Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
21/11/2017Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, a'r cwestiwn cyntaf, Neil Hamilton.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Neil Hamilton.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gyfraddau diweithdra yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ51339
1. Will the First Minister make a statement on unemployment rates in Mid and West Wales? OAQ51339
Yes. In 2017, the unemployment rate in Mid and West Wales was 4 per cent below the Welsh and UK averages.
Gwnaf. Yn 2017, roedd y gyfradd ddiweithdra yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru 4 y cant yn is na chyfartaleddau Cymru a'r DU.
I thank the First Minister for that reply. He will know that the Swansea travel-to-work area includes large parts of Carmarthenshire and, therefore, the announcement by Amazon recently that they were creating 2,000 jobs for the Christmas trade will be very welcome. But less welcome is the fact that they're doing a lot of their recruitment through a company called the Central European Recruitment and Contract Services Ltd, and that's basically to bus in people from Hungary rather than from Carmarthenshire. One of my constituents has contacted me to say that she'd been contacted by this company, wanting to know if she had residential rooms for rent that could be hot-bedded in three shifts for these workers. Doesn't this tend to undermine the purpose of the grants that Amazon received from the Welsh Government for their warehousing facility in Swansea?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Bydd yn gwybod bod ardal teithio i'r gwaith Abertawe yn cynnwys rhannau helaeth o Sir Gaerfyrddin ac, felly, bydd croeso mawr i'r cyhoeddiad gan Amazon yn ddiweddar eu bod yn creu 2,000 o swyddi ar gyfer masnach y Nadolig. Ond ceir llai o groeso i'r ffaith eu bod nhw'n gwneud llawer o'u recriwtio trwy gwmni o'r enw the Central European Recruitment and Contract Services Ltd, ac mae hynny er mwyn dod â phobl ar fysiau o Hwngari yn hytrach nag o Sir Gaerfyrddin yn y bôn. Mae un o'm hetholwyr wedi cysylltu â mi i ddweud bod y cwmni hwn wedi cysylltu â hi, eisiau gwybod a oedd ganddi hi ystafelloedd preswyl i'w rhentu y gellid eu defnyddio fel gwelyau poeth dros dair shifft i'r gweithwyr hyn. Onid yw hyn yn tueddu i danseilio diben y grantiau a gafodd Amazon gan Lywodraeth Cymru ar gyfer eu cyfleuster warysau yn Abertawe?
Well, those grants would have been given some years ago, certainly before my time as First Minister, but I am interested in looking further at what he has raised. If he could write to me with further details, I will, of course, investigate for him.
Wel, byddai'r grantiau hynny wedi cael eu rhoi rai blynyddoedd yn ôl, yn sicr cyn fy amser i fel Prif Weinidog, ond mae gen i ddiddordeb mewn edrych ymhellach ar yr hyn y mae ef wedi ei godi. Pe gallai ysgrifennu ataf gyda rhagor o fanylion, byddaf, wrth gwrs, yn ymchwilio ar ei ran.
First Minister, unemployment in mid Wales is very low, but gross value added per head lags behind cities like Cardiff and Swansea, and there is a significant gap when it comes to the average salaries of those in rural mid Wales. Now, a potential growth deal for mid Wales is one of the ways to ensure that we foster the right skills and training for businesses to thrive. As part of a potential growth deal, do you agree with me that a university-status facility within Powys could provide the stimulus needed to ensure that mid Wales has the right mix of skills for the future in order to bring about higher salaries and deliver a more prosperous economy in mid Wales?
Prif Weinidog, mae diweithdra yn y canolbarth yn isel iawn, ond mae gwerth ychwanegol gros fesul pen ar ei hôl hi o'i gymharu â dinasoedd fel Caerdydd ac Abertawe, a cheir bwlch sylweddol pan ddaw i gyflogau cyfartalog y rheini yng nghefn gwlad y canolbarth. Nawr, mae cytundeb twf posibl i'r canolbarth yn un o'r ffyrdd o sicrhau ein bod ni'n meithrin y sgiliau a'r hyfforddiant priodol i fusnesau ffynnu. Yn rhan o'r cytundeb twf posibl, a ydych chi'n cytuno â mi y gallai cyfleuster statws prifysgol ym Mhowys roi'r hwb sydd ei angen i sicrhau bod gan y canolbarth y gymysgedd iawn o sgiliau ar gyfer y dyfodol er mwyn sicrhau cyflogau uwch a darparu economi fwy ffyniannus yn y canolbarth?
It's an interesting suggestion. There is a university in Aberystwyth, of course. It's not in Powys, I understand, which many of us will know, but he makes the point specifically about Powys. That will be a matter for discussion between, I suspect, Coleg Powys as the further education provider and any particular university. He's right to say that the way to drive GVA up is through investment in skills. We know productivity is a problem in the UK and in Wales. We know that the more skills people have, the more productive they become, the more they can put into their own pockets in terms of their income. So, if there were such a proposal to be made, it would be something, I think, which would be helpful to the local economy.
Mae'n awgrym diddorol. Ceir prifysgol yn Aberystwyth, wrth gwrs. Nid yw ym Mhowys, rwy'n deall, y bydd llawer ohonom ni'n ei wybod, ond mae'n gwneud y pwynt am Bowys yn benodol. Bydd hwnnw'n fater i'w drafod rhwng, rwy'n amau, Coleg Powys fel y darparwr addysg bellach ac unrhyw brifysgol benodol. Mae'n iawn i ddweud mai'r ffordd i gynyddu Gwerth Ychwanegol Gros yw trwy fuddsoddi mewn sgiliau. Rydym ni'n gwybod bod cynhyrchiant yn broblem yn y DU ac yng Nghymru. Rydym ni'n gwybod mai po fwyaf o sgiliau sydd gan bobl, y mwyaf cynhyrchiol y maen nhw'n dod, a'r mwyaf y gallan nhw ei roi yn eu pocedi eu hunain o ran eu hincwm. Felly, pe byddai cynnig o'r fath yn cael ei wneud, byddai'n rhywbeth, rwy'n credu, a fyddai o gymorth i'r economi leol.
Diolch, Llywydd. Wel, un peth a fyddai'n gweddnewid yr economi yn y gorllewin yn sicr fyddai gweld morlyn llanw yn cael ei ganiatáu ym mae Abertawe, o ran cyflogaeth, o ran sgiliau, o ran gweddnewid y ffordd yr ydym ni'n ymwneud ag ynni yng Nghymru, ac, wrth gwrs, creu llwybrau ar gyfer ein pobl ifanc ni i aros yn y gorllewin ac aros yn ein cymunedau Cymraeg yn ogystal. Dydd Mercher yw'r cyfle olaf yn realistig, efallai, i'r Llywodraeth yn San Steffan roi'r golau gwyrdd i'r prosiect yma. A ydych chi wedi cysylltu â nhw yn ddiweddar? Rwy'n gwybod eich bod chi wedi gwneud yn y gorffennol, ond a ydych chi'n dal i bwyso ar Lywodraeth San Steffan i wneud y cyhoeddiad ddydd Mercher yn y gyllideb fod y morlyn llanw yn mynd yn ei flaen, a bod cytundeb ynglŷn â'r ffordd o dalu amdano, a'r ffordd wedyn y bydd e'n dod â budd i economi Cymru?
Thank you, Llywydd. Well, one thing that would transform the economy of west Wales would be to see a tidal lagoon being allowed in Swansea bay, in terms of employment, skills and in transforming the way that we deal with energy in Wales, and also creating pathways for young people so that they can stay in west Wales and stay in our Welsh communities too. Wednesday is, realistically, perhaps the last opportunity for the Westminster Government to give the green light to this project. Have you contacted them recently? I know you have done so in the past, but are you still putting pressure on the Westminster Government to make this announcement on Wednesday in the budget that the tidal lagoon should proceed, and that there should be an agreement on the way that it’s going to be paid for and how it will benefit the Welsh economy?
Rydym ni wedi, sawl gwaith. Fe wnes i ei godi e yn bersonol gyda Phrif Weinidog y Deyrnas Unedig tua thair wythnos yn ôl, pan gwrddais i â hi, i ddweud pa mor bwysig, hollbwysig, oedd y morlyn ei hunan, a pha mor bwysig oedd e i economi nid dim ond y bae, ond yn fwy eang hefyd. Rydym ni wedi cadw'r pwysau ymlaen. Mae hwn yn her nawr, wrth gwrs, i'r Ysgrifennydd Gwladol, er mwyn dangos bod digon o ddylanwad gydag e i sicrhau bod y prosiect hwn yn mynd ymlaen er lles yr economi leol ac economi'r gorllewin.
We have, a number of times. I raised this personally with the Prime Minister of the United Kingdom—about three weeks ago, now, when I met her—telling her how vital the lagoon was and how important it was not only to the economy of the bay, but much more broadly than that. We have kept the pressure on. This is now a challenge for the Secretary of State, in order to reflect that he has sufficient influence to ensure that this project goes ahead for the benefit of the local economy and that of west Wales.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ymdrechion Llywodraeth Cymru i wneud Cymru'n wlad sy'n gyfeillgar i bobl â dementia? OAQ51303
2. Will the First Minister make a statement on Welsh Government efforts to make Wales a dementia-friendly country? OAQ51303
'Taking Wales Forward' commits the Welsh Government to making Wales a dementia-friendly nation through developing and implementing a new national dementia plan. We hope to have that agreed with stakeholders by Christmas, with a view to publishing it as soon as possible in the new year.
Mae 'Symud Cymru Ymlaen' yn ymrwymo Llywodraeth Cymru i wneud Cymru yn genedl ystyriol o ddementia trwy ddatblygu a gweithredu cynllun dementia cenedlaethol newydd. Rydym yn gobeithio cael cytundeb ar hynny gyda rhanddeiliaid erbyn y Nadolig, gyda'r nod o'i gyhoeddi mor fuan â phosibl yn y flwyddyn newydd.
Thank you. Last month, I was really proud to present Griffithstown Primary School with their dementia friendly award, the first school in Gwent, and one of the very first schools in Wales to receive the award. Every single class in the school has taken part in the initiative from reception to year 6, with older pupils also visiting patients at County Hospital and participating in an innovative scheme called 'Shimmer my Zimmer', where they decorated and personalised Zimmer frames so that people with dementia could recognise their Zimmer and use it more often. Will the First Minister join me in congratulating Griffithstown Primary School on the fantastic achievement of receiving this award, and also on the brilliant inter-generational work they are pioneering, which we know can make such a huge difference to the lives of people living with dementia?
Diolch. Y mis diwethaf, roeddwn i'n falch iawn o gyflwyno'r wobr ystyriol o ddementia i ysgol gynradd Griffithstown, yr ysgol gyntaf yng Ngwent, ac un o'r ysgolion cyntaf yng Nghymru i dderbyn y wobr. Mae pob un dosbarth yn yr ysgol wedi cymryd rhan yn y fenter o'r dosbarth derbyn i flwyddyn 6, ac mae disgyblion hŷn hefyd yn ymweld â chleifion yn yr Ysbyty Sirol ac yn cymryd rhan mewn cynllun arloesol o'r enw 'Shimmer my Zimmer', pryd y gwnaethant addurno a phersonoli fframiau Zimmer fel y gallai pobl â dementia adnabod eu Zimmer a'i ddefnyddio'n amlach. A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i longyfarch Ysgol Gynradd Griffithstown ar y cyflawniad ardderchog o ennill y wobr hon, a hefyd ar y gwaith rhyng-genhedlaeth gwych y maen nhw'n ei arloesi, y gwyddom sy'n gallu gwneud gwahaniaeth mor enfawr i fywydau pobl sy'n byw gyda dementia?
Very much so, very much so. I think it's incredible the innovation that's been shown, in ways that most people wouldn't think of, to help people with dementia. I think it's hugely important as well that that—it's not a phrase perhaps that I'd generally use—inter-generational understanding is promoted, where young people do understand what the effects of dementia are, how they can help people with dementia, and, of course, to be able to understand what families and individuals face as challenges if somebody is diagnosed with dementia. I think it's a fantastic idea, fantastic concept, and I very much congratulate the school.
Yn sicr felly, yn sicr felly. Rwy'n meddwl ei bod yr arloesedd a ddangoswyd yn anhygoel, mewn ffyrdd na fyddai'r rhan fwyaf o bobl yn meddwl amdanynt, i helpu pobl â dementia. Mae'n hynod bwysig hefyd—nid yw'n ymadrodd efallai y byddwn i'n ei ddefnyddio yn gyffredinol—bod dealltwriaeth rhyng-genhedlaeth yn cael ei hybu, lle mae pobl ifanc yn deall beth yw effeithiau dementia, sut y gallant helpu pobl â dementia, ac, wrth gwrs, gallu deall yr hyn y mae teuluoedd ac unigolion yn ei wynebu fel heriau os yw rhywun yn cael diagnosis o ddementia. Rwy'n meddwl ei fod yn syniad gwych, yn gysyniad gwych, ac rwy'n llongyfarch yr ysgol yn fawr iawn.
First Minister, as well as Wales ageing as a nation, the trends are quite different within different parts of Wales, and the Valleys, for example, have a much greater demographic ageing trend than the nation as a whole. Are you confident, First Minister, that our provision of dementia services is sufficiently decentralised, and also that the resourcing of it is sufficiently aimed at those areas where the ageing trend is most severe?
Prif Weinidog, yn ogystal â Chymru yn heneiddio fel cenedl, mae'r tueddiadau yn dra gwahanol mewn gwahanol rannau o Gymru, ac mae gan y Cymoedd, er enghraifft, dueddiad heneiddio demograffig llawer mwy na'r wlad yn ei chyfanrwydd. A ydych chi'n ffyddiog, Prif Weinidog, bod ein darpariaeth o wasanaethau dementia wedi ei datganoli'n ddigonol, a hefyd bod yr adnoddau ar ei chyfer wedi eu targedu'n ddigonol at yr ardaloedd hynny lle mae'r duedd i heneiddio yn fwyaf difrifol?
Yes, I am. If there is any difficulty in that regard, I would expect that of course to be a part of the discussions that have taken place with stakeholders over the dementia action plan, and I'd expect that to be reflected in the plan if that was identified as a challenge. What I can say is we have been working with the task and finish group, for example, which has been working with the Alzheimer's Society, with the Dementia Engagement and Empowerment Project, and the Older Person's Commissioner as well. And our plan is informed by the responses that have been received by that task and finish group. As I said, we hope to be in a position where we can agree the plan by the end of this year, with a view to publishing it as soon as possible at the beginning of next year.
Ydw, mi ydwyf. Os oes unrhyw anhawster yn hynny o beth, byddwn i'n disgwyl i hynny wrth gwrs i fod yn rhan o'r trafodaethau sydd wedi eu cynnal gyda rhanddeiliaid ynghylch y cynllun gweithredu ar ddementia, a byddwn yn disgwyl i hynny gael ei adlewyrchu yn y cynllun pe byddai hynny'n cael ei nodi fel her. Yr hyn y gallaf ei ddweud yw ein bod ni wedi bod yn gweithio gyda'r grŵp gorchwyl a gorffen, er enghraifft, sydd wedi bod yn gweithio gyda Chymdeithas Alzheimer, gyda'r Prosiect Ymgysylltu a Grymuso yng Nghyswllt Dementia, a'r Comisiynydd Pobl Hŷn hefyd. A chaiff ein cynllun ei lywio gan yr ymatebion a gafwyd gan y grŵp gorchwyl a gorffen hwnnw. Fel y dywedais, rydym ni'n gobeithio bod mewn sefyllfa lle gallwn gytuno'r cynllun erbyn diwedd eleni, gyda'r bwriad o'i gyhoeddi cyn gynted â phosibl ddechrau'r flwyddyn nesaf.
Brif Weinidog, yr un pwnc sy'n codi dro ar ôl tro pan fyddaf i'n siarad efo teuluoedd rhai sydd â dementia ydy'r diffyg yng Nghymru o gael gweithiwr cyswllt penodol ar gyfer teuluoedd sydd angen rhywun i droi atyn nhw pa bynnag bryd y maen nhw'n dymuno gwneud hynny. Mi fyddai cael y math yna o addewid, o sicrhau gweithiwr cyswllt, yn caniatáu i Gymru allu bod yn arloesol yn y gofal y mae'n ei roi i bobl â dementia a'u teuluoedd nhw. A ydy'r Prif Weinidog yn rhannu fy marn i fod angen hynny fel rhan o'r strategaeth derfynol, ac a ydy o'n hyderus y bydd hynny yn rhan o'r strategaeth?
First Minister, the one issue that comes up time and again when I speak to the families of those who have dementia is the problem in Wales of having a specific contact worker for families who want someone to turn to whenever they would wish to do that. Now, having that kind of pledge and ensuring that such a worker is available would allow Wales to be innovative in the care that it provides to people with dementia and their families. Does the First Minister share my view that this should be a part of the final strategy, and is he confident that that will be part of the strategy?
Wel, mae hynny'n rhywbeth, wrth gwrs, sy'n gorfod cael ei ystyried fel rhan o'r ymgynghori sydd wedi cymryd lle. A gaf i ddweud y bydd y cynllun ei hunan yn cael ei adeiladu ar sylfaen o gydnabod y ffaith bod yna hawliau gyda phobl â dementia? Ac felly, ym mha ffordd y gallwn ni weithredu'r hawliau hynny? A bydd hwn yn rhan o'r trafod—mae hwn wedi bod yn rhan o'r trafod, rwy'n siŵr, sydd wedi digwydd lan at nawr, a bydd hwn yn rhan o'r trafod ynglŷn â'r cynllun ei hunan. A gaf i ddweud hefyd y bydd y cynllun ei hunan yn cael ei ystyried hefyd gan grwp gweithredu er mwyn sicrhau bod y cynllun yn gweithio yn y ffordd y dylai fe?
Well, this is something that will have to be considered as part of the consultation that has taken place. May I say that the plan itself will be built on the basis of acknowledging the fact that people suffering with dementia have rights, and, therefore, in what way can we ensure that those rights are respected? This will have been part of the discussion that has taken place to date, and it will be part of the discussion on the plan itself. May I also say that the plan itself will also be considered by an action group in order to ensure that the plan works in the way that it should?
First Minister, according to Health in Wales, dementia affects over 42,000 people in Wales alone, and it's estimated that, in just a few short years, this could increase by at least a third. It is therefore vital that Wales becomes a dementia-friendly nation as soon as possible, to ensure that those living with this terrible condition, and their families, are supported at every stage. First Minister, what is your Government doing to increase public awareness about dementia and how to reduce the risk of developing this devastating condition?
Prif Weinidog, yn ôl Iechyd yng Nghymru, mae dementia yn effeithio ar dros 42,000 o bobl dim ond yng Nghymru, ac amcangyfrifir, mewn ychydig flynyddoedd yn unig, gallai hyn gynyddu gan o leiaf traean. Mae'n hanfodol felly bod Cymru'n dod yn genedl ystyriol o ddementia cyn gynted â phosibl, er mwyn sicrhau bod y rhai sy'n byw gyda'r cyflwr ofnadwy hwn, a'u teuluoedd, yn cael eu cefnogi ar bob cam. Prif Weinidog, beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i gynyddu ymwybyddiaeth y cyhoedd ynghylch dementia a sut i leihau'r perygl o ddatblygu'r cyflwr dinistriol hwn?
Well, at the heart of our approach is the need to ensure that people can remain as independent as possible for as long as possible. That means working with organisations to promote dementia-friendly environments. We've seen an example from my colleague, Lynne Neagle, of how that can be done with schools. And it is hugely important that people understand that dementia is not something that affects everybody in the same way and at the same rate. And so we know that people's needs will change over time, and it's hugely important that people understand that. And as part of promoting a dementia-friendly Wales, increasing people's understanding of the condition is obviously an important part of that.
Wel, mae'r angen i sicrhau y gall pobl aros mor annibynnol â phosibl am gyhyd â phosibl wrth wraidd ein dull o weithredu. Mae hynny'n golygu gweithio gyda sefydliadau i hyrwyddo amgylcheddau ystyriol o ddementia. Rydym ni wedi gweld enghraifft gan fy nghyd-Aelod, Lynne Neagle, o sut y gellir gwneud hynny gydag ysgolion. Ac mae'n aruthrol o bwysig bod pobl yn deall nad yw dementia yn rhywbeth sy'n effeithio ar bawb yn yr un ffordd ac i'r un graddau. Ac felly rydym ni'n gwybod y bydd anghenion pobl yn newid dros amser, ac mae'n aruthrol o bwysig bod pobl yn deall hynny. Ac yn rhan o hyrwyddo Cymru ystyriol o ddementia, mae cynyddu dealltwriaeth pobl o'r cyflwr yn amlwg yn rhan bwysig o hynny.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
Questions now from the party leaders. The leader of Plaid Cymru, Leanne Wood.
Diolch, Llywydd. In the next week, we're expecting a vote to convene a session of the Committee for the Scrutiny of the First Minister, regarding allegations of bullying in the Welsh Government and whether or not this Assembly has been misled. You've denied that you received allegations of bullying specifically, but you also said that any issues raised with you were dealt with. If you didn't deal with issues of bullying, can you tell us what issues were dealt with and how you dealt with them?
Diolch, Llywydd. Yn ystod yr wythnos nesaf, rydym ni'n disgwyl pleidlais i ymgynnull cyfarfod y Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog, ynghylch honiadau o fwlio yn Llywodraeth Cymru a pha un a yw'r Cynulliad hwn wedi cael ei gamarwain ai peidio. Rydych chi wedi gwadu i chi dderbyn honiadau o fwlio yn benodol, ond dywedasoch hefyd yr ymdriniwyd ag unrhyw faterion a godwyd gyda chi. Os na wnaethoch chi ymdrin â materion o fwlio, a allwch chi ddweud wrthym ni pa faterion yr ymdriniwyd â nhw a sut y gwnaethoch ymdrin â nhw?
Yes. Well, Members will, I hope, understand that if I seem to choose my words carefully, or appear over lawyerly in my answers, it's not to be evasive; it's because these are extraordinary times, these are awful times. It's a moment in our political life that's full of hurt and anger. People are grieving and the last thing I want to do is to make matters worse. But I do understand the need for questions and scrutiny, and I have no difficulty with that.
Let me set out as best I can what my explanation is for the perceived discrepancies, as people see them, between the answer in November 2014 and the answers I've subsequently given on the issues of bullying. I am aware of the comments that have been made in the press. All I can say about those comments is that, in relation to them, no specific accusation of bullying was ever presented to me, either formally or informally, no evidence was given to me, nor was that word 'bullying' ever used in that way. But if you want me to be clear about what the issues were, I can say people were sometimes unhappy with the way things happened. Were there competing priorities and complaints of that nature? Of course there were. Did people sometimes feel others were more favoured? Of course they did. That happens in any organisation. And in politics, where these matters are felt even more intensely than in most other places and people are very passionate about what they believe in, then that will be the situation. At the heart of our democracy is the notion of competition. There'll always be tension, and everyone in this Chamber will recognise that, particularly my fellow party leaders. I will continue to deal with those tensions in as fair a way as possible, and, regardless of our political differences in here, I hope that when people look at my political record they see somebody who has always tried to be fair. But I do reiterate the point and the offer I made over the past two weeks, that if people think there have been incidents of bullying, either historic or current, then my door is open. If they prefer not to approach me, they can, of course, approach the Permanent Secretary.
Gwnaf. Wel, bydd yr Aelodau, rwy'n gobeithio, yn deall os yw'n ymddangos fy mod i'n dewis fy ngeiriau'n ofalus, neu'n ymddangos yn ormodol fel cyfreithiwr yn fy atebion, nid yw hynny oherwydd fy mod i'n amharod i ateb; mae oherwydd bod hwn yn gyfnod anghyffredin iawn, ac yn gyfnod ofnadwy. Mae'n foment yn ein bywyd gwleidyddol sy'n llawn dolur a dicter. Mae pobl yn galaru a'r peth olaf yr wyf i eisiau ei wneud yw gwneud pethau'n waeth. Ond rwy'n deall yr angen am gwestiynau a chraffu, ac nid oes gennyf i unrhyw anhawster â hynny.
Gadewch i mi nodi yn y ffordd orau y gallaf beth yw fy esboniad am yr anghysondebau tybiedig, fel y mae pobl yn eu gweld, rhwng yr ateb ym mis Tachwedd 2014 a'r atebion yr wyf i wedi eu rhoi ers hynny ar faterion bwlio. Rwy'n ymwybodol o'r sylwadau sydd wedi eu gwneud yn y wasg. Y cwbl y gallaf ei ddweud am y sylwadau hynny yw, yn eu cyswllt nhw, ni chyflwynwyd unrhyw gyhuddiad penodol o fwlio i mi erioed, yn ffurfiol nac yn anffurfiol, ni roddwyd tystiolaeth i mi, ac ni ddefnyddiwyd y gair 'bwlio' yn y ffordd honno erioed ychwaith. Ond os ydych chi eisiau i mi fod yn eglur ynghylch beth oedd y materion, gallaf ddweud fod pobl weithiau'n anhapus gyda'r ffordd y digwyddodd pethau. A oedd blaenoriaethau a oedd yn cystadlu a chwynion o'r math hwnnw? Wrth gwrs. A oedd pobl weithiau'n teimlo bod pobl eraill yn cael eu ffafrio'n fwy? Wrth gwrs. Mae hynny'n digwydd mewn unrhyw sefydliad. Ac ym myd gwleidyddiaeth, lle caiff y materion hyn eu teimlo'n fwy dwys nag yn y rhan fwyaf o fannau eraill hyd yn oed, ac y mae pobl yn frwd iawn ynghylch yr hyn y maen nhw'n ei gredu, yna dyna fydd y sefyllfa. Mae'r syniad o gystadleuaeth wrth wraidd ein democratiaeth. Bydd tensiwn bob amser, a bydd pawb yn y Siambr hon yn cydnabod hynny, yn enwedig fy nghyd-arweinwyr y partïon. Byddaf yn parhau i ymdrin â'r tensiynau hynny mewn ffordd mor deg â phosibl, ac, er gwaethaf ein gwahaniaethau gwleidyddol yma, rwy'n gobeithio pan fydd pobl yn edrych ar fy hanes gwleidyddol y byddant yn gweld rhywun sydd bob amser wedi ceisio bod yn deg. Ond rwy'n ailadrodd y pwynt a'r cynnig a wnes yn ystod y pythefnos diwethaf, os bydd pobl yn credu y bu achosion o fwlio, naill ai'n hanesyddol neu'n gyfredol, yna mae fy nrws i yn agored. Os yw'n well ganddyn nhw beidio â dod ataf i, gallant, wrth gwrs, fynd at yr Ysgrifennydd Parhaol.
First Minister, this is your opportunity to clarify the situation. It looks as though you've given two contradictory answers: you say that no allegations were received, but also that there were issues and that you did deal with them. I'll ask you again: what were the issues that were raised with you, and how did you deal with them?
Prif Weinidog, dyma eich cyfle i egluro'r sefyllfa. Mae'n edrych fel pe byddech chi wedi rhoi dau ateb sy'n gwrthddweud ei gilydd: rydych chi'n dweud na dderbyniwyd unrhyw honiadau, ond hefyd bod materion wedi codi a'ch bod chi wedi ymdrin â nhw. Gofynnaf i chi eto: beth oedd y materion a godwyd gyda chi, a sut y gwnaethoch chi ymdrin â nhw?
Well, sometimes, as I said, people were unhappy with the way things happened, people felt that others were more favoured, but that happens in any organisation. I dealt with them as and when they arose. When you're dealing with a Cabinet, you have people who are very talented, you have people who feel very strongly about what they are promoting, and, of course, it's hugely impossible to reconcile differences when they arise. If you ask me the question, 'Is it the case that Cabinets are always harmonious, where everybody agrees all the time?' No, and it would be unrealistic to say otherwise. When those issues arose, I dealt with them.
Wel, weithiau, fel y dywedais, roedd pobl yn anhapus â'r ffordd y digwyddodd pethau, roedd pobl yn teimlo bod pobl eraill yn cael eu ffafrio'n fwy, ond mae hynny'n digwydd mewn unrhyw sefydliad. Ymdriniais â nhw wrth iddyn nhw godi. Pan fyddwch chi'n ymdrin â Chabinet, mae gennych chi bobl sy'n dalentog iawn, mae gennych chi bobl sy'n teimlo'n gryf iawn am yr hyn y maen nhw'n ei hyrwyddo, ac, wrth gwrs, mae'n gwbl amhosibl datrys gwahaniaethau pan eu bod yn codi. Os gofynnwch chi i mi y cwestiwn, 'A yw'n wir fod Cabinetau bob amser yn gytûn, lle mae pawb yn cytuno bob amser?' Nac ydynt, a byddai'n afrealistig dweud yn wahanol. Pan gododd y materion hynny, ymdriniais â nhw.
You're not answering the question, First Minister, I'm afraid. There were specific allegations about bullying, which you have denied, yet you've said that there were issues and you did deal with them. Now, you haven't explained to us what those issues were, how they were dealt with or whether or not there were, for example, reports produced. Will you now give us the clarity that this Assembly deserves, explain to us what issues were raised with you back in 2014 and what exactly you did to deal with those issues? If they weren't issues of bullying, that's fair enough. What were they then? Please clarify this now.
Nid ydych chi'n ateb y cwestiwn, Prif Weinidog, mae arna i ofn. Roedd honiadau penodol am fwlio, yr ydych chi wedi eu gwadu, ac eto rydych chi wedi dweud bod materion yn bodoli a'ch bod wedi ymdrin â nhw. Nawr, nid ydych chi wedi esbonio i ni beth oedd y materion hynny, sut yr ymdriniwyd â nhw na pha un a oedd, er enghraifft, adroddiadau wedi eu llunio. A wnewch chi roi'r eglurder y mae'r Cynulliad hwn yn ei haeddu i ni nawr, gan esbonio i ni pa faterion a godwyd gyda chi yn ôl yn 2014 a beth union wnaethoch chi i ymdrin â'r materion hynny? Os nad oeddent yn faterion o fwlio, mae hynny'n ddigon teg. Beth oedden nhw felly? Eglurwch hyn nawr os gwelwch yn dda.
They were issues of competing priorities, of people feeling that some people were listened to more than others and people feeling that they want to see you as First Minister to explain their position. These are all normal processes of Cabinet and Government. It would be very odd if any Cabinet was in place where nobody ever disagreed. It would be very odd if a Cabinet was in place where people were in a position where they didn't feel that they wanted to make their views known in a particular way, and, as First Minister, that's the way that I always dealt with Government. If we look at what we did, as a Government, we delivered all our manifesto promises in the years up to 2016 and we are continuing to deliver them now. So, yes, there are always tensions in any Cabinet and surely any party leader will recognise that. What's hugely important is that those tensions don't get in the way of good governance, and they haven't got in the way of good governance, as the people of Wales have seen.
Roedden nhw'n faterion o flaenoriaethau a oedd yn cystadlu, o bobl yn teimlo bod rhai pobl yn cael mwy o wrandawiad nag eraill a phobl yn teimlo eu bod nhw eisiau eich gweld chi fel y Prif Weinidog i esbonio eu sefyllfa. Mae'r rhain i gyd yn brosesau Cabinet a Llywodraeth arferol. Byddai'n rhyfedd iawn pe byddai unrhyw Gabinet ar waith lle nad oedd neb yn anghytuno byth. Byddai'n rhyfedd iawn pe byddai Cabinet ar waith lle'r oedd pobl mewn sefyllfa lle nad oeddent yn teimlo eu bod eisiau lleisio eu barn mewn ffordd benodol, ac, fel Prif Weinidog, dyna'r ffordd yr ymdriniais i â Llywodraethu bob amser. Os edrychwn ni ar yr hyn a wnaethom, fel Llywodraeth, cyflawnwyd ein holl addewidion maniffesto gennym yn y blynyddoedd hyd at 2016 ac rydym ni'n parhau i'w cyflawni nawr. Felly, oes, mae tensiynau mewn unrhyw Gabinet bob amser ac yn sicr bydd unrhyw arweinydd plaid yn cydnabod hynny. Yr hyn sy'n hynod bwysig yw nad yw'r tensiynau hynny yn rhwystro llywodraethu da, ac nid ydynt wedi rhwystro llywodraethu da, fel y mae pobl Cymru wedi ei weld.
Arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies.
The leader of the opposition, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer.
First Minister, I'm grateful for the way that you've engaged with the questions so far this afternoon—a stark contrast to the way you engaged last Wednesday with the question that I put to you in the topical questions. But there is this issue where there are two narratives running here. There is the narrative that you acknowledge—and, again, I was grateful for your acknowledging that in First Minister's questions last week—that you did have issues raised with you back in November 2014, and you dealt with those issues. And then there is the issue of the written question that Darren Millar put down and the difference in the answer that said that there hadn't been any issues at that time. Now, can you understand how people can get confused by those two answers? Were issues of bullying raised specifically with you in October/November 2014, and did you deal with them?
Diolch, Llywydd.
Prif Weinidog, rwy'n ddiolchgar am y ffordd yr ydych chi wedi ymgysylltu â'r cwestiynau hyd yn hyn y prynhawn yma—yn gwbl wahanol i'r ffordd y gwnaethoch chi ymgysylltu ddydd Mercher diwethaf gyda'r cwestiwn a ofynnais i chi yn y cwestiynau amserol. Ond ceir y mater hwn lle mae dau naratif yn cyd-redeg yn y fan yma. Ceir y naratif yr ydych chi'n ei gydnabod—ac, unwaith eto, roeddwn i'n ddiolchgar eich bod wedi cydnabod yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf—y codwyd materion gyda chi yn ôl ym mis Tachwedd 2014, a'ch bod chi wedi ymdrin â'r materion hynny. Ac yna ceir mater y cwestiwn ysgrifenedig a gyflwynwyd gan Darren Millar a'r gwahaniaeth yn yr ateb a ddywedodd na fu unrhyw broblemau ar yr adeg honno. Nawr, a allwch chi ddeall sut gall pobl gael eu drysu gan y ddau ateb hynny? A godwyd materion o fwlio yn benodol gyda chi ym mis Hydref/Tachwedd 2014, ac a wnaethoch chi ymdrin â nhw?
As I've already said—well, I'll just repeat what I said, just to make it clear again. I said I'm aware of the comments that have been made in the press. All I can say about those comments is that no specific allegation of bullying was ever presented to me in relation to those comments, either formally or informally. No evidence was given to me, nor was that word 'bullying' ever used in that way. I can't go beyond what I've said, once again, just to reiterate what I said earlier on.
Fel yr wyf i wedi dweud eisoes—wel, mi wnaf i ailadrodd yr hyn a ddywedais, dim ond i'w wneud yn eglur eto. Dywedais fy mod i'n ymwybodol o'r sylwadau sydd wedi eu gwneud yn y wasg. Y cwbl y gallaf i ei ddweud am y sylwadau hynny yw na chyflwynwyd unrhyw gyhuddiad penodol o fwlio i mi erioed o ran y sylwadau hynny, yn ffurfiol nac yn anffurfiol. Ni roddwyd unrhyw dystiolaeth i mi, ac ni ddefnyddiwyd y gair 'bwlio' erioed yn y ffordd honno. Ni allaf fynd y tu hwnt i'r hyn yr wyf i wedi ei ddweud, unwaith eto, dim ond i ailadrodd yr hyn a ddywedais yn gynharach.
I'm still lacking an understanding of how difficult it is to answer this question. I've put it quite reasonably to you: were allegations of bullying put to you? Because that seems to be the assertion that has been put by two senior figures from your Government at the time—and others, I might add. It is not unreasonable for us to ask the questions of you as First Minister, because the accusations are levelled at your office and, indeed, your role as First Minister. And so, can you be crystal clear in confirming whether—and I don't particularly—? I appreciate you've got the written notes in front of you, but I think most people would remember if specific allegations around bullying were levelled and put to them to be dealt with. So, I'm just trying to get crystal clear in my own mind: were allegations related to bullying put to you in the time frame that has been identified by your former senior special adviser, and your former Cabinet Minister, Leighton Andrews?
Mae gen i ddiffyg dealltwriaeth o hyd o ba mor anodd yw hi i ateb y cwestiwn hwn. Rwyf wedi gofyn yn eithaf rhesymol i chi: a gyflwynwyd honiadau o fwlio i chi? Oherwydd mae'n ymddangos mai dyna'r haeriad a wnaed gan ddau ffigwr blaenllaw o'ch Llywodraeth ar y pryd—ac eraill, dylwn ychwanegu. Nid yw'n afresymol i ni ofyn y cwestiynau i chi fel Prif Weinidog, oherwydd mae'r cyhuddiadau yn cael eu cyfeirio at eich swyddfa chi ac, yn wir, eich swyddogaeth fel Prif Weinidog. Ac felly, a allwch chi fod yn gwbl eglur o ran cadarnhau a—ac nid wyf yn arbennig—? Rwy'n sylweddoli bod gennych chi'r nodiadau ysgrifenedig o'ch blaen, ond rwy'n credu y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn cofio pe byddai honiadau penodol o fwlio wedi eu gwneud a'u cyflwyno iddyn nhw ymdrin â nhw. Felly, y cwbl rwy'n ei wneud yw ceisio cael y mater yn gwbl eglur yn fy meddwl fy hun: a gyflwynwyd honiadau yn ymwneud â bwlio i chi yn ystod y cyfnod amser a nodwyd gan eich cyn uwch-gynghorydd arbennig, a chan eich cyn-Weinidog y Cabinet, Leighton Andrews?
Well, I think I've just answered the question. There were no specific accusations of bullying. They were not presented to me formally or informally by them. The word was not even used in that way. I don't think I can go beyond the answer that I've given.
Wel, rwy'n credu fy mod i newydd ateb y cwestiwn. Nid oedd unrhyw gyhuddiadau penodol o fwlio. Ni chawsant eu cyflwyno i mi yn ffurfiol nac yn anffurfiol ganddyn nhw. Ni ddefnyddiwyd y gair erioed yn y ffordd honno. Nid wyf yn credu y gallaf i fynd y tu hwnt i'r ateb yr wyf i wedi ei roi.
Okay. There's going to be a motion tomorrow—next week, sorry—put before the Assembly to have an investigation into this. People will have listened to the answers you have given. I think the two opportunities I gave you were pretty straightforward—'Yes' or 'No' answers, as such. You chose not to give the 'Yes' or 'No' answer. Is it the case that you will be supporting the motion that will come before the Assembly next week to allow detailed scrutiny of this particular interest? There is huge public interest in this particular matter. There are conflicting stories and narratives running here. It is not unreasonable to want to get to the bottom of this, and if we can't get to the bottom of it in this particular institution, then what on earth is the point of this institution? So, can I ask you, First Minister: will you be supporting that motion that comes before the Assembly next Wednesday?
Iawn. Bydd cynnig yn cael ei roi gerbron y Cynulliad yfory—yr wythnos nesaf, mae'n ddrwg gen i—i gael ymchwiliad i'r mater hwn. Bydd pobl wedi gwrando ar yr atebion yr ydych chi wedi eu rhoi. Rwy'n credu bod y ddau gyfle a roddais i chi yn eithaf syml—atebion 'Do' neu 'Naddo', fel y cyfryw. Fe wnaethoch ddewis peidio â rhoi'r ateb 'Do' neu 'Naddo'. A yw'n wir y byddwch chi'n cefnogi'r cynnig a fydd yn dod gerbron y Cynulliad yr wythnos nesaf i ganiatáu craffu manwl ar y mater penodol hwn? Mae diddordeb cyhoeddus enfawr yn y mater penodol hwn. Ceir straeon a naratifau sy'n gwrthdaro yma. Nid yw'n afresymol i fod eisiau mynd at wraidd y mater, ac os na allwn ni gael at ei wraidd yn y sefydliad penodol hwn, yna beth ar y ddaear yw diben y sefydliad hwn? Felly, a gaf i ofyn i chi, Prif Weinidog: a fyddwch chi'n cefnogi'r cynnig hwnnw a ddaw gerbron y Cynulliad ddydd Mercher nesaf?
There are a number of ways in which this issue can be dealt with. We reserve our position in terms of the vote next week until we've studied carefully, of course, the breadth of the terms of reference of that motion. But nevertheless, I do accept that this is an issue that will need further scrutiny. I'm not afraid of that scrutiny, and I think it's a question of finding out what is the most effective way of that scrutiny being exercised, and that is something I'm not afraid of.
Ceir nifer o ffyrdd y gellir ymdrin â'r mater hwn. Rydym ni'n cadw ein safbwynt yn ôl o ran y bleidlais yr wythnos nesaf tan y byddwn ni wedi astudio'n ofalus, wrth gwrs, ehangder cylch gorchwyl y cynnig hwnnw. Ond serch hynny, rwy'n derbyn bod hwn yn fater y bydd angen craffu arno ymhellach. Nid wyf i'n ofni'r craffu hwnnw, a chredaf ei fod yn gwestiwn o ddarganfod beth yw'r ffordd fwyaf effeithiol o wneud y gwaith craffu hwnnw, ac nid yw hynny'n rhywbeth yr wyf i'n ei ofni.
Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.
Leader of the UKIP group, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. I hope that the First Minister will feel that he owes the Assembly a duty of candour on this issue, but clearly we're going to get no further on it today and we'll have to wait for the debate next week to see whether we can make progress, so I would like to turn to another issue.
The First Minister said recently that he would like to see air passenger duty devolved to Wales so that he could abolish it for long-haul flights, and I welcome the First Minister to the ranks of tax cutters and tax abolishers in the Assembly. It makes a change from all the other taxes that he wants to introduce. But this is, of course, in a way a form of tax avoidance that he's in favour of, because it will give Welsh airports a small but significant advantage over airports on the other side of the border in England that will still have air passenger duty applying to them. So, can the First Minister explain to me how it is that he can reconcile his views on air passenger duty with his other views that the tax system should not be used for tax competition within the United Kingdom or, indeed, with other countries?
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Rwy'n gobeithio y bydd y Prif Weinidog yn teimlo bod ganddo ddyletswydd o onestrwydd i'r Cynulliad o ran y mater hwn, ond mae'n amlwg nad ydym ni'n mynd i fynd dim pellach yn ei gylch heddiw ac y bydd yn rhaid aros am y ddadl yr wythnos nesaf i weld a allwn ni wneud cynnydd, felly hoffwn i droi at fater arall.
Dywedodd y Prif Weinidog yn ddiweddar y byddai'n hoffi gweld tollau teithwyr awyr yn cael eu datganoli i Gymru fel y gallai eu diddymu ar gyfer teithiau awyr hir, a chroesawaf y Prif Weinidog i rengoedd y torwyr trethi a'r diddymwyr trethi yn y Cynulliad. Mae'n newid o'r holl drethi eraill y mae ef eisiau eu cyflwyno. Ond mae hwn, wrth gwrs, yn fodd o osgoi trethi y mae e'n gefnogol iddo mewn ffordd, gan y bydd yn rhoi mantais fach ond arwyddocaol i feysydd awyr Cymru dros feysydd awyr ar ochr arall y ffin yn Lloegr y bydd tollau teithwyr awyr yn dal i fod yn berthnasol iddyn nhw. Felly, a all y Prif Weinidog esbonio i mi sut y gall gysoni ei farn ar dollau teithwyr awyr â'i safbwyntiau eraill na ddylid defnyddio'r system dreth ar gyfer cystadleuaeth dreth o fewn y Deyrnas Unedig neu, yn wir, â gwledydd eraill?
Because there already is tax competition. Scotland already controls air passenger duty and there is an element of devolution of air passenger duty in Northern Ireland. It does not make sense to me, then, that Wales is denied the same advantages as those elsewhere in the UK. We've presented evidence to the UK Government that makes it clear that this is no threat to Bristol; we don't see it that way. This is about developing in particular long-haul flights from Cardiff, and we believe Cardiff is in a very good position to be able to do that and, by dint of that, developing other airports, regional airports around Wales, that are able to link in to Cardiff as a hub. The UK Government have dismissed, we understand, that evidence without ever offering any evidence of their own.
Oherwydd bod cystadleuaeth o ran trethi eisoes. Mae'r Alban eisoes yn rheoli tollau teithwyr awyr, ac mae elfen o ddatganoli tollau teithwyr awyr yng Ngogledd Iwerddon. Nid yw'n gwneud synnwyr i mi, felly, y gwrthodir yr un manteision i Gymru â'r rheini mewn mannau eraill yn y DU. Rydym ni wedi cyflwyno tystiolaeth i Lywodraeth y DU sy'n ei gwneud yn eglur nad yw hyn yn unrhyw fygythiad i Fryste; nid ydym ni'n ei gweld hi felly. Mae hyn yn ymwneud â datblygu, yn benodol, teithiau awyr pell o Gaerdydd, ac rydym ni'n credu bod Caerdydd mewn sefyllfa dda iawn i allu gwneud hynny a, thrwy hynny, datblygu meysydd awyr eraill, meysydd awyr rhanbarthol ledled Cymru, sy'n gallu cysylltu â Chaerdydd fel canolfan. Mae Llywodraeth y DU wedi gwrthod y dystiolaeth honno, rydym ni'n deall, heb gynnig unrhyw dystiolaeth ei hunan ar unrhyw adeg.
I hope the First Minister doesn't misunderstand me. I'm strongly in favour of what he proposes and very much in favour of the devolution of taxes to Wales so that we can cut them or abolish them and then give us an advantage over other parts of the United Kingdom, which compensates for the historical disadvantages that we have to fight against.
What I am interested in here are the inconsistencies in the Labour Party's positions generally. The purpose of air passenger duty, when it was introduced, was to cut greenhouse gas emissions, and therefore abolishing it doesn't really seem to fit in with the other enthusiasms of the Labour Party in relation to the protection of the environment. So, how does the abolition of air passenger duty on long haul flights—how can it be reconciled with the Labour Party's views on green energy and the need to cut carbon emissions?
Rwy'n gobeithio nad yw'r Prif Weinidog yn fy nghamddeall. Rwyf yn sicr o blaid yr hyn y mae'n ei gynnig ac yn sicr o blaid datganoli trethi i Gymru fel y gallwn eu torri neu eu diddymu ac yna rhoi mantais i ni dros rannau eraill o'r Deyrnas Unedig, sy'n gwneud iawn am yr anfanteision hanesyddol y mae'n rhaid i ni ymladd yn eu herbyn.
Yr hyn sydd o ddiddordeb i mi yn y fan yma yw'r anghysonderau o ran safbwynt y Blaid Lafur yn gyffredinol. Diben y tollau teithwyr awyr, pan gawsant eu cyflwyno, oedd lleihau allyriadau nwyon tŷ gwydr, ac felly nid yw eu diddymu wir yn ymddangos fel pe byddai'n cyd-fynd â diddordebau eraill y Blaid Lafur o ran diogelu'r amgylchedd. Felly, sut mae diddymu'r tollau teithwyr awyr ar deithiau awyr pell—sut gellir ei gysoni â safbwyntiau'r Blaid Lafur ar ynni gwyrdd a'r angen i leihau allyriadau carbon?
It's quite simple. There are many, many people, not just from south Wales but from the south-west of England, who are presently travelling to Heathrow to fly on long-haul flights. If they travel a shorter distance, their own carbon footprint is lower. So, it does make sense then to put people in a position where they're not driving so far, where they are not increasing their own carbon footprint by giving them the option of being able to fly closer to home.
Mae'n eithaf syml. Ceir nifer fawr iawn o bobl, nid yn unig o dde Cymru ond o dde-orllewin Lloegr, sy'n teithio i Heathrow ar hyn o bryd i hedfan ar deithiau awyr pell. Pe byddent yn teithio pellter byrrach, byddai eu hôl-troed carbon eu hunain yn llai. Felly, mae'n gwneud synnwyr felly i roi pobl mewn sefyllfa lle nad ydyn nhw'n gyrru mor bell, lle nad ydyn nhw'n cynyddu eu hôl-troed carbon eu hunain trwy roi'r dewis iddynt o allu hedfan yn nes at gartref.
The First Minister knows that's pure sophistry. There is another aspect to this as well that's worth consideration, because he will have seen that Monsieur Barnier, in his latest pronunciamento about Britain's future trading relationships with Europe, said a couple of days ago:
'There will be no ambitious partnership without common ground in fair competition, state aid, tax dumping'.
Well, of course, tax dumping is the way that French politicians in particular refer to tax competition between nations, and they're very much against it. The whole trend of the European Union is to harmonise taxes so that there is no possibility of doing what the Irish have done in relation to corporation tax, giving them a significant advantage, which has been of great benefit to their economy.
So, does the First Minister not see that leaving the EU does give us the freedoms that we in Wales could use, if we use them imaginatively, to increase the output of the Welsh economy and the tax base and therefore provide the Welsh Government with more money to provide the other good public services that we want?
Mae'r Prif Weinidog yn gwybod bod hynna'n dwyllresymu pur. Ceir agwedd arall ar hyn hefyd y mae'n werth ei ystyried, oherwydd bydd wedi gweld bod Monsieur Barnier, yn ei ddatganiad diweddaraf ar berthynas fasnachu Prydain gydag Ewrop yn y dyfodol, wedi dweud diwrnod neu ddau yn ôl:
Ni fydd unrhyw bartneriaeth uchelgeisiol heb dir cyffredin o ran cystadleuaeth deg, cymorth gwladwriaethol, dadlwytho treth.
Wel, wrth gwrs, dadlwytho treth yw'r ffordd y mae gwleidyddion Ffrainc yn arbennig yn cyfeirio at gystadleuaeth treth rhwng gwledydd, ac maen nhw'n ei wrthwynebu'n fawr. Tuedd gyfan yr Undeb Ewropeaidd yw cysoni trethi fel nad oes unrhyw bosibilrwydd o wneud yr hyn y mae'r Gwyddelod wedi ei wneud o ran treth gorfforaeth, gan roi mantais sylweddol iddynt, sydd wedi bod o fudd mawr i'w heconomi.
Felly, onid yw'r Prif Weinidog yn gweld bod gadael yr UE yn rhoi'r rhyddid y gallem ni yng Nghymru ei ddefnyddio, pe byddem yn ei ddefnyddio gyda dychymyg, i gynyddu allbwn economi Cymru a'r sail drethi a rhoi mwy o arian i Lywodraeth Cymru felly i ddarparu'r gwasanaethau cyhoeddus da eraill yr ydym ni eu heisiau?
Well, that is a naive approach because, as he knows full well, if we are looking to export to markets and those markets feel that we have unfair tax competition they will impose tariffs against us. So, it's not as if the UK has a free hand in all of this. The UK is a medium-sized country, and it's not in a position of dictating terms of trade to others.
I refer him to what Aston Martin said only last week—that a hard Brexit would cause them to stop manufacturing cars. Now, these are not my words; these are words of a company that will soon be a significant employer in Wales, and I suspect we'll see more of that, which is why we need to understand where the UK Government is and we need to see the UK Government's plan and that needs to be soon, because if we're not in a position, I believe, where businesses can see that there is a way forward by the new year, then we will start seeing, I fear, announcements that will be negative as far as the economy of Britain is concerned.
Wel, mae honno'n agwedd naïf oherwydd, fel y mae e'n gwybod yn iawn, os ydym ni eisiau allforio i farchnadoedd a bod y marchnadoedd hynny'n teimlo bod gennym ni gystadleuaeth dreth annheg, byddant yn gorfodi tariffau yn ein herbyn. Felly nid yw fel pe byddai gan y DU law rydd yn hyn i gyd. Mae'r DU yn wlad o faint canolig, ac nid yw mewn sefyllfa i fynnu telerau masnach i wledydd eraill.
Fe'i cyfeiriaf at yr hyn a ddywedodd Aston Martin dim ond yr wythnos diwethaf—y byddai Brexit caled yn achosi iddynt roi'r gorau i weithgynhyrchu ceir. Nawr, nid fy ngeiriau i yw'r rhain; dyma eiriau cwmni a fydd yn gyflogwr sylweddol yng Nghymru yn fuan, ac rwy'n tybio y byddwn ni'n gweld mwy o hynny, a dyna pam mae angen i ni ddarganfod ble mae Llywodraeth y DU yn sefyll, ac mae angen i ni weld cynllun Llywodraeth y DU ac mae angen i hynny fod yn fuan, oherwydd os nad ydym ni mewn sefyllfa, yn fy marn i, lle gall busnesau weld bod ffordd ymlaen erbyn y flwyddyn newydd, yna byddwn ni'n dechrau gweld, mae arna i ofn, cyhoeddiadau a fydd yn negyddol cyn belled ag y mae economi Prydain yn y cwestiwn.
3. Pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynyddu'r cyflenwad o dai newydd yng Nghymru yn ystod tymor y pumed Cynulliad? OAQ51311
3. What action will the Welsh Government take to increase the supply of new houses in Wales during the fifth Assembly term? OAQ51311
House building in Wales is a key priority for this Government, reflected by our ambitious 20,000 affordable homes target. Statistics show an increasing trend in the number of new homes being completed, which we will continue to support with our successful programmes, including the social housing grant.
Mae adeiladu tai yng Nghymru yn flaenoriaeth allweddol i'r Llywodraeth hon, sydd wedi ei hadlewyrchu yn ein targed uchelgeisiol o 20,000 o gartrefi fforddiadwy. Mae ystadegau yn dangos tuedd gynyddol i nifer y cartrefi newydd sy'n cael eu cwblhau, y byddwn yn parhau i'w gefnogi gyda'n rhaglenni llwyddiannus, gan gynnwys y grant tai cymdeithasol.
Thank you very much for that answer, Minister. Last year, the Home Builders Federation stated that poor planning and the higher costs associated with building homes in Wales have compromised investment. Now, house builders express concern that the lack of detail over the potential new tax on vacant development land could further discourage larger developers from investing in Wales. Does the First Minister agree that increasing the burden of tax and regulation on house builders will not increase the supply of new homes that Wales desperately needs at this moment? Thank you.
Diolch yn fawr iawn am yr ateb yna, Gweinidog. Y llynedd, dywedodd y Ffederasiwn Adeiladwyr Cartrefi bod cynllunio gwael a'r costau uwch sy'n gysylltiedig ag adeiladu cartrefi yng Nghymru wedi peryglu buddsoddiad. Nawr, mae adeiladwyr tai yn mynegi pryder y gallai diffyg manylion ynghylch y dreth newydd bosibl ar dir datblygu gwag ddarbwyllo datblygwyr ymhellach rhag buddsoddi yng Nghymru. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno na fydd cynyddu baich treth a rheoleiddio ar adeiladwyr tai yn cynyddu'r cyflenwad o gartrefi newydd y mae Cymru eu hangen yn daer ar hyn o bryd? Diolch.
Well, if he's talking about the sprinklers, can I remind him that his own party didn't oppose the introduction of the sprinklers legislation? Of course, we always seem to look to strike a balance between what is appropriate regulation and then, of course—[Interruption.] He was in a different party at the time—the Member is correct—so I'll have to revise the point that I made. He supported the sprinklers regulation, I believe, on that basis.
We look to strike a balance between appropriate regulation and encouraging house building. We've done it through the social housing grant. We've made sure that we are not losing council houses through them being sold, to make sure that they're kept in the public housing stock. We've made sure as well, of course, that, through Help to Buy Wales, there are options open for people to buy houses, which they otherwise wouldn't have the option to do. So, we have a good record when it comes to housing, and we are on track to meet our target.
Wel, os yw'n sôn am y systemau chwistrellu, a gaf i ei atgoffa na wnaeth ei blaid ei hun wrthwynebu cyflwyno'r ddeddfwriaeth systemau chwistrellu? Wrth gwrs, ymddengys ein bod ni bob amser yn ceisio sicrhau cydbwysedd rhwng yr hyn sy'n rheoleiddio priodol ac yna, wrth gwrs—[Torri ar draws.] Roedd mewn plaid wahanol ar y pryd—mae'r Aelod yn gywir—felly bydd rhaid i mi ddiwygio'r pwynt a wneuthum. Cefnogodd y rheoliad systemau chwistrellu, rwy'n credu, ar y sail honno.
Ein nod yw sicrhau cydbwysedd rhwng rheoleiddio priodol ac annog adeiladu tai. Rydym ni wedi ei wneud drwy'r grant tai cymdeithasol. Rydym ni wedi gwneud yn siŵr nad ydym ni'n colli tai cyngor drwy eu gwerthu, i wneud yn siŵr eu bod nhw'n cael eu cadw yn y stoc tai cyhoeddus. Rydym ni wedi sicrhau hefyd, wrth gwrs, bod dewisiadau, trwy Cymorth i Brynu Cymru, ar gael i bobl i brynu tai, na fyddai'r dewis ganddynt i'w wneud fel arall. Felly, mae gennym ni hanes da pan ddaw i dai, ac rydym ni ar y trywydd iawn i gyrraedd ein targed.
I would argue that it's important that we address housing need far more, in fact, than we address housing demand. And housing need is those people on lowest incomes who aren't even recognised on the demand curve. Local development plans hopelessly fail to address housing need, and instead deliver expensive executive accommodation in areas like Caerphilly, in the south of my constituency. They don't deliver affordable housing. Will the First Minister accept that more needs to be done to deliver affordable housing, and particularly work with local authorities and registered social landlords to deliver affordable housing in the northern reaches of the communities that I represent, and recognise that LDPs, at this point in time, are failing to do that?
Byddwn yn dadlau ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n rhoi llawer mwy o sylw i anghenion tai, mewn gwirionedd, nag yr ydym ni'n ei roi i alw am dai. Ac anghenion tai yw'r bobl hynny â'r incwm isaf nad ydynt hyd yn oed yn cael eu cydnabod ar y gromlin galw. Mae cynlluniau datblygu lleol yn methu'n anobeithiol â mynd i'r afael ag anghenion tai, ac yn hytrach yn darparu llety uwchraddol drud mewn ardaloedd fel Caerffili, yn ardal ddeheuol fy etholaeth i. Nid ydynt yn darparu tai fforddiadwy. A wnaiff y Prif Weinidog dderbyn bod angen gwneud mwy i ddarparu tai fforddiadwy, ac yn enwedig gweithio gydag awdurdodau lleol a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i ddarparu tai fforddiadwy yn ardaloedd gogleddol y cymunedau yr wyf i'n eu cynrychioli, a chydnabod bod CDLl, ar hyn o bryd, yn methu â gwneud hynny?
LDPs have to be up to date. The difficulty of running a local authority is that if any local authority has a development plan where the five-year housing supply is no longer relevant, they are at risk of speculative housing developments, and it is hugely important that there is a development plan in place. But his point is well made. It is hugely important that there is a proper balance between houses and the availability of housing according to what people can afford. That's why, of course, local authorities can retain the money and build new council homes, following the successful exit of the housing revenue accounts subsidy system, so that local authorities can build council houses again. We have the affordable housing grant, of course, which looks to help people to get accommodation that is affordable to them, and, of course, there's making sure that people don't become homeless in the first place—Supporting People is an example of that. We have to make sure—and we've been successful in doing that—that people don't actually become homeless. But it is right that local authorities should be aware, as they develop their development plans, of the need to secure the right balance of housing; they can't all just be housing at one end of the market—that's true.
Mae'n rhaid i CDLl fod yn gyfredol. Yr anhawster o redeg awdurdod lleol yw os oes gan unrhyw awdurdod lleol gynllun datblygu lle nad yw'r cyflenwad tai pum mlynedd yn berthnasol mwyach, maen nhw mewn perygl o ddatblygiadau tai hapfasnachol, ac mae'n bwysig dros ben bod cynllun datblygu ar waith. Ond mae'n gwneud ei bwynt yn dda. Mae'n bwysig dros ben bod cydbwysedd priodol rhwng tai a bod tai ar gael yn ôl yr hyn y gall pobl ei fforddio. Dyna pam, wrth gwrs, y gall awdurdodau lleol gadw'r arian ac adeiladu tai cyngor newydd, yn dilyn diddymiad llwyddiannus y system cymhorthdal cyfrifon refeniw tai, fel y gall awdurdodau lleol adeiladu tai cyngor unwaith eto. Mae gennym ni'r grant tai fforddiadwy, wrth gwrs, sydd â'r nod o helpu pobl i gael llety sy'n fforddiadwy iddyn nhw, ac, wrth gwrs, mae gwneud yn siŵr nad yw pobl yn dod yn ddigartref yn y lle cyntaf—mae Cefnogi Pobl yn enghraifft o hynny. Mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr—ac rydym ni wedi bod yn llwyddiannus wrth wneud hynny—nad yw pobl yn dod yn ddigartref mewn gwirionedd. Ond mae'n iawn y dylai awdurdodau lleol fod yn ymwybodol, wrth iddyn nhw ddatblygu eu cynlluniau datblygu, o'r angen i sicrhau'r cydbwysedd cywir o dai; ni allant oll fod yn dai ar un pen y farchnad yn unig—mae hynny'n wir.
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddiogelwch beicwyr yng Nghymru? OAQ51337
4. Will the First Minister make a statement on cyclist safety in Wales? OAQ51337
For 2017-18, we've allocated £592,102 to local authorities to deliver cycle training to approximately 15,000 people. We'll also be working with the Department for Transport to review the national standards for cycle training over the next few months.
Ar gyfer 2017-18, rydym ni wedi dyrannu £592,102 i awdurdodau lleol ddarparu hyfforddiant beicio i oddeutu 15,000 o bobl. Byddwn hefyd yn gweithio gyda'r Adran Drafnidiaeth i adolygu'r safonau cenedlaethol ar gyfer hyfforddiant beicio dros y misoedd nesaf.
First Minister, it's Road Safety Week this week, and I think we would commend all measures to road safety. We also, in South Wales Central, unfortunately, have to reflect on two fatal accidents in October, and we send our condolences to the families of the victims.
I just wonder if it is now time for a much more integrated and ambitious approach to these matters, along the lines we see in the Netherlands, Germany and Denmark, where you have 20 mph zones in urban areas in much greater use, clearer designation of off-road and on-road bicycle paths and priority traffic signals in key places. We really need to have a joined-up approach to this important matter.
Prif Weinidog, mae hi'n wythnos Diogelwch ar y Ffyrdd yr wythnos hon, ac rwy'n credu y byddem ni i gyd yn cymeradwyo'r holl fesurau ar gyfer diogelwch ar y ffyrdd. Hefyd, yng Nghanol De Cymru, yn anffodus, mae'n rhaid i ni fyfyrio ar ddwy ddamwain angheuol ym mis Hydref, ac rydym ni'n anfon ein cydymdeimlad at deuluoedd y dioddefwyr.
Rwy'n meddwl tybed a yw'n bryd nawr i gael dull llawer mwy integredig ac uchelgeisiol o ymdrin â'r materion hyn, yn debyg i'r hyn a welwn yn yr Iseldiroedd, yr Almaen a Denmarc, lle y gwneir llawer mwy o ddefnydd o barthau 20 mya mewn ardaloedd trefol, yn ogystal â dynodiad mwy eglur o lwybrau beicio oddi ar y ffordd ac ar y ffordd, a signalau traffig blaenoriaethol mewn mannau allweddol. Mae gwir angen i ni gael dull cydgysylltiedig o ymdrin â'r mater pwysig hwn.
I agree. One of the incidents he refers to happened not very long before I was travelling along the same road, at the same time, but I didn't see it. It's right to say that great care needs to be taken when cyclists and cars use the same road. It's important that cars, of course, which have a primary responsibility, to my mind, consider the safety of cyclists, and that is something, of course, for all drivers.
That said—and I've said this before in the Chamber—I think it is important that if we're going to encourage more people to cycle, there will always be people who are too nervous to cycle in traffic. There are some who are not, but others will say, 'Well, I would like to cycle more, but I'm not keen on mixing with cars on the road.' That's why it's important, of course, to provide dedicated cycle lanes. How do we do that? We have the Active Travel (Wales) Act 2013, of course, and the Cabinet Secretary does fund active travel infrastructure through his own schemes and by making funding available to local authorities. The active travel design guidance provides clear standards that infrastructure must meet, and this winter we will be updating the guidance to incorporate emerging best practice. I understand that the Cabinet Secretary will be making an announcement soon on the funding call on the local transport fund for the coming financial year.
Rwy'n cytuno. Digwyddodd un o'r digwyddiadau y mae'n cyfeirio atynt nid yn hir iawn cyn i mi deithio ar hyd yr un ffordd, ar yr un pryd, ond ni wnes i ei weld. Mae'n iawn i ddweud bod angen cymryd gofal mawr pan fo beicwyr a cheir yn defnyddio'r un ffordd. Mae'n bwysig bod ceir, wrth gwrs, sydd â'r prif gyfrifoldeb, yn fy marn i, yn ystyried diogelwch beicwyr, ac mae hynny'n rhywbeth, wrth gwrs, i bob gyrrwr.
Wedi dweud hynny—ac rwyf i wedi dweud hyn o'r blaen yn y Siambr—rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig os ydym ni'n mynd i annog mwy o bobl i feicio, y bydd bob amser pobl sy'n rhy nerfus i feicio mewn traffig. Bydd rhai nad ydynt, ond bydd eraill yn dweud, 'Wel, hoffwn i feicio mwy, ond nid wyf yn awyddus i gymysgu gyda cheir ar y ffyrdd.' Dyna pam mae'n bwysig, wrth gwrs, darparu lonydd beicio pwrpasol. Sut ydym ni'n gwneud hynny? Mae gennym ni Ddeddf Teithio Llesol (Cymru) 2013, wrth gwrs, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ariannu seilwaith teithio llesol trwy gynlluniau ei hun a thrwy roi arian ar gael i awdurdodau lleol. Mae'r canllawiau dylunio teithio llesol yn darparu safonau eglur y mae'n rhaid i seilwaith eu bodloni, a byddwn yn diweddaru'r canllawiau y gaeaf hwn i ymgorffori arferion gorau sy'n dod i'r amlwg. Rwy'n deall y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud cyhoeddiad cyn bo hir ar yr alwad ariannu ar y gronfa trafnidiaeth leol ar gyfer y flwyddyn ariannol i ddod.
I'm delighted to hear that you've mentioned the exemplary design guidance that the Welsh Government issued along with the Active Travel (Wales) Act 2013, because obviously it's been lauded by the Westminster Government as fit for purpose across Britain. And so we've got this excellent design guidance, but what monitoring has the Welsh Government done of how much attention local authorities are paying to the design guidance when they're delivering the active travel plans that they need to deliver in order to address some of the issues that David Melding's raised around combatting the levels of accidents that happen, particularly at junctions?
Rwy'n falch iawn o glywed eich bod chi wedi sôn am y canllawiau dylunio rhagorol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru ynghyd â Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013, oherwydd yn amlwg mae wedi cael clod gan Lywodraeth San Steffan fel rhywbeth sy'n addas i'w ddiben ledled Prydain. Ac felly, mae gennym ni'r canllawiau dylunio rhagorol hyn, ond pa waith monitro mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o faint o sylw y mae awdurdodau lleol yn ei roi i'r canllawiau dylunio pan fyddant yn darparu'r cynlluniau teithio llesol y mae angen iddynt eu darparu i fynd i'r afael â rhai o'r materion a godwyd gan David Melding o ran brwydro lefelau'r damweiniau sy'n digwydd, yn enwedig ar gyffyrdd?
Well, local authorities must comply with the law, of course. But as part of the updating of the guidance that will take place, then as part of that guidance we'll have cognisance of what has been happening around Wales in order for the guidance to be strengthened, if it is the case that there are problems in some parts of Wales. The Member is absolutely right to say that we have the Act in place, but it is hugely important that the Act is observed, and there's still a great deal of scope in many of our city and town centres to do more when it comes to cycle lanes particularly, and that is something that we will be considering as part of the updating of the guidance.
Wel, mae'n rhaid i awdurdodau lleol gydymffurfio â'r gyfraith, wrth gwrs. Ond yn rhan o'r gwaith diweddaru canllawiau a fydd yn digwydd, yna yn rhan o'r canllawiau hynny byddwn yn rhoi sylw i'r hyn sydd wedi bod yn digwydd ledled Cymru fel y gellir cryfhau'r canllawiau, os yw'n wir fod problemau mewn rhai rhannau o Gymru. Mae'r Aelod yn hollol gywir i ddweud bod gennym ni'r Ddeddf ar waith, ond mae'n bwysig dros ben bod y Ddeddf yn cael ei hufuddhau, ac mae llawer iawn o gwmpas o hyd yng nghanol llawer o'n dinasoedd a'n trefi i wneud mwy pan ddaw i lonydd beicio yn arbennig, ac mae hynny'n rhywbeth y byddwn ni'n ei ystyried yn rhan o ddiweddaru'r canllawiau.
There are issues of cyclist safety, as have been raised by the last two Members, and we do need to make steps to encourage safe cycling. Unfortunately, when cyclists come off the road and onto the pavement, they can also become a danger to pedestrians. In Peterborough, the council are currently issuing PSPO notices, which are public space protection orders, to stop dangerous cyclists. One thousand cyclists have been fined in three months. We do have powers to issue PSPOs in Wales as well, so should we encourage Welsh councils to use similar notices to tackle the growing problem of dangerous cycling?
Ceir materion o ran diogelwch beicwyr, fel y codwyd gan y ddau Aelod diwethaf, ac mae angen i ni gymryd camau i annog pobl i feicio'n ddiogel. Yn anffodus, pan ddaw beicwyr oddi ar y ffordd ac ar y palmant, gallant hefyd ddod yn beryglus i gerddwyr. Yn Peterborough, mae'r cyngor wrthi'n cyflwyno hysbysiadau GGMC, sef gorchmynion gwarchod mannau cyhoeddus, i atal beicwyr peryglus. Mae mil o feicwyr wedi cael dirwy mewn tri mis. Mae gennym ni bwerau i gyflwyno GGMC yng Nghymru hefyd, felly a ddylem ni annog cynghorau Cymru i ddefnyddio hysbysiadau tebyg i fynd i'r afael â'r broblem gynyddol o feicio peryglus?
Well, this is something I know that the UK Government is considering. The current law that deals with dangerous cycling is a law that dates back to the furious driving of horses and carts in Victorian times, which has not been updated, although a prosecution was successful, of course, along those lines. I do get concerned. I think, first of all, it's important for us to understand that, just like most drivers, most cyclists are responsible cyclists, who are well-illuminated as well at night. But I've seen cyclists on pavements, I've seen people cycling at night with no lights and they're invisible, frankly. There's literally nothing on them that'll identify them to cars. But they are a minority. So, I think what is hugely important is that we continue to emphasise that for cyclists' own safety, it's massively important that they have lights on at night, they don't wear entirely dark clothing so they can't be seen, for their own safety and of course to enable cars to see them. But we are talking about a small minority of people. There is a duty on car drivers, obviously, to consider the safety of cyclists, but it is important as well that cyclists take steps to ensure that they can be seen.
Wel, mae hyn yn rhywbeth y gwn fod Llywodraeth y DU yn ei ystyried. Mae'r gyfraith gyfredol sy'n ymdrin â beicio peryglus yn gyfraith sy'n dyddio'n ôl i yrru ceffyl a chart yn wyllt yn oes Fictoria, nad yw wedi cael ei diweddaru, er y bu erlyniad yn llwyddiannus, wrth gwrs, ar y sail honno. Mae'n peri pryder i mi. Rwy'n credu, yn gyntaf oll, ei bod hi'n bwysig i ni ddeall, yn union fel y rhan fwyaf o yrwyr, bod y rhan fwyaf o feicwyr yn feicwyr cyfrifol, sydd wedi'u goleuo'n dda yn ystod y nos hefyd. Ond rwyf wedi gweld beicwyr ar balmentydd, rwyf wedi gweld pobl yn beicio yn y nos heb oleuadau ac maen nhw'n anweledig, a dweud y gwir. Nid oes unrhyw beth arnynt yn llythrennol a fydd yn eu harddangos i geir. Ond lleiafrif yw'r rhain. Felly, rwy'n credu mai'r hyn sy'n hynod bwysig yw ein bod ni'n parhau i bwysleisio, ar gyfer diogelwch beicwyr eu hunain, ei bod yn eithriadol o bwysig bod ganddyn nhw oleuadau yn y nos, nad ydyn nhw'n gwisgo dillad cwbl dywyll fel na ellir eu gweld, ar gyfer eu diogelwch eu hunain ac i alluogi ceir i'w gweld nhw, wrth gwrs. Ond rydym ni'n sôn am leiafrif bach o bobl. Ceir dyletswydd ar yrwyr ceir, yn amlwg, i ystyried diogelwch beicwyr, ond mae'n bwysig hefyd bod beicwyr yn cymryd camau i sicrhau bod modd eu gweld.
5. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn gwneud y defnydd gorau o wasanaethau ataliol i helpu grwpiau sy'n agored i niwed yng Nghymru? OAQ51316
5. How is the Welsh Government maximising the use of preventative services to help vulnerable groups in Wales? OAQ51316
'Prosperity for All' sets out our commitment to strong and safe communities that protect and support the vulnerable. What we look to do, of course, is to tackle inequality and support vulnerable people, and our draft budget, I believe, demonstrates that very commitment.
Mae 'Ffyniant i Bawb' yn nodi ein hymrwymiad i gymunedau cryf a diogel sy'n diogelu ac yn cynorthwyo pobl agored i niwed. Yr hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud, wrth gwrs, yw mynd i'r afael ag anghydraddoldeb a chynorthwyo pobl agored i niwed, ac mae ein cyllideb ddrafft, rwy'n credu, yn dangos yr union ymrwymiad hwnnw.
Well, thank you. Housing-related support funded through the Supporting People programme and delivered through housing associations and third sector bodies has been improving lives and saving significant sums for statutory sector providers—health boards, local authorities—for many years. In your deal on the draft budget with Plaid Cymru, you agreed that you would ring-fence Supporting People funding for two years—the £124 million. But a letter to local authority chief executives on 24 October revealed that seven local authorities would be given 100 per cent spending flexibility, and the other 15, 15 per cent spending flexibility, across Supporting People and four other non-housing related grants. How do you respond, therefore, to concern that this effectively removes the ring fence in 2018-19, meaning that Supporting People funding is not guaranteed to be protected at 2017-18 levels, and that the lack of a distinct budget line for Supporting People gives no assurances that the funding will be protected to £124 million in 2019-20?
Wel, diolch. Mae cymorth cysylltiedig â thai a ariennir drwy'r rhaglen Cefnogi Pobl ac a ddarperir trwy gymdeithasau tai a chyrff trydydd sector wedi bod yn gwella bywydau ac yn arbed symiau sylweddol i ddarparwyr sector statudol—byrddau iechyd, awdurdodau lleol—ers blynyddoedd lawer. Yn eich cytundeb ar y gyllideb ddrafft gyda Phlaid Cymru, cytunwyd gennych y byddech chi'n neilltuo cyllid Cefnogi Pobl am ddwy flynedd—£124 miliwn. Ond datgelodd llythyr at brif weithredwyr awdurdodau lleol ar 24 Hydref y byddai saith awdurdod lleol yn cael hyblygrwydd gwariant 100 y cant, a'r 15 arall yn cael hyblygrwydd gwariant 15 y cant, ar draws Cefnogi Pobl a phedwar grant arall nad ydynt yn gysylltiedig â thai. Sut ydych chi'n ymateb, felly, i bryder bod hyn yn cael gwared ar y neilltuo yn 2018-19 i bob pwrpas, sy'n golygu nad oes sicrwydd bod cyllid Cefnogi Pobl wedi ei ddiogelu ar lefelau 2017-18, a bod y diffyg llinell gyllideb bendant ar gyfer Cefnogi Pobl yn rhoi dim sicrwydd y bydd y cyllid yn cael ei ddiogelu i £124 miliwn yn 2019-20?
Well, we expect local authorities, of course, to comply with the law, and in the Housing (Wales) Act 2014, it is clear that local authorities have a duty to prevent homelessness. By and large, they have performed well in implementing that legislation. Progress has not been as consistent as we would like, and of course we will continue to monitor progress to make sure that the good progress that has been made across Wales continues in the future, due to the fact that Supporting People, of course, has received the funding through the budget agreement that is necessary.
Wel, rydym ni'n disgwyl i awdurdodau lleol, wrth gwrs, gydymffurfio â'r gyfraith, ac yn Neddf Tai (Cymru) 2014, mae'n eglur bod gan awdurdodau lleol ddyletswydd i atal digartrefedd. Ar y cyfan, maen nhw wedi perfformio'n dda o ran gweithredu'r ddeddfwriaeth honno. Nid yw cynnydd wedi bod mor gyson ag yr hoffem, ac wrth gwrs byddwn yn parhau i fonitro cynnydd i wneud yn siŵr bod y cynnydd da a wnaed ledled Cymru yn parhau yn y dyfodol, oherwydd wrth gwrs, bod Cefnogi Pobl wedi cael y cyllid drwy'r cytundeb cyllideb sy'n angenrheidiol.
Can I also support the importance of preventative services, but across all of our public services? For example, in Cwm Taf Local Health Board, they've been piloting free health checks funded by Welsh Government for the over-50s and, as a result, are picking up early signals of health problems that allows for cost-effective, preventative actions. Would the First Minister agree that this type of early prevention work is vital to reforming our health and wider public services, as well as ensuring the most effective use of public funds?
A gaf innau hefyd gefnogi pwysigrwydd gwasanaethau ataliol, ond ar draws ein holl wasanaethau cyhoeddus? Er enghraifft, ym Mwrdd Iechyd Lleol Cwm Taf, maen nhw wedi bod yn treialu archwiliadau iechyd am ddim wedi eu hariannu gan Lywodraeth Cymru i'r rhai sydd dros 50 oed, ac o ganlyniad, yn canfod arwyddion cynnar o broblemau iechyd sy'n caniatáu camau gweithredu ataliol, cost-effeithiol. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno bod y math hwn o waith atal cynnar yn hanfodol i ddiwygio ein gwasanaethau iechyd a chyhoeddus ehangach, yn ogystal â sicrhau'r defnydd mwyaf effeithiol o arian cyhoeddus?
Yes, I do. I think it's hugely important that we are able to do that. I hear from the Conservative benches that's not sufficient. Well, I've got to remind them they've had seven years of austerity; they're in no position to criticise when it comes to health, education or housing, or anything else for that matter. If they are so concerned about increasing funding in every single area, which they claim to be every year, then perhaps they could prevail on their colleagues in the UK Government to provide more money, or, indeed, to provide the £1.67 billion equivalent that Northern Ireland have had. They are in no position to complain, given the fact that they've proven so ineffective at lobbying their own colleagues in Westminster.
Ydw, mi ydwyf. Rwy'n credu ei bod hi'n hynod bwysig ein bod ni'n gallu gwneud hynny. Rwy'n clywed o feinciau'r Ceidwadwyr nad yw hynny'n ddigon. Wel, mae'n rhaid i mi eu hatgoffa eu bod nhw wedi cael saith mlynedd o gyni cyllidol; nid oes ganddyn nhw unrhyw hawl i feirniadu pan ddaw i iechyd, addysg neu dai, nac unrhyw beth arall o ran hynny. Os ydyn nhw'n poeni gymaint am gynyddu cyllid ym mhob un maes, y maen nhw'n honni eu bod yn ei wneud bob blwyddyn, yna efallai y gallent bwyso ar eu cydweithwyr yn Llywodraeth y DU i ddarparu mwy o arian, neu, yn wir, darparu'r hyn sy'n cyfateb i'r £1.67 biliwn y mae Gogledd Iwerddon wedi ei gael. Nid ydyn nhw mewn unrhyw sefyllfa i gwyno, o ystyried y ffaith eu bod nhw wedi bod mor aneffeithiol o ran lobïo eu cydweithwyr eu hunain yn San Steffan.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am bolisi rhyngwladol Llywodraeth Cymru? OAQ51306
6. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's international policy? OAQ51306
The focus of our international work is clear: to create a more prosperous and sustainable Wales through increased export and investment while increasing Wales’s influence and international recognition.
Mae pwyslais ein gwaith rhyngwladol yn eglur: creu Cymru fwy llewyrchus a chynaliadwy trwy fwy o allforio a buddsoddiad gan gynyddu dylanwad a chydnabyddiaeth ryngwladol Cymru.
I thank the First Minister for that answer. He is aware of my view, of course, that there needs to be a new, comprehensive international policy for Wales now that encompasses everything from trade to international development. I believe that there are many lessons we can learn from other sub-state nations. I know he's reluctant to do so at the moment, because of the ongoing uncertainty around our separation from the European Union, but doesn't he agree that, as a first step to a new, comprehensive international policy for Wales, we need to ascertain our country's global reputation? At the moment, one of the leading global brand industries for nations is the Anholt-GfK Nations Brand Index, and they measure the reputation of Scotland, Northern Ireland and the UK as three different entities. So, will the First Minister seek to have Wales included on that nations global brand index, so that we can have a first step, at least, to ascertaining our global reputation that could then inform a future international policy for our country?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Mae'n ymwybodol o fy marn i, wrth gwrs, bod angen polisi rhyngwladol cynhwysfawr newydd i Gymru erbyn hyn, sy'n cwmpasu popeth o fasnach i ddatblygu rhyngwladol. Rwy'n credu bod llawer o wersi y gallwn ni eu dysgu gan wledydd is-wladwriaethol eraill. Gwn ei fod yn amharod i wneud hynny ar hyn o bryd, oherwydd yr ansicrwydd parhaus ynghylch ein gwahaniad oddi wrth yr Undeb Ewropeaidd, ond onid yw'n cytuno, fel cam cyntaf tuag at bolisi rhyngwladol cynhwysfawr newydd i Gymru, bod angen i ni wybod beth yw enw da ein gwlad yn fyd-eang? Ar hyn o bryd, un o'r diwydiannau brand byd-eang blaenllaw ar gyfer cenhedloedd yw Mynegai Brand Cenhedloedd Anholt-GfK, ac maen nhw'n mesur enw da yr Alban, Gogledd Iwerddon a'r DU fel tri endid gwahanol. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog geisio cael cynnwys Cymru ar y mynegai brand byd-eang cenhedloedd hwnnw, fel y gallwn gael cam cyntaf, o leiaf, at ganfod ein henw da byd-eang a allai wedyn lywio polisi rhyngwladol ar gyfer y dyfodol yn ein gwlad.
Could I say, first of all, that we're not waiting to see what happens with Brexit in terms of developing, as he would describe it, international policy? One of the things we know we need to do is to increase our staff presence abroad, working with the UK Government to ensure that we can work with them, but I know that we will need to increase our presence in different countries around the world. That work is ongoing, and I hope to be in a position to make an announcement about that in the very near future.
He mentions particularly the Anholt-GfK open nation brands index. We have taken part in that survey in the past. It's expensive. The question for us was, 'What does it deliver for us?' It wasn't clear what it delivered for what it cost us, but what I'll do is I'll write to the Member with more details, just to inform him of the reasoning behind that decision and in order for him to understand why that decision was taken and whether there's scope to look at rejoining the index at some point in the future.
A gaf i ddweud, yn gyntaf oll, nad ydym ni'n aros i weld beth fydd yn digwydd gyda Brexit o ran datblygu, fel y byddai ef yn ei ddisgrifio, polisi rhyngwladol? Un o'r pethau y gwyddom fod angen i ni ei wneud yw cynyddu ein presenoldeb staff dramor, gan weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau y gallwn weithio gyda nhw, ond gwn y bydd angen i ni gynyddu ein presenoldeb mewn gwahanol wledydd ledled y byd. Mae'r gwaith hwnnw yn parhau, ac rwy'n gobeithio bod mewn sefyllfa i wneud cyhoeddiad am hynny yn y dyfodol agos iawn.
Mae'n sôn yn benodol am fynegai brandiau cenhedloedd agored Anholt-GfK. Rydym ni wedi cymryd rhan yn yr arolwg hwnnw yn y gorffennol. Mae'n ddrud. Y cwestiwn i ni oedd, 'beth mae'n ei gyflawni i ni?' Nid oedd yn glir beth yr oedd yn ei gyflawni i ni am yr hyn yr oedd yn ei gostio i ni, ond yr hyn a wnaf yw ysgrifennu at yr aelod gyda mwy o fanylion, dim ond i'w hysbysu am y rhesymeg y tu ôl i'r penderfyniad hwnnw ac er mwyn iddo ddeall pam y gwnaed y penderfyniad hwnnw ac a oes cyfle i ystyried ailymuno â'r mynegai ar ryw adeg yn y dyfodol.
First Minister, I just heard your previous response. Do you agree with me that we ought to be looking at appointing trade envoys to boost exports to countries outside of the EU? That will, of course, raise Wales's commercial presence and international profile.
Prif Weinidog, rwyf newydd glywed eich ymateb blaenorol. A ydych chi'n cytuno â mi y dylem ni fod yn ystyried penodi cynrychiolwyr masnach i roi hwb i allforion i wledydd y tu allan i'r UE? Bydd hynny, wrth gwrs, yn cynyddu presenoldeb masnachol a phroffil rhyngwladol Cymru.
Well, we'll have to trade with any country we can around the world, within reason. But the reality is that most of our export market is the European single market. That can't be replaced overnight. We can't start, for example, suddenly to export dairy produce to the US because of the issues that exist there, nor should we try and ignore our biggest market, which is on our doorstep. That doesn't mean, of course, that we are not proactive in developing markets elsewhere. The middle east is one example. The very fact that, working with the airport, we've established a link to Doha from next year; the fact that we have been working to gain trade, for example, in middle eastern countries. We have, for example, a situation where Welsh lamb is the market leader in the United Arab Emirates, something that I and, indeed, the Presiding Officer worked for in order for that to happen. So, it's not the case that we only focus on Europe, but Europe is our most important market by far, and it's not realistic to think that it can be replaced with anything else, particularly in the short term.
Wel, bydd yn rhaid i fasnachu ag unrhyw wlad y gallwn ledled y byd, o fewn rheswm. Ond y gwir yw mai marchnad sengl Ewrop yw'r rhan fwyaf o'n marchnad allforio. Ni ellir disodli honno dros nos. Ni allwn ddechrau, er enghraifft, allforio cynnyrch llaeth i'r Unol Daleithiau yn sydyn, oherwydd y materion sy'n bodoli yno, ac ni ddylem ychwaith geisio anwybyddu ein marchnad fwyaf, sydd ar garreg ein drws. Nid yw hynny'n golygu, wrth gwrs, nad ydym yn rhagweithiol o ran datblygu marchnadoedd mewn mannau eraill. Mae'r dwyrain canol yn un enghraifft. Mae'r union ffaith, gan weithio gyda'r maes awyr, ein bod ni wedi sefydlu cysylltiad â Doha o'r flwyddyn nesaf; y ffaith ein bod ni wedi bod yn gweithio i ennill masnach, er enghraifft, yng ngwledydd y dwyrain canol. Mae gennym ni, er enghraifft, sefyllfa lle mae cig oen Cymru yn arwain y farchnad yn yr Emiradau Arabaidd Unedig, rhywbeth y gwnes i ac, yn wir, y Llywydd weithio amdano er mwyn i hynny ddigwydd. Felly, nid yw'n wir ein bod ni'n canolbwyntio ar Ewrop yn unig, ond Ewrop yw ein marchnad bwysicaf o bell ffordd, ac nid yw'n realistig meddwl y gellir ei disodli gydag unrhyw beth arall, yn enwedig yn y tymor byr.
7. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu'r gefnogaeth i wasanaethau iechyd meddwl yng Nghwm Cynon yn ystod tymor y Cynulliad hwn? OAQ51317
7. How is the Welsh Government prioritising support for mental health services in Cynon Valley during this Assembly term? OAQ51317
Well, improving the nation’s mental health is one of five priorities specifically included in 'Prosperity for All', and we have committed in our draft budget to provide an additional £40 million for mental health services over the next two years.
Wel, mae gwella iechyd meddwl y genedl yn un o bum blaenoriaeth a gafodd eu cynnwys yn benodol yn 'Ffyniant i Bawb', ac rydym ni wedi ymrwymo yn ein cyllideb ddrafft i ddarparu £40 miliwn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl dros y ddwy flynedd nesaf.
First Minister, I'm really glad that supporting innovative ways of delivering mental health services is also a strand of 'Our Valleys, Our Future'. Cwm Taf university health board has the highest number of people taking antidepressants—one in six of the population—and that actually reaches a staggering one in three in the town of Mountain Ash in my constituency of Cynon Valley. I recently met with Valleys Steps, an organisation that I've been championing since I was elected as AM for Cynon Valley. They're carrying out a pilot based on promoting alternatives to medication, but are concerned that funding for the project may not be carried forward. Can the Welsh Government commit to continue funding for this project for an adequate period to enable it to promote non-medication alternatives?
Prif Weinidog, rwy'n wirioneddol falch bod cefnogi ffyrdd arloesol o ddarparu gwasanaethau iechyd meddwl hefyd yn elfen o 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol'. Bwrdd iechyd prifysgol Cwm Taf sydd â'r nifer fwyaf o bobl sy'n cymryd cyffuriau gwrth-iselder—un o bob chwech o'r boblogaeth—ac mae hynny'n cyrraedd cyfran syfrdanol o un o bob tri yn nhref Aberpennar yn fy etholaeth i yng Nghwm Cynon. Cefais gyfarfod yn ddiweddar â Valley Steps, sefydliad yr wyf i wedi bod yn ei hyrwyddo ers cael fy ethol yn AC dros Gwm Cynon. Maen nhw'n cynnal treial yn seiliedig ar hyrwyddo dewisiadau ar wahân i feddyginiaeth, ond yn pryderu efallai na fydd cyllid ar gyfer y prosiect yn cael ei barhau. A all Llywodraeth Cymru ymrwymo i barhau'r cyllid ar gyfer y prosiect hwn am gyfnod digonol i'w alluogi i hyrwyddo dewisiadau ar wahân i feddyginiaeth?
Can I thank the Member for the question? I can say that I do understand that Cwm Taf university health board is working collaboratively with the Valleys Steps programme, and my officials are in discussions with the health board over its ongoing work with the programme. I hope that a resolution can be achieved soon.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am y cwestiwn? Gallaf ddweud fy mod i'n deall bod bwrdd iechyd prifysgol Cwm Taf yn gweithio ar y cyd â rhaglen Valleys Steps, ac mae fy swyddogion mewn trafodaethau gyda'r bwrdd iechyd ynghylch ei waith parhaus gyda'r rhaglen. Rwy'n gobeithio y gellir dod o hyd i ateb yn fuan.
First Minister, I was very pleased to hear that the health Cabinet Secretary and the education Secretary announced additional investment for child and adolescent mental health services in schools. I do hope that we'll be seeing some of this benefit in places like Aberdare.
Prif Weinidog, roeddwn i'n falch iawn o glywed bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a'r Ysgrifennydd dros addysg wedi cyhoeddi buddsoddiad ychwanegol ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed mewn ysgolion. Rwy'n gobeithio y byddwn ni'n gweld rhywfaint o'r budd hwn mewn mannau fel Aberdâr.
Yes. Of course, every secondary school has a school counsellor, but there is a reluctance amongst some to go and see that counsellor for fear that others will find out. I think that is an issue that—. Well, I'm aware that that's an issue for some teenagers. So, being able to extend the reach of CAMHS beyond its traditional areas to look at preventative work, I think, is hugely important. Given the pressures that teenagers are under—. When I was a teenager, what happened at school didn't follow you home at night; it does now—through social media. I've seen it with my own eyes with my own children, the kind of stuff that is out there on social media. That's why, of course, it's so important that we have in place a system that didn't exist when I was in school, but is needed now for many teenagers, to provide them with the support that they need, both in school and outside.
Ie. Wrth gwrs, ceir cwnselydd ysgol ym mhob ysgol uwchradd, ond mae amharodrwydd ymhlith rhai i fynd i weld y cwnselydd hwnnw rhag ofn y bydd pobl eraill yn dod i wybod. Credaf fod hwnnw'n fater sy'n—. Wel, rwy'n ymwybodol bod honno'n broblem i rai pobl yn eu harddegau. Felly, mae gallu ymestyn cyrhaeddiad CAMHS y tu hwnt i'w feysydd traddodiadol i ystyried gwaith ataliol, rwy'n credu, yn eithriadol o bwysig. O ystyried y pwysau sydd ar bobl yn eu harddegau—. Pan oeddwn i yn fy arddegau, nid oedd yr hyn a oedd yn digwydd yn yr ysgol yn eich dilyn chi adref gyda'r nos; mae hynny'n digwydd nawr—trwy gyfryngau cymdeithasol. Rwyf wedi ei weld â'm llygaid fy hun gyda fy mhlant fy hun, y math o bethau sydd allan yno ar gyfryngau cymdeithasol. Dyna pam, wrth gwrs, mae hi mor bwysig bod gennym ni system nad oedd yn bodoli pan oeddwn i yn yr ysgol, ond sydd ei hangen nawr i lawer o bobl yn eu harddegau, i roi'r gefnogaeth sydd ei hangen arnynt, yn yr ysgol a'r tu allan iddi.
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gynlluniau datblygu lleol yng Ngogledd Cymru? OAQ51338
8. Will the First Minister make a statement on local development plans in North Wales? OAQ51338
Mae pum cynllun datblygu lleol wedi’u mabwysiadu yn y gogledd, ac mae disgwyl i'r ddau awdurdod arall—sef Wrecsam a sir y Fflint—fabwysiadu eu cynlluniau nhw erbyn y flwyddyn 2020.
There are five local development plans that have been adopted in north Wales, and we expect two other authorities—namely Wrexham and Flintshire—to adopt their plans by the year 2020.
Wel, mae hi yn bum mlynedd erbyn hyn ers i'r Arolygiaeth Gynllunio fynnu bod Wrecsam, neu wrthod cynnig cynllun datblygu lleol Wrecsam, a hefyd ddweud wrth sir Ddinbych a Chonwy nad oes digon o dai yn eu cynlluniau datblygu nhw. Roedd y penderfyniad hwnnw, wrth gwrs, wedi'i seilio ar ragolygon poblogaeth gan y Llywodraeth, ond erbyn hyn, wrth gwrs, mae'r cyfrifiad wedi dangos i ni fod y rhagolygon hynny yn wallus ac nad oedd angen cynyddu y nifer o dai yn y cynlluniau datblygu hynny. Yn wir, mae'n debyg bod cynllun datblygu lleol gwreiddiol Wrecsam yn reit agos ati o safbwynt y niferoedd, ond mae'r gost o orfod ailgynnal cynllun datblygu lleol, yn Wrecsam yn unig, wedi bod dros £200,000. Felly, pwy, yn eich barn chi, a ddylai fod yn digolledu cyngor Wrecsam am y broses yna ac am eu gorfodi nhw i fynd yn ôl a rhedeg proses a oedd yn amlwg yn ddiangen, a oedd yn wallus, ac a oedd yn wastraff amser llwyr?
Well, it is five years since the Planning Inspectorate insisted, or rather rejected Wrexham’s LDP, and also told Denbighshire and Conwy that there wasn’t sufficient housing in their development plans. That decision was based on the population forecasts of the Government, but now, of course, the census has demonstrated that those projections were erroneous and that we didn’t need to increase the number of houses in those plans. Indeed, the original Wrexham LDP was quite close to the mark in terms of the numbers, but the cost of having to redo the LDP in Wrexham alone has been over £200,000. So, who, in your view, should be compensating Wrexham council for that process and for forcing them to return and rerun a process that was clearly unnecessary, was erroneous and was a complete waste of time?
Wel, mae yna broses, yn ôl yn gyfraith, sydd yn rhaid ei dilyn. Mae'n rhaid i mi ddweud, wrth gwrs, os cofiaf i'n iawn, ei bod hi'n bosib i awdurdodau lleol ddod â'u ffigyrau eu hunain ymlaen ynglŷn â thai os maen nhw'n meddwl bod y targed maen nhw wedi'i gael gan Lywodraeth Cymru yn anghywir. Roedd hynny'n wir ar un adeg; rwy'n dal i gredu ei fod e'n wir nawr. Ond, wrth gwrs, nawr mae Wrecsam mewn sefyllfa lle, os deallaf i'n iawn, maen nhw'n targedu gwanwyn 2019 er mwyn mabwysiadu'r cynllun ei hun. Mae e'n hollbwysig, wrth gwrs, fod cynlluniau gan awdurdodau lleol.
Well, there is a process that, according to the law, has to be followed. If I remember rightly, it is possible for local authorities to bring their own figures forward as regards housing, if they believe that the target they have been set by the Welsh Government is inaccurate. That was true at one point and I believe that that is still true now. But, of course, Wrexham is now in a position—if I understand the situation properly—where they are targeting 2019 for the adoption of that plan, and it is important that they do adopt the plans.
Llyr is quite right to raise this, because we've got issues in Aberconwy now as a result of your Government's policy as regards technical advice note 1, where planning officers are actually interpreting that TAN 1 has much stronger weightings than any other of the TANs. We've got applications coming forward now on land that's not even in our LDP, making an absolute mockery of Conwy council having deposited its LDP with the Welsh Government. I would ask you, First Minister, will you look at this? Because it really is impacting on our few remaining greenfield sites, and frankly, developers are looking now to be able to land bank, to the detriment of our local communities. We haven't got the health services. We haven't got the education facilities, and there aren't places in the schools. The whole thing is a fiasco, and I would ask you, as your responsibility as the First Minister, to really look at this and perhaps provide this Chamber with some ways forward that you're going to change things as regard the weightings given to TAN 1.
Mae Llyr yn gwbl gywir i godi hyn, oherwydd mae gennym ni broblemau yn Aberconwy erbyn hyn o ganlyniad i bolisi eich Llywodraeth ynghylch nodyn cyngor technegol 1, lle mae swyddogion cynllunio yn dehongli bod gan y TAN 1 hwnnw bwysoliadau llawer cryfach nag unrhyw un o'r nodiadau cyngor technegol eraill. Mae gennym ni geisiadau sy'n cael eu cyflwyno nawr ar dir nad yw hyd yn oed yn ein CDLl, sy'n gwneud y ffaith fod Cyngor Conwy wedi adneuo ei CDLl gyda Llywodraeth Cymru yn destun sbort. Hoffwn ofyn i chi, Prif Weinidog, a wnewch chi edrych ar hyn? Oherwydd mae wir yn effeithio ar yr ychydig safleoedd maes glas sydd gennym yn weddill, ac a dweud y gwir, mae datblygwyr yn ceisio bancio tir erbyn hyn, sy'n anfanteisiol i gymunedau lleol. Nid yw'r gwasanaethau iechyd gennym ni. Nid yw'r cyfleusterau addysg gennym ni, ac nid oes lleoedd yn yr ysgolion. Mae'r holl beth yn llanast, ac rwy'n gofyn i chi, fel eich cyfrifoldeb chi fel Prif Weinidog, i ystyried hyn o ddifrif ac efallai rhoi rhai ffyrdd ymlaen i'r Siambr hon eich bod chi'n mynd i newid pethau o ran y pwysoliadau a roddwyd i TAN 1.
Well, TAN 1 is being looked at at the moment, but, I have to say, these are matters largely for the council. If there are planning applications that are coming forward on land where that land is not allocated for that particular use in the LDP, the council isn't obliged to give planning permission. The councils do have to take responsibility themselves for the decisions that they take, but, however, she did mention TAN 1, and the Minister informs me that TAN 1 is being examined at the moment.
Wel, mae TAN 1 yn cael ei ystyried ar hyn o bryd, ond, mae'n rhaid i mi ddweud, materion i'r cyngor yw'r rhain i raddau helaeth. Os oes ceisiadau cynllunio sy'n cael eu cyflwyno ar dir lle nad yw'r tir hwnnw wedi ei ddyrannu ar gyfer y defnydd penodol hwnnw yn y CDLl, nid yw'r cyngor o dan unrhyw rwymedigaeth i roi caniatâd cynllunio. Mae'n rhaid i'r cynghorau gymryd cyfrifoldeb eu hunain am y penderfyniadau y maen nhw'n eu gwneud, ond, fodd bynnag, fe wnaeth hi grybwyll TAN 1, ac mae'r Gweinidog yn fy hysbysu bod TAN 1 yn cael ei archwilio ar hyn o bryd.
9. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi'r diwydiant amaethyddol yn Sir Benfro? OAQ51304
9. Will the First Minister outline what the Welsh Government is doing to support the agricultural industry in Pembrokeshire? OAQ51304
Wel, er enghraifft, mae dros 1,400 o bobl yn sir Benfro wedi cofrestru gyda Cyswllt Ffermio i ddysgu mwy am wella proffidioldeb, cystadleurwydd a pherfformiad amgylcheddol eu busnesau. Wrth gwrs, rydym ni'n dal i bwyso ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig er mwyn sicrhau nad oes unrhyw rwystrau o gwbl ynglŷn â gallu ffermwyr sir Benfro i werthu yn y farchnad sengl.
Well, for example, over 1,400 people in Pembrokeshire are signed up to Farming Connect to learn more about improving the profitability, competitiveness and environmental performance of their businesses. Of course, we still urge the United Kingdom Government to ensure that there won't be any barriers to the ability of the farmers of Pembrokeshire to sell in the single market.
Prif Weinidog, un ffordd i gefnogi’r diwydiant amaethyddol yn sir Benfro yw peidio â chyflwyno parthau perygl nitradau yng Nghymru. O ystyried pwysigrwydd y mater hwn, a’r effaith negyddol y gall polisi fel hwn ei gael ar y diwydiant amaethyddol, a allwch chi roi diweddariad inni ar gynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer parthau perygl nitradau yng Nghymru? A allwch chi gadarnhau y bydd datganiad ynglŷn â’r mater yma yn cael ei gyflwyno yn y Siambr hon, ac, felly, pryd y bydd hynny?
One way to support the agricultural industry in Pembrokeshire is not to introduce nitrate vulnerable zones in Wales. Given the importance of this issue and the negative impact that such a policy could have on the agricultural industry, can you give us an update on the Welsh Government plans for nitrate vulnerable zones in Wales? And can you confirm that a statement on this issue will be made to this Chamber, and when will that happen?
Roedd yna lawer o ymatebion i’r ymgynghoriad—dros 250. Mae yna lot fawr o—. Maen nhw’n fwy manwl hefyd na beth a fyddai’n arferol mewn sefyllfa fel hon. Bydd crynodeb o’r ymatebion hynny yn cael ei gyhoeddi cyn bo hir. Mae adolygiad o’r NVZ yn rhywbeth sydd yn statudol o dan y gyfarwyddeb nitrates, ac mae’n rhaid, wrth gwrs, i hyn gael ei ystyried yn fwy eang ynglŷn â llygredd hefyd. Felly, creu’r cydbwysedd sy’n hollbwysig fan hyn. Wrth gwrs, rydym ni'n moyn sicrhau bod y penderfyniad sy’n cael ei wneud yn sicrhau bod y cydbwysedd hwnnw yn digwydd, sef y cydbwysedd rhwng lleihau llygredd, a hefyd, wrth gwrs, sicrhau nad oes unrhyw newidiadau yn ormodol ynglŷn â ffermio.
There were very many representations made—over 250. They are more detailed than would usually be expected in this situation, and a summary of all those will be published erelong. The review of the NVZ is statutory under the nitrates directive, and, of course, that has to be considered in the context of pollution as well. So, striking the balance is what's vital here. Of course, we want to ensure that the decision that is made ensures that we do strike that balance between reducing pollution and, of course, ensuring that any changes are not excessive in relation to farming.
Ac, yn olaf, Simon Thomas.
Finally, Simon Thomas.
Diolch, Llywydd. Fe ddywedodd eich Ysgrifennydd Cabinet chi dros gyllid a llywodraeth leol wrth y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ddoe eich bod chi’n agos at gytuno fframwaith ar gyfer amaeth wrth fynd allan o’r Undeb Ewropeaidd. Bydd gan ffermwyr yn sir Benfro a thu hwnt ddiddordeb mawr mewn deall beth yw’r fframwaith hwnnw, a beth yw’r cytundeb hwnnw. Pryd y clywn ni’r manylion hyn, os gwelwch yn dda, yn hytrach na jest rhyw sibrydion mewn pwyllgor?
Thank you, Llywydd. Your Cabinet Secretary for finance and local government told the External Affairs and Additional Legislation Committee yesterday that you were close to agreeing a framework for agriculture as we exit the European Union. Farmers in Pembrokeshire and elsewhere will be very interested in understanding what that framework is, and what that agreement entails. When will we hear those details, rather than just rumours in a committee?
Unwaith y bydd y fframwaith wedi cael ei gytuno, fe ddywedwn ni, wrth gwrs, wrth y Cynulliad. Ond nid yw’n gyfrinachol beth yw ein sefyllfa ni fel Llywodraeth, sef: yn gyntaf, dylai pwerau ddod i'r lle y dylen nhw, sef y Cynulliad hwn, yn ail, sicrhau bod dim byd yn newid heb fod yna gytundeb i newid pethau, ac, yn drydydd, wrth gwrs, sicrhau bod yr un faint o arian ar gael i dalu taliadau yn y pen draw ag sydd yno yn awr, a bod y taliadau hynny yn cael eu talu i Lywodraeth Cymru yn yr un ffordd â nawr. Ni fyddai’n iawn pe buasai’r taliadau hynny yn dod drwy fformiwla Barnett. Byddai hwnnw’n doriad enfawr i’r gyllideb. Dyna’r safbwynt yr ydym ni wedi ei chymryd, ac, wrth gwrs, dyna’r safbwynt sydd wedi ein harwain ni yn ystod y trafodaethau hyn.
Well, once the framework is agreed, then I will announce it, of course, to the Assembly. But it's no secret what our position as a Government is: namely, first, that the powers should come to the rightful place, namely this Assembly, secondly, that nothing should change without an agreement to change, and, thirdly, that we must ensure that the same amount of money is available to make the payments as at present, and those payments should be made to the Welsh Government in the same way as at present. It wouldn't be right if those payments came to us through the Barnett formula. It would be a huge cut to the budget. So, that's the stance we have taken and, of course, that is the stance that has steered us through these discussions.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes. Rydw i'n galw ar arweinydd y tŷ i wneud y datganiad—Julie James.
The next item, therefore, is the business statement and announcement. I call on the leader of the house to make the statement—Julie James.
Diolch, Llywydd. There's one change to this week's business. The Minister for Culture, Tourism and Sport will make an oral statement on the future of Cadw immediately after this business statement. Business for the next three weeks is shown in the business statement and announcement found amongst the meeting papers, which are available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Ceir un newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Gweinidog dros Ddiwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon yn gwneud datganiad llafar ar ddyfodol Cadw yn syth ar ôl y datganiad busnes hwn. Dangosir busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf yn y datganiad a chyhoeddiad busnes sydd i'w gweld ymhlith y papurau cyfarfod, sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
I call for a single statement on the number of pupils being taken out of school to be taught at home who are on the autism spectrum or with other additional learning needs. You might be aware that, last Friday, BBC Wales reported research showing that the number of pupils being taken out of school to be taught at home had doubled in the previous four years, with many of those pupils believed to be on the autistic spectrum. This follows previous revelations that the number of pupils in the school action and school action plus categories being excluded from school on short-term exclusions had doubled, whilst falling for the general school population.
We've heard concern in this context from the Children's Commissioner for Wales, who expressed a concern that some parents had told her they'd been encouraged to home educate because their child might be affecting the school or local authority performance data. We heard from the Special Educational Needs Tribunal for Wales that families with autistic children lodged more appeals about the lack of support their child was receiving in school than those with other learning needs. And we heard from the National Autistic Society Cymru that a lot of parents are finding themselves in positions where they have no option, and the only thing they can do to help their children is to educate them at home, even though they might not feel fully equipped to do that or want to.
Now, I know you're going to tell me, or you might have been going to tell me, that the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Bill, to be debated later, will be addressing this and overhauling the system for supporting learners, but the National Autistic Society Cymru has called for mandatory training in autism awareness in schools, recognising that the very same people in schools who are currently getting it so wrong with these children are likely to be the people who will have a major influence on their individual development plans in the future. I do therefore hope that you will find time for the Welsh Government to provide a statement on this very important piece of work by BBC Wales.
Galwaf am un datganiad ar nifer y disgyblion sy'n cael eu tynnu allan o'r ysgol i'w haddysgu gartref sydd ar y sbectrwm awtistiaeth neu sydd ag anghenion dysgu ychwanegol eraill. Efallai y byddwch chi'n ymwybodol bod BBC Wales wedi adrodd, ddydd Gwener diwethaf, ar waith ymchwil yn dangos bod nifer y disgyblion sy'n cael eu tynnu allan o'r ysgol i'w haddysgu gartref wedi dyblu yn y pedair blynedd flaenorol, a chredir fod llawer o'r disgyblion hynny ar y sbectrwm awtistig. Mae hyn yn dilyn datgeliadau blaenorol bod nifer y disgyblion yn y categorïau Gweithredu gan yr Ysgol a Gweithredu gan yr Ysgol a Mwy sy'n cael eu gwahardd o'r ysgol ar waharddiadau tymor byr wedi dyblu, er ei fod yn gostwng ymhlith y boblogaeth ysgol yn gyffredinol.
Rydym ni wedi clywed pryder yn y cyd-destun hwn gan Gomisiynydd Plant Cymru, a fynegodd bryder bod rhai rhieni wedi dweud wrthi eu bod wedi cael eu hannog i addysgu yn y cartref oherwydd y gallai eu plant fod yn effeithio ar ddata perfformiad yr ysgol neu'r awdurdod lleol. Clywsom gan Dribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru bod teuluoedd â phlant awtistig yn cyflwyno mwy o apeliadau ynghylch y diffyg cymorth yr oedd eu plentyn yn ei gael yn yr ysgol na'r rheini ag anghenion dysgu eraill. A chlywsom gan Gymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth Cymru bod llawer o rieni yn canfod eu hunain mewn sefyllfaoedd lle nad oes ganddynt unrhyw ddewis, a'r unig beth y gallant ei wneud i helpu eu plant yw eu haddysgu yn y cartref, er efallai nad ydynt yn teimlo eu bod yn gwbl gymwys i wneud hynny nac eisiau gwneud hynny.
Nawr, gwn eich bod yn mynd i ddweud wrthyf, neu efallai eich bod chi'n mynd i ddweud wrthyf, y bydd y Bil Tribiwnlys Anghenion Dysgu Ychwanegol ac Addysg (Cymru), a fydd yn cael ei drafod yn ddiweddarach, yn rhoi sylw i hyn ac yn ailwampio'r system ar gyfer cefnogi dysgwyr, ond mae Cymdeithas Genedlaethol Awtistiaeth Cymru wedi galw am hyfforddiant gorfodol mewn ymwybyddiaeth o awtistiaeth mewn ysgolion, gan gydnabod ei bod yn debygol mai'r un bobl yn union mewn ysgolion sy'n cael pethau mor anghywir gyda'r plant hyn ar hyn o bryd fydd y bobl a fydd yn cael dylanwad mawr ar eu cynlluniau datblygu unigol yn y dyfodol. Rwy'n gobeithio felly y byddwch yn dod o hyd i amser i Lywodraeth Cymru ddarparu datganiad ar y darn pwysig iawn hwn o waith gan BBC Wales.
Thank you for that question. I actually saw the programme, which was very interesting indeed, and I've had the chance to speak to a number of groups myself about it. The Cabinet Secretary for Education is in the Chamber, listening to your remarks as well. I will take the opportunity, of course, to say that our very ambitious additional learning needs Bill will, if passed this afternoon, completely overhaul the system for supporting any learner with additional learning needs and introduce duties to secure additional learning provision in schools. Obviously, we continue to be absolutely committed to creating an inclusive education system that works for all our learners, and we're always very open to additional evidence or commentary that shows that some part of the system needs another look at it. But the Cabinet Secretary for Education has heard your remarks and I'm sure she'll take them on board, and, if we do identify any such trends or patterns, or evidence is available, I'm sure she'll be taking those into account in due course.
Diolch ichi am y cwestiwn hwnnw. Mewn gwirionedd, gwelais y rhaglen, a oedd yn ddiddorol iawn, ac rwyf wedi cael cyfle i siarad â nifer o grwpiau fy hun am y peth. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn y Siambr, hefyd yn gwrando ar eich sylwadau chi. Byddaf yn achub ar y cyfle, wrth gwrs, i ddweud y bydd ein Bil anghenion dysgu ychwanegol, sy'n uchelgeisiol iawn, os caiff ei basio y prynhawn yma, yn ailwampio'n llwyr y system ar gyfer cefnogi dysgwyr sydd ag anghenion dysgu ychwanegol a bydd yn cyflwyno dyletswyddau i sicrhau darpariaeth dysgu ychwanegol mewn ysgolion. Yn amlwg, rydym yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i greu system addysg gynhwysol sy'n gweithio ar gyfer pob un o'n dysgwyr, ac rydym bob amser yn agored iawn i dystiolaeth ychwanegol neu sylwebaeth sy'n dangos bod angen edrych ar ryw ran o'r system eto. Ond mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wedi clywed eich sylwadau ac rwy'n siŵr y bydd hi'n eu hystyried, ac os byddwn yn nodi unrhyw dueddiadau neu batrymau o'r fath, neu os oes tystiolaeth ar gael, rwy'n siŵr bydd hi'n cymryd hynny i ystyriaeth maes o law.
Last week, a written statement was published by the local government Secretary on the 'Our Valleys, Our Future' implementation plan. That was, of course, due to be an earlier oral statement but, for very proper and understandable reasons, that couldn't take place. But the implementation plan is of such importance, and there are real implications for the Assembly budget and for the economic prospects of the Valleys communities themselves, and I know that many members of the public and many Members here, myself included, have great concerns about the implementation plans. So, I wonder whether you can commit to a debate or an oral statement at the earliest possible opportunity in Government time on the implementation plan.
Yr wythnos diwethaf, cyhoeddwyd datganiad ysgrifenedig gan yr Ysgrifennydd dros Lywodraeth Leol ar y cynllun gweithredu 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol'. Roedd hwnnw, wrth gwrs, i fod yn ddatganiad llafar cynharach ond, am resymau clir a phriodol iawn, ni allai hynny ddigwydd. Ond mae'r cynllun gweithredu'n bwysig iawn, ac mae goblygiadau gwirioneddol i gyllideb y Cynulliad ac i ragolygon economaidd y cymunedau yn y Cymoedd eu hunain. Gwn fod gan lawer o aelodau'r cyhoedd a llawer o'r Aelodau yma, gan gynnwys fi fy hun, bryderon mawr ynghylch y cynlluniau gweithredu. Felly, tybed a wnewch chi ymrwymo i ddadl neu ddatganiad llafar cyn gynted ag y bo modd yn amser y Llywodraeth ar y cynllun gweithredu.
We all are aware of the really sad circumstances, which are still affecting Government business, and I know the Member has, as have all Members, been very understanding as we've tried to cope with those. Obviously, there are opportunities to question the new Cabinet Secretary for Local Government and Public Services, who remains in charge of the Valleys brief. I understand the Member's point, but I think there will be opportunities in questions and at other times, and, in fact, during the budget debate, to answer any of the concerns. Of course, the Member can always put those concerns in writing if he continues to have them.
Yr ydym ni i gyd yn ymwybodol o'r amgylchiadau trist iawn, sy'n dal i effeithio ar fusnes y Llywodraeth, a gwn fod yr Aelod, fel y mae'r holl Aelodau, yn llawn cydymdeimlad wrth i ni geisio ymdopi â hynny. Yn amlwg, mae cyfleoedd i holi'r Ysgrifennydd Cabinet newydd dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, sy'n parhau i fod yn gyfrifol am frîff y Cymoedd. Rwy'n deall pwynt yr Aelod, ond credaf y bydd cyfleoedd yn y cwestiynau ac ar adegau eraill, ac, mewn gwirionedd, yn ystod y ddadl ar y gyllideb, i ymateb i unrhyw un o'r pryderon. Wrth gwrs, gall yr Aelod bob amser gyflwyno'r pryderon hynny yn ysgrifenedig os yw'n dal i bryderu.
Leader of the house, I chaired a meeting last week attended by the Docks Incinerator Action Group, which has been set up in Barry. At that meeting also was the chair of Natural Resources Wales, Diane McCrea, and her senior officers. At the meeting, the Natural Resources Wales officers said that they were minded to take a draft decision to grant an environmental permit with conditions for the biomass No. 2 incinerator in the heart of Barry, which has met with widespread opposition from the community, cross-party elected representatives, including myself, and statutory bodies. I've called for an extended consultation period of at least eight weeks for the consultation period on this draft decision. Will the Welsh Government provide an update on NRW's decision on this matter?
Arweinydd y Tŷ, yr wythnos diwethaf cadeiriais gyfarfod lle'r oedd Grŵp Gweithredu Llosgydd y Dociau yn bresennol, grŵp a sefydlwyd yn y Barri. Yn y cyfarfod hwnnw hefyd roedd Cadeirydd Cyfoeth Naturiol Cymru, Diane McCrea, a'i huwch swyddogion. Yn y cyfarfod, dywedodd swyddogion Cyfoeth Naturiol Cymru eu bod yn bwriadu gwneud penderfyniad drafft i roi trwydded amgylcheddol gydag amodau ar gyfer y llosgydd biomas Rhif 2 ynghanol y Barri. Cafwyd llawer o wrthwynebiad iddo gan y gymuned, cynrychiolwyr etholedig trawsbleidiol, gan gynnwys fi fy hun, a chyrff statudol. Rwyf wedi galw am gyfnod ymgynghori estynedig o wyth wythnos o leiaf ar gyfer y cyfnod ymgynghori ar y penderfyniad drafft hwn. A wnaiff Llywodraeth Cymru ddarparu diweddariad ar benderfyniad Cyfoeth Naturiol Cymru ar y mater hwn?
Thank you for that very important question, Jane Hutt. You always take concerns in your constituency of the Vale of Glamorgan very seriously, and I see that you haven't changed in any regard with regard to this very important decision. We’re not, obviously, going to comment on the application in detail, as it could be something that the Welsh Ministers end up having to make some appeal determination on, but I understand that Natural Resources Wales has made an announcement, as you said, that they’re minded to issue an environmental permit. Before it grants any such licence it must consult on the draft decision document and the draft permit conditions, which would explain the rationale for the determination.
The consultation runs for a minimum of four weeks from late November, and this is another opportunity for people to bring forward any new information that has not been previously considered and to provide further comment on the draft decision. I think that’s the opportunity for constituents and yourself to make those further comments, if necessary.
In addition, the new Minister who’s in charge of NRW is in the Chamber listening, and I’m sure she’s taking account of your remarks.
Diolch ichi am y cwestiwn pwysig iawn hwnnw, Jane Hutt. Rydych chi bob amser yn cymryd pryderon eich etholaeth ym Mro Morgannwg o ddifrif, a gwelaf nad ydych chi wedi newid mewn unrhyw ffordd o ran y penderfyniad pwysig iawn hwn. Ni fyddwn, yn amlwg, yn gwneud sylw manwl ar y cais oherwydd gallai fod yn rhywbeth y bydd Gweinidogion Cymru yn gorfod gwneud penderfyniad arno o ran apêl yn y pen draw. Ond rwyf ar ddeall bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gwneud cyhoeddiad, fel y gwnaethoch ddweud, ei fod yn bwriadu cyflwyno trwydded amgylcheddol. Cyn iddo gyflwyno unrhyw drwydded o'r fath mae'n rhaid iddo ymgynghori ar y ddogfen benderfyniad ddrafft ac ar amodau'r drwydded ddrafft, a fyddai'n esbonio'r rhesymeg dros y penderfyniad.
Mae'r ymgynghoriad yn para am o leiaf pedair wythnos o ddiwedd mis Tachwedd ymlaen, ac mae hwn yn gyfle arall i bobl gyflwyno unrhyw wybodaeth newydd nad ydynt wedi'i hystyried o'r blaen ac i roi sylwadau pellach ar y penderfyniad drafft. Credaf fod hynny'n gyfle i'r etholwyr ac i chi eich hun wneud y sylwadau pellach hynny, os oes angen.
Ymhellach at hynny, mae'r Gweinidog newydd sy'n gyfrifol am Cyfoeth Naturiol Cymru yn y Siambr yn gwrando, ac rwy'n siŵr ei bod yn ystyried eich sylwadau.
Leader of the house, may I ask for a statement on the alarming increase in fly-tipping in parts of south-east Wales? Last year, a 6 per cent increase in fly-tipping across Wales—however, the increase in Merthyr Tydfil was 15 per cent, and in Newport there were 3,258 incidents of fly-tipping, an increase of 44 per cent. What a staggering figure, Minister, and, worryingly, incidents of asbestos fly-tipping have hit a 10-year high, with Merthyr Tydfil having the highest rate in Wales. That is a real health hazard. May I ask for a statement on this matter urgently, please, which has potentially serious implications for public health in Wales?
Arweinydd y Tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad ar y cynnydd brawychus mewn tipio anghyfreithlon mewn rhannau o'r de-ddwyrain? Y llynedd, roedd cynnydd o 6 y cant mewn tipio anghyfreithlon ar draws Cymru—fodd bynnag, 15 y cant oedd y cynnydd ym Merthyr Tudful, ac yng Nghasnewydd roedd 3,258 o achosion o dipio anghyfreithlon, cynnydd o 44 y cant. Mae'r nifer yn syfrdanol, Gweinidog, ac mae'r ffaith bod yr achosion o dipio asbestos ar eu huchaf ers 10 mlynedd yn destun pryder, gyda Merthyr Tudful â'r gyfradd uchaf yng Nghymru. Mae hynny'n berygl gwirioneddol i iechyd. A gaf i ofyn am ddatganiad ar frys ar y mater hwn, sydd â goblygiadau difrifol posibl i iechyd y cyhoedd yng Nghymru, os gwelwch yn dda?
Thank you very much for those very important remarks. I do think that fly-tipping is a very important matter. It’s something that local government associations and, indeed, environment Ministers have discussed over some time. There is very good practice across Wales, and I think the way forward is to encourage local government colleagues to share that good practice and spread out that good practice across the piece so that some councils that are experiencing difficulty can learn from that good practice and take it into account when formulating their own policies.
Diolch yn fawr iawn ichi am y sylwadau pwysig iawn hynny. Credaf fod tipio anghyfreithlon yn fater pwysig iawn. Mae hyn yn rhywbeth y mae cymdeithasau llywodraeth leol ac, yn wir, Gweinidogion dros yr Amgylchedd wedi'i drafod dros beth amser. Ceir arferion da iawn ar draws Cymru, a chredaf mai'r ffordd ymlaen yw annog cydweithwyr ym maes Llywodraeth Leol i rannu'r arferion da hynny a'u lledaenu, fel y gall rhai cynghorau sy'n cael problemau ddysgu o'r arferion da hynny a'u cymryd i ystyriaeth wrth lunio eu polisïau eu hunain.
Is it possible to have a statement from the Welsh Government around the research done by University College London that was published in The BMJ last week on relating avoidable deaths with austerity policies? That research was England-based, but looked at the correlation between expenditure and austerity and early deaths. It saw that, in England, whereas early deaths had been falling up until 2010, they have since then completely reversed the position. It demonstrated that, for every £10 drop in spend per head on social care, there were an associated five extra care home deaths per 100,000 of population in England, and altogether they estimate the cost of austerity policies to be 120,000 early deaths. This is a public health crisis, therefore. Austerity is creating a public health crisis on the basis of these England-only figures.
It would be, I think, illuminating for the Assembly to have a Welsh interpretation of these—to have Public Health Wales or the Cabinet Secretary give his take on what these figures mean for the Welsh context, and also the implications for our policy-making decisions here in Wales.
A yw'n bosibl cael datganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch yr ymchwil a wnaed gan Goleg Prifysgol Llundain a gyhoeddwyd yn y BMJ yr wythnos ddiwethaf ar y cysylltiad rhwng marwolaethau diangen a pholisïau cyni? Cynhaliwyd y gwaith ymchwil hwnnw yn Lloegr, ond roedd yn edrych ar y cysylltiad rhwng gwariant a chyni a marwolaethau cynnar. Canfuwyd, yn Lloegr, fod marwolaethau cynnar wedi bod yn gostwng hyd at 2010, ond ers hynny mae'r sefyllfa wedi'i gwrthdroi'n llwyr. Ar gyfer pob gostyngiad o £10 y pen i wariant ar ofal cymdeithasol, dangoswyd bod pum marwolaeth ychwanegol mewn cartrefi gofal fesul 100,000 o'r boblogaeth yn Lloegr. Gyda'i gilydd, maen nhw'n amcangyfrif mai cost polisïau cynilo yw 120,000 o farwolaethau cynnar. Felly, mae hyn yn argyfwng iechyd cyhoeddus. Mae cyni'n creu argyfwng iechyd cyhoeddus ar sail y ffigurau hyn ar gyfer Lloegr yn unig.
Credaf y byddai'n ddadlennol i'r Cynulliad gael dehongliad tebyg yng Nghymru—dylai Iechyd Cyhoeddus Cymru neu Ysgrifennydd y Cabinet roi eu dehongliad nhw o'r hyn y mae'r ffigurau hyn yn ei olygu yng nghyd-destun Cymru, a hefyd y goblygiadau i'n penderfyniadau llunio polisi yma yng Nghymru.
Well, Simon Thomas makes a series of extremely important points. I think in our own constituency work most of us have seen an increase in people who are really seriously struggling with austerity and the related benefits and other polices that have been brought forward by the UK Government. In particular, I remain very concerned about the delays in payment of universal credit and what that will do to people’s ability to feed themselves and heat themselves and so on. I remain very concerned indeed, as I’m sure my colleague the Cabinet Secretary for health, who’s listening to your points, is as well. I think it would be an excellent idea to be able to see what the exact position in Wales is. The Cabinet Secretary’s nodding as I’m saying this, so I’m sure we’ll be able to look into that and report back to the Assembly in due course.
Wel, mae Simon Thomas yn gwneud cyfres o bwyntiau pwysig iawn. Yn ein gwaith etholaeth ni ein hunain rwyf yn credu bod y rhan fwyaf ohonom wedi gweld bod mwy o bobl yn wynebu anawsterau difrifol oherwydd cyni, a'r budd-daliadau a'r polisïau eraill cysylltiedig a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU. Yn benodol, rwy'n dal i fod yn bryderus iawn am yr oedi wrth dalu credyd cynhwysol, a sut y bydd hyn yn effeithio ar allu pobl i fwydo eu hunain a chadw'n gynnes ac ati. Yn wir, rwy'n dal i fod yn bryderus iawn, fel y mae fy nghyd-aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, hefyd, rwy'n siŵr, sy'n gwrando ar eich pwyntiau chi. Credaf y byddai'n syniad gwych gweld beth yw'r union sefyllfa yng Nghymru. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn nodio ei ben wrth i mi ddweud hyn, felly rwy'n siŵr y byddwn ni'n gallu ymchwilio i hynny ac adrodd yn ôl i'r Cynulliad maes o law.
Can I take this first formal chance to congratulate the Leader of the House in her new role and wish her well in her work? Can I please request that the Cabinet Secretary for Education bring forward a statement to update the Assembly on the important issue of asbestos in school buildings? We know from representations to the Petitions Committee and also from some related correspondence that the Welsh Government has now formed a working group on the issue and I hope you would agree that we would all now benefit from hearing more about this work as part of our Plenary business.
The cross-party group on asbestos, which I chair, is also keen to ensure that the working group is based upon the principles of social partnership that’s reflected in the work of this Welsh Government, so can I ask that the statement also addresses the membership of the working group, the terms of reference, and the forward work programme?
A gaf i achub ar y cyfle ffurfiol cyntaf hwn i longyfarch Arweinydd y Tŷ yn ei swyddogaeth newydd a dymuno'n dda iddi yn ei gwaith? A gaf i ofyn, os gwelwch yn dda, i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg gyflwyno datganiad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad ar y mater pwysig o asbestos mewn adeiladau ysgolion? Gwyddom o sylwadau i'r Pwyllgor Deisebau a hefyd o ohebiaeth berthnasol fod Llywodraeth Cymru erbyn hyn wedi ffurfio gweithgor ar y mater ac rwy'n gobeithio y byddech yn cytuno y byddai o fudd i bawb glywed mwy am y gwaith hwn fel rhan o fusnes y Cyfarfod Llawn.
Mae'r grŵp trawsbleidiol ar asbestos, yr wyf yn ei gadeirio, hefyd yn awyddus i sicrhau bod gwaith y gweithgor yn seiliedig ar yr egwyddorion o bartneriaeth gymdeithasol sy'n bodoli yng ngwaith y Llywodraeth hon. Felly a gaf i ofyn hefyd fod y datganiad yn ymdrin ag aelodaeth y gweithgor, y cylch gorchwyl a'r rhaglen waith yn y dyfodol?
The Member has taken a keen interest in this—and thank you very much for your kind remarks at the beginning there. My understanding is that the asbestos management in schools working group has decided that a consultation should take place early in 2018 on the revised asbestos management in schools guidance for Wales, and at the end of the consultation period a meeting will be convened with all the key stakeholders, including the union representatives. I'm sure that the Member will be able to take part in that. And I'm sure that once that's happened, the Cabinet Secretary will be very pleased to update the Assembly on the position once the working group and the consultation has had the opportunity to go forward.
Mae'r Aelod wedi ymddiddori’n frwd yn hyn—a diolch yn fawr iawn am eich sylwadau caredig ar y dechrau. Fy nealltwriaeth i yw bod y gweithgor ar reoli asbestos mewn ysgolion wedi penderfynu y dylid cynnal ymgynghoriad yn gynnar yn 2018 ar ganllawiau diwygiedig ar reoli asbestos mewn ysgolion yng Nghymru, ac ar ddiwedd y cyfnod ymgynghori bydd yr holl randdeiliaid allweddol, gan gynnwys cynrychiolwyr undebau, yn ymgynnull mewn cyfarfod. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn gallu cymryd rhan yn hynny. Ac rwy'n siŵr, pan fydd hynny wedi digwydd, y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn falch iawn o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad ar y sefyllfa pan fydd y gweithgor a'r ymgynghoriad wedi cael cyfle i symud ymlaen.
Leader of the Chamber, I'd like to congratulate you as well, to start off.
I'd like a statement about International Men's Day and what the Government in Wales did to recognise it.
The second point is the legal opinion given to the Equality and Human Rights Commission, published in the Western Mail today, which found that men are being discriminated against in the field of domestic abuse in Wales. I wondered how that is going to inform Government policy, and how you would recognise the discrimination. For example, men are automatically treated as perpetrators when they present as victims. This is found to be discriminatory and unlawful now, and it's happening in Cardiff. I could name organisations here, but I won't at this stage. So, what is the Government going to do about this discrimination that men face in the area of domestic abuse? Thirty five per cent of all victims are male nowadays.
Arweinydd y Siambr, hoffwn eich llongyfarch hefyd, ar y dechrau.
A fyddai modd cael datganiad am Ddiwrnod Rhyngwladol Dynion a beth wnaeth y Llywodraeth yng Nghymru i'w gydnabod.
Yr ail bwynt yw'r farn gyfreithiol a roddir i'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, a gyhoeddwyd yn y Western Mail heddiw, a ganfu fod gwahaniaethu yn erbyn dynion ym maes cam-drin domestig yng Nghymru. Tybed sut y mae hyn yn mynd i lywio polisi'r Llywodraeth, a sut y byddech yn cydnabod y gwahaniaethu. Er enghraifft, caiff dynion eu trin yn awtomatig fel troseddwyr wrth ddatgan eu bod yn ddioddefwyr. Ystyrir bod hyn yn wahaniaethol ac yn anghyfreithlon erbyn hyn, ac mae hynny'n digwydd yng Nghaerdydd. Gallwn enwi sefydliadau yma, ond wnaf hynny nawr. Felly, beth mae'r Llywodraeth yn mynd i'w wneud ynghylch y gwahaniaethu hwn y mae dynion yn ei wynebu ym maes cam-drin domestig? Mae tri deg pump y cant o'r holl ddioddefwyr yn ddynion y dyddiau hyn.
Thank you for those kind remarks at the beginning. Actually, I've taken over responsibility for the equalities brief. Members will understand that a number of matters have occurred recently that meant I haven't been able to get to grips with that as fast as possible. As soon as I have, I will, of course, be answering questions on the floor of the house, and I will be bringing forward my own take on some of the issues the Member raises.
Diolch ichi am y sylwadau caredig hynny ar y dechrau. Yn wir, rwyf i wedi cymryd cyfrifoldeb dros frîff cydraddoldebau. Bydd yr Aelodau yn deall bod nifer o faterion wedi digwydd yn ddiweddar sy'n golygu nad wyf wedi llwyddo i fynd i'r afael â hynny mor gyflym â phosibl. Cyn gynted ag y byddaf wedi gwneud hynny, byddaf wrth gwrs yn ateb cwestiynau ar lawr y Tŷ, a byddaf yn cyflwyno fy nealltwriaeth fy hun o rai o'r materion y mae'r Aelod yn eu codi.
Leader of the house, can I call for a statement from the Minister for lifelong learning on celebrating success in the Welsh colleges sector? No doubt everybody in the Chamber will want to extend their congratulations to students and staff at Coleg Cambria, who last week won awards in the WorldSkills UK awards. Many of them have also represented the UK overseas in Abu Dhabi at last month's world finals—Ethan Davies and Joe Massey were successful in picking up awards there. Just this college alone in Wales has managed to secure 10 medals and amassed the second highest overall provider score in the UK for the third successive year on the trot, and 13 of their learners have been selected in the long squad to compete at WorldSkills 2019 in Kazan in Russia. Not only that, but Rona Griffiths, one of the members of staff at the college, also beat off 77 other competitors to win the WorldSkills UK hero award for 2017. This is tremendous success, but not everybody's aware of it, and we ought to mark this sort of success and celebrate it more prominently here in the National Assembly and elsewhere. So, it would be good to have a round-up, if you like, on at least an annual basis, of this sort of success in the Welsh further education sector so that we can mark it more prominently as an Assembly.
Arweinydd y Tŷ, a gaf i alw am ddatganiad gan y Gweinidog dros ddysgu gydol oes ar ddathlu llwyddiant y sector colegau yng Nghymru? Heb os, bydd pawb yn y Siambr yn dymuno estyn eu llongyfarchiadau i fyfyrwyr a staff Coleg Cambria, a enillodd wobrau WorldSkills UK yr wythnos ddiwethaf. Mae nifer ohonyn nhw hefyd wedi cynrychioli'r DU dramor yn Abu Dhabi yn y rowndiau byd terfynol y mis diwethaf—cafodd Ethan Davies a Joe Massey lwyddiant gan ennill gwobrau yno. Mae'r Coleg hwn nid yn unig wedi llwyddo i sicrhau 10 medal a chael yr ail sgôr uchaf o ran darparwyr yn y DU am y drydedd flwyddyn yn olynol, ond hefyd cafodd 13 o'i ddysgwyr eu dewis yn y garfan sy'n cystadlu yn WorldSkills 2019 yn Kazan yn Rwsia. Hefyd, llwyddodd Rona Griffiths, un o aelodau staff y coleg, i guro 77 o gystadleuwyr eraill i ennill gwobr Arwr WorldSkills UK ar gyfer 2017. Mae hyn yn llwyddiant aruthrol, ond nid yw pawb yn ymwybodol o hynny, a dylem ni roi sylw i'r math hwn o lwyddiant a'i ddathlu mewn modd mwy amlwg yma yn y Cynulliad Cenedlaethol ac mewn mannau eraill. Felly, byddai'n dda cael crynodeb, os mynnwch chi, o leiaf yn flynyddol, o'r math hwn o lwyddiant yn y sector addysg bellach yng Nghymru er mwyn i ni allu rhoi sylw mwy amlwg iddynt fel Cynulliad.
The Member makes a series of extremely good points. He will know that in my previous position, I was always very keen to celebrate Wales's success, and a little bit frustrated at our inability to get the prominence in the media and so on that I thought our incredible success in skills shows and in skills performance merited. The new Minister is sitting listening to you; I'm sure she'll be as enthusiastic as I am to ensure that we have the right levels of celebration. The college you mention has done extremely well. Other colleges across Wales have also done extremely well. In my previous role, I had the privilege and pleasure to meet many of the competitors in skills competitions and a finer set of young women and men you wouldn't care to meet anywhere. And it was with a little pang that I left that part of my old portfolio behind because it was a pleasure and a privilege to have been able to witness some of the skills competitions in action, and, indeed, to see some of the splendid work done in the FE colleges. So, the new Minister has listened to your remarks. I'm sure she'll want to take a celebratory event forward, and we look forward to hearing what it is in due course.
Mae'r Aelod yn gwneud cyfres o bwyntiau da iawn. Bydd yn gwybod fy mod i bob amser yn awyddus iawn i ddathlu llwyddiant Cymru yn fy swydd flaenorol, ac rwyf ychydig yn rhwystredig nad ydym yn gallu tynnu sylw haeddiannol gan y cyfryngau ac ati at y llwyddiant anhygoel mewn sioeau sgiliau ac o ran perfformiad sgiliau. Mae'r Gweinidog newydd yn eistedd ac yn gwrando arnoch chi; rwy'n siŵr y bydd hi yr un mor frwdfrydig â minnau i sicrhau bod y dathlu'n digwydd ar y lefel gywir. Mae'r coleg yr ydych yn sôn amdano wedi gwneud yn dda iawn. Mae colegau eraill ledled Cymru hefyd wedi gwneud yn dda iawn. Yn fy swydd flaenorol, cefais y fraint a'r pleser o gwrdd â llawer o gystadleuwyr mewn cystadlaethau sgiliau ac ni chewch gwrdd â chriw o fenywod a dynion ifanc gwell na nhw yn unrhyw le. Gadewais y rhan honno o fy hen bortffolio gan deimlo ychydig yn drist oherwydd ei bod yn bleser ac yn fraint cael bod yn dyst i rai o'r cystadlaethau sgiliau ar waith, ac, yn wir, gael gweld y gwaith gwych a wneir mewn colegau addysg bellach. Felly, mae'r Gweinidog newydd wedi gwrando ar eich sylwadau. Rwy'n siŵr y byddai eisiau parhau gyda'r digwyddiad dathlu, ac edrychwn ymlaen at glywed beth fydd hyn maes o law.
On Friday, I visited the new research base for the British Heart Foundation funded research in Swansea University medical school, which I know the leader of the house knows very well. Sadly, it moved from Cardiff University, but it's obviously doing extremely well in Swansea University. And I learnt that what they are doing there is actually groundbreaking research, and the only place in the world that is actually doing it—looking into early-onset heart arrhythmia suffered by children, and looking generally at the huge problem of heart disease that there is in the population in Wales as a whole. So, when can we have a statement, or a debate—something to catalogue the outstanding scientific achievements that there are in Wales, and especially what is happening in Swansea medical school?
Ddydd Gwener, ymwelais â chanolfan ymchwil a ariennir gan Sefydliad Prydeinig y Galon yn ysgol feddygol Prifysgol Abertawe. Gwn fod arweinydd y tŷ yn gyfarwydd iawn â hi. Yn anffodus, symudodd o Brifysgol Caerdydd, ond mae'n amlwg yn gwneud yn dda iawn ym Mhrifysgol Abertawe. Dysgais eu bod yn gwneud gwaith ymchwil arloesol yno mewn gwirionedd, a'r unig le yn y byd sy'n gwneud hynny—ymchwilio i afreoleidd-dra cynnar y galon a ddioddefir gan blant, ac edrych yn gyffredinol ar broblem enfawr clefyd y galon yn y boblogaeth yng Nghymru yn ei chyfanrwydd. Felly, pryd gawn ni ddatganiad, neu ddadl—rhywbeth i gatalogio'r llwyddiannau gwyddonol eithriadol yng Nghymru, ac yn enwedig yr hyn sy'n digwydd yn ysgol feddygol Abertawe?
Well, thank you very much for that question. It gives me the opportunity to say, of course, that I'm delighted that the centre is doing so well in Swansea University, which, Llywydd, I should say is in the heart of my own constituency, in case Members aren't aware. Research across Wales, actually, is punching well above its weight, and we should be very proud of the significant work done in this particular area, by both the British Heart Foundation and by the cardiovascular research team at Swansea University. I think maintaining such partnerships, and our investment in research delivery in health settings, is a really important factor in Wales's ability to punch well above its weight in this regard. Again, in my previous role, myself and the Cabinet Secretary for health had numerous discussions about how we might optimise the results of research findings into actual treatments, and into advances in Wales in particular areas, including cardiovascular heart disease. There are a whole series of specialities that arise from some of the cutting-edge research that you saw, which I would urge other Members to go and have a look at if they haven't had a chance, because it is extremely impressive. I think, once the new ministerial portfolios have bedded in, there will be an opportunity to have some sort of debate or statement on the floor of this house around research and its inter-relationship with health. And I'll be sure to make sure that both Ministers take forward this research and visit the facility as soon as possible.
Wel, diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw. Mae'n gyfle imi ddweud, wrth gwrs, fy mod yn falch iawn bod y ganolfan yn gwneud cystal ym Mhrifysgol Abertawe, sydd, Llywydd, yng nghanol fy etholaeth i, rhag ofn nad yw Aelodau yn ymwybodol o hynny. Mewn gwirionedd, mae gwaith ymchwil yng Nghymru yn gwneud yn llawer gwell na'r disgwyl, a dylem ymfalchïo yn y gwaith sylweddol sydd wedi'i wneud yn y maes hwn gan Sefydliad Prydeinig y Galon a chan y tîm ymchwil cardiofasgwlaidd ym Mhrifysgol Abertawe. Credaf fod cynnal partneriaethau o'r fath a'n buddsoddiad i gyflawni gwaith ymchwil mewn lleoliadau iechyd yn ffactorau pwysig iawn er mwyn i Gymru allu cystadlu'n dda yn hyn o beth. Unwaith eto, yn fy swydd flaenorol, cefais i ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd nifer o drafodaethau am sut y gallem gael y canlyniadau gorau, o ganfyddiadau'r ymchwil, ar gyfer triniaethau gwirioneddol ac ar gyfer datblygiadau yng Nghymru mewn meysydd penodol, gan gynnwys clefyd cardiofasgwlaidd y galon. Ceir cyfres gyfan o arbenigeddau sy'n codi yn sgil y gwaith ymchwil arloesol a welsoch, a byddwn yn annog Aelodau eraill i fynd a chael golwg arno os nad ydyn nhw wedi cael y cyfle i wneud hynny, gan ei fod yn hynod o drawiadol. Ar ôl i bortffolios newydd y Gweinidogion ymsefydlu, credaf y bydd cyfle i gael rhyw fath o ddadl neu ddatganiad ar lawr y tŷ hwn ynghylch gwaith ymchwil a'i ryng-gysylltiad ag iechyd. A byddaf yn siŵr o sicrhau y bydd y ddau Weinidog yn symud y gwaith ymchwil hwn yn ei flaen ac yn ymweld â'r cyfleuster cyn gynted â phosibl.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet—arweinydd y tŷ.
I thank the Cabinet Secretary—the leader of the house.
Ac felly rydym ni'n mynd ymlaen i'r eitem nesaf, sef y datganiad gan y Gweinidog Diwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon ar ddyfodol Cadw. Dafydd Elis-Thomas.
And that brings us to our next item, which is a statement by the Minister for Culture, Tourism and Sport on the future of Cadw. Dafydd Elis-Thomas.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae'n bleser arbennig i mi gael gwneud fy natganiad cyntaf—gobeithio nid yr olaf—fel Gweinidog, ar ddyfodol Cadw.
Yn gynharach eleni, fe wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth roi’r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad am yr argymhellion yn adroddiad y grŵp llywio, 'Cymru Hanesyddol—Ar drywydd Llwyddiant, Cadernid a Chynaliadwyedd ar gyfer Treftadaeth Cymru'. Roedd yr adroddiad yma yn cynnwys argymhelliad penodol ynglŷn â dyfodol trefniadau llywodraethiant Cadw, ac y dylid paratoi achos busnes i nodi’r opsiynau gorau. Fe ddaeth yr achos busnes i law ddiwedd mis Medi, fe’i cyflwynwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet i’w gydweithwyr ym mis Hydref, ac rwyf innau'n hapus iawn i weithredu penderfyniad y Cabinet, ac i dderbyn yr argymhelliad craidd y dylai Cadw barhau yn rhan o’r Llywodraeth.
Yn yr achos busnes, fe gafwyd ystyriaeth ofalus i argymhellion y grŵp llywio y gallai Cadw ddod yn gorff elusennol neu’n asiantaeth weithredol y tu allan i Lywodraeth Cymru. Wedi ystyried hyn yn ofalus, a mesur yr achos busnes gerbron y sefyllfa bresennol, a dadansoddi'n fanwl swyddogaethau Cadw a’r gwahanol ffactorau sy’n sbarduno newid, fe welwyd bod y dadleuon o blaid ac yn erbyn cadw Cadw yn rhan o’r Llywodraeth yn weddol gytbwys. Fodd bynnag, yn yr hinsawdd o heriau ariannol sydd gyda ni—o ddiffygion amser deddfwriaeth, ac o adnoddau dynol yn gysylltiedig â chreu sefydliad newydd—roedd yn rhaid i ni edrych hefyd ar y ffaith bod Cadw wedi bod yn llwyddiannus iawn o ran cynyddu lefelau incwm o fewn y Llywodraeth, a chyfrannu tuag at ddeddfwriaeth flaengar a blaenoriaethau polisi. Un mater allweddol, wrth gwrs, yw'r costau ychwanegol o greu sefydliad ar wahân. Hefyd, drwy barhau o fewn y Llywodraeth, fe fyddai Cadw wedi gallu gwneud mwy o gyfraniad at nod canolog ein polisi creiddiol, 'Ffyniant i Bawb'.
Ac, felly, er bod yna fanteision posib wedi cael eu hadnabod o symud y sefydliad i statws mwy hyd braich, rwyf am bwysleisio pa mor eithriadol o dda mae Cadw wedi perfformio, yn enwedig dros y blynyddoedd diwethaf, o fewn y Llywodraeth—y perfformiad masnachol yn cael ei ysgogi gan welliannau mawr i brofiad ymwelwyr. Rwyf wedi cael profiad arbennig ohonynt, wrth gwrs, yn enwedig yn y gogledd, yn y gwaith sydd wedi'i wneud yn y cestyll. Y flwyddyn 2016-17 oedd y flwyddyn mwyaf llwyddiannus yn holl hanes Cadw, gyda £6.6 miliwn o incwm. Yn dilyn hyn, mae'r arwyddion cynnar am ffigurau ymwelwyr y flwyddyn yma yn awgrymu bod Cadw ar y trywydd iawn ar gyfer blwyddyn lwyddiannus arall. Mae Cadw wedi cynnal sawl ymgyrch farchnata lwyddiannus, wedi ennill gwobrau sy’n annog ymwelwyr i fynd i safleoedd hanesyddol o dan ofal Llywodraeth Cymru, ac mae Cadw wedi cyflawni hyn hefyd ac wedi trawsnewid diwylliant ymgysylltu â'r cyhoedd. Wrth wneud hynny, mae wedi ein helpu ni i sicrhau manteision cymdeithasol ac economaidd sylweddol ar gyfer pobl Cymru.
Felly, wrth ystyried yr achos yma o blaid cadw'r sefydliad Cadw yn rhan o’r Llywodraeth, fe argymhellwyd nifer o welliannau busnes a fydd yn ffordd bwysig o fynd i’r afael â'r materion a nodwyd gan adolygiadau blaenorol, o ran staff a rhanddeiliaid. Felly, bydd y rhain yn ei gwneud yn bosibl i Cadw weithredu’n well gan ymateb i’r potensial a godwyd mewn adolygiadau diweddar, gan gynnwys yr angen i gynhyrchu mwy o incwm eto a gweithio’n fwy effeithiol o fewn gofynion llywodraethu yn y sector cyhoeddus.
Rwyf am weld llwyddiant Cadw yn parhau, ac mae'r gwelliannau hyn yn mynd i roi mwy o eglurder i bawb trwy sicrhau bod penderfyniadau strategol allweddol yn parhau gyda ni fel Gweinidogion Cymru a'r gwaith o ddydd i ddydd gyda swyddogion. Mae hefyd yn caniatáu gwell cynllunio a hyblygrwydd o ran recriwtio o fewn cyllidebau. Bydd Cadw hefyd yn parhau i fod yn aelod gweithgar yn ei hawl ei hun yn y bartneriaeth strategol ar gyfer y sector treftadaeth. Mae'r bartneriaeth yma yn cynnal nifer o weithgareddau cydweithredol sy’n caniatáu i’r sefydliadau treftadaeth cenedlaethol rannu arbenigedd a dod yn fwy effeithiol, yn wydn ac yn graff yn fasnachol yn yr hinsawdd heriol yr ydym ni ynddi hi. Mi fydd y trefniadau newydd ar gyfer Cadw, yn fy marn i, yn caniatáu iddo adeiladu ar ei lwyddiant presennol a manteisio i'r eithaf wrth gyfrannu at y bartneriaeth ehangach yn hanes treftadaeth Cymru a ffyniant y genedl. Diolch i chi am wrando.
Thank you very much, Llywydd. It is a particular pleasure for me to make my first statement—hopefully not the last—as Minister, on the future of Cadw.
Earlier this year, the Cabinet Secretary for Economy and Transport provided an update on the recommendations of the steering group report, 'Historic Wales—A roadmap towards Success, Resilience and Sustainability for the Heritage of Wales'. The report included a specific recommendation relating to the future governance of Cadw, and that a business case should be taken forward to identify the best options. The business case was received at the end of September, it was presented by the Cabinet Secretary to his Cabinet colleagues in October, and I am happy to implement the Cabinet decision, and to accept its core recommendation that Cadw should remain part of Government.
In the business case, consideration was carefully given to the steering group recommendations that Cadw should become a charitable body or an executive agency outside of Welsh Government. Having considered this carefully, and measured this against the status quo, and undertaking an in-depth analysis of the functions of Cadw and the drivers for change, it was seen that the arguments in favour and against Cadw being inside Government were relatively evenly balanced. However, in the current climate of financial challenges, in terms of legislative time and in issues of HR related to creating a new organisation, we had to look too at the fact that Cadw had been very successful in terms of increasing its income levels within Government, and contributing towards innovative legislation and policy development. One other key issue is the additional costs of creating a separate body. Also, by remaining within Government, Cadw could have made a greater contribution to our central goal of 'Prosperity for All'.
And so, whilst there are potential benefits having been identified of moving the organisation to a more arms-length status, I want to emphasise how exceptionally well Cadw has performed, particularly over recent years within Government—commercial performance driven by major improvements to the Cadw visitor experience. I've had wonderful experiences myself, particularly in north Wales with the work done at our castles. The year 2016-17 was the most successful in Cadw's history, with £6.6 million in generated in income. Following on from this, early indications of visitor figures for this year suggest that Cadw is on course for another successful year. Cadw has run several successful marketing campaigns and has won awards, which encourage visitors to the historic sites in the care of Welsh Government. Cadw has achieved this and has delivered groundbreaking legislation in terms of engagement with the public, and has brought about social and economic benefits for the people of Wales.
Therefore, in examining the case for retaining Cadw within Government, the business case recommended a series of business improvements that will be an important way of addressing issues identified by previous reviews, in terms of staff and stakeholders. Therefore, this will enable Cadw to function better whilst responding to the issues raised in recent reviews and including the need to generate further income and to work more effectively within public sector governance requirements.
I want see Cadw's success continuing, and these improvements will provide greater clarity for all by ensuring that key strategic decisions will remain with us as Welsh Ministers and the day-to-day operations with officials. It also allows for better planning and provides flexibility on recruitment within budgets. Cadw will also continue to be an active member in its own right in the strategic partnership for the heritage sector. This partnership is taking forward a number of collaborative activities allowing our national heritage organisations to share expertise and become more effective, resilient and commercially astute in the challenging financial climate that we face. The new arrangements for Cadw, in my view, will allow it to build on its current success and maximise the contribution of the partnership and the wider heritage and prosperity of Wales. Thank you very much.
Can I start by welcoming the Minister to his new post? I confidently predict great political success ahead for you. But you will need all your skills, because you are now perhaps having to reflect on a decision that, in April, you perhaps had indicated wouldn't be the eventual direction the Government is taking, in that you seemed very sympathetic to Cadw being placed outside Government. I do understand that you've now had a business case and obviously the examination of that case is material. But the challenges of Government are indeed formidable and I do wish you well with them.
In April, the Cabinet Secretary said that in reviewing Cadw's structure, his, and I quote,
'aim is to allow the organisation as much freedom and flexibility to enable it to fully realise its commercial potential'.
I do now wonder how will this commercial potential be realised. We know obviously the funding situation is challenging and there is a funding freeze for the next two years. So, is this decision going to in any way inhibit some of the commercial potential that was previously identified by the steering group's report that did recommend moving Cadw outside Government? I think this is a very important question: is the decision now taken by the Welsh Government an expedient and temporary one? Because the wording of the statement I think is very cautious. I do wonder if this is the final say that will be had on Cadw's future.
The Cabinet Secretary in April did say that other models were worthy of consideration, notably 'internal realignment'—I quote him—or Welsh Government sponsored bodies. So, presumably, internal realignment now will actively take place. I'd like some more information on that if possible, and, in the future, if, as I suspect, the current decision may not be permanent, whether some form of Welsh Government sponsored body is likely to be considered.
I would also like to know where we stand with the development of strategic partnerships for the heritage sector. Are some initiatives and developments now off the agenda because Cadw is to remain in Government? Most people did think there would be more flexibility for these partnerships and a lead role that Cadw was meant to take if it was outside Government. Now it won't be, and are there going to be more restrictions than we might have otherwise anticipated?
And finally, on a slightly separate matter, what progress is being made with the cultural skills strategy, and is it still on course to be in place by October 2018? Diolch yn fawr.
A gaf i ddechrau drwy groesawu'r Gweinidog i'w swydd newydd? Rwyf yn ffyddiog wrth ddweud fy mod i'n rhagweld llwyddiant gwleidyddol mawr o'ch blaen. Ond bydd angen eich holl sgiliau arnoch chi, oherwydd eich bod efallai nawr yn gorfod ystyried penderfyniad, yr oedd yn ymddangos o'r hyn a ddywedasoch ym mis Ebrill, a oedd yn awgrymu nad dyna'r cyfeiriad y byddai'r Llywodraeth yn ei ddilyn yn y pen draw, o ran ei bod hi'n ymddangos eich bod yn gwbl o blaid gosod Cadw y tu allan i'r Llywodraeth. Rwyf yn deall eich bod chi bellach wedi cael achos busnes ac yn amlwg mae archwilio'r achos hwnnw yn bwysig. Ond mae heriau anodd iawn yn wir yn wynebu'r Llywodraeth ac rwyf yn dymuno'r gorau i chi gyda nhw.
Ym mis Ebrill, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, ar ôl adolygu strwythur Cadw, mai ei
nod yw rhoi cymaint o ryddid a hyblygrwydd i'r sefydliad i'w galluogi i wireddu ei botensial masnachol.
Rwyf bellach yn meddwl tybed sut y bydd y potensial masnachol hwn yn cael ei wireddu. Yn amlwg, rydym ni'n gwybod bod y sefyllfa ariannu yn heriol, a bod cyllid yn cael ei rewi yn ystod y ddwy flynedd nesaf. Felly, a yw'r penderfyniad hwn mewn unrhyw ffordd yn mynd i atal ychydig o'r potensial masnachol a nodwyd yn flaenorol yn adroddiad y grŵp llywio, a oedd yn argymell symud Cadw y tu allan i'r Llywodraeth? Rwy'n credu bod hyn yn gwestiwn pwysig iawn: a yw penderfyniad Llywodraeth Cymru bellach yn benderfyniad cyfleus a dros dro? Oherwydd yn fy marn i, mae geiriad y datganiad yn ofalus iawn. Tybed os mai dyma'r gair olaf a geir ynghylch dyfodol Cadw.
Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet ym mis Ebrill ei bod hi'n werth ystyried modelau eraill, yn arbennig ad-drefnu mewnol neu gorff a noddir gan Lywodraeth Cymru. Felly, mae'n debyg, y bydd ad-drefnu mewnol bellach yn dechrau o ddifrif. Fe hoffwn i gael mwy o wybodaeth ynglŷn â hynny os yw'n bosibl, ac, yn y dyfodol, os, fel y tybiaf, na fydd y penderfyniad presennol yn un barhaol, a fydd rhyw fath o gorff a noddir gan Lywodraeth Cymru yn debygol o gael ei ystyried.
Fe hoffwn i hefyd wybod beth yw'n sefyllfa o ran datblygu partneriaethau strategol ar gyfer y sector treftadaeth. A yw rhai mentrau a datblygiadau bellach yn hen hanes gan y bydd Cadw yn parhau i fod yn rhan o'r Llywodraeth? Roedd y rhan fwyaf o bobl yn credu y byddai mwy o hyblygrwydd ar gyfer y partneriaethau hyn ac y byddai Cadw yn cael swyddogaeth flaenllaw os oedd hi y tu allan i'r Llywodraeth. Nid dyna'r sefyllfa erbyn hyn, ac a fydd mwy o gyfyngiadau nag yr oeddem ni efallai wedi eu rhagweld?
Ac yn olaf, ar fater ychydig yn wahanol, pa gynnydd sy'n cael ei wneud gyda'r strategaeth sgiliau diwylliannol, ac a yw'r strategaeth yn dal ar y trywydd iawn i fod ar waith erbyn mis Hydref 2018? Diolch yn fawr.
Thank you very much for your kind congratulations and for your seven subsequent questions. When I was undertaking a previous role in this Assembly, I took the view that Ministers generally would have done very well to answer two and a half. So, I will try, if I can, to respond to what you've said.
What we are looking for in Government and what we are hoping and confident that Cadw will achieve is a way of delivering a public service in the very distinct and tourist-related and attractive field of heritage and major heritage buildings, and a way of doing business within Government that would be innovative and progressive.
The performance of Cadw, which I alluded to in terms of the enthusiasm of its staff and the income that has been generated already, indicates that that basis is there. Now, this is not necessarily a model that could apply even across the whole of the Ministry of heritage and culture, but I hope we will be able to look to developing this model further, following the success of the Cadw model.
Therefore, past reference to what discussions happened and the views that some of us may have taken at that time is not necessarily relevant to where we are now. No decision in Government, or possibly in life, can be said to be final, but as far as I'm concerned with this particular decision, this decision will give Cadw security from now on in. It is not my intention to further review the position of Cadw.
I intend, through this Assembly and through the period of this Government, if I still have responsibility, or whatever happens here—I am trying to indicate that this is what we expect of Cadw: to respond to the new framework we have given them. I do believe that the business case and all that came out of the discussion of the business case and the commercial potential will prove beneficial.
I must say that the officials who lead Cadw within Government have impressed me with their willingness to innovate. I'm equally impressed by the willingness of the staff of Cadw and the trade unions involved in Cadw to co-operate with these reorganisations that may be necessary, and I do think that we will then deliver further results in terms of the income that is generated.
Diolch yn fawr iawn am eich llongyfarchion caredig ac am eich saith cwestiwn dilynol. Pan oeddwn i'n gwneud swydd flaenorol yn y Cynulliad hwn, roeddwn i o'r farn y byddai Gweinidogion yn gyffredinol yn gwneud yn dda iawn i ateb dau gwestiwn a hanner. Felly, byddaf yn ceisio, os gallaf i, ymateb i'r hyn yr ydych chi wedi'i ddweud.
Yr hyn yr ydym ni'n edrych amdano yn y Llywodraeth a'r hyn yr ydym ni'n gobeithio ac yn hyderus y bydd Cadw yn ei gyflawni yw ffordd o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus yn y maes treftadaeth ac adeiladau treftadaeth sylweddol, sydd wrth gwrs yn faes unigryw ac atyniadol sy'n gysylltiedig â thwristiaeth. Ac yn ogystal â hyn, darparu ffordd o wneud busnes o fewn y Llywodraeth sy'n flaengar ac yn arloesol.
Dengys perfformiad Cadw, a gyfeiriais ato yn flaenorol o ran brwdfrydedd ei staff a'r incwm a gynhyrchwyd eisoes, bod y sylfaen wedi'i gosod. Nawr, nid yw hyn o reidrwydd yn fodel y gellid ei defnyddio ym mhob rhan o'r weinyddiaeth dreftadaeth a diwylliant, ond rwy'n gobeithio y byddwn ni'n gallu ceisio datblygu'r model hwn ymhellach, yn dilyn llwyddiant model Cadw.
Felly, nid yw cyfeirio'n ôl at drafodaethau'r gorffennol na'r safbwyntiau a oedd gan rhai ohonom ni ar yr adeg honno o reidrwydd yn berthnasol i'n sefyllfa erbyn heddiw. Ni ellir dweud bod unrhyw benderfyniad gan y Llywodraeth, nac o bosib hyd yn oed mewn bywyd, yn derfynol, ond o'm safbwynt i o ran y penderfyniad penodol hwn, bydd y penderfyniad hwn yn rhoi sicrwydd i Cadw o hyn ymlaen. Nid wyf yn bwriadu adolygu sefyllfa Cadw ymhellach.
Fy mwriad, drwy'r Cynulliad hwn a thrwy gyfnod y Llywodraeth hon, os oes gennyf i gyfrifoldeb o hyd, neu beth bynnag a fydd yn digwydd yma—rwyf yn ceisio dangos mai dyma yr ydym ni'n ei ddisgwyl gan Cadw: eu bod yn ymateb i'r fframwaith newydd yr ydym ni wedi ei roi iddynt. Rwyf yn credu y bydd yr achos busnes a'r holl bethau a ddeilliodd o'r drafodaeth ar yr achos busnes, a'r potensial masnachol yn fuddiol.
Mae'n rhaid imi ddweud bod y swyddogion sy'n arwain Cadw yn y Llywodraeth wedi creu cryn argraff arnaf gyda'u parodrwydd i arloesi. Yn yr un modd, mae parodrwydd staff Cadw a'r undebau llafur sy'n rhan o Cadw i gydweithredu â'r ad-drefnu hwn, sydd o bosib yn angenrheidiol, wedi creu argraff arnaf, ac rwy'n credu y byddwn ni wedyn yn sicrhau mwy o ganlyniadau o ran yr incwm a gynhyrchir.
Diolch am y datganiad. Nid yw'r newyddion yn dod yn sioc—i rai ohonom ni beth bynnag—achos fe wnaethoch chi sôn am hyn ym mhwyllgor y Gymraeg yr wythnos diwethaf. Mae'n hollbwysig bod ein sefydliadau diwylliannol cenedlaethol yn cael eu hamddiffyn, eu cefnogi a'u datblygu. Mae'r sefydliadau yma yn chwarae rôl bwysig ym mywyd diwylliannol ein cenedl. Mae'r datganiad heddiw yn dweud y bydd Cadw yn parhau yn rhan o'r Llywodraeth ond nid yw'n sôn am weddill ein sefydliadau cadwraethol a diwylliannol. Rydych chi'n eu crybwyll drwy sôn am rôl Cadw yn y bartneriaeth strategol ar gyfer y sector treftadaeth, ond mi fyddai'n ddefnyddiol cael eich cadarnhad chi, neu fel arall, ynglŷn ag unrhyw ad-drefnu neu gyfuno o unrhyw sefydliadau diwylliannol neu gadwraethol. Hynny yw, a fydd Cadw, Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru, y llyfrgell genedlaethol a'r amgueddfeydd cenedlaethol yn parhau yn sefydliadau ar wahân? Hynny ydy, a ydy syniad eich rhagflaenydd chi ar gyfer Cymru Hanesyddol wedi mynd rŵan? Mi oedd hwnnw, wrth gwrs, yn ymrwymiad ym maniffesto Llafur, ac mae'n wir dweud ei fod o wedi codi nyth cacwn, ond a ydy'r datganiad heddiw yn arwydd o ddechrau'r diwedd ar gyfer y cysyniad o Cymru Hanesyddol?
Yn ogystal â gwarchod ein sefydliadau cadwraethol a diwylliannol yn ariannol, mae o hefyd yn bwysig bod eu hannibyniaeth nhw'n cael ei gwarchod. Rydw i yn sylwi bod llawer o'r pwyslais yn y datganiad ar sut y bydd Cadw'n gweithredu'n ariannol—llawer o bwyslais ar hynny—ac mae hynny i mi'n codi'r cwestiwn ai arian yn unig sydd y tu ôl i benderfyniad Llywodraeth Cymru. Mi fyddai'n ddefnyddiol, felly, cael gweld yr achos busnes sydd y tu ôl i'r penderfyniad. A fedrwch chi roi dyddiad i ni ar gyfer pryd y bydd yr achos busnes yn cael ei gyhoeddi ac am gylch gwaith yr adroddiad? Hynny yw, a oes ystyriaeth o sefydliadau cadwraethol a diwylliannol eraill ynddo fo? Ac a oes yna ystyriaeth o faterion gweithredol heblaw sut mae cyrff yn cael eu hariannu?
Rydych chi'n dweud yn eich datganiad bod perfformiad masnachol Cadw wedi gwella'n sylweddol a bod ffigurau ymwelwyr yn awgrymu bod Cadw ar y trywydd iawn. Ym mhwyllgor y Gymraeg yr wythnos diwethaf, fe gafwyd cadarnhad y bydd prisiau tocynnau Cadw yn codi, er dim cadarnhad o faint fydd y cynnydd yna. O wneud hynny, onid ydy o'n mynd i danseilio peth o'r gwaith sydd wedi digwydd, ac efallai y byddwn ni'n gweld llai o ymwelwyr, a fydd yn gweithio yn erbyn y cynnydd sydd wedi digwydd? Diolch.
Thank you for the statement. The news doesn’t come as a shock—to some of us at least—because you did allude to this at the Welsh language committee last week. It is all-important that our national cultural organisations are protected, supported and developed. These institutions play a very important role in the life of our nation. Today’s statement states that Cadw will continue as part of the Government, but doesn’t talk about the rest of our cultural and conservation organisations. You do refer to them in talking about the role of Cadw in the strategic partnership for the heritage sector, but it would be useful to have your confirmation or otherwise as regards any reorganisation or merger of any cultural or conservation organisations. That is, will Cadw, the Royal Commission on the Ancient and Historic Monuments of Wales, the national library and the national museums continue as separate organisations? That is, has your predecessor's idea of Historic Wales now gone? Of course, it was a commitment in the Labour manifesto, and it is true to say that it was highly contentious, but does today’s statement signify the beginning of the end of the concept of Historic Wales?
In addition to safeguarding our conservation and cultural organisations financially, it is important that they are also nurtured. But, I also see that there is a great deal of emphasis in the statement on the financial model for Cadw—a great deal of emphasis—and that begs the question of whether this is just a financial decision on behalf of Welsh Government. So, it would be useful to see the business case that supports this decision. Can you give us a date for when the business case will be published, and on the remit of that report? Is there any consideration given to other conservation and cultural organisations, and do any operational issues apart from the funding of bodies receive consideration?
You say in your statement that the commercial performance of Cadw has improved significantly and that visitor numbers suggest that Cadw is on the right path. At the Welsh language committee last week, there was confirmation that Cadw admission prices will be increased, but there was no confirmation by how much. In doing that, won’t it undermine some of the work that has been done, as we could perhaps see fewer visitors and therefore militate against the progress that has been made? Thank you.
Diolch yn fawr am y cwestiynau. Ynglŷn â'r prisiau mynediad, ein bwriad ni ar hyd yr amser ydy cadw cydbwysedd rhwng mynediad agored hyd y mae hynny'n bosib—ac yn rhad ac am ddim i sefydliadau megis amgueddfeydd—a hawl neu gyfle dinasyddion sydd yn byw yn agos i henebion sylweddol—. Byddwch chi'n gyfarwydd â'r sefyllfa yng Nghaernarfon, fel rydw i, lle mae'r prisiau mynediad i'r adeiladau yma'n cael eu tymheru gan gyfle i ddinasyddion lleol gael mynediad. Mi ddywedaf i ragor fory, rydw i'n credu, gan fod yna gwestiwn wedi'i ofyn ar y pwnc yma, ynglŷn ag adrefnu y cynllun i drigolion lleol i gael mynediad haws i mewn i'r adeiladau yma a gwneud y cynllun yn llai cymhleth.
Na, nid oes dim bwriad gen i i gyfuno unrhyw sefydliadau cenedlaethol eraill. Mae hynny'n glir. Efallai fod gen i fwriad, nad yw'n rhy gyfrinachol, i greu, o bosib, neu i roi cyfle i sefydliad cenedlaethol arall ailenwi ei hun yn sefydliad cenedlaethol mewn iaith ddealladwy, ond mater i'r sefydliadau eu hunain fydd hynny. Nid ydw i'n bwriadu bod yn ymyrrol fel Gweinidog, ond, wrth gwrs, mi fyddaf i'n defnyddio fy sefyllfa—fel y bydd, yn sicr, y pwyllgorau perthnasol yn y Cynulliad yma—i graffu ar yr hyn y mae'r cyrff yma yn ei wneud.
Nid ystyriaethau ariannol sydd yn pennu polisi diwylliannol. Ystyriaethau sydd yn pennu polisïau diwylliannol yw ystyriaethau o ddiwylliant, ac, yn arbennig yn achos sefydliadau Cadw, y pleser rydym ni'n gallu ei roi i ni'n hunain fel dinasyddion a thrigolion i fwynhau ein hetifeddiaeth a'r ysbrydoliaeth y gallwn ni ei chael ohonyn nhw, a'r diddordeb aruthrol sydd yn cael ei fynegi gan ymwelwyr â Chymru yn y modd rydym ni'n gwarchod ein treftadaeth. Felly, dyna ydy'r cymhelliant.
Ynglŷn â Chymru Hanesyddol, mae Cymru Hanesyddol yn fyw ac yn iach fel partneriaeth rhwng sefydliadau treftadaeth, ac mi fydd arfer da Cadw, yn enwedig ei harfer hi o ran cynhyrchu incwm, rydw i'n gobeithio, yn ysbrydoliaeth i sefydliadau cenedlaethol mawr sydd yn creu llawer llai o incwm nag y mae Cadw a lle mae canran uchel iawn o'u cyllid nhw yn dod yn syth allan o gyllideb Llywodraeth Cymru. Wnaf i ddim enwi neb heddiw, ond byddwch chi'n deall beth rydw i'n sôn amdano fo, a'r ymgais yma gan fy rhagflaenydd, chwarae teg iddo fo, i ysgwyd y caetsh sydd wedi dod â ni i'r lle yma gan sicrhau dyfodol i Cadw mewn Llywodraeth ond ar yr un pryd yn gorff busnes.
Thank you very much for those questions. In terms of admission prices, our intention consistently is to retain a balance between open access, as far as possible—and free access to organisations and institutions such as museums—and the right or opportunity of citizens who live near significant monuments—. You will be aware of the situation in Caernarfon, as am I, where admission prices to these buildings are tempered by opportunities for local citizens to access these monuments. I will say more tomorrow, I think, as there is a question tabled on this issue, about reorganising the plan for local residents to have easier access to these buildings and to make that less complex.
No, I have no intention to merge any other national institutions. I want to make that clear. I may have an intention—and not too confidential an intention—to perhaps create, or to give another national institution the opportunity to rename itself as a national institution in a language that can be understood by all, but that is an issue for the institutions themselves. I don’t intend to be interventionist as Minister, but I will be using my position, as will the relevant committees of this Assembly, to scrutinise what these bodies are doing.
Financial considerations don’t drive cultural policy. Cultural policies are decided by issues of culture and, particularly in the case of Cadw, the pleasure we can give to ourselves as citizens and residents to enjoy our heritage, and the inspiration we can draw from them, and the huge interest that is expressed by visitors to Wales in the way in which we safeguard our heritage. That is the driver.
In terms of Historic Wales, Historic Wales is alive and well as a partnership between heritage organisations. Good practice within Cadw, particularly its practice in terms of generating income, will hopefully be an inspiration to other major national institutions that generate far less income than Cadw currently does and where a high proportion of their funding comes directly from the Welsh Government budget. I won't name any names here today, but you will understand what I'm alluding to, and this effort by my predecessor, fair play to him, to actually rattle the cage that has brought us to this position in ensuring a future for Cadw within Government while simultaneously being a business organisation.
I am delighted to congratulate my old friend upon his assumption of office as a Minister. I've followed his progress through the several parliamentary institutions of which he's been a member over many decades, and I'm pleased that he still has the capacity to surprise us even at this late stage. And, in passing, I can say that I'm pleased that this country seems to be enjoying a kind of geriatric efflorescence. The Liberals are now led by a 74-year-old, I'm the same age as Jeremy Corbyn—69—and others of our vintage are still pulling their weight in politics, and I'm delighted that Dafydd Elis-Thomas is now a member of the Government.
Cadw performs two functions, of course. It's the state heritage agency on one hand, but it also has another role, which is capable of being commercial, as an operator of heritage visitor attractions. In the evidence that the Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales gave to the culture committee, they said that Cadw needs to be free to be more entrepreneurial and commercial, which means that current constraints on recruitment, procurement, budgeting and succession planning all need to be addressed. And I wonder if the Minister can perhaps expand a little on what he said in reply to David Melding about enabling Cadw to take advantage of commercial opportunities but, nevertheless, inside Government, because this is what the recent inquiry has been about. I appreciate that the report says that the argument is finely balanced, but, clearly, Cadw does need to be able to spread its wings and I wonder how they might be able to do this.
Rwyf yn falch o longyfarch fy hen ffrind ar dderbyn swydd fel Gweinidog. Rwyf wedi dilyn ei ddatblygiad drwy'r nifer o sefydliadau Seneddol y mae wedi bod yn Aelod ohonyn nhw dros ddegawdau lawer, ac rwyf yn falch fod ganddo o hyd y gallu i'n synnu, hyd yn oed mor hwyr â hyn. A, gyda llaw, gallaf ddweud fy mod i'n falch bod y wlad hon yn ymddangos fel y petai'n mwynhau math o flodeuad geriatrig. Mae'r Rhyddfrydwyr bellach o dan arweiniad unigolyn 74 mlwydd oed, ac rwyf i yr un oedran â Jeremy Corbyn—69 oed—ac mae eraill sydd o'r un oed yn dal i wneud eu rhan mewn gwleidyddiaeth, ac rwy'n falch iawn bod Dafydd Elis-Thomas yn awr yn aelod o'r Llywodraeth.
Mae Cadw yn cyflawni dwy swyddogaeth, wrth gwrs. Hi yw'r asiantaeth dreftadaeth wladol ar un llaw, ond mae ganddi hefyd swyddogaeth arall, fyddai'n gallu bod yn un masnachol, fel corff sy'n cynnal atyniadau treftadaeth i ymwelwyr. Yn y dystiolaeth a roddodd Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru i'r pwyllgor diwylliant, fe ddywedason nhw bod angen i Cadw fod yn rhydd i fod yn fwy entrepreneuraidd a masnachol, sy'n golygu bod yn rhaid rhoi sylw i'r cyfyngiadau presennol ar recriwtio, caffael, cyllidebu a chynllunio ar gyfer olyniaeth. Ac rwy'n meddwl tybed a all y Gweinidog efallai ymhelaethu ychydig ar yr hyn a ddywedodd wrth ateb David Melding ynglŷn â galluogi Cadw i fanteisio ar y cyfleoedd masnachol, ond, serch hynny, o fewn y Llywodraeth, oherwydd dyna fu pwrpas yr ymchwiliad diweddar. Rwy'n sylweddoli bod yr adroddiad yn dweud bod y ddadl yn gryf iawn ar y ddwy ochr, ond, yn amlwg, mae'n rhaid galluogi Cadw i ddatblygu ac rwy'n meddwl tybed sut y gallan nhw lwyddo i wneud hynny.
Thank you for your very kind remarks, and I remember with affection your period in Government, but I don't think it would be appropriate for me standing where I am today to refer back to that. But you have indeed understood the function of Cadw very clearly, and this is what we are seeking to ensure develops under our announcement and our proposals today.
As regards recruitment, if Cadw is in Government, then clearly there will be an opportunity for people who are working within the public services to seek preferment and to seek career development within the organisation. But it will always be essential that the commercial, businesslike approach that we've outlined today is indeed the approach taken by the organisation. What I found in the years when I was involved with other forms of public sector management for the wonderful, of course Conservative, Government of the 1990s is that it's essential, when you're dealing with institutions, that you have within Government, or at arm's length from Government or part arm's length from Government, people who are able to deal with business and deal with third sector institutions in a way that brings them on board as you develop change, and this is what we'll be seeking to do with Cadw.
Now, clearly, I'm not going to make any comments about how the recruitment structure is organised in detail, because although, as I say, Cadw remains within Government, it will have the flexibility within its development plans and its management structure to enable it to work in a commercial and businesslike way.
Diolch am eich sylwadau caredig iawn, ac mae gennyf atgofion melys o'ch cyfnod chi mewn Llywodraeth, ond nid wyf i'n credu y byddai'n briodol imi gyfeirio yn ôl at hynny gan gofio lle yr wyf i'n sefyll heddiw. Ond yn wir rydych chi wedi deall swyddogaeth Cadw yn glir iawn, a dyma beth yr ydym ni'n ceisio sicrhau sy'n datblygu o dan ein cyhoeddiad a'n cynigion heddiw.
O ran recriwtio, os yw Cadw yn rhan o'r Llywodraeth, yna yn amlwg bydd cyfle i bobl sy'n gweithio yn y gwasanaethau cyhoeddus i geisio dyrchafiad a cheisio datblygu eu gyrfa yn y sefydliad. Ond bydd hi wastad yn hanfodol bod y sefydliad yn wir yn gweithio yn y ffordd fasnachol, ddiffwdan yr ydym ni wedi ei hamlinellu heddiw. Yn ystod y blynyddoedd pan oeddwn i'n ymwneud â ffurfiau eraill o reoli'r sector cyhoeddus ar gyfer Llywodraeth Geidwadol wych, wrth gwrs, y 1990au, dysgais ei bod hi'n hanfodol, pan rydych chi'n ymdrin â sefydliadau, bod gennych chi bobl yn y Llywodraeth, neu led braich o'r Llywodraeth neu led braich rhannol o'r Llywodraeth, sy'n gallu ymdrin â busnes ac ymdrin â sefydliadau trydydd sector mewn modd sy'n eu cynnwys nhw, wrth ichi ddatblygu newid, a dyma beth fyddwn ni'n ceisio ei wneud gyda Cadw.
Nawr, yn amlwg, nid wyf i'n mynd i wneud unrhyw sylwadau manwl o ran sut y trefnir y strwythur recriwtio, oherwydd er, fel y dywedais i, bod Cadw yn parhau i fod yn rhan o'r Llywodraeth, bydd ganddi'r hyblygrwydd yn ei chynlluniau datblygu a'i strwythur rheoli i'w galluogi i weithio mewn modd masnachol ac fel busnes.
Can I also add my congratulations to Dafydd Elis-Thomas on his appointment as a Minister? I'd also like to thank him for the statement he's made and the clarity of the decision to keep Cadw as part of Government. I am, however, disappointed that the opportunity to examine what it is for and what it has achieved in respect of protecting the historic built environment was not taken.
There are two examples I'll give you from Swansea East. Firstly, a nineteenth century church associated with the Morris family was refused listing by Cadw. However, a 1960s church on the Portmead estate was listed, much to the amazement of my constituents. Maes-y-Gwernen Hall, which was once the home of the renowned tin plate family and produced two MPs, and which also hosted former British Prime Minister Lloyd George and his family, was not only refused listing but is due to be demolished. Derelict Danbert House, which was the home of the son of a tin plate owner, has been listed. Finally, the view that I share that Cadw would prefer to see a listed building fall down than it be altered—. But it appears that, as long as it generates further income then the above does not matter. What I cannot understand is why responsibility for listing buildings cannot be given to local authorities, who know their area.
A gaf i hefyd longyfarch Dafydd Elis-Thomas ar ei benodiad fel Gweinidog? Fe hoffwn i hefyd ddiolch iddo am y datganiad a wnaeth ac am eglurder y penderfyniad i gadw Cadw yn rhan o'r Llywodraeth. Fodd bynnag, rwyf yn siomedig nad achubwyd ar y cyfle i archwilio beth yw ei ddiben a beth y mae wedi ei gyflawni o ran diogelu'r amgylchedd adeiledig hanesyddol.
Rhoddaf dwy enghraifft i chi o Ddwyrain Abertawe. Yn gyntaf, gwrthododd Cadw restru eglwys o'r bedwaredd ganrif ar bymtheg sy'n gysylltiedig â theulu'r Morrisiaid. Fodd bynnag, restrwyd eglwys o'r 1960au ar ystâd Portmead, er syndod mawr i'm hetholwyr. Nid yn unig y gwrthodwyd rhestru Plasty Maes-y-Gwernen, a oedd ar un adeg yn gartref i'r teulu tunplat enwog ac a gynhyrchodd ddau AS, ac y mae cyn-Brif Weinidog Prydain, Lloyd George, a'i deulu, wedi aros yno, ond mae ar fin cael ei ddymchwel. Mae Tŷ Danbert, adeilad anghyfannedd oedd yn gartref i fab perchennog tunplat, wedi'i restru. Yn olaf, yn fy marn i, mae'n well gan Cadw weld adeilad rhestredig yn dadfeilio yn hytrach na'i addasu—. Ond mae'n ymddangos, gyhyd â'i bod yn cynhyrchu mwy o incwm, yna nad yw'r uchod yn bwysig. Yr hyn nad wyf i'n gallu ei ddeall yw pam na ellir rhoi'r cyfrifoldeb dros adeiladau rhestredig i awdurdodau lleol, sy'n adnabod eu hardal.
Thank you, Mike, for your kind remarks. And then you seek to lead me right down into a western bog, I think, somewhere near to your constituency. It is not for Ministers to make decisions about listing. It is not for Ministers to make decisions about what local authorities should do in this area either. I think we need to look for partnerships.
I'm not going to talk about the planning aspects of your question because, clearly, I am not responsible, thank goodness, for planning matters.
But as far as Cadw is concerned, it has been mandated through this decision to work in partnership with those other institutions that are part of Government and, in particular, to work regionally with local government. And that is what we are looking for. It is a way in which marketing plans link the tourist potential as well as the conservation interest with the role of the institution, such as Cadw, to develop further. Therefore, I am going to disappoint you by not expressing a view on matters that are without my portfolio.
Diolch i chi, Mike, am eich sylwadau caredig. Ac yna rydych chi'n ceisio fy arwain i lawr i gors orllewinol, rwy'n credu, rhywle ger eich etholaeth. Nid mater i Weinidogion yw hi i wneud penderfyniadau ynghylch rhestru. Nid yw hi chwaith yn fater i Weinidogion wneud penderfyniadau ynghylch beth ddylai awdurdodau lleol ei wneud yn y maes hwn. Rwy'n credu bod angen inni chwilio am bartneriaethau.
Nid wyf i'n mynd i drafod yr agweddau o'ch cwestiwn ynglŷn â chynllunio, oherwydd, yn amlwg, nid wyf i'n gyfrifol, diolch byth, am faterion cynllunio.
Ond o ran Cadw, o ganlyniad i'r penderfyniad hwn fe orfodwyd iddi weithio mewn partneriaeth â'r sefydliadau eraill hynny sy'n rhan o'r Llywodraeth ac, yn arbennig, i weithio'n rhanbarthol gyda llywodraeth leol. Ac am hynny yr ydym ni'n edrych. Mae'n ffordd o alluogi'r cynlluniau marchnata i gysylltu'r potensial twristiaeth yn ogystal â'r diddordeb mewn cadwraeth, gyda swyddogaeth y sefydliad, megis Cadw, er mwyn datblygu ymhellach. Felly, rwyf yn mynd i'ch siomi chi, drwy beidio â mynegi barn ar faterion sydd y tu hwnt i fy mhortffolio.
Can I also congratulate the new Minister on his post? We've had an excellent working relationship in all sorts of different capacities over the years, and I'm sure that he'll do an excellent job in his new role. As the new Minister will know, I take a keen interest in Wales's heritage and, in particular, its spiritual heritage and faith heritage, and I was really struck by the increase that you referenced in visitor numbers and the commercial success of Cadw in recent years. I wonder to what extent that might be linked to the campaigns that Visit Wales has had on the Sacred Wales theme in recent years.
He will know that one of the fast-growing areas of the tourism market is faith-related tourism, particularly in terms of some of the pilgrim trails that we've got here in Wales, many of which call through and at a number of important Cadw sites. I wonder whether you can tell us whether that is something that you expect Cadw to be able to take advantage of from a commercial perspective in the future?
Can I also just ask about the Cadw annual membership fees? Obviously, there are some reciprocal arrangements that take place with other heritage organisations across the UK, both in England and elsewhere in the United Kingdom, and these give advantages to people who become Cadw members, but I think perhaps one of the great commercially successful organisations that's involved with heritage is, of course, the National Trust, which also has many buildings that it is responsible for here in Wales. I wonder what links the Minister might expect Cadw to develop with the National Trust as a potential partner, so that people can enjoy perhaps shared membership of both organisations in return for their membership fee in order to promote more spending at Cadw sites and to assist in making the organisation more commercially viable.
A gaf i hefyd longyfarch y Gweinidog newydd ar ei swydd? Rydym ni wedi cael perthynas waith ardderchog mewn pob math o wahanol swyddogaethau dros y blynyddoedd, ac rwy'n siŵr y bydd yn gwneud gwaith rhagorol yn ei swydd newydd. Fel y gŵyr y Gweinidog newydd, mae gen i ddiddordeb brwd yn nhreftadaeth Cymru ac, yn benodol, yn ei threftadaeth ysbrydol a'i threftadaeth ffydd, ac fe wnaeth y cynnydd a gyfeiriodd ato yn nifer yr ymwelwyr a llwyddiant masnachol Cadw yn ystod y blynyddoedd diwethaf greu argraff fawr arnaf. Tybed i ba raddau y mae hynny'n gysylltiedig â'r ymgyrchoedd y mae Croeso Cymru wedi'u cynnal ar y thema Cymru Sanctaidd yn ystod y blynyddoedd diwethaf.
Bydd yn gwybod mai un o'r meysydd sy'n tyfu'n gyflym yn y farchnad dwristiaeth yw twristiaeth sy'n gysylltiedig â ffydd, yn enwedig o ran rhai o'r llwybrau pererinion sydd gennym ni yma yng Nghymru, ac mae nifer ohonyn nhw yn mynd trwy ac yn arwain at nifer o safleoedd pwysig Cadw. Tybed a allwch chi ddweud wrthym ni, a yw hynny'n rhywbeth yr ydych chi'n disgwyl y bydd Cadw yn gallu manteisio arno yn fasnachol yn y dyfodol?
A gaf i hefyd ofyn am ffioedd aelodaeth blynyddol Cadw? Yn amlwg, ceir rhai trefniadau manteisiol gyda sefydliadau treftadaeth eraill ledled y DU, yn Lloegr ac mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig hefyd, ac mae'r rhain o fantais i bobl sy'n ymaelodi â Cadw, ond yn fy marn i, efallai un o'r sefydliadau mawr sy'n llwyddiannus yn fasnachol sy'n ymwneud â threftadaeth, wrth gwrs, yw'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, sydd hefyd yn gyfrifol am lawer o adeiladau yma yng Nghymru. Tybed pa gysylltiadau y mae'r Gweinidog efallai yn disgwyl i Cadw eu datblygu gyda'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol fel partner posibl, fel y gall pobl efallai fwynhau bod yn aelod o'r ddau sefydliad yn gyfnewid am eu ffi aelodaeth, er mwyn hybu mwy o wario ar safleoedd Cadw ac i helpu i wneud y sefydliad yn fwy hyfyw yn fasnachol.
Again, thank you for your very kind remarks. It is always a pleasure to hear you expound the delights of the heritage, especially of the north, where, as you know, I still spend as much time as I can and continue to do so. In fact, I will be working out of the office in Llandudno Junction this week, and I hope that we can meet there perhaps in future.
But I'm not going to engage with the National Trust. I'm an individual member of the National Trust, as I think I'm still an individual member of Cadw—I shall have to check whether I've paid my dues. But the importance of partnership working, on the ground especially, between our institutions and our commercial, third sector, voluntary—and the National trust is an interesting mix of what is a voluntary organisation, with a voluntary membership, which has a statutory basis. So, all these partnerships are tasked, as far as I'm concerned, with collaboration on the ground in their regions. And as we develop strategies linked with tourism and with the historical and built environment, we need to encourage collaboration that is already taking place.
Now, as regards spiritual matters, I tend to leave that to the archbishops. [Laughter.] However, when I will be attending the enthronement of a new archbishop of the church that I belong to, which, as you know, is the Church in Wales, I will certainly seek an opportunity to make sure that the partnership we have between organisations of all kinds—while at the same time, of course, respecting the disestablished nature of the Church in Wales, and the right of people not to belong to a faith community at all and yet to participate as citizens in Wales—are equally maintained. So, not all the money is going to be directed towards one denomination, I can assure you.
Unwaith eto, diolch ichi am eich sylwadau caredig iawn. Mae hi bob amser yn bleser i'ch clywed chi yn traethu am ryfeddodau treftadaeth, yn enwedig rhai'r Gogledd, lle, fel y gwyddoch chi, rwy'n dal i dreulio cymaint o amser ag y bo modd ac yn parhau i wneud hynny. Yn wir, byddaf yn gweithio yn y swyddfa yng Nghyffordd Llandudno yn ystod yr wythnos hon, ac rwy'n gobeithio efallai y gallwn ni gwrdd yna yn y dyfodol.
Ond nid wyf yn mynd i drafod gyda'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Rwyf yn aelod unigol o'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, fel yr wyf yn dal yn aelod unigol o Cadw rwy'n credu—bydd yn rhaid imi wirio p'un a ydw i wedi talu fy ffioedd. Ond mae pwysigrwydd gweithio mewn partneriaeth, ar lawr gwlad yn enwedig, rhwng ein sefydliadau a'n sector masnachol, gwirfoddol a thrydydd sector—ac mae'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn gymysgedd diddorol o'r hyn sy'n fudiad gwirfoddol, gydag aelodaeth wirfoddol, sydd â sail statudol. Felly, mae'r holl bartneriaethau hyn yn gyfrifol, yn fy marn i, am gydweithio ar lawr gwlad yn eu rhanbarthau. Ac wrth inni ddatblygu strategaethau sy'n gysylltiedig â thwristiaeth, a gyda'r amgylchedd hanesyddol ac adeiledig, mae angen inni annog y cydweithio sydd eisoes yn digwydd.
Nawr, o ran materion ysbrydol, rwy'n tueddu i adael hynny i'r archesgobion. [Chwerthin.] Fodd bynnag, pan fyddaf yn mynd i orseddiad Archesgob newydd yr eglwys yr wyf yn perthyn iddi, sef, fel y gwyddoch chi, yr Eglwys yng Nghymru, byddaf yn sicr yn ceisio cyfle i sicrhau bod y bartneriaeth sydd gennym ni rhwng bob math o sefydliadau yn parhau i fod yn un cydradd—gan barchu ar yr un pryd, wrth gwrs, natur ddatgysylltiedig yr Eglwys yng Nghymru, a hawl pobl i beidio â pherthyn i gymuned ffydd o gwbl ac eto i gymryd rhan fel dinasyddion yng Nghymru. Felly, ni fydd yr holl arian yn mynd i un enwad yn unig, gallaf eich sicrhau.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Rhun ap Iorwerth, a gwelliannau 2 a 3 yn enw Paul Davies.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Rhun ap Iorwerth, and amendments 2 and 3 in the name of Paul Davies.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar fynd i'r afael â chamddefnyddio sylweddau, ac rydw i'n gofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i wneud y cynnig—Vaughan Gething.
The next item is the debate on tackling substance misuse, and I call on the Cabinet Secretary for Health and Social Services to move the motion—Vaughan Gething.
Cynnig NDM6559 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi’r cynnydd sy’n cael ei wneud wrth fynd i’r afael â’r niwed sy’n gysylltiedig â chamddefnyddio sylweddau, fel y’i tanlinellir yn Adroddiad Blynyddol Llywodraeth Cymru ar Gamddefnyddio Sylweddau a Rhagolwg.
Motion NDM6559 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the progress being made in tackling the harms associated with substance misuse, as highlighted in the Welsh Government’s Substance Misuse Annual Report and Forward Look.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Good afternoon and thank you, Llywydd. I'm pleased to open today's debate and move the motion before us on tackling substance misuse. I'll comment initially about the amendments and then go into my remarks—broadly about where we find ourselves in Wales today.
I'm happy to confirm that we'll support amendment 1 from Plaid Cymru—I'll mention that later on. On amendment 2, we won't be able to support this, because there's a factual disagreement about the assertions made. Actually, the latest data from NHS Wales Informatics Service show that the number of people completing treatment substance free actually increased, not decreased, as the wording sets out—there was an increase from 3,288 in 2015-16 to 3,604 people who completed their treatment substance free in 2016. I do accept that the other elements in the amendment are accurate.
I'm also happy to accept the third amendment put forward by the Conservatives. We agree that residential rehabilitation and in-patient detoxification play an important role in helping people to secure their long-term recovery, albeit these are not alternatives to community-based rehabilitation, which also plays an important part.
Substance misuse itself is, of course, a major health issue that affects individuals, families and communities. As well as the rising concerns that we have over the impact of alcohol misuse, the ever-changing nature of drug misuse presents us with new and changing challenges to both policy makers, commissioners and treatment agencies. This Government continues to invest almost £50 million annually to deliver the commitments in our latest substance misuse delivery plan that runs up to 2018.
Our plan remains rooted in a harm-reduction approach. That is why we recognise substance misuse as a health and care issue and not solely a criminal justice issue. That is why we are happy to accept amendment 1. The Welsh Government's overall aim is to ensure that people in Wales are aware of the dangers and the impact of substance misuse, and to know where they can seek information, help and support if they need it.
There are considerable challenges associated with the fast-changing picture, supporting some of our most vulnerable citizens. However, we are making real progress. In 2015-16, 83.3 per cent of people who started treatment were seen within 20 working days. In 2016-17, we saw 16,406 people start treatment, and 86.7 per cent of those people were seen within 20 working days—a material increase in the speed of treatment. And I would like to take this opportunity to thank all of those front-line staff who provide those services for that achievement.
We're also seeing improvements in treatment outcomes—77 per cent of people reported a reduction in their substance misuse following treatment in the last year, compared to 69.2 per cent in 2013. Now, whilst these improvements are welcome, our annual report highlights worrying increases in both alcohol and drug-related deaths. And this emphasises how important it is that tackling these issues remains a priority for this Government and our partners, as alcohol and drugs remain a significant cause of death and illness, and, indeed, avoidable death and illness. The data show the rise in alcohol-related deaths in 2016 and that reinforces our need to take action. That is why our Public Health (Minimum Price for Alcohol) (Wales) Bill is a crucial part of responding to this major public health issue. And that legislation, debated in this place last month, will focus on reducing alcohol consumption amongst hazardous and harmful drinkers. And it will also reduce the negative impact of alcohol misuse on hard-pressed public services, both devolved and non-devolved.
Prynhawn da a diolch, Llywydd. Rwy’n falch o agor y ddadl heddiw a chynnig y cynnig ger ein bron ynglŷn ag ymdrin â chamddefnyddio sylweddau. Gwnaf sôn i ddechrau am y gwelliannau ac yna gwnaf fy sylwadau—yn fras am ein sefyllfa yng Nghymru heddiw.
Rwy’n hapus i gadarnhau y byddwn yn cefnogi gwelliant 1 gan Blaid Cymru—gwnaf sôn am hynny’n nes ymlaen. O ran gwelliant 2, ni fyddwn yn gallu cefnogi hwn, oherwydd mae anghytundeb ffeithiol am yr honiadau a wneir. Y gwir yw bod y data diweddaraf gan Wasanaeth Gwybodeg GIG Cymru yn dangos bod nifer y bobl sy’n cwblhau eu triniaeth yn rhydd o sylweddau wedi cynyddu, nid gostwng, fel mae’r geiriad yn ei nodi—bu cynnydd o 3,288 yn 2015-16 i 3,604 o bobl yn cwblhau eu triniaeth yn rhydd o sylweddau yn 2016. Rwy’n derbyn bod yr elfennau eraill yn y gwelliant yn gywir.
Rwyf hefyd yn fodlon derbyn y trydydd gwelliant a gyflwynwyd gan y Ceidwadwyr. Rydym yn cytuno bod adsefydlu preswyl a dadwenwyno cleifion mewnol yn chwarae rhan bwysig i helpu pobl i sicrhau adferiad hirdymor, er nad yw'r rhain yn ddewisiadau amgen i adsefydlu cymunedol, sydd hefyd yn chwarae rhan bwysig.
Mae camddefnyddio sylweddau ei hun, wrth gwrs, yn broblem iechyd fawr sy’n effeithio ar unigolion, teuluoedd a chymunedau. Yn ogystal â’r pryderon cynyddol sydd gennym dros effaith camddefnyddio alcohol, mae natur newidiol camddefnyddio cyffuriau’n cyflwyno heriau newydd a newidiol i lunwyr polisïau, i Gomisiynwyr ac i asiantaethau triniaeth. Mae'r Llywodraeth hon yn parhau i fuddsoddi bron £50 miliwn bob blwyddyn i gyflawni'r ymrwymiadau yn ein cynllun cyflawni diweddaraf ar gamddefnyddio sylweddau sy'n rhedeg hyd at 2018.
Mae ein cynllun yn dal i fod yn seiliedig ar ddull lleihau niwed. Dyna pam yr ydym yn cydnabod bod camddefnyddio sylweddau’n fater iechyd a gofal ac nid dim ond yn fater cyfiawnder troseddol. Dyna pam yr ydym yn hapus i dderbyn gwelliant 1. Nod cyffredinol Llywodraeth Cymru yw sicrhau bod pobl yng Nghymru yn ymwybodol o beryglon ac effaith camddefnyddio sylweddau, ac yn gwybod lle y gallant gael gwybodaeth, cymorth a chefnogaeth os bydd arnynt angen.
Mae heriau sylweddol yn gysylltiedig â’r darlun sy'n newid yn gyflym, i gefnogi rhai o'n dinasyddion mwyaf agored i niwed. Fodd bynnag, rydym yn gwneud cynnydd go iawn. Yn 2015-16, cafodd 83.3 y cant o’r bobl a oedd yn dechrau triniaeth eu gweld o fewn 20 diwrnod gwaith. Yn 2016-17, gwelsom 16,406 o bobl yn dechrau triniaeth, a chafodd 86.7 y cant o'r bobl hynny eu gweld o fewn 20 diwrnod gwaith—cynnydd sylweddol o ran cyflymder triniaeth. A hoffwn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i'r holl aelodau staff rheng flaen hynny sy'n darparu'r gwasanaethau hynny am y cyflawniad hwnnw.
Rydym hefyd yn gweld gwelliannau i ganlyniadau triniaeth—roedd 77 y cant o bobl yn dweud eu bod yn camddefnyddio llai o sylweddau ar ôl triniaeth yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, o gymharu â 69.2 y cant yn 2013. Nawr, er bod y gwelliannau hyn i'w croesawu, mae ein hadroddiad blynyddol yn nodi cynnydd sy'n peri pryder mewn marwolaethau cysylltiedig ag alcohol a chyffuriau. Ac mae hyn yn pwysleisio pa mor bwysig yw hi bod ymdrin â’r materion hyn yn dal i fod yn flaenoriaeth i’r Llywodraeth hon a'n partneriaid, oherwydd mae alcohol a chyffuriau’n parhau i achosi llawer o farwolaethau a salwch, ac, yn wir, marwolaethau a salwch y gellir eu hosgoi. Mae'r data’n dangos y cynnydd yn nifer y marwolaethau cysylltiedig ag alcohol yn 2016, ac mae hynny'n atgyfnerthu'r angen i weithredu. Dyna pam mae ein Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris Alcohol) (Cymru) yn rhan hanfodol o ymateb i’r mater iechyd cyhoeddus pwysig hwn. A bydd y ddeddfwriaeth honno, a drafodwyd yn y lle hwn y mis diwethaf, yn canolbwyntio ar sicrhau bod pobl sy'n yfed yn beryglus ac yn niweidiol yn yfed llai o alcohol. A bydd hefyd yn lleihau effaith negyddol camddefnyddio alcohol ar wasanaethau cyhoeddus sydd o dan bwysau, yn ddatganoledig ac yn annatganoledig.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Minimum unit pricing will form part of, and complement, our wider substance misuse work. We are already working to tackle the excessive consumption of alcohol through better education, prevention and treatment services to support the most harmful of drinkers. We'll continue to work with the families, of course, of those who misuse alcohol. And we're also working on a number of areas to tackle the recent increases in drug-related deaths. Part of that is our groundbreaking WEDINOS project, which continues to play a key role in the analysis of a range of drugs. So, testing those new substances enables us to examine the chemical compound of the substance, but then crucially to disseminate widely the risk factors involved when individuals take them, and to date WEDINOS has received over 7,000 samples from across the United Kingdom.
Now, the distribution of naloxone, which is a drug that temporarily reverses the effects of an opiate overdose, has been a key strand in our harm-reduction approach, and we think it was a real and an important factor in the reduction in drug-related deaths between 2011 and 2014 here in Wales. So, we're placing even greater emphasis on our naloxone work to help the upward trend in uptake. In total, over 15,000 kits have been distributed throughout Wales since 2009, with over 1,600 reported uses. So, naloxone is available in every community drug treatment service and in all prisons in Wales. We will continue to work closely with areas in Wales to further expand the presence of naloxone, especially in relation to those who are not currently engaging in treatment, and that's particularly important when we consider that the number of drug-related deaths occur amongst those who have not accessed our substance misuse services.
For example, officials in my department are working closely with Dyfed-Powys Police to commence the distribution of naloxone kits within custody suites. But the complexity of this agenda can be seen when we consider the rise in other substances, such as the image and performance-enhancing drugs, and we know there are major pressures today in terms of society and its view of body image that continue for both men and women. The Welsh Government, working with Sport Wales, Public Health Wales and other partners, held a national symposium earlier this year on the misuse of image and performance-enhancing drugs and its impact on sport and the wider community, and a group has now been established to take forward and consider how to respond to the recommendations of that symposium.
We also continue to support DAN 24/7, our free, bilingual substance misuse helpline, which provides a single point of contact for anyone in Wales wanting further information or help relating to their drug or alcohol issues. And in the last year, DAN 24/7 responded to over 4,000 calls, and the website had over 75,000 hits. So, DAN 24/7 has also formed part of numerous information campaigns over the last three years that have been targeting specific areas of challenge. The most recent campaign—I hope you've seen it in the current and ongoing autumn rugby international series—is the It's Nothing Trivial campaign that focuses on the dangers of mixing alcohol and drugs.
Now, in terms of recovery from substance misuse and reintegration into society, being able to secure employment is hugely significant. That's why I'm delighted that we've secured £11.6 million from the European social fund to run a substance misuse out-of-work peer mentoring service, and the match funding that I have agreed for that service means that, in total, we'll invest £17.3 million in the programme until summer 2020. And that programme aims to help over 14,000 people over 25 who are long-term unemployed or economically inactive to recover from mental ill health and/or substance misuse back into employment, or those age 16 to 24 who are not in education, employment or training. And in the first year of that programme, over 1,500 participants have enrolled in the service and benefited from it.
We do know that substance misuse is a major cause for people being sick, losing jobs and feeling unable to get in to work. So, this programme joins together some of our key goals around health and employability, and it contributes to our commitment to support people break down the barriers that ill health places upon employment. I hope that's helped outline some of the measures this Government is already taking, but also the open-mindedness and understanding we need to recommit ourselves to this area of work and consider what is most effective and active here in Wales, as we move forward, as I say in an area that is constantly changing and is a constant challenge in each community across the country.
Bydd isafswm pris fesul uned yn ffurfio rhan o’n gwaith ehangach ar gamddefnyddio sylweddau, a bydd yn ategu’r gwaith hwnnw. Rydym eisoes yn gweithio i ymdrin â goryfed alcohol drwy ddarparu gwell gwasanaethau addysg, atal a thriniaeth i gefnogi’r yfwyr mwyaf niweidiol. Byddwn yn parhau i weithio gyda theuluoedd, wrth gwrs, pobl sy'n camddefnyddio alcohol. Ac rydym hefyd yn gweithio mewn nifer o feysydd i ymdrin â’r cynnydd diweddar yn nifer y marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau. Rhan o hynny yw ein prosiect arloesol WEDINOS, sy'n parhau i chwarae rhan allweddol wrth ddadansoddi amrywiaeth o gyffuriau. Felly, mae profi’r sylweddau newydd hynny’n ein galluogi i archwilio cyfansoddyn cemegol y sylwedd, ond yna yn hollbwysig i ledaenu’n eang y ffactorau risg pan fydd unigolion yn eu cymryd, a hyd yma mae WEDINOS wedi cael dros 7,000 o samplau o bob rhan o’r Deyrnas Unedig.
Nawr, mae dosbarthu naloxone, cyffur sy’n gwrthdroi effeithiau gorddos opiadau dros dro, wedi bod yn elfen allweddol yn ein dull o leihau niwed, ac rydym yn credu bod hynny’n ffactor real a phwysig yn y gostyngiad mewn marwolaethau cysylltiedig â chyffuriau rhwng 2011 a 2014 yma yng Nghymru. Felly, rydym yn rhoi mwy fyth o bwyslais ar ein gwaith naloxone i helpu’r duedd gynyddol o ran ei ddefnyddio. Mae cyfanswm o dros 15,000 o becynnau wedi'u dosbarthu ledled Cymru ers 2009, ac rydym wedi clywed bod dros 1,600 ohonynt wedi cael eu defnyddio. Felly, mae naloxone ar gael ym mhob gwasanaeth triniaeth cyffuriau cymunedol ac ym mhob carchar yng Nghymru. Byddwn yn parhau i weithio'n agos ag ardaloedd yng Nghymru i ehangu presenoldeb naloxone ymhellach, yn enwedig mewn perthynas â phobl sydd ddim yn cael triniaeth ar hyn o bryd, ac mae hynny’n arbennig o bwysig pan ystyriwn nifer y marwolaethau cysylltiedig â chyffuriau sy’n digwydd ymhlith pobl sydd ddim wedi defnyddio ein gwasanaethau camddefnyddio sylweddau.
Er enghraifft, mae swyddogion yn fy adran i yn gweithio'n agos gyda Heddlu Dyfed-Powys i ddechrau dosbarthu pecynnau naloxone mewn dalfeydd. Ond gellir gweld cymhlethdod yr agenda hon pan ystyriwn y cynnydd mewn sylweddau eraill, fel y cyffuriau gwella delwedd a pherfformiad, ac rydym yn gwybod bod pwysau mawr heddiw o ran cymdeithas a barn am ddelwedd corff sy’n parhau ar gyfer dynion a menywod. Yn gynharach eleni, cynhaliodd Llywodraeth Cymru, ar y cyd â Chwaraeon Cymru, Iechyd Cyhoeddus Cymru a phartneriaid eraill, symposiwm cenedlaethol ar gamddefnyddio cyffuriau gwella delwedd a pherfformiad a'u heffaith ar chwaraeon a'r gymuned ehangach, ac mae grŵp wedi’i sefydlu nawr i fwrw ymlaen ac ystyried sut i ymateb i argymhellion y symposiwm hwnnw.
Rydym hefyd yn parhau i gefnogi DAN 24/7, ein llinell gymorth camddefnyddio sylweddau ddwyieithog, ddi-dâl, sy'n darparu un pwynt cyswllt ar gyfer unrhyw un yng Nghymru sydd eisiau mwy o wybodaeth neu help ynglŷn â’u problemau â chyffuriau neu alcohol. Ac yn y flwyddyn diwethaf, ymatebodd DAN 24/7 i dros 4,000 o alwadau, a chafodd y wefan dros 75,000 o ymweliadau. Felly, mae DAN 24/7 hefyd wedi ffurfio rhan o nifer o ymgyrchoedd gwybodaeth dros y tair blynedd diwethaf i dargedu meysydd her penodol. Yr ymgyrch fwyaf diweddar—rwy’n gobeithio eich bod wedi ei gweld yn y gyfres rygbi rhyngwladol hydref bresennol sy’n parhau—yw’r ymgyrch It's Nothing Trivial sy'n canolbwyntio ar beryglon cymysgu alcohol a chyffuriau.
Nawr, o ran adferiad o gamddefnyddio sylweddau ac ailintegreiddio i'r gymdeithas, mae gallu sicrhau cyflogaeth yn bwysig dros ben. Dyna pam yr wyf wrth fy modd ein bod wedi sicrhau £11.6 miliwn gan gronfa gymdeithasol Ewrop i gynnal gwasanaeth mentora cymheiriaid ar gamddefnyddio sylweddau i bobl ddi-waith, ac mae’r arian cyfatebol yr wyf wedi cytuno arno ar gyfer y gwasanaeth hwnnw’n golygu y byddwn yn buddsoddi cyfanswm o £17.3 miliwn yn y rhaglen hyd at haf 2020. A bwriad y rhaglen honno yw helpu dros 14,000 o bobl dros 25 oed sy'n ddi-waith yn hirdymor neu’n economaidd anweithgar i wella o salwch meddwl a/neu gamddefnyddio sylweddau a dychwelyd i'r gwaith, neu bobl 16 i 24 oed nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant. Ac yn ystod blwyddyn gyntaf y rhaglen honno, mae dros 1,500 o gyfranogwyr wedi cofrestru â’r gwasanaeth ac elwa ohono.
Rydym yn gwybod bod camddefnyddio sylweddau’n un o’r prif bethau sy’n achosi i bobl fod yn sâl, colli swyddi a theimlo na allant gael gwaith. Felly, mae’r rhaglen hon yn uno rhai o'n hamcanion allweddol ym maes iechyd a chyflogadwyedd, ac yn cyfrannu at ein hymrwymiad i gefnogi pobl i chwalu'r rhwystrau hynny rhag cyflogaeth sy’n cael eu hachosi gan afiechyd. Rwy’n gobeithio bod hynny wedi helpu i amlinellu rhai o'r camau y mae'r Llywodraeth hon yn eu cymryd eisoes, ond hefyd y meddwl agored a’r ddealltwriaeth sydd eu hangen arnom i ymrwymo o'r newydd i’r maes gwaith hwn ac ystyried yr hyn sydd fwyaf effeithiol a gweithgar yma yng Nghymru, wrth inni symud ymlaen, fel yr wyf yn dweud mewn maes sy'n newid yn gyson ac sy’n her gyson ym mhob cymuned ledled y wlad.
Thank you very much. I have selected the three amendments to the motion and I call on Dai Lloyd to move amendment 1, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Dai.
Diolch yn fawr iawn. Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig ac rwy’n galw ar Dai Lloyd i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Dai.
Gwelliant 1 Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn credu bod camddefnyddio sylweddau yn fater sy'n ymwneud ag iechyd y cyhoedd yn hytrach na'n fater troseddol.
Amendment 1 Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
Believes that substance misuse is a public health issue not a criminal justice issue.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. I shall be, as the DPO has outlined, addressing the Plaid Cymru amendment that specifies that drug and alcohol misuse and substance misuse generally is a public health issue, and not a criminal justice issue.
Now then, I've been a GP for a very long time, and addiction is a constant issue. Some people have had horrendous lives. They have suffered neglect as children, child abuse, sexual abuse. They've been denied love. Sweet little babies in my baby clinic over the years will become increasingly brutalised as they grow up in a terrible existence. No wonder that people want to blot out the pain, find any buzz anywhere, in alcohol and in drugs—legal drugs, illegal drugs, prescribed drugs, non-prescribed drugs—any buzz, anywhere, to escape the cold reality in intolerable conditions, unable to escape the abuse, the hatred and the loathing.
On top of that, tragic accidents and incidents can happen. With no family support or love, all of that heaps hurt on our people. Throw into the mix mental health issues on an increasing scale, with people reacting in an unpredictable manner, with hostility and violence, because they know no other way.
As a health professional in the field, you are presented with enormous challenges that stretch you to the utmost. I pay tribute to all of those working in the field this afternoon. It is extremely demanding and challenging, because we are talking about dealing with people with chaotic lives, with no order whatsoever. They're not able to help themselves, frequently, with overwhelming financial challenges and homelessness and rough sleeping as constant companions to the alcohol and the drug addiction.
And how do we respond as a society? With kindness, tolerance, willingness to help, to explore the underlying issues that led to this current chaos, or does society respond by marginalising such people? 'They are addicts, they have brought it on themselves.' Really? Arresting them—how is that going to help? How about finding out that individual's story, the tragedy, the hurt, the family schisms, the lack of forgiveness, the self-loathing, the self-harm and, yes, the attention-seeking behaviour in people who have seldom had love or attention showered upon them ever in their lives?
There is much excellent work being done. Like Jenny Rathbone, I'm a trustee of the Living Room, Cardiff, an alcohol rehabilitation and drug rehabilitation centre. As well, I know the good work of the Welsh Centre for Action on Dependency and Addiction and others in Swansea, and the Brynawel alcohol rehabilitation unit near Llanharan and many, many more—excellent work in the most trying of circumstances.
But much more needs to be done, has to be done in a public health view, exploring the real issues, counselling, dealing with not just the chemical withdrawal, but with the psychological withdrawal and the social changes that have to happen, and replace the alcohol or the drug with a less destructive coping mechanism for life. Yes, tackling homelessness, finding meaning in life, finding that life is precious, finding that each second can be memorable, forming relationships again, finding belief in oneself—all of these are long-term projects—and treating the mental health issues, not just the short-term chemical-weaning fix with the inevitable relapse.
In that context, how about devolving policing, probation and criminal justice so that the revolving door of reoffending can truly be tackled by the co-ordination and integration of services that are now divided between non-devolved and devolved? The devolved services of health, mental health, drugs and alcohol services, housing, education and training, truly working together with policing and probation and the courts—that would be great.
How about being innovative on top of that, as well, by piloting safe-injection harm-reduction centres, with medics like myself injecting clean heroin in a clinical environment, with gradually decreasing doses and clean needles to prevent blood-borne viruses spreading? That's innovative for you. It works in other countries, stops people dying, truly tackling addiction as a public health issue. Leave your prejudices behind. Yet, still, the hurt goes on. Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Byddaf i, fel yr amlinellodd y Dirprwy Lywydd, yn rhoi sylw i welliant Plaid Cymru sy'n nodi mai mater iechyd cyhoeddus yw camddefnyddio cyffuriau ac alcohol a chamddefnyddio sylweddau yn gyffredinol, nid mater cyfiawnder troseddol.
Nawr te, rwyf i wedi bod yn feddyg teulu ers amser hir iawn, ac mae caethiwed yn broblem gyson. Mae rhai pobl wedi cael bywydau erchyll. Maent wedi dioddef esgeulustod fel plant, cam-drin plant, cam-drin rhywiol. Dydyn nhw ddim wedi cael cariad. Bydd babanod bach annwyl yn fy nghlinig babanod dros y blynyddoedd yn cael eu cam-drin yn fwyfwy wrth iddynt gael eu magu mewn amgylchiadau ofnadwy. Does ryfedd bod pobl eisiau llethu’r boen, dod o hyd i unrhyw gyffro yn unrhyw le, mewn alcohol a chyffuriau—cyffuriau cyfreithlon, cyffuriau anghyfreithlon, cyffuriau presgripsiwn, cyffuriau heb bresgripsiwn—unrhyw gyffro, yn unrhyw le, i ddianc rhag realiti oer amodau annioddefol, gan fethu â dianc rhag y cam-drin, y casineb a’r atgasedd.
Ar ben hynny, gall damweiniau a digwyddiadau trasig ddigwydd. Heb gefnogaeth na chariad gan deulu, mae hynny i gyd yn pentyrru poen ar ein pobl. Ychwanegwch faterion iechyd meddwl ar raddfa gynyddol, a phobl yn ymateb mewn modd na ellir ei ragweld, gyda gelyniaeth a thrais, oherwydd nad ydynt yn gwybod am ffordd arall.
Fel gweithiwr iechyd proffesiynol yn y maes, rhaid ichi wynebu heriau enfawr sy’n eich gwthio i'r eithaf. Rwy’n talu teyrnged i bawb sy'n gweithio yn y maes hwn y prynhawn yma. Mae'n hynod o anodd a heriol, oherwydd rydym yn sôn am ymdrin â phobl sydd â bywydau anhrefnus, heb ddim trefn o gwbl. Dydyn nhw ddim yn gallu helpu eu hunain, yn aml, gyda heriau ariannol aruthrol ac mae digartrefedd a chysgu ar y stryd yn gymdeithion cyson i gaethiwed i gyffuriau ac alcohol.
A sut yr ydym yn ymateb fel cymdeithas? Gyda charedigrwydd, goddefgarwch, parodrwydd i helpu, i archwilio’r materion sylfaenol a arweiniodd at yr anhrefn presennol hwn, neu a yw cymdeithas yn ymateb drwy wthio pobl o'r fath i'r ymylon? 'Maent yn gaeth, eu bai nhw ydyw.' Wir? Eu harestio nhw—sut y mae hynny'n mynd i helpu? Beth am ddod i wybod stori’r unigolyn hwnnw, y drychineb, y loes, y rhwygau yn y teulu, y diffyg maddeuant, yr hunan-atgasedd, yr hunan-niwed ac, ie, yr ymddygiad ceisio sylw gan bobl sydd yn anaml iawn wedi cael unrhyw gariad neu sylw erioed yn eu bywydau?
Mae llawer o waith ardderchog yn cael ei wneud. Fel Jenny Rathbone, rwy’n ymddiriedolwr i Stafell Fyw Caerdydd, canolfan adsefydlu alcohol ac adsefydlu cyffuriau. Rwyf hefyd yn gwybod am waith da Canolfan Cymru ar gyfer Gweithredu ar Ddibyniaeth a Chaethiwed ac eraill yn Abertawe, ac uned adsefydlu alcohol Brynawel ger Llanharan a llawer iawn mwy—gwaith ardderchog o dan yr amgylchiadau anoddaf.
Ond mae angen, a rhaid, gwneud llawer mwy o ran iechyd cyhoeddus, i archwilio’r materion go iawn, cwnsela, ymdrin nid yn unig â’r diddyfnu cemegol, ond â’r encilio seicolegol a’r newidiadau cymdeithasol sy’n gorfod digwydd, a sefydlu dull o ymdopi llai dinistriol i fywyd yn lle’r alcohol neu’r cyffuriau. Ie, ymdrin â digartrefedd, dod o hyd i ystyr mewn bywyd, darganfod bod bywyd yn werthfawr, darganfod bod pob eiliad yn gallu bod yn gofiadwy, ffurfio perthynas ag eraill eto, dod o hyd i hunangred—mae pob un o'r rhain yn brosiect tymor hir—a thrin y problemau iechyd meddwl, nid dim ond y diddyfnu cemegol tymor byr a llithro'n ôl yn anochel.
Yn y cyd-destun hwnnw, beth am ddatganoli plismona, y gwasanaeth prawf a chyfiawnder troseddol fel y gallwn ymdrin yn iawn â phroses barhaus o aildroseddu drwy gydgysylltu ac integreiddio gwasanaethau sydd nawr wedi'u rhannu rhwng meysydd datganoledig a heb eu datganoli? Gwasanaethau datganoledig iechyd, iechyd meddwl, cyffuriau ac alcohol, tai, addysg a hyfforddiant, yn wirioneddol yn gweithio ynghyd â phlismona a’r gwasanaeth prawf a'r llysoedd—byddai hynny'n wych.
Beth am fod yn arloesol ar ben hynny, hefyd, drwy dreialu canolfannau chwistrellu diogel i leihau niwed, lle byddai meddygon fel fi’n chwistrellu heroin glân mewn amgylchedd clinigol, gan leihau’r dosiau’n raddol a defnyddio nodwyddau glân i atal firysau sy'n cael eu cludo yn y gwaed rhag lledaenu? Dyna arloesol ichi. Mae'n gweithio mewn gwledydd eraill, yn atal pobl rhag marw, yn rhoi sylw go iawn i gaethiwed fel mater iechyd cyhoeddus. Gadewch eich rhagfarnau. Ac eto, o hyd, mae'r niwed yn mynd ymlaen. Diolch yn fawr.
Thank you. I call on Mark Isherwood to move amendments 2 and 3, tabled in the name of Paul Davies. Mark.
Diolch. Galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliannau 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Mark.
Gwelliant 2 Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn gresynu at y ffaith:
a) bod adroddiad blynyddol 2017 ar strategaeth camddefnyddio sylweddau 10 mlynedd Llywodraeth Cymru, 'Gweithio Gyda’n Gilydd i Leihau Niwed' yn dangos y bu cynnydd yn nifer y marwolaethau sy'n gysylltiedig ag alcohol ac sy'n gysylltiedig â chyffuriau yng Nghymru;
b) bod nifer y bobl sy'n cwblhau triniaeth yn rhydd o sylweddau wedi gostwng; ac
c) bod llai o bobl yn dechrau triniaeth o fewn 20 diwrnod i'r dyddiad y cânt eu cyfeirio na dwy flynedd yn ôl.
Gwelliant 3 Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gynyddu capasiti gwasanaethau dadwenwyno haen 4 i gleifion mewnol a gwasanaethau adsefydlu preswyl, gan gydnabod nad yw hyn yn ddewis amgen i wasanaethau sy'n canolbwyntio ar adfer o fewn y gymuned.
Amendment 2 Paul Davies
Add as new point at end of motion:
Regrets that:
a) the 2017 annual report for the Welsh Government’s 10-year substance misuse strategy, 'Working Together to Reduce Harm', shows that there has been an increase in both alcohol-related and drug-related deaths in Wales;
b) the number of people completing treatment substance free has fallen; and
c) fewer people are starting treatment within 20 days since their referral than two years ago.
Amendment 3 Paul Davies
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to increase capacity in Tier 4 in-patient detoxification and residential rehabilitation services, recognising that this is not an alternative to recovery-focused services within the community.
Cynigiwyd gwelliannau 2 a 3.
Amendments 2 and 3 moved.
I move amendment 2, which regrets that the 2017 annual report for the Welsh Government's 10-year substance misuse strategy, 'Working Together to Reduce Harm', shows that there has been an increase in both alcohol-related and drug-related deaths in Wales. Whilst this report also claims good progress on providing quicker treatment, our amendment 2 also quotes Welsh Government statistics showing that the number of people completing treatment substance free has fallen—in fact, down in April to June on the previous quarter to the lowest level for a year—and that fewer people are starting treatment within 20 days since their referral than two years previously. Cases closed as a result of death in April to June was the highest on record; alcohol-specific deaths in Wales rose 7 per cent in 2016—the highest number since 2012; alcohol-related deaths rose 9 per cent—the highest number since 2008. It is therefore concerning that the total number assessed by specialist substance misuse providers fell by 5 per cent and that the total number starting treatment was down 4.6 per cent. Hospital admissions relating to the use of illicit drugs rose by 3.8 per cent after 2015-16, and drug misuse deaths in Wales rose 14.3 per cent in 2015 to the highest recorded levels since comparable records began in 1993.
Our amendment 3 calls on the Welsh Government to increase capacity in tier 4 in-patient detoxification and residential rehabilitation services, recognising that this is not an alternative to recovery-focused services within the community. I say that, having been championing the recovery model here since the days when Welsh Government still prioritised medical management and maintenance treatments over recovery for addicts. In a recent exchange of correspondence with the previous public health Minister regarding tier 4 in-patient detoxification and residential rehabilitation, she stated that more recovery-focused services have reduced the need for residential rehabilitation services. In reality, they should complement each other. In an equivalent debate almost a decade ago here, I referred to the loss of Welsh beds that they have in one detoxification unit in Wrexham, and to the independent review of detoxification and residential treatment in north Wales, commissioned by the then Minister, who anticipated that this would endorse a switch to detoxification in the community. Having been buried, this report was leaked to me and made public. It found that the whole service, including in-patient beds, was underfunded. When I put this to that Minister, she would not accept it.
A further independent review, looking at substance misuse tier 4 treatment services in Wales, was also buried, leaked to me and made public. It identified numerous reports of people reoffending so as to be able to be detoxed in prison, and of hospital admissions because of the unavailability of in-patient detoxification and residential rehabilitation. It called for a substantial increase in capacity and for the development of three drug and alcohol detoxification and rehabilitation units across Wales, working with third sector providers. A further report in 2010 reinforced this message, and the then Welsh Government stated that it was taking forward work on development of the three units. Instead, it is understood that the Welsh Government residential detoxification cuts a decade ago remain in place, and that the number of rehab places in Wales has significantly reduced over the last six years.
In October, the Minister told me she had been advised that a decline in the demand for residential rehabilitation places was primarily due to the eligibility criteria being strengthened in line with the National Institute for Health and Care Excellence guidelines. However, as NICE guideline 115 states,
'the more severe and less socially stable fare better in inpatient'.
The sector tells me that numbers are down because there are fewer residential rehabilitation places in Wales, and people are being moved into the community without evidence of need. Regarding the Welsh Government's substance misuse residential rehabilitation framework, Wales has only seven places at Ty'n Rodyn in Bangor and approximately 20 at Brynawel near Cardiff, the latter including alcohol-related brain damage.
Since the framework commenced, only eight of 24 referrals to Ty'n Rodyn from within Wales arrived through the framework. Regarding joined-up health and social care, Brynawel is continually seeing the negative consequences of funding disputes between local authorities and health boards. Meanwhile, residential rehabilitation placements outside Wales last year went to three organisations on the framework and six organisations outside it.
Yes, the potential of community-based treatments for dependent drug users and drinkers with relatively less-complex needs must be maximised, but we also need investment in tier 4 interventions, their integration with the other tiers of alcohol and drug treatment, and enhanced links between them and community based services, aftercare and wraparound services. To do otherwise will cost more lives and more money.
Rwy’n cynnig gwelliant 2, sy'n gresynu wrth y ffaith bod adroddiad blynyddol 2017 ar strategaeth 10 mlynedd camddefnyddio sylweddau Llywodraeth Cymru, 'Gweithio Gyda'n Gilydd i Leihau Niwed', yn dangos y bu cynnydd mewn marwolaethau cysylltiedig ag alcohol a chysylltiedig â chyffuriau yng Nghymru. Er bod yr adroddiad hwn hefyd yn honni cynnydd da o ran darparu triniaeth yn gyflymach, mae ein gwelliant 2 hefyd yn dyfynnu ystadegau Llywodraeth Cymru yn dangos bod nifer y bobl sy'n cwblhau triniaeth yn rhydd o sylweddau wedi gostwng—yn wir, i lawr yn Ebrill i Fehefin ar y chwarter blaenorol i’r lefel isaf ers blwyddyn—a bod llai o bobl yn dechrau triniaeth o fewn 20 diwrnod ar ôl cael eu hatgyfeirio na ddwy flynedd cyn hynny. Roedd nifer yr achosion a gafodd eu cau o ganlyniad i farwolaeth yn ystod Ebrill i Fehefin yr uchaf ar gofnod; cynyddodd nifer y marwolaethau sy'n benodol i alcohol yng Nghymru 7 y cant yn 2016—y nifer uchaf ers 2012; cynyddodd marwolaethau cysylltiedig ag alcohol 9 y cant—y nifer uchaf ers 2008. Felly mae'n destun pryder bod cyfanswm y nifer a aseswyd gan ddarparwyr arbenigol camddefnyddio sylweddau wedi gostwng 5 y cant a bod cyfanswm y nifer yn dechrau triniaeth i lawr 4.6 y cant. Cynyddodd derbyniadau i'r ysbyty yn ymwneud â defnyddio cyffuriau anghyfreithlon 3.8 y cant ar ôl 2015-16, a chynyddodd marwolaethau camddefnyddio cyffuriau yng Nghymru 14.3 y cant yn 2015 i'r lefelau uchaf a gofnodwyd ers dechrau cadw cofnodion cymaradwy ym 1993.
Mae ein gwelliant 3 yn galw ar Lywodraeth Cymru i gynyddu capasiti dadwenwyno cleifion mewnol haen 4 a gwasanaethau adsefydlu preswyl, gan gydnabod nad yw hyn yn ddewis amgen i wasanaethau sy'n canolbwyntio ar wella yn y gymuned. Rwy’n dweud hynny, ar ôl bod yn hyrwyddo’r model gwella yma ers y dyddiau pan roedd Llywodraeth Cymru’n dal i flaenoriaethu rheoli meddygol a thriniaethau cynnal dros wella ar gyfer pobl sy'n gaeth. Mewn gohebiaeth ddiweddar â’r Gweinidog iechyd y cyhoedd blaenorol ynghylch dadwenwyno cleifion mewnol haen 4 ac adsefydlu preswyl, dywedodd fod mwy o wasanaethau sy'n canolbwyntio ar wella wedi gostwng yr angen am wasanaethau adsefydlu preswyl. Mewn gwirionedd, dylent ategu ei gilydd. Mewn dadl gyfatebol bron i ddegawd yn ôl yma, cyfeiriais at golli gwelyau yng Nghymru sydd ganddynt mewn un uned dadwenwyno yn Wrecsam, ac at yr adolygiad annibynnol o driniaeth dadwenwyno a phreswyl yn y Gogledd, a gomisiynwyd gan y Gweinidog ar y pryd, a ragwelodd y byddai hyn yn cefnogi dadwenwyno yn y gymuned. Ar ôl i’r adroddiad hwn gael ei gladdu, cafodd ei ddatgelu imi a’i wneud yn gyhoeddus. Canfu fod y gwasanaeth cyfan, gan gynnwys gwelyau cleifion mewnol, wedi’i danariannu. Pan ddywedais hyn wrth y Gweinidog, ni fyddai'n ei dderbyn.
Cafodd adolygiad annibynnol arall, yn edrych ar wasanaethau triniaeth haen 4 camddefnyddio sylweddau yng Nghymru, hefyd ei gladdu, ei ddatgelu imi a’i wneud yn gyhoeddus. Roedd yn nodi nifer o adroddiadau am bobl yn aildroseddu er mwyn gallu cael eu dadwenwyno yn y carchar, ac am dderbyniadau i'r ysbyty oherwydd nad oedd dadwenwyno cleifion mewnol ac adsefydlu preswyl ar gael. Roedd yn galw am gynnydd sylweddol mewn capasiti ac am ddatblygu tair uned dadwenwyno ac adsefydlu cyffuriau ac alcohol ledled Cymru, yn gweithio gyda darparwyr trydydd sector. Roedd adroddiad arall yn 2010 yn atgyfnerthu’r neges hon, a dywedodd Llywodraeth Cymru ar y pryd eu bod yn bwrw ymlaen â gwaith ar ddatblygu’r tair uned. Yn hytrach, rydym ar ddeall bod toriadau Llywodraeth Cymru i ddadwenwyno preswyl ddegawd yn ôl yn dal i fod ar waith, a bod nifer y mannau adsefydlu yng Nghymru wedi gostwng yn sylweddol dros y chwe blynedd diwethaf.
Ym mis Hydref, dywedodd y Gweinidog wrthyf ei bod wedi cael clywed mai’r prif reswm dros y gostyngiad yn y galw am leoedd adsefydlu preswyl oedd cryfhau’r meini prawf cymhwysedd yn unol â chanllawiau’r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal. Fodd bynnag, fel y dywed canllaw NICE 115,
'mae achosion mwy difrifol a llai cymdeithasol sefydlog yn gwneud yn well fel cleifion mewnol'.
Mae'r sector yn dweud wrthyf fod niferoedd yn gostwng oherwydd bod llai o leoedd adsefydlu preswyl yng Nghymru, a bod pobl yn cael eu symud i mewn i'r gymuned heb dystiolaeth o angen. O ran fframwaith adsefydlu preswyl camddefnyddio sylweddau Llywodraeth Cymru, dim ond saith o leoedd sydd gan Gymru yn Nhy'n Rodyn ym Mangor a tua 20 ym Mrynawel ger Caerdydd; mae’r olaf o’r rhain yn cynnwys niwed i'r ymennydd sy'n gysylltiedig ag alcohol.
Ers y dechreuodd y fframwaith, dim ond wyth o'r 24 o atgyfeiriadau i Dy'n Rodyn oddi mewn i Gymru a gyrhaeddodd drwy'r fframwaith. O ran iechyd a gofal cymdeithasol cydgysylltiedig, mae Brynawel yn dal i weld canlyniadau negyddol anghydfodau am gyllid rhwng awdurdodau lleol a byrddau iechyd. Yn y cyfamser, aeth lleoliadau adsefydlu preswyl y tu allan i Gymru y llynedd i dri sefydliad ar y fframwaith a chwe sefydliad y tu allan iddo.
Oes, rhaid manteisio i'r eithaf ar botensial triniaethau cymunedol i ddefnyddwyr cyffuriau dibynnol ac yfwyr ag anghenion cymharol lai cymhleth, ond mae angen inni hefyd fuddsoddi mewn ymyriadau haen 4, eu hintegreiddio gyda haenau eraill o driniaeth alcohol a chyffuriau, a gwella’r cysylltiadau rhyngddynt a gwasanaethau sydd wedi’u lleoli yn y gymuned, gwasanaethau ôl-ofal a gwasanaethau cofleidiol. Byddai gwneud fel arall yn costio mwy o fywydau a mwy o arian.
I wonder if I could begin by raising some concerns in terms of capital funds' availability, because I know that there are concerns that limitations to capital may result in offices closing and the unavailability of staff to provide a service in particular areas. For example, when leases expire, if there isn't sufficient capital to obtain premises and, indeed, equipment, then there may be a concentration of service provision in particular geographical areas, such as Newport, for example, which is already a focal point for delivery of services for a wider area. But there are concerns that, if that increases, then the level of service provision and the numbers attending service providers in Newport will get to the level where it creates greater concern than already exists in terms of the perceived problems, at least, that too many people trying to access those services in a fairly narrow geographical area creates. So, I wonder if there might be some reassurance in terms of capital funding and the avoidance of those problems.
There was also a concern that changes to homelessness legislation mean that prison leavers no longer have the sort of priority for accommodation that they once had, which has resulted in an increase in homelessness and rough-sleeping. Amongst those prison leavers are those with substance abuse issues. I know that some of the service providers are concerned that that change has resulted in an increase in the problems that people with those substance misuse problems experience—and, by extension, service providers experience.
I also, Dirprwy Lywydd, wanted to talk a little bit about and ask some questions on Alcohol Concern Cymru's advice on good parenting, particularly around alcohol issues, some of which was addressed in the recent Alcohol Awareness Week, and there are fact sheets that are helpful. It seems to me that a lot of parents, as I think Alcohol Concern Cymru reinforce, have a view that it's sensible to introduce their children to alcohol in a responsible way, within a family setting, and that this often happens in continental Europe, for example, having a glass of wine with a meal, and that that's a good way of introducing children to alcohol, rather than them finding out about it, as it were, experiencing it outside the home and perhaps overindulging. But the advice, I think, is that it's actually beneficial if children are completely alcohol free, certainly before the age of 15, and that, if they are introduced to it after the age of 14, for example, then it should be in a very restricted way. Also, there is, I guess, an obvious issue in terms of parents as role models. Parents have to be very careful about how often they indulge in alcohol in front of their children, and be very careful not to overindulge, because I think there's a lot of evidence that, if they fail to guard against those dangers of being a negative role model in these terms, then it does lead to heavy drinking in adolescence, or a greater propensity to heavy drinking in adolescence from their children.
So, those are just some of the issues. Obviously, there's a range of very important issues around parenting and good parenting to avoid alcohol abuse issues and substance misuse issues generally in the future, and we are increasingly about prevention. I just wonder if we could hear a little bit about what the Welsh Government is doing to raise awareness and get positive parenting in place.
Finally, Dirprwy Lywydd, I was at the Newport food festival, which increasingly is a very important event and growing in strength and profile. They had an alcohol-free beer stall, which was very popular, and had a range of different beers, several different beers, which were alcohol free, and, obviously, they were using that to also promote some good messages around avoiding over-indulgence. But they tell me that they're not aware of any Welsh brewers producing alcohol-free beer, although there is a good market for it and that's likely to increase in the future. I wonder whether the Welsh Government Cabinet Secretary might be able to offer a few comments as far as that's concerned.
Tybed a gaf i ddechrau drwy godi rhai pryderon ynglŷn â’r arian cyfalaf sydd ar gael, oherwydd rwy’n gwybod bod pryderon y gallai cyfyngiadau ar gyfalaf arwain at gau swyddfeydd a diffyg staff i ddarparu gwasanaeth mewn ardaloedd penodol. Er enghraifft, pan fydd prydlesau’n dod i ben, os nad oes digon o gyfalaf i gael safle ac, yn wir, offer, efallai y bydd crynodiad o ddarpariaeth gwasanaeth mewn ardaloedd daearyddol penodol, fel Casnewydd, er enghraifft, sydd eisoes yn ganolbwynt ar gyfer darparu gwasanaethau i ardal ehangach. Ond y pryderon yw, os bydd hynny’n cynyddu, y bydd lefel y ddarpariaeth gwasanaeth a'r niferoedd sy'n mynd at ddarparwyr gwasanaeth yng Nghasnewydd yn cyrraedd y lefel lle mae'n creu mwy o bryder nag sydd eisoes yn bodoli o ran y problemau ymddangosiadol, o leiaf, sy’n cael eu creu os yw gormod o bobl yn ceisio defnyddio’r gwasanaethau hynny mewn ardal ddaearyddol weddol gul. Felly, tybed a ellid rhoi rhywfaint o sicrwydd o ran arian cyfalaf ac osgoi’r problemau hynny.
Pryder arall oedd bod newidiadau i ddeddfwriaeth digartrefedd yn golygu nad yw pobl sy'n gadael carchar bellach yn cael y math o flaenoriaeth ar gyfer llety a oedd ganddynt unwaith, sydd wedi arwain at gynnydd mewn digartrefedd a chysgu ar y stryd. Mae’r bobl hynny sy’n gadael carchar yn cynnwys rhai sydd â phroblemau camddefnyddio sylweddau. Rwy’n gwybod bod rhai o'r darparwyr gwasanaeth yn pryderu bod y newid hwnnw wedi arwain at gynnydd yn y problemau a brofir gan y bobl hynny sydd â phroblemau camddefnyddio sylweddau—a, drwy estyniad, a brofir gan ddarparwyr gwasanaeth.
Roeddwn hefyd, Dirprwy Lywydd, yn awyddus i sôn ychydig am Alcohol Concern Cymru a gofyn rhai cwestiynau am eu cyngor ar rianta da, yn enwedig o ran materion alcohol; rhoddwyd sylw i ychydig o hyn yn yr Wythnos Ymwybyddiaeth Alcohol ddiweddar, ac mae taflenni ffeithiau defnyddiol ar gael. Mae'n ymddangos i mi mai barn llawer o rieni, fel yr wyf yn meddwl bod Alcohol Concern Cymru yn ei atgyfnerthu, yw ei bod yn synhwyrol cyflwyno eu plant i alcohol mewn ffordd gyfrifol, o fewn lleoliad teuluol, ac mae hyn yn aml yn digwydd ar gyfandir Ewrop, er enghraifft, cael gwydraid o win gyda phryd o fwyd, a bod hynny’n ffordd dda o gyflwyno plant i alcohol, yn hytrach na’u bod nhw’n ei ddarganfod, fel petai, ei brofi y tu allan i’r cartref ac efallai’n ei orwneud. Ond y cyngor, rwy’n meddwl, yw ei bod a dweud y gwir yn fuddiol i blant beidio â chael dim alcohol, yn sicr cyn eu bod yn 15 oed, ac, os ydynt yn cael eu cyflwyno iddo ar ôl bod yn 14 oed, er enghraifft, y dylai hynny fod mewn modd cyfyngedig iawn. Hefyd, mae'n debyg, mae mater amlwg o ran rhieni fel modelau rôl. Mae’n rhaid i rieni fod yn ofalus iawn ynghylch pa mor aml y maen nhw’n yfed alcohol o flaen eu plant, a bod yn ofalus iawn i beidio â’i gorwneud hi, oherwydd rwy’n meddwl bod llawer o dystiolaeth, os na allant osgoi’r peryglon hynny o fod yn fodel rôl negyddol yn hyn o beth, bod hynny’n arwain at yfed trwm mewn blaenlencyndod, neu fwy o duedd i’w plant yfed yn drwm yn eu blaenlencyndod.
Felly, dim ond rhai o'r materion yw’r rheini. Yn amlwg, mae yna amrywiaeth o faterion pwysig iawn ynghylch rhianta a rhianta da i osgoi problemau camddefnyddio alcohol a phroblemau camddefnyddio sylweddau yn gyffredinol yn y dyfodol, ac rydym yn sôn mwy a mwy am atal. Tybed a allem glywed ychydig am beth mae Llywodraeth Cymru’n ei wneud i godi ymwybyddiaeth a sicrhau rhianta cadarnhaol.
Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, roeddwn yng ngŵyl fwyd Casnewydd, sy'n dod yn ddigwyddiad pwysig iawn ac yn tyfu mewn nerth a phroffil. Roedd ganddyn nhw stondin cwrw di-alcohol, a oedd yn boblogaidd iawn, ac roedd amrywiaeth o wahanol gwrw, sawl cwrw gwahanol, heb ddim alcohol, ac, yn amlwg, roeddent yn defnyddio hynny hefyd i hyrwyddo rhai negeseuon da ynghylch osgoi goryfed. Ond maent yn dweud wrthyf nad ydynt yn gwybod am ddim bragwyr yng Nghymru sy’n cynhyrchu cwrw di-alcohol, er bod marchnad dda iddo a bod honno'n debygol o gynyddu yn y dyfodol. Tybed a allai Ysgrifennydd Cabinet Llywodraeth Cymru gynnig ychydig o sylwadau yn hynny o beth.
When it comes to tackling the impact of problematic substance use on human health, there remains little to celebrate. The Government motion today notes, and I quote,
'the progress being made in tackling the harms associated with substance misuse.'
But the report actually demonstrates the opposite of progress. The data suggests that a social catastrophe has emerged in our country in recent years, and I don't use that term lightly. A few weeks ago, I raised with the First Minister the fact that drug-related deaths had reached a record high of 168 in 2015. The report that we're debating today shows that, in 2016, drug-related deaths reached a new record of 192. Alcohol-related deaths have also increased to 504, as noted in the amendment in the name of Paul Davies. And these statistics reinforce, I'm sure, what many of us are hearing from drugs organisations, charities, our police and crime commissioners, and from my former colleagues in the probation service. Add it to the homelessness crisis, which, of course, is linked to austerity and benefit reform, and we've got a situation that is creating a harrowing cost to our society, to our public services, to our communities and to human life.
Many of the drug and alcohol-related deaths are of people who are street homeless. We have the powers over homelessness, of course, but we have to be clear that some of the policy levers needed to fully solve the problematic substance use problem are not yet devolved. The word 'yet' is important here. We need to have the attitude that the powers to address problematic substance use are needed in Wales, and that holding those powers at Westminster is time-limited. This Assembly and the Welsh Government is responsible for public health, for homelessness prevention, and for some aspects of community safety. For as long as justice, welfare and social security powers are held back at Westminster, a fully joined-up approach will be impossible.
We haven't always had a forward-thinking attitude from the current Welsh Government on the devolution of justice, social security and related fields. But I believe that there is potential to change that. And we must change that, because these figures paint a stark and harrowing picture. Now, I support the Plaid Cymru amendment today—well, I suppose I would, wouldn't I, but because it's a matter of principle that substance use is a public health issue and not a criminal justice issue, and I'm glad that the Government is prepared to support that too. But we need to go further. We need the powers over the criminal justice system to reform drug policies. One thing, for example, that I'd like to see is for people with multiple sclerosis and other conditions to able to legally use cannabis, but we can't do that because we don't have the powers. But, even without the powers over criminal justice, we could still have an impact on reducing the numbers of deaths from drug use if public health solutions were implemented. One of those solutions is being advocated by Arfon Jones, the north Wales police and crime commissioner, who's become one of the most progressive voices on justice policy in Wales. He's earned respect from right across the political spectrum for his stance on treating people who have problems with illegal drugs as humans and not as criminals.
Only a few years ago, this standpoint was seen as extreme and radical, but now it's becoming accepted in countries right across Europe. Arfon has proposed that suitably located, safe injecting facilities could reduce drug deaths, drug-related crime, and public drug use. This approach has been implemented in Switzerland, combined with other public health measures, and it has reduced drug-related deaths. In Portugal, decriminalisation of some drugs, combined with prevention and treatment programmes, has had a similar effect. Last year, there were fewer drug deaths in Portugal, a country of more than 10 million people, than in Cardiff, Newport and Swansea, with a population of less than 1 million people.
Just as public health measures are seen as the way of reducing harm from alcohol, they should also be used to reduce the harm from drugs. And it's worth noting here that not everyone who drinks alcohol will develop a problem, and the same goes with drugs. And that has to be a starting point, so that we can focus on reducing harm from problematic use.
Let's not look back in years to come and regret more lives, more heartbroken families, because of short-sighted and ineffective drug policies. Let's forge a new, bold approach to this problem in Wales—let's start with saving lives.
Wrth sôn am ymdrin ag effaith defnyddio sylweddau'n broblemus ar iechyd dynol, ychydig iawn sydd i'w ddathlu o hyd. Mae cynnig y Llywodraeth heddiw’n nodi, ac rwy’n dyfynnu,
'y cynnydd sydd wedi’i wneud o ran ymdrin â niwed sy'n gysylltiedig â chamddefnyddio sylweddau.'
Ond y gwir yw bod yr adroddiad yn dangos y gwrthwyneb i gynnydd. Mae'r data yn awgrymu bod trychineb gymdeithasol wedi dod i'r amlwg yn ein gwlad yn y blynyddoedd diwethaf, ac nid wyf yn defnyddio'r term hwnnw’n ysgafn. Ychydig wythnosau yn ôl, codais gyda'r Prif Weinidog y ffaith bod nifer y marwolaethau cysylltiedig â chyffuriau wedi cyrraedd eu lefel uchaf erioed sef 168 yn 2015. Mae’r adroddiad yr ydym yn ei drafod heddiw yn dangos, yn 2016, bod nifer y marwolaethau cysylltiedig â chyffuriau wedi cyrraedd record newydd o 192. Mae marwolaethau cysylltiedig ag alcohol hefyd wedi cynyddu i 504, fel y nodwyd yn y gwelliant yn enw Paul Davies. Ac mae'r ystadegau hyn yn atgyfnerthu, rwy’n siŵr, yr hyn y mae llawer ohonom yn ei glywed gan fudiadau cyffuriau, elusennau, ein comisiynwyr heddlu a throseddu, a'm cyn-gydweithwyr yn y gwasanaeth prawf. Ychwanegwch yr argyfwng digartrefedd, sydd, wrth gwrs, yn gysylltiedig â llymder a diwygio budd-daliadau, ac mae gennym sefyllfa sy'n creu cost enbyd i'n cymdeithas, i’n gwasanaethau cyhoeddus, i’n cymunedau ac i fywyd dynol.
Mae llawer o'r marwolaethau cysylltiedig â chyffuriau ac alcohol yn digwydd i bobl sy'n ddigartref ar y stryd. Mae gennym y pwerau dros ddigartrefedd, wrth gwrs, ond rhaid inni fod yn glir nad yw rhai o'r ysgogiadau polisi sydd eu hangen i ddatrys problem ddyrys camddefnyddio sylweddau yn llawn wedi'u datganoli eto. Mae'r gair 'eto' yn bwysig yma. Mae angen inni fod â’r agwedd bod angen y pwerau i ymdrin â chamddefnyddio sylweddau yng Nghymru, a bod cyfyngiad ar amser o ran cadw’r pwerau hynny yn San Steffan. Y Cynulliad hwn a Llywodraeth Cymru sy’n gyfrifol am iechyd y cyhoedd, am atal digartrefedd, ac am rai agweddau ar ddiogelwch cymunedol. Am gyhyd ag y bydd pwerau cyfiawnder, lles a diogelwch cymdeithasol wedi’u dal yn ôl yn San Steffan, bydd dull cwbl gydgysylltiedig yn amhosibl.
Dydy Llywodraeth bresennol Cymru ddim wedi dangos agwedd flaengar bob amser at ddatganoli cyfiawnder, nawdd cymdeithasol a meysydd cysylltiedig. Ond rwy’n credu bod potensial i newid hynny. A rhaid inni newid hynny, oherwydd mae'r ffigurau hyn yn rhoi darlun llwm a dirdynnol. Nawr, rwy’n cefnogi gwelliant Plaid Cymru heddiw—wel, mae’n siŵr bod hynny’n amlwg, ond am ei fod yn fater o egwyddor mai mater iechyd cyhoeddus yw camddefnyddio sylweddau ac nid mater cyfiawnder troseddol, ac rwy’n falch bod y Llywodraeth yn barod i gefnogi hynny hefyd. Ond mae angen inni fynd ymhellach. Mae angen y pwerau arnom dros y system cyfiawnder troseddol i ddiwygio polisïau cyffuriau. Un peth, er enghraifft, yr hoffwn i ei weld yw bod pobl â sglerosis ymledol a chyflyrau eraill yn gallu defnyddio canabis yn gyfreithiol, ond allwn ni ddim gwneud hynny oherwydd does gennym ni mo’r pwerau. Ond, hyd yn oed heb y pwerau dros gyfiawnder troseddol, gallem ddal i gael effaith ar leihau nifer y marwolaethau oherwydd defnyddio cyffuriau drwy ddefnyddio datrysiadau iechyd cyhoeddus. Mae un o'r datrysiadau hynny'n cael ei hyrwyddo gan Arfon Jones, comisiynydd heddlu a throseddu Gogledd Cymru, sydd wedi dod yn un o’r lleisiau mwyaf blaengar ar bolisi cyfiawnder yng Nghymru. Mae wedi ennill parch gan bob rhan o’r sbectrwm gwleidyddol am ei safiad ar drin pobl sydd â phroblemau â chyffuriau anghyfreithlon fel bodau dynol ac nid fel troseddwyr.
Dim ond ychydig flynyddoedd yn ôl, roedd y safbwynt hwn yn cael ei ystyried yn un eithafol a radical, ond erbyn hyn mae’n cael ei dderbyn mewn gwledydd ledled Ewrop. Mae Arfon wedi cynnig y gallai cyfleusterau chwistrellu diogel, mewn lleoliadau addas, leihau nifer y marwolaethau cyffuriau, troseddau cysylltiedig â chyffuriau, a defnyddio cyffuriau yn gyhoeddus. Mae’r dull hwn wedi cael ei roi ar waith yn y Swistir, ynghyd â mesurau iechyd cyhoeddus eraill, ac mae wedi lleihau nifer y marwolaethau cysylltiedig â chyffuriau. Ym Mhortiwgal, mae dad-droseddoli rhai cyffuriau, ynghyd â rhaglenni atal a thriniaeth, wedi cael effaith debyg. Y llynedd, roedd llai o farwolaethau cyffuriau ym Mhortiwgal, gwlad o dros 10 miliwn o bobl, nag yng Nghaerdydd, Casnewydd ac Abertawe, sydd â phoblogaeth o lai na 1 miliwn o bobl.
Yn union fel y gwelir mesurau iechyd cyhoeddus fel ffordd o leihau niwed alcohol, dylid eu defnyddio hefyd i leihau'r niwed a achosir gan gyffuriau. Ac mae'n werth nodi yma na fydd pawb sy'n yfed alcohol yn datblygu problem, ac mae'r un peth yn wir am gyffuriau. Ac mae’n rhaid i hynny fod yn fan cychwyn, fel y gallwn ganolbwyntio ar leihau niwed oherwydd defnydd problemus.
Gadewch i ni beidio ag edrych yn ôl yn y blynyddoedd i ddod a gresynu wrth fwy o fywydau, mwy o deuluoedd yn wynebu tor calon, oherwydd polisïau cyffuriau annoeth ac aneffeithiol. Gadewch inni greu ymagwedd newydd, eofn at y broblem hon yng Nghymru—gadewch inni ddechrau gydag arbed bywydau.
I'd like to thank the Welsh Government for bringing forward this important debate today.
Substance misuse ruins lives—not only the life of the person using the substance but the family unit as a whole all suffer. There is no winner in these circumstances, unless the person receives the help that is needed. During my time working in a prison, I can assure you I saw so many different individuals—individuals who had shown promise in their earlier lives—wrecked as a result of what has gone on, of what they've taken. And why their lives have taken such a downward spiral nobody can really know, but what prompted them to feel that their life was so negative is something that does need to be looked into before people are imprisoned.
Last year, in Wales, 192 people died from misuse of illegal drugs, over 11,000 drug-related offences were committed, and nearly 24,000 people were referred to substance misuse services.
Wales is unique in the UK in having a unified substance misuse strategy that tackles drug and alcohol misuse, and the Welsh Government have committed £50 million a year to reduce the misuse of substances at a population level. To a certain extent, the strategy is working. There has been a reduction in the numbers taking illicit drugs and abusing alcohol. However, the number of hospital admissions due to substance misuse are increasing, as are substance misuse deaths.
Hospital admissions related to alcohol misuse have fallen by over 6 per cent over the last five years, yet admissions related to illicit drugs rose by nearly 4 per cent in the past year. In older people, this rose by over 15 per cent.
The current strategy is not reducing substance misuse deaths. In the past year, we saw an 8.9 per cent increase in the number of alcohol-related deaths, and a 13.8 per cent increase in drug-related deaths, the highest level since 1993. The level is much higher than in England.
The Office for National Statistics age-standardised mortality rate for deaths related to drug misuse show that, in England, there were 44.1 deaths per 1 million of the population, while the mortality rate for drug misuse in Wales continued to increase, from 58.3 deaths per 1 million population in 2015, to 66.9 deaths per cent deaths per 1 million in 2016, with Wales now having a higher rate of deaths from drug misuse than eight of the regions of England. This coincides with a huge increase in the misuse of synthetic cannabinoids. Last year, there was nearly a 50 per cent increase in the number of young people being admitted to hospital as a result of cannabinoid misuse.
Welsh hospitals are seeing an average of three people per day admitted as a result of using synthetic cannabinoids such as Spice. My own local health board has taken the drastic measure of giving patients high on Spice a general anaesthetic in order to prevent them biting and kicking staff. These drugs are a growing menace in our communities, towns and cities and we have to improve public education about the harms associated with such drugs.
But, unfortunately, it is not only illicit drugs that cause harm. There are growing numbers of people becoming addicted to and abusing prescription and over the counter medication. Last year, there was an increase in the number of people dying as a result of taking paracetamol, fentanyl and oxycodone. The UK’s leading rehabilitation provider reports that they are treating more people for abusing prescription medication than they do for heroin. One of the main factors contributing to this is believed to be access to pain management clinics. In Wales, there has been a large increase in the number of people waiting for pain management. In the last five years the numbers waiting longer than 36 weeks have risen by a staggering 1,500 per cent. In north Wales patients are having to wait around 72 weeks. This is simply deplorable. The Welsh Government needs to take immediate action to reduce waiting times for pain management in order to reduce dependence on strong painkillers and the associated harms that come from long-term use.
The substance misuse strategy has been reviewed and the Welsh Government is due to receive the final report next month. I hope the Welsh Government see this as an opportunity to tweak this strategy. I look forward to seeing an updated strategy that addresses the numbers of deaths as a result of substance misuse and tackles the new challenges facing us. Diolch yn fawr.
Hoffwn ddiolch i Lywodraeth Cymru am gyflwyno'r ddadl bwysig hon heddiw.
Mae camddefnyddio sylweddau yn difetha bywydau—nid dim ond bywyd yr unigolyn sy'n defnyddio'r sylwedd ond mae’r uned deuluol gyfan i gyd yn dioddef. Does neb yn ennill o dan yr amgylchiadau hyn, oni bai bod yr unigolyn yn cael y cymorth sydd ei angen. Yn ystod fy amser yn gweithio mewn carchar, gallaf eich sicrhau fy mod wedi gweld cynifer o wahanol unigolion—unigolion a oedd wedi dangos addewid yn eu bywydau cynharach—wedi’u difetha o ganlyniad i'r hyn sydd wedi digwydd, yr hyn y maent wedi’i gymryd. A pam mae eu bywydau wedi dirywio fel hyn, all neb wybod yn iawn, ond mae’r hyn sydd wedi eu harwain i deimlo bod eu bywyd mor negyddol yn rhywbeth y mae angen ei ymchwilio cyn i bobl gael eu carcharu.
Y llynedd, yng Nghymru, bu farw 192 o bobl o gamddefnyddio cyffuriau anghyfreithlon, cafodd dros 11,000 o droseddau eu cyflawni yn gysylltiedig â chyffuriau, a chafodd bron 24,000 o bobl eu cyfeirio at wasanaethau camddefnyddio sylweddau.
Mae Cymru yn unigryw yn y DU gan fod gennym strategaeth camddefnyddio sylweddau unedig sy'n ymdrin â chamddefnyddio cyffuriau ac alcohol, ac mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo £50 miliwn y flwyddyn i leihau camddefnyddio sylweddau ar lefel y boblogaeth. I ryw raddau, mae’r strategaeth yn gweithio. Bu gostyngiad yn y niferoedd sy'n cymryd cyffuriau anghyfreithlon ac yn camddefnyddio alcohol. Fodd bynnag, mae nifer y derbyniadau i'r ysbyty oherwydd camddefnyddio sylweddau’n cynyddu, yn ogystal â marwolaethau yn sgil camddefnyddio sylweddau.
Mae derbyniadau i'r ysbyty sy'n gysylltiedig â chamddefnyddio alcohol wedi gostwng dros 6 y cant dros y pum mlynedd diwethaf, ond cynyddodd derbyniadau sy'n gysylltiedig â chyffuriau anghyfreithlon bron 4 y cant yn y flwyddyn ddiwethaf. Ymysg pobl hŷn, cododd hyn dros 15 y cant.
Dydy’r strategaeth bresennol ddim yn lleihau marwolaethau camddefnyddio sylweddau. Yn y flwyddyn ddiwethaf, gwelsom gynnydd 8.9 y cant yn nifer y marwolaethau cysylltiedig ag alcohol, a chynnydd 13.8 y cant mewn marwolaethau cysylltiedig â chyffuriau, y lefel uchaf ers 1993. Mae’r lefel yn llawer uwch nag yn Lloegr.
Mae’r gyfradd safonedig ar gyfer oed gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol o ran marwolaethau yn sgil camddefnyddio cyffuriau yn dangos, yn Lloegr, bod 44.1 o farwolaethau i bob 1 miliwn o'r boblogaeth, a bod y gyfradd marwolaethau ar gyfer camddefnyddio cyffuriau yng Nghymru yn parhau i gynyddu, o 58.3 o farwolaethau i bob 1 miliwn o'r boblogaeth yn 2015, i 66.9 o farwolaethau i bob 1 miliwn yn 2016; erbyn hyn, mae gan Gymru gyfradd uwch o farwolaethau o gamddefnyddio cyffuriau nag wyth o ranbarthau Lloegr. Mae hyn yn cyd-daro â chynnydd enfawr mewn camddefnyddio canabinoidau synthetig. Y llynedd, roedd cynnydd bron 50 y cant yn nifer y bobl ifanc a gafodd eu derbyn i'r ysbyty o ganlyniad i gamddefnyddio cannabinoid.
Mae ysbytai Cymru yn gweld tri o bobl y dydd ar gyfartaledd yn cael eu derbyn o ganlyniad i ddefnyddio canabinoidau synthetig fel Spice. Mae fy mwrdd iechyd lleol i wedi cymryd y mesur eithafol o roi anesthetig cyffredinol i gleifion sydd wedi cymryd Spice er mwyn eu hatal rhag brathu a chicio staff. Mae’r cyffuriau hyn yn fygythiad cynyddol yn ein cymunedau, ein trefi a’n dinasoedd ac mae’n rhaid inni wella addysg gyhoeddus am y niwed sy'n gysylltiedig â chyffuriau o'r fath.
Ond, gwaetha'r modd, nid dim ond cyffuriau anghyfreithlon sy’n achosi niwed. Mae nifer cynyddol o bobl yn camddefnyddio meddyginiaeth bresgripsiwn a meddyginiaeth dros y cownter, ac yn mynd yn gaeth iddynt. Y llynedd, bu cynnydd yn nifer y bobl a fu farw o ganlyniad i gymryd paracetamol, fentanyl ac oxycodone. Mae prif ddarparwr adsefydlu’r DU yn adrodd eu bod yn trin mwy o bobl am gamddefnyddio meddyginiaeth bresgripsiwn nag am heroin. Credir mai un o'r prif ffactorau sy'n cyfrannu at hyn yw mynediad i glinigau rheoli poen. Yng Nghymru, bu cynnydd mawr yn nifer y bobl sy'n aros am wasanaeth reoli poen. Yn y pum mlynedd diwethaf mae’r nifer sy'n aros mwy na 36 wythnos wedi gweld cynnydd syfrdanol 1,500 y cant. Yn y gogledd, mae cleifion yn gorfod aros tua 72 wythnos. Mae hyn yn gwbl druenus. Mae angen i Lywodraeth Cymru gymryd camau ar unwaith i leihau amseroedd aros am wasanaethau rheoli poen er mwyn lleihau'r ddibyniaeth ar boenladdwyr cryf a’r niwed cysylltiedig a ddaw o'u defnyddio’n hirdymor.
Mae’r strategaeth camddefnyddio sylweddau wedi cael ei hadolygu a bydd Llywodraeth Cymru yn cael yr adroddiad terfynol fis nesaf. Gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn gweld hyn fel cyfle i fireinio'r strategaeth hon. Rwy’n edrych ymlaen at weld strategaeth wedi’i diweddaru sy’n rhoi sylw i nifer y marwolaethau o ganlyniad i gamddefnyddio sylweddau ac yn ymdrin â’r heriau newydd sy'n ein hwynebu. Diolch yn fawr.
I don't think I'll ever forget the first time I met a 10-year old who was obviously drunk. His breath smelt strongly of alcohol and his behaviour indicated that he—. His risk taking and cockiness was a clear sign of his inebriation. I don't think that minimum alcohol pricing is going to be of assistance to a child like this, because they're never going to be able to actually buy the alcohol themselves, but it does tell you about how, in some households, the level of supervision is so poor that they're not in a position to prevent their child from getting this drunk. Obviously, in many cases, their parents are also addicted to alcohol or drugs and that poses huge questions for any child who finds themself living in a household like that. So, therefore, I just want to point out that it is of concern and we should all be concerned that over 400 referrals last year were for 10 to 14-year-olds.
I very much welcome the work of the SchoolBeat by the community support officers in schools. We know that alcohol is everywhere, particularly at this time of year, and we obviously have to educate children on how we manage our relationship with alcohol, particularly at this time of the year when alcohol is absolutely everywhere and people are being widely encouraged to abuse alcohol—and well over the guidelines of 14 units—and the fact that throughout the year there are far too many people consuming abusive levels of alcohol and this is reflected in the cancer and liver disease statistics that the health service has to deal with.
I suppose that one of the concerns I wanted to raise today is the fact that youth workers in my constituency are reporting that young people are much more inclined at the moment to be using drugs rather than alcohol, and, particularly, the consumption of Spice—these synthetic cannabinoids—is a considerable cause for concern, because the cocktail of amphetamines and other substances that drug dealers cook up in their back kitchens, both to increase their profits and to hook a new generation of addicts, must be extremely difficult to track. It's extremely disturbing to see young people in a state of collapse in the city centre of Cardiff and this has been recently well-documented in the local media. One Cardiff user reported that spice had taken over their life: 'It's like heroin; you just lose a grip on reality.'
A Cardiff drug dealer told WalesOnline that, working in Adamsdown or the city centre, they could make £300 an hour. So, you can see the difficulties that the police are working with to try and control this problem. Unfortunately, this, obviously, is reflected in the nearly 50 per cent increase in cannabinoid-related admissions to hospital over the last four years. I strongly applaud the operation of WEDINOS, which is constantly testing the new psychoactive substances, because, clearly, we cannot protect people unless we know what it is they are taking, and we need to be constantly ahead of the game that drug dealers are up to.
Clearly, it's more complicated as a picture than just young people who are desperate to drown their sorrows. As Dai Lloyd has already said, I'm a trustee and director of the Living Room in Cardiff. Addiction isn't just an affliction of the desperately poor. Many Living Room clients are people who are holding down responsible jobs; they're doctors, they're vicars and other professionals who find the emotional demands of the job are encouraging them to use drugs or alcohol as a release from the pressures and the burden of the job that they're carrying.
I absolutely applaud the meticulous and persistent work that needs to go on for anybody who is working in treatment services. I note that there are 15 per cent of people who do not attend before a treatment has started, or people fall out of it before treatment has begun following assessment. That is because people are terrified of having to deal with the demons in their lives that have led them into this addiction in the first place. But I think the report is very clear on the challenges ahead, and it's a complex and very difficult problem.
Dydw i ddim yn meddwl y gwnaf byth anghofio y tro cyntaf imi gyfarfod â bachgen 10 mlwydd oed a oedd yn amlwg wedi meddwi. Roedd ei anadl yn arogleuo'n gryf o alcohol ac roedd ei ymddygiad yn dangos ei fod—. Roedd y risgiau roedd yn eu cymryd, a’i hyfdra, yn arwydd clir ei fod wedi meddwi. Dydw i ddim yn meddwl y bydd isafswm pris alcohol o gymorth i blant fel hwn, oherwydd dydyn nhw byth yn mynd i allu prynu’r alcohol eu hunain, ond mae'n dangos ichi sut, mewn rhai cartrefi, mae lefel yr oruchwyliaeth mor wael nes nad ydyn nhw mewn sefyllfa i atal eu plant rhag meddwi fel hyn. Yn amlwg, mewn llawer o achosion, mae eu rhieni hefyd yn gaeth i alcohol neu gyffuriau ac mae hynny'n codi cwestiynau enfawr i unrhyw blentyn sy'n canfod ei hun yn byw mewn aelwyd felly. Felly, hoffwn nodi ei fod yn peri pryder, ac y dylem oll fod yn bryderus bod dros 400 o atgyfeiriadau y llynedd ar gyfer plant 10 i 14 mlwydd oed.
Croesawaf yn fawr waith y SchoolBeat gan swyddogion cymorth cymunedol mewn ysgolion. Rydym yn gwybod bod alcohol ym mhob man, yn enwedig yr adeg hon o'r flwyddyn, ac yn amlwg mae’n rhaid inni addysgu plant ynglŷn â sut yr ydym yn rheoli ein perthynas gydag alcohol, yn enwedig yr adeg hon o'r flwyddyn pan mae alcohol ym mhobman ac mae llawer o bobl yn cael eu hannog i gamddefnyddio alcohol—ac ymhell dros y canllawiau 14 uned—a'r ffaith bod llawer gormod o bobl drwy gydol y flwyddyn yn yfed lefelau niweidiol o alcohol a bod hyn yn cael ei adlewyrchu yn yr ystadegau canser a chlefyd yr iau y mae’r gwasanaeth iechyd yn gorfod ymdrin â nhw.
Mae'n debyg mai un o’r pryderon yr oeddwn am eu codi heddiw yw'r ffaith bod gweithwyr ieuenctid yn fy etholaeth i yn dweud bod pobl ifanc yn llawer mwy tueddol ar hyn o bryd o ddefnyddio cyffuriau yn hytrach nag alcohol, ac, yn enwedig, mae defnyddio Spice—y canabinoidau synthetig hyn—yn gryn destun pryder, oherwydd mae’n rhaid ei bod hi’n eithriadol o anodd olrhain y coctel o amffetaminau a sylweddau eraill mae gwerthwyr cyffuriau’n eu coginio yn eu ceginau cefn, i gynyddu eu helw a bachu cenhedlaeth newydd gaeth. Mae’n destun gofid mawr gweld pobl ifanc ar y llawr yng nghanol Dinas Caerdydd ac mae hyn wedi cael llawer o sylw yn ddiweddar yn y cyfryngau lleol. Dywedodd un defnyddiwr yng Nghaerdydd fod Spice wedi cymryd gafael ar ei fywyd: 'Mae fel heroin; rydych chi’n colli gafael ar realiti.'
Dywedodd un gwerthwr cyffuriau yng Nghaerdydd wrth WalesOnline y gallai, wrth weithio yn Adamsdown neu yng nghanol y ddinas, wneud £300 yr awr. Felly, gallwch weld yr anawsterau sydd gan yr heddlu i geisio rheoli'r broblem. Yn anffodus, mae hyn, yn amlwg, wedi’i adlewyrchu yn y cynnydd bron 50 y cant mewn derbyniadau i ysbytai yn gysylltiedig â chanabinoidau dros y pedair blynedd diwethaf. Cymeradwyaf yn gryf waith WEDINOS, sy'n gyson yn profi’r sylweddau seicoweithredol newydd, oherwydd, yn amlwg, allwn ni ddim amddiffyn pobl oni bai ein bod yn gwybod beth maen nhw’n ei gymryd, ac mae angen inni fod yn gyson ar y blaen i’r gwerthwyr cyffuriau.
Yn amlwg, mae’n ddarlun mwy cymhleth na dim ond pobl ifanc sy’n daer am foddi eu gofidiau. Fel y dywedodd Dai Lloyd eisoes, rwy’n ymddiriedolwr ac yn gyfarwyddwr yn Stafell Fyw Caerdydd. Nid dim ond pobl dlawd iawn sy’n profi caethiwed. Mae llawer o gleientiaid y Stafell Fyw yn bobl sy'n cadw swyddi cyfrifol; yn feddygon, yn ficeriaid ac yn weithwyr proffesiynol eraill sy'n canfod bod gofynion emosiynol y swydd yn eu hannog i ddefnyddio cyffuriau neu alcohol fel ffordd o ddianc rhag pwysau a baich y gwaith maen nhw’n ei wneud.
Rwy’n cymeradwyo’n gryf y gwaith dyfal a chyson y mae angen iddo barhau i unrhyw un sy'n gweithio mewn gwasanaethau triniaeth. Rwy’n nodi bod 15 y cant o bobl yn rhoi’r gorau i fynychu cyn dechrau triniaeth, neu fod pobl yn gadael cyn i’r driniaeth ddechrau ar ôl asesiad. Mae hynny oherwydd bod pobl yn ofni gorfod ymdrin â’r drwg yn eu bywydau sydd wedi eu harwain i mewn i’r caethiwed hwn yn y lle cyntaf. Rwy’n meddwl bod yr adroddiad yn glir iawn am yr heriau sydd o'n blaenau, ac mae'n broblem gymhleth ac anodd iawn.
Thank you. And finally, David Rowlands.
Diolch. Ac yn olaf, David Rowlands.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Can I start by fully endorsing all the sentiments expressed so eloquently by Dai Lloyd earlier on? As a sitting magistrate for 13 years, I saw the devastating effect that drugs and alcohol can have on individuals' lives and, very often, those individuals came from chaotic backgrounds and really did not have the sort of start in life that most of us enjoyed. Therefore, as a magistrate, and with the other magistrates, we always sought to have interventions that were not criminalising these people, if possible. But we were frustrated by the fact that, if we gave something like drug rehabilitation orders, they would not come into effect for something like four months, by which time, of course, the people had probably committed further crimes during that period of time. So, I fully endorse everything that Dai Lloyd said earlier on.
I want to turn now, if I can—. I'm sure the Cabinet Secretary will know that Brynawel House in Llanharan is one of only two residential rehabilitation facilities in Wales, the other being Ty'n Rodyn in Bangor, both of which were talked about earlier by Mark Isherwood. Brynawel offers life-changing treatment for those struggling with alcohol dependency, even dealing with those with alcohol-related brain damage. Their unique treatment techniques have been recognised by many local authorities outside Wales, and yet it appears to be badly neglected by local authorities here in Wales, to the extent that there's a very real possibility that Brynawel may actually close.
In fact, Merthyr Tydfil local authority, for instance, has not referred one patient to Brynawel in the last five years. This is despite the fact that each council can access the £1 million ring-fenced by the Welsh Government for residential care treatment. One of my constituents told me that she had begged Merthyr council to admit her husband to residential care, but was told unequivocally that Merthyr borough council did not refer alcohol abusers for this type of treatment. This appears to be a stance that many local authorities are adopting given the lack of take-up of the facilities offered by Brynawel. Surely, with statistics showing that other interventions are having limited success, it is incumbent on local authorities to explore every type of intervention, including residential treatment. I call upon the Minister to explore the reasons for local authorities’ reluctance to use residential treatment as one of the tools to treat alcohol and drug abuse, particularly where other interventions have failed.
Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddechrau drwy ategu'n llawn yr holl deimladau a fynegodd Dai Lloyd mor huawdl yn gynharach? Fel ynad a fu’n eistedd am 13 blynedd, gwelais yr effaith ddinistriol y gall cyffuriau ac alcohol ei chael ar fywydau unigolion ac, yn aml iawn, roedd yr unigolion hynny’n dod o gefndiroedd anhrefnus heb y math o gychwyn mewn bywyd y mae’r rhan fwyaf ohonom wedi’i fwynhau. Felly, fel ynad, a gyda’r ynadon arall, roeddem bob amser yn chwilio am ymyriadau nad oeddent yn troseddoli’r bobl hyn, os yn bosibl. Ond roeddem yn teimlo'n rhwystredig oherwydd y ffaith, pe byddem yn rhoi rhywbeth fel gorchmynion adsefydlu cyffuriau, na fyddent yn dod i rym am tua phedwar mis, ac erbyn hynny, wrth gwrs, roedd y bobl, mwy na thebyg, wedi cyflawni mwy o droseddau yn ystod y cyfnod hwnnw. Felly, rwy’n cymeradwyo’n llawn bopeth a ddywedodd Dai Lloyd yn gynharach.
Rwyf am droi yn awr, os caf i—. Rwy’n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod bod Tŷ Brynawel yn Llanharan yn un o ddim ond dau gyfleuster adsefydlu preswyl yng Nghymru, ac mai’r llall yw Ty'n Rodyn ym Mangor; soniodd Mark Isherwood am y ddau yn gynharach. Mae Brynawel yn cynnig triniaeth sy’n newid bywyd i bobl sy'n cael trafferth â dibyniaeth ar alcohol, gan hyd yn oed ymdrin â phobl sydd wedi cael niwed i'r ymennydd yn gysylltiedig ag alcohol. Mae eu technegau triniaeth unigryw wedi cael cydnabyddiaeth gan lawer o awdurdodau lleol y tu allan i Gymru, ac eto mae’n ymddangos bod awdurdodau lleol yma yng Nghymru’n eu hesgeuluso, i'r fath raddau nes bod posibilrwydd gwirioneddol y gallai Brynawel gau.
Yn wir, nid yw awdurdod lleol Merthyr Tudful, er enghraifft, wedi atgyfeirio un claf i Brynawel yn y pum mlynedd diwethaf. Mae hyn er gwaethaf y ffaith bod pob cyngor yn gallu cael y £1 filiwn sydd wedi'i neilltuo gan Lywodraeth Cymru ar gyfer triniaeth gofal preswyl. Dywedodd un o'm hetholwyr wrthyf ei bod wedi erfyn ar Gyngor Merthyr i dderbyn ei gŵr i ofal preswyl, ond dywedwyd wrthi’n ddigamsyniol nad oedd Cyngor Bwrdeistref Merthyr Tudful yn atgyfeirio pobl sy’n camddefnyddio alcohol i gael y math hwn o driniaeth. Mae'n ymddangos bod hwn yn safbwynt y mae llawer o awdurdodau lleol yn ei fabwysiadu, o ystyried cyn lleied sy’n manteisio ar y cyfleusterau a gynigir gan Brynawel. Does bosib, gan fod yr ystadegau'n dangos nad yw ymyriadau eraill yn cael rhyw lawer o lwyddiant, nad yw hi’n ddyletswydd ar awdurdodau lleol i archwilio pob math o ymyriad, gan gynnwys triniaeth breswyl. Rwy’n galw ar y Gweinidog i archwilio'r rhesymau dros amharodrwydd awdurdodau lleol i ddefnyddio triniaeth breswyl fel un o'r arfau i drin camddefnyddio alcohol a chyffuriau, yn enwedig os yw ymyriadau eraill wedi methu.
Thank you very much. I call on the Cabinet Secretary for Health and Social Services to reply to the debate.
Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i ymateb i'r ddadl.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I’d like to thank Members for a constructive and considered debate on tackling substance misuse. As was noted both in my opening remarks and by most Members who spoke, this is an ever-changing landscape, which makes our work very challenging. As Jenny Rathbone said, this is a complex and difficult problem, so there isn’t a simple answer that is glaringly obvious and staring us in the face. There’s something about understanding the nature of the challenge we face and the scale of it as well, and in my remarks I’ll try to respond to some of the points that each speaker made, but forgive me if I don’t get round to dealing with all of the points that every single person made.
I’ll start with Mark Isherwood and the point about inpatient services, tier 4 services, and in particular points about tier 4 services and detox as well. There was a particular view of history that Mark set out as to where we have been and where we are. On some of the comments made about the range of treatments at Brynawel—in particular David Rowlands mentioned that—I’m happy to say that Brynawel is not just for people in my colleague the Member for Ogmore’s constituency, but serves people in a wide area of places. The outlook for Brynawel has improved, and it has come about because there’s been real engagement between Brynawel and the Welsh Government, both in funding the alcohol-related brain damage pilot—there’s more to be done on that—but also in conversations not just around the framework for tier 4 services, but actually the practical relationship between commissioners and Brynawel as the service provider, understanding the range of services Brynawel can offer, and that commissioners can place there as well. I think there is, at last, a growing understanding of the services that are potentially available. As I say, on the inpatient detoxification front, I think there is more work to be done on understanding where is the most appropriate place for somebody to receive that service, because some people currently receive that service in a hospital setting, and that may not be the right place for them.
I’ll try to deal with the substantive points made by both Dai Lloyd and Leanne Wood, not just about the numbers of drug and alcohol-related deaths, but also the potential for some of the solutions. Actually, on some of this, we don’t disagree. The police and crime commissioners, for example, all unanimously agree that policing should be devolved, but it’s a matter of when, not if, from their point of view. We don’t fully share the view that Leanne Wood expressed. I’m not about to try and change Welsh Government policy on the future of devolution and all those areas of powers. But there is still something in our understanding of how we balance what we’re able to do and then to judge the value of that. I mentioned the role of naloxone and the fact that the kits have been used on more than 1,600 occasions. That, I think, does show that where that overdose has taken place and it has been deployed, you can honestly say that person was unlikely to have been there had that not happened.
So, there is something about understanding the effectiveness of what we are already doing, but also the scale of the challenge that we face. There’s a difficult debate for us to have, but an honest one to be had, to be taken seriously, as it is a really serious issue, about supervised injection or ingestion facilities. I think this is really difficult, largely because of the current law that exists in England and Wales. There is disagreement between police and crime commissioners, but chief constables themselves all have a real degree of caution about this in Wales. There’s something here about understanding the law and how it’s enforced, and to have a safe injecting area you’d need to actually have an agreement with the police about how they would and would not enforce the law, and that’s difficult. You’d be asking those police forces not to enforce the law around that area.
In particular, there's the challenge that then exists with the community as well—because all and any of us who have facilities in our constituency, whether they’re needle exchanges or other services, know that there’s almost always a large degree of suspicion. Also, people see the damage that drugs do, not just to individuals and their families, but to a wider community. And there's an understanding that wherever any treatment place is likely to be, you’re likely to have a community campaign, partly driven by fear, indifference, and frankly some of the less charitable elements of the human character, as well as people who are rather more concerned about whether that will become a magnet for the selling of drugs as well. So, there's an understanding about those parts, but also I'm genuinely concerned about the future of healthcare professionals, because if we ask them to supervise what is currently an unlawful activity, then I think there's a risk about their own future registration. I think there is a proper debate to be had and a review of evidence.
I hope it's helpful for those who are advocates of this as a solution that, for all of my concerns and caution about where we are now, the expert review group that advises the Welsh Government is looking at evidence, not just internationally, to build on heath board trips to the areas that Leanne Wood has mentioned, but also Denmark as well, and looking at the current evidence around what may or may not be happening in Durham, to give us further advice on the effectiveness of what is provided, but also what we can do here in Wales as well. As I say, this is a serious debate to be taken seriously, because potentially there is a way, if we can find it, to save even more lives.
Dealing with some of the points John Griffiths raised about capital use and appropriate facilities, there's been real concern between myself and the then Minister for public health, as she then was, on the way in which capital is used, but also the return that we find on that and the security of the public investment we make in facilities, to make sure that they continue to be available for that purpose as well. We've had some concerns about the way that we haven't been properly protected in the past, but I think we're in a better place now to make sure that capital is wisely invested.
I recognise the points that both you and Jenny Rathbone made about parenting and role-model behaviour on a range of fronts. What is actually encouraging between the points yourself and Jenny Rathbone made is that, on alcohol at least, we are seeing lower rates of alcohol misuse by younger people. There is still a hardened element to that, but, overall, young people are more likely not to drink or not to drink to excess. I think there is something about the understanding of why we're taking forward minimum unit pricing, because that is part of our approach. But we should not pretend that that in itself resolves all ills, because it won't. There really is something about the education and the knowledge that we equip people with to make their choices, and that gives me some encouragement about the as yet unresolved issues around substance misuse in its broader sense, and in drug use, and in particular the points that Caroline Jones made about and cannabinoid use and new psychoactive substances.
There is a lack of knowledge and understanding about the dangers that those substances present to users and people around them, and it's for us to try and find a way through that to try and equip people to again make those wiser and more informed choices. Because that lies at the heart of our approach—how we equip people to make choices and how we maintain the harm-reduction approach that we have. I hope that Members will support the motion and either support the Government in its amendments or, in any event, support the final motion before us at the end of today's business.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r Aelodau am ddadl adeiladol ac ystyriol ar ymdrin â chamddefnyddio sylweddau. Fel y nodwyd yn fy sylwadau agoriadol a gan y rhan fwyaf o'r Aelodau a siaradodd, mae’r dirwedd hon yn newid drwy’r amser, sy'n gwneud ein gwaith yn heriol iawn. Fel y dywedodd Jenny Rathbone, mae hon yn broblem gymhleth ac anodd, felly does dim ateb syml sy’n hollol amlwg ac o dan ein trwynau. Mae rhywbeth yn ymwneud â deall natur yr her sy’n ein hwynebu a’i maint hefyd, ac yn fy sylwadau byddaf yn ceisio ymateb i rai o'r pwyntiau a wnaeth pob siaradwr, ond maddeuwch imi os na wnaf roi sylw i bob un o'r pwyntiau a wnaeth pob unigolyn.
Rwy’n mynd i ddechrau gyda Mark Isherwood a’r pwynt am wasanaethau cleifion mewnol, gwasanaethau haen 4, ac yn benodol pwyntiau am wasanaethau haen 4 a dadwenwyno hefyd. Mae Mark wedi amlinellu un farn am hanes o ran ble'r ydym wedi bod a ble'r ydym nawr. O ran rhai o'r sylwadau a wnaethpwyd am yr ystod o driniaethau yn Brynawel—soniodd David Rowlands yn benodol am hynny—rwy’n falch o ddweud nad dim ond i bobl yn etholaeth fy nghyd-Aelod, yr Aelod dros Ogwr, mae Brynawel, ond mae’n gwasanaethu pobl mewn ardal eang o leoedd. Mae'r rhagolygon ar gyfer Brynawel wedi gwella, ac mae hyn wedi digwydd oherwydd bu ymgysylltu gwirioneddol rhwng Brynawel a Llywodraeth Cymru i ariannu cynllun peilot niwed i'r ymennydd sy'n gysylltiedig ag alcohol—mae mwy i'w wneud ar hynny—ond hefyd mewn sgyrsiau nid dim ond ynglŷn â’r fframwaith ar gyfer gwasanaethau haen 4, ond y berthynas ymarferol ei hun rhwng comisiynwyr a Brynawel fel y darparwr gwasanaeth, deall yr ystod o wasanaethau y gall Brynawel eu cynnig, a bod comisiynwyr yn gallu lleoli pobl yno hefyd. Rwy’n meddwl, o'r diwedd, bod mwy o ddealltwriaeth o'r gwasanaethau sydd ar gael o bosibl. Fel y dywedaf, o ran dadwenwyno cleifion mewnol, rwy’n meddwl bod mwy o waith i'w wneud i ddeall ble yw'r lle mwyaf priodol i rywun gael y gwasanaeth hwnnw, oherwydd ar hyn o bryd mae rhai pobl yn cael y gwasanaeth hwnnw mewn lleoliad ysbyty, ac efallai nad dyna’r lle cywir iddynt.
Rwy’n mynd i geisio ymdrin â sylwedd y pwyntiau a wnaeth Dai Lloyd a Leanne Wood, nid dim ond o ran nifer y marwolaethau cysylltiedig â chyffuriau ac alcohol, ond hefyd potensial rhai o'r datrysiadau. A dweud y gwir, ar rywfaint o hyn, dydyn ni ddim yn anghytuno. Mae'r comisiynwyr heddlu a throseddu, er enghraifft, i gyd yn cytuno’n unfrydol y dylid datganoli plismona, ond mae’n fater o pryd, nid os, o’u safbwynt nhw. Dydyn ni ddim yn rhannu'r farn a fynegodd Leanne Wood yn llawn. Dydw i ddim ar fin ceisio newid polisi Llywodraeth Cymru ar ddyfodol datganoli a’r holl feysydd pwerau hynny. Ond mae rhywbeth o hyd yn ein dealltwriaeth o sut yr ydym yn cydbwyso’r hyn y gallwn ei wneud ac yna i farnu gwerth hynny. Soniais am rôl naloxone a'r ffaith bod y pecynnau wedi cael eu defnyddio ar dros 1,600 o achlysuron. Mae hynny, rwy'n meddwl, yn dangos, os yw gorddos wedi digwydd a’i fod wedi cael ei defnyddio, gallwch chi ddweud yn onest ei bod yn annhebygol y byddai’r unigolyn dan sylw yno pe na bai hynny wedi digwydd.
Felly, mae rhywbeth ynghylch deall effeithiolrwydd yr hyn yr ydym yn ei wneud eisoes, ond hefyd maint yr her sy'n ein hwynebu. Mae dadl anodd inni ei chael, ond un onest i’w chael, i’w chymryd o ddifrif, gan ei fod yn fater difrifol iawn, ynghylch cyfleusterau chwistrellu neu lyncu dan oruchwyliaeth. Rwy’n meddwl bod hyn yn anodd iawn, yn bennaf oherwydd y gyfraith sy’n bodoli ar hyn o bryd yng Nghymru a Lloegr. Ceir anghytundeb rhwng comisiynwyr heddlu a throseddu, ond mae prif gwnstabliaid eu hunain i gyd yn bwyllog iawn am hyn yng Nghymru. Mae rhywbeth yma ynghylch deall y gyfraith a sut y caiff ei gorfodi, ac i gael man chwistrellu diogel byddai angen cytundeb gyda'r heddlu am sut y byddent a sut na fyddent yn gorfodi'r gyfraith, ac mae hynny'n anodd. Byddech yn gofyn i’r heddluoedd hynny beidio â gorfodi'r gyfraith yn y maes hwnnw.
Yn benodol, ceir yr her sydd yna'n bodoli gyda'r gymuned hefyd—oherwydd mae pob un ohonom sydd â chyfleusterau yn ein hetholaeth, p'un a ydynt yn gyfnewid nodwyddau neu’n wasanaethau eraill, yn gwybod bod cryn amheuaeth bron bob amser. Hefyd, mae pobl yn gweld y niwed y mae cyffuriau’n ei wneud, nid dim ond i unigolion a'u teuluoedd, ond i gymuned ehangach. A cheir dealltwriaeth, lle bynnag y mae unrhyw fan triniaeth yn debygol o fod, eich bod yn debygol o wynebu ymgyrch gymunedol, wedi’i hysgogi'n rhannol gan ofn, difaterwch, ac a dweud y gwir rhai o elfennau llai trugarog y cymeriad dynol, yn ogystal â phobl sy’n poeni tipyn mwy am y posibilrwydd y bydd hynny'n dod yn fagnet ar gyfer gwerthu cyffuriau hefyd. Felly, ceir dealltwriaeth am y rhannau hynny, ond rwyf hefyd yn wirioneddol bryderus ynghylch dyfodol gweithwyr gofal iechyd proffesiynol, oherwydd os byddwn yn gofyn iddynt oruchwylio gweithgaredd sy’n anghyfreithlon ar hyn o bryd, rwy’n meddwl bod risg ynghylch eu cofrestru eu hunain yn y dyfodol. Rwy’n meddwl bod dadl briodol i'w chael ac adolygiad o dystiolaeth.
Rwy’n gobeithio ei bod yn ddefnyddiol i'r bobl sydd o blaid hyn fel datrysiad, er fy holl bryderon a’m pwyll ynghylch lle yr ydym yn awr, bod y grŵp adolygu arbenigol sy'n cynghori Llywodraeth Cymru yn edrych ar dystiolaeth, nid dim ond yn rhyngwladol, i adeiladu ar deithiau byrddau iechyd i’r ardaloedd y soniodd Leanne Wood amdanynt, ond hefyd Denmarc, ac edrych ar y dystiolaeth bresennol ynghylch beth sydd neu beth nad yw’n digwydd yn Durham, i roi cyngor pellach inni am effeithiolrwydd yr hyn a ddarperir, ond hefyd yr hyn y gallwn ei wneud yma yng Nghymru yn ogystal. Fel y dywedaf, mae hon yn ddadl ddifrifol i’w chymryd o ddifrif, oherwydd gallai fod ffordd, os gallwn ddod o hyd iddi, o arbed mwy fyth o fywydau.
I roi sylw i rai o'r pwyntiau a gododd John Griffiths ynghylch defnyddio cyfalaf a chyfleusterau priodol, bu pryder gwirioneddol rhyngof fi a'r Gweinidog dros iechyd y cyhoedd ar y pryd, fel yr oedd hi ar y pryd, ynglŷn â sut i ddefnyddio cyfalaf, ond hefyd ynglŷn â’r enillion a gawn ar hynny a diogelwch ein buddsoddiad cyhoeddus mewn cyfleusterau, i wneud yn siŵr eu bod yn dal i fod ar gael at y diben hwnnw hefyd. Rydym wedi bod yn pryderu am y ffordd nad ydym wedi cael ein hamddiffyn yn briodol yn y gorffennol, ond rwy’n meddwl ein bod mewn gwell sefyllfa bellach i wneud yn siŵr bod cyfalaf yn cael ei fuddsoddi’n ddoeth.
Rwy’n cydnabod y pwyntiau a wnaethoch chi a Jenny Rathbone am rianta ac ymddygiad fel esiampl mewn amrywiaeth o feysydd. Yr hyn sydd wir yn galonogol rhwng y pwyntiau a wnaethoch chi a Jenny Rathbone yw, o ran alcohol o leiaf, ein bod yn gweld cyfraddau is o gamddefnyddio alcohol ymhlith pobl iau. Mae elfen ronc i hynny o hyd, ond, yn gyffredinol, mae pobl ifanc yn fwy tebygol o beidio ag yfed neu beidio â goryfed. Rwy’n meddwl bod rhywbeth ynghylch y ddealltwriaeth o pam yr ydym yn bwrw ymlaen ag isafswm pris fesul uned, oherwydd mae hynny'n rhan o'n dull gweithredu. Ond ni ddylem esgus bod hynny ynddo'i hun yn datrys pob helbul, oherwydd ni wnaiff. Mae rhywbeth wir am addysg a’r wybodaeth yr ydym yn ei rhoi i bobl i wneud eu dewisiadau, ac mae hynny'n rhoi rhywfaint o anogaeth imi am y materion sydd heb eu datrys eto ynghylch camddefnyddio sylweddau yn yr ystyr ehangach, ac ynghylch defnyddio cyffuriau, ac yn benodol y pwyntiau a wnaeth Caroline Jones am ddefnyddio canabinoidau a sylweddau seicoweithredol newydd.
Ceir diffyg gwybodaeth a dealltwriaeth am y peryglon y mae’r sylweddau hynny'n eu peri i ddefnyddwyr a'r bobl o'u hamgylch, ac mae angen i ni geisio dod o hyd i ffordd drwy hynny i geisio galluogi pobl unwaith eto i wneud dewisiadau doethach a mwy gwybodus. Oherwydd dyna sydd wrth wraidd ein dull gweithredu—sut yr ydym yn galluogi pobl i wneud dewisiadau a sut yr ydym yn cynnal ein dull lleihau niwed. Rwy’n gobeithio y bydd Aelodau yn cefnogi'r cynnig a naill ai’n cefnogi gwelliannau’r Llywodraeth neu, beth bynnag, yn cefnogi’r cynnig terfynol a fydd ger ein bron ar ddiwedd busnes heddiw.
Thank you very much. The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] Therefore, I defer voting under this item until voting time.
Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw cytuno â gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriaf y pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Item 5 on our agenda this afternoon is the Official Statistics (Wales) Order 2017 and I call on the Cabinet Secretary for Finance to move the motion—Mark Drakeford.
Eitem 5 ar ein hagenda ein y prynhawn yma yw Gorchymyn Ystadegau Swyddogol (Cymru) 2017 a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i gynnig y cynnig—Mark Drakeford.
Cynnig NDM6568 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o’r Gorchymyn Ystadegau Swyddogol (Cymru) 2017 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 14 Tachwedd 2017.
Motion NDM6568 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Official Statistics (Wales) Order 2017 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 14 November 2017.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rydw i'n falch o gyflwyno Gorchymyn Ystadegau Swyddogol (Cymru) 2017.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'm pleased to introduce the Official Statistics (Wales) Order 2017.
The power for the Welsh Ministers to make the Order before the Assembly this afternoon is contained in section 6(1)(b) of the Statistics and Registration Service Act 2007. Section 65(7) of that Act makes it clear that the Welsh Ministers may not make the Order without approval by the Assembly. The purpose of the Order is to enable statistics produced or to be produced by the bodies listed to be designated as official statistics. Doing so means these statistics will then become subject to monitoring and reporting by the UK Statistics Authority.
This Order-making power was first exercised by the Welsh Ministers in 2013 when five bodies were listed. This time, the Order is broader in scope and names an additional 14 bodies ranging across different sectors. Some of them have come into existence since 2013, when the original Order was made. All 14 bodies have agreed to be named in the Order. It is not our expectation, Dirprwy Lywydd, that all the bodies listed will publish official statistics immediately. The Order enables them to publish data as official statistics when they consider it appropriate and they have the robust arrangements in place to do so.
Official statistics provide a window on our society, inform decision making and enable the public to hold Government to account. This Order ensures greater consistency in the publication of statistics and a demonstration here in Wales of the Office for Statistics Regulation's principles of trustworthiness, quality and value across a wider range of public authorities. I hope the Assembly will support the Order this afternoon.
Mae’r pŵer i Weinidogion Cymru i wneud y Gorchymyn gerbron y Cynulliad y prynhawn yma wedi’i gynnwys yn adran 6(1)(b) o Ddeddf Ystadegau a’r Gwasanaeth Cofrestru 2007. Mae adran 65(7) y Ddeddf yn ei gwneud yn glir na chaiff Gweinidogion Cymru wneud y Gorchymyn heb gael cymeradwyaeth gan y Cynulliad. Diben y Gorchymyn yw galluogi ystadegau sydd wedi’u cynhyrchu neu’n mynd i gael eu cynhyrchu gan y cyrff a restrir i gael eu dynodi fel ystadegau swyddogol. Bydd gwneud hynny'n golygu y bydd yr ystadegau hyn wedyn yn destun monitro ac adrodd gan Awdurdod Ystadegau'r DU.
Cafodd y pŵer hwn i wneud Gorchmynion ei arfer gyntaf gan Weinidogion Cymru yn 2013 pan gafodd pum corff eu rhestru. Y tro hwn, mae’r Gorchymyn yn ehangach ei gwmpas ac yn enwi 14 o gyrff ychwanegol ar draws gwahanol sectorau. Mae rhai ohonynt wedi dod i fodolaeth ers 2013, pan wnaethpwyd y Gorchymyn gwreiddiol. Mae pob un o’r 14 o gyrff wedi cytuno i gael ei enwi yn y Gorchymyn. Dydyn ni ddim yn disgwyl, Dirprwy Lywydd, y bydd yr holl gyrff a restrir yn cyhoeddi ystadegau swyddogol ar unwaith. Mae’r Gorchymyn yn eu galluogi i gyhoeddi data fel ystadegau swyddogol pan fyddant yn ystyried bod hynny’n briodol a bod ganddynt y trefniadau cadarn ar waith i wneud hynny.
Mae ystadegau swyddogol yn rhoi ffenestr ar ein cymdeithas, yn llywio penderfyniadau ac yn galluogi'r cyhoedd i ddwyn y Llywodraeth i gyfrif. Mae'r Gorchymyn hwn yn sicrhau mwy o gysondeb wrth gyhoeddi ystadegau a'n bod yn dangos yma yng Nghymru egwyddorion y Swyddfa Rheoleiddio Ystadegau o ddidwylledd, ansawdd a gwerth ar draws ystod ehangach o awdurdodau cyhoeddus. Rwy’n gobeithio y bydd y Cynulliad yn cefnogi'r Gorchymyn y prynhawn yma.
Thank you. Steffan Lewis.
Diolch. Steffan Lewis.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn i ddechrau trwy ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet, yn gyntaf, am roi'r cyfle i mi dderbyn briff technegol buddiol iawn gan un o swyddogion y Llywodraeth ar y Gorchmynion hyn yr wythnos diwethaf.
Dim ond ychydig o gwestiynau sydd gen i'r prynhawn yma. O dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, mae'n ofynnol i fyrddau gwasanaethau cyhoeddus gynhyrchu adroddiad blynyddol sydd yn dangos eu cynnydd ar gyrraedd nodau a amlinellir yn eu cynlluniau lles lleol. Er bod comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi'i chynnwys o dan y Gorchymyn hwn, nid yw awdurdodau lleol, ond nhw sydd yn gyfrifol am yr ystadegau. Sut, felly, y mae'r Llywodraeth yn bwriadu sicrhau bod yr ystadegau a gynhyrchir yn yr adroddiadau blynyddol hyn yn bodloni a chydymffurfio â'r safon o fod yn annibynnol ac yn gadarn, fel yr amlinellir yn y Gorchymyn hwn, ac a oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau ar gyfer y dyfodol i sicrhau y bydd awdurdodau lleol, sydd yn cyhoeddi'r ystadegau, hefyd yn cydymffurfio â chod ymarfer ystadegau swyddogol?
Wrth gwrs, y mater arall o bwys yw'r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd: bydd hyn yn cael effaith ar yr ystadegau sydd ar gael, megis y ffigurau iechyd, amaethyddol a rhai yn ymwneud â'r economi. Er enghraifft, dim ond yr Undeb Ewropeaidd sydd yn casglu data GDP ar lefel ranbarthol neu is-wladwriaethol, ac mae'n bwysig bod y ffigyrau hyn yn parhau i gael eu casglu wedi ein hymadawiad ni o'r Undeb Ewropeaidd. Ond hefyd, oherwydd mi fydd angen dylunio polisïau rhanbarthol newydd—ac rydw i'n deall bod yna gyhoeddiad yn mynd i ddod yn fuan gan y Llywodraeth—mae yna gyfle yma inni ail-ddylunio’r rhanbarthau ystadegol yng Nghymru er mwyn sicrhau bod unrhyw bolisi rhanbarthol newydd wir yn cynrychioli cyfoeth gwirioneddol. Sut, felly, mae'r Llywodraeth yn bwriadu sicrhau bod yr ystadegau yma ar gael ac yn cael eu casglu a'u cyhoeddi yn dilyn ein hymadawiad ni o'r Undeb Ewropeaidd? Ac a oes bwriad i ailystyried ail-ddylunio rhanbarthau ystadegol yng Nghymru er mwyn sicrhau bod unrhyw ddadansoddi data sydd yn cael ei wneud ar gyfer polisïau cyhoeddus yn cael ei wneud ar sail rhanbarthau ystyrlon?
Ac yn olaf, Dirprwy Lywydd, gwelaf nad yw byrddau iechyd chwaith wedi eu cynnwys dan y Gorchymyn hwn, ond eto mae Ymddiriedolaeth GIG Felindre wedi ei chynnwys. Mae'n bolisi gan y rhan fwyaf o bleidiau yn y Cynulliad yma y dylai holl gleifion ar hyd a lled Cymru gael ystadegau ystyrlon. Dros y blynyddoedd diwethaf, mae ffigurau wedi dangos bod y Llywodraeth wedi methu â chyflawni hyn, ond ymateb y Llywodraeth i hynny oedd nad oedd y data sy'n cael ei gasglu gan fyrddau iechyd yn ddigonol nac yn ddigon da, ac nad yw byrddau iechyd yn berffaith siŵr beth oedd y diffiniad, er enghraifft, o weithiwr allweddol, neu ddim yn casglu'r data o gwbl. Felly, mae hyn yn enghraifft o'r angen, rydw i'n meddwl, i ddod â'r byrddau iechyd i gyd i mewn i'r Gorchymyn yn y dyfodol er mwyn sicrhau cysondeb ystadegol ar hyd y genedl. A ydych chi'n cytuno y byddai hyn yn ffordd ymlaen? Ac a ydych chi'n agored i gynnwys y byrddau iechyd i gyd o dan y Gorchymyn yn y dyfodol er mwyn sicrhau safon uchel o ddata sydd ar gael i bawb yn y wlad?
Thank you, Deputy Presiding Officer. I would like to start by thanking the Cabinet Secretary, first of all, for allowing me to receive a helpful technical brief on these Orders in the past week.
I only have a few questions this afternoon. Under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, it is a requirement for public health bodies to produce an annual report that shows their progress according to their local well-being plans. Even though the future generations commissioner has been included under this Order, local authorities haven’t been included, but they are responsible for the statistics. So, how is the Government going to ensure that the statistics contained in these reports conform to the standard of being independent and robust, as outlined in this Order? And does the Welsh Government have any plans for the future to ensure that local authorities, which publish these statistics, will also comply with this code of practice with regard to official statistics?
Of course, the other matter of importance is the decision to exit the European Union, and this will have an impact on the statistics available—for example, the health figures, the agriculture figures and those regarding the economy. For example, it is only the European Union that gathers GDP data on the regional level or sub-member state level, and it is important that these figures continue to be gathered following our exit from the EU. But also, given that we will have to design new regional schemes and strategies—and I understand that there will be a statement forthcoming from the Government—there's an opportunity to here for us to look again at the statistics with regard to the regions in Wales to ensure that they do genuinely represent genuine wealth. So, how does the Government intend to ensure that these statistics are available and are gathered and published following our exit from the European Union? And is there an intention to reconsider realigning these statistical regions to ensure that any analysis of data that is made for public policy is done on the basis of meaningful regions?
Finally, Deputy Presiding Officer, I see that health boards aren’t included under this Order either, and yet the Velindre NHS Trust has been included. Now, it is a policy by the majority of parties within the Assembly that all patients the length and breadth of Wales should be able to receive meaningful statistics. Over the past year, figures have shown that the Government has failed to achieve this, but the response of the Government is that the data that is collected by the health boards is insufficient and not good enough, and that health bodies aren’t certain what the definition of, for example, a key worker is, or aren’t gathering the data at all. So, that’s an example of the need to bring all of the health boards under the auspices of this Order in future to ensure that there is statistical consistency the length and breadth of the nation. Do you agree that this will be a way forward, and are you open to including all of the health boards under the Order in future to ensure a high standard of data available for everyone in the nation?
Thank you. I call on the Cabinet Secretary for Finance to reply to that debate.
Diolch. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i ymateb i'r ddadl honno.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. A diolch i Steffan Lewis am y cwestiynau. Gwnaf ddechrau gyda'r trydydd—jest i ddweud, rydym ni wedi rhoi'r ymddiriedolaeth ambiwlans a hefyd Felindre i mewn i'r Gorchymyn achos maen nhw'n cymryd cyfrifoldebau ledled Cymru. Mae'r ymddiriedolaeth ambiwlans yn rhywbeth cenedlaethol, ac mae Felindre yn gyfrifol am ei shared services centre, sy'n rhoi gwasanaethau ledled Cymru, so maen nhw'n paratoi ffigurau a data ar y lefel yna. Nid ydym wedi rhoi byrddau iechyd i mewn achos nad ydyn nhw ar yr un lefel, ond i fod yn glir—nid yw'r Gorchymyn ar ddiwedd y daith. Mae'n gam ymlaen—rydym ni wedi rhoi mwy o gyrff cyhoeddus i mewn i'r Gorchymyn, ac, wrth gwrs, rydym ni yn agored i feddwl am fwy na hynny yn y dyfodol.
Mae un pwynt yn berthnasol i'r pwynt cyntaf roedd Steffan Lewis yn ei godi am awdurdodau lleol. Yn yr Alban ac yn Lloegr, nid ydynt wedi rhoi awdurdodau lleol i mewn yn y system fel rydym ni yn siarad amdano heddiw. Rydym wedi rhoi i mewn am y tro cyntaf y local government data unit sy'n gyfrifol am bethau pan mae pobl yn casglu pethau at ei gilydd gan awdurdodau lleol, a chyhoeddi pethau ar lefel genedlaethol. So, mae hwnnw'n gam ymlaen, ond rydym yn agored i siarad â'r awdurdodau lleol ac i gadw'r posibilrwydd o'u rhoi nhw i mewn i Orchymyn yn y dyfodol hefyd.
Yn olaf, Dirprwy Lywydd, i droi jest at y pwynt am yr Undeb Ewropeaidd—.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer, and thank you to Steffan Lewis for those questions. To start with his third question—we have placed the ambulance trust and Velindre trust in the Order because they have pan-Wales responsibilities. The ambulance trust is a national body, and Velindre is responsible for the shared services sector that provides services pan-Wales. So, they prepare figures and data at that level. We haven’t included the health boards because they aren’t operating on the same level. But just to be clear, the Order isn’t the end of the road. It is a step forward. We have included more public bodies within the Order, and, of course, we are open to considering including more in future.
There is one point in relation to Steffan Lewis’s first point on local authorities. In Scotland and in England, they haven’t included local authorities in the kind of system that we are discussing today. We have included, for the first time, the local government data unit, which is responsible for gathering data from local authorities and publishing things at a national level. Therefore, that is a step forward. But we are open to having discussions with local authorities and to keep open the possibility of including them in a future Order.
Finally, Deputy Presiding Officer, if we could just turn to the point on the European Union.
What I can say here is that, of course, this is an issue of more than Welsh significance, and that there is a regular dialogue taking place between the chief statisticians of the devolved administrations and the national statistician to make sure that leaving the European Union doesn't result in a diminution in the ability to provide information from Welsh citizens in the post-Brexit era. There are benefits of harmonisation that are provided by EU statistical frameworks, which all parts of the United Kingdom observe, and this contributes to the usefulness and the transparency of statistics right across the UK. The national statistician and the chief statisticians are very seized of this issue, and the points that Steffan Lewis raised we can make sure are fed into those ongoing discussions.
So, just to summarise, Dirprwy Lywydd, the points that Steffan Lewis has raised I think are best responded to in this way, but this Order represents a significant step forward in relation to the Order that was in front of the Assembly in 2013. It's not the end of the journey by any means. I know that there are ambitions to continue to develop the way we do things in this area, and further bodies may well be added in the future. I don't think there is a reason for not supporting the Order, as it is in front of the Assembly today, to make sure we capture the advances that it includes, and I hope that Members will be willing to do that.
Yr hyn y gallaf ei ddweud yn y fan yma yw, wrth gwrs, nad dim ond mater o bwys i Gymru yw hwn, a bod deialog reolaidd yn digwydd rhwng prif ystadegwyr y gweinyddiaethau datganoledig a’r ystadegydd cenedlaethol i wneud yn siŵr nad yw gadael yr Undeb Ewropeaidd yn arwain at leihad yn y gallu i ddarparu gwybodaeth gan ddinasyddion Cymru yn yr oes ar ôl Brexit. Mae fframweithiau ystadegol yr UE yn darparu manteision o ran cysoni—mae pob rhan o'r Deyrnas Unedig yn gweld hynny—ac mae hyn yn cyfrannu at ddefnyddioldeb a thryloywder ystadegau ledled y DU. Mae’r ystadegydd gwladol a’r prif ystadegwyr yn gweithio’n galed ar y mater hwn, a gallwn wneud yn siŵr bod y pwyntiau a gododd Steffan Lewis yn cyfrannu at y trafodaethau parhaus hynny.
Felly, i grynhoi, Ddirprwy Lywydd, rwy’n meddwl mai dyma’r ffordd orau o ymateb i’r pwyntiau a gododd Steffan Lewis, ond mae’r Gorchymyn hwn yn gam sylweddol ymlaen o ran y Gorchymyn a oedd gerbron y Cynulliad yn 2013. Nid yw’n ddiwedd y daith o gwbl. Rwy’n gwybod bod uchelgais i barhau i ddatblygu'r ffordd yr ydym yn gwneud pethau yn y maes hwn, a'i bod yn ddigon posibl y caiff rhagor o gyrff eu hychwanegu yn y dyfodol. Dydw i ddim yn meddwl bod rheswm dros beidio â chefnogi'r Gorchymyn, fel y mae gerbron y Cynulliad heddiw, i wneud yn siŵr ein bod yn dal y cynnydd sydd ynddo, ac rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau yn barod i wneud hynny.
Thank you very much. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 6 on our agenda this afternoon is the motion to vary the order of consideration of Stage 3 amendments to the Abolition of the Right to Buy and Associated Rights (Wales) Bill. And I call on the Minister for Housing and Regeneration to move the motion—Rebecca Evans.
Eitem 6 ar ein hagenda y prynhawn yma yw’r cynnig i amrywio trefn ystyried gwelliannau Cyfnod 3 i'r Bil Diddymu’r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru). A galwaf ar y Gweinidog Tai ac Adfywio i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.
Cynnig NDM6552 Jane Hutt
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.36:
Yn cytuno i waredu’r adrannau a’r atodlenni i’r Bil Diddymu’r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru) yng Nghyfnod 3 yn y drefn ganlynol:
a) adrannau 2-6
b) Atodlen 1
c) adrannau 7-12
d) adran 1
e) Teitl Hir.
Motion NDM6552 Jane Hutt
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 26.36:
Agrees to dispose of sections and schedules to the Abolition of the Right to Buy and Associated Rights (Wales) Bill at Stage 3 in the following order:
a) sections 2-6
b) Schedule 1
c) sections 7-12
d) section 1
e) Long title.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally moved.
Wedi’i gynnig yn ffurfiol.
Formally. Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. That motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yn ffurfiol. Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Mae'r cynnig hwnnw felly wedi'i dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Unless three Members wish for the bell to be rung, I intend to proceed to voting time. Okay, thank you.
Oni bai bod tri aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, rwy'n bwriadu symud ymlaen i'r cyfnod pleidleisio. Iawn, diolch.
We move to voting time, and I call for a vote on amendment 1 tabled in the name of Rhun ap Iorwerth—sorry, I should have said this is the tackling substance misuse debate. So, I call for a vote on amendment 1 tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. For the amendment 33, 12 abstentions, none against. Therefore, amendment 1 is agreed.
Rydym ni'n symud i'r cyfnod pleidleisio, a galwaf am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth—mae'n ddrwg gen i, dylwn fod wedi dweud mai hon yw'r ddadl ynglŷn â mynd i'r afael â chamddefnyddio sylweddau. Felly, galwaf am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y gwelliant 33, 12 yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 1.
NDM6559 - Gwelliant 1: O blaid: 33, Yn erbyn: 0, Ymatal: 12
Derbyniwyd y gwelliant
NDM 6559 - Amendment 1: For: 33, Against: 0, Abstain: 12
Amendment has been agreed
I call for a vote on amendment 2 tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. For the amendment 21, no abstentions, 24 against. Therefore, amendment 2 falls.
Galwaf am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid gwelliant 21, neb yn ymatal, 24 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 2 yn methu.
NDM6559 - Gwelliant 2: O blaid: 21, Yn erbyn: 24, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM 6559 - Amendment 2: For: 21, Against: 24, Abstain: 0
Amendment has been rejected
I call for a vote on amendment 3 tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. For the motion 45, no abstentions, none against. Therefore, amendment 3 is agreed.
Galwaf am bleidlais ar welliant 3, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 45, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, derbynnir gwelliant 3.
NDM6559 - Gwelliant 3: O blaid: 45, Yn erbyn: 0, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM 6559 - Amendment 3: For: 45, Against: 0, Abstain: 0
Amendment has been agreed
So, I now call for a vote on the motion as amended.
Felly, galwaf yn awr am bleidlais ar y cynnig fel y'i diwygiwyd.
Cynnig NDM6559 fel y’i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi’r cynnydd sy’n cael ei wneud wrth fynd i’r afael â’r niwed sy’n gysylltiedig â chamddefnyddio sylweddau, fel y’i tanlinellir yn Adroddiad Blynyddol Llywodraeth Cymru ar Gamddefnyddio Sylweddau a Rhagolwg.
2. Yn credu bod camddefnyddio sylweddau yn fater sy'n ymwneud ag iechyd y cyhoedd yn hytrach na'n fater troseddol.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gynyddu capasiti gwasanaethau dadwenwyno haen 4 i gleifion mewnol a gwasanaethau adsefydlu preswyl, gan gydnabod nad yw hyn yn ddewis amgen i wasanaethau sy'n canolbwyntio ar adfer o fewn y gymuned.
Motion NDM6559 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the progress being made in tackling the harms associated with substance misuse, as highlighted in the Welsh Government’s Substance Misuse Annual Report and Forward Look.
2. Believes that substance misuse is a public health issue not a criminal justice issue.
3. Calls on the Welsh Government to increase capacity in Tier 4 in-patient detoxification and residential rehabilitation services, recognising that this is not an alternative to recovery-focused services within the community.
Open the vote. Close the vote. For the amended motion 37, eight abstentions, none against. Therefore, the amended motion is agreed.
Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig wedi'i ddiwygio 37, wyth yn ymatal, dim yn erbyn. Felly, cytunir ar y cynnig wedi'i ddiwygio.
NDM6559 - Dadl: Mynd i’r Afael â Chamddefnyddio Sylweddau (wedi'i ddiwygio): O blaid: 37, Yn erbyn: 0, Ymatal: 8
Derbyniwyd cynnig NDM6559 wedi'i ddiwygio
NDM 6559 - Debate: Tackling Substance Misuse (as amended): For: 37, Against: 0, Abstain: 8
Motion NDM6559 as amended has been agreed
Before we move to the debate on Stage 3 of the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Bill, I now propose to suspend the proceedings for 15 minutes. The bell will be rung five minutes before we reconvene, and I would encourage Members to return to the Chamber promptly, please. Thank you.
Cyn inni symud at y ddadl am Gyfnod 3 y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru), rwyf nawr yn cynnig atal y trafodion am 15 munud. Caiff y gloch ei chanu bum munud cyn inni ailgynnull, a byddwn yn annog yr Aelodau i ddychwelyd i'r Siambr yn brydlon, os gwelwch yn dda. Diolch.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:10.
Plenary was suspended at 16:10.
Ailymgynullodd y Cynulliad am 16:25, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
The Assembly reconvened at 16:25, with the Llywydd in the Chair.
Galwaf yr Aelodau i drefn. Felly, dyma ni'n cyrraedd y ddadl ar Gyfnod 3 y Bil ar Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru).
I call Assembly Members to order. We've reached the debate on Stage 3 of the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Bill.
Mae'r grŵp cyntaf o welliannau'n ymwneud â chyngor a gwybodaeth. Gwelliant 1 yw'r prif welliant yn y grŵp yma ac rydw i'n galw ar Darren Millar i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant yma ac am y gwelliannau eraill yn y grŵp—Darren Millar.
The first group of amendments relates to advice and information. Amendment 1 is the lead amendment in this group and I call on Darren Millar to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Darren Millar.
Cynigiwyd gwelliant 1 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 1 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Diolch, Llywydd. I move amendment 1 and will seek to speak to that amendment, along with all of the other amendments in this group that have been tabled in my name. But before I do, I just want to put on record my thanks to both the Cabinet Secretary and the previous portfolio holder for the additional learning needs portfolio, for the very positive engagement that they have afforded to me and my office during the passage of this important legislation through the Assembly to date. It's been very refreshing, I have to say, to have been able to engage on a genuine and cross-party basis to shape, amend and improve this Bill, and I've greatly appreciated the discussions that I've had with both them individually and their offices and officials.
I also want to put on record, at the start of this debate, my thanks to the clerks, to the researchers and legal advisers of the Children, Young People and Education Committee for the support that they've also provided in drafting the amendments that I tabled for debate today. Their advice has also been invaluable.
The purpose of amendment 1 is to ensure that the additional learning needs code, which Welsh Ministers must prepare to ensure the delivery of the new additional learning needs system that this legislation will introduce, is accessible to children and young people. All too often in the past, Governments in all parts of the UK have been guilty of producing documents that are there to support the delivery of services to children, yet they are in formats that are impossible for children and young people themselves to understand and are often indigestible to everyone but a handful of experts.
As the National Deaf Children's Society have rightly pointed out, the current draft of the new code of practice is clearly written for professionals. It's important that families are also well informed of the individual development plan process, whether this be through an accessible code for both professionals and families, or through a separate family-friendly version of the code of practice.
If passed, my amendment 1 will ensure that the code will be available in a format that children and young people can understand. It will enable them to understand and appreciate their rights and to ensure that they are fulfilled by those with duties and responsibilities under this important piece of legislation.
My amendment 4 seeks to amend section 7 of the Bill, which relates to advice and information. Section 7 requires that local authorities must make arrangements to provide people with information and advice to people about additional learning needs, and the system that operates to cater for them.
At Stage 1, the Children, Young People and Education Committee heard a great deal of evidence that expressed concern that, unlike the requirements for disagreement resolution and advocacy services, there was no actual requirement for information and advice from local authorities to be independent. It was clear from the debate at Stage 2 in committee that the Welsh Government agrees with the view that this advice should be independent, because, of course, during that debate, the then Minister made it clear that there's an expectation that local authorities should provide, and I quote, 'objective and impartial' information and advice.
So, my amendment 4 seeks to insert those very words, taken from the mouth of the then Minister, onto the face of the Bill to make it clear to local authorities that this is not just an expectation; it's also a duty. I do note that the Cabinet Secretary has tabled an alternative amendment, which, effectively, will have the same impact—amendment 28—and I look forward to hearing what she has to say about that.
Turning, then, to amendment 5, this amendment seeks to deliver on recommendations 29 and 30 from the Stage 1 committee report, which wanted information and advice about the availability of advocacy services to be made available to children and young people at all of the key stages of the additional learning needs process, and at key transitions in their education, such as moving schools. Given that amendment 5 fulfils these recommendations, which were supported by the committee on a cross-party basis, I very much hope that they'll also be supported today.
Finally, with regard to amendments 6, 7, 8, 9, 14 and 15, the Bill, as it currently is written, will require schools, further education institutions and local authorities to undertake an additional learning needs assessment when it appears that a young person has got additional learning needs, and if a need is identified, then they will also be required to prepare and maintain an individual development plan for that young person.
However, there are expectations from these requirements. One of them is that these duties should not apply—. There are exceptions, I should say, rather, from these requirements, one of which is that these duties do not apply if a young person does not consent to them being fulfilled. The problem with the Bill as drafted is that there's no requirement to actually inform a young person about the consequences of withholding consent. Whilst this issue was not discussed at any length during either Stages 1 or 2 of the legislation, I am concerned that, unless the Bill is amended, young people could withhold consent without fully realising the potential impact of such a decision on their learning opportunities and their prospects. This is particularly important, I think, given that many of these young people will be vulnerable learners, so those who turn down an IDP must do so on the basis of informed choice and not because they've been inappropriately persuaded to refuse consent, which is, I'm afraid, a possibility with the Bill as drafted.
So, that's why I've tabled those remaining amendments, which seek to protect vulnerable young people from the potential of abuse of these exceptions, by ensuring that they are informed of the significance and the implications of their decision prior to deciding whether to withhold consent. So, I very much hope that Members will support all of these amendments, and I look forward to hearing the debate.
Diolch, Llywydd. Rwy'n cynnig gwelliant 1 a byddaf yn ceisio siarad am y gwelliant hwnnw, ynghyd â gwelliannau eraill yn y grŵp hwn a gyflwynwyd yn fy enw i. Ond cyn i mi wneud hynny, fe hoffwn i ddiolch ar goedd i Ysgrifennydd y Cabinet a deilydd blaenorol y portffolio ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol, am y trafodaethau hynod gadarnhaol a gawsant gyda mi a'm swyddfa wrth i'r ddeddfwriaeth bwysig hon ddirwyn ei ffordd drwy'r Cynulliad hyd yma. Mae hi wedi bod yn braf iawn, mae'n rhaid imi ddweud, gallu trafod mewn modd diffuant a thraws-bleidiol i lunio, diwygio a gwella'r Bil hwn, ac rwyf wedi gwerthfawrogi'n fawr y trafodaethau a gefais gyda'r ddau ohonynt yn unigol a chyda'u swyddfeydd a'u swyddogion.
Fe hoffwn i hefyd ddiolch ar goedd, ar ddechrau'r ddadl hon, i'r clercod, yr ymchwilwyr a'r ymgynghorwyr cyfreithiol y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg am y gefnogaeth a gafwyd ganddyn hwythau hefyd i ddrafftio'r gwelliannau a gyflwynais ar gyfer y ddadl heddiw. Mae eu cyngor hwythau hefyd wedi bod yn amhrisiadwy.
Diben gwelliant 1 yw sicrhau bod y cod anghenion dysgu ychwanegol, y mae'n rhaid i Weinidogion Cymru ei baratoi er mwyn sicrhau darpariaeth y system anghenion dysgu ychwanegol newydd y bydd y ddeddfwriaeth hon yn ei chyflwyno, yn hygyrch i blant a phobl ifanc. Yn rhy aml o lawer yn y gorffennol, mae Llywodraethau ym mhob rhan o'r DU wedi bod yn euog o gynhyrchu dogfennau sydd yno i gefnogi'r ddarpariaeth o wasanaethau i blant, ac eto maent mewn diwyg sydd yn amhosib i blant a phobl ifanc eu hunain ei ddeall ac yn aml yn annirnadwy i bawb ond llond llaw o arbenigwyr.
Fel mae Cymdeithas Genedlaethol y Plant Byddar wedi tynnu sylw ato'n gwbl briodol, mae'n amlwg bod drafft presennol y cod ymarfer newydd wedi ei ysgrifennu ar gyfer gweithwyr proffesiynol. Mae'n bwysig bod teuluoedd yn cael gwybod am broses y cynllun datblygu unigol, boed hynny drwy gyfrwng cod hygyrch ar gyfer gweithwyr proffesiynol a theuluoedd, neu drwy fersiwn deuluol ar wahân o'r cod ymarfer.
Os caiff ei basio, bydd gwelliant 1 o'm heiddo yn sicrhau y bydd y cod ar gael mewn diwyg y gall plant a phobl ifanc ei ddeall. Bydd yn eu galluogi nhw i ddeall a gwerthfawrogi eu hawliau ac i sicrhau y bydd yr hawliau hynny yn cael eu cyflawni gan y rhai sydd â dyletswyddau a chyfrifoldebau o dan y darn pwysig hwn o ddeddfwriaeth.
Mae gwelliant 4 o'm heiddo yn ceisio diwygio adran 7 y Bil, sy'n ymwneud â chyngor a gwybodaeth. Mae adran 7 yn ei gwneud hi'n ofynnol i awdurdodau lleol wneud trefniadau i roi gwybodaeth a chyngor i bobl ynghylch anghenion dysgu ychwanegol, a'r system sydd ar waith i ddarparu ar eu cyfer.
Yng Nghyfnod 1, clywodd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg gryn dipyn o dystiolaeth a oedd yn mynegi pryder bod, yn wahanol i'r gofynion ar gyfer gwasanaethau eiriolaeth a datrys anghydfod, nad oedd gofyniad mewn gwirionedd y dylai cyngor a gwybodaeth gan awdurdodau lleol fod yn annibynnol. Roedd hi'n amlwg o'r ddadl yng Nghyfnod 2 yn y pwyllgor fod Llywodraeth Cymru yn cytuno â'r farn y dylai'r cyngor hwn fod yn annibynnol, oherwydd, wrth gwrs, yn ystod y ddadl honno, gwnaeth y Gweinidog ar y pryd hi'n glir bod disgwyliad y dylai awdurdodau lleol ddarparu a dyfynnaf 'gwybodaeth a chyngor gwrthrychol a diduedd'.
Felly, mae gwelliant 4 o'm heiddo yn ceisio gosod yr union eiriau hynny, a gymerwyd o enau'r Gweinidog ar y pryd, ar wyneb y Bil i'w gwneud yn glir i awdurdodau lleol nad disgwyliad yn unig yw hyn, y mae hefyd yn ddyletswydd. Rwyf yn sylwi bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cyflwyno gwelliant arall, a fydd, i bob pwrpas, yn cael yr un effaith—gwelliant 28—ac edrychaf ymlaen at glywed yr hyn sydd ganddi i'w ddweud ynghylch hynny.
Gan droi, felly, at welliant 5, mae'r gwelliant hwn yn ceisio cyflawni argymhellion 29 a 30 adroddiad Cyfnod 1 y pwyllgor, a oedd eisiau i wybodaeth a chyngor am y gwasanaethau eiriolaeth sydd ar gael i blant a phobl ifanc fod ar gael ym mhob cyfnod allweddol o'r broses anghenion dysgu ychwanegol, ac ar adegau trosglwyddo allweddol yn eu haddysg, fel symud i ysgol arall. Gan fod gwelliant 5 yn cyflawni'r argymhellion hyn, a gefnogwyd gan y pwyllgor ar sail traws-bleidiol, rwy'n gobeithio'n fawr y cawn nhw eu cefnogi heddiw hefyd.
Yn olaf, o ran gwelliannau 6, 7, 8, 9, 14 a 15, mae'r Bil, fel y mae wedi ei ysgrifennu ar hyn o bryd, yn gofyn i ysgolion, sefydliadau addysg bellach ac awdurdodau lleol wneud asesiad o anghenion dysgu ychwanegol pan ei bod yn ymddangos bod gan berson ifanc anghenion dysgu ychwanegol, ac os gwelir bod angen, yna bydd gofyn iddyn nhw hefyd baratoi a chynnal cynllun datblygu unigol ar gyfer y person ifanc hwnnw.
Fodd bynnag, ceir disgwyliadau o'r gofynion hyn. Un ohonynt yw na ddylai'r dyletswyddau hyn fod yn berthnasol—. Mae eithriadau, dylwn ddweud, yn hytrach, o'r gofynion hyn, ac un ohonynt yw nad yw'r dyletswyddau yn berthnasol os nad yw'r person ifanc yn cydsynio iddynt gael eu cyflawni. Y broblem gyda'r Bil fel y'i drafftiwyd yw nad oes unrhyw ofyniad i hysbysu person ifanc mewn gwirionedd am ganlyniadau gwrthod cydsynio. Er na chafodd y mater hwn ei drafod yn fanwl yn ystod Cyfnodau 1 na 2 o'r ddeddfwriaeth, rwyf yn pryderu, oni bai y caiff y Bil ei ddiwygio, y gallai pobl ifanc wrthod rhoi cydsyniad heb lawn sylweddoli effaith posibl penderfyniad o'r fath ar eu cyfleoedd dysgu a'u rhagolygon. Mae hyn yn arbennig o bwysig, rwy'n credu, gan y bydd llawer o'r bobl ifanc hyn yn ddysgwyr agored i niwed, felly mae'n rhaid i'r rheini sy'n gwrthod Cynllun Dysgu Unigol wneud hynny ar sail dewis gwybodus ac nid oherwydd eu bod nhw wedi eu perswadio'n amhriodol i wrthod cydsyniad, sydd, rwy'n ofni, yn bosibilrwydd gyda'r Bil fel y'i drafftiwyd.
Felly, dyna pam yr wyf i wedi cyflwyno'r gwelliannau hynny sy'n weddill, sy'n ceisio amddiffyn pobl ifanc agored i niwed rhag y posibilrwydd o gamddefnyddio'r eithriadau hyn, drwy sicrhau eu bod yn cael gwybod am arwyddocâd a goblygiadau eu penderfyniad cyn penderfynu pa un ai i wrthod rhoi cydsyniad. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr y bydd Aelodau yn cefnogi'r holl welliannau hyn, ac edrychaf ymlaen at glywed y ddadl.
A gaf innau hefyd ategu'r diolchiadau sydd wedi cael eu crybwyll i'r Ysgrifennydd Cabinet ac yn sicr i'r cyn-Weinidog am y modd adeiladol y mae ef a'i swyddogion wedi gweithio gyda nifer ohonom ni ar y Bil yma? A hynny wrth gwrs gyda chefnogaeth swyddogion y pwyllgor ac ystod eang iawn o fudd-ddeiliaid sydd yn sicr wedi dod â llawer o gefnogaeth i ni fel Aelodau, ac wedi cyfoethogi yn sicr y drafodaeth sydd wedi bod o gwmpas y Bil yma wrth iddo fe wneud ei ffordd drwy'r Cynulliad.
Rwy'n hapus i gefnogi'r holl welliannau yn y grŵp yma ac yn cefnogi yn ffurfiol welliannau 1, 4, 5, 7, 8, 9, 14 ac 15 am y rhesymau rydym ni wedi'u clywed eisoes. Mae sicrhau bod y cod yn hygyrch ac yn ddealladwy, a bod unrhyw gyngor a gwybodaeth yn wrthrychol ac yn ddiduedd, ac ar gael gydol gyrfa addysgiadol person ifanc, yn enwedig ar gyfnodau allweddol, yn gwbl greiddiol yn fy marn i i integriti y Bil yma ac i lwyddiant y ddeddfwriaeth, ac, yn wir, y pecyn ehangach o ddiwygiadau. Felly, fe fyddwn i'n annog Aelodau i gefnogi'r holl welliannau.
May I also endorse the thanks expressed already to the Cabinet Secretary and certainly to the former Minister for the constructive way he and his officials have worked with many of us on this particular Bill? That was done, of course, with the support of committee officials and a broad range of stakeholders, who have certainly brought a great deal of support to us as Members and have enhanced the debate around this Bill as it makes its progress through this Assembly.
I am happy to support all the amendments in this group, and formally support amendments 1, 4, 5, 7, 8, 9, 14 and 15 for the reasons already outlined. Ensuring that the code is accessible and that any advice is objective and impartial and is available throughout a young person’s educational career, particularly at key stages, is entirely central to the integrity of this Bill and to the success of the legislation and, indeed, the broader package of reforms. Therefore, I would encourage Members to support all amendments.
I call on the Cabinet Secretary to respond.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb.
Thank you very much, Presiding Officer. May I start also, like Darren Millar, by taking a brief moment to thank all of those involved in getting the Bill to this point? In particular, I'd like to thank the previous Minister. I know delivery of the Bill and the transformation programme was a priority for him. I would also like to thank the Assembly committee involved in scrutinising the Bill, and all the partners and stakeholders engaged in the development of both the Bill and the wider transformation programme. We are, I believe, in a strong position and a strong place as a result of this partnership approach, and I look forward to continuing the work to deliver an improved system for our most vulnerable learners, so that they are supported to meet their full potential. And I believe that there is a consensus that will form in this area that is long overdue.
Turning back to the group of amendments, the Government does not support the majority of amendments in this group. That is either because they are inappropriate or unnecessary due to existing provisions within the Bill, or because the Government has tabled an alternative amendment dealing with the same issue.
The objective of Government amendment 28 is the same as Darren Millar's amendment 4 in its principle, but the approach that we have taken is different. The Government's amendment places a duty on local authorities when making arrangements for advice and information to have regard to the principle that it must be provided in an impartial manner. This means a local authority will have to consider not just what information and advice it is providing, but how it is providing that information and advice. Whilst the objective of Darren's amendment 4 is similar, it is my opinion that the wording doesn't work particularly well in a legislative context. Firstly, the terms 'impartial' and 'objective' mean much the same thing in this context, so there's nothing to be gained by using both words. Also, the application of either term in the context of information is inappropriate. Information should simply be an expression of fact, but what is crucially important is that information is selected and presented in an impartial way, and the Government amendment provides for this.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. A gaf innau hefyd ddechrau, fel Darren Millar, drwy oedi am ennyd i ddiolch i bawb sy'n gysylltiedig â chael y Bil at y pwynt hwn? Yn arbennig, fe hoffwn ddiolch i'r Gweinidog blaenorol. Rwy'n gwybod y bu cyflwyno'r Bil a'r rhaglen weddnewid yn flaenoriaeth iddo. Fe hoffwn i hefyd ddiolch i'r pwyllgor Cynulliad sy'n ymwneud â chraffu ar y Bil, ac i'r holl bartneriaid a'r rhanddeiliaid sy'n ymwneud â datblygiad y Bil a'r rhaglen weddnewid ehangach. Rydym ni, rwy'n credu, mewn sefyllfa gref ac mewn lle cadarn o ganlyniad i'r cydweithio hwn, ac edrychaf ymlaen at barhau'r gwaith i ddarparu system well ar gyfer ein dysgwyr mwyaf agored i niwed, fel y cânt eu cefnogi i gyrraedd eu llawn botensial. Ac rwy'n credu y bydd consensws hir-ddisgwyliedig yn ffurfio yn y maes hwn.
Gan droi'n ôl at y grŵp o welliannau, nid yw'r Llywodraeth yn cefnogi y rhan fwyaf o'r gwelliannau yn y grŵp. Mae hynny naill ai oherwydd eu bod yn amhriodol neu'n ddiangen oherwydd darpariaethau presennol yn y Bil, neu oherwydd bod y Llywodraeth wedi cyflwyno gwelliant arall yn ymdrin â'r un mater.
Mae amcan gwelliant 28 y Llywodraeth yr un fath â gwelliant 4 Darren Millar o ran ei egwyddor, ond rydym ni wedi mynd ati mewn ffordd wahanol. Mae gwelliant y Llywodraeth yn gosod dyletswydd ar awdurdodau lleol wrth wneud trefniadau ar gyfer cyngor a gwybodaeth i roi sylw dyledus i'r egwyddor bod yn rhaid ei ddarparu mewn modd diduedd. Mae hyn yn golygu y bydd awdurdod lleol yn gorfod ystyried nid yn unig pa wybodaeth a chyngor y mae'n eu darparu, ond sut y mae'n darparu yr wybodaeth a'r cyngor hynny. Er bod amcan gwelliant 4 Darren gwelliant yn debyg, fy marn i yw nad yw'r geiriad yn gweithio'n arbennig o dda mewn cyd-destun deddfwriaethol. Yn gyntaf, mae'r termau 'diduedd' a 'gwrthrychol' yn golygu yr un peth fwy neu lai yn y cyd-destun hwn, felly nid oes dim i'w ennill drwy ddefnyddio'r ddau air. Hefyd, mae defnyddio'r naill derm yng nghyd-destun gwybodaeth yn amhriodol. Dylai gwybodaeth fod yn ddim amgenach na mynegiant o ffaith, ond yr hyn sydd yn hollbwysig yw y caiff gwybodaeth ei dethol a'i chyflwyno mewn modd diduedd, ac mae gwelliant y Llywodraeth yn darparu ar gyfer hyn.
Turning to the advice element of the duty, the Bill is already clear that it must be impartial. Section 6, together with section 7, requires the local authority, in making arrangements to provide information and advice, to have regard to the importance of children, their parents, and young people being provided with the information and support necessary to enable them to have full participation in decisions. I'm satisfied that the approach the Government has taken in amendment 28 is more appropriate, and I would urge Members to support this amendment rather than amendment 4 in the name of Darren Millar.
Turning to Darren's other amendments, I cannot support amendment 1, which proposes that the code must be accessible to children. Let me be absolutely clear: the code is a legal document intended for practitioners. Its audience is not and should not be children and young people. The Bill is clear that the code will provide guidance to and impose requirements on persons exercising functions under the Bill. By its nature, it will be a technical document setting out much of the detail of the statutory ALN system. It will also be a form of subordinate legislation requiring approval by this Assembly. It's not appropriate, therefore, for it to be written in child-friendly language as the amendment seems to be suggesting.
However, nevertheless, local authorities, as part of their duty to make arrangements to provide information and advice about ALN, will ensure that children and young people are provided with information about the ALN system covered by the code. This information must be provided in ways that are appropriate to the age and the level of understanding of that audience. Furthermore, as part of the transformation programme, the Welsh Government will ensure that information to assist children to understand the system, as outlined by the code, will be reproduced in an accessible and child-friendly way.
I'm afraid I can also not support Darren's amendment 5. I agree that children and young people should be provided with information and advice about advocacy services on each occasion that they might need access to these services. Section 7 of the Bill already requires local authorities and governing bodies to make arrangements to provide information and advice about the ALN system. As part of this, a local authority must take reasonable steps to make known its arrangements about avoidance and resolution of disagreements and independent advocacy services.
Section 4(5) of the Bill allows the code to include mandatory requirements on these issues, and the code will be used to set out the various points at which information about advocacy services must—and I repeat, must—be provided to children and young people. This will apply especially when notifications of decisions are being made. The draft code already includes material on this, including template notification letters to be used following key decisions. This will be considered further as we continue to develop the code—a full consultation on which will happen in the new year. Therefore, the Bill and code already deal comprehensively with the point that is proposed in the amendment. So, amendment 5 is not required, and I would urge Members to reject it.
Finally, whilst I fully appreciate and agree that we need to make sure that young people are able to make informed decisions, I'm afraid I cannot support Darren's amendments 6, 7, 8, 9, 14 and 15. The Bill, together with the code provisions, already provides for this. Post-16 education is not compulsory. At the end of compulsory schooling, young people take decisions about their education: where they study, what they study, and how they study. That is why the Bill enables young people, where they have the capacity to do so, to decide whether they want decisions to be taken about whether or not they have ALN and whether or not they have an IDP.
I fully agree with Darren that young people who may be entitled to an IDP should be provided with all the appropriate information and support to enable them to fully comprehend the implications if they decide to withhold consent in this process. Section 6 of the Bill already covers the point. It requires those exercising functions under the Bill to have regard to the importance of the young person participating as fully as possible in decisions, and to the importance of young people being provided with the information and support necessary to enable participation in those decisions. The Bill also requires local authorities to make arrangements for providing information and advice about ALN, and it enables the code to impose requirements in respect of such arrangements and in relation to decisions about ALN and the preparation of IDPs. These existing provisions make Darren's amendments 6, 7, 8, 9, 14 and 15 unnecessary, and I would urge Members to oppose them on that basis.
Gan droi at yr elfen o gyngor yn y ddyletswydd, mae'r Bil eisoes yn glir bod yn rhaid iddo fod yn ddiduedd. Mae adran 6, ynghyd ag adran 7, yn ei gwneud hi'n ofynnol i awdurdod lleol, wrth wneud trefniadau i ddarparu gwybodaeth a chyngor, i ystyried pwysigrwydd darparu'r wybodaeth a'r cymorth angenrheidiol i blant, rhieni a phobl ifanc i'w galluogi i gymryd rhan lawn mewn penderfyniadau. Rwy'n fodlon bod y ffordd mae'r Llywodraeth wedi ymdrin â gwelliant 28 yn fwy priodol, ac rwyf yn annog Aelodau i gefnogi'r gwelliant hwn yn hytrach na gwelliant 4 yn enw Darren Millar.
Gan droi at welliannau eraill Darren, ni allaf gefnogi gwelliant 1, sy'n cynnig bod yn rhaid i'r cod fod yn hygyrch i blant. Gadewch imi fod yn gwbl glir: mae'r cod yn ddogfen gyfreithiol a fwriadwyd ar gyfer ymarferwyr. Nid yw, ac ni ddylai fod, ar gyfer plant a phobl ifanc. Mae'r Bil yn glir y bydd y cod yn rhoi canllawiau i bobl sy'n arfer swyddogaethau o dan y Bil ac yn rhoi gofynion arnynt. Yn ei hanfod, bydd yn ddogfen dechnegol sy'n disgrifio llawer o fanylion y system ADY statudol. Bydd hefyd yn ffurf ar is-ddeddfwriaeth y bydd angen i'r Cynulliad hwn ei chymeradwyo. Nid yw'n briodol, felly, iddo gael ei ysgrifennu mewn iaith addas i blant fel y mae'n ymddangos bod y gwelliant yn ei awgrymu.
Fodd bynnag, serch hynny, yn rhan o'u dyletswydd i wneud trefniadau i ddarparu gwybodaeth a chyngor am anghenion dysgu ychwanegol, bydd awdurdodau lleol yn sicrhau bod plant a phobl ifanc yn cael gwybodaeth am y system ADY y mae'r cod yn ei chwmpasu. Mae'n rhaid darparu'r wybodaeth hon mewn ffyrdd sy'n addas i oed a lefel dealltwriaeth y gynulleidfa honno. Hefyd, yn rhan o'r rhaglen weddnewid, bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd gwybodaeth i helpu plant ddeall y system, fel yr amlinellir yn y Cod, yn cael ei hatgynhyrchu mewn ffordd hygyrch ac addas i blant.
Rwy'n ofni hefyd na allaf gefnogi gwelliant 5 Darren. Cytunaf y dylai plant a phobl ifanc gael gwybodaeth a chyngor am wasanaethau eirioli bob tro y bydd angen iddyn nhw o bosib ddefnyddio'r gwasanaethau hyn. Mae adran 7 y Bil eisoes yn ei gwneud hi'n ofynnol i awdurdodau lleol a chyrff llywodraethu wneud trefniadau i ddarparu gwybodaeth a chyngor am y system ADY. Yn rhan o hyn, mae'n rhaid i awdurdod lleol gymryd camau rhesymol i wneud ei drefniadau yn hysbys ynglŷn ag osgoi a datrys anghydfodau a gwasanaethau eirioli annibynnol.
Mae adran 4(5) y Bil yn caniatáu i'r cod gynnwys gofynion gorfodol ar y materion hyn, a defnyddir y cod i nodi'r adegau amrywiol y mae'n rhaid — a dywedaf eto, y mae'n rhaid darparu gwybodaeth am wasanaethau eiriolaeth i blant a phobl ifanc. Bydd hyn yn berthnasol yn enwedig wrth roi gwybod am benderfyniadau. Mae'r cod drafft eisoes yn cynnwys deunydd ynglŷn â hyn, gan gynnwys templed llythyrau hysbysu i'w defnyddio yn dilyn penderfyniadau allweddol. Caiff hyn ei ystyried ymhellach wrth i ni barhau i ddatblygu'r cod—a bydd ymgynghoriad llawn ynghylch hyn yn digwydd yn y flwyddyn newydd. Felly, mae'r Bil a'r cod eisoes yn ymdrin mewn ffordd gynhwysfawr gyda'r pwynt a gynigir yn y gwelliant. Felly, nid oes angen gwelliant 5, ac rwyf yn annog yr Aelodau i'w wrthod.
Yn olaf, er fy mod i'n llwyr werthfawrogi a chytuno bod angen inni wneud yn siŵr bod pobl ifanc yn gallu gwneud penderfyniadau gwybodus, mae arnaf ofn na allaf gefnogi gwelliannau 6, 7, 8, 9, 14 a 15 o eiddo Darren. Mae'r Bil, ynghyd â darpariaethau'r Cod, eisoes yn darparu ar gyfer hyn. Nid yw addysg ôl-16 yn orfodol. Ar ddiwedd addysg orfodol, mae pobl ifanc yn gwneud penderfyniadau ynghylch eu haddysg: lle maen nhw yn astudio, beth maen nhw yn ei astudio a sut y maen nhw yn astudio. Dyna pam mae'r Bil yn galluogi pobl ifanc, pan fo ganddyn nhw'r gallu i wneud hynny, i benderfynu a ydyn nhw'n fodlon i benderfyniadau gael eu gwneud ynghylch a oes ganddyn nhw ADY ai peidio ac a ddylen nhw gael cynllun CDU ai peidio.
Cytunaf yn llwyr â Darren y dylai pobl ifanc sydd o bosib â'r hawl i gael CDU gael yr holl wybodaeth a chymorth priodol i'w galluogi nhw i lawn ddeall y goblygiadau os byddant yn penderfynu gwrthod cydsyniad yn y broses hon. Mae adran 6 y Bil eisoes yn cynnwys y pwynt hwn. Mae'n ei gwneud hi'n ofynnol i'r bobl hynny sy'n arfer swyddogaethau o dan y Bil ystyried pwysigrwydd y cyfle i'r person ifanc gymryd rhan mor llawn â phosib mewn penderfyniadau, a phwysigrwydd darparu'r wybodaeth a'r cymorth angenrheidiol i bobl ifanc i'w galluogi nhw i gymryd rhan yn y penderfyniadau hynny. Mae'r Bil hefyd yn ei gwneud hi'n ofynnol i awdurdodau lleol wneud trefniadau ar gyfer darparu gwybodaeth a chyngor am anghenion dysgu ychwanegol, ac mae'n galluogi'r cod i osod gofynion ynglŷn â threfniadau o'r fath ac ynglŷn â phenderfyniadau ynghylch ADY a pharatoi CDU. Mae'r darpariaethau hyn sy'n bodoli yn gwneud gwelliannau 6, 7, 8, 9, 14 a 15 Darren yn ddiangen, ac rwyf yn annog yr Aelodau i'w gwrthwynebu ar y sail honno.
I ymateb i'r ddadl, galwaf ar Darren Millar.
To respond to the debate, I call on Darren Millar.
Off to a blazing start, Llywydd—off to a blazing start. [Laughter.] Can I thank Llyr Huws Gruffydd for his support for all of the amendments that I've tabled in this group? And can I start on an area of agreement, Cabinet Secretary, if I can? And that is that, given that amendment 28 achieves precisely the policy aim of amendment 4, I'm more than happy not to move my amendment 4 and to support amendment 28 instead. Both you and I agree on one thing, and that is that we must make sure that there's independent advice and that that is not tainted in any way by local authorities in a way that does a disservice to the children and young people that we want this Bill to support and to help. In terms of an accessible version of the code, you set out very clearly that that code is there for professionals, not for children and young people; it's for the use of professionals. But the reality is that, if we want people to know what their rights are, if we want people to be able to access the support that they should be entitled to, then people have to be able to understand the whole of the system in its entirety, and sometimes that might mean that they want access to more of the detail, not just the information and advice leaflets, for example, that might be available from a local authority. So, I'm afraid I will still be wishing to move amendment 4 and to put that to the vote, because I think it is an important principle. I know that you agree that information should be available, but I do think that having an accessible version of the code is one way of making sure that that information is readily available to children and young people in a national format, available across the whole of the country. Because let's not forget: at the moment, as it stands, each individual local education authority will be able to produce different versions of the code—of the information and advice literature that they might want to distribute, rather—and that, I think, will take away, perhaps, some of the levelling that can by done by having a national, accessible version of the code for children and young people.
I'm also a little disappointed that you've rejected recommendation 5 on key transitions and making sure that people are prompted with the fact that there is an additional learning needs system at those key transitions, because, of course, as I said earlier, this was a recommendation of the Children, Young People and Education Committee. We studied the code in detail, we heard evidence from a range of stakeholders, and they were very clear that they felt that it was worth reminding people, at those key transitions—and not just at the point of key decisions, which is the phrase that you used—that there are support services available, particularly advocacy services, should they require them. Now, that could be someone moving from one area to another; it could mean someone moving up a school within an existing local authority area; it could mean people progressing from primary to secondary or secondary on to a further education institution. And I think it is important, actually, to make sure that people are reminded of the availability of information on the additional learning system that we will hopefully have as a result of this important legislation at those key points of transition.
I also note that you're going to encourage people to reject amendments 6, 7, 8, 9, 14 and 15. You've quite rightly agreed with my policy objective here, and that is that people are fully informed prior to making a choice to not give consent to have either an assessment or to receive any additional learning needs support. But I'm afraid my reading of sections 6 and 7 doesn't give me the same confident assurances that you have. It talks, yes, about giving people information, but doesn't necessarily say anything about specific information at the time that that young person is choosing not to consent. So, the Bill, as it's currently written, does potentially allow some abuse of those clauses, and that's why I've sought to improve them by inserting the words that that person must have
'been informed of the significance and implications of their decision'
prior to that point of not giving their consent. So, I still want to move those as well, and I very much hope that Members will agree with the arguments I've put forward.
Dyna ddechrau gwych, Llywydd—dyna ddechrau gwych. [Chwerthin.] A gaf i ddiolch i Llyr Huws Gruffydd am gefnogi pob un o'r gwelliannau yr wyf wedi eu cyflwyno yn y grŵp hwn? Ac a gaf i ddechrau ar agwedd y mae cytundeb yn ei gylch, Ysgrifennydd y Cabinet, os caf? A hynny yw, oherwydd bod gwelliant 28 yn cyflawni union nod polisi gwelliant 4, rwyf yn fwy na pharod i beidio â chynnig fy ngwelliant 4 ac i gefnogi gwelliant 28 yn hytrach. Rydych chi a minnau yn cytuno ar un peth, a hynny yw bod yn rhaid inni wneud yn siŵr bod cyngor annibynnol ar gael ac nad awdurdodau lleol wedi dylanwadu ar hwnnw mewn modd sy'n gwneud anghymwynas â phlant a phobl ifanc yr ydym ni eisiau i'r Bil hwn eu cefnogi a'u helpu. O ran fersiwn hygyrch o'r cod, fe wnaethoch chi egluro'n glir iawn bod y cod ar gyfer gweithwyr proffesiynol, nid ar gyfer plant a phobl ifanc; mae i'w ddefnyddio gan weithwyr proffesiynol. Ond y gwir amdani yw, os ydym eisiau i bobl wybod beth yw eu hawliau, os ydym eisiau i bobl allu manteisio ar y cymorth y dylai fod ganddyn nhw'r hawl iddo, yna mae'n rhaid i bobl allu deall yr holl system yn ei chyfanrwydd, ac weithiau fe allai hynny olygu yr hoffen nhw weld mwy o fanylion, nid yn unig yr wybodaeth a'r taflenni cyngor, er enghraifft, a allai fod ar gael gan yr awdurdod lleol. Felly, mae arnaf ofn fy mod yn dal i ddymuno cynnig gwelliant 4 a gofyn am bleidlais ar hynny, oherwydd rwy'n credu ei fod yn egwyddor bwysig. Rwy'n gwybod eich bod yn cytuno y dylai gwybodaeth fod ar gael, ond rwyf yn credu bod cael fersiwn hygyrch o'r cod yn un ffordd o wneud yn siŵr bod yr wybodaeth honno ar gael yn hawdd i blant a phobl ifanc mewn fformat cenedlaethol, sydd ar gael ledled y wlad. Oherwydd gadewch i ni beidio ag anghofio: ar hyn o bryd, fel y mae hi, bydd pob awdurdod addysg lleol unigol yn gallu cynhyrchu fersiynau gwahanol o'r cod—o'r wybodaeth a'r cyngor yr hoffen nhw o bosib eu dosbarthu, yn hytrach—a bydd hynny, rwy'n credu, yn ei gwneud hi'n fwy anodd cael y tir cyffredin a fyddai'n bodoli drwy gael fersiwn hygyrch, cenedlaethol o'r cod ar gyfer plant a phobl ifanc.
Rwyf hefyd braidd yn siomedig eich bod wedi gwrthod argymhelliad 5 ynglŷn ag adegau pontio allweddol, a gwneud yn siŵr y caiff pobl eu hatgoffa o'r ffaith bod system anghenion dysgu ychwanegol ar gael ar yr adegau pontio allweddol hynny, oherwydd, wrth gwrs, fel y dywedais yn gynharach, roedd hwn yn argymhelliad a wnaed gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. Fe wnaethom ni astudio'r cod yn fanwl, fe glywsom ni dystiolaeth gan amrywiaeth o randdeiliaid, ac roedden nhw'n glir iawn eu bod yn teimlo ei bod hi'n werth atgoffa pobl, ar yr adegau pontio allweddol hynny—ac nid dim ond ar adeg y penderfyniadau allweddol, sef yr ymadrodd a ddefnyddiwyd gennych chi—bod yna gwasanaethau cymorth ar gael, gwasanaethau eiriolaeth yn arbennig, pe byddai arnyn nhw eu hangen. Nawr, fe allai hynny olygu rhywun yn symud o un ardal i'r llall; gallai olygu rhywun symud i fyny'r ysgol mewn ardal awdurdod lleol; fe allai olygu pobl yn symud o ysgol gynradd i ysgol uwchradd neu o addysg uwchradd ymlaen i sefydliad addysg bellach. Ac rwy'n credu ei bod hi yn bwysig, mewn gwirionedd, i wneud yn siŵr bod pobl yn cael eu hatgoffa o'r wybodaeth fydd ar gael ynglŷn â'r system dysgu ychwanegol y bydd gennym ni, gobeithio, o ganlyniad i'r ddeddfwriaeth bwysig hon ar yr adegau pontio allweddol hynny.
Nodaf hefyd y byddwch chi'n annog pobl i wrthod gwelliannau 6, 7, 8, 9, 14 a 15. Rydych chi wedi cytuno'n gwbl briodol â'm hamcan polisi yn y fan yma, a hynny yw bod pobl yn meddu ar yr holl wybodaeth cyn gwneud dewis i naill ai wrthod cydsynio i gael asesiad neu i dderbyn unrhyw gymorth anghenion dysgu ychwanegol. Ond yn anffodus nid yw'r ffordd yr wyf yn darllen adrannau 6 a 7 yn rhoi imi yr un sicrwydd hyderus sydd gennych chi. Mae'n sôn, ydy, am roi gwybodaeth i bobl, ond nid yw o reidrwydd yn dweud unrhyw beth am wybodaeth benodol ar yr adeg mae person ifanc yn dewis peidio â chydsynio. Felly, mae'r Bil, fel y'i hysgrifennwyd ar hyn o bryd, o bosib yn caniatáu camarfer rhai o'r cymalau hynny, a dyna pam yr wyf i wedi ceisio eu gwella drwy fewnosod y geiriau hynny bod yn rhaid i'r person hwnnw
'gael ei hysbysu am arwyddocâd a goblygiadau ei benderfyniad'
cyn yr adeg honno o beidio â rhoi eu cydsyniad. Felly, rwyf yn dal i fod eisiau cynnig y rheini hefyd, ac rwy'n gobeithio'n fawr y bydd yr Aelodau'n cytuno â'r dadleuon yr wyf i wedi eu cyflwyno.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 1 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, and 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 1: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Y grŵp nesaf yw grŵp 2. Mae’r grŵp yma yn ymwneud â gwelliannau sy’n rhoi sylw dyledus i gonfensiynau’r Cenhedloedd Unedig. Gwelliant 26 yw’r prif welliant, ac rydw i'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i gynnig y prif welliant ac i siarad i’r gwelliant a’r gwelliannau eraill yn y grŵp—Kirsty Williams.
The next group is group 2. This group relates to due regard to United Nations conventions. Amendment 26 is the lead amendment in this group, and I call on the Cabinet Secretary to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group—Kirsty Williams.
Cynigiwyd gwelliant 26 (Kirsty Williams).
Amendment 26 (Kirsty Williams) moved.
Thank you, Presiding Officer. There has never been any dispute about our collective support for the principles of both conventions. The commitment to advancing the rights of children, young people and those with a disability is a priority I know that we all share. The Bill is drafted with children’s rights at its very core. The legal duties it contains already safeguard and promote the rights of disabled children and young people, and do so in a significant and comprehensive way.
The Government position was, and remains, that the Bill embodies the principles of the conventions and delivers a new legal framework that is truly rights-based. What has been in question during scrutiny of this Bill is whether general due-regard duties are necessary, appropriate or add value. I have given considerable thought to this issue, as has the previous Minister, during the passage of the Bill. I have reflected heavily on the strength of feeling from all sides of the Chamber, and we have responded to the views of the Children, Young People and Education Committee in particular.
In line with the former Minister’s commitment during Stage 2 scrutiny, the Government has tabled amendments to bring legislative life to the principles of the conventions. I consider that these amendments will allow us to strike a better balance and, hopefully, avoid the unintended consequences that we have been concerned about, and that, primarily, is swamping teachers in red tape.
The Government will be supporting Darren Millar’s amendments 2 and 3, but on the basis that the Government’s amendments to these amendments are also passed. We have thought carefully about the amendments tabled by Darren Millar, and I welcome the steps the Member has taken to seek to develop the amendments since Stage 2, with the duties now applying to relevant bodies rather than at an individual level. This is important, but doesn’t go far enough to mitigate the risk of unintended consequences. I have, therefore, tabled amendments to Darren’s amendments.
There are eight substantive amendments and seven additional drafting amendments, which apply only to the Welsh text. In particular, amendments 2E, 2F, 3D and 3E are all concerned with what the duties mean. Amendments 2E and 3D are to make clear that specific consideration of the conventions is not required on each occasion that a function is exercised. So, the duties would not apply directly to individual decisions regarding individual learners, minimising the bureaucracy risks that I have been concerned about. Amendments 2F and 3E enable the code to make provision about what is required by relevant bodies to discharge the duties, and that those due-regard duties, including the exception for specific consideration, are to be interpreted in accordance with the code. The intention is to make sure that the duties to have regard to the conventions will be something that is weaved into the fabric of strategic decision making by local authorities and health boards, rather than a task to be completed each time a decision is made by schools, further education institutions and individual teachers and support staff.
Amendment 26 will allow the code to make different provisions for different purposes. Amendments 2G and 3F remove school and FEI governing bodies from the list of bodies required to have due regard to the conventions. The view of the Government is that the duty should only apply to those organisations with a more strategic role in ensuring that the arrangements for children and young people with ALN are sufficient and this should happen at a strategic level. Local authorities and health boards operate on this scale and have the structure in place to more effectively carry out these duties, and the impact on front-line staff supporting children and young people in terms of increased bureaucracy is likely to be minimised.
Finally, amendment 25 amends the Bill's overview, giving prominent reference to the important new duties to have regard to the conventions introduced by Darren's amendments. It means that the Bill is clear, up front, about the importance of both conventions in the operation of the new ALN system.
As I've already said, amendments 2A to 2D and 3A to 3C are changes to the Welsh language version of Darren's amendments. All in all, I trust that Members will see that Darren's amendments 2 and 3, as amended by the amendments tabled in my name, strike an appropriate balance between the obvious desire to see prominent and explicit reference to the UN conventions made on the face of the Bill and have them considered whilst not unduly overburdening front-line practitioners, and I would urge Members in the Chamber today to support the Government's amendments within this group.
Diolch i chi, Llywydd. Ni fu erioed unrhyw anghydweld ynghylch ein cefnogaeth ar y cyd i egwyddorion y ddau gonfensiwn. Mae'r ymrwymiad i hyrwyddo hawliau plant, pobl ifanc a'r rhai ag anabledd yn flaenoriaeth y gwn ein bod ni gyd yn ei rhannu. Mae'r Bil wedi'i ddrafftio gyda hawliau plant wrth ei wraidd. Mae'r dyletswyddau cyfreithiol mae'n eu cynnwys eisoes yn diogelu a hyrwyddo hawliau plant a phobl ifanc anabl, ac yn gwneud hynny mewn ffordd sylweddol a chynhwysfawr.
Barn y Llywodraeth oedd, ac mae hi'n dal i gredu hyn, fod y Bil yn ymgorffori egwyddorion y confensiynau ac yn darparu fframwaith cyfreithiol newydd sy'n seiliedig ar hawliau yng ngwir ystyr hynny. Yr hyn a fu dan sylw wrth graffu ar y Bil hwn yw pa un a yw dyletswyddau sylw dyledus yn angenrheidiol, yn briodol neu'n ychwanegu gwerth. Rwyf wedi rhoi cryn ystyriaeth i'r mater hwn, fel y gwnaeth y Gweinidog blaenorol, wrth i'r Bil fynd ar ei hynt. Rwyf wedi pendroni'n ddwys ynglŷn â chryfder y teimlad ar bob ochr i'r Siambr, ac rydym ni wedi ymateb i farn y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn arbennig.
Yn unol ag ymrwymiad y cyn-Weinidog wrth graffu yn ystod Cyfnod 2, cyflwynodd y Llywodraeth welliannau i ddod â bywyd deddfwriaethol i egwyddorion y confensiynau. Rwy'n credu y bydd y gwelliannau hyn yn caniatáu inni sicrhau gwell cydbwysedd a, gobeithio, osgoi'r canlyniadau anfwriadol yr ydym ni wedi bod yn pryderu yn eu cylch, sef, yn bennaf, gorlethu athrawon gyda biwrocratiaeth.
Bydd y Llywodraeth yn cefnogi gwelliannau 2 a 3 gan Darren Millar, ond ar y sail y caiff gwelliannau'r Llywodraeth i'r gwelliannau hyn hefyd eu derbyn. Rydym ni wedi meddwl yn ofalus am y gwelliannau a gyflwynwyd gan Darren Millar, a chroesawaf y camau y mae'r aelod wedi eu cymryd i geisio datblygu'r gwelliannau ers Cyfnod 2, gyda'r dyletswyddau bellach yn berthnasol i gyrff perthnasol yn hytrach nag ar lefel unigol. Mae hyn yn bwysig, ond nid yw'n mynd yn ddigon pell i liniaru'r perygl o ganlyniadau anfwriadol. Rwyf, felly, wedi cyflwyno gwelliannau i welliannau Darren.
Mae wyth gwelliant sylweddol a saith gwelliant drafftio ychwanegol, sydd yn berthnasol dim ond i'r testun Cymraeg. Yn benodol, mae gwelliannau 2E, 2F, 3D a 3E i gyd yn ymwneud â beth y mae'r dyletswyddau yn ei olygu. Diben gwelliannau 2E a 3D yw ei gwneud yn glir nad yw hi'n ofynnol rhoi ystyriaeth benodol i'r confensiynau bob tro y caiff swyddogaeth ei gweithredu. Felly, ni fyddai'r dyletswyddau yn uniongyrchol berthnasol i benderfyniadau unigol ynghylch dysgwyr unigol, gan leihau'r peryglon biwrocratiaeth yr wyf wedi bod yn pryderu yn eu cylch. Mae gwelliannau 2F a 3E yn galluogi'r cod i wneud darpariaeth ynghylch beth sydd ei angen ar gyrff perthnasol i gyflawni'r dyletswyddau, ac y caiff y dyletswyddau hynny sy'n ymwneud â sylw dyledus, gan gynnwys yr eithriad rhag ystyriaeth benodol, eu dehongli yn unol â'r cod. Y bwriad yw gwneud yn siŵr y bydd y dyletswyddau i ystyried confensiynau yn rhywbeth a fydd wrth wraidd penderfyniadau strategol a wneir gan awdurdodau lleol a byrddau iechyd, yn hytrach na gorchwyl i'w chwblhau bob tro y gwneir penderfyniad gan ysgolion, sefydliadau addysg bellach ac athrawon a staff cymorth unigol.
Bydd gwelliant 26 yn caniatáu i'r cod wneud gwahanol ddarpariaethau ar gyfer gwahanol ddibenion. Mae gwelliannau 2G a 3F yn diddymu cyrff llywodraethu ysgolion a Sefydliadau Addysg Bellach oddi ar y rhestr o gyrff y mae hi'n ofynnol iddyn nhw roi sylw dyledus i'r confensiynau. Barn y Llywodraeth yw y dylai'r ddyletswydd ddim ond bod yn berthnasol i'r sefydliadau hynny sydd â swyddogaeth fwy strategol i sicrhau bod y trefniadau ar gyfer plant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol yn ddigonol ac fe ddylai hyn ddigwydd ar lefel strategol. Mae awdurdodau lleol a byrddau iechyd yn gweithredu ar y raddfa hon ac mae ganddyn nhw'r strwythur ar waith i gyflawni'r dyletswyddau hyn yn fwy effeithiol, ac mae'r effaith ar staff rheng flaen sy'n cefnogi plant a phobl ifanc o ran cynyddu biwrocratiaeth yn debygol o fod cyn lleied â phosibl.
Yn olaf, mae gwelliant 25 yn diwygio trosolwg y Bil, gan roi sylw amlwg i'r dyletswyddau newydd pwysig i ystyried y confensiynau a gyflwynwyd gan welliannau Darren. Mae'n golygu bod y Bil yn glir ac yn eglur ynglŷn â phwysigrwydd y ddau gonfensiwn yng ngweithrediad y system ADY newydd.
Fel yr wyf i eisoes wedi ei ddweud, mae gwelliannau 2A i 2D a 3A i 3C yn newidiadau i fersiwn Gymraeg gwelliannau Darren. Ar y cyfan, hyderaf y bydd yr Aelodau'n gweld bod gwelliannau 2 a 3 o eiddo Darren, fel y'u diwygiwyd gan y gwelliannau a gyflwynwyd yn fy enw i, yn sicrhau cydbwysedd priodol rhwng yr awydd amlwg i weld cyfeiriad amlwg a phendant at gonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig ar wyneb y Bil ac y byddant yn cael eu hystyried heb orlethu ymarferwyr rheng flaen, ac rwyf yn annog yr Aelodau yn y Siambr heddiw i gefnogi gwelliannau'r Llywodraeth yn y grŵp hwn.
I rise to speak to amendments 2 and 3, which have been tabled in my name, and all of the other amendments in this group. As the Minister has said, my amendments 2 and 3 are a direct response to calls by the Children, Young People and Education Committee for a due-regard duty in relation to the UN Convention on the Rights of the Child and the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities to be on the face of the Bill and seek to give effect to recommendations 31 and 32 in the Stage 1 committee report.
That recommendation was very clear: it recommended that all relevant bodies exercising functions under the new additional learning needs system must have due regard to both of those UN conventions. Now, both the Cabinet Secretary and I were members of the National Assembly when it considered the Rights of Children and Young Persons (Wales) Measure back in 2011, which placed a clear duty on Welsh Ministers, and Welsh Ministers alone at that time, to have due regard to the UNCRC. It was a groundbreaking piece of legislation; it's one that all political parties in this National Assembly supported, but that Measure, and the due-regard principle that it established, did not extend to any other body or any individuals until it was extended by the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, which, again, the Cabinet Secretary and I spent some time considering. And, of course, at that time, that Act was amended to require anyone, including individuals on the front line, exercising functions under that Act—from Ministers right through to those front-line individuals—to have due regard to the UN Convention on the Rights of the Child and many other UN conventions and declarations as well, when undertaking their practice.
Now, the Cabinet Secretary says there's never been any dispute about having these UN principles at the heart of this legislation, but, of course, there was significant opposition and resistance initially from the previous portfolio holder to suggestions that—
Rwy'n codi i siarad ynglŷn â gwelliannau 2 a 3, a gyflwynwyd yn fy enw i, a'r holl welliannau eraill yn y grŵp hwn. Fel y dywedodd y Gweinidog, mae gwelliannau 2 a 3 o'm heiddo yn ymateb uniongyrchol i alwadau gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i gynnwys dyletswydd sylw dyledus i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn a Chonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau ar wyneb y Bil ac i geisio gweithredu argymhellion 31 a 32 yn adroddiad Cyfnod 1 y pwyllgor.
Roedd yr argymhelliad hwnnw'n glir iawn: roedd yn argymell bod yn rhaid i'r holl gyrff perthnasol sy'n gweithredu swyddogaethau o dan y system anghenion dysgu ychwanegol newydd roi sylw dyledus i'r ddau gonfensiwn hynny a drefnwyd gan y Cenhedloedd Unedig. Nawr, roedd Ysgrifennydd y Cabinet a minnau yn aelodau o'r Cynulliad Cenedlaethol ar adeg ystyried y Mesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) yn ôl yn 2011, a oedd yn gosod dyletswydd glir ar Weinidogion Cymru, a Gweinidogion Cymru yn unig ar y pryd, i roi sylw dyledus i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Roedd yn ddarn arloesol o ddeddfwriaeth; mae'n un a gefnogwyd gan bob plaid wleidyddol yn y Cynulliad Cenedlaethol hwn, ond nid oedd y Mesur, na'r egwyddor sylw dyledus a sefydlodd, yn ymestyn i unrhyw gorff arall nac unrhyw unigolion hyd nes y cafodd ei ymestyn gan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, y treuliodd Ysgrifennydd y Cabinet a minnau, unwaith eto, gryn amser yn ei ystyried. Ac, wrth gwrs, ar y pryd, cafodd y Ddeddf honno ei diwygio i'w gwneud hi'n ofynnol i unrhyw un, gan gynnwys unigolion ar y rheng flaen, sy'n gweithredu swyddogaethau o dan y Ddeddf honno—o Weinidogion hyd at yr unigolion rheng flaen hynny—i roi sylw dyledus i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn a llawer o gonfensiynau a datganiadau eraill y Cenhedloedd Unedig hefyd, wrth ymarfer eu gwaith.
Nawr, mae Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud na fu unrhyw anghydweld erioed ynghylch gosod yr egwyddorion hyn gan y Cenhedloedd Unedig wrth wraidd y ddeddfwriaeth hon, ond, wrth gwrs, cafwyd gwrthwynebiad ac anghytundeb sylweddol ar y cychwyn gan ddeiliad blaenorol y portffolio i awgrymiadau bod—
No, there wasn't.
Na, doedd yna ddim.
There was, to suggestions that—[Interruption.] If you'll allow me to finish, and then I'll be happy to take an intervention. There was significant opposition to having these amendments go forward during Stage 1. These amendments were proposed by the children's commissioner and a range of other stakeholders, and there was resistance at that point to allowing any amendments on this to go forward. And the Minister contended, in the same way that the Cabinet Secretary has today, that there was no need to slavishly repeat these duties on the face of the Bill, that, in doing so, it would create these problems to front-line staff and put institutions at risk of litigation. But, of course, those fears are completely unfounded. There has not been a single legal problem as a result of the duties to have due regard to UN conventions being included on the face of the social services and well-being Act, for example—not a single legal case has been brought. Now, while these amendments that I've tabled today fall short of the provisions of those in that Act, I am confident that, if they're allowed to proceed, they will ensure that the rights-based approach that we have rightly adopted here in Wales will be reinforced, and they will also result in changes to practice on the ground, which is why I'm very grateful to the Welsh Government for its belated conversion, if you like, towards the cause of needing to see this legislation amended to embed references to the UN conventions onto the face of the Bill.
That said, I'm concerned, and I'm concerned about two of the Welsh Government's amendments in particular. While most of them seek to make minor drafting amendments to the drafting of amendments 2 and 3, I'm afraid that some of the others are troubling. Amendments 2G and 3F in particular I'm afraid I cannot recommend to this Assembly to support, because they seek to remove the duty to have due regard to the UN conventions from the governing bodies of maintained schools and the governing bodies of further education institutions—two bodies with massively significant roles to play in the delivery of the new additional learning needs system that this Bill seeks to implement. To remove due-regard duties from schools and colleges in this way I think is rather extraordinary.
Now, the Cabinet Secretary has argued that schools and colleges are not of a sufficient scale and size to ensure that those organisations can be familiar with the UN conventions and have the resources to be able to ensure that they have a due regard to them in the same way that larger organisations like a local education authority or the NHS is able to. But the reality is that schools are already familiar with the rights-based agenda. They're already charged with promoting awareness of children's rights, in particular amongst children and young people in our schools across the country. And in addition to that, our further education colleges are very large, multi-million-pound organisations that are already required to comply with and implement very complex pieces of legislation, and they do so successfully on a daily basis. They've got more than sufficient capacity to ensure that their duties to have due regard to UN conventions are fulfilled.
As I said earlier, the social services and well-being Act already expects and has an expectation that front-line social workers and other individuals who are delivering services on a day-to-day basis have due regard to the UN conventions and principles, so why shouldn't we expect teachers and anybody else delivering some sort of function under this Act, and especially governing bodies of schools and further education colleges, to do likewise?
So, I will be supporting the other amendments that have been tabled in this group by the Minister, including amendments 2E and 3D, which give an opportunity for a proportionate approach to having a due regard for the purposes of this Act. I think that they are sensible, but I am afraid I cannot support the other amendments that have been tabled, amendments 2G and 3F, and I would encourage all Assembly Members to reject them.
Roedd yna wrthwynebiad, i awgrymiadau bod—[Torri ar draws.] Os gwnewch chi ganiatáu imi orffen, ac wedyn byddaf yn hapus i dderbyn ymyriad. Roedd gwrthwynebiad sylweddol i symud y gwelliannau hyn ymlaen yn ystod Cyfnod 1. Cynigiwyd y gwelliannau hyn gan y comisiynydd plant ac amryw o randdeiliaid eraill, ac roedd gwrthwynebiad bryd hynny i ganiatáu cyflwyno unrhyw welliannau. Ac fe ddadleuodd y Gweinidog, yn yr un modd ag y gwnaeth Ysgrifennydd y Cabinet heddiw, nad oedd angen ailadrodd y dyletswyddau hyn yn slafaidd ar wyneb y Bil, ac, wrth wneud hynny, y byddai'n creu'r problemau hynny i staff rheng flaen ac yn rhoi sefydliadau mewn perygl o wynebu achosion cyfreithiol. Ond, wrth gwrs, mae'r ofnau hynny yn gwbl ddi-sail. Ni fu unrhyw broblem gyfreithiol o ganlyniad i gynnwys y dyletswyddau i roi sylw dyledus i gonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig ar wyneb y Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant, er enghraifft — nid oes unrhyw achos cyfreithiol wedi'i ddwyn. Nawr, er nad yw'r gwelliannau hyn yr wyf yn eu cyflwyno heddiw yn cyrraedd nod y darpariaethau hynny yn y Ddeddf honno, rwyf yn hyderus, os cawn nhw fynd ymlaen, y byddant yn sicrhau y bydd y pwyslais ar hawliau yr ydym ni yn briodol wedi ei mabwysiadu yma yng Nghymru yn cael ei atgyfnerthu, a byddant hefyd yn arwain at newidiadau i arferion ar lawr gwlad. Dyna pam yr wyf i'n ddiolchgar iawn i Lywodraeth Cymru am ei throedigaeth ddiweddar, os mynnwch chi, i'r achos o fod angen gweld y ddeddfwriaeth hon yn cael ei diwygio i gynnwys cyfeiriadau at gonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig ar wyneb y Bil.
Wedi dweud hynny, rwy'n bryderus, ac rwy'n bryderus ynghylch dau o welliannau Llywodraeth Cymru yn arbennig. Tra bod y rhan fwyaf ohonyn nhw'n ceisio gwneud mân ddiwygiadau i ddrafftio gwelliannau 2 a 3, mae arnaf ofn bod rhai eraill yn peri gofid. Rwy'n ofni na allaf argymell i'r Cynulliad hwn gefnogi gwelliannau 2G a 3F yn arbennig, oherwydd eu bod yn ceisio dileu'r ddyletswydd i gyrff llywodraethu ysgolion a gynhelir a chyrff llywodraethu sefydliadau addysg roi sylw dyledus i gonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig—dau gorff sydd â swyddogaethau hynod o bwysig i'w chwarae wrth ddarparu'r system anghenion dysgu ychwanegol newydd y mae'r Bil hwn yn ceisio ei gweithredu. Rwy'n credu bod dileu dyletswyddau sylw dyledus oddi ar ysgolion a cholegau yn y modd hwn braidd yn rhyfedd.
Nawr, mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi dadlau nad yw ysgolion a cholegau o raddfa na maint digon mawr i sicrhau y gall y sefydliadau hynny fod yn gyfarwydd â chonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig a bod â'r adnoddau i allu sicrhau y byddant yn rhoi sylw dyledus iddyn nhw yn yr un ffordd ag y gallai sefydliadau mwy o faint fel awdurdod addysg lleol neu'r GIG. Ond y gwir amdani yw bod ysgolion eisoes yn gyfarwydd â'r agenda hawliau. Maen nhw eisoes yn gyfrifol am hyrwyddo ymwybyddiaeth o hawliau plant, yn arbennig ymhlith plant a phobl ifanc yn ein hysgolion ledled y wlad. Ac yn ychwanegol at hynny, mae ein colegau addysg bellach yn sefydliadau mawr iawn, gwerth miliynau o bunnoedd y mae hi eisoes yn ofynnol iddyn nhw gydymffurfio â darnau cymhleth iawn o ddeddfwriaeth ac yna eu gweithredu, ac maen nhw'n gwneud hynny'n llwyddiannus bob dydd. Maen nhw'n fwy nag abl i sicrhau eu bod yn cyflawni eu dyletswyddau i roi sylw dyledus i gonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig.
Fel y dywedais yn gynharach, mae'r Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Lles eisoes yn disgwyl ac yn rhoi gofyniad ar weithwyr cymdeithasol rheng flaen ac unigolion eraill sy'n darparu gwasanaethau o ddydd i ddydd i roi sylw dyledus i egwyddorion a chonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig, felly pam na ddylem ni ddisgwyl i athrawon ac unrhyw un arall sy'n darparu rhyw fath o swyddogaeth o dan y Ddeddf hon, ac yn enwedig cyrff llywodraethu ysgolion a cholegau addysg bellach wneud hynny hefyd?
Felly, byddaf yn cefnogi'r gwelliannau eraill sydd wedi'u cyflwyno yn y grŵp hwn gan y Gweinidog, gan gynnwys gwelliannau 2D a 3D, sy'n rhoi cyfle i mi fynd ati mewn modd cymesur i roi sylw dyledus i ddibenion y Ddeddf hon. Rwy'n credu eu bod yn synhwyrol, ond mae arnaf ofn na allaf i gefnogi'r gwelliannau eraill sydd wedi'u cyflwyno, gwelliannau 2G a 3F, ac rwy'n annog holl Aelodau'r Cynulliad i'w gwrthod.
Rydw i'n cefnogi yn ffurfiol nifer o'r gwelliannau yn y grŵp yma. Y mwyaf allweddol o'r rheini, wrth gwrs, fel rŷm ni wedi'i gasglu erbyn hyn, rydw i'n siŵr, yw gwelliannau 2 a 3, sy'n gosod dyletswydd ar gyrff perthnasol i roi sylw dyledus i gonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig ar hawliau plant ac ar hawliau pobl ag anableddau.
Nawr, fel rŷm ni wedi clywed yn barod, rydw i'n gwybod, mae hon yn drafodaeth sydd wedi bod yn un fyw iawn wrth i'r Bil yma deithio drwy'r Cynulliad, ond mae'r pwyllgor wedi bod yn glir yn ein hadroddiad ni ar ddiwedd Cyfnod 1 ar yr angen i sicrhau dyletswydd ar gyrff perthnasol i roi sylw dyledus i'r confensiynau yma ar wyneb y Bil. Mae'r comisiynydd plant, wrth gwrs, wedi bod yn daer iawn ei thystiolaeth ac yn gyson ac yn glir ar hynny, ac wrth gwrs mwyafrif y budd-ddeiliaid hefyd sydd wedi rhoi tystiolaeth i ni yng nghwrs datblygu'r Bil yma.
Rŷm ni wedi clywed am y cynsail sydd wedi'i osod yng nghyd-destun y Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, ac nid oes dim i amau hynny. Mae'r Llywodraeth yn flaenorol wedi mynegi gofid ynglŷn â'r risg o ymgyfreithiad—litigation—yn erbyn cyrff perthnasol ar sail methiant trefniadol i ddangos sut maen nhw'n rhoi sylw dyledus i'r confensiynau yma. Ond wrth gwrs, fel rŷm ni wedi clywed, nid oes yna ddim heriau tebyg wedi bod yng nghyd-destun y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol. Mi ddefnyddiodd Ysgrifennydd y Cabinet y term—neu mi gyfeiriodd hi at y gofid y byddai athrawon yn cael eu 'swamp-io' gan fiwrocratiaeth. Nid ydw i'n meddwl bod pobl wedi cael eu 'swamp-io' gan fiwrocratiaeth yng nghyd-destun y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, felly pam ddylen nhw yn y cyd-destun yma? Fel mae Barnardo's Cymru yn ein hatgoffa ni, ni ddylai'r Llywodraeth jest cael dewis a dethol pa hawliau i'w hamddiffyn a hyrwyddo, a phryd maen nhw'n dewis gwneud hynny. Mae'n rhaid eu cynnwys nhw yn gyson, ac yn gyfartal.
Yr unig gwestiwn i fi fan hyn—cwestiwn ehangach, efallai—yw pam y dylem ni orfod cynnwys y dyletswyddau yma ym mhob un Bil unigol. Fe gyfeiriwyd at sylwadau'r Gweinidog blaenorol a oedd yn dweud pam fod rhaid i ni wneud hyn yn slafaidd bob tro. Mae yna wirionedd yn hynny. Mae'n amlygu diffyg o safbwynt y Mesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011. Er bod y Mesur hwnnw yn garreg filltir bwysig, wrth gwrs, at weithredu Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, mae'r ddyletswydd i dalu sylw dyledus i'r confensiwn yn cyfeirio'n uniongyrchol at Weinidogion Cymru yn unig.
Mi fyddai'n amserol yn fy marn i—a dweud y gwir, mae'n hen bryd—i ni gael proses graffu ôl-ddeddfwriaethol o'r Mesur hawliau plant a mynd ati wedyn, os oes angen, trwy ddeddfwriaeth i gywiro'r sefyllfa yna, fel nad oes rhaid i ni ailadrodd y math yma o welliannau bob tro mae Bil perthnasol yn cael ei gyflwyno. Dadl ar gyfer rhywbryd arall yw hynny, efallai, ond rwyf yn meddwl ei bod hi'n bwysig bod y pwynt yn cael ei wneud.
Ni fyddaf innau chwaith yn cefnogi gwelliannau 2G a 3F gan y Llywodraeth oherwydd mi fyddai hynny yn eithrio cyrff llywodraethu a sefydliadau addysg bellach rhag rhoi sylw i'r confensiynau, gan danseilio, i bob pwrpas, llawer o fwriad nifer o'r gwelliannau eraill yn y grŵp yma.
I’m formally supporting a number of amendments in this group. The most crucial of those, as we have already gathered now, are amendments 2 and 3, which place a duty on relative bodies to have due regard to the UN conventions on the rights of children and people with disabilities.
Now, as we have already heard, this is a debate that’s been very lively as this Bill has proceeded through the Assembly, but the committee has been clear in its report at the end of Stage 1 on the need to ensure a due regard on public bodies and for that to be placed on the face of the Bill. The children’s commissioner has been very consistent and strong in her evidence on that, and most of the stakeholders who have given us evidence as this Bill has developed have been of a like mind.
We have heard of the precedent set in the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 and there’s no doubting that, of course. But, the Government has previously expressed concerns about the risk of litigation against relative bodies on the basis of institutional arrangements to demonstrate how they give regard to these conventions. But, as we’ve heard, there have been no similar challenges in the context of the social services and well-being Act. The Cabinet Secretary referred to the risk that teachers would be swamped in bureaucracy. I don’t think people have been swamped in bureaucracy in the context of the social services and well-being Act. So, why should that be the case in this context? As Barnardo’s Cymru reminds us, the Government can’t just select which rights to defend and promote and when they choose to do that. They must consistently be included, and that should be done with equality.
The only question for me here—the broader question—is why we should include these duties in all individual Bills. The previous Minister’s comments referred to why this has to be done slavishly at every turn, and it does identify a weakness in the Rights of Children and Young Persons (Wales) Measure 2011. Although that Measure was an important milestone in implementing the UNCRC, the duty to have due regard to the convention refers directly to Welsh Ministers alone.
It would be timely, in my view—and, indeed, it is about time—for us to have a post-legislative scrutiny process on that Measure, and then, if required through legislation, to put that situation right, so that we don’t have to rehearse these kinds of amendments every time a relevant Bill is brought forward. That’s a debate for another day, perhaps, but I do think it’s important that the point is made.
I won’t be supporting amendments 2G and 3F in the name of the Government because that would exempt governing bodies and FE institutions from giving due regard to the conventions, undermining the intentions of much of the amendments in this group.
I just wanted to make a brief contribution in this group of amendments, but before I do that I would like to take this opportunity just to place on record my heartfelt thanks to the clerking team and the research team for the Children, Young People and Education Committee, who have done an absolutely fantastic job of work on what has been a complex and long-awaited piece of legislation.
As the Cabinet Secretary has said, placing the due-regard duty to the UNCRC has been an issue that the committee has felt very strongly about throughout this process. For me, that was about sending a very clear and unequivocal message to those implementing this legislation that children's rights are at the heart of this new law.
That said, I am really pleased that there has been some movement. I welcome the concession that was made by your predecessor in Stage 2 of this legislation and the fact that Government amendments have been brought forward today, which obviously I will be supporting. I would have preferred that the amendments had gone further, I'll be absolutely frank about that, but I think it is progress that we've made.
The Welsh Government and this Assembly have been lauded throughout the world for their approach to children's rights, but I think we have to be absolutely clear that we cannot rest on our laurels on this issue and that we have to be pushing forward on an ongoing basis to make sure that children's rights are mainstreamed. And as Darren Millar has said, there's a great deal of excellent work going on in schools and colleges on this even as we speak.
But I hope that if we take forward this legislation today in the way that has been suggested, there will be the opportunity for us to do further work on this in the committee and, when we come to scrutinise the code, that we can look again at how we can see that implementation actually delivered at the coalface.
Dim ond cyfraniad byr yr wyf i eisiau ei wneud ynglŷn â'r grŵp hwn o welliannau, ond cyn imi wneud hynny fe hoffwn i fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch o galon ar goedd i'r tîm clercio a'r tîm ymchwil ar gyfer y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, sydd wedi gwneud gwaith hollol wych ar yr hyn sydd wedi bod yn ddarn cymhleth a hir-ddisgwyliedig o ddeddfwriaeth.
Fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, mae gosod y ddyletswydd sylw dyledus i'r CCUHP wedi bod yn fater y mae'r pwyllgor wedi teimlo'n gryf iawn yn ei gylch drwy gydol y broses. I mi, roedd hynny yn ymwneud ag anfon neges glir a diamwys i'r rhai sy'n gweithredu'r ddeddfwriaeth hon fod hawliau plant wrth wraidd y gyfraith newydd.
Wedi dweud hynny, rwy'n falch iawn y bu rhywfaint o newid. Croesawaf y consesiwn a wnaeth eich rhagflaenydd yng Nghyfnod 2 o'r ddeddfwriaeth hon a'r ffaith bod gwelliannau gan y Llywodraeth wedi'u cyflwyno heddiw, y byddaf yn amlwg yn eu cefnogi. Byddai'n well gennyf pe byddai'r diwygiadau wedi bod yn fwy pellgyrhaeddol, rwyf am fod yn gwbl onest ynghylch hynny, ond credaf ein bod ni wedi gwneud cynnydd.
Mae Llywodraeth Cymru a'r Cynulliad hwn wedi cael canmoliaeth o bedwar ban byd am eu hagwedd at hawliau plant, ond credaf fod yn rhaid inni fod yn gwbl glir na allwn ni orffwys ar ein rhwyfau ar y mater hwn a bod yn rhaid inni fwrw ymlaen yn barhaus i sicrhau bod hawliau plant yn cael eu prif ffrydio. Ac fel y dywedodd Darren Millar, mae llawer o waith rhagorol yn cael ei wneud mewn ysgolion a cholegau ar hyn hyd yn oed ar y funud hon.
Ond gobeithiaf os byddwn ni'n mabwysiadu'r ddeddfwriaeth hon heddiw yn y modd sydd wedi ei awgrymu, y bydd yn gyfle inni wneud gwaith pellach ar hyn yn y pwyllgor a, phan fyddwn ni'n craffu ar y Cod, y gallwn ni edrych eto ar sut y gallwn ni weld y gweithredu hwnnw'n cael ei gyflawni ar lawr gwlad.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb i'r ddadl—Kirsty Williams.
I call on the Cabinet Secretary to reply to the debate—Kirsty Williams.
Thank you, Presiding Officer. Can I assure Members that I've listened very carefully to what has been said in previous committee discussions on this subject, and indeed comments here today? There is no doubt that we all agree that the rights of children and disabled persons, as set out in the UN conventions, are fundamentally important. I would remind Members that the rights of children and young people, including those of disabled children and young people, are already incorporated into the legal duties in the Bill. Indeed, I would argue they are at the very core of this piece of legislation. Let me be also absolutely clear: nobody has suggested that any aspect of this Bill is incompatible with those conventions. If professionals and practitioners are complying with their duties under this Bill, then they will be complying with the principles and the intentions of the conventions. Now, I appreciate that there is a wish to ensure that the rights set out in the conventions are given specific prominence, and that's why the Government has tabled its amendments today. Amendment 25 in particular includes direct reference to this in the overview of the legislation—as I said, placing it front and centre at the beginning of the legislation.
However, I would, once again, say that I do not want to see teachers, support staff and others having to deal with more red tape—red tape that potentially takes them away from the crucial task they have of teaching and learning. We must avoid teachers, schools—[Interruption.] If you could bear with me. We must avoid teachers, schools and governing bodies having to evidence that they have taken the conventions into account in their individual interactions with all children and young people with additional learning needs. And, Darren, quite rightly, you and Llyr, you hold my feet to the fire continually on the issue of teacher workload and bureaucracy. You constantly challenge me in this Chamber, quite rightly, about what this Government is doing and what I am doing to reduce teacher workload and bureaucracy that takes away from teaching and learning. And whilst I absolutely understand that your intentions are honourable ones, I am truly fearful that the unintended consequences of what has been proposed here today will mean that individual practitioners on a daily basis will have to record somehow, and to demonstrate, should there be a legal challenge, that they have taken the UN convention into account while carrying out these duties. If they do that properly, that will be a bureaucratic burden. If they don't, we reduce the conventions to a simple tick-box exercise. Sorry, Darren.
Diolch, Llywydd. A gaf i sicrhau'r Aelodau fy mod i wedi gwrando'n astud iawn ar yr hyn a ddywedwyd mewn trafodaethau pwyllgor blaenorol ar y pwnc hwn, ac yn wir ar y sylwadau yma heddiw? Nid oes unrhyw amheuaeth ein bod ni i i gyd yn cytuno bod hawliau plant a phobl anabl, fel y cawn nhw eu nodi yng nghonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig, yn sylfaenol bwysig. Fe hoffwn i atgoffa'r Aelodau bod hawliau plant a phobl ifanc, gan gynnwys rhai plant a phobl ifanc anabl, eisoes wedi eu hymgorffori i'r dyletswyddau cyfreithiol yn y Bil. Yn wir, byddwn yn dadlau eu bod wrth wraidd y darn hwn o ddeddfwriaeth. Gadewch imi hefyd fod yn gwbl glir: Nid oes neb wedi awgrymu bod unrhyw agwedd ar y Bil hwn yn anghydnaws â'r confensiynau hynny. Os yw gweithwyr proffesiynol ac ymarferwyr yn cydymffurfio â'u dyletswyddau o dan y Bil hwn, yna byddant yn cydymffurfio ag egwyddorion a bwriadau'r confensiynau. Nawr, rwy'n sylweddoli bod dymuniad i sicrhau bod yr hawliau a nodir yn y Confensiwn yn cael amlygrwydd penodol, a dyna pam mae'r Llywodraeth wedi cyflwyno ei gwelliannau heddiw. Mae gwelliant 25 yn arbennig yn cynnwys cyfeiriad uniongyrchol at hyn yn nhrosolwg y ddeddfwriaeth—fel y dywedais i, mae'n rhoi lle blaenllaw iddo ar ddechrau'r ddeddfwriaeth.
Fodd bynnag, rwyf, unwaith eto, yn dweud nad wyf i eisiau gweld athrawon, staff cymorth ac eraill yn gorfod ymdrin â rhagor o fiwrocratiaeth—biwrocratiaeth sydd o bosib yn tynnu eu sylw oddi ar y dasg hollbwysig sydd ganddyn nhw o ddysgu ac addysgu. Mae'n rhaid inni osgoi'r angen i athrawon, ysgolion—[Torri ar draws.] Os gallwch chi fod yn amyneddgar. Mae'n rhaid inni osgoi'r angen i athrawon, ysgolion a chyrff llywodraethu orfod rhoi tystiolaeth eu bod wedi ystyried y confensiynau yn eu rhyngweithio unigol gyda'r holl blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol. A Darren, yn gwbl briodol, rydych chi a Llyr, yn fy nwyn i gyfrif yn barhaus ar y mater o lwyth gwaith athrawon a biwrocratiaeth. Rydych chi wastad yn fy herio i yn y Siambr hon, yn gwbl briodol, ynghylch yr hyn y mae'r Llywodraeth hon yn ei wneud a beth yr wyf innau'n ei wneud i leihau llwyth gwaith athrawon a biwrocratiaeth sy'n tynnu eu sylw oddi ar ddysgu ac addysgu. Ac er fy mod i'n llwyr ddeall bod eich amcanion yn rhai anrhydeddus, rwyf yn wirioneddol bryderus y bydd canlyniadau anfwriadol yr hyn sydd wedi'i gynnig yma heddiw yn golygu y bydd ymarferwyr yn gorfod cofnodi bob dydd mewn rhyw fodd neu'i gilydd, a dangos, petai her gyfreithiol, eu bod nhw wedi ystyried Confensiwn y Cenhedloedd Unedig wrth gyflawni'r dyletswyddau hyn. Os byddan nhw'n gwneud hynny'n iawn, bydd hynny'n faich biwrocrataidd. Os na fyddan nhw, rydym ni'n diraddio'r confensiynau i fod yn ymarferiad ticio blychau syml. Mae'n ddrwg gen i, Darren.
I just wanted to ask why you feel—if that is the argument you're presenting—why you feel it's appropriate that people in local education authorities should have that burden, as you describe it, and people in the NHS should have that burden to demonstrate compliance with the UN conventions, but you don't feel that it's appropriate for those people who are working directly at the front line with those children—people who are already teaching and educating those children about their rights.
Dim ond eisiau gofyn oeddwn i pam ydych chi'n teimlo—os mai dyna'r ddadl yr ydych chi'n ei chyflwyno— pam ydych chi'n teimlo ei bod hi'n briodol y dylai pobl mewn awdurdodau addysg lleol ysgwyddo'r baich hwnnw, fel yr ydych chi'n ei ddisgrifio, ac y dylai pobl yn y GIG ysgwyddo'r baich hwnnw i ddangos eu bod yn cydymffurfio gyda chonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig, ond nad ydych chi'n teimlo ei bod hi'n briodol i'r bobl hynny sy'n gweithio ar y rheng flaen yn uniongyrchol gyda'r plant hynny—y bobl sydd eisoes yn dysgu ac yn addysgu'r plant hynny ynglŷn â'u hawliau.
Well, of course they are, and I understand that. And if they're carrying out their duties under the terms of this, then they will have those rights front and centre. I am prepared, in listening to the concerns that were expressed during the debate and in the committee, to look at those organisations that have that strategic overview of services that are being developed. Therefore, I do feel it is appropriate that both local authorities and health authorities that have strategic oversight for these provisions, and are of a sufficient size and scale, can and should have due regard.
Because let me say, Darren, whilst I do accept the point that you've made that some schools and some FEIs are large organisations, the point is they're not all large organisations. You and I both have a passion for small and rural schools. Let's be clear: some of those small and rural schools have two or three teachers within them. We know that they are already concerned about how they will cope with implementing this legislation, and we will have to support them heavily in doing so. I don't want to make it harder for those small and rural schools to survive and not be taken away from teaching and learning.
This Bill proposes to cut red tape and create this smoother, less adversarial system than we have at the moment. Excluding governing bodies from the due-regard duties will maintain the streamlining approach that this Bill seeks to underpin. Children will still be treated in a convention-compliant way because the Bill incorporates the principles of the convention into its duties.
Now, Lynne Neagle is absolutely right, Presiding Officer; there is still more work to do in this area, and I will be doing that as we work on the code, for example, and through the IDP process. My officials will work with the children's commissioner's office, as well as opposition Members and the committee, so that we can get this right. Presiding Officer, with that, I would urge Members to support the Government amendments and oppose those already outlined. Thank you.
Wel, wrth gwrs eu bod nhw, ac rwy'n deall hynny. Ac os ydyn nhw'n gwneud eu dyletswyddau o dan y telerau hyn, yna bydd yr hawliau hynny fel ail natur iddyn nhw. Rwyf yn barod, wrth wrando ar y pryderon a fynegwyd yn ystod y ddadl ac yn y pwyllgor, i edrych ar y sefydliadau hynny sydd â throsolwg strategol o'r gwasanaethau sy'n cael eu datblygu. Felly, teimlaf ei bod hi yn briodol fod awdurdodau lleol ac awdurdodau iechyd sydd â throsolwg strategol ar gyfer y darpariaethau hyn, ac sydd yn ddigon mawr, yn gallu rhoi sylw dyledus, ac y dylen nhw wneud hynny hefyd.
Oherwydd gadewch i mi ddweud, Darren, er fy mod i yn derbyn y sylw a wnaethoch chi fod rhai ysgolion a rhai sefydliadau AB yn sefydliadau mawr, y pwynt yw nad ydyn nhw i gyd yn sefydliadau mawr. Rydych chi a minnau ar dân dros ysgolion bach a gwledig. Gadewch inni fod yn glir: Mae gan hai o'r ysgolion bach a gwledig hynny ddwy neu dair athrawes. Rydym ni'n gwybod eu bod nhw eisoes yn pryderu am sut y byddan nhw'n ymdopi â gweithredu'r ddeddfwriaeth hon, a bydd yn rhaid inni roi llawer o gefnogaeth iddyn nhw wrth iddyn nhw wneud hynny. Does arna i ddim eisiau ei gwneud hi'n fwy anodd i'r ysgolion bach a gwledig hynny i oroesi a bod yn rhaid iddyn nhw dynnu eu sylw oddi ar ddysgu ac addysgu.
Mae'r Bil hwn yn bwriadu lleihau biwrocratiaeth a chreu'r system rwyddach, llai andwyol hon nag sydd gennym ni ar hyn o bryd. Bydd eithrio cyrff llywodraethu o'r dyletswyddau sylw dyledus yn symleiddio dull y mae'r Bil hwn yn ceisio ei ategu. Bydd plant yn dal i gael eu trin mewn ffordd sy'n cydymffurfio â'r confensiwn oherwydd mae'r Bil yn ymgorffori egwyddorion y Confensiwn yn ei ddyletswyddau.
Nawr, mae Lynne Neagle yn hollol gywir, Llywydd; Mae mwy o waith eto i'w wneud yn y maes hwn, a byddaf yn gwneud hynny wrth inni weithio ar y Cod, er enghraifft, a thrwy broses y cynllun datblygu unigol. Bydd fy swyddogion yn gweithio gyda Swyddfa'r Comisiynydd Plant, yn ogystal ag Aelodau'r gwrthbleidiau a'r pwyllgor, fel y gallwn ni gael hyn yn gywir. Llywydd, gyda hynny, rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi gwelliannau'r Llywodraeth ac i wrthwynebu'r rhai a amlinellwyd eisoes. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 26? A oes unrhyw un yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly derbynnir gwelliant 26 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The question is that amendment 26 be agreed to. Does any Member object? No. So, amendment 26 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y grŵp nesaf yw grŵp 3. Mae'r grŵp yma o welliannau yn ymwneud â gwelliannau canlyniadol a mân welliannau drafftio. Gwelliant 27 yw'r prif welliant. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliannau eraill yn y grŵp. Kirsty Williams.
The next group is group 3. This group of amendments relates to consequential and minor drafting amendments. Amendment 27 is the lead amendment in this group. I call on the Cabinet Secretary to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Kirsty Williams.
Cynigiwyd gwelliant 27 (Kirsty Williams).
Amendment 27 (Kirsty Williams) moved.
Presiding Officer, as you rightly say, this group of amendments all fall within the category of minor and consequential. Amendments 27 and 32 essentially tidy up the Bill in light of the Stage 2 amendments. Amendment 27 removes section 5(6), which is no longer needed since the Assembly procedure for the code was changed at Stage 2 from draft negative to affirmative. Amendment 32 simply updates the cross-reference further to amendments made at Stage 2. Amendments 44, 45 and 49 remove requirements for the Secretary of State's agreement to the making of regulations by Welsh Ministers—hurrah—[Laughter.]—sorry, that's not very Government-like, is it, really, but old prejudices are hard to leave behind—specifically in respect of existing regulation-making powers relating to the Special Educational Needs Tribunal for Wales, under the Education Act 1996, and equivalent powers in relation to the education tribunal set out in this Bill. These amendments are in accordance with agreements that have been reached with the UK Government. Amendments 48, 50 and 51 are consequential on these amendments. Finally, amendments 52 and 53 are consequential amendments to the Tribunals, Courts and Enforcement Act 2007 and Equality Act 2010 arising from this Bill. Amendment 52 removes a redundant reference from Schedule 6 to the Tribunals, Courts and Enforcement Act 2007, whilst amendment 53 makes the law on rights of appeal to the upper tribunal from the educational tribunal in relation to disability discrimination claims more transparent. Thank you, Presiding Officer.
Llywydd, fel y dywedwch chi'n gwbl briodol, mae'r grŵp hwn o welliannau i gyd yn rhan o'r categori mân ddiwygiadau a diwygiadau canlyniadol. Yn y bôn, mae gwelliannau 27 a 32 yn tacluso'r Bil yng ngoleuni gwelliannau Cyfnod 2. Mae gwelliant 27 yn dileu adran 5(6), nad oes mo'i hangen mwyach ers newid gweithdrefn y Cynulliad ar gyfer y cod yng Nghyfnod 2 o fod yn ddrafft negyddol i fod yn gadarnhaol. Mae gwelliant 32 yn diweddaru'r croesgyfeiriad yn dilyn diwygiadau a wnaed yng Nghyfnod 2. Mae gwelliannau 44, 45 a 49 yn dileu'r gofynion ar gyfer cytundeb yr Ysgrifennydd Gwladol i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau—hwrê—[Chwerthin.]—mae'n ddrwg gen i, nid yw hynny'n briodol iawn ar gyfer Llywodraeth, nac ydyw, i ddweud y gwir, ond mae'n anodd diosg hen ragfarnau—yn benodol ynglŷn â phwerau o ran rheoliadau presennol sy'n ymwneud â Thribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru, o dan Ddeddf Addysg 1996, a phwerau cyfatebol sy'n gysylltiedig â'r tribiwnlys addysg sydd wedi'u nodi yn y Bil hwn. Mae'r gwelliannau hyn yn unol â chytundebau a wnaed gyda Llywodraeth y DU. Mae gwelliannau 48, 50 a 51 yn deillio o'r gwelliannau hyn. Yn olaf, mae gwelliannau 52 a 53 yn ddiwygiadau canlyniadol i Ddeddf Tribiwnlysoedd, Llysoedd a Gorfodi 2007 a Deddf Cydraddoldeb 2010 sy'n deillio o'r Bil hwn. Mae gwelliant 52 yn dileu cyfeiriad diangen o Atodlen 6 at Ddeddf Tribiwnlysoedd, Llysoedd a Gorfodi 2007, tra bod gwelliant 53 yn gwneud y gyfraith ynglŷn â'r hawliau i apelio i'r uwch dribiwnlys o'r tribiwnlys addysgol mewn cysylltiad â hawliadau gwahaniaethu ar sail anabledd yn fwy tryloyw. Diolch, Llywydd.
Nid oes siaradwyr ar y gwelliannau yma. Rwy'n siŵr nad yw'r Gweinidog yn moyn ymateb, felly y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 27? A oes unrhyw un yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir gwelliant 27.
We have no speakers on these amendments. I'm sure that the Cabinet Secretary doesn't want to reply, so the question is that amendment 27 be agreed to. Does any Member object? Amendment 27 is agreed to.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Darren Millar, gwelliant 2.
Darren Millar, amendment 2.
Cynigiwyd gwelliant 2 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 2 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yes.
Ydw.
Cyn gwaredu gwelliant 2, byddwn yn ymdrin â'r gwelliannau i'r gwelliant hwnnw. Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 2A.
Before disposing of amendment 2, we will dispose of the amendments to it. Cabinet Secretary, amendment 2A.
Cynigiwyd gwelliant 2A (Kirsty Williams).
Amendment 2A (Kirsty Williams) moved.
Yes.
Ydw.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2A? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 2A.
The question is that amendment 2A be agreed to. Does any Member object? Amendment 2A is agreed to.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 2B.
Cabinet Secretary, amendment 2B.
Cynigiwyd gwelliant 2B (Kirsty Williams).
Amendment 2B (Kirsty Williams) moved.
Move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2B? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 2B.
The question is that amendment 2B be agreed to. Does any Member object? Amendment 2B is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 2C.
Cabinet Secretary, amendment 2C.
Cynigiwyd gwelliant 2C (Kirsty Williams).
Amendment 2C (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2C? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 2C.
The question is that amendment 2C be agreed to. Does any Member object? Amendment 2C is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 2D.
Cabinet Secretary, amendment 2D.
Cynigiwyd gwelliant 2D (Kirsty Williams).
Amendment 2D (Kirsty Williams) moved.
Move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2D? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 2D.
The question is that amendment 2D be agreed to. Does any Member object? Amendment 2D is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 2E.
Cabinet Secretary, amendment 2E.
Cynigiwyd gwelliant 2E (Kirsty Williams).
Amendment 2E (Kirsty Williams) moved.
Move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2E? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 2E.
The question is that amendment 2E be agreed to. Does any Member object? Amendment 2E is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 2F.
Cabinet Secretary, amendment 2F.
Cynigiwyd gwelliant 2F (Kirsty Williams).
Amendment 2F (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2F? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 2F.
The question is that amendment 2F be agreed to. Does any Member object? Amendment 2F is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 2G.
Amendment 2G (Kirsty Williams) moved.
Cynigiwyd gwelliant 2G (Kirsty Williams).
Amendment 2G (Kirsty Williams) moved.
Move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2G? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig, felly, ar welliant 2G. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 33, neb yn ymatal, 17 yn erbyn, ac felly derbyniwyd y gwelliant.
The question is that amendment 2G be agreed. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote on amendment 2G. Open the vote. Close the vote. In favour 33, no abstentions, 17 against, therefore the amendment is agreed.
Gwelliant 2G: O blaid: 33, Yn erbyn: 17, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2 fel y'i diwygiwyd? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 2.
The question is that amendment 2 as amended be agreed to. Does any Member object? Amendment 2 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Darren Millar, gwelliant 3.
Darren Millar, amendment 3.
Cynigiwyd gwelliant 3 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 3 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
I do.
Ydw.
Cyn gwaredu gwelliant 3, byddwn yn ymdrin â'r gwelliannau i'r gwelliant hwnnw. Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 3A.
Before disposing of amendment 3, we will first dispose of the amendments to it. Cabinet Secretary, amendment 3A.
Cynigiwyd gwelliant 3A (Kirsty Williams).
Amendment 3A (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3A? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 3A.
The question is that amendment 3A be agreed to. Does any Member object? Amendment 3A is agreed to.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 3B.
Cabinet Secretary, amendment 3B.
Cynigiwyd gwelliant 3B (Kirsty Williams).
Amendment 3B (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid gwelliant 3B? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 3B.
The question is that amendment 3B be agreed to. Does any Member object? Amendment 3B is agreed to.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 3C.
Cabinet Secretary, amendment 3C.
Cynigiwyd gwelliant 3C (Kirsty Williams).
Amendment 3C (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3C? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 3C.
The question is that amendment 3C be agreed to. Does any Member object? Amendment 3C is agreed to.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 3D.
Cabinet Secretary, amendment 3D.
Move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3D? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 3D.
The question is that amendment 3D be agreed to. Does any Member object? Amendment 3D is agreed to.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 3E.
Cabinet Secretary, amendment 3E.
Cynigiwyd gwelliant 3E (Kirsty Williams).
Amendment 3E (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3E? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 3E.
The question is that amendment 3E be agreed to. Does any Member object? Amendment 3E is agreed to.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 3F.
Cabinet Secretary, amendment 3F.
Cynigiwyd gwelliant 3F (Kirsty Williams).
Amendment 3F (Kirsty Williams) moved.
Move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3F? A oes unrhyw wrthwynebiad. [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 32, neb yn ymatal, 18 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y gwelliant.
The question is that amendment 3F be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 32, no abstentions, 18 against. Therefore, the amendment is agreed.
Gwelliant 3F: O blaid: 32, Yn erbyn: 18, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3 fel y’i diwygiwyd? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 3.
The question is that amendment 3, as amended, be agreed to. Does any Member object? Amendment 3 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Darren Millar, gwelliant 4.
Darren Millar, amendment 4.
Yn ffurfiol—no.
Formally—no.
Withdrawn, please.
Wedi'i dynnu'n ôl, os gwelwch yn dda.
Ni chynigiwyd gwelliant 4 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 4 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) not moved.
Nid yw gwelliant 4 yn cael ei gynnig. Felly, Darren Millar, gwelliant 5.
Amendment 4 is not moved. Therefore, Darren Millar, amendment 5.
Cynigiwyd gwelliant 5 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 5 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 5? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 5 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions and 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 5: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 28.
Cabinet Secretary, amendment 28.
Cynigiwyd gwelliant 28 (Kirsty Williams).
Amendment 28 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 28? A oes unrhyw wrthwynebiad. Derbyniwyd gwelliant 28.
The question is that amendment 28 be agreed to. Does any Member object? Amendment 28 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 4. Mae’r grŵp yma’n ymwneud â llunio a chynnal cynlluniau datblygu unigol. Gwelliant 54 yw’r prif welliant yn y grŵp yma, ac rwy’n galw ar Darren Millar i gynnig y prif welliant ac i siarad i’r gwelliannau yn y grŵp. Darren Millar.
The next group of amendments is group 4, and this group relates to preparing and maintaining individual development plans. Amendment 54 is the lead amendment in this group and I call on Darren Millar to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Darren Millar.
Cynigiwyd gwelliant 54 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 54 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Diolch Llywydd. I move amendment 54 and I wish to speak to it along with amendment 61, which is also tabled in my name, and also make some references to amendments 56, 57 and 58, all of which I support, in the name of Llyr Gruffydd.
Amendment 54 seeks to amend the Bill so that it will require the individual development plans for each learner with additional learning needs to contain information about transport arrangements that may be required as a result of those needs. During Stage 1, the Children, Young People and Education Committee heard evidence that the current support system often overlooks the transport needs of learners requiring support. Stakeholders told the committee that they believe that the transport requirements of learners should be considered as part of individual development plans.
The National Union of Teachers gave an example of a student with autism who might have difficulties with bus timetables and handling money. This may mean that alternative transport needs have to be arranged for pupils in those sorts of situations. Diabetes UK raised similar concerns, as did the Royal College of Paediatrics and Child Health. They believe that the risk of acute complications from some conditions mean that standard school transport may not be appropriate for all individuals, particularly for longer home-to-school journeys.
The Anaphylaxis Campaign confirmed that similar travel issues could be faced by young people suffering from anaphylaxis. They said that they'd been in contact with parents who'd had to take their children out of school because of inadequate home-to-school transport provision. Epilepsy charities also expressed similar concerns.
So, amendment 54 seeks to address those concerns by ensuring that the school transport arrangements required as a result of individual learning needs are actually included within individual development plans. This will ensure that they're not an afterthought by decision makers in schools and local authorities but that they're properly considered as part of the plan.
In addition, including transport arrangements in individual development plans will allow them to become the subject of tribunal rulings when disagreements arise. This will further focus the minds of decision makers in local authorities, schools and further education institutions to ensure that transport arrangements are not overlooked. There's nothing like a potential tribunal ruling to ensure that transport arrangements receive the proper focus from decision makers.
Now, I understand that a review of the Welsh Government's guidance on home-to-school transport is currently under way. This is a very welcome review because we all know that our constituency postbags have, from time to time, been filled with concerns about the way that that guidance is sometimes interpreted by local authorities. But I'm afraid that, even with that guidance being under review, it does not address the fundamental concerns of stakeholders in the same way that my amendment will.
It's only by requiring individual development plans to contain information on transport, including to further education institutions, and by making them subject to tribunal rulings that there will be any hope, I believe, of dealing with this issue once and for all.
Moving on then to amendment 61, this is an amendment that seeks to ensure that guidance is issued to schools and colleges regarding the provision of additional learning needs support prior to the preparation of individual development plans. Now, the purpose of this amendment is to ensure that needs are met while people are waiting for, perhaps, formal assessments for an individual development plan. Now, we know that one of the problems with the current system is that, very often, it takes a long time for people to get a package of support that is appropriate to meet their needs. And that could still be the case, on occasions, in terms of trying to get formal arrangements in place when negotiating with the national health service, local education authorities and others to arrange for a package of support for individuals, even under the new system.
So, amendment 61 is designed to address the potential hole that people can fall through while those arrangements are being made, so that interim provision, effectively, can be put in place. So, I do hope that Members will feel that they're able to support both amendments 54 and 61.
I said earlier that I want to put on record my support for the amendments that have been tabled by Llyr Gruffydd. These, of course, are amendments that seek to ensure that schools, colleges and local authorities consider rather than simply decide whether to provide additional learning provision through the medium of Welsh. There are other amendments that have been tabled further on that we'll be debating, which also complement these three amendments. But, as part of that broader package, I think it's absolutely essential that we strengthen the Welsh-language provisions in this piece of legislation to ensure that people realise the opportunities that they ought to have to receive services from public service providers through the medium of Welsh. I look forward to listening to the rest of the debate.
Diolch Llywydd. Rwy'n cynnig gwelliant 54 ac yn dymuno siarad amdano ynghyd â gwelliant 61, a gyflwynwyd hefyd yn fy enw i, a gwneud rhai cyfeiriadau hefyd at welliannau 56, 57 a 58, sydd i gyd yn cael fy nghefnogaeth, yn enw Llyr Gruffydd.
Mae gwelliant 54 yn ceisio diwygio'r Bil fel y bydd angen i'r cynlluniau datblygu unigol ar gyfer pob dysgwr ag anghenion dysgu ychwanegol gynnwys gwybodaeth am drefniadau cludiant y gall fod eu hangen o ganlyniad i'r anghenion hynny. Yn ystod Cyfnod 1, clywodd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg dystiolaeth bod y system gymorth bresennol yn aml yn anwybyddu anghenion cludiant dysgwyr sydd angen cymorth. Dywedodd rhanddeiliaid wrth y pwyllgor eu bod yn credu y dylid ystyried gofynion cludiant dysgwyr yn rhan o'r cynlluniau datblygu unigol.
Rhoddodd Undeb Cenedlaethol yr Athrawon enghraifft o fyfyriwr ag awtistiaeth a allai fod ag anawsterau gydag amserlenni bysiau ac ymdrin ag arian. Gall hyn olygu y byddai angen trefnu cludiant amgen ar gyfer disgyblion yn y mathau hynny o sefyllfaoedd. Mynegodd Diabetes UK bryderon tebyg, fel y gwnaeth y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant. Maen nhw'n credu bod y risg o gymhlethdodau difrifol sy'n deillio o rai cyflyrau yn golygu nad yw cludiant ysgol safonol efallai yn briodol ar gyfer pob unigolyn, yn enwedig ar gyfer siwrneiau hwy rhwng y cartref a'r ysgol.
Cadarnhaodd yr Ymgyrch Anaffylacsis y gallai pobl ifanc sy'n dioddef o anaffylacsis wynebu problemau teithio tebyg. Dywedasant y buont mewn cysylltiad â rhieni oedd wedi tynnu eu plant o'r ysgol oherwydd darpariaeth cludiant annigonol rhwng y cartref a'r ysgol. Mae elusennau epilepsi wedi mynegi pryderon tebyg hefyd.
Felly, mae gwelliant 54 yn ceisio ymateb i'r pryderon hynny drwy sicrhau bod y trefniadau cludiant ysgol sydd eu hangen o ganlyniad i anghenion dysgu unigol yn cael eu cynnwys mewn gwirionedd yn y cynlluniau datblygu unigol. Bydd hyn yn sicrhau nad ôl-ystyriaeth mohonyn nhw gan y rhai sy'n gwneud penderfyniadau mewn ysgolion ac awdurdodau lleol ond y cawn nhw eu hystyried yn briodol yn rhan o'r cynllun.
Yn ogystal, bydd cynnwys trefniadau cludiant mewn cynlluniau datblygu unigol yn caniatáu iddyn nhw fod yn destun dyfarniadau tribiwnlys os cyfyd anghytundeb. Bydd hyn yn fodd pellach o hoelio sylw y rhai sy'n gwneud penderfyniadau mewn awdurdodau lleol, ysgolion a sefydliadau addysg bellach i sicrhau nad anghofir am drefniadau cludiant. Does dim byd fel dyfarniad tribiwnlys posib i sicrhau bod trefniadau cludiant yn cael sylw priodol gan y rhai sy'n gwneud penderfyniadau.
Nawr, rwy'n deall bod adolygiad o ganllawiau Llywodraeth Cymru ar gludiant rhwng y cartref a'r ysgol ar y gweill ar hyn o bryd. Mae hwn yn adolygiad i'w groesawu'n fawr gan fod pob un ohonom ni yn ein hetholaethau o bryd i'w gilydd wedi derbyn llond ein bagiau post o bryderon ynghylch y ffordd y caiff canllawiau weithiau eu dehongli gan awdurdodau lleol. Ond mae arnaf ofn, hyd yn oed gyda'r canllawiau o dan adolygiad, nad yw hynny'n ateb pryderon sylfaenol rhanddeiliaid yn yr un modd ag y bydd fy ngwelliant i yn ei wneud.
Dim ond drwy ei gwneud hi'n ofynnol i gynlluniau datblygu unigol gynnwys gwybodaeth am gludiant, gan gynnwys i sefydliadau addysg bellach, a thrwy ei gwneud hi'n bosib cael dyfarniadau tribiwnlys yn eu cylch y bydd unrhyw obaith, rwy'n credu, o ymdrin â'r mater hwn unwaith ac am byth.
Gan symud ymlaen felly at welliant 61, mae hwn yn welliant sy'n ceisio sicrhau y rhoddir canllawiau i ysgolion a cholegau ynglŷn â darparu cymorth anghenion dysgu ychwanegol cyn paratoi cynlluniau datblygu unigol. Nawr, diben y gwelliant hwn yw sicrhau y caiff anghenion eu diwallu tra bod pobl yn aros, efallai, am asesiadau ffurfiol ar gyfer y cynllun datblygu unigol. Nawr, fe wyddom ni mai un o'r problemau gyda'r system bresennol yw, yn aml iawn, ei bod hi'n cymryd amser hir i bobl gael pecyn cymorth sy'n briodol i'w hanghenion. A hwyrach mai dyna fyddai'r sefyllfa o hyd, ar adegau, o ran ceisio dod i drefniadau ffurfiol wrth drafod gyda'r gwasanaeth iechyd gwladol, awdurdodau addysg lleol ac eraill i drefnu pecyn cymorth ar gyfer unigolion, hyd yn oed o dan y system newydd.
Felly, bwriad gwelliant 61 yw mynd i'r afael â'r twll posib y gall pobl ddisgyn drwyddo wrth i'r trefniadau hynny gael eu gwneud, fel bod modd, i bob pwrpas, gwneud darpariaeth dros dro. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau yn teimlo y gallan nhw gefnogi gwelliant 54 a 61.
Dywedais yn gynharach yr hoffwn i ddweud ar goedd fy mod i'n cefnogi'r gwelliannau a gyflwynwyd gan Llyr Gruffydd. Mae'r rhain, wrth gwrs, yn welliannau sy'n ceisio sicrhau bod ysgolion, colegau ac awdurdodau lleol yn ystyried yn hytrach na dim ond penderfynu ar ba un a ddylid cynnig darpariaeth dysgu ychwanegol drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae gwelliannau eraill wedi eu cyflwyno y byddwn yn eu trafod yn y man, sydd hefyd yn ategu'r tri gwelliant hyn. Ond, yn rhan o'r pecyn ehangach hwnnw, credaf ei bod hi'n gwbl hanfodol ein bod ni'n cryfhau'r darpariaethau Cymraeg yn y darn hwn o ddeddfwriaeth i sicrhau bod pobl yn gwireddu'r cyfleoedd y dylai fod ganddyn nhw i gael gwasanaethau gan ddarparwyr gwasanaethau cyhoeddus drwy gyfrwng y Gymraeg. Edrychaf ymlaen at wrando ar weddill y ddadl.
Mae gen i dri gwelliant yn y grŵp yma, sef gwelliannau 56, 57 a 58, ac rydw i'n diolch i Darren Millar am ei gefnogaeth ffurfiol ef i'r rheini.
Fel y mae'r Bil yn sefyll, wrth gwrs, y corff llywodraethu neu'r awdurdod lleol sy'n penderfynu a ddylai darpariaeth dysgu ychwanegol gael ei darparu i blentyn neu berson ifanc yn Gymraeg ai peidio, ac wedyn yn nodi hynny yn y cynllun datblygu unigol. Nawr, nid mater i'r awdurdodau i benderfynu arno fe ddylai hyn fod, yn fy marn i; mater o ddewis iaith yr unigolyn yw hwn. Felly, mi ddylai'r broses gychwyn gyda'r plentyn neu'r person ifanc yn penderfynu a ddylai darpariaeth gael ei gynnig iddyn nhw trwy gyfrwng y Gymraeg.
Bydd nifer o Aelodau, rydw i'n siŵr, wedi derbyn gohebiaeth yn cefnogi'r gwelliannau yma gan nifer o fudiadau, yn cynnwys Undeb Cenedlaethol Athrawon Cymru, Rhieni dros Addysg Gymraeg, Mudiad Meithrin, Cymdeithas yr Iaith, Cymdeithas Ysgolion Dros Addysg Gymraeg a Mudiadau Dathlu'r Gymraeg. Nawr, mi dderbyniodd y cyn-Weinidog, yng Nghyfnod 2, yr angen i edrych eto ar hyn, ac rwy'n falch ein bod ni wedi gallu gwneud hynny, ac mi fuaswn i'n annog Aelodau i gefnogi'r gwelliannau yma.
I ddod at y mater o drafnidiaeth, rydw i'n cefnogi'n ffurfiol welliant 54. Fe wnaeth adroddiad y pwyllgor, yng Nghyfnod 1 y Bil yma, alw ar i'r Llywodraeth ystyried sut y gellir cynnwys trefniadau ar gyfer darpariaeth cludiant i'r rhai sydd ag anghenion dysgu ychwanegol yn y cynlluniau datblygu unigol. Fe syrthiodd gwelliant fel hwn yng Nghyfnod 2, ond er bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi esbonio'i rhesymeg a'i bwriad yn ei llythyr diweddar i'r pwyllgor yr wythnos diwethaf, rydw i o'r farn bod angen rhoi hyn ar wyneb y Bil er mwyn sicrhau gweithredu ar hyn ac, fel y clywsom ni'n gynharach, nad yw'n rhyw fath o afterthought, ond ei fod yn cael y sylw a'r ystyriaeth y mae'r pwnc pwysig yma, sy'n cael cymaint o effaith ar fynediad plant ag anghenion dysgu ychwanegol i addysg, yn ei haeddu.
I have three amendments in this group—amendments 56, 57 and 58. I’m grateful to Darren Millar for his formal support to those amendments.
As the Bill stands, of course, the governing body or local authority decides whether additional learning provision should be made to a child or young person through the medium of Welsh or not, and then notes that in the IDP. Now, it’s not a matter for authorities to decide upon, in my view. This should be a matter of the language of choice for the individual. Therefore, the process should start with the child or young person deciding whether provision should be offered to them through the medium of Welsh.
Many Members, I’m sure, will have received correspondence supporting these amendments from a number of organisations, including UCAC, RhAG, Mudiad Meithrin, Cymdeithas yr Iaith, CYDAG and Mudiadau Dathlu’r Gymraeg. Now, the former Minister, at Stage 2, accepted that this needed to be reviewed, and I’m pleased that we had an opportunity to do that, and I would encourage Members to support these amendments.
To come to the issue of transport, I formally support amendment 54. The Stage 1 committee report on this Bill called on the Government to consider how transport arrangements could be taken into account for those with additional learning needs, and how that could be included in the IDP. An amendment similar to this fell at Stage 2, but although the Cabinet Secretary has explained her rationale and her intention in her recent letter to the committee last week, I believe that this needs to be on the face of the Bill in order to ensure action in this area and, as we heard earlier, that it shouldn’t be some sort of afterthought, but that it is given attention and consideration, which this important issue, which has such an impact on the access of children with additional learning needs to education, deserves.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Kirsty Williams.
I call on the Cabinet Secretary, Kirsty Williams.
Thank you, Presiding Officer. Perhaps I could begin with Darren's amendment 54, which attempts, as we've heard, to make information about transport arrangements a required element of all IDPs. The amendment represents a disproportionate approach, giving transport prominence in IDPs over other types of support that children and young people with ALN might need.
The aim of the amendment is inappropriate, because transport is not an additional learning provision. Many learners with ALN have no specific transport requirements, and the inclusion of transport needs in the IDP would not give rise to a duty to secure that provision.
Depending on the circumstances of the child or young person, the IDP may need to include a wide variety of other information besides additional learning provision, including information about transport arrangements. But it is not appropriate to list all, or just some of this on the face of the Bill. Listing just information about transport would be disproportionate. Indeed, I'm sure Members would agree, the vast majority of children and young people with ALN will have no specific transport needs, so making transport arrangements a required element of the plan is disproportionate. There would simply be, in the vast majority of cases, nothing to say, and this would just be another tick-box exercise created in the education system.
During Stage 2 proceedings, the then Minister committed to consider further the position of transport as regards the new ALN system, indicating he'd bring forward an amendment if existing powers were insufficient to give appropriate guidance under the Learner Travel (Wales) Measure 2008 and in the ALN code. I wrote, as we have heard, to the Children, Young People and Education Committee last week to outline our conclusions following these considerations. And in that letter, I committed the Government to two specific actions. Firstly, to make the necessary revisions to the learner travel guidance and to include, within the ALN code, an appropriate degree of guidance on the place of transport considerations within IDPs, including the process of producing them. Specific guidance on these issues will help ensure their proper consideration by delivery partners in a way that is part of, and not separate to, the wider considerations and processes of the new ALN system. Under the Bill's provisions, Members will have an opportunity to influence the content of the code. A public consultation and Assembly scrutiny in relation to the code will be undertaken during the course of next year. Revisions made to the learner travel guidance in relation to ALN will also be subject prior to consultation, because I recognise some of the case issues that have been highlighted by Darren and by Llyr.
The second commitment I made was in relation to post-implementation review of the Act. I want to include within this specific consideration of transport issues. This will enable us to check the operation of the transport elements of the new system, and consider any issues in the round and decide on any appropriate further action at that time. As I said, I fully recognise the importance of transport issues within the current SEN system and the future ALN system, but putting this requirement on the face of the Bill is not appropriate, and therefore I would urge Members to reject amendment 54.
Moving on, Presiding Officer, I'm very happy to support Llyr Gruffydd's amendments 56, 57 and 58, and I'm very grateful to Llyr for tabling those today. I consider they represent a strengthening of the way in which the Bill addresses the position of Welsh language provision. The amendments would ensure the duty to consider whether provision should be in Welsh is continuous, and not confined to the stage when the body is preparing the IDP. Specifically, the duty to consider provision in Welsh would continue to apply whilst the body is maintaining an IDP and when the local authority is reconsidering a school IDP. We have reflected at length on the operation of the Welsh language provisions in the Bill, and I think these amendments represent a useful improvement, and I would urge Members to support amendments 56, 57 and 58.
I'm also very happy to support Darren Millar's amendment 61. Subsection 2 of section 43 is already drafted with a view to ensuring children and young people at schools and FEIs have their additional learning needs met, so far as reasonable, whilst an IDP is being prepared. A fundamental element of the policy behind the Bill is that interventions happen at the earliest point possible. We want to move away from what sometimes occurs in the current system, with children and young people having to wait for statutory assessments or diagnosis before support is put in place. Section 43 is designed to address this and it was, and remains, our intention to supplement it with guidance in the code in any event. So, as amendment 61 will require that guidance on this matter is included in the code, I'm very happy to support it, and I would urge other Members to do so likewise.
Diolch, Llywydd. Efallai y caf i ddechrau gyda gwelliant 54 a gyflwynwyd gan Darren, sy'n ymdrechu, fel yr ydym ni wedi clywed, sicrhau bod gwybodaeth am drefniadau cludiant yn elfen ofynnol o bob CDU. Mae'r gwelliant yn cynnig dull anghymesur, drwy roi blaenoriaeth i gludiant mewn cynlluniau datblygu unigol yn hytrach na mathau eraill o gefnogaeth y gallai fod eu hangen ar blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol.
Mae nod y gwelliant yn amhriodol, gan nad yw cludiant yn ddarpariaeth dysgu ychwanegol. Nid oes gan lawer o ddysgwyr ag ADY unrhyw ofynion cludiant penodol, ac ni fyddai cynnwys anghenion cludiant yn y CDU yn arwain at ddyletswydd i sicrhau'r ddarpariaeth honno.
Gan ddibynnu ar amgylchiadau'r plentyn neu berson ifanc, efallai y bydd angen i'r CDU gynnwys amrywiaeth eang o wybodaeth arall ar wahân i ddarpariaeth dysgu ychwanegol, gan gynnwys gwybodaeth am drefniadau cludiant. Ond nid yw hi'n briodol rhestru'r rhain i gyd, neu dim ond rhai ohonyn nhw, ar wyneb y Bil. Byddai rhestru gwybodaeth dim ond am gludiant yn anghymesur. Yn wir, rwy'n siŵr y byddai'r Aelodau yn cytuno, nad oes gan y mwyafrif helaeth o blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol unrhyw anghenion cludiant penodol, felly mae gwneud trefniadau cludiant yn elfen ofynnol o'r cynllun yn anghymesur. Yn y rhan fwyaf o achosion, ni fyddai mewn gwirionedd unrhyw beth i'w ddweud, ac ni fyddai hyn yn ddim byd ond ymarfer ticio blychau arall a grëwyd yn y system addysg.
Yn ystod trafodiadau Cyfnod 2, ymrwymodd y Gweinidog ar y pryd i ystyried ymhellach y sefyllfa gludiant o ran y system ADY newydd, gan nodi y byddai'n cyflwyno gwelliant pe na fyddai pwerau presennol yn ddigonol i roi canllawiau priodol o dan Fesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008 ac yn y cod ADY. Ysgrifennais, fel y clywsom ni, at y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yr wythnos diwethaf i amlinellu ein casgliadau yn dilyn yr ystyriaethau hyn. Ac yn y llythyr hwnnw, ymrwymais y Llywodraeth i ddau gam gweithredu penodol. Yn gyntaf, i wneud y diwygiadau angenrheidiol i'r canllawiau teithio gan ddysgwyr ac i gynnwys, yn rhan o'r cod ADY, arweiniad priodol ynglŷn ag ystyriaethau teithio mewn cynlluniau datblygu unigol, gan gynnwys y broses o'u cynhyrchu. Bydd canllawiau penodol ynglŷn â'r materion hyn yn helpu i sicrhau y cawn nhw ystyriaeth briodol gan bartneriaid cyflenwi mewn ffordd sy'n rhan o, ac nid ar wahân i, ystyriaethau a phrosesau ehangach y system ADY newydd. O dan ddarpariaethau'r Bil, bydd Aelodau yn cael cyfle i ddylanwadu ar gynnwys y Cod. Cynhelir ymgynghoriad cyhoeddus ynglŷn â'r cod yn ystod y flwyddyn nesaf a bydd y Cynulliad yn craffu arno. Bydd ymgynghori hefyd ynglŷn â'r diwygiadau a wneir i'r canllawiau teithio gan ddysgwyr ynglŷn ag ADY, oherwydd rwy'n cydnabod rhai o'r materion achos a amlygwyd gan Darren a Llyr.
Roedd yr ail ymrwymiad a wnes i yn ymwneud ag adolygiad ar ôl gweithredu'r Ddeddf. Rwyf eisiau cynnwys yr ystyriaeth benodol hon o faterion cludiant yn rhan o hynny. Bydd hyn yn fodd inni wirio sut mae elfennau cludiant y system newydd yn gweithio, ac ystyried unrhyw broblemau yn gyffredinol a phenderfynu bryd hynny ar unrhyw gamau pellach priodol. Fel y dywedais, rwy'n cydnabod yn llwyr pa mor bwysig yw materion cludiant o fewn y system AAA bresennol a system ADY y dyfodol, ond nid yw rhoi'r gofyniad hwn ar wyneb y Bil yn briodol, ac rwyf felly yn annog yr Aelodau i wrthod gwelliant 54.
Gan symud ymlaen, Llywydd, rwy'n hapus iawn i gefnogi gwelliannau 56, 57 a 58 o eiddo Llyr Gruffydd, ac rwy'n ddiolchgar iawn i Llyr am gyflwyno'r rheini heddiw. Credaf eu bod nhw'n cryfhau'r ffordd y mae'r Bil yn ymdrin â'r sefyllfa o ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg. Byddai'r diwygiadau yn sicrhau bod dyletswydd barhaus i ystyried pa un a ddylid darparu yn y Gymraeg, ac na fyddai hynny'n gyfyngedig i'r cyfnod pan fydd y corff yn paratoi'r CDU. Yn benodol, byddai'r ddyletswydd i ystyried darpariaeth yn y Gymraeg yn parhau tra bod y corff yn cynnal CDU a phan fydd yr awdurdod lleol yn ailystyried CDU ysgol. Rydym ni wedi pendroni'n hir ynglŷn â gweithredu darpariaethau yn Gymraeg yn y Bil, ac rwy'n credu bod y gwelliannau hyn yn cynrychioli gwelliant defnyddiol, ac rwy'n annog Aelodau i gefnogi gwelliannau 56, 57 a 58.
Rwyf hefyd yn hapus iawn i gefnogi gwelliant 61 gan Darren Millar. Mae is-adran 2 o adran 43 eisoes wedi'i ddrafftio gyda golwg ar sicrhau y diwellir anghenion plant a phobl ifanc mewn ysgolion a sefydliadau addysg bellach, i'r graddau y bo hynny'n rhesymol, tra bod y CDU yn cael ei baratoi. Elfen sylfaenol o'r polisi sy'n sail i'r Bil yw bod gweithredu'n digwydd ar yr adeg gynharaf bosib. Rydym ni eisiau symud oddi wrth yr hyn sydd weithiau yn digwydd yn y system gyfredol, pan fo'r plant a'r bobl ifanc yn gorfod aros am asesiadau statudol neu ddiagnosis cyn y caiff cymorth ei drefnu. Mae adran 43 wedi ei chynllunio i fynd i'r afael â hyn, a'n bwriad oedd, a'n bwriad o hyd, yw ategu'r canllawiau yn y cod beth bynnag sy'n digwydd. Felly, gan y bydd gwelliant 61 yn ei gwneud hi'n ofynnol i gynnwys canllawiau ar y mater hwn yn y Cod, rwy'n hapus iawn i'w gefnogi, ac rwy'n annog yr Aelodau eraill i wneud hynny hefyd.
Galwaf ar Darren Millar i ymateb i'r ddadl.
I call on Darren Millar to reply to the debate.
Thank you, Llywydd. Can I thank the Minister for her very reasonable response to the amendments that have been tabled? And on the basis of the assurances that she's provided about the transport provision, and knowing how passionately she feels that we must make sure that we sort out some of the issues that we've had in the past in relation to home-to-school transport for children and young people with additional learning needs, I am hoping to be able to withdraw amendment 54, on the basis of the assurance that this will be a issue that is addressed in the code and that it will be featured in the post-implementation review of the Act.
Llyr Gruffydd is absolutely right in terms of the Welsh language amendments. Learner choice should be at the heart of the decision-making process around whether to provide services through the medium of Welsh, and these amendments will require greater consideration of learner choice by providers when looking at packages of support. So, I'm very pleased to hear that the Government is also accepting his amendments.
I also welcome, Cabinet Secretary, your response to my amendment 61 in relation to that interim period, if you like, prior to individual development plans being completed, because it is a problem that we've got with the current SEN system that many a young person and many a pupil have fallen through and, hopefully, it will seek to address that. So, I welcome your support and I trust that Members will support the amendments.
Diolch, Llywydd. A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei hymateb rhesymol iawn i'r gwelliannau sydd wedi'u cyflwyno? Ac ar sail y sicrwydd a roddodd hi ynghylch y ddarpariaeth cludiant, ac o wybod pa mor angerddol mae hi'n teimlo bod yn rhaid inni sicrhau ein bod yn datrys rhai o'r problemau a gawsom ni yn y gorffennol o ran cludiant rhwng y cartref a'r ysgol ar gyfer plant a phobl ifanc gydag anghenion dysgu ychwanegol, rwy'n gobeithio gallu tynnu gwelliant 54 yn ôl, ar sail y sicrwydd y bydd hwn yn fater sy'n cael sylw yn y cod ac y bydd yn cael sylw yn yr adolygiad ar ôl gweithredu'r Ddeddf.
Mae Llyr Gruffydd yn llygad ei le o ran y gwelliannau ynglŷn â'r Gymraeg. Dylai dewis y dysgwr fod wrth wraidd y broses o wneud penderfyniadau ynghylch pa un a ddylid darparu gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg, a bydd y gwelliannau hyn yn ei gwneud hi'n ofynnol i ddarparwyr roi mwy o ystyriaeth i ddewis y dysgwyr wrth edrych ar becynnau cymorth. Felly, rwy'n falch iawn o glywed bod y Llywodraeth yn derbyn ei welliannau yntau hefyd.
Rwyf hefyd yn croesawu, Ysgrifennydd y Cabinet, eich ymateb i welliant 61 a gyflwynais ynglŷn â'r cyfnod dros dro hwnnw, os mynnwch chi, cyn cwblhau cynlluniau datblygu unigol, oherwydd problem sydd gennym ni gyda'r system AAA bresennol yw bod nifer o bobl ifanc a nifer o ddisgyblion wedi llithro drwy'r rhwyd a, gobeithio, bydd yn ceisio mynd i'r afael â hynny. Felly, rwy'n croesawu eich cefnogaeth, a hyderaf y bydd yr Aelodau yn cefnogi'r gwelliannau.
Amendment 54 is withdrawn. It has actually been moved, and, therefore, are there any Members who wish for it to be voted upon? That not being the case, it is not voted upon.
Tynnwyd gwelliant 54 yn ôl. Ond mewn gwirionedd, mae wedi ei gynnig, felly, a oes unrhyw Aelod yn awyddus i weld pleidiais arno? Gan nad oes, ni fydd pleidlais arno.
Tynnwyd gwelliant 54 yn ôl yn unol â Rheol Sefydlog 12.27.
Amendment 54 withdrawn in accordance with Standing Order 12.27.
Darren Millar, gwelliant 6.
Darren Millar, amendment 6.
Cynigiwyd gwelliant 6 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 6 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 6 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 6: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Darren Millar, gwelliant 7.
Darren Millar, amendment 7.
Cynigiwyd gwelliant 7 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 7 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 7? A oes unrhryw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 7 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to another electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, and 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 7: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Llyr Gruffydd, gwelliant 56.
Llyr Gruffydd, amendment 56.
Cynigiwyd gwelliant 56 (Llyr Gruffydd, gyda chefnogaeth Darren Millar).
Amendment 56 (Llyr Gruffydd, supported by Darren Millar) moved.
Cynnig.
I move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 56? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 56.
The question is that amendment 56 be agreed to. Does any Member object? Amendment 56 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Darren Millar, gwelliant 8.
Darren Millar, amendment 8.
Cynigiwyd gwelliant 8 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 8 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yes.
Ydw.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 8? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 8 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 8: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Y grŵp nesaf yw grŵp 5. Mae'r grŵp yma yn ymwneud â hawl i gynlluniau datblygu unigol. Gwelliant 29 yw'r prif welliant, ac rydw i'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliannau. Kristy Williams.
The next group is group 5, and this group relates to entitlement to individual development plans. The lead amendment in this group is amendment 29, and I call on the Cabinet Secretary to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Kirsty Williams.
Cynigiwyd gwelliant 29 (Kirsty Williams).
Amendment 29 (Kirsty Williams) moved.
Thank you, Presiding Officer. Government amendments 29, 30, 31, 33, 34, 35 and 47 all relate to local authority decision on whether it is necessary to prepare or maintain an IDP. These are the decisions in section 12 on whether it is necessary to prepare and maintain a plan for a young person who is not in a school or further education institution in Wales; section 29 on whether it is no longer necessary to maintain a plan for a young person; and section 38 on whether it will be necessary for a plan to be maintained for a detained person, including a detained child, when the person is released.
The Bill currently provides for all these decisions to be taken in accordance with regulations. Amendments 29, 31, 33 and 35 bring those regulation powers together into one new section, which sets out the various matters that may be provided for in regulations. Amendment 47 makes a consequential adjustment to section 91, retaining the affirmative procedure for such regulations.
Decisions on whether a plan is necessary will, in many cases, relate to young people whose needs are such that they require specialist, often residential, post-16 placements. But they will also relate to young people and detained children whose circumstances are quite different and varied. It is important that the power is appropriate to deal fairly with the wide range of likely situations in which decisions must be taken about whether a plan is necessary, and the amendments ensure that that is the case.
If I could turn to other amendments in the group that have been tabled by opposition Members. I'm afraid to say that I do not support Darren Millar's amendment 13. The ALN system is intended to apply to children and young people, with young people defined as a person over compulsory school age but under 25. The Bill already provides for a significantly extended age range compared to those with statutory rights and protections under the current system. The Bill takes a reasonable and clear approach for the circumstances in which a learner with an IDP becomes 25. It requires local authorities and FEI governing bodies to continue to maintain the IDP until the end of the academic year during which the person reaches the age of 25. Amendment 13 seems, in effect, to provide for an indefinite extension in this regard, though only for learners in FEIs in Wales. It provides no upper age limit as to when a person might have an IDP, as it would seem to hinge on the length of the course the young person commences when under the age of 25 and when the person finishes it. This would extend the duties placed on FEIs and local authorities in a way that has not been discussed with these organisations nor costed.
The support for these learners could potentially be very expensive. Its inclusion in the Bill in this way at this late stage is not something that I could support. The new system is zero to 25, and the arrangements provided in the Bill are appropriate and reasonable in this context. To conclude, therefore, Presiding Officer, I urge Members to support the amendments tabled in my name, and to oppose amendment 13.
Diolch, Llywydd. Mae gwelliannau 29, 30, 31, 33, 34, 35 a 47 i gyd yn ymwneud â phenderfyniad awdurdodau lleol ar ba un a yw'n angenrheidiol paratoi neu gynnal CDU. Dyma'r penderfyniadau yn adran 12 ynglŷn â pha un a yw hi'n angenrheidiol paratoi a chynnal cynllun ar gyfer person ifanc nad yw mewn ysgol neu sefydliad addysg bellach yng Nghymru; mae adran 29 yn ymwneud ag a yw hi'n angenrheidiol cynnal cynllun ar gyfer person ifanc; ac adran 38 yn ymwneud ag a fydd hi'n angenrheidiol cynnal cynllun ar gyfer person dan gadwad, gan gynnwys plentyn dan gadwad, pan gaiff y person ei ryddhau.
Ar hyn o bryd, mae'r Bil yn darparu ar gyfer gwneud y penderfyniadau hyn yn unol â rheoliadau. Mae gwelliannau 29, 31, 33 a 35 yn dwyn y pwerau rheoleiddio hynny ynghyd mewn un adran newydd, sy'n nodi'r materion amrywiol y gall rheoliadau ddarparu ar eu cyfer. Mae gwelliant 47 yn gwneud addasiad canlyniadol i adran 91, gan gadw'r weithdrefn gadarnhaol ar gyfer rheoliadau o'r fath.
Bydd penderfyniadau ynghylch a yw cynllun yn angenrheidiol, mewn llawer o achosion, yn ymwneud â phobl ifanc y mae eu hanghenion yn golygu bod angen, lleoliadau ôl-16 arbenigol, preswyl yn aml. Ond byddant hefyd yn ymwneud â phobl ifanc a phlant dan gadwad y mae eu hamgylchiadau yn eithaf gwahanol ac amrywiol. Mae hi'n bwysig bod y pŵer yn briodol i ymdrin yn deg ag ystod eang o sefyllfaoedd tebygol lle y mae'n rhaid gwneud penderfyniadau ynglŷn ag a yw cynllun yn angenrheidiol, ac mae'r gwelliannau yn sicrhau mai dyna fydd yn digwydd.
Os caf i droi at y gwelliannau eraill yn y grŵp a gyflwynwyd gan Aelodau'r wrthblaid. Mae arnaf ofn dweud nad wyf i yn cefnogi gwelliant 13 gan Darren Millar. Bwriad y system ADY yw ei bod yn berthnasol i blant a phobl ifanc, gyda phobl ifanc wedi eu diffinio fel rhywun sy'n hŷn nag oedran ysgol gorfodol ond o dan 25. Mae'r Bil eisoes yn darparu ar gyfer ystod oedran estynedig sylweddol o'i gymharu â'r rhai sydd â hawliau ac amddiffyniadau statudol o dan y system bresennol. Mae'r Bil yn ymdrin mewn modd clir a rhesymol â'r amgylchiadau pan fo dysgwr â CDU yn cyrraedd 25 mlwydd oed. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol a chyrff llywodraethu SAB barhau i gadw'r CDU tan ddiwedd y flwyddyn academaidd pan fo'r person yn cyrraedd 25 oed. Mae gwelliant 13 yn ymddangos, mewn gwirionedd, o fod yn darparu ar gyfer estyniad amhenodol yn hyn o beth, er mai dim ond ar gyfer dysgwyr mewn sefydliadau addysg bellach yng Nghymru. Nid yw'n darparu terfyn oedran uchaf ynglŷn â phryd y gallai rhywun fod â CDU, oherwydd mae'n ymddangos bod hyn yn dibynnu ar hyd y cwrs y mae'r person ifanc yn cychwyn arno pan fydd o dan 25 a phryd fydd y person yn ei orffen. Byddai hyn yn ymestyn y dyletswyddau a osodir ar sefydliadau addysg bellach ac awdurdodau lleol mewn modd nad yw wedi ei drafod gyda'r sefydliadau hyn na'i brisio.
Mae'n bosib y gallai'r cymorth i'r dysgwyr hyn fod yn ddrud iawn. Byddai ei gynnwys yn y Bil yn y modd hwn mor ddiweddar â hyn yn rhywbeth na allaf i ei gefnogi. Mae'r system newydd yn mynd o ddim i 25 mlwydd oed, ac mae'r trefniadau a ddarperir yn y Bil yn briodol ac yn rhesymol yn hyn o beth. I gloi, felly, Llywydd, rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi'r gwelliannau a gyflwynwyd yn fy enw i, ac i wrthwynebu gwelliant 13.
I want to put on record, first of all, my support for the Government amendments. They are sensible amendments, and I intend to support them and I hope that other people will too, but I'm a little bit disappointed by the response that the Minister has given to my amendment 13.
As the Minister has quite rightly said, at the moment, the Bill as it stands will allow for the continuation of support to someone beyond their twenty-fifth birthday, but not beyond the academic year in which the young person turns 25. The problem with this is that many college courses, particularly in our FE institutions, are college courses that go beyond a single academic year. So, you could have an individual who starts a college course aged 24, and it could be a two-year course. They would receive support in the first academic year, but not the second, and I think that that is not what the Government would intend, and it's certainly not a situation that I want to see, that you would have individuals having that support withdrawn halfway through their course. And of course, some courses can take even longer, particularly if they're studied on a part-time basis. So, I do think it's very important that if someone starts a course with support that that support continues throughout the duration of their course. So, we're not talking about an indefinite period, as suggested by the Cabinet Secretary here. We're talking about a period that ends when their course ends. So, I can't see why there is significant opposition here from the Welsh Government to this particular amendment. Nobody would want to see that support withdrawn. Indeed, the very reason that this provision was put in there to allow for the extension beyond the twenty-fifth birthday to the end of the academic year was entirely to try and ensure that no support was withdrawn during the duration of an academic course. The difficulty is that we failed to think about academic courses that go beyond a single academic year. So, I do hope, Cabinet Secretary, that you'll reflect on those facts, and the significant challenge that that would present to children and young people with additional learning needs who might be delighted to get into college on their twenty-third birthday to start a two-year course with the support that they might need, suddenly to find it all come crashing down afterwards and them not being able to sustain their place in that college and to complete their course of education. So, I would appreciate if you could reflect on that, and not simply dismiss this well-meaning, well-intended amendment, which is non partisan. It's simply responding to some of the concerns that a number of stakeholders have raised with me between Stage 2 and Stage 3.
Fe hoffwn i ddweud ar goedd, yn gyntaf oll, fy mod i'n cefnogi gwelliannau'r Llywodraeth. Maen nhw'n welliannau synhwyrol, ac rwy'n bwriadu eu cefnogi a gobeithiaf y bydd pobl eraill yn gwneud hynny hefyd, ond rwyf fymryn yn siomedig gyda'r ymateb a roddodd y Gweinidog i welliant 13 o'm heiddo
Fel y dywedodd y Gweinidog yn gwbl briodol, ar hyn o bryd, bydd y Bil yn caniatáu parhau i ddarparu cymorth i rywun y tu hwnt i'w ben-blwydd yn bump ar hugain, ond nid y tu hwnt i'r flwyddyn academaidd y mae person ifanc yn troi 25 ynddi. Y broblem gyda hyn yw bod llawer o gyrsiau coleg, yn enwedig yn ein sefydliadau addysg bellach, yn gyrsiau coleg sy'n hwy na blwyddyn academaidd mewn hyd. Felly, fe allai fod gennych chi unigolyn sy'n dechrau cwrs coleg yn 24 oed, ac fe allai fod yn gwrs dwy flynedd. Byddai’n cael cymorth yn y flwyddyn academaidd gyntaf, ond nid yr ail, ac nid wyf yn credu mai dyna yw bwriad y Llywodraeth, ac yn sicr nid dyna'r sefyllfa yr wyf innau eisiau ei gweld, y byddai gennych unigolion yn colli cymorth hanner ffordd drwy eu cwrs. Ac wrth gwrs, gall rhai cyrsiau bara hyd yn oed yn hwy, yn enwedig os ydych chi'n astudio'n rhan-amser. Credaf felly ei bod hi'n bwysig iawn os yw rhywun yn dechrau cwrs gyda chefnogaeth bod y cymorth hwnnw yn parhau drwy gydol y cwrs. Felly, nid sôn yr ydym ni yma am gyfnod amhenodol, fel yr awgrymodd Ysgrifennydd y Cabinet. Rydych chi'n sôn am gyfnod sy'n dod i ben pan ddaw y cwrs i ben. Felly, ni allaf weld pam mae gwrthwynebiad sylweddol gan Lywodraeth Cymru i'r gwelliant penodol hwn. Fyddai neb eisiau gweld y cymorth hwnnw'n cael ei dynnu'n ôl. Yn wir, yr union reswm dros gynnwys y ddarpariaeth hon oedd er mwyn gallu ymestyn y tu hwnt i ben-blwydd rhywun yn bump ar hugain oed i ddiwedd y flwyddyn academaidd. Holl ddiben hynny oedd ceisio sicrhau na chai unrhyw gymorth ei dynnu'n ôl yn ystod cyfnod y cwrs academaidd. Yr anhawster yw inni fethu ag ystyried cyrsiau academaidd a fyddai'n para am fwy na blwyddyn academaidd. Felly, rwy'n gobeithio, Ysgrifennydd y Cabinet, y byddwch chi'n myfyrio ar y ffeithiau hynny, ac ar yr her sylweddol y byddai hynny yn ei roi i blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol a allai fod yn falch iawn o fynd i'r coleg ar eu pen-blwydd yn dair ar hugain i ddechrau cwrs dwy flynedd gyda chymorth y gallai fod ei angen arnynt, dim ond i ganfod yn sydyn fod yr holl beth yn dymchwel ac na fyddan nhw'n gallu cadw eu lle yn y coleg hwnnw a chwblhau eu cwrs addysg. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi ystyried hynny, yn hytrach na dim ond wfftio'r gwelliant amhleidiol hwn sy'n seiliedig ar fwriadau ac amcanion da. Mae'n ymateb yn syml i rai o'r pryderon a ddygwyd i fy sylw gan nifer o randdeiliaid rhwng Cyfnod 2 a Chyfnod 3.
Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb.
I call on the Cabinet Secretary to reply to the debate.
Could I assure Darren that, in approaching the legislation before me, I have certainly not taken the attitude of simply dismissing things out of hand because they've been tabled by opposition Members? I'm very grateful for the engagement by opposition Members throughout the course of this process, and, as we've seen by many of the votes here this afternoon, we've been able to arrive at a consensus on how to improve this legislation. However, in relation to Darren's amendment 13, we've made it very clear that we would not want to see support suddenly cease on somebody's twenty-first birthday. That's why section 32 is included within the legislation: to allow that person to continue their course to the academic year. I believe that the provisions within the legislation, as drafted, are fair to the learner concerned and other learners, both those not in an FEI in Wales and older learners who may have an ALN but would not get an IDP. I would urge Members to support amendments 29, 30, 31, 33, 34, 35 and 47, which have been tabled in my name, and reject amendment 13.
A gaf i roi sicrwydd i Darren, wrth ymdrin â'r ddeddfwriaeth ger fy mron, nad wyf i'n sicr wedi cymryd yr agwedd o ddiystyru pethau yn llwyr oherwydd iddyn nhw gael eu cyflwyno gan Aelodau o'r gwrthbleidiau? Rwy'n ddiolchgar iawn am ymgysylltiad Aelodau'r gwrthbleidiau drwy gydol y broses hon, ac, fel y gwelsom ni gyda llawer o'r pleidleisiau yma y prynhawn yma, rydym ni wedi gallu dod i gonsensws ynglŷn â sut i wella'r ddeddfwriaeth hon. Fodd bynnag, o ran gwelliant 13 o eiddo Darren, rydym wedi ei gwneud hi'n glir iawn na fyddem ni eisiau gweld cymorth yn terfynu'n sydyn ar ben-blwydd rhywun yn un ar hugain. Dyna pam mae adran 32 wedi ei chynnwys yn y ddeddfwriaeth: i ganiatáu i'r person hwnnw barhau â'i gwrs hyd at ddiwedd y flwyddyn academaidd. Rwy'n credu bod y darpariaethau yn y ddeddfwriaeth, fel y'i drafftiwyd, yn deg i'r dysgwr dan sylw a dysgwyr eraill, y rhai nad ydyn nhw mewn sefydliad addysg bellach yng Nghymru a dysgwyr hŷn sydd o bosib ag ADY ond na allen nhw gael CDU. Rwy'n annog Aelodau i gefnogi gwelliannau 29, 30, 31, 33, 34, 35 a 47, a gyflwynwyd yn fy enw i, a gwrthod gwelliant 13.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 29? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 29.
The question is that amendment 29 be agreed to. Does any Member object? Therefore, amendment 29 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Darren Millar, gwelliant 9.
Darren Millar, amendment 9.
Cynigiwyd gwelliant 9 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 9 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 9? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn, felly, i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 9 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed, therefore, to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, and 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 9: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Llyr Gruffydd, gwelliant 57.
Llyr Gruffydd, amendment 57.
Cynigiwyd gwelliant 57 (Llyr Gruffydd, gyda chefnogaeth Darren Millar).
Amendment 57 (Llyr Gruffydd, supported by Darren Millar) moved.
Cynnig.
I move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 57? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 57.
The question is that amendment 57 be agreed to. Does any Member object? Amendment 57 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 6. Y grŵp yma o welliannau yn ymwneud â'r diffiniad o blant sy'n derbyn gofal. Gwelliant 10 yw'r prif welliant—yr unig welliant yn y grŵp yma. Rwy'n galw ar Darren Millar i gynnig y gwelliant ac i siarad amdano.
Group 6. This group of amendments relates to the definition of looked-after children. Amendment 10 is the lead and only amendment in this group. I call on Darren Millar to move and speak to the amendment.
Cynigiwyd gwelliant 10 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 10 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Diolch, Llywydd. The purpose of the very simple and straightforward amendment 10 is to change the definition of a looked-after child on the face of the Bill. Section 13 of the Bill currently defines a looked-after child for the purposes of additional learning provision as a child who is, and I quote, 'not over compulsory school age’.
But the Children's Commissioner for Wales has raised concerns that the Social Services and Well-being (Wales) Act has defined a looked-after child whom the local authorities have responsibilities for as a child up to the age of 18. She has argued that the difference between these two definitions could lead to some confusion, and could lead to looked-after children who should be benefiting from additional learning needs provisions finding themselves losing out when they reach their sixteenth birthday. I know that that's not the intention. I can see the Cabinet Secretary shaking her head, but I'm simply making the arguments that have been presented to the Children, Young People and Education Committee.
The commissioner was also concerned that duties to prepare and maintain plans for looked-after children could automatically end after compulsory school age, even when it wouldn't be appropriate. She's recommended that the definition be changed to make it consistent with the definition in the Social Services and Well-being (Wales) Act, and that's why I've tabled the amendment today. I urge Members to support it.
Diolch, Llywydd. Diben gwelliant syml a hawdd iawn rhif 10 yw newid y diffiniad o blentyn sy'n derbyn gofal ar wyneb y Bil. Ar hyn o bryd mae adran 13 y Bil yn diffinio plentyn sy'n derbyn gofal at ddibenion darpariaeth dysgu ychwanegol fel plentyn nad yw'n hŷn nag oedran ysgol gorfodol.
Ond mae Comisiynydd Plant Cymru wedi codi pryderon bod Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) wedi diffinio plentyn sy'n derbyn gofal ac y mae'r awdurdodau lleol yn gyfrifol amdano fel plentyn hyd at 18 oed. Mae hi wedi dadlau y gallai'r gwahaniaeth rhwng y ddau ddiffiniad hyn arwain at rywfaint o ddryswch, ac fe allai olygu bod plant sy'n derbyn gofal ac a ddylai fod yn elwa ar ddarpariaethau anghenion dysgu ychwanegol ar eu colled pan fyddant yn cyrraedd eu pen-blwydd yn un ar bymtheg. Rwy'n gwybod nad dyna'r bwriad. Gallaf weld Ysgrifennydd y Cabinet yn ysgwyd ei phen, ond y cwbl yr wyf i'n ei wneud yw ailadrodd y dadleuon a gyflwynwyd i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg.
Roedd y Comisiynydd hefyd yn pryderu y gallai dyletswyddau i baratoi a chynnal cynlluniau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal ddod i ben yn awtomatig ar ôl oedran ysgol gorfodol, hyd yn oed pan na fyddai hynny'n briodol. Fe wnaeth hi argymell newid y diffiniad i'w wneud yn gyson â diffiniad Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru), a dyna pam yr wyf i wedi cyflwyno'r gwelliant heddiw. Anogaf yr Aelodau i'w gefnogi.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet.
I call on the Cabinet Secretary.
Thank you, Presiding Officer. As the former Minister said, at Stage 2, this amendment is well-intended in its aims to address the children’s commissioner’s concerns, which Darren has just helpfully reiterated, but it is, nevertheless, misconceived.
The approach currently taken in the Bill is, I believe, the right one. The decision to define a looked-after child for the purposes of this Bill as a person not over compulsory school age was taken after very careful consideration. The age at which looked-after children cease to be looked after as part of the progression into adulthood can vary. It might occur at 16, or only when the child becomes an adult at 18, or somewhere in between. So, there is no clear dividing line in the social services system. By contrast, the cut-off line in the Bill aligns well with the education system, using the clear and fixed point of ceasing to be of compulsory school age.
As the dividing line is a known date that dovetails with the transition from compulsory schooling to post-16 education, it allows for better advance planning and avoids changes in the responsibility for the IDP occurring mid-way through a post-16 course. Although sometimes appropriate, generally such mid-course changes are undesirable. Furthermore, it means that the system is the same for all young persons, whether they are still looked after or care leavers or neither.
It’s also important to remember that the line we have drawn affects only the specific processes involved and not—and I repeat, Presiding Officer, not—the substance of the rights of young people who remain looked after. If they have an ALN and are in school or further education, they will be entitled to an IDP.
The approach outlined in Darren Millar’s amendment, on the other hand, gives rise to an inherent difficulty. Many looked-after children—and, I hope, many, many more—will go on to attend FEIs after leaving school. So, changing the Bill’s definition of a looked-after child as proposed by the amendment would mean that local authorities would continue to be responsible for maintaining an IDP and securing provision for a looked-after person who is attending an FEI.
In the case of most looked-after children with lower level needs, the local authority would have to rely on the FEI to deliver the additional learning provision with only very limited means of making sure that happens or, indeed, monitoring if it does. This is because local authorities have no role in the governance or oversight of FEIs, no powers of intervention or direction in relation to FEIs and no role in funding them. This looser relationship, compared to maintained schools, makes it more complicated for a local authority to maintain an IDP for a young person if that person is at an FEI. As a result, such arrangements could actually risk the delivery of entitlements of looked-after young people being less effective in practice than those of other young persons, and I know that that's not what Darren Millar wants to happen.
I understand Darren Millar’s concerns about the front-line practitioner facing confusions around the definition of looked-after children, but, as I've said, the dividing line currently set out in the Bill is clear and it is unambiguous. If the looked-after person is of or below compulsory school age, the looking-after authority will usually be responsible for ALN matters under the specific provisions of the Bill for looked-after children. If the person is a young person, then the general duties apply. This will be clearer for those delivering post-16 education than the alternative proposed by Darren’s amendment, which would see responsibility for IDPs often transferring during the middle of a learner’s post-16 studies. As I've said, this is something that I am keen to avoid.
The code will be able to contain clear guidance to aid practitioners around the duties and provisions in the Bill for looked-after children and young persons. Indeed, practitioners and experts will have the opportunity to contribute to the development of the code, as I've said earlier in the debate, to ensure its effectiveness when it goes out for consultation next year. For all of these reasons, I consider the clear dividing line between pre- and post-16 arrangements set out in the Bill to be the correct one, and I would urge Members to oppose amendment No. 10.
Diolch, Llywydd. Fel y dywedodd y Gweinidog blaenorol, yn ystod Cyfnod 2, mae'r gwelliant hwn yn seiliedig ar fwriadau da yn ei nod o ymdrin â phryderon y Comisiynydd Plant, y mae Darren newydd eu hailadrodd yn ddefnyddiol iawn, ond mae hwn, serch hynny, yn gyfeiliornus.
Mae'r Bil, rwy'n credu, eisoes yn mynd i'r afael â hyn yn y ffordd gywir. Gwnaed y penderfyniad i ddiffinio plentyn sy'n derbyn gofal at ddibenion y Bil hwn fel person nad yw'n hŷn nag oedran ysgol gorfodol ar ôl ystyriaeth ofalus iawn. Mae'r oedran y mae plant sy'n derbyn gofal yn peidio â derbyn gofal wrth iddyn nhw dyfu yn oedolion yn gallu amrywio. Fe all ddigwydd yn 16 oed, neu dim ond pan fydd y plentyn yn dod yn oedolyn yn 18, neu rhywle yn y canol. Felly, nid oes ffin glir yn y system gwasanaethau cymdeithasol. Mewn cyferbyniad, mae'r llinell derfyn yn y Bil yn cyd-fynd yn dda â'r system addysg, gan ddefnyddio pwynt clir a sefydlog o derfynu cymorth, sef oedran ysgol gorfodol.
Oherwydd bod y llinell derfyn yn ddyddiad hysbys sy'n cyd-fynd â throsglwyddo o addysg orfodol i addysg ôl-16, mae'n caniatáu ar gyfer gwell cynllunio ymlaen llaw ac yn osgoi newidiadau yn y cyfrifoldeb dros y CDU hanner ffordd drwy'r cwrs ôl-16. Er bod hynny weithiau'n briodol, fel rheol nid yw gwneud newidiadau yng nghanol cwrs yn ddelfrydol. Hefyd, mae'n golygu bod y system yr un fath ar gyfer pob person ifanc, boed nhw'n blant sy'n dal i dderbyn gofal, neu wedi gadael gofal, neu yn ddim un o'r rhain.
Mae hi hefyd yn bwysig cofio bod y llinell yr ydym ni wedi ei thynnu yn effeithio dim ond ar y prosesau penodol cysylltiedig ac nid—ac rwy'n ailadrodd, Llywydd—nid ar sylfaen hawliau pobl ifanc sy'n dal i fod yn derbyn gofal. Os oes ganddyn nhw anghenion dysgu ychwanegol a'u bod nhw yn yr ysgol neu mewn addysg bellach, mae ganddyn nhw'r hawl i gael CDU.
Mae'r dull a ddisgrifir yng ngwelliant Darren Millar, ar y llaw arall, yn codi anhawster sylfaenol. Bydd llawer o blant sy'n derbyn gofal—a, gobeithiaf, llawer iawn mwy—yn mynd ymlaen i fynychu sefydliadau addysg bellach ar ôl gadael yr ysgol. Felly, byddai newid diffiniad y Bil o blentyn sy'n derbyn gofal fel mae'r gwelliant yn ei gynnig yn golygu y byddai awdurdodau lleol yn parhau i fod yn gyfrifol am gynnal CDU a sicrhau darpariaeth ar gyfer person sy'n derbyn gofal sydd mewn sefydliad addysg bellach.
O ran y rhan fwyaf o blant sy'n derbyn gofal plant sydd ag anghenion lefel is, byddai'n rhaid i awdurdod lleol ddibynnu ar y sefydliad addysg bellach i gynnig y ddarpariaeth dysgu ychwanegol gyda ffyrdd cyfyngedig iawn o sicrhau bod hynny'n digwydd neu, yn wir, o fonitro pan fo hynny yn digwydd. Mae hyn oherwydd nad oes gan awdurdodau lleol unrhyw swyddogaeth mewn llywodraethu neu oruchwylio o ran eu hariannu. Mae'r berthynas fwy llac hon, o'i gymharu ag ysgolion a gynhelir, yn ei gwneud hi'n fwy cymhleth i awdurdod lleol gynnal CDU ar gyfer person ifanc os yw'r person hwnnw mewn SAB. O ganlyniad, gallai trefniadau o'r fath mewn gwirionedd olygu bod y ddarpariaeth hawliau ar gyfer pobl ifanc sy'n derbyn gofal fod mewn gwirionedd yn llai effeithiol yn ymarferol na'r ddarpariaeth ar gyfer pobl ifanc eraill, ac rwy'n gwybod nad dyna mae Darren Millar eisiau ei weld yn digwydd.
Rwy'n deall pryderon Darren Millar am yr ymarferydd rheng flaen yn wynebu dryswch ynghylch y diffiniad o blant sy'n derbyn gofal, ond, fel rwy'n dweud, mae'r llinell derfyn a nodir ar hyn o bryd yn y Bil yn glir ac yn ddiamwys. Os yw'r person sy'n derbyn gofal o fewn oedran ysgol gorfodol neu'n iau na hynny, bydd yr awdurdod sy'n darparu'r gofal fel arfer yn gyfrifol am faterion ADY o dan ddarpariaethau penodol y Bil ar gyfer plant sy'n derbyn gofal. Os yw'r person yn berson ifanc, yna mae'r dyletswyddau cyffredinol yn berthnasol. Bydd hyn yn gliriach i'r rhai sy'n darparu addysg ôl-16 na'r dewis arall a gynigir gan welliant Darren, a fyddai'n gweld cyfrifoldeb ar gyfer cynlluniau datblygu unigol yn trosglwyddo yn aml yn ystod astudiaethau ôl-16 y dysgwr. Fel y dywedais, mae hyn yn rhywbeth yr wyf i'n awyddus i'w osgoi.
Bydd modd cynnwys canllawiau clir yn y cod i gynorthwyo ymarferwyr gyda'r dyletswyddau a'r darpariaethau yn y Bil ar gyfer plant sy'n derbyn gofal a phobl ifanc. Yn wir, bydd cyfle gan ymarferwyr ac arbenigwyr i gyfrannu at ddatblygiad y cod, fel y dywedais i'n gynharach yn y ddadl, er mwyn sicrhau ei effeithiolrwydd pan gaiff ei gyflwyno ar gyfer ymgynghoriad y flwyddyn nesaf. Am yr holl resymau hyn, rwy'n credu mai'r rhaniad clir rhwng trefniadau cyn- ac ôl-16 a nodir yn y Bil yw'r un cywir, ac rwy'n annog Aelodau i wrthwynebu gwelliant Rhif 10.
Darren Millar i ymateb i'r ddadl.
Darren Millar to reply to the debate.
Thank you, Llywydd. I've listened carefully to what the Minister's said, and it's certainly not my intention to cause confusion if somebody has gone off to college to do their post-16 studies. I think what we have to remember, though, is there's still a potential for confusion if that individual stays on at school to do post-16 education under the arrangements under the Bill, because, of course, the duty will transfer from local education authorities, potentially, to the governing body of a school, which still can potentially cause some conflict. So, you know, I think we both agree that neither of those things is satisfactory and that, clearly, there'll need to be some very clear statement in the code to be able to deal with these transitions, as it were, from becoming a looked-after child to becoming a young person when it comes to ensuring that there is additional needs provision in place.
Given the assurances that the Minister has given, I'm prepared to withdraw, with the permission of the Assembly, this particular amendment.
Diolch, Llywydd. Rwyf wedi gwrando'n ofalus ar yr hyn a ddywedodd y Gweinidog, ac yn sicr nid fy mwriad yw achosi dryswch os yw rhywun wedi mynd i'r coleg i wneud eu hastudiaethau ôl-16. Ond rwy'n credu mai'r hyn sydd angen inni ei gofio, er hynny, yw bod potensial ar gyfer dryswch yn dal i fodoli os bydd yr unigolyn hwnnw yn aros yn yr ysgol i wneud addysg ôl-16 o dan drefniadau'r Bil, oherwydd, wrth gwrs, bydd y ddyletswydd yn trosglwyddo o'r awdurdodau addysg lleol, o bosib, i gorff llywodraethu ysgol, a all o bosib achosi rywfaint o wrthdaro. Felly, wyddoch chi, rwy'n credu bod y ddau ohonom ni'n cytuno nad yw'r un o'r pethau hynny yn foddhaol ac, yn amlwg, bydd angen datganiad clir iawn yn y cod i allu ymdrin â'r cyfnodau pontio hyn, fel petai, o fod yn blentyn sy'n derbyn gofal i fod yn berson ifanc pan ddaw hi i sicrhau bod darpariaeth anghenion ychwanegol ar gael.
O ystyried y sicrwydd a roddodd y Gweinidog, rwyf yn barod, gyda chaniatâd y Cynulliad, i dynnu'r gwelliant penodol hwn yn ôl.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 10? Gwelliant 10 sydd yn cael ei dynnu yn ôl, ac, felly, os ydy hynny gyda chydsyniad yr Aelodau, fe geith y gwelliant yna ei dynnu yn ôl.
The question is that amendment 10 be agreed to. Amendment 10 is being withdrawn, and so, if Assembly Members are content, then that amendment will be withdrawn.
Tynnwyd gwelliant 10 yn ôl yn unol â Rheol Sefydlog 12.27.
Amendment 10 withdrawn in accordance with Standing Order 12.27.
Llyr Gruffydd, gwelliant 58.
Llyr Gruffydd, amendment 58.
Cynigiwyd gwelliant 58 (Llyr Gruffydd, gyda chefnogaeth Darren Millar).
Amendment 58 (Llyr Gruffydd, supported by Darren Millar) moved.
Cynnig.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 58? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 58.
The question is that amendment 58 be agreed to. Does any Member object? Amendment 58 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 7, felly. Mae'r grŵp yma'n ymwneud â'r tribiwnlys addysg, a gwelliant 11 yw'r prif welliant. Rydw i'n galw ar Darren Millar i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant yma a'r gwelliannau eraill—Darren Millar.
Group 7, then. This group of amendments relates to the education tribunal, and amendment 11 is the lead amendment in this group. I call on Darren Millar to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group—Darren Millar.
Cynigiwyd gwelliant 11 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 11 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Diolch, Llywydd. I move amendment 11 and want to speak to amendments 19 and 20 and 21, also tabled in my name, and I also want to speak to amendments 42 and 46, tabled in the name of the Cabinet Secretary.
I want to put on record at the start of this debate that we will be supporting the Government's amendments, which relate to the sharing of information and the ability of the tribunal to be able to appoint a deputy chair. I think that they're both sensible amendments.
Diolch, Llywydd. Rwy'n cynnig gwelliant 11 ac fe hoffwn i siarad am welliannau 19 a 20 a 21, a gyflwynwyd yn fy enw i hefyd, ac fe hoffwn i siarad hefyd am welliannau 42 a 46, a gyflwynwyd yn enw Ysgrifennydd y Cabinet.
Fe hoffwn i ddweud ar goedd ar ddechrau'r ddadl hon y byddwn ni'n cefnogi gwelliannau'r Llywodraeth, sy'n ymwneud â rhannu gwybodaeth a gallu'r tribiwnlys i allu penodi dirprwy gadeirydd. Rwy'n credu bod y ddau welliant yn rhai synhwyrol.
The purpose of my amendment 11 is to remove the ability of the national health service to ignore a ruling of the Education Tribunal for Wales when that ruling relates to something that the NHS must provide to support a learner with additional learning needs. At present, the Bill as it's written does not require the NHS to be subject to the rulings of the education tribunal, and NHS bodies cannot be compelled to implement a recommendation from the tribunal.
Now, during Stages 1 and 2, the then Minister suggested that the existing NHS redress measures were sufficient to ensure that any concerns relating to the engagement of the NHS in the additional learning needs process for failing to provide specified services and support were appropriate. But I'm afraid we all know from our own experiences with those wrestling with the existing special educational needs system, and the voices of countless other witnesses that came and gave evidence to the committee, that the evidence suggests otherwise.
We heard overwhelming evidence from stakeholders, all of whom agreed, with the exception of the then Minister, that the tribunal should have the power to direct the NHS in relation to the provision of support for learners with additional learning needs. The Children's Commissioner for Wales said that she believed that the powers provided to the tribunal on the face of the Bill as it stands did not go far enough to ensure that all of its orders were fulfilled by duty bearers. The current Special Education Needs Tribunal for Wales, SENTW, told the committee that they would often request local health boards to deliver additional support, and, when they refused to meet the needs of the child, because the existing tribunal had no additional powers to compel health boards, those needs simply went unmet. They said that that is one of the fundamental weaknesses of the current system that necessitates change.
The Third Sector Additional Learning Needs Alliance, the alliance that came together of different third sector organisations to give evidence to the Children, Young People and Education Committee during Stage 1, said that there needed to be a single redress system for all of the support that might be required for a learner, so that all parts of an individual development plan should enjoy the same legal robustness. UCAC also stated their belief that ensuring that some form of redress mechanism for individuals to challenge health bodies that fail to address health needs is one of the key areas that has remained unaddressed. Even health boards themselves told the committee that they were very comfortable and relaxed with the Education Tribunal for Wales being able to direct NHS bodies as long as health professionals could give and be involved—could give evidence to the tribunal's decision making.
Now, the former Minister did seek to address some of these issues, particularly in terms of the lack of engagement, sometimes, by the national health service by making some amendments to the Bill that required the national health service to report back on what they'd done as a result of the decision and order that had been made by a tribunal. But those amendments that were made at Stage 2 fell short of requiring health boards to implement their decisions, and that means that we have a system that has two redress systems: one for the national health service, one for the local education authority and others. I don't think that that's satisfactory at all.
We all know from our own experience that, unfortunately, there are problems with the NHS redress system. It's far from perfect. The Welsh Government acknowledged that it was far from perfect when they commissioned a piece of work on the NHS redress system. 'Using the Gift of Complaints' was a report that this Assembly considered, and we've not heard anything of it in terms of any follow-up work. We've not seen any changes to the redress system as a result of that, even though it identified some significant flaws, and that there was not sufficient learning from the NHS about complaints.
I don't want a complicated system to be something that we give to children and young people, and parents across Wales, as a result of this piece of legislation. I don't want two redress systems. If they've got an issue with redress, I want them to be able to go through one channel to get that resolved, and that channel, quite rightly, should be the Education Tribunal for Wales, and its rulings should stand. So, I very much hope that the Cabinet Secretary will accept the amendments that I have tabled—19 and 20.
Just very briefly on amendment 21, this amendment is slightly different in its nature. It doesn't relate to the NHS. It simply requires that the educational tribunal, which will be established as a result of this new system, must produce an annual report on its work and lay that report before the National Assembly for Wales. So, at the moment, the existing special educational needs tribunal produces an annual report on its website, but it's a pretty dry document. It's basically a summary of its activity, a summary of its expenditure over the year. The tribunal is not currently required to put those reports in an accessible format to make them more widely accessible to the public, or to report on recurrent issues and themes that crop up in the cases that it hears in the way that, for example, our Welsh commissioners or our public services ombudsman is required to.
I think that requiring the new tribunal to produce an annual report that is laid before the National Assembly and placing a requirement in the Bill that the report must be in a format that is requested by the National Assembly is one way of addressing some of those shortcomings in the current system. We can ensure that future annual reports are useful, that they are accessible by all stakeholders with an interest in additional learning needs, and so I very much hope that that is an amendment that also Members will see fit to support.
Diben gwelliant 11 yw diddymu gallu'r gwasanaeth iechyd gwladol i anwybyddu dyfarniad Tribiwnlys Addysg Cymru pan fo'r dyfarniad hwnnw yn ymwneud â rhywbeth y mae'n rhaid i'r GIG ei ddarparu i gefnogi dysgwr sydd ag anghenion dysgu ychwanegol. Ar hyn o bryd, nid yw'r Bil, fel yr ysgrifennwyd, yn ei gwneud yn ofynnol i'r GIG fod yn atebol i ddyfarniadau'r tribiwnlys addysg, ac ni ellir gorfodi cyrff y GIG i roi argymhelliad gan y tribiwnlys ar waith.
Nawr, yn ystod Cyfnodau 1 a 2, awgrymodd y Gweinidog ar y pryd hwnnw fod y mesurau a oedd mewn bodolaeth i gywiro camarfer y GIG yn ddigonol i sicrhau bod unrhyw bryderon sy'n ymwneud ag ymgysylltiad y GIG yn y broses anghenion dysgu ychwanegol am fethu â darparu gwasanaethau a chymorth penodol yn fesurau priodol. Ond mae arnaf ofn ein bod i gyd yn gwybod o'n profiadau ni ein hunain gyda'r rhai sy'n ymgodymu â'r system anghenion addysgol arbennig sy'n bodoli, a lleisiau di-ri eraill a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor, fod y dystiolaeth yn awgrymu fel arall.
Rydym wedi clywed tystiolaeth ysgubol gan randdeiliaid, bob un ohonyn nhw'n cytuno, ac eithrio'r Gweinidog bryd hynny, y dylai fod gan y tribiwnlys y gallu i gyfarwyddo'r GIG i ddarparu cymorth ar gyfer dysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol. Dywedodd Comisiynydd Plant Cymru ei bod yn credu nad oedd y pwerau a roddir i'r tribiwnlys ar wyneb y Bil fel y mae'n sefyll yn mynd yn ddigon pell i sicrhau bod ei gorchmynion i gyd cael eu cyflawni gan y rhai sydd â dyletswydd i wneud hynny. Dywedodd y Tribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig cyfredol ar gyfer Cymru, TAAAC, wrth y pwyllgor y bydden nhw'n aml yn gofyn i fyrddau iechyd lleol roi'r gefnogaeth ychwanegol, a phan oedden nhw'n gwrthod diwallu anghenion y plentyn, gan nad oedd gan y tribiwnlys presennol ychwanegol bwerau i orfodi byrddau iechyd, yn syml, ni chafodd yr anghenion hynny eu diwallu. Roedden nhw'n dweud mai dyna un o wendidau sylfaenol y system bresennol sy'n gwneud newid yn angenrheidiol.
Dywedodd Cynghrair Anghenion Dysgu Ychwanegol y Trydydd Sector, y gynghrair a ddaeth ynghyd o wahanol sefydliadau yn y trydydd sector i roi tystiolaeth gerbron y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn ystod Cyfnod 1, fod angen cael un system unioni ar gyfer yr holl gymorth a allasai fod ei angen ar ddysgwr, fel y gallai pob rhan o gynllun datblygiad unigol feddu ar yr un cadernid cyfreithiol. Dywedodd UCAC hefyd eu bod o'r farn y byddai sicrhau rhyw fath o fecanwaith unioni ar gyfer unigolion i herio cyrff iechyd sy'n methu ag ymdrin ag anghenion iechyd yn un o'r meysydd allweddol sydd yn dal heb ei ddatrys. Dywedodd hyd yn oed y byrddau iechyd eu hunain wrth y pwyllgor eu bod yn teimlo'n gyfforddus iawn o ran gallu Tribiwnlys Addysg Cymru i gyfarwyddo cyrff y GIG cyn belled â bod gweithwyr iechyd proffesiynol yn gallu cymryd rhan—ac yn gallu rhoi tystiolaeth wrth i'r tribiwnlys wneud ei benderfyniadau.
Nawr, fe geisiodd y cyn-Weinidog fynd i'r afael â rhai o'r materion hyn, yn enwedig o ran y diffyg ymgysylltu, o bryd i'w gilydd, gan y gwasanaeth iechyd gwladol drwy wneud rhai diwygiadau i'r Bil a oedd yn ei gwneud yn ofynnol i'r gwasanaeth iechyd gwladol adrodd yn ôl ar yr hyn yr oedden nhw wedi'i wneud o ganlyniad i benderfyniad a gorchymyn a wnaed gan dribiwnlys. Ond roedd y gwelliannau hynny a wnaed yng Nghyfnod 2 wedi methu â gorfodi'r byrddau iechyd i weithredu eu penderfyniadau, ac mae hynny'n golygu bod gennym system sydd â dwy system unioni: un ar gyfer y gwasanaeth iechyd gwladol, ac un ar gyfer yr awdurdod addysg lleol ac eraill. Nid wyf i o'r farn fod hynny'n foddhaol o gwbl.
Rydym ni i gyd yn gwybod o'n profiad ni ein hunain, yn anffodus, fod problemau gyda'r system i unioni camweddau'r GIG. Mae'n bell o fod yn berffaith. Roedd Llywodraeth Cymru yn cydnabod ei bod ymhell o fod yn berffaith pan gafodd darn o waith ei gomisiynu ar system unioni camweddau'r GIG. Adroddiad oedd 'Defnyddio cwynion yn rhodd' a ystyriwyd gan y Cynulliad hwn, ac nid ydym wedi clywed dim o ran unrhyw waith yn ei ddilyn. Nid ydym wedi gweld unrhyw newidiadau i'r system unioni o ganlyniad i hynny, er y nodwyd rhai diffygion sylweddol, ac nid oedd y GIG yn dysgu digon am gwynion.
Nid wyf yn awyddus i weld system gymhleth yn cael ei rhoi i blant a phobl ifanc, ac i rieni ledled Cymru, o ganlyniad i'r darn hwn o ddeddfwriaeth. Nid wyf yn awyddus i gael dwy system unioni. Os oes ganddyn nhw broblem o ran unioni, rwy'n awyddus iddyn nhw allu mynd drwy un sianel i ddatrys hynny, a'r sianel honno, yn gwbl briodol, ddylai fod Tribiwnlys Addysg Cymru, a dylai ei ddyfarniadau sefyll. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn derbyn y gwelliannau a gyflwynais i—19 a 20.
Ac ond yn fyr iawn ar welliant 21, mae'r gwelliant hwn ychydig yn wahanol o ran ei natur. Nid yw'n ymwneud â'r GIG. Mae'n gofyn yn syml fod yn rhaid i'r tribiwnlys addysgol, a gaiff ei sefydlu o ganlyniad i'r system newydd hon, gynhyrchu adroddiad blynyddol ar ei waith a rhoi'r adroddiad hwnnw gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Felly, ar hyn o bryd, mae'r tribiwnlys anghenion addysgol arbennig sy'n bodoli eisoes yn cynhyrchu adroddiad blynyddol ar ei wefan, ond dogfen eithaf sych yw honno. Yn y bôn, crynodeb ydyw o'i weithgaredd, crynodeb o'i wariant yn ystod y flwyddyn. Nid yw'n ofynnol ar hyn o bryd fod y tribiwnlys yn cyflwyno'r adroddiadau hynny ar fformat sy'n fwy hygyrch i'r cyhoedd. Nid yw ychwaith yn ofynnol iddo adrodd ar y materion a'r pynciau sy'n codi dro ar ôl tro yn yr achosion sy'n dod gerbron yn y ffordd y mae'n ofynnol i gomisiynwyr Cymru neu ombwdsmon ein gwasanaethau cyhoeddus ei wneud.
Rwyf i o'r farn fod ei gwneud yn ofynnol i'r tribiwnlys newydd gynhyrchu adroddiad blynyddol a osodir gerbron y Cynulliad Cenedlaethol a gosod gofyniad yn y Bil fod yn rhaid i'r adroddiad fod ar fformat y gofynnir amdano gan y Cynulliad Cenedlaethol yn un ffordd o fynd i'r afael â rhai o'r diffygion hynny sydd yn y system bresennol. Gallwn sicrhau bod adroddiadau blynyddol yn y dyfodol yn ddefnyddiol, eu bod yn ddealladwy i'r holl randdeiliaid sydd â diddordeb mewn anghenion dysgu ychwanegol, ac felly rwy'n mawr obeithio ei fod hefyd yn welliant y bydd yr Aelodau yn gweld yn dda i'w gefnogi.
Rwy'n codi i gefnogi holl welliannau'r grŵp yma, nifer ohonyn nhw'n ffurfiol, yn enwedig y gwelliant arweiniol—gwelliant 11. Mae'n rhaid cydnabod bod y Llywodraeth wedi symud ar rôl y tribiwnlys ac wedi cyflwyno nifer o welliannau yng Nghyfnod 2 i geisio ymateb i'r dystiolaeth gref a dderbyniom ni ar yr angen i'r tribiwnlys addysg gael y pŵer i gyfarwyddo cyrff iechyd mewn perthynas ag anghenion dysgu ychwanegol. Maen nhw wedi symud yn nes at yr hyn rwyf am ei weld, a beth mae'r mwyafrif llethol o'r rhai a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor hefyd am ei weld, ond mae'r Llywodraeth yn dal yn fyr o'r nod yn fy marn i.
Mae Gweinidogion wedi ein hatgoffa ni yn gyson mai naratif y Bil yma a'r pecyn ehangach o ddiwygiadau o safbwynt anghenion dysgu ychwanegol yw ei gwneud hi'n haws ac yn fwy syml i blentyn, person ifanc a'u teuluoedd i lywio eu ffordd trwy'r maes anghenion dysgu ychwanegol, bod gwasanaethau wedi'u canoli ar y plentyn, bod y gyfundrefn yn gweithio o gwmpas y plentyn, ac nad yw'r plentyn yn gorfod gweithio ei ffordd o gwmpas cyfundrefn sy'n gymhleth ac yn amlhaenog.
Nawr, mae cadw dwy gyfundrefn ar wahân ar gyfer apêl neu geisio iawn am rywbeth yn tanseilio hynny'n llwyr yn fy marn i. Mi fyddai estyn cyfrifoldeb y tribiwnlys addysg i gynnwys cyrff y gwasanaeth iechyd—dim ond, wrth gwrs, mewn perthynas ag anghenion dysgu ychwanegol—yn symleiddio pethau yn sylweddol, gan fod pob dim perthnasol, wrth gwrs, wedyn yn dod o dan un tribiwnlys. Mi fyddwn i'n annog Aelodau i gefnogi gwelliant 11 yn benodol.
I rise to support all amendments in this group, many of them formally, particularly the lead amendment—amendment 11. We must acknowledge that the Government has moved on the role of the tribunal and has introduced a number of amendments at Stage 2 to try and respond to the strong evidence that we received on the need for the education tribunal to have the power to direct health bodies in relation to additional learning needs. They have moved closer to what I would want to see, and what the majority of witnesses to the committee wanted to see, but the Government is still falling short in my view.
Ministers have consistently reminded us that the narrative of this Bill and the broader package of reforms in terms of ALN is to make it easier and simpler for a child or young person and their families to actually find their way through the additional learning needs sector, that services should be child-focused, that the system works around the child, and that the child shouldn’t have to work their way through a complex and multi-faceted system.
Now, keeping two separate regimes for appeals or seeking redress undermines all of that, in my view. Extending responsibility for the education tribunal to include health bodies—only in relation to additional learning needs—would simplify things significantly, while everything relevant then would be included under a single tribunal. I would encourage Members to support amendment 11 specifically.
I'm afraid I cannot support amendments 11, 19, 20 and 21. Generally speaking, in relation to Darren Millar's amendments 11, 19 and 20, they seek to undermine the position that we have reached in terms of the remit of the tribunal when it comes to the NHS. The Government has been very clear on its position here. We have listened very carefully to the views of the Children, Young People and Education Committee and of stakeholders during scrutiny of the Bill, and I believe that we have responded positively.
Indeed, if one looks at the draft Bill, there has been considerable movement from the provisions with regard to the NHS in the draft Bill to what we have before us today. That has been fairly recognised, I think, by both Darren and Llyr in their contributions.
The amendments agreed at Stage 2 around the tribunal making recommendations on NHS bodies and the NHS having to report back to the tribunal will have a positive impact and have been welcomed very much by the president of the tribunal. They introduce a new level of scrutiny of the actions of NHS bodies and that is to be welcomed. The president has noted that the Stage 2 amendments, taken alongside those made to section 73 of the Bill on non-compliance with tribunal orders, will—and I quote—'give a real insight into what happens after the tribunal has made its order.'
The Government’s amendment 42, which I’ll come on to, is of direct relevance here. The Government has listened to members of the committee and has moved to ensure that the NHS has a full and proper role during all key stages of the new system, including during and following appeals to the tribunal.
With that in mind, it is worth mentioning section 18, which does not exist in the current system and represents a significant strengthening of the role of the NHS. It requires that an NHS body, when it receives a referral, considers whether there is a relevant treatment or service that is likely to be of benefit in addressing the child or young person’s ALN. If the NHS body identifies such a treatment or service, it must secure it.
Rwy'n ofni na allaf i gefnogi gwelliannau 11, 19, 20 a 21. A siarad yn gyffredinol, o ran gwelliannau 11, 19 ac 20 Darren Millar, maen nhw'n ceisio tanseilio'r safbwynt yr ydym wedi ei gyrraedd o ran cylch gorchwyl y tribiwnlys o ran y GIG. Mae'r Llywodraeth wedi bod yn glir iawn ynghylch ei safbwynt yma. Rydym wedi gwrando'n ofalus iawn ar farn y Pwyllgor Addysg, Plant a Phobl Ifanc ac ar farn rhanddeiliaid wrth graffu ar y Bil, ac rwy'n credu ein bod ni wedi ymateb mewn dull cadarnhaol.
Yn wir, os edrychir ar y Bil drafft, bu symudiad mawr oddi wrth y darpariaethau o ran y GIG yn y Bil drafft sydd ger ein bron heddiw. Cafodd hynny ei gydnabod yn deg, rwy'n credu, gan Darren a Llŷr yn eu cyfraniadau nhw.
Bydd y gwelliannau y cytunwyd arnyn nhw yng Nghyfnod 2, ynghylch y tribiwnlys yn gwneud argymhellion ar gyrff y GIG ac yn ei gwneud yn ofynnol i'r GIG adrodd yn ôl i'r tribiwnlys, yn cael effaith gadarnhaol ac maen nhw wedi cael croeso mawr gan lywydd y tribiwnlys. Maen nhw'n cyflwyno lefel newydd o graffu ar weithredoedd cyrff y GIG ac mae hynny i'w groesawu. Mae'r Llywydd wedi nodi y bydd y gwelliannau yng Nghyfnod 2, wrth eu cymryd yn gyfochrog â rhai a wnaed i adran 73 o'r Bil ar ddiffyg cydymffurfio â gorchmynion y tribiwnlys—ac rwy'n dyfynnu—yn rhoi cipolwg gwirioneddol ar yr hyn sy'n digwydd ar ôl i'r tribiwnlys wneud ei orchymyn.
Mae gwelliant 42 y Llywodraeth, y byddaf yn dod ato, yn uniongyrchol berthnasol yma. Mae'r Llywodraeth wedi gwrando ar aelodau'r pwyllgor ac wedi symud at sicrhau bod gan y GIG swyddogaeth lawn a phriodol yn ystod pob cyfnod allweddol yn y system newydd, gan gynnwys yn ystod ac yn dilyn apeliadau i'r tribiwnlys.
Gyda hynny mewn golwg, mae hi'n werth sôn am adran 18, nad yw'n bodoli yn y system bresennol ac sydd yn golygu cryfhau swyddogaeth y GIG yn fawr. Mae'n ei gwneud yn ofynnol i unrhyw un o gyrff y GIG, pan gaiff atgyfeiriad, ystyried a oes triniaeth berthnasol neu wasanaeth sy'n debygol o fod o fudd wrth ymdrin a'r plentyn neu'r person ifanc o ran ei anghenion dysgu ychwanegol. Os bydd y corff yn nodi triniaeth neu wasanaeth o'r fath, mae'n rhaid iddo sicrhau bod hynny'n digwydd.
As the Minister said during Stage 2, we have sought to re-engineer the relationship between health and education through the provision of the Bill because of testimony that has been brought forward and the experience that Assembly Members will have had here on behalf of their constituents. The next stage will be delivering this on the ground, and that's where the activities of the wider transformation programme come in.
Turning to the specific amendments, we do not support Darren Millar's amendment 11. It seeks to remove subsection (9) from section 19. This subsection makes it clear our policy that the orders of the tribunal are not binding on the NHS. I do not accept that it should be removed, and so cannot support the amendment.
Amendment 19 and amendment 20 with its consequentials to amendment 19 would completely undermine our position on the remit of the tribunal when it comes to NHS bodies. They would effectively mean that the recommendations of the tribunal under section 72 were binding on the NHS, and for the reasons I've already explained, I cannot support them. The position now provided for in the Bill makes clear that the tribunal can make recommendations that the NHS must consider and that the NHS is required to provide a report to the tribunal on the outcomes of its considerations, and this requirement to report back to the tribunal will require a detailed consideration of the matter and an explanation of the action taken to respond to it. On that basis, I would urge Members to oppose amendments 11, 19 and 20.
I also cannot support amendment 21 as I do not consider it to be necessary. The Special Educational Needs Tribunal for Wales already publishes an annual report, and this is available publicly on their website. Darren Millar's amendment would introduce a different reporting requirement for the reports of the tribunal when compared to most of the other Welsh tribunals. Now, I take Darren's point about accessibility, and about the annual report being user-friendly, but we have to recognise that the tribunal is an independent judicial body and its annual report is a matter entirely for them. But, having said that, I would welcome the inclusion of more information on lessons learned from the tribunal cases in the annual report so that other delivery partners can learn those lessons. Given the individual nature of cases, it may not always be possible to draw broader conclusions, but I will write, Darren, to the president to ask whether it would be feasible to provide more commentary in future annual reports. Moves in this direction would have my full support if the tribunal decided to do so, but, ultimately, it is a matter for the tribunal and the president to consider, and I would urge Members to resist amendment 21.
Turning to Government amendment 42, this builds on amendments agreed at Stage 2 relating to compliance with orders of the tribunal, now section 73 of the Bill. This amendment will enable the tribunal to share with Welsh Ministers reports received from local authorities, FEIs and health bodies about their compliance with orders and on action taken to respond to recommendations along with other related information. Information about failure to comply with orders, or of health bodies' failure to take action in response to recommendations, could also be shared. It is with this information that Welsh Ministers can monitor how the system is working and also take action where appropriate in response to non-compliance, for example through the Welsh Ministers' various powers of intervention. The monitoring and evaluation of the system facilitated by this amendment applies in relation to compliance with orders by local authorities and FEIs, and it will also be useful in establishing whether tribunal recommendations on health bodies and subsequent reports of health bodies to the tribunal have the desired effect. The president of the tribunal has noted the usefulness of the Stage 2 amendments, and this further amendment would ensure that the full potential of section 73 is realised.
Government amendment 46 creates a new 'deputy president of the tribunal' role. The former Minister made clear our intention to introduce amendments to create a deputy president at earlier stages in the Bill, and this was done in direct response to the strong operational case made for it by the current president of the tribunal. The president has said that a deputy president of the tribunal would—and, again, I quote—'significantly enhance the operational efficiency, business continuity and sustainability of the tribunal.' In practical terms, the deputy president will be designated by the president from a pool of existing legal chairs. I have heard from the president on this matter, and she is very pleased that we have tabled the amendment. Given the operational benefits it presents, I would urge Members to support it.
Fel y dywedodd y Gweinidog yn ystod Cyfnod 2, rydym wedi ceisio ail-lunio'r berthynas rhwng iechyd ac addysg drwy ddarpariaeth y Bil oherwydd y dystiolaeth a roddwyd inni a'r profiad y bydd Aelodau'r Cynulliad wedi ei gael yma ar ran eu hetholwyr. Bydd y cam nesaf yn cyflwyno hyn ar lawr gwlad, a dyna lle y bydd gweithgareddau'r rhaglen drawsnewid ehangach yn ymddangos.
Gan droi at y gwelliannau penodol, nid ydym yn cefnogi gwelliant 11 Darren Millar. Mae'n ceisio dileu is-adran (9) o adran 19. Mae is-adran hon yn ei gwneud yn eglur yn ein polisi nad yw gorchmynion y tribiwnlys yn rhwymo'r GIG. Nid wyf yn derbyn y dylid ei dileu, ac felly ni allwn gefnogi'r gwelliant.
Byddai gwelliant 19 a gwelliant 20 gyda'i chanlyniadau i welliant 19 yn llwyr danseilio ein safbwynt ar gylch gorchwyl y tribiwnlys o ran cyrff y GIG. I bob pwrpas bydden nhw'n golygu bod argymhellion y tribiwnlys o dan adran 72 yn rhwymo'r GIG, ac oherwydd y rhesymau a nodais eisoes, ni allaf eu cefnogi. Mae'r sefyllfa y darperir ar ei chyfer hi nawr yn y Bil yn egluro y gall y tribiwnlys wneud argymhellion y mae'n rhaid i'r GIG eu hystyried a bod yn rhaid i'r GIG roi adroddiad i'r tribiwnlys ar ganlyniadau ei ystyriaethau. Bydd y rheidrwydd hwn i adrodd yn ôl i'r tribiwnlys yn gofyn am ystyriaeth fanwl o'r mater ac esboniad o'r camau a gymerwyd i ymateb iddo. Ar y sail honno, byddwn yn annog Aelodau i wrthwynebu gwelliannau 11, 19 a 20.
Ni allaf i gefnogi gwelliant 21 chwaith gan nad wyf i o'r farn ei fod yn angenrheidiol. Mae Tribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru eisoes yn cyhoeddi adroddiad blynyddol, ac mae hwn ar gael i'r cyhoedd ar eu gwefan. Byddai gwelliant Darren Millar yn cyflwyno gorchymyn i adrodd sy'n wahanol ar gyfer adroddiadau'r tribiwnlys o'i gymharu â'r rhan fwyaf o dribiwnlysoedd eraill Cymru. Nawr, rwy'n derbyn pwynt Darren am ddeallusrwydd, ac y dylai'r adroddiad blynyddol fod yn hawdd ei ddeall. Ond mae'n rhaid inni gydnabod bod y tribiwnlys yn gorff barnwrol annibynnol ac mae'r adroddiad blynyddol yn fater ar eu cyfer nhw. Ond, wedi dweud hynny, byddwn yn croesawu cynnwys rhagor o wybodaeth am y gwersi a ddysgwyd o'r achosion tribiwnlys yn yr adroddiad blynyddol fel y gall y partneriaid cyflenwi eraill ddysgu'r gwersi hynny. O gofio natur unigol yr achosion, ni fyddai modd efallai ddod i gasgliadau ehangach bob amser. Ond byddaf i'n ysgrifennu, Darren, at y llywydd i ofyn a fyddai'n ymarferol i roi mwy o sylwadau yn adroddiadau blynyddol y dyfodol. Byddai unrhyw symudiad i'r cyfeiriad hwnnw'n cael ei gefnogi'n llawn gennyf i pe byddai'r tribiwnlys yn penderfynu gwneud hynny, ond, yn y pen draw, mater i'r tribiwnlys a'r llywydd ei ystyried yw hwn, a byddwn yn annog yr Aelodau i wrthod gwelliant 21.
Gan droi at welliant 42 y Llywodraeth, mae hwn yn adeiladu ar y gwelliannau y cytunwyd arnyn nhw yng Nghyfnod 2 ynghylch cydymffurfio â gorchmynion y tribiwnlys, sef adran 73 y Mesur erbyn hyn. Bydd y gwelliant hwn yn galluogi'r tribiwnlys i rannu gyda Gweinidogion Cymru adroddiadau a dderbyniwyd gan awdurdodau lleol, sefydliadau addysg bellach a chyrff iechyd am eu cydymffurfiaeth â rheolau ac am y camau a gymerwyd i ymateb i argymhellion, ynghyd â gwybodaeth berthnasol arall. Gellid rhannu hefyd wybodaeth ynghylch methiant i gydymffurfio â rheolau, neu fethiant cyrff iechyd i gymryd camau mewn ymateb i argymhellion. Yr wybodaeth hon fydd yn caniatáu i Weinidogion Cymru fonitro sut y mae'r system yn gweithio a hefyd i gymryd camau lle bo hynny'n briodol mewn ymateb i ddiffyg cydymffurfio, er enghraifft drwy bwerau ymyrryd amrywiol Gweinidogion Cymru. Mae monitro a gwerthuso'r system a gaiff ei hwyluso gan y gwelliant hwn yn berthnasol o ran cydymffurfiaeth i orchmynion tribiwnlys gan awdurdodau lleol a sefydliadau addysg bellach. Bydd hefyd yn ddefnyddiol ar gyfer darganfod a yw argymhellion tribiwnlys ar gyrff iechyd ac adroddiadau dilynol gan y cyrff iechyd i'r tribiwnlys yn cael yr effaith a ddymunir. Mae llywydd y tribiwnlys wedi nodi pa mor ddefnyddiol oedd y gwelliannau yng Nghyfnod 2, a byddai'r gwelliant pellach hwn yn sicrhau y caiff potensial llawn adran 73 ei wireddu.
Mae gwelliant 46 y Llywodraeth yn creu swydd newydd 'Dirprwy Lywydd y tribiwnlys'. Eglurodd y cyn-Weinidog ein bwriad i gyflwyno gwelliannau i greu dirprwy lywydd yn ystod camau cynharach y Bil, a gwnaed hyn mewn ymateb uniongyrchol i achos gweithredol cryf o'i blaid gan lywydd presennol y tribiwnlys. Mae'r llywydd wedi dweud y byddai dirprwy lywydd y tribiwnlys—ac, eto, rwy'n dyfynnu—yn gwella effeithlonrwydd gweithredol, parhad busnes a chynaliadwyedd y tribiwnlys yn sylweddol. Yn ymarferol, bydd y dirprwy lywydd yn cael ei benodi gan y llywydd o'r gronfa bresennol o gadeiryddion cyfreithiol. Rwyf wedi clywed gan y llywydd ar y mater hwn, ac mae hi'n falch iawn ein bod wedi cyflwyno'r gwelliant. O ystyried y manteision gweithredol a gyflwynir ynddo, byddwn yn annog yr Aelodau i'w gefnogi.
Darren Millar i ymateb i'r ddadl.
Darren Millar to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. I have to say I'm a bit disappointed by the Government's response. I notice that there were lots of references to the opinions of the president of the tribunal in relation to the Government's position in terms of welcoming what the Government had done so far, but this is the very same individual who gave evidence to our committee and who made it abundantly clear that she wanted direction-making powers given to that tribunal so that it had the teeth to get the job done on behalf of children and young people who need additional learning provision to be secured from the NHS. And at the moment, that is simply not happening frequently enough. We're having problems in people getting the support that they need and it's leading to significant disadvantage for those children and young people.
As Llyr Gruffydd quite rightly said, we've got to do away with unnecessary complexity. That was one of the stated aims of this Bill and, unfortunately, I'm afraid it's leaving one huge volume of complexity there in terms of having two separate redress systems to try to navigate through. I mean, I've got cases in my own constituency going through the NHS redress system that have been going on for two years. Is that acceptable for children and young people who might be requiring an opportunity to get the support that they need in their place of education? I think not, and I know that you don't think that that's acceptable either.
As I say, it would be helpful to know what an earth has happened to the improvements that were suggested by Keith Evans in his report, 'Using the Gift of Complaints' in relation to the national health service so that we can sort the problems out that it has in dealing with concerns that are expressed to it and complaints that are made to it. Effectively, we've got eight individual NHS bodies all with their own redress systems working slightly differently, whereas we could have one body, the tribunal, making decisions that are consistent across the whole of Wales, which my amendments in this section seek to do.
You said quite rightly that the tribunal is an independent judicial body and, when it comes to its reports, they are a matter for the tribunal, but I do welcome the correspondence that you've committed to have with the tribunal to make sure that it is aware of some of the things—and you were able to make suggestions about some of the things—it might be useful to include in their reports going forward. I think a far better way to make sure that it's going to be a more useful report is by allowing the National Assembly to require things to be reported in a format that the National Assembly thinks is appropriate and then for that report to be laid before the National Assembly so that there can be an appropriate opportunity to scrutinise it. At the moment, that report is very often posted onto the website. I'd be surprised if it gets a couple of hundred downloads over a 12-month period, frankly. I've been on there, I've had a look at it: it ain't much cop, if I'm honest with you. And it's certainly not much use to those children and young people and their parents who might want to glean useful information from it.
So, I'm very disappointed that you're rejecting amendments 11, 19 and 20. I do think that people want to see this power to direct. As I say, there was one single witness that appeared before the committee at Stage 1 who did not feel that it was appropriate to give this power to direct, and that was the former Minister. Every single other person was in agreement—. And that was the previous portfolio holder. Every single other person who appeared before that committee and every single other person who gave evidence to the committee in writing was unanimous in their opinion that the tribunal should have its powers strengthened with the opportunity to direct the national health service. So I do urge all Members in this Chamber to be conscious of that when they come to vote.
Diolch, Llywydd. Mae'n rhaid imi ddweud fy mod braidd yn siomedig gydag ymateb y Llywodraeth. Rwy'n sylwi fod yna lawer o gyfeirio at farn llywydd y tribiwnlys mewn cysylltiad â safbwynt y Llywodraeth o ran croesawu'r hyn y mae'r Llywodraeth wedi ei wneud hyd yn hyn. Ond dyma'r unigolyn a roddodd dystiolaeth i'n pwyllgor ni ac fe wnaeth yn gwbl glir ei bod yn awyddus i gael y pwerau cyfarwyddo i'r tribiwnlys hwnnw fel bod ganddo allu i wneud y gwaith ar ran plant a phobl ifanc sydd ag angen ychwanegol am ddarpariaeth addysg wedi ei sicrhau gan y GIG. Ac ar hyn o bryd, nid yw hynny'n digwydd yn ddigon aml. Rydyn ni'n cael problemau wrth ddarparu cymorth i'r bobl sydd ei angen ac mae hynny'n arwain at anfantais sylweddol i'r plant a'r bobl ifanc.
Fel y dywedodd Llŷr Gruffydd yn gwbl briodol, mae'n rhaid inni gael gwared ar gymhlethdod diangen. Dyna oedd un o nodau allweddol y Bil hwn ac, yn anffodus, mae arnaf ofn ei fod yn gadael llawer iawn o gymhlethdod o ran cael dwy system unioni i geisio llywio trwyddyn nhw. Hynny yw, mae gennyf i achosion yn fy etholaeth sydd yn mynd drwy system unioni camweddau'r GIG sydd wedi para dwy flynedd. A yw hynny'n dderbyniol i blant a phobl ifanc sydd angen y cyfle i gael y cymorth sydd ei eisiau arnynt yn y lle y cânt eu haddysg? Nid wyf yn credu hynny, a gwn nad ydych chwithau'n credu bod hynny'n dderbyniol chwaith.
Fel y dywedaf, byddai'n ddefnyddiol cael gwybod beth ar y ddaear sydd wedi digwydd i'r gwelliannau a awgrymwyd gan Keith Evans yn ei adroddiad, 'Defnyddio'r Rhodd o Gwynion', o ran y gwasanaeth iechyd gwladol fel y gallwn ddatrys y problemau sydd ganddo wrth ymdrin â gofidiau sy'n cael eu mynegi a chwynion a wneir iddo. I bob pwrpas, mae gennym wyth o gyrff unigol yn y GIG a phob un ohonyn nhw gyda'i systemau unioni sy'n gweithio ychydig yn wahanol, ond gallem gael un corff, y tribiwnlys, yn gwneud penderfyniadau a fyddai'n gyson ledled Cymru gyfan, a dyna mae fy ngwelliannau i yn yr adran hon yn ceisio ei gyflawni.
Roeddech chi'n dweud yn gwbl briodol fod y tribiwnlys yn gorff barnwrol annibynnol. A mater i'r tribiwnlys yw ei adroddiadau. Ond rwyf i'n croesawu'r ohebiaeth yr ydych wedi ymrwymo i'w chael gyda'r tribiwnlys i wneud yn siŵr ei fod yn ymwybodol o rai o'r pethau—ac roeddech chi'n gallu gwneud awgrymiadau am rai o'r pethau—efallai y byddai'n ddefnyddiol eu cynnwys yn eu hadroddiadau yn y dyfodol. Rwyf i'n credu mai ffordd well o wneud yn siŵr bod yr adroddiadau'n mynd i fod yn fwy defnyddiol yw trwy ganiatáu i'r Cynulliad Cenedlaethol ei gwneud yn ofynnol y dylai pethau sy'n cael eu hadrodd fod mewn fformat a ystyrir yn briodol gan y Cynulliad Cenedlaethol, ac yna dylid dwyn yr adroddiad hwnnw gerbron y Cynulliad Cenedlaethol fel bod cyfle priodol i graffu arno. Ar hyn o bryd, rhoddir yr adroddiad hwnnw yn aml iawn ar y wefan. Buaswn i'n cael fy synnu, a dweud y gwir, pe byddai'n cael ei lawrlwytho cwpwl o gannoedd o weithiau dros gyfnod o 12 mis. Rydw i wedi bod ar y wefan ac wedi cael golwg arno: 'does 'na fawr o werth ynddo, a bod yn onest gyda chi. Ac yn sicr nid yw o unrhyw ddefnydd i'r plant a'r bobl ifanc a'u rhieni a fyddai am ddod o hyd i wybodaeth ddefnyddiol ohono.
Felly, rwy'n siomedig iawn eich bod chi'n gwrthod gwelliannau 11, 19 a 20. Rwyf i o'r farn fod pobl yn dymuno gweld y pŵer hwn i gyfarwyddo. Fel y dywedais, roedd un tyst yn neilltuol a ymddangosodd gerbron y pwyllgor yng Nghyfnod 1 nad oedd yn teimlo ei bod yn briodol i roi'r pŵer hwn i gyfarwyddo, a'r cyn-Weinidog oedd hwnnw. Roedd pob unigolyn arall yn cytuno—. A hwnnw oedd deiliad blaenorol y portffolio. Roedd pob unigolyn arall a wnaeth ymddangos gerbron y pwyllgor hwnnw a phob unigolyn a roddodd dystiolaeth ysgrifenedig i'r pwyllgor yn unfryd eu barn y dylai'r tribiwnlys gael mwy o bwerau gyda chyfle i gyfarwyddo'r gwasanaeth iechyd genedlaethol. Felly, rwyf yn annog pob aelod yn y Siambr hon i fod yn ymwybodol o hynny pan fyddan nhw'n dod i bleidleisio.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 11? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 11 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 11: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 11: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 30.
Cabinet Secretary, amendment 30.
Cynigiwyd gwelliant 30 (Kirsty Williams).
Amendment 30 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 30? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 30.
The question is that amendment 30 be agreed to. Does any Member object? Amendment 30 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 31.
Cabinet Secretary, amendment 31.
Cynigiwyd gwelliant 31 (Kirsty Williams).
Amendment 31 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 31? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 31.
The question is that amendment 31 be agreed to. Does any Member object? Amendment 31 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 32.
Cabinet Secretary, amendment 32.
Cynigiwyd gwelliant 32 (Kirsty Williams).
Amendment 32 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 32? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 32.
The question is that amendment 32 be agreed to. Does anyone object? Amendment 32 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Darren Millar, gwelliant 13.
Darren Millar, amendment 13.
Cynigiwyd gwelliant 13 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 13 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 13? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal a 27 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd gwelliant 13.
The question is that amendment 13 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions and 27 against. Therefore, amendment 13 is not agreed.
Gwelliant 13: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 13: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 33.
Cabinet Secretary, amendment 33.
Cynigiwyd gwelliant 33 (Kirsty Williams).
Amendment 33 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 33.? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 33.
The question is that amendment 33 be agreed to. Does any Member object? Amendment 33 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 34.
Cabinet Secretary, amendment 34.
Cynigiwyd gwelliant 34 (Kirsty Williams).
Amendment 34 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 34? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 34.
The question is that amendment 34 be agreed to. Does any Member object? Amendment 34 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Darren Millar, gwelliant 14.
Darren Millar, amendment 14.
Cynigiwyd gwelliant 14 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 14 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 14? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn, ac felly gwrthodwyd gwelliant 14.
The question is that amendment 14 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions and 27 against, and therefore amendment 14 is not agreed.
Gwelliant 14: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 14: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, gwelliant 15.
Darren Millar, amendment 15.
Cynigiwyd gwelliant 15 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 15 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 15? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn, ac felly gwrthodwyd gwelliant 15.
The question is that amendment 15 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions and 27 against, and therefore amendment 15 is not agreed.
Gwelliant 15: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 15: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 35.
Cabinet Secretary, amendment 35.
Cynigiwyd gwelliant 35 (Kirsty Williams).
Amendment 35 (Kirsty Williams) moved.
Move.
Cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 35? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 35.
The question is that amendment 35 be agreed to. Does any Member object? Amendment 35 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y grŵp nesaf o welliannau yw'r grŵp hynny am gadw'n gaeth am resymau iechyd meddwl. Gwelliant 62 yw'r prif welliant. Rydw i'n galw ar Darren Millar i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliant yma a'r gwelliannau eraill—Darren Millar.
The next group of amendments is the group relating to mental health detention. Amendment 62 is the lead amendment i n this group. I call on Darren Millar to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group—Darren Millar.
Cynigiwyd gwelliant 62 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 62 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Diolch, Llywydd. I rise to move amendment 62 and to speak to amendment 63, both tabled in my name. During the debate at Stage 2, I raised concerns over the potential implications of section 42 of the Bill, which relates to children and young people in detention. Section 42 allows for the cessation of the duties that the Bill places upon schools, colleges and local authorities to prepare individual development plans and to maintain them when young people are subject to detention orders.
The section is designed to apply to those detained for criminal justice reasons, but, during Stage 2, it was clear that not much consideration had been given to those detained for mental health purposes. Following the suspension of Stage 2 proceedings, the former portfolio holder agreed to consider the issue further and to work with me, if necessary, to address this issue.
Now, clearly, there are circumstances in which children and young people with additional learning needs who are subject to detention under the mental health Act may still require additional learning need provision during the period of their detention in a mental health unit. In fact, members of the Children, Young People and Education Committee recently visited child and adolescent mental health services units in Wales where there were education units embedded within those CAMHS units. It's easy to appreciate that there may be times when a young person goes into one of those units and needs some additional learning provision. So, these are the sorts of settings in which additional learning provision should rightly continue to be provided to those who're in receipt of support, prior to their detention.
I'm very grateful, Cabinet Secretary, for the engagement that I've had with your office and with Government officials, which has resulted in the tabling of amendment 62. I've been very happy to engage and been pleased with the support that they've given with drafting.
So, the amendment seeks to provide for regulation-making powers to enable Welsh Ministers to apply duties to ensure that children and young people with additional learning needs who are detained as a result of poor mental health do continue to get those bits of support that they require.
Amendment 63 is consequential to amendment 62, but 62 is the very important one, and I urge all Members to support both amendments.
Diolch, Llywydd. Rwy'n codi i gynnig gwelliant 62 ac i siarad am welliant 63. Cyflwynwyd y ddau yn fy enw i. Yn ystod y ddadl yng Nghyfnod 2, mynegais bryderon am oblygiadau posibl adran 42 y Bil, sy'n ymwneud â phlant a phobl ifanc dan gadwad. Mae adran 42 yn caniatáu ar gyfer rhoi'r gorau i'r dyletswyddau a roddir gan y Bil ar ysgolion, colegau ac awdurdodau lleol i baratoi cynlluniau datblygu unigol a'u cynnal pan fydd pobl ifanc yn agored i orchmynion cadw.
Nod yr adran hon yw bod yn gymwys i'r rhai a gedwir am resymau cyfiawnder troseddol. Ond, yn ystod Cyfnod 2, roedd yn amlwg na roddwyd llawer o ystyriaeth i'r rhai a gedwir am resymau iechyd meddwl. Ar ôl atal trafodion Cyfnod 2, cytunodd cyn-ddeiliad y portffolio i ystyried y mater ymhellach a gweithio gyda mi, pe byddai angen, i roi sylw i'r mater hwn.
Nawr, yn amlwg, mae amgylchiadau'n gallu codi lle bydd angen darpariaeth addysg ychwanegol ar blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol pan fyddant yn cael eu cadw o dan y Ddeddf iechyd meddwl am gyfnod yn yr uned iechyd meddwl. Yn wir, yn ddiweddar, ymwelodd aelodau'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ag unedau gwasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed yng Nghymru lle'r oedd yna unedau addysg yn rhan gyfansawdd o'r unedau CAMHS hynny. Mae'n ddigon hawdd deall y gellid cael adegau pan fo rhywun ifanc yn mynd i un o'r unedau hynny a bod angen peth darpariaeth dysgu ychwanegol arno. Felly, dyma'r mathau o leoliadau y dylai'r ddarpariaeth ddysgu ychwanegol barhau i gael ei darparu ynddyn nhw ar gyfer y rhai sy'n derbyn cymorth cyn iddyn nhw fod dan gadwad.
Rwy'n ddiolchgar iawn, Ysgrifennydd y Cabinet, am y cysylltiad a fu rhyngof i â'ch swyddfa a swyddogion y Llywodraeth, sydd wedi arwain at gyflwyno gwelliant 62. Rwyf wedi bod yn hapus iawn i ymgysylltu ac yn falch o'r cymorth sydd wedi bod gyda'r drafftio.
Felly, mae'r gwelliant yn ceisio darparu ar gyfer pwerau i wneud rheoliadau sy'n galluogi Gweinidogion Cymru i gymhwyso'r dyletswyddau i sicrhau bod plant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol sy'n cael eu cadw o ganlyniad i iechyd meddwl gwael yn parhau i gael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw.
Mae gwelliant 63 yn ganlyniadol i welliant 62, ond 62 yw'r un pwysig iawn, ac rwy'n annog pob aelod i gefnogi'r ddau welliant.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet.
I call on the Cabinet Secretary.
I fully support these amendments. And, may I say, Presiding Officer, they're an excellent example of the valuable scrutiny undertaken in this place, including the expertise of its subject committees, and how this scrutiny serves to improve the legislation of this National Assembly for Wales?
As we have heard, the amendments relate to an issue raised by Darren Millar during Stage 2 committee. It is an important point that was raised, and I'm glad that he did it and that we have been able to work together to find a solution.
I have written to the Children, Young People and Education Committee with an explanation of how the Bill applies where children and young people are detained under the Mental Health Act 1983. In short, for children and young people civilly detained under the 1983 Act, the Bill applies in the same way as it generally applies, and my letter dealt in more detail with the consequences of this.
But that is not the case in respect of detentions under that Act for those within the criminal justice system, and amendment 62 is to address this. It gives a regulation power to apply to local authorities and governing body duties in the Bill that would otherwise be switched off in respect of children and young people subject to a detention order and detained in hospital under Part 3 of the 1983 Act, and it may apply the duties with or without modification.
Amendment 63 applies the affirmative procedure to such regulations. The amendments will allow for the duties in the Bill to be applied appropriately in respect of children and young people who are detained in hospital under Part 3 of the Mental Health Act 1983. This is a complicated area that needs very careful consideration. Having a regulation-making power will enable that consideration to take place and for suitable provision to be made. I am completely satisfied that Darren Millar's amendment is needed and puts us in a good position, and I would urge fellow Members to support it.
Rwy'n cefnogi'r gwelliannau hyn yn llawn. Ac, os y caf i ddweud, Llywydd, maen nhw'n enghraifft wych o'r craffu gwerthfawr a ymgymerir yn y lle hwn, gan gynnwys arbenigedd ei bwyllgorau pwnc, a sut y mae'r gwaith craffu hwn yn gwasanaethu i wella deddfwriaeth Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Fel y clywsom ni, mae'r gwelliannau yn ymwneud â mater a godwyd gan Darren Millar yn ystod pwyllgor yng Nghyfnod 2. Pwynt pwysig a gafodd ei godi yw hwn, ac rwy'n falch ei fod wedi gwneud hynny a'n bod wedi gallu gweithio gyda'n gilydd i ddod o hyd i ateb.
Rwyf wedi ysgrifennu at y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg gydag esboniad o sut y mae'r Bil yn berthnasol lle mae plant a phobl ifanc dan gadwad o dan Ddeddf Iechyd Meddwl 1983. Yn fyr, ar gyfer plant a phobl ifanc a gedwir yn sifilaidd dan Ddeddf 1983, mae'r Bil yn berthnasol yn yr un modd fel ag y mae'n gymwys yn gyffredinol, ac roedd fy llythyr yn ymdrin yn fwy manwl â'r canlyniadau i hynny.
Ond nid yw hynny'n berthnasol o ran cadwad dan y Ddeddf honno ar gyfer y rhai yn y system cyfiawnder troseddol, ac mae gwelliant 62 yn mynd i'r afael â hyn. Mae'n rhoi pŵer rheolaethol fydd yn berthnasol i awdurdodau lleol a dyletswyddau i gorff llywodraethu yn y Bil a fyddai fel arall yn cael ei ddiffodd o ran plant a phobl ifanc sydd yn destun gorchymyn cadwad a gedwir mewn ysbyty o dan ran 3 y Ddeddf 1983, a gall fod yn berthnasol i'r dyletswyddau gydag addasiad neu fel ag y mae.
Mae gwelliant 63 yn berthnasol i'r weithdrefn gadarnhaol sydd i reoliadau o'r fath. Bydd y diwygiadau yn caniatáu cymhwysiad priodol y dyletswyddau yn y Bil mewn perthynas â phlant a phobl ifanc sy'n cael eu cadw mewn ysbyty o dan ran 3 Deddf Iechyd Meddwl 1983. Mae hwn yn faes cymhleth y mae angen ystyried yn ofalus iawn. Bydd cael gallu i wneud rheoliadau yn caniatáu i'r ystyriaeth honno ddigwydd ac i wneud darpariaeth addas. Rwy'n gwbl fodlon fod gwelliant Darren Millar yn angenrheidiol a'i fod yn ein rhoi mewn sefyllfa dda, ac rwy'n annog fy nghyd-Aelodau i'w gefnogi.
I'm very grateful for the Cabinet Secretary's remarks. I think it is important that this issue is addressed and that's why I've been prepared to work with the Government to do so in a way which allows for further consideration of the matter through more scrutiny, if you like, to ensure that these important issues are addressed. I very much hope the Members will support the amendments.
Rwy'n ddiolchgar iawn am sylwadau Ysgrifennydd y Cabinet. Rwyf i o'r farn ei bod yn bwysig rhoi sylw i'r mater hwn a dyna pam yr wyf wedi bod yn barod i weithio gyda'r Llywodraeth i wneud hynny mewn modd sy'n caniatáu ystyriaeth bellach o'r mater drwy ragor o graffu, os mynnwch chi, i sicrhau y rhoddir sylw i'r materion pwysig hyn. Rwy'n mawr obeithio y bydd yr Aelodau yn cefnogi'r gwelliannau.
Os na dderbynnir gwelliant 62, bydd gwelliant 63 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 62? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 62.
If amendment 62 is not agreed to, amendment 63 falls. So, the question is that amendment 62 be agreed to. Does any Member object? Amendment 62 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Darren Millar, gwelliant 61.
Darren Millar, amendment 61.
Cynigiwyd gwelliant 61 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 61 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 61? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 61.
The question is that amendment 61 be agreed to. Does any Member object? Amendment 61 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 9, sydd yn ymwneud â chodi tâl o dan ddarpariaethau Rhan 2. Gwelliant 36 yw'r prif welliant. Galwaf ar yr Ysgrifennydd Cabinet i siarad i'r gwelliant yma a'r gwelliannau eraill.
The next group of amendments is group 9, relating to charging under Part 2 provisions. Amendment 36 is the lead amendment in this group, and I call on the Cabinet Secretary to move and speak to the lead amendment and other amendments.
Cynigiwyd gwelliant 36 (Kirsty Williams).
Amendment 36 (Kirsty Williams) moved.
The amendments in this group all relate to the issue of charging for those things provided under this Bill. Let me start by saying that I agree with the principle behind Llyr Gruffydd's amendments 59 and 60. Local authorities should not be able to charge for advocacy services. Government amendments 36, 37 and 41 tighten up the Bill in this respect, and do so beyond just advocacy services. Amendments 36 and 37 make changes to section 45, which contains a prohibition on charging, so the prohibition covers anything a local authority or governing body secures for a child or young person under Part 2 of the Bill.
This would include the local authority's provision of independent advocacy services, as well as other matters the local authority secures for children and young people as part of the arrangements it must make under Part 2. The amendments also make clear that a child, a child's parent or a young person is not liable to pay any charge made by any person for things an authority or governing body secures for the child or young person under Part 2.
The Children, Young People and Education Committee, in its Stage 1 report, expressed concern that section 65(4) might allow the recipient of advocacy services to be charged for the service. Amendment 41 makes section 65(4) clearer. It allows the local authority's arrangements for the provision of advocacy services to include payments by the local authority, for example to the provider of independent advocacy services. This redrafting removes any ambiguity. It could not allow the child or young person to be charged for the service.
Llyr Gruffydd's amendments focus solely on section 65. While I have no issue with the intention behind them, they would be made redundant by the Government's wider amendment. I would also suggest the Government's approach is preferrable. It is undesirable to include specific provision in section 65 prohibiting charging the recipient of the service when there is a general prohibition covering this and other matters provided for in Part 2. It may risk casting doubt on the width of the general prohibition. Therefore, I would respectfully urge Members to support the Government amendments 36, 37 and 41, and to oppose amendments 59 and 60.
Mae'r gwelliannau yn y grŵp hwn i gyd yn ymwneud â'r mater o godi tâl am y pethau a ddarperir o dan y Bil hwn. Gadewch imi ddechrau trwy ddweud fy mod yn cytuno â'r egwyddor y tu ôl i welliannau 59 a 60 Llŷr Gruffydd. Ni ddylai awdurdodau lleol fod yn gallu codi tâl am wasanaethau eiriolaeth. Mae gwelliannau 36, 37 a 41 y Llywodraeth yn tynhau'r Bil yn hyn o beth, ac yn gwneud hynny y tu hwnt i wasanaethau eiriolaeth yn unig. Mae gwelliannau 36 a 37 yn gwneud newidiadau i adran 45, sy'n cynnwys gwahardd codi tâl, felly mae'r gwaharddiad yn cynnwys unrhyw beth y mae awdurdod lleol neu'r corff llywodraethu yn ei sicrhau ar gyfer plentyn neu berson ifanc dan ran 2 y Bil.
Byddai hyn yn cynnwys darpariaeth yr awdurdod lleol o wasanaethau eirioli annibynnol, yn ogystal â materion eraill y mae'r awdurdod lleol yn eu sicrhau ar gyfer plant a phobl ifanc fel rhan o'r trefniadau y mae'n rhaid eu gwneud o dan ran 2. Mae'r gwelliannau hefyd yn egluro nad yw plentyn, rhiant plentyn neu berson ifanc yn rhwymedig i dalu unrhyw dâl a ofynnir gan unrhyw berson am bethau y mae'r awdurdod neu'r corff llywodraethu yn eu sicrhau i'r plentyn neu'r person ifanc o dan ran 2.
Mynegodd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, yn ei adroddiad Cyfnod 1, bryder y gallai adran 65(4) ganiatáu i dderbynnydd gwasanaethau eiriolaeth orfod talu am y gwasanaeth. Mae gwelliant 41 yn gwneud adran 65(4) yn fwy eglur. Mae'n caniatáu i drefniadau'r awdurdod lleol ar gyfer darparu gwasanaethau eiriolaeth gynnwys taliadau gan yr awdurdod lleol, er enghraifft i ddarparydd gwasanaethau eiriolaeth annibynnol. Mae'r ailddrafftio hwn yn dileu unrhyw amwysedd. Ni all ganiatáu codi tâl ar y plentyn neu'r person ifanc am y gwasanaeth.
Mae gwelliannau Llŷr Gruffydd yn canolbwyntio ar adran 65 yn unig. Er nad oes gennyf i broblem gyda'r bwriad y tu ôl iddyn nhw, byddent yn cael eu gwneud yn ddiangen gan welliant ehangach y Llywodraeth. Byddwn hefyd yn awgrymu bod dull y Llywodraeth yn well. Nid yw'n ddymunol cynnwys darpariaeth benodol yn adran 65 yn gwahardd codi tâl ar y sawl sy'n derbyn y gwasanaeth pan geir gwaharddiad cyffredinol sy'n cwmpasu hynny a materion eraill yn rhan 2. Gallai godi amheuaeth ynghylch ehangder y gwaharddiad cyffredinol. Gan hynny, byddwn yn gofyn yn barchus i'r Aelodau gefnogi gwelliannau 36, 37 a 41 y Llywodraeth, a gwrthwynebu gwelliannau 59 a 60.
A gaf i ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am yr eglurder mae hi wedi ei roi ar hyn? Mi wnes i godi'r angen am well eglurder yn adran 65 ar y mater o dalu am wasanaethau eirioli annibynnol yn ystod Cyfnod 2, ac fe gytunodd y Gweinidog ar y pryd i edrych eto ar y geiriad. Yn sgil sylwadau'r Ysgrifennydd Cabinet, rydw i'n ddigon hapus i beidio â chynnig gwelliannau 59 a 60 pan ddown ni atyn nhw.
May I thank the Cabinet Secretary for the clarity that she has provided on this? I did raise the need for more clarity in section 65, in terms of charging for independent advocacy services during Stage 2, and the Minister agreed at that point to look again at the wording. In light of the Cabinet Secretary’s comments, I am happy not to move amendments 59 and 60 when we get to that point.
Yr Ysgrifennydd Cabinet.
Cabinet Secretary
No further comments, but to thank Llyr for his work in this area. Thank you.
Dim rhagor o sylwadau, dim ond diolch i Llyr am ei waith yn y maes hwn. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 36? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 36.
The question is that amendment 36 be agreed to. Does any Member object? Therefore, amendment 36 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 37.
Cabinet Secretary, amendment 37.
Cynigiwyd gwelliant 37 (Kirsty Williams).
Amendment 37 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 37? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 37.
The question is that amendment 37 be agreed to. Does any Member object? Amendment 37 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 10. Mae'r gwelliannau yma yn ymwneud â dysgu seiliedig ar waith. Gwelliant 16 yw'r prif welliant. Rwy'n galw ar Darren Millar i gynnig y prif welliant ac i siarad ar y gwelliannau eraill.
The next group of amendments is group 10, these amendments relate to work-based learning. The lead amendment in this group is amendment 16, and I call on Darren Millar to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 16 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 16 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Diolch, Llywydd. I move amendment 16 and also want to speak to amendments 22, 23 and 24, all of which have been tabled in my name.
The substantive amendment in this group is amendment 16, and it seeks to provide for an Order-making power to enable Welsh Ministers to extend the scope of the new additional learning needs system to providers of work-based learning being funded by the Welsh taxpayer in the future. The Bill as it is currently drafted only requires those bodies with duties on the face of the Bill, i.e. schools, colleges and local authorities, to make additional learning needs provision in work-based learning environments. But Members will be aware that there are many other providers, both in the private and third sectors, also delivering work-based training.
During Stage 1 of the Bill's scrutiny, the committee heard evidence from the National Training Federation for Wales, which represents more than 100 training providers across the country, and that federation made it clear that they wanted to see the scope of the Bill extended for apprenticeship and other work-based learning environments to ensure that all young people could access the support that they need to develop their skills and employment opportunities. They saw this as a key component of delivering against the Welsh Government's stated aim, which is shared across this Chamber, of course, of creating parity of esteem between vocational and academic learning. They also highlighted that learners with more complex needs, including learning difficulties, are more likely to undertake work-based learning than other young people and that, as a result of that, many training providers are already very experienced in providing additional learning needs support for individuals.
But, to date, in spite of the support for extending the new system to all work-based learning providers, the Welsh Government has resisted calls to do so. The previous portfolio holder suggested that he had some concerns over the implications of extending the provisions to the private sector. But my own view, and that of the committee at Stage 1, was that any work-based learning provider that's in receipt of public funds ought to be required to deliver additional learning need support to ensure that there's a level playing field for all learners.
Now, I recognise that there might be some work to do to ensure that such an extension of the scope of the Bill is proportionate, especially given that many work-based learning providers are sometimes very small organisations. That's why my amendment seeks an Order-making power that can be exercised at a future date to allow for proper consideration of the implications of the extension.
Amendments 22, 23 and 24 are all consequential to amendment 16 and make references to those Order-making powers elsewhere on the face of the Bill. So, I urge all Members to support the amendments.
Diolch, Llywydd. Cynigiaf welliant 16 a hefyd rwyf eisiau siarad am welliannau 22, 23 a 24, sydd i gyd wedi'u cyflwyno yn fy enw i.
Y prif welliant yn y grŵp hwn yw gwelliant 16, ac mae'n ceisio darparu ar gyfer pŵer i wneud Gorchymyn i alluogi Gweinidogion Cymru i ymestyn cwmpas y system anghenion dysgu ychwanegol newydd i ddarparwyr dysgu seiliedig ar waith a ariennir gan drethdalwyr Cymru yn y dyfodol. Mae'r Bil fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd dim ond yn mynnu bod y cyrff hynny sydd â dyletswyddau ar wyneb y Bil, h.y. ysgolion, colegau ac awdurdodau lleol, yn darparu ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol mewn amgylcheddau dysgu seiliedig ar waith. Ond bydd yr Aelodau yn ymwybodol bod llawer o ddarparwyr eraill, yn y sector preifat a'r trydydd sector, hefyd yn darparu hyfforddiant seiliedig ar waith.
Yn ystod Cyfnod 1 o graffu ar y Bil, clywodd y pwyllgor dystiolaeth gan Ffederasiwn Hyfforddiant Cenedlaethol Cymru, sy'n cynrychioli mwy na 100 o ddarparwyr hyfforddiant ar draws y wlad, ac fe nododd y Ffederasiwn yn glir ei fod yn awyddus i weld cwmpas y Bil yn cael ei ymestyn i brentisiaethau ac amgylcheddau dysgu seiliedig ar waith eraill i sicrhau bod pob person ifanc yn gallu cael y cymorth sydd ei angen arno i ddatblygu ei sgiliau a'i gyfleoedd ar gyfer cyflogaeth. Roedd yn ystyried hyn yn elfen allweddol o gyflawni nod datganedig Llywodraeth Cymru, a rennir ar draws y Siambr hon, wrth gwrs, o greu parch cydradd rhwng dysgu galwedigaethol a dysgu academaidd. Pwysleisiodd hefyd bod dysgwyr ag anghenion mwy cymhleth, gan gynnwys anawsterau dysgu, yn fwy tebygol o ymgymryd â dysgu seiliedig ar waith na phobl ifanc eraill ac, o ganlyniad i hynny, bod llawer o ddarparwyr hyfforddiant eisoes yn brofiadol iawn mewn darparu cymorth yn ymwneud ag anghenion dysgu ychwanegol ar gyfer unigolion.
Ond, hyd yma, er gwaethaf y gefnogaeth ar gyfer ymestyn y system newydd i bob darparwr dysgu seiliedig ar waith, mae Llywodraeth Cymru wedi gwrthod galwadau i wneud hynny. Awgrymodd deiliad blaenorol y portffolio fod ganddo rai pryderon ynghylch goblygiadau ymestyn y darpariaethau i'r sector preifat. Ond fy marn i, a barn y pwyllgor yng Nghyfnod 1, oedd y dylai fod yn ofynnol i unrhyw ddarparwr dysgu seiliedig ar waith sy'n derbyn arian cyhoeddus ddarparu cymorth ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol i sicrhau chwarae teg i bob dysgwr.
Nawr, rwy'n cydnabod y gallai fod rhywfaint o waith i'w wneud i sicrhau bod estyniad o'r fath i gwmpas y Bil yn gymesur, yn enwedig o gofio bod llawer o ddarparwyr dysgu seiliedig ar waith yn sefydliadau bach iawn weithiau. Dyna pam y mae fy ngwelliant yn ceisio pŵer i wneud Gorchymyn y gellir ei ddefnyddio yn y dyfodol i ganiatáu ar gyfer ystyriaeth briodol o oblygiadau'r estyniad.
Mae gwelliannau 22, 23 a 24 i gyd yn welliannau canlyniadol i welliant 16 ac yn cyfeirio at y pwerau hynny i wneud Gorchmynion mewn mannau eraill ar wyneb y Bil. Felly, rwy'n annog pob Aelod i gefnogi'r gwelliannau.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet.
I call on the Cabinet Secretary.
Presiding Officer, I recognise that a proportion of young people with ALN will go on to receive work-based learning after they leave school or further education. We must ensure that these young people continue to receive appropriate support for their needs. And we will ensure that the appropriate connections are made between the new ALN system and work-based learning providers.
Exploring the opportunities for appropriate connections offered by contractual arrangements is, I believe, a potentially more powerful lever than the amendment. If action is not taken, there will be a financial consequence for providers, and this is likely to be a more effective tool to ensure compliance. The Government’s position throughout the passage of this Bill is that it would be disproportionate to impose statutory duties on providers in this respect.
In any event, the power included in these amendments is unlikely to be wide enough to be effective. It will not, for example, provide for appeals or for the imposition of requirements through the code. Nor could we police the system under the proposed amendment, as there are no powers of direction for work-based learning providers. Contractual agreements, on the other hand, can potentially provide an effective mechanism to require compliance.
There are also likely to be other issues with relying on the power. For example, in terms of operational effectiveness, there might be an issue with how this provision would fit with what happens on the ground. Specifically, there is a question as to whether subcontractors, for instance, providing work-based learning, would be caught by the wording of the amendment. On the face of it, there does not appear to be anything that this power would allow for that we could not achieve through a contract with providers. Current contractual requirements for work-based learning already make provision for additional learning support for off-the-job training, with funding available to contractors to cover the associated costs of that. I'm happy—very happy—to repeat the previous commitment of the Government to consider what improvements can be made to the current arrangements as part of the move to Working Wales from 2019. IDPs will be a fundamental resource for providers in determining how to support young people with additional learning needs, and a key consideration here is that it must be with the consent of the young person. But I want to ensure that the opportunities are fully exploited for integration with the tools Working Wales will use to identify barriers to employment and subsequent provision delivery. And for all the reasons I have outlined, I would urge Members to oppose these amendments.
Llywydd, rwy'n cydnabod bod cyfran o bobl ifanc ag ADY yn mynd ymlaen i gael dysgu seiliedig ar waith ar ôl iddynt adael yr ysgol neu addysg bellach. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y bobl ifanc hyn yn parhau i dderbyn cefnogaeth briodol ar gyfer eu hanghenion. A byddwn yn sicrhau bod y cysylltiadau priodol yn cael eu gwneud rhwng y system ADY newydd a darparwyr dysgu seiliedig ar waith.
Mae ymchwilio i'r cyfleoedd ar gyfer cysylltiadau priodol a gynigir gan drefniadau cytundebol, yn fy marn i, yn ysgogiad mwy pwerus o bosibl na'r gwelliant. Os na chymerir camau, bydd canlyniad ariannol ar gyfer darparwyr, ac mae hyn yn debygol o fod yn offeryn mwy effeithiol i sicrhau cydymffurfiaeth. Safbwynt y Llywodraeth drwy gydol hynt y Bil hwn yw y byddai'n anghymesur i osod dyletswyddau statudol ar ddarparwyr yn hyn o beth.
Fodd bynnag, mae'r pŵer sydd wedi'u cynnwys yn y gwelliannau hyn yn annhebygol o fod yn ddigon eang i fod yn effeithiol. Ni fydd, er enghraifft, yn darparu ar gyfer apeliadau nac ar gyfer gosod gofynion drwy'r cod. Ac ni allem gadw trefn ar y system o dan y gwelliant a gynigir, gan nad oes unrhyw bwerau i gyfarwyddo darparwyr dysgu seiliedig ar waith. Ar y llaw arall, gall cytundebau contractiol, o bosibl ddarparu dull effeithiol o fynnu cydymffurfiaeth.
Mae'n debygol hefyd y bydd materion eraill o ran dibynnu ar y pŵer. Er enghraifft, o ran effeithiolrwydd gweithredol, gallai fod problem o ran sut y byddai'r ddarpariaeth hon yn cyd-fynd â'r hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad. Yn benodol, mae yna gwestiwn ynghylch a fyddai is-gontractwyr, er enghraifft, sy'n darparu dysgu seiliedig ar waith, yn cael eu dal gan eiriad y gwelliant. Ar yr wyneb, nid yw'n ymddangos fod unrhyw beth y byddai'r pŵer hwn yn ei ganiatáu na fyddem yn gallu ei gyflawni drwy gontract gyda darparwyr. Mae'r gofynion cytundebol presennol ar gyfer dysgu seiliedig ar waith eisoes yn darparu ar gyfer cymorth dysgu ychwanegol ar gyfer hyfforddiant i ffwrdd o'r gwaith, ac mae cyllid i gontractwyr i dalu am y costau sy'n gysylltiedig â hynny. Rwy'n fodlon—yn fodlon iawn—ailadrodd ymrwymiad blaenorol y Llywodraeth i ystyried pa welliannau y gellir eu gwneud i'r trefniadau presennol yn rhan o'r symudiad tuag at Cymru'n Gweithio o 2019 ymlaen. Bydd cynlluniau datblygu unigol yn adnodd sylfaenol ar gyfer darparwyr wrth benderfynu sut i gefnogi pobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol, ac ystyriaeth allweddol yma yw bod yn rhaid iddo fod gyda chydsyniad y person ifanc. Ond rwyf am sicrhau bod y cyfleoedd yn cael eu gwireddu'n llawn ar gyfer integreiddio gydag offer y bydd Cymru'n Gweithio yn eu defnyddio i nodi rhwystrau i gyflogaeth a chyflenwi darpariaeth ddilynol. Ac am yr holl resymau a amlinellwyd gennyf, byddwn yn annog yr Aelodau i wrthwynebu'r gwelliannau hyn.
Rydw i newydd sylwi fy mod i heb alw Llyr Gruffydd yn y grŵp yma, felly Llyr Gruffydd.
I have just realised that I didn’t call Llyr Gruffydd as part of this group, so Llyr Gruffydd.
Efallai mai fi yw'r unig Aelod sy'n flin ynglŷn â hynny, efallai, nid ydw i'n gwybod. Diolch, Llywydd. Rydw i jest eisiau rhoi ar record fy mod i'n hapus i gefnogi'r gwelliannau yn y grŵp yma ac wedi gwneud hynny yn ffurfiol. Ni wnaf i ailadrodd y pwyntiau sydd eisoes wedi cael eu cyffwrdd â nhw, dim ond i ddweud: yn flaenorol, mae'r Llywodraeth wedi dweud eu bod nhw'n gyndyn i estyn agweddau ar y Bil yma i mewn i'r sector preifat pan mae'n dod i ddarparwyr hyfforddiant yn seiliedig ar waith, ond, wrth gwrs, maen nhw wedi gwneud hynny o safbwynt meithrinfeydd, sydd yn derbyn arian cyhoeddus, a'r un egwyddor sydd yn y fan hyn. Hynny yw, mae yna ddarparwyr hyfforddiant yn seiliedig ar waith sydd yn derbyn arian cyhoeddus hefyd, felly rydw i yn meddwl y byddai ychydig o gysondeb yn rhywbeth i'w groesawu. Ac mae Estyn, wrth gwrs, hefyd wedi dweud wrthym mi, yng nghwrs y dystiolaeth rydym ni wedi'i derbyn, os ydych chi'n edrych ar yr egwyddor y tu ôl i'r Bil yna, meddai Estyn, mae'n anodd gweld pam na ddylid cynnwys y grŵp penodol yma o ddysgwyr hefyd. Felly, mi fyddwn i yn gofyn i Aelodau ystyried yn ofalus yr angen i gefnogi'r gwelliannau yma—nid i gynnwys darparwyr dysgu seiliedig ar waith o fewn y Ddeddf o reidrwydd, ond o leiaf er mwyn caniatáu i Weinidogion Cymru wneud hynny drwy Orchymyn ar ryw bwynt yn y dyfodol.
Perhaps I am the only Member disappointed by that, I don't know. I just wanted to put on record that I am happy to support the amendments in this group and have done so formally. I won’t rehearse the points already touched upon, but I would just say that, previously, the Government has said that they are reluctant to extend this Bill into the private sector when it comes to training providers and work-based training providers, particularly, but, of course, they have done that in terms of nurseries that are in receipt of public funds, and the same principle exists here. That is, there are training providers that receive public funds too, and therefore I do believe that some consistency would be welcome here. And Estyn have also told us, during our evidence gathering, that if you do look at the principle underpinning the Bill, Estyn says that it is difficult to see why this specific group of learners shouldn’t be included. Therefore, I would ask Members to carefully consider the need to support these amendments—not to include work-based training providers within the remit of the Act, but at least to allow Welsh Ministers to do that by Order at some point in the future.
Darren Millar i ymateb i'r ddadl.
Darren Millar to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. Can I thank Llyr Gruffydd for his support and just say how disappointed I am with the Government's response? I do appreciate that you can use contractual levers to secure changes in the way that services are delivered, but you have the representative body of work-based learning providers—many of them private sector providers, some third sector providers, others public sector providers—saying, 'We want these duties imposed upon us.' They're actually asking for these things because they want to provide the services that our children and young people need, and in addition to that, many of them already have expertise in delivering support in ways that might be useful for the private sector to learn. So, many of them said: 'We're already supporting people with additional learning needs; we want to see these duties extended to us.' As Llyr Gruffydd has quite rightly pointed out, you've already extended these requirements into the private sector when it comes to early years providers, and I cannot for the life of me see why there should be a different approach when it comes to work-based learning providers. At the end of the day, the taxpayer is paying for these things and there ought to be consistency when it comes to that provision.
Now, we all know that where contractual agreements are put in place, it's really important to make sure that contracts are enforced and that contracts are written in such a way that people can't pick holes in them and escape the opportunity to be held to account for the delivery against those contracts. The public sector doesn't always have a good record on being able to do that, and we're going to be in a potential position where FEI colleges, if they've got work-based learning, could potentially subcontract that work out to a private sector provider, to a third sector provider, who has no responsibilities under these new arrangements and completely escape the policing system—completely escape the policing system—that you are seeking to introduce. I'm not asking you to work out all of the ways in which we need to make sure that that system works at the moment. I'm simply giving you an opportunity as Welsh Ministers to have Order-making powers so that you can extend the provisions of the Bill in the future. I don't know why you don't take this opportunity to seize them with both hands, and that's why I still want to push these amendments to the vote.
Diolch, Llywydd. A gaf i ddiolch i Llyr Gruffydd am ei gefnogaeth a dweud pa mor siomedig yr wyf i gydag ymateb y Llywodraeth? Rwy'n gwerthfawrogi y gallwch chi ddefnyddio ysgogiadau cytundebol i sicrhau newidiadau yn y ffordd y caiff gwasanaethau eu darparu, ond mae gennych y corff sy'n cynrychioli darparwyr dysgu seiliedig ar waith—llawer ohonynt yn ddarparwyr sector preifat, rhai yn ddarparwyr trydydd sector, eraill yn ddarparwyr sector cyhoeddus—yn dweud, 'Rydym ni eisiau'r dyletswyddau hyn wedi'u gosod arnom ni.' Maen nhw'n gofyn am y pethau hyn mewn gwirionedd oherwydd eu bod eisiau darparu'r gwasanaethau y mae ein plant a'n pobl ifanc eu hangen, ac yn ogystal â hynny, mae llawer ohonyn nhw eisoes yn arbenigo mewn darparu cymorth mewn ffyrdd a allai fod yn ddefnyddiol i'r sector preifat eu dysgu. Felly, dywedodd llawer ohonyn nhw: 'Rydym ni eisoes yn helpu pobl ag anghenion dysgu ychwanegol; rydym ni eisiau gweld y dyletswyddau hyn yn cael eu hymestyn i ni.' Fel y mae Llyr Gruffydd wedi dweud yn gwbl briodol, rydych chi wedi ymestyn y gofynion hyn i'r sector preifat eisoes ym maes darparwyr y blynyddoedd cynnar, ac ni allaf yn fy myw weld pam y dylai fod dull gwahanol ym maes darparwyr seiliedig ar waith. Yn y pen draw, y trethdalwr sy'n talu am y pethau hyn a dylai fod cysondeb o ran y ddarpariaeth honno.
Erbyn hyn, rydym ni i gyd yn gwybod, pan fo cytundebau contract yn cael eu rhoi ar waith, ei bod yn bwysig iawn i wneud yn siŵr bod contractau yn cael eu gorfodi, a bod contractau yn cael eu hysgrifennu yn y fath fodd fel na all pobl weld bai arnynt a dianc rhag y cyfle i gael eu dwyn i gyfrif am y ddarpariaeth o'i gymharu â'r contractau hynny. Nid oes gan y sector cyhoeddus hanes da o ran gallu gwneud hynny bob amser, ac rydym ni'n mynd i fod mewn sefyllfa bosibl lle gallai colegau a sefydliadau addysg bellach, os ydyn nhw'n darparu dysgu seiliedig ar waith, o bosibl is-gontractio'r gwaith hwnnw i ddarparwr sector preifat, i ddarparwr trydydd sector, nad oes ganddynt unrhyw gyfrifoldebau o dan y trefniadau newydd hyn a llwyr ddianc rhag y system reoli—llwyr ddianc rhag y system reoli—yr ydych chi'n ceisio ei chyflwyno. Nid wyf yn gofyn i chi weithio allan yr holl ffyrdd y mae angen i ni wneud yn siŵr bod y system honno yn gweithio ar hyn o bryd. Y cyfan yr wyf yn ei wneud yw rhoi cyfle i chi fel Gweinidogion Cymru fod â phwerau i wneud Gorchmynion er mwyn i chi allu ymestyn darpariaethau'r Bil yn y dyfodol. Nid wyf yn gwybod pam nad ydych chi'n achub ar y cyfle hwn gyda'r ddwy law, a dyna pam yr wyf i'n dal i fod yn awyddus i wthio'r gwelliannau hyn i bleidlais.
Os na dderbynnir gwelliant 16, bydd gwelliant 24 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 16? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 16.
If amendment 16 is not agreed to, amendment 24 falls. The question is that amendment 16 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, and 27 against. Therefore amendment 16 is not agreed.
Gwelliant 16: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 16: For: 23, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Methodd gwelliant 24.
Amendment 24 fell.
Y grŵp nesaf yw grŵp 11. Mae'r gwelliannau yma yn ymwneud ag addysg uwch mewn sefydliadau addysg bellach. Gwelliant 38 yw'r prif welliant. Galwaf ar yr Ysgrifennydd Cabinet i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliannau.
The next group is group 11. These amendments relate to higher education in further education institutions. Amendment 38 is the lead amendment and I call on the Cabinet Secretary to move and speak to the lead amendment and the other amendments.
Cynigiwyd gwelliant 38 (Kirsty Williams).
Amendment 38 (Kirsty Williams) moved.
I would urge Members, Presiding Officer, to support amendments 38 and 43. We have been clear all along that the additional learning needs system is intended to apply to young people who are still in school or receiving further education. This system is not intended to apply to young people in higher education.
These amendments will make the Bill fully consistent with that policy. They will remove a current inconsistency in the Bill, and therefore in the interests of consistency and fairness, I would urge Members to support these amendments.
Rwyf yn annog yr Aelodau, Llywydd, i gefnogi gwelliannau 38 a 43. Rydym ni wedi bod yn glir drwy gydol y broses y bwriedir i'r system anghenion dysgu ychwanegol fod yn berthnasol i bobl ifanc sy'n dal yn yr ysgol neu sy'n derbyn addysg bellach. Nid yw'r system hon wedi'i bwriadu i fod yn berthnasol i bobl ifanc mewn addysg uwch.
Bydd y gwelliannau hyn yn gwneud y Bil yn gwbl gyson â'r polisi hwnnw. Byddant yn dileu'r anghysondeb presennol yn y Bil, ac felly er mwyn sicrhau cysondeb a thegwch, rwyf yn annog yr Aelodau i gefnogi'r gwelliannau hyn.
I have to say I was surprised by these amendments coming forward at Stage 3, because there was nobody calling for an exclusion—there was nobody calling, at all, in any of the evidence that we received, for learners undertaking higher education courses in further education colleges to be excluded from the new additional learning needs support system.
Now, as far as I'm concerned—and the Cabinet Secretary's just stated this aim herself: she wants equality of access to support all learners. She doesn't want to extend this to universities. I'm not asking for it to be extended to universities, the scope of this Bill. But I think within a single institution, there ought to be some equality in terms of access to additional learning needs support. If these amendments pass, you have the potential of two individuals going to a further education institution—one doing a higher education course and not getting any additional learning needs support, and the other doing a further education course and getting all the support that they need. That cannot be right. We need to make sure that there's a level playing field. It is not fair to exclude a group of students from the additional learning needs system just because they happen to be taking a higher education course at a local college, and I think that these amendments are very misguided indeed.
Everybody who enrols at a further education institution ought to have equal access to support. You're taking away some of the access to that support with these amendments, and I certainly won't be supporting them.
Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn synnu bod y gwelliannau hyn yn cael eu cyflwyno yng Nghyfnod 3, oherwydd nid oedd neb yn galw am eithriad—nid oedd neb yn galw, o gwbl, mewn unrhyw ran o'r dystiolaeth a gawsom, i ddysgwyr sy'n dilyn cyrsiau addysg uwch mewn colegau addysg bellach gael eu heithrio o'r system gymorth newydd ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol.
Nawr, o'm safbwynt i—ac mae Ysgrifennydd y Cabinet newydd ddatgan y nod hwn ei hun: mae hi eisiau mynediad cyfartal at gymorth ar gyfer pob dysgwr. Nid yw hi eisiau ymestyn hyn i brifysgolion. Nid wyf yn gofyn iddo gael ei ymestyn i brifysgolion, cwmpas y Bil hwn. Ond o fewn sefydliad unigol, rwy'n credu y dylai fod rhywfaint o gydraddoldeb o ran gallu cael cymorth ag anghenion dysgu ychwanegol. Os bydd y gwelliannau hyn yn cael eu pasio, mae gennych y potensial y bydd dau unigolyn yn mynd i sefydliad addysg bellach—un yn gwneud cwrs addysg uwch heb gael unrhyw gymorth ag anghenion dysgu ychwanegol, a'r llall yn gwneud cwrs addysg bellach ac yn cael yr holl gymorth sydd ei angen arno. Ni all hynny fod yn iawn. Mae angen i ni wneud yn siŵr y ceir chwarae teg. Nid yw'n degi eithrio grŵp o fyfyrwyr o'r system anghenion dysgu ychwanegol dim ond oherwydd eu bod yn dilyn cwrs addysg uwch mewn coleg lleol, a chredaf fod y gwelliannau hyn yn annoeth iawn.
Dylai pawb sy'n ymrestru mewn sefydliad addysg bellach gael mynediad cyfartal at gymorth. Rydych chi'n cymryd peth o'r gallu hwnnw i gael cymorth oddi arnynt drwy'r gwelliannau hyn, ac yn sicr ni fyddaf i'n eu cefnogi.
I share those concerns, I have to say. You say that you were clear all along—my understanding all along was that the focus was on the institution, and not the type of provision that was in place. Certainly, there's been no evidence calling to exclude higher education within further education institutions, and certainly we haven't had the level of debate and discussion that I would have hoped we would have had, had I known that this was coming at this very late stage.
Indeed, my understanding was that the Bill wasn't extended to cover higher education in universities because of the governance structures of HE institutions, and since the systems and structures are in place for further education institutions to provide individual development plans, it's illogical, in my view, not to utilise this for the benefit of all learners at the further education institution, regardless of which course they're undertaking. So, I would urge Members to vote against these amendments, because I don't think it's right.
Rwy'n rhannu'r pryderon hynny, mae'n rhaid imi ddweud. Rydych chi'n dweud y buoch yn glir o'r cychwyn—fy nealltwriaeth i drwy'r amser oedd mai ar y sefydliad oedd y pwyslais, ac nid ar y math o ddarpariaeth a oedd ar waith. Yn sicr, ni chafwyd tystiolaeth yn galw am eithrio addysg uwch mewn sefydliadau addysg bellach, ac yn sicr nid ydym wedi cael cymaint o ddadl a thrafodaeth ag y byddwn wedi gobeithio eu cael, pe byddwn i'n gwybod y byddai hyn yn dod ar y cam hwyr iawn hwn.
Yn wir, fy nealltwriaeth i oedd nad oedd y Bil yn ymestyn i gynnwys addysg uwch mewn prifysgolion oherwydd strwythurau llywodraethu sefydliadau AU, a chan fod y systemau a'r strwythurau wedi'u sefydlu ar gyfer sefydliadau addysg bellach i ddarparu cynlluniau datblygu unigol, mae'n afresymegol, yn fy marn i, i beidio â defnyddio hyn er budd pob dysgwr yn y sefydliad addysg bellach, ni waeth pa gwrs y maen nhw'n ei ddilyn. Felly, rwyf yn annog yr Aelodau i bleidleisio yn erbyn y gwelliannau hyn, oherwydd nid wyf yn meddwl bod hyn yn iawn.
Galwaf ar Ysgrifennyd y Cabinet i ymateb i'r ddadl.
I call on the Cabinet Secretary to reply to the debate.
Thank you very much indeed, Presiding Officer. I want to make it absolutely clear that this is not about dismissing support for students with ALN who are studying an HE course. I do recognise that, increasingly, FEIs are providing higher education courses, and as we move forward with our reforms, the likelihood is that there will be continuing blurring of the lines between further education institutions and higher education institutions. But we have to recognise that, in making this distinction, there is a separate but different system of support for higher education learners who have additional learning needs. For instance, the disabled students allowance is available for them, and there are separate support mechanisms in place.
It has always been the intention that this legislation would refer only to further education and to compulsory education and not to the higher education sector. And if the Bill was to go forward in this way, you would have a different distinction between different types of higher education learners being entitled to different levels of support.
It's also important to recognise that because of the significant cross-border flows around higher education, it would make the creation of a separate system of support quite difficult to monitor and to enforce. Therefore, I would ask Members to support the amendments.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Rwyf i eisiau datgan yn gwbl glir nad yw hwn ynghylch gwrthod cymorth ar gyfer myfyrwyr ag anghenion dysgu ychwanegol sy'n astudio cwrs addysg uwch. Rwy'n cydnabod, yn gynyddol, bod sefydliadau addysg bellach yn darparu cyrsiau addysg uwch, ac wrth inni symud ymlaen gyda'n diwygiadau, y tebygolrwydd yw y bydd y gwahaniaeth rhwng sefydliadau addysg bellach a sefydliadau addysg uwch yn parhau i gael ei gymylu. Ond rhaid inni gydnabod, wrth wneud y gwahaniaeth hwn, bod system ar wahân ond gwahanol o gymorth ar gyfer dysgwyr addysg uwch sydd ag anghenion dysgu ychwanegol. Er enghraifft, mae'r lwfans myfyrwyr anabl ar gael ar eu cyfer, ac mae dulliau cymorth ar wahân ar waith.
Bu bob amser yn fwriad y byddai'r ddeddfwriaeth hon yn cyfeirio at addysg bellach yn unig ac i addysg orfodol ac nid y sector addysg uwch. Ac os bydd y Bil yn mynd ymlaen yn y modd hwn, byddai gennych wahaniaethu rhwng y gwahanol fathau o ddysgwyr addysg uwch sydd â hawl i lefelau gwahanol o gymorth.
Mae hefyd yn bwysig cydnabod oherwydd y llif sylweddol dros y ffin ym maes addysg uwch, y byddai'n gwneud creu system ar wahân o gymorth yn eithaf anodd ei fonitro a'i orfodi. Felly, gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r gwelliannau.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 38? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn, felly, i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 32, neb yn ymatal ac 19 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 38.
The question is that amendment 38 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 32, no abstentions and 19 against. Therefore, amendment 38 is agreed.
Gwelliant 38: O blaid: 32, Yn erbyn: 19, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Y grŵp nesaf yw grŵp 12, ac mae'r gwelliannau yma yn ymwneud ag adolygiadau awdurdodau lleol. Gwelliant 39 yw'r prif welliant, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliannau.
The next group is group 12 and the amendments relate to local authority reviews. Amendment 39 is the lead amendment in this group, and I call on the Cabinet Secretary to move the lead amendment and speak to the other amendments.
Cynigiwyd gwelliant 39 (Kirsty Williams).
Amendment 39 (Kirsty Williams) moved.
Thank you very much, Presiding Officer. These amendments further strengthen and clarify the existing duty in the Bill on local authorities to keep additional learning provision under review.
Amendment 39 requires local authorities, as part of their wider duties, to consider the sufficiency of their arrangements for meeting the additional learning needs of children and young people in their area, and to specifically consider the size and capability of the workforce that is available.
It was always our intention that workforce considerations would be a fundamental aspect of the operation of section 59, and this amendment makes express provision for it. I consider that this is a very appropriate way of explicitly incorporating a workforce planning duty into the Bill. It responds directly to a commitment made by the former portfolio holder at Stage 2 to work towards an amendment on workforce planning.
Amendment 40 ensures that local authorities are under a duty to take all reasonable steps to remedy any insufficiency in their arrangements for meeting ALN identified through their section 59 reviews. It amends section 59(4) of the Bill, which resulted from an amendment of Llyr Gruffydd’s at Stage 2. That subsection requires local authorities, if in their review they have identified an insufficiency in the availability of additional learning provision in Welsh, to take all reasonable steps to remedy the matter.
Amendment 40 seeks to ensure that the duty extends to any identified insufficiency in their ALN arrangements. It retains the effect of Llyr’s original amendment. I would urge Members to support them.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Mae'r gwelliannau hyn yn cryfhau ymhellach ac yn egluro'r ddyletswydd bresennol yn y Bil ar awdurdodau lleol i gadw'r ddarpariaeth ddysgu ychwanegol o dan adolygiad.
Mae gwelliant 39 yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol, yn rhan o'u dyletswyddau ehangach, ystyried pa mor ddigonol yw eu trefniadau ar gyfer diwallu anghenion dysgu ychwanegol plant a phobl ifanc yn eu hardal, ac i ystyried yn benodol maint a gallu'r gweithlu sydd ar gael.
Ein bwriad bob amser oedd y byddai ystyriaethau gweithlu yn agwedd sylfaenol ar weithrediad adran 59, ac mae'r gwelliant hwn yn gwneud darpariaeth benodol ar ei gyfer. Rwyf i o'r farn bod hon yn ffordd briodol iawn o ymgorffori dyletswydd cynllunio gweithlu yn benodol yn y Bil . Mae'n ymateb uniongyrchol i ymrwymiad a wnaed gan ddeiliad blaenorol y portffolio yng Nghyfnod 2 i weithio tuag at welliant ar gynllunio gweithlu.
Mae gwelliant 40 yn sicrhau dyletswydd ar awdurdodau lleol i gymryd pob cam rhesymol i wneud iawn am unrhyw annigonolrwydd yn eu trefniadau ar gyfer diwallu ADY a nodwyd drwy eu hadolygiadau adran 59. Mae'n diwygio adran 59(4) y Bil, a oedd yn deillio o welliant gan Llyr Gruffydd yng Nghyfnod 2. Mae'r is-adran honno yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol, os ydynt yn eu hadolygiad wedi nodi annigonolrwydd yn y ddarpariaeth ddysgu ychwanegol sydd ar gael yn y Gymraeg, i gymryd pob cam rhesymol i ddatrys y mater.
Mae gwelliant 40 yn ceisio sicrhau bod y ddyletswydd yn ymestyn i unrhyw annigonolrwydd a nodwyd yn eu trefniadau ADY. Mae'n cadw effaith gwelliant gwreiddiol Llyr. Rwyf yn annog yr Aelodau i'w cefnogi.
I just want to extend my support for these amendments and also to thank the previous portfolio holder for the opportunity that he gave opposition Members to engage in shaping all of the amendments in relation to the Welsh language in this group and other groups when he appeared before the committee at Stage 2.
These are very welcome amendments indeed, and it is absolutely essential, of course, that we have a workforce that can deliver services through the medium of Welsh to those young people who choose to want to access services in that way.
We're coming to some amendments in group 13 that emphasise and underscore the paramount importance of making sure that learner choice is at the heart of all decisions when it comes to providing services in Welsh. And that choice, essentially, has to be backed up with a proper workforce plan, with people in the right places at the right time, working with those children and young people who need the additional learning need support. So, I very much welcome amendments 39 and 40 and will be supporting them.
Hoffwn estyn fy nghefnogaeth i'r gwelliannau hyn a hefyd diolch i ddeiliad blaenorol y portffolio am y cyfle a roddodd i Aelodau'r gwrthbleidiau i gymryd rhan wrth lunio'r holl welliannau o ran y Gymraeg yn y grŵp hwn a grwpiau eraill pan yr ymddangosodd gerbron y pwyllgor yng Nghyfnod 2.
Mae'r rhain yn welliannau i'w croesawu'n fawr yn wir, ac mae'n gwbl hanfodol, wrth gwrs, bod gennym ni weithlu sy'n gallu darparu gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg i'r bobl ifanc hynny sy'n dewis defnyddio gwasanaethau yn y ffordd honno.
Rydym ni'n dod at rai gwelliannau yng ngrŵp 13 sy'n pwysleisio ac yn tanlinellu pwysigrwydd mawr sicrhau bod dewis y dysgwr wrth wraidd pob penderfyniad ym maes darparu gwasanaethau yn Gymraeg. Ac mae'n rhaid i'r dewis hwnnw, yn y bôn, fod wedi'i ategu gan gynllun gweithlu priodol, gyda phobl yn y lleoedd cywir ar yr adeg gywir, yn gweithio gyda'r plant a'r bobl ifanc hynny sydd angen cymorth ag anghenion dysgu ychwanegol. Felly, rwy'n croesawu gwelliannau 39 a 40 yn fawr a byddaf yn eu cefnogi.
Rydw innau hefyd yn hapus i gefnogi gwelliannau 39 a 40, ac rydw i'n ddiolchgar i'r Llywodraeth am eu cyflwyno nhw. Mae gen i welliannau pellach i'r adran yma o'r Bil yn y grŵp nesaf a fydd hefyd, gobeithio, yn fy marn i, yn cryfhau'r sefyllfa hyd yn oed ymhellach.
I'm also happy to support amendments 39 an 40, and I am grateful to the Government for tabling them. I do have further amendments to this section of the Bill in the next group, which hopefully will also strengthen the situation.
Galwaf ar yr Ysgrifennydd Cabinet i ymateb.
I call on the Cabinet Secretary to respond.
Presiding Officer, I would just like to note the comments made by the Members in respect of amendments 39 and 40 and welcome their support for them.
Llywydd, hoffwn ddim ond nodi'r sylwadau a wnaed gan yr Aelodau am welliannau 39 a 40 a chroesawu eu cefnogaeth iddynt
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 39? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 39.
The question is that amendment 39 be agreed. Does any Member object? Therefore amendment 39 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 40.
Cabinet Secretary, amendment 40.
Cynigiwyd gwelliant 40 (Kirsty Williams).
Amendment 40 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 40? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbyniwyd gwelliant 40.
The question is that amendment 40 be agreed. Does any Member object? Therefore amendment 40 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y grŵp nesaf, felly, yw grŵp 13. Mae'r grŵp yma'n ymwneud â darpariaeth Gymraeg. Gwelliant 64 yw'r prif welliant, ac rwy'n galw ar Llyr Gruffydd i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant yma a'r gwelliannau eraill.
The next group is group 13 and this group relates to Welsh language provision. Amendment 54 is the lead amendment in this group and I call on Llyr Gruffydd to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 64 (Llyr Gruffydd, gyda chefnogaeth Darren Millar).
Amendment 64 (Llyr Gruffydd, supported by Darren Millar) moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Wel, gydol y broses ddeddfu yma, rŷm ni wedi cael ein hatgoffa yn gyson o'r diffygion sydd yna o safbwynt gallu'r gweithlu yn y sector yma i gwrdd yn ddigonol â'r anghenion o safbwynt darpariaeth cyfrwng Cymraeg. Nawr, mae'n hen gŵyn, y bydd nifer o'r Aelodau fan hyn yn gyfarwydd â chael gwaith achos cyson ar hyn, sef diffyg gwasanaethau cyfrwng Cymraeg, methu cael diagnosis am wahanol gyflyrau drwy gyfrwng y Gymraeg, diffyg arbenigwyr, efallai, sy'n medru'r Gymraeg, a diffyg darparwyr gwasanaethau penodol hefyd er mwyn cwrdd â'r anghenion sydd wedi eu hadnabod. Yr un cwynion a'r un diffygion a oedd yn cael eu hadrodd i nifer ohonom ni bum, efallai 10 mlynedd yn ôl, ac nid yw hynny yn dderbyniol. Fy ngofid i yw os nad achubwn ar y cyfle i weithredu ar hyn yng nghyd-destun anghenion dysgu ychwanegol, byddwn ni'n dal i drafod yr un rhwystredigaethau a'r un problemau ymhen pum neu 10 mlynedd i ddod. Cyfunwch chi hynny, wrth gwrs, ag uchelgais y Llywodraeth o gael 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 ac mae yna gyfle fan hyn i greu ysgogiad newydd, rhyw fath o fomentwm newydd, a fydd, o'r diwedd, gobeithio, yn wirioneddol yn mynd i'r afael â'r broblem yma.
Mae'r Llywodraeth wedi cryfhau'r Bil i'r perwyl yma, ac rwy'n cydnabod hynny. Trafodwyd rhai gwelliannau ynghynt ac, wrth gwrs, rŷm ni hefyd wedi dod i gytuno ar welliannau eraill yn ystod Cyfnod 2. Mae angen i Weinidogion adolygu digonolrwydd y ddarpariaeth anghenion dysgu ychwanegol yn Gymraeg bob pum mlynedd, ac mae hynny'n gam positif eithriadol, er bod y posibilrwydd o orfod aros hyd at bum mlynedd ar ôl pasio'r Bil yma am yr adolygiad cyntaf yn oedi gormodol o bosib yn fy marn i hefyd. Mae'r ddyletswydd i gadw darpariaeth dysgu ychwanegol o dan adolygiad, yn cynnwys y Gymraeg yn adran 59, ond yn ddyletswydd i awdurdodau lleol.
Nawr, mae llawer o'r hyn sy'n greiddiol i lwyddiant y Bil yma—y diwygiadau anghenion dysgu ychwanegol ehangach—yn ddibynnol ar rôl a darpariaeth cyrff iechyd. Mae fy ngwelliant i, gwelliant 64, felly yn galw ar i awdurdodau lleol a byrddau iechyd, yn unol â'r rheoliadau y bydd y Llywodraeth yn eu creu, yn gallu asesu faint y galw tebygol a fydd yna am ddarpariaeth anghenion dysgu ychwanegol drwy gyfrwng y Gymraeg yn eu hardal nhw, fel cam cyntaf, ac wedyn gymharu hynny â'r capasiti sydd ganddyn nhw i gwrdd â'r galw hwnnw, ac wedyn, wrth gwrs, fynd ymlaen i amlinellu camau y maen nhw am eu cymryd i ddarparu'r hyn sydd ei angen.
Mae'n rhaid inni greu sefyllfa lle mae'r cyrff perthnasol yn fwy rhagweithiol ar y mater yma neu, fel rwy'n dweud, byddwn ni yn ôl lle rŷm ni wedi bod flynyddoedd yn ôl ac yn dal i fod yn rhy aml o lawer o safbwynt argaeledd y ddarpariaeth, yn lle dweud y bydd y Llywodraeth yn asesu'r sefyllfa rhywbryd yn y pum mlynedd nesaf, gyda risg yn y cyfamser y bydd cenhedlaeth arall o blant yn colli hawl i dderbyn gwasanaethau a darpariaethau trwy gyfrwng y Gymraeg. Creu impetus i weithredu a bod yn rhagweithiol; dyna yw'r nod o safbwynt y gwelliant penodol yna.
Mae gwelliannau 65 a 66 yn ymwneud yn benodol â gwasanaethau eirioli, ac y dylai gwasanaethau fel arfer fod ar gael yn Gymraeg ym mhob achos lle y bydd person yn gwneud cais am hynny. Mae hon yn hawl sylfaenol, ac nid yw'n afresymol disgwyl y gellir cwrdd â'r gofyniad yma trwy gydweithio a hyfforddi, oherwydd os yw'r ewyllys yno i sicrhau bod hynny'n digwydd, yna mae'r amser wedi dod, yn fy marn i, inni fynnu o hyn ymlaen fod hynny yn digwydd. Mae'r Aelodau Cynulliad, rwy'n gwybod, wedi derbyn gohebiaeth gan ystod o gyrff, a gwnes i gyfeirio atyn nhw yn gynharach, yn cynnwys UCAC, Mudiad Meithrin, Rhieni dros Addysg Gymraeg, Cymdeithas yr Iaith, CyDAG a Mudiadau Dathlu'r Gymraeg, yn gofyn i chi gefnogi'r gwelliannau hyn, ac fe fyddwn innau hefyd yn gofyn ichi wneud hynny y prynhawn yma.
Thank you very much, Llywydd. Well, throughout this legislative process we have been consistently reminded of the deficiencies that exist in terms of the capacity of the workforce in this sector to adequately meet the needs in terms of Welsh-medium provision. Now, it’s an old complaint and many Members here will be familiar with regular casework in this area—a lack of Welsh language services, not getting a diagnosis for various conditions through the medium of Welsh, a shortage of specialists who can provide services in Welsh, and a shortage of providers in order to meet the needs that have been identified. They are the same complaints and the same weaknesses that were reported to many of us five or even 10 years ago, and that is not acceptable. My concern is that if we don’t take this opportunity to take action in this area in the context of additional learning needs, then we will still be discussing the same frustrations and the same problems five or 10 years hence. Put that together with the Government’s ambition of 1 million Welsh speakers by 2050 and there is an opportunity here to create a new momentum that will hopefully truly tackle this problem.
The Government has strengthened the Bill to this end—I recognise that. We’ve discussed some amendments earlier and we have come to an agreement on other amendments at Stage 2. Ministers need to review the adequacy of the additional learning needs provision available through the medium of Welsh every five years, and that is a very positive step, although the possibility of having to wait up to five years having passed this Bill for the first review is excessive delay in my view. The duty to keep additional learning need provision under review, including the Welsh language under section 59, is a duty for local authorities.
Much of what is at the heart of the success of this Bill—the reforms in ALN—is reliant, of course, on the role of health bodies. My amendment, amendment 64, therefore calls on local authorities and health boards, in accordance with regulations that the Government would make, to assess the level of likely demand for additional learning needs provision through the medium of Welsh in their areas, as a first step, and then to compare that with the capacity available to them to meet that demand, and then of course to outline the steps that they will take in order to provide what is required.
We must create a situation where the relevant bodies are more proactive in this area or, as I say, we will be back to the very same problems that we have faced over years, and still face far too often in terms of the availability of provision, rather than saying that the Government will assess the situation at some point during the next five years, with the risk of course that in the meantime another generation of children won’t actually get their rights to receive provision through the medium of Welsh. We need to create an impetus for action and be proactive; that is the aim in terms of that specific amendment.
Amendments 65 and 66 relate specifically to advocacy services and that services should usually be available in Welsh in all cases where an individual makes that request. This is a fundamental right and it’s not unreasonable to expect this to be delivered by collaboration and training, because if the will is there to ensure that that happens, then the time has come, in my view, for us to insist that, from here on in, that does happen. Assembly Members, I know, will have received correspondence from a range of bodies and I referred to them earlier, including UCAC, Mudiad Meithrin, RhAG, Cymdeithas yr Iaith, CyDAG and Mudiadau Dathlu’r Gymraeg, asking you to support these amendments, and I would certainly urge you to do that too this afternoon.
Can I also speak in support of the amendments that have been tabled by Llyr Gruffydd? We did have a Bill that was quite short, actually, in terms of the aspirations of everybody in terms of the Welsh language provisions in it at the outset, but through collaboration with the previous portfolio holder and the current Cabinet Secretary, I think there is a set of amendments here that will go significantly towards ensuring that we have a system that is robust and which has the capacity to meet the demands of learners.
Like Llyr, I've experienced déjà vu on many occasions in this Chamber when we've looked at the insufficiency of workforce planning, not just in education services, not just in health services, but in all sorts of other public service areas. We need to crack this nut once and for all, and I think that these amendments—certainly amendment 64—give us the opportunity to do that with this requirement to assess likely demand and then to ensure that the capacity is there to deliver services to meet that demand.
I think it's also obviously absolutely essential that people can access advocacy services in the language of their choice. Very often, when people are trying to articulate arguments, it's difficult to do so in a second language. I think it's absolutely right that, always, we should have the language choice of the learner and of the parents as paramount in these decisions, and amendments 65 and 66 seek to deliver on those principles. So, I urge all Members to support all three amendments in this group.
A gaf innau hefyd siarad i gefnogi'r gwelliannau a gyflwynwyd gan Llyr Gruffydd? Roedd gennym ni Fil a oedd yn eithaf byr, mewn gwirionedd, o ran dyheadau pawb am ddarpariaethau'r Gymraeg a oedd ynddo ar y cychwyn, ond drwy gydweithio â deiliad blaenorol y portffolio a'r Ysgrifennydd Cabinet presennol, credaf fod cyfres o welliannau yma a fydd yn cyfrannu'n sylweddol at sicrhau bod gennym system sy'n gadarn ac sydd â'r gallu i ddiwallu anghenion dysgwyr.
Fel Llyr, rwyf innau wedi profi déjà vu ar sawl achlysur yn y Siambr hon pan ein bod wedi edrych ar annigonolrwydd cynllunio gweithlu, nid yn unig yn y gwasanaethau addysg, nid yn unig yn y gwasanaethau iechyd, ond mewn pob math o feysydd gwasanaeth cyhoeddus eraill. Mae angen inni ddatrys hyn unwaith ac am byth, ac rwy'n credu bod y gwelliannau hyn—gwelliant 64 yn sicr—yn rhoi'r cyfle i ni wneud hynny gyda'r gofyniad hwn i asesu'r galw tebygol ac yna i sicrhau bod y gallu yno i ddarparu gwasanaethau i ateb y galw hwnnw.
Credaf hefyd ei bod yn amlwg yn gwbl hanfodol bod pobl yn gallu cael gwasanaethau eiriolaeth yn eu hiaith o ddewis. Yn aml iawn, pan fydd pobl yn ceisio mynegi dadleuon, mae'n anodd gwneud hynny mewn ail iaith. Credaf ei bod yn hollol iawn, bob amser, y dylai iaith o ddewis y dysgwr, a'r rhieni, fod yn rhan hollbwysig o'r penderfyniadau hyn, ac mae gwelliannau 65 a 66 yn ceisio cyflawni yr egwyddorion hynny. Felly, rwy'n annog bob aelod i gefnogi pob un o’r tri gwelliant yn y grŵp hwn.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet.
I call the Cabinet Secretary.
Presiding Officer, I fully support the intention of improving Welsh language provision on the ground and ensuring that the Bill does all possible to drive progress in this respect, and I hope that the steps the Government have taken to strengthen the Welsh language aspects of this Bill demonstrate the importance I and the Government place on the language in the new system.
However, these amendments, I believe, will not improve the Bill any further. Amendments made to the Bill at Stage 2 have already covered many of the issues that Llyr Gruffydd's amendments attempt to address. In the case of amendment 66, I also think it risks weakening existing duties on local authorities.
Amendment 64 seeks to, via regulations, do something that a combination of existing sections on the face of the Bill already provide for. Section 59, as we have just discussed in the previous group, places duties on local authorities to keep additional learning provision under review, and it makes specific reference to the need to consider the sufficiency of additional learning provision in Welsh. It further requires local authorities to take all reasonable steps to remedy the matter if they consider that the availability of additional learning provision in Welsh is not sufficient.
In reviewing the arrangements in its area, the local authority will have regard to the additional learning provision that may reasonably be arranged by others, including health boards.
Section 83, which was inserted at Stage 2, imposes a further duty on Welsh Ministers to review the sufficiency of Welsh language additional learning provision every five years. If amendment 64 was passed, the legal position in relation to these matters would be unclear and the existing provision in the Bill would be undermined.
I take the point, Llyr, that five years seems like a long time away, but some of the professionals that we know there is a shortage of to deliver a service in Welsh, actually, if we started training them today, it would take at least three years, if not longer, to secure that professional expertise. So, it's not a question of it being kicked into the long grass. The reality is that, for some of the professionals we're talking about, the professional training required of them, actually, if we started today, it would be three, four or five years down the line before that person would find themselves in this system.
Llyr Gruffydd's amendments 65 and 66 seek to ensure advocacy services are normally provided in Welsh when this is requested, and I agree wholeheartedly with this principle. However, I do not believe the amendments are necessary to achieve the aim and they may result in unintended consequences. Local authorities are already under obligations as a result of Welsh language standards. Section 84, also inserted as a result of the Stage 2 amendment, gives the Welsh Minister the power through regulations to make absolute the existing qualified requirements on bodies in the Bill to make additional learning provision in Welsh. If the Government is not content with the availability of Welsh language additional learning provision, it will be able to make regulations requiring particular provision to be made available in Welsh, and this is a strong power, which already exists within the Bill. These sections, working in conjunction with one another, cover the same ground as amendment 64 seems to be seeking to cover, so I would argue that amendment 64 is not needed.
What's also important to remember is that we will also use the code to provide guidance and ensure clarity of responsibility. Doing anything additional in the Bill would result in the law in this area becoming unclear and potentially contradictory. Indeed, the use of the word 'normally' may actually weaken the duty on certain local authorities that are already required to deliver a fully bilingual advocacy service under the standards regime. And for those reasons, whilst I understand the intention behind the Member bringing them forward, and his sincerity and indeed the need to improve performance in this area on the ground for young people and children, I would urge Members to oppose amendments 64, 65 and 66, as they are unnecessary and could potentially make matters worse.
Llywydd, rwy'n llwyr gefnogi'r bwriad i wella'r ddarpariaeth Gymraeg ar lawr gwlad a sicrhau bod y Bil yn gwneud popeth posibl i ysgogi cynnydd yn hyn o beth, ac rwy'n gobeithio bod y camau y mae'r Llywodraeth wedi eu cymryd i gryfhau'r agweddau Cymraeg ar y Bil hwn yn dangos y pwysigrwydd yr wyf i a'r Llywodraeth yn ei roi i'r iaith yn y system newydd.
Fodd bynnag, yn fy marn i, ni fydd y gwelliannau hyn yn gwella'r Bil ymhellach. Mae gwelliannau a wnaed i'r Bil yng Nghyfnod 2 eisoes wedi cwmpasu llawer o'r materion y mae gwelliannau Llyr Gruffydd yn ceisio mynd i'r afael â nhw. Yn achos gwelliant 66, credaf hefyd bod perygl ei fod yn gwanhau'r dyletswyddau presennol ar awdurdodau lleol.
Mae gwelliant 64, drwy reoliadau, yn ceisio gwneud rhywbeth y mae cyfuniad o adrannau presennol ar wyneb y Bil eisoes yn darparu ar ei gyfer. Mae adran 59, fel yr ydym newydd ei drafod yn y grŵp blaenorol, yn gosod dyletswyddau ar awdurdodau lleol i gadw'r ddarpariaeth ddysgu ychwanegol o dan adolygiad, ac mae'n gwneud cyfeiriad penodol at yr angen i ystyried digonolrwydd y ddarpariaeth ddysgu ychwanegol yn y Gymraeg. Mae hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol gymryd pob cam rhesymol i ddatrys y mater os ydynt o'r farn nad yw'r ddarpariaeth ddysgu ychwanegol sydd ar gael yn y Gymraeg yn ddigonol.
Wrth adolygu'r trefniadau yn ei ardal, bydd yr awdurdod lleol yn rhoi sylw i'r ddarpariaeth ddysgu ychwanegol y gellid ei threfnu yn rhesymol gan eraill, gan gynnwys byrddau iechyd.
Mae adran 83, a fewnosodwyd yn ystod Cyfnod 2, yn gosod dyletswydd ychwanegol ar Weinidogion Cymru i adolygu digonolrwydd y ddarpariaeth ddysgu ychwanegol yn y Gymraeg bob pum mlynedd. Pe byddai gwelliant 64 yn cael ei basio, byddai'r sefyllfa gyfreithiol o ran y materion hyn yn aneglur a byddai'n tanseilio'r ddarpariaeth sydd eisoes yn bodoli yn y Bil.
Rwy'n derbyn y pwynt, Llyr, fod pum mlynedd yn ymddangos fel amser hir i ffwrdd, ond mae rhai o'r gweithwyr proffesiynol y gwyddom fod prinder ohonynt i ddarparu gwasanaeth yn Gymraeg, mewn gwirionedd, pe byddem yn dechrau eu hyfforddi heddiw, byddai'n cymryd o leiaf tair blynedd, os nad mwy, i sicrhau'r arbenigedd proffesiynol hwnnw. Felly, nid yw'n fater ei fod yn cael ei roi o'r neilltu. Y gwir yw, ar gyfer rhai o'r gweithwyr proffesiynol yr ydym yn sôn amdanynt, a'r hyfforddiant proffesiynol y mae'n ofynnol iddynt ei ddilyn, mewn gwirionedd, pe byddem yn dechrau heddiw, byddai'n tair, pedair neu bum mlynedd cyn y byddai'r person hwnnw yn canfod eu hunain yn y system hon.
Mae gwelliannau 65 a 66 Llyr Gruffydd yn ceisio sicrhau bod gwasanaethau eiriolaeth yn cael eu darparu yn y Gymraeg fel arfer pan ofynnir am hynny, ac rwy'n cytuno'n llwyr â'r egwyddor hon. Fodd bynnag, nid wyf yn credu bod y gwelliannau yn angenrheidiol i gyflawni'r nod a gallent arwain at ganlyniadau anfwriadol. Mae awdurdodau lleol eisoes o dan rwymedigaethau o ganlyniad i safonau'r Gymraeg. Mae adran 84, a fewnosodwyd hefyd o ganlyniad i'r gwelliant Cyfnod 2, yn rhoi i Weinidogion Cymru y pŵer drwy reoliadau i wneud yn absoliwt y gofynion cymwysedig presennol ar gyrff yn y Bil i wneud darpariaeth dysgu ychwanegol yn y Gymraeg. Os nad yw'r Llywodraeth yn fodlon â'r ddarpariaeth dysgu ychwanegol sydd ar gael yn y Gymraeg, bydd yn gallu gwneud rheoliadau sy'n ei gwneud yn ofynnol i ddarpariaeth benodol fod ar gael yn y Gymraeg, ac mae hwn yn bŵer cryf, sydd eisoes yn bodoli yn y Bil. Mae'r adrannau hyn, wrth weithio ar y cyd â'i gilydd, yn gwneud yr un peth ag y mae'n ymddangos bod gwelliant 64 yn ceisio ei wneud, felly byddwn yn dadlau nad oes angen gwelliant 64.
Yr hyn sy'n bwysig i'w gofio hefyd yw y byddwn hefyd yn defnyddio'r cod i roi arweiniad a sicrhau bod eglurder o ran cyfrifoldeb. Byddai gwneud unrhyw beth ychwanegol yn y Bil yn achosi i'r gyfraith yn y maes hwn fod yn aneglur ac o bosibl yn anghyson. Yn wir, gallai'r defnydd o'r ymadrodd 'fel arfer' wanhau, mewn gwirionedd, y ddyletswydd ar awdurdodau lleol penodol y mae eisoes yn ofynnol iddynt ddarparu gwasanaeth eiriolaeth cwbl ddwyieithog o dan y drefn safonau. Ac am y rhesymau hynny, er fy mod yn deall bwriad yr Aelod wrth eu cyflwyno, a'i ddiffuantrwydd ac, yn wir, yr angen i wella perfformiad yn y maes hwn ar lawr gwlad ar gyfer pobl ifanc a phlant, byddwn yn annog yr Aelodau i wrthwynebu gwelliannau 64, 65 a 66, gan eu bod yn ddiangen ac y gallent o bosibl wneud pethau'n waeth.
Galwaf ar Llyr Gruffydd i ymateb i'r ddadl.
I call on Llyr Gruffydd to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. Rydw i'n clywed llawer o'r hyn mae'r Ysgrifennydd Cabinet yn ei ddweud, ac rydw i yn cydnabod bod y Llywodraeth wedi cryfhau yn sylweddol sawl agwedd ar y maes yma. Fe fyddwn i yn dweud, wrth gwrs, roeddech chi'n cyfeirio at awdurdodau lleol a dyletswyddau'r awdurdodau lleol a'r pwyslais ar edrych ar y ddarpariaeth mewn perthynas â darparwyr eraill—pwynt digon teg—ond fe fuaswn i'n licio cryfhau hynny a rhoi pwyslais mwy penodol ar y byrddau iechyd, oherwydd nhw sydd yn ganolog i lawer o hyn, a darpariaethau iechyd, fel roeddwn i yn sôn amdanyn nhw yn fy sylwadau agoriadol, sydd yn greiddiol i lawer o'r problemau yma. Roeddech chi'n sôn am y bum mlynedd o oedi—hynny yw, efallai bod hynny yn ormodol, ond mae'n gorfod digwydd o fewn pum mlynedd—ac rydw i'n cydnabod mi fyddai rhai disgyblaethau lle mi fyddai angen nifer o flynyddoedd i hyfforddi'r gweithlu, ond yn eich geiriau chi'ch hunan, 'rhai disgyblaethau'. Hynny yw, mae yna rai eraill lle petai'r ewyllys yna, fe fyddai modd troi pethau o gwmpas lawer iawn ynghynt, ac felly fe fyddwn i yn gobeithio ein bod ni'n gweld y Bil yma, yn yr un modd ag ewyllys y Llywodraeth i symud yn gynt tuag at 1 miliwn o siaradwyr, fel cyfle i roi sbardun cryfach i'r ymdrech yna. Ac mewn ymateb i'r hyn a ddywedoch chi ynglŷn â gwelliant 66, os ydw i'n cofio'n iawn, ynglŷn â'r ffaith bod safonau'r Gymraeg yn cynnwys darpariaeth ar wasanaethau eirioli, mae hynny'n bwynt a wnaeth y Gweinidog—y cyn Weinidog—yng Nghyfnod 2 y Bil yma. Mae Comisiynydd y Gymraeg wedi dweud yn bendant nad yw hynny'n gywir. Nid yw darpariaeth ar wasanaethau eirioli yn dod o dan y safonau iaith, felly mae angen cryfhau'r Bil i sicrhau'r hawl hwnnw. Cefnogwch y gwelliannau.
Thank you, Llywydd. I hear what the Cabinet Secretary has to say and I do recognise that the Government has strengthened several aspects of this area. I would say, of course, that you referred to local authorities and the duties of local authorities and the emphasis on looking at the provision in relation to other providers—it's a valid point—but I would like to strengthen that and put a more specific emphasis on the health boards, because they are central to much of this, and health provisions, as I mentioned in my opening remarks, are at the core of many of these problems. You mention that five-year delay—that might be overstatement, but it has to happen within five years—and I do recognise that there are some disciplines where it would take a number of years to train the workforce, but in your own words, that is 'certain disciplines'. There are others where, if the will was there, we could turn things around far more quickly, and therefore I would hope that we would see this Bill in the same way as the Government's will to move towards 1 million Welsh speakers, we should see this as an opportunity to give drive to that effort. And in response to what you said, and what you said on amendment 66, if memory serves me correctly, on the fact that Welsh language standards include standards on advocacy services, that's a point that the former Minister made at Stage 2 of this Bill. The Welsh Language Commissioner has stated clearly that that is not the case. The provision of advocacy services is not covered under language standards, and therefore we need to strengthen this Bill to secure that right. Support the amendments.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 64? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn felly i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly, gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 64 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We will therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 64 is not agreed.
Gwelliant 64: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 64: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 14 yw'r grŵp nesaf, yn ymwneud â'r gwasanaethau eirioli. Gwelliant 17 yw'r prif welliant. Rydw i'n galw ar Darren Millar i gynnig y prif welliant ac i siarad am hwn a'r gwelliannau eraill. Darren Millar.
The next group is group 14, relating to advocacy services. Amendment 17 is the lead amendment. I call on Darren Millar to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Darren Millar.
Cynigiwyd gwelliant 17 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 17 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Diolch, Llywydd. The purpose of amendments 17 and 18 is to amend section 65 of the Bill to ensure that the parents of a child or young person with additional learning needs will always have the opportunity to access independent advocacy services. These amendments give effect to recommendation 26 in the Stage 1 committee report, which suggested that the Bill be amended to ensure that local authorities be required to provide independent advocacy services to parents, when requested, even if that parent is not a case friend. It was clear from the evidence received that advocacy is needed for parents as well as learners and case friends, and there were concerns that because parents were never explicitly given the right to independent advocacy in the Bill, it could potentially be unavailable to some parents or only available in exceptional circumstances. TSANA noted that the Bill did
'not explicitly provide for the provision of advocacy for parents',
and that parents were not necessarily defined as case friends in the Bill, and therefore eligible for advocacy. The National Deaf Children's Society agreed. They said that if local authorities and bodies know that parents have access to advocacy services, then that helps to police things itself. So, providing access for parents of children and young people with additional learning needs to independent advocacy, I believe, will help to avoid heartache; it will help to avoid delay; and it will help to avoid, very importantly, costly resolution further down the line, where they might get involved, for example, at a tribunal level. So, I urge Members to support the amendments and I very much hope that the Government will give support too.
Diolch, Llywydd. Pwrpas gwelliannau 17 a 18 yw diwygio adran 65 y Bil i sicrhau y bydd rhieni plentyn neu berson ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol bob amser yn cael cyfle i gael ddefnyddio gwasanaethau eiriolaeth annibynnol. Mae'r gwelliannau hyn yn gweithredu argymhelliad 26 yn adroddiad Cyfnod 1 y pwyllgor, a oedd yn awgrymu y dylid diwygio'r Bil i sicrhau ei bod yn ofynnol i awdurdodau lleol ddarparu gwasanaethau eiriolaeth annibynnol i rieni, ar gais, hyd yn oed os nad yw'r rhiant hwnnw yn gyfaill achos. Roedd yn amlwg o'r dystiolaeth a gafwyd bod angen eiriolaeth ar gyfer rhieni yn ogystal â dysgwyr a chyfeillion achos, ac roedd pryderon, oherwydd na roddwyd yr hawl i eiriolaeth annibynnol i rieni yn benodol yn y Bil, y gallai beidio â bod ar gael i rai rhieni neu ddim ond ar gael o dan amgylchiadau eithriadol. Nododd TSANA nad oedd y Bil yn
darparu'n benodol ar gyfer darparu eiriolaeth i rieni,
ac nad oedd rhieni o reidrwydd yn cael eu diffinio fel cyfeillion achos yn y Bil, ac felly'n gymwys ar gyfer eiriolaeth. Roedd Cymdeithas Genedlaethol y Plant Byddar yn cytuno. Dywedodd pe byddai awdurdodau lleol a chyrff yn gwybod bod gwasanaethau eiriolaeth ar gael ar gyfer rhieni, yna byddai hynny ynddo ei hun yn helpu i reoli pethau. Felly, byddai darparu eiriolaeth annibynnol i rieni plant a phobl ifanc sydd ag anghenion dysgu ychwanegol, yn fy marn i, yn helpu i osgoi gofid; bydd yn helpu i osgoi oedi; a bydd yn helpu i osgoi, yn bwysig iawn, camau unioni costus yn ddiweddarach yn y broses, pryd y gallen nhw, er enghraifft, fod yn cymryd rhan mewn tribiwnlys. Felly, rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi'r gwelliannau ac rwy'n mawr obeithio y bydd y Llywodraeth yn eu cefnogi hefyd.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet.
I call on the Cabinet Secretary.
Presiding Officer, I'm afraid I cannot support amendments 17 and 18, which seek to compel local authorities to refer parents to independent advocacy services. The Bill provides that independent advocacy services must be available for children, young people and case friends. It is right that the child or young person themselves—or a case friend on behalf of a child who lacks capacity—should be the user of the service. This ensures that the voices of vulnerable children and young people are heard. To expect local authorities to provide advocacy services for parents too does not fit with our policy that the system should be centred around the child or the young person. So, I do not support the amendments on a point of principle.
But I'm also not convinced that the amendments would actually operate effectively in practice. They seem to suggest that local authorities must refer parents to advocacy services, whilst not also requiring authorities to make provision for services for parents. So, there would seem to be deliverability issues were the amendments to be agreed.
If local authorities were required to make arrangements for advocacy services for parents, there would be potential financial implications for them, and that has not been costed or discussed with local authorities. Members should note that a local authority’s duty under the Bill to make arrangements to provide information and advice, and to put in place arrangements for the avoidance and resolution of disputes, do cover parents. So, the Bill does provide for parents to access advice and ensures that they can raise concerns where that is appropriate.
It's also worth Members bearing in mind that, in most cases, parents and children would be working together to pursue the child’s best interests. So, an advocate for the child would also, in effect, be expressing parental views.
For all of these reasons, I would urge Members to oppose the amendments.
Llywydd, mae arnaf ofn na allaf gefnogi gwelliannau 17 a 18, sy'n ceisio gorfodi awdurdodau lleol i gyfeirio rhieni at wasanaethau eiriolaeth annibynnol. Mae'r Bil yn darparu bod yn rhaid i wasanaethau eiriolaeth annibynnol fod ar gael ar gyfer plant, pobl ifanc a chyfeillion achos. Mae'n iawn mai'r plentyn neu'r person ifanc ei hun—neu gyfaill achos ar ran plentyn nad oes ganddo alluedd—ddylai fod yn defnyddio'r gwasanaeth. Mae hyn yn sicrhau y clywir lleisiau plant a phobl ifanc sy'n agored i niwed. Nid yw disgwyl i awdurdodau lleol ddarparu gwasanaethau eiriolaeth ar gyfer rhieni hefyd yn cyd-fynd â'n polisi y dylai'r system ganolbwyntio ar y plentyn neu'r person ifanc. Felly, nid wyf yn cefnogi'r gwelliannau ar egwyddor.
Ond nid wyf yn argyhoeddedig ychwaith y byddai'r gwelliannau mewn gwirionedd yn gweithredu'n effeithiol yn ymarferol. Mae'n ymddangos eu bod nhw'n awgrymu bod yn rhaid i awdurdodau lleol gyfeirio rhieni at wasanaethau eiriolaeth, gan hefyd beidio â'i gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol ddarparu gwasanaethau ar gyfer rhieni. Felly, ymddengys bod problemau o ran y gallu i gyflawni pe byddai'r gwelliannau yn cael eu cytuno.
Pe byddai'n ofynnol i awdurdodau lleol wneud trefniadau i ddarparu gwasanaethau eiriolaeth i rieni, byddai goblygiadau ariannol posibl iddyn nhw, ac nid yw hynny wedi'i gostio na'i drafod gydag awdurdodau lleol. Dylai'r Aelodau nodi bod dyletswydd awdurdod lleol o dan y Bil i wneud trefniadau i ddarparu gwybodaeth a chyngor, ac i sefydlu trefniadau ar gyfer osgoi a datrys anghydfodau, yn cynnwys rhieni. Felly, mae'r Bil yn darparu ar gyfer rhoi cyngor i rieni a sicrhau eu bod yn gallu codi pryderon pan fo hynny'n briodol.
Mae hefyd yn werth i'r Aelodau gofio, yn y rhan fwyaf o achosion, y byddai rhieni a phlant yn gweithio gyda'i gilydd er lles gorau'r plentyn. Felly, byddai eiriolwr dros y plentyn hefyd, mewn gwirionedd, yn mynegi barn y rhieni.
Am yr holl resymau hyn, rwyf yn annog yr Aelodau i wrthwynebu'r gwelliannau.
Darren Millar i ymateb.
Darren Millar to reply.
I'm disappointed by the Government's response. It's very clear that there are times when case friends of children and young people are not parents, and there are also times when the views of parents will conflict sometimes with the views of a case friend, who may have significant influence over a child. And I think, because of that tension, potentially, in the system, it's really important, actually, that parents have the opportunity to have some direct access to independent advocacy services. At the moment, on the Bill, you've suggested that it might add complexity to the Bill in the provision of independent advocacy services. I just can't see that at all. On the one hand, you're saying it adds complexity and on the other hand you're saying that many of the case friends will be parents anyway, already accessing some support through the independent advocacy services that the local authorities will be required to provide. Parents are entitled to information and advice. Why shouldn't they be entitled to advocacy services as well? It doesn't seem to be right that parents are excluded from one part but included in another.
So, for consistency's sake, and to ensure that parents have the opportunity also to challenge the system, I think it's essential that parents on the face of the Bill have a right to access these independent advocacy services so that they can challenge the system when they might need to to ensure that their child or young person is getting the services that they need. So, I urge people to support the amendments.
Mae ymateb y Llywodraeth yn siomedig i mi. Mae'n amlwg iawn bod adegau pan nad yw cyfeillion achos plant a phobl ifanc yn rhieni, a cheir hefyd adegau pan fydd barn y rhieni yn gwrthdaro weithiau â barn cyfaill achos, a allai fod â dylanwad sylweddol dros blentyn. Ac rwy'n credu, oherwydd y tensiwn hwnnw, o bosibl, yn y system, ei bod yn bwysig iawn, mewn gwirionedd, bod rhieni yn cael cyfle i ddefnyddio gwasanaethau eiriolaeth annibynnol yn uniongyrchol. Ar hyn o bryd, ar y Bil, rydych chi wedi awgrymu y gallai hyn ychwanegu cymhlethdod i'r Bil yn y ddarpariaeth o wasanaethau eiriolaeth annibynnol. Ni allaf weld hynny o gwbl. Ar y naill law, rydych chi'n ddweud ei fod yn ychwanegu cymhlethdod ac ar y llaw arall rydych chi'n dweud y bydd llawer o'r ffrindiau achos yn rhieni beth bynnag, ac eisoes yn gallu cael gafael ar rywfaint o gefnogaeth drwy'r gwasanaethau eiriolaeth annibynnol y bydd yn ofynnol i'r awdurdodau lleol eu darparu. Mae gan rieni hawl i wybodaeth a chyngor. Pam na ddylai fod ganddynt hawl i wasanaethau eiriolaeth hefyd? Nid yw'n ymddangos yn iawn fod rhieni yn cael eu heithrio o un rhan ond yn cael eu cynnwys mewn un arall.
Felly, er cysondeb, ac i sicrhau bod rhieni yn cael y cyfle hefyd i herio'r system, credaf ei bod yn hanfodol bod hawl gan rieni, ar wyneb y Bil, i gael defnyddio'r gwasanaethau eiriolaeth annibynnol hyn fel bod modd iddyn nhw herio'r system pan y gallai fod angen iddyn nhw sicrhau bod eu plentyn neu berson ifanc yn cael y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt. Felly, rwy'n annog pobl i gefnogi'r gwelliannau.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 17? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Dau ddeg tri o blaid, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 17.
The question is that amendment 17 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 17 is not agreed.
Gwelliant 17: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 17: For: 23, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, gwelliant 18.
Darren Millar, amendment 18.
Cynigiwyd gwelliant 18 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 18 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 18? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn, felly gwrthodwyd gwelliant 18.
The question is that amendment 18 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 18 is not agreed.
Gwelliant 18: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 18: For: 23, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Llyr Gruffydd, gwelliant 65.
Llyr Gruffydd, amendment 65.
Cynigiwyd gwelliant 65 (Llyr Gruffydd, gyda chefnogaeth Darren Millar).
Amendment 65 (Llyr Gruffydd, supported by Darren Millar) moved.
Cynnig.
I move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 65? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 65.
The question is that amendment 65 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, and 27 against. Therefore, amendment 65 is not agreed.
Gwelliant 65: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 65: For: 23, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Llyr Gruffydd, gwelliant 66.
Llyr Gruffydd, amendment 66.
Cynigiwyd gwelliant 66 (Llyr Gruffydd, gyda chefnogaeth Darren Millar).
Amendment 66 (Llyr Gruffydd, supported by Darren Millar) moved.
Cynnig.
I move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 66? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 23, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 66.
The question is that amendment 66 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 23, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 66 is not agreed.
Gwelliant 66: O blaid: 23, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 66: For: 23, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Llyr Gruffydd, gwelliant 59.
Llyr Gruffydd, amendment 59.
Nid ydw i'n bwriadu cynnig y gwelliant.
I don't intend to move this.
Gyda chydsyniad y Cynulliad, felly, ni fyddwn ni'n rhoi gwelliant 59 i bleidlais.
With the consent of the Assembly, therefore, we won't put amendment 59 to a vote.
Ni chynigiwyd gwelliant 59 (Llyr Gruffydd, gyda chefnogaeth Darren Millar).
Amendment 59 (Llyr Gruffydd, supported by Darren Millar) not moved.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 41.
Cabinet Secretary, amendment 41.
Cynigiwyd gwelliant 41 (Kirsty Williams).
Amendment 41 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 41? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 41.
The question is that amendment 41 be agreed to. Does any Member object? Amendment 41 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Llyr Gruffydd, gwelliant 60.
Llyr Gruffydd, amendment 60.
Nid ydw i'n bwriadu cynnig gwelliant 60.
I don't intend to move amendment 60.
Gyda chydsyniad y Cynulliad, felly, ni fyddwn ni'n pleidleisio ar welliant 60.
With the consent of the Assembly, therefore, we won't move to a vote on amendment 60.
Ni chynigiwyd gwelliant 60 (Llyr Gruffydd, gyda chefnogaeth Darren Millar).
Amendment 60 (Llyr Gruffydd, supported by Darren Millar) not moved.
Darren Millar, gwelliant 19.
Darren Millar, amendment 19.
Cynigiwyd gwelliant 19 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 19 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 19? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 19 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, and 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 19: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 19: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, gwelliant 20.
Darren Millar, amendment 20.
Cynigiwyd gwelliant 20 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 20 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 20? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 20 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 20: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 20: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 42.
Cabinet Secretary, amendment 42.
Cynigiwyd gwelliant 42 (Kirsty Williams).
Amendment 42 (Kirsty Williams) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 42? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 42.
The question is that amendment 42 be agreed to. Does any Member object? Amendment 42 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y grŵp nesaf a'r grŵp olaf yw'r grŵp sy'n ymwneud â phersonau ifanc nad oes ganddynt alluedd. Gwelliant 67 yw'r prif welliant ac rydw i'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet i gynnig y gwelliant.
The next group and the final group is the group relating to young persons lacking capacity. Amendment 67 is the lead amendment and I call on the Cabinet Secretary to move the amendment.
Cynigiwyd gwelliant 67 (Kirsty Williams).
Amendment 67 (Kirsty Williams) moved.
Thank you, Presiding Officer. As you say, this is the last group of amendments and the last amendment that we will discuss this afternoon. I'd like to take this opportunity to thank both Darren Millar and Llyr Gruffydd for their contribution to the debate this afternoon. I think we've been able to make real progress and have added value to the legislation by the engagement that we've had across the Chamber.
I would ask Members to support amendment 67. Its purpose is to put it beyond doubt that the regulations that must be made in respect of young people who lack capacity may include reference to a young person’s parent or the representative of the parent. It would allow the regulations to provide for the involvement of parents of young people and their representatives in an appropriate way.
This would enable the regulations to reflect recent and evolving case law in respect of parental involvement where young people of 16 or 17 lack capacity, including a very, very recent decision at the Court of Appeal, which has led the tabling of this amendment to sit outside the normal processes. But, given the decision by the Court of Appeal, it was necessary to act accordingly, and I hope Members will support the amendment.
Diolch i chi, Llywydd. Fel y dywedwch, hwn yw'r grŵp olaf o welliannau a'r gwelliant olaf y byddwn yn ei drafod y prynhawn yma. Hoffwn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i Darren Millar a Llyr Gruffydd am eu cyfraniad i'r ddadl y prynhawn yma. Credaf ein bod wedi gallu gwneud cynnydd gwirioneddol ac wedi ychwanegu gwerth at y ddeddfwriaeth drwy'r ymgysylltu a gawsom ar draws y Siambr.
Rwyf yn gofyn i'r Aelodau gefnogi gwelliant 67. Ei ddiben yw rhoi tu hwnt i amheuaeth y caiff y rheoliadau y mae'n rhaid eu gwneud ar gyfer pobl ifanc nad oes ganddynt alluedd gynnwys cyfeiriad at riant person ifanc neu gynrychiolydd ar ran y rhiant. Byddai'n caniatáu i'r rheoliadau ddarparu ar gyfer cyfranogiad rhieni pobl ifanc a'u cynrychiolwyr mewn ffordd briodol.
Byddai hyn yn galluogi'r rheoliadau i adlewyrchu'r gyfraith achosion ddiweddar ac sy'n datblygu o ran cynnwys rhieni pan nad oes gan bobl ifanc 16 neu 17 oed alluedd, gan gynnwys penderfyniad diweddar iawn, iawn yn y Llys Apêl, sydd wedi arwain at gyflwyno'r gwelliant hwn i fod y tu allan i'r prosesau arferol. Ond, o ystyried y penderfyniad gan y Llys Apêl, roedd angen gweithredu yn unol â hynny, a gobeithiaf y bydd yr Aelodau yn cefnogi'r gwelliant.
Nid oes siaradwyr, felly rydw i'n siŵr nad yw'r Ysgrifennydd Cabinet eisiau ymateb. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 67? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbynnir gwelliant 67.
We have no speakers, so I'm sure that the Cabinet Secretary doesn't wish to reply. The question is that amendment 67 be agreed to. Does any Member object? Amendment 67 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 43.
Cabinet Secretary, amendment 43.
Cynigiwyd gwelliant 43 (Kirsty Williams).
Amendment 43 (Kirsty Williams) moved.
Move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 43? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 30, neb yn ymatal, 20 yn erbyn. Ac felly, derbyniwyd y gwelliant.
The question is that amendment 43 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 30, no abstentions, 20 against. Therefore, the amendment is agreed.
Gwelliant 43: O blaid: 30, Yn erbyn: 20, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 44.
Cabinet Secretary, amendment 44.
Cynigiwyd gwelliant 44 (Kirsty Williams).
Amendment 44 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 44? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 44.
The question is that amendment 44 be agreed to. Does any Member object? Amendment 44 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 45.
Cabinet Secretary, amendment 45.
Cynigiwyd gwelliant 45 (Kirsty Williams).
Amendment 45 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 45? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 45.
The question is that amendment 45 be agreed. Does any Member object? Amendment 45 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 46.
Cabinet Secretary, amendment 46.
Cynigiwyd gwelliant 46 (Kirsty Williams).
Amendment 46 (Kirsty Williams) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 46? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 46.
The question is that amendment 46 be agreed. Does any Member object? Amendment 46 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Darren Millar, gwelliant 21.
Darren Millar, amendment 21.
Cynigiwyd gwelliant 21 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 21 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 21? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 21.
The question is the amendment 21 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 27 against. Therefore, amendment 21 is not agreed.
Gwelliant 21: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 21: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, gwelliant 22.
Darren Millar, amendment 22.
Cynigiwyd gwelliant 22 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 22 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 22? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 22.
The question is that amendment 22 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 22: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 22: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Darren Millar, gwelliant 23.
Darren Millar, amendment 23.
Cynigiwyd gwelliant 23 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 23 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yes, I move.
Ydw, rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 23? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Pleidlais, felly. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 23 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 24, no abstentions, 27 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 23: O blaid: 24, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 23: For: 24, Against: 27, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 47.
Cabinet Secretary, amendment 47.
Cynigiwyd gwelliant 47 (Kirsty Williams).
Amendment 47 (Kirsty Williams) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 47? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 47.
The question is that amendment 47 be agreed to. Does any Member object? Amendment 47 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Darren Millar, gwelliant 63.
Darren Millar, amendment 63.
Cynigiwyd gwelliant 63 (Darren Millar, gyda chefnogaeth Llyr Gruffydd).
Amendment 63 (Darren Millar, supported by Llyr Gruffydd) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 63? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 63.
The question is that amendment 63 be agreed to. Does any Member object? Amendment 63 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 48.
Cabinet Secretary, amendment 48.
Cynigiwyd gwelliant 48 (Kirsty Williams).
Amendment 48 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 48? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 48.
The question is that amendment 48 be agreed to. Does any Member object? Amendment 48 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 49.
Cabinet Secretary, amendment 49.
Cynigiwyd gwelliant 49 (Kirsty Williams).
Amendment 49 (Kirsty Williams) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Os na dderbynnir gwelliant 49, bydd gwelliannau 50 a 51 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 49? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 49.
If amendment 49 is not agreed to, amendments 50 and 51 will fall. The question is that amendment 49 be agreed to. Does any Member object? Amendment 49 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 50.
Cabinet Secretary, amendment 50.
Cynigiwyd gwelliant 50 (Kirsty Williams).
Amendment 50 (Kirsty Williams) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 50? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 50.
The question is that amendment 50 be agreed to. Does any Member object? Amendment 50 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 51.
Cabinet Secretary, amendment 51.
Cynigiwyd gwelliant 51 (Kirsty Williams).
Amendment 51 (Kirsty Williams) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 51? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 51.
The question is that amendment 51 be agreed to. Does any Member object? Amendment 51 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 52.
Cabinet Secretary, amendment 52.
Cynigiwyd gwelliant 52 (Kirsty Williams).
Amendment 52 (Kirsty Williams) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 52? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 52.
The question is that amendment 52 be agreed to. Does any Member object? Amendment 52 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 53.
Cabinet Secretary, amendment 53.
Cynigiwyd gwelliant 53 (Kirsty Williams).
Amendment 53 (Kirsty Williams) moved.
Moved.
Cynigiwyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 53? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 53.
The question is that amendment 53 be agreed to. Does any Member object? Amendment 53 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 25.
Cabinet Secretary, amendment 25.
Cynigiwyd gwelliant 25 (Kirsty Williams).
Amendment 25 (Kirsty Williams) moved.
I move.
Cynigiaf.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 25? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 25.
The question is that amendment 25 be agreed to. Does any Member object? Amendment 25 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Rydym ni felly wedi cyrraedd diwedd ein hystyriaeth o Gyfnod 3 y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegu a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru). Datganaf y bernir pob adran o'r Bil yma a phob Atodlen wedi'u derbyn, a daw hynny â'r trafodion am heddiw i ben.
We have, therefore, reached the end of our Stage 3 consideration of the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Bill. I declare that all sections and Schedules of the Bill are deemed agreed, and that concludes today's proceedings.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
All sections of the Bill deemed agreed.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:08.
The meeting ended at 19:08.