflogeion cyn gynted â phosibl.

Yn amlwg, nid yw hyn yn syndod i unrhyw un sy'n deall y diwydiant dur. Mae llawer o'r bobl yr wyf eisoes wedi siarad â nhw heddiw a ddoe, ers y newyddion, wedi dweud, 'Wel, mae hyn yn rhywbeth yr oeddem ni'n ei ddisgwyl', ar ôl iddyn nhw weld y cyd-fenter yn methu. A wnewch chi ddweud wrthyf i—? Yn y datganiad ddoe, fe wnaethoch chi ddweud eich bod yn dymuno cyfarfod brys â Tata o ganlyniad i'r cyhoeddiad, a gwn eich bod wedi siarad â nhw heddiw, ond allwch chi roi unrhyw arwydd o ba bryd yr oedd yn bosibl eich bod yn gwybod eu bod am wneud y cyhoeddiad hwn, er mwyn inni allu bod yn sicr o ba gamau yr oeddech yn eu cymryd yn y Llywodraeth i sicrhau nad oedd y math hwn o newyddion yn dod ger ein bron?

Nid wyf yn siŵr fy mod wedi deall o'ch ateb i Rhun ap Iorwerth, fy nghyd-Aelod, mewn cysylltiad â chynlluniau wrth gefn i'r cyd-fenter, ac a oedd unrhyw atebion amgen eraill. Gwelais yn y Financial Times ar yr adeg pan gafodd y cyd-fenter ei gohirio, fod prif swyddog cyllid Tata Steel wedi dweud y byddai'r holl opsiynau'n cael eu harchwilio mewn cysylltiad â busnes yr UE, felly beth oedd yr holl opsiynau hynny? Yn sicr, nid wyf i'n gwybod beth ydyn nhw. Er enghraifft, a yw cydweithfa gweithwyr dur wedi'i hystyried? Yn Mondragon, y gydweithfa fwyaf o'i math yn y byd, mae ganddyn nhw ddiddordeb mewn dur, ac oni fyddai hyn yn rhywbeth y gallem ni ei ystyried yma yng Nghymru fel nad yw'r gweithwyr dur yn teimlo mor ddifreiniedig ag y maen nhw ar hyn o bryd? Beth am edrych ar yr holl atebion posibl?

O ran yr adnoddau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u rhoi, wrth gwrs, mae Plaid Cymru wedi cefnogi hynny, yn enwedig o ran y pwerdy, ond mae fy anesmwythder heddiw yn ymwneud â'r ffaith y bydd nifer y swyddi'n gostwng yn 2021, ac erbyn hynny bydd Llywodraeth Cymru wedi parhau i fuddsoddi'n sylweddol yn Tata Steel. Pryd ydym ni'n dechrau dweud, 'Pa mor bell yr awn ni fel Llywodraeth Cymru?', oherwydd os ydyn nhw am ddweud faint o swyddi fydd yn mynd ym Mhort Talbot yn 2021, beth sy'n digwydd i'r buddsoddiad hwnnw? Beth sy'n digwydd os byddan nhw'n torri llawer iawn o'r swyddi hynny a'n gadael ni mewn sefyllfa wan iawn yma yng Nghymru? Nid ydym ni eisiau bod yma bryd hynny yn dweud, 'Pam y gwnaethom ni roi cymaint mwy o fuddsoddiad bryd hynny pan oeddem ni'n gwybod, o bosibl, y byddai toriadau, ac y byddan nhw'n tanseilio rhai o'r cytundebau yr ydym ni wedi'u cael â nhw?' Rwyf i eisiau sicrwydd y gallwn ni gael trafodaeth agored a gonest am hynny.

Fy nghwestiwn arall yw, rwy'n eich clywed yn sôn am weithwyr dur Tata a'r angen i gwrdd â nhw ac, wrth gwrs, byddwn i'n cytuno â hynny, ond hoffwn i ddeall pryd y bydd hynny'n digwydd. Mae rhai gweithwyr wedi bod yn dweud wrthyf i ei fod wedi bod yn gyfrinachol iawn ar hyn o bryd; nid ydyn nhw'n gwybod pryd maen nhw am gael cydnabyddiaeth o gyfarfod. Hoffwn i siarad ar ran y contractwyr, oherwydd pan gawsom y gyfran ddiwethaf o doriadau swyddi, nhw oedd y cyntaf i fynd. Fe wnaethon nhw golli eu swyddi, roedden nhw'n eistedd yn—. Hynny yw, bu'n rhaid iddyn nhw chwilio am swyddi eraill yn y cyfnod hwnnw, ac yna maen nhw wedi eu hailgyflogi gan Tata ers i rywfaint o'r gwaith gynyddu. Rwy'n chwilfrydig i ddeall sut y byddan nhw hefyd yn ymwneud â'r broses hon, oherwydd eu bod nhw'n bobl leol hefyd. Maen nhw'n bwysig hefyd.

Ac mae fy nghwestiwn olaf yn ymwneud â'ch datganiad am yr asesiad fesul swyddogaeth hwn y mae Tata Steel yn dweud ei fod am ei wneud. Rwy'n pryderu'n fawr am hynny, mewn gwirionedd. Rydym yn gwybod pan fyddan nhw'n edrych ar wahanol fathau o swyddi mewn gwahanol gwmnïau—rydym ni'n gwybod yn Ford hefyd—eu bod nhw'n ceisio tynnu gweithwyr yn erbyn ei gilydd. Os ydyn nhw'n edrych ar garfan benodol o weithwyr, maen nhw o bosib yn cynnig rhywbeth gwahanol i'w gilydd. Felly, pa sicrwydd sydd gennych y bydd yn deg ac yn gyfartal ar draws y bwrdd, fel nad ydyn nhw'n chwarae gweithwyr yn erbyn ei gilydd, ac y gallan nhw fod yn sicr bod unrhyw gymorth a roddir iddyn nhw yn gydradd, ac y byddan nhw'n cael eu cefnogi ar hyd y ffordd oherwydd, yn y pen draw, dyna beth sy'n allweddol yn hyn o beth, bywoliaeth y rhai sy'n gweithio yn y diwydiant?

A gaf i ddiolch i Bethan Sayed am ei chyfraniad a'r llu o bwyntiau pwysig y mae hi hefyd wedi'u gwneud yn y cwestiynau y mae hi wedi'u codi heddiw? Rwy'n credu ei bod yn deg dweud pan fydd gweithwyr yn dweud wrth Aelodau nad yw hyn yn syndod o reidrwydd, mae'n debyg oherwydd bod pedwar llinyn y rhaglen drawsnewid yn cynnwys un sy'n datgan yn benodol eu bod yn dymuno lleihau costau cyflogaeth. Ac felly, ni ddylai fod yn syndod bod Tata Europe yn ceisio lleihau nifer y bobl a gyflogir, a dyna pam yr oeddwn i'n galw ar Lywodraeth y DU am fisoedd ar fisoedd i gyflwyno bargen y sector ac i gynnull y cyngor dur, fel y gallem ni fod mewn sefyllfa ledled y DU, trwy weithio gyda'n gilydd, i ymateb yn gyflym iawn i unrhyw ofyniad am gymorth, nid gan Lywodraeth Cymru yn unig ond gan Lywodraeth y DU hefyd. Nid yw'r cyngor dur hwnnw wedi digwydd o hyd, ac rwyf unwaith eto wedi galw ar Lywodraeth y DU i'w gynnull cyn gynted â phosibl.

Ond mae hefyd yn deg dweud heddiw, yn fy marn i, bod y gyd-fenter hefyd yn mynd i arwain at golli swyddi ledled Ewrop, a thynnodd aelodau plaid Bethan ei hun sylw yn rheolaidd at y risg real iawn y gallai hyn ddigwydd. Y ffaith yw, er mwyn i Tata sicrhau bod ganddo ddyfodol cynaliadwy, mae angen iddo wneud arbedion, ond mae angen iddo fuddsoddi hefyd mewn gwariant cyfalaf. Y bore yma, pan siaradais â Tata, cefais sicrwydd dro ar ôl tro y bydd yr arbedion y mae'n ceisio'u gwneud yn cael eu dargyfeirio'n syth yn ôl i fuddsoddi mewn prosiectau gwariant cyfalaf.

Prin y rhoddwyd unrhyw rybudd inni, am resymau masnachol rwy'n siŵr y byddai'r Aelod yn eu parchu. Fodd bynnag, rwyf wedi gofyn i Tata sicrhau ein bod yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf am unrhyw beth sy'n ymwneud â nodi swyddogaethau y gellid eu colli. Rwyf wedi cael sicrwydd na fyddan nhw'n dewis gweithwyr unigol ac y bydd yr undebau llafur yn cael eu cynnwys yn llawn rhwng nawr a mis Chwefror ac yn ystod y broses weithredu hefyd.

Mae Bethan yn codi'r cwestiwn pwysig trwy ofyn, 'Pa mor bell yr awn i gefnogi Tata?', 'Pa mor bell yr awn i gefnogi'r sector dur yng Nghymru?' Byddwn yn mynd cyn belled ag y gallwn i sicrhau bod ganddo ddyfodol disglair a chynaliadwy, ond ni fyddwn yn llacio'r amodau yr ydym yn eu cymhwyso i'n cyllid. Ni fyddwn yn glastwreiddio'r amodau cymorth a gymhwysir i Tata nac unrhyw fusnes arall, ni waeth pa mor anodd yw'r amgylchedd gweithredu iddyn nhw, oherwydd pan fyddwn yn defnyddio arian trethdalwyr i gefnogi busnes a chymhwyso amodau yr ydym yn disgwyl eu hanrhydeddu, rydym yn ymrwymo i gontract â busnes. Fel y gŵyr llawer o'r Aelodau yn y Siambr hon, rydym ni wedi cyflwyno contract economaidd sy'n ceisio sicrhau y gall cwmni ddangos twf, nid ar gyfer ei hun yn unig, ond ar gyfer y gadwyn gyflenwi hefyd, ac ni fyddwn yn rhoi'r gorau i gontractau o'r math hwnnw. Ni fyddwn yn caniatáu llacio'r amodau.

Rwy'n credu bod yr Aelod hefyd yn codi'r cwestiwn a allem ni, i bob pwrpas, hollti buddiannau Cymru oddi wrth fuddiannau ehangach Tata Steel yn y DU, er mwyn ystyried pob cyfle. Nid wyf i'n credu y byddai'n bosibl gwahanu buddiannau Cymru. Wrth wneud hynny, rydych yn agor y drws i safleoedd unigol ledled Cymru gan awgrymu hefyd y dylen nhw hollti cysylltiad â safleoedd eraill, a'r gwir amdani yw bod pob un o safleoedd Tata, yn y tymor byr o leiaf, yn ddibynnol ar Bort Talbot, ac rwy'n credu bod angen i ni fod yn ofalus iawn, iawn wrth godi'r cwestiwn a allwn ni ystyried cyfleoedd ar gyfer safleoedd penodol, ni waeth a ydyn nhw ar y cyd yng Nghymru yn hytrach na'r DU yn gyffredinol neu ar sail safleoedd unigol.

Yn olaf, John Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Gweinidog, yng Nghasnewydd, rydym ni mewn sefyllfa arbennig, wrth gwrs, lle cawsom y cyhoeddiad o ran Orb a'r bron i 400 o swyddi sydd yno a nawr y cyhoeddiad cyffredinol hwn gan Tata ar draws ei weithrediadau Ewropeaidd. Felly, mae'n bosibl y ceir effaith ar Lanwern, wrth gwrs, yn ogystal ag Orb. Rwy'n croesawu'n fawr iawn yr hyn y gwnaethoch ei ddweud am swyddi Orb a'r sicrwydd yr ydych wedi'i gael, a byddwn i'n ddiolchgar iawn, ac rwy'n siŵr y bydd y gweithwyr hefyd, pe baech yn cadw llygad barcud ar y sefyllfa honno gan ei bod yn peri pryder mawr, ond rwy'n ddiolchgar am y sicrwydd yr ydych wedi'i roi.

O ran Orb, roedd hi'n dda iawn eich gweld chi a'r Prif Weinidog yn dod draw i'r cyfarfod, ac efallai ein bod mewn sefyllfa o adleoli'r hen weithwyr hynny, ond, wrth gwrs, rydym yn gobeithio'n fawr iawn y bydd y datganiadau o ddiddordeb mewn prynu safle Orb yn arwain at brynu a chadw'r safle a'r swyddi ar y safle. Felly, yn hynny o beth, Gweinidog, byddwn i'n ddiolchgar iawn eto pe baech yn gwneud eich gorau glas i sicrhau bod yr estyniad amser yr ydych wedi galw amdano er mwyn caniatáu i'r datganiadau hynny o ddiddordeb aeddfedu ac arwain at y gobaith o brynu, yn cael ei roi gan Tata. Yr hyn a ddaeth i'r amlwg, yn fy marn i, yn ystod yr orymdaith a'r rali a gawsom yng Nghasnewydd i brotestio yn erbyn y bwriad i gau Orb, oedd cryn gefnogaeth gan y cyhoedd i'r hyn y mae'r Aelodau wedi galw amdano—mae llawer o'r Aelodau wedi galw yma heddiw am strategaeth ddiwydiannol briodol, strategaeth weithgynhyrchu briodol gan Lywodraeth y DU—bod hynny'n digwydd a bod cydnabyddiaeth o ryw fath o is-set o hynny, sef dyfodol ceir trydan a dur trydan. Oherwydd dywedodd pobl wrthym yn blwmp ac yn blaen na allan nhw ddeall pam na all Llywodraeth y DU ddeall a gweithredu ar yr achos hwnnw, os ydym ni am fod yn rhan o'r chwyldro yn y dyfodol tuag at geir trydan ledled y byd a sicrhau'r budd mwyaf posibl ar gyfer swyddi a datblygiad economaidd yn y DU, ac i ni yma yng Nghymru, mae'n rhaid inni gynhyrchu dur trydanol yn y DU. Ac Orb, gyda'r buddsoddiad a nodwyd yn adroddiad Syndex, yw'r cyfle perffaith i wireddu'r buddsoddiad hwnnw a'r dyfodol hwnnw ar gyfer cynhyrchu ceir trydan a phob un o'r rhannau cydrannol ohono yma yn y DU, ac yn achos Orb, dur trydan yma yng Nghymru.

A gaf i ddiolch i John Griffiths am ei gwestiynau a hefyd am ddod draw i Orb gyda'r Prif Weinidog a minnau yr wythnos diwethaf? Credais fod y drafodaeth a gawsom ni gyda Roy Rickhuss ac undeb Community a chyda gweithwyr o bob rhan o'r safle yn hynod gynhyrchiol. Wrth gwrs, gyda phosibilrwydd o golli 380 o swyddi, byddai rhai pobl yn dewis ymddeol, byddai rhai pobl yn dewis gweithio gyda chyflogwr gwahanol. Ond cefais addewid eto heddiw y byddai Tata yn ceisio dod o hyd i swydd mewn man arall o fewn teulu Tata i unrhyw un sy'n dymuno aros yn y cwmni. Ond cyn i hynny ddigwydd, rwyf wedi bod yn pwyso ar Tata ynghylch yr angen i sicrhau y rhoddir cymaint o amser ag sydd ei angen ar Community a Syndex neu, yn wir, cymaint o amser ag sydd ei angen ar unrhyw barti arall sydd â diddordeb a allai ddod ymlaen gyda'r bwriad o fod yn gyfrifol am a thrawsnewid Orb.

Wnaf i ddim nodi'n fanwl faint o amser sydd ei angen i asesu cynigion Syndex na neb arall yn llawn; rwy'n credu ei fod yn well iddyn nhw nodi hynny eu hunain. Ond rwy'n cydnabod y byddai'n golygu cost i Tata. Ond, yn gyffredinol, nid yw'r gost o drawsnewid safle Orb er mwyn iddo gynhyrchu'r mathau mwy safonol o ddur sy'n cael eu defnyddio ar gyfer cerbydau trydan yn sylweddol iawn—rhywbeth rhwng £30 miliwn a £50 miliwn. Ydy, mae'n swnio'n swm mawr o arian o'i gymharu â buddsoddiadau eraill, ond, mewn gwirionedd, byddai'r arian hwn yn sicrhau cyfleoedd enfawr yn y broses o ddatblygu a gweithgynhyrchu cerbydau trydan. Ac wrth i ni geisio'n raddol i gael gwared ar geir diesel a phetrol, mae cyfleoedd enfawr ar gyfer sector modurol y DU. Ond nid ydym ni'n mynd i wireddu'r cyfleoedd hynny os collwn ni'r gweithgynhyrchwyr dur arbenigol, os tynnwn ni ein sylw oddi ar yr heriau y mae'r sector modurol yn eu hwynebu ar hyn o bryd, ac os yw Llywodraeth y DU yn methu â sicrhau cytundebau sector pwysig fel y maen nhw'n methu gyda chytundeb y sector dur.

Diolch yn fawr iawn.

Eitem 6 yw'r ddadl ar egwyddorion cyffredinol Bil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau) (Cymru), a galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gynnig y cynnig hwnnw—Vaughan Gething.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Ar 14 Tachwedd, cyflwynais Fil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau) (Cymru), ynghyd â'r dogfennau ategol angenrheidiol gerbron y Cynulliad hwn. Mae'r Bil yn diwygio adran 30 o Ddeddf Gwasanaeth Iechyd Gwladol Cymru 2006 mewn cysylltiad â chynlluniau i gwrdd â cholledion a rhwymedigaethau cyrff penodol y gwasanaeth iechyd. Bydd yn rhoi pŵer newydd i Weinidogion Cymru sefydlu cynlluniau indemniad uniongyrchol. Bydd hyn yn darparu'r pŵer i sefydlu rheoliad i sefydlu cynllun rhwymedigaeth presennol i gwmpasu rhwymedigaeth meddygon teulu o ran hawliadau esgeulustra clinigol sydd wedi'u hadrodd, neu a ddigwyddodd ond na chawsant eu hadrodd, cyn 1 Ebrill 2019.

Bydd y cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol sy'n cynnwys hawliadau sy'n codi o 1 Ebrill 2019, ynghyd â'r cynllun rhwymedigaeth presennol, yn cyd-fynd â'r trefniadau sy'n cael eu rhoi ar waith ar gyfer meddygon teulu yn Lloegr. Byddai'n sicrhau nad yw meddygon teulu yng Nghymru yn cael eu trin yn llai ffafriol na'r rhai yn Lloegr, ac nad oes effaith negyddol ar recriwtio a chadw meddygon teulu, nac unrhyw ymyriad â'r llif o feddygon teulu ar draws y ffin.

Craffwyd ar y Bil drafft gan y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, y Pwyllgor Cyllid, ac, wrth gwrs, y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Fel rhan o'r gwaith craffu hwnnw, gwahoddwyd rhanddeiliaid allweddol, gan gynnwys y tri sefydliad amddiffyn meddygol, i roi tystiolaeth, a hoffwn ddiolch i'r pwyllgorau am eu gwaith o fewn yr hyn a oedd, yn anochel, yn amserlen fyrrach.

Rwy'n falch bod y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon yn cefnogi'r Bil ac wedi argymell bod y Cynulliad yn cytuno ar yr egwyddorion cyffredinol heddiw. Fodd bynnag, mae'r pwyllgorau craffu wedi gofyn am sicrwydd neu eglurder ynghylch nifer o bwyntiau. Holodd dau o'r sefydliadau amddiffyn meddygol a fydd meddygon teulu yn parhau i gael gwasanaeth holistaidd gan ddarparwr a gefnogir gan y wladwriaeth o'r un safon â'r hyn a ddarparwyd hyd yma gan y sefydliadau amddiffyn meddygol. Gofynnwyd hefyd a fydd y darparwr a gefnogir gan y wladwriaeth yn diogelu statws proffesiynol meddygon teulu i'r un graddau, rhywbeth y teimlant ei fod yn rhan annatod o hygrededd y cynllun.

Nawr, mae'r cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol yn cael ei weithredu gan wasanaethau cyfreithiol a risg Partneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru—ac fe gyfeiriaf atyn nhw'n awr fel SSP GIG Cymru i fod yn gryno. Ond mae penodi SSP GIG Cymru yn adeiladu ar eu profiad presennol o ymdrin ag indemniad gofal eilaidd GIG Cymru ac mae'n cael cefnogaeth meddygon teulu ledled Cymru. Mae'r cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol wedi ymsefydlu'n dda ers ei gyflwyno. Mae SSP GIG Cymru yn gwbl ymrwymedig i ddarparu gwasanaeth o ansawdd uchel i feddygon teulu yng Nghymru, sy'n gymesur â lefel y gwasanaethau y mae meddygon teulu wedi dod i arfer â hwy wrth ymdrin â'r tri sefydliad amddiffyn meddygol. Ac i'r perwyl hwn, mae SSP GIG Cymru wedi cynnal nifer o weithdai ar gyfer byrddau iechyd lleol a rheolwyr practisau meddygon teulu. Mae'r dull rhagweithiol a chydweithredol hwn wedi galluogi meddygon teulu i ddeall yn well swyddogaeth SSP GIG Cymru a'r rhyngwyneb rhyngddynt a swyddogaeth barhaus sefydliadau amddiffyn meddygol. Mae SSP GIG Cymru yn cydnabod pwysigrwydd amddiffyn hawliadau'n gadarn lle y bo'n briodol, a diogelu meddygon teulu, eu staff a'u henw da. Mae SSP GIG Cymru hefyd yn ymrwymedig i ddatrys unrhyw gais am iawndal a wneir gan glaf mewn cysylltiad â gofal clinigol o dan y GIG mor deg a chyflym â phosibl. Rwy'n ffyddiog y bydd meddygon teulu yn parhau i gael gwasanaeth cyfannol o safon uchel o ganlyniad i hynny.

Mae'n bleser gennyf ddweud bod trefniadau presennol y cynllun rhwymedigaethau wedi'u cytuno gyda'r Gymdeithas Gwarchod Meddygol. Bydd y trefniant hwn yn helpu i gryfhau cynaliadwyedd gwasanaethau meddygol cyffredinol, a bu trafodaethau helaeth gydag Undeb Amddiffyn Meddygol a Deintyddol yr Alban. Gwnaed fy ymrwymiad ym mis Tachwedd y llynedd i ehangu'r cynllun indemniad a gefnogir gan y wladwriaeth i dalu am rwymedigaethau presennol yn amodol ar gwblhau diwydrwydd dyladwy cyfreithiol ac ariannol a thrafodaethau boddhaol â'r tri sefydliad amddiffyn meddygol. Mae trafodaethau gyda'r Undeb Amddiffyn Meddygol wedi datblygu'n arafach na chyda'r ddau sefydliad amddiffyn meddygol arall. Maen nhw hefyd yn parhau gydag achos adolygiad barnwrol yn erbyn Ysgrifennydd Gwladol y DU dros iechyd a hefyd yn erbyn Gweinidogion Cymru. Fodd bynnag, gallaf sicrhau Aelodau'r Cynulliad bod Llywodraeth Cymru yn parhau â'n trafodaethau gyda'r Undeb Amddiffyn Meddygol. Rydym ni wedi ymrwymo i ddatblygu trefniadau presennol y cynllun rhwymedigaethau mor gyflym a chadarnhaol ag sy'n bosibl, yn union fel yr ydym ni wedi gwneud ac yn parhau i wneud gyda'r ddau sefydliad amddiffyn meddygol arall.

Rwyf eisiau troi, nawr, at argymhellion y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Mewn ymateb i argymhelliad 1, ym mis Mai 2018 nodais y byddai cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol a gefnogir gan y wladwriaeth ar gyfer esgeulustod clinigol yn cael ei gyflwyno o 1 Ebrill 2019. Ym mis Tachwedd 2018, cadarnheais y bydd y ddarpariaeth indemniad a gefnogir gan y wladwriaeth yn cael ei hymestyn i gynnwys hawliadau am esgeuluster clinigol sy'n codi cyn 1 Ebrill 2019, sef y cynllun rhwymedigaethau presennol. Ar ôl ymgynghori â'r sefydliadau amddiffyn meddygol, dechreuodd trafodaethau ar delerau masnachol y cynllun rhwymedigaethau presennol ym mis Ionawr 2019, a chadarnhaodd y trafodaethau hynny ym mis Mawrth 2019 mai un elfen o gytundebau rhwymedigaethau presennol arfaethedig oedd gofyniad i ategu'r cynllun gyda rheoliadau. Ar ôl gweithredu'n gyflym, cafwyd cadarnhad ym mis Gorffennaf 2019 y byddai'r Bil indemniad meddygon teulu yr ydym yn ei drafod heddiw yng Nghyfnod 1 yn cael ei gynnwys yn rhaglen ddeddfwriaethol y Prif Weinidog ar gyfer y Cynulliad presennol i roi pwerau i Weinidogion wneud y rheoliadau hynny.

Mewn ymateb i argymhelliad 2, hoffwn dynnu sylw at y ffaith nad yw'r is-adran 10 newydd yn rhoi unrhyw bwerau i Weinidogion Cymru. Diben yr is-adran 10 newydd yw egluro nad oes dim o dan adran 30 yn cyfyngu ar bwerau cyffredinol Gweinidogion Cymru nac yn effeithio arnynt mewn unrhyw ddeddfwriaeth arall. Ac mae'r is-adran 10 newydd yn ei gwneud hi'n glir nad yw'r diwygiadau a wneir gan y Bil yn cyfyngu ar unrhyw bwerau sydd eisoes yn bodoli. Rwyf, fodd bynnag, yn anghytuno ag argymhelliad 3 i gymhwyso'r weithdrefn gadarnhaol i'r rheoliadau cyntaf a wnaed o dan yr is-adran 38 newydd ac yna i droi'n ôl at y weithdrefn negyddol.

Mae'r Bil wedi cael cyfnod craffu llawn, er yn fyr, yng Nghyfnod 1, gyda rhanddeiliaid yn gallu darparu tystiolaeth i'r pwyllgor, naill ai'n bersonol neu'n ysgrifenedig. Mae asesiad effaith rheoleiddiol y Bil yn nodi beth a phwy sy'n dod o dan reoliadau'r cynllun rhwymedigaethau presennol, fel y gwnaiff datganiad o fwriad y polisi. Mae pŵer presennol Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau sy'n indemnio cyrff iechyd o dan adran 30 eisoes yn destun y weithdrefn negyddol. Mae'r pŵer hwn eisoes wedi'i ddefnyddio i sefydlu'r cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol drwy reoliadau. Felly, mae'r Bil yn cadw sefyllfa bresennol sydd eisoes wedi'i gosod gan Ddeddf y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) 2006 ar gyfer rheoliadau a wnaed yn unol ag adran 30.

O ran yr argymhellion a wnaed gan y Pwyllgor Cyllid, rwy'n derbyn argymhelliad 1. Ar ôl i holl drefniadau'r adran triniaeth cynnal bywyd brys gael eu cytuno, caiff y wybodaeth ei datgelu, yn unol â gofynion cyfrinachedd masnachol ac archwilio ac adrodd. Rwyf hefyd yn derbyn argymhelliad 2. Ni fydd cost Partneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru mewn cysylltiad â goruchwylio hawliadau triniaeth cynnal bywyd brys o Ebrill 2021 yn fwy na chost hawliadau a reolir gan sefydliadau amddiffyn meddygol. Bydd yr asesiad effaith rheoleiddiol yn cael ei ddiwygio i adlewyrchu hyn. Croesawaf sylwadau'r Aelodau a gobeithiaf y bydd cefnogaeth barhaus i'r Bil angenrheidiol hwn.

Galwaf nawr ar Gadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, Dai Lloyd.

Diolch, Lywydd. Ar y dechrau fel hyn, byddai'n well i ddweud, fel dwi wedi ei ddweud eisoes o'r blaen nifer o weithiau, fel meddyg teulu, rwyf yn y gorffennol wedi talu indemniadau, ond nid oes unrhyw fudd uniongyrchol gennyf yn y Bil hwn o'n blaenau ni'r prynhawn yma.

Nawr, trafododd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon y Bil yn ei gyfarfod ar 23 Hydref eleni. Fel rhan o hyn, fe gawsom ni dystiolaeth gan y Gweinidog, yr Undeb Gwarchod Meddygol—yr MDU—ac Undeb Amddiffyn Meddygol a Deintyddol yr Alban—MDDUS. Chawsom ni ddim rhagor o gyfle i glywed tystiolaeth lafar oherwydd bod yr amserlen ar gyfer craffu ar y Bil wedi’i chwtogi. Roedd yr amserlen hon hefyd yn cyfyngu ar y cyfleoedd sydd ar gael i'r pwyllgor wahodd ac ystyried tystiolaeth ysgrifenedig.

Rwy’n credu ei bod yn werth nodi barn y pwyllgor nad yw defnyddio gweithdrefn wedi'i chwtogi ar gyfer craffu ar ddeddfwriaeth yn caniatáu ystyried y dystiolaeth yn ofalus, yn anad dim gan fod hyn yn cyfyngu ar y cyfleoedd i ymgysylltu'n ystyrlon â'r rhai y mae'r Bil yn effeithio arnyn nhw. Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn cymryd sylw o hynna.

Nawr, rwyf am symud ymlaen i ystyried y Bil ei hun. Mae trefniadau ar y gweill yn Lloegr i drosglwyddo rhwymedigaethau esgeuluster clinigol hanesyddol meddygon teulu o ddarparwyr indemniad preifat i'r wladwriaeth, fel dŷn ni wedi clywed. Fel pwyllgor, roedden ni’n teimlo ei bod yn bwysig sicrhau na fyddai meddygon teulu sydd â phractis yng Nghymru dan anfantais o gymharu â'u cydweithwyr yn Lloegr yn sgil y penderfyniad polisi hwn. Roedden ni’n fodlon bod angen y Bil er mwyn osgoi hyn, ac am y rheswm hwn, fe wnaeth y pwyllgor argymell bod y Cynulliad yn cytuno ar egwyddorion cyffredinol y Bil hwn.

Fodd bynnag, roedden ni’n awyddus i sicrhau na fyddai unrhyw gynllun a gefnogir gan y wladwriaeth yn darparu llai o amddiffyniad na llai o gefnogaeth i feddygon teulu nag sydd ganddyn nhw nawr gyda’u haelodaeth o ddarparwr indemniad preifat. Fe glywsom ni gan y sefydliadau amddiffyn meddygol eu bod yn amddiffyn yn gadarn statws proffesiynol unrhyw feddyg sy’n rhan o hawliad esgeuluster, a’u bod nhw hefyd yn rhoi cymorth ychwanegol i'r meddyg hwnnw yn ystod yr hawliad.

Rydyn ni’n argymell bod y Gweinidog yn rhoi ymrwymiad heddiw y bydd y lefel hon o amddiffyniad a chymorth yn parhau i gael ei darparu i feddygon teulu o dan unrhyw gynllun yn y dyfodol a gefnogir gan y wladwriaeth. Dwi'n croesawu'r geiriau mae'r Gweinidog wedi eu llefaru eisoes ynglŷn â phwysigrwydd yr union lefel o ymrwymiad sydd ei angen yn y dyfodol o'i gymharu â beth mae meddygon wedi'i gael yn y gorffennol.

O droi rŵan at gostau'r Bil a throsglwyddo asedau, fel rhan o'n gwaith ar y Bil, fe wnaethon ni ystyried y costau a’r rhwymedigaethau sydd i’w hysgwyddo gan Lywodraeth Cymru. Mae’r Gweinidog wedi amcangyfrif y bydd y rhwymedigaethau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu hysgwyddo o dan y Bil hwn yn tua £100 miliwn, yn amodol ar drafod a chytuno'n llwyddiannus gyda'r tri sefydliad amddiffyn meddygol.

Nodwn fod Llywodraeth Cymru wedi dod i gytundeb yn ddiweddar ar drosglwyddo asedau gydag un o'r tri sefydliad amddiffyn meddygol—y Gymdeithas Gwarchod Meddygol, sef yr MPS—a’i bod yn agos at gytundeb gydag un arall. Ond siomedig iawn oedd clywed na fu unrhyw gynnydd gyda'r trydydd sefydliad, yr MDU. Mewn gwirionedd, dywedodd yr MDU wrthym ni fod Llywodraeth Cymru wedi methu â chymryd rhan mewn unrhyw drafodaethau ystyrlon ag ef ar y mater hwn.

Fel pwyllgor, roedden ni’n teimlo bod cael unrhyw gynllun a gefnogir gan y wladwriaeth i weithredu’n effeithiol yn dibynnu ar ddod i gytundeb gyda’r tri sefydliad amddiffyn meddygol ynghylch y lefelau o drosglwyddo asedau. Yn hynny o beth, fe wnaethon ni argymell bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru gymryd rhan mewn trafodaethau ystyrlon gyda’r MDU i ddod i gytundeb ynghylch trosglwyddo asedau, a bod yn rhaid i lefel y trosglwyddiad hwn gynrychioli setliad teg a chymesur o ran indemnio meddygon teulu a sicrhau gwerth am arian. Dwi'n clywed eto'r geiriau y mae'r Gweinidog wedi'u llefaru eisoes y prynhawn yma ar y pwynt hwn, a dwi'n croesawu unrhyw gynnydd yn y drafodaeth efo'r MDU, a dwi'n pwyso arno fo i gael y drafodaeth hynny yn ystyrlon ac i ddod i gytundeb efo'r MDU, MDDUS a'r MPS fel y tri sefydliad sydd yn amddiffyn meddygon.

Ynglŷn â'r pwynt olaf, ynglŷn â diwygio'r gyfraith yn ehangach, yn fyr, Llywydd, clywodd y pwyllgor dystiolaeth fod angen gwneud diwygiadau ehangach i’r deddfau camwedd sydd ar waith yng Nghymru a Lloegr. Fel yn Lloegr, mae'r Gweinidog, drwy'r Bil hwn, yn ceisio lliniaru effaith y costau cynyddol a ddaw yn sgil esgeuluster clinigol, a thrwy hynny fynd i’r afael â rhai o'r materion sy'n ymwneud â recriwtio a chadw meddygon teulu. Fodd bynnag, nid yw'r Bil yn mynd i'r afael â’r hyn sydd wrth wraidd y cynnydd yn y costau esgeuluster a'r pwysau cysylltiedig ar gyllid y gwasanaeth iechyd. Mae yna nifer o ffactorau, fel, er enghraifft, pam defnyddio costau triniaeth breifat yn y llysoedd fel sail i iawndal i'r claf? Ydy e'n gwneud synnwyr i'r gwasanaeth iechyd gael cyfle i'w wneud yn iawn am beth aeth o'i le yn y lle cyntaf, fel soniodd rhai o'n tystion wrthym ni? Fel pwyllgor, rydyn ni’n credu bod mantais mewn archwilio'r gyfraith yn y maes hwn, a bod hyn yn rhywbeth y dylai Llywodraeth Cymru fynd ar ei drywydd gyda'r sefydliadau cyfatebol yn y Deyrnas Unedig. Edrychaf ymlaen at glywed ymateb y Gweinidog. Diolch yn fawr. 

Yn nesaf, Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae'n bleser gen i gyfrannu at y ddadl yma i drafod y ddau argymhelliad y mae'r Pwyllgor Cyllid wedi'u gwneud.

Mae'r pwyllgor yn fodlon ar y cyfan â chost amcangyfrifedig y Bil o £30,000, sy'n cynnwys, wrth gwrs, cymorth cyfreithiol allanol i weithredu'r Bil gan ddefnyddio'r pwerau newydd i wneud rheoliadau o dan y cynllun indemniad uniongyrchol. Derbyniwn sicrwydd y Gweinidog fod cymorth cyfreithiol allanol wedi cael ei ddefnyddio fel mater o hwylustod ac y byddai'r costau wedi bod yn debyg pe bai'r gwaith yn cael ei wneud gan gynghorwyr cyfreithiol o fewn Llywodraeth Cymru.

Mae'r pwyllgor yn cydnabod y bydd y Bil hwn yn dod â deddfwriaeth yng Nghymru yn unol â Lloegr cyn belled ag y bo modd i ddarparu cynllun â chefnogaeth y wladwriaeth sy'n darparu sicrwydd indemniad esgeuluster clinigol i ddarparwyr gwasanaethau meddygon teulu. Rydym yn falch o glywed y bydd hyn yn sicrhau nad yw meddygon teulu yng Nghymru o dan anfantais a bydd yn helpu i sicrhau felly na fydd gwahanol gynlluniau sy'n gweithredu yn Lloegr ac yng Nghymru yn cael effaith andwyol ar recriwtio meddygon teulu a gweithgarwch trawsffiniol. Fel rhan o'r cynllun a gefnogir gan y wladwriaeth, bydd Llywodraeth Cymru yn cymryd cyfrifoldeb am hawliadau esgeulustod clinigol hanesyddol a adroddwyd, neu a ddigwyddodd ond na chawsant eu hadrodd, cyn 1 Ebrill 2019.

Yn ystod y sesiwn dystiolaeth gyda'r Gweinidog, clywsom fod y cynllun rhwymedigaethau presennol yn amodol ar sicrhau diwydrwydd dyladwy cyfreithiol ac ariannol a thrafodaethau boddhaol â'r sefydliadau amddiffyn meddygol, sy'n mynd rhagddynt. Rwy'n falch o glywed y cyhoeddiad bod cytundeb wedi'i wneud gyda'r Gymdeithas Diogelu Meddygol. Byddwn yn ddiolchgar pe bai'r Gweinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad pan fydd y trafodaethau wedi dod i ben gyda'r ddau sefydliad amddiffyn meddygol arall.

Clywodd y pwyllgor y byddai'r amcangyfrif cyfredol o rwymedigaethau y byddai Llywodraeth Cymru yn eu hysgwyddo, pe cai cytundeb cynllun rhwymedigaethau presennol ei lofnodi gyda phob sefydliad amddiffyn meddygol, tua £100 miliwn cyn i unrhyw asedau gael eu trosglwyddo. Nawr, dywedodd y Gweinidog wrthym y byddai'r ffigur hwn yn lleihau unwaith y caiff yr asedau eu trosglwyddo. Fodd bynnag, mae gwerth y trosglwyddiad wedi'i gyfyngu ar hyn o bryd oherwydd ei sensitifrwydd masnachol a'i gytundebau peidio â datgelu rhwng Llywodraeth Cymru a'r sefydliadau amddiffyn meddygol. Er ein bod yn sylweddoli na all y Gweinidog ddarparu'r wybodaeth hon ar hyn o bryd, credwn y dylai fod ar gael pan fydd yn ymarferol ac rydym ni wedi argymell bod cyfanswm gwerth y trosglwyddo asedau yn cael ei nodi yng nghyfrifon cyfunol Llywodraeth Cymru a gânt eu gosod gerbron y Cynulliad.

O ran rheoli'r cynllun rhwymedigaethau presennol, bydd y sefydliad amddiffyn meddygol sy'n cymryd rhan yn ymdrin â'r hawliadau hyd at fis Ebrill 2021, ac ar ôl Ebrill 2021 Gwasanaethau Cyfreithiol a Risg Partneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru fydd yn ymdrin â nhw. Clywsom fod Llywodraeth Cymru yn credu y gall Gwasanaethau Cyfreithiol a Risg Cydwasanaethau GIG Cymru ymgymryd â'r broses o reoli hawliadau rhwymedigaethau presennol heb unrhyw gost ychwanegol. Mae'r pwyllgor yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn diwygio'r effaith reoleiddiol i adlewyrchu'r ffaith nad yw'n rhagweld unrhyw gostau ychwanegol i Bartneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru pan fydd yn dechrau rheoli'r cynllun rhwymedigaethau presennol o Ebrill 2021.

Fel y dywedais i, dim ond dau argymhelliad oedd gan y pwyllgor, a dwi'n ddiolchgar am y cyfle i gyfleu'r rheini i'r Siambr y prynhawn yma.

Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol sydd nesaf—Mick Antoniw.

Diolch, Llywydd. Cyflwynwyd adroddiad ar y Bil hwn ar 12 Tachwedd a gwnaed tri argymhelliad. Cyn trafod yr argymhellion hynny, hoffwn dynnu sylw at un pwynt cyffredinol. Yn yr un modd â chyda'n gwaith craffu ar yr holl Filiau, bu'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn ystyried materion sy'n ymwneud â chymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad, ac mae hyn yn cynnwys cydymffurfio â deddfwriaeth hawliau dynol. Rydym ni wedi dweud yn gyson y dylai Llywodraeth Cymru sicrhau bod gwybodaeth sy'n ymwneud â chymhwysedd deddfwriaethol, a nodir mewn memoranda esboniadol, yn cynnwys digon o fanylion i sicrhau tryloywder ac i alluogi craffu effeithiol ar Filiau.

Yn yr adroddiad hwn, rydym ni wedi manteisio ar y cyfle i ailadrodd y casgliad a wnaed gennym ni'n ddiweddar yn ein hadroddiad ar y Bil Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol) (Cymru), sef bod esboniadau llawn o asesiadau a gynhaliwyd mewn cysylltiad â hawliau dynol ar gael mewn memoranda esboniadol sy'n cael eu cynnwys gyda Biliau a gyflwynir gerbron y Cynulliad Cenedlaethol hwn.

Fel y nodwyd eisoes, mae'r Bil hwn wedi bod yn destun proses Cyfnod 1 wedi'i chwtogi yn y Cynulliad. Roedd ein hargymhelliad cyntaf yn ymwneud â'r pwynt hwn. Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru y penderfyniad polisi cefndirol ar gyfer y Bil hwn ym mis Mai 2018, a chafodd y rheoliadau ar gyfer cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol eu dwyn ymlaen ym mis Mawrth eleni. Felly, nid oedd yn glir i ni pam na chafodd y Bil ei gyflwyno'n gynharach. Byddai hyn wedi caniatáu rhagor o waith craffu Cyfnod 1 ac ymgysylltu rhwng rhanddeiliaid a phwyllgorau. Am y rheswm hwnnw, gofynnwn i'r Gweinidog ddefnyddio'r ddadl hon i egluro'r amserlenni a arweiniodd at gyflwyno'r Bil, gan gynnwys cadarnhau ar ba adeg oedd y Gweinidog yn ymwybodol y byddai angen deddfwriaeth sylfaenol. A nodaf sylwadau'r Gweinidog yn gynharach o ran eglurhad ar y pwynt penodol hwn.

Gan symud ymlaen at ein hail argymhelliad, yng nghyd-destun cyfnod byr y gwaith craffu yng Nghyfnod 1, nodasom y pŵer eang a roddwyd i Weinidogion Cymru gan adran 1 (8) o'r Bil, a fewnosododd is-adran (10) newydd yn Neddf y GIG (Cymru) 2006. Awgrymodd y Gweinidog ar y pryd y byddai'r ddarpariaeth hon yn helpu i hwyluso'r broses o atal effaith ddamweiniol neu gyfeiliornus ar bwerau presennol Gweinidogion Cymru, a gofynnwn i'r Gweinidog ddefnyddio'r ddadl hon i egluro'r rhesymeg y tu ôl i'r pŵer a geisir yn adran 1 (8). A nodaf unwaith eto sylwadau'r Gweinidog yn gynharach ar y mater penodol hwn.

Ac yna, yn olaf, o ran y cydbwysedd rhwng y manylion ar wyneb y Bil a'r hyn sy'n cael ei adael i is-ddeddfwriaeth, nodasom fod y Bil yn darparu tri phŵer i Weinidogion Cymru wneud is-ddeddfwriaeth. Rydym yn cydnabod esboniad y Gweinidog ynglŷn â'r dewis i gyflwyno rheoliadau a wneir o dan adran 1 (8) o'r Bil gan ddefnyddio'r weithdrefn negyddol. Fodd bynnag, yn ein barn ni, mae'n ddadleuol a yw'n deg ac yn briodol cymharu gwneud rheoliadau a fydd yn cyflwyno cynllun rhwymedigaethau presennol â'r rhai a gyflwynodd y cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol yn gynharach eleni.

Mae ein pryderon yn seiliedig ar y ffaith nad yw'r Bil hwn, sy'n darparu sylfaen ddeddfwriaethol sylfaenol ar gyfer y rheoliadau, wedi cael y cyfle llawn ar gyfer gwaith craffu Cyfnod 1, ac nid yw hi chwaith yn glir ar hyn o bryd pwy a beth fydd yn cael eu cwmpasu gan reoliadau dilynol. Am y rheswm hwnnw, ein trydydd argymhelliad oedd y dylid diwygio'r Bil er mwyn i'r weithdrefn gadarnhaol gael ei defnyddio ar gyfer y rheoliadau cyntaf a wneir o dan adran 1 (8) o'r Bil, ac yna'r weithdrefn negyddol ar achlysuron dilynol. Unwaith eto, rwyf wedi nodi'r sylwadau y mae'r Gweinidog wedi'u gwneud ar y pwynt penodol hwn. Diolch, Llywydd.  

Diolch am gyflwyno datganiad ar y Bil heddiw, Gweinidog. Bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn ei gefnogi. Gwn fod y proffesiwn meddygol yn edrych ymlaen yn fawr at hyn—mae'n gam mawr ymlaen. Rwy'n awyddus i ategu'r sylwadau a wnaed gan y tri chadeirydd sydd wedi siarad, a pham y bu'n rhaid i ni frysio hyn yn ystod y camau olaf a pham na chafodd ei gyflwyno'n gynharach eleni, o ystyried eich bod eisoes wedi bwriadu gwneud hynny a'ch bod wedi gweithredu'r cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol.

O ran unrhyw sylwebaeth yr hoffwn ei gwneud ynghylch y Bil, rwy'n credu y byddwn yn hoffi cadw'r rhan fwyaf o'm sylwebaeth ar gyfer, 'A ydych chi wedi gwneud digon o gynlluniau ar gyfer yr arian?' Roeddwn i mewn gwirionedd, yn bersonol, yn synnu'n fawr yn ystod y sesiwn dystiolaeth i ddarganfod y gall hawliad am esgeulustod, weithiau, gael ei gyflwyno 20 mlynedd ar ôl y digwyddiad. Felly, mae'n rhaid ei bod yn anodd iawn. Sylwais o'ch llythyr ychwanegol a anfonasoch at y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon eich bod wedi comisiynu cynghorwyr ariannol allanol i ymgymryd â'r diwydrwydd dyladwy ariannol ac y buoch yn cysylltu ag actiwarïaid i geisio'i ragweld, a tybed, efallai, yn eich ymateb y gallech chi roi ychydig mwy o wybodaeth am ba mor ffyddiog ydych chi y bydd y £100 miliwn yn fras, yn ddigon. Yn amlwg, os bydd gennym ni lai o geisiadau na hynny, yna bydd Llywodraeth Cymru ar ei hennill. Rwy'n derbyn eich pwynt y byddwch yn sicrhau y caiff yr asedau i gyflawni hynny eu trosglwyddo, ond oherwydd nad ydym ni'n gwybod a oes rhai hawliadau ofnadwy yn llechu na fyddwn ni'n gwybod amdanyn nhw am bump neu 10 mlynedd arall, pa mor ffyddiog ydych chi fod eich swm yn gywir pan ddaw hi'n fater o gynllunio ar gyfer y dyfodol hwnnw?

Rwy'n deall na allwch chi roi cymaint o wybodaeth i ni am y trafodaethau gyda'r Undeb Amddiffyn Meddygol, ond, unwaith eto, nhw yw un o'r elfennau mwyaf, ac rwy'n credu bod eu cynnwys yn gwbl allweddol. Os yw'r Undeb Amddiffyn Meddygol yn eistedd yn eu swyddfeydd yn digwydd bod yn gwylio hyn, hoffwn ddweud wrthyn nhw, 'A fyddech cystal â dod at y bwrdd i wneud i hyn ddigwydd?' Rwy'n dweud wrthych chi, Lywodraeth Cymru, 'Gwnewch i hyn ddigwydd', oherwydd rwyf yn credu ei fod yn hanfodol i'r gweithlu sydd yn y maes gofal sylfaenol. Bydd yn helpu gyda phopeth a all fod o gymorth i gadw gweithwyr mewn gofal sylfaenol—meddygon teulu. Mae'n gwbl hanfodol, ac mae hwn yn arf gwirioneddol a allai berswadio pobl i aros yn hwy neu i ad-dalu eu treuliau os deuant yn ôl yn y cyfamser i helpu.

Byddai gennyf ddiddordeb mawr gwybod a ydych chi'n credu y bydd unrhyw broblemau o ran unrhyw effeithiau trawsffiniol oherwydd hyn, oherwydd, yn amlwg, mae llawer o fynd a dod dros y ffin mewn rhai rhannau o Gymru. Rwy'n falch eich bod wedi dod i gytundeb â'r Gymdeithas Diogelu Meddygol.

Yn olaf, hoffwn ailadrodd—credaf eu bod yn sylwadau a wnaeth Dai Lloyd—ein barn ar ddiwedd yr adroddiad hwn am gost gynyddol esgeuluster clinigol. Bob tro y ceir hawliad am esgeuluster clinigol, mae'n rhaid i'r GIG ei dalu ac mae'n dod o'r hyn y mae angen inni ei wneud—daw o welyau, nyrsys, meddygon a gofal sylfaenol. Felly, byddwn yn eich annog i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni yn gyson ac, efallai, unwaith y flwyddyn ichi ddychwelyd i roi gwybod i ni am yr hyn yr ydych chi wedi gallu ei wneud i annog Llywodraeth y DU a holl Lywodraethau eraill y gwledydd datganoledig i ddod at ei gilydd mewn gwirionedd i geisio mynd i'r afael â'r achos sylfaenol sy'n gwneud yr hawliadau esgeuluster meddygol hyn mor hynod o gostus, oherwydd dyna ble y gwneir y gwahaniaeth gwirioneddol, yn y tymor hir. Diolch.

Hoffwn wneud rhai sylwadau byr iawn—mae rhai o'r pwyntiau y byddwn wedi dymuno eu codi fel arall naill ai eisoes wedi cael sylw gan y Gweinidog neu wedi cael eu codi gan siaradwyr eraill.

O ran argymhelliad 2 y pwyllgor, roeddwn yn falch o glywed yr hyn a ddywedodd y Gweinidog ynglŷn â lefel y gefnogaeth a fydd ar gael i'r staff—i unrhyw feddyg teulu sy'n canfod ei hun mewn sefyllfa o weithredu yn ei erbyn. Ond, gwnaed y pwynt i ni yn y Pwyllgor—rwy'n credu gan yr Undeb Amddiffyn Meddygol—pan fydd gweithredu yn erbyn meddygon teulu, neu pan fo cyhuddiad yn cael ei wneud, mae'n uniongyrchol iawn yn eu herbyn nhw'n bersonol, ac mae eu sefyllfa rywfaint yn wahanol i sefyllfa gweithiwr meddygol proffesiynol mewn ysbyty.

Hoffwn wahodd y Gweinidog i ddweud eto ac ymrwymo i gael lefel debyg o gymorth personol. Dywedodd yr Undeb Amddiffyn Meddygol wrthym ei fod yn ymwneud â mwy na dim ond darparu'r cyngor ymarferol a chyfreithiol, a chymorth ariannol os oedd angen, ond oherwydd bod meddyg teulu, o bosibl, yn fwy ynysig, mae'n ymwneud â lefel o gefnogaeth bersonol. Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn gallu ein sicrhau heddiw na chaiff y lefel honno o gymorth personol ei cholli.

A hefyd—ac, unwaith eto, efallai na fydd y Gweinidog yn gallu dweud llawer am hyn, ond byddai'n ddefnyddiol gwybod a oes gan y Gweinidog amserlen fras o ran yr adolygiad barnwrol, neu a yw hynny'n rhywbeth a gaiff ei ddatrys os yw yntau a'i swyddogion yn gallu dod i gytundeb gyda'r Undeb Amddiffyn Meddygol? Byddai'n ddefnyddiol inni gael gwybod faint y mae hyn i gyd yn debygol o gymryd, er fy mod yn sylweddoli, Llywydd, nad yw hyn yn nwylo'r Gweinidog o angenrheidrwydd, nac yn nwylo ei swyddogion.

Ac, yn olaf, i ddweud ein bod yn gwybod bod gennym ni broblemau gwirioneddol o ran recriwtio a chadw meddygon teulu yng Nghymru; rydym ni hefyd yn gwybod nad ni yw'r unig rai sydd â phroblemau o'r fath. Dydw i ddim yn credu bod yr un ohonom ni'n credu y bydd y Bil hwn ynddo'i hun yn newid hynny ac yn ei drawsnewid dros nos, ond mae'n gam pwysig ymlaen. Ac rwy'n gobeithio y bydd meddygon teulu a darpar feddygon teulu yn gallu gweld hyn fel arwydd bod y gymuned wleidyddol yng Nghymru eisiau cynnig cefnogaeth iddyn nhw, ac yn dymuno rhoi'r amddiffyniad sydd ei angen arnyn nhw. Rwy'n siŵr y gallwn ni i gyd gytuno â hynny mewn egwyddor ar draws y pleidiau. Diolch yn fawr.  

Rwy'n croesawu cyflwyno Bil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau) (Cymru). Y ffaith bod sicrwydd indemniad ar gyfer meddygon teulu wedi bod yn cynyddu'n barhaus, a bod hyn wedi cael effaith ar y proffesiwn, yw'r rheswm pam y cefnogais gyflwyno'r cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol. Mae'n drist bod y DU yn mynd yn fwy cyfreithgar, ac yn ddiau mae'r cynnydd sylweddol mewn nifer y cwmnïau hawliadau esgeuluster meddygol yn ddiweddar wedi cyfrannu at y cynnydd enfawr mewn costau indemniad a welsom ni yn y blynyddoedd diwethaf.

Fel y mae'r memorandwm esboniadol i'r Bil yn ei amlygu, bu cynnydd o tua 7 y cant y flwyddyn mewn costau indemniad yn y blynyddoedd diwethaf. Mae'r Gweinidog wedi datgan o'r blaen y gellir priodoli llawer o'r cynnydd hwn i benderfyniad Llywodraeth y DU i newid cyfradd y gostyngiad am anafiadau personol. Fodd bynnag, roedd Llywodraeth y DU yn iawn i sicrhau bod dioddefwyr ag anafiadau sy'n newid bywyd yn cael y lefel gywir o iawndal er mwyn talu am golli enillion yn y dyfodol a chostau gofal parhaus.

Mae cost gynyddol yswiriant indemniad yn effeithio ar ein meddygon teulu ac yn cael effaith negyddol ar recriwtio a chadw, ac nid wyf yn meddwl bod unrhyw un ohonom ni yn y fan yma yn anghytuno â bwriad y Bil hwn, a fydd yn ymestyn y cynllun indemniadau i gwmpasu rhwymedigaethau presennol. Fodd bynnag, mae'n drueni na chyflwynwyd y ddeddfwriaeth hon yn gynharach, ac, o ganlyniad, mae gennym ni amser cyfyngedig i graffu ar y Bil hwn.

Rhaid inni sicrhau bod y Bil hwn yn arwain at gynllun indemniadau sydd cystal â'r cynlluniau y mae'n eu disodli, os nad yn well. Mae'n hanfodol bod cynllun Cymru yn darparu cydraddoldeb â'r cynllun yn Lloegr. Rhaid inni sicrhau bod meddygon mewn ardaloedd trawsffiniol yn cael tegwch o ran eu darpariaeth. Un o'r beirniadaethau mawr ar y cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol fu'r angen am gofrestr locwm, ar wahân i'r rhestr perfformwyr meddygol, er mwyn darparu sicrwydd ar gyfer meddygon sesiynol. Felly, byddaf yn ceisio diwygio'r Bil yn ystod ei daith drwy'r Cynulliad er mwyn dileu'r angen am gofrestr locwm.

Mae hefyd yn drueni bod Llywodraeth Cymru wedi penderfynu defnyddio'r weithdrefn negyddol ar gyfer rheoliadau o dan y Bil. Byddaf yn ceisio gweithio gyda phleidiau eraill i ddiwygio'r Bil fel bod y rheoliadau'n gofyn am y weithdrefn gadarnhaol.

Mae angen y Bil hwn ar ein meddygon teulu neu, yn hytrach, mae arnyn nhw angen y cynllun indemniad y mae'r Bil hwn yn ei greu. Rhaid inni sicrhau bod y cynllun rhwymedigaethau presennol yn addas i'r diben, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda chyd-Aelodau i wella'r Bil ac i sicrhau bod y cynllun ar waith erbyn mis Ebrill. Diolch yn fawr.

Y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i ymateb i'r ddadl—Vaughan Gething. 

Diolch i'r Aelodau am yr amrywiaeth o sylwadau, ac am y gefnogaeth eang i ddiben a phwrpas y Bil, er fy mod yn cydnabod bod rhai pwyntiau o eglurhad a sicrwydd ac, yn wir, rhai pwyntiau ynghylch gwelliannau posibl y mae Aelodau wedi awgrymu y gallent eu gwneud.

Rwyf eisiau ymdrin ar y dechrau, serch hynny, â'r pwynt a wnaethpwyd mewn ambell gyfraniad ynghylch a ydym ni'n gymdeithas fwy cyfreithgar ai peidio ac, yn wir, y gost o wneud hawliadau am esgeuluster meddygol. Edrychwch, nid wyf yn credu ei fod o reidrwydd yn beth drwg fod pobl yn fwy tebygol o gwyno nawr nac 20 neu 30 mlynedd yn ôl. Rydym ni'n llai parchus, ac rwy'n meddwl bod hynny oherwydd ei bod hi'n haws i bobl geisio cyfiawnder; nid wyf yn credu bod hynny'n beth drwg o gwbl. Fel rhan o'n her, er hynny, o ran cost hawliadau esgeulustod meddygol, rydym ni'n fwy ymwybodol o arwyddocâd effaith esgeuluster posibl, yn enwedig os yw'n digwydd, fel yr ydym ni wedi gweld ar ddechrau'r wythnos hon, i berson ifanc; bydd angen gofal gydol oes. Ac rwyf bob amser yn nerfus, pan fydd pobl yn sôn am gyfyngu'r gost, ynghylch a yw hynny'n golygu cyfyngu ar fynediad pobl drwy gyfyngu ar adenillion costau, ac mae hynny wedyn yn golygu, yn y bôn, o ran rhai pobl, y gallech fod yn dweud hynny, os na allwch dalu amdano eich hun, ni fyddwch yn cael mynediad at gyfiawnder, neu yn wir y posibilrwydd o gyfyngu ar adennill costau cyffredinol ar gyfer unigolyn sydd wedi dioddef math o esgeulustod. A, waeth pa faes y mae ynddo, nid wyf yn credu mai'r dull cywir yw dweud y dylem ni gyfyngu ar lefel y cyfiawnder y gall pobl ei gael. Mae heriau anodd o ran y pethau sydd rhaid inni eu gwneud, ond, a dweud y gwir, mae a wnelo hynny fwy â gwella'r gofal yr ydym ni'n ei ddarparu, yr ansawdd o fewn y system a'r gonestrwydd. Mae yna ddeddfwriaeth wahanol sy'n ceisio gwella ansawdd y gofal yr ydym ni'n ei ddarparu ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig yn ogystal â'r ddeddfwriaeth yr ydym yn ei threialu drwy'r Cynulliad ar hyn o bryd. Ond rwy'n credu mai dyna'r maes i ganolbwyntio arno o ran sut yr ydym ni'n lleihau cost esgeuluster meddygol. Dydw i ddim yn credu y dylai'r pwyslais fod ar gael cyfyngiad artiffisial ar bobl sydd â math o gŵyn y bydd dyfarnu arni.

Hoffwn ailadrodd un neu ddau o bwyntiau a wneuthum yn fy nghyfraniad a diolch i gadeiryddion y pwyllgorau craffu am roi cyfle imi ymateb iddyn nhw'n gynnar yn y ddadl, ond credaf imi ymdrin â'r pwyntiau ynglŷn ag amseru. Dywedais hynny ar goedd. Nid oedd yn bosibl dod â hyn gerbron mewn datganiadau deddfwriaethol blaenorol; dyna pam y digwyddodd yn yr un diweddaraf. Mae hefyd yn werth nodi, o ran y cynllun rheoliadau, adran 30, fel y dywedais, yn Neddf GIG Cymru, maen nhw i gyd yn rheoliadau gweithdrefn negyddol ac mae'r cynllun rhwymedigaethau'r dyfodol wedi'i gyflwyno ar y sail honno hefyd.

O ran y pwyntiau am adnoddau a throsglwyddo asedau, rwy'n hapus i gadarnhau, unwaith eto, yr hyn a ddywedais yn fy nghyfraniad agoriadol am raddfa'r trosglwyddiad asedau hwnnw a sut a phryd y byddwn yn gallu rhoi syniad o'i faint. Felly, rwy'n fodlon ailadrodd y ffaith bod yr argymhelliad a wnaed gan y Pwyllgor Cyllid wedi'i dderbyn.

O ran ein profiad o redeg y gronfa risg ar gyfer gofal eilaidd, rwy'n credu y dylai hyn roi rhywfaint o hyder i bobl sy'n ymarfer mewn gofal sylfaenol, nid yn unig yn y broses  ariannol sy'n bodoli, sy'n cael ei rhedeg yn dda, ond mewn gwirionedd yn lefel y gofal a'r cymorth uniongyrchol sydd wedi'i ddarparu o fewn hynny, ac nid wyf yn credu y byddai'n dderbyniol i mi ddweud y dylai fod yna adran fargen, os mynnwch chi, ar gyfer y cymorth unigol neu fugeiliol sydd ar gael. Felly, rwy'n fodlon dweud nad dyna'r disgwyliad a bod gan feddygon teulu eu hunain lefel o hyder ynghylch hyn yn ehangach.

Mae hefyd yn werth nodi, o ran y ffordd y mae'r gronfa risg yn cael ei rhedeg ar draws GIG Cymru ar hyn o bryd, ei bod yn uchel ei pharch yng Nghymru ac, yn wir, ar draws y ffin oherwydd y caiff ei rhedeg yn effeithlon. Dylai hynny, unwaith eto, roi rhywfaint o hyder i Aelodau ynghylch y dyfarniadau ariannol a wnaed, ynghyd â'r cyngor annibynnol yr ydym ni wedi'i geisio ar y pwynt hwnnw.

Ac, o ran y pwynt ynghylch peidio â chael effaith ar weithgarwch trawsffiniol, y pwynt a wneuthum ar y cychwyn yw y byddwn yn bendant yn cael effaith ar weithgarwch trawsffiniol os nad oes gennym ni reoliadau ar waith i ddarparu cynllun tebyg ar gyfer ymarfer cyffredinol yng Nghymru pan ddaw cynllun Lloegr i rym ddechrau mis Ebrill y flwyddyn nesaf. Rwy'n fodlon ailddatgan fy ymrwymiad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am gynnydd gyda sefydliadau amddiffyn meddygol. Dyna pryd rwy'n gobeithio y byddaf mewn sefyllfa i gadarnhau cytundeb gydag Undeb Amddiffyn Meddygol a Deintyddol yr Alban. Mae'r rheini'n drafodaethau adeiladol sy'n digwydd—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Roeddwn yn mynd i ymdrin â'r Undeb Amddiffyn Meddygol hefyd, ac yna byddaf yn derbyn yr ymyriad.

Y pwynt am adolygiad barnwrol yr Undeb Amddiffyn Meddygol—maen nhw wedi gwneud cais am wrandawiad llafar, ac mae'r hawl ganddyn nhw, ac mae hwnnw ar hyn o bryd wedi ei restru i'w glywed ar 17 Rhagfyr. Nid wyf yn rhagweld oedi hir, ac mae'n effeithio, wrth gwrs, ar y gallu i gyflwyno'r rheoliadau hyn yng Nghymru a Lloegr hefyd, ond, cyn gynted ag y byddwn mewn sefyllfa i gael y penderfyniad hwnnw a'r hyn y mae'n ei olygu, yna byddaf, wrth gwrs, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau, ac, fel y dywedais, ar hyn o bryd, mae'r drws yn dal ar agor ac mae fy swyddogion yn dal i geisio ymgysylltu â'r Undeb Amddiffyn Meddygol i gadarnhau'r hyn a fydd, gobeithio, yn gytundeb y gallant ei dderbyn cystal â ni. Cymeraf yr ymyriad cyn i mi orffen.

Tybed a allai hi fod o werth ichi ailadrodd, ar gyfer y cofnod, pa effaith y credwch y gallai fod ar y cynllun cyfan petai'r Undeb Amddiffyn Meddygol yn dewis peidio â dod ymlaen a pha effaith y gallai hynny ei chael ar feddygon teulu. 

Wel, mae pwynt yma ynghylch y nifer o bobl sydd wedi cymryd rhan yn y trefniadau indemniad gyda'r Undeb Amddiffyn Meddygol, twll o bosib, a lefel sicrwydd wahanol ac actor gwahanol i bobl mewn gofal sylfaenol, a byddai hynny ar draws Lloegr a Chymru. Nid wyf yn credu y byddai'r gwahaniaeth hwnnw o gymorth, oherwydd bod yna rywbeth o hyd ynglŷn â'r angen am sicrwydd ar gyfer y dyfodol. Rwy'n credu y byddai o fantais i bawb pe baem yn gallu cytuno ar hyn ledled Cymru a Lloegr. Mae'n werth gorffen ar y pwynt hwn, ac roedd yn bwynt a godwyd yn gynharach: mae cefnogaeth gyffredinol yn y Siambr hon oherwydd bod cefnogaeth eang ar draws y sbectrwm gwleidyddol. A chlywsom yn gynharach, ac rwy'n siŵr y clywn ar lawer o achlysuron eraill, am y gwahaniaethau rhwng pleidiau yn y lle hwn a thu hwnt am ddyfodol y Gwasanaeth Iechyd Gwladol, ond ynghylch hyn mae perthynas adeiladol iawn rhwng Llywodraethau ar draws y DU o ran ceisio cael y canlyniad cywir ar gyfer meddygon teulu a rhoi sicrwydd gwirioneddol ar gyfer y dyfodol. Rwy'n ymroddedig i weld y ddeddfwriaeth honno'n gwneud hynny yma yng Nghymru.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Yr eitem nesaf felly yw'r cynnig i gymeradwyo'r penderfyniad ariannol ynghylch Bil y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Indemniadau) (Cymru). Dwi'n galw ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i wneud y cynnig hwn. Vaughan Gething.

Yn ffurfiol, Cadeirydd.

Does neb wedi dangos eu bod nhw'n moyn siarad, felly dwi'n cymryd nad oes yna ymateb. A'r cwestiwn felly i'r Cynulliad yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Nid oes pleidleisiau felly i'w cynnal ar ddiwedd ein trafodaethau heddiw, ac felly dyna ddiwedd ar ein gwaith am y dydd.