Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
13/09/2016Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Presiding Officer (Elin Jones) in the Chair.
Trefn. Rwy’n galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.
Order. I call the National Assembly to order.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw cwestiynau i’r Prif Weinidog, a’r cwestiwn cyntaf yn enw Neil Hamilton.
The first item this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is in the name of Neil Hamilton
Yr Argyfwng Meddygon Teulu yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru
The General Practitioner Crisis in Mid and West Wales
1. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gynorthwyo gyda'r argyfwng Meddygon Teulu yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ(5)0137(FM)
1. Will the First Minister provide an update on what the Welsh Government is doing to assist with the GP crisis in Mid and West Wales? OAQ(5)0137(FM)
He uses the word ‘crisis’, but we have increased investment and are modernising services through our primary care plan. We are working closely with health boards who are responsible for providing services for their populations and who are responsible for ensuring continuity of high-quality care when an independent general practice hands back its business contracts.
Mae'n defnyddio’r gair 'argyfwng', ond rydym ni wedi cynyddu buddsoddiad ac rydym yn moderneiddio gwasanaethau trwy ein cynllun gofal sylfaenol. Rydym ni’n gweithio'n agos gyda byrddau iechyd sy'n gyfrifol am ddarparu gwasanaethau i’w poblogaethau ac sy'n gyfrifol am sicrhau parhad gofal o ansawdd uchel pan fydd meddygfa deulu annibynnol yn dychwelyd ei chontractau busnes.
I’m grateful to the First Minister for that reply, but, as he knows, fine words butter no parsnips, and, for the people of Dwyfor Meirionnydd, I don’t think that they will derive much consolation from what he said. As he’s aware, a surgery in Porthmadog that served 7,500 people recently announced that it would see only those who are acutely unwell. In Blaenau Ffestiniog, a practice of four doctors has now been reduced to one, with a handful of locums, and, often, there’s nobody available. Over half the GPs in Dwyfor are over 55. Is it not time for the Government to actually get its act together and make the health service fit for the people of Wales in the area of Dwyfor Meirionnydd?
Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am yr ateb yna, ond, fel y mae’n gwybod, ni wna geiriau teg hau’r tir, ac, i bobl Dwyfor Meirionnydd, nid wyf yn meddwl y byddan nhw’n cael llawer o gysur o’r hyn a ddywedodd. Fel y mae’n gwybod, cyhoeddodd meddygfa ym Mhorthmadog yn ddiweddar, a oedd yn gwasanaethu 7,500 o bobl, mai dim ond rhai sy’n sâl iawn y byddai'n eu gweld. Ym Mlaenau Ffestiniog, mae meddygfa â phedwar meddyg wedi ei lleihau i un erbyn hyn, â llond llaw o staff locwm, ac, yn aml, does neb ar gael. Mae dros hanner y meddygon teulu yn Nwyfor dros 55 oed. Onid yw'n bryd i'r Llywodraeth roi trefn ar bethau a gwneud y gwasanaeth iechyd yn addas i bobl Cymru yn ardal Dwyfor Meirionnydd?
These are independent contractors and they are entitled, of course, to seek help from the local health boards. And, indeed, where those contractors have decided that they no longer wish to provide that service, the health boards across Wales have taken over and provided an equally good, if not better service, as the people of Prestatyn will explain to the Member. But, yes, we know that there are difficulties in recruiting GPs; it’s not an issue that’s confined to Wales. It happens in England, in Northern Ireland and Scotland for that matter as well. We are looking to launch a GP recruitment campaign next month in order to make sure that we can, once again, portray Wales as a good place to be a doctor, and, of course, that we can provide the flexibility that the profession now needs, moving not necessarily towards the independent contractor model as the default model, but to look at other models as well.
Contractwyr annibynnol yw’r rhain, ac mae ganddyn nhw’r hawl, wrth gwrs, i ofyn am help gan y byrddau iechyd lleol. Ac, yn wir, pan fo’r contractwyr hynny wedi penderfynu nad ydynt yn dymuno darparu'r gwasanaeth hwnnw mwyach, mae’r byrddau iechyd ledled Cymru wedi cymryd yr awennau ac wedi darparu gwasanaeth yr un mor dda, os nad gwell, fel y bydd pobl Prestatyn yn ei esbonio i'r Aelod. Ond, ydym, rydym ni’n gwybod bod anawsterau o ran recriwtio meddygon teulu; nid yw'n broblem sydd wedi ei chyfyngu i Gymru. Mae'n digwydd yn Lloegr, yng Ngogledd Iwerddon ac yn yr Alban hefyd o ran hynny. Rydym ni’n bwriadu lansio ymgyrch recriwtio meddygon teulu y mis nesaf er mwyn gwneud yn siŵr y gallwn, unwaith eto, bortreadu Cymru fel lle da i fod yn feddyg ynddo, ac, wrth gwrs, y gallwn gynnig yr hyblygrwydd sydd ei angen ar y proffesiwn erbyn hyn, gan symud nid o reidrwydd tuag at y model contractwr annibynnol fel y model diofyn, ond i edrych ar fodelau eraill hefyd.
I was also busy meeting health forums in the summer, First Minister, and I did ask a question last July, where you quite clearly answered me in regard to the Dulais valley that you’re bringing forward very shortly proposals for a national and an international campaign to market Wales and the NHS as an attractive place to work, and that that work would include recruitment, training and retention of GPs. Could I ask you therefore, First Minister, whether there is progress that has been taken forward through the summer?
Roeddwn innau hefyd yn brysur yn cyfarfod â fforymau iechyd yn yr haf, Brif Weinidog, a gofynnais gwestiwn fis Gorffennaf diwethaf, pan roesoch ateb cwbl eglur i mi ynghylch cwm Dulais eich bod yn cyflwyno yn fuan iawn cynigion ar gyfer ymgyrch genedlaethol a rhyngwladol i farchnata Cymru a'r GIG fel lle deniadol i weithio ynddo, ac y byddai'r gwaith hwnnw’n cynnwys recriwtio, hyfforddi a chadw meddygon teulu. A gaf i ofyn i chi felly, Brif Weinidog, a oes cynnydd wedi ei wneud dros yr haf?
Yes, I can confirm that, next month, we will be launching a national and international marketing campaign to highlight Wales as a great place to train, work and live, and the Secretary will be outlining the campaign in his statement next week. It will be a step change in the way we market Wales to aid doctor and GP recruitment.
Oes, gallaf gadarnhau, mis nesaf, y byddwn yn lansio ymgyrch farchnata genedlaethol a rhyngwladol i amlygu Cymru fel lle gwych i hyfforddi, gweithio a byw ynddo, a bydd yr Ysgrifennydd yn amlinellu’r ymgyrch yn ei ddatganiad yr wythnos nesaf. Bydd yn newid sylweddol i’r ffordd yr ydym ni’n marchnata Cymru i gynorthwyo’r gwaith o recriwtio meddygon a meddygon teulu.
Mae cymunedau Porthmadog, y Drenewydd, Aberteifi, Dinbych-y-pysgod, Penfro a Doc Penfro, sy’n gorfod aros pythefnos y dyddiau yma am apwyntiad gyda’r meddyg teulu, yn teimlo bod yna argyfwng, ac yn teimlo bod diffyg recriwtio a diffyg meddygon teulu sy’n fodlon aros yn y cylch. Yn arbennig, mae diffyg yn y nifer sydd am fod yn bartneriaid mewn meddygfeydd. Felly, beth yn ychwanegol y mae’r Llywodraeth yn ei wneud i recriwtio meddygon teulu, ond, hefyd, beth yw dyfodol y feddygfa breifat fel rhan o’r gwasanaeth iechyd ar gyfer gofal sylfaenol?
The communities of Porthmadog, Newtown, Cardigan, Tenby, Pembroke and Pembroke Dock, which have to wait a fortnight these days for an appointment with a GP, do feel that there is a crisis and they feel that there is a problem of recruitment and a shortage of GPs who are willing to stay in those areas. There are particular problems in terms of those who want to become partners in surgeries. So, what can the Government do in addition to recruit GPs, and what is the future of the private surgery as part of the health service in primary care?
Nid wyf yn siŵr, pan oedd e’n siarad am feddygfeydd preifat, a oedd e’n meddwl am y feddygfa breifat neu—
When he mentions private surgeries, I’m not sure whether he’s referring to a private practice or—
Maen nhw’n breifat ar hyn o bryd.
They are currently private.
[Yn parhau.]—y contractwyr annibynnol.
[Continues.]—independent contractors.
Y contractwyr annibynnol.
The independent contractors.
Wel, dyna beth yw’r model ar hyn o bryd ac, i rai, dyna beth fydd model y dyfodol, ond nid yw hynny’n meddwl taw dyna’r unig fodel all fod ynglŷn â meddygon teulu. Mae mwy a mwy o feddygon teulu sydd eisiau cael cyflog. Maen nhw’n moyn cael y cyfle i symud o un practis i’r llall, ac mae hynny’n rhywbeth y mae’n rhaid i’r proffesiwn ddelio gydag e. Rydym yn gweithio gyda’r coleg brenhinol, a hefyd gyda’r Gymdeithas Feddygol Brydeinig, er mwyn sicrhau bod yr ymgyrch yr ydym yn mynd i’w lansio’r mis nesaf yn gallu bod yr un mwyaf effeithiol, ac rydym yn erfyn i’r byrddau iechyd weithio gyda meddygon teulu pan fydd yna broblem er mwyn sicrhau bod doctoriaid yn dod mewn fel ‘locums’, os taw dyna beth sy’n mynd i ddigwydd dros dro, ac er mwyn sicrhau dyfodol cynaliadwy i feddygfeydd yn y pen draw. Ond craidd hyn, wrth gwrs, yw sicrhau bod mwy a mwy o ddoctoriaid eisiau gweithio yng Nghymru, a sicrhau bod mwy o fodelau ar gael iddyn nhw er mwyn sicrhau eu bod nhw’n moyn dod.
That, of course, is the current model, and, for some, it will be the future model. But it doesn’t mean that it is the sole model that you can have as regards GPs, because more and more GPs want to be salaried. They wish to have the opportunity to move from one practice to another, and that, of course, is something that the profession has to deal with. We are working with the royal college and the British Medical Association in order to ensure that the campaign that we will launch next week will be the most effective possible. And, of course, we expect the health boards to work with GPs, because, when problems are highlighted, we must ensure that doctors come in as locums, if that is what needs to happen temporarily, in order to secure a sustainable future for surgeries. Of course, the crux of the matter is to ensure that more and more doctors wish to work in Wales and also to ensure that there are plenty models available for them to work in Wales.
First Minister, given that we now have three health boards that have had targeted intervention, and one health board in special measures, this drive to recruit GPs has to talk about recruiting the whole family, because, otherwise, these GPs will not want to work in areas where they feel that there is not going to be substantial back-up, medically, for them in their practices. And we need to make sure that these GPs who want to come to Wales—and you’re right that it’s a great place to live and work—want to bring their families; they want to bring their spouses, their partners, their children, they want them to have good schools to go to, and they want to have good jobs that their partners, their spouses, can also undertake. So, it’s not just one person we’re recruiting, but an entire family, and if we can get that family over the border, we can keep them, but we’ve got to give them that whole package. So, when you look at this retention programme and recruitment programme, will you please bear that in mind, and bear in mind that all these GP practices, whether they’re health board driven or individual private members, will be looking to their hospitals and to the local NHS for the service they need to back up their support for their patients? And, with four out of eight in some kind of trouble, it’s not good news.
Brif Weinidog, o ystyried bod gennym ni erbyn hyn dri bwrdd iechyd sydd wedi bod yn destun ymyriadau wedi’u targedu, ac un bwrdd iechyd mewn mesurau arbennig, mae’n rhaid i’r ymgyrch hon i recriwtio meddygon teulu sôn am recriwtio’r teulu cyfan, oherwydd, fel arall, ni fydd y meddygon teulu hyn eisiau gweithio mewn ardaloedd lle maen nhw’n teimlo na fydd cymorth wrth gefn sylweddol, yn feddygol, iddyn nhw yn eu meddygfeydd. Ac mae angen i ni wneud yn siŵr bod y meddygon teulu hyn sydd eisiau dod i Gymru—ac rydych chi'n iawn ei fod yn lle gwych i fyw a gweithio ynddo—eisiau dod â'u teuluoedd; maen nhw eisiau dod â'u priod, eu partneriaid, eu plant, maen nhw eisiau iddyn nhw gael ysgolion da i fynd iddyn nhw, ac maen nhw eisiau cael swyddi da y gall eu partneriaid, eu priod, eu gwneud hefyd. Felly, nid un person yn unig yr ydym ni’n ei recriwtio, ond teulu cyfan, ac os gallwn ni gael y teulu hwnnw i ddod dros y ffin, gallwn ni ei gadw, ond mae'n rhaid i ni roi’r pecyn cyfan hwnnw iddyn nhw. Felly, pan fyddwch chi’n edrych ar y rhaglen gadw a’r rhaglen recriwtio hon, a wnewch chi gadw hynny mewn cof, a chadw mewn cof bod yr holl feddygfeydd teulu hyn, pa un a ydynt yn cael eu rhedeg gan fwrdd iechyd neu aelodau preifat unigol, yn edrych tuag at eu hysbytai a'r GIG lleol am y gwasanaeth sydd ei angen arnyn nhw i ategu eu cymorth i’w cleifion? A chyda phedwar o’r wyth mewn rhyw fath o drafferth, nid yw'n newyddion da.
What we do know is we don’t have a funding crisis in acute hospitals, as England does, or a doctors strike. But she does make a very important point, if I may, with respect to the Member, in the sense that it is absolutely right that we have to target the family. Many years ago, GPs would come to an area, and, quite often, they had a spouse who wasn’t working. That’s no longer the case. So, being able to provide opportunities for a partner and a good environment for children is important, and that will be very much part of the campaign that we’re launching in October.
Yr hyn yr ydym ni’n ei wybod yw nad oes gennym ni argyfwng cyllid mewn ysbytai acíwt, fel sydd gan Loegr, na streic meddygon. Ond mae hi’n gwneud pwynt pwysig iawn, os caf ddweud, gyda pharch i'r Aelod, yn yr ystyr ei bod yn gwbl gywir bod yn rhaid i ni dargedu'r teulu. Flynyddoedd lawer yn ôl, byddai meddygon teulu yn dod i ardal, ac, yn aml iawn, roedd ganddyn nhw briod nad oedd yn gweithio. Nid yw hynny’n wir mwyach. Felly, mae gallu cynnig cyfleoedd i bartner ac amgylchedd da i blant yn bwysig, a bydd hynny'n sicr yn rhan o'r ymgyrch yr ydym ni’n ei lansio ym mis Hydref.
Diwydiant Dur Cymru
The Welsh Steel Industry
2. A wnaiff y Prif Weinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am y gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i ddiwydiant dur Cymru ar hyn o bryd? OAQ(5)0126(FM)
2. Will the First Minister provide an update on the support the Welsh Government is currently giving to the Welsh steel industry? OAQ(5)0126(FM)
Yes. The Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure sent Members a full update yesterday on the progress that’s been made since the written statement on 8 August. No progress has yet been made, however, by the UK Government in terms of the issues of energy and pensions.
Gwnaf. Anfonodd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith ddiweddariad llawn at yr Aelodau ddoe ar y cynnydd sydd wedi ei wneud ers y datganiad ysgrifenedig ar 8 Awst. Nid oes unrhyw gynnydd wedi ei wneud eto, fodd bynnag, gan Lywodraeth y DU o ran materion ynni a phensiynau.
Thank you for the answer, and I did get that statement. In that letter from the Minister, it says that good progress is being made on a range of projects that have allowed the Welsh plants to become more efficient and capable of withstanding the global competition, including developing a major environmental improvement project for Port Talbot, as well as the research and development investment projects in Port Talbot. These are, I believe and if I understood correctly, to be Plaid Cymru ideas that you have taken on board. I wonder whether you would like to give us information on the development of the power plant, and also the research and development activities at Swansea University, which we proposed to you and you have kindly taken on board?
Diolch am yr ateb, ac mi gefais y datganiad hwnnw. Yn y llythyr hwnnw gan y Gweinidog, mae'n dweud bod cynnydd da yn cael ei wneud ar amrywiaeth o brosiectau sydd wedi galluogi’r gweithfeydd yng Nghymru i fod yn fwy effeithlon a gallu gwrthsefyll y gystadleuaeth fyd-eang, gan gynnwys datblygu prosiect gwella'r amgylchedd mawr ar gyfer Port Talbot, yn ogystal â'r prosiectau buddsoddi mewn ymchwil a datblygu ym Mhort Talbot. Yn fy marn i, ac os deallais yn iawn, syniadau Plaid Cymru yr ydych chi wedi gwrando arnynt yw’r rhain. Tybed a hoffech chi roi gwybodaeth i ni am ddatblygiad y gwaith pŵer, a hefyd y gweithgareddau ymchwil a datblygu ym Mhrifysgol Abertawe, a gynigiwyd i chi gennym ni ac yr ydych chi wedi bwrw ymlaen â nhw, chwarae teg i chi?
I don’t think the principle of keeping our steel industry was wholly a Plaid Cymru idea. The issue of a power plant is something that we’ve been discussing for years with Tata, long before, actually, what happened at the beginning of this year. What I can say—and there’s a limit to what I can say at this stage, because negotiations are still ongoing—is that good progress has been made, as far as we are concerned as a Government, on seeking to provide a platform for the long-term future of our steel industry. But it is true to say, of course, that those two issues of energy and pensions are still not resolved at UK Government level.
Nid wyf yn credu mai syniad Plaid Cymru yn gyfan gwbl oedd yr egwyddor o gadw ein diwydiant dur. Mae'r mater o waith pŵer yn rhywbeth yr ydym ni wedi bod yn ei drafod ers blynyddoedd gyda Tata, ymhell cyn yr hyn a ddigwyddodd ddechrau'r flwyddyn hon, a dweud y gwir. Yr hyn y gallaf ei ddweud—ac mae cyfyngiad ar yr hyn y gallaf ei ddweud ar hyn o bryd, gan fod trafodaethau’n parhau—yw bod cynnydd da wedi ei wneud, yn ein barn ni, fel Llywodraeth, ar geisio darparu llwyfan ar gyfer dyfodol hirdymor ein diwydiant dur. Ond mae'n wir i ddweud, wrth gwrs, bod y ddau fater hynny o ynni a phensiynau yn dal i fod heb eu datrys ar lefel Llywodraeth y DU.
First Minister, thank you for that answer, and we are seeing Welsh Government support for the steel industry, through these projects, which I very much welcome, in Port Talbot. But also, we’ve seen over the summer, since we last met, financial improvements in the steel industry in Port Talbot as well, where we saw losses of £1 million a day beforehand, and we’re now turning it into profits in a month—I think it was £5 million in July, and perhaps it will a break-even in August. So, we are seeing progress in steel making in Wales. It is viable, as we said. But, when you met with the Prime Minister, you talked about steel, and you’ve already partly mentioned this afternoon the issue of the UK Government’s position. Did she indicate that they will actually be working to improve the situation with the British steel pensions fund, and, also, are they making any movements towards the energy costs, because they were the big issues that any prospective buyer had concerns about?
Brif Weinidog, diolch i chi am yr ateb yna, ac rydym ni’n gweld cefnogaeth Llywodraeth Cymru i’r diwydiant dur, drwy’r prosiectau hyn, yr wyf yn eu croesawu’n fawr iawn, ym Mhort Talbot. Ond hefyd, rydym ni wedi gweld dros yr haf, ers i ni gyfarfod ddiwethaf, gwelliannau ariannol yn y diwydiant dur ym Mhort Talbot hefyd, lle gwelsom golledion o £1 filiwn y dydd cyn hynny, ac rydym ni’n ei droi’n elw mewn mis erbyn hyn—rwy’n credu ei fod yn £5 miliwn ym mis Gorffennaf, ac efallai y bydd yn mantoli’r gyllideb ym mis Awst. Felly, rydym ni’n gweld cynnydd o ran gwneud dur yng Nghymru. Mae'n ddichonadwy, fel y dywedasom. Ond, pan wnaethoch chi gyfarfod â Phrif Weinidog y DU, cawsoch sgwrs am ddur, ac rydych chi eisoes wedi crybwyll yn rhannol y prynhawn yma y mater o safbwynt Llywodraeth y DU. A wnaeth hi awgrymu y byddant wir yn gweithio i wella'r sefyllfa o ran cronfa bensiwn dur Prydain, a, hefyd, a ydyn nhw’n gwneud unrhyw symudiadau tuag at y costau ynni, gan mai’r rhain oedd y prif faterion yr oedd gan unrhyw ddarpar brynwr bryderon amdanynt?
It’s true. I think it’s fair to say that the previous Prime Minister was very proactive in this regard. We’ve not heard as much from the current Government in terms of these two issues. There have been initial conversations; they’ve not been negative, but I think we need now, in the next few months, to see some progress, particularly on the issue of pensions, and on the issue, of course, of energy prices—a long-held issue. We have correspondence going back five years with the UK Government on the issue of energy prices, not just in the steel industry, but for all our energy-intensive industries. We cannot afford to be seen as an expensive place to manufacture because of energy prices.
Mae'n wir. Rwy'n credu ei bod yn deg i ddweud bod Prif Weinidog blaenorol y DU yn rhagweithiol iawn yn hyn o beth. Nid ydym wedi clywed cymaint gan y Llywodraeth bresennol o ran y ddau fater hyn. Cafwyd sgyrsiau cychwynnol; nid ydynt wedi bod yn negyddol, ond rwy'n credu bod angen i ni nawr, yn ystod y misoedd nesaf, weld rhywfaint o gynnydd, yn enwedig ar fater pensiynau, ac ar fater prisiau ynni, wrth gwrs—sy’n fater hirhoedlog. Mae gennym ni ohebiaeth yn mynd yn ôl bum mlynedd gyda Llywodraeth y DU ar fater prisiau ynni, nid yn unig yn y diwydiant dur, ond ar gyfer ein holl ddiwydiannau ynni-ddwys. Ni allwn fforddio cael ein gweld fel lle drud i weithgynhyrchu oherwydd prisiau ynni.
Following representation by the Prime Minister, Theresa May, the G20 members agreed to set up a forum to tackle the issues of overcapacity and production in the global steel market, so the UK is moving ahead and getting world leaders to confront and answer the central question as well as dealing with the issues they’ve already been acting on until recently. Now, I accept that the Welsh Government has a more limited role—I do accept that—but it can make a practical difference in my region. Pulling out of a deal that could have saved 200 jobs at Fairwood Fabrications as part of the steel industry’s supply chain connected with Port Talbot probably wasn’t helpful, so can you tell us specifically what you’re doing to assist stability in the Welsh steel supply chain? Thank you.
Yn dilyn sylwadau gan Brif Weinidog y DU, Theresa May, cytunodd aelodau’r G20 i sefydlu fforwm i roi sylw i faterion capasiti gormodol a gorgynhyrchu yn y farchnad ddur fyd-eang, felly mae’r DU yn symud yn ei blaen ac yn cael arweinwyr y byd i wynebu ac ateb y cwestiwn canolog yn ogystal ag ymdrin â'r materion y maen nhw eisoes wedi bod yn gweithredu arnynt tan yn ddiweddar. Nawr, rwy’n derbyn bod gan Lywodraeth Cymru swyddogaeth fwy cyfyngedig—rwyf yn derbyn hynny—ond fe all wneud gwahaniaeth ymarferol yn fy rhanbarth i. Mae’n debyg nad oedd tynnu allan o gytundeb a allai fod wedi achub 200 o swyddi yn Fairwood Fabrications yn rhan o gadwyn gyflenwi’r diwydiant dur yn gysylltiedig â Phort Talbot o gymorth, felly a allwch chi ddweud wrthym ni’n benodol beth yr ydych chi’n ei wneud i gynorthwyo sefydlogrwydd yng nghadwyn gyflenwi dur Cymru? Diolch.
Well, more than anything else, what we’re doing is assisting Tata, looking at ways that they can save money, particularly with regard to the power plant, seeing what we can do in terms of skills and training, and providing the support that they need in order to be sustainable in the longer term. There are issues regarding other businesses that had their issues with Tata, which unfortunately led to the consequences that the Member has mentioned, but we are confident that we can put together a good package as far as Tata is concerned in terms of what we can offer. But we do now need to see progress on the two major issues, and we need to see that progress pretty soon.
Wel, yn fwy na dim byd arall, yr hyn yr ydym ni’n ei wneud yw cynorthwyo Tata, gan edrych ar ffyrdd y gallant arbed arian, yn enwedig o ran y gwaith pŵer, gweld beth allwn ni ei wneud o ran sgiliau a hyfforddiant, a darparu'r cymorth sydd ei angen arnyn nhw i fod yn gynaliadwy yn y tymor hwy. Ceir problemau yn ymwneud â busnesau eraill a gafodd eu problemau gyda Tata, a arweiniodd yn anffodus at y canlyniadau y mae’r Aelod wedi eu crybwyll, ond rydym ni’n hyderus y gallwn ni lunio pecyn da cyn belled ag y mae Tata yn y cwestiwn o ran yr hyn y gallwn ei gynnig. Ond mae angen i ni weld cynnydd nawr ar y ddau brif fater, ac mae angen i ni weld y cynnydd hwnnw’n eithaf buan.
First Minister, Welsh steel and other energy-intensive industries are suffering as a result of EU-imposed carbon reduction policies, which have resulted in higher energy bills. In order to secure the future of Welsh steel, particularly the Tata plant in Port Talbot in my region, we have to drop EU legislation that pushes up our energy costs. First Minister, do you agree with me that the best support that the Welsh Government can give the Welsh steel industry is to press the UK Government to complete the Brexit process as soon as possible?
Brif Weinidog, mae dur Cymru a diwydiannau ynni-ddwys eraill yn dioddef o ganlyniad i bolisïau lleihau carbon a orfodwyd gan yr UE, sydd wedi arwain at filiau ynni uwch. Er mwyn sicrhau dyfodol dur Cymru, ac yn enwedig gwaith Tata ym Mhort Talbot yn fy rhanbarth i, mae'n rhaid i ni ddiddymu deddfwriaeth yr UE sy'n cynyddu ein costau ynni. Brif Weinidog, a ydych chi’n cytuno â mi mai’r gefnogaeth orau y gall Llywodraeth Cymru ei rhoi i ddiwydiant dur Cymru yw pwyso ar Lywodraeth y DU i gwblhau proses Brexit cyn gynted â phosibl?
The biggest threat to the steel industry is tariffs. We export 30 per cent of the steel that we produce. Anything that increases the price of that steel is not going to be helpful. If she’s talking about carbon reduction, what she means is more emissions, so, more coming out of the steelworks than before. If she wants to sell that to the people of Port Talbot and Bridgend, she’s welcome to do it. Indeed, I’m sure there will be opportunities this week where she can explain that policy to people in the area—that she doesn’t want to see emissions controlled properly.
But there’s another point here as well. If you look at other countries in the EU, their energy prices are much lower than ours. If you look at Germany, 20 per cent lower. If you look at Spain, 37 per cent lower. So it’s nothing to do with the EU at all. It’s to do with the UK, and the UK’s alleged energy market. Every single energy-intensive industry is saying to us that it’s not an EU issue—it’s the fact that the UK’s energy industry is not transparent enough, and it’s something that Celsa Steel have raised with me along with others. They say, ‘Look, the UK is an expensive place to do business because of its energy costs’. Now, the regulations are the same across the entire EU, but the fact remains that the UK is more expensive than many other of our competitor countries, and that has to change. That’s not to do with emissions, because Germany and Spain have the same regulations. It’s to do with the way that the market operates in the UK.
Tariffau yw’r bygythiad mwyaf i'r diwydiant dur. Rydym ni’n allforio 30 y cant o'r dur yr ydym ni’n ei gynhyrchu. Nid yw unrhyw beth sy'n cynyddu pris y dur hwnnw’n mynd i fod o gymorth. Os yw hi’n sôn am leihau carbon, yr hyn y mae’n ei olygu yw mwy o allyriadau, felly, mwy yn dod allan o'r gwaith dur nag o'r blaen. Os yw hi eisiau gwerthu hynny i bobl Port Talbot a Phen-y-bont ar Ogwr, mae croeso iddi wneud hynny. Yn wir, rwy'n siŵr y bydd cyfleoedd yr wythnos hon pryd y gall hi esbonio’r polisi hwnnw i bobl yn yr ardal—nad yw hi eisiau gweld allyriadau’n cael eu rheoli'n briodol.
Ond mae pwynt arall yma hefyd. Os edrychwch chi ar wledydd eraill yn yr UE, mae eu prisiau ynni nhw’n llawer is na'n rhai ni. Os edrychwch chi ar yr Almaen, 20 y cant yn is. Os edrychwch chi ar Sbaen, 37 y cant yn is. Felly nid yw’n unrhyw beth i wneud â'r UE o gwbl. Mae i’w wneud â'r DU, a marchnad ynni honedig y DU. Mae pob un diwydiant ynni-ddwys yn dweud wrthym ni nad mater yr UE yw hwn—mae i’w wneud â’r ffaith nad yw diwydiant ynni'r DU yn ddigon tryloyw, ac mae'n rhywbeth y mae Celsa Steel wedi ei godi gyda mi, ynghyd ag eraill. Maen nhw'n dweud, ‘Edrychwch, mae'r DU yn lle drud i gyflawni busnes oherwydd ei chostau ynni’. Nawr, mae'r rheoliadau yr un fath ar draws yr UE gyfan, ond y ffaith yw bod y DU yn ddrytach na llawer o’r gwledydd yr ydym ni’n cystadlu â nhw, ac mae’n rhaid i hynny newid. Nid yw hynny’n ymwneud ag allyriadau, oherwydd mae gan yr Almaen a Sbaen yr un rheoliadau. Mae'n ymwneud â'r ffordd y mae'r farchnad yn gweithredu yn y DU.
First Minister, as you are aware, the plants in Newport East, my constituency, at the Orb works and Llanwern, are very important parts of the overall Tata operations in Wales. Will you assure me that those plants will continue to be properly considered in Welsh Government’s thoughts and actions to ensure a sustainable steel industry in Wales?
Brif Weinidog, fel y gwyddoch, mae'r gweithfeydd yn Nwyrain Casnewydd, fy etholaeth i, yng ngweithfeydd Orb a Llanwern, yn rhannau pwysig iawn o weithrediadau cyffredinol Tata yng Nghymru. A wnewch chi fy sicrhau y bydd y gweithfeydd hynny yn parhau i gael eu hystyried yn briodol ym meddyliau a gweithredoedd Llywodraeth Cymru i sicrhau diwydiant dur cynaliadwy yng Nghymru?
Absolutely. The four major sites are hugely important—Shotton as well, of course, and Trostre. They are operations that we want to keep in Wales, producing steel in Wales, exporting steel from Wales. Port Talbot of course has had the most focus because it is the biggest plant and it has had the greatest challenges, but all four plants are important for the future of Wales.
Yn sicr. Mae’r pedwar prif safle yn hynod bwysig—Shotton hefyd, wrth gwrs, a Throstre. Maen nhw’n weithrediadau yr ydym ni eisiau eu cadw yng Nghymru, yn cynhyrchu dur yng Nghymru, yn allforio dur o Gymru. Port Talbot, wrth gwrs, sydd wedi cael y sylw mwyaf gan mai dyna’r gwaith mwyaf a hwnnw sydd wedi wynebu’r heriau mwyaf, ond mae pob un o'r pedwar gwaith yn bwysig i ddyfodol Cymru.
I welcome Tata’s August announcement of investment in the Shotton site to create the next generation of steel coating. I spent a day there just after the announcement and I know the workforce is appreciative of the proactive approach by the Welsh Government in securing this investment. But as you’ve already alluded, I urge the Welsh Government going forward to make sure we consider that a successful and profitable site like Shotton is as integral to any discussions on the future of the steel industry going forward.
Rwy’n croesawu cyhoeddiad Tata ym mis Awst o fuddsoddiad yn safle Shotton i greu'r genhedlaeth nesaf o gotio dur. Treuliais ddiwrnod yno yn fuan ar ôl y cyhoeddiad, a gwn fod y gweithlu'n gwerthfawrogi dull rhagweithiol Llywodraeth Cymru o ran sicrhau’r buddsoddiad hwn. Ond fel yr ydych chi wedi sôn eisoes, rwy’n annog Llywodraeth Cymru wrth symud ymlaen i wneud yn siŵr ein bod yn ystyried bod safle llwyddiannus a phroffidiol fel Shotton yn rhan annatod o unrhyw drafodaethau ar ddyfodol y diwydiant dur wrth symud ymlaen.
Absolutely, and I’ve been, of course, to all four sites. Shotton always was a profitable site, but as it was said to me in Shotton, it would be very difficult for Shotton to operate without the steel from Port Talbot because it would take about six months to source the steel from somewhere else if Port Talbot wasn’t there, with an obvious knock-on effect in terms of loss of customers. So, all four of our steel plants are integrated with each other. It’s hugely important, then, that they all stand together and prosper.
Yn sicr, ac rwyf innau, wrth gwrs, wedi bod ym mhob un o'r pedwar safle. Roedd Shotton yn safle proffidiol erioed, ond fel y dywedwyd wrthyf yn Shotton, byddai'n anodd iawn i Shotton weithredu heb y dur o Bort Talbot gan y byddai'n cymryd tua chwe mis i gael gafael ar y dur o rywle arall pe na byddai Port Talbot yno, gan arwain at sgil effaith amlwg o ran colli cwsmeriaid. Felly, mae pob un o'n pedwar gwaith dur wedi eu hintegreiddio â'i gilydd. Mae'n hynod bwysig, felly, eu bod i gyd yn sefyll gyda'i gilydd ac yn ffynnu.
Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from the Party Leaders
Mae cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau, ac, yn gyntaf, arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.
We now move to questions from the party leaders, and, first of all, leader of the UKIP group, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd.
The First Minister and I will be able to agree on one thing at least—in congratulating Wales’s athletes on their performance in the Olympic Games and having won so many gold medals. I don’t expect him to agree with me though that he and his administration should get the wooden spoon for pouring cold water on Wales’s chances of hosting the bid for the Commonwealth Games here in 2026.
Thank you very much, Presiding Officer.
Bydd y Prif Weinidog a minnau yn gallu cytuno ar un peth o leiaf—sef llongyfarch athletwyr Cymru ar eu perfformiad yn y Gemau Olympaidd ac ar ennill cynifer o fedalau aur. Nid wyf yn disgwyl iddo gytuno â mi, fodd bynnag, y dylai ef a'i weinyddiaeth gael y llwy bren am arllwys dŵr oer ar siawns Cymru o gynnal y cais i gael Gemau'r Gymanwlad yma yn 2026.
Well, the cost involved is some £1.5 billion. At this moment in time, that is a cost that would mean that there would be no money to support major events for the next decade in Wales, pretty much. The Scots were able to host the games at a cheaper price because they didn’t have to build as much as we would have to build. We’d have to build a new athletics stadium, build a new velodrome, build a new pool or extend the pool that we actually have at the moment. So, the capital costs are actually huge, which is why, of course, it makes it very difficult for the Commonwealth Games to go to smaller countries these days. What we wanted was to put in an all-Wales bid—that wasn’t looked at favourably—or indeed to launch a joint bid with cities in England. But, again, that’s not possible under the current rules that operate with Commonwealth Games bids. What I’d prefer to see in the future is to explore ways in which we could bid with other Commonwealth countries in order to host the games.
Wel, tua £1.5 biliwn yw’r gost gysylltiedig. Ar hyn o bryd, mae honno'n gost a fyddai'n golygu na fyddai dim arian i gefnogi digwyddiadau mawr am y degawd nesaf yng Nghymru, fwy neu lai. Roedd yr Albanwyr yn gallu cynnal y gemau am bris rhatach gan nad oedd rhaid iddynt adeiladu cymaint ag y byddai'n rhaid i ni ei adeiladu. Byddai'n rhaid i ni adeiladu stadiwm athletau newydd, adeiladu felodrom newydd, adeiladu pwll nofio newydd neu ymestyn y pwll sydd gennym ni ar hyn o bryd. Felly, mae'r costau cyfalaf yn enfawr mewn gwirionedd, a dyna pam, wrth gwrs, y mae'n ei gwneud yn anodd iawn i Gemau'r Gymanwlad fynd i wledydd llai y dyddiau hyn. Yr hyn yr oeddem ni ei eisiau oedd cyflwyno cais Cymru gyfan—ni edrychwyd ar hynny’n ffafriol—neu yn wir lansio cais ar y cyd â dinasoedd yn Lloegr. Ond, unwaith eto, nid yw hynny'n bosibl o dan y rheolau presennol sy'n gweithredu gyda cheisiadau Gemau'r Gymanwlad. Yr hyn a fyddai'n well gen i ei weld yn y dyfodol fyddai archwilio ffyrdd y gallem ni wneud cais gyda gwledydd eraill y Gymanwlad i gynnal y gemau.
Well, of course I accept the point about the capital costs of improving Wales’s infrastructure, but that’s justifiable in its own right. We’re talking here about probably something in the order of £1 billion to £1.5 billion amortised over 10 years in the first instance. In the context of a Welsh Government budget of £15 billion a year, we’re talking about peanuts. [Interruption.] What I’m asking the First Minister to do is to raise his sights and raise his game and promote Wales to the world through the exploits of our athletes. And what we need is action from our Government to match that in improving Wales’s sporting infrastructure so that we can host the games in 2026.
Wel, rwy’n derbyn, wrth gwrs, y pwynt am gostau cyfalaf gwella seilwaith Cymru, ond mae hynny'n gyfiawnadwy ynddo’i hun. Rydym ni’n sôn yma, yn ôl pob tebyg, am oddeutu £1 biliwn i £1.5 biliwn wedi’i amorteiddio dros 10 mlynedd yn y lle cyntaf. Yng nghyd-destun cyllideb Llywodraeth Cymru o £15 biliwn y flwyddyn, rydym ni’n sôn am geiniog a dimau. [Torri ar draws.] Yr hyn yr wyf yn gofyn i'r Prif Weinidog ei wneud yw codi ei fryd a gwella ei berfformiad a hyrwyddo Cymru i'r byd trwy gampau ein hathletwyr. A'r hyn sydd ei angen arnom ni yw gweithredu gan ein Llywodraeth i fod cystal â hynny o ran gwella seilwaith chwaraeon Cymru fel y gallwn gynnal y gemau yn 2026.
I don’t think 10 per cent of our budget is peanuts, with respect to the Member. There’s a significant opportunity cost. For example, we’ve been hugely successful over many years in attracting major events to Wales. We have the Champions League final coming next year and the women’s Champions League final, we’ve had the Ryder Cup, we have the speedway every year, we’ve had the Rugby League World Cup, the rugby union world cup, we’ve had major cricket matches—and all this is done with money. That money would no longer be available for any of those events if we were to host the Commonwealth Games.
It’s much better, to my mind, that we use that money to bring in events such as those. The Champion’s League final, for example, is an enormously useful way of promoting Wales. It’s the largest single sporting event in the world. If we were to go for the Commonwealth Games, the money wouldn’t be there to attract events like that in the future.
Nid wyf yn credu bod 10 y cant o'n cyllideb yn geiniog a dimau, gyda pharch i’r Aelod. Ceir cost cyfle sylweddol. Er enghraifft, rydym ni wedi bod yn hynod lwyddiannus dros nifer o flynyddoedd o ran denu digwyddiadau mawr i Gymru. Mae gennym ni rownd derfynol Cynghrair y Pencampwyr yn dod y flwyddyn nesaf a rownd derfynol Cynghrair Pencampwyr y menywod, rydym ni wedi cael Cwpan Ryder, mae gennym ni’r speedway bob blwyddyn, rydym ni wedi cael Cwpan y Byd Rygbi'r Gynghrair, cwpan y byd rygbi'r undeb, rydym ni wedi cael gemau criced mawr rhyngwladol—a chaiff hyn oll ei wneud gydag arian. Ni fyddai’r arian hwnnw ar gael mwyach ar gyfer unrhyw un o'r digwyddiadau hynny pe byddem yn cynnal Gemau'r Gymanwlad.
Mae'n llawer gwell, yn fy marn i, ein bod ni’n defnyddio'r arian hwnnw i ddenu digwyddiadau fel y rheini. Mae rownd derfynol Cynghrair y Pencampwyr, er enghraifft, yn ffordd hynod ddefnyddiol o hyrwyddo Cymru. Dyma ddigwyddiad chwaraeon unigol mwyaf y byd. Pe byddem ni’n gwneud cais am Gemau'r Gymanwlad, ni fyddai’r arian yno i ddenu digwyddiadau o’r fath yn y dyfodol.
Well, I’m sorry to say that the First Minister seems to have a rather static view of his functions as First Minister. Why don’t we take a more dynamic view of these projects? Other countries do and they can see the advantages of raising our aspirations. This is in a long line of projects that the Government has poured cold water on: M4 improvements, Circuit of Wales, and now the Commonwealth Games bid. These are all projects that are too difficult, too hard. Kick them into the long grass. Ultimately—do nothing. Well, it’s not good enough to have a do-nothing administration here in Cardiff Bay.
Wel, mae'n ddrwg gen i ddweud ei bod yn ymddangos bod gan y Prif Weinidog olwg sydd braidd yn statig ar ei swyddogaethau fel Prif Weinidog. Pam nad ydym ni’n cymryd golwg fwy deinamig ar y prosiectau hyn? Mae gwledydd eraill yn gwneud hynny ac maen nhw’n gallu gweld y manteision o godi ein dyheadau. Mae hon yn gyfres hir o brosiectau y mae'r Llywodraeth wedi tywallt dŵr oer am eu pennau: gwelliannau i’r M4, Cylchffordd Cymru, a nawr y cais am Gemau'r Gymanwlad. Mae'r rhain i gyd yn brosiectau sy'n rhy anodd, yn rhy galed. Rhowch nhw o'r neilltu. Yn y pen draw—gwneud dim. Wel, nid yw'n ddigon da cael gweinyddiaeth gwneud dim yma ym Mae Caerdydd.
Well, the Member seems to have a particularly delusional view of money, if I may say, because it is a significant financial commitment that it would have involved and it would have meant that we would not have been able to host many, many events in the future. It would have a knock-on effect on our capital budgets. It’s much better to look at investing in grass-roots sports, yes—in building up infrastructure, that much is true. We need, for example, to look at a velodrome with seats, which we don’t have. We need to look at the national pool—it doesn’t have seats. There’s a diving pool that needs to be improved in the future. But the costs he’s talking about are huge. From the perspective we have taken, we’ve looked at all the options for the Commonwealth Games, looked at hosting the games with somebody else, and those options were closed off to us. It’s much better, then, that we’re able to use that money for events such as the Champions League final, which will actually broadcast Wales to a huge audience around the world.
Wel, mae’n ymddangos bod gan yr Aelod gamargraff fawr o ran arian, os caf i ddweud, gan y byddai wedi golygu ymrwymiad ariannol sylweddol a byddai wedi golygu na fyddem wedi gallu cynnal llawer iawn o ddigwyddiadau yn y dyfodol. Byddai'n cael sgil effaith ar ein cyllidebau cyfalaf. Mae'n llawer gwell edrych ar fuddsoddi mewn chwaraeon llawr gwlad, ie—trwy adeiladu seilwaith, mae cymaint â hynny’n wir. Mae angen i ni, er enghraifft, edrych ar felodrom â seddi, nad oes gennym ni. Mae angen i ni edrych ar y pwll nofio cenedlaethol—nid oes ganddo seddi. Mae gennym bwll plymio y mae angen ei wella yn y dyfodol. Ond mae'r costau y mae ef yn sôn amdanynt yn enfawr. O’r safbwynt yr ydym ni wedi ei gymryd, rydym ni wedi ystyried yr holl ddewisiadau ar gyfer Gemau'r Gymanwlad, wedi ystyried cynnal y gemau gyda rhywun arall, ac nid oedd y dewisiadau hynny ar gael i ni. Mae'n llawer gwell, felly, ein bod ni’n gallu defnyddio'r arian hwnnw ar gyfer digwyddiadau fel rownd derfynol Cynghrair y Pencampwyr, a fydd yn darlledu Cymru i gynulleidfa enfawr o gwmpas y byd.
Arweinydd yr wrthblaid, Leanne Wood.
Leader of the opposition, Leanne Wood.
Diolch, Lywydd. First Minister, the terms upon which we leave the European Union will define the future of the Welsh economy and indeed all of Welsh politics. You’ve said that Wales should have a veto if the Brexit deal isn’t a good one for Wales. Now, it’s one thing to call for a veto, but what we need to see now is vision, and people are looking to you for that comprehensive, detailed, inspiring vision of what Wales looks like after we leave the European Union. Fighting for what we’ve already got in terms of funding isn’t sufficient, as that would just deliver the bare minimum, and it’s just not good enough. When, First Minister, can we expect to hear your vision as to what a new Wales will look like after we leave the European Union, or don’t you have one?
Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, bydd y telerau y byddwn ni’n gadael yr Undeb Ewropeaidd yn unol â nhw yn diffinio dyfodol economi Cymru a holl wleidyddiaeth Cymru yn wir. Rydych chi wedi dweud y dylai Cymru gael feto os nad yw'r cytundeb Brexit yn un da i Gymru. Nawr, mae'n un peth i alw am feto, ond yr hyn y mae angen i ni ei weld nawr yw gweledigaeth, ac mae pobl yn disgwyl bod gennych chi’r weledigaeth gynhwysfawr, fanwl sy’n ysbrydoli o ran sut y bydd Cymru yn edrych ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd. Nid yw ymladd am yr hyn sydd gennym ni eisoes o ran cyllid yn ddigonol, gan y byddai hynny yn darparu’r isafswm yn unig, ac nid yw’n ddigon da. Pryd, Brif Weinidog, allwn ni ddisgwyl clywed eich gweledigaeth o ran sut y bydd Cymru newydd yn edrych ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd, neu efallai nad oes gennych chi un?
Well, it’ll be a Wales that, of course, is still very much part of Europe, a Wales that looks outwards and continues to be successful in attracting Investment. That’s the message I took to the US last week. From my perspective, it’s hugely important that we have tariff-free access to the market in goods and services. It would not be to our advantage if tariffs were to be imposed. Yes, in keeping with the promise that was made by those in the UK Government now, we want to make sure that Wales does not lose out on a penny; that much is true. What needs to be explored now is what kind of model we need: is it the European Economic Area model, is it the European Free Trade Association model, is it a customs-union model, is it a free trade agreement model? Those are the four models that deliver at least partial access to the single market. The World Trade Organization model doesn’t work, to my mind, as far as Wales is concerned. But we do need to understand, first of all, whether the UK Government will keep to its commitment that the devolved Governments will be at the heart of negotiations, and not at the end of negotiations. It also means the UK Government itself has to work out what it wants. It’s talked about a bespoke deal; fine, but what are the elements of that deal that the UK Government sees as essential? For me, funding and access to the single market are fundamental. Without them, Wales would undoubtedly lose out. There needs to be an examination of what it means for freedom of movement as far as people are concerned. We know that many, many people voted to leave because of that issue, and that needs to be handled carefully in terms of the public view. The next steps are: the Cabinet sub-committee met yesterday to look at the initial challenges that Brexit presents, and the external advisory group that I’m putting in place will meet at the end of the month.
Wel, bydd yn Gymru, wrth gwrs, sy’n dal i fod yn rhan bwysig o Ewrop, Cymru sy'n edrych tuag allan ac yn parhau i fod yn llwyddiannus o ran denu buddsoddiad. Dyna'r neges a roddais i i'r Unol Daleithiau yr wythnos diwethaf. O’m safbwynt i, mae'n hynod bwysig bod gennym ni fynediad di-dariff at y farchnad nwyddau a gwasanaethau. Ni fyddai'n fanteisiol i ni pe byddai tariffau yn cael eu gosod. Ydym, yn unol â'r addewid a wnaed gan y rhai yn Llywodraeth y DU nawr, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr na fydd Cymru yn colli’r un geiniog; mae cymaint â hynny’n wir. Yr hyn y mae angen ei harchwilio nawr yw pa fath o fodel sydd ei angen arnom: ai model yr Ardal Economaidd Ewropeaidd, ai model Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop, ai model tollau-undeb, ai model cytundeb masnach rydd? Dyna'r pedwar model sy'n cynnig mynediad rhannol o leiaf i’r farchnad sengl. Nid yw'r model Sefydliad Masnach y Byd yn gweithio, yn fy marn i, cyn belled ag y mae Cymru yn y cwestiwn. Ond mae angen i ni ddeall, yn gyntaf oll, pa un a fydd Llywodraeth y DU yn cadw at ei hymrwymiad y bydd y Llywodraethau datganoledig wrth galon y trafodaethau, ac nid ar ddiwedd y trafodaethau. Mae hefyd yn golygu bod yn rhaid i Lywodraeth y DU ei hun benderfynu ar beth y mae ei eisiau. Mae wedi sôn am gytundeb wedi’i deilwra; iawn, ond beth yw elfennau'r cytundeb hwnnw y mae Llywodraeth y DU yn eu hystyried yn hanfodol? I mi, mae cyllid a mynediad at y farchnad sengl yn hanfodol. Hebddynt, nid oes amheuaeth y byddai Cymru yn dioddef. Mae angen archwilio’r hyn y mae'n ei olygu i ryddid i symud cyn belled ag y mae pobl yn y cwestiwn. Rydym ni’n gwybod bod llawer iawn o bobl wedi pleidleisio i adael oherwydd y mater hwnnw, ac mae angen ymdrin ag ef yn ofalus o ran barn y cyhoedd. Y camau nesaf yw: cafodd is-bwyllgor y Cabinet gyfarfod ddoe i ystyried yr heriau cychwynnol y mae Brexit yn eu cyflwyno, a bydd y grŵp cynghori allanol yr wyf yn ei sefydlu yn cyfarfod ar ddiwedd y mis.
First Minister, that isn’t a vision. You’ve outlined the next steps, you’ve outlined what you’d like to see the Prime Minister do, but you haven’t told us what you want to see for Wales. Now, there have been mixed messages coming from your UK leader on this question of single market membership, and your own statements have not been much clearer either. You’ve called for free access to the European single market, you’ve also said that you want uninterrupted access, and last week, you said that you want to see a seven-year moratorium on the free movement of people. Well, I was in Brussels last week with a number of members from my team, and it was made absolutely clear to us that you can’t have complete free access without accepting the free movement of people. Now, access can include all kinds of costs, including tariffs—and we’ve heard today how that would be bad for steel—it could mean custom charges, all of which would be against Wales’s best interests. First Minister, do you believe that Wales should remain a member of the single market when we leave the European Union?
Brif Weinidog, nid gweledigaeth yw honno. Rydych chi wedi amlinellu'r camau nesaf, rydych chi wedi amlinellu'r hyn yr hoffech chi weld Prif Weinidog y DU yn ei wneud, ond nid ydych chi wedi dweud wrthym beth yr hoffech chi ei weld ar gyfer Cymru. Nawr, cafwyd negeseuon cymysg gan eich arweinydd yn y DU ar y cwestiwn hwn o aelodaeth o’r farchnad sengl, ac nid yw eich datganiadau chi eich hun wedi bod yn llawer mwy eglur ychwaith. Rydych chi wedi galw am fynediad rhydd at farchnad sengl Ewrop, rydych chi hefyd wedi dweud eich bod chi eisiau mynediad di-dor, ac yr wythnos diwethaf, dywedasoch eich bod eisiau gweld moratoriwm saith mlynedd ar symudiad rhydd pobl. Wel, roeddwn i ym Mrwsel yr wythnos diwethaf gyda nifer o aelodau o fy nhîm, ac fe'i gwnaed yn gwbl eglur i ni na allwch chi gael mynediad rhydd llawn heb dderbyn symudiad rhydd pobl. Nawr, gall mynediad gynnwys pob math o gostau, gan gynnwys tariffau—ac rydym ni wedi clywed heddiw sut y byddai hynny'n ddrwg i ddur—gallai olygu costau tollau, a byddai pob un o’r rhain yn groes i les gorau Cymru. Brif Weinidog, a ydych chi’n credu y dylai Cymru aros yn aelod o'r farchnad sengl pan fyddwn ni’n gadael yr Undeb Ewropeaidd?
Yes; I’ve said that many times.
Ydw; rwyf wedi dweud hynny droeon.
Thank you for the clarity on that point, First Minister. [Interruption.] You contradicted that position last week. So, finally, we have clarity and I’m grateful to you for that.
Last night, your Labour MPs—Welsh Labour MPs—voted against a Welsh legal jurisdiction. The amendments that Labour voted against were from your very own government and laws in Wales draft Bill. And that’s not the first time that it’s happened. When they voted against Plaid Cymru back in July, you said that the problem there was a matter of timing, and not a matter of principle. Why can’t you influence your colleagues in Westminster, First Minister?
Diolch i chi am yr eglurder ar y pwynt hwnnw, Brif Weinidog. [Torri ar draws.] Fe wnaethoch chi wrth-ddweud y safbwynt hwnnw yr wythnos diwethaf. Felly, o’r diwedd, mae gennym ni eglurder ac rwy'n ddiolchgar i chi am hynny.
Neithiwr, pleidleisiodd eich ASau Llafur—ASau Llafur Cymru—yn erbyn awdurdodaeth gyfreithiol i Gymru. Roedd y gwelliannau y pleidleisiodd Llafur yn eu herbyn yn dod o’ch llywodraeth a’ch cyfreithiau eich hun yn y Bil Cymru drafft. Ac nid dyna'r tro cyntaf y mae wedi digwydd. Pan wnaethant bleidleisio yn erbyn Plaid Cymru yn ôl ym mis Gorffennaf, dywedasoch mai mater o amseru oedd y broblem yr adeg honno, ac nid mater o egwyddor. Pam na allwch chi ddylanwadu ar eich cydweithwyr yn San Steffan, Brif Weinidog?
Well, two things: first of all, I have probably lost count of the times I’ve said that access to the single market is hugely important for Wales and must be uninterrupted. So, for the leader of the opposition—
Wel, dau beth: yn gyntaf oll, mae’n debyg fy mod wedi colli cyfrif o sawl gwaith yr wyf wedi dweud bod mynediad at y farchnad sengl yn hynod bwysig i Gymru a bod rhaid iddo fod yn ddi-dor. Felly, i arweinydd yr wrthblaid—
Access not membership. I asked you about membership.
Mynediad nid aelodaeth. Gofynnais i chi am aelodaeth.
[Continues.]—to say that, somehow, this is new, it’s clear she hasn’t been following the media or reading the papers for the past two or three months. So, access to the single market, for goods and services, on a tariff-free basis is absolutely crucial. I’ve been saying that ad nauseam. Secondly, of course, what happens in Westminster is a matter for Westminster. We have taken a view that a distinct jurisdiction, at the very least, is hugely important and, without that distinct jurisdiction, there cannot be a lasting devolution settlement for Wales.
[Yn parhau.]—ddweud, rywsut, bod hyn yn newydd, mae'n amlwg nad yw hi wedi bod yn dilyn y cyfryngau nac yn darllen y papurau dros y ddau neu dri mis diwethaf. Felly, mae mynediad at y farchnad sengl, ar gyfer nwyddau a gwasanaethau, ar sail ddi-dariff yn gwbl hanfodol. Rwyf wedi bod yn dweud hynny drosodd a throsodd. Yn ail, wrth gwrs, mater i San Steffan yw’r hyn sy'n digwydd yn San Steffan. Rydym ni wedi cymryd y safbwynt bod awdurdodaeth ar wahân, o leiaf, yn hynod bwysig a, heb yr awdurdodaeth ar wahân honno, ni ellir cael setliad datganoli sy'n para i Gymru.
Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.
The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. First Minister, last week, you were in America promoting what Wales has to offer to businesses that are looking to invest into the UK, and Wales obviously wants to get a big share of that cake. At the end of the visit, you chose to actually use a speech to talk about the break-up of the United Kingdom. It did seem rather odd, when you’re trying to promote the product to entrepreneurs who are looking to invest hundreds of millions of dollars into the UK—with a bit of luck—that you, on the Friday, were talking down the prospects of the United Kingdom. Can you explain why you used a trade mission as a platform to discuss the break-up of the United Kingdom?
Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, yr wythnos diwethaf, roeddech chi yn America yn hyrwyddo'r hyn sydd gan Gymru i'w gynnig i fusnesau sy'n awyddus i fuddsoddi yn y DU, ac mae Cymru yn amlwg eisiau cael cyfran fawr o’r gacen honno. Ar ddiwedd yr ymweliad, gwnaethoch ddewis defnyddio araith i siarad am chwalu’r Deyrnas Unedig. Roedd yn ymddangos braidd yn rhyfedd, pan eich bod chi’n ceisio hyrwyddo'r cynnyrch i entrepreneuriaid sydd eisiau buddsoddi cannoedd o filiynau o ddoleri yn y DU—gydag ychydig o lwc—eich bod chi, ar y dydd Gwener, yn cynnig darlun llwm o ragolygon y Deyrnas Unedig. A allwch chi esbonio pam y gwnaethoch chi ddefnyddio taith fasnach fel llwyfan i drafod chwalu’r Deyrnas Unedig?
What I didn’t say, of course, was that those in business were fat, lazy golfers, which is a theme of his party at the moment, the party of business. You couldn’t make it up, could you? That’s what one of the senior Brexiteers actually said. I wonder if he’s actually read my speech because I made it very, very clear that there were challenges as far as Brexit was concerned and I outlined a way forward with those challenges. I also said it was hugely important that the UK’s architecture was examined to make sure the UK is robust after Brexit and that is something I’ve said many, many times. The audience was hugely interested in that.
Yr hyn na ddywedais i, wrth gwrs, oedd bod y rhai ym myd busnes yn chwaraewyr golff tew a diog, sy’n un o themâu ei blaid ef ar hyn o bryd, y blaid fusnes. Allech chi ddim creu’r fath beth, allech chi? Dyna’r hyn a ddywedodd un o’r prif ymgyrchwyr dros Brexit. Tybed a yw ef wedi darllen fy araith mewn gwirionedd, gan i mi ei gwneud yn hynod eglur bod heriau cyn belled ag y bo Brexit yn y cwestiwn ac amlinellais ffordd ymlaen gyda'r heriau hynny. Dywedais hefyd ei bod yn hynod bwysig bod pensaernïaeth y DU yn cael ei harchwilio er mwyn sicrhau bod y DU yn gadarn ar ôl Brexit ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf wedi ei ddweud lawer, lawer gwaith. Roedd gan y gynulleidfa ddiddordeb aruthrol yn hynny.
First Minister, it clearly came over that you were fantasising again about the break-up of the United Kingdom, which is something you spend a lot of time talking about these days, and as anyone who goes before an entrepreneur such as in ‘Dragon’s Den’ you don’t go and diss the product you’re trying to sell to them, First Minister. But one thing you could’ve done on your trade mission was go over to Detroit and actually speak at Ford headquarters to the directors there and the senior management team about the announcement that was made last week about the cutting back of production at the Bridgend engine facility. I think we should remember there’s still £100 million-worth of investment going into that engine facility, but this is a significant announcement on behalf of Ford on how they’re going to take forward the dynamics at that plant. Did you request a meeting with Ford, and if you did request that meeting, why wasn’t it granted?
Brif Weinidog, roedd yn ymddangos yn eglur fel eich bod yn breuddwydio eto am chwalu’r Deyrnas Unedig, sydd yn rhywbeth yr ydych chi’n treulio llawer o amser yn siarad amdano y dyddiau hyn, ac fel unrhyw un sy'n mynd o flaen entrepreneur fel yn ‘Dragon’s Den’ dydych chi ddim yn beirniadu’r cynnyrch yr ydych chi’n ceisio ei werthu iddyn nhw, Brif Weinidog. Ond un peth y gallech chi fod wedi ei wneud ar eich cenhadaeth fasnach fyddai mynd draw i Detroit a siarad ym mhencadlys Ford gyda'r cyfarwyddwyr yno a'r uwch dîm rheoli am y cyhoeddiad a wnaethpwyd yr wythnos diwethaf am leihau cynhyrchiant yng nghyfleuster injans Pen-y-bont ar Ogwr. Rwy'n credu y dylem ni gofio bod gwerth £100 miliwn o fuddsoddiad yn mynd i mewn i'r cyfleuster injans o hyd, ond mae hwn yn gyhoeddiad arwyddocaol ar ran Ford o ran sut y maen nhw’n mynd i fwrw ymlaen â'r ddeinameg yn y gwaith hwnnw. A wnaethoch chi ofyn am gyfarfod gyda Ford, ac os gwnaethoch chi ofyn am y cyfarfod hwnnw, pam na chawsoch chi gyfarfod?
Yes, we did request a meeting but we were told that it was now a matter for Ford of Europe and the meeting should be with them. So, the request was made to have a meeting with them.
In terms of the comment he made earlier on: it’s quite clear that he hasn’t read my speech, has he, in Chicago? Clearly, he’s just picked up on what—. When he said, ‘You gave the impression that you said a certain thing’, that’s code for, ‘Oh, I haven’t read the speech. I’ve picked it up from what I’ve seen online.’ Well, can I suggest he reads the speech? It was read with some interest by people who were there and he will see it’s not quite what he makes it out to be. Like him, I want to make sure the UK is intact in the future but it will need changes. It can’t carry on as it is when there are so many changes that will come down the line when we leave the EU. When I spoke to businesses in America every single one of them wanted to know what will happen next with Brexit—every single one of them. It was the theme as far as American investors were concerned. When I was able to say to them that my view was that it was hugely important that we have access to the single market on a tariff-free basis, it certainly gave them relief. They were happy to hear that because they’d not heard it from the UK Government. So, it’s hugely important that the UK Government now makes sure that it has a coherent view rather than, as we saw the Foreign Secretary doing this week, launching a pressure group that pressures his own Prime Minister into doing something. We do need to see coherence and unity in the UK Government for the sake of the people of Britain.
Do, fe wnaethom ni gais am gyfarfod ond dywedwyd wrthym mai mater i Ford yn Ewrop oedd hwn erbyn hyn ac y dylai'r cyfarfod fod gyda nhw. Felly, gwnaethpwyd y cais i gael cyfarfod gyda nhw.
O ran y sylw a wnaeth yn gynharach: mae'n eithaf amlwg nad yw wedi darllen fy araith, onid yw, yn Chicago? Yn amlwg, y cwbl y mae wedi ei wneud yw ymateb i—. Pan ddywedodd, 'Rhoesoch yr argraff eich bod wedi dweud rhywbeth penodol', mae hynny’n god ar gyfer, 'O, nid wyf wedi darllen yr araith. Rwyf wedi ei gymryd o'r hyn yr wyf i wedi ei weld ar-lein. 'Wel, a gaf i awgrymu ei fod yn darllen yr araith? Fe’i darllenwyd gyda chryn ddiddordeb gan bobl a oedd yno a bydd yn gweld nad yw’n union yr hyn y mae'n awgrymu yr oedd. Fel yntau, rwyf i eisiau gwneud yn siŵr bod y DU yn aros yn gyflawn yn y dyfodol, ond bydd angen newidiadau. Ni all barhau fel y mae pan fo cymaint o newidiadau a fydd yn dod yn ddiweddarach pan fyddwn ni’n gadael yr UE. Pan siaradais â busnesau yn America, roedd pob un ohonyn nhw eisiau gwybod beth fydd yn digwydd nesaf gyda Brexit—pob un ohonyn nhw. Hon oedd y thema cyn belled ag yr oedd buddsoddwyr America yn y cwestiwn. Pan roeddwn i’n gallu dweud wrthyn nhw mai fy marn i oedd ei bod hi'n hynod bwysig bod gennym ni fynediad at y farchnad sengl ar sail ddi-dariff, roedd yn sicr yn rhyddhad iddyn nhw. Roedden nhw’n falch o glywed hynny gan nad oedden nhw wedi ei glywed gan Lywodraeth y DU. Felly, mae'n hynod bwysig bod Llywodraeth y DU yn gwneud yn siŵr nawr bod ganddi safbwynt cydlynol yn hytrach na lansio, fel y gwelsom yr Ysgrifennydd Tramor yn ei wneud yr wythnos hon, grŵp pwyso sy’n rhoi pwysau ar ei Brif Weinidog ei hun i wneud rhywbeth. Mae angen i ni weld cydlyniad ac undod yn Llywodraeth y DU er lles pobl Prydain.
First Minister, I regret that Ford in Detroit weren’t prepared to meet you because, as I understand it, that’s where the decision about the investment was taken and they seemed to have passed the ball back to Ford of Europe on this matter. But there are three very legitimate questions that I hope your Government and yourself as First Minister have been interacting with Ford on and they are: how, going forward, can the jobs be secured with such a dramatic cutback in production at the plant? Also, what new lines, potentially, could come to the plant to secure the 1,850 jobs that are currently at the site? And it is fair to say the Welsh Government have put money on the table to retain jobs at the engine plant, at a level of 850 jobs, as I understand it. Obviously, there are 1,850 jobs on that site at the moment, so what assurances can you give around the discussions that the Welsh Government have had around future job security, around new products coming to the plant and, above all, about the future viability of the plant as a working entity within the Ford manufacturing capacity of the United Kingdom?
Brif Weinidog, rwy’n gresynu’r ffaith nad oedd Ford yn Detroit yn barod i gyfarfod â chi, oherwydd, fel y deallaf, dyna lle gwnaed y penderfyniad am y buddsoddiad ac mae’n ymddangos eu bod wedi pasio’r bêl yn ôl i Ford Ewrop ar y mater hwn. Ond ceir tri chwestiwn dilys iawn yr wyf yn gobeithio bod eich Llywodraeth a chi eich hun fel Prif Weinidog wedi bod yn rhyngweithio gyda Ford arnynt, sef: sut, yn y dyfodol, y gellir diogelu’r swyddi gyda thoriad mor sylweddol i gynhyrchiant yn y ffatri? Hefyd, pa gynhyrchion newydd, o bosibl, allai ddod i'r ffatri i ddiogelu'r 1,850 o swyddi sydd ar y safle ar hyn o bryd? Ac mae'n deg i ddweud bod Llywodraeth Cymru wedi rhoi arian ar y bwrdd i gadw swyddi yn y ffatri injans, ar lefel o 850 o swyddi, yn ôl yr hyn a ddeallaf. Yn amlwg, ceir 1,850 o swyddi ar y safle hwnnw ar hyn o bryd, felly pa sicrwydd allwch chi ei roi ynghylch y trafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael am ddiogelwch swyddi yn y dyfodol, ynghylch cynhyrchion newydd yn dod i'r gwaith ac, yn anad dim, am ddichonoldeb y ffatri yn y dyfodol fel endid sy'n gweithio o fewn capasiti gweithgynhyrchu Ford yn y Deyrnas Unedig?
When I was at the plant it was made absolutely clear to me that tariffs were the issue. The plant is the most efficient engine plant that Ford has. The workforce there is excellent but they export every engine they make. It’s wholly export driven. Tariffs would mean a 5 per cent component tariff going to the assembly plant and possibly a 10 per cent tariff coming back in again to the UK. It’s a 15 per cent tariff. Nobody can cope with that. Many businesses in the States said the same thing to me: they’re waiting to see what happens with regard to what the UK does. I’ll be straight with him: I think if we manage to secure tariff-free access to the European market I think the problem is resolved. That is what business investors are looking for. They’re all European operations. They see the UK as part of a European operation. Anything that puts a barrier between the UK and the rest of the European operation is bad for the UK operation. So, the Ford workforce are excellent, they’re efficient, but they cannot be put in a situation where tariff barriers would interfere with the future viability of the plant, which is why I’ve been absolutely clear that whatever model the UK adopts—and there are four different models that could be adopted that give pretty much full access to the European single market—that the UK Government needs to declare that position now in order to give that certainty, not just to Ford but to all our investors from overseas.
Pan roeddwn i yn y ffatri, fe’i gwnaed yn gwbl eglur i mi mai tariffau oedd y broblem. Y ffatri hon yw’r ffatri injans mwyaf effeithlon sydd gan Ford. Mae'r gweithlu yno yn ardderchog ond maen nhw’n allforio pob injan y maen nhw’n ei wneud. Mae wedi’i yrru’n llwyr gan allforion. Byddai tariffau yn golygu tariff cydrannau o 5 y cant yn mynd i’r gwaith cydosod a thariff o 10 y cant o bosibl yn dod yn ôl i mewn eto i'r DU. Mae'n dariff o 15 y cant. Ni all neb ymdopi â hynny. Dywedodd llawer o fusnesau yn yr Unol Daleithiau yr un peth wrthyf: maen nhw’n aros i weld o ran yr hyn y bydd y DU yn ei wneud. Byddaf yn blaen ag ef: rwy’n meddwl os byddwn yn llwyddo i sicrhau mynediad rhydd o dariffau i farchnad Ewrop, rwy’n credu bod y broblem wedi ei datrys. Dyna'r hyn y mae buddsoddwyr busnes yn chwilio amdano. Maen nhw i gyd yn weithrediadau Ewropeaidd. Maen nhw’n ystyried y DU yn rhan o weithrediad Ewropeaidd. Mae unrhyw beth sy'n gosod rhwystr rhwng y DU a gweddill gweithrediad Ewrop yn ddrwg i weithrediad y DU. Felly, mae gweithlu Ford yn ardderchog, maen nhw’n effeithlon, ond ni ellir eu rhoi mewn sefyllfa lle byddai rhwystrau tariff yn ymyrryd â dichonoldeb y gwaith yn y dyfodol, a dyna pam yr wyf i wedi bod yn gwbl eglur pa bynnag fodel y mae’r DU yn ei fabwysiadu—ac mae pedwar gwahanol fodel y gellid eu mabwysiadu sy'n rhoi mynediad llawn fwy neu lai i farchnad sengl Ewrop—bod angen i Lywodraeth y DU ddatgan y safbwynt hwnnw nawr er mwyn rhoi’r sicrwydd hwnnw, nid yn unig i Ford ond i'n holl fuddsoddwyr o dramor.
Metro De Cymru
The South Wales Metro
3. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddatblygiad Metro De Cymru? OAQ(5)0128(FM)
3. Will the First Minister provide an update on the development of the South Wales Metro? OAQ(5)0128(FM)
The procurement for the operator and development partner for the Wales and borders franchise, which includes the metro, has started. Subject to a successful competition, the contract will be awarded at the end of next year.
Mae’r broses o gaffael y gweithredwr a’r partner datblygu ar gyfer masnachfraint Cymru a'r gororau, sy'n cynnwys y metro, wedi dechrau. Yn amodol ar gystadleuaeth lwyddiannus, bydd y contract yn cael ei ddyfarnu ddiwedd y flwyddyn nesaf.
Thank you, First Minister. Our rail network has clearly been uppermost in the minds of my constituents and other AMs over the last few days with the start of the six-week closure period of the Severn tunnel for the important electrification work. Speed of travel is a key aspect of quality of life, so I was very concerned to hear that the town of Monmouth may not be part of the future metro map, following funding concerns in the wake of the European vote. How can you reassure my constituents that the metro scheme will reach all parts of south-east Wales, so that no-one feels excluded, and is the Government looking at all metro options in rural areas, including enhanced bus services and busways?
Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Mae ein rhwydwaith rheilffyrdd yn amlwg wedi bod yn flaenllaw ym meddyliau fy etholwyr i ac ACau eraill dros yr ychydig ddiwrnodau diwethaf wrth i gyfnod cau chwe wythnos twnnel Hafren gychwyn ar gyfer y gwaith trydaneiddio pwysig. Mae cyflymder teithio yn agwedd allweddol ar ansawdd bywyd, felly roeddwn yn bryderus iawn o glywed efallai na fydd Trefynwy yn rhan o fap metro’r dyfodol, yn dilyn pryderon ynghylch cyllid yn sgil y bleidlais Ewropeaidd. Sut allwch chi sicrhau fy etholwyr i y bydd y cynllun metro yn cyrraedd pob rhan o’r de-ddwyrain, fel nad oes neb yn teimlo eu bod wedi’u hallgau, ac a yw’r Llywodraeth yn ystyried pob dewis o ran y metro mewn ardaloedd gwledig, gan gynnwys gwasanaethau bws a llwybrau bysiau gwell?
We have no plans to change the current proposals for the metro, and he will know, of course, that Monmouth is part of the metro in terms of its future development. What is correct, however, is that £125 million-worth of the funding for the metro is due to be met by European funding. Now, without that funding, clearly there will be a limit on how far and how fast the metro project can proceed. Now, I’ve heard what was said that Wales would not lose out as a result of leaving the EU—indeed, I know that it has been said that funding for each and every part of the UK, including Wales, will be safe if we vote to leave; Andrew R.T. Davies, 14 June. So, he has his own leader’s assurance that that £125 million will be still be available for the metro, and I’m sure that he will receive that assurance with some comfort.
Nid oes gennym unrhyw gynlluniau i newid y cynigion presennol ar gyfer y metro, a bydd ef yn gwybod, wrth gwrs, fod Trefynwy yn rhan o'r metro o ran ei ddatblygiad yn y dyfodol. Yr hyn sy'n gywir, fodd bynnag, yw bod disgwyl i werth £125 miliwn o’r cyllid ar gyfer y metro ddod o arian Ewropeaidd. Nawr, heb y cyllid hwnnw, yn amlwg bydd terfyn ar ba mor bell a pha mor gyflym y gall y prosiect metro fynd yn ei flaen. Nawr, rwyf wedi clywed yr hyn a ddywedwyd na fyddai Cymru ar ei cholled o ganlyniad i adael yr UE—gwn, yn wir, y dywedwyd y bydd cyllid ar gyfer bob un rhan o'r DU, gan gynnwys Cymru, yn ddiogel pe byddem yn pleidleisio i adael; Andrew R.T. Davies, 14 Mehefin. Felly, mae ganddo sicrwydd gan ei arweinydd ei hun y bydd y £125 miliwn yn dal i fod ar gael ar gyfer y metro, ac rwy'n siŵr y bydd yn derbyn y sicrwydd hwnnw gyda rhywfaint o gysur.
First Minister, several of us on these benches are also members of the Co-operative Party and spent part of the weekend discussing the role of co-ops and social enterprises in the Welsh economy. Do you agree that it would be a positive outcome to see not-for-profits, social enterprises and co-ops involved integrally in the delivery of various aspects of the south Wales metro?
Brif Weinidog, mae nifer ohonom ni ar y meinciau hyn hefyd yn aelodau o'r Blaid Gydweithredol, a threuliasom ran o'r penwythnos yn trafod swyddogaeth mentrau cydweithredol a mentrau cymdeithasol yn economi Cymru. A ydych chi’n cytuno y byddai'n ganlyniad cadarnhaol i weld cwmnïau dielw, mentrau cymdeithasol a mentrau cydweithredol yn rhan annatod o’r ddarpariaeth o wahanol agweddau ar fetro de Cymru?
Absolutely; I mean, we want to see a model that invests, of course, in the network itself and a model that provides a good service to passengers at a fair price. And these are the issues that we will be exploring as the metro procurement process goes ahead.
Yn sicr; hynny yw, rydym ni eisiau gweld model sy'n buddsoddi, wrth gwrs, yn y rhwydwaith ei hun a model sy'n darparu gwasanaeth da i deithwyr am bris teg. A dyma’r materion y byddwn ni’n eu hystyried wrth i broses gaffael y metro fynd yn ei blaen.
Before the summer recess, the First Minister dismissed suggestions that within the economic plan for the capital region and the proposed metro, a distinct status should be afforded to the city of Newport and other centres outside Cardiff itself. Will the First Minister therefore confirm that his plans for the capital region amount to no more than making a commute to Cardiff easier, rather than a comprehensive plan to spread job creation opportunities across the entire south-east?
Cyn toriad yr haf, wfftiodd y Prif Weinidog at awgrymiadau y dylid rhoi statws neilltuol i ddinas Casnewydd a chanolfannau eraill y tu allan i Gaerdydd ei hun yn y cynllun economaidd ar gyfer y brifddinas-ranbarth a'r metro arfaethedig. A wnaiff y Prif Weinidog felly gadarnhau nad yw ei gynlluniau ar gyfer y briffddinas-ranbarth yn ddim mwy na gwneud cymudo i Gaerdydd yn haws, yn hytrach na bod yn gynllun cynhwysfawr i ledaenu cyfleoedd i greu swyddi ar draws y de-ddwyrain cyfan?
No. I mean, of course Newport and the Valleys are part of the region because it is an economic region. The reality is that 11 million people a year come through Cardiff Central station; they are commuters—many of them who come down from Valley communities. He is right to ask the question, of course: is this simply about bringing people from Valley communities to Cardiff? That’s half the story. The other half of the story is to make it easier for investors to move their investments up into Valley communities as it becomes, in their minds, easier to get there. It has to be a two-way flow for the region to operate effectively.
Na wnaf. Hynny yw, wrth gwrs bod Casnewydd a'r Cymoedd yn rhan o’r rhanbarth gan ei fod yn rhanbarth economaidd. Y gwir amdani yw bod 11 miliwn o bobl y flwyddyn yn dod trwy orsaf Caerdydd Canolog; maen nhw’n gymudwyr—llawer ohonyn nhw’n dod i lawr o gymunedau’r Cymoedd. Mae'n iawn i ofyn y cwestiwn, wrth gwrs: ai dim ond dod â phobl o gymunedau’r Cymoedd i Gaerdydd yw diben hyn? Hanner y stori yw hynny. Hanner arall y stori yw ei gwneud yn haws i fuddsoddwyr symud eu buddsoddiadau i fyny i gymunedau'r Cymoedd wrth iddi ddod, yn eu meddyliau nhw, yn haws cyrraedd yno. Mae'n rhaid iddo fod yn llif dwyffordd er mwyn i’r rhanbarth weithredu'n effeithiol.
Whilst my party broadly welcomes the metro project, closer inspection makes it difficult to envisage any real advantage it brings to the conurbations of the eastern Valleys. Could the First Minister comment where, if any, improvements are envisaged to enhance connectivity for this area?
Er bod fy mhlaid i’n croesawu'r prosiect metro yn gyffredinol, mae’n anodd rhagweld, o edrych yn fanylach, unrhyw fantais wirioneddol y mae’n ei gynnig i gytrefi Cymoedd y dwyrain. A allai'r Prif Weinidog nodi ble, os o gwbl, y rhagwelir gwelliannau i wella cysylltedd ar gyfer yr ardal hon?
Well, first of all, of course, we have the existing rail network into Cardiff and that offers us the opportunity to examine how those networks can be made quicker in the future. But the point about the metro is that it’s extendable—it’s not about simply looking at the structure that we have at the moment. The metro in future will, I have no doubt, include new light rail lines and new bus connectivity, particularly cross Valley, where, of course, it’s quite difficult as everything tends to be north-south. Eastern Cardiff is in the same situation, of course—eastern Cardiff is poorly served by the rail network—and as the metro rolls out, we’re fully aware of the fact that we need to look at these areas where, certainly, rail transport is non-existent, or there’s little of it, to make sure that those gaps are filled in in the future.
Wel, yn gyntaf oll, wrth gwrs, mae gennym ni’r rhwydwaith rheilffyrdd presennol i mewn i Gaerdydd ac mae hynny’n cynnig y cyfle i ni archwilio sut y gellir gwneud y rhwydweithiau hynny yn gyflymach yn y dyfodol. Ond y pwynt am y metro yw ei fod yn estynadwy—nid yw’n ymwneud yn syml ag edrych ar y strwythur sydd gennym ni ar hyn o bryd. Bydd y metro yn y dyfodol, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth, yn cynnwys rheilffyrdd ysgafn newydd a chysylltedd bws newydd, yn enwedig rhwng Cymoedd, lle, wrth gwrs, mae'n eithaf anodd gan fod popeth yn tueddu i fod o'r gogledd i'r de. Mae dwyrain Caerdydd yn yr un sefyllfa, wrth gwrs—mae dwyrain Caerdydd yn cael ei wasanaethu’n wael gan y rhwydwaith rheilffyrdd—ac wrth i’r metro gael ei gyflwyno, rydym ni’n gwbl ymwybodol o'r ffaith fod angen i ni edrych ar yr ardaloedd hyn lle, yn sicr, nad oes cludiant rheilffordd yn bodoli, neu nad oes llawer ohono, i wneud yn siŵr bod y bylchau hynny’n cael eu llenwi yn y dyfodol.
Tai Newydd yng Nghaerdydd
New Houses in Cardiff
4. A yw’r Prif Weinidog yn arddel ei safbwynt o 2012 ei bod yn briodol i gyngor Caerdydd gael cynlluniau i adeiladu degau o filoedd o dai newydd o fewn ffiniau’r ddinas, gyda nifer fawr o’r rhain ar gaeau gwyrdd? OAQ(5)0138(FM)
4. Does the First Minister stand by his position from 2012 that it is appropriate for Cardiff Council to have plans to build tens of thousands of new houses within the city’s boundaries, with a large number of those on green fields? OAQ(5)0138(FM)
I have never taken such a position.
Ni fu gen i safbwynt o’r fath erioed.
Well, First Minister, you said on 14 June that I’ve lived in a land of fantasy for the past three years. Well, you know, I took it to heart, so I did some more research and found the ‘South Wales Echo’ from 5 April 2012, where you were quoted announcing that Labour would introduce a local development plan under the current system, on page 5. Now, the ‘South Wales Echo’, in its editorial, said that the newspaper firmly disagreed with you that tens of thousands of houses had to be built within the city’s limits—the reported comments, which you have subsequently denied. So, my question is: was the editor of the ‘South Wales Echo’ also living in a land of fantasy? And, do you stand by your comments on the matter made in this Chamber?
Wel, Brif Weinidog, dywedasoch ar 14 Mehefin fy mod i wedi byw mewn gwlad ffantasi am y tair blynedd diwethaf. Wel, wyddoch chi, meddyliais am hynny, ac felly fe wnes i ychydig mwy o ymchwil a chefais hyd i’r 'South Wales Echo' o 5 Ebrill 2012, lle cawsoch eich dyfynnu yn cyhoeddi y byddai Llafur yn cyflwyno cynllun datblygu lleol o dan y system bresennol, ar dudalen 5. Nawr, dywedodd y 'South Wales Echo', yn ei erthygl olygyddol, bod y papur newydd yn anghytuno’n gryf â chi bod rhaid adeiladu degau o filoedd o gartrefi o fewn terfynau’r ddinas—y sylwadau a adroddwyd, yr ydych chi wedi eu gwadu ers hynny. Felly, fy nghwestiwn i yw: a oedd golygydd y 'South Wales Echo' hefyd yn byw mewn gwlad ffantasi? Ac, a ydych chi'n cadarnhau eich sylwadau ar y mater a wnaed yn y Siambr hon?
No, because I never make comments on LDPs or planning applications. That’s the whole point of being in Government. The reason why the story appeared in the paper in that way is because he put it there and phrased it that way. [Laughter.] That’s the reason for it and, you know, I give him his due: he is, you know, terrier-like; he’s still at it. But, I never make any comments on any LDP anywhere in Wales as far as whether it should go ahead or not. There’s a proper procedure for doing that.
Nac ydw, gan nad wyf i byth yn gwneud sylwadau ar CDLlau na cheisiadau cynllunio. Dyna'r holl bwynt o fod mewn Llywodraeth. Y rheswm pam yr ymddangosodd y stori yn y papur yn y ffordd honno yw oherwydd ei fod ef wedi ei rhoi hi yno ac wedi ei geirio felly. [Chwerthin.] Dyna'r rheswm am hyn ac, wyddoch chi, rwy’n rhoi clod iddo: mae ef, wyddoch chi, yn ddiflino; mae’n dal wrthi. Ond, nid wyf byth yn gwneud unrhyw sylwadau am unrhyw CDLl mewn unrhyw le yng Nghymru cyn belled ag a ddylai fynd yn ei flaen ai peidio. Mae gweithdrefn briodol ar gyfer gwneud hynny.
First Minister, I don’t know if I’m going to come to your aid, but anyway, let me just remind the Chamber that, over the last 15 years, we’ve built on average 8,000 homes a year in Wales, when trends indicated that we needed to build 12,000 homes a year to keep up with demand. If we are to have any catch up, we probably need to go beyond 12,000 homes a year. The sad fact is that if we don’t face up to the housing shortage and crisis, it’s young people after family homes who would be denied decent living conditions that most of us would’ve enjoyed in our upbringings.
Brif Weinidog, nid wyf yn gwybod os ydw i'n mynd i’ch cynorthwyo, ond beth bynnag, gadewch i mi atgoffa'r Siambr ein bod, dros y 15 mlynedd diwethaf, wedi adeiladu cyfartaledd o 8,000 o gartrefi y flwyddyn yng Nghymru, pan nododd tueddiadau bod angen i ni adeiladu 12,000 o gartrefi y flwyddyn i gadw i fyny â'r galw. Os ydym ni’n mynd i ddal i fyny o gwbl, mae’n debyg y bydd yn rhaid i ni fynd y tu hwnt i 12,000 o gartrefi y flwyddyn. Y ffaith drist amdani, yw os na fyddwn yn wynebu'r prinder a’r argyfwng tai, pobl ifanc sy'n chwilio am gartrefi teuluol fyddai'n methu â chael amodau byw addas y byddai'r rhan fwyaf ohonom ni wedi eu mwynhau yn ein magwraeth.
It’s true to say that demand has exceeded supply for many, many years, particularly affordable housing and, of course, that housing has to go where it’s needed—it can’t be put where the demand is low; it has to go where the demand is highest. They’re very difficult decisions for local authorities in terms of how they meet that demand locally in terms of housing and they’re sometimes not without controversy, but the Member is right to say that we have to make sure that we have enough houses available for the people who need them.
Mae'n wir i ddweud bod y galw wedi bod yn fwy na’r cyflenwad ers blynyddoedd lawer, yn enwedig tai fforddiadwy ac, wrth gwrs, mae’n rhaid i’r tai hynny fynd lle mae eu hangen—ni ellir eu rhoi lle mae'r galw yn isel; mae'n rhaid iddynt fynd lle mae'r galw ar ei uchaf. Maen nhw’n benderfyniadau anodd iawn i awdurdodau lleol o ran sut y maen nhw’n bodloni’r galw hwnnw yn lleol o ran tai ac maen nhw'n ddadleuol weithiau, ond mae'r Aelod yn iawn i ddweud bod yn rhaid i ni wneud yn siŵr bod gennym ni ddigon o dai ar gael ar gyfer y bobl sydd eu hangen.
I won’t go into the issue of what the First Minister did or didn’t say in 2012, but there is an important issue here regarding the overdevelopment of Cardiff and major housing developments that have been proposed and are likely to go ahead that go against the wishes of most of the current residents of the city. Does the First Minister agree that there is a problem with the lack of accountability of the planning system in Wales, particularly with the Planning Inspectorate? And, should we make moves in the Assembly to dilute the powers of the Planning Inspectorate in Wales?
Nid wyf am drafod mater yr hyn a ddywedodd neu na ddywedodd y Prif Weinidog yn 2012, ond ceir mater pwysig yma o ran gor-ddatblygiad Caerdydd a datblygiadau tai mawr sydd wedi eu cynnig ac sy’n debygol o fynd yn eu blaenau sy'n mynd yn groes i ddymuniad y rhan fwyaf o drigolion presennol y ddinas. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno bod problem gyda diffyg atebolrwydd y system gynllunio yng Nghymru, yn enwedig gyda'r Arolygiaeth Gynllunio? Ac, a ddylem ni gymryd camau yn y Cynulliad i wanhau pwerau'r Arolygiaeth Gynllunio yng Nghymru?
No, I don’t. I think there has to be a process of examination that is robust. Cardiff is a growing city; its population has expanded mightily over the last 30 years and how you deal with that demand is not simply a matter for Cardiff, it’s a matter for all the authorities around Cardiff, because we know that that demand will be there outside the city boundaries as well. But, we’re never going to get to a position where we’re not building any houses, because that would mean that the demand isn’t being satisfied. So, for local authorities, they have to produce a local development plan, put forward the evidence for their plans and have those plans tested by a planning inspector. I think that’s a robust system to make sure that an LDP has been tested as rigorously and thoroughly as possible in the future.
Nac ydw, dydw i ddim. Rwy’n meddwl bod rhaid cael proses o archwilio sy'n gadarn. Mae Caerdydd yn ddinas sy'n tyfu; mae ei phoblogaeth wedi tyfu’n aruthrol dros y 30 mlynedd diwethaf, ac nid mater i Gaerdydd yn unig yw sut yr ydych chi’n ymdrin â’r galw hwnnw, mae'n fater i’r holl awdurdodau o amgylch Caerdydd, gan ein bod yn gwybod y bydd y galw hwnnw yno y tu allan i ffiniau'r ddinas hefyd. Ond, nid ydym ni byth yn mynd i gael i sefyllfa lle nad ydym yn adeiladu unrhyw dai, oherwydd byddai hynny'n golygu nad yw’r galw’n cael ei fodloni. Felly, i awdurdodau lleol, mae’n rhaid iddyn nhw lunio cynllun datblygu lleol, cyflwyno’r dystiolaeth ar gyfer eu cynlluniau a chael arolygydd cynllunio i brofi’r cynlluniau hynny. Rwy'n credu bod honno'n system gadarn i sicrhau bod CDLl wedi cael ei brofi mor drwyadl a thrylwyr â phosibl yn y dyfodol.
Recriwtio Meddygon Teulu
General Practitioner Recruitment
5. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd Llywodraeth Cymru o ran recriwtio rhagor o Feddygon Teulu? OAQ(5)0120(FM)
5. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government's progress in recruiting more GPs? OAQ(5)0120(FM)
Plans to recruit and train additional GPs and other primary healthcare professionals is a priority, and, of course, I’ve gone into it, in some length, in terms of what we’re planning to do across Wales in my answer to question 1.
Mae cynlluniau i recriwtio a hyfforddi meddygon teulu a gweithwyr gofal iechyd sylfaenol proffesiynol eraill ychwanegol yn flaenoriaeth, ac, wrth gwrs, rwyf wedi bod yn eithaf manwl, o ran yr hyn yr ydym ni’n bwriadu ei wneud ledled Cymru, yn fy ateb i gwestiwn 1.
Thank you, First Minister. There’s understandable concern in Kidwelly, First Minister, about the difficulty in recruiting and retaining GPs in the Minafon surgery, and local Labour councillors have been working hard with the health board to try and inform the community. In fairness to Hywel Dda, they’ve been trying their best to try and recruit a clinical team to the surgery and to bring in locums. I was very pleased to hear that the Welsh Government are planning a recruitment campaign later in the year. It’s essential that the Welsh Government works with health boards and that they’re not left to run their own campaigns in isolation. Would he give us some details about his thoughts on adapting the model that GPs currently have, in building up their own surgeries and buying into them? Because, quite clearly, the needs of modern GPs are more diverse and that seems essential to attracting GPs to places like Kidwelly.
Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Ceir pryder dealladwy yng Nghydweli, Brif Weinidog, am yr anhawster o ran recriwtio a chadw meddygon teulu ym meddygfa Minafon, ac mae cynghorwyr Llafur lleol wedi bod yn gweithio'n galed gyda'r bwrdd iechyd i geisio hysbysu’r gymuned. Er tegwch i Hywel Dda, maen nhw wedi bod yn gwneud eu gorau i geisio recriwtio tîm clinigol i'r feddygfa ac i ddod â staff locwm i mewn. Roeddwn i’n falch iawn o glywed bod Llywodraeth Cymru yn bwriadu cynnal ymgyrch recriwtio yn ddiweddarach yn y flwyddyn. Mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda byrddau iechyd ac nad ydynt yn cael eu gadael i gynnal eu hymgyrchoedd eu hunain ar wahân. A wnaiff ef roi rhywfaint o fanylion i ni am ei safbwyntiau ar addasu'r model sydd gan feddygon teulu ar hyn o bryd, o ran datblygu eu meddygfeydd eu hunain a phrynu i mewn iddyn nhw? Oherwydd, yn eithaf amlwg, mae anghenion meddygon teulu modern yn fwy amrywiol ac mae hynny’n ymddangos yn hanfodol er mwyn denu meddygon teulu i leoedd fel Cydweli.
There are. I mean, I understand that two locum GPs have been recruited to replace the two salaried GPs in Kidwelly that handed in their notice, and that service has been resumed. What I notice in many younger GPs is that they’re not interested in buying into a practice. They want to be salaried; they want to have the flexibility. First of all, they haven’t got the money—raising the money to buy into a practice is tricky for them—and also, of course, they want to have the flexibility of being able to move around. The days when GPs went somewhere and stayed there for all their working lives—well, there are fewer and fewer, I suspect, who want to do that. The NHS has to adapt to that reality. It means, for example, that where health boards take over surgeries, in fact, the service is often enhanced as a result of it, and Prestatyn is a good example of that. Where there’s another practice that wishes to take over, that’s facilitated. There have to be a number of different models in the future to make sure that general practice is seen as attractive, rather than the one traditional model that will be attractive to some, but not all.
Maen nhw. Hynny yw, rwy’n deall bod dau feddyg teulu locwm wedi eu recriwtio i gymryd lle'r ddau feddyg teulu cyflogedig yng Nghydweli a roddodd rybudd eu bod yn gadael, ac mae’r gwasanaeth hwnnw wedi ei ailgychwyn. Yr hyn yr wyf i’n ei weld ymhlith llawer o feddygon teulu iau yw nad oes ganddyn nhw ddiddordeb mewn prynu i mewn i feddygfa. Maen nhw eisiau bod yn gyflogedig; maen nhw eisiau cael yr hyblygrwydd. Yn gyntaf oll, nid yw’r arian ganddyn nhw—mae codi’r arian i brynu i mewn i bractis yn anodd iddyn nhw—a hefyd, wrth gwrs, maen nhw eisiau cael yr hyblygrwydd o allu symud o gwmpas. Mae'r dyddiau pan roedd meddygon teulu yn mynd i rywle ac yn aros yno am eu holl fywydau gwaith—wel, mae llai a llai, rwy’n amau, sydd eisiau gwneud hynny. Mae'n rhaid i’r GIG addasu i’r realiti hwnnw. Mae'n golygu, er enghraifft, pan fo byrddau iechyd yn cymryd meddygfeydd drosodd, mewn gwirionedd, mae'r gwasanaeth yn aml yn gwella o ganlyniad i hynny, ac mae Prestatyn yn enghraifft dda o hynny. Pan fo meddygfa arall yn dymuno cymryd drosodd, mae hynny’n cael ei hwyluso. Mae rhaid cael nifer o wahanol fodelau yn y dyfodol i wneud yn siŵr bod gweithio fel meddyg teulu yn cael ei ystyried yn ddeniadol, yn hytrach na'r un model traddodiadol a fydd yn ddeniadol i rai, ond nid i bawb.
Mi fues i’n cyfarfod wythnos diwethaf efo nifer o feddygon teulu o Ynys Môn, ac mi drafodon ni sut i annog mwy o bobl ifanc i fod eisiau dymuno mynd i yrfa fel GP. Ac rwy’n siŵr y bydd y Prif Weinidog yn rhannu fy mhryder i am y gostyngiad o 15 y cant yn y myfyrwyr o Gymru sydd wedi bod yn gwneud ceisiadau i fynd i astudio meddygaeth. Ond rwy’n siŵr y buasai fo hefyd yn cefnogi fy ngalwad i, a’r BMA ac eraill, am hyfforddi rhagor o feddygon o Gymru yng Nghymru. Mae’r ffigurau yn dangos bod 80 y cant o fyfyrwyr meddygol Gogledd Iwerddon yn dod o Ogledd Iwerddon; rhyw 50 y cant o fyfyrwyr meddygol yr Alban yn dod o’r Alban; a dim ond rhyw 20 y cant o fyfyrwyr meddygol Cymru yn dod o Gymru. A ydy’r Prif Weinidog yn cytuno efo fi bod angen newid y gyfradd yna a bod hynny’n gorfod cynnwys, i raddau, elfen o gwotâu?
I last week met with a number of GPs from Anglesey and we discussed how we could encourage more young people to aspire to a career as a GP. I’m sure that the First Minister will share my concern about the reduction of 15 per cent in the number of Welsh-domiciled students who have been applying to study medicine. But, I’m sure he would also support my call, and that of the BMA and others, for the training of more Welsh-domiciled students in Wales. The figures demonstrate that 80 per cent of medical students in Northern Ireland are from Northern Ireland; some 50 per cent of medical students in Scotland are from Scotland; and only some 20 per cent of medical students in Wales are from Wales. Does the First Minister agree with me that we need to change that percentage and that that does have to include an element of quotas?
Rwy’n credu bod hynny’n deg i wneud y pwynt hwnnw. Fe hoffwn i weld mwy o bobl ifanc yn hyfforddi yng Nghymru. Rwyf wedi clywed straeon sawl gwaith am bobl sydd wedi cael cynnig o ysgol feddygol yn Lloegr ond heb gael cynnig o un yng Nghymru. Felly mae hynny yn rhywbeth sy’n creu pryder i fi. Yn gyntaf, wrth gwrs, mae’n rhaid i ni sicrhau bod mwy a mwy o bobl ifanc eisiau bod yn feddygon, a hefyd wrth gwrs i sicrhau bod yna fwy o gyfle iddyn nhw i hyfforddi yng Nghymru. Rwy’n deall bod ble rydych chi’n hyfforddi yn cael effaith fawr ar ble rydych chi’n gweithio wedyn yn y pen draw, felly mae’r ddau beth yn mynd gyda’i gilydd.
I think it’s fair to make that point. I would wish to see more young people training in Wales. I have heard anecdotally of people who have been given an offer from a medical school in England but not received one from a medical school in Wales. That is a cause of concern. But, first of all, we must ensure that more and more young people wish to become doctors, and also ensure that there is more of an opportunity for them to train in Wales. I do understand that where you train has a great impact on where you work later on—they go hand in hand.
‘A Planned Primary Care Workforce for Wales’ referenced the emerging role of physicians’ associations and our medical schools as a way of boosting the numbers of GPs in Wales. Given the undeniable crisis of GP provision in Wales, how have you taken this recommendation forward, and what plans do you have in place to increase on just 27 funded places available through our medical schools here in Wales?
Cyfeiriodd ‘Gweithlu Gofal Sylfaenol wedi’i Gynllunio i Gymru’ at swyddogaeth sy'n dod i'r amlwg cymdeithasau meddygon a’n hysgolion meddygol, fel ffordd o gynyddu nifer y meddygon teulu yng Nghymru. O ystyried argyfwng diymwad y ddarpariaeth o feddygon teulu yng Nghymru, sut ydych chi wedi bwrw ymlaen â’r argymhelliad hwn, a pha gynlluniau sydd gennych chi ar waith i gynyddu’r dim ond 27 o leoedd a ariennir sydd ar gael trwy ein hysgolion meddygol yma yng Nghymru?
First of all, if there’s a crisis in Wales, there’s a crisis across the rest of Britain, because it’s no different here compared to elsewhere. It is difficult and challenging to attract GPs. We know that, which is why a campaign is being launched in October. It’s not simply about opportunity, not simply about flexibility; it’s also about providing, as the Member for Carmarthen West and South Pembrokeshire said, the right environment for their wider family as well. And the statement that the Cabinet Secretary will make will outline in detail how that campaign will proceed.
Yn gyntaf oll, os oes argyfwng yng Nghymru, mae argyfwng ar draws gweddill Prydain, gan nad yw’n ddim gwahanol yma o'i gymharu â lleoedd eraill. Mae denu meddygon teulu yn anodd ac yn heriol. Rydym ni’n gwybod hynny, a dyna pam mae ymgyrch yn cael ei lansio ym mis Hydref. Nid yw'n ymwneud â chyfle yn unig, nid am hyblygrwydd yn unig; mae hefyd yn ymwneud â darparu, fel y dywedodd yr Aelod dros Orllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro, yr amgylchedd iawn ar gyfer eu teulu ehangach hefyd. A bydd y datganiad y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wneud yn amlinellu'n fanwl sut y bydd yr ymgyrch honno’n cael ei chynnal.
First Minister, I met last Thursday with Gary Doherty, the chief executive of the Betsi Cadwaladr health board, and he confirmed to me that the biggest challenge that he has in north Wales is the recruitment and retention of doctors, GPs, and also nurses. One of the things that we discussed was the possibility of training Welsh-speaking medical staff in Ysbyty Gwynedd and also attached to Bangor University. Do you agree that this is a good idea, that this would be a way for us to encourage more people to study in Wales and to stay in Wales, but also to help with the dearth, the problem that we have of Welsh-speaking professionals in the health service? Would you be willing to speak with Lord Dafydd Elis-Thomas, who is the chancellor of Bangor University, and also speak with Gary Doherty, who agreed with me that this was a good idea?
Brif Weinidog, cefais gyfarfod ddydd Iau diwethaf gyda Gary Doherty, prif weithredwr bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, a chadarnhaodd i mi mai’r her fwyaf sydd ganddo yn y gogledd yw recriwtio a chadw meddygon, meddygon teulu, a nyrsys hefyd. Un o'r pethau a drafodwyd gennym oedd y posibilrwydd o hyfforddi staff meddygol sy'n siarad Cymraeg yn Ysbyty Gwynedd a hefyd ynghlwm â Phrifysgol Bangor. A ydych chi’n cytuno bod hwn yn syniad da, y byddai hon yn ffordd i ni annog mwy o bobl i astudio yng Nghymru ac i aros yng Nghymru, ond hefyd i helpu gyda'r prinder, y broblem sydd gennym ni o weithwyr proffesiynol sy’n siarad Cymraeg yn y gwasanaeth iechyd? A fyddech chi’n fodlon siarad â'r Arglwydd Dafydd Elis-Thomas, sef canghellor Prifysgol Bangor, a hefyd siarad â Gary Doherty, a oedd yn cytuno â mi bod hwn yn syniad da?
Well, we’re open to any suggestions. What’s important, of course, is that any medical school can give the full opportunity of training to a student—this is one issue, of course, that has been raised before: if this can be done in Bangor. It’s not entirely in our hands. The deanery, of course, will have a view on that, as would those responsible for medical training more widely. It’s right to say that it’s a challenge to recruit in all parts of the UK, and what is absolutely crucial at this stage as well is we don’t give the impression that we don’t want doctors and nurses from outside the UK—they are crucial to the health service—often from outside the EU. We know that the market for medics is international; it always will be. You can never train people who will then stay entirely for their working lives in the country where they were trained, so you have to appeal internationally as well and make sure that people feel welcome.
Wel, rydym ni’n agored i unrhyw awgrymiadau. Yr hyn sy'n bwysig, wrth gwrs, yw y gall unrhyw ysgol feddygol roi cyfle llawn o hyfforddiant i fyfyriwr—mae hwn yn un mater, wrth gwrs, sydd wedi cael ei godi o'r blaen: pa un a ellir gwneud hyn ym Mangor. Nid yw yn ein dwylo ni yn gyfan gwbl. Bydd gan y ddeoniaeth, wrth gwrs, farn ar hynny, yn ogystal â’r rhai sy'n gyfrifol am hyfforddiant meddygol yn ehangach. Mae'n iawn i ddweud ei bod yn anodd recriwtio ym mhob rhan o'r DU, a’r hyn sy’n gwbl hanfodol ar hyn o bryd hefyd yw nad ydym yn rhoi'r argraff nad ydym ni eisiau meddygon a nyrsys o'r tu allan i'r DU—maen nhw’n hollbwysig i’r gwasanaeth iechyd—yn aml o'r tu allan i'r UE. Rydym ni’n gwybod bod y farchnad ar gyfer meddygon yn rhyngwladol; mi fydd bob amser. Ni allwch fyth hyfforddi pobl a fydd wedyn yn aros am eu holl fywydau gwaith yn y wlad lle cawsant eu hyfforddi, felly mae'n rhaid i chi apelio’n rhyngwladol yn ogystal â gwneud yn siŵr bod pobl yn teimlo bod croeso iddyn nhw.
Darparu Trafnidiaeth yng Ngogledd Cymru
Transport Provision in North Wales
6. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer darparu trafnidiaeth yn y dyfodol yng Ngogledd Cymru? OAQ(5)0123(FM)
6. Will the First Minister outline the Welsh Government's plans for future transport provision in North Wales? OAQ(5)0123(FM)
We are taking a number of actions to improve all modes of transport provision in the north, and the planned metro north Wales project will bring further improvements.
Rydym ni’n cymryd nifer o gamau i wella pob math o ddarpariaeth trafnidiaeth yn y gogledd, a bydd y prosiect metro gogledd Cymru arfaethedig yn dod â gwelliannau ychwanegol.
How do you respond to the submission by user groups in north-east Wales to the Welsh Affairs Committee inquiry on the Wales and borders franchise devolution to Wales that English bodies such as Rail North must have devolved franchise responsibility alongside the Welsh Government for those cross-border services, such as Wrexham-Bidston into England, which remain in the devolved franchise?
Sut ydych chi’n ymateb i'r cyflwyniad gan grwpiau defnyddwyr yn y gogledd-ddwyrain i ymchwiliad y Pwyllgor Materion Cymreig ar ddatganoli masnachfraint Cymru a’r gororau i Gymru bod yn rhaid i gyrff yn Lloegr, fel Rail North, gael cyfrifoldeb masnachfraint datganoledig hefyd, ochr yn ochr â Llywodraeth Cymru, ar gyfer y gwasanaethau traws-ffin hynny, fel Wrecsam-Bidston i mewn i Loegr, sy'n parhau yn y fasnachfraint ddatganoledig?
It’s difficult, of course, to draw an absolute line, given the nature of the Wales and borders franchise. What I would not agree with is one suggestion that did come from the Department for Transport that any service that terminated in England should be run from England. That would mean that literally no service running across anywhere in north Wales, except the Conwy valley line, would be controlled from Wales at all. The same, exactly the same, for the central Wales railway, the Heart of Wales railway, many of the Cambrian coast services as well, as well as inter-city services and many of the services that run to Manchester and that run, at the moment, beyond the border. That would be wholly unacceptable. So, whilst we want to make sure that the Wales and borders service, with its franchise, is run from Wales, we believe we can provide an equally good service to people living in England as well.
Mae'n anodd, wrth gwrs, tynnu llinell bendant, o ystyried natur masnachfraint Cymru a'r gororau. Yr hyn na fyddwn yn cytuno ag ef yw un awgrym a ddaeth gan yr Adran Drafnidiaeth y dylai unrhyw wasanaeth sy'n terfynu yn Lloegr gael ei redeg o Loegr. Byddai hynny'n golygu’n llythrennol na fyddai unrhyw wasanaeth sy’n rhedeg ar draws unrhyw le yng ngogledd Cymru, ac eithrio rheilffordd Dyffryn Conwy, yn cael ei rheoli o Gymru o gwbl. Yr un fath, yn union yr un fath, ar gyfer rheilffordd canolbarth Cymru, rheilffordd Calon Cymru, llawer o wasanaethau arfordirol y Cambrian, yn ogystal, yn ogystal â gwasanaethau rhyng-ddinesig a llawer o'r gwasanaethau sy'n rhedeg i Fanceinion ac sy’n rhedeg, ar hyn o bryd, y tu hwnt i'r ffin. Byddai hynny'n gwbl annerbyniol. Felly, er ein bod ni eisiau gwneud yn siŵr bod gwasanaeth Cymru a'r gororau, gyda'i fasnachfraint, yn cael ei redeg o Gymru, rydym ni’n credu y gallwn ni ddarparu gwasanaeth yr un mor dda i bobl sy'n byw yn Lloegr hefyd.
Trafnidiaeth Gyhoeddus yng Ngogledd Cymru
Public Transport in North Wales
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am drafnidiaeth gyhoeddus yng Ngogledd Cymru? OAQ(5)0130(FM)[W]
7. Will the First Minister make a statement on public transport in North Wales? OAQ(5)0130(FM)[W]
Wel, rwy’n credu fy mod i wedi rhoi ateb i hwnnw yn yr ateb i’r cwestiwn diwethaf.
Well, I believe that I answered that in the answer to the last question.
Wel, rydym ni wedi gwyntyllu tipyn ar fetro de Cymru yn gynharach yn y sesiwn yma. Wrth gwrs, mi wnaeth eich plaid chi gyhoeddi cynllun ar gyfer metro i’r gogledd-ddwyrain, i bob pwrpas, a oedd yn llinellau ar fap ac mae yna nifer o fudd-ddeiliaid wedi dweud beth roedden nhw’n ei feddwl am hynny. Ond onid siarad gwag yw sôn am ryw fath o fetro pan, mewn gwirionedd, fo yna wasanaethau llawer mwy sylfaenol yn methu cael eu darparu yn sgîl, er enghraifft, methiant y cwmni GHA Coaches? Ac a ydych chi’n derbyn bod yna gwestiynau y dylai eich Llywodraeth chi eu hateb o’r ffaith bod y Llywodraeth yn gwybod fisoedd o flaen llaw bod y cwmni yn wynebu trafferthion ariannol dybryd? Mi fethwyd ag achub y cwmni, wrth gwrs, ond yr hyn, wrth gwrs, a oedd yn siomi nifer o bobl oedd nad oedd yna drefniadau amgen mewn lle yn syth ar ôl i’r cwmni fynd i’r wal. Mae yna bobl yn dal yn methu mynd i’w gwaith yn Wrecsam a dal yn methu mynd i gael addysg yn Wrecsam oherwydd y gwasanaethau sydd wedi eu colli. Onid yw hynny ddim yn ddigon da?
Well, yes, we’ve discussed the south Wales metro a fair bit earlier in this session, and your party published a plan for a metro for the north-east, to all intents and purposes, and they were lines on a map and many stakeholders have given their opinion of that. But isn’t talking about a metro just empty talk when much more basic services aren’t being provided, for example, following the failure of GHA Coaches? And would you accept that there are questions that your Government should answer from the fact that the Government knew months in advance that the company was facing very serious financial difficulties? The company wasn’t saved, of course, but what disappointed many people was that weren’t alternative arrangements in place immediately after the company went bust. There are still people who can’t travel to work in Wrexham and can’t travel to education in Wrexham because of those services lost. That isn’t good enough, is it?
Ond cyfrifoldeb awdurdodau lleol yw hynny, nid Llywodraeth Cymru. Ond a gaf i ddweud yn fwy eang mae’n hollbwysig sicrhau, ac mae hyn yn mynd i ddigwydd, bod y Cynulliad hwn ddylai gael y cyfrifoldeb ynglŷn â gwasanaethau bysiau? Er enghraifft, am flynyddoedd, wrth gwrs, mae wedi bod yn wir fod comisiynydd traffig ym Mirmingham yn rheoli Cymru. Nid yw hynny’n iawn yn y pen draw. Wrth gael y pwerau hynny, byddai’n rhwyddach i ni fel Llywodraeth ac i’r Cynulliad hwn sicrhau bod gwasanaethau yn cael eu rhedeg yn y ffordd byddem ni ei heisiau. Ynglŷn â’r metro, mae yna astudiaethau wedi dechrau yn barod er mwyn datblygu achos busnes i symud y metro ymlaen. Rydym ni’n gweithio gyda rhanddeiliaid mewn trafnidiaeth er mwyn gweld ym mha ffordd allwn ni symud y project ymlaen yn y pen draw.
But that is the responsibility of local authorities, not the Welsh Government. But, on a broader point, it is crucial to ensure, and it will happen, that this Assembly has the responsibility for bus services. For example, for many years, of course, a traffic commissioner based in Birmingham was regulating Wales, and that isn’t right. In getting those powers, it’d be easier for the Government and this Assembly to ensure that the services are run in the way that we want them to be run. As regards the metro, studies are being undertaken in order to develop a business case to proceed with the metro, and we are working with stakeholders in order to see how we can progress that project.
Yn olaf, cwestiwn 8, Rhianon Passmore.
Finally, question 8, Rhianon Passmore.
GIG Cymru
The Welsh NHS
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am sut y mae GIG Cymru yn cynnal yr egwyddor o fod am ddim yn y pwynt gofal? OAQ(5)0134(FM)
8. Will the First Minister make a statement on how the Welsh NHS maintains the principle of being free at the point of care? OAQ(5)0134(FM)
The founding principles of the NHS—to provide health services that are comprehensive, free at the point of delivery and based on equity and equality—remain at the heart of the health service in Wales.
Mae egwyddorion sylfaenol y GIG—i ddarparu gwasanaethau iechyd sy'n gynhwysfawr, sydd am ddim yn y man darparu ac yn seiliedig ar degwch a chydraddoldeb—yn parhau wrth wraidd y gwasanaeth iechyd yng Nghymru.
Thank you for that answer, First Minister. The internal market in the NHS in England has been estimated to cost up to £10 billion a year. Would you agree with me that the Welsh Labour Government commitment to having no internal market in the Welsh NHS has been of tremendous benefit for patients, and that it is a commitment that will continue?
Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Amcangyfrifwyd bod y farchnad fewnol yn y GIG yn Lloegr yn costio hyd at £10 biliwn y flwyddyn. A fyddech chi’n cytuno â mi bod ymrwymiad Llywodraeth Lafur Cymru i beidio â chael unrhyw farchnad fewnol yn y GIG yng Nghymru wedi bod o fudd aruthrol i gleifion, a’i fod yn ymrwymiad a fydd yn parhau?
I can give that commitment 100 per cent. We know that where markets have been introduced in the NHS elsewhere they have led to waste and inefficiency.
Gallaf roi'r ymrwymiad hwnnw 100 y cant. Rydym ni’n gwybod, lle mae marchnadoedd wedi eu cyflwyno yn y GIG mewn mannau eraill, eu bod wedi arwain at wastraff ac aneffeithlonrwydd.
Diolch, Brif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Rwyf wedi derbyn dau gwestiwn brys o dan Reol Sefydlog 12.66, ac rwy’n galw ar Bethan Jenkins i ofyn y cwestiwn cyntaf.
I have accepted two urgent questions under Standing Order 12.66. I call on Bethan Jenkins to ask the first question.
A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gyhoeddiad Ford y bydd yn cynhyrchu llai o beiriannau yn ei ffatri ym Mhen-y-bont ar Ogwr? EAQ(5)0037(EI)
Will the Minister make a statement on Ford’s announcement that it is to cut production at its Bridgend engine plant? EAQ(5)0037(EI)
Clearly, I was concerned to hear of the announcement. Ford is a company that we are very close to and is matching supply with demand but is still investing £100 million into the site and safeguarding 550 jobs. I will work with all stakeholders to ensure the future of the site and its loyal workforce.
Yn amlwg, roeddwn yn bryderus o glywed y cyhoeddiad. Mae Ford yn gwmni yr ydym yn agos iawn ato ac mae’n cyfateb y cyflenwad â'r galw ond yn dal i fuddsoddi £100 miliwn i’r safle a diogelu 550 o swyddi. Byddaf yn gweithio gyda'r holl randdeiliaid i sicrhau dyfodol y safle a'i weithlu ffyddlon.
Presiding Officer, I find it quite disturbing that the First Minister, whose constituency it’s in, has left on this very question because I wanted to refer earlier to what he said with regard to Brexit because I share a bit of cynicism about this being entirely to do with Brexit, considering that Ford is a multinational company, and they did not say this pre Brexit. Since devolution the Welsh Government has invested over £43 million of public money in Ford Bridgend, a not inconsiderable investment in a plant that is just 36 years old, and one that also sources little if nothing from within Wales. I believe that the last of the three rounds of funding for the EcoBoost engine was paid last year. Given the company’s history in Swansea—and I have the scars, alongside the Visteon pensions fight—what guarantee have you sought from the company that it won’t just up sticks, leave the staff in the lurch and then give the bare minimum back to Wales after having had so much funding from you as a Welsh Government?
Lywydd, mae’n peri cryn bryder i mi bod y Prif Weinidog, gan gofio mai yn ei etholaeth ef y mae hyn, wedi gadael ar yr union gwestiwn hwn gan fy mod eisiau cyfeirio yn gynharach at yr hyn a ddywedodd o ran Brexit gan fy mod yn rhannu ychydig o sinigiaeth ynghylch bod hyn yn ymwneud yn gyfan gwbl â Brexit, o ystyried bod Ford yn gwmni amlwladol, ac ni wnaethant ddweud hyn cyn Brexit. Ers datganoli, mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi dros £43 miliwn o arian cyhoeddus yn Ford Pen-y-bont ar Ogwr, buddsoddiad nid ansylweddol mewn ffatri nad yw ond yn 36 mlwydd oed, ac sydd hefyd yn defnyddio ychydig o adnoddau, os o gwbl, o Gymru. Credaf fod yr olaf o'r tair rownd o gyllid ar gyfer yr injan EcoBoost wedi’i thalu y llynedd. O ystyried hanes y cwmni yn Abertawe—ac mae’r creithiau gennyf o hyd, ochr yn ochr â brwydr pensiynau Visteon—pa sicrwydd ydych chi wedi gofyn amdano gan y cwmni na fydd yn cau’r gwaith ac yn gadael, gan adael y staff ar y clwt ac yna rhoi’r swm lleiaf posibl yn ôl i Gymru ar ôl cael cymaint o arian gennych chi fel Llywodraeth Cymru?
Can I thank the Member for her question? I’ll ignore the opportunistic cheap shot at the First Minister, but I do infer from what you were saying about the Welsh Government’s investment in Ford that you disagree with the Welsh Government’s investment in the Ford plant and the 1,850 people who work there. We are proud to have invested in that site: one of the most efficient and effective car-manufacturing centres in Europe. It produces engines that amount to something in the region of £700,000 for the entire Ford diesel family. It’s, as I say, one of the most efficient and effective plants, and productivity levels there are amongst the very best.
In terms of Brexit, there is no doubt whatsoever that Ford, like many others, wish to see unfettered access without tariffs to the single market. That is one of their primary concerns in the discussion and the debate about how Wales should operate as part of the UK moving forward. I clearly believe—and I’m sure that the Member would agree—that we should have unfettered access to the single market without tariffs and within a stable regulatory environment in which we can operate.
Now, I can say that, as a result of discussions that we’ve had already, my officials are actively working with senior Ford staff to look at future high-tech investment opportunities for the site. I’ve also been in discussions with senior executives within Ford to explore the opportunity for additional investment projects to safeguard the entire site at Bridgend. I’m expanding those current discussions beyond those originating in Europe to include all of Ford’s projects across the globe. In particular, I’m open to discussions with Ford’s headquarters in Detroit. You may wish to be aware that I have instructed officials to alert Ford HQ that I do intend to visit and to meet with them later this autumn.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei chwestiwn? Rwyf am anwybyddu’r ergyd hawdd fanteisgar at y Prif Weinidog, ond rwyf yn casglu o'r hyn yr oeddech yn ei ddweud am fuddsoddiad Llywodraeth Cymru yn Ford eich bod yn anghytuno â buddsoddiad Llywodraeth Cymru yn ffatri Ford a'r 1,850 o bobl sy'n gweithio yno. Rydym yn falch o fod wedi buddsoddi yn y safle: un o'r canolfannau gweithgynhyrchu ceir mwyaf effeithlon ac effeithiol yn Ewrop. Mae'n cynhyrchu injans â chyfanswm gwerth o oddeutu £700,000 ar gyfer y teulu diesel Ford cyfan. Mae, fel y dywedais, un o'r ffatrioeddffatrïoedd mwyaf effeithiol ac effeithlon, ac mae lefelau cynhyrchiant yno ymhlith y gorau.
O ran Brexit, nid oes amheuaeth o gwbl bod Ford, fel llawer o gwmnïau eraill, yn dymuno gweld mynediad dilyffethair heb dariffau i'r farchnad sengl. Dyna un o'u pryderon mwyaf yn y drafodaeth a'r ddadl ynghylch sut y dylai Cymru weithredu fel rhan o'r DU wrth symud ymlaen. Rwyf yn amlwg yn credu—ac rwy'n siŵr y byddai'r Aelod yn cytuno—y dylem gael mynediad dilyffethair at y farchnad sengl heb dariffau ac o fewn amgylchedd rheoleiddio sefydlog y gallwn weithredu ynddo.
Nawr, gallaf ddweud, o ganlyniad i'r trafodaethau yr ydym eisoes wedi eu cael, bod fy swyddogion yn gweithio’n weithredol gyda staff uwch Ford i edrych ar gyfleoedd buddsoddi uwch-dechnoleg yn y dyfodol ar gyfer y safle. Rwyf hefyd wedi bod yn cynnal trafodaethau ag uwch swyddogion gweithredol o fewn Ford i archwilio'r cyfle ar gyfer prosiectau buddsoddi ychwanegol i ddiogelu'r safle cyfan ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Rwyf yn ymestyn y trafodaethau presennol hynny y tu hwnt i'r rhai sy'n tarddu o Ewrop i gynnwys holl brosiectau Ford ar draws y byd. Yn arbennig, rwy'n agored i drafodaethau gyda phencadlys Ford yn Detroit. Efallai y byddech yn dymuno cael gwybod fy mod wedi cyfarwyddo swyddogion i roi gwybod i Bencadlys Ford fy mod yn bwriadu ymweld a chwrdd â nhw yn ddiweddarach yr hydref hwn.
The majority of the employees in Ford Bridgend are in the constituency of my friend, the First Minister, but also my own. Having spoken to the unions and the workforce and Ford’s management themselves it is clear that whilst Brexit isn’t the pertinent factor in this decision—it’s a lower volume of the production of the Dragon engines—it is an issue that is concerning them because of this very issue that the Cabinet Secretary says, which is that, in order to make a success of this plant, we need future constant reinvention of the product lines, new investment in those lines, and to have the Welsh Government standing firmly behind them, as we’ve always done in the past as well. This is a darn good workforce. They are highly skilled. It is one of the most productive lines within Europe of any automotive engineers. It has a good future, and we must talk the plant up, but the workforce does have those concerns that there will actually be future investment in new lines. So, at the earliest opportunity when he can expand on those plans, that would be really helpful, because we need to see these jobs maintained in south Wales.
Mae'r rhan fwyaf o'r gweithwyr yn Ford Pen-y-bont ar Ogwr yn etholaeth fy nghyfaill, y Prif Weinidog, ond hefyd fy un innau. Wedi siarad â'r undebau a'r gweithlu a rheolwyr Ford eu hunain mae'n amlwg, er nad Brexit yw'r ffactor perthnasol yn y penderfyniad hwn—cynhyrchu llai o injans Dragon yw hwnnw—mae'n fater sy'n eu poeni oherwydd yr union fater hwn y mae’r Ysgrifennydd y Cabinet yn sôn amdano, sef bod, er mwyn sicrhau bod y ffatri hon yn llwyddiant, mae angen ailddyfeisio’r llinellau cynnyrch yn gyson yn y dyfodol, buddsoddiad newydd yn y llinellau hynny, a sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn sefyll yn gadarn y tu ôl iddynt, fel yr ydym wedi ei wneud bob amser yn y gorffennol hefyd. Mae hwn yn weithlu hynod o dda. Maent yn fedrus iawn. Mae'n un o'r llinellau mwyaf cynhyrchiol yn Ewrop o unrhyw beirianwyr modurol. Mae ganddo ddyfodol da, ac mae’n rhaid i ni ganmol y ffatri, ond mae gan y gweithlu y pryderon hynny y bydd buddsoddiad yn digwydd mewn llinellau newydd yn y dyfodol mewn gwirionedd. Felly, ar y cyfle cynharaf y gallwn ehangu ar y cynlluniau hynny, byddai hynny'n ddefnyddiol iawn, oherwydd mae angen inni weld y swyddi hyn yn cael eu cynnal yn ne Cymru.
Well, I share the Member’s concerns about the workforce, and I share the workforce’s concerns about the future operations of the plant. Indeed, I have spoken with the general secretary of Unite the union and with others to discuss how we can work together with Ford to identify opportunities to sustain engine-building operations at Bridgend. I think there are a number of positives that we can take from the current situation at Bridgend. First of all, it’s likely that, with dieselgate, demand for petrol engines will increase. What Ford have told us is that, at the initial stage, the production of the new engine—the diesel engine—will begin with something in the round of 125,000 units annually. However, they have been clear that there will be the capacity to increase that up to, potentially, the 250,000 units. I’ve said that I will remain firm in my commitment to support Ford, but our level of support will be proportional to the number of jobs they can secure. The money that was there to secure the 770 jobs is still on the table if they can guarantee them.
Now, in terms of a second positive, as the Member has just identified, Bridgend is one of the most efficient and productive engine plants anywhere on the planet. Thirdly, it has one of the most skilled workforces to be able to rely on. Fourthly, there are new electric engines and new technology—of which we are at the forefront—that will be exploited right across the engine sector. I wish to see Ford at Bridgend take advantage of that. In addition, we know that Aston Martin will be building cars here in Wales. I wish to explore the potential of moving the modification of the Mercedes V12 engine from Germany potentially to Wales. I think it would be a great asset for Ford. Finally, the potential is there for further capital investment, which my officials are already exploring, along with Ford. I think there is a question to be asked of the sustainability of the relatively low price of diesel as well, as a product, which has driven demand in diesel-powered cars. I don’t believe that that can be sustained in the long run, and that there will be a readjustment towards favouring petrol, which in turn would be of benefit to the Ford Bridgend plant.
Wel, rwyf yn rhannu pryderon yr Aelod am y gweithlu, ac yr wyf yn rhannu pryderon y gweithlu am weithrediadau’r ffatri yn y dyfodol. Yn wir, rwyf wedi siarad ag ysgrifennydd cyffredinol undeb Unite ac eraill i drafod sut y gallwn gydweithio gyda Ford i nodi cyfleoedd i gynnal gweithrediadau adeiladu injans ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Rwy'n credu bod nifer o bethau cadarnhaol i’w cael o’r sefyllfa bresennol ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Yn gyntaf oll, mae'n debyg y bydd y galw am injans petrol, oherwydd dieselgate, yn cynyddu. Yr hyn y mae Ford wedi ei ddweud wrthym yw, yn ystod y cam cychwynnol, y bydd cynhyrchu'r injan newydd—yr injan diesel—yn dechrau gyda rhywbeth oddeutu 125,000 o unedau bob blwyddyn. Fodd bynnag, maent wedi bod yn glir y bydd gallu i gynyddu hynny hyd at, o bosibl, y 250,000 o unedau. Rwyf wedi dweud y byddaf yn parhau i fod yn gadarn yn fy ymrwymiad i gefnogi Ford, ond bydd lefel ein cefnogaeth yn gymesur â nifer y swyddi y gallant eu sicrhau. Mae'r arian a oedd ar gael i sicrhau'r 770 o swyddi yn dal i fod ar y bwrdd os gallant eu gwarantu.
Nawr, o ran ail beth cadarnhaol, fel y mae’r Aelod newydd ei nodi, mae Pen-y-bont ar Ogwr yn un o'r ffatrïoedd gwneud injans mwyaf effeithlon a chynhyrchiol mewn unrhyw le yn y byd. Yn drydydd, mae ganddo un o'r gweithluoedd mwyaf medrus ar gael i ddibynnu arno. Yn bedwerydd, mae injans trydan newydd a thechnoleg newydd—ac rydym ar flaen y gad yn y cyswllt hwn—y bydd yr holl sector injans yn manteisio arnynt. Hoffwn weld Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn manteisio ar hynny. Yn ogystal, rydym yn gwybod y bydd Aston Martin yn adeiladu ceir yma yng Nghymru. Rwyf yn awyddus i archwilio’r potensial o symud addasiad yr injan Mercedes V12 o'r Almaen i Gymru o bosibl. Rwy'n credu y byddai'n gaffaeliad mawr i Ford. Yn olaf, mae'r potensial yno ar gyfer buddsoddiad cyfalaf pellach, y mae fy swyddogion eisoes yn credu bod cwestiwn i'w ofyn ynglŷn â chynaladwyedd y pris cymharol isel o ran diesel hefyd, fel cynnyrch, sydd wedi sbarduno galw am geir diesel. Nid wyf yn credu y gellir cynnal hynny yn y tymor hir, ac y bydd ailaddasiad tuag at ffafrio petrol, a fyddai yn ei dro o fantais i ffatri Ford Pen-y-bont ar Ogwr.
Suzy Davies.
Suzy Davies.
Diolch, Lywydd. Thank you as well, Cabinet Secretary. I found your answers quite helpful, actually, because I think we all share the same view on the quality and the effectiveness of the plant, but, despite that, any drop in investment is always going to be of concern to the workforce. The First Minister says that the problem is tariffs. You’ve said that there is a global drop in demand for the type of engines. I’m wondering which is the greater driver on this, and I wonder if you can cast some light on that. When you say that the Welsh Government will—and I’m quoting you—‘do everything it can’ to support the continuation of jobs in Bridgend, I’m curious to know precisely what you mean by that. Because it’s one thing to say that Aston Martin is there and that there’s a possibility that there’s an opportunity, shall we say, for Ford there. But, what exactly has Ford Europe told you about these high-tech ideas that are in development, and what you, as part of the Welsh Government, could do to bring those ideas forward more swiftly, so that the concerns about alternative production there might be met and put to bed, if you like? Because, standing where I am, it’s very difficult to imagine what that alternative production might look like, unless somebody actually tells me what it looks like.
In terms of additional financial support, you hinted that that might be on the table in your final answer to Huw Irranca-Davies there. But of course, £15 million from Welsh Government has already gone into this plant. I’m curious to know what guarantees you insisted upon before that £15 million was given. Was it just that jobs would be guaranteed, or was it that Ford’s own level of investment in that plant was also guaranteed? Because, again, you hinted in your responses that there might be changes of percentage of what you are going to hand over on that £15 million if you didn’t get the answers you were hoping for from Ford. So, effectively, if Ford’s decision doesn’t affect that commitment, I want to know why not.
Diolch, Lywydd. Diolch i chithau hefyd, Ysgrifennydd y Cabinet. Roeddwn yn gweld eich atebion yn eithaf defnyddiol, mewn gwirionedd, oherwydd credaf ein bod i gyd yn rhannu'r un farn ar ansawdd ac effeithiolrwydd y ffatri, ond, er gwaethaf hynny, mae unrhyw ostyngiad mewn buddsoddiad bob amser yn mynd i beri pryder i'r gweithlu. Mae’r Prif Weinidog yn dweud mai tariffau yw’r broblem. Rydych chi wedi dweud bod yna ostyngiad byd-eang yn y galw am y math yma o injans. Rwy'n meddwl tybed pa un yw’r sbardun mwyaf yn hyn o beth, a tybed a allwch chi daflu rhywfaint o oleuni ar hynny. Pan eich bod yn dweud y bydd Llywodraeth Cymru—ac rwy'n eich dyfynnu— yn gwneud popeth o fewn ei gallu—i gefnogi parhad y swyddi ym Mhen-y-bont ar Ogwr, rwy'n meddwl tybed beth yn union yr ydych chi’n ei olygu wrth hynny. Oherwydd, un peth yw dweud bod Aston Martin yno, a bod posibilrwydd y bydd cyfle, gadewch i ni ddweud, ar gyfer Ford yn hynny o beth. Ond, beth yn union mae gan Ford Europe wedi ei ddweud wrthych am y syniadau uwch-dechnoleg hyn sy'n cael eu datblygu, a beth allech chi ei wneud, fel rhan o Lywodraeth Cymru, i symud y syniadau hynny ymlaen yn gyflymach, fel bod y pryderon ynghylch cynhyrchu amgen yno’n gallu eu bodloni a'u terfynu, os mynnwch chi? Oherwydd, o’m safbwynt i, mae'n anodd iawn dychmygu sut y byddai’r cynhyrchu amgen yn edrych, oni bai bod rhywun mewn gwirionedd yn dweud wrthyf sut mae'n edrych.
O ran cymorth ariannol ychwanegol, fe wnaethoch grybwyll y gallai hynny fod ar y bwrdd yn eich ateb olaf i Huw Irranca-Davies yn y fan yna. Ond wrth gwrs, mae £15 miliwn gan Lywodraeth Cymru eisoes wedi mynd i’r ffatri hon. Hoffwn wybod pa warantau a fynnwyd gennych cyn i chi roi’r £15 miliwn hwnnw. Ai dim ond y byddai swyddi'n cael eu gwarantu, neu a oedd yn golygu bod lefel buddsoddiad Ford ei hun yn y ffatri honno hefyd wedi ei warantu? Oherwydd, unwaith eto, gwnaethoch grybwyll yn eich ymatebion y gallai fod newidiadau o ran canran yr hyn yr ydych yn mynd i’w roi o ran y £15 miliwn hwnnw os na fyddech yn cael yr atebion yr yr oeddech yn gobeithio eu cael gan Ford. Felly, mewn gwirionedd, os nad yw penderfyniad Ford yn effeithio ar ymrwymiad hwnnw, rwyf ynmae arnaf eisiau gwybod pam.
Can I thank the Member for her probing questions? First of all, in terms of guarantees, with regard to the Dragon engine, we’ve been clear, as part of the contract with Ford, that we will not release a penny until we’ve seen £90 million invested in the plant to develop the Dragon engine. So, our investment will follow their investment. Our criteria for supporting developments of this type are a minimum of five years’ sustainable and secure employment for a specific number of people. That number is matched to the degree to which we are supporting the plant. The Member identified, I think, it was £50 million. Actually, that’s not in one lump sum. Since 2003, we’ve invested something in the region of £57 million in the plant to support over 1,000 jobs. Indeed, at the moment, it’s around about 1,850.
The Member asks about new products and current products that support the workforce there. I’ll quickly give an overview of what products are there and how they support current employment numbers. Bridgend produces the AJ engine. It’s an excellent engine that’s used for Jaguar Land Rover—a V6, V8 engine. It’s one of the best available; that is going to continue production at the plant. At the moment, there are 145,000 units, there or thereabouts, being produced. Secondly, the Sigma engine, and the Member will have heard about the EcoBoost engine, which is proving to be immensely popular—at the moment, there are something in the region of 550,000 units of that type being produced.
As we approach 2018, the investment in the new Dragon engine will be introduced, and from 2018, that engine will be manufactured. It was aimed to have 250,000 units produced from year one. At the moment, Ford are saying that, because of global demand—and I’ll come on to the demand question—125,000 units are now planned to be built there. As I’ve identified, there is already dieselgate and the low relative cost of diesel against petrol that could lead to an increase in demand for petrol engines as we approach 2018. Nonetheless, from 2018, there will be, as Ford identifies right now, from year one, 125,000 units being produced.
In addition, there are machined components produced at Bridgend, which amount to something in the region of 100,000 units. They are exported. So, clearly, at the moment, we have a pretty unstable currency market. We hope that we will see stability return as soon as possible, but with the relative value of the pound against other currencies, we envisage those exported manufactured components to continue at that level, if not above that level. That’s the current and immediate future of the plant. In addition, we are looking, as I’ve already mentioned, at a whole range of new technologies that are emerging in the automotive sector. The advancement of the automotive sector is accelerating and we wish to make sure that, whether it is with electric engines or whether it’s with autonomous vehicles, we are at the forefront of development. So, we’re in discussions with Ford about what their aspirations are for their products and how we can invest in the innovation and the technology required to realise their ambition.
In terms of the demand, which is the reason right now why Ford have reduced the estimated number of engines being produced from year one—right now it’s demand. However, longer term, the concern that Ford has, the concern that we have, and surely that everybody should recognise, is that without tariff-free trading with our single biggest external market, we will see a number of manufacturers struggle. Ford, amongst many, have identified a tariff-free access to the single market as being of paramount importance in the Brexit discussions. We remain very clear that, as we discuss what Britain should look like, and how Britain should interact with Europe in the future, that unfettered access to the single market, without tariffs, and in a stable and secure regulatory environment, is of paramount importance.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei chwestiynau treiddgar? Yn gyntaf oll, o ran gwarantau, o ran yr injan Dragon, rydym wedi bod yn glir, yn rhan o'r contract gyda Ford, na fyddwn yn rhyddhau ceiniog hyd nes y byddwn wedi gweld £90 miliwn yn cael ei fuddsoddi yn y ffatri i ddatblygu'r injan Dragon. Felly, bydd ein buddsoddiad ni yn dilyn eu buddsoddiad nhw. Mae ein meini prawf ar gyfer cefnogi datblygiadau o'r fath yw o leiaf bum mlynedd o gyflogaeth gynaliadwy a diogel ar gyfer nifer penodol o bobl. Cyfatebir y rhif hwnnw i'r graddau yr ydym yn cefnogi'r ffatri. Nododd yr Aelod, rwy’n credu, mai £50 miliwn oedd hwnnw. Mewn gwirionedd, nid yw hynny mewn un cyfandaliad. Ers 2003, rydym wedi buddsoddi oddeutu £57 miliwn yn y ffatri i gefnogi dros 1,000 o swyddi. Mewn gwirionedd, ar hyn o bryd, mae oddeutu 1,850.
Roedd yr Aelod yn gofyn am gynnyrch newydd a chynhyrchion presennol sy'n cefnogi'r gweithlu yno. Rhoddaf drosolwg cyflym o ba gynnyrch sydd yno a sut y maent yn cefnogi’r niferoedd cyflogaeth presennol. Pen-y-bont ar Ogwr sy’n cynhyrchu'r injan AJ. Mae'n injan ardderchog sy'n cael ei defnyddio ar gyfer Jaguar Land Rover—injan V6, V8. Mae'n un o'r goreuon sydd ar gael; mae honno’n mynd i barhau i gael ei chynhyrchu yn y ffatri. Ar hyn o bryd, mae 145,000 o unedau, neu oddeutu hynny, yn cael eu cynhyrchu. Yn ail, bydd yr injan Sigma, a bydd yr Aelod wedi clywed am yr injan EcoBoost, sy'n hynod boblogaidd—ar hyn o bryd, mae oddeutu 550,000 o unedau o'r math hwnnw yn cael eu cynhyrchu.
Wrth i ni nesáu at 2018, bydd y buddsoddiad yn yr injan Dragon newydd yn cael ei gyflwyno, ac o 2018 ymlaen, bydd yr injan honno yn cael ei chynhyrchu. Y nod oedd cynhyrchu 250,000 o unedau o flwyddyn un. Ar hyn o bryd, mae Ford yn dweud, oherwydd y galw byd-eang—a byddaf yn dod at y cwestiwn ar y galw—y bwriedir adeiladu 125,000 o unedau yno erbyn hyn. Fel yr wyf wedi ei nodi, mae dieselgate eisoes yn bodoli ynghyd â chost gymharol isel diesel yn erbyn petrol a allai arwain at gynnydd yn y galw ar gyfer injans petrol wrth i ni nesáu at 2018. Serch hynny, o 2018 ymlaen, bydd, fel mae Ford yn ei nodi ar hyn o bryd, o flwyddyn un, 125,000 o unedau yn cael eu cynhyrchu.
Yn ogystal, mae cydrannau a durniwyd yn cael eu cynhyrchu ym Mhen-y-bont ar Ogwr, sy'n gyfystyr ag oddeutu 100,000 o unedau. Mae’r rhain yn cael eu hallforio. Felly, yn amlwg, ar hyn o bryd, mae gennym farchnad arian eithaf ansefydlog. Rydym yn gobeithio y byddwn yn gweld sefydlogrwydd yn dychwelyd cyn gynted ag y bo modd, ond o edrych ar werth cymharol y bunt yn erbyn arian arall, rydym yn rhagweld y bydd yr allforion cydrannau a weithgynhyrchir hynny yn parhau ar y lefel hwnnw, os nad yn uwch na’r lefel hwnnw. Dyna hanes y ffatri ar hyn o bryd ac yn y dyfodol agos. Yn ogystal, rydym yn edrych, fel yr wyf wedi ei grybwyll eisoes, ar ystod eang o dechnolegau newydd sy'n dod i'r amlwg yn y sector rhannau ceir. Mae datblygiad y sector rhannau ceir yn cyflymu ac rydym yn awyddus i wneud yn siŵr, pa un a yw’n injans trydan, neu’n gerbydau awtonomaidd, ein bod ar flaen y gad o ran datblygu. Felly, rydym mewn trafodaethau gyda Ford am eu dyheadau ar gyfer eu cynhyrchion a sut y gallwn ni fuddsoddi yn yr arloesedd a'r dechnoleg sydd eu hangen i wireddu eu huchelgais.
O ran y galw, sef y rheswm ar hyn o bryd pam mae Ford wedi lleihau nifer amcangyfrifedig yr injans sy’n cael eu cynhyrchu o flwyddyn un—ar hyn o bryd, y galw yw hwnnw. Fodd bynnag, yn y tymor hwy, y pryder sydd gan Ford, y pryder sydd gennym ni, ac yn sicr yr hyn y dylai pawb ei gydnabod, yw heb fod gennym fasnachu di-dariff gyda’n marchnad allanol unigol fwyaf, byddwn yn gweld nifer o weithgynhyrchwyr mewn trafferthion. Mae Ford, ymhlith llawer eraill, wedi nodi mynediad di-dariff i’r farchnad sengl fel bod yn hollbwysig yn y trafodaethau Brexit. Rydym yn parhau i fod yn glir iawn, wrth inni drafod sut y dylai Prydain edrych, a sut y dylai Prydain ryngweithio gydag Ewrop yn y dyfodol, bod mynediad dilyffethair at y farchnad sengl, heb dariffau, ac mewn amgylchedd rheoleiddio cadarn a diogel, yn hollbwysig.
Cabinet Secretary, while it’s disappointing that the planned investment at Bridgend is being scaled back, it is reassuring to hear Ford reaffirm their commitment to the Bridgend plant and its flexible manufacturing capability. Both Ford and the unions refute the assertion that this decision is anything to do with Brexit. There have been other scare stories in recent days, saying that the announcement signals Ford’s intention to close the plant, but they are still making a major investment in the Bridgend facility. We must do everything possible to ensure that there will be no job losses as a result of Ford’s decision, but there is little we can do locally to counteract global demand. Cabinet Secretary, what discussions have the Welsh Government had with Ford regarding their future investment strategy for the Bridgend plant, and does the Welsh Government have any concerns regarding their own investment in the plant?
Ysgrifennydd y Cabinet, er ei fod yn siomedig bod y buddsoddiad arfaethedig ym Mhen-y-bont yn cael ei leihau, mae'n galonogol clywed Ford yn ailddatgan eu hymrwymiad i ffatri Pen-y-bont ar Ogwr a'i gallu gweithgynhyrchu hyblyg. Mae Ford a'r undebau yn gwrthod yr honiad bod y penderfyniad hwn unrhyw beth i wneud â Brexit. Cafwyd straeon codi braw arall yn y dyddiau diwethaf, gan ddweud bod y cyhoeddiad yn arwydd o fwriad Ford i gau'r ffatri, ond maent yn dal i wneud buddsoddiad helaeth yn y cyfleuster ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Mae’n rhaid i ni wneud popeth posibl i sicrhau na fydd unrhyw golli swyddi o ganlyniad i benderfyniad Ford, ond nid oes llawer y gallwn ei wneud yn lleol i wrthweithio galw byd-eang. Ysgrifennydd y Cabinet, pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Ford ynghylch eu strategaeth buddsoddi yn y dyfodol ar gyfer ffatri Pen-y-bont ar Ogwr, ac a oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw bryderon ynghylch ei buddsoddiad ei hun yn y ffatri?
Ford is one of our anchor companies; we have a very close working relationship with them, and I asked my most senior officials to meet with senior executives in Europe to discuss long-term plans for the Bridgend site. That was back in June, when they assured us that the plans at that point, for 250,000 units, were still absolutely fine. That was back in June.
The Member is right—as I’ve said to Suzy Davies—that, in the very short term, Brexit may not be an immediate problem in its own right. However, Brexit is contributing to an unstable trading environment because of currency fluctuations. That cannot be welcome. Longer term, unless we have clarity about what it is we want from Brexit discussions, then I’m afraid it will just create even more uncertainty. Regardless of how you operate, or what you operate in, or whatever sector, what business wants more than anything is stability—in terms of a regulatory environment and in terms of tariffs. That’s what we wish to see delivered, for Ford and for all manufacturing in Wales.
Mae Ford yn un o'n cwmnïau angori; mae gennym berthynas waith agos iawn â hwy, a gofynnais i fy mhrif uwch swyddogion uchaf i gyfarfod ag uwch swyddogion gweithredol yn Ewrop i drafod cynlluniau tymor hir ar gyfer safle Pen-y-bont ar Ogwr. Roedd hynny yn ôl ym mis Mehefin, pan wnaethant ein sicrhau bod y cynlluniau ar y pwynt hwnnw, ar gyfer 250,000 o unedau, yn dal yn hollol iawn. Roedd hynny yn ôl ym mis Mehefin.
Mae’r Aelod yn iawn—fel yr wyf wedi ei ddweud wrth Suzy Davies—sef yn y tymor byr iawn, nad yw Brexit efallai yn broblem ar unwaith o ran ei hun. Er hynny, mae Brexit yn cyfrannu at amgylchedd masnachu ansefydlog oherwydd y newidiadau mewn cyfraddau cyfnewid arian. Ni ellir bod croeso i hynny. Yn y tymor hwy, oni bai bod gennym eglurder ynghylch yr hyn yr ydym yn dymuno ei gael o’r trafodaethau Brexit, yna mae gen i ofn y bydd yn creu hyd yn oed mwy o ansicrwydd. Waeth sut y byddwch yn gweithredu, na’r hyn yr ydych yn gweithredu ynddo, na pha bynnag sector, yr hyn y mae busnes ei eisiau mwy na dim yw sefydlogrwydd—o ran amgylchedd rheoleiddio ac o ran tariffau. Dyna beth yr ydym eisiau eu gweld yn cael eu cyflawni, ar gyfer Ford ac ar gyfer yr holl weithgynhyrchu yng Nghymru.
Ac yn olaf, Andrew R.T. Davies.
And finally, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. Minister, thank you for the answers you’ve given. I think they’ve given clarity in certain areas. I do welcome your intervention in saying that you’re going to go to Detroit. The First Minister, though, in response to myself in First Minister’s questions, clearly identified that, as far as Ford was concerned, the ongoing developments at the factory were very much a Ford Europe decision, and, ultimately, those decisions will be taken here at their headquarters in Europe. Can you try and map out how you see, going forward then, the decisions that need to be taken, in a positive way, by Ford, and by the Welsh Government, and the gateways, and in particular the key dates that need to be met? Are you aware of key dates for investment that need decisions taking in the next 18 months to two years, to secure the future viability of that plant, and, importantly, where those decisions will be taken? Will it be Detroit, where this decision was taken, or will it be Ford Europe HQ?
Diolch i chi, Lywydd. Weinidog, diolch ichi am yr atebion yr ydych wedi eu rhoi. Rwy'n credu eu bod wedi rhoi eglurder mewn rhai meysydd. Rwyf yn croesawu eich ymyriad wrth ddweud eich bod am fynd i Detroit. Nododd y Prif Weinidog yn glir, fodd bynnag, wrth ymateb i mi yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog, cyn belled ag y mae Ford yn y cwestiwn, mae'r datblygiadau parhaus yn y ffatri yn benderfyniad i Ford Ewrop i raddau helaeth, ac, yn y pen draw, bydd y penderfyniadau hynny yn cael eu cymryd yma yn eu pencadlys yn Ewrop. A allwch chi geisio mapio sut yr ydych yn gweld, wrth symud ymlaen felly, y penderfyniadau y mae angen eu gwneud, mewn ffordd gadarnhaol, gan Ford, a chan Lywodraeth Cymru, a'r pyrth, ac yn arbennig y dyddiadau allweddol y mae angen eu bodloni? Ydych chi'n ymwybodol o ddyddiadau allweddol ar gyfer buddsoddi y mae angen gwneud penderfyniadau ynglŷn â nhw yn y 18 mis i ddwy flynedd nesaf, er mwyn sicrhau dichonoldeb y ffatri yn y dyfodol, ac, yn bwysig, ble bydd y penderfyniadau hynny yn cael eu gwneud? A fydd hynny yn Detroit, lle y gwnaed y penderfyniad hwn, ynteu a fydd ym mhencadlys Ford Europe?
Can I thank the Member for his question? I should just say that we have been assured by Ford—I must stress that we have been assured—that there will be no surplus of labour in the short term. So, those jobs there—the 1,850—are secure and safe in the short term. But, as I’ve tried to impress upon Members, I wish to see the plant secured for the long term, and not just the 1,850 people who work there now, but for future generations, and, indeed, a larger workforce, who would be able to develop a new generation of engines.
In terms of my anticipated visit to Detroit, it’s true that Ford Europe are the decision makers in terms of the development of engines that are produced on the continent, and within the continent, of Europe. However, I see no harm in influencing Ford at their headquarters level, in regard to this decision and any others. So, I wish to be able to meet with not just Ford Europe, but also Ford in Detroit, to discuss Wales’s part in the Ford family. I think it’s worth saying that we’ll be meeting—myself and the First Minister—in the coming weeks with the head of Ford Europe’s powertrain manufacturing unit. We intend discussing with him not just how demand for the new Dragon engine can be stimulated—both by Ford and by the market—but also how we can influence, how we can help and how we can assist in new technologies that Ford is wishing to develop not just here, but right across Europe, or indeed, as I said in answer to one of the earlier questions, right around the globe.
A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Dylwn ddweud ein bod wedi derbyn sicrwydd gan Ford—mae’n rhaid i mi bwysleisio ein bod wedi cael sicrwydd—na fydd unrhyw warged o lafur yn y tymor byr. Felly, mae’r swyddi hynny yn y fan yna—y 1,850—yn ddiogel ac yn saff yn y tymor byr. Ond, fel yr wyf wedi ceisio ei bwysleisio wrth yr Aelodau, rwyf yn dymuno gweld y ffatri wedi ei sicrhau ar gyfer y tymor hir, ac nid dim ond y 1,850 o bobl sy'n gweithio yno ar hyn o bryd, ond ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, ac, yn wir, gweithlu mwy o faint, a fyddai'n gallu datblygu cenhedlaeth newydd o injans.
O ran fy ymweliad arfaethedig â Detroit, mae'n wir mai Ford Europe yw'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau o ran y gwaith o ddatblygu injans sy'n cael eu cynhyrchu ar y cyfandir, ac o fewn cyfandir Ewrop. Er hynny, ni welaf unrhyw niwed mewn dylanwadu ar Ford ar lefel y pencadlys, o ran y penderfyniad hwn ac unrhyw rai eraill. Felly, rwyf yn awyddus i gyfarfod â nid yn unig Ford Ewrop, ond hefyd Ford yn Detroit, i drafod rhan Cymru yn nheulu Ford. Rwy'n credu ei bod yn werth dweud y byddwn yn cyfarfod—fi a'r Prif Weinidog—yn yr wythnosau nesaf gyda phennaeth uned gweithgynhyrchu pwerwaith Ford Ewrop. Ein bwriad yw trafod gydag ef nid yn unig sut y gellir ysgogi’r galw am yr injan Dragon newydd —gan Ford a gan y farchnad—ond hefyd sut y gallwn ddylanwadu, sut y gallwn helpu a sut y gallwn gynorthwyo mewn technolegau newydd y mae Ford yn dymuno eu datblygu nid yn unig yma, ond ledled Ewrop, neu yn wir, fel y dywedais wrth ateb un o'r cwestiynau cynharach, ym mhob rhan o’r byd.
Diolch, Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Rwyf nawr yn galw ar Simon Thomas i ofyn yr ail gwestiwn brys.
I now call on Simon Thomas to ask the second urgent question.
A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am Fyrddau Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, Caerdydd a’r Fro, a Hywel Dda, yn sgîl eu codi i statws ymyrraeth wedi’i thargedu? EAQ(5)0036(HWS) [W]
Will the Minister make a statement on Abertawe Bro Morgannwg, Cardiff and Vale, and Hywel Dda University Health Boards, in light of their escalation to targeted intervention status? EAQ(5)0036(HWS) [W]
Thank you for the question. Following the latest routine tripartite meeting between the Welsh Government, Health Inspectorate Wales, and the Wales Audit Office, it was agreed that the three organisations that you’ve mentioned should be escalated to the targeted intervention status in our escalation and intervention framework. I issued a written statement on this to all Assembly Members on 7 September.
Diolch am y cwestiwn. Yn dilyn y cyfarfod teirochrog arferol diweddaraf rhwng Llywodraeth Cymru, Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru, cytunwyd y dylid codi’r tri sefydliad y gwnaethoch sôn amdanynt i statws ymyrraeth wedi’i thargedu yn ein fframwaith uwchgyfeirio ac ymyrraeth. Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig ar hyn i holl Aelodau'r Cynulliad ar 7 Medi.
Diolch, Weinidog. Wrth gwrs, roeddwn i wedi derbyn y datganiad ysgrifenedig, ond roeddwn yn awyddus iawn i ofyn cwestiynau ar lawr y Siambr am y penderfyniad a’r rhesymeg y tu ôl i’r penderfyniad yma. Mae hyn nawr yn gadael pedwar mas o’r saith prif fwrdd iechyd sy’n delio â gofal sylfaenol ac eilradd yn nwylo rhyw fath o ymyrraeth arbennig o du’r Llywodraeth. A fedrwch chi esbonio sut mae’r sefyllfa yma wedi codi, ar ôl i’ch Llywodraeth chi benderfynu pasio, er enghraifft, Deddf Cyllid y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) 2014, rhyw ddwy neu dair blynedd yn ôl, a oedd i fod i osod y byrddau iechyd yma ar statws a sefydlogrwydd llawer mwy pendant, ac ar ôl i chi bregethu wrth y byrddau iechyd ynglŷn â’r angen i gynllunio’r gweithlu, un o’r gwendidau amlwg, er enghraifft, ym mwrdd iechyd Hywel Dda, yn ôl beth rwy’n ei ddeall? Ar ôl esbonio sut mae hyn wedi digwydd, a fedrwch chi esbonio pwy oedd yn gyfrifol am y diffygion hyn? Ai’r weinyddiaeth a’r rheolwyr lleol yn y byrddau iechyd, yntau chi—er eich bod chi’n weddol newydd i’r swydd yma—neu chi yn eich swydd flaenorol a’r Gweinidog blaenorol? Yn y cyd-destun hwnnw, a fedrwch chi hefyd ddweud wrth y Cynulliad beth sydd wedi digwydd i Trevor Purt, a oedd yn brif weithredwr ar fwrdd iechyd Hywel Dda, wedyn Betsi Cadwaladr—dau fwrdd iechyd sydd wedi dioddef yn ofnadwy ar ôl iddo fe fod yn brif weithredwr arnyn nhw? A yw Mr Trevor Purt yn dal i gael ei dalu gan y gwasanaeth iechyd yng Nghymru?
Thank you, Minister. Of course, I did receive the written statement, but I was very eager to ask questions on the floor of the Chamber on the decision and the rationale behind the decision. This now leaves four of the seven main health boards dealing with primary care and secondary care in some sort of intervention from Government. Can you explain how this situation has arisen, after your Government decided to pass the National Health Service Finance (Wales) Act 2014, which was supposed to provide these health boards with far more certainty on the future, and as you’ve preached to the health boards on the need to plan the workforce, one of the main weaknesses within Hywel Dda health board as I understand it? Having explained why and how this has happened, can you explain who was responsible for these deficiencies? Was it administration and managers at a local level in a health board? Was it you—although you’re relatively new to this post—in your previous post and the predecessor Minister? In that context, can you also tell the Assembly what has happened to Trevor Purt, who was chief executive of Hywel Dda university health board, then Betsi Cadwaladr—two health boards that have suffered terribly after his tenure as chief executive? Is Trevor Purt still paid by the health service in Wales?
Thank you for the series of follow-up questions. In terms of your broad point about NHS finance across Wales, of course, eight of our 10 organisations achieved financial balance last year. One of those that did not is Hywel Dda. That’s a direct contrast with the position in England, where eight out of 10 acute hospitals trusts are not achieving financial balance.
The point about planning the workforce and the models of care is partially related to finance, but not exactly, because what we have to be able to do is to plan a system to deliver that whole-population healthcare, to actually work in proper partnership with local authority colleagues and housing in particular. The challenge that Hywel Dda faces is partly an historical one about its ability to manage its finances, and it’s partly about its ability to plan and manage its workforce. That does also mean it needs to look at its models of care, and that’s part of the broader shift in the NHS about the way that not just hospital services are run and managed, but actually the services we have in the community. So, this targeted intervention is about us looking to support Hywel Dda with a relatively new leadership team, and to try and understand with them not just the challenges they have, but what we can do alongside to support them to improve, because that is our aim and our expectation.
I want Hywel Dda to be in a position where it does have an approved three-year integrated medium term plan. That’s why they’ve been moved to targeted intervention status in the specific areas that I set out in my statement, and they’ll be the areas that we focus on with them. I think this does show that the intervention and escalation framework is real. It would have been much more convenient to find a way not to escalate their status. We chose not to do that because the advice we were given by the chief exec of NHS Wales and the Wales Audit Office and Healthcare Inspectorate Wales was that this was the right thing to do: to provide that support in a constructive manner. I hope and I do expect to return to the Chamber in the future to answer questions on this, and I have committees as well this week. It will be part of a regular discussion at the next tripartite meeting in the spring.
Diolch i chi am y gyfres o gwestiynau dilynol. O ran eich pwynt cyffredinol am gyllid y GIG ledled Cymru, wrth gwrs, llwyddodd wyth o'n 10 sefydliad i sicrhau mantoli ariannol y llynedd. Un sefydliad na lwyddodd i wneud hynny oedd Hywel Dda. Mae hyn yn hollol wahanol i’r sefyllfa yn Lloegr, lle nad yw wyth allan o 10 o ymddiriedolaethau ysbytai acíwt yn llwyddo i sicrhau mantoli ariannol.
Mae'r pwynt am gynllunio'r gweithlu a'r modelau gofal yn gysylltiedig yn rhannol â chyllid, ond nid yn union, oherwydd yr hyn y mae'n rhaid i ni allu ei wneud yw cynllunio system sy’n cyflawni gofal iechyd y boblogaeth gyfan, i weithio mewn gwirionedd mewn partneriaeth briodol gyda chydweithwyr awdurdodau lleol a thai yn arbennig. Mae’r her sy'n wynebu Hywel Dda yn rhannol yn un hanesyddol sy’n ymwneud â’i allu i reoli ei gyllid, ac mae’n rhannol yn ymwneud â’i allu i gynllunio a rheoli ei weithlu. Mae hynny hefyd yn golygu bod angen iddo edrych ar ei fodelau gofal, ac mae hynny'n rhan o'r symudiad ehangach yn y GIG o ran sut y mae gwasanaethau ysbyty nid yn unig yn cael eu rhedeg a'u rheoli, ond y gwasanaethau sydd gennym mewn gwirionedd yn y gymuned. Felly, mae’r ymyrraeth hon sydd wedi’i thargedu yn ymwneud â cheisio cefnogi Hywel Dda gyda thîm arweinyddiaeth gymharol newydd, a cheisio deall ar y cyd nid yn unig yr heriau sydd ganddyn nhw, ond beth allwn ni ei wneud ochr yn ochr â nhw i'w cefnogi i wella. Dyna yw ein nod a'n disgwyliadau.
Rwyf eisiau gweld Hywel Dda mewn sefyllfa lle mae ganddo gynllun cymeradwy tymor canolig integredig tair blynedd. Dyna pam maen nhw wedi eu symud i statws ymyrraeth wedi'i thargedu yn y meysydd penodol a amlinellais yn fy natganiad, a dyma’r meysydd yr ydym yn canolbwyntio arnyn nhw. Rwy'n credu bod hyn yn dangos bod y fframwaith ymyrraeth ac uwchgyfeirio yn real. Byddai wedi bod yn llawer mwy cyfleus dod o hyd i ffordd o beidio â chodi eu statws. Gwnaethom ddewis peidio â gwneud hynny oherwydd y cyngor a gawsom gan brif weithredwr GIG Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru ac Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru oedd mai dyma’r peth iawn i'w wneud: darparu'r gefnogaeth honno mewn modd adeiladol. Rwy’n gobeithio ac yn disgwyl dod yn ôl i'r Siambr yn y dyfodol i ateb cwestiynau ar hyn, ac mae gennyf bwyllgorau yr wythnos hon hefyd. Bydd yn rhan o drafodaeth reolaidd yn y cyfarfod teirochrog nesaf yn y gwanwyn.
Cabinet Secretary, I did speak with the chair of Hywel Dda by telephone immediately after you issued your statement. What I took from that conversation was that the health board very much welcomes the support that the Welsh Government will now be able to provide it. I think we need to put on record that this isn’t the Welsh Government bailing out, and it isn’t the Welsh Government allowing the health boards to go to the wall, but it is the Welsh Government trying to move in, trying to support and trying to enhance the provision for the people who matter. That is, ultimately, the patient.
The framework of the four escalation levels will now allow us to chart trends. Simply, we will now be able to see whether things are improving or whether things will need some further action. In the case of Hywel Dda and waiting times, for example, we’ve seen a decline in the performance over a few years, including the period for which it’s been under enhanced monitoring status. But there is a contrast, and we have also seen some improvement on ambulance response times, for example. So, I’m really pleased, Minister, that we have intervened and we have recognised that there are weaknesses. What I ask of you is that you will feed back to us, Cabinet Secretary—I can’t get out of the habit of ‘Minister’—that the Government, through the targeted intervention, is able now to advise and to empower Hywel Dda to implement the strategy that will see the changes that we are all hoping for.
Ysgrifennydd y Cabinet, siaradais â chadeirydd Hywel Dda dros y ffôn yn syth ar ôl i chi gyhoeddi eich datganiad. Yr hyn a ddeallais o’r sgwrs honno oedd bod y bwrdd iechyd yn rhoi croeso brwd i’r gefnogaeth y bydd Llywodraeth Cymru yn awr yn gallu ei darparu iddo. Rwy'n credu bod angen cofnodi nad mater o achub croen gan Lywodraeth Cymru yw hwn, ac nid yw'n fater o Lywodraeth Cymru yn caniatáu i'r byrddau iechyd fynd i'r wal, ond mae'n ymwneud â Llywodraeth Cymru yn ceisio symud i mewn, yn ceisio cefnogi a gwella'r ddarpariaeth ar gyfer y bobl sy'n cyfrif. Hynny yw, yn y pen draw, y claf.
Bydd fframwaith y pedwar lefel uwchgyfeirio nawr yn ein galluogi i lunio siart o dueddiadau. Yn syml, byddwn nawr yn gallu gweld a yw pethau'n gwella neu a fydd angen rhagor o weithredu. Yn achos Hywel Dda a’r amseroedd aros, er enghraifft, rydym wedi gweld dirywiad yn y perfformiad dros rai blynyddoedd, gan gynnwys y cyfnod y bu dan statws monitro gwell. Ond mae cyferbyniad yma, ac rydym hefyd wedi gweld rhywfaint o welliant i amseroedd ymateb ambiwlans, er enghraifft. Felly, rwyf wir yn falch, Weinidog, ein bod wedi ymyrryd ac wedi cydnabod bod gwendidau. Yr hyn yr wyf yn gofyn i chi amdano yw eich bod yn rhoi adborth i ni, Ysgrifennydd y Cabinet—rwy’n ei chael hi’n anodd dod allan o’r arfer o ddweud ‘Weinidog’—bod y Llywodraeth, drwy ymyrraeth wedi’i thargedu, bellach yn gallu cynghori a grymuso Hywel Dda i weithredu'r strategaeth a fydd yn gweld y newidiadau yr ydym i gyd yn gobeithio eu gweld.
Thank you for the question and the points made. I think it is worth reminding ourselves that there is a range of areas where Hywel Dda does particularly well—on diagnostics, for example, it’s done particularly well, and it’s in a position where, at the end of the last year, no-one was waiting more than eight weeks. So, there is a range of positives for Hywel Dda as well as their challenges, and that’s why they’re in this particular area of targeted intervention. Because this isn’t about an arm’s-length finger-pointing exercise; it is about saying, ‘Here are challenges we recognise have not been resolved in the last couple of years’. There is support that’s going to go in to be supportive, to help to deliver the improvement that we expect to see and they should expect to see from themselves, and I’m pleased there’s been a constructive response from the organisation, because we have to be able to identify challenges and then do something about them, rather than simply saying, ‘It’s your fault, now get on with it’. But it is worth while noting that, in the escalation discussion, it wasn’t that just three organisations went up. You mentioned ambulance response times—the Welsh Ambulance Services NHS Trust went down in its escalation status because of the significant and sustained progress it has made, and that is a success story that we should all be prepared to celebrate. It’s about the leadership of an organisation working with trade unions and the workforce to deliver serious and significant improvements right across the country.
Diolch am y cwestiwn a'r pwyntiau a wnaed. Credaf ei bod yn werth atgoffa ein hunain bod ystod o feysydd lle mae Hywel Dda yn gwneud yn arbennig o dda– diagnosteg, er enghraifft, mae wedi ei wneud yn arbennig o dda, ac mae mewn sefyllfa lle, ar ddiwedd y flwyddyn ddiwethaf, nad oedd unrhyw un yn aros mwy nag wyth wythnos. Felly, mae ystod o bethau cadarnhaol ar gyfer Hywel Dda, yn ogystal â'u heriau, a dyna pam maen nhw yn y maes penodol hwn o ymyrraeth wedi'i thargedu. Nid yw hwn yn ymarfer hyd braich o bwyntio bys; mae a wnelo â dweud, 'Dyma heriau yr ydym ni’n sylweddoli nad ydynt wedi’u datrys yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf’. Mae yma gefnogaeth sy'n mynd i fod yn gefnogol, ac sy’n mynd i helpu i gyflawni'r gwelliant yr ydym ni’n disgwyl ei weld ac y dylen nhw ddisgwyl ei weld ganddynt eu hunain. Rwy'n falch y bu ymateb adeiladol gan y sefydliad, gan fod yn rhaid i ni allu nodi heriau ac yna gwneud rhywbeth ynglŷn â hwy, yn hytrach na dim ond dweud, 'Eich bai chi yw hyn, gwnewch rywbeth amdano'. Ond mae'n werth nodi, yn y drafodaeth ar uwchgyfeirio, nad tri sefydliad yn unig a uwchgyfeiriwyd. Soniasoch am amseroedd ymateb ambiwlans—aeth Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru i lawr o ran ei statws uwchgyfeirio oherwydd y cynnydd sylweddol a pharhaus a wnaed ganddi. Mae honno'n stori lwyddiannus y dylem i gyd fod yn barod i’w chlodfori. Mae'n ymwneud ag arweinyddiaeth sefydliad yn gweithio gydag undebau llafur a'r gweithlu i gyflwyno gwelliannau sylweddol ac o ddifrif ledled y wlad.
Minister, I’m very grateful for your statement, and I’m very pleased, actually, to see you’ve taken this action, because I think it is time that we supported our health boards more thoroughly. Although, Minister, I do have to say that I lay it entirely at the feet of your Government, your predecessors, that they allowed the health boards to get into this state.
I’d like to just talk across the whole piece. I notice from your brief statement that you’re still looking to have IMTPs signed off. Will they still be a three-year IMTP after the one year of support? I’d like to ask about all three, if I may, in terms of: is it all about the money for all three health boards? Is some of it about standards? Is some of it about waiting times? Because I think there’s a slight difficulty in reading through the reasons for each of those health boards for going into targeted intervention. Could you just very quickly outline for us what ‘targeted intervention’ actually means? Is this more like a ministerial advisory board that somebody will go to, there’ll be a group of people, and they will help the senior management team to get to IMTP status? Or is it far more hands off than that?
I do have to just make the point that the ambulance trust has, I’m glad to say, gone out into more routine arrangements, but, let us be clear, there was a significant change of targets, so I’m not surprised that they managed to meet some of them.
Finally, Minister, to have four out of our eight major health boards in some kind of intervention or special measures is a blow for the public and a blow for the morale of the staff that work in these organisations. So, what guidance have you given these health boards as to how they can handle their staff and their staff expectation? Nobody likes to think that they might be working for a failing organisation. I think there has to be real clarity about what this is all about and that this is more of a support than saying that these organisations—or I hope you’re going to be telling me that this is more about support rather than saying that these organisations are actually heading substantially downhill, because the morale out there for patients and staff will be hit by this. I think that it is incumbent upon you to try to pick it up. I’d like to understand how you’re going to be able to do that so that we can reassure the public that accessing those four health boards is still safe, timely and that they will get the services that they require when they require them.
Weinidog, rwy'n ddiolchgar iawn am eich datganiad, ac rwy'n falch iawn, mewn gwirionedd, o weld eich bod wedi cymryd y cam hwn, oherwydd credaf ei bod yn bryd i ni gefnogi ein byrddau iechyd yn fwy trylwyr. Er hynny, Weinidog, mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn rhoi’r bai yn gyfan gwbl ar eich Llywodraeth chi, eich rhagflaenwyr, eu bod wedi caniatáu i'r byrddau iechyd fynd i’r cyflwr hwn.
Hoffwn siarad am bob agwedd. Sylwaf o'ch datganiad byr eich bod yn dal yn ceisio sicrhau bod y Cynlluniau Tymor Canolig Integredig yn cael eu cymeradwyo. A fyddant yn dal i fod yn Gynlluniau Tymor Canolig Integredig tair blynedd ar ôl y flwyddyn o gymorth? Hoffwn ofyn y canlynol am bob un o’r tri, os caf, o ran: a yw’n ymwneud yn gyfan gwbl â’r arian ar gyfer y tri bwrdd iechyd? A oes rhywfaint ohono’n ymwneud â safonau? A oes rhywfaint ohono’n ymwneud ag amseroedd aros? Rwyf i’n meddwl bod yna ychydig o anhawster wrth ddarllen trwy’r rhesymau dros bob un o'r byrddau iechyd hynny yn cael ymyrraeth wedi'i thargedu. A allech chi’n gyflym iawn amlinellu i ni beth mae 'ymyrraeth wedi'i thargedu' yn ei olygu mewn gwirionedd? A yw’n debycach i fwrdd cynghori gweinidogol y bydd rhywun yn gallu mynd ato, lle bydd grŵp o bobl, a byddant yn helpu'r tîm uwch reolwyr i gael statws Cynllun Tymor Canolig Integredig? Neu a yw'n llawer llai ymarferol na hynny?
Mae'n rhaid i mi wneud y pwynt bod yr ymddiriedolaeth ambiwlans, rwy'n falch o ddweud, wedi dechrau ar drefniadau mwy arferol. Ond, gadewch inni fod yn glir, bu newid sylweddol o ran y targedau, ac felly nid wyf yn synnu eu bod wedi llwyddo i fodloni rhai ohonynt.
Yn olaf, Weinidog, mae’r ffaith fod pedwar o'n hwyth bwrdd iechyd mawr yn destun rhyw fath o ymyrraeth neu fesurau arbennig yn ergyd i’r cyhoedd ac yn ergyd i ysbryd y staff sy'n gweithio yn y sefydliadau hyn. Felly, pa ganllawiau ydych chi wedi'u rhoi i’r byrddau iechyd hyn ar sut y maent yn trin eu staff a disgwyliadau eu staff? Does neb yn hoffi meddwl y gallent fod yn gweithio i sefydliad sy'n methu. Rwy'n credu bod yn rhaid cael eglurder gwirioneddol o’r hyn y mae’n ei olygu a dylai hyn fod yn fwy o gymorth na dweud bod y sefydliadau hyn—neu rwy’n gobeithio y byddwch yn dweud wrthyf fod hyn yn ymwneud mwy â chymorth yn hytrach na dweud bod y sefydliadau hyn mewn gwirionedd yn mynd ar i lawr yn sylweddol, gan y caiff ysbryd y cleifion a’r staff ei daro gan hyn. Credaf ei bod yn ddyletswydd arnoch chi i geisio codi’r ysbryd. Hoffwn ddeall sut yr ydych yn mynd i allu gwneud hynny fel y gallwn sicrhau'r cyhoedd bod defnyddio’r pedwar bwrdd iechyd hynny yn dal yn ddiogel, yn amserol, ac y byddant yn cael y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt pan fydd eu hangen arnynt.
I thank the Member for her comments. There’s something of a contrast from the start to the end, welcoming on the one hand the action taken and then regretting the action taken towards the end. I think the honest truth is that the targeted intervention is not just an important recognition and reflection of where we are, but it is about supporting those organisations to improve. There are different aspects of improvement that have led to the targeted intervention in each of the three organisations, and I set those out in the statement. It is not just simply a matter of managing a financial challenge, although it’s clear that, for example, Abertawe Bro Morgannwg need to see some sustained improvement in their unscheduled care performance. They also need to improve some of their cancer performance. So, that was made explicit in the statement I made. So, their targeted intervention support will be focusing on those particular areas. In Hywel Dda, there are different challenges, and in Cardiff and Vale as well. So it really is about that supportive part.
I’m very proud of what these organisations are doing in global terms because we are not saying that these are failing organisations. This is part of our challenge in having a grown-up and honest conversation about the health service, about all the truly life-changing things the service does on a regular basis, each day, in each part of Wales, and at the same time being able to confront and direct ourselves to those areas of challenge where we need to see further improvement. That is what we have done with the targeted intervention decisions that have been made and with the support they will now get from the Welsh Government.
That helpfully leads me back to your point about IMTPs, and, of course, these will remain as three-year plans. So, our expectation is that, with the targeted intervention and with the support will receive, they will manage through this year, and we want them to be in a position to have a three-year IMTP approved next year. That is our ambition for each of these organisations across Wales.
Finally, on ambulances, which you mentioned, we took a decision to change the ambulance targets that you referred to on the basis of the very best clinical evidence and advice. We better serve the people of Wales as a result of doing so, because we focus the high-quality and expensive resource that emergency ambulances provide to those people who need that intervention to help save life and limb. What we are doing with the ambulance service is completely transparent. There is going to be a proper review, and I announced, in the summer again, that there will be a proper evaluation of the pilot itself. I’m proud of the decision we’ve taken, I’m confident about where we are, and I’m looking to make sure we have a system, moving forward, that continues to say we’ll do the right thing by patients in the greatest need. Across England, Scotland, Northern Ireland and the rest of world, they’re looking positively on what we have decided to do, based on clinical evidence and advice.
Diolch i'r Aelod am ei sylwadau. Mae yna beth cyferbyniad o'r dechrau i'r diwedd. Ar y naill law mae croeso i’r camau a gymerwyd, ac yna gresynu’r camau a gymerwyd tuag at y diwedd. Rwy'n credu mai’r gwir gonest yw nad dim ond cydnabyddiaeth ac adlewyrchiad pwysig o’n sefyllfa yw'r ymyrraeth wedi’i thargedu, ond mae'n ymwneud â chefnogi’r sefydliadau hynny i wella. Mae gwahanol agweddau ar wella sydd wedi arwain at yr ymyrraeth wedi’i thargedu ym mhob un o'r tri sefydliad, ac rwyf yn nodi’r rhain yn y datganiad. Nid yw’n fater syml o reoli her ariannol, er ei bod yn amlwg, er enghraifft, bod angen i Abertawe Bro Morgannwg weld rhywfaint o welliant parhaus o ran ei berfformiad ym maes gofal heb ei drefnu ymlaen llaw. Mae angen iddynt hefyd wella eu perfformiad o ran canser. Felly, cafodd hynny ei wneud yn glir yn fy natganiad. Bydd y cymorth ymyrraeth wedi’i thargedu yn canolbwyntio ar y meysydd penodol hynny. Yn Hywel Dda, ceir heriau gwahanol, ac yng Nghaerdydd a'r Fro hefyd. Felly mae’n ymwneud mewn gwirionedd â’r ochr gefnogol honno.
Rwy'n falch iawn o'r hyn y mae'r sefydliadau hyn yn ei wneud yn nhermau byd-eang oherwydd nid ydym yn dweud bod y rhain yn sefydliadau sy'n methu. Mae hyn yn rhan o'n her o gael sgwrs aeddfed a gonest am y gwasanaeth iechyd, am yr holl bethau ac mae’r gwasanaeth yn ei wneud yn rheolaidd i newid bywydau, bob dydd, ym mhob rhan o Gymru, ac ar yr un pryd, gallu mynd i'r afael ein hunain â’r meysydd heriol hynny lle mae angen inni weld gwelliant pellach. Dyna'r hyn yr ydym wedi ei wneud gyda’r penderfyniadau ymyrraeth wedi'i thargedu a’r gefnogaeth y byddant bellach yn ei chael gan Lywodraeth Cymru.
Mae hynny'n fy arwain yn ôl yn hwylus at eich pwynt am y Cynlluniau Tymor Canolig Integredig, ac, wrth gwrs, bydd y rhain yn parhau i fod yn gynlluniau tair blynedd. Felly, y disgwyliad yw, gyda'r ymyrraeth wedi'i thargedu a’r gefnogaeth a gânt, y byddant yn ymdopi trwy'r flwyddyn hon, ac rydym am iddynt fod yn y sefyllfa o gael Cynlluniau Tymor Canolig Integredig tair blynedd wedi’u cymeradwyo y flwyddyn nesaf. Dyna ein huchelgais ar gyfer pob un o'r sefydliadau hyn ledled Cymru.
Yn olaf, ar fater ambiwlansys, a grybwyllwyd gennych, penderfynwyd newid y targedau ambiwlans y cyfeiriwyd atynt ar sail y dystiolaeth a'r cyngor clinigol gorau posibl. Rydym yn gwasanaethu pobl Cymru yn well o ganlyniad i wneud hynny, gan ein bod yn canolbwyntio’r adnodd ansawdd uchel a drud hwn a ddarperir gan ambiwlansys brys ar gyfer y bobl hynny sydd angen yr ymyrraeth honno i helpu i achub bywydau. Mae’r hyn yr ydym yn ei wneud gyda'r gwasanaeth ambiwlans yn gwbl dryloyw. Cynhelir adolygiad priodol, a chyhoeddais, yn yr haf eto, y bydd gwerthusiad priodol o'r cynllun arbrofol ei hun. Rwy’n falch o'r penderfyniad yr ydym wedi’i wneud, rwy'n hyderus am ein sefyllfa, ac rwy'n ceisio gwneud yn siŵr bod gennym system, wrth symud ymlaen, sy'n parhau i ddweud y byddwn yn gwneud y peth iawn dros y cleifion sydd â’r angen mwyaf. Yn Lloegr, yr Alban, Gogledd Iwerddon a gweddill y byd, maent yn edrych yn gadarnhaol ar yr hyn yr ydym wedi penderfynu ei wneud, yn seiliedig ar dystiolaeth a chyngor clinigol.
I’d like to start by declaring that my wife is an employee of Abertawe Bro Morgannwg University Local Health Board. Cabinet Secretary, you’ve highlighted some of the good aspects that occur, as well as highlighting the targeted intervention for ABMU in unscheduled care and cancer services. What monitoring will you be undertaking to ensure that, as we see, hopefully, progress in those targeted areas, we do not see a slip in other areas to compensate for it? When will you actually be looking at producing reports and progress reports for us so that we can see how it is actually working? We do have the end-of-year figures, but we want to see progress throughout the year, so will we be having updates in the Assembly? Can you also tell us what action you’ve taken, because some of the concerns clearly are related to resource issues? Will you be offering support that includes and introduces more resources to some of those boards to allow them to tackle those issues that you’ve identified?
Hoffwn ddechrau drwy ddatgan bod fy ngwraig yn gweithio i Fwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg. Ysgrifennydd y Cabinet, rydych chi wedi tynnu sylw at rai o'r agweddau da sy'n digwydd, yn ogystal â thynnu sylw at yr ymyrraeth wedi’i thargedu ar gyfer PABM mewn gwasanaethau canser a gofal heb ei drefnu ymlaen llaw. Pa waith monitro y byddwch yn ei wneud i sicrhau, wrth i ni weld, gobeithio, cynnydd yn y meysydd hynny a dargedwyd, na fyddwn yn gweld diffyg mewn meysydd eraill i wneud iawn am hyn? Pryd fyddwch chi mewn gwirionedd yn cyflwyno adroddiadau ac adroddiadau ar gynnydd i ni fel y gallwn weld sut mae'n gweithio mewn gwirionedd? Mae gennym y ffigurau diwedd blwyddyn, ond rydym eisiau gweld cynnydd drwy gydol y flwyddyn, felly a fyddwn ni’n cael yr wybodaeth ddiweddaraf yn y Cynulliad? A allwch chi ddweud wrthym hefyd pa gamau yr ydych wedi eu cymryd, gan fod rhai o'r pryderon yn amlwg yn gysylltiedig â materion adnoddau? A fyddwch chi’n cynnig cefnogaeth sy'n cynnwys ac yn cyflwyno mwy o adnoddau i rai o'r byrddau hynny er mwyn iddynt allu mynd i'r afael â’r materion hynny yr ydych wedi eu nodi?
Thank you for the series of questions. There are a range of different challenges in each of the boards, as I have mentioned before, and I’ve discussed the financial challenge of Hywel Dda and the fact that, for Cardiff and Vale, one of the areas for their move to targeted intervention was our confidence in their ability to balance their books this year and through the next iteration of their intermediate plan. ABM does not appear to us to be a challenge about their finance in particular, but I do take on board seriously the point about the fact that there should be no slippage in the areas of performance that are working well whilst they actually address the areas of targeted intervention. That will be taken forward in our normal accountability frameworks and mechanism. I will speak to the chair on a regular basis whilst they’re in targeted intervention. There will be another routine meeting of the tripartite advisory group—the chief executive of NHS Wales, the Wales Audit Office and Healthcare Inspectorate Wales—in the spring to provide an update and advice for me on the progress of each organisation in the areas of targeted intervention. So, there will be clarity and, again, I expect to make a statement to Members in the usual course, once that meeting has taken place. But, there are many significant progress measures in ABM—for example, diagnostics, where again significant progress has been made and broadly sustained over this year as well. They’ve also made real significant progress in their waiting times as well. The challenge is doing more of that and, at the same time, dealing with the areas of targeted intervention. I think this action should be seen as both supportive and helpful in allowing that organisation to do what it should do for the population that it serves.
Diolch i chi am y gyfres o gwestiynau. Mae amrywiaeth o heriau gwahanol ym mhob un o'r byrddau, fel y soniais o'r blaen, ac rwyf wedi trafod her ariannol Hywel Dda a'r ffaith, yn achos Caerdydd a'r Fro, mai un o'r meysydd ar gyfer eu symud i ymyrraeth wedi'i thargedu oedd ein hyder yn eu gallu i fantoli eu llyfrau eleni a thrwy fersiwn nesaf eu cynllun canolradd. Nid yw’n ymddangos i ni fod ABM yn her oherwydd eu cyllid yn benodol. Ond rwy’n ystyried o ddifrif y pwynt am y ffaith na ddylai fod unrhyw ddirywiad yn y meysydd perfformiad sy'n gweithio'n dda wrth iddynt fynd i'r afael â meysydd ymyrraeth wedi'i thargedu. Bydd hynny'n cael ei ddatblygu yn ein fframweithiau a’r mecanwaith atebolrwydd arferol. Byddaf yn siarad â'r cadeirydd yn rheolaidd yn ystod cyfnod yr ymyrraeth wedi’i thargedu. Cynhelir cyfarfod arferol arall o'r grŵp cynghori teirochrog—prif weithredwr GIG Cymru, Swyddfa Archwilio Cymru ac Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru—yn y gwanwyn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf a chyngor i mi ar gynnydd pob sefydliad yn y meysydd ymyrraeth wedi’i thargedu. Felly, bydd yna eglurder ac, unwaith eto, rwyf yn disgwyl gwneud datganiad i Aelodau fel arfer, ar ôl i’r cyfarfod hwnnw gael ei gynnal. Ond, mae llawer o fesurau cynnydd sylweddol yn ABM—er enghraifft, diagnosteg, lle unwaith eto mae cynnydd sylweddol wedi’i wneud a’i gynnal yn gyffredinol dros y flwyddyn hon hefyd. Maent hefyd wedi gwneud cynnydd sylweddol gwirioneddol yn eu hamseroedd aros. Yr her yw gwneud mwy o hynny ac, ar yr un pryd, ymdrin â’r meysydd ymyrraeth wedi'i thargedu. Rwy'n credu y dylai’r camau hyn gael eu gweld fel rhai cefnogol a defnyddiol wrth ganiatáu i’r sefydliad hwnnw wneud yr hyn y dylai ei wneud ar gyfer y boblogaeth y mae'n ei gwasanaethu.
Minister, thank you for your answers this afternoon. I would be a little less generous than Angela was by saying that 50 per cent of the LHBs are now in special measures or under some form of Government supervision; it’s actually six of the health boards that have district general hospitals within their remit to run, and two thirds of them now—four of them—are under some form of Government intervention. Hopefully, that will be seen as a helpful measure for those health boards so that they can progress in the areas in which they do need to progress. But I do think it is not unreasonable to ask the question: how long do you foresee this level of intervention continuing, in particular for the three most recent entries into this programme of Government assistance, if you want to call it that, or Government intervention? When can staff and when can patients take some form of comfort that these LHBs will be emerging as more autonomous organisations running the services within their area of control?
Weinidog, diolch i chi am eich atebion y prynhawn yma. Byddwn ychydig yn llai hael nag Angela drwy ddweud bod 50 y cant o'r Byrddau Iechyd Lleol yn destun mesurau arbennig neu dan ryw fath o oruchwyliaeth y Llywodraeth ar hyn o bryd; mewn gwirionedd mae chwech ohonynt yn fyrddau iechyd sydd ag ysbytai cyffredinol dosbarth o fewn eu cylch gwaith, a dwy ran o dair ohonynt yn awr—pedwar ohonynt—dan ryw fath o ymyrraeth gan y Llywodraeth. Gobeithio y bydd hynny'n cael ei weld fel mesur defnyddiol ar gyfer y byrddau iechyd hynny fel y gallant symud ymlaen yn y meysydd lle y mae angen iddynt wneud hynny. Ond rwy’n credu nad yw hi’n afresymol gofyn y cwestiwn: am ba mor hir yr ydych yn rhagweld y lefel hon o ymyrraeth yn parhau, yn enwedig ar gyfer y tri diweddaraf i gael mynediad at y rhaglen gymorth hon gan y Llywodraeth, os ydych am ei galw'n hynny, neu ymyrraeth y Llywodraeth? Pryd all y staff a phryd all y cleifion gymryd rhyw fath o gysur yn y ffaith y bydd y byrddau iechyd lleol hyn yn dod i'r amlwg fel sefydliadau mwy annibynnol sy’n rhedeg y gwasanaethau o fewn eu maes rheolaeth?
Well, the point to make about targeted intervention, in response to the comments that have just been made, is that these are targeted on particular areas of the service, and it’s where the Welsh Government will be working with and alongside those organisations, helping to direct them along a path of improvement. In the other areas of their operation, they retain the responsibility that they had before this position was announced. So, in all of those areas, they will retain their measured autonomy and their earned autonomy, and there’s an expectation that they will continue to deliver improvements and confront the challenges that each health board faces across Wales and, indeed, across the United Kingdom. I think, when looking at what will then happen and when we’ll see the report—and I indicated earlier to David Rees and in earlier comments as well that the tripartite meeting will take place in the spring—I’ll receive advice then on the progress that has been made in each organisation against those areas of targeted intervention, and our desire is to see each of these organisations having a successful and approvable integrated medium-term plan when that comes up at the start of the next financial year. That’s what we wish to see. That’s why targeted intervention is in place, and I will, of course, report back to Assembly Members on progress that is made or not.
Wel, y pwynt i'w wneud am ymyrraeth wedi’i thargedu, mewn ymateb i'r sylwadau sydd newydd gael eu gwneud, yw ei bod yn cael ei thargedu at feysydd penodol o'r gwasanaeth. Dyma’r meysydd y bydd Llywodraeth Cymru yn cydweithio ochr yn ochr â’r sefydliadau hynny arnynt, gan helpu i’w cyfeirio ar hyd llwybr o welliant. Yn eu meysydd gweithredu eraill, maent yn cadw’r cyfrifoldeb a oedd ganddynt cyn y cyhoeddwyd y sefyllfa hon. Felly, ym mhob un o'r meysydd hynny, byddant yn cadw’r annibyniaeth a fesurwyd a’r annibyniaeth a enillwyd, a disgwylir y byddant yn parhau i gyflawni gwelliannau a mynd i'r afael â'r heriau y mae pob bwrdd iechyd yn eu hwynebu ar draws Cymru ac, yn wir, ledled y Deyrnas Unedig. Credaf, wrth edrych ar yr hyn a fydd yn digwydd wedyn a phryd y byddwn yn gweld yr adroddiad—a dywedais yn gynharach wrth David Rees ac mewn sylwadau cynharach hefyd y bydd y cyfarfod teirochrog yn cael ei gynnal yn y gwanwyn—byddaf yn derbyn cyngor wedyn ar y cynnydd a wnaed ym mhob sefydliad yn erbyn y meysydd hynny o ymyrraeth wedi'i thargedu, a’n dymuniad ni yw gweld bod gan bob un o'r sefydliadau hyn gynllun tymor canolig integredig llwyddiannus y gellir ei gymeradwyo pan ddaw hynny i fyny ar ddechrau'r flwyddyn ariannol nesaf. Dyna’r hyn yr ydym yn dymuno ei weld. Dyna pam y mae ymyrraeth wedi'i thargedu ar waith, a byddaf, wrth gwrs, yn adrodd yn ôl i Aelodau'r Cynulliad ar y cynnydd sy'n cael ei wneud neu beidio.
I’m of course concerned that Cardiff and Vale are facing targeted intervention and would not want to deny any issues there are, and I know that the health board is very keen to work with the Government to improve the situation. But I do think there are particular circumstances in Cardiff that are having an impact on Cardiff and Vale’s financial performance rather than its clinical performance. I know the Cabinet Secretary is aware that Cardiff is the fastest growing city in the UK, with, I think, 10,000 more in its population a year, and this obviously has a huge impact on the health service, and, of course, the LHB—Cardiff and the Vale—does take on the tertiary and the complex cases from a wide area in Wales and I don’t know how much that is reflected in the funding that it has. I wondered if the Cabinet Secretary could comment on that. I also think it’s important to recognise the big improvements that have been made in performance for the very reason of public reassurance. So, I want to make the point that waiting times in Cardiff and the Vale have improved for seven consecutive quarters; that urgent suspected cancer waiting times have improved by 25 per cent in less than a year; there’ve been big improvements in ambulance handover, and, in particular, in stroke care. I think it’s very important in this statement that we recognise those achievements because we do want the public to be reassured, and the health board is keen to work with the Government to tackle what is a financial issue.
Rwyf wrth gwrs yn pryderu bod Caerdydd a'r Fro yn wynebu ymyrraeth wedi’i thargedu ac ni fyddwn yn dymuno gwadu bod yno broblemau. Gwn fod y bwrdd iechyd yn awyddus iawn i weithio gyda'r Llywodraeth i wella'r sefyllfa. Ond rwy’n credu bod amgylchiadau arbennig yng Nghaerdydd sy’n cael effaith ar berfformiad ariannol Caerdydd a'r Fro yn hytrach na’i berfformiad clinigol. Rwy'n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol mai Caerdydd yw'r ddinas sy'n tyfu gyflymaf yn y DU, â’i phoblogaeth yn tyfu 10,000, rwy’n credu, bob blwyddyn. Yn amlwg mae hyn yn cael effaith enfawr ar y gwasanaeth iechyd, ac, wrth gwrs, mae’r Bwrdd Iechyd Lleol—Caerdydd a'r Fro—yn ymgymryd â’r achosion trydyddol a'r achosion cymhleth o ardal eang yng Nghymru, ac nid wyf yn gwybod faint y mae hynny’n cael ei adlewyrchu yn y cyllid a gaiff. Meddwl oeddwn i tybed a allai Ysgrifennydd y Cabinet wneud sylwadau ar hynny. Rwy’n meddwl hefyd ei bod yn bwysig cydnabod y gwelliannau mawr sydd wedi'u gwneud mewn perfformiad am yr union reswm o gynnig sicrwydd cyhoeddus. Felly, rwyf am wneud y pwynt bod amseroedd aros yng Nghaerdydd a'r Fro wedi gwella am saith chwarter yn olynol; bod amseroedd aros i gleifion brys yr amheuir bod canser arnynt wedi gwella 25 y cant mewn llai na blwyddyn; cafwyd gwelliannau mawr wrth drosglwyddo o ambiwlansys ac, yn benodol, mewn gofal strôc. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn cydnabod yn y datganiad hwn y cyflawniadau hynny gan ein bod ni am i’r cyhoedd gael sicrwydd, ac mae'r bwrdd iechyd yn awyddus i weithio gyda'r Llywodraeth i fynd i'r afael â’r hyn sydd yn fater ariannol.
I thank the Member for the question and the comments, and it is fair to say that there is a positive ambition and vision from Cardiff and Vale health board. You’re right to point out the significant progress that has been made and sustained on waiting times in A&E and, indeed, in cancer care as well. There’s more to do but we do recognise progress that the health board has made. On your broader points about financing the different challenges that people face in delivering healthcare in different parts of Wales, every health board has its own case to make as to why it’s in a unique position and why that needs to be reflected in the funding that it receives, whether it’s delivering healthcare in a rural setting, delivering healthcare to deprived Valleys populations or delivering healthcare to other fast growing cities in the country as well. We consider all those things in the round about the future of funding. In working alongside Cardiff and Vale health board, I expect to see progress made and I expect to see us in a position where they will have an approvable three-year plan at the end of this year. This is absolutely about having progress on that area and not about throwing aside or refusing to recognise the real progress they have made, which I’ve pointed out to staff when I’ve met them on a number of occasions as well as the leadership of the health board as well.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn a'r sylwadau, ac mae'n deg dweud bod gan fwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro uchelgais a gweledigaeth gadarn. Rydych chi'n iawn i dynnu sylw at y cynnydd sylweddol sydd wedi ei wneud a'i gynnal o ran amseroedd aros mewn Adrannau Damweiniau ac Achosion Brys ac, yn wir, mewn gofal canser hefyd. Mae mwy i'w wneud ond rydym yn cydnabod y cynnydd y mae'r bwrdd iechyd wedi’i wneud. O ran eich pwyntiau ehangach ar ariannu'r gwahanol heriau y mae pobl yn eu hwynebu wrth ddarparu gofal iechyd mewn gwahanol rannau o Gymru, mae gan bob bwrdd iechyd ei achos ei hun i’w wneud ynghylch pam ei fod mewn sefyllfa unigryw a pham y mae angen adlewyrchu hynny yn y cyllid a gaiff, boed hynny wrth ddarparu gofal iechyd mewn lleoliad gwledig, darparu gofal iechyd i boblogaethau difreintiedig y Cymoedd, neu ddarparu gofal iechyd i ddinasoedd eraill yn y wlad sy'n tyfu'n gyflym hefyd. Rydym yn ystyried yr holl bethau hyn yn y cylch ar ddyfodol cyllid. Wrth weithio ochr yn ochr â bwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro, rwy’n disgwyl gweld cynnydd, ac rwy'n disgwyl ein gweld ni mewn sefyllfa lle bydd ganddynt gynllun tair blynedd wedi ei gymeradwyo ar ddiwedd y flwyddyn hon. Mae hyn yn ymwneud yn gyfangwbl â chael cynnydd yn y maes hwnnw ac nid yw’n ymwneud â thaflu o'r neilltu neu wrthod cydnabod y cynnydd gwirioneddol a wnaed ganddynt. Rwyf wedi tynnu sylw’r staff at hyn pan rwyf wedi cwrdd â nhw ar sawl achlysur, yn ogystal ag arweinyddiaeth y bwrdd iechyd hefyd.
Ac yn olaf, Caroline Jones.
Finally, Caroline Jones.
Diolch, Lywydd. Cabinet Secretary, we now have over half of all local health boards requiring some form of Government intervention. My own health board is receiving targeted intervention due to poor performance in unscheduled care and cancer care. This poor performance is putting people’s lives at risk and is a damning indictment of our health policies. It is abundantly clear that there are serious failings in healthcare across Wales. The people of Wales deserve an NHS that provides the best possible care regardless of where we live and which health board we come under. Cabinet Secretary, what is the way forward? Do we need an independent inquiry? Can we relook at our policies and the way we deliver them? We have to instil confidence in the staff who work in the NHS but also in the patients. Thank you.
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, erbyn hyn mae angen rhyw fath o ymyrraeth gan y Llywodraeth ar dros hanner yr holl fyrddau iechyd lleol. Mae fy mwrdd iechyd i yn derbyn ymyrraeth wedi’i thargedu oherwydd perfformiad gwael mewn gofal heb ei drefnu a gofal canser. Mae'r perfformiad gwael hwn yn rhoi bywydau pobl mewn perygl ac yn arwydd damniol o'n polisïau iechyd. Mae'n gwbl amlwg bod yna fethiannau difrifol ym maes gofal iechyd ar draws Cymru. Mae pobl Cymru yn haeddu GIG sy'n darparu'r gofal gorau posibl, ni waeth ble yr ydym yn byw na pha fwrdd iechyd sy’n ein gwasanaethu. Ysgrifennydd y Cabinet, beth yw'r ffordd ymlaen? A oes angen ymchwiliad annibynnol? A allwn ni ailedrych ar ein polisïau a'r ffordd yr ydym yn eu darparu? Mae'n rhaid i ni feithrin hyder yn y staff sy'n gweithio yn y GIG, ond hefyd yn y cleifion. Diolch.
I thank the Member for her questions and comments. People regularly talk about the morale of staff within the service and the worry about the level of confidence the public has in the health service, and, frankly, that is affected by the way we talk about the service. When you talk about ‘serious failings’ across healthcare in Wales, it is no surprise that the debate is injected with a level of pessimism that does not reflect the reality of the high-quality healthcare that most people experience. Every single patient survey recognises that people have a good experience of healthcare the overwhelming majority of time, whether it’s 92 per cent or 93 per cent, or other figures.
The challenge is what we do about those areas where that is not the case, and how we honestly confront and resolve those areas. That’s what we are focused upon. And in terms of having an independent look and review about healthcare and health and care across Wales, of course we’ve committed to having a parliament that will look at the future of the service. We want to have a sensible and mature conversation about the future of the health service that does not set us back into a fairly hysterical series of accusations and arguments about what is really happening within the NHS, and that will allow us to be sensible and serious about the areas that do require improvement, which is what the targeted intervention measures are about, and does not, as Julie Morgan was making the point, put us into a position where we refuse to recognise those areas of significant and continuing excellence in the health service here in Wales.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiynau a’i sylwadau. Mae pobl yn siarad yn rheolaidd am forâl y staff o fewn y gwasanaeth a'r pryder am lefel yr hyder sydd gan aelodau’r cyhoedd yn y gwasanaeth iechyd ac, yn wir, mae’r ffordd yr ydym yn siarad am y gwasanaeth yn effeithio ar hynny. Pan fyddwch yn siarad am 'fethiannau difrifol' ar draws gofal iechyd yng Nghymru, nid yw'n syndod bod y ddadl yn cael ei chwistrellu â lefel o besimistiaeth nad yw'n adlewyrchu realiti y gofal iechyd o ansawdd uchel y mae'r rhan fwyaf o bobl yn ei brofi. Mae pob arolwg unigol o gleifion yn cydnabod bod pobl yn cael profiad da o ofal iechyd y rhan fwyaf o’r amser, boed yn 92 y cant neu 93 y cant, neu ffigurau eraill.
Yr her sydd gennym yw beth yr ydym ni’n ei wneud am y meysydd hynny lle nad yw hynny'n wir, a sut yr ydym yn mynd ati yn onest i wynebu a datrys y meysydd hynny. Dyna’r pethau yr ydym yn canolbwyntio arnynt. Ac o ran cael golwg ac adolygiad annibynnol ar ofal iechyd ac iechyd a gofal ar draws Cymru, wrth gwrs rydym wedi ymrwymo i gael senedd a fydd yn edrych ar ddyfodol y gwasanaeth. Rydym yn awyddus i gael sgwrs synhwyrol ac aeddfed am ddyfodol y gwasanaeth iechyd nad yw'n mynd â ni yn ôl at gyfres orffwyll o gyhuddiadau a dadleuon am yr hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd o fewn y GIG. Rydym yn awyddus i fod yn synhwyrol ac yn ddifrifol am y meysydd sydd angen eu gwella, sef yr hyn y mae’r mesurau ymyrraeth wedi’i thargedu yn ymwneud â nhw, ac nid ydym, fel y gwnaed y pwynt gan Julie Morgan, am gael ein rhoi mewn sefyllfa lle’r ydym yn gwrthod cydnabod y meysydd hynny o ragoriaeth sylweddol a pharhaus yn y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Rydym yn symud ymlaen i’r eitem nesaf, sef y datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rwy’n galw ar Jane Hutt.
We now move to the next item on the agenda, the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt.
I’ve made three changes to this week’s business. The First Minister will make a statement on EU transition following this statement. This will be followed by the legislative statement by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government on the Land Transaction Tax and Anti-avoidance of Devolved Taxes (Wales) Bill, and a statement following that by the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure on major international sporting events. Business for the next three weeks is as shown on the business statement announcement found among the meeting papers available to Members electronically.
Rwyf wedi gwneud tri newid i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Prif Weinidog yn gwneud datganiad ar y trefniadau pontio Ewropeaidd ar ôl y datganiad hwn. Yn dilyn hynny, bydd datganiad deddfwriaethol gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ar y Bil Treth Trafodiadau Tir a Gwrthweithio Osgoi Trethi Datganoledig (Cymru), a datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith ar ddigwyddiadau chwaraeon rhyngwladol mawr. Mae’r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y’i dangosir yng nghyhoeddiad y datganiad busnes sydd ymysg papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
This is the second cyclical set of GCSE results that have been achieved since Schools Challenge Cymru was launched. I visited Pentrehafod School and Morriston Comprehensive School on GCSE results day to be told that Pentrehafod had achieved their best ever GCSE results, and that Morriston had increased their A* to C grades by 17 per cent. Can I ask the Cabinet Secretary for Education to make a statement on the success of Schools Challenge Cymru?
Dyma'r ail set gylchol o ganlyniadau TGAU sydd wedi'u cyflawni ers lansio Her Ysgolion Cymru. Es i ymweld ag Ysgol Pentrehafod ac Ysgol Gyfun Treforys ar ddiwrnod canlyniadau’r TGAU, a chael gwybod bod Pentrehafod wedi cyflawni eu canlyniadau TGAU gorau erioed, ac y bu cynnydd o 17 y cant yn y graddau A* i C yn Nhreforys. A gaf i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wneud datganiad am lwyddiant Her Ysgolion Cymru?
I’m sure the Cabinet Secretary will be very pleased to hear, and is very well aware of those very good results, particularly from those schools that have benefited from Schools Challenge Cymru in Swansea East, in your constituency, Mike Hedges. I know that the evaluation, of course, is being undertaken. It’s going to be concluded by next year and it’s going to be published in line with Government social research protocol, and also looking at GCSE results. And she will be, of course, reflecting on the evaluation and this summer’s GCSE outcomes across the board, and committed to building on and embedding lessons from the challenge to benefit all schools in Wales.
Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn falch iawn o glywed, ac yn ymwybodol iawn o'r canlyniadau da iawn hynny, yn enwedig gan yr ysgolion hynny sydd wedi elwa ar Her Ysgolion Cymru yn Nwyrain Abertawe, yn eich etholaeth chi, Mike Hedges. Rwy'n gwybod bod y gwerthusiad, wrth gwrs, ar y gweill. Bydd yn cael ei gwblhau erbyn y flwyddyn nesaf ac yn cael ei gyhoeddi yn unol â phrotocol ymchwil gymdeithasol y Llywodraeth, a bydd yn edrych hefyd ar ganlyniadau TGAU. Ac fe fydd hi, wrth gwrs, yn myfyrio ar y gwerthusiad a chanlyniadau TGAU yr haf hwn drwyddynt draw, ac yn ymrwymedig i adeiladu ar y gwersi o'r her a’u hymgorffori er lles pob ysgol yng Nghymru.
Can I welcome the Government’s business manager back from the recess that we’ve all had? I think most of us found it very busy indeed following the referendum result, and the need to talk with and deal with our constituents and businesses and people who are interested in knowing how we’re going to plot a way forward here in the Assembly. I was curiously struck by how rudderless a leadership I thought the Government had during that time, I have to say, but we have a statement today where we’ll be able to press the First Minister a little more about where they’re going to go in future. So, I’ll turn to ask the business manager for a couple of statements on something more immediate, because last night the House of Commons completed its work on the Wales Bill and sent it to another place. Now, the First Minister in July, to the Constitutional and Legislative Affairs Committee, described this Bill as something that could never be a lasting settlement, nor provide the basis for a constitution for Wales. And I’m sure that the Government would agree with me that the Bill has not been changed in any significant way to doubt the First Minister’s words at that stage. And so we’ve lost an opportunity now to put an end to the constant tinkering with the devolution settlement, a lasting settlement for the people of Wales has been missed once again by Westminster and we have an entrenched, inferior settlement still. We had an opportunity to give the people of Wales their own parliament with the necessary tools to adequately tackle the major challenges facing our economy, NHS, education system and, of course, Brexit. Now, it wasn’t surprising to me that the Secretary of State for Wales for the Conservatives—someone who is supposed to represent Wales in Government—often voted against Wales’s interests, voting for Bristol Airport in favour of Cardiff Airport, for example, voting against Wales’s interest on natural resources, policing, airports, as I said, and financial responsibility. But, astonishingly, the Labour parliamentary party also voted against Wales’s interests. I think there’s still a parliamentary Labour party, at least for two weeks. And the principles that the First Minister fought for, such as air passenger duty, legal jurisdiction, devolution of policing and a legal basis for fair funding for Wales were either opposed, abstained upon or rejected by his own front bench, or supported at the very last minute. A united Labour Party could’ve got a far better deal for Wales out of this Wales Bill, and it’s a good job that it’s out of business and fast disappearing.
So, can we have a full statement and a debate on the approach that the Government will now take on trying to amend this Wales Bill in the Lords, if the Government intends to try and do that, or how it intends to implement the Bill, through this Assembly, and the implications for the Assembly of implementing this flawed Bill? Can that debate and statement also include how we can look and examine the related implications of the Boundary Commission review of constituencies? Surely, a cut in Welsh representation must be balanced by a transfer of those major policy areas to Wales, so that we have equal policy responsibilities to Scotland and Northern Ireland. Representation in those states was only cut as a result of the transfer of major responsibilities, which we have not yet had here in Wales. We are being denied the same responsibilities that have been transferred in those countries, and yet our representation is going to be cut by a quarter. I would imagine the Labour Party will be very interested in debating this particular aspect of the Wales Bill and the Boundary Commission implications.
As Assembly elections are going to be transferred under the Wales Bill, I would be particularly interested to know, through a statement from the Government, how the Welsh Government intends now to respond to a situation in which Westminster and Assembly boundaries and constituencies will not correspond. Does this mean a change in the way we elect Members? Does this mean an increase in Members, a decrease in Members? Does it mean a change in the way we have a voting system? A statement from the Government on its principles on this matter would be welcome as, obviously, the Government needs to build two-third support in this place in order to pass any such changes.
I think these are important matters that have come since we had the recess and I think an early statement and debate from the Government would be useful.
A gaf i groesawu rheolwr busnes y Llywodraeth yn ôl o’r toriad yr ydym ni i gyd wedi’i gael. Rwyf i’n credu bod y rhan fwyaf ohonom wedi cael amser gwirioneddol brysur yn dilyn canlyniad y refferendwm, a bod angen siarad a delio â'n hetholwyr a busnesau a phobl sydd â diddordeb mewn gwybod sut y byddwn yn cynllunio’r ffordd ymlaen yma yn y Cynulliad. Rhyfeddais i weld pa mor ddigyfeiriad oedd arweinyddiaeth y Llywodraeth ar y pryd, mae’n rhaid i mi ddweud, ond mae gennym ni ddatganiad heddiw a fydd yn rhoi cyfle i ni holi’r Prif Weinidog ychydig yn fwy ynglŷn â ble y maen nhw am fynd yn y dyfodol. Felly, trof i ofyn i'r rheolwr busnes am ddatganiad neu ddau ar fater mwy brys, gan fod Tŷ’r Cyffredin neithiwr wedi cwblhau ei waith ar Fil Cymru a'i anfon i fan arall. Nawr, disgrifiodd y Prif Weinidog y Bil hwn ym mis Gorffennaf, i'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, yn rhywbeth na allai fyth fod yn gytundeb parhaus, nac yn darparu sylfaen ar gyfer cyfansoddiad i Gymru. Ac rwy'n siŵr y byddai'r Llywodraeth yn cytuno â mi nad yw'r Bil wedi ei newid yn sylweddol i amau geiriau'r Prif Weinidog bryd hynny. Rydym ni, felly, wedi colli cyfle yn awr i roi terfyn ar y chwarae cyson â'r setliad datganoli, mae San Steffan unwaith eto wedi methu â rhoi setliad parhaol i bobl Cymru ac mae gennym setliad disymud, israddol o hyd. Cawsom gyfle i roi eu senedd eu hunain i bobl Cymru â'r offer angenrheidiol i fynd i'r afael mewn ffordd addas â'r heriau mawr sy'n wynebu ein heconomi, y GIG, y system addysg ac, wrth gwrs, Brexit. Nawr, nid oedd yn syndod i mi bod Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar ran y Ceidwadwyr-rhywun sydd i fod i gynrychioli Cymru yn y Llywodraeth-yn aml yn pleidleisio yn erbyn buddiannau Cymru, gan bleidleisio dros Faes Awyr Bryste yn lle Maes Awyr Caerdydd, er enghraifft, a phleidleisio yn erbyn buddiant Cymru o ran cyfoeth naturiol, plismona, meysydd awyr, fel y dywedais, a chyfrifoldeb ariannol. Ond, yn rhyfeddol, pleidleisiodd plaid seneddol Llafur hefyd yn erbyn buddiannau Cymru. Rwy'n credu bod yna blaid seneddol Llafur o hyd, am bythefnos arall o leiaf. Ac o ran yr egwyddorion y bu’r Prif Weinidog yn ymladd drostynt, megis toll teithwyr awyr, awdurdodaeth gyfreithiol, datganoli plismona a sail gyfreithiol ar gyfer cyllid teg i Gymru, gwnaeth ei fainc flaen ei hun naill ai eu gwrthwynebu, ymatal arnynt neu eu gwrthod, neu eu cefnogi ar y funud olaf oll. Gallai Plaid Lafur unedig fod wedi cael gwell bargen o lawer i Gymru o’r Bil Cymru hwn, ac mae'n beth da nad yw’n weithredol a’i bod yn diflannu’n gyflym.
Felly, a oes modd i ni gael datganiad llawn a dadl ar y dull gweithredu y bydd y Llywodraeth yn ei ddefnyddio yn awr i geisio diwygio'r Bil Cymru hwn yn Nhŷ'r Arglwyddi, os yw'r Llywodraeth yn bwriadu ceisio gwneud hynny, neu sut y mae'n bwriadu gweithredu'r Bil, drwy'r Cynulliad hwn, a goblygiadau gweithredu’r Bil diffygiol hwn ar gyfer y Cynulliad? A all y ddadl a’r datganiad hefyd ystyried sut y gallwn ni edrych ar oblygiadau cysylltiedig adolygiad y Comisiwn Ffiniau o’r etholaethau? Mae’n siŵr bod yn rhaid cydbwyso toriad yn y gynrychiolaeth o Gymru â throsglwyddo’r meysydd polisi pwysig hynny i Gymru, er mwyn i ni gael cyfrifoldebau polisi cyfartal â'r Alban a Gogledd Iwerddon. Y rheswm dros leihau’r gynrychiolaeth yn y gwladwriaethau hynny oedd trosglwyddo cyfrifoldebau pwysig, ac nid yw hyn wedi digwydd yng Nghymru hyd yma. Mae’r un cyfrifoldebau a drosglwyddwyd yn y gwledydd hynny yn cael eu gwrthod i ni, ac eto bydd ein cynrychiolaeth yn cael ei lleihau o chwarter. Byddwn i’n dychmygu y bydd diddordeb mawr gan y Blaid Lafur mewn trafod yr agwedd arbennig hon ar y Bil Cymru a goblygiadau'r Comisiwn Ffiniau.
Gan fod etholiadau'r Cynulliad am gael eu trosglwyddo o dan Fil Cymru, mae gennyf ddiddordeb arbennig i gael gwybod, drwy ddatganiad gan y Llywodraeth, sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ymateb i sefyllfa lle na fydd ffiniau ac etholaethau yn cyfateb yn San Steffan a'r Cynulliad. A fydd hyn yn golygu newid sut yr ydym yn ethol Aelodau? A fydd hyn yn cynyddu nifer yr Aelodau neu leihau nifer yr Aelodau? A fydd hyn golygu newid ein system bleidleisio? Byddai datganiad gan y Llywodraeth am ei hegwyddorion ar y mater hwn yn cael ei groesawu, oherwydd bod angen i’r Llywodraeth, yn amlwg, ennill cefnogaeth dwy ran o dair o’r man hwn er mwyn pasio unrhyw newidiadau o'r fath.
Rwy’n credu bod y rhain yn faterion pwysig sydd wedi codi ers ein toriad ac rwy'n credu y byddai datganiad cynnar a dadl gan y Llywodraeth yn ddefnyddiol.
Well, I also welcome Plaid Cymru’s business manager back. Indeed, we’ve already engaged and you have raised many and very important points for this Assembly—indeed, very important points that the First Minister has been addressing over the summer months. I don’t know where you were, but I certainly was recognising that the First Minister was at the forefront, not just, of course, in terms of our constitutional position, but also in terms of the impact of Brexit and the way forward, meeting the Prime Minister, and also addressing many of the points that you have made. And, of course, we do have to recognise that the Wales Bill is still on its way. The First Minister made it very clear what his position was on the Wales Bill when we had the debate on the Queen’s Speech and the Secretary of State for Wales, indeed, came here in July.
I’m just interested, also in terms of Government activity over the summer, and Members will be aware, that, actually, since my last business statement, there’ve been 28 written statements about action the Government has been taking, and, of course, we’re very respectful of the fact that we don’t want to be seen to be taking action when we haven’t consulted or fully been scrutinised on the point throughout the recess time, but have been very clear that we have been an active, proactive Government, taking forward our responsibilities throughout the recess, and delivering on our responsibilities. So, these are matters, of course, that will all be addressed in due course.
Wel, rwyf innau hefyd yn croesawu yn ôl rheolwr busnes Plaid Cymru. Yn wir, rydym ni eisoes wedi cael sgwrs ac rydych chi wedi codi llawer o bwyntiau pwysig iawn ar gyfer y Cynulliad hwn—yn wir, pwyntiau pwysig iawn y bu’r Prif Weinidog yn rhoi sylw iddynt dros fisoedd yr haf. Nid wyf yn gwybod lle yr oeddech chi, ond roeddwn innau yn sicr yn cydnabod bod y Prif Weinidog ar flaen y gad, nid dim ond, wrth gwrs, o ran ein safle cyfansoddiadol, ond hefyd o ran effaith Brexit a'r ffordd ymlaen, yn cwrdd â Phrif Weinidog y DU, ac yn mynd i'r afael hefyd â llawer o'r pwyntiau yr ydych wedi'u gwneud. Ac, wrth gwrs, mae’n rhaid i ni gydnabod bod Bil Cymru yn dal i fod ar ei ffordd. Gwnaeth y Prif Weinidog ei safbwynt ynglŷn â Bil Cymru yn glir iawn pan gawsom y ddadl ar Araith y Frenhines ac yn wir, daeth Ysgrifennydd Gwladol Cymru yma ym mis Gorffennaf.
Mae gennyf ddiddordeb, hefyd, i glywed am weithgarwch y Llywodraeth dros yr haf, a bydd Aelodau'n ymwybodol y bu, mewn gwirionedd, 28 o ddatganiadau ysgrifenedig ynglŷn â’r camau y mae'r Llywodraeth wedi eu cymryd, ers fy natganiad busnes diwethaf, ac, wrth gwrs, rydym ni’n parchu’n fawr y ffaith nad ydym am i bobl feddwl ein bod yn cymryd camau heb ymgynghori neu graffu’n llawn ar y pwynt trwy gydol y toriad, ond rydym ni wedi bod yn glir iawn ein bod wedi bod yn llywodraeth weithredol, ragweithiol, yn bwrw ymlaen â'n cyfrifoldebau drwy gydol y toriad, ac yn cyflawni ein cyfrifoldebau. Felly, mae'r rhain i gyd yn faterion, wrth gwrs, a fydd yn cael eu trafod maes o law.
Leader of the house, I’d be grateful if you could please ask the Minister for Skills and Science to bring forward a statement regarding broadband and the roll-out of the Superfast Cymru project. Now, I have received correspondence from a number of constituents over the summer concerned that they are unable to access an appropriate and sufficient broadband service, and in some cases, their broadband service has significantly deteriorated. While some parts of Wales have seen superfast broadband rolled out, there are still some communities, many of which are in Pembrokeshire, that do not enjoy even an adequate broadband service. Of course, it is essential that people have access to reliable broadband services.
Last year, the Minister said that the Government was making sure that rural communities were not being left behind, but from correspondence I’ve received recently, I’m afraid that’s not the case in Pembrokeshire. Therefore, can you please encourage the Minister for Skills and Science to bring forward a statement on this issue as soon as possible, so that people living in the communities that I represent can understand exactly what the Welsh Government is doing to support their ambition to have a decent broadband service, and how it’s going about monitoring the delivery of broadband services?
Arweinydd y tŷ, byddwn yn ddiolchgar pe gallech ofyn yn garedig i'r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth gyflwyno datganiad ynglŷn â band eang a chyflwyno’r prosiect Cyflymu Cymru. Nawr, rwyf wedi derbyn gohebiaeth gan nifer o etholwyr dros yr haf yn pryderu nad ydynt yn gallu cael gafael ar wasanaeth band eang priodol a digonol, a bod eu gwasanaeth band eang, mewn rhai achosion, wedi dirywio'n sylweddol. Er bod band eang cyflym iawn wedi ei gyflwyno mewn rhai rhannau o Gymru, mae rhai cymunedau o hyd, a llawer ohonynt yn Sir Benfro, nad oes ganddynt wasanaeth band eang digonol hyd yn oed. Wrth gwrs, mae'n hanfodol i bobl allu cael gafael ar wasanaethau band eang dibynadwy.
Y llynedd, dywedodd y Gweinidog fod y Llywodraeth yn sicrhau nad yw cymunedau gwledig yn cael eu gadael ar ôl, ond yn ôl gohebiaeth yr wyf wedi ei derbyn yn ddiweddar, nid yw hynny'n wir yn Sir Benfro yn anffodus. Felly, a wnewch chi annog y Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth i wneud datganiad ar y mater hwn cyn gynted ag sy’n bosibl, er mwyn i’r bobl sy'n byw yn y cymunedau yr wyf yn eu cynrychioli allu deall beth yn union y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi eu huchelgais i gael gwasanaeth band eang digonol, a sut mae'n bwriadu monitro cyflwyniad gwasanaethau band eang?
I thank Paul Davies for that question. The Minister for Skills and Science is regularly updating Members. In fact, I met the director of BT Cymru last week and was very pleased to hear of over 90 per cent reach in my constituency, the Vale of Glamorgan. But we have to recognise that, to date, the Welsh Government has spent £32 million on providing superfast broadband access to over 113,000 homes and businesses, importantly across the areas of Pembrokeshire, Carmarthenshire and Ceredigion, through the Superfast Cymru project, with at least 93 per cent of the Haven enterprise zone covered, which I know you will welcome. It is important to recognise also that we have the Access Broadband Cymru scheme, the ultrafast connectivity voucher scheme, and that provides access to fast broadband to 167 premises in Pembrokeshire. I think it is also important to recognise that the UK Government announced late in 2014 that it reached a legally binding agreement with mobile network operators, investing a collective total of £5 billion on infrastructure improvements. So, clearly there is updating—. The Minister will also be not only be updating in terms of your own constituency but on an all-Wales basis in terms of superfast broadband, which is key to our infrastructure, clearly.
Diolch i Paul Davies am y cwestiwn hwnnw. Mae’r Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth yn rhoi diweddariadau rheolaidd i'r Aelodau. Yn wir, cefais gyfarfod â chyfarwyddwr BT Cymru yr wythnos diwethaf ac roeddwn i’n falch iawn i glywed eu bod yn cyrraedd dros 90 cant o fy etholaeth i, Bro Morgannwg. Ond mae'n rhaid i ni gydnabod bod Llywodraeth Cymru, hyd yn hyn, wedi gwario £32 miliwn ar ddarparu mynediad band eang cyflym iawn i dros 113,000 o gartrefi a busnesau, a hynny’n amlwg yn ardaloedd Sir Benfro, Sir Gaerfyrddin a Cheredigion, drwy brosiect Cyflymu Cymru, a chyrhaeddwyd o leiaf 93 y cant o ardal fenter y Ddau Gleddau, a gwn y byddwch yn croesawu hyn. Mae'n bwysig cydnabod hefyd fod gennym y cynllun Allwedd Band Eang Cymru, y cynllun taleb gwibgyswllt, a bod hynny yn rhoi mynediad at fand eang cyflym i 167 o eiddo yn Sir Benfro. Rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod hefyd y cyhoeddodd Llywodraeth y DU tua diwedd 2014 ei bod wedi dod i gytundeb sy’n rhwymo’n gyfreithiol gyda gweithredwyr rhwydwaith ffonau symudol, gan fuddsoddi cyfanswm cyfunol o £5 biliwn ar welliannau seilwaith. Felly, yn amlwg mae yna ddiweddaru—. Bydd y Gweinidog hefyd, yn ogystal â rhoi diweddariad ar eich etholaeth eich hun, hefyd yn rhoi diweddariad ar sail Cymru gyfan o ran band eang cyflym iawn, sy'n allweddol i'n seilwaith, yn amlwg.
During the recess, I was very pleased to have a training session for myself and my staff on becoming dementia friends, which was led by the Alzheimer’s Society, and I think we all found it a very rewarding occasion. Obviously, how we can help people with dementia is one of the major challenges that we face, and it’s particularly important for social care. So, I wondered if, at some point, if it would be possible to have a debate about dementia and the way we support people living with it, so that they can retain as good a quality of life as long as is possible?
Yn ystod y toriad, roeddwn i’n falch iawn o gael sesiwn hyfforddi i mi a fy staff ar ddod yn ffrindiau dementia, wedi’i arwain gan Gymdeithas Alzheimer, a chredaf ein bod ni i gyd wedi cael budd mawr o’r digwyddiad. Yn amlwg, mae sut y gallwn ni helpu pobl â dementia yn un o'r heriau mawr sy'n ein hwynebu, ac mae'n arbennig o bwysig ar gyfer gofal cymdeithasol. Felly, roeddwn i’n meddwl tybed, ar ryw adeg, a fyddai'n bosibl cael dadl am ddementia a sut yr ydym yn cefnogi pobl sy'n byw gyda’r cyflwr, er mwyn iddynt allu cadw ansawdd bywyd da am gymaint o amser â phosibl?
Julie Morgan raises a very important feature of Welsh life now. Wales is leading the way on dementia friends training, and many will be aware of the huge response at the weekend to the walk in Cardiff Bay, on Sunday. I think, just in terms of the launch of the dementia friends training, supported by Welsh Government funding, of course, we’ve got over 35,000 dementia friends, we have a number of dementia-friendly communities, and I’m sure they’re represented in all our constituencies. And those who are undertaking dementia-friendly training include businesses, as well as the public sector, and I know a number of Assembly Members and Welsh Government officials also have received dementia-friendly training. I’m sure this will be a matter for debate.
Mae Julie Morgan yn codi yn nodwedd bwysig iawn o fywyd Cymru heddiw. Mae Cymru yn arwain y ffordd o ran hyfforddiant ffrindiau dementia, a bydd llawer yn ymwybodol o'r ymateb enfawr ar y penwythnos i'r daith gerdded ym Mae Caerdydd, ddydd Sul. Credaf, o ran lansio'r hyfforddiant ffrindiau dementia, a gefnogir gan gyllid Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, fod gennym dros 35,000 o ffrindiau dementia, fod gennym nifer o gymunedau sy’n ystyriol o ddementia, ac rwy'n siŵr eu bod wedi’u cynrychioli ym mhob un o’n hetholaethau. Ac mae’r rhai sy'n dilyn hyfforddiant ffrindiau dementia yn cynnwys busnesau, yn ogystal â'r sector cyhoeddus, ac yr wyf i’n gwybod am nifer o Aelodau'r Cynulliad a swyddogion Llywodraeth Cymru hefyd sydd wedi derbyn hyfforddiant ffrindiau dementia. Rwy'n siŵr y bydd hyn yn fater i'w drafod.
Leader of the house, it’s great news that the electrification of the Great Western main line has reached the Severn tunnel, but it clearly will cause short-term disruption, inevitably, of services over the next six weeks or so. I know that this isn’t a devolved issue, being Network Rail and UK Government-related, but there will be a knock-on effect on other services and the local economy of south-east Wales over the short term before we see the benefits of electrification down the line. Can we hear from the Welsh Government as to how you are liaising with Network Rail to ensure that this process does run as smoothly as possible, so that we can all get through this period as quickly as possible and as conveniently as possible, and then enjoy the benefits of an electrified rail service from London to Wales?
Arweinydd y tŷ, mae'n newyddion gwych bod trydaneiddio prif linell Great Western wedi cyrraedd twnnel yr Hafren, ond mae'n anochel ac yn amlwg y bydd yn tarfu yn y tymor byr ar wasanaethau dros y chwe wythnos nesaf. Gwn nad yw hwn yn fater sydd wedi'i ddatganoli, gan ei fod yn ymwneud â Network Rail a Llywodraeth y DU, ond fe fydd sgil-effeithiau ar wasanaethau eraill ac economi leol y de-ddwyrain yn y tymor byr cyn i fuddion y trydaneiddio gael eu gwireddu. A allwn ni glywed gan Lywodraeth Cymru sut yr ydych yn cyfathrebu â Network Rail i sicrhau bod y broses hon mor llyfn â phosibl, fel y gall pob un ohonom gyrraedd diwedd cyfnod hwn yn y ffordd fwyaf cyflym a chyfleus bosibl, ac yna mwynhau buddion gwasanaeth trên wedi’i drydaneiddio o Lundain i Gymru?
Thank you, Nick Ramsay. In fact, the Cabinet Secretary did meet with Network Rail yesterday. I’ve been very impressed how we’ve all been informed, notified and updated, as Assembly Members about the development, because, of course, it is going to lead to that all-important electrification. But we can assure you that the Cabinet Secretary has met with them and will update all Members on development.
Diolch i chi, Nick Ramsay. Mewn gwirionedd, cyfarfu Ysgrifennydd y Cabinet â Network Rail ddoe. Rwyf i wedi fy mhlesio’n fawr iawn gan sut yr ydym ni i gyd fel Aelodau Cynulliad wedi cael gwybod, wedi cael ein hysbysu ac wedi cael diweddariadau am y datblygiad, oherwydd, wrth gwrs, bydd yn arwain at y trydaneiddio holl bwysig. Ond gallwn ni eich sicrhau bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cyfarfod â nhw, a bydd yn rhoi diweddariad i’r holl Aelodau ar y datblygiad.
I would call for a single statement on the north Wales growth deal. Shortly before recess, your colleague to your right, the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure, replied to me in the Chamber that
‘We very much hope that the growth deal bid will be submitted in full as a proposal to the Chancellor of the Exchequer by the end of this month.’
That is, July. In response to the UK Government announcement in March—it was opening the door to a growth deal for north Wales, and it would be looking to the next Welsh Government to devolve powers to the region as part of any future deal—you’ll be aware that a growth vision report, signed by all six north Wales council leaders, its university leaders, its college leaders and its business leaders, has been submitted to both the UK and the Welsh Governments, beginning with a single, joined-up vision for economic and employment growth for north Wales. They say in their accompanying letter they are keen to pursue the invitation of the UK Government for north Wales to open discussions over a growth bid for the region, and the formal presentation of the vision is the first major step towards making a growth bid, which, again, needs clarification, given the Minister’s referral to a bid by the end of July, before the end of Plenary. This report says that devolving powers over employment, taxes, skills and transport to north Wales would boost the economy, jobs and productivity, create at least 120,000 jobs, and boost the value of the local economy from £12.8 billion to £20 billion by 2035. This is big, and north Wales needs to hear from the Welsh Government how it proposes to respond and take this forward. Thank you.
Rwy’n galw am ddatganiad unigol ar y fargen twf ar gyfer y gogledd. Yn fuan cyn y toriad, cefais yr ateb a ganlyn gan eich cydweithiwr ar y dde, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith, yn y Siambr
'Rydym yn gobeithio'n fawr iawn y bydd cais y fargen twf yn cael ei gyflwyno yn llawn fel cynnig i Ganghellor y Trysorlys erbyn diwedd y mis hwn.'
Hynny yw, mis Gorffennaf. Mewn ymateb i gyhoeddiad Llywodraeth y DU ym mis Mawrth—roedd yn agor y drws i fargen twf ar gyfer y gogledd, a byddai'n edrych i Lywodraeth nesaf Cymru i ddatganoli pwerau i'r rhanbarth yn rhan o unrhyw fargen yn y dyfodol—byddwch yn ymwybodol bod adroddiad o weledigaeth twf, wedi'i lofnodi gan arweinwyr y chwe chyngor yn y gogledd, arweinwyr ei brifysgolion, arweinwyr ei golegau ac arweinwyr ei fusnesau, wedi'i gyflwyno i Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, gan ddechrau gydag un weledigaeth gydgysylltiedig ar gyfer twf economaidd a chyflogaeth yn y gogledd. Maent yn dweud yn eu llythyr cysylltiedig eu bod yn awyddus i fynd ar drywydd gwahoddiad Llywodraeth y DU i’r gogledd gychwyn trafodaethau ynglŷn â chais twf ar gyfer y rhanbarth, a chyflwyniad ffurfiol y weledigaeth yw'r cam mawr cyntaf tuag at wneud cais twf, y mae angen, unwaith eto, ei egluro, o ystyried cyfeiriad y Gweinidog at gais erbyn diwedd mis Gorffennaf, cyn diwedd y Cyfarfod Llawn. Mae'r adroddiad hwn yn dweud y byddai datganoli pwerau dros gyflogaeth, trethi, sgiliau a thrafnidiaeth i’r gogledd yn rhoi hwb i’r economi, i swyddi a chynhyrchiant, yn creu o leiaf 120,000 o swyddi, ac yn rhoi hwb i werth yr economi leol o £12.8 biliwn i £20 biliwn erbyn 2035. Mae hwn yn beth mawr, ac mae angen i’r gogledd glywed gan Lywodraeth Cymru sut y mae'n bwriadu ymateb a bwrw ymlaen yn hyn o beth. Diolch.
Well, of course, the Member for the North Wales region is quite right about how important this bid is for north Wales and the fact that it has got all six authorities and that it has also got the support of vice-chancellors, FE, the police and all the authorities that make a difference to the well-being and economic development of north Wales. The Cabinet Secretary is closely engaged with this, of course. We await the new Chancellor’s response to, indeed, the Northern Powerhouse and how those developments are going to be taken forward by the UK Government, but we think it’s an opportunity for us to say today, ‘We urge the UK Government to approve the north Wales growth deal.’
Wel, wrth gwrs, mae’r Aelod ar gyfer rhanbarth y gogledd yn llygaid ei le am ba mor bwysig y mae’r cais hwn i’r gogledd a'r ffaith ei fod yn cynnwys y chwe awdurdod ynghyd â chefnogaeth is-gangellorion, sefydliadau addysg bellach, yr heddlu a'r holl awdurdodau sy'n gwneud gwahaniaeth i les a datblygiad economaidd y gogledd. Mae Ysgrifennydd y Cabinet, wrth gwrs, yn ymwneud yn agos â hyn. Rydym yn aros am ymateb y Canghellor newydd i, yn wir, bolisi’r ‘Northern Powerhouse’ a sut y mae’r datblygiadau hynny yn cael eu dwyn ymlaen gan Lywodraeth y DU, ond rydym yn credu bod yma gyfle i ni ddweud heddiw, ‘Rydym yn annog Llywodraeth y DU i gymeradwyo bargen twf gogledd Cymru.’
Leader of the house, could we have a statement from the Minister for transport on progress regarding the improvements to Five Mile Lane in the Vale of Glamorgan? From previous answers I’ve had back, there was an indication that the start date would be the end of this month, September 2016. I’ve put some WAQs in through the summer months to try and clarify land acquisition and cost to date, and the answer I had back was that I needed to speak to the Vale of Glamorgan Council because Welsh Government didn’t have a clue. Now, that doesn’t seem to be a very sensible position for the Welsh Government to find itself in when they’ve made £26 million-worth of Welsh Government money available—that a Member of this institution, just seeking clarification on the expenditure and the start time, is referred to the local authority, when you have such a big financial stake in it. So, I would ask that a statement does come forward. I commend the Government for actually making these improvements, but, again, I don’t think it’s unreasonable for a Member to seek clarity over the start date and over how the money is being spent on acquiring land and securing the route that the new road will take.
If I could also just make the point to the leader of the house that the answers that do come back from Welsh Government do leave a lot to be desired. It does come to a point when Members of this institution—and I’ve had to do this on several occasions now—have to use the Freedom of Information Act 2000 to seek the answers rather than actually use the normal channels that should be available to a Member. I would ask you to use your good offices, as leader of the house, to try and work for greater clarity and better answers from the Cabinet Secretaries around the Cabinet table, so that Members do not have to refer to the Freedom of Information Act when seeking perfectly justifiable answers on behalf of their constituents.
Arweinydd y tŷ, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog dros drafnidiaeth ar y cynnydd o ran y gwelliannau i Five Mile Lane ym Mro Morgannwg? Yn yr atebion blaenorol yr wyf wedi eu cael, roedd awgrym y byddai'r dyddiad cychwyn ddiwedd y mis hwn, Medi 2016. Rwyf wedi cyflwyno rhai cwestiynau ysgrifenedig i’r Cynulliad yn ystod misoedd yr haf i geisio egluro materion caffael tir a chost hyd yn hyn, a'r ateb a gefais oedd bod angen i mi siarad â Chyngor Bro Morgannwg gan nad oedd syniad gan Lywodraeth Cymru. Nawr, nid yw hynny'n ymddangos yn sefyllfa synhwyrol iawn i Lywodraeth Cymru fod ynddi ar ôl iddi neilltuo £26 miliwn o gyllid Llywodraeth Cymru—bod Aelod o'r sefydliad hwn, sy’n gofyn am eglurhad ar y gwariant a'r amser dechrau, yn cael ei gyfeirio at yr awdurdod lleol, ar ôl i chi wneud cyfraniad ariannol mor fawr. Felly, byddwn i’n gofyn am ddatganiad. Rwy’n cymeradwyo'r Llywodraeth am wneud y gwelliannau hyn, ond, unwaith eto, nid wyf yn credu ei bod yn afresymol i Aelod geisio eglurhad am y dyddiad dechrau ac am sut y mae'r arian yn cael ei wario ar brynu tir a sicrhau llwybr y ffordd newydd.
A gaf i hefyd ddweud wrth arweinydd y tŷ nad yw’r atebion a ddaw yn ôl gan Lywodraeth Cymru yn foddhaol iawn. Mae’n cyrraedd pwynt pan fo Aelodau’r sefydliad hwn-ac rwyf wedi gorfod gwneud hyn ar sawl achlysur-yn gorfod defnyddio Deddf Rhyddid Gwybodaeth 2000 i geisio atebion yn hytrach na defnyddio’r llwybrau arferol a ddylai fod ar gael i Aelod mewn gwirionedd. Byddwn i’n gofyn i chi ddefnyddio eich swyddogaeth, fel arweinydd y tŷ, i geisio mwy o eglurder a gwell atebion gan Ysgrifenyddion y Cabinet o amgylch bwrdd y Cabinet, fel nad oes yn rhaid i Aelodau gyfeirio at y Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth wrth geisio atebion y mae’n gwbl gyfiawn eu bod yn eu cael ar ran eu hetholwyr.
I think that Andrew R.T. Davies is quite well aware of the fact that it is the Vale of Glamorgan Council that is responsible for managing the Five Mile Lane project. And I’m glad, again, that we have the opportunity to welcome the fact that the Welsh Government is investing in the all-important development of Five Mile Lane—a crucial artery, as we know, in the constituency. I do wonder, question and urge the Member to raise this with the Vale of Glamorgan Council. I’m sure they will want to meet with you to tell them their project plans, because they are responsible. Of course, any evidence you do wish to raise with me of questions asked to Government, I am very happy to hear from you, but it is a question now of making sure that you understand who is responsible for what in terms of managing projects strategically, as we are, ensuring that the money is available for them.
Credaf fod Andrew RT Davies yn ymwybodol iawn o'r ffaith mai Cyngor Bro Morgannwg sy'n gyfrifol am reoli prosiect Five Mile Lane. Ac rwy’n falch, unwaith eto, ein bod yn cael y cyfle i groesawu'r ffaith fod Llywodraeth Cymru yn buddsoddi yn natblygiad hollbwysig Five Mile Lane—ffordd hollbwysig, fel y gwyddom, yn yr etholaeth. Rwy’n tybio, yn cwestiynu ac yn annog yr Aelod i drafod hyn â Chyngor Bro Morgannwg. Rwy'n siŵr y bydd yn dymuno cyfarfod â chi i ddweud wrthych am gynlluniau’r prosiect, oherwydd y nhw sy’n gyfrifol. Wrth gwrs, mae croeso i chi gysylltu â mi ag unrhyw dystiolaeth yr hoffech ei chyflwyno o gwestiynau a ofynnwyd i'r Llywodraeth, ond mae'n fater o wneud yn siŵr eich bod yn deall pwy sy'n gyfrifol am beth o ran rheoli prosiectau yn strategol, fel yr ydym ni, gan sicrhau bod yr arian ar gael ar eu cyfer.
Leader of the house, can I call for two statements, please—one from the Cabinet Secretary for Education in relation to recognition of the Welsh baccalaureate qualification by universities across the UK? I’ve had a number of constituent cases this year where certain universities, and even departments within universities, are rejecting the baccalaureate as a qualification that is acceptable to them for learners to enrol upon their chosen courses. This is a concern that needs to be addressed, and I know that we’ve got a new baccalaureate that will be emerging in terms of those pupils who are currently taking it at the moment, but it’s really important that the Welsh baccalaureate is a qualification that universities have confidence in, and that pupils and learners can have confidence in as well. So, I would appreciate a statement on that.
Can I also ask for a statement from the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs on waste collection in Wales? The leader of the house will be aware that in Conwy they are rolling out four-weekly general refuse collections with effect from this month, which is going to lead to absolute chaos in my constituency, which, of course, is a very important honeypot from the tourism point of view in terms of the income for the economy there. Many people are concerned about the provisions for pet waste, saying that they are inadequate. Many people are concerned also about the vulnerability of older people who might use clinical or incontinence products and will be identified by the new waste receptacles that are being introduced across the county to 10,000 households. Can I ask and urge the Cabinet Secretary to intervene in the situation and give some direction to Conwy as a local authority, so that they can adopt a more sensible approach to the pilot and ensure that there is adequate provision, from a public health point of view, for the workforce who will be collecting this waste and for people with pets, and particularly for older, vulnerable adults, to ensure that they are protected and that there is no adverse consequence for local residents and businesses as a result of these changes?
Arweinydd y tŷ, a gaf i alw am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda—un gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ynglŷn â chydnabod cymhwyster bagloriaeth Cymru gan brifysgolion ledled y DU? Rwyf wedi cael nifer o achosion yn fy etholaeth eleni o rai prifysgolion, a hyd yn oed adrannau mewn prifysgolion, yn gwrthod y fagloriaeth fel cymhwyster sy'n dderbyniol iddyn nhw er mwyn caniatáu i ddysgwyr gofrestru ar eu dewis cyrsiau. Mae hyn yn bryder y mae angen ymdrin ag ef, a gwn fod gennym fagloriaeth newydd a fydd yn dod i'r amlwg o ran y disgyblion hynny sydd yn cymryd rhan ynddi ar hyn o bryd, ond mae'n bwysig iawn bod bagloriaeth Cymru yn gymhwyster y mae gan brifysgolion hyder ynddo, a bod gan ddisgyblion a dysgwyr hyder ynddo hefyd. Felly, byddwn i’n gwerthfawrogi datganiad ar hynny.
A gaf i hefyd ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig ar gasgliadau gwastraff yng Nghymru? Bydd arweinydd y tŷ yn ymwybodol eu bod yn cyflwyno casgliadau bob pedair wythnos ar gyfer sbwriel cyffredinol yng Nghonwy gan ddechrau y mis hwn, a fydd yn arwain at anhrefn llwyr yn fy etholaeth i, sydd, wrth gwrs, yn llecyn pwysig iawn o safbwynt twristiaeth ac incwm i’r economi yno. Mae llawer o bobl yn poeni am y darpariaethau ar gyfer gwastraff anifeiliaid anwes, gan ddweud eu bod yn annigonol. Mae llawer o bobl yn poeni hefyd am fregusrwydd pobl hŷn sydd efallai’n defnyddio cynhyrchion clinigol neu anymataliaeth a bodd modd gweld hynny yn y cynwysyddion gwastraff newydd sy'n cael eu cyflwyno ar draws y sir i 10,000 o gartrefi. Gofynnaf ac anogaf Ysgrifennydd y Cabinet i ymyrryd yn y sefyllfa a rhoi rhywfaint o arweiniad i Gonwy fel awdurdod lleol, er mwyn iddo allu mabwysiadu dull mwy synhwyrol o gyflawni’r cynllun peilot a sicrhau darpariaeth ddigonol, o safbwynt iechyd y cyhoedd, ar gyfer y gweithlu a fydd yn casglu'r gwastraff hwn ac ar gyfer pobl ag anifeiliaid anwes, ac yn enwedig ar gyfer oedolion hŷn, agored i niwed, i sicrhau eu bod yn cael eu hamddiffyn ac nad oes unrhyw ganlyniad anffafriol i drigolion a busnesau lleol o ganlyniad i'r newidiadau hyn?
Thank you for those two questions, Darren Millar. On your first question I think it would perhaps be more helpful if you wrote to the Cabinet Secretary for education and skills to name those universities because, certainly, we are not aware that this would be the case. But if you have evidence, then of course the Cabinet Secretary would want to hear about them and put the record straight. It’s very surprising that that would be the case. In fact, of course, we congratulate once again not only our students in terms of what they attained in their GCSE results but, of course, so many who have now started university, and the Welsh bac enabled them, across the UK, to get into university and, of course, into further education, apprenticeships and jobs, which are crucial in terms of opportunities for our young people.
I think that your second point—waste collection—is the responsibility of local government. Yes, of course, it’s being closely monitored in terms of the pilot, and that will be assessed by the Cabinet Secretary, but any teething problems, of course, and issues that you raise—. I certainly would raise them with my local authority, and I’m sure that you will too.
Diolch i chi am y ddau gwestiwn, Darren Millar. O ran eich cwestiwn cyntaf, credaf efallai y byddai'n fwy defnyddiol i chi ysgrifennu at Ysgrifennydd y Cabinet dros addysg a sgiliau i enwi’r prifysgolion hynny oherwydd, yn sicr, nid ydym yn ymwybodol bod hyn yn digwydd. Ond os oes gennych dystiolaeth, yna byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn amlwg yn dymuno clywed amdanynt ac unioni’r sefyllfa. Mae'n syndod mawr y byddai hynny'n digwydd. Yn wir, wrth gwrs, rydym yn llongyfarch unwaith eto, nid yn unig ein myfyrwyr am eu cyrhaeddiad yn eu canlyniadau TGAU, ond hefyd, wrth gwrs, gynifer y myfyrwyr sydd wedi dechrau yn y brifysgol erbyn hyn, ac y mae Bagloriaeth Cymru wedi eu galluogi i fynd i’r brifysgol, ledled y DU ac, wrth gwrs, i addysg bellach, prentisiaethau a swyddi, sy'n hollbwysig o ran cyfleoedd ar gyfer ein pobl ifanc.
Credaf fod eich ail bwynt—casgliadau gwastraff yn gyfrifoldeb i lywodraeth leol. Wrth gwrs, mae’r sefyllfa yn cael ei monitro'n ofalus o ran y cynllun peilot, a bydd hyn yn cael ei asesu gan Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae unrhyw broblemau cychwynnol, wrth gwrs, a materion yr ydych chi’n eu codi—. Byddwn i’n sicr yn codi’r materion hyn gyda fy awdurdod lleol, ac rwy'n siŵr y gwnewch chi hefyd.
Ac yn olaf, Angela Burns.
And finally, Angela Burns.
Thank you, Presiding Officer. Leader of the house, as you may well know, today is world sepsis day. I declare that this is a subject very close to my heart, and I want to ensure that this often unrecognised illness gains greater public understanding. This illness strikes quickly and kills a third of its targets. It maims another third in some way and leaves them with problems of various sorts, and yet if detected quickly enough and treated appropriately, people survive and survive well. The problem is that sepsis dons various disguises, but there are common signs. These are not recognised by the public, often not recognised by GPs, and even, as I know from personal experience, not recognised by staff in A&Es. I was wondering, leader of the house, if you could ask the Cabinet Secretary to provide a brief statement to the Chamber to outline his plans to help raise public and medical awareness of this condition, especially through the first contacts of GPs and A&Es, because there are clear early warning signs of this devastating illness. Detected early, people live; detected too late, people die.
Diolch i chi, Lywydd. Arweinydd y tŷ, fel y gwyddoch, heddiw yw diwrnod sepsis y byd. Rwy’n datgan fod hwn yn bwnc sy'n agos iawn at fy nghalon, ac yr wyf am sicrhau bod y cyhoedd yn meithrin gwell dealltwriaeth o’r salwch hwn nad yw’n cael ei adnabod yn aml. Mae'r salwch yn taro yn gyflym ac yn lladd traean o'i dargedau. Mae'n anafu traean arall mewn rhyw ffordd ac yn eu gadael â phroblemau o bob math, ac eto trwy ei ddarganfod yn ddigon cyflym a’i drin yn briodol, mae pobl yn goroesi ac yn goroesi'n dda. Y broblem yw bod sepsis yn ymddangos mewn sawl gwedd, ond fe geir arwyddion cyffredin. Nid yw'r cyhoedd yn adnabod y rhain, nid yw meddygon teulu yn aml yn eu hadnabod, ac nid yw staff unedau damweiniau ac achosion brys, hyd yn oed, yn eu hadnabod, fel y gwn o brofiad personol. Meddwl oeddwn i, arweinydd y tŷ, tybed a allwch chi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet gyflwyno datganiad byr i'r Siambr yn amlinellu ei gynlluniau i helpu i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd a staff meddygol o’r cyflwr hwn, yn enwedig trwy gysylltiadau cyntaf, sef y meddygon teulu a staff unedau damweiniau ac achosion brys, gan fod yna arwyddion rhybuddio cynnar clir o’r salwch dinistriol hwn. Pan gaiff ei ganfod yn gynnar, mae pobl yn byw; pan gaiff ei ganfod yn rhy hwyr, mae pobl yn marw.
The Member does raise an important point. It is about public awareness. I’m sure that the Cabinet Secretary will consider the best way in which to take that forward, of course with Public Health Wales being the key guide and evidence provider.
Mae’r Aelod yn codi pwynt pwysig. Mae'n ymwneud ag ymwybyddiaeth y cyhoedd. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried y ffordd orau o fwrw ymlaen â hynny, wrth gwrs gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru yn allweddol i arwain a darparu tystiolaeth.
Ac yn awr rŷm ni’n symud ymlaen i’r eitem nesaf ar yr agenda, sef datganiad gan y Prif Weinidog ar yr Undeb Ewropeaidd a’r trefniadau pontio. Rwy’n galw ar Carwyn Jones.
Now we move to the next item on the agenda, which is a statement by the First Minister on EU transition. I call on Carwyn Jones.
Diolch, Lywydd. It has been nearly three months since the European referendum and, while many large questions remain unanswered, it is possible to see more clearly some of the challenges that must now be faced both by the Welsh Government and the UK as a whole. The day after the referendum, I identified six key priorities for Wales. They were: protecting jobs; full involvement for the Welsh Government in discussions on UK withdrawal; continuing access to the single market for goods and services; security of funding budgeted under EU programmes; long-term revision of the block grant; and a new post-Brexit relationship between devolved Governments and the UK Government. Three months on, these remain key priorities, and some important elements of progress have been made.
During the recess, I met the Prime Minister, and over the summer, there has been a wide range of ministerial contacts with key Whitehall figures, including the Chancellor of the Exchequer and the Secretary of State for Exiting the European Union. In July, I convened in Cardiff an extraordinary meeting of the British-Irish Council to create a wide-ranging discussion among the devolved Governments, the British and Irish Governments, and the islands’ Governments— all of which will be deeply affected in various ways by what happens next. The BIC will meet again in Cardiff in November for its next scheduled meeting.
Within the Welsh Government, we have established a European transition team, reporting directly to me, which has the task of leading and co-ordinating the Welsh Government’s approach. Our interests are complex and wide-ranging, and the Welsh Government has mobilised work across the substantial range of portfolio interests that are being impacted by the position. At a UK level, new arrangements are in development to enable specific dialogue between Welsh Ministers and our counterparts in Scotland, Northern Ireland and Whitehall, and I will say more about these as they are finalised.
A whole raft of working groups at official level, bringing together the Welsh Government with the UK and other devolved Governments, are also being established. The priorities that I have outlined are among the topics being discussed in these networks. I have also established a Cabinet sub-committee on European transition, which met yesterday for the first time. Cabinet as a whole will, of course, supervise the Welsh Government’s work, but the sub-committee provides the right format for the detailed consideration of policy that we need to drive forward our agenda.
During August, the Treasury announced a partial guarantee for EU funding. This means that the level of funding for Welsh farming under CAP pillar 1 will be guaranteed up to 2020, but not beyond—that’s the end of this European financial perspective. For the important research funding under Horizon 2020, universities and business can bid until we leave the EU, and the Treasury will work with the Commission to ensure payment even when projects continue beyond the UK’s exit. So far as CAP pillar 2 and structural funds are concerned, the Treasury will guarantee funding for projects that are, as they have put it, ‘signed off’—I’m not clear what that means—before the autumn statement.
I am particularly pleased that CAP pillar 1 funding has been settled until 2020. This means that we have some time to work with farmers and our rural communities and, in the period ahead, to allow a national debate on how best to secure a vibrant future for the Welsh countryside in the long term. The Treasury position goes some way towards meeting the Welsh Government’s demands, but not far enough, the question being, ‘What happens after 2020?’
The Treasury guarantee is not comprehensive and leaves holes, particularly in respect of structural and investment funds that have not been committed by the time of the autumn statement. We will continue to press for a full guarantee, with the aim of ensuring that communities across Wales don’t lose out on opportunities to improve their prospects as a result of the referendum outcome. Campaigners for Brexit said Wales should not lose a penny in European funding, and we will hold them to that promise.
I also announced during the summer the establishment of an EU advisory group. This will be chaired by Mark Drakeford and draws together a range of expertise from civil and political society in Wales, with a view to generating a wide sense of Wales’s interests as EU negotiations continue. We’re also establishing an additional liaison committee with Plaid Cymru focused on EU transition issues. The challenges facing us as a nation are wide and deep, and the Government has no monopoly on the answers. We need a national debate on these questions, in this Chamber and beyond, and voices who want to contribute constructively to that debate will find a Welsh Government that’s very ready to listen.
Nowhere, Llywydd, is the future challenge greater than in the economy. I chaired a meeting of the council for economic renewal on 25 July, and we are hoping to meet again in October. Last week, I visited three cities in the US to promote Wales as an investment and trade partner. We will do everything that we can to build confidence in Wales abroad, and I ask the whole political community to get behind this work and to support Welsh business. I will not—. I will ask those, rather, who attack our businesses as ‘fat and lazy’ to consider the impact of their remarks on the global stage and find ways to make immediate amends. Our business community is currently in need of clear leadership and solid relevant support, not base and unjustifiable attacks from Government.
Llywydd, let me be clear on the importance of continued full, unfettered access to the European single market for goods and services. It’s not enough to worry just about tariff barriers, though it would be absolutely disastrous for the Welsh economy if the EU were to impose import duties on UK goods and services as a result of botched negotiations over the UK’s withdrawal. It was successive UK Governments that pushed forward the single market precisely because it was recognised that non-tariff barriers, such as differing technical standards, could be used to impede genuinely free trade between ourselves and other member states and damage the competitiveness of Welsh and British businesses. We’ve heard about a Norwegian model, a Swiss model and others too. But, whatever the model, the Welsh Government’s top priority is continued and uninterrupted full access to the European market for goods and services. We can agree to nothing less.
Let me be clear, Llywydd, about the kind of country Wales has become through devolution and participation in the European Union. This is a country that aims to build prosperity while respecting values like inclusion, sustainability, equality and individual and collective rights. Surely, no one in this Assembly wants to live in a country defined by low wages, poor prospects, falling environmental standards, insecurity and diminishing public services. Anyone who sees departure from the EU as an opportunity to entrench privilege, to row back on the progress we’ve made towards living sustainably, to privatise public services, to undermine employment rights or to promote unfairness, will meet determined opposition from this Government and, I hope, from this Assembly. Let me say, without hesitation, that our position is that the UK Government should give unconditional guarantees to EU nationals already living in this country that they have nothing to fear in terms of their rights to live and work here in the future without any discrimination.
The Prime Minister is very clear that the UK will leave the European Union, and that is something, of course, we all accept, though it’s becoming increasingly urgent that they give greater clarity as to the basis on which they hope to achieve that goal. We as a Government are clear, equally, that leaving the European Union does not mean leaving Europe—still less does it mean turning Wales’s back on Europe. Wales is, and will remain, part of Europe. It’s a matter of commercial interest, certainly, but also a matter of shared values, vision, culture and ambition. Our friends and neighbours in Europe will continue to be our friends and neighbours in Europe and we will find other ways of working with them.
Llywydd, there are many complexities associated with a UK withdrawal from the EU. Among the issues that must be addressed are the Scottish Government’s ambition to remain in the EU and the border question on the island of Ireland. These are among the many questions to which, frankly, the answers aren’t yet known. Of one thing I am clear: the UK can’t turn the clock back to 1973. As we contemplate a changed relationship with our European neighbours, so we must also contemplate changed relationships here within the UK. This is a matter of necessity as well as choice. Devolution has operated thus far exclusively in an EU context. A UK exit from the EU implies a fundamentally different relationship between the devolved Governments and the UK. We need open minds and imagination to develop a new, dynamic and durable UK.
Llywydd, the EU referendum campaign was divisive, and the result traumatic for some. But the result cannot and should not be ignored, as I’ve acknowledged from day one. The Welsh Government is tasked with leading Wales’s interests as negotiations unfold. But we’re talking about the long-term future of our country, and the issues raised go far beyond the interests of any particular Government or, indeed, any particular political party. I hope that in the months and years ahead we will have an inclusive and wide debate about how best to protect Wales’s interests and what kind of country we want Wales to be.
Diolch, Lywydd. Mae bron yn dri mis ers y refferendwm Ewropeaidd ac, er bod llawer o gwestiynau mawr heb eu hateb, mae'n bosibl gweld yn gliriach rai o'r heriau y mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru a'r DU yn ei chyfanrwydd eu hwynebu yn awr. Y diwrnod ar ôl y refferendwm, nodais chwe blaenoriaeth allweddol ar gyfer Cymru. Y blaenoriaethau oedd: diogelu swyddi; cyfranogiad llawn i Lywodraeth Cymru yn y trafodaethau ar broses tynnu'n ôl y DU; parhau i gael mynediad at y farchnad sengl ar gyfer nwyddau a gwasanaethau; sicrwydd y cyllid a gyllidebwyd o dan raglenni'r UE; adolygiad tymor hir o’r grant bloc; a pherthynas ôl-Brexit newydd rhwng y Llywodraethau datganoledig a Llywodraeth y DU. Dri mis yn ddiweddarach, mae'r rhain yn parhau i fod yn flaenoriaethau allweddol, ac mae rhai elfennau pwysig o gynnydd wedi eu cyflawni.
Yn ystod y toriad, cyfarfûm â’r Prif Weinidog, ac yn ystod yr haf, bu ystod eang o gyswllt gweinidogol â phobl allweddol yn Whitehall, gan gynnwys Canghellor y Trysorlys a'r Ysgrifennydd Gwladol dros Adael yr Undeb Ewropeaidd. Ym mis Gorffennaf, galwais gyfarfod eithriadol o'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yng Nghaerdydd i greu trafodaeth eang ymysg y Llywodraethau datganoledig, Llywodraeth Prydain a Llywodraeth Iwerddon, a Llywodraethau’r Ynysoedd— â phob un ohonynt yn cael eu heffeithio'n ddwfn mewn amryw ffyrdd gan yr hyn a fydd yn digwydd nesaf. Bydd y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yn cyfarfod eto yng Nghaerdydd ym mis Tachwedd ar gyfer y cyfarfod nesaf sydd wedi’i drefnu.
O fewn Llywodraeth Cymru, rydym wedi sefydlu tîm pontio Ewropeaidd, sy’n adrodd yn uniongyrchol i mi, sydd â'r dasg o arwain a chydlynu dull Llywodraeth Cymru o weithio. Mae ein buddiannau’n gymhleth ac yn eang, ac mae Llywodraeth Cymru wedi sefydlu gwaith ar draws yr ystod sylweddol o fuddiannau portffolio sydd wedi’u heffeithio gan y sefyllfa. Ar lefel y DU, mae trefniadau newydd yn cael eu datblygu i alluogi deialog penodol rhwng Gweinidogion Cymru a’n swyddogion cyfatebol yn yr Alban, Gogledd Iwerddon a Whitehall, a byddaf yn dweud mwy am y rhain fel y maent yn cael eu cwblhau.
Mae llu o weithgorau ar lefel swyddogol, sy’n dwyn ynghyd Llywodraeth Cymru â Llywodraeth y DU a Llywodraethau datganoledig eraill, yn cael eu sefydlu hefyd. Mae'r blaenoriaethau a amlinellais ymysg y pynciau sy'n cael eu trafod yn y rhwydweithiau hyn. Rwyf hefyd wedi sefydlu Is-bwyllgor y Cabinet ar y Trefniadau Pontio Ewropeaidd, a gyfarfu ddoe am y tro cyntaf. Bydd y Cabinet cyfan, wrth gwrs, yn goruchwylio gwaith Llywodraeth Cymru, ond mae'r is-bwyllgor yn darparu’r fformat cywir ar gyfer yr ystyriaeth fanwl o’r polisïau y mae ei hangen arnom er mwyn bwrw ymlaen â'n hagenda.
Yn ystod mis Awst, cyhoeddodd y Trysorlys warant rannol ar gyfer cyllid yr UE. Mae hyn yn golygu y bydd lefel y cyllid ar gyfer ffermio yng Nghymru o dan CAP colofn 1 yn cael ei warantu hyd at 2020, ond nid y tu hwnt i hynny—dyna ddiwedd y persbectif ariannol Ewropeaidd hwn. Ar gyfer y cyllid ymchwil pwysig dan Horizon 2020, gall prifysgolion a busnesau wneud ceisiadau hyd nes y byddwn yn gadael yr UE, a bydd y Trysorlys yn gweithio gyda'r Comisiwn i sicrhau taliad hyd yn oed pan fydd prosiectau yn parhau ar ôl ymadawiad y DU. Cyn belled ag y mae CAP colofn 2 a chronfeydd strwythurol yn y cwestiwn, bydd y Trysorlys yn gwarantu cyllid ar gyfer prosiectau sydd, fel y maent wedi nodi, wedi eu ‘cadarnhau’—nid wyf yn siŵr beth y mae hynny’n ei olygu—cyn y datganiad hydref.
Rwy'n arbennig o falch bod cyllid CAP colofn 1 wedi ei setlo hyd nes 2020. Mae hyn yn golygu bod gennym rywfaint o amser i weithio gyda ffermwyr a'n cymunedau gwledig ac, yn y cyfnod sydd i ddod, i ganiatáu trafodaeth genedlaethol ar y ffordd orau o sicrhau dyfodol bywiog ar gyfer cefn gwlad Cymru yn yr hirdymor. Mae safbwynt y Trysorlys yn mynd rhan o'r ffordd tuag at fodloni gofynion Llywodraeth Cymru, ond nid yn ddigon pell, a’r cwestiwn yw, 'Beth sy'n digwydd ar ôl 2020?'
Nid yw gwarant y Trysorlys yn gynhwysfawr ac mae’n gadael tyllau, yn enwedig o ran cronfeydd strwythurol a buddsoddiad sydd heb eu hymrwymo erbyn adeg datganiad yr hydref. Byddwn yn parhau i bwyso am warant lawn, gyda'r nod o sicrhau nad yw cymunedau ledled Cymru yn colli cyfleoedd i wella eu rhagolygon oherwydd canlyniad y refferendwm. Dywedodd ymgyrchwyr dros Brexit na ddylai Cymru golli ceiniog o arian Ewropeaidd, a byddwn yn sicrhau eu bod yn cyflawni’r addewid hwnnw.
Cyhoeddais hefyd yn ystod yr haf y byddwn yn sefydlu Grŵp Cynghori ar Ewrop. Bydd hwn yn cael ei gadeirio gan Mark Drakeford ac mae’n dwyn ynghyd ystod o arbenigedd o gymdeithas sifil a gwleidyddol yng Nghymru, gyda'r bwriad o greu ymdeimlad eang o fuddiannau Cymru wrth i’r trafodaethau ar yr UE barhau. Rydym ni hefyd yn sefydlu pwyllgor cyswllt ychwanegol gyda Phlaid Cymru yn canolbwyntio ar faterion trefniadau pontio yr UE. Mae'r heriau sy'n ein hwynebu fel cenedl yn eang ac yn ddwfn, ac nid oes gan y Llywodraeth unrhyw fonopoli ar yr atebion. Mae angen trafodaeth genedlaethol ar y cwestiynau hyn arnom, yn y Siambr hon a thu hwnt, a bydd lleisiau sydd am gyfrannu'n adeiladol at y ddadl honno yn gweld bod Llywodraeth Cymru yn barod iawn i wrando.
Lywydd, nid yw'r her yn y dyfodol yn fwy yn unrhyw faes nag yn yr economi. Bûm yn cadeirio cyfarfod o gyngor adnewyddu'r economi ar 25 Gorffennaf, ac rydym yn gobeithio cyfarfod eto ym mis Hydref. Yr wythnos diwethaf, ymwelais â thair dinas yn yr Unol Daleithiau i hyrwyddo Cymru fel partner buddsoddi a masnachol. Byddwn yn gwneud popeth y gallwn i ddatblygu hyder yng Nghymru dramor, a gofynnaf i'r gymuned wleidyddol gyfan i gefnogi'r gwaith hwn ac i gefnogi busnesau yng Nghymru. Ni fyddaf—. Gofynnaf, yn hytrach, i’r rhai hynny sy'n ymosod ar ein busnesau gan ddweud eu bod yn dew ac yn ddiog i ystyried effaith eu sylwadau ar y llwyfan byd-eang ac i ddod o hyd i ffyrdd o wneud iawn ar unwaith. Mae angen arweiniad clir ar ein cymuned fusnes ar hyn o bryd ynghyd â chymorth perthnasol cadarn, nid ymosodiadau cywilyddus gan y Llywodraeth na ellir eu cyfiawnhau.
Lywydd, gadewch i mi fod yn glir ynglŷn â phwysigrwydd mynediad llawn, dilyffethair parhaus at farchnad sengl Ewrop ar gyfer nwyddau a gwasanaethau. Nid yw'n ddigon i boeni dim ond am rwystrau tariff, er y byddai'n gwbl drychinebus i economi Cymru pe bai'r UE yn gosod tollau mewnforio ar nwyddau a gwasanaethau’r DU o ganlyniad i drafodaethau carbwl dros ymadawiad y DU. Llywodraethau olynol y DU a wthiodd y farchnad sengl yn ei blaen am yr union reswm ein bod yn cydnabod y gellid defnyddio rhwystrau di-dariff, megis gwahanol safonau technegol, i rwystro masnach rydd wirioneddol rhyngom ni ac aelod-wladwriaethau eraill a niweidio cystadleurwydd busnesau Cymru a Phrydain. Rydym wedi clywed am fodel Norwy, model y Swistir ac eraill hefyd. Ond, beth bynnag yw’r model, prif flaenoriaeth Llywodraeth Cymru yw sicrhau mynediad llawn di-dor parhaus i farchnad Ewrop ar gyfer nwyddau a gwasanaethau. Ni allwn gytuno i ddim llai.
Gadewch imi fod yn glir, Lywydd, am y math o wlad yw Cymru bellach trwy ddatganoli a chymryd rhan yn yr Undeb Ewropeaidd. Mae hi’n wlad sydd â'r nod o feithrin ffyniant tra'n parchu gwerthoedd megis cynhwysiant, cynaliadwyedd, cydraddoldeb a hawliau unigol a chyfunol. Yn sicr, nid oes unrhyw un yn y Cynulliad hwn eisiau byw mewn gwlad a ddiffinnir gan gyflogau isel, rhagolygon gwael, safonau amgylcheddol sy’n gostwng, ansicrwydd a gwasanaethau cyhoeddus yn lleihau. Bydd unrhyw un sy'n ystyried bod gadael yr UE yn gyfle i ymwreiddio braint, i wrthdroi’r cynnydd yr ydym wedi ei wneud tuag at fyw'n gynaliadwy, i breifateiddio gwasanaethau cyhoeddus, i danseilio hawliau cyflogaeth neu i hyrwyddo annhegwch, yn wynebu gwrthwynebiad penderfynol gan y Llywodraeth hon yn ogystal, rwy’n gobeithio, â'r Cynulliad hwn. Gadewch i mi ddweud, heb betruso, mai ein safbwynt yw y dylai Llywodraeth y DU roi gwarantau diamod i wladolion yr UE sydd eisoes yn byw yn y wlad hon nad oes ganddynt unrhyw beth i'w ofni o ran eu hawliau i fyw a gweithio yma yn y dyfodol, heb unrhyw wahaniaethu.
Mae'r Prif Weinidog yn glir iawn y bydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, ac mae hynny, wrth gwrs, yn rhywbeth yr ydym ni i gyd yn ei dderbyn, er bod brys cynyddol iddynt roi rhagor o eglurder ynghylch sut y maent yn gobeithio cyflawni'r nod hwnnw. Rydym ni fel Llywodraeth yn glir, yr un modd, nad yw gadael yr Undeb Ewropeaidd yn golygu gadael Ewrop—llai fyth y bydd Cymru yn troi ei chefn ar Ewrop. Mae Cymru, a bydd yn parhau i fod, yn rhan o Ewrop. Mae'n fater o fuddiant masnachol, yn sicr, ond hefyd yn fater o werthoedd, gweledigaeth, diwylliant ac uchelgais a rennir. Bydd ein cyfeillion a’n cymdogion yn Ewrop yn parhau i fod yn ffrindiau ac yn gymdogion i ni yn Ewrop a byddwn yn dod o hyd i ffyrdd eraill o weithio gyda nhw.
Lywydd, mae llawer o gymhlethdodau yn gysylltiedig ag ymadawiad y DU o'r UE. Ymhlith y materion y mae'n rhaid mynd i'r afael â nhw yw uchelgais Llywodraeth yr Alban i aros yn yr UE a'r cwestiwn am y ffin ar ynys Iwerddon. Mae'r rhain ymysg yr amryfal gwestiynau nad yw’r atebion iddynt yn amlwg eto, a dweud y gwir. Un peth yr wyf yn sicr amdano yw na all y DU droi'r cloc yn ôl i 1973. Wrth i ni ystyried perthynas sydd wedi’i newid gyda'n cymdogion yn Ewrop, mae'n rhaid i ni hefyd ystyried perthynas sydd wedi’i newid yma yn y DU. Mae hwn yn fater o anghenraid, yn ogystal â dewis. Mae datganoli wedi gweithredu yng nghyd-destun yr UE yn unig hyd yn hyn. Mae ymadawiad y DU o'r UE yn awgrymu perthynas sylfaenol wahanol rhwng y Llywodraethau datganoledig a’r DU. Mae angen i ni gadw dychymyg a meddwl agored i ddatblygu DU newydd, ddeinamig a chadarn.
Lywydd, roedd ymgyrch refferendwm yr UE yn un a achosodd rwyg, ac roedd y canlyniad yn drawmatig i rai. Ond ni ellir ac ni ddylid anwybyddu’r canlyniad, fel yr wyf wedi ei gydnabod o'r diwrnod cyntaf. Mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am arwain buddiannau Cymru wrth i'r trafodaethau ddatblygu. Ond rydym yn sôn am ddyfodol hirdymor ein gwlad, ac mae'r materion a godwyd yn mynd ymhell y tu hwnt i fuddiannau unrhyw Lywodraeth benodol neu, yn wir, unrhyw blaid wleidyddol benodol. Yr wyf i’n gobeithio yn y misoedd a'r blynyddoedd sydd i ddod y byddwn yn cael dadl gynhwysol ac eang am y ffordd orau o ddiogelu buddiannau Cymru a pha fath o wlad yr ydym am i Gymru fod.
From today’s statement, your keynote speech in Chicago, and the previous written statement issued during August, it seems that the machinery of Government has slowly moved into action over the summer. From the outset, in the eyes of many organisations, businesses and other stakeholders, the Welsh Government response to Brexit has been slow. My first question is: is it true that you called an emergency summit—? Sorry. It is true that you called an emergency summit of the British-Irish Council, and that is an important forum, but, following that summit, to those looking in from the outside, it seems that there were no specific interventions from you until last week’s speech in the United States. Now, on the technical side, there will now be a European advisory group, and Plaid Cymru will contribute to that through our MEP, Jill Evans, and this group will provide a vital technical role.
My first question is: is it true that this group is yet to meet, and why did this committee take so long to establish? On civil service capacity, the unit that you’ve established on transition, can I ask whether that unit will have the necessary resources to participate fully in the Brexit negotiations? Is it the case that much of the necessary expertise that you have is tied up with the Wales Bill, and that this is a problem, regardless of how effective or otherwise you’ve been in gaining the support of your MPs for that work?
Turning to the issue of EU funds, and your commitment to ensure that Wales doesn’t lose a single penny, the work that was carried out by the Wales Governance Centre on this was based on estimates, and their report from earlier this year made it clear that they didn’t have full data. So, have you asked your officials to calculate the full value of EU funds, so that we know the true scale of the vow that was made to our communities by the ‘leave’ campaign?
I’ve got to come back to my earlier question to you, First Minister, about Wales’s membership of the single market. Initially when you answered my question, you looked like you were removing the confusion, before then going on to add to it. Earlier, I asked you, First Minister, about the differences between access and membership of the single market. Now, in your answer, you agreed that you support membership, but then you went on to talk in terms of this unclear definition of access.
Now, your statement today again doesn’t commit to a specific model of European market access. We don’t know your view. We know that there are four possible models. Would it not be better for you to propose an actual trade model, such as EEA or EFTA membership, a model that you’d prefer, so that there at least can be some certainty about what option the Government is pursuing? That might be a good way to end the confusion as regards your position on this. You’ve made much about the need for certainty. Will you take the opportunity to provide that now?
In terms of the remarks you made on EU transition in your speech in Chicago, what will you do to gain support for your goal of a more federal UK within your own party? And can you tell us what possibilities you see for Wales in the new constitutional situation? And, if you have no vision for Brexit, can you tell us where you’d like to see Wales constitutionally—what is the endgame, from your perspective, for Wales in a federal UK?
Finally, will you now tell us how you will ensure that the UK takes a four-nations approach to the negotiations on EU withdrawal? Will you ensure that Wales participates directly in any such talks, and will you commit to us today to make sure that Wales isn’t relegated to the sidelines on this?
O’r datganiad heddiw, eich prif araith yn Chicago, a'r datganiad ysgrifenedig blaenorol a gyhoeddwyd yn ystod mis Awst, mae'n ymddangos bod peirianwaith y Llywodraeth wedi symud yn araf i weithredu dros yr haf. O'r cychwyn cyntaf, ym marn llawer o sefydliadau, busnesau a rhanddeiliaid eraill, mae ymateb Llywodraeth Cymru i Brexit wedi bod yn araf. Fy nghwestiwn cyntaf yw: a yw'n wir eich bod wedi galw uwchgynhadledd frys—? Mae'n ddrwg gennyf. Mae yn wir eich bod wedi galw uwchgynhadledd frys o’r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, ac mae hwnnw'n fforwm pwysig, ond, yn dilyn yr uwchgynhadledd honno, i'r rhai hynny sy'n edrych i mewn o'r tu allan, mae'n ymddangos nad oedd unrhyw ymyraethau penodol gennych tan araith yr wythnos ddiwethaf yn yr Unol Daleithiau. Nawr, ar yr ochr dechnegol, bydd yna Grŵp Cynghori ar Ewrop yn awr, a bydd Plaid Cymru yn cyfrannu at hwnnw trwy ein ASE, Jill Evans, a bydd y grŵp hwn yn darparu swyddogaeth dechnegol hanfodol.
Fy nghwestiwn cyntaf yw: a yw'n wir nad yw’r grŵp hwn wedi cyfarfod eto, a pham y gwnaeth gymryd cymaint o amser i sefydlu’r pwyllgor hwn? O ran gallu’r gwasanaeth sifil, yr uned yr ydych wedi ei sefydlu ar gyfer y trefniadau pontio, a gaf ofyn a fydd yr uned honno yn cael yr adnoddau angenrheidiol i gymryd rhan lawn yn y trafodaethau ar Brexit? A yw'n wir bod llawer o'r arbenigedd angenrheidiol sydd gennych ynghlwm â Bil Cymru, a bod hyn yn broblem, ni waeth pa mor effeithiol neu fel arall ydych chi wedi bod i gael cefnogaeth eich Aelodau Seneddol ar gyfer y gwaith hwnnw?
Gan droi at fater cronfeydd yr UE, a’ch ymrwymiad i sicrhau nad yw Cymru'n colli’r un geiniog, roedd y gwaith a wnaed gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru ar hyn yn seiliedig ar amcangyfrifon, ac roedd eu hadroddiad yn gynharach eleni yn ei gwneud yn glir nad oedd ganddynt ddata llawn. Felly, a ydych chi wedi gofyn i’ch swyddogion gyfrifo gwerth llawn cronfeydd yr UE, er mwyn inni wybod gwir faint yr addewid a wnaed i'n cymunedau gan yr ymgyrch 'gadael'?
Mae'n rhaid i mi ddod yn ôl at fy nghwestiwn cynharach i chi, Brif Weinidog, am aelodaeth Cymru o'r farchnad sengl. I ddechrau, wrth ateb fy nghwestiwn, roedd yn ymddangos eich bod yn cael gwared ar y dryswch, cyn mynd ymlaen wedyn i ychwanegu ato. Yn gynharach, gofynnais i chi, Brif Weinidog, am y gwahaniaethau rhwng mynediad at y farchnad sengl ac aelodaeth ohoni. Nawr, yn eich ateb, roeddech yn cytuno eich bod yn cefnogi aelodaeth, ond yna aethoch ymlaen i siarad am y diffiniad aneglur hwn o fynediad.
Nawr, nid yw eich datganiad heddiw yn ymrwymo i fodel penodol o fynediad i farchnad Ewrop. Nid ydym yn gwybod beth yw eich barn. Rydym yn gwybod bod pedwar model posibl. Oni fyddai'n well i chi gynnig model masnach gwirioneddol, megis Ardal Economaidd Ewropeaidd neu aelodaeth o Gymdeithas Masnach Rydd Ewrop, model sy'n well gennych, fel bod rhywfaint o sicrwydd, o leiaf, ynghylch pa opsiwn y mae'r Llywodraeth yn mynd ar ei drywydd? Gallai hynny fod yn ffordd dda o roi terfyn ar y dryswch o ran eich safbwynt ar hyn. Rydych wedi pwysleisio’r angen am sicrwydd. A wnewch chi gymryd y cyfle i roi hynny nawr?
O ran y sylwadau a wnaethoch ar drefniadau pontio yr UE yn eich araith yn Chicago, beth fyddwch chi’n ei wneud i gael cefnogaeth ar gyfer eich nod o gael DU fwy ffederal yn eich plaid eich hun? Ac a allwch chi ddweud wrthym pa bosibiliadau a welwch ar gyfer Cymru yn y sefyllfa gyfansoddiadol newydd? Ac, os nad oes gennych weledigaeth ar gyfer Brexit, a allwch ddweud wrthym ble yr hoffech chi weld Cymru yn gyfansoddiadol—beth yw'r cam olaf, o'ch safbwynt chi, i Gymru mewn DU ffederal?
Yn olaf, a wnewch chi yn awr ddweud wrthym sut y byddwch yn sicrhau bod y DU yn mabwysiadu dull pedair cenedl i'r trafodaethau ar adael yr Undeb Ewropeaidd? A wnewch chi sicrhau bod Cymru yn cymryd rhan uniongyrchol mewn unrhyw drafodaethau o'r fath, ac a wnewch chi ymrwymo i ni heddiw i wneud yn siŵr nad yw Cymru'n cael ei rhoi i’r naill ochr ar hyn?
There are a number of questions there from the leader of the opposition. Yes, it was my demand that the BIC should meet before—I made this demand before the referendum itself, when the BIC met in Glasgow, that we should have an emergency BIC as soon as possible, as soon as practically possible, after the referendum result, and that’s exactly what happened. Different Governments are in different positions. The Isle of Man, for example, are in a position where they have a customs union with the UK, and, through that, a customs union with the EU. They will lose that customs union with the EU, but they cannot negotiate directly with the EU, so it means they’re reliant on the UK Government, potentially, to negotiate a different settlement for them compared to the UK. That’s one complexity that was identified at that point.
In terms of the advisory group, getting the invitation letters out and the people in place over the course of August is difficult—people are away. But the group itself will meet, as I say, this month. I’m confident we’ve got the right people in place. They’re not the same people as those dealing with the Wales Bill, many of whom are lawyers. We’ve a number of senior staff who have experience of working within Brussels, and the Permanent Secretary has been tasked with ensuring that we have a robust and experienced team in place.
The same challenge faces the UK Government. The UK Government has no experience of negotiating when it comes to free trade agreements or negotiating issues such as this with the EU. I know the UK Government itself is looking around to find people who can develop this expertise in the future.
In terms of what EU funds have been worth to us: roughly £650 million a year in total. We know that farming subsidies alone are £260 million. Now, it’s arguable, I suppose, that in the future that funding would have reduced if we hadn’t qualified for the highest level of structural funding, but, nevertheless, there is a substantial amount of money that we’re losing out on. If we look at farming subsidies, farming subsidies are not Barnettised. The worst imaginable outcome for Wales would be if farming subsidies were paid on the basis of Barnett. That would be a substantial cut in the amount of money that was available for farmers.
It’s issues like farming and fisheries that illustrate why we need a different approach to the constitutional architecture of the UK. We need agreement, for example, on animal health regimes. You can’t have four different animal health regimes. It makes no sense. That needs agreement. We need agreement on how farming subsidies might work across the UK. Is there ground for a certain amount of commonality of rules even though the systems are very different across the UK? When it comes to fisheries, would there be a common approach to fisheries management? That’s all devolved. And of course there’s the fundamental issue, which is that under no circumstances should an EU competence in a devolved area end up with the UK Government. It should transfer straight to the devolved Governments. We’ve made that point very, very clear.
The Scottish Government is in the same position as we are. Until we know the UK’s position it’s difficult to give absolute clarity on the way forward. But she asks the question ‘What is the difference between access to the single market and membership of the single market?’ In practical terms, I’m not sure there is much difference, but membership of the single market implies paying into it. It implies being bound by the rules of the single market and being bound by the directives of the European Union. That’s the EEA model, but that also involves free movement of people, and she will know, like I do, that that was a particularly controversial issue in the referendum campaign itself. At this moment in time, in theory, it points to a free trade agreement-style settlement, but again these things are not done within two years. Canada has an agreement with the EU that gives it access—pretty much 100 per cent access: 98 per cent access—to goods and services in terms of the European market. It’s not bound by European directives. It’s not bound by the rulings of the European court, but, of course, like anybody who wishes to export to the European Union, it is bound by the rules of the European Union if it wants to export there. There’s no avoiding that. So, for me, at this moment in time, it seems that the free trade agreement model, because of the issue of free movement of people, is the one that might provide a way forward, although that’s not easy to negotiate. Given the fact that there’s very little time to do this, and the UK doesn’t have the expertise, it’s easier in theory than it is in practice. In those circumstances we have to then consider issues like whether the EFTA model is more appropriate for us rather than the EEA model, which I suspect would fall foul of the views of many voters within Wales.
In terms of what this means for Wales and its relationship with other Governments in the UK, I’ve given examples in farming and fisheries of where there needs to be a new architecture, but, at the end of the day, we will lose out to the tune of £650 million. That money sits with the Treasury. The Treasury is not known for its generosity as far as Wales is concerned. They have refused for 37 years to reform the Barnett formula, which we know does not do Wales any favours. My concern is two things: firstly, that they’ll try and give us a sum of money, for example for farming subsidies, that reflects Barnett—that’s not good enough—and also they might try and interfere in the way in which funds are spent in Wales in the future, neither of which would be acceptable. Why is it still the case in the UK, for example, that the Treasury is judge and jury when there is a financial dispute between a devolved administration and the UK Government? The dispute resolution process—. If there’s a dispute between us and the Treasury, there’s a resolution process that ultimately ends up with the Treasury taking the decision. Now, the Australians have a grants commission, which gets around this problem. We need to look at ways where there’s greater fairness and consensus when it comes to financing the constituent nations of the UK and not ‘whatever the Treasury says goes’. That has to go in the future—particularly acute, of course, with Brexit.
From my perspective, I’m more than happy with the civil service team that’s in place, with the architecture that’s in place, and also with the views that we have already put forward about what is hugely important for Wales in any future negotiations. But we do have to have an understanding now on where the UK Government stands. Is the UK Government relaxed about tariffs, as David Davis is? He said it didn’t matter about tariffs because £2 billion would be raised in taxes—paid for by the consumer of course, because it’s the consumer that pays the tariff, not the business—and didn’t seem to be particularly worried about what that would mean. There are some, on the extreme end of economics, who take the view that we should simply have no tariff barriers at all, regardless of what any other market does, which, again, I don’t think would find favour with most of our people.
So these are all issues that will need to be explored over the course of the next months and years, but it’s clear to me that, before Christmas, we need to have an understanding from the UK Government on where it stands on the issue of funding, and particularly on the issue of market access. What is absolutely crucial for us is—call it membership or access—that our businesses can sell freely, without tariffs, their goods and services in the European single market. That, for us, is very much the bottom line.
Mae nifer o gwestiynau yno gan arweinydd yr wrthblaid. Ie, fy ngalwad i oedd y dylai'r BIC gyfarfod ymlaen llaw—galwais am hyn cyn y refferendwm ei hun, pan gyfarfu'r BIC yn Glasgow, y dylem gynnal BIC brys cyn gynted ag y bo modd, cyn gynted ag a oedd yn ymarferol bosibl, ar ôl canlyniad y refferendwm, a dyna'n union a ddigwyddodd. Mae gwahanol Lywodraethau mewn sefyllfaoedd gwahanol. Mae Ynys Manaw, er enghraifft, mewn sefyllfa lle mae ganddynt undeb tollau gyda’r DU, a, thrwy hynny, undeb tollau gyda'r UE. Byddant yn colli yr undeb tollau hwnnw gyda'r UE, ond nid ydynt yn gallu trafod yn uniongyrchol gyda'r UE, felly mae'n golygu eu bod yn ddibynnol ar Lywodraeth y DU, o bosibl, i drafod cytundeb gwahanol ar ei chyfer o'i gymharu â'r DU. Dyna un cymhlethdod a nodwyd ar yr adeg honno.
O ran y grŵp cynghori, mae cael y llythyrau gwahodd allan a'r bobl yn eu lle yn ystod mis Awst yn anodd—mae pobl i ffwrdd. Ond bydd y grŵp ei hun yn cyfarfod, fel y dywedais, y mis hwn. Rwy'n hyderus bod gennym y bobl iawn yn eu lle. Nid yr un bobl â’r rhai sy'n ymwneud â Bil Cymru ydynt, mae llawer o’r rhai hynny yn gyfreithwyr. Mae gennym nifer o staff uwch sydd â phrofiad o weithio ym Mrwsel, ac mae'r Ysgrifennydd Parhaol wedi cael y dasg o sicrhau bod gennym dîm cadarn a phrofiadol yn eu lle.
Mae'r un her yn wynebu Llywodraeth y DU. Nid oes gan Lywodraeth y DU unrhyw brofiad o drafod pan ddaw i gytundebau masnach rydd neu faterion trafod fel hyn gyda'r UE. Rwy'n gwybod bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig ei hun yn chwilio am bobl a all ddatblygu’r arbenigedd hwn yn y dyfodol.
O ran y gwerth y bu cronfeydd yr UE i ni: yn fras, cyfanswm o £650 miliwn y flwyddyn. Rydym yn gwybod bod cymorthdaliadau ffermio eu hunain yn £260 miliwn. Nawr, gellir dadlau, am wn i, y byddai’r cyllid hwnnw wedi lleihau yn y dyfodol pe na fyddem yn gymwys ar gyfer y lefel uchaf o gronfeydd strwythurol, ond, serch hynny, rydym yn colli swm sylweddol o arian. Os edrychwn ar gymorthdaliadau ffermio, nid yw cymorthdaliadau ffermio yn dod dan fformiwla Barnett. Y canlyniad gwaethaf y gallem ei ddychmygu ar gyfer Cymru byddai i gymorthdaliadau ffermio gael eu talu ar sail Barnett. Byddai hynny'n doriad sylweddol yn y swm o arian a oedd ar gael i ffermwyr.
Materion fel ffermio a physgodfeydd sy'n dangos pam y mae angen agwedd wahanol tuag at bensaernïaeth gyfansoddiadol y DU. Mae angen cytuno, er enghraifft, ar gyfundrefnau iechyd anifeiliaid. Ni allwch gael pedair gwahanol gyfundrefn iechyd anifeiliaid. Nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr. Mae angen cytuno ar hynny. Mae angen cytuno ar sut y gallai cymorthdaliadau ffermio weithio ledled y DU. A oes sail ar gyfer nifer penodol o reolau cyffredin er bod y systemau yn wahanol iawn ledled y DU? Pan ddaw i bysgodfeydd, a fyddai dull cyffredin o reoli pysgodfeydd? Mae hynny i gyd wedi’i ddatganoli. Ac wrth gwrs, mae’r mater sylfaenol, sef na ddylai cymhwysedd yr UE, o dan unrhyw amgylchiadau, mewn maes sydd wedi’i ddatganoli, fynd yn y pen draw at Lywodraeth y DU. Dylai drosglwyddo yn syth at y Llywodraethau datganoledig. Rydym wedi gwneud y pwynt hwnnw yn glir iawn, iawn.
Mae Llywodraeth yr Alban yn yr un sefyllfa ag yr ydym ni. Hyd nes y byddwn yn gwybod safbwynt y DU mae'n anodd rhoi eglurder llwyr ar y ffordd ymlaen. Ond mae hi yn gofyn y cwestiwn ‘Beth yw'r gwahaniaeth rhwng mynediad at y farchnad sengl ac aelodaeth o’r farchnad sengl?’ Yn ymarferol, nid wyf yn siŵr bod llawer o wahaniaeth, ond mae aelodaeth o’r farchnad sengl yn awgrymu talu i mewn iddo. Mae'n awgrymu bod yn rhwym i reolau’r farchnad sengl a bod yn rhwym gan gyfarwyddebau’r Undeb Ewropeaidd. Dyna’r model Ardal Economaidd Ewropeaidd, ond mae hynny hefyd yn cynnwys symudiad rhydd o bobl, ac fe fydd hi’n gwybod, gystal â fi, bod hwnnw wedi bod yn fater arbennig o ddadleuol yn ymgyrch y refferendwm ei hun. Ar hyn o bryd, mewn theori, mae'n cyfeirio at gytundeb yn arddull masnach rydd, ond eto ni chaiff y pethau hyn eu gwneud o fewn dwy flynedd. Mae gan Canada gytundeb gyda'r UE sy'n rhoi mynediad—mynediad o bron i 100 y cant: 98 y cant o fynediad—at nwyddau a gwasanaethau o’r farchnad Ewropeaidd. Nid yw hi’n rhwym i gyfarwyddebau Ewrop. Nid yw hi’n rhwym i ddyfarniadau Llys Ewrop, ond, wrth gwrs, fel unrhyw un sy'n dymuno allforio i'r Undeb Ewropeaidd, mae'n rhwym i reolau'r Undeb Ewropeaidd os yw'n dymuno allforio yno. Nid oes modd osgoi hynny. Felly, i mi, ar hyn o bryd, mae'n ymddangos mai’r model cytundeb masnach rydd, oherwydd mater y symudiad rhydd o bobl, yw'r un a allai darparu ffordd ymlaen, er nad yw hynny'n hawdd ei drafod. O ystyried y ffaith mai ychydig iawn o amser sydd i wneud hyn, ac nad oes gan y DU yr arbenigedd, mae'n haws mewn theori nag y mae yn ymarferol. O dan yr amgylchiadau hynny mae’n rhaid i ni wedyn ystyried materion megis a yw model Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop yn fwy priodol i ni yn hytrach na'r model Ardal Economaidd Ewropeaidd, yr wyf yn amau y byddai’n groes i farn llawer o bleidleiswyr yng Nghymru.
O ran yr hyn y mae'n ei olygu i Gymru a'i pherthynas â Llywodraethau eraill yn y DU, yr wyf wedi rhoi’r enghreifftiau ffermio a physgodfeydd, lle y mae angen pensaernïaeth newydd, ond, ar ddiwedd y dydd, byddwn ar ein colled o oddeutu £650 miliwn. Mae'r arian hwnnw yn eistedd gyda'r Trysorlys. Nid yw'r Trysorlys yn adnabyddus am ei haelioni cyn belled ag y mae Cymru yn y cwestiwn. Maent wedi gwrthod diwygio fformiwla Barnett ers 37 mlynedd, ac rydym yn gwybod nad yw hwnnw'n gwneud unrhyw ffafrau â Chymru. Rwy’n poeni am ddau beth: yn gyntaf, y byddant yn ceisio rhoi swm o arian i ni, er enghraifft ar gyfer cymorthdaliadau ffermio, sy'n adlewyrchu Barnett—nid yw hynny’n ddigon da—a hefyd y gallent geisio ymyrryd yn y ffordd y mae cronfeydd yn cael eu gwario yng Nghymru yn y dyfodol, ac ni fyddai’r naill na'r llall o'r rhain yn dderbyniol. Pam ei bod yn dal yn wir yn y DU, er enghraifft, mai’r Trysorlys yw’r barnwr a’r rheithgor pan fydd anghydfod ariannol rhwng gweinyddiaeth ddatganoledig a Llywodraeth y DU? Mae'r broses datrys anghydfod—. Os oes anghydfod rhyngom ni a'r Trysorlys, y broses o ddatrys hwnnw yn y pen draw yw bod y Trysorlys yn gwneud y penderfyniad. Nawr, mae gan Awstralia gomisiwn grantiau, sy'n datrys y broblem hon. Mae angen inni edrych ar ffyrdd o greu mwy o degwch a chonsensws pan ddaw i ariannu cenhedloedd cyfansoddol y DU ac nid ‘beth bynnag y mae’r Trysorlys yn ei ddweud sy’n cael ei weithredu’. Mae’n rhaid i hynny gael ei ddileu yn y dyfodol—ac mae hyn yn arbennig o bwysig, wrth gwrs, gyda Brexit.
O fy safbwynt i, rwy'n fwy na hapus â'r tîm gwasanaeth sifil sydd wedi ei sefydlu, y bensaernïaeth sydd wedi ei sefydlu, a hefyd y safbwyntiau yr ydym eisoes wedi cyflwyno am yr hyn sy’n hynod bwysig i Gymru mewn unrhyw drafodaethau yn y dyfodol. Ond mae'n rhaid i ni gael dealltwriaeth yn awr ar safbwynt Llywodraeth y DU. A yw Llywodraeth y DU yn ddibryder ynghylch tariffau, fel y mae David Davis? Dywedodd nad oedd ots am y tariffau oherwydd y byddai £2 biliwn yn cael ei godi mewn trethi—a delir gan y defnyddiwr wrth gwrs, oherwydd y defnyddiwr sy'n talu'r tariff, nid y busnes—ac nid oedd yn ymddangos yn arbennig o bryderus am yr hyn y byddai hynny'n ei olygu. Mae rhai, ar begwn eithaf y maes economeg, sydd o’r farn na ddylai fod gennym unrhyw rwystrau tariffau o gwbl, ni waeth beth y mae unrhyw farchnad arall yn ei wneud, ond eto, nid wyf yn credu y byddai’r rhan fwyaf o'n pobl ni yn ffafrio hynny.
Felly mae'r rhain i gyd yn faterion y bydd angen eu harchwilio yn ystod y misoedd a'r blynyddoedd nesaf, ond mae'n amlwg i mi, cyn y Nadolig, bod angen i ni gael dealltwriaeth gan Lywodraeth y DU ar ei safbwynt ar fater y cyllido, ac yn enwedig ar fater y mynediad i’r farchnad. Yr hyn sy'n gwbl hanfodol i ni—cewch ei alw’n aelodaeth neu’n fynediad—yw bod ein busnesau yn gallu gwerthu eu nwyddau a'u gwasanaethau yn rhydd, heb dariffau, ym marchnad sengl Ewrop. Dyna, i ni, yn bendant yw hanfod y peth.
Thank you for your statement. My party, the Welsh Conservatives, do believe that Wales must benefit from at least as much funding as we go forward and we’ll continue to make those representations in our discussions here and elsewhere.
You refer to your being pleased that the Treasury has announced that the common agricultural policy pillar 1 funding for farmers has been settled until 2020 but add that, so far as CAP pillar 2 and structural funds are concerned, the Treasury will only guarantee funding for projects formally agreed before the autumn statement. However, the briefing provided to external affairs committee members for the meeting you attended yesterday did include additional information that the Treasury will also put in place arrangements for assessing whether to guarantee funding for specific structural and investment fund projects that might be signed after the autumn statement but while we remain a member of the EU, with further details to be provided ahead of the autumn statement. Given the importance of that statement and the repeated reference to the situation by yourself here and elsewhere, can you reassure us and provide evidence of what discussions you’re having with the Treasury ahead of the autumn statement regarding that commitment made?
Yesterday, again, you were questioned in the external affairs committee about the external advisory group. I think you told my colleague, Suzy Davies, that you would be seeking to involve all parties and various other agencies in that. Could you provide more detail of when that’s going to happen and the basis on which you intend that to go forward? You’ve referred to your visit to the United States and said you’ll do everything to build confidence in Wales and abroad. Clearly, in your speech last Friday, you talked about Wales being open for business, but you did also talk about the risk of needless economic harm to our country and citizens. Correct me if I’m wrong, but, my understanding is that you were on a sales mission. I know from my previous career that people on sales missions—salespeople—sell the benefits, explaining in a confident, can-do way why a post-Brexit Wales will continue to be a great place to do business. I know you had some business experience before, maybe less sales experience before, but do you grasp that fundamental principle of sales and marketing and bear that in mind as you go forward in discussions in the future?
You rightly talk about the importance of continued, unfettered access to a single market and free trade for goods and services. Yesterday, when I questioned you about engagement in pre-trade discussions—given that we know that exploratory discussions with the Australian Prime Minister and the UK Government took place last week and countries such as India, Mexico, South Korea and Singapore have told the UK Government that they want to engage in trade talks with the Government—is it not a little bit too late to wait for the UK Government, after Brexit, to begin formal trade negotiations? Should you not be directly seeking to be involved in those discussions, given the importance to Wales of matters, as we discussed yesterday, such as New Zealand lamb tariffs?
You referred yesterday, and you’ve done it again today, to trade negotiators. My understanding is the UK has somewhere around 120 trade negotiators, as part of the EU Commission team working in Brussels currently, who are returning—I think an agreement’s been reached that they will be working on this with the UK Government. Of course, the UK Government has announced it is recruiting several hundred more internally within the civil service with relevant experience and added training. What effort have you made, or will you make, to seek the appointment of some of those negotiators to have a position to advise, engage and represent the Welsh Government as part of a UK team? Hopefully, the UK Government might respond positively to the suggestion that such a negotiator in that position might be to everybody’s mutual benefit.
You are right, and we agree, that no-one in this Assembly wants to live in a country defined by low wages or poor prospects. When you say that leaving the European Union does not mean leaving Europe and still less does it mean turning Wales’s back on Europe—Wales is and will remain part of Europe—that, of course, tallies with comments made by, I think, the Foreign Secretary, when meeting the Commission in Brussels not so long ago. So, we welcome that. We also place, like you, high value on access to the EU single market, but we recognise that access to markets is a two-way process and that many EU nations, particularly the larger ones, depend heavily on both the Welsh and UK marketplace. Do you therefore recognise that it is a two-way process, and that this is, at present, an early game, with both sides positioning themselves and that what we must play to are our strengths, as will our friends and partners in Europe, towards a situation that will do hopefully no harm to either and act to the benefit of all? If we keep talking about this as mere supplicants at the emperor’s table, that will become a self-fulfilling prophecy.
Clearly, ultimately, our aim must also be to close the prosperity gap between Wales and European countries. It is ironic that access for Wales to some of the EU funding streams, particularly structural funding, is consequent upon Wales’s prosperity gap with the EU and the rest of the UK actually widening since the receipt of funds. So, how will you seek to use both the negotiations and the reconfiguration of polices after the negotiations to maximise the opportunities to turn that widened GVA or prosperity gap into a narrowed gap that reached the communities that, in large part, voted actually for a Brexit? Again, that was something referred to in committee yesterday.
You referred briefly to the Scottish Government and your view that the likelihood of an independent deal was remote because of the sensitivities in Spain and elsewhere. Do you agree with me that, were Scotland to negotiate as an independent nation, they would be required to enter the eurozone as a eurozone nation, which is part of the rules of membership of the club currently?
Finally, I’ll just refer to agriculture—something that’s vitally important but that I haven’t thus far referred to. At the Denbigh and Flint show, the Farmers Union of Wales panel were unanimous in their decision that the decision to leave the EU should be seen as an opportunity to shape a future that suits Welsh farmers, not just those across the English channel. After the discussions, their managing director said ‘There’s no point in looking back, we must now focus on the future and recognise the excellent opportunity for us to shape our own future, one that suits Welsh agriculture and the people of Britain.’ They also said that, if we don’t change our policy in relation to the management of bovine TB in wildlife, our exports to the European Union in a post-Brexit world are under considerable threat. So, what discussions have you or your Government had, or will you have, with the FUW and NFU over approaching discussions on that positive basis and reflecting the real concerns and barriers they’ve identified?
Diolch i chi am eich datganiad. Mae fy mhlaid i, y Ceidwadwyr Cymreig, o’r farn bod yn rhaid i Gymru elwa ar gymaint o arian, o leiaf, wrth i ni fynd ymlaen a byddwn yn parhau i nodi’r sylwadau hynny yn ein trafodaethau yma ac mewn mannau eraill.
Rydych yn dweud eich bod yn falch bod y Trysorlys wedi cyhoeddi y bydd y cyllid polisi amaethyddol cyffredin colofn 1 i ffermwyr wedi cael ei gytuno tan 2020 ond yn ychwanegu, cyn belled ag y mae CAP colofn 2 a chronfeydd strwythurol yn y cwestiwn, y bydd y Trysorlys ond yn gwarantu cyllid ar gyfer prosiectau sy’n cael eu cytuno'n ffurfiol cyn datganiad yr hydref. Fodd bynnag, roedd y briff a ddarparwyd i aelodau'r pwyllgor materion allanol ar gyfer y cyfarfod yr oeddech yn bresennol ynddo ddoe yn cynnwys gwybodaeth ychwanegol y bydd y Trysorlys hefyd yn rhoi trefniadau ar waith ar gyfer asesu pa un a gwarantu cyllid ar gyfer prosiectau cronfeydd strwythurol a buddsoddi penodol a allai gael eu cadarnhau ar ôl datganiad yr hydref ond tra ein bod yn parhau i fod yn aelod o'r UE, a rhagor o fanylion i'w darparu cyn datganiad yr hydref. O ystyried pwysigrwydd y datganiad hwnnw a'r cyfeiriad dro ar ôl tro at y sefyllfa gennych chi yma ac mewn mannau eraill, a wnewch chi ein sicrhau ni, a rhoi tystiolaeth i ni, o ba drafodaethau yr ydych chi'n eu cael gyda'r Trysorlys cyn datganiad yr hydref ynghylch yr ymrwymiad hwnnw a wnaed?
Ddoe, unwaith eto, gofynnwyd i chi yn y pwyllgor materion allanol am y grŵp cynghori allanol. Rwy’n meddwl eich bod wedi dweud wrth fy nghydweithiwr, Suzy Davies, y byddech yn ceisio cynnwys pob parti ac amryw o asiantaethau eraill yn hynny. A wnewch chi ddarparu rhagor o fanylion ynglŷn â phryd y bydd hynny’n digwydd ac ar ba sail yr ydych yn bwriadu i hynny barhau? Rydych chi wedi cyfeirio at eich ymweliad â'r Unol Daleithiau gan ddweud y byddwch yn gwneud popeth i ddatblygu hyder yng Nghymru a thramor. Yn amlwg, yn eich araith ddydd Gwener diwethaf, dywedasoch fod Cymru ar agor ar gyfer busnes, ond soniasoch hefyd fod risg o niwed economaidd diangen i’n gwlad a’n dinasyddion. Cywirwch fi os ydw i'n anghywir, ond, fy nealltwriaeth yw eich bod ar ymgyrch werthu. Rwy'n gwybod o fy ngyrfa flaenorol fod pobl ar ymgyrch werthu—gwerthwyr—yn gwerthu'r buddion, gan esbonio mewn modd hyderus, galluog pam y bydd Cymru ar ôl Brexit yn parhau i fod yn lle gwych i wneud busnes. Rwy’n gwybod eich bod chi wedi cael rhywfaint o brofiad busnes o'r blaen, efallai llai o brofiad gwerthu o'r blaen, ond a ydych chi’n deall yr egwyddor sylfaenol honno o werthu a marchnata ac yn cadw hynny mewn cof wrth i chi fwrw ymlaen â thrafodaethau yn y dyfodol?
Rydych yn iawn i sôn am bwysigrwydd mynediad dilyffethair, parhaus at farchnad sengl a masnach rydd ar gyfer nwyddau a gwasanaethau. Ddoe, pan ofynnais i chi am gymryd rhan mewn trafodaethau cyn masnachu—o ystyried ein bod yn gwybod bod trafodaethau archwilio rhwng Prif Weinidog Awstralia a Llywodraeth y DU wedi eu cynnal yr wythnos ddiwethaf a bod gwledydd fel India, Mecsico, De Korea a Singapore wedi dweud wrth Lywodraeth y DU eu bod am gymryd rhan mewn trafodaethau am fasnach â’r Llywodraeth—onid yw hi ychydig bach yn rhy hwyr i aros i Lywodraeth y DU, ar ôl Brexit, ddechrau trafodaethau masnach ffurfiol? Oni ddylech chi fod yn ceisio cymryd rhan uniongyrchol yn y trafodaethau hynny, o gofio pwysigrwydd y materion i Gymru, fel y trafodwyd ddoe, megis tariffau cig oen Seland Newydd?
Gwnaethoch gyfeirio ddoe, ac rydych wedi gwneud hynny eto heddiw, at drafodwyr masnach. Fy nealltwriaeth i yw bod gan y DU tua 120 o drafodwyr masnach, yn rhan o dîm Comisiwn yr UE yn gweithio ym Mrwsel ar hyn o bryd, sy'n dychwelyd—credaf fod cytundeb wedi ei gyrraedd y byddant yn gweithio ar hyn gyda Llywodraeth y DU. Wrth gwrs, mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi ei bod yn recriwtio sawl cant yn fwy yn fewnol yn y gwasanaeth sifil, gyda phrofiad perthnasol a hyfforddiant ychwanegol. Pa ymdrech yr ydych chi wedi'i wneud, neu y byddwch chi’n ei wneud, i geisio penodi rhai o'r trafodwyr hynny i fod mewn sefyllfa i gynghori, ymgysylltu a chynrychioli Llywodraeth Cymru yn rhan o dîm y DU? Y gobaith yw y byddai Llywodraeth y DU yn ymateb yn gadarnhaol i'r awgrym y gallai trafodwr o'r fath yn y sefyllfa honno fod o fudd i bawb.
Rydych chi’n iawn, ac rydym yn cytuno, nad oes unrhyw un yn y Cynulliad hwn yn dymuno byw mewn gwlad a ddiffinnir gan gyflogau isel neu ragolygon gwael. Pan rydych chi’n dweud nad yw gadael yr Undeb Ewropeaidd yn golygu gadael Ewrop ac yn llai fyth fod Cymru yn troi ei chefn ar Ewrop—mae Cymru, a bydd yn parhau i fod, yn rhan o Ewrop—mae hynny, wrth gwrs, yn cyd-fynd â sylwadau a wnaed gan yr Ysgrifennydd Tramor, rwy’n meddwl, wrth gyfarfod â’r Comisiwn ym Mrwsel yn eithaf diweddar. Felly, rydym yn croesawu hynny. Rydym ni hefyd, fel chi, yn rhoi gwerth uchel ar fynediad at farchnad sengl yr UE, ond rydym yn cydnabod bod mynediad at farchnadoedd yn broses ddwy ffordd, a bod llawer o genhedloedd yr UE, yn enwedig y rhai mwy o faint, yn dibynnu'n drwm ar y farchnad yng Nghymru a'r DU. A ydych chi felly'n cydnabod ei bod yn broses ddwy ffordd, a bod hyn, ar hyn o bryd, yn gêm gynnar, a'r ddwy ochr yn ceisio lleoli eu hunain a bod yn rhaid i ni ddefnyddio ein cryfderau, fel y bydd ein ffrindiau a'n partneriaid yn Ewrop yn ei wneud, er mwyn arwain at sefyllfa na fydd yn gwneud unrhyw niwed, gobeithio, i’r naill ochr neu’r llall, gan weithredu er budd pawb? Os byddwn yn cadw siarad am hyn fel dim ond ymbilwyr wrth fwrdd yr ymerawdwr, dyna’n union sut y cawn ein trin.
Yn amlwg, yn y pen draw, ein nod ni hefyd fydd cau'r bwlch ffyniant rhwng Cymru a gwledydd Ewrop. Mae'n eironig bod mynediad i Gymru at rai o ffrydiau cyllid yr UE, yn enwedig cyllid strwythurol, yn sgil y ffaith bod bwlch ffyniant Cymru gyda'r UE a gweddill y DU mewn gwirionedd yn ehangu ers derbyn y cronfeydd. Felly, sut fyddwch chi’n ceisio defnyddio’r trafodaethau a’r gwaith o ad-drefnu polisïau ar ôl y trafodaethau i fanteisio i’r eithaf ar y cyfleoedd i droi’r bwlch hwnnw yn y gwerth ychwanegol gros a’r bwlch ffyniant sydd wedi lledu yn fwlch culach sy’n cyrraedd y cymunedau hynny, i raddau helaeth, a bleidleisiodd o blaid Brexit? Unwaith eto, yr oedd hwn yn rhywbeth y cyfeiriwyd ato yn y pwyllgor ddoe.
Gwnaethoch sôn yn fyr am Lywodraeth yr Alban a’ch barn ei bod yn annhebygol y byddai yna gytundeb annibynnol oherwydd y sensitifrwydd yn Sbaen ac mewn mannau eraill. A ydych chi’n cytuno â mi, pe byddai’r Alban yn trafod fel cenedl annibynnol, y byddai'n ofynnol iddynt fynd i mewn i ardal yr ewro fel cenedl ardal yr ewro, sy'n rhan o reolau aelodaeth y clwb ar hyn o bryd?
Yn olaf, byddaf yn cyfeirio’n gyflym at amaethyddiaeth—rhywbeth sy'n hanfodol bwysig ond nad wyf wedi cyfeirio ato hyd yn hyn. Yn sioe Dinbych a’r Fflint, roedd panel Undeb Amaethwyr Cymru yn unfrydol yn eu penderfyniad y dylid ystyried y penderfyniad i adael yr UE yn gyfle i lunio dyfodol sy'n addas i ffermwyr Cymru, nid dim ond y rhai hynny ar draws y Sianel. Ar ôl y trafodaethau, dywedodd eu rheolwr gyfarwyddwr ‘Does dim pwynt edrych yn ôl, mae'n rhaid i ni yn awr ganolbwyntio ar y dyfodol a chydnabod y cyfle gwych i ni lunio ein dyfodol ein hunain, un sy'n gweddu amaethyddiaeth Cymru a phobl Prydain.’ Dywedwyd hefyd, os na fyddwn yn newid ein polisi ynglŷn â rheoli TB mewn gwartheg mewn bywyd gwyllt, bod ein hallforion i'r Undeb Ewropeaidd mewn byd ôl-Brexit dan fygythiad sylweddol. Felly, pa drafodaethau yr ydych chi neu eich Llywodraeth wedi'u cael, neu y byddwch chi’n eu cael, gydag Undeb Amaethwyr Cymru ac Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ynglŷn â dechrau trafodaethau ar y sail gadarnhaol honno ac adlewyrchu’r pryderon a’r rhwystrau gwirioneddol y maent wedi eu nodi?
There were a number of questions there from the Member. First of all, in relation to the Treasury’s announcement, what they have said is they will fund any projects signed off before the statement. There is a debate going on at the moment as to what ‘signed off’ actually means. So, it’s not hugely clear what the cut-off date is, although it’s clear what the commitment is. When he talks about pillar 2 and projects that are signed off after the autumn statement being assessed, that is Treasury speak for, ‘You will have to beg us for the money.’ What it means is we’ll receive no guarantees at all that money that previously would have come to Wales as of right will come to Wales at all, because the Treasury will act as a break on it, according to rules that the Treasury itself sets, and without any kind of explanation. That’s what they mean by that. So, we can give no guarantee at all that we will get a single penny after that sign-off period has gone. It will be, as the Treasury see it, on a case-by-case basis, and they’ll decide whether money that automatically came at one time will come in the future at all.
In terms of the European advisory group, I am aware that it cannot be composed entirely of people who were on the same side in the referendum campaign. So, there will be a need to ensure that people on there do reflect the divergence of views, not just one singular view as to the future. In terms of building confidence, well, he talks to me of ‘salesmanship’ as he put it, not mentioning that Brexit would have been the equivalent of somebody asking me ‘Well, how much is you product?’ and me saying ‘I can’t tell you that’ because every single business wanted to know what was happening after Brexit. Every single business wanted to know what my view was on single market access and for me to say ‘Well, I can’t say that, l’m not telling you’ would’ve looked—well, you can imagine what it would’ve looked like. So, it was hugely important to say to a US audience that the Welsh Government believes that unfettered access to the single market is hugely important. Every business I spoke to said that, because, as I’ve said before, their businesses are European operations not UK operations. If there’s a barrier between the UK and the much bigger operations they have in Europe it’s the UK that will suffer as a result. We need to avoid that at all costs.
In terms of the other issues that he raised, on pre-trade discussions, there’ve been lots of reports in the papers about countries approaching the UK. Iceland was the first. I’ve seen many, many others. The reality is nothing has happened yet and we would expect, of course, to be part of any discussions on free trade agreements. They take years to negotiate—10 years, usually, to negotiate. The suggestion that the UK could renegotiate 50-odd free trade agreements in two years—I can’t imagine that that would be possible, especially against countries that are experienced trade negotiators. So, we have to make sure that we balance what’s necessary with what’s actually possible. At the moment, the UK is still very much in the throes of putting together a negotiating team. It’s a long, long way from being in the position of being able to negotiate a free trade agreement with another trading bloc or country, which is why the theory of what I mentioned earlier on to the leader of the opposition is fine, but the practice is far more difficult at this moment in time.
In terms of the single market, yes, it has to be both ways and it depends who you are. If you are Aston Martin or Jaguar Land Rover, actually tariffs may not make that much of a difference to you. If you are BMW, actually—people will still buy BMWs tariff or not, if they come from Germany. But, if you are a commodity car maker like Nissan or Ford, it makes a big difference because that potentially adds hugely to the cost of the cars you sell, and you sell in bulk. So, the bulk commodity producers would suffer the most with tariffs, whereas prestige marks—bluntly, if you can afford to buy an Aston Martin, maybe 10 per cent on top isn’t going to be that difficult for you. But, it would make a big difference if you’re looking to buy a Ford in the UK compared to a Ford on continental Europe. So, we don’t need tariffs. We need to make sure that tariffs are not in place and I don’t think anyone argues proactively for tariffs in any event. Bear in mind that for the UK’s 60 million, the EU at that point will be 440 million. We’re not talking about two equal blocs here. We’re talking about ensuring that we get as much parity as possible, but it’s not as if we’re the same size.
In terms of the other issues that he mentioned, yes, market access is hugely important for farmers and, yes, there is the opportunity to reshape agricultural policy, but we need the money. If we haven’t got a brass farthing to pay farmers after 2020 we can have the best agricultural support system in the world but no money to pay for it. So, that has to be resolved across the UK by the four UK Governments. The last thing our farmers want—our lamb producers particularly—is a 15 per cent tariff on lamb being sold into the European Union. Yes, it is a prestige product but still it’ll have an effect on the sales within what is our biggest market for lamb. So, the future of farming depends on avoiding tariffs, as it does with manufacturing and any other sector of the economy and that has to be the bottom line. If we get to a position where the UK finds itself subject to WTO rules, it will make it more difficult to attract investment. Why would investors look at the European market and invest there in the UK rather than within the European Union where they can move their goods and services around without any kind of tariff barriers? That’s what we have to avoid in the future and, as I say, I don’t believe there’s anybody who has proactively argued for tariffs in any event. Let’s avoid them.
Cafwyd sawl cwestiwn gan yr Aelod. Yn gyntaf oll, o ran cyhoeddiad y Trysorlys, yr hyn y maent wedi'i ddweud yw y byddant yn ariannu unrhyw brosiect sy’n cael ei gymeradwyo cyn y datganiad. Mae dadl yn parhau ar hyn o bryd o ran yr hyn y mae 'cadarnhau' yn ei olygu. Felly, nid yw'n hynod o glir beth yw’r dyddiad cau, er bod yr ymrwymiad yn amlwg. Pan mae'n sôn am golofn 2 a phrosiectau sy'n cael eu cymeradwyo ar ôl i ddatganiad yr hydref gael ei asesu, ffordd y Trysorlys o ddweud ‘Bydd yn rhaid i chi ymbil arnom am yr arian’ yw hynny. Beth mae'n ei olygu yw na fyddwn yn derbyn unrhyw sicrwydd o gwbl y bydd arian a fyddai wedi dod i Gymru fel hawl yn flaenorol yn dod i Gymru o gwbl, gan y bydd y Trysorlys yn ei reoli, yn ôl y rheolau y mae'r Trysorlys ei hun yn eu pennu, a heb unrhyw fath o esboniad. Dyna beth y maent yn ei olygu wrth hynny. Felly, ni allwn roi unrhyw sicrwydd o gwbl y byddwn yn cael ceiniog ar ôl i’r cyfnod cymeradwyo fynd heibio. Bydd ar sail achos unigol, yn ôl y Trysorlys, a byddant yn penderfynu a fydd arian a ddaeth yn awtomatig ar un adeg yn dod o gwbl yn y dyfodol.
O ran y Grŵp Cynghori ar Ewrop, rwy’n ymwybodol nad yw’n gallu cynnwys pobl a oedd ar un ochr ymgyrch y refferendwm yn unig. Felly, bydd angen sicrhau bod y bobl yn y Grŵp yn adlewyrchu’r gwahaniaeth barn, nid dim ond un farn unigol ynghylch y dyfodol. O ran magu hyder, wel, mae'n sôn wrthyf i am ‘ddawn gwerthu’ yn ei eiriau ef, heb ddweud y byddai Brexit wedi bod yr hyn sy'n cyfateb i rywun yn gofyn i mi ‘Wel, faint yw eich cynnyrch?’ a fi yn dweud 'ni allaf ddweud hynny wrthych’ gan fod pob busnes unigol yn dymuno gwybod beth oedd yn digwydd ar ôl Brexit. Byddai pob busnes unigol eisiau gwybod beth yw fy marn i ar fynediad at y farchnad sengl a minnau’n dweud 'Wel, ni allaf ddweud hynny, nid wyf am ddweud wrthych' wedi ymddangos, wel, gallwch ddychmygu sut y byddai hynny’n ymddangos. Felly, roedd yn hynod o bwysig i ddweud wrth gynulleidfa yn yr Unol Daleithiau bod Llywodraeth Cymru yn credu bod mynediad dilyffethair at y farchnad sengl yn bwysig dros ben. Dywedodd pob busnes y siaradais ag ef hynny, oherwydd, fel yr wyf wedi ei ddweud o'r blaen, bod eu busnesau yn weithrediadau Ewropeaidd nid yn weithrediadau yn y DU. Os oes rhwystr rhwng y DU a'r gweithrediadau llawer mwy sydd ganddynt yn Ewrop, y DU fydd yn dioddef o ganlyniad i hynny. Mae angen i ni osgoi hynny ar bob cyfrif.
O ran y materion eraill a gododd, ar drafodaethau cyn masnachu, mae llawer o adroddiadau wedi bod yn y papurau am wledydd yn dod at y DU. Gwlad yr Iâ oedd y cyntaf. Rwyf wedi gweld llawer iawn o rai eraill. Y gwir amdani yw nad oes unrhyw beth wedi digwydd eto a byddem yn disgwyl, wrth gwrs, i fod yn rhan o unrhyw drafodaethau ar gytundebau masnach rydd. Maent yn cymryd blynyddoedd i’w trafod—10 mlynedd, fel arfer, i gytuno arnynt. Mae'r awgrym y gallai'r DU ail-drafod tua 50 o gytundebau masnach rydd mewn dwy flynedd—ni allaf ddychmygu y byddai hynny'n bosibl, yn enwedig yn erbyn gwledydd sy'n drafodwyr masnach profiadol. Felly, mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr ein bod yn cydbwyso yr hyn sy'n angenrheidiol gyda’r hyn sy’n wirionedd bosibl. Ar hyn o bryd, mae'r DU yn dal i fod yng nghanol y broses o lunio tîm trafod. Mae'n bell iawn o fod mewn sefyllfa i allu trafod cytundeb masnach rydd gyda bloc masnachu neu wlad arall, a dyna pam y mae damcaniaeth yr hyn y soniais amdano yn gynharach wrth arweinydd yr wrthblaid yn iawn, ond yn ymarferol mae’n llawer mwy anodd ar hyn o bryd.
O ran y farchnad sengl, ie, mae'n rhaid iddo fod y ddwy ffordd ac mae'n dibynnu pwy ydych chi. Os mai Aston Martin neu Jaguar Land Rover ydych chi, mewn gwirionedd efallai na fydd tariffau yn gwneud cymaint â hynny o wahaniaeth i chi. Os mai BMW ydych chi, mewn gwirionedd—bydd pobl yn dal i brynu ceir BMW, tariff neu beidio, os ydynt yn dod o'r Almaen. Ond, os ydych chi’n wneuthurwr ceir fel Nissan neu Ford, mae'n gwneud gwahaniaeth mawr oherwydd y mae hynny o bosibl yn ychwanegu’n fawr at gost y ceir yr ydych yn eu gwerthu, ac yr ydych yn eu gwerthu fel swmp. Felly, y cynhyrchwyr ceir swmp a fyddai’n dioddef fwyaf gyda thariffau, tra byddai ceir crand—i siarad yn blaen, os gallwch chi fforddio prynu Aston Martin, efallai nad yw 10 y cant ychwanegol yn mynd i fod yn anodd i chi. Ond, byddai'n gwneud gwahaniaeth mawr os ydych chi’n gobeithio prynu Ford yn y DU o'i gymharu â Ford ar gyfandir Ewrop. Felly, nid oes angen tariffau arnom ni. Mae angen i ni wneud yn siŵr nad oes tariffau ar waith ac nid wyf yn meddwl bod neb yn dadlau’n rhagweithiol dros dariffau beth bynnag. Cofiwch ar gyfer 60 miliwn y DU, ar y pwynt hwnnw bydd yr UE yn 440 miliwn. Nid ydym yn sôn am ddau floc cyfartal yma. Rydym ni’n sôn am sicrhau ein bod yn cael cymaint o gydraddoldeb â phosibl, ond nid yw fel petai ein bod ni yr un maint.
O ran y materion eraill y crybwyllodd, ydy, mae mynediad at y farchnad yn hynod bwysig i ffermwyr ac, ydy, mae cyfle i ail-lunio polisi amaethyddol, ond mae angen yr arian arnom. Os nad oes gennym dimau goch i dalu ffermwyr ar ôl 2020, gallai fod gennym y system gymorth amaethyddol orau yn y byd, ond dim ceiniog i dalu amdano. Felly, y mae'n rhaid datrys hynny ar draws y DU gan y pedair Llywodraeth yn y DU. Y peth olaf y mae ein ffermwyr ei eisiau—ein cynhyrchwyr cig oen yn arbennig—yw tariff 15 y cant ar gig oen sy’n cael ei werthu i’r Undeb Ewropeaidd. Ydy, mae'n gynnyrch o fri ond bydd yn dal i gael effaith ar y gwerthiant yn ein marchnad fwyaf ar gyfer cig oen. Felly, mae dyfodol ffermio yn dibynnu ar osgoi tariffau, fel y mae ym maes gweithgynhyrchu ac unrhyw sector arall o'r economi, ac mae’n rhaid i hynny fod y llinell sylfaen. Os ydym yn mynd i sefyllfa lle mae'r DU yn ei chanfod ei hun yn ddarostyngedig i reolau Sefydliad Masnach y Byd, bydd hynny yn ei gwneud yn fwy anodd i ddenu buddsoddiad. Pam fyddai buddsoddwyr yn ystyried y farchnad Ewropeaidd ac yn buddsoddi yn y DU yn hytrach nag yn yr Undeb Ewropeaidd lle gallant symud eu nwyddau a’u gwasanaethau o gwmpas heb unrhyw fath o rwystrau tariff? Dyna beth y mae’n rhaid i ni ei osgoi yn y dyfodol ac, fel y dywedais, nid wyf i’n credu bod unrhyw un wedi dadlau’n rhagweithiol dros dariffau beth bynnag. Gadewch i ni eu hosgoi.
I welcome the statement and I welcome even more the First Minister’s answers, which I thought were very thoughtful, to the leader of the opposition, in particular his indication that it’s a free trade model that offers the best scope for Wales’s prosperity in the future. I also welcome his statement that the result of the referendum cannot and should not be ignored, which I infer means that there’s no going back on the referendum result, which marks him out, at any rate, from the leader of Plaid Cymru, who has been talking about having a rerun of this, and, indeed, a putative leader of his own party, in the form of Owen Smith, who is constantly talking about rerunning the referendum. So, I hope that he’s going to vote for the right man in the leadership contest in the Labour Party, Jeremy Corbyn, who we all in my party support to the hilt, because he at any rate—. [Interruption.] He at any rate has accepted that the result of the referendum is binding.
I agree also with the First Minister when he says that we will do everything we can to build confidence in Wales, but I’m afraid the jeremiads that we hear all too often from the First Minister, such as the way in which his speech in Chicago was reported, don’t actually do anything to help build confidence in Wales. As Mark Isherwood was saying, when you’re a salesman you go out there and sell your product—you don’t talk it down or talk up the difficulties. Yes, of course there are challenges in Brexit—life is full of uncertainties whether we stay inside the EU or whether we’re outside it—but there are also opportunities. Why not focus on the opportunities as well? There is so much European legislation that we’re obliged to implement and adhere to, like the renewables directive, the landfill directive, on business rates and state aid regulations, and so on. We have so much more flexibility outside the EU to reduce business costs and reduce the impediments that there are to wealth creation within Wales. So, why not talk about the opportunities rather more and the challenges rather less?
As regards the EU advisory group, the First Minister ended on a high note in his statement, where he says
‘the issues raised go far beyond the interests of any particular government and any particular political party.’
He’s absolutely right in that. And it’s surprising, therefore, that although he’s come to some cosy little deal with Plaid Cymru to give them favoured access to this particular market in ideas, the leader of the Conservative party and myself who actually believe in the outcome that the Welsh people voted for in this referendum, of course have been excluded. I don’t say this out of any desire on my part to add further committee burdens to my life, but it is vitally important that this EU advisory group does have within it people who are effective advocates for the outcome that the people of Wales voted for, and want to make the best of the opportunities that are available to us. So, I would like to say, and I’m sure I speak for Andrew Davies as well, that we place ourselves at the First Minister’s disposal, in this respect if no other.
As regards the various models—
Yr wyf i’n croesawu'r datganiad ac rwyf yn croesawu atebion y Prif Weinidog hyd yn oed mwy, a oedd, yn fy marn i, yn ystyriol iawn, i arweinydd yr wrthblaid, yn enwedig ei awgrym mai’r model masnach sy'n cynnig y cwmpas gorau ar gyfer ffyniant Cymru yn y dyfodol. Rwyf hefyd yn croesawu ei ddatganiad na ellir anwybyddu canlyniad y refferendwm ac na ddylid gwneud hynny, ac rwyf yn casglu bod hynny’n golygu nad oes troi’n ôl ar ganlyniad y refferendwm, sy'n ei wahaniaethu ef, ar unrhyw gyfrif, o arweinydd Plaid Cymru, sydd wedi bod yn sôn am ei ail-gynnal, ac, yn wir, arweinydd tybiedig ei blaid ei hun, ar ffurf Owen Smith, sydd yn gyson yn sôn am ail-gynnal y refferendwm. Felly, rwy’n gobeithio ei fod yn mynd i bleidleisio dros y dyn cywir yng nghystadleuaeth arweinyddiaeth y Blaid Lafur, Jeremy Corbyn, yr ydym i gyd yn fy mhlaid i yn ei gefnogi i'r carn, oherwydd ei fod ef ar unrhyw gyfrif—. [Torri ar draws.] Ei fod ef ar unrhyw gyfrif wedi derbyn bod canlyniad y refferendwm yn un sy’n rhwymo.
Rwyf yn cytuno hefyd â'r Prif Weinidog pan ddywed y byddwn yn gwneud popeth o fewn ein gallu i fagu hyder yng Nghymru, ond mae gen i ofn nad yw’r cwynion a glywn yn rhy aml gan Brif Weinidog Cymru, megis y ffordd y cafodd ei araith yn Chicago ei adrodd, mewn gwirionedd, yn gwneud unrhyw beth i helpu i fagu hyder yng Nghymru. Fel yr oedd Mark Isherwood yn dweud, pan rydych chi’n werthwr rydych chi’n mynd allan yno ac yn gwerthu eich cynnyrch—nid ydych yn sôn am yr anfanteision nac yn pwysleisio’r anawsterau. Oes, mae yna heriau o ran Brexit, wrth gwrs—mae bywyd yn llawn ansicrwydd, o ran a ydym yn aros y tu mewn i'r UE neu a ydym y tu allan iddo—ond mae yna gyfleoedd hefyd. Beth am ganolbwyntio ar y cyfleoedd yn ogystal? Mae cymaint o ddeddfwriaeth Ewropeaidd y mae’n ofynnol i ni ei gweithredu a glynu ati, fel y gyfarwyddeb ynni adnewyddadwy, y gyfarwyddeb tirlenwi, ar ardrethi busnes a rheoliadau cymorth gwladol, ac yn y blaen. Mae gennym gymaint mwy o hyblygrwydd y tu allan i'r UE i leihau costau busnes a lleihau'r rhwystrau sy’n bodoli i greu cyfoeth yng Nghymru. Felly, beth am siarad ychydig mwy am y cyfleoedd ac ychydig yn llai am yr heriau?
O ran y Grŵp Cynghori ar Ewrop, daeth datganiad y Prif Weinidog i ben ar nodyn uchel, lle mae'n dweud
‘ac mae'r materion a godwyd hyd yn hyn yn mynd ymhell y tu hwnt i fuddiannau unrhyw Lywodraeth benodol.’
Mae'n hollol gywir yn hynny. Ac mae'n syndod, felly, er ei fod wedi dod i ryw gytundeb bach cysurus â Phlaid Cymru i roi mynediad ffafriol iddynt i'r farchnad syniadau benodol hon, mae arweinydd y blaid Geidwadol a minnau sydd wir yn credu yn y canlyniad y pleidleisiodd pobl Cymru drosto yn y refferendwm hwn, wrth gwrs, wedi ein heithrio. Nid wyf yn dweud hyn o ganlyniad i unrhyw awydd ar fy rhan i i ychwanegu beichiau pwyllgor ychwanegol at fy mywyd, ond mae'n hanfodol bwysig bod y Grŵp Cynghori ar Ewrop yn cynnwys pobl sy'n eiriolwyr effeithiol o blaid y canlyniad y pleidleisiodd pobl Cymru drosto, ac sy’n awyddus i fanteisio i’r eithaf ar y cyfleoedd sydd ar gael i ni. Felly, hoffwn ddweud, ac rwy'n siŵr fy mod yn siarad ar ran Andrew Davies, yn ogystal, ein bod yn sicrhau ein bod ar gael i’r Prif Weinidog, yn hyn o beth os nad yn unrhyw beth arall.
O ran y gwahanol fodelau—
I think I should intervene. [Laughter.]
Rwy’n meddwl y dylwn i ymyrryd. [Chwerthin.]
As regards the various models of the future that the First Minister referred to, it’s always dangerous when middle-aged men, of course, get involved with models—it usually ends in a rather bad way. [Interruption.]
O ran y gwahanol fodelau o’r dyfodol y cyfeiriodd y Prif Weinidog atynt, mae bob amser yn beryglus pan fo dynion canol oed, wrth gwrs, yn ymhél â modelau—mae fel arfer yn dod i ddiwedd gwael. [Torri ar draws.]
You were doing so well. [Laughter.]
Roeddech yn gwneud mor dda. [Chwerthin.]
But I was encouraged by what the First Minister said in his reply to the leader of the opposition, because there is no need for us to adopt any models that are already in existence. What we want is a British-designed solution to the future.
Ond cefais fy annog gan yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn ei ymateb i arweinydd yr wrthblaid, oherwydd nid oes angen i ni fabwysiadu unrhyw fodelau sydd eisoes yn bodoli. Yr hyn sydd ei angen arnom yw ateb sydd wedi ei gynllunio gan Brydain ar gyfer y dyfodol.
No, we want a Welsh one.
Na, rydym am gael un Cymreig.
Or a Welsh one for that matter, yes, except that your own party doesn’t even believe in independence anymore, so that’s not on offer. So, the opportunity that this gives us is not just, of course, to do a free trade deal with the EU but also free trade deals with the rest of the world, and they are queuing up to do these deals with us. I can’t understand the First Minister’s pessimism about the time this is going to take. So, what I’m asking him to do is to get further behind this idea of a free trade solution to the negotiations that are now ongoing.
As regards other negative things he said, why is he still giving house room to the idea that it’s possible for us to discriminate against EU nationals post Brexit, when he knows that the rights of EU nationals are fully protected under the 1969 Vienna treaty on the rights of nationals of signatory members? There’s no going back on that and the UK Government, I believe, has already made that position clear.
And as regards the future of tariffs within the EU, I can’t understand why he can think that it is actually a serious threat to us that there will be tariffs on imports and exports between Britain and the EU. If we just take Germany as an example, we export £29 billion-worth of goods to them every year, but they export to us twice that—£57 billion. So, he’s been talking about his negotiations with the UK Government, what about setting up some arrangements to talk to the German Government and other Governments that are sympathetic to a free trade solution for themselves as well as for the UK within and beyond the EU? What moves has he made to enter into discussions with the German Government, because next year there is an election in Germany and I don’t think that the German Chancellor will want to go into that election saying that there’s a possibility there’ll be a 10 per cent or 15 per cent tariff on BMW, Mercedes, Volkswagen et cetera exports to the EU. So, what I’m asking the First Minister is to become more positive, concentrate on the opportunities that lie ahead so that we can make the best of the outcome of the referendum.
Neu un Cymreig o ran hynny, ie, ond nid yw eich plaid chi eich hun hyd yn oed yn credu mewn annibyniaeth bellach, felly nid yw hynny'n cael ei gynnig. Felly, y cyfle y mae hyn yn ei roi i ni, wrth gwrs, yw i wneud bargen masnach rydd â’r UE, a hefyd cytundebau masnach rydd â gweddill y byd, ac maent yn awyddus i wneud y cytundebau hyn â ni. Ni allaf ddeall pesimistiaeth y Prif Weinidog o ran yr amser y mae hyn yn mynd i’w gymryd. Felly, yr hyn yr wyf yn gofyn iddo ei wneud yw rhoi mwy o gefnogaeth i’r syniad o ateb masnach rydd yn y trafodaethau sy’n mynd rhagddynt yn awr.
O ran y pethau negyddol eraill a ddywedodd, pam ei fod yn dal i roi sylw i'r syniad ei bod yn bosibl i ni wahaniaethu yn erbyn dinasyddion yr UE ar ôl Brexit, pan ei fod yn gwybod bod hawliau dinasyddion yr UE wedi eu gwarchod yn llawn dan gytundeb 1969 Fienna ar hawliau gwladolion aelodau sydd wedi cytuno iddo? Nid oes troi’n ôl ar hynny ac mae Llywodraeth y DU, rwy’n credu, eisoes wedi gwneud y sefyllfa honno yn glir.
Ac o ran dyfodol tariffau o fewn yr UE, ni allaf ddeall pam y mae’n meddwl bod tariffau ar fewnforion ac allforion rhwng Prydain a'r UE mewn gwirionedd yn fygythiad difrifol i ni. Os edrychwn ar yr Almaen fel enghraifft, rydym yn allforio gwerth £29 biliwn o nwyddau iddynt bob blwyddyn, ond maent yn allforio dwywaith hynny i ni—£57 biliwn. Felly, mae ef wedi bod yn siarad am ei drafodaethau â Llywodraeth y DU, ond beth am sefydlu rhai trefniadau i siarad â Llywodraeth yr Almaen a Llywodraethau eraill sy'n ffafrio ateb masnach rydd ar gyfer eu hunain yn ogystal ag ar gyfer y DU o fewn i'r Undeb Ewropeaidd a thu hwnt? Pa gamau y mae wedi eu cymryd i gychwyn trafodaethau â Llywodraeth yr Almaen, oherwydd y flwyddyn nesaf ceir etholiad yn yr Almaen ac nid wyf yn credu y bydd Canghellor yr Almaen am ddechrau'r etholiad hwnnw yn dweud bod posibilrwydd y bydd tariff o 10 y cant neu 15 y cant ar allforion BMW, Mercedes, Volkswagen ac ati i'r UE. Felly, yr hyn yr wyf yn ei ofyn i'r Prif Weinidog yw i fod yn fwy cadarnhaol, i ganolbwyntio ar y cyfleoedd sydd o'n blaenau fel y gallwn fanteisio i’r eithaf ar ganlyniad y refferendwm.
Well, yes, I accept the point about looking at the opportunities. There are opportunities with regard to state aid, potentially, for example. If we’re not part of the current structure then, of course, the constraints that are there now are no longer there—that much is true—but we can’t ignore the risks and think that they’ll happily go away. He mentioned some of the directives that are coming to us, and the landfill directive would have been the one I would’ve chosen probably last, because the landfill directive has made sure that we haven’t seen our country covered with landfill sites. I mean, if he wants to see more of them and he’s willing and more than happy to make that case for the people of Wales—. It’s not a pain-free option. One of the issues that troubled me in the referendum campaign was the suggestion that, somehow, this is all pain free and it’ll all be fine at the end of the day and we don’t have to worry. Well, there’s a lot of work to do in the meantime. Yes, there are countries queuing up, perhaps, to look for free trade agreements with the UK, and naturally they would do, because the UK will be outside the EU; it’s hardly a surprise that they would. We also know the UK is vulnerable, because it has no experience of negotiating free trade agreements at the moment, so we must protect ourselves against others perhaps taking advantage of the UK itself.
He talks about Germany. The reality is that Germany’s export market is huge. Its EU exports, it is true, is more in terms of volume to the UK than the other way around, but a greater percentage of the UK’s exports go to the EU than the other way around, so it is absolutely crucial for us to make sure that we have access to that export market. The Germans will not speak to the UK alone; the Germans will only speak to the European Union—they are part of it. Any deal has to be agreed by the 27 remaining member states, as well as the European Parliament, so let’s not underestimate how difficult this might be.
Now, it seems to me that nobody wants tariffs any more than anybody wants to see a hard border in place between Northern Ireland and the Republic, but, actually, nobody knows how to avoid it coming back, because there would be two parts of an island with different immigration policies—one with free movement and one without, probably. There will be different regulations on both sides of the border. Fisheries access would be restricted. There would be different customs dues. People said to me on the doorstep, ‘We want control of our borders.’ You can’t have that unless you control the border with the Republic. So, there are a number of issues that have to be resolved in Ireland, even though nobody wants to see the border come back. What I want to avoid is that, whilst nobody wants to see the tariffs come back, they happen anyway, because nobody’s put in the work to avoid them coming back. That means there’s a huge amount of work yet to be done; it’s not quite that easy. There’s a huge amount of work yet to be done in order to avoid any kind of imposition of tariffs in the future.
Wel, ie, rwy’n derbyn y pwynt am ystyried y cyfleoedd. Mae cyfleoedd o ran cymorth y wladwriaeth, o bosibl, er enghraifft. Os nad ydym yn rhan o'r strwythur presennol, yna, wrth gwrs, nid yw’r cyfyngiadau sydd yno ar hyn o bryd yno bellach—mae hynny’n wir—ond ni allwn anwybyddu'r peryglon a meddwl y byddant yn diflannu’n rhwydd. Soniodd am rai o'r cyfarwyddebau sy'n dod i ni, a'r gyfarwyddeb tirlenwi fyddai’r un olaf y byddwn i wedi ei dewis yn ôl pob tebyg, oherwydd bod y gyfarwyddeb tirlenwi wedi gwneud yn siŵr nad ydym wedi gweld ein gwlad wedi’i gorchuddio â safleoedd tirlenwi. Os yw'n dymuno gweld mwy ohonynt a’i fod yn fodlon ac yn fwy na pharod i wneud yr achos hwnnw ar gyfer pobl Cymru—. Nid yw’n opsiwn di-boen. Un o'r materion a oedd yn fy mhoeni yn ystod ymgyrch y refferendwm oedd yr awgrym, rywsut, fod hyn i gyd yn ddi-boen ac y bydd popeth yn iawn yn y diwedd ac nad oes yn rhaid i ni boeni. Wel, mae llawer o waith i'w wneud yn y cyfamser. Oes, mae gwledydd yn awyddus, efallai, i chwilio am gytundebau masnach rydd â'r DU, ac yn naturiol byddent yn gwneud hynny, gan y bydd y DU y tu allan i'r UE; nid yw’n syndod y byddent yn gwneud hynny. Rydym hefyd yn gwybod bod y DU yn agored i niwed, gan nad oes ganddi unrhyw brofiad o drafod cytundebau masnach rydd ar hyn o bryd, felly mae'n rhaid i ni amddiffyn ein hunain yn erbyn gwledydd eraill a allai fanteisio efallai ar y DU ei hun.
Mae'n sôn am yr Almaen. Y realiti yw bod marchnad allforio’r Almaen yn enfawr. Mae ei allforion i’r UE, mae'n wir, yn fwy o ran y maint a gaiff ei allforio i’r DU na’r hyn yr ydym ni’n ei allforio iddynt hwy, ond mae canran uwch o allforion y DU yn mynd i'r UE na'r ffordd arall o gwmpas, felly mae'n gwbl hanfodol i ni wneud yn siŵr ein bod yn cael mynediad at y farchnad allforio. Ni fydd yr Almaen yn siarad â'r DU ar ei phen ei hun; ni fydd yr Almaen ond yn siarad â'r Undeb Ewropeaidd—maent yn rhan ohoni. Mae’n rhaid i unrhyw gytundeb gael ei gytuno gan y 27 o aelod-wladwriaethau sy'n weddill, yn ogystal â Senedd Ewrop, felly gadewch i ni beidio â diystyru pa mor anodd y gallai hyn fod.
Nawr, mae'n ymddangos i mi nad oes neb am gael tariffau yn yr un modd ag nad oes neb un am weld ffin galed yn cael ei chodi rhwng Gogledd Iwerddon a’r Weriniaeth, ond, mewn gwirionedd, nid oes neb yn gwybod sut i osgoi ei hail-sefydlu, oherwydd byddai dwy ran o ynys â gwahanol bolisïau mewnfudo—un â symudiad rhydd ac un heb, yn ôl pob tebyg. Bydd rheoliadau gwahanol ar y ddwy ochr i’r ffin. Byddai mynediad at bysgodfeydd yn cael ei gyfyngu. Byddai gwahanol dollau yn ddyledus. Dywedodd pobl wrthyf ar garreg y drws, ‘Rydym am reoli ein ffiniau. ’ Ni ellir gwneud hynny oni bai eich bod yn rheoli'r ffin â’r Weriniaeth. Felly, mae nifer o faterion y mae'n rhaid eu datrys yn Iwerddon, hyd yn oed os nad oes neb am weld y ffin yn dod yn ôl. Yr hyn yr wyf i am ei osgoi yw, er nad yw neb am weld y tariffau yn dod yn eu holau, bod hynny’n digwydd beth bynnag, gan nad oes neb wedi gwneud gwaith i'w hatal rhag dod yn ôl. Mae hynny'n golygu bod llawer iawn o waith eto i'w wneud; nid yw mor hawdd â hynny. Mae llawer iawn o waith eto i'w wneud er mwyn osgoi unrhyw fath o dariffau yn y dyfodol.
All opposition spokespeople have now spoken and we’ve had quite lengthy contributions from most. I have many people who still want to ask questions in this statement. We’re already almost out of time, so if I can have very short, sharp succinct questions from some of you, I’ll call you, and short responses from the First Minister as well, but I will not be able to call all of you who’ve expressed an interest in this statement this afternoon. Huw Irranca-Davies.
Mae holl lefarwyr y gwrthbleidiau wedi siarad erbyn hyn ac rydym wedi cael cyfraniadau eithaf hir gan y rhan fwyaf ohonynt. Mae gen i lawer o bobl sydd yn dal yn awyddus i ofyn cwestiynau yn y datganiad hwn. Mae’r amser bron â bod ar ben yn barod, felly os gallaf gael cwestiynau cryno, byr iawn gan rai ohonoch, byddaf yn galw arnoch, ac ymatebion byr gan y Prif Weinidog yn ogystal, ond ni fyddaf yn gallu galw pob un ohonoch a fynegodd diddordeb yn y datganiad hwn y prynhawn yma. Huw Irranca-Davies.
Diolch, Lywydd. I will indeed keep it very short. One particular moment in the statement made my ears and those of others on the Constitutional and Legislative Affairs Committee prick up, and it was towards the end of the statement, when the First Minister said:
‘As we contemplate a changed relationship with our European neighbours, so we must also contemplate changed relationships here within the UK.’
He goes on at the end of that paragraph to say:
‘We need open-minds and imagination to develop a new, dynamic and durable UK.’
Does he feel those open minds are there, and if not, how do we open them?
Diolch, Lywydd. Byddaf yn wir yn cadw fy sylwadau'n fyr iawn. Gwnaeth un foment benodol yn y datganiad fy nharo i a rhai pobl eraill ar y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, ac roedd tua diwedd y datganiad, pan ddywedodd y Prif Weinidog:
‘Wrth i ni ystyried perthynas sydd wedi’i newid gyda'n cymdogion yn Ewrop, mae'n rhaid i ni hefyd ystyried perthynas sydd wedi’i newid yma yn y DU.’
Mae'n mynd ymlaen ar ddiwedd y paragraff hwnnw i ddweud:
‘Mae angen i ni gadw dychymyg a meddwl agored i ddatblygu DU newydd, ddeinamig a chadarn.’
A yw o’r farn bod yna feddwl agored yn hyn o beth, ac os nad oes, sut ydym ni’n agor meddyliau pobl?
I’m not sure they are deliberately open. I think they’re being kept open because of the situation in Scotland, but I certainly hope that they remain open for as long as possible.
Nid wyf yn siŵr eu bod yn agored yn fwriadol. Rwy'n credu eu bod yn cael eu cadw ar agor oherwydd y sefyllfa yn yr Alban, ond yr wyf i yn sicr yn gobeithio y byddant yn parhau i fod yn agored am gyhyd ag y bo modd.
I was hoping that the position of the Welsh Government would be clarified, but I’m more confused than ever now. The First Minister seemed to be adopting the policy of UKIP wholesale, leapfrogging the Conservatives and coming out in favour of a free trade agreement, because membership of the European Economic Area would require freedom of movement. That doesn’t sound like leadership; that sounds like capitulation to me. So, if I’m wrong, maybe the First Minister can actually put the record straight.
Specifically on the four-nation approach, is he ruling out the possibility of an asymmetric Brexit, if you like? We heard for many years of opt-outs from European rules. Could we have a position where, if the national interest of Wales, Scotland and Northern Ireland was different, that we had opt-ins to environmental regulations, to workers’ rights, and a different relationship with the European institutions than possibly might be chosen for England? And finally, in order to allow a full and free-ranging debate, where those divergent national interests can be expressed in the run-up to article 50 being triggered, but also most importantly in the negotiations thereafter, is it now time to revise the concordat on EU matters between the devolved legislatures and the UK Government so that, actually, those different opinions can be expressed publicly but also in discussions with EU institutions?
Yr oeddwn yn gobeithio y byddai safbwynt Llywodraeth Cymru yn cael ei egluro, ond rwy'n fwy dryslyd nawr nag erioed o’r blaen. Roedd yn ymddangos bod y Prif Weinidog yn mabwysiadu polisi cyfan UKIP, gan lamu dros y Ceidwadwyr a chyhoeddi ei fod o blaid cytundeb masnach rydd, oherwydd byddai aelodaeth o’r Ardal Economaidd Ewropeaidd yn gofyn am ryddid i symud. Nid yw hynny'n swnio fel arweinyddiaeth; mae hynny'n swnio fel ildio i mi. Felly, os ydw i'n anghywir, efallai y gall y Prif Weinidog egluro'r sefyllfa.
Yn benodol o ran y dull pedair cenedl, a yw’n diystyru’r posibilrwydd o Brexit anghymesur, os dymunwch chi? Clywsom am flynyddoedd lawer am optio allan o reolau Ewrop. A allem gael sefyllfa lle, os byddai budd cenedlaethol Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon yn wahanol, bod gennym drefniadau optio i mewn i reoliadau amgylcheddol, i hawliau gweithwyr, a pherthynas wahanol â’r sefydliadau Ewropeaidd a allai o bosibl gael eu dewis ar gyfer Lloegr? Ac yn olaf, er mwyn caniatáu trafodaeth lawn ac eang, lle y gallai’r buddiannau cenedlaethol dargyfeiriol hynny gael eu mynegi yn y cyfnod sy’n arwain at weithredu erthygl 50, ond hefyd yn bwysicaf fyth yn y trafodaethau ar ôl hynny, ai nawr yw’r amser i adolygu'r concordat ar faterion yr UE rhwng y deddfwrfeydd datganoledig a Llywodraeth y DU er mwyn, mewn gwirionedd, i’r gwahanol safbwyntiau hynny gael eu mynegi yn gyhoeddus ond hefyd mewn trafodaethau â sefydliadau'r UE?
There’s no barrier to expressing different opinions; I’ve already done that on many, many occasions, so I can assure the Member that is the case. In terms of the four nations, what isn’t possible—certainly the indications show it—is that there is any way in which, for example, Scotland can have a different relationship with the EU whilst being outside it compared to the UK as a whole. The Scottish Government’s view is that independence is still in play. There is an argument for saying, if Scotland were to vote for independence within the two-year period following the triggering of article 50, that Scotland would simply continue with the UK’s membership. It wouldn’t have to reapply nor join the eurozone. I’ll leave that to constitutional lawyers, whose company I’ve enjoyed greatly over the past few years. But as soon as Scotland leaves, the re-entry into the EU, were Scotland to be an independent state, would be on the basis of joining the eurozone—there have been no exceptions.
In terms of where we go next, like me he has to accept the result of the referendum. There’s no point pretending that the vote went a different way, and I’m fully aware, as he is, that many people said on the doorstep, ‘We don’t like the free movement of people’, and so we have to accept that that is the way people feel at the moment. In the same way, I don’t think it would be useful for us to be in a position where we had to implement EU directives without any kind of say over them, which makes it difficult, looking at the EEA model. There are a number of models that we need to explore. We have to bear in mind what people actually said, not what he and I would have hoped that they had said, in order to make sure that we get to a position that’s to the benefit of Welsh business.
Nid oes unrhyw rwystr i fynegi gwahanol safbwyntiau; rwyf i wedi gwneud hynny eisoes lawer, lawer gwaith, felly gallaf sicrhau'r Aelod bod hynny’n wir. O ran y pedair gwlad, nid yw'n bosibl—yn sicr mae’r arwyddion yn dangos hynny—bod unrhyw ffordd, er enghraifft, y gall yr Alban gael perthynas wahanol â’r UE tra'i bod y tu allan iddo o'i gymharu â'r DU cyfan. Barn Llywodraeth yr Alban yw bod annibyniaeth yn dal i fod yn bosibl. Mae dadl dros ddweud, pe byddai’r Alban yn pleidleisio dros annibyniaeth o fewn y cyfnod o ddwy flynedd yn dilyn sbarduno erthygl 50, y byddai’r Alban, yn syml, yn parhau i fod yn aelod o’r DU. Ni fyddai’n rhaid iddi ailymgeisio nac ymuno ag ardal yr ewro. Byddaf yn gadael hynny i gyfreithwyr cyfansoddiadol, yr wyf wedi mwynhau eu cwmni yn fawr dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Ond cyn gynted ag y bydd yr Alban yn gadael, byddai ei hail-fynediad i'r UE, pe byddai’r Alban yn wladwriaeth annibynnol, yn golygu ei bod yn ymuno ag ardal yr ewro—nid oes unrhyw eithriadau wedi bod.
O ran i ble yr ydym yn mynd nesaf, fel fi, y mae’n rhaid iddo dderbyn canlyniad y refferendwm. Nid oes unrhyw bwynt esgus bod y bleidlais wedi bod yn wahanol, ac rwyf i, fel yntau, yn gwbl ymwybodol bod llawer o bobl wedi dweud ar garreg y drws, ‘Nid ydym yn hoffi symudiad rhydd pobl’, ac felly mae'n rhaid i ni dderbyn mai dyna'r ffordd y mae pobl yn teimlo ar hyn o bryd. Yn yr un modd, nid wyf yn credu y byddai'n ddefnyddiol i ni fod mewn sefyllfa lle yr oedd yn rhaid i ni weithredu cyfarwyddebau'r UE heb unrhyw fath o hawl i gyfrannu atynt, sy'n ei gwneud yn anodd, gan edrych ar y model Ardal Economaidd Ewropeaidd. Mae nifer o fodelau y mae angen inni eu harchwilio. Mae'n rhaid i ni gadw mewn cof yr hyn a ddywedodd pobl wrthym mewn gwirionedd, nid yr hyn y byddai ef a minnau wedi gobeithio eu bod wedi ei ddweud, er mwyn gwneud yn siŵr ein bod yn cyrraedd sefyllfa sydd er budd busnesau Cymru.
I’ll keep it pretty brief, seeing as we’re short on time. First Minister, do you agree with your party’s leadership candidate and MP for Pontypridd, Owen Smith, that we should reject the democratic will of the people of Wales and the United Kingdom and rejoin the EU, adopt the euro and have open borders through the Schengen zone?
Byddaf yn ei gadw’n eithaf byr, gan ein bod yn brin o amser. Brif Weinidog, a ydych chi’n cytuno ag ymgeisydd ar gyfer arweinyddiaeth eich plaid a’r AS dros Bontypridd, Owen Smith, y dylem wrthod ewyllys democrataidd pobl Cymru a'r Deyrnas Unedig ac ailymuno â'r UE, mabwysiadu'r ewro a chael ffiniau agored drwy'r parth Schengen?
No, not any more than I think there should be another referendum on devolution.
Nac ydw, dim mwy nag yr wyf yn credu y dylai fod refferendwm arall ar ddatganoli.
First Minister, thank you for your statement this afternoon. Could I seek clarity, please, on one key area? You are signed up to, and I think we’re all signed up to as free a movement of goods and services as possible, because trade is good for any country, and the more barriers you put in place, the less job opportunities and the less prosperity you create. In the wake of the referendum, you gave a very clear statement—in fact, it was in the third point of six that you said that it was vital that we also retain the free movement of people within the condition. That was given on 24 June in your six points that you said was the Welsh Government’s position. I have to say, since then, and in particular after your press conference at the end of August, you’ve said that not making the same demands of the European system of the freedom of movement was now the Welsh Government’s position. It was keen to retain goods and services, but the free movement of people was no longer, and I quote this from the article, of the same demands that you were expecting out of the renegotiation. So, there is a material change in the Welsh Government’s position from what you stated in your six critical points that you outlined at the outset, at the end of June/beginning of July, to where the Government is at the moment. Can you confirm that is the case, please?
Brif Weinidog, diolch i chi am eich datganiad y prynhawn yma. A gaf ofyn am eglurder, os gwelwch yn dda, ar un maes allweddol? Rydych chi’n cytuno i, ac rwy’n meddwl ein bod ni i gyd yn cytuno i symudiad mor rhydd â phosibl o nwyddau a gwasanaethau, oherwydd bod masnach yn dda ar gyfer unrhyw wlad, a'r mwyaf o rwystrau y byddwch yn eu rhoi ar waith, y lleiaf o gyfleoedd gwaith a’r lleiaf o ffyniant yr ydych chi’n ei greu. Yn sgil y refferendwm, rhoesoch ddatganiad clir iawn—yn wir, yr oedd yn y trydydd pwynt o chwech y gwnaethoch ddweud ei bod yn hanfodol ein bod hefyd yn cadw symudiad rhydd o bobl yn yr amod. Dywedwyd hynny ar 24 Mehefin yn rhan o’r chwe phwynt y dywedasoch chi oedd yn amlinellu safbwynt Llywodraeth Cymru. Mae’n rhaid i mi ddweud, ers hynny, ac yn arbennig ar ôl eich cynhadledd i'r wasg ddiwedd mis Awst, rydych chi wedi dweud mai safbwynt Llywodraeth Cymru yn awr yw peidio â gwneud yr un gofynion o system Ewrop o ran rhyddid i symud. Mae’n awyddus i gadw nwyddau a gwasanaethau, ond nid oedd symudiad rhydd o bobl, ac rwyf yn dyfynnu hyn o erthygl, bellach yr un o’r gofynion yr oeddech yn eu disgwyl o'r ail-drafod. Felly, mae yna newid sylweddol yn safbwynt Llywodraeth Cymru o’r hyn a nodwyd gennych yn y chwe phwynt allweddol a amlinellwyd gennych yn y dechrau, ar ddiwedd mis Mehefin/dechrau mis Gorffennaf, i safbwynt y Llywodraeth ar hyn o bryd. A allwch chi gadarnhau bod hyn yn wir, os gwelwch yn dda?
I think it’s inevitable that free movement of people is controversial. I think it would be difficult to suggest that people voted in favour of free movement of people—seeing as I heard it so many times on the doorstep—as they voted to leave the EU. Part of the problem is we can’t have an exhaustive list of why people decided to leave the EU. I hear what Plaid Cymru say, but you have to accept what the referendum said, and we have to try to understand what the people of Wales want and to try and find a way forward that the majority of people of Wales will actually want to support. For me, what is hugely important is free movement of goods and services and access to the single market. It is a given that, without that, Welsh business and the Welsh economy cannot thrive. Beyond that, of course, there are a number of points of negotiation that cannot be resolved this week or next month, or the month after that, but will need to be resolved in the two-year period following the triggering of article 50.
Rwy'n credu ei bod yn anochel bod symudiad rhydd o bobl yn fater dadleuol. Rwy'n credu y byddai'n anodd awgrymu bod pobl wedi pleidleisio o blaid symudiad rhydd o bobl—o ystyried fy mod wedi clywed hynny gymaint o weithiau ar garreg y drws—gan iddynt bleidleisio i adael yr UE. Rhan o'r broblem yw na allwn gael rhestr lawn o’r rhesymau pam fod pobl wedi penderfynu gadael yr UE. Rwy’n clywed yr hyn y mae Plaid Cymru yn ei ddweud, ond mae’n rhaid i chi dderbyn yr hyn a ddywedodd y refferendwm, ac mae'n rhaid i ni geisio deall yr hyn y mae ar bobl Cymru ei eisiau a cheisio dod o hyd i ffordd ymlaen y bydd y mwyafrif o bobl Cymru mewn gwirionedd yn awyddus i’w chefnogi. I mi, yr hyn sy’n hynod bwysig yw symudiad rhydd o nwyddau a gwasanaethau a mynediad at y farchnad sengl. Mae’n sicr, heb hynny, na all busnesau Cymru ac economi Cymru ffynnu. Tu hwnt i hynny, wrth gwrs, mae nifer o bwyntiau trafod na ellir eu datrys yr wythnos hon na’r mis nesaf, na’r mis ar ôl hynny, ond bydd angen eu datrys yn ystod y cyfnod o ddwy flynedd yn dilyn sbarduno erthygl 50.
I would agree with the First Minister that Wales needs an impact on the Brexit negotiations—it shouldn’t all be left to the Government in Westminster—but sending any of the Europhiles that pack the Welsh Government to represent Wales in the Brexit talks is merely setting the fox to guard the hen house. You wouldn’t send a salesman who had no faith in his product into a negotiation with a key customer; you wouldn’t let a salesman who had spent the previous few months talking down your product and focusing on its weakness to discuss pricing with a key customer; neither would you send a salesman who is convinced that that customer was the only customer in the world.
The Welsh Government has shown time and time again in this Chamber that you have no faith in Wales outside the EU and that you’re totally dependent on the EU to make your laws so that you can run yourselves as a management committee. We don’t need representatives who can sing a song of dependency on the EU in their sleep and who have no belief in their own ability to govern in the interest of the Welsh people or in the entrepreneurial spirit of the Welsh people.
We need people who understand our bargaining power as the fifth biggest economy in the world and one of the EU’s biggest customers. We’re not going to find those people in the Welsh Government.
Byddwn yn cytuno â'r Prif Weinidog bod angen i Gymru gael effaith ar y trafodaethau Brexit—ni ddylid eu gadael i gyd i'r Llywodraeth yn San Steffan—ond mae anfon unrhyw un o'r Ewrop-garwyr sy'n llenwi Llywodraeth Cymru i gynrychioli Cymru yn y trafodaethau Brexit fel gofyn i lwynog i warchod y cwt ieir. Ni fyddech yn anfon gwerthwr heb unrhyw ffydd yn ei gynnyrch i drafod â chwsmer allweddol; ni fyddech yn caniatáu i werthwr a oedd wedi treulio'r ychydig fisoedd diwethaf yn sôn am anfanteision eich cynnyrch a chanolbwyntio ar ei wendidau i drafod prisiau â chwsmer allweddol; ni fyddech ychwaith yn anfon gwerthwr sy'n argyhoeddedig mai’r cwsmer hwnnw oedd yr unig gwsmer yn y byd.
Mae Llywodraeth Cymru wedi dangos dro ar ôl tro yn y Siambr hon nad oes gennych unrhyw ffydd yng Nghymru y tu allan i'r UE a’ch bod yn llwyr ddibynnol ar yr UE i wneud eich deddfau fel y gallwch weithredu fel pwyllgor rheoli. Nid oes angen cynrychiolwyr arnom sy'n gallu canu cân o ddibyniaeth ar yr UE yn eu cwsg ac nad oes ganddynt unrhyw gred yn eu gallu eu hunain i lywodraethu er budd pobl Cymru nac ysbryd entrepreneuraidd pobl Cymru.
Mae arnom angen pobl sy'n deall ein grym bargeinio fel pumed economi fwyaf y byd ac un o gwsmeriaid mwyaf yr UE. Nid ydym yn mynd i ddod o hyd i’r bobl hynny yn Llywodraeth Cymru.
I think the Member has to accept her party did not win the election. They’ve already lost one Member in record time. Frankly, I’m not going to be lectured by a party not all of whose Members actually live in Wales—talk about commitment to our country. There are people who don’t live in our country, and yet still want, apparently, to have to be paid to do so. That’s just totally ridiculous.
From our perspective, we have to respect what the Welsh people said. We have to try to interpret, as best we can, what they said, because there’s no clarity, apart from the fact that they voted to leave the European Union. But, what they don’t want is to be in a position where they find themselves worse off economically. I know, as far as UKIP are concerned, the world’s a simple place where simple things can be done in a short space of time. That’s not the way that the world actually is. So, from our perspective, we want to respect the views of the people of Wales. For years, her party didn’t want this place to exist. Now, they’re here; okay, they accepted the reality of democracy. We’ve done the same and, as her party claims to have done, we’ll do the same.
Rwy'n credu bod yn rhaid i’r Aelod dderbyn na enillodd ei phlaid yr etholiad. Maent eisoes wedi colli un Aelod mewn dim o dro. A dweud y gwir, nid wyf am gael fy narlithio gan blaid nad yw pob un o’i haelodau yn byw yng Nghymru—yn siarad am ymrwymiad i'n gwlad. Mae pobl nad ydynt yn byw yn ein gwlad, ac eto yn dal yn awyddus, mae'n debyg, i gael eu talu i orfod gwneud hynny. Mae hynny’n gwbl hurt.
O'n safbwynt ni, mae'n rhaid i ni barchu yr hyn y dywedodd y Cymry. Mae'n rhaid i ni geisio dehongli, hyd eithaf ein gallu, yr hyn a ddywedwyd ganddynt, oherwydd nid oes eglurder, ar wahân i'r ffaith eu bod wedi pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd. Ond, yr hyn nad ydynt ei eisiau yw bod mewn sefyllfa lle maent yn canfod eu hunain mewn sefyllfa waeth yn economaidd. Rwy’n gwybod, cyn belled ag y mae UKIP yn y cwestiwn, bod y byd yn lle syml lle y gall pethau syml gael eu gwneud mewn cyfnod byr o amser. Nid dyna'r ffordd y mae'r byd mewn gwirionedd. Felly, o'n safbwynt ni, rydym yn awyddus i barchu barn pobl Cymru. Am flynyddoedd, nid oedd ei phlaid am i’r lle hwn fodoli. Nawr, maent yma; iawn, maent wedi derbyn realiti democratiaeth. Rydym ni wedi gwneud yr un peth ac, fel mae ei phlaid hi yn honni ei bod wedi ei wneud, byddwn ni’n gwneud yr un peth.
Finally, Mark Reckless.
Yn olaf, Mark Reckless.
To date, though, agriculture has been devolved legally to Wales, but, in practice, most of what happens in that area has been set at EU level. The First Minister rightly observes there will be a massive difference between a Barnett formula share of agriculture spending and what we’ve received under the CAP. Given that, is it wise for him to set himself against a CAP-type policy on a UK level, simply because it would involve interference with that area that’s been legally devolved?
Hyd yn hyn, fodd bynnag, mae amaethyddiaeth wedi ei ddatganoli yn gyfreithiol i Gymru, ond, yn ymarferol, mae'r rhan fwyaf o'r hyn sy'n digwydd yn y maes hwnnw wedi ei osod ar lefel yr UE. Mae’r Prif Weinidog yn gywir ddigon i nodi y bydd gwahaniaeth enfawr rhwng cyfran fformiwla Barnett o wariant ar amaethyddiaeth a'r hyn a gawsom o dan y Polisi Amaethyddol Cyffredin. O ystyried hynny, a yw'n ddoeth iddo osod ei hun yn erbyn polisi tebyg i Bolisi Amaethyddol Cyffredin ar lefel y DU, dim ond oherwydd y byddai'n golygu ymyrryd â’r maes hwnnw sydd wedi ei ddatganoli yn gyfreithiol?
He’s now saying he doesn’t want interference from Brussels, but that there should be interference from London. I mean, where does that leave Welsh farmers? The reality is that we have an entirely different system of payment and a different computer system. Trying to bring four systems together—good luck with that one. We, for a long time, have said that we will tailor our policies for the good of Welsh farmers. What we need is the guarantee of the money—that money that was coming to Welsh farmers from Europe: £260 million of farming subsidies. He said, and his party said, not a penny of that would be lost. If we have that money, we could implement a farming policy that commands the support of those who live in the Welsh countryside, rather than trying to use this as an excuse to take powers away from the elected body of the people of Wales. I say now to him and to others in this Chamber: if this is going to be used as an excuse to centralise power in the UK away from the people of Scotland, Wales and Northern Ireland, he will find strong opposition in this Chamber and outside it.
Mae bellach yn dweud nad yw am ymyrraeth o Frwsel, ond y dylai fod ymyrraeth o Lundain. Lle mae hynny'n gadael ffermwyr Cymru? Y realiti yw bod gennym system hollol wahanol o dalu a system gyfrifiadurol wahanol. Ceisio dod â phedair system ynghyd—pob lwc â hynny. Rydym ni, am gyfnod hir, wedi dweud y byddwn yn teilwra ein polisïau er lles ffermwyr Cymru. Yr hyn y mae ei angen arnom yw gwarant o'r arian—yr arian hwnnw a oedd yn dod i ffermwyr Cymru o Ewrop: £260 miliwn o gymorthdaliadau ffermio. Dywedodd ef, a dywedodd ei blaid, na fyddai ceiniog o hwnnw’n cael ei golli. Os oes gennym yr arian hwnnw, gallem weithredu polisi ffermio sy'n ennyn cefnogaeth y bobl sy'n byw yng nghefn gwlad Cymru, yn hytrach na cheisio defnyddio hyn fel esgus i gymryd pwerau oddi wrth gorff etholedig pobl Cymru. Rwyf yn dweud yn awr wrtho ef a phobl eraill yn y Siambr hon: os yw hyn yn mynd i gael ei ddefnyddio fel esgus i ganoli grym yn y DU i ffwrdd o bobl Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, bydd yn gweld gwrthwynebiad cryf yn y Siambr hon a thu allan iddi.
Diolch, Brif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf yw’r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ar y Mesur Treth Trafodiadau Tir a Gwrthweithio Osgoi Trethi Datganoledig (Cymru). Rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, Mark Drakeford.
The next item is the statement by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government on the Land Transaction Tax and Anti-avoidance of Devolved Taxes (Wales) Bill. I call on the Cabinet Secretary for Finance and Local Government, Mark Drakeford.
Diolch yn fawr, Lywydd. Ddoe gosodais y Bil Treth Trafodiadau Tir a Gwrthweithio Osgoi Trethi Datganoledig (Cymru) ynghyd â’r memorandwm esboniadol gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Thank you very much, Presiding Officer. Yesterday, I laid the Land Transaction Tax and Anti-avoidance of Devolved Taxes (Wales) Bill, together with the explanatory memorandum, before the National Assembly for Wales.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Mae cyflwyno’r Bil hwn yn nodi cam pwysig yn ein taith i ddatganoli trethi, ac mae’n arwydd o gynnydd wrth inni baratoi ar gyfer y trethi Cymreig cyntaf ers bron 800 o flynyddoedd. Mae’r Bil yn dilyn Deddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016, a gafodd Gydsyniad Brenhinol ym mis Ebrill. Roedd y Ddeddf hon yn darparu fframwaith cyfreithiol ar gyfer casglu a rheoli trethi datganoledig, gan gynnwys sefydlu Awdurdod Cyllid Cymru—awdurdod a fydd yn ymgymryd â’r swyddogaethau casglu a rheoli mewn perthynas â’r dreth trafodiadau tir.
Rydym wedi ymgynghori’n helaeth â’n rhanddeiliaid ar gynnwys y Bil ac ar ffurf y dreth trafodiadau tir. Hoffwn fanteisio ar y cyfle i ddiolch yn ffurfiol i bob un sydd wedi chwarae rhan i’w ddatblygu. Rwy’n gwerthfawrogi eu bod yn parhau i gyfrannu at lywio’r gwaith manwl sydd eto i’w ddatblygu o dan y Bil hwn.
So, it is, Dirprwy Lywydd, that this Bill will establish a new tax on land transactions in Wales, which will replace stamp duty land tax from April 2018.
In particular, the Bill sets out in Part 2 the key principles of LTT, including which types of transaction will incur an LTT charge and who will have to pay that charge. In Part 3 the Bill sets out how the tax will be calculated and what reliefs will apply. Part 4 deals with the application of the Bill in relation to leases and licences, while Part 5 sets out the special rules applicable to a variety of persons and bodies, such as partnerships or companies. Part 6 of the Bill includes the rules on making a land transaction return and paying the tax, while Part 7 sets out specific measures to tackle devolved tax avoidance.
To guide us in developing our policies and procedures, the Welsh Government has learned from the experience of both HM Revenue and Customs and Revenue Scotland. The Bill retains key elements of stamp duty land tax, including the approach to partnerships, trusts and companies, and to reliefs and exemptions. This is in order to ensure consistency and stability, which businesses have asked for, and which will enable a smooth transition for the property market.
There are, however, some areas in which land transaction tax is different. Those areas are designed to improve efficiency, effectiveness and to ensure a focus on uniquely Welsh needs and priorities. For example, the Bill introduces a simpler general anti-avoidance rule, which will apply to all Welsh taxes, and a single, overarching and robust anti-avoidance rule, which will apply to all reliefs within the land transaction tax itself. This approach will extend, simplify and strengthen existing stamp duty land tax legislation.
Dirprwy Lywydd, taxes fund the Welsh public services on which we all rely. This Government will take a robust approach whenever we believe that democratically sanctioned taxes are being deliberately avoided in Wales.
The Bill will establish a framework for setting the rates and bands for land transaction tax. We will adopt a marginal tax structure in Wales because this is both fairer and more progressive and is also consistent with the approach taken in Scotland, and more recently across the UK. The legislation before Members this afternoon includes specific provision that commits us to adopt a progressive approach to rates and bands—a key benefit of devolving stamp duty land tax being the opportunity to embed fairness in our legislation.
Rates and bands for land transaction tax will be set through secondary legislation closer to April 2018, in order to reflect the economic conditions and state of the property market at that time. A research paper providing a wider context about existing stamp duty land tax rates and bands in England and Wales, and land building transaction tax in Scotland, together with the economic context, will be published shortly. I plan to make it available in advance of the Finance Committee’s Stage 1 proceedings in the hope that that will assist the committee with its consideration of the Bill. Both the UK and Scottish Governments have made changes to their respective land transaction taxes recently, in particular in relation to the rate on additional residential properties. The UK changes were consulted upon in Wales, England and Northern Ireland earlier this year, and the legislation is currently in the later stages of progression through the UK Parliament. The Welsh Government published a Treasury paper seeking views about a higher rate for additional residential properties over the summer. The responses received are currently being considered. This is a matter, amongst a range of others, on which I look forward to studying the views of the Finance Committee when it comes to completing its Stage 1 report.
Dirprwy Lywydd, land transaction tax is the first of two taxes to be devolved to Wales. Later this year, I will introduce a second Bill to the National Assembly to establish a landfill disposals tax. Devolving taxes to Wales enables the Welsh Government to develop a tax system that is simpler, fairer and that supports our ambitions for public services, jobs and growth. For the first time in almost 800 years, we will take the first steps today towards developing and implementing a tax regime that is more directly suited to the circumstances and people of Wales. We intend to do so in a way that works closely with those most directly involved in the relevant fields, which remains conscious of the need to provide a smooth transition between long-established regimes and new arrangements, while at the same time putting in place a law that is sufficiently flexible to accommodate the development of further distinctiveness in the future. In this way, I believe the Bill can make a real difference to people’s lives. I look forward now to the scrutiny process that will follow, and to the engagement of the many organisations and individuals within this Siambr and beyond, who I know will have an interest in making this Bill a success. Diolch yn fawr.
The introduction of this Bill marks a significant step in our tax devolution journey and progress in preparing for the first Welsh-specific taxes in almost 800 years. The Bill follows the passage of the Tax Collection and Management (Wales) Act 2016, which received Royal Assent in April. The Act provided the legal framework to collect and manage devolved taxes, including the establishment of the Welsh Revenue Authority—the authority that will undertake the collection and management functions for land transaction tax.
There has been extensive consultation with stakeholders about the content of this Bill and the shape of land transaction tax. I would like to formally thank all those who have contributed to its development. I value their continued involvement in informing the detailed work that still needs to be taken forward under this Bill.
Felly, Ddirprwy Lywydd, bydd y Mesur hwn yn sefydlu treth newydd ar drafodiadau tir yng Nghymru, a fydd yn cymryd lle treth dir y dreth stamp o fis Ebrill 2018.
Yn benodol, mae'r Bil yn nodi egwyddorion allweddol y Dreth Trafodiadau Tir yn Rhan 2, gan gynnwys ba fathau o drafodiadau a fydd yn esgor ar dâl Treth Trafodiadau Tir a phwy fydd yn gorfod ei dalu. Yn Rhan 3, mae'r Bil yn nodi sut y bydd y dreth yn cael ei chyfrifo a pha ostyngiadau fydd yn berthnasol. Mae Rhan 4 yn ymwneud â chymhwyso’r Bil mewn perthynas â phrydlesi a thrwyddedau, ac mae Rhan 5 yn nodi'r rheolau arbennig sy'n ymwneud ag amrywiaeth o bersonau a chyrff, megis partneriaethau neu gwmnïau. Mae Rhan 6 o’r Bil yn cynnwys y rheolau ynglŷn â llenwi ffurflen trafodiad tir a thalu'r dreth, ac mae Rhan 7 yn nodi mesurau penodol i fynd i'r afael ag osgoi talu trethi datganoledig.
Er mwyn ein harwain wrth ddatblygu ein polisïau a'n gweithdrefnau, mae Llywodraeth Cymru wedi dysgu o brofiadau Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi a Chyllid yr Alban. Mae'r Bil yn cadw elfennau allweddol treth dir y dreth stamp, gan gynnwys y dull o ymdrin â phartneriaethau, ymddiriedolaethau a chwmnïau, a sut i weithredu gostyngiadau yn y dreth ac eithriadau. Gwneir hyn er mwyn sicrhau cysondeb a sefydlogrwydd, sef yr hyn y mae busnesau wedi gofyn amdanynt, a byddai hefyd yn galluogi proses drosglwyddo ddidrafferth ar gyfer y farchnad eiddo.
Fodd bynnag, ceir rhai meysydd lle mae'r dreth trafodiadau tir yn wahanol. Bwriad y meysydd hynny yw gwella effeithlonrwydd, effeithiolrwydd a sicrhau pwyslais ar anghenion a blaenoriaethau sy'n unigryw i Gymru. Er enghraifft, mae'r Bil yn cyflwyno rheol gyffredinol ar atal osgoi symlach, a fydd yn berthnasol i bob treth yng Nghymru, ac un rheol gyffredinol a chadarn ar atal osgoi, a fydd yn berthnasol i bob gostyngiad o fewn y dreth trafodiadau tir ei hun. Bydd y dull hwn yn ehangu, yn symleiddio ac yn cryfhau deddfwriaeth bresennol yn ymwneud â threth dir y dreth stamp.
Ddirprwy Lywydd, mae trethi'n ariannu'r gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yr ydym ni i gyd yn dibynnu arnynt. Bydd y Llywodraeth hon yn gweithredu dull cadarn pryd bynnag y bydd o'r farn fod trethi sydd wedi'u gorchymyn yn ddemocrataidd yn cael eu hosgoi yn fwriadol yng Nghymru.
Bydd y Bil yn sefydlu fframwaith ar gyfer pennu cyfraddau a bandiau'r dreth trafodiadau tir. Byddwn yn dilyn strwythur treth ymylol yng Nghymru gan fod hyn yn decach ac yn fwy blaengar, a hefyd yn gyson â'r dull a ddilynwyd yn yr Alban, ac yn fwy diweddar ar draws y DU. Mae'r ddeddfwriaeth sydd gerbron yr Aelodau y prynhawn yma yn cynnwys darpariaeth benodol sy'n ein hymrwymo i weithredu dull blaengar tuag at gyfraddau a bandiau—un o fanteision allweddol datganoli treth dir y dreth stamp yw'r cyfle i sicrhau deddfwriaeth deg.
Caiff cyfraddau a bandiau y dreth trafodiadau tir eu pennu drwy is-ddeddfwriaeth yn nes at fis Ebrill 2018, er mwyn adlewyrchu'r amodau economaidd a chyflwr y farchnad eiddo ar yr adeg honno. Caiff papur ymchwil sy'n cynnig cyd-destun ehangach cyfraddau a bandiau treth dir y dreth stamp yng Nghymru a Lloegr, a threth trafodiadau adeiladau a thir yn yr Alban, ynghyd â'r cyd-destun economaidd, ei gyhoeddi cyn bo hir. Rwy'n bwriadu iddo fod ar gael cyn trafodion Cyfnod 1 y Pwyllgor Cyllid yn y gobaith y bydd hynny'n helpu'r pwyllgor wrth iddo ystyried y Bil. Mae Llywodraethau'r DU a'r Alban wedi gwneud newidiadau i'w trethi trafodiadau tir yn ddiweddar, yn benodol o ran y gyfradd ar gyfer eiddo preswyl ychwanegol. Ymgynghorwyd â Chymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon yn gynharach eleni ynglŷn â'r newidiadau yn y DU, ac mae'r ddeddfwriaeth ar hyn o bryd yng nghamau olaf y daith drwy Senedd y DU. Cyhoeddodd Lywodraeth Cymru bapur gan y Trysorlys yn ceisio barn ynghylch cyfradd uwch ar gyfer eiddo preswyl ychwanegol dros yr haf. Mae'r ymatebion a gafwyd yn cael eu hystyried ar hyn o bryd. Dyma fater, ymysg amrywiaeth o rai eraill, Yr wyf yn edrych ymlaen at astudio barn y Pwyllgor Cyllid ar y mater hwn, ymysg eraill, pan gaiff adroddiad Cyfnod 1 y Pwyllgor ei gwblhau.
Ddirprwy Lywydd, y dreth trafodiadau tir yw'r dreth gyntaf o ddwy i'w datganoli i Gymru. Yn ddiweddarach eleni, byddaf yn cyflwyno ail Fil i'r Cynulliad Cenedlaethol er mwyn sefydlu treth gwarediadau tirlenwi. Mae datganoli trethi i Gymru yn galluogi Llywodraeth Cymru i ddatblygu system dreth sy'n symlach, yn decach ac sy'n cefnogi ein dyheadau ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus, swyddi a thwf. Am y tro cyntaf ers bron i 800 o flynyddoedd, byddwn yn cymryd y camau cyntaf heddiw tuag at ddatblygu a gweithredu cyfundrefn dreth sy'n gweddu’n fwy uniongyrchol i amgylchiadau a phobl Cymru. Rydym yn bwriadu gwneud hynny mewn ffordd sy'n cydweithio'n agos â'r rhai sydd fwyaf â’r cysylltiad mwyaf uniongyrchol â'r meysydd perthnasol, ac sy’n cadw mewn cof fod angen newid yn ddidrafferth o gyfundrefnau hirsefydledig i drefniadau newydd, a hynny yr un pryd â gweithredu cyfraith sy'n ddigon hyblyg i ddarparu ar gyfer datblygiad unrhyw nodweddion unigryw pellach yn y dyfodol. Drwy wneud hynny, rwy'n credu y gallai'r Bil wneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau pobl. Rwy'n edrych ymlaen yn awr at y broses graffu a fydd yn dilyn, ac at gyfraniad yr amryfal sefydliadau ac unigolion o fewn Siambr hon a thu hwnt, yr wyf yn gwybod y bydd ganddynt ddiddordeb mewn sicrhau bod y Bil hwn yn llwyddiant. Diolch yn fawr.
Yn gyntaf, hoffwn ddiolch i’r Ysgrifennydd cyllid am ei ddatganiad ac am ei rannu â ni o flaen llaw. Mae llawer o sôn wedi bod dros y dyddiau diwethaf—cyffro hyd yn oed, rwy’n credu, o leiaf ymhlith rhai—am natur hanesyddol y Bil hwn, a fydd, ynghyd â Deddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016 a’r Mesur treth tirlenwi, fel a ddywedwyd, yn golygu y bydd Cymru’n codi peth o’i threthi am y tro cyntaf ers Dafydd ap Gruffydd, wrth gwrs, sef y gwir lyw olaf, yn 1283.
Wrth gwrs, rydym yn croesawu’r Mesur hwn ac yn ymfalchïo yn yr arwyddocâd hanesyddol hwn, ond darganfyddwn wir arwyddocâd y pwerau hyn wrth eu defnyddio—wrth eu saernïo, fel yr oedd yr Ysgrifennydd yn ei ddweud, at anghenion penodol Cymru. Felly, mae’n ddyletswydd bwysig ar y lle hwn, wrth gwrs, i sicrhau ein bod yn gwneud defnydd llawn ohonynt, a’r man cychwyn ar gyfer hynny ydy’r craffu y byddwn yn gyfrifol amdano, er mwyn dangos i bobl Cymru, a dweud y gwir, y medrant ymddiried yn y Cynulliad hwn i ddiogelu eu buddiannau pan ddaw at y mater o drethiant.
Mae hwn yn Fesur technegol iawn, ac felly rydym yn croesawu, wrth gwrs, y ffaith ein bod wedi cael Mesur drafft. Roedd hynny’n rhoi cyfle i gyrff gwahanol ar draws Cymru ymateb, ac rwy’n falch i weld bod y Llywodraeth wedi ceisio cyfuno yn y Mesur llawer o ofynion yr ymatebion a gafwyd i’r ymgynghoriad. Ar y cwestiwn yma o’r balans ynddo fe rhwng yr angen, efallai, am gysondeb a sefydlogrwydd wrth symud i fframwaith Cymreig, ac wrth gwrs wedyn i greu platfform ar gyfer efallai creu polisïau sydd wedi’u creu yn benodol i ymateb i anghenion Cymru, a pholisïau radical o bryd i gilydd, mae cyfeiriad yn y datganiad i’r driniaeth o ail dai, a dyna un enghraifft o hynny, ac, wrth gwrs, mae yna ymgynghoriad yn mynd ymlaen yn Lloegr ar hyn o bryd.
Ond i ba raddau dylid sicrhau bod y Mesur yma yn rhoi digon o ryddid i Lywodraethau’r dyfodol ddefnyddio’r gallu yna i fod yn wahaniaethol—er enghraifft, edrych ar y posibilrwydd o fandiau rhanbarthol i adlewyrchu gwahaniaethau mewn marchnadoedd tai yn lleol, sydd yn gallu bod yn ffactor; yn sicr, mae’n un o’r rhesymau, siŵr o fod, dros yr awgrym yma o ran tai ‘buy to let’, yn bennaf oherwydd problemau yn Llundain? I ba raddau y gallai’r dreth yma gael ei defnyddio i gwrdd â nodau polisïau eraill, er enghraifft, adlewyrchu ansawdd tai o ran effeithlonrwydd ynni neu safon ei adeiladwaith, ac yn y blaen? Hynny, gofyn y cwestiwn ydw i: i ba raddau ydy galluogi Llywodraethau’r dyfodol, nid o reidrwydd yn meddwl ein bod ni’n mynd i weithredu hynny yn syth trwy ddeddfwriaeth eilradd, ond creu cymaint o benrhyddid trwy’r Mesur ar gyfer Llywodraethau’r dyfodol i sicrhau bod gyda ni ystod o bwerau ar gael?
O ran trafodaethau gyda’r Trysorlys, wrth gwrs mae cwestiwn y fframwaith cyllidol yn fater o bwys mawr sydd yn codi drafodaeth ehangach ar bwerau trethiannol a fydd yn cyd-redeg, wrth gwrs, gyda chraffu’r Bil hwn. Os gall yr Ysgrifennydd efallai yn ein hysbysu ni ynglŷn â ble mae’r trafodaethau hynny, byddai hynny yn fuddiol iawn, ac yn benodol os gallai fe ymateb i adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru yn benodol ar y Mesur yma yn edrych ar y cwestiwn a ddylid eithrio de-ddwyrain Lloegr a Llundain cyn belled ag y mae asesu'r newidiadau i’r bloc wrth amcangyfrif yr effaith ar y bloc gydag unrhyw newidiadau yn y dreth yma.
Yn fwy eang byth, a gaf i demptio’r Ysgrifennydd efallai i dir perig? Achos mae’r rhan fwyaf o’r economegwyr sy’n edrych ar y dreth yma a’r dreth stamp yn Lloegr wedi dod i’r casgliad mae’n dreth hynod, hynod aneffeithlon. A dweud y gwir, mae’n anodd iawn i’w chyfiawnhau hi. Wrth gwrs, mae yn wir hefyd bod yr ystod o drethi sydd ymwneud rhywsut ag eiddo neu dir rydym wedi’u hetifeddu—y trethi busnes a hefyd, wrth gwrs, y dreth gyngor—i gyd yn llai na foddhaol am ryw rheswm neu gilydd. A yw hi’n amser, efallai, yn ystod y tymor hwn, i ni gael ymchwiliad mwy eang mewn i’r holl gwestiwn o fframwaith trethiant tir ac eiddo i Gymru? Achos byddai hyn yn gyfle i ddod lan ag atebion Cymreig go iawn, rwy’n credu, a fyddai yn sicr yn creu fframwaith mwy buddiol i’r tymor hir.
First of all, I’d like to thank the finance Secretary for his statement and for sharing it with us prior to making that statement. There’s been a great deal of talk over the past few days, and some excitement, even—at least amongst some—about the historic nature of this Bill that will, along with the Tax Collection and Management (Wales) Act 2016 and the Bill on landfill disposals tax, as has been said, mean that Wales will now levy some of its own taxes for the first time since the days of Dafydd ap Gruffydd, the real last ruler of Wales in 1283.
We welcome this Bill and take pride in its historical significance, but the real significance of these powers will become apparent as they are used and as they are formulated, as the Secretary said, to meet the specific needs of Wales. So, it’s an important duty for this place to ensure that we make full use of these powers, and the starting point for that is the scrutiny for which we will be responsible, in order to show the people of Wales that they can trust in this Assembly to safeguard their interests when it comes to the issue of taxation.
It’s a very technical Bill, and we therefore welcome the fact there was a draft Bill. That gave various organisations across Wales an opportunity to respond to that Bill, and I’m pleased to see that the Government has tried to incorporate within the Bill much of the response to that consultation. On this question of the balance in it between the need perhaps for consistency and stability in moving towards a Welsh framework, and of course then creating a platform for policies that are made to respond specifically to Welsh needs, and policies that may be radical from time to time, there is reference in the statement to the treatment of second homes, and that’s one example of that, and, of course, there’s a consultation ongoing in England on that issue at the moment.
But to what extent should we ensure that this Bill provides sufficient freedom for future Governments to make use of that power to differentiate—for example, looking at the possibilities of regional banding in order to reflect differences in housing markets at a local level, which can be a factor; certainly, it is one of the reasons for this suggestion in terms of buy-to-let homes, particularly because of problems in London? To what extent can this tax be used to meet the objectives of other policies, for example, reflecting the quality of housing in terms of energy efficiency or build quality? That is, I’m asking the question: to what extent can we enable future Governments, not necessarily thinking that we are going to implement that immediately through secondary legislation, but providing as much freedom as possible for future Governments to ensure that we have that range of powers available to us?
In terms of negotiations with the Treasury, of course, the question of the fiscal framework is an issue of great importance that does actually impinge on a wider debate on taxation powers that will go hand-in-hand with the scrutiny of this Bill. Now, if the Cabinet Secretary could tell us where those discussions have reached, that would be very beneficial, specifically if he could respond to the Wales Governance Centre’s report on this particular Bill, looking at the question as to whether the south-east of England and London should be exempted in terms of assessing the changes to the block in estimating the impact on the block of any changes in this tax.
More broadly still, may I tempt the Secretary onto some dangerous ground, perhaps? Because most of the economists looking at this tax and at stamp duty in England have come to the conclusion that it is an exceptionally inefficient tax. Indeed, it is very difficult to justify it. Of course, it is also true that the range of taxes that relate in one way or another to land or property that we’ve inherited—council tax and also, of course, business rates—are all less than satisfactory in one way or another. Is it not time now, perhaps, for us to have a broader inquiry into this whole question of the land and property tax framework for Wales? Because this would be an opportunity to actually discover real Welsh solutions, I think, that would certainly give us a framework that would be more beneficial in the longer term.
Wel, diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd, i’r Aelod am y cwestiynau a sylwadau yna.
I’ll try and respond to three of the big questions that were being raised. I entirely agree with what Adam Price said, that we are trying to strike a balance in the Bill between immediate continuity—because there is a system that people are very familiar with, it’s a system that has a lot of cross-border components to it as well, and the replies to consultation on the draft Bill were unambiguous from practitioners in asking for us to design a system that would be recognisable to them on the day that it was introduced. But we have to go beyond that to create a Bill that allows for policy departure beyond its introduction. That is what we have aimed to do in the way that the Bill is constructed. It will be of interest, I’m sure, to both the Finance Committee, but also to the constitutional affairs committee, to look at the way some of those regulation-making powers have been constructed in the Bill to try and make sure that, whenever a regulation-making power is used in a way that could alter the tax burden on individuals, that would require an affirmative debate on the floor of this Assembly.
But, at the same time, I believe that it creates a framework of flexibility in which, when new ideas and new possibilities want to be attempted, the Bill, if it becomes an Act, is constructed to allow that to happen.
Again, the Member’s quite right to say that the Bill has a direct line to the fiscal framework negotiations, because it will form part of the block grant adjustment mechanism that we are discussing with the Treasury. I’m very happy to say to Members that I’ve met the Chief Secretary to the Treasury once already, earlier in the summer, and I’m due to meet him again before the end of this month. That will be the start of detailed negotiations that will go on around the fiscal framework and the block grant adjustment mechanisms that will be necessary for this Bill and more generally in relation to the way in which devolved taxes and their interface with the block grant are negotiated for the future. I’m looking forward to meeting members of the Welsh Governance Centre—the authors of the report—tomorrow, to hear directly from them some of those ideas about how we might have a comparator that takes out London and the south east of England, with its distorting effect on comparisons with the rest of the United Kingdom.
Finally, on to the dangerous territory that I was invited onto in the final question—it’s the nature of the powers that this Assembly was provided with through the Government of Wales Act 2014 that we have the powers to replace stamp duty land tax. That’s what we are entitled to do immediately and that’s what this Bill therefore sets out to do. Does that mean that we should avoid a debate on bigger questions about different ways of approaching how we raise revenue, what should be taxed, how these taxes interplay with one another? I don’t think we should avoid that at all. I think this Assembly term may well be the right one to look at those questions, not in the abstract, but looking at how those ideas would, in a practical way, be applied if they were to be operated in Wales, and then to allow those with the responsibility to make informed decisions about them.
Well, thank you very much, Deputy Presiding Officer, and thank you to the Member for those comments and questions.
Byddaf yn ceisio ymateb i dri o'r cwestiynau mawrion a ofynnwyd. Cytunaf yn llwyr â'r hyn a ddywedodd Adam Price, sef ein bod yn ceisio cael cydbwysedd yn y Bil rhwng parhad uniongyrchol—gan fod yna system y mae pobl yn gyfarwydd iawn â hi, system a chanddi hefyd lawer o gydrannau trawsffiniol hefyd, ac roedd yr ymatebion i'r ymgynghoriad ynglŷn â'r Bil drafft gan ymarferwyr yn ddiamwys wrth ofyn i ni ddylunio system a fyddai’n gyfarwydd iddynt ar y diwrnod y caiff ei chyflwyno. Ond mae'n rhaid i ni fynd y tu hwnt i hynny, i lunio Bil a fydd yn caniatáu ar gyfer addasu’r polisi ar ôl ei gyflwyno. Dyna yw’r hyn yr ydym wedi ceisio ei wneud wrth lunio'r Bil. Bydd o ddiddordeb i'r Pwyllgor Cyllid, rwy'n siŵr, ond hefyd i'r pwyllgor materion cyfansoddiadol, i edrych ar y ffordd y mae rhai o'r pwerau hynny sy'n llunio rheoliadau wedi'u cynnwys yn y Bil, a cheisio gwneud yn siŵr y byddai'n rhaid cael trafodaeth gadarnhaol ar lawr y Cynulliad hwn, pryd bynnag y bydd pŵer sy'n llunio rheoliadau yn cael ei ddefnyddio mewn ffordd a allai newid y baich treth ar unigolion.
Ond, ar yr un pryd, rwy'n credu ei fod yn creu fframwaith hyblyg a fydd yn golygu fod y Bil, os caiff ei wneud yn Ddeddf, wedi’i lunio mewn ffordd a fydd yn caniatáu i syniadau newydd a phosibiliadau newydd gael eu cynnig.
Unwaith eto, mae'r Aelod yn llygad ei le wrth ddweud fod gan y Bil gysylltiad uniongyrchol â'r trafodaethau ar y fframwaith cyllidol, gan y byddai'n ffurfio rhan o'r mecanwaith addasu grantiau bloc yr ydym yn ei drafod â'r Trysorlys. Rwy'n hapus iawn i ddweud wrth yr Aelodau fy mod wedi cyfarfod â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys unwaith yn barod, yn gynharach yn yr haf, ac rwyf i fod i gwrdd ag ef eto cyn diwedd y mis hwn. Y cyfarfod hwnnw fydd dechrau'r trafodaethau manwl ynglŷn â'r fframwaith cyllidol a'r mecanweithiau addasu grantiau bloc a fydd yn angenrheidiol ar gyfer y Bil hwn ac yn fwy cyffredinol o ran y ffordd y caiff trethi datganoledig eu trafod ar gyfer y dyfodol, a'r modd y byddant yn rhyngweithio â'r grantiau bloc. Rwy'n edrych ymlaen at gwrdd ag aelodau Canolfan Llywodraethiant Cymru yfory—awduron yr adroddiad—i glywed yn uniongyrchol ganddyn nhw am rai o'r syniadau hynny ynglŷn â sut y gallem ni gael cymharydd a fyddai'n diystyru Llundain a de-ddwyrain Lloegr, a'i effaith niweidiol ar gymariaethau â gweddill y Deyrnas Unedig.
Yn olaf, ymlaen â ni i’r tir peryglus y cefais fy ngwahodd i’w droedio yn y cwestiwn olaf—dyna yw natur y pwerau a ddarparwyd i'r Cynulliad hwn gan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2014, sef fod gennym y pwerau i newid treth dir y dreth stamp. Mae gennym hawl i wneud hynny ar unwaith a dyna beth y mae'r Bil hwn felly yn bwriadu ei wneud. A yw hynny'n golygu y dylem ni osgoi cael dadl ynghylch cwestiynau mawrion am y gwahanol ffyrdd o fynd i'r afael â sut yr ydym yn codi refeniw, beth a ddylai gael ei drethu, sut y mae'r trethi hyn yn rhyngweithio â’i gilydd? Nid wyf yn credu y dylem ni osgoi hynny o gwbl. Rwy'n credu efallai’n wir mai'r tymor Cynulliad hwn yw'r un priodol i edrych ar y cwestiynau hynny, nid yn haniaethol, ond edrych ar sut y byddai'r syniadau hynny, mewn modd ymarferol, yn cael eu cymhwyso pe baent yn cael eu gweithredu yng Nghymru, ac yna rhoi caniatâd i'r rhai hynny sydd â'r cyfrifoldeb i wneud penderfyniadau gwybodus amdanynt.
I very much welcome the statement by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government on the land transaction tax. We know, on the land transaction tax, it’s a volatile and cyclical tax. We also know that it fell by £110 million between 2007-08 and 2009-10. We also know that the rate of increasing revenue in the south east, especially London, is greater than in the rest of the United Kingdom. We also know that the increase in London is at least partly due to overseas purchases—London is an international city. With the pound having fallen significantly in value against both the euro and the dollar, property prices in those currencies have also dropped considerably.
Can I just say, the Bill does mark a significant step in tax devolution? I think that’s something we need to really take account of. I very much welcome the introduction of a general anti-avoidance rule. In the last Assembly, some of us who were on the Finance Committee kept on talking about the need for a general anti-avoidance rule and I’m very pleased to see that having happened.
I’ve really got sort of two questions. One is about border properties. It says in the Bill:
‘Accordingly, the Welsh transaction is to be treated as a land transaction within the meaning of this Act (being the acquisition of a chargeable interest relating to the land in Wales).’
If there’s land in Wales and England, if the rate is the same in England and Wales, will the same amount be collected post the bringing in of this Act, and then split between England and Wales as it is now? I.e., will there be an opportunity for people to reduce the amount of tax they pay by having a value in England and a value in Wales that takes them below a threshold, which would reduce the amount of money they had to pay?
The second point is really—or the next two points, really, are following on from Adam Price; I wish I’d spoken before him, really. The first one is the no-detriment rule: is that going to be applied? If we’re going to see London and the south east, especially London, increasing in value—and there are houses in London for £50 million and £60 million; I’ve got streets in my constituency for that—I think you really have got that situation, in terms of the value that exists, that we are going to lose out over a period of time unless no-detriment is brought in. That either means, as Adam Price just said, excluding London and the south east and comparing us with comparable parts of England, or thinking of some other means of doing it so that we don’t end up losing out for the Welsh budget.
The third point—and I’m going to be even naughtier than Adam Price in trying to tempt you, Minister—is: is it now the time to start debating the relevance of a land value tax, as opposed to these property taxes, where people are taxed on the value of their land? I know that we’ve talked about it previously, before you had the current role you’ve got. Is now a time when at least it’s ready to start a debate on that subject?
Rwy'n croesawu'n fawr y datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ar y dreth trafodiadau tir. Rydym yn gwybod fod y dreth trafodiadau tir yn dreth gyfnewidiol a chylchol. Rydym yn gwybod hefyd ei bod wedi gostwng £110 miliwn rhwng 2007-08 a 2009-10. Rydym yn gwybod hefyd fod y gyfradd o gynyddu refeniw yn ne-ddwyrain Lloegr, yn enwedig Llundain, yn fwy nag yng ngweddill y Deyrnas Unedig. Rydym yn gwybod hefyd fod y cynnydd yn Llundain o leiaf yn rhannol o ganlyniad i bryniannau tramor—mae Llundain yn ddinas ryngwladol. Gan fod gwerth y bunt wedi gostwng yn sylweddol yn erbyn yr ewro a'r ddoler, mae prisiau eiddo yn yr arian hynny wedi gostwng yn sylweddol hefyd.
A gaf i ddweud, mae'r Bil yn nodi datblygiad sylweddol o ran datganoli trethi? Rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae gwir angen i ni ei ystyried. Croesawaf yn fawr gyflwyniad y rheol gyffredinol ar atal osgoi. Yn y Cynulliad diwethaf, roedd rhai ohonom a oedd ar y Pwyllgor Cyllid yn trafod yr angen am reol gyffredinol ar atal osgoi ac rwy'n falch iawn o weld bod hynny wedi digwydd.
Mae gennyf i ddau gwestiwn mewn gwirionedd. Mae un yn ymwneud ag eiddo ar y ffin. Mae'n nodi yn y Bil:
'Yn unol â hynny, mae trafodiad Cymru i'w drin fel trafodiad tir o fewn ystyr y Ddeddf hon (sef caffael buddiant trethadwy sy'n ymwneud â'r tir yng Nghymru).'
Os oes tir yng Nghymru a Lloegr, ac os yw'r gyfradd yr un fath yng Nghymru a Lloegr, a fydd yr un swm yn cael ei gasglu ar ôl cyflwyno'r Ddeddf hon, ac wedyn yn cael ei rannu rhwng Cymru a Lloegr fel sy'n digwydd ar hyn o bryd? H.y., a fydd cyfle i bobl dalu llai o dreth drwy gael gwerth yn Lloegr a gwerth yng Nghymru sy'n golygu eu bod o dan drothwy, a fyddai'n lleihau faint o arian sy'n rhaid iddynt ei dalu?
Mae'r ail bwynt mewn gwirionedd-neu'r ddau bwynt nesaf, mewn gwirionedd, yn ychwanegu at bwyntiau Adam Price; mae’n drueni fy mod heb siarad o'i flaen i ddweud y gwir. Mae'r un cyntaf yn ymwneud â'r rheol dim niwed: a yw honno am gael ei chymhwyso? Os ydym ni’n mynd i weld Llundain a de-ddwyrain Lloegr, yn enwedig Llundain, yn cynyddu mewn gwerth-ac mae yna dai yn Llundain sydd werth £50 miliwn a £60 miliwn; mae gennyf i strydoedd yn fy etholaeth am y prisiau hynny—rwyf wir yn credu bod y sefyllfa hynny'n bodoli, o ran y gwerth sy'n bodoli, sef ein bod yn mynd i golli allan dros gyfnod o amser, oni chyflwynir y rheol dim niwed. Mae hynny naill ai'n golygu, fel y dywedodd Adam Price, eithrio Llundain a de-ddwyrain Lloegr a’n cymharu ni â rhannau cymharol o Loegr, neu feddwl am ryw ffordd arall o'i wneud fel nad yw cyllideb Cymru ar ei cholled.
Y trydydd pwynt—ac rwyf am fod hyd yn oed yn fwy direidus nag Adam Price wrth geisio eich temtio, Weinidog—yw hyn: ai nawr yw’r amser i ddechrau trafod perthnasedd treth gwerth tir, yn hytrach na'r trethi eiddo hyn, lle caiff pobl eu trethu yn ôl gwerth eu tir? Gwn ein bod wedi siarad am y peth o'r blaen, cyn i chi ddechrau yn eich swydd bresennol. A yw hi bellach yn amser o leiaf i ddechrau dadl ar y pwnc hwnnw?
I thank Mike Hedges for all those questions. I’m grateful for what he said about the general anti-avoidance rule, and those who will be looking at the Bill closely will see that we have adopted the Scottish test for the GAAR, which is that tax arrangements that are artificial will be captured by the GAAR, whereas, in the stamp duty land tax, they have to be abusive before the GAAR applies. So, we have lowered the threshold for when the general anti-avoidance rule will come into play.
The issue of border properties, I’m sure, will be one that the committee will want to pursue during scrutiny. We have worked very closely with the land value authority. We think there are about 450 properties—we can practically name them—and about 30 or so of those change hands in any one year. The extent to which a property falls within the new regime in Wales and the regime that will pertain in England will depend upon the extent to which the property is in one nation or another. So, if a quarter of the land lies in Wales, then a quarter of its liability will be determined under our law, and if three quarters of it lies in England, then three quarters of it will be determined under the law that pertains in England. This is why we’re glad that it’s only 30 properties this applies to, and lots of them, actually, don’t have a quarter and three quarters; they are essentially in one country and have a marginal bit of land that’s on the other side of the border.
The no-detriment principle is absolutely important in relation to the block grant adjustment. What is the block grant adjustment there for? It’s to reflect the fact that the UK Government will no longer receive revenues from taxpayers in Wales for which the tax has been devolved. We therefore need to make sure that if this Assembly makes decisions that mean that we are able to grow taxes then we should get the benefit; if we make decisions that are in the opposite direction, we have to be clear that we will face the consequences of those. But comparators therefore have to be fair ones, and that is the point that the Wales Governance Centre was making about the London effect.
Finally, in relation to land value taxation, well, personally, I’ve always seen attractions in that. What I want us to do, if we can, in this Assembly term is to move on from relatively theoretical rehearsals of the merits and demerits of different ways of organising taxation. There’s a very good report, published by the Scottish Government in December last year, jointly between the Convention of Scottish Local Authorities and the Scottish Government, that does exactly that: it rehearses the theoretical advantages of LVT, of a local income tax, of a reformed council tax, for example. I don’t think we need to go over that ground again. We know now what the basic pluses and minuses are theoretically. We need to do a bit of applied work to see, as I said to Adam, how, if we were to adopt any of those ways forward in Wales, what that would actually mean for applying taxes in Wales. Then we will be in a better position to see which of these models might be preferable for us.
Rwy’n diolch i Mike Hedges am yr holl gwestiynau hynny. Rwy'n ddiolchgar am yr hyn a ddywedodd am y rheol gyffredinol ar atal osgoi, a bydd y rhai a fydd yn edrych yn fanwl ar y Bil yn gweld ein bod wedi dilyn strwythur prawf yr Alban ar gyfer y Rheol Gyffredinol ar Atal Osgoi, sef y bydd trefniadau treth sy'n artiffisial yn cael eu dal gan y Rheol Gyffredinol ar Atal Osgoi, ond o ran treth dir y dreth stamp, mae'n rhaid iddynt fod yn gamdriniol cyn bod y Rheol Gyffredinol ar Atal Osgoi yn berthnasol. Felly, rydym wedi gostwng y trothwy ar gyfer gweithredu’r rheol gyffredinol ar atal osgoi.
Rwy'n siŵr bod y mater sy’n ymwneud ag eiddo ar y ffin yn un y bydd y pwyllgor yn awyddus i dynnu sylw ato yn ystod y gwaith craffu. Rydym wedi gweithio'n agos iawn gyda'r awdurdod gwerth tir. Rydym yn credu bod yna tua 450 o eiddo—gallwn fwy neu lai eu henwi—ac mae tua 30 o'r rhai hynny yn newid perchennog mewn unrhyw flwyddyn benodol. Bydd i ba raddau y bydd eiddo yn dod o dan y drefn newydd yng Nghymru a'r drefn a fydd yn cael ei gweithredu yn Lloegr, yn dibynnu ar y graddau y bydd yr eiddo mewn un wlad neu'r llall. Felly, os bydd chwarter y tir yng Nghymru, bydd chwarter o'i rwymedigaeth yn cael ei phennu gan ein cyfraith ni, ac os bydd tri chwarter o'r tir yn Lloegr, bydd tri chwarter ohoni yn cael ei phennu gan y gyfraith sy'n gymwys yn Lloegr. Dyma pam yr ydym falch nad yw’n berthnasol dim ond i 30 o eiddo, ac mewn gwirionedd, nid yw llawer ohonynt wedi'u rhannu'n chwarter a thri chwarter; maent yn eu hanfod mewn un wlad a chanddynt ddarn ymylol o dir sydd yr ochr arall i'r ffin.
Mae'r egwyddor dim niwed yn hollbwysig o ran addasu grantiau bloc. Beth yw diben addasu grantiau bloc? Ei ddiben yw adlewyrchu'r ffaith na fydd Llywodraeth y DU bellach yn derbyn refeniw gan drethdalwyr yng Nghymru ar gyfer trethi sydd wedi'u datganoli. Felly, os yw'r Cynulliad hwn yn gwneud penderfyniadau sy'n golygu ein bod yn gallu codi trethi, mae angen i ni wneud yn siŵr ein bod yn elwa ar hynny; os ydym yn gwneud penderfyniadau i’r gwrthwyneb, mae'n rhaid i ni fod yn glir y byddwn ni'n wynebu canlyniadau hynny. Ond mae'n rhaid i gymaryddion felly fod yn rhai teg, a dyna'r pwynt yr oedd Canolfan Llywodraethiant Cymru yn ei wneud am effaith Llundain.
Yn olaf, o ran trethiant gwerth tir, wel, yn bersonol, yr wyf i bob amser wedi gweld manteision yn hynny. Yr hyn yr wyf i am i ni ei wneud, os gallwn ni, yn ystod tymor y Cynulliad hwn, yw symud ymlaen o ymarferion cymharol ddamcaniaethol o ran manteision ac anfanteision gwahanol ffyrdd o drefnu trethi. Ceir adroddiad da iawn, a gyhoeddwyd gan Lywodraeth yr Alban ym mis Rhagfyr y llynedd, ar y cyd â Chonfensiwn Awdurdodau Lleol yr Alban a Llywodraeth yr Alban, sy'n gwneud yr union beth hynny: mae'n ymarfer manteision damcaniaethol sy’n ymwneud â threth gwerth tir, treth incwm leol, diwygio’r dreth gyngor, er enghraifft. Nid wyf yn credu bod angen i ni fynd dros hynny eto. Rydym yn gwybod yn awr yn ddamcaniaethol beth yw'r pwyntiau cadarnhaol a'r pwyntiau negyddol sylfaenol. Mae angen i ni wneud ychydig o waith cymhwysol i weld, fel y dywedais wrth Adam, pe byddem yn penderfynu dilyn unrhyw un o'r ffyrdd hynny yng Nghymru, beth y byddai hynny'n ei olygu mewn gwirionedd ar gyfer cymhwyso trethi yng Nghymru. Wedyn, byddwn mewn gwell sefyllfa i weld pa un o'r modelau hyn a allai fod yn well ar ein cyfer ni.
Thank you, Cabinet Secretary, for your statement. You’ll be pleased to know that I am going to ask you about the land transaction tax and not about an array of hypothetical other taxation, be it the land tax or wealth tax or whatever. I think we’ve got enough on our plate dealing with this piece of legislation. You mentioned that this was a historic moment: the first Welsh tax in several hundred—I think it was 800 years. I felt like it took me 800 years to read the document. Actually, it’s quite a hefty document here, Cabinet Secretary, and there is a lot in there for us to consider before this finally does become the model of land transaction tax that is implemented across Wales. Whilst I acknowledge the more radical direction that Adam Price and Plaid Cymru put out earlier, I’m pleased that you’ve adopted the previous finance Minister’s maxim of keeping things the same as across the border and only deviating where absolutely necessary. Certainly, in the first instance, in the first few years of the operation of this tax, I think that’s a sensible move.
You mention no change for change’s sake. I could say that’s a good Conservative approach, Cabinet Secretary, but that would probably be antagonistic, so I’ll leave it at that. You mentioned consistency—and you were asked by both Mike Hedges and Adam Price about consistency—I’m sure you recognise it’s easy to talk about consistency, but can I ask you how are you ensuring that this consistency is taking place and will take place in practice? Is it on the one hand simply a case of copying English law where appropriate, or listening to experts in the field who may have their own issues with the law across the border and areas of where they think it can be better here and where, indeed, it might be worse across the border? How are you balancing that consistency? And—you have touched on this—how are you engaging stakeholders in an ongoing process as the tax is developed and, indeed, as it beds in?
We know that there have been concerns and anxieties in the tax world about the situation of having a different tax regime here. Land transaction tax, as you said, is particularly vulnerable to this criticism because of the way that people buy and sell houses along the border. I appreciate there may only be a few properties where the land is across the border, but there are many, many properties within close proximity of the border that will come into the decision-making process as people decide whether they’re going to be buying houses here or in England. So, how are you proposing to deal with those concerns of tax experts? There will need to be an understanding of the differences; how you are promoting this understanding? I believe from my meeting with you last week that tax experts and stakeholders who have seen the legislation already have been reassured to a certain extent, and I think that’s down in no small part to a lot of the hard work that has gone in from your staff, actually, in trying to make sure that, in the first instance, this is as workable as possible. How are you going to keep them reassured over the months and years to come so that they don’t lose confidence in the process?
Over the summer, we’ve seen changes to UK stamp duty in terms of tackling tax avoidance. You mentioned the GAAR. As we discussed in our meeting last week, in England, tax advisers are now set to be liable for avoidance as well, not just the people whose tax forms they are. It will be advisers and people filling out their tax form and paying the tax in the first instance. I think it’s important that the new Welsh legislation incorporates these changes. How is this now going to be achieved? I don’t think it’s in that document at the moment. How are you ensuring that the legislation is, firstly, futureproofed and, secondly, regularly updated with any changes that the Assembly deems necessary over the years to come? I don’t think this is going to be an automatic updating any more as this tax and other taxes in Wales diverge from English taxes, so it’s important that we know this legislation and other tax legislation will be futureproofed.
Two final things, Cabinet Secretary: do you agree with me that the aim here, the holy grail if you like, should not be just to replace the UK tax when it is switched off with a satisfactory land transaction tax, but to prove the critics wrong and to do something better here in Wales, something that taxpayers in Wales will actually look to as an improvement on what has gone before? It’s easier said than done, I know—and let’s face it, paying taxation will not be anyone’s first choice, but it is a fact of life, and it’s something that I’m sure that you and your Government would want to make as easy as possible for people here in Wales.
Very finally, Deputy Presiding Officer, on the issue that was raised by Plaid Cymru and Mike Hedges on the fiscal framework, yes, I think that you cannot see this land transaction tax and the fiscal framework in separation. Whilst it’s true and inevitable and we all understand that there will, of course, be a reduction in the block grant to Wales when these taxes come into force, what we don’t want to see—any of us across this Chamber—is an unfair reduction in the block grant. In the first instance, that might not happen, but as the years go by and you have issues such as inflation and population change, there is a danger that, unless the fiscal framework is operating properly, Wales could be short-changed in the future. What discussions did you have with the Treasury, and have you had with the Chief Secretary to the Treasury, to make sure that they fully understand and appreciate our concerns here, to make sure that when these taxes do come into effect, they work as best as they possibly can?
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad. Byddwch yn falch o gael gwybod fy mod i am ofyn i chi am y dreth trafodiadau tir ac nid am yr amrywiaeth o drethi damcaniaethol eraill, boed hynny'r dreth dir neu'n dreth gyfoeth neu beth bynnag. Rwy'n credu bod gennym ddigon ar ein plât wrth fynd i'r afael â'r darn hwn o ddeddfwriaeth. Gwnaethoch chi sôn fod hon yn foment hanesyddol: y dreth Gymreig gyntaf mewn cannoedd—credaf mai 800 o flynyddoedd oedd y rhif. Roeddwn yn teimlo fel pe bai wedi cymryd 800 o flynyddoedd i mi ddarllen y ddogfen. A dweud y gwir, mae’n ddogfen go swmpus, Ysgrifennydd y Cabinet, ac mae llawer ynddi i ni ei ystyried cyn y bydd hwn yn y pen draw yn fodel ar gyfer treth trafodiadau tir a fydd yn cael ei weithredu ar draws Cymru. Er fy mod yn cydnabod y cyfarwyddyd mwy eithafol a nodwyd gan Adam Price a Phlaid Cymru yn gynharach, rwy'n falch eich bod wedi dilyn egwyddor y Gweinidog Cyllid blaenorol o ran cadw pethau yr un fath ag y maent ar draws y ffin, a dim ond gwyro lle mae hynny'n gwbl angenrheidiol. Yn sicr, i ddechrau, ym mlynyddoedd cyntaf gweithrediad y dreth hon, rwy'n credu bod hynny'n benderfyniad call.
Rydych chi'n sôn am beidio â newid er mwyn newid. Gallwn ddweud fod hynny'n ddull Ceidwadol dda o weithio, Ysgrifennydd y Cabinet, ond byddai hynny'n debygol o fod yn elyniaethus, felly byddaf yn peidio â sôn dim mwy am hynny. Gwnaethoch chi sôn am gysondeb—a gofynnwyd i chi gan Mike Hedges ac Adam Price am gysondeb—rwy'n siŵr eich bod yn cydnabod ei bod yn hawdd siarad am gysondeb, ond a allaf ofyn i chi sut yr ydych chi'n sicrhau bod y cysondeb hwn yn cael ei gynnal a sut y bydd yn cael ei gynnal yn ymarferol? Ai mater syml ydyw ar y naill law o gopïo cyfraith Lloegr lle y bo'n briodol, neu wrando ar arbenigwyr yn y maes a allai fod â'u barn eu hunain ynglŷn â'r gyfraith ar draws y ffin a meysydd y maent o'r farn y gallent fod yn well yma a lle, yn wir, y gallai fod yn waeth dros y ffin? Sut ydych chi'n cydbwyso'r cysondeb hwnnw? Ac—rydych chi wedi crybwyll hyn—sut yr ydych chi'n cynnwys rhanddeiliaid mewn proses barhaus wrth i'r dreth gael ei datblygu ac, yn wir, wrth iddi ymwreiddio?
Rydym yn gwybod y bu pryderon a gofidion yn y byd trethi ynghylch sefyllfa lle ceir cyfundrefn dreth wahanol yma. Mae'r dreth trafodiadau tir, fel y dywedasoch, yn arbennig o agored i'r feirniadaeth hon oherwydd y ffordd y mae pobl yn prynu a gwerthu tai ar hyd y ffin. Rwy'n gwerthfawrogi efallai mai dim ond ychydig o eiddo a geir lle mae'r tir ar y ffin, ond mae llawer iawn, iawn o eiddo yn agos at y ffin ac a fydd yn rhan o'r ystyriaeth wrth i bobl benderfynu a ydynt yn mynd i brynu tai yma neu yn Lloegr. Felly, sut rydych chi'n bwriadu mynd i'r afael â phryderon yr arbenigwyr treth hynny? Bydd angen bod â dealltwriaeth o'r gwahaniaethau; sut rydych chi'n hybu'r ddealltwriaeth hon? Rwy'n credu o'm cyfarfod gyda chi yr wythnos diwethaf, fod arbenigwyr treth a rhanddeiliaid sydd eisoes wedi gweld y ddeddfwriaeth, wedi’u sicrhau i ryw raddau, ac rwy'n credu bod hynny i raddau helaeth o ganlyniad i lawer iawn o waith caled gan eich aelodau staff wrth geisio sicrhau, yn y lle cyntaf, fod hyn mor ymarferol â phosibl. Sut rydych chi'n mynd i barhau i roi sicrwydd iddynt yn ystod y misoedd a'r blynyddoedd sydd i ddod fel nad ydynt yn colli hyder yn y broses?
Yn ystod yr haf, rydym wedi gweld newidiadau i dreth stamp y DU o ran mynd i'r afael ag osgoi talu treth. Gwnaethoch chi sôn am y rheol gyffredinol ar atal osgoi. Fel y gwnaethom drafod yn ein cyfarfod yr wythnos diwethaf, yn Lloegr, bydd cynghorwyr treth hefyd yn atebol am achosion o osgoi, nid dim ond y bobl hynny sydd â'u henwau ar y ffurflenni treth. Bydd yn cynnwys felly gynghorwyr a phobl sy'n llenwi eu ffurflenni treth ac yn talu treth yn y lle cyntaf. Rwy'n credu ei bod yn bwysig bod y ddeddfwriaeth newydd yng Nghymru yn cynnwys y newidiadau hyn. Sut y mae hyn yn mynd i gael ei gyflawni yn awr? Nid wyf yn credu ei fod yn y ddogfen honno ar hyn o bryd. Sut rydych chi'n sicrhau bod y ddeddfwriaeth, yn gyntaf, yn addas ar gyfer y dyfodol, ac yn ail, am gael ei diweddaru'n rheolaidd ag unrhyw newidiadau y mae'r Cynulliad yn eu hystyried yn angenrheidiol dros y blynyddoedd sydd i ddod? Nid wyf yn credu bod diweddaru awtomatig am ddigwydd mwyach wrth i'r dreth hon a threthi eraill yng Nghymru wahaniaethu o drethi Lloegr, felly mae'n bwysig ein bod yn gwybod bod modd sicrhau bod y ddeddfwriaeth hon a deddfwriaeth arall sy'n ymwneud â threthi yn addas ar gyfer y dyfodol.
Dau beth i gloi, Ysgrifennydd y Cabinet: a ydych chi’n cytuno â mi mai'r bwriad yma, y greal sanctaidd os mynnwch chi, yw profi'r beirniaid yn anghywir a gwneud rhywbeth gwell yma yng Nghymru, rhywbeth y byddai trethdalwyr yng Nghymru mewn gwirionedd yn ei ystyried yn well na'r hyn sydd wedi bod o'r blaen, yn hytrach na dim ond creu treth trafodiadau tir boddhaol yn lle treth y DU? Mae'n haws dweud na gwneud, rwy'n gwybod—a’r gwir amdani yw nad talu trethi fydd dewis cyntaf unrhyw un, ond mae'n un o ffeithiau bywyd, ac mae'n rhywbeth yr wyf yn siŵr y byddech chi a'ch Llywodraeth yn awyddus i'w wneud mor hawdd â phosib i bobl yma yng Nghymru.
Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, o ran y mater a godwyd gan Blaid Cymru a Mike Hedges ynglŷn â'r fframwaith cyllidol, ydw, rwy'n credu na allwch chi weld y dreth trafodiadau tir a'r fframwaith cyllidol ar wahân. Mae’n wir, ac yn anochel, ac rydym ni i gyd yn deall y bydd, wrth gwrs, ostyngiad yn y grant bloc i Gymru pan fydd y trethi hyn yn dod i rym, ond yr hyn nad ydym am ei weld—neb ohonom yn y Siambr hon—yw gostyngiad annheg yn y grant bloc. I ddechrau, efallai na fydd hynny'n digwydd, ond wrth i'r blynyddoedd fynd heibio ac wrth i chi wynebu materion megis chwyddiant a newid yn y boblogaeth, mae perygl, oni bai bod y fframwaith cyllidol yn gweithredu'n briodol, y gallai Cymru fod ar ei cholled yn y dyfodol. Pa drafodaethau a gawsoch chi gyda'r Trysorlys, a pha drafodaethau yr ydych chi wedi'u cael â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys, i wneud yn siŵr eu bod yn deall ein pryderon yma ac yn eu gwerthfawrogi’n llawn, er mwyn gwneud yn siŵr y bydd y trethi hyn yn gweithio cystal ag sy'n bosibl pan fyddant yn dod i rym?
Thank you, Dirprwy Lywydd. I’m always glad to hear Nick Ramsay say those things about the fiscal framework; I quoted him in my meeting with the Chief Secretary to the Treasury to let the Chief Secretary to the Treasury know what pressure I was under from the Conservative benches here in the Assembly to make sure that the fiscal framework was properly negotiated from the Welsh perspective. So, I’ll be glad to be able to tell him that those interests continue very firmly.
Working backwards, in a way, through the questions, absolutely it is our ambition not simply to replace but to improve the way that this particular form of taxation is operated here in Wales. Are we simply copying English law? No. One of the features of stamp duty land tax is the way, as legislation tends to do, it has grown up over the years with bits being added on here and bits being voted on in another Bill so that it’s actually quite hard to find everything you need to know. So, we are in a lucky position of being able to consolidate all those changes into one place, making the law more accessible and understandable. And we have certainly taken a great deal of learning from experts here in Wales—experts in taxation, but also experts in the field of land transaction—and I think the Bill shows the benefit of the advice which they have very freely given. We certainly want to, in the way that Nick Ramsay asked, go on benefiting from that during the progress of the Bill. The advisory structures that my predecessor, Jane Hutt, largely set in place are to continue during the whole of the Bill’s passage through this National Assembly.
Nick Ramsay’s absolutely right to say that while there are not that many properties that are actually straddling the border, there are far more properties that are transacted along the border, and therefore we have to make sure that practitioners on the other side of the border are well informed about the rules that they will be operating under if they are working in the Welsh context. A lot of work has gone on already within the professions using professional networks and professional publications, and so on, to promote understanding, and we will be doing everything that we can to make sure that that information is readily available to people who need to prepare themselves to provide good advice.
Publishing a draft version of the Bill just before the recess, with the agreement of the office of the Presiding Officer, I think has been successful in allowing those who will have to do the practical business under this new rule book—in giving them an assurance that, to begin with, we aim for consistency and then we allow for divergence as things develop.
Finally, in relation to penalties and tax avoidance, Nick Ramsay points to a consultation document that the Treasury published during August in which it plans a new deterrent regime for those who provide advice which is clearly designed to avoid taxes that are legitimately there to be collected. That consultation ends on 12 October, so we don’t actually know for sure what it is that the Treasury will do. There’s been some quite hostile response to some of the ideas that the Treasury has floated. I’m very keen to keep a close eye on all of that and to see how much we might want to replicate, as part of our Bill, in terms of the deterrent measures that are being considered in London.
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Rwyf bob amser yn falch o glywed Nick Ramsay yn dweud y pethau hynny am y fframwaith cyllidol; gwnes i ei ddyfynnu yn fy nghyfarfod â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys er mwyn rhoi gwybod i Brif Ysgrifennydd y Trysorlys y fath bwysau oedd arnaf i gan feinciau'r Ceidwadwyr yma yn y Cynulliad i sicrhau bod y fframwaith cyllidol yn cael ei drafod yn briodol o safbwynt Cymru. Felly, byddaf yn falch o allu dweud wrtho fod y buddiannau hynny'n parhau yn gadarn iawn.
Gan weithio tuag yn ôl, mewn ffordd, trwy'r cwestiynau, wrth gwrs ei bod yn uchelgais gennym ni nid yn unig i gymryd lle'r dreth bresennol ond i wella'r ffordd y mae'r math arbennig hwn o drethiant yn cael ei weithredu yma yng Nghymru. A ydym ni'n gwneud dim ond copïo cyfraith Lloegr? Nac ydym. Un o nodweddion treth dir y dreth stamp yw'r ffordd, fel y mae deddfwriaeth yn tueddu i wneud, y mae wedi aeddfedu dros y blynyddoedd gan fod darnau yn cael eu hychwanegu ati a darnau'n derbyn pleidlais yn rhan o Fil arall sy'n golygu ei bod yn eithaf anodd cael gwybod popeth y mae arnoch angen ei wybod. Felly, rydym mewn sefyllfa ffodus, sef ein bod ni’n gallu gwneud yr holl newidiadau hynny mewn un lle, gan wneud y gyfraith yn fwy hygyrch a dealladwy. Ac rydym yn sicr wedi dysgu llawer iawn gan arbenigwyr yma yng Nghymru—arbenigwyr ar drethi, ond hefyd arbenigwyr ym maes trafodiadau tir—ac rwy'n credu bod budd y cyngor y maent wedi'i roi o’u gwirfodd i’w weld yn y Bil. Rydym yn sicr yn dymuno, yn y modd y gofynnodd Nick Ramsay, barhau i elwa ar hynny yn ystod hynt yn Bil. Mae'r strwythurau cynghori a roddwyd ar waith i raddau helaeth gan fy rhagflaenydd, Jane Hutt, am barhau i gael eu gweithredu drwy gydol taith y Bil hwn drwy'r Cynulliad Cenedlaethol.
Mae Nick Ramsay yn gwbl gywir i ddweud, er na cheir llawer o eiddo mewn gwirionedd sydd ar y ddwy ochr i’r ffin, mae yna lawer mwy o drafodiadau o eiddo ar hyd y ffin, ac felly mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod gan ymarferwyr ar ochr arall y ffin wybodaeth dda am y rheolau y byddant yn ddarostyngedig iddynt os ydynt yn gweithio yng nghyd-destun Cymru. Mae llawer o waith wedi'i wneud eisoes o fewn y meysydd proffesiynol gan ddefnyddio rhwydweithiau proffesiynol a chyhoeddiadau proffesiynol, ac yn y blaen, i hyrwyddo dealltwriaeth, a byddwn yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau bod yr wybodaeth honno ar gael yn rhwydd i bobl sydd angen paratoi eu hunain i allu rhoi cyngor da.
Credaf fod cyhoeddi fersiwn ddrafft o'r Bil yn syth cyn y toriad, gyda chytundeb swyddfa'r Llywydd, wedi bod yn llwyddiannus o ran caniatáu i’r rhai hynny a fydd yn gorfod gwneud y gwaith ymarferol o dan y llyfr rheolau newydd hwn—o ran rhoi sicrwydd iddynt ein bod, yn y lle cyntaf, yn bwriadu cynnal cysondeb a'n bod ni wedyn yn caniatáu ar gyfer dargyfeirio wrth i bethau ddatblygu.
Yn olaf, o ran cosbau ac osgoi trethi, mae Nick Ramsay'n cyfeirio at ddogfen ymgynghori a gyhoeddodd y Trysorlys yn ystod mis Awst, sy'n nodi ei fod yn cynllunio cyfundrefn ataliol newydd ar gyfer y rhai hynny sy'n rhoi cyngor sy'n amlwg wedi'i roi at ddibenion osgoi trethi sydd i'w casglu'n gyfreithlon. Mae'r ymgynghoriad hwnnw'n dod i ben ar 12 Hydref, felly nid ydym yn gwybod yn sicr mewn gwirionedd beth fydd y Trysorlys yn ei wneud. Bu rhywfaint o ymatebion eithaf gelyniaethus i rai o'r syniadau a gynigwyd gan y Trysorlys. Rwy'n awyddus iawn i gadw llygad barcud ar y sefyllfa a gweld faint y byddwn ni'n dymuno ei ail-greu yn ein Bil ni, o ran y mesurau ataliol sy'n cael eu hystyried yn Llundain.
Finally, Mark Reckless.
Yn olaf, Mark Reckless.
Thank you. My party accepted the St David’s Day agreement and said we would work with that, I think largely because we wanted to focus on delivering better public services in Wales, rather than continued constitutional navel-gazing. We do not accept the change to devolve income tax powers without a referendum, which is a departure from that St David’s Day agreement, but we note the inclusion of these two taxes within that agreement, and therefore, we engage constructively with that.
I wonder, though, could the Cabinet Secretary explain the rationale as to why it was these two taxes—the stamp duty or the land transaction tax and the landfill tax—that were chosen and consensus met on those, for the benefit of new Members or those who didn’t participate in the St David’s Day agreement?
Second, we see, I think, on the Plaid benches perhaps some understandable celebration at a point of principle of the devolution of a Welsh tax, and while I look forward to sitting on the Finance Committee under Simon Thomas’s chairmanship, I don’t necessarily share that sense of celebration, but it would be churlish for us not to recognise the importance of this to some Members in this Siambr. However, would the Cabinet Secretary agree that these two taxes would be the first two of many to be devolved and does he see this tax as an opportunity to move to a Welsh tax regime separate from that of elsewhere in the United Kingdom for land and property generally, rather than just for this narrow tax?
He mentioned a focus on uniquely Welsh needs and priorities, and I, like Nick Ramsay, have enjoyed my summer reading; I understand that this is the longest law that the Welsh Assembly has, to date, considered. Certainly, from my reading of it, there seems to be rather more replication of UK legislation and codification—in some areas in a lot of technical detail—and rather less, at least as I’ve been able to discern to date, of new departures aimed at uniquely Welsh needs and priorities. I just wonder whether he could give some examples of those uniquely Welsh needs and priorities that he believes this legislation will address.
Thirdly, as a lawyer, perhaps if I could just warn that, on the desire and ambition to extend, simplify and strengthen the existing system, he may find there is an element of tension between the extending and strengthening and the simplifying. Even where codification does appear to simplify existing or previous practice, it often will lead—and he may find this also with the general anti-avoidance rule, however simple it appears—to case law that develops and injects its own complexity in, perhaps, less predictable ways than would’ve been the case if the legislation were not changed. On the extent that there is some difference between the Welsh system—and I hear what he says about making it recognisable is the first priority—does he expect firms of solicitors on the English side of the border that might only occasionally, perhaps, conveyance a Welsh property—. Does he see many of those exiting the market for providing conveyancing services for Wales, and would he see that as a positive and more legal services being delivered at home in Wales, or a negative in reducing competition in the area?
Finally, the issue ably raised by Mike Hedges of the cross-border properties—I understand not large in number, but a point of some interest or principle to Members. Is it really sensible to have a regime where you have two taxes applying to the same property? Mike mentioned the potential for that to lead to a lower tax and perhaps a desire for people to build properties straddling the border, because with a progressive tax you split it into two and the overall amount paid may be lower. Is that really something that we want to lead to? The Cabinet Secretary then said, ‘Well, actually, with most of them, it’s only a small proportion that will go one side or the other’. In which case, doesn’t it follow—? Wouldn’t it be more sensible and easier for practitioners, as well as ourselves, if perhaps we said that whichever side of the border the larger part was on, the tax system of that there nation might take responsibility for the tax of that particular transaction?
Diolch. Derbyniodd fy mhlaid gytundeb Dydd Gŵyl Dewi a gwnaethom ddweud y byddem ni'n gweithio gyda hynny, yn bennaf rwy'n credu gan ein bod ni'n dymuno canolbwyntio ar ddarparu gwell gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, yn hytrach na pharhau i fogailsyllu ar yr elfen gyfansoddiadol. Nid ydym yn derbyn y newid i ddatganoli pwerau treth incwm heb refferendwm, sy'n wyriad oddi wrth y cytundeb Dydd Gŵyl Dewi hwnnw, ond rydym yn nodi bod y ddwy dreth hyn wedi’u cynnwys o fewn y cytundeb, ac felly, rydym yn ymgysylltu'n adeiladol â hynny.
Tybed, fodd bynnag, a allai Ysgrifennydd y Cabinet esbonio'r rhesymeg ynglŷn â pham y cafodd y ddwy dreth hon—y dreth stamp neu'r dreth trafodiadau tir a'r dreth dirlenwi—eu dewis ac a gafwyd consensws ar y rhai hynny, er budd yr Aelodau newydd neu'r rhai hynny nad oedd wedi cymryd rhan yn y cytundeb Dydd Gŵyl Dewi?
Yn ail, rydym yn gweld, rwy'n credu, ar feinciau Plaid Cymru rywfaint o ddathlu dealladwy o ran yr egwyddor o ddatganoli treth i Gymru, ac er fy mod yn edrych ymlaen at eistedd ar y Pwyllgor Cyllid dan gadeiryddiaeth Simon Thomas, nid wyf o reidrwydd yn rhannu'r ymdeimlad hwnnw o ddathlu, ond byddai'n anfoesgar i ni beidio â chydnabod pwysigrwydd hyn i rai Aelodau yn y Siambr hon. Fodd bynnag, a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno y byddai'r ddwy dreth hyn y rhai cyntaf o nifer i gael eu datganoli ac a ydyw'n gweld y dreth hon yn gyfle i weithredu cyfundrefn dreth i Gymru ar wahân i weddill y Deyrnas Unedig ar gyfer tir ac eiddo yn gyffredinol, yn hytrach na dim ond ar gyfer y dreth gul hon?
Soniodd am ganolbwyntio ar anghenion a blaenoriaethau sy’n unigryw i Gymru, ac rwyf innau, fel Nick Ramsay, wedi mwynhau darllen yn ystod yr haf; rwy'n deall mai hon yw’r gyfraith hiraf y mae Cynulliad Cymru wedi'i hystyried hyd yn hyn. Yn sicr, o'i darllen, ymddengys y dyblygir ychydig yn fwy o ddeddfwriaeth a chyfundrefn y DU—mewn llawer iawn o fanylder technegol mewn rhai mannau—ac ychydig yn llai, o leiaf cyn belled ag yr wyf i wedi'i ddirnad hyd yn hyn, o ychwanegiadau newydd wedi'u bwriadu ar gyfer anghenion a blaenoriaethau unigryw i Gymru. Meddwl oeddwn i tybed a allai roi rhai enghreifftiau o'r anghenion a'r blaenoriaethau unigryw hynny i Gymru y mae'n credu y bydd y ddeddfwriaeth hon yn mynd i'r afael â nhw.
Yn drydydd, fel cyfreithiwr, a allaf eich rhybuddio, ynglŷn â'r awydd a'r uchelgais i ehangu, symleiddio a chryfhau'r system bresennol. Mae’n bosibl y bydd yn sylweddoli bod rhywfaint o densiwn yn bodoli rhwng yr ehangu a'r cryfhau a'r symleiddio. Hyd yn oed pan ymddengys bod codeiddio’n symleiddio arferion presennol neu flaenorol, bydd yn aml yn arwain at—ac mae’n bosibl y bydd yn sylweddoli ar hyn yng nghyd-destun y rheol gyffredinol ar atal osgoi, waeth ba mor syml yr ymddengys—at gyfraith achos a fydd yn datblygu ac yn cynnwys ei chymhlethdodau ei hun, efallai, mewn ffyrdd y mae’n anos eu rhagweld na phe byddai’n digwydd pe bai'r ddeddfwriaeth heb ei newid. I'r graddau y ceir gwahaniaeth rhwng y system yng Nghymru—ac rwy'n cydnabod yr hyn y mae'n ei ddweud mai'r flaenoriaeth gyntaf yw ei gwneud yn gyfarwydd a ydyw'n disgwyl i gwmnïau o gyfreithwyr ar ochr Lloegr i'r ffin sydd, efallai, yn trawsgludo eiddo o Gymru yn achlysurol yn unig—. A yw'n gweld y byddai llawer o'r rhai hynny'n gadael y farchnad ar gyfer darparu gwasanaethau trawsgludo i Gymru, ac a fyddai'n gweld hynny yn rhywbeth cadarnhaol, a fyddai’n golygu bod mwy o wasanaethau cyfreithiol yn cael eu darparu yn y cartref yng Nghymru, neu'n rhywbeth negyddol a fyddai’n golygu lleihau cystadleuaeth yn yr ardal?
Yn olaf, y mater a godwyd yn fedrus gan Mike Hedges ynglŷn ag eiddo trawsffiniol—rwy'n deall nad oes cymaint â hynny o ran nifer, ond pwynt o ryw ddiddordeb neu egwyddor i'r Aelodau. A ydyw wir yn ddoeth cael trefn lle mae gennych ddwy dreth sy'n berthnasol i’r un eiddo? Soniodd Mike am y posibilrwydd y byddai hynny'n arwain at dreth is ac efallai at awydd gan bobl i adeiladu tai ar y ffin, oherwydd gyda threth gynyddol, byddwch yn ei gwahanu i ddwy ran a gallai'r swm cyffredinol a delir fod yn is. A yw hynny wir yn rhywbeth yr ydym am ei weld yn digwydd? Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet bryd hynny, 'Wel, mewn gwirionedd, gyda'r rhan fwyaf ohonynt, dim ond cyfran fach a fydd yn mynd i’r naill ochr neu'r llall'. Os felly, onid yw'n dilyn—? Oni fyddai'n gallach ac yn haws i ymarferwyr, yn ogystal â ni ein hunain, pe byddem yn dweud efallai, pa bynnag ochr i'r ffin y ceir y rhan fwyaf o'r tir, y gallai system dreth y genedl honno fod yn gyfrifol am y dreth yn ymwneud â’r trafodiad penodol hwnnw?
Turning to the last question first: the rules for how cross-border properties are to be treated in devising the new tax strategy are set out in the 2014 Act. They’re not something that we have the freedom to manoeuvre over, even when there are sensible suggestions about how it might be done differently. We have a rulebook; we are trying to design the best system we can within it. Do I expect that practitioners on the other side of the border will do less business in Wales as a result of the Bill? That’s not the intention of the Bill, but I can see how, in the way we’ve described the future of the Bill, staying relatively close to known ways of doing things to begin with—. Greater divergence—not simply on our side, but law in relation to stamp duty land tax has changed relatively rapidly on an England and Wales basis, so there will be changes the other side of the border as well that will emphasise divergence over time, and that may change the way that people carry out their business.
I was interested in what the Member had to say about tensions between different ambitions for simplicity and clarity and so on. If there are tensions that we haven’t seen for ourselves, or that will come to greater prominence during the scrutiny process—I think that will be very useful, and I will certainly attend very careful to any examples that emerge. The Member asked about where new departures are to be found in the Bill, and even though, as I say, our ambition is to allow for a smooth transition, there are examples throughout the Bill of where we have adjusted arrangements to take account of Welsh needs and priorities. In relation to leases, for example, which have always been a topic of interest in the Welsh context, you will see that the rent element of residential leases are not proposed to be taxed under LTT, although they are under SDLT. We’re making improvements in the rules for leases that continue after a fixed term and indefinite-term leases, which are important in a Welsh context, and also changes to how the rules operate when a new lease is granted, but the date on which it is to commence is backdated. All of these things are intended to be consistent with our ambitions for greater simplicity, consistency and fairness, but they do arise directly from our experience of leases and leaseholding here in Wales.
Where did they all come from, these two particular taxes? Well, they come from the Silk commission, and from the work that the commission did and its very thorough examination of all the different possibilities of taxes that could be devolved to Wales. The principle that we’re establishing, Dirprwy Lywydd, just to end with, is of course the principle that we are able to take responsibility for taxes that affect people in Wales directly through the National Assembly. But it’s a wider principle than that, and it’s why we are right to focus on it and to celebrate it to an extent. And that’s the principle—that a body that expends revenue should take some responsibility for raising the revenue that it expends. We’ve never been in that position in the National Assembly for Wales to date. We will be in that position once this law and the landfill disposals tax come into being, and that’s the journey that we’re embarking on this afternoon.
Gan droi at y cwestiwn olaf yn gyntaf: nodir y rheolau ar gyfer ymdrin ag eiddo trawsffiniol wrth lunio'r strategaeth dreth newydd yn Neddf 2014. Nid ydynt yn rhywbeth y mae gennym y rhyddid i'w had—drefnu, hyd yn oed pan geir awgrymiadau call am sut y gellid ei wneud yn wahanol. Mae gennym lyfr rheolau; rydym yn ceisio’i defnyddio i lunio'r system orau bosibl. A ydw i'n disgwyl y bydd ymarferwyr ar ochr yr arall i’r ffin yn gwneud llai o fusnes yng Nghymru o ganlyniad i'r Bil? Nid dyna fwriad y Bil, ond gallaf weld, yn y ffordd yr ydym wedi disgrifio dyfodol y Bil, sut y gall aros yn gymharol agos at ffyrdd hysbys o wneud pethau i ddechrau—. Mwy o wahaniaethu— nid dim ond ar ein hochr ni, ond mae'r gyfraith o ran treth dir y dreth stamp wedi newid yn gymharol gyflym ar sail Cymru a Lloegr, felly fe fydd yna newid yr ochr arall i'r ffin hefyd, a fydd yn pwysleisio’r gwahaniaeth dros amser, ac fe allai hynny newid y ffordd y mae pobl yn cyflawni eu busnes.
Roedd gennyf ddiddordeb yn yr hyn a oedd gan yr Aelod i'w ddweud am densiynau rhwng gwahanol uchelgeisiau ar gyfer symlrwydd ac eglurder ac yn y blaen. Os oes tensiynau yn bodoli nad ydym wedi sylwi arnynt ein hunain, neu a fydd yn dod yn fwy amlwg yn ystod y broses graffu—credaf y bydd hynny'n ddefnyddiol iawn, a byddaf yn sicr yn edrych yn ofalus iawn ar unrhyw enghreifftiau a fydd yn dod i'r amlwg. Gofynnodd yr Aelod am ble yn y Bil y ceir ychwanegiadau newydd, ac er mai ein huchelgais, fel y dywedais, yw caniatáu trosglwyddiad didrafferth, ceir enghreifftiau drwy'r Bil cyfan lle yr ydym wedi addasu trefniadau i ystyried anghenion a blaenoriaethau Cymru. O ran prydlesi, er enghraifft, sydd bob amser wedi bod yn bwnc o ddiddordeb yng nghyd-destun Cymru, byddwch yn gweld na fwriedir i elfen rent y prydlesi preswyl gael ei threthu dan y dreth trafodiadau tir, er eu bod yn cael eu trethu o dan dreth dir y dreth stamp. Rydym yn gwella'r rheolau ar gyfer prydlesi sy'n parhau ar ôl cyfnod prydlesu penodol ac amhenodol, sy'n bwysig mewn cyd-destun Cymreig, a hefyd rydym yn gwneud newidiadau i sut y mae'r rheolau yn gweithredu pan gaiff prydles newydd ei chaniatáu, ond bod y dyddiad y mae i fod i gychwyn wedi'i ôl-ddyddio. Bwriedir yr holl bethau hyn i fod yn gyson â'n huchelgeisiau ar gyfer sicrhau mwy o symlrwydd, cysondeb a thegwch, ond maent yn deillio'n uniongyrchol o'n profiad ni o brydlesi a lesddaliadau yma yng Nghymru.
O ble y daethant, y ddwy dreth benodol hyn? Wel, o'r comisiwn Silk, ac o'r gwaith a wnaeth y comisiwn a'i archwiliad trylwyr iawn o'r holl wahanol bosibiliadau o ran y trethi y gellid eu datganoli i Gymru. Yr egwyddor yr ydym yn ei sefydlu, Ddirprwy Lywydd, i gloi, wrth gwrs yw'r egwyddor ein bod yn gallu cymryd cyfrifoldeb am drethi sy'n effeithio ar bobl yng Nghymru yn uniongyrchol drwy'r Cynulliad Cenedlaethol. Ond mae'n egwyddor ehangach na hynny, a dyna pam ei bod yn iawn ein bod ni’n canolbwyntio arni ac yn ei dathlu i raddau. A honno yw'r egwyddor—sef y dylai corff sy'n gwario refeniw gymryd peth cyfrifoldeb am godi'r refeniw y mae'n ei wario. Nid ydym ni erioed wedi bod yn y sefyllfa honno yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru o’r blaen. Fe fyddwn ni yn y sefyllfa honno unwaith y bydd y gyfraith hon a'r dreth gwarediadau tirlenwi yn dod i rym, a dyna'r daith yr ydym yn cychwyn arni y prynhawn yma.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.
We move on now to the next item on our agenda, which is a statement by the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure on major international sporting events. I call Ken Skates to introduce the statement.
Symudwn ymlaen yn awr at yr eitem nesaf ar ein hagenda, sef datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith am ddigwyddiadau chwaraeon rhyngwladol mawr. Galwaf ar Ken Skates i gyflwyno'r datganiad.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I welcome this opportunity to reflect on what has been an extraordinary year for sport in Wales. I’d particularly like to mention the incredible performance of Wales’s men’s football team in the European championships, and the strong Welsh presence in the record-breaking Team GB Olympic squad. It is now great to see our Paralympic athletes continuing our medal-winning success in Rio.
As our football team successfully begin their World Cup qualifying campaign, it is good to be able to stand here and think that Wales has a realistic chance of qualifying for 2018. In France, the team achieved more than we could have imagined, and those magnificent fans who went to Europe to support the team set a standard for behaviour and sportsmanship that most other countries would struggle to emulate.
We continue to support grass-roots and community sport as the foundation for sustaining sport success. For example, the Welsh Football Trust receives nearly £1 million a year of Welsh Government money to support the development of grass-roots football. This year, they used the European championships as a catalyst to get more people to play football, holding 100 community football recruitment days across Wales and continuing to engage with schools through their Play More Football programme.
The success of Welsh athletes in the Olympics is something that we can all take pride in. Although the Welsh contingent made up just 7 per cent of Team GB, they produced 11 medals, including four golds. Of course, UK Sport are responsible for developing potential medal winners to the point where they can compete successfully at the highest level, but the responsibility for talent spotting and development rests with home countries.
Sport Wales invests over £10 million a year to support national governing bodies’ efforts to develop talent pathways and to provide elite support for promising athletes in Wales. Consequently, we have achieved our best ever results—first in Glasgow and now in Rio. I’m pleased say that ministerial colleagues and I are supportive of the current chair’s review of Sport Wales. It’s vital that we have a sports body that can not only build on past successes but also confidently face the challenges ahead of us.
Just as our sportsmen and women are achieving record-breaking feats on the world stage, at home we have been hosting a thrilling programme of major international sporting events, further demonstrating Wales’s pedigree as a world-class events destination. In March, some of the world’s best long-distance runners pounded the streets of Cardiff in the World Half Marathon Championship, one of the world’s top three athletics events. In May, Velothon Wales returned to the roads of south-east Wales. In only its second year, the event received largely positive coverage, and organisers are currently in conversation with relevant partners about 2017.
In June, we welcomed back the UK leg of the Extreme Sailing Series. Once again, Cardiff Bay provided a stadium backdrop for one of the world’s most spectacular sailing events. In July, the Principality Stadium hosted the British speedway grand prix, part of the speedway world championship. This is one of the great sporting weekends in our capital city, attracting thousands of overseas visitors, and last week, the UK’s biggest professional cycling road race, the Tour of Britain, travelled through Wales with Olympians Sir Bradley Wiggins, Mark Cavendish and, of course, our own Owain Doull competing. Our 2016 programme of supported events will come to a close at the end of October with the final round of the World Rally Championship—Wales Rally GB.
These global events provide a significant boost to the Wales economy. These events alone will attract around 330,000 visitors to Wales, spending an additional £44 million and supporting over 1,000 jobs. They also raise Wales’s international profile through global media coverage, and promote participation. Let’s not forget that we also support a thriving portfolio of arts and cultural events. This year, we are supporting 20 events across Wales that offer a rich and diverse range of cultural experiences. They include: Machynlleth Comedy Festival, Focus Wales, Hay Festival, Gregynog Festival, Pride Cymru and Roald Dahl’s City of the Unexpected, and today it is 100 years since Roald Dahl was born in Llandaff.
Exciting times lie ahead as we prepare to host some of the biggest and most prestigious sporting events in the world. Following the success of our national team in strengthening Wales’s position in world football, next year the Principality Stadium hosts the UEFA Champions League final. This will be another historic first for Wales. With the tournament already under way, the ‘road to Cardiff’ is now very much alive. A few days later, Glamorgan Cricket will host matches in the International Cricket Council Champions Trophy. And a summer of sporting legends will continue as Royal Porthcawl Golf Club stages the Senior Open Championship for the second time. The 2014 event was hailed a huge success, earning praise from world-class golfers, including Tom Watson.
In 2018, the Volvo Ocean Race will arrive in Cardiff for a two-week stopover. This nine-month around-the-world human adventure is one of the longest and toughest endurance events in the world, and Wales will host the finish of the highly prized transatlantic leg. And in 2019, Glamorgan Cricket will once again be in the spotlight with the Cricket World cup—cricket’s most prestigious global tournament.
We cannot rest on our laurels. If we are to continue to build Wales’s reputation as the destination of choice for global event owners, we have to be proactive and strategic about our approach. With that in mind we are currently undertaking a horizon-scanning exercise to identify new opportunities for attracting more major international events to all parts of Wales. We are actively engaging with key partners and stakeholders in the public and private sectors in Wales and beyond to secure their views. This includes all 22 local authorities, Sport Wales and UK Sport. At an international level, our work is being informed by intelligence gathered from our network of contacts representing the entire spectrum of the international sporting event industry. We have identified a range of potential hosting targets and we are continuing to assess the relative costs and benefits of these events. We remain ambitious in our outlook and committed to attracting more major international events to all parts of Wales, but we have to temper that ambition with a touch of realism. We face some stiff challenges. The current financial climate and pressures on public sector budgets is a big challenge for all of us, and we need to work with event industry partners to develop more commercially focused business models and identify new innovative funding streams such as Crowdfunder and Kickstarter.
The other big issue for us is the lack of venues capable of hosting major international events—a key reason why the Cabinet reluctantly decided not to bid for the 2026 Commonwealth Games. The feasibility work that we did for the Commonwealth Games highlighted the need for significant investment in, for example, athletics, aquatics and velodrome facilities. I have announced that we will undertake a review of sports facilities in Wales to help ensure that Wales is in the strongest possible position to bid for and host high-profile sporting events in the future. Taking account of that work we will continue our positive dialogue with Commonwealth Games Wales and the Commonwealth Games Federation in relation to a potential bid for Wales in the future. We want to continue to work with both organisations to explore flexible options for a bid that delivers value for money and benefits for the whole of Wales.
Wales is clearly punching well above its weight in the international events arena. In a short space of time we have become a serious player in a fiercely competitive global market, and we remain committed to attracting more major international sporting and cultural events, which improve the lives and well-being of people and communities across Wales.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n croesawu'r cyfle hwn i fyfyrio ar flwyddyn sydd wedi bod yn un anhygoel i chwaraeon yng Nghymru. Yn benodol, hoffwn sôn am berfformiad anhygoel tîm pêl-droed dynion Cymru ym mhencampwriaeth Ewrop, a’r presenoldeb Cymreig cryf yn sgwad Olympaidd Team GB a dorrodd record. Mae nawr yn wych gweld ein hathletwyr Paralympaidd yn parhau â'n llwyddiant o ennill medalau yn Rio.
Wrth i’n tîm pêl-droed ddechrau eu hymgyrch ragbrofol Cwpan y Byd yn llwyddiannus, mae'n braf gallu sefyll yma a meddwl bod gan Gymru siawns realistig o gyrraedd y rowndiau terfynol yn 2018. Yn Ffrainc, cyflawnodd y tîm yn fwy nag y gallem fod wedi’i ddychmygu, ac roedd y cefnogwyr ardderchog hynny a aeth i Ewrop i gefnogi'r tîm yn gosod safon ar gyfer ymddygiad a chwarae teg y byddai'r rhan fwyaf o wledydd eraill yn eu cael yn anodd eu hefelychu.
Rydym yn parhau i gefnogi chwaraeon ar lawr gwlad a chwaraeon cymunedol fel sylfaen i gynnal llwyddiant chwaraeon. Er enghraifft, mae Ymddiriedolaeth Bêl Droed Cymru yn cael bron £1 filiwn y flwyddyn o arian Llywodraeth Cymru i gefnogi datblygiad pêl-droed ar lawr gwlad. Eleni, maent wedi defnyddio pencampwriaeth Ewrop fel catalydd i sicrhau bod mwy o bobl yn chwarae pêl-droed, gan gynnal 100 diwrnod recriwtio pêl-droed cymunedol ledled Cymru a pharhau i ymgysylltu ag ysgolion drwy eu rhaglen Chwarae Mwy o Bêl-droed.
Mae llwyddiant athletwyr Cymru yn y Gemau Olympaidd yn rhywbeth y gallwn i gyd ymfalchïo ynddo. Er mai dim ond 7 y cant o Team GB oedd yn dod o Gymru, sicrhaodd y rhain 11 medal, gan gynnwys pedair medal aur. Wrth gwrs, UK Sport sy’n gyfrifol am ddatblygu enillwyr medalau posibl i'r pwynt lle y gallant gystadlu'n llwyddiannus ar y lefel uchaf, ond y gwledydd unigol sy’n gyfrifol am ganfod talent a’i ddatblygu.
Mae Chwaraeon Cymru yn buddsoddi dros £10 miliwn y flwyddyn i gefnogi ymdrechion y cyrff llywodraethu cenedlaethol i ddatblygu llwybrau talent a darparu cefnogaeth elît i athletwyr addawol yng Nghymru. O ganlyniad, rydym wedi cyflawni ein canlyniadau gorau erioed—yn gyntaf yn Glasgow a nawr yn Rio. Rwy'n falch o ddweud bod fy nghyd-Weinidogion a minnau’n gefnogol o adolygiad y cadeirydd presennol o Chwaraeon Cymru. Mae'n hanfodol bod gennym gorff chwaraeon sydd nid yn unig yn gallu adeiladu ar lwyddiannau'r gorffennol ond hefyd wynebu'r heriau sydd o'n blaenau’n hyderus.
Yn union fel y mae ein mabolgampwyr yn cyflawni campau a dorrodd record ar lwyfan y byd, gartref rydym wedi bod yn cynnal rhaglen gyffrous o ddigwyddiadau chwaraeon rhyngwladol mawr, gan ddangos pedigri Cymru unwaith eto fel cyrchfan i ddigwyddiadau o'r radd flaenaf. Ym mis Mawrth, bu rhai o'r rhedwyr pellter hir gorau yn y byd yn pydru mynd ar strydoedd Caerdydd ym Mhencampwriaeth Hanner Marathon y Byd, un o dri digwyddiad athletau mwyaf y byd. Ym mis Mai, dychwelodd Velothon Cymru i ffyrdd y de-ddwyrain. Dim ond ail flwyddyn y digwyddiad oedd hon, a chafodd sylw cadarnhaol i raddau helaeth, ac mae’r trefnwyr wrthi’n trafod 2017 â phartneriaid perthnasol.
Ym mis Mehefin, croesawyd cymal y DU o'r Gyfres Hwylio Eithafol yn ôl i Gymru. Unwaith eto, rhoddodd Bae Caerdydd gefndir stadiwm i un o ddigwyddiadau hwylio mwyaf ysblennydd y byd. Ym mis Gorffennaf, cynhaliodd Stadiwm Principality grand prix speedway Prydain, rhan o bencampwriaeth speedway y byd. Mae hwn yn benwythnos chwaraeon mawr yn ein prifddinas, sy’n denu miloedd o ymwelwyr tramor, a'r wythnos diwethaf, teithiodd ras seiclo ffyrdd broffesiynol fwyaf y DU, y Tour of Britain, drwy Gymru gyda’r Olympiaid Syr Bradley Wiggins, Mark Cavendish ac, wrth gwrs, ein Owain Doull ni’n cystadlu. Bydd ein rhaglen o ddigwyddiadau a gefnogir yn 2016 yn dod i ben ddiwedd mis Hydref gyda rownd derfynol Pencampwriaeth Rali'r Byd—Rali Cymru Prydain Fawr.
Mae'r digwyddiadau byd-eang hyn yn rhoi hwb sylweddol i economi Cymru. Bydd y digwyddiadau hyn eu hunain yn denu tua 330,000 o ymwelwyr i Gymru, i wario £44 miliwn ychwanegol a chefnogi dros 1,000 o swyddi. Maent hefyd yn codi proffil rhyngwladol Cymru drwy sylw yn y cyfryngau byd-eang, ac yn hybu cyfranogiad. Dewch inni beidio ag anghofio ein bod hefyd yn cefnogi portffolio ffyniannus o ddigwyddiadau celfyddydol a diwylliannol. Eleni, rydym yn cefnogi 20 o ddigwyddiadau ledled Cymru sy'n cynnig ystod gyfoethog ac amrywiol o brofiadau diwylliannol. Maent yn cynnwys: Gŵyl Comedi Machynlleth, Focus Wales, Gŵyl y Gelli, Gŵyl Gregynog, Balchder Cymru a Dinas yr Annisgwyl Roald Dahl, a heddiw mae'n 100 mlynedd ers geni Roald Dahl yn Llandaf.
Mae cyfnod cyffrous o'n blaenau wrth inni baratoi i gynnal rhai o'r digwyddiadau chwaraeon mwyaf a mwyaf mawreddog yn y byd. Yn dilyn llwyddiant ein tîm cenedlaethol i gryfhau safle Cymru ym mhêl-droed y byd, y flwyddyn nesaf bydd Stadiwm Principality yn cynnal rownd derfynol Cynghrair Pencampwyr UEFA. Bydd hwn yn ddigwyddiad cyntaf hanesyddol arall i Gymru. Mae’r twrnamaint eisoes ar y gweill, ac felly mae'r 'ffordd i Gaerdydd' yn sicr yn fyw yn awr. Ychydig ddyddiau’n ddiweddarach, bydd Criced Morgannwg yn cynnal gemau yn Nhlws Pencampwyr y Cyngor Criced Rhyngwladol. A bydd haf o enwogion chwaraeon yn parhau wrth i Glwb Golff Brenhinol Porthcawl gynnal y Bencampwriaeth Agored Golffwyr Hŷn am yr ail dro. Roedd y digwyddiad yn 2014 yn llwyddiant ysgubol, a chafodd ganmoliaeth gan rai o golffwyr gorau’r byd, gan gynnwys Tom Watson.Roedd y digwyddiad yn 2014 yn llwyddiant ysgubol, a chafodd ganmoliaeth gan rai o olffwyr gorau’r byd, gan gynnwys Tom Watson.
Yn 2018, bydd Ras Cefnforoedd Volvo yn cyrraedd Caerdydd ac yn aros yma am bythefnos. Mae’r antur ddynol naw mis o gwmpas-y-byd hon yn un o'r digwyddiadau dygnwch hiraf ac mwyaf anodd yn y byd, a bydd Cymru yn cynnal diwedd y cymal trawsiwerydd gwerthfawr iawn. Ac yn 2019, bydd sylw ar Criced Morgannwg unwaith eto gyda Chwpan Criced y Byd—y twrnamaint criced byd-eang mwyaf mawreddog.
Ni allwn orffwys ar ein rhwyfau. Os ydym am barhau i adeiladu enw da Cymru fel cyrchfan o ddewis i berchnogion digwyddiadau byd-eang, rhaid inni ddefnyddio dulliau gweithredu rhagweithiol a strategol. Gyda hynny mewn golwg, rydym wrthi'n cynnal ymarfer sganio’r gorwel i ganfod cyfleoedd newydd i ddenu mwy o ddigwyddiadau rhyngwladol mawr i bob rhan o Gymru. Rydym yn ymgysylltu â phartneriaid a rhanddeiliaid allweddol yn y sectorau cyhoeddus a phreifat yng Nghymru a thu hwnt i sicrhau eu barn. Mae hyn yn cynnwys pob un o'r 22 awdurdod lleol, Chwaraeon Cymru ac UK Sport. Ar lefel ryngwladol, mae ein gwaith yn cael ei lywio gan wybodaeth a gasglwyd o'n rhwydwaith o gysylltiadau sy'n cynrychioli sbectrwm cyfan y diwydiant digwyddiadau chwaraeon rhyngwladol. Rydym wedi nodi nifer o dargedau posibl i’w cynnal ac rydym yn parhau i asesu costau a manteision cymharol y digwyddiadau hyn. Rydym yn dal i fod yn uchelgeisiol yn ein hagwedd ac yn ymrwymedig i ddenu mwy o ddigwyddiadau rhyngwladol mawr i bob rhan o Gymru, ond mae'n rhaid inni gymedroli’r uchelgais hwnnw â mymryn o realaeth. Rydym yn wynebu rhai heriau anodd. Mae'r hinsawdd ariannol bresennol a'r pwysau ar gyllidebau'r sector cyhoeddus yn her fawr inni i gyd, ac mae angen inni gydweithio â phartneriaid yn y diwydiant digwyddiadau i ddatblygu modelau busnes â mwy o ffocws masnachol a chanfod ffrydiau ariannu arloesol newydd fel Crowdfunder a Kickstarter.
Y broblem fawr arall i ni yw diffyg lleoliadau sy'n gallu cynnal digwyddiadau rhyngwladol mawr—rheswm allweddol pam y penderfynodd y Cabinet yn anfoddog i beidio â gwneud cynnig am Gemau'r Gymanwlad 2026. Roedd y gwaith dichonoldeb a wnaethom ar gyfer Gemau'r Gymanwlad yn tynnu sylw at yr angen am fuddsoddiad sylweddol mewn, er enghraifft, cyfleusterau athletau, gweithgareddau dŵr a felodrom. Rwyf wedi cyhoeddi y byddwn yn cynnal adolygiad o gyfleusterau chwaraeon yng Nghymru i helpu i sicrhau bod Cymru yn y sefyllfa gryfaf bosibl i gynnig am ddigwyddiadau chwaraeon uchel eu proffil, a’u cynnal, yn y dyfodol. Gan ystyried y gwaith hwnnw, byddwn yn parhau â'n deialog adeiladol â Gemau'r Gymanwlad Cymru a Ffederasiwn Gemau'r Gymanwlad ynglŷn â chais posibl i Gymru yn y dyfodol. Hoffem barhau i gydweithio â’r ddau sefydliad i archwilio opsiynau hyblyg ar gyfer cynnig sy'n rhoi gwerth am arian a buddion i Gymru gyfan.
Mae Cymru yn amlwg yn dyrnu’n llawer yn uwch na'i phwysau ym maes digwyddiadau rhyngwladol. Mewn cyfnod byr, rydym wedi dod yn chwaraewr difrifol mewn marchnad fyd-eang gystadleuol dros ben, ac rydym wedi ymrwymo i ddenu mwy o digwyddiadaumwy o ddigwyddiadau rhyngwladol mawr ym meysydd rhyngwladol mawr ym meysydd chwaraeon a diwylliant, sy'n gwella bywydau a lles pobl a chymunedau ledled Cymru.
Thank you very much. I’ve got a number of speakers. I will attempt to get you all in but you rely on your colleagues to be brief as well. Neil McEvoy.
Diolch yn fawr iawn. Mae gen i nifer o siaradwyr. Rwy’n mynd i geisio rhoi cyfle i bawb, ond rydych yn dibynnu ar eich cydweithwyr i fod yn gryno hefyd. Neil McEvoy.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. I’d like to start by congratulating our Welsh Olympians on the way they represented Wales, showing yet again the winning mentality of our country and, of course, I’d like to congratulate the Paralympians currently competing in Rio. I’d like to also congratulate the Welsh football team for their really impressive win over Moldova to get the World Cup qualifiers under way. The players and the fans have already won over Europe this summer with their passion and skill and let’s hope that we can go on to the World Cup—the world’s biggest sporting event. I have high hopes for the women’s team also as they begin their campaign for the World Cup, and I look forward, like everyone, to the Champions League final in the millennium stadium.
Of course, there are some in the Chamber who view our independent football team as petty nationalism, and they’re happy to risk our status as an independent football nation based on their own ideological UK nationalism. It’s time for everybody to get behind our team and our country—Wales. There is no greater honour—no higher honour—than playing for Wales and representing our country. To do what our Olympians and footballers have done takes ambition, which they certainly can’t be getting from the Welsh Government. I’m still astonished, really, that Labour turned down the chance to bid for the Commonwealth Games. It is one of the biggest international sporting events there is, and if you speak to Welsh athletes—Welsh sportsmen—the event they most look forward to is the Commonwealth Games, because they wear the jersey of Wales and the vest of Wales. You can talk about horizon scanning all you want, but the Commonwealth Games is the major sporting event you should have bid for. If there is a lack of venues—as there is—then it shows how much your Government has failed and is still failing. It’s incredible, really.
There are a number of serious questions, actually, that are left unanswered. First, the last time you made a statement like this, I asked you to come down to Grangetown to meet the kids who can’t afford to play football on the council pitches. But, you didn’t actually reply to that, so I will extend the invitation again. Will you accompany me to Grangetown and speak to the children who are unable to afford grass-roots football? [Interruption.] Yes, I agree; there are other places as well. But, in this constituency, just a stone’s throw away, a walk down the road, you can see the reality faced by our communities.
Secondly, while I welcome the success of our elite athletes, I’m concerned about the Government’s support for some of our other sports—or the lack of it, really—and I’d like to see greater support for sports like rugby league and baseball, which is so unique, really, in Wales. I would like to find out what initiatives or support you have for maybe supporting these other sports. In these sports—and I will just talk about rugby league—there are some all-time greats: Billy Boston, born in Tiger Bay. I think we should be doing something to remember people like him and people like the late Gus Risman as well. There is potential in boxing to get some huge events in the city, but I will ask some questions on the Commonwealth Games.
I would like to know: when was the decision made not to bid for the games? It’s interesting that you mentioned Glasgow because, for the Glasgow games, a significant part of the cost was met by local authorities. So, did the Welsh Government specifically ask local authorities if they would be prepared to make a contribution towards the Welsh Commonwealth Games? Did the Welsh Government ask the UK Government for any financial support, given that the former Prime Minister, David Cameron, said that they would provide financial support for any successful UK city bid? When did the Welsh Government let the Commonwealth Games and Sport Wales know of the decision not to bid?
Finally, I want to touch on an event—Pride Cymru. It was our friends across the road again, Cardiff council, who cancelled the event in Coopers Field without actually telling the organisers. I met with them the day before yesterday. I would ask you if you would support requesting that Cardiff council give over a specific date for a Pride Cymru event in the civic centre, and whether or not you would be prepared to add some financial support for that event. It’s a brilliant spectacle for the city. It’s a great event, which breaks down barriers, and it should be supported. Diolch yn fawr. Thank you.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy longyfarch Olympiaid Cymru ar y ffordd y maent wedi cynrychioli Cymru, gan ddangos eto fyth y meddylfryd ennill sydd gan ein gwlad ac, wrth gwrs, hoffwn longyfarch y Paralympiaid sy’n cystadlu yn Rio ar hyn o bryd. Hoffwn i hefyd longyfarch tîm pêl-droed Cymru am eu buddugoliaeth wirioneddol drawiadol dros Moldova i ddechrau gemau rhagbrofol Cwpan y Byd. Mae'r chwaraewyr a'r cefnogwyr eisoes wedi gwneud argraff dda ar Ewrop yr haf yma gyda'u hangerdd a’u sgiliau a dewch inni obeithio y gallwn fynd ymlaen i Gwpan y Byd—digwyddiad chwaraeon mwyaf y byd. Mae gen i obeithion mawr am dîm y merched hefyd wrth iddynt ddechrau eu hymgyrch Cwpan y Byd, ac rwy’n edrych ymlaen, fel pawb, at rownd derfynol Cynghrair y Pencampwyr yn stadiwm y mileniwm.
Wrth gwrs, mae rhai yn y Siambr sy'n meddwl mai cenedlaetholdeb pitw yw ein tîm pêl-droed annibynnol, ac sy’n hapus i beryglu ein statws fel cenedl bêl-droed annibynnol yn seiliedig ar eu cenedlaetholdeb Prydeinig ideolegol eu hunain. Mae'n bryd i bawb gefnogi ein tîm a’n gwlad—Cymru. Does dim anrhydedd mwy—dim anrhydedd uwch—na chwarae i Gymru a chynrychioli ein gwlad. I wneud yr hyn y mae ein Olympiaid a’n chwaraewyr pêl-droed wedi ei wneud, mae angen uchelgais; yn sicr, nid yw hwnnw’n dod gan Lywodraeth Cymru. Rwy'n dal i fod wedi fy syfrdanu, mewn gwirionedd, bod Llafur wedi gwrthod y cyfle i wneud cynnig i gynnal Gemau'r Gymanwlad. Mae'n un o’r digwyddiadau chwaraeon rhyngwladol mwyaf sy’n bodoli, ac os siaradwch ag athletwyr Cymru—sbortsmyn Cymru—y digwyddiad y maent yn edrych ymlaen ato fwyaf yw Gemau'r Gymanwlad, oherwydd maent yn gwisgo crys Cymru a fest Cymru. Gallwch siarad fel a fynnwch am sganio'r gorwel, ond Gemau'r Gymanwlad yw'r digwyddiad chwaraeon mawr y dylech fod wedi cynnig amdano. Os oes diffyg lleoliadau—ac mae hynny’n wir—mae'n dangos i ba raddau y mae eich Llywodraeth wedi methu ac y mae’n dal i fethu. Mae'n anhygoel, a dweud y gwir.
Mae yna nifer o gwestiynau difrifol, mewn gwirionedd, sydd heb eu hateb. Yn gyntaf, y tro diwethaf ichi wneud datganiad fel hyn, gofynnais ichi ddod i lawr i Grangetown i gwrdd â'r plant nad ydynt yn gallu fforddio chwarae pêl-droed ar gaeau’r cyngor. Ond, ni chefais ymateb i hynny, felly rwyf am estyn y gwahoddiad eto. A wnewch chi ddod gyda mi i Grangetown a siarad â'r plant sy'n methu â fforddio pêl-droed ar lawr gwlad? [Torri ar draws.] Ydw, rwy'n cytuno; mae mannau eraill hefyd. Ond, yn yr etholaeth hon, ddim ond tafliad carreg i ffwrdd, taith gerdded i lawr y ffordd, gallwch weld y realiti sy’n wynebu ein cymunedau.
Yn ail, er fy mod i’n croesawu llwyddiant ein hathletwyr elît, rwy'n pryderu am gefnogaeth y Llywodraeth i rai o'n chwaraeon eraill—neu ddiffyg cefnogaeth, mewn gwirionedd—agwirionedda hoffwn weld mwy o gefnogaeth i chwaraeon fel rygbi’r gynghrair a phêl fas, sydd mor unigryw, a dweud y gwir, yng Nghymru. Hoffwn gael gwybod pa fentrau neu gefnogaeth sydd gennych efallai i gefnogi’r chwaraeon eraill hyn. Yn y chwaraeon hyn—a dim ond am rygbi'r gynghrair yr wyf am siarad—mae gennym rai o’r chwaraewyr gorau erioed: Billy Boston, a anwyd yn Tiger Bay. Rwy'n meddwl y dylem fod yn gwneud rhywbeth i gofio am bobl tebygdebyg iddo ef a phobl fel y diweddar Gus Risman hefyd. Mae potensial i gynnal rhai digwyddiadau bocsio enfawr yn y ddinas, ond gofynnaf rai cwestiynau am Gemau'r Gymanwlad.
Hoffwn wybod: pryd gafodd y penderfyniad ei wneud i beidio â gwneud cynnig am y gemau? Mae'n ddiddorol eich bod wedi sôn am Glasgow oherwydd, ar gyfer gemau Glasgow, cafodd rhan sylweddol o'r gost ei thalu gan awdurdodau lleol. Felly, a wnaeth Llywodraeth Cymru ofyn yn benodol i awdurdodau lleol a fyddent yn fodlon cyfrannu at Gemau'r Gymanwlad Cymru? A ofynnodd Llywodraeth Cymru i Lywodraeth y DU am unrhyw gymorth ariannol, o ystyried bod y cyn Brif Weinidog, David Cameron, wedi dweud y byddent yn darparu cymorth ariannol i unrhyw gynnig llwyddiannus gan ddinas yn y DU? Pryd wnaeth Llywodraeth Cymru roi gwybod i Gemau'r Gymanwlad a Chwaraeon Cymru am y penderfyniad i beidio â gwneud cynnig?
Yn olaf, hoffwn sôn am ddigwyddiad—Balchder Cymru. Ein cyfeillion dros y ffordd unwaith eto, cyngor Caerdydd, a ganslodd y digwyddiad yn Cooper Field heb ddweud wrth y trefnwyr. Cefais gyfarfod gyda nhw echdoe. Byddwn yn gofyn ichi a fyddech o blaid gofyn i gyngor Caerdydd ddarparu dyddiad penodol i ddigwyddiad Balchder Cymru yn y ganolfan ddinesig, ac a fyddech yn fodlon ychwanegu ychydig o gymorth ariannol i’r digwyddiad hwnnw ai peidio. Mae'n sioe wych i’r ddinas. Mae'n ddigwyddiad gwych, sy'n dymchwel rhwystrau, a dylid ei gefnogi. Diolch yn fawr.
I’d like to thank the Member for his questions and say, first of all, with regard to Pride Cymru, it is a fantastic Welsh Government-sponsored event. We are very proud of that event. It attracts a huge number of people to Cardiff from right across Wales and the UK as well. We wish to see it continue and to grow. In terms of its position on Coopers Field, I have already taken this matter up on the back of a letter from my colleague the Member for Delyn, Hannah Blythyn, who rightly identified that location, in my view, as the best location for the event in our capital city. So, I took it up with Cardiff council. It’s my view that the event should remain at Coopers Field. I’ve been told they have no intention of moving it from Coopers Field, but I would urge the council and the organisers to make sure that a satisfactory conclusion to talks can be reached—one that includes a mutually convenient date for the event to be held in summer, as it always has been. It’s a magnificent event that is attended by a huge number of people. I wish to see it continue on Coopers Field, where it has always been most successful, at the time of year that it is most successful. I’m sure the organisers are the best people to be able to designate when it should be staged.
In terms of spending and cost, let’s just deal with, first of all, sport in general. This Welsh Government, and previous Welsh Governments, better protected spending on sport through Sport Wales, and therefore through the national governing bodies, than was the case across the UK as a whole. But it’s not just about formal sport that we’re here to consider the future today. There are numerous forms of informal sport and physical activity that this Government has funded and is proud to fund, such as street games, or such as those physical activities like walking football that may not be considered immediately a competitive sport or an elite sport, but which make an incredible difference to people’s lives, particularly those with limited mobility, or those who are old or frail.
In terms of the Commonwealth Games, the decision was reached in the summer, after a considerable piece of work was undertaken by people who were at the very centre of the Glasgow games—people who have immense credibility and who have a full understanding of the costs and benefits of hosting an event such as this. That decision was taken in Cabinet in the summer, and we subsequently informed Commonwealth Games Wales. Local authorities have been part of our steering group throughout, but are unable to contribute to the cost of the games at this stage. In terms of UK Government, we received in writing from the Secretary of State confirmation that in those areas that it has responsibility for—such as visas—it could provide support, but there was no indication of willingness to spend money to actually build the facilities that are necessary for the games.
I do believe that a bigger ambition for Wales would be to influence change at a Commonwealth Games Federation level, so that not only Wales, but other small Commonwealth countries could host the event where currently they are unable to. It would be fantastic to see not just a Welsh Commonwealth Games, but perhaps a Commonwealth Games of the Caribbean islands taking place, but right now that is simply not possible. So, I’ll be working with other Commonwealth countries to influence change at the highest level so that the games can be bid for and secured not just by us in the future, but by those countries who are yet to host them.
Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau a dweud, yn gyntaf oll, o ran Balchder Cymru, mae hwn yn ddigwyddiad gwych a noddir gan Lywodraeth Cymru. Rydym yn falch iawn o'r digwyddiad hwnnw. Mae'n denu nifer enfawr o bobl i Gaerdydd o bob cwr o Gymru a'r DU hefyd. Hoffem ei weld yn parhau ac yn tyfu. O ran ei safle ar Gaeau Cooper, rwyf eisoes wedi sôn am y mater hwn ar ôl cael llythyr gan fy nghydweithiwr yr Aelod dros Delyn, Hannah Blythyn, a nododd yn gywir, yn fy marn i, mai’r lleoliad hwnnw yw’r lleoliad gorau i gynnal y digwyddiad yn ein prifddinas. Felly, dywedais hynny wrth gyngor Caerdydd. Yn fy marn i, dylai'r digwyddiad aros ar Gaeau Cooper. Rwyf wedi cael gwybod nad oes ganddynt unrhyw fwriad i’w symud o Gaeau Cooper, ond byddwn yn annog y cyngor a'r trefnwyr i wneud yn siŵr y gallant gyrraedd canlyniad boddhaol i’w sgyrsiau—un sy'n cynnwys dyddiad sy'n gyfleus i bawb i gynnal y digwyddiad yn ystod yr haf, fel sydd wedi digwydd erioed. Mae'n ddigwyddiad gwych ac mae torf enfawr o bobl yn mynd iddo. Hoffwn ei weld yn parhau ar Gaeau Cooper, lle mae wastad wedi bod fwyaf llwyddiannus, ar yr adeg o'r flwyddyn y mae'n fwyaf llwyddiannus. Rwy'n siŵr mai’r trefnwyr yw'r bobl orau i allu dynodi pryd y dylid ei gynnal.
O ran gwariant a chost, dewch inni sôn, yn gyntaf oll, am chwaraeon yn gyffredinol. Mae’r Llywodraeth Cymru bresennol, a Llywodraethau blaenorol Cymru, wedi gwneud mwy i amddiffyn gwariant ar chwaraeon drwy Chwaraeon Cymru, ac felly drwy'r cyrff llywodraethu cenedlaethol, nag oedd yn wir ledled y DU yn ei chyfanrwydd. Ond nid dim ond dyfodol chwaraeon ffurfiol yr ydym yma i’w ystyried heddiw. Mae nifer o fathau o chwaraeon a gweithgarwch corfforol anffurfiol y mae'r Llywodraeth hon wedi’u hariannu ac yn falch i’w hariannu, fel gemau stryd, neu’r gweithgareddau corfforol hynny fel pêl droed cerdded na fyddem o reidrwydd yn ystyried ar unwaith eu bod yn chwaraeon cystadleuol neu’n chwaraeon elît, ond sy'n gwneud gwahaniaeth anhygoel i fywydau pobl, yn enwedig rhai sy’n methu symud cystal, neu’r rhai sy'n hen neu'n fregus.
O ran Gemau'r Gymanwlad, gwnaethpwyd y penderfyniad yn yr haf, ar ôl llawer o waith gan bobl oedd yng nghanol gemau Glasgow—pobl a chanddynt hygrededd aruthrol a dealltwriaeth lawn o gostau a manteision cynnal digwyddiad fel hwn. Gwnaethpwyd y penderfyniad hwnnw yn y Cabinet yn yr haf, ac yna rhoddwyd gwybod i Gemau'r Gymanwlad Cymru. Mae awdurdodau lleol wedi bod yn rhan o'n grŵp llywio drwyddi draw, ond ni allant gyfrannu at gost y gemau ar hyn o bryd. O ran Llywodraeth y DU, cawsom gadarnhad ysgrifenedig gan yr Ysgrifennydd Gwladol y gallai ddarparu cymorth yn y meysydd hynny y mae'n gyfrifol amdanynt—fel fisâu—ond nid oedd dim arwydd o barodrwydd i wario arian i adeiladu'r cyfleusterau eu hunain sydd eu hangen ar gyfer y gemau.
Rwy’n credu mai uchelgais mwy i Gymru fyddai dylanwadu ar newid ar lefel Ffederasiwn Gemau'r Gymanwlad, fel bod modd nid yn unig i Gymru, ond gwledydd bach eraill y Gymanwlad gynnal y digwyddiad lle nad ydynt yn gallu ar hyn o bryd. Byddai'n wych gweld nid dim ond Gemau'r Gymanwlad yng Nghymru, ond efallai Gemau'r Gymanwlad yn ynysoedd y Caribî yn digwydd, ond ar hyn o bryd nid yw hynny'n bosibl. Felly, byddaf yn gweithio gyda gwledydd eraill y Gymanwlad i ddylanwadu ar newid ar y lefel uchaf fel y byddwn ni, a’r gwledydd hynny nad ydynt wedi’u cynnal eto, yn gallu cynnig amdanynt a’u cynnal yn y dyfodol.
Thanks to the Minister for his statement. The success of Welsh teams and performers in the international arena is very welcome and is to be applauded. Such success is a great advert for Wales and will initially have an effect in encouraging greater sporting participation here. There is also much commercial merit in Wales staging major international sporting events. However, there is sometimes a major disconnect between what a nation achieves in elite sport and the lack of general participation at grass-roots level. By ‘grass roots’ I don’t refer to aspiring Olympians, but rather to ordinary people who are never likely to grace an international arena.
Here in Wales we produce world-class footballers like Gareth Bale, we have Olympic-medal-winning cyclists and swimmers such as Becky James and Jazz Carlin, and many other notables, but at the same time, like other regions of the UK, we are facing unprecedented levels of child and adult obesity. Clearly this is a major contradiction. Clearly the one thing, international sporting excellence, does not lead automatically to the other thing, a generally high level of health and fitness. Does the Cabinet Secretary acknowledge this seeming paradox, and how does he seek to deal with it?
In Wales as a whole, more and more councils are putting leisure centre management out to privately run companies. We must ensure that this policy doesn’t impact on the ability of ordinary people to access gyms, swimming pools and badminton courts at reasonable cost. How is the Welsh Government helping to ensure this? We need to encourage more sporting participation among the young, beginning with actually getting them to walk to places rather than always going in their parents’ car. I appreciate that these are fairly fundamental problems of the UK as a whole.
We need, too, to encourage the middle aged and the old in their sporting endeavours. There has been a shocking rise in bowling club fees in Cardiff in recent years, which is surely counterproductive. If old people become more inactive, they end up costing the economy more in terms of medication and treatment in the long run.
The First Minister has earlier today given his reasons for withdrawing a Welsh bid for the Commonwealth Games, and I appreciate that there may be some sound reasons there. I’m not going to criticise that. I also agree with your own statements about joint bids because there was a Commonwealth Games in Kingston, Jamaica in 1966—now, it would be impossible for Jamaica to host it. And, the Commonwealth Games tends to go on a sort of triangle between the UK, Canada, Australia, New Zealand and that’s it. So, we need to encourage more participation in that sphere. So, I welcome your efforts at the Commonwealth level.
Perhaps we could also consider making moves towards ring-fencing some of the funds earmarked for the Commonwealth Games project, now abandoned, and put them into encouraging grass-roots sport instead. Thanks.
Diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad. Mae croeso mawr i lwyddiant timau a pherfformwyr o Gymru yn yr arena ryngwladol, a dylid eu canmol. Mae llwyddiant o'r fath yn hysbyseb wych i Gymru ac i ddechrau bydd yn cael effaith o ran annog mwy o gyfranogiad mewn chwaraeon yma. Hefyd, mae gwerth masnachol mawr i Gymru lwyfannu digwyddiadau chwaraeon rhyngwladol mawr. Fodd bynnag, weithiau ceir datgysylltiad mawr rhwng yr hyn y mae cenedl yn ei gyflawni mewn chwaraeon elît a diffyg cyfranogiad cyffredinol ar lawr gwlad. Wrth 'llawr gwlad' nid wyf yn cyfeirio at ddarpar Olympiaid, ond yn hytrach bobl gyffredin sydd byth yn debygol o gyrraedd arena ryngwladol.
Yma yng Nghymru, rydym yn cynhyrchu pêl-droedwyr sydd ymysg y gorau yn y byd, fel Gareth Bale. Mae gennym feicwyr a nofwyr a enillodd fedalau Olympaidd fel Becky James a Jazz Carlin, a llawer o enwogion eraill, ond ar yr un pryd, fel rhanbarthau eraill yn y DU, rydym yn wynebu lefelau digynsail o ordewdra ymysg plant ac oedolion. Yn amlwg mae hyn yn wrthddweud mawr. Yn amlwg, nid yw’r un peth, sef rhagoriaeth mewn chwaraeon rhyngwladol, yn arwain yn awtomatig at y peth arall, sef lefel gyffredinol uchel o iechyd a ffitrwydd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cydnabod y paradocs ymddangosiadol hwn, a sut mae'n bwriadu ymdrin ag ef?
Yng Nghymru gyfan, mae mwy a mwy o gynghorau’n gofyn i gwmnïau preifat gynnal eu canolfannau hamdden. Mae'n rhaid inni sicrhau nad yw'r polisi hwn yn effeithio ar allu pobl gyffredin i ddefnyddio campfeydd, pyllau nofio a chyrtiau badminton am gost resymol. Sut mae Llywodraeth Cymru yn helpu i sicrhau hyn? Mae angen inni annog mwy o gyfranogiad mewn chwaraeon ymhlith pobl ifanc, gan ddechrau drwy sicrhau eu bod yn cerdded i leoedd yn hytrach na mynd yng nghar eu rhieni bob amser. Rwy’n sylweddoli bod y rhain yn broblemau eithaf sylfaenol i'r DU gyfan.
Mae angen inni hefyd annog pobl ganol oed a phobl hŷn i gymryd rhan mewn chwaraeon. Bu cynnydd syfrdanol mewn ffioedd clybiau bowlio yng Nghaerdydd dros y blynyddoedd diwethaf, sydd yn sicr yn wrthgynhyrchiol. Os aiff hen bobl yn fwy anweithgar, byddant yn y pen draw’n costio mwy i’r economi o ran meddyginiaeth a thriniaeth yn y tymor hir.
Yn gynharach heddiw, mae'r Prif Weinidog wedi rhoi ei resymau dros dynnu cynnig Cymru am Gemau'r Gymanwlad yn ôl, ac rwy’n deall y gallai fod rhai rhesymau cadarn yno. Dydw i ddim yn mynd i feirniadu hynny. Rwyf hefyd yn cytuno â'ch datganiadau chi am gynigion ar y cyd oherwydd bu Gemau'r Gymanwlad yn Kingston, Jamaica yn 1966—nawr byddai'n amhosibl i Jamaica eu cynnal. Ac mae Gemau'r Gymanwlad yn tueddu i fynd ar ryw fath o driongl rhwng y DU, Canada, Awstralia, Seland Newydd a dyna ni. Felly, mae angen inni annog mwy o gyfranogiad yn y maes hwnnw. Felly, rwy’n croesawu eich ymdrechion ar lefel y Gymanwlad.
Efallai y gallem hefyd ystyried symud tuag at neilltuo rhai o'r cronfeydd a glustnodwyd ar gyfer prosiect Gemau'r Gymanwlad sydd nawr yn segur, a’u defnyddio i annog chwaraeon ar lawr gwlad yn lle hynny. Diolch.
I’d like to thank the Member for his well-informed contribution and I would agree entirely with it. I think, in terms of the triangle of movement of the games, he’s absolutely right; that needs to be addressed. In my view, as I’ve already said but I’ll repeat, in my view, big ambition is about having the determination to innovate. That’s why I wish to see change take place, not just so that we can capture the games just for once in a lifetime, but potentially on many occasions over the course of a lifetime.
The Member is also right when he talks about the games—or for that matter, elite sport in general—not necessarily leading to an increase in levels of physical activity across a population. In order to achieve this, we need an entire culture change, which is why we’re developing the Getting Wales Moving physical activity strategy and why the chair of Sport Wales also wishes to review the remit of the organisation to make sure that the organisation doesn’t just focus on participation in sport but general physical activity.
Some of the activities that the Member highlighted are those that we support at present. Through the emerging programme for government, there will be a Wales well-being bond that will be piloted, as well as social prescription, and of course a challenge fund. The challenge fund is being specifically designed for community arts and community sports organisations.
But for those who say we should have progressed with a £1.5 billion bid for the Commonwealth Games, I’d say, ‘Just take a step back; you may have talked to elite athletes, but have you talked to those children who can’t access those sports facilities?’ I would certainly go to those sports facilities with any Member and invite you to explain to them why you’d rather see £1.5 billion spent on facilities designed not for the people of a country, but for an event that is for just two weeks. Our view is, you first of all look strategically at what the nation requires in terms of facilities and then you shape the games around your own facilities. You don’t do it in reverse.
Because there are too many examples of games, be it Commonwealth or Olympic, that are littered with facilities that were glitzy when they opened, but which now stand rotting. Why? Because they were designed not necessarily for the population, but they were designed for the event. You have to get it the right way around, which is why I announced a facilities strategy and said that a future bid for the Commonwealth Games is very much on the cards. But we also need, as I repeat, we also need to see, in my view, some innovation and change at the highest level to enable, potentially, joint or multi bids to be received, and also national bids. I’ve heard some say that it was wrong that this Welsh Government should have considered an all-Wales bid or a north-south bid. Why? If you’re going to spend £1.5 billion as a Government on an event, it should benefit the entire population and all four corners of the country and everywhere in between. So, we make no apology for wishing to see a major event benefit all of Wales.
Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gyfraniad gwybodus a byddwn yn cytuno’n llwyr ag ef. Rwy’n meddwl, o ran triongl symudiad y gemau, mae'n hollol gywir; mae angen rhoi sylw i hynny. Yn fy marn i, fel yr wyf eisoes wedi’i ddweud, ond byddaf yn ailadrodd, yn fy marn i, mae uchelgais mawr yn fater o fod yn benderfynol i arloesi. Dyna pam yr hoffwn weld newid yn digwydd, nid dim ond fel y gallwn ni gynnal y gemau unwaith mewn bywyd, ond o bosibl ar sawl achlysur mewn bywydau.
Mae’r Aelod hefyd yn gywir wrth sôn am y gemau—neu o ran hynny, am chwaraeon elît yn gyffredinol—nad ydynt yn arwain o reidrwydd at gynnydd mewn lefelau gweithgarwch corfforol ar draws y boblogaeth. Er mwyn cyflawni hyn, mae angen newid ein diwylliant yn llwyr, a dyna pam rydym yn datblygu'r strategaeth gweithgarwch corfforol Cael Cymru i Symud a pham mae cadeirydd Chwaraeon Cymru hefyd yn dymuno adolygu cylch gwaith y sefydliad i wneud yn siŵr nad yw’r sefydliad yn canolbwyntio ar gyfranogiad mewn chwaraeon yn unig, ond ar weithgarwch corfforol cyffredinol.
Mae rhai o'r gweithgareddau y soniodd yr Aelod amdanynt yn rhai yr ydym yn eu cefnogi ar hyn o bryd. Drwy'r rhaglen lywodraethu newydd, byddwn yn treialu bond lles Cymru, yn ogystal â phresgripsiwn cymdeithasol, ac wrth gwrs gronfa her. Mae'r gronfa her yn cael ei chynllunio’n benodol ar gyfer sefydliadau celfyddydau cymunedol a chwaraeon cymunedol.
Ond i’r rheini sy'n dweud y dylem fod wedi bwrw ymlaen â chais o £1.5 biliwn am Gemau'r Gymanwlad, byddwn yn dweud, 'Cymerwch un cam yn ôl; efallai eich bod wedi siarad ag athletwyr elît, ond a ydych wedi siarad â'r plant hynny nad ydynt yn gallu defnyddio’r cyfleusterau chwaraeon hynny?' Byddwn yn sicr yn mynd i’r cyfleusterau chwaraeon hynny gydag unrhyw Aelod ac yn eich gwahodd i egluro iddynt pam fyddai'n well gennych weld gwario £1.5 biliwn ar gyfleusterau a gynlluniwyd nid ar gyfer pobl y wlad, ond ar gyfer digwyddiad sy'n para dim ond pythefnos. Yn ein barn ni, yn gyntaf oll mae angen edrych yn strategol ar yr hyn sydd ei eisiau ar y genedl o ran cyfleusterau ac yna siapio’r gemau o gwmpas y cyfleusterau sydd gennych. Nid ydych yn ei wneud o chwith.
Gan fod gormod o enghreifftiau o gemau, boed yn gemau’r Gymanwlad neu Olympaidd, sy’n frith â chyfleusterau a oedd yn grand pan gawsant eu hagor, ond sydd erbyn heddiw’n pydru. Pam? Gan iddynt gael eu cynllunio nid o reidrwydd ar gyfer y boblogaeth, ond ar gyfer y digwyddiad. Mae'n rhaid ichi wneud hyn y ffordd iawn, a dyna pam y cyhoeddais strategaeth cyfleusterau gan ddweud bod cynnig am Gemau'r Gymanwlad yn y dyfodol yn bendant yn rhywbeth y byddwn yn ei ystyried. Ond mae angen inni hefyd, fel yr wyf yn ei ailadrodd, mae angen inni hefyd weld, yn fy marn i, rywfaint o arloesi a newid ar y lefel uchaf er mwyn galluogi, o bosibl, gynigion ar y cyd neu gynigion lluosog i'w derbyn, a hefyd gynigion cenedlaethol. Rwyf wedi clywed rhai’n dweud ei bod yn anghywir y dylai’r Llywodraeth Cymru hon fod wedi ystyried cynnig i Gymru gyfan neu gynnig gogledd-de. Pam? Os ydych yn mynd i wario £1.5 biliwn fel Llywodraeth ar ddigwyddiad, dylai fod o fudd i'r boblogaeth gyfan ac i bob cornel o'r wlad a phobman yn y canol. Felly, nid ydym yn ymddiheuro am ddymuno gweld digwyddiad mawr sy’n fuddiol i Gymru gyfan.
Thank you very much, we have about six minutes and I’ve got four speakers. So can I appeal for—
Diolch yn fawr iawn, mae gennym tua chwe munud ac mae gen i bedwar o siaradwyr. Felly a gaf i apelio am—
We haven’t had a spokesperson yet.
Nid ydym ni wedi cael llefarydd eto.
Sorry?
Mae'n ddrwg gennyf?
Just saying we haven’t had a spokesperson yet.
Dim ond dweud nad ydym ni wedi cael llefarydd eto.
No, I’m coming to you now. I’m just saying, ‘Can we appeal for some brevity and some brevity from the Minister in answering as well?’ Andrew R.T.
Na, rwy’n dod atoch chi nawr. Dim ond dweud, 'A gawn ni apelio am gwestiynau cryno ac atebion cryno gan y Gweinidog hefyd?' Andrew R.T.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Cabinet Secretary, thank you for your statement. I’d like to put on record my appreciation and congratulations to all the sporting men and women who have performed on various pitches in various cities in various sports, across the globe in fact, throughout a summer of sporting excellence and brilliance that I think we all thoroughly enjoyed. And that really is the point, that the sporting dynamic behind all these major events has radically changed over the last 20 years with the advent of satellite tv and cable tv, which does demand these multi-venue destinations to obviously portray that platform for which tv dollars or tv pounds—call it what you will—pays into the coffers of those respective sports.
It is disappointing that, regrettably, we will not be bidding for the Commonwealth Games. I’ve heard what the Secretary has had to say this afternoon. I would ask if perhaps the Secretary could make available a briefing session for Assembly Members with the consultants who provided the report so that Assembly Members can question them in some depth over some of the conclusions that came forward. I would say to the Cabinet Secretary that, in my conversations with Ministers and Secretaries of State up at the other end of the M4, there was support for a bid coming from Wales and that support would have materialised in financial backing as well. They did have to have some idea of what the finances were that you were going to be seeking and, as I understood it, no requests or no detailed responses were put before Secretaries of State or Ministers at the other end of the M4 for them to consider. So I would ask the Cabinet Secretary to give it some consideration, because, as I understand it, it is not too late to submit a bid for the Commonwealth Games. That window is still open, and I do believe that there is an opportunity for this decision to be revisited—albeit that I do hear what you say about the impact on grass-roots sports, and that is a consideration that does have to be taken by Government, because my next point that I was going to make about the statement you’ve made today is, highlighting on grass-roots sports, which you mention in the statement, that many councils across Wales have taken double- or triple-digit increases in the sporting fees that they levy on amateur clubs to play on a weekly basis, and this, in many instances, has made those clubs either have to amalgamate or shut their doors. So, I would be grateful for an indication of what discussions you have across Government as to how the Government can work with local authorities to make the fees affordable to many voluntary clubs the length and breadth of Wales. This isn’t one specific area, this is happening across all local authorities for obvious reasons—financial constraints on their budget.
I do note that you do, in your statement, list a series of events that have gone on around Wales. One of the jewels in the crown, I would suggest, of facilities that we have in Wales, which isn’t naturally considered as a sporting venue in the first instance, is the Royal Welsh showground in mid Wales. That has increasingly been used as either a stopover or a start or a finish point for many of the rallying type of events. I noticed last week that the chief executive of the Royal Welsh Agricultural Society was talking about trying to attract more of this type of event to mid Wales. I’d be grateful if the Cabinet Secretary could give an indication: are the Government engaged with stakeholders like the Royal Welsh Agricultural Society in developing what wouldn’t traditionally be seen as a sporting venue to add to the armoury of destinations that we do have to offer international and domestic organisers of these events?
I would also ask the Cabinet Secretary to try and inform us, as regards the horizon scanning he talks about in his statement, as to what type of events he believes, going forward, in the next 18 months to two years, we might reasonably expect Wales to be in a position to bid for and, indeed, secure the rights to host those events.
Importantly, my final point is around infrastructure more generally. I had a conversation with the FAW recently, at the last international, and they were talking excitedly about the Champions League final that’s coming next May, but obviously they were highlighting the real issues around simple things like hotel beds, for example, and the availability of the local infrastructure to accommodate such big-ticket events. Many people will be leaving straight after that event because the local infrastructure will not be able to accommodate the mass of people who are coming, and in fact they’ll be pushed back over the Severn bridge to Swindon, to Reading, to Bristol, because those cities have a bigger infrastructure to support provision for travelling fans. So, it is important that, from a Government point of view, you work with operators, you work with providers to provide that infrastructure just on transport as well as hotel accommodation and sporting promotion. Thank you.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, diolch am eich datganiad. Hoffwn gofnodi fy ngwerthfawrogiad a fy llongyfarchiadau i’r holl ddynion a merched chwaraeon sydd wedi perfformio ar wahanol leiniau mewn gwahanol ddinasoedd mewn chwaraeon amrywiol, ledled y byd mewn gwirionedd, drwy gydol haf o ragoriaeth a disgleirdeb mewn chwaraeon yr wyf yn meddwl ein bod i gyd wedi’u mwynhau’n arw. A dyna yn wir yw’r pwynt, sef bod y deinamig chwaraeon y tu ôl i’r holl ddigwyddiadau mawr hyn wedi newid yn radical dros yr 20 mlynedd diwethaf gyda dyfodiad teledu lloeren a theledu cebl, sy’n mynnu’r cyrchfannau aml-leoliad hyn yn amlwg i bortreadu’r llwyfan hwnnw y mae doleri teledu neu bunnoedd teledu—beth bynnag y mynnwch eu galw—yngalwyn talu amdano i goffrau’r priod chwaraeon hynny.
Mae'n siomedig na fyddwn ni, yn anffodus, yn gwneud cynnig am Gemau'r Gymanwlad. Rwyf wedi clywed yr hyn y mae'r Ysgrifennydd wedi’i ddweud y prynhawn yma. Byddwn yn gofyn a allai’r Ysgrifennydd efallai ddarparu sesiwn friffio i Aelodau'r Cynulliad gyda'r ymgynghorwyr a ddarparodd yr adroddiad fel y gall Aelodau'r Cynulliad eu holi’n fanwl ynghylch rhai o'r casgliadau a ffurfiwyd. Byddwn yn dweud wrth Ysgrifennydd y Cabinet, yn fy sgyrsiau gyda Gweinidogion ac Ysgrifenyddion Gwladol ar ben arall yr M4, roedd cefnogaeth i gynnig o Gymru a byddai’r gefnogaeth honno wedi cael ei gwireddu ar ffurf cefnogaeth ariannol hefyd. Roedd yn rhaid iddynt gael rhyw syniad o'r cyllid yr oeddech yn mynd i fod yn ei geisio ac, fel yr wyf ar ddeall, ni chafodd cynigion nac ymatebion manwl eu rhoi gerbron Ysgrifenyddion Gwladol na Gweinidogion ar ben arall yr M4 iddynt eu hystyried. Felly byddwn yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet roi rhywfaint o ystyriaeth i hyn, oherwydd, fel y deallaf, nid yw'n rhy hwyr i gyflwyno cynnig am Gemau'r Gymanwlad. Mae’r ffenestr honno’n dal i fod ar agor, ac rwy’n credu bod cyfle i ailystyried y penderfyniad hwn—er fy mod yn clywed yr hyn a ddywedwch am yr effaith ar chwaraeon ar lawr gwlad, ac mae hynny'n rhywbeth y mae’n rhaid i’r Llywodraeth ei ystyried, oherwydd y pwynt nesaf yr oeddwn yn mynd i’w wneud am y datganiad yr ydych wedi’i wneud heddiw yw, gan ganolbwyntio ar chwaraeon ar lawr gwlad, sy’n cael sylw yn eich datganiad, bod llawer o gynghorau ledled Cymru wedi cymryd codiad mewn ffigurau dwbl neu driphlyg yn y ffioedd chwaraeon y maent yn eu codi ar glybiau amatur i chwarae bob wythnos, ac mae hyn, mewn llawer o achosion, wedi gwneud i’r clybiau hynny naill ai orfod cyfuno neu gau eu drysau. Felly, byddwn yn ddiolchgar am syniad o ba drafodaethau yr ydych yn eu cael ar draws y Llywodraeth ynghylch sut y gall y Llywodraeth weithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod y ffioedd yn fforddiadwy i nifer o glybiau gwirfoddol ar hyd a lled Cymru. Nid mater o un ardal benodol yw hyn; mae’n digwydd ar draws yr holl awdurdodau lleol am resymau amlwg— cyfyngiadau ariannol ar eu cyllideb.
Rwy’n sylwi eich bod, yn eich datganiad, yn rhestru cyfres o ddigwyddiadau sydd wedi cael eu cynnal ledled Cymru. Un o'r tlysau yn y goron, byddwn yn awgrymu, o ran y cyfleusterau sydd gennym yng Nghymru, nad yw'n cael ei ystyried yn naturiol fel lleoliad chwaraeon yn y lle cyntaf, yw maes Sioe Frenhinol Cymru yn y canolbarth. Mae hwnnw wedi cael ei ddefnyddio’n fwyfwy naill ai fel man aros neu fan dechrau neu orffen mewn llawer o ddigwyddiadau fel ralio. Sylwais yr wythnos diwethaf fod prif weithredwr Cymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru yn sôn am geisio denu mwy o'r math hwn o ddigwyddiad i’r canolbarth. Byddwn yn ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet roi awgrym: a yw'r Llywodraeth yn ymgysylltu â rhanddeiliaid fel Cymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru i ddatblygu’r lleoliad hwn, na fyddai’n draddodiadol yn cael ei ystyried yn lleoliad chwaraeon, i ychwanegu at y llu o gyrchfannau sydd gennym i’w cynnig i drefnwyr rhyngwladol a domestig y digwyddiadau hyn?
Byddwn hefyd yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet geisio rhoi gwybod inni, o ran y sganio'r gorwel y mae'n sôn amdano yn ei ddatganiad, ynghylch pa fath o ddigwyddiadau y mae ef yn credu, wrth symud ymlaen, yn y 18 mis i’r ddwy flynedd nesaf, y gallem ddisgwyl yn rhesymol y bydd Cymru mewn sefyllfa i wneud cynnig amdanynt ac, yn wir, sicrhau’r hawliau i gynnal y digwyddiadau hynny.
Yn bwysig iawn, mae fy mhwynt olaf yn ymwneud â seilwaith yn fwy cyffredinol. Cefais sgwrs â'r Gymdeithas Bêl-droed yn ddiweddar, yn y gêm ryngwladol ddiwethaf, ac roeddent yn siarad yn llawn cyffro am rownd derfynol Cynghrair y Pencampwyr sy'n dod fis Mai nesaf, ond yn amlwg roeddent yn tynnu sylw at y materion gwirioneddol o gwmpas pethau syml fel gwelyau mewn gwestai, er enghraifft, ac a oedd y seilwaith lleol ar gael i ddarparu ar gyfer digwyddiadau mor boblogaidd. Bydd llawer o bobl yn gadael yn syth ar ôl y digwyddiad hwnnw gan na fydd y seilwaith lleol yn gallu darparu ar gyfer yr holl bobl sy'n dod, ac mewn gwirionedd byddant yn cael eu gwthio’n ôl dros bont Hafren i Swindon, i Reading, i Fryste, gan fod gan y dinasoedd hynny seilwaith mwy i gynnal darpariaeth ar gyfer cefnogwyr sy'n teithio. Felly, mae'n bwysig eich bod chi, fel Llywodraeth, yn gweithio gyda’r gweithredwyr, yn gweithio gyda’r darparwyr i ddarparu'r seilwaith hwnnw dim ond o ran trafnidiaeth yn ogystal â llety gwesty a hyrwyddo chwaraeon. Diolch.
I’d like to thank the Member for his questions. First of all, with regard to the Champions League, of course, one of the big challenges there is that we won’t know which two teams are going to be in the final until about three weeks before the final takes place. So, depending on which teams are in the final, there will be very different dynamics at play in terms of people accessing Cardiff, and also in terms of how long they stay here for. We do have a steering group that’s established—in fact, the next meeting, I believe, is on Thursday—to look at all of the challenges that are being presented in terms of infrastructure. Hotel rooms are one of the major points that we have been examining, rail as well, as I’m sure the Member will be aware, as well as road access and hospitality at what is a very busy time of the year right across Wales and beyond. So, these are issues that we’re exploring with key stakeholders, all of whom are very keen to see that the Champions League final is a great success.
In terms of the types of events in our horizon-scanning exercise that we could expect bids for in the future, we’re looking at those that offer the biggest return on investment as well as those that drive up participation in sport and physical activity, as well as those that are spread out equally and fairly across Wales. This is why I think the Royal Welsh showground has great potential, because, in mid Wales, it’s one of the primary facilities for the visitor economy. I think as we look at the—and I don’t want to make any promises, but, as we look at the facilities strategy alongside the horizon-scanning exercise for major events, I certainly see the potential of mid Wales to host more. In terms of those specific events, I think it’s reasonable to expect a bid for a European grand tour, and, for those Members who aren’t sure what that is, it’s a cycling event, be it a grand tour of France or of Italy.
In terms of pitch fees, the Member raises a query that is also being shared by many Members in this Chamber, and it’s one that I’ve raised with the WLGA. It’s one that has been addressed in some parts of Wales but I am aware that in certain regions there are greater pressures for sports clubs and organisations than in other areas. In this term of Government we will be introducing, as I mentioned to the Member earlier, the Wales well-being bond and social prescription, which I would hope will see an increase in participation levels, not just in informal forms of physical activity, but also increasingly in formal sport. That will then ensure that sports clubs and organisations are more sustainable as well. One of the big challenges that sports clubs and organisations face at the moment is reducing numbers of members in many sports. This is a problem particularly—. I think it’s fair to say golf saw its heyday perhaps a decade ago, but in terms of membership now of clubs it’s been on the fall. We need to arrest that and so it’s important that golf clubs are flexible, that golf clubs innovate as well, and that the game innovates to attract more new members.
I would be happy to facilitate briefing sessions. I believe that a briefing session is already being organised with Commonwealth Games Wales, and I believe that it is next week. If the Member is dissatisfied following that briefing session then I’d look to arrange one with the consultants. In terms of the cost of the event, I detect from what the Member is saying that there might actually be a new willingness to support a bid with money by the UK Government. This is certainly something that I would like to explore with them, because, based on correspondence that we received over this, that wasn’t the case prior to Cabinet reaching the decision. If there is a change of heart, if there is a willingness to support it with money, then that would be very much welcomed.
Hoffwn i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau. Yn gyntaf oll, o ran Cynghrair y Pencampwyr, wrth gwrs, un o'r heriau mawr yno yw na fyddwn yn gwybod pa ddau dîm fydd yn y rownd derfynol tan tua thair wythnos cyn i’r rownd derfynol ddigwydd. Felly, gan ddibynnu ar ba dimau sydd yn y rownd derfynol, bydd yna ddeinameg wahanol iawn o ran y bobl sy'n dod i Gaerdydd, a hefyd o ran am ba mor hir y byddant yn aros yma. Mae gennym grŵp llywio wedi’i sefydlu—a dweud y gwir, mae’r cyfarfod nesaf, rwy’n credu, ddydd Iau—i edrych ar bob un o'r heriau sy'n cael eu cyflwyno o ran seilwaith. Mae ystafelloedd gwesty’n un o'r prif bwyntiau yr ydym wedi bod yn eu harchwilio, a rheilffyrdd yn ogystal, fel yr wyf yn siŵr y bydd yr Aelod yn gwybod, yn ogystal â mynediad ffordd a lletygarwch ar adeg brysur iawn o'r flwyddyn ledled Cymru a thu hwnt. Felly, mae'r rhain yn faterion yr ydym yn edrych arnynt gyda rhanddeiliaid allweddol, sydd i gyd yn awyddus iawn i weld bod rownd derfynol Cynghrair y Pencampwyr yn llwyddiant mawr.
O ran y mathau o ddigwyddiadau yn ein hymarfer sganio'r gorwel y gallem ddisgwyl cynnig amdanynt yn y dyfodol, rydym yn edrych ar y rhai sy'n cynnig yr elw mwyaf ar fuddsoddiad yn ogystal â'r rhai sy'n cynyddu cyfranogiad mewn chwaraeon a gweithgarwch corfforol, yn ogystal â'r rhai sydd wedi’u gwasgaru’n gyfartal ac yn deg ledled Cymru. Dyma pam yr wyf yn meddwl bod gan faes Sioe Frenhinol Cymru botensial mawr, oherwydd, yn y canolbarth, mae'n un o brif gyfleusterau’r economi ymwelwyr. Rwy’n meddwl wrth inni edrych ar—ac nid wyf am wneud addewidion, ond, wrth inni edrych ar y strategaeth cyfleusterau ochr yn ochr â'r ymarfer sganio'r gorwel ar gyfer digwyddiadau mawr, rwy’n sicr yn gweld potensial y canolbarth i gynnal mwy. O ran y digwyddiadau penodol hynny, rwy’n meddwl ei bod yn rhesymol disgwyl cynnig am daith fawreddog Ewropeaidd, ac, i’r Aelodau hynny nad ydynt yn siŵr beth yw hynny, digwyddiad beicio ydyw, boed yn daith fawreddog o gwmpas Ffrainc neu'r Eidal.
O ran ffioedd am leiniau, mae'r Aelod yn gofyn cwestiwn yr hoffai nifer o Aelodau eraill yn y Siambr hon ei ofyn, ac mae'n un yr wyf wedi’i godi gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Mae'n un sydd wedi cael ei ateb mewn rhai rhannau o Gymru, ond rwy’n ymwybodol bod mwy o bwysau ar glybiau a sefydliadau chwaraeon mewn rhai rhanbarthau nag mewn ardaloedd eraill. Yn ystod tymor y Llywodraeth hon byddwn yn cyflwyno, fel y dywedais wrth yr Aelod yn gynharach, bond lles a phresgripsiwn cymdeithasol Cymru, a byddwn yn gobeithio y bydd hwnnw’n gweld cynnydd mewn lefelau cyfranogiad, nid dim ond mewn ffurfiau anffurfiol o weithgarwch corfforol, ond hefyd yn gynyddol mewn chwaraeon ffurfiol. Bydd hynny wedyn yn sicrhau bod clybiau a sefydliadau chwaraeon yn fwy cynaliadwy hefyd. Un o'r heriau mawr sy'n wynebu clybiau a sefydliadau chwaraeon ar hyn o bryd yw gostyngiadau yn nifer yr aelodau mewn llawer o chwaraeon. Mae hon yn broblem yn arbennig—. Rwy'n meddwl ei bod yn deg dweud bod golff wedi gweld ei anterth efallai ddegawd yn ôl, ond o ran aelodaeth clybiau nawr mae wedi gweld gostyngiad. Mae angen inni atal hynny ac felly mae'n bwysig bod clybiau golff yn hyblyg, bod clybiau golff yn arloesi hefyd, a bod y gêm yn arloesi i ddenu mwy o aelodau newydd.
Byddwn yn fodlon hwyluso sesiynau briffio. Rwy’n credu bod sesiwn friffio eisoes yn cael ei threfnu gyda Gemau'r Gymanwlad Cymru, ac rwy’n credu bod hyn yn digwydd yr wythnos nesaf. Os yw'r Aelod yn anfodlon ar ôl y sesiwn friffio honno, byddwn yn ceisio trefnu un gyda'r ymgynghorwyr. O ran cost y digwyddiad, rwy’n casglu o'r hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud y gallai fod parodrwydd newydd mewn gwirionedd i gefnogi cynnig gydag arian gan Lywodraeth y DU. Mae hyn yn sicr yn rhywbeth yr hoffwn ei archwilio gyda hwy, oherwydd, yn seiliedig ar ohebiaeth a gawsom ynglŷn â hyn, nid oedd hynny'n wir cyn i'r Cabinet wneud y penderfyniad. Os ydynt wedi newid eu meddyliau, os oes parodrwydd i'w gefnogi ag arian, byddai croeso mawr i hynny.
Okay, thank you. Julie Morgan.
Iawn, diolch. Julie Morgan.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Very swiftly, because I know we’ve got very little time, I want to congratulate all our women and men sportspeople who’ve made us so proud. I’m very pleased that the Cabinet Secretary is emphasising grass-roots and community sport, and can he assure me that any money that is given from the Welsh Government will be used equally to benefit women and men? Because I think he mentioned in his statement that £1 million a year of Welsh Government money has gone to encourage grass-roots football. I spend quite a lot of time on football fields on a Saturday morning and a Sunday morning and I don’t see many girls playing, to be quite honest. It’s mainly boys and just the occasional girl. I know there is much more emphasis on girls’ football now and women’s football and much more publicity and much more acknowledgement that it is very important that women and men benefit from sport, but I wondered what monitoring is actually being done by the Government to ensure that the money that we give from the Government is going equally to both sexes.
On the Commonwealth Games, I was very disappointed that we didn’t bid for the Commonwealth Games, because I felt it was a huge opportunity. I went to Glasgow and you could see the transformation of the city that happened during that period and through the lasting legacy, so I’m pleased to hear that in the future we would consider bidding for the Commonwealth Games, and hope that we would be able to involve the local authority members to do a bid that could bring so much to Wales.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yn gyflym iawn, oherwydd rwy’n gwybod nad oes gennym lawer o amser, hoffwn longyfarch ein holl ferched a dynion o’r maes chwaraeon sydd wedi ein gwneud ni mor falch. Rwy'n falch iawn bod Ysgrifennydd y Cabinet yn pwysleisio chwaraeon ar lawr gwlad a chwaraeon cymunedol. A all ef fy sicrhau y bydd unrhyw arian a roddir gan Lywodraeth Cymru yn cael ei ddefnyddio’n gyfartal er lles menywod a dynion? Oherwydd rwy’n meddwl ei fod wedi dweud yn ei ddatganiad bod £1 filiwn y flwyddyn o arian Llywodraeth Cymru wedi mynd i annog pêl-droed ar lawr gwlad. Rwy'n treulio cryn dipyn o amser ar gaeau pêl-droed ar fore Sadwrn a bore Sul ac nid wyf yn gweld llawer o ferched yn chwarae, a bod yn hollol onest. Bechgyn yw’r mwyafrif a dim ond ambell i ferch. Rwy’n gwybod bod llawer mwy o bwyslais ar bêl-droed merched a phêl-droed menywod nawr a llawer mwy o gyhoeddusrwydd a llawer mwy o gydnabyddiaeth ei bod yn bwysig iawn bod merched a dynion yn elwa o chwaraeon, ond roeddwn yn meddwl tybed pa fonitro y mae’r Llywodraeth yn ei wneud mewn gwirionedd i sicrhau bod yr arian yr ydym yn ei roi gan y Llywodraeth yn mynd yn gyfartal i'r ddau ryw.
O ran Gemau'r Gymanwlad, roeddwn yn siomedig iawn na wnaethom gynnig am Gemau'r Gymanwlad, oherwydd roeddwn yn teimlo ei fod yn gyfle enfawr. Es i Glasgow a gallech weld y trawsnewidiad i’r ddinas yn ystod y cyfnod hwnnw a thrwy'r etifeddiaeth barhaol. Felly rwy'n falch o glywed y byddem yn ystyried gwneud cynnig am Gemau'r Gymanwlad yn y dyfodol, ac rwy’n gobeithio y byddem yn gallu cynnwys aelodau’r awdurdodau lleol i wneud cynnig a allai ddod â chymaint i Gymru.
I’d like to thank Julie Morgan for her questions, and, with regard to women’s sport, actually it’s a fact that with regard to women’s football there are more than two under-18 women football players registered with the Welsh Football Trust than adult women players. With regard to men, it’s one to one. There are actually more girls playing football—double the number of girls playing football—than women. There’s about the same number of boys as men. So, actually, in terms of the growth in football, it is going to be driven by the women’s game. It’s something that Sport Wales and the national governing body has also recognised. There is a need to ensure that funding is made available equally for men’s sports as well as women’s sports, but also made available through Disability Sport Wales for people of limited mobility.
In terms of the £1 million that we spend each year through the Welsh Football Trust, they offer 4,000 training opportunities every single year, and this is incredibly valuable for those people who wish to acquire the employability skills and social skills required in adult life.
I think, in terms of the Commonwealth Games, I’ve pretty much given all answers as far as the current bid is concerned and any future bid, but what I would reiterate is that in the future I think it would be very helpful—and I think it would be very beneficial to the Commonwealth Games Federation—if national bids could be considered and potentially dual or multi-centre bids.
Hoffwn ddiolch i Julie Morgan am ei chwestiynau, ac, o safbwynt chwaraeon menywod, a dweud y gwir mae'n ffaith, o ran pêl-droed menywod, bod mwy na dwy o ferched dan 18 wedi cofrestru fel chwaraewyr pêl-droed gydag Ymddiriedolaeth Bêl-droed Cymru am bob un chwaraewr benywaidd sy'n oedolion. O ran dynion, mae'n un i un. Y gwir yw bod mwy o ferched yn chwarae pêl-droed—dwbl nifer y merched yn chwarae pêl-droed—na menywod. Mae tua'r un nifer o fechgyn â dynion. Felly, mewn gwirionedd, o ran y twf mewn pêl-droed, bydd yn cael ei yrru gan gêm y merched. Mae'n rhywbeth y mae Chwaraeon Cymru a'r corff llywodraethu cenedlaethol hefyd wedi’i gydnabod. Mae angen sicrhau bod cyllid ar gael yn gyfartal i chwaraeon dynion yn ogystal â chwaraeon menywod, ond hefyd ar gael drwy Chwaraeon Anabledd Cymru i bobl â llai o symudedd.
O ran y £1 filiwn yr ydym yn ei gwario bob blwyddyn drwy Ymddiriedolaeth Bêl-droed Cymru, maent yn cynnig 4,000 o gyfleoedd hyfforddi bob un flwyddyn. Mae hyn yn hynod werthfawr i’r bobl hynny sy'n dymuno ennill y sgiliau cyflogadwyedd a’r sgiliau cymdeithasol sydd eu hangen fel oedolyn.
Rwy’n meddwl, o ran Gemau'r Gymanwlad, fy mod wedi rhoi bron pob ateb o safbwynt y cynnig presennol ac unrhyw gynnig yn y dyfodol. Ond yr hyn y byddwn yn ei ailadrodd yw fy mod yn meddwl y byddai o gymorth mawr yn y dyfodol—ac rwy'n meddwl y byddai'n fuddiol iawn i Ffederasiwn Gemau'r Gymanwlad—pe gellid ystyried cynigion cenedlaethol ac o bosibl gynigion deuol neu aml-ganolfan.
Okay, thank you. I will call the final two speakers, but if they can just have questions, because I think all your spokespeople or people have spoken from the parties. So, Suzy Davies.
Iawn, diolch. Galwaf ar y ddau siaradwr terfynol, ond os gallant gadw at gwestiynau, oherwydd rwy’n meddwl bod eich holl lefarwyr neu bobl wedi siarad o'r pleidiau. Felly, Suzy Davies.
It’s slightly tricky one here, but thank you very much, Dirprwy Lywydd. Cabinet Secretary, I appreciate that this statement is about major sporting events, but I wonder if you could give us some indication as to where there’s common ground with major cultural events, particularly in terms of sustained legacy, and on which I hoped your statement would have been a bit more detailed, actually; you only really mentioned it in reference to the Commonwealth Games, and that in a rather negative way.
Legacy, of course, isn’t purely financial and, to demonstrate that, perhaps I could draw your attention to the first of the annual Kynren events, which took place in County Durham this summer. It’s a colossal adventure organised in conjunction with the town of Puy du Fou in France, and, as a result of their work, there’s an inclusive economy—not just a short-term tourism economy, but an inclusive economy and social fabric that’s been secured by this sort of event. I think that it’s a principle that could be extended to the sporting events that you’ve been talking about today. I think in terms of—. While it’s great that the Welsh Government supports these sporting events, I think, like sportspeople themselves, we need to be ambitious about creating opportunities and seizing on those opportunities to fulfil ambitions.
Mae hwn yn gwestiwn ychydig yn anodd yma, ond diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n deall bod y datganiad hwn yn ymwneud â digwyddiadau chwaraeon mawr, ond tybed a allech roi rhyw syniad inni o ble ceir tir cyffredin â digwyddiadau diwylliannol mawr, yn enwedig o ran etifeddiaeth barhaus—roeddwn yn gobeithio y byddai eich datganiad ychydig yn fwy manwl ynglŷn â hyn, mewn gwirionedd; dim ond wrth gyfeirio at Gemau’r Gymanwlad y gwnaethoch chi sôn amdano mewn gwirionedd, a hynny mewn ffordd braidd yn negyddol.
Nid yw etifeddiaeth, wrth gwrs, yn fater ariannol yn unig ac, i ddangos hynny, efallai y gallwn dynnu eich sylw at y digwyddiad Kynren blynyddol cyntaf, a gynhaliwyd yn Swydd Durham yr haf hwn. Mae'n antur anferthol a drefnwyd ar y cyd â thref Puy du Fou yn Ffrainc, ac, o ganlyniad i'w gwaith, mae yno economi gynhwysol—nid dim ond economi dwristiaeth tymor byr, ond economi gynhwysol a gwead cymdeithasol sydd wedi cael ei sicrhau gan y math hwn o ddigwyddiad. Rwy’n meddwl bod hon yn egwyddor y gellid ei hymestyn i’r digwyddiadau chwaraeon yr ydych wedi bod yn sôn amdanynt heddiw. Rwy’n meddwl o ran—. Er ei bod yn wych bod Llywodraeth Cymru yn cefnogi’r digwyddiadau chwaraeon hyn, rwy’n meddwl, fel y chwaraewyr eu hunain, bod angen inni fod yn uchelgeisiol o ran creu cyfleoedd a manteisio ar y cyfleoedd hynny i gyflawni uchelgeisiau.
The Member’s right—there is actually a great crossover between sporting and cultural events, and many of our biggest sporting events also have a cultural event attached to them. For example, the Champions League final will have numerous activities of a cultural nature promoted around the city next year. In terms of some of the major events that are classed as cultural, we have some of the most successful in Europe, such as the Hay Festival and the Green Man Festival, which give enormous opportunities again for people to volunteer. So, the crossover is there, but it’s something where we are promoting growth directly and through the national sponsor bodies—Sport Wales and the Arts Council of Wales—and I am aware that talks have taken place between the leading chairs of both organisations to ensure that, where major events are taking place with a particular focus either on sport or the arts, there are opportunities for the other side and other organisations from the other body to be able to participate and to promote what should be a mixed event for all ages.
In terms of looking at the future as far as sustainable major events are concerned, we also wish to see our domestic events family grow. We have a good number of major events operators in Wales, but through funding smaller events strategically across Wales, we are able to place them on the escalator of growth and make sure that we have a good number of Welsh-based major events companies that grow and take advantage of the larger events in doing so.
I should also have added that the target list of major events moving forward includes a cross-section of sport and cultural events and will also be placing a particular focus on women’s events as well, be it in sport or in culture.
Mae’r Aelod yn iawn—mewn gwirionedd, mae gorgyffwrdd mawr rhwng digwyddiadau chwaraeon a diwylliannol, ac mae digwyddiad diwylliannol ynghlwm â llawer o'n digwyddiadau chwaraeon mwyaf hefyd. Er enghraifft, mewn cysylltiad â rownd derfynol Cynghrair y Pencampwyr, caiff llawer o weithgareddau o natur ddiwylliannol eu hyrwyddo o amgylch y ddinas y flwyddyn nesaf. O ran rhai o'r digwyddiadau mawr sy'n cael eu dosbarthu fel rhai diwylliannol, mae gennym rai o'r rhai mwyaf llwyddiannus yn Ewrop, fel Gŵyl y Gelli a Gŵyl y Dyn Gwyrdd, sy'n rhoi cyfleoedd enfawr unwaith eto i bobl wirfoddoli. Felly, mae'r gorgyffwrdd yn digwydd, ond mae'n rhywbeth lle rydym yn hyrwyddo twf yn uniongyrchol a thrwy’r cyrff noddi cenedlaethol—Chwaraeon Cymru a Chyngor Celfyddydau Cymru—ac rwy’n ymwybodol bod trafodaethau wedi cael eu cynnal rhwng prif gadeiryddion y ddau sefydliad i sicrhau, pan fydd digwyddiadau mawr yn cael eu cynnal gan ganolbwyntio’n arbennig naill ai ar chwaraeon neu'r celfyddydau, bod cyfleoedd i’r ochr arall a sefydliadau eraill o’r corff arall allu cymryd rhan a hyrwyddo digwyddiad a ddylai fod yn ddigwyddiad cymysg i bobl o bob oedran.
O ran edrych ar y dyfodol yn achos digwyddiadau mawr cynaliadwy, hoffem hefyd weld ein teulu o ddigwyddiadau domestig yn tyfu. Mae gennym nifer dda o weithredwyr digwyddiadau mawr yng Nghymru, ond drwy ariannu digwyddiadau llai yn strategol ledled Cymru, rydym yn gallu sicrhau eu bod yn tyfu a gwneud yn siŵr bod gennym nifer da o gwmnïau digwyddiadau mawr o Gymru sy'n tyfu ac yn manteisio ar y digwyddiadau mwy wrth wneud hynny.
Dylwn fod wedi ychwanegu hefyd bod y rhestr darged o ddigwyddiadau mawr ar gyfer y dyfodol yn cynnwys trawstoriad o ddigwyddiadau chwaraeon a diwylliannol ac y bydd hefyd yn canolbwyntio’n arbennig ar ddigwyddiadau menywod, boed hynny mewn chwaraeon neu mewn diwylliant.
Thank you. Finally, Rhun ap Iorwerth.
Diolch. Yn olaf, Rhun ap Iorwerth.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. I am grateful that you’ve allowed me time. I’ll keep it brief—just one question with a little bit of context before. There are several reasons, of course, why we want to hold major sporting events. First, there’s the sporting legacy—the participation, which we would all support. Secondly, there’s the showcase Wales, if you like—the bells and whistles showing Wales on television screens around the world; showing us in good light. And the more of these events that we have, the merrier, apart from the fact, of course, that it’s a limited budget that the major events unit has and we have to be very, very careful. It’s not great looking at the 2016-17 list of major-events-unit-sponsored events; they’re spread around Wales—you know, north Wales isn’t particularly well represented. The other one is the economic impact at the time—the money spent in hotels and so on when an event is on.
The other point, which is what my question is about, is the longer lasting economic effects. We have to look, I think, at how we use the major events unit budget in order to bolster our own industries here. Many of these events that you’ve talked about are put on by companies who come from outside Wales with their own staff and resources, lock, stock—major multinational companies like Lagardère, for example. What ambitions do you have, as a Cabinet Secretary, to use moneys from within the major events unit budget, to make sure that we invest in our own events companies, to make sure that we develop our own home-grown events industry that we can then export and leave a lasting economic impact?
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n ddiolchgar eich bod wedi caniatáu amser imi. Rwyf am fod yn fyr—dim ond un cwestiwn gydag ychydig o gyd-destun o’i flaen. Mae nifer o resymau, wrth gwrs, pam yr ydym yn awyddus i gynnal digwyddiadau chwaraeon mawr. Yn gyntaf, mae’r etifeddiaeth chwaraeon—y cyfranogiad, y byddem i gyd yn ei gefnogi. Yn ail, mae’n sioe arddangos i Gymru, os mynnwch—y clychau a’r chwibanau sy'n dangos Cymru ar sgriniau teledu ledled y byd; yn ein dangos ni mewn golau da. A gorau po fwyaf o’r digwyddiadau hyn sydd gennym, ar wahân i'r ffaith, wrth gwrs, mai cyllideb gyfyngedig sydd gan yr uned digwyddiadau mawr ac mae'n rhaid inni fod yn ofalus iawn, iawn. Nid yw’n wych edrych ar y rhestr o ddigwyddiadau a noddir gan yr uned digwyddiadau mawr yn 2016-17; maent ar wasgar o amgylch Cymru—wyddoch chi, dydy’r gogledd ddim yn cael ei gynrychioli’n arbennig o dda. Y mater arall yw’r effaith economaidd ar y pryd—yr arian sy’n cael ei wario mewn gwestai ac yn y blaen yn ystod digwyddiad.
Y pwynt arall, sef testun fy nghwestiwn, yw'r effeithiau economaidd mwy parhaus. Mae'n rhaid inni edrych, rwy’n meddwl, ar sut yr ydym yn defnyddio cyllideb yr uned digwyddiadau mawr i gryfhau ein diwydiannau ni yma. Mae llawer o'r digwyddiadau hyn yr ydych wedi sôn amdanynt yn cael eu cynnal gan gwmnïau sy'n dod o'r tu allan i Gymru gyda'u staff a’u hadnoddau eu hunain, y cyfan—cwmnïau amlwladol mawr fel Lagardère, er enghraifft. Pa uchelgais sydd gennych, fel Ysgrifennydd y Cabinet, i ddefnyddio arian o gyllideb yr uned digwyddiadau mawr, i wneud yn siŵr ein bod yn buddsoddi yn ein cwmnïau digwyddiadau eu hunain, i wneud yn siŵr ein bod yn datblygu ein diwydiant digwyddiadau ein hunain yma y gallwn yna ei allforio a gadael effaith economaidd barhaol?
The Member raises a really important point, actually, in the context of the Commonwealth Games, as well, because, in many instances, when we attract major events to Wales, we don’t own those events. Therefore, the event’s owners will stipulate who takes part in terms of arranging the logistical solutions to the problems that the events can often present. So, it’s essential that we also grow and attract not just events that are equally spread around Wales, but that are also of varying size as well, so that our indigenous events organisers are able to take advantage of them at every level, and, as I said in my answer to the previous questions, are able to get on that escalator of growth, as well, and take advantage, year on year, of bigger major events.
In terms of north Wales, I think, actually, this again highlights why we took the right decision on the Commonwealth Games. We’d have loved to have been able to host Commonwealth Games that would benefit the whole of Wales, but had we proceeded with a Commonwealth Games that is geographically confined to the south-east, then, of course, that would’ve had an impact on north Wales. I know that the Member is very keen to promote the potential bid of Island Games and also the Sandman Triathlon as well, which takes place in my colleague’s constituency. It’s absolutely imperative that we share the wealth; that we make sure that major events benefit people right across Wales. But in utilising our precious resources for just one event in one area, we simply will not see that.
Mae'r Aelod yn codi pwynt pwysig iawn, a dweud y gwir, yng nghyd-destun Gemau'r Gymanwlad, hefyd, oherwydd, mewn llawer o achosion, pan fyddwn yn denu digwyddiadau mawr i Gymru, nid ydym yn berchen ar y digwyddiadau hynny. Felly, perchnogion y digwyddiad fydd yn pennu pwy sy'n cymryd rhan o ran trefnu'r atebion logistaidd i'r problemau y mae’r digwyddiadau’n aml yn gallu eu cyflwyno. Felly, mae'n hanfodol ein bod hefyd yn tyfu ac yn denu nid yn unig ddigwyddiadau sydd wedi’u gwasgaru’n gyfartal o amgylch Cymru, ond digwyddiadau sydd hefyd o wahanol faint, fel bod ein trefnwyr digwyddiadau brodorol yn gallu manteisio arnynt ar bob lefel, ac, fel y dywedais yn fy ateb i'r cwestiynau blaenorol, yn gallu tyfu, hefyd, a manteisio, flwyddyn ar ôl blwyddyn, ar ddigwyddiadau mwy a mwy.
O ran y gogledd, rwy’n meddwl, a dweud y gwir, bod hyn unwaith eto’n tynnu sylw at pam y gwnaethom wneud y penderfyniad cywir am Gemau'r Gymanwlad. Byddem wedi bod wrth ein bodd i allu cynnal Gemau'r Gymanwlad a fyddai o fudd i Gymru gyfan. Ond pe baem wedi bwrw ymlaen â Gemau'r Gymanwlad sy’n cael eu cyfyngu’n ddaearyddol i'r de-ddwyrain, yna, wrth gwrs, byddai hynny wedi cael effaith ar y gogledd. Rwy’n gwybod bod yr Aelod yn awyddus iawn i hyrwyddo cynnig potensial am Gemau'r Ynysoedd a hefyd y Triathlon Sandman, a gynhelir yn etholaeth fy nghydweithiwr. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn rhannu'r cyfoeth; ein bod yn gwneud yn siŵr bod digwyddiadau mawr o fudd i bobl ym mhob cwr o Gymru. Ond o ran defnyddio ein hadnoddau gwerthfawr ar gyfer un digwyddiad mewn un ardal, yn syml ni fyddwn yn gweld hynny.
Thanks very much. Thank you, Cabinet Secretary for that.
Diolch yn fawr iawn. Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet am hynny.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Paul Davies.
The following amendments have been selected: amendments 1 and 2 in the name of Paul Davies.
We move on to the next item on the agenda, which is the debate on the substance misuse delivery plan of 2016-18, and I call on the Minister for Social Services and Public Health to move the motion—Rebecca Evans.
Symudwn ymlaen at yr eitem nesaf ar yr agenda, sef y ddadl ar y cynllun cyflawni camddefnyddio sylweddau 2016-18, a galwaf ar y Gweinidog Gwasanaethau Cymdeithasol ac Iechyd y Cyhoedd i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.
Cynnig NDM6082 Jane Hutt
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer Camddefnyddio Sylweddau, fel y'u hamlinellir yn Camddefnyddio Sylweddau: Cynllun Cyflawni 2016-18.
Motion NDM6082 Jane Hutt
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes the Welsh Government priorities for Substance Misuse as set out in the Substance Misuse Delivery Plan 2016-18.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you. I’m pleased to open today’s debate proposing that the National Assembly for Wales notes the Welsh Government priorities for substance misuse as set out in our new substance misuse delivery plan 2016-18.
Diolch. Rwy'n falch o agor dadl heddiw sy’n cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn nodi blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer camddefnyddio sylweddau fel y’u nodir yn ein cynllun cyflawni newydd ar gamddefnyddio sylweddau 2016-18.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Presiding Officer took the Chair.
Substance misuse is a major health issue that affects individuals, families and communities. The Public Health Wales ‘Making a Difference’ report published in July this year highlighted the scale of the problem of substance misuse, which shows the continued challenges that we face.
The report highlights the threat alcohol misuse poses to public health in Wales, as it’s a major cause of death and illness with high costs to the NHS, society and the economy. For example, alcohol is associated with more than 6,000 cases of domestic violence each year. As well as rising concerns about the impact of alcohol misuse, the fast-changing nature of the drug misuse landscape presents new challenges to policy makers, commissioners, and treatment agencies.
As a Government, we invest almost £50 million annually to deliver the commitments in our 10-year substance misuse strategy, ‘Working Together to Reduce Harm’, which was published in 2008. The Welsh Government approach in our strategy is rooted in a harm-reduction approach, which recognises addiction as a health and care issue, as opposed to one that’s solely related to criminal justice. Our overarching strategy is built around four key aims: preventing harm, support for substance misusers, supporting and protecting families, and tackling the availability of substances and protecting individuals and communities via enforcement activity. Our overall aim is to ensure that people in Wales are aware of the dangers of and the impact of substance misuse in order to help make informed choices and to know where they can seek information, help and support, if they need it.
Since our strategy was launched, we have seen sustained improvements in waiting times for drug and alcohol treatment and other outcomes for this vulnerable and hard-to-reach group, and it’s vital that we maintain this momentum. We cannot make the progress that we want without the support and the expertise of others. We therefore work in strong partnership with the third sector, health, local government and the criminal justice agencies. The latest delivery plan sets out in detail the specific actions that will be undertaken over the next two to three years in support of our strategy to make the further progress that we want to make on this challenging and fast-moving agenda.
This is a plan that has a greater emphasis on prevention, tackling alcohol-related harm and recognising the role that wider primary care services can make to detecting and responding to individuals dealing with substance misuse. Working in partnership will be critical to successful implementation, and our seven area planning boards are key to taking this work forward as they continue to commission and deliver the range of services in their local areas relating to tackling substance misuse.
This plan continues to build on the range of awareness-raising initiatives that we have established, such as DAN 24/7, our bilingual substance misuse helpline. We have also rolled out a national training programme on new psychoactive substances across Wales to ensure that professionals who come into contact with individuals using or considering using these substances have the knowledge they need to provide the necessary information, advice and support.
Early intervention and education are critical in this agenda, and through our all-Wales schools liaison core programme, we are working with the four Welsh police forces to educate pupils on a range of personal and social issues, including substance misuse, domestic abuse and sexual exploitation. The programme is run in all primary and secondary schools across Wales and is well regarded by headteachers and others in local areas.
Recent developments suggest a growing concern about the use of image and performance-enhancing drugs. Therefore, education relating to the implications of using these drugs is also important, particularly in relation to sport. We’ll be holding the first cross-agency symposium to highlight the problem of the misuse of drugs in sport and the wider related social issues shortly. This will also link to the wider work Public Health Wales is undertaking, which is aimed at evidencing the nature, scale and harms associated with steroids and image and performance-enhancing drugs.
Following extensive engagement with stakeholders during its development, our delivery plan was formally consulted on between January and March of this year. Forty-nine responses were received from a wide range of organisations, and these have informed the final plan that you see before you today. As the plan illustrates, we are clear about the contribution that tackling substance misuse can make to achieving the goals set out in the Well-being of Future Generations Act, and we have developed this latest plan very much in line with that groundbreaking legislation. High-level substance misuse outcomes have been mapped against the relevant goals so that the links are clear and explicit.
The plan is underpinned by the principles of prudent health and care, and this is an area that can demonstrate good examples of prudent healthcare in practice. I am grateful to those Members who have previously served on the Health and Social Care Committee, who carried out two inquiries on substance misuse, and the new plan incorporates all the recommendations from those inquiries.
As a result of the collaborative and inclusive partnership approach taken in developing the plan, responses to the consultation were very positive. The vast majority of respondents agreed with the outcomes described under each of our aims. A number of responses highlighted areas that could be addressed in order to further strengthen the delivery plan, and an example of this is the need to ensure that services are accessible for all potential service users, including those with protected characteristics. In terms of reducing harm, some felt that there was a need to ensure that further work is undertaken to train all professionals who come into contact with the general public to recognise the signs of substance misuse issues. Also, addressing the cultural change needed to reduce harmful drinking was seen by some as a priority. Respondents also commented that more action was needed on preventing a drug overdose in the first place. We have rolled out our naloxone programme, but it was felt that other harm-reduction approaches should also be promoted, such as helping people who misuse substances to understand the risks, the signs of overdose, the dangers of poly drug use, and encouraging the use of less risky drug administration methods. These and more other helpful suggestions were received during the consultation process and they have been incorporated in order to further strengthen our plan.
So, to conclude, I commend this motion to the Chamber and I support the amendments tabled by Paul Davies. On the first amendment, I agree that we must recognise the problems inherent in the delivery of substance misuse services, given the complexities of supporting somebody with these issues. This is illustrated by the fact that not all individuals may be free from drugs or alcohol at the end of their treatment, as, for many, it will be a lifelong battle.
On the second amendment, we will be reflecting on the latest data. We use and continue to use the data from the substance misuse national database in order to work with area planning boards to put in place plans to address any concerns or areas of development. Therefore, we’re also pleased to support this amendment.
So, I look forward to contributions in the debate. Diolch yn fawr iawn.
Mae camddefnyddio sylweddau yn fater iechyd pwysig sy'n effeithio ar unigolion, teuluoedd a chymunedau. Roedd adroddiad Iechyd Cyhoeddus Cymru 'Gwneud Gwahaniaeth' a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf eleni yn dangos maint problem camddefnyddio sylweddau, sy'n dangos yr heriau parhaus sy'n ein hwynebu.
Mae'r adroddiad yn tynnu sylw at y bygythiad y mae camddefnyddio alcohol yn ei beri i iechyd cyhoeddus yng Nghymru; mae’n un o brif achosion marwolaethau a salwch ac mae’n costio llawer i'r GIG, i gymdeithas ac i'r economi. Er enghraifft, mae alcohol yn gysylltiedig â mwy na 6,000 o achosion o drais domestig bob blwyddyn. Yn ogystal â phryderon cynyddol am effaith camddefnyddio alcohol, mae'r newidiadau cyflym i dirwedd camddefnyddio cyffuriau’n cyflwyno heriau newydd i wneuthurwyr polisi, comisiynwyr, ac asiantaethau triniaeth.
Fel Llywodraeth, rydym yn buddsoddi bron £50 miliwn y flwyddyn i gyflawni'r ymrwymiadau yn ein strategaeth camddefnyddio sylweddau 10 mlynedd, 'Gweithio Gyda'n Gilydd i Leihau Niwed', a gyhoeddwyd yn 2008. Mae dull gweithredu Llywodraeth Cymru yn y strategaeth yn seiliedig ar leihau niwed, sy'n cydnabod bod dibyniaeth yn fater iechyd a gofal, yn hytrach nag un sy'n ymwneud â chyfiawnder troseddol yn unig. Mae ein strategaeth gyffredinol wedi'i hadeiladu o amgylch pedwar nod allweddol: atal niwed, cymorth i gamddefnyddwyr sylweddau, cefnogi ac amddiffyn teuluoedd, a mynd i'r afael ag argaeledd sylweddau ac amddiffyn unigolion a chymunedau drwy weithgarwch gorfodi. Ein nod cyffredinol yw sicrhau bod pobl yng Nghymru yn ymwybodol o beryglon ac effaith camddefnyddio sylweddau er mwyn helpu i wneud dewisiadau doeth a gwybod ble y gallant ddod o hyd i wybodaeth, help a chymorth, os oes angen.
Ers inni lansio ein strategaeth, rydym wedi gweld gwelliannau parhaus mewn amseroedd aros am driniaeth cyffuriau ac alcohol a chanlyniadau eraill i’r grŵp hwn o bobl sy'n agored i niwed ac yn anodd eu cyrraedd, ac mae'n hanfodol ein bod yn cynnal y momentwm hwn. Ni allwn wneud y cynnydd yr hoffem ei wneud heb gefnogaeth ac arbenigedd pobl eraill. Felly, rydym yn gweithio mewn partneriaeth gref â’r trydydd sector, y maes iechyd, llywodraeth leol a’r asiantaethau cyfiawnder troseddol. Mae'r cynllun cyflawni diweddaraf yn nodi'n fanwl y camau penodol a gymerir dros y ddwy i dair blynedd nesaf i ategu ein strategaeth i wneud y cynnydd pellach yr hoffem ei wneud ar yr agenda heriol hon sy'n symud yn gyflym.
Mae hwn yn gynllun sy’n rhoi mwy o bwyslais ar atal, ymdrin â niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol a chydnabod y rhan y gall gwasanaethau gofal sylfaenol ehangach ei chwarae i ddod o hyd i unigolion sy'n ymdrin â chamddefnyddio sylweddau ac ymateb iddynt. Bydd gweithio mewn partneriaeth yn hanfodol i weithredu’n llwyddiannus, ac mae ein saith bwrdd cynllunio ardal yn allweddol i ddatblygu'r gwaith hwn drwy barhau i gomisiynu a darparu’r ystod o wasanaethau yn eu hardaloedd lleol mewn cysylltiad ag ymdrin â chamddefnyddio sylweddau.
Mae'r cynllun hwn yn parhau i adeiladu ar yr ystod o fentrau codi ymwybyddiaeth yr ydym wedi'u sefydlu, fel DAN 24/7, ein llinell gymorth camddefnyddio sylweddau dwyieithog. Rydym hefyd wedi cyflwyno rhaglen hyfforddi genedlaethol ar sylweddau seicoweithredol newydd ledled Cymru. Bydd hon yn sicrhau bod gweithwyr proffesiynol sy'n dod i gysylltiad ag unigolion sy'n defnyddio’r sylweddau neu'n ystyried eu defnyddio yn cael yr wybodaeth sydd ei hangen arnynt i ddarparu'r wybodaeth, y cyngor a'r gefnogaeth angenrheidiol.
Mae ymyrryd yn gynnar ac addysg yn hanfodol yn yr agenda hon, a thrwy ein rhaglen graidd cyswllt ysgolion Cymru gyfan, rydym yn gweithio gyda phedwar heddlu Cymru i addysgu disgyblion am ystod o faterion personol a chymdeithasol, gan gynnwys camddefnyddio sylweddau, cam-drin domestig ac ecsbloetio rhywiol. Cynhelir y rhaglen ym mhob ysgol gynradd ac uwchradd ledled Cymru ac mae penaethiaid ac eraill mewn ardaloedd lleol yn falch ohoni.
Mae datblygiadau diweddar yn awgrymu pryder cynyddol am y defnydd o gyffuriau sy’n gwella delwedd a pherfformiad. Felly, mae addysg ynglŷn â goblygiadau defnyddio’r cyffuriau hyn hefyd yn bwysig, yn enwedig mewn cysylltiad â chwaraeon. Byddwn yn cynnal y cylch trafod amlasiantaethol cyntaf i dynnu sylw at broblem camddefnyddio cyffuriau mewn chwaraeon a’r materion cymdeithasol ehangach cysylltiedig cyn bo hir. Bydd hyn hefyd yn cysylltu â'r gwaith ehangach y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn ei wneud, sydd wedi ei anelu at ddarparu tystiolaeth o natur a graddfa camddefnyddio steroidau a chyffuriau sy'n gwella delwedd a pherfformiad, a’r niwed sy'n gysylltiedig â hynny.
Ar ôl ymgysylltu’n helaeth â rhanddeiliaid yn ystod ei ddatblygiad, ymgynghorwyd yn ffurfiol ar ein cynllun cyflawni rhwng mis Ionawr a mis Mawrth eleni. Cafwyd pedwar deg naw o ymatebion gan ystod eang o sefydliadau, ac mae'r rhain wedi llywio'r cynllun terfynol a welwch ger eich bron heddiw. Fel y gwelir yn y cynllun, rydym yn glir ynghylch y cyfraniad y gall ymdrin â chamddefnyddio sylweddau ei wneud i gyflawni'r nodau a amlinellir yn y Ddeddf Lles Cenedlaethau'r Dyfodol, ac rydym wedi datblygu’r cynllun diweddaraf hwn yn unol â'r ddeddfwriaeth newydd arloesol honno. Mae canlyniadau lefel uchel camddefnyddio sylweddau wedi cael eu mapio yn erbyn y nodau perthnasol fel bod y cysylltiadau’n glir ac yn eglur.
Mae'r cynllun yn seiliedig ar egwyddorion iechyd a gofal darbodus, ac mae hwn yn faes lle gellir dangos enghreifftiau da o ofal iechyd darbodus ar waith. Rwy’n ddiolchgar i'r Aelodau hynny sydd wedi gwasanaethu ar y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol cyn hyn, a gynhaliodd ddau ymchwiliad ar gamddefnyddio sylweddau, ac mae'r cynllun newydd yn ymgorffori holl argymhellion yr ymchwiliadau hynny.
O ganlyniad i'r dull partneriaeth cydweithredol a chynhwysol a ddefnyddiwyd wrth ddatblygu'r cynllun, roedd yr ymatebion i'r ymgynghoriad yn gadarnhaol iawn. Roedd mwyafrif llethol yr ymatebwyr yn cytuno â'r canlyniadau a ddisgrifir dan bob un o'n hamcanion. Roedd nifer o ymatebion yn amlygu meysydd y gellid rhoi sylw iddynt er mwyn cryfhau'r cynllun cyflawni ymhellach, ac un enghraifft o hyn yw'r angen i sicrhau bod gwasanaethau’n hygyrch i bob defnyddiwr gwasanaeth posibl, gan gynnwys y rhai sydd â nodweddion gwarchodedig. O ran lleihau niwed, teimlai rhai bod angen sicrhau y gwneir rhagor o waith i hyfforddi pob gweithiwr proffesiynol sy'n dod i gysylltiad â'r cyhoedd i adnabod arwyddion o broblemau camddefnyddio sylweddau. Hefyd, roedd rhai o’r farn bod ymdrin â'r newid diwylliannol sydd ei angen i leihau yfed niweidiol yn flaenoriaeth. Nododd ymatebwyr hefyd fod angen mwy o weithredu ar atal gorddos o gyffuriau yn y lle cyntaf. Rydym wedi cyflwyno ein rhaglen naloxone, ond teimlwyd y dylid hyrwyddo dulliau lleihau niwed eraill hefyd, fel helpu pobl sy'n camddefnyddio sylweddau i ddeall y risgiau, arwyddion gorddos, peryglon defnyddio cyffuriau lluosog, ac i annog defnyddio dulliau llai peryglus o gymryd cyffuriau. Cafwyd yr awgrymiadau defnyddiol hyn ac eraill yn ystod y broses ymgynghori, ac rydym wedi eu hymgorffori er mwyn cryfhau ein cynllun ymhellach.
Felly, i gloi, rwy’n cymeradwyo'r cynnig hwn i'r Siambr ac rwy'n cefnogi'r gwelliannau a gyflwynwyd gan Paul Davies. Ar y gwelliant cyntaf, rwy’n cytuno bod rhaid inni gydnabod y problemau sy'n gynhenid wrth ddarparu gwasanaethau camddefnyddio sylweddau, ac ystyried cymhlethdodau cefnogi rhywun sy’n wynebu’r materion hyn. Dangosir hyn gan y ffaith nad yw pob unigolyn o reidrwydd yn rhydd o gyffuriau neu alcohol ar ddiwedd eu triniaeth, oherwydd, i lawer, bydd yn frwydr gydol oes.
O ran yr ail welliant, byddwn yn ystyried y data diweddaraf. Rydym yn defnyddio ac yn parhau i ddefnyddio'r data o'r gronfa ddata genedlaethol ar gamddefnyddio sylweddau i weithio gyda byrddau cynllunio ardal i roi cynlluniau ar waith i ymdrin ag unrhyw bryderon neu feysydd datblygu. Felly, rydym yn falch o gefnogi'r gwelliant hwn hefyd.
Felly, edrychaf ymlaen at gyfraniadau yn y ddadl. Diolch yn fawr iawn.
Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig. Rwy’n galw ar Mark Isherwood i gynnig gwelliannau 1 a 2 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.
I have selected the two amendments to the motion. I call on Mark Isherwood to move amendments 1 and 2 tabled in the name of Paul Davies.
Gwelliant 1—Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn cydnabod y problemau cynhenid o ran darparu gwasanaethau trin camddefnyddio sylweddau ledled Cymru, o gofio bod yr ystadegau diweddaraf gan Gronfa Ddata Genedlaethol Cymru ar Gamddefnyddio Sylweddau yn dangos mai dim ond 13 y cant o unigolion a ystyriwyd yn rhydd o sylweddau erbyn diwedd y driniaeth o bob un a gafodd eu cyfeirio i asiantaethau cyffuriau ac alcohol yng Nghymru.
Amendment 1—Paul Davies
Add as new point at end of motion:
Recognises the problems inherent to the delivery of substance misuse treatment services across Wales, given that the latest statistics from the Welsh National Database for Substance Misuse show that only 13 per cent of individuals were deemed substance free by the end of treatment from all referrals to drug and alcohol agencies in Wales.
Gwelliant 2—Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i fyfyrio ar y data diweddaraf gan GIG Cymru ar Gamddefnyddio Sylweddau a chyflwyno cynigion a fydd yn sicrhau bod camddefnyddwyr sylweddau yn cael gafael ar driniaeth amserol ac effeithiol.
Amendment 2—Paul Davies
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to reflect on the latest data on NHS Wales Substance Misuse and bring forward proposals that will ensure substance misusers access timely and effective treatment.
Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.
Amendments 1 and 2 moved.
Diolch, Lywydd. Our amendments 1 and 2 reflect the latest statistics from the Welsh national database for substance misuse, showing that only 13 per cent of individuals were deemed substance free by the end of treatment from 6,084 referrals to drug and alcohol agencies in Wales. The number of deaths from drug-related poisoning and drug misuse hit record levels in England and Wales last year. Deaths from all drug poisoning were up 65 per cent in England, but 153 per cent in Wales since records began in 1993. Whilst drug misuse deaths in England rose 192 per cent, the increase in Wales was 409 per cent.
Alcohol also remains a major cause of death and illness in Wales, with around 1,500 deaths attributable to alcohol each year—4.9 per cent of all deaths. Mortality rates are higher in Wales than in England.
I was pleased to introduce North Wales-based CAIS drug and alcohol rehabilitation charity to Living Room Cardiff, the community-based recovery centre for Cardiff and south Wales, and then to speak at their official merger launch to become one of Wales’s largest addiction therapy providers here in 2014.
The Welsh Government’s substance misuse delivery plan 2016-18, which we are debating today, does acknowledge that the partnership working between the statutory and third sectors is at the heart of delivering its key aims, but this will only happen when this is co-produced, designed and delivered with the third sector. Area planning boards were established some five years ago to oversee commissioning and delivery of substance misuse services. The governance for these bodies was never properly established and they’ve evolved in very different ways, leading to variations in practice across Wales. Latterly, the divergence has grown, with some all but disappearing, in favour of statutory agency leads. The third sector, by omission, is now largely absent from strategic planning.
The delivery plan is fairly silent on area planning boards, and we therefore need to know the Government’s view on the expected governance arrangements, inclusivity of membership, joint commissioning and plans for the future.
The Welsh Government accepted the recommendation in the health committee’s 2015 inquiry into alcohol and substance misuse that it maps the provision of detoxification centres in Wales, identifies gaps and sets out how these will be addressed. The then Minister also said that this delivery plan will consider what further actions are needed centrally to support tier 4 residential detoxification and rehabilitation services nationally. However, the delivery plan instead talks only of local health boards and local authorities working with partners to set out a plan on how they intend to address gaps in services, with tier 4 listed last. In fact, it’s nine years since the Welsh Government-commissioned report on substance misuse tier 4 treatment services in Wales was leaked to me and made public after they tried to bury it. It identified numerous reports of people reoffending, so as to be able to be detoxed in prison, and of hospital admissions because of the unavailability of in-patient detoxification and residential rehabilitation. The report called for a substantial increase in capacity, for a central referral unit for the whole of Wales and for the development of three drug and alcohol detoxification and rehab units across Wales, working with third sector providers.
A further report in 2010 reinforced this message and the then Welsh Government stated that it was taking forward work on development of the three units. Instead, the Welsh Government residential detoxification cuts a decade ago remain in place, and although a Wales tier-4 framework was produced after the previous health Minister issued a letter advising commissioners to support Welsh facilities, the number of rehab places in Wales has significantly reduced over the last five years. So, what is the Minister’s view on this, and, given that 50 per cent of the residential rehabilitation placements funded were in facilities outside Wales, how is the framework launch in 2015 affecting this?
The health committee’s 2015 inquiry described silo working, and only last week, the chair of the north Wales safer communities board told me that too much is being spent on firefighting and not enough on intervention and prevention, where approximately 75 per cent of those with substance misuse problems, including over 50 per cent with alcohol problems, also have mental health problems, but the continuing gaps in dual-diagnostic provision I was highlighting a decade ago mean that the revolving door persists, with huge consequent costs for health and social services and criminal justice. Unless these issues are addressed at last, this delivery plan will remain the latest chapter in a long history of betrayal.
Diolch, Lywydd. Mae ein gwelliannau 1 a 2 yn adlewyrchu'r ystadegau diweddaraf o gronfa ddata genedlaethol Cymru ar gyfer camddefnyddio sylweddau, gan ddangos mai dim ond 13 y cant o unigolion yr ystyriwyd nad oeddent yn defnyddio dim sylweddau erbyn diwedd y driniaeth o 6,084 o atgyfeiriadau i asiantaethau cyffuriau ac alcohol yng Nghymru. Cyrhaeddodd nifer y marwolaethau o wenwyno cysylltiedig â chyffuriau a chamddefnyddio cyffuriau y lefelau uchaf erioed yng Nghymru a Lloegr y llynedd. Roedd marwolaethau o wenwyn cyffuriau i fyny 65 y cant yn Lloegr, ond 153 y cant yng Nghymru ers dechrau cadw cofnodion yn 1993. Er bod marwolaethau o gamddefnyddio cyffuriau yn Lloegr wedi codi 192 y cant, roedd y cynnydd yng Nghymru yn 409 y cant.
Mae alcohol hefyd yn parhau i fod un o brif achosion marwolaeth a salwch yng Nghymru, gyda thua 1,500 o farwolaethau y gellir eu priodoli i alcohol bob blwyddyn—.9 y cant o'r holl farwolaethau. Mae cyfraddau marwolaethau’n uwch yng Nghymru nag yn Lloegr.
Roeddwn yn falch o gyflwyno elusen adsefydlu cyffuriau ac alcohol CAIS sydd wedi’i lleoli yn y gogledd i Ystafell Fyw Caerdydd, y ganolfan adsefydlu yn y gymuned ar gyfer Caerdydd a’r de, ac yna siarad yn eu lansiad uno swyddogol i ddod yn un o ddarparwyr therapi dibyniaeth mwyaf Cymru yma yn 2014.
Mae cynllun cyflawni camddefnyddio sylweddau Llywodraeth Cymru 2016-18, yr ydym yn ei drafod heddiw, yn cydnabod bod y gwaith partneriaeth rhwng y sector statudol a’r trydydd sector yn ganolog i gyflawni ei nodau allweddol. Ond er mwyn i hyn ddigwydd rhaid iddo gael ei gyd-gynhyrchu, ei ddylunio a'i gyflwyno gyda'r trydydd sector. Sefydlwyd byrddau cynllunio ardal tua phum mlynedd yn ôl i oruchwylio’r gwaith o gomisiynu a darparu gwasanaethau camddefnyddio sylweddau. Ni chafodd trefn lywodraethu’r cyrff hyn erioed ei sefydlu’n briodol ac maent wedi esblygu mewn ffyrdd gwahanol iawn, gan arwain at amrywiaethau mewn arferion ledled Cymru. Yn fwy diweddar, mae'r gwahaniaeth wedi tyfu, a rhai bron wedi diflannu, ac asiantaethau arweiniol statudol wedi cymryd eu lle. Mae'r trydydd sector, a hepgorwyd, nawr yn absennol i raddau helaeth o gynllunio strategol.
Mae'r cynllun cyflawni yn eithaf tawel o ran y byrddau cynllunio ardal, ac felly mae angen inni wybod barn y Llywodraeth am y trefniadau llywodraethu disgwyliedig, cynwysoldeb aelodaeth, comisiynu ar y cyd a chynlluniau ar gyfer y dyfodol.
Derbyniodd Llywodraeth Cymru yr argymhelliad yn ymchwiliad 2015 y pwyllgor iechyd i gamddefnyddio alcohol a sylweddau y dylent fapio darpariaeth canolfannau dadwenwyno yng Nghymru, canfod bylchau a nodi sut y bydd y rhain yn cael sylw. Dywedodd y Gweinidog ar y pryd hefyd y byddai’r cynllun cyflawni hwn yn ystyried pa gamau pellach sydd eu hangen yn ganolog i gefnogi gwasanaethau dadwenwyno ac adsefydlu preswyl haen 4 yn genedlaethol. Fodd bynnag, yn lle hynny, yr unig beth y mae'r cynllun cyflawni’n sôn amdano yw byrddau iechyd lleol ac awdurdodau lleol yn gweithio gyda phartneriaid i amlinellu cynllun ar gyfer sut y maent yn bwriadu ymdrin â bylchau mewn gwasanaethau, a haen 4 wedi’i rhestru’n olaf. Yn wir, mae'n naw mlynedd ers i’r adroddiad a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru ar wasanaethau triniaeth camddefnyddio sylweddau haen 4 yng Nghymru gael ei ryddhau i mi a'i wneud yn gyhoeddus ar ôl iddynt geisio ei gladdu. Roedd yn sôn am nifer o adroddiadau am bobl yn aildroseddu, er mwyn gallu cael eu dadwenwyno yn y carchar, ac am dderbyniadau i'r ysbyty oherwydd nad oedd dadwenwyno cleifion mewnol nac adsefydlu preswyl ar gael. Galwodd yr adroddiad am gynnydd sylweddol mewn capasiti, am uned gyfeirio ganolog i Gymru gyfan ac am ddatblygu tair uned dadwenwyno cyffuriau ac alcohol ac adsefydlu ledled Cymru, gan weithio gyda darparwyr y trydydd sector.
Cafodd y neges hon ei hatgyfnerthu mewn adroddiad pellach yn 2010 a dywedodd Llywodraeth Cymru ar y pryd ei bod yn bwrw ymlaen â gwaith i ddatblygu’r tair uned. Yn lle hynny, mae toriadau Llywodraeth Cymru i gyfleusterau dadwenwyno preswyl ddegawd yn ôl yn dal i fod ar waith, ac er bod fframwaith haen-4 Cymru wedi’i gynhyrchu ar ôl i’r Gweinidog iechyd blaenorol gyhoeddi llythyr yn cynghori comisiynwyr i gefnogi cyfleusterau yng Nghymru, mae nifer y lleoedd adsefydlu yng Nghymru wedi gostwng yn sylweddol dros y pum mlynedd diwethaf. Felly, beth yw barn y Gweinidog am hyn, ac, o gofio bod 50 y cant o'r lleoliadau adsefydlu preswyl a ariannwyd mewn cyfleusterau y tu allan i Gymru, sut mae lansiad y fframwaith yn 2015 yn effeithio ar hyn?
Roedd ymchwiliad y pwyllgor iechyd yn 2015 yn disgrifio gweithio mewn seilos, a dim ond yr wythnos diwethaf, dywedodd cadeirydd bwrdd cymunedau mwy diogel y gogledd wrthyf fod gormod yn cael ei wario ar ddiffodd tanau a dim digon ar ymyrraeth ac atal, lle mae tua 75 y cant o'r bobl sydd â phroblemau camddefnyddio sylweddau, gan gynnwys dros 50 y cant sydd â phroblemau alcohol, hefyd yn cael problemau iechyd meddwl. Ond mae'r bylchau sy'n parhau mewn darpariaeth diagnostig ddeuol yr oeddwn yn tynnu sylw atynt ddegawd yn ôl yn golygu bod y drws troi’n parhau, gan greu costau enfawr i iechyd a gwasanaethau cymdeithasol a chyfiawnder troseddol. Oni bai bod y materion hyn yn cael sylw o'r diwedd, bydd y cynllun cyflawni hwn yn parhau i fod y bennod ddiweddaraf mewn hanes hir o frad.
Mae camddefnydd sylweddau yn rhywbeth sy’n gadael ei ôl ar unigolion, ac yn gadael ei ôl ar deuluoedd a chymunedau ledled Cymru. Mae’n effeithio ar iechyd y rheini sy’n camddefnyddio–neu’n waeth, wrth gwrs: mae nifer y marwolaethau yng Nghymru o ganlyniad i gamddefnydd cyffuriau wedi treblu mewn 20 mlynedd. Mae yna effaith ar yr economi hefyd, wrth gwrs, o ran colled incwm i unigolion ac i fusnesau drwy absenoldeb o’r gwaith. Mae’r gost ar yr NHS yn drwm iawn yn amlwg, ond felly hefyd y gwasanaethau cymdeithasol a’r system gyfiawnder troseddol, ac mae awdurdodau lleol, drwy eu gwaith glanhau bob bore Sul os nad drwy ddim byd arall, yn cario baich ariannol hefyd.
Cyferbynnwch y gost honno efo’r rheini sy’n elwa, pa un ai’r rheini sy’n gwerthu cyffuriau yn anghyfreithlon, neu, yn fwy yn yr agored, os liciwch chi, y diwydiant diodydd, sy’n lobïo i geisio perswadio’r Llywodraeth i beidio â chymryd camau i daclo camddefnydd drwy osod lleiafswm pris ar alcohol, er enghraifft.Er bod y lobi honno wedi llwyddo i berswadio ambell blaid wleidyddol yn y Siambr yma, mae’n rhaid inni beidio â thynnu’n ffocws oddi ar yr angen i daclo camddefnydd sylweddau.
Mae sawl menter wedi bod o’r blaen gan y Llywodraeth yn y maes yma, wrth gwrs, ond mae’n rhaid inni farnu llwyddiant y rheini yn erbyn y canlyniadau, yn erbyn yr hyn a gafodd ei gyflawni. Yn anffodus, mae’r gyfradd marwolaethau o ganlyniad i gamddefnydd alcohol wedi aros yn ei hunfan am ddegawd. Mae cynnydd wedi bod yn nifer y marwolaethau oherwydd camddefnydd cyffuriau. Clywsom nifer o ffigurau yn cael eu dyfynnu gan Mark Isherwood. Mae hi’n waeth mewn rhai ardaloedd na’i gilydd. Mi fues i’n darllen erthygl yn y ‘South Wales Evening Post’ a gafodd ei chyhoeddi dros y Sul yn codi pryderon yn benodol am y sefyllfa yn y ddinas honno. Felly, mae’r ffeithiau yn dangos inni, yn sicr ar y lefel o atal marwolaethau, sy’n gorfod bod yn flaenoriaeth, fod y strategaeth flaenorol wedi methu ac felly fod angen ei diweddaru hi.
Pam yr ydym ni’n methu llwyddo i ennill tir yn y maes hwn? Mae diffyg pwerau cyflawn mewn perthynas ag alcohol yn sicr yn un rhwystr. Allwn ni ddim, yma yng Nghymru, roi cyfres o gamau yn eu lle ar y cyd, fel gosod lleiafswm prisiau, atal hysbysebu, newid y limit yfed a gyrru, er enghraifft, fel ymdrech strategol a thraws-lywodraethol i daclo’r broblem honno.
Nid yw’r arweinyddiaeth gan Lywodraeth Cymru wedi bod yn ddigon cadarn wrth weithredu strategaethau. Mae darpariaeth wedi amrywio gormod o ardal i ardal, yn enwedig o ran gwasanaethau preswyl, i ferched yn unig ac ati. Nid canfyddiadau Plaid Cymru yn unig ydy’r rhain—rwy’n eich atgoffa chi o hynny; dyma ganfyddiadau'r pwyllgor iechyd blaenorol hefyd. Felly, rwy’n falch iawn bod argymhellion y pwyllgor hwnnw wedi cael eu derbyn gan Lywodraeth Cymru, a bod yr argymhellion o leiaf wedi dylanwadu ar y cynllun newydd sydd gennym ni o’n blaenau rŵan.
Mae gen i ambell sylw a chwestiwn am y cynllun, y cyntaf yn atseinio’r hyn a glywsom ni gan Mark Isherwood. Mae’r cynllun yn cynnwys bwriad i fapio gwasanaethau camddefnydd sylweddau, ond nid yw’n sôn am wasanaethau preswyl yn benodol. A wnaiff y Gweinidog, os gwelwch yn dda, roi sicrwydd y bydd y broses mapio yn cynnwys hyn, a rhoi ymrwymiad i lenwi’r tyllau sydd yna o ran darpariaeth gwasanaethau ar hyn o bryd? Mae’r cynllun yn sôn, ac yn wir yn brolio, am wario ryw £50 miliwn y flwyddyn ar wasanaethau camddefnydd sylweddau, ond o ystyried maint y broblem a’r goblygiadau i wariant cyhoeddus mewn gwasanaethau eraill o beidio â thaclo’r broblem, a ydy’r Gweinidog wir yn meddwl bod y swm hwnnw’n ddigon i allu arwain at y lleihad mewn camddefnydd yr ydym ni gyd yn dymuno ei weld?
Er fy mod i’n croesawu bod y cynllun gweithredu yn cynnig dangosyddion i fesur llwyddiant neu fethiant, mi fuaswn i wedi dymuno gweld mwy o fanylder o ran targedau, er enghraifft. Nid oes bwriad i ddweud pa mor gyflym y dylem ni fod yn gweld pethau’n gwella. Nid oes dyddiadau yn cael eu gosod ar gyfer cyrraedd y nod, ac mi fuasem ni’n dymuno gweld targedau ac amserlenni mwy penodol, ac mi wnaf i groesawu sylwadau gan y Gweinidog ar hynny.
Yn olaf, rydym ni’n nodi bod y cynllun yn methu â chrybwyll yr angen i sicrhau bod mwy o bwerau ar gael i Lywodraeth Cymru allu datblygu cynllun mwy holistig—y diffyg pwerau y gwnes i gyfeirio ato fo yn gynharach. Lle mae yna dystiolaeth glir bod y setliad datganoli gwan sydd gennym ni yn niweidio pobl Cymru yn gorfforol felly—ac mae’r pwyllgor iechyd diwethaf yn cytuno â hyn, gyda llaw—rydym ni ym Mhlaid Cymru yn credu’n gryf y dylai hi fod yn ddyletswydd ar Lywodraeth Cymru i fod yn gwthio am y pwerau angenrheidiol—profi terfynau’r setliad presennol a thynnu sylw at y gwir gost i safon bywydau ein trigolion, yn ogystal â’r gost ariannol, o ddatganoli gwael. Mae’n werth nodi, wrth gwrs, ein bod ni’n cael y ddadl yma heddiw ddiwrnod ar ôl i Dŷ’r Cyffredin fethu â chymryd cyfle i gryfhau’r setliad yn wirioneddol sylweddol efo’r Bil Cymru newydd.
Mi oedd maniffesto Plaid Cymru yn gynharach eleni yn cynnwys ymrwymiadau sefydlu rhwydwaith o ganolfannau preswyl ar gyfer camddefnyddwyr alcohol a chyffuriau, mwy o hyfforddiant i staff NHS a lleiafswm prisio, ac mi allwch chi fod yn sicr na fuasai Plaid Cymru yn goddef setliad datganoli gwael; mi fyddwn ni wastad yn brwydro i sicrhau bod Cymru yn cael y pwerau sydd eu hangen i ddelio efo materion pwysig fel camddefnydd cyffuriau. Wrth gwrs, mi fyddwn ni—
Substance misuse is an issue that takes its toll on individuals, on families and on communities across Wales. It affects the health of those who misuse substances—or worse, of course: the number of deaths in Wales as a result of drug misuse has trebled in 20 years. There’s also an effect on the economy, of course, in terms of loss of income for individuals and businesses through employee absence. The burden on the NHS is a heavy one evidently, but also for social services and the criminal justice system. And local authorities, through their cleaning work every Sunday morning if nothing else, also shoulder a very heavy financial burden.
Compare and contrast that cost with those who profit, be they those who sell drugs illegally or, more out in the open, if you will, the drinks industry, which is a lobby trying to persuade Government not to take steps to tackle misuse by setting a minimum unit price for alcohol, for example. Even though this lobby has succeeded in persuading some political parties in the Siambr, we must not shift our focus from the need to tackle substance misuse.
Many initiatives have been put forward by the Government on this issue, of course, but we must evaluate their success against the results, against what has been achieved. Unfortunately, the mortality rates as a result of alcohol misuse have remained the same for a decade. There has been an increase in the number of deaths due to drug misuse. We heard a number of figures quoted by Mark Isherwood. It’s worse in some areas than others. I was reading an article in the ‘South Wales Evening Post’ published over the weekend raising concerns about the situation in that particular city. So, the facts show us, certainly in terms of preventing loss of life, which has to be a priority, that the previous strategy has failed and that it therefore needs to be updated.
Why are we failing to make progress on this issue? The lack of full powers with regard to alcohol is certainly one barrier. We in Wales cannot put a series of measures in place, such as setting a minimum unit price, preventing advertising or changing the drink-drive limit, for example, as a strategic effort across Government to tackle that problem.
The Welsh Government’s leadership has not been sufficiently robust in implementing strategies. Provision has varied too much from area to area, especially in terms of residential services, services exclusively for women and so on. These are not just Plaid Cymru’s findings either—I remind you of that; these are the findings of the previous health committee too. So, I’m very pleased that that committee’s recommendations have been accepted by the Welsh Government and that the recommendations have at least influenced this new scheme that we have before us.
I have a few comments and questions on the scheme, the first of which echoes what we heard from Mark Isherwood. The scheme involves an intention to map substance misuse services, but it doesn’t mention residential services specifically. So, will the Minister please give an assurance that the mapping process will include this and make a commitment to fill the gaps that exist in terms of service provision at present? The scheme mentions, and indeed boasts about, spending around £50 million annually on substance misuse services, but given the size of the problem and the implications for public spending on other services from not tackling the problem, does the Minister genuinely feel that that amount is sufficient to lead to the decrease in drug misuse that we all wish to see?
Even though I welcome the fact that the action plan puts forward indicators to measure success or failure, I would have wished to see greater detail in terms of targets, for example. There is no intention to state how quickly we should see improvement and no dates set for hitting targets. We would want to see more specific targets and timetables in place, and I would welcome the Minister’s comments on that.
Finally, we note that the scheme fails to mention the need to ensure that more powers are available to the Welsh Government to develop a more holistic scheme—the lack of powers that I referred to earlier. Where there is clear evidence that the weak devolution settlement that we have harms the people of Wales physically—the previous health committee agrees with this, by the way—then we in Plaid Cymru strongly believe that it should be the Welsh Government’s duty to press for the powers that we need—to demonstrate the limits of the current settlement and draw attention to the true costs to the living standards of our citizens, as well as the financial cost, of poor devolution. It is worth noting, of course, that we’re having this debate here today, the day after the House of Commons failed to take the opportunity to strengthen the settlement in a genuinely meaningful way with the new Wales Bill.
The Plaid Cymru manifesto earlier this year contained a commitment to establish a network of residential centres for those who misuse alcohol and drugs, more training for NHS staff and a minimum unit price. You can rest assured that Plaid Cymru would not tolerate a poor devolution settlement and we will always campaign to ensure that Wales receives the powers it needs to deal with important issues such as drug misuse. Of course, we will—
Mae eisiau i chi ddod â’ch sylwadau i ben nawr.
You need to draw your comments to a close.
Diolch yn fawr. Rydym ni’n nodi’r adroddiad yma heddiw. Mi gefnogwn ni y gwelliannau gan y Ceidwadwyr hefyd. Rwy’n edrych ymlaen i glywed ymateb y Gweinidog i rai o fy nghwestiynau, ond yn bennaf oll at allu edrych yn ôl ar lwyddiant yn y maes yma ar ôl gormod o fethiant yn y gorffennol.
Thank you. We note this report today and we’ll support the amendments put forward by the Conservatives. I look forward to hearing the Minister’s response to some of my questions, but primarily I look forward to looking back at success in this field after too much failure in the past.
I welcome the opportunity to take part in this important debate. Substance abuse affects every section of our society and communities. Thirty four per cent of men and 28 per cent of women drank more than the recommended limits on at least one day during the last week. Adults living in households in the highest income bracket are twice as likely to drink heavily as adults in the lowest income bracket. Older people tend to drink more frequently than younger people, and young people are more likely to take drugs than older people. One in 16 to 24-year-olds have taken illicit drugs during the last year compared with just over one in 50 in the 55 to 59-year-old bracket. Middle-aged males are more likely to be addicted to prescription-only painkillers, and women are more likely to be addicted to over-the-counter medication.
The number of people being referred for treatment for substance misuse has risen sharply in the last 12 months, and the number of drug-related deaths is at a record high. It is therefore essential that we have the right policies in place in order to reduce the harms associated with substance misuse. UKIP welcomes the Welsh Government’s latest delivery plan, particularly the emphasis given to tackling co-occurring substance misuse and mental health issues. Mental health teams are reporting a rise in the numbers of patients taking new psychoactive substances, and NPS use is endemic in the prison population, where up to 90 per cent of prisoners have some form of mental health issue. There is a problem with the revolving door, and these issues don’t seem to be resolving as quickly as we’d like.
The decision by the UK Government to outlaw so-called legal highs is extremely welcome, but we must do more to advertise to the public the dangers of NPS. Cabinet Secretary, what is the Welsh Government doing to raise awareness about the harms associated with new psychoactive substances among the public? Your delivery plans involve training for staff, and, whilst this is welcome, we need to educate the public if we are to reverse the increasing use of NPS and its associated harms. We also need to work with the Ministry of Justice to tackle the influx of NPS in our prisons and ensure that we can deliver adequate mental health care for Welsh prisoners. We hope that the delivery of your substance misuse strategy matches its intentions, and we hope that the strategy will reverse the rise in substance misuse and that the number of drug-related deaths decreases. Thank you.
Rwy’n croesawu’r cyfle i gymryd rhan yn y ddadl bwysig hon. Mae camddefnyddio sylweddau yn effeithio ar bob rhan o'n cymdeithas a’n cymunedau. Yn ystod yr wythnos ddiwethaf, yfodd tri deg pedwar y cant o ddynion a 28 y cant o fenywod fwy na'r terfynau a argymhellir ar o leiaf un diwrnod. Mae oedolion sy'n byw mewn aelwydydd yn y grŵp incwm uchaf ddwywaith yn fwy tebygol o yfed yn drwm nag oedolion yn y grŵp incwm isaf. Mae pobl hŷn yn tueddu i yfed yn amlach na phobl iau, ac mae pobl ifanc yn fwy tebygol o gymryd cyffuriau na phobl hŷn. Mae un o bob person 16 i 24 mlwydd oed wedi cymryd cyffuriau anghyfreithlon yn ystod y flwyddyn ddiwethaf o’i gymharu ag ychydig dros un o bob 50 yn y braced 55 i 59-mlwydd oed. Mae dynion canol oed yn fwy tebygol o fod yn gaeth i gyffuriau lleddfu poen sydd ar gael ar bresgripsiwn yn unig, ac mae menywod yn fwy tebygol o fod yn gaeth i feddyginiaeth dros y cownter.
Mae nifer y bobl sy'n cael eu hatgyfeirio am driniaeth ar gyfer camddefnyddio sylweddau wedi codi'n sydyn yn y 12 mis diwethaf, ac mae nifer y marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau’n uwch nag erioed. Felly, mae'n hanfodol bod gennym y polisïau cywir ar waith i leihau'r niwed sy'n gysylltiedig â chamddefnyddio sylweddau. Mae UKIP yn croesawu cynllun cyflawni diweddaraf Llywodraeth Cymru, yn arbennig y pwyslais a roddir ar ymdrin â chamddefnyddio sylweddau a phroblemau iechyd meddwl sy’n bodoli ar yr un pryd. Mae timau iechyd meddwl yn adrodd am gynnydd yn nifer y cleifion sy'n cymryd sylweddau seicoweithredol newydd, ac mae defnyddio’r sylweddau hyn yn endemig ymysg y boblogaeth yn y carchar, lle mae gan hyd at 90 y cant o garcharorion ryw fath o broblem iechyd meddwl. Mae’r drws troi’n broblem, ac nid yw’n ymddangos bod y materion hyn yn cael eu datrys mor gyflym ag yr hoffem.
Mae croeso eithriadol i benderfyniad Llywodraeth y DU i wahardd cyffuriau anterth cyfreithlon fel y'u gelwir, ond mae'n rhaid inni wneud mwy i hysbysebu'r cyhoedd am beryglon sylweddau seicoweithredol newydd. Ysgrifennydd y Cabinet, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i godi ymwybyddiaeth am y niwed sy'n gysylltiedig â sylweddau seicoweithredol newydd ymysg y cyhoedd? Mae eich cynlluniau cyflawni yn cynnwys hyfforddiant i staff, ac, er bod hyn i'w groesawu, mae angen inni addysgu'r cyhoedd os ydym am wrthdroi'r cynnydd mewn defnyddio sylweddau seicoweithredol newydd a'i niwed cysylltiedig. Mae angen inni hefyd weithio gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder i ymdrin â'r mewnlifiad o sylweddau seicoweithredol newydd yn ein carchardai a sicrhau y gallwn ddarparu gofal iechyd meddwl digonol i garcharorion Cymru. Rydym yn gobeithio y bydd cyflawni eich strategaeth camddefnyddio sylweddau yn cyfateb i’w bwriadau, ac rydym yn gobeithio y gwnaiff y strategaeth wrthdroi'r cynnydd mewn camddefnyddio sylweddau, ac y bydd nifer y marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau’n lleihau. Diolch.
An ONS survey found this year that almost 14 per cent of adults in Wales admitted to drinking the same amount of alcohol in a day as experts advise you shouldn’t exceed in a week. So, strategies to deal with substance misuse are to be welcomed. The Government has gone to great lengths to control or make unlawful all sorts of substances, including tobacco. However, the last Labour Government in Westminster saw fit to do the opposite with alcohol, one of the most potentially damaging and addictive substances, and liberalise licensing laws to such an extent that alcohol is now available on practically every corner. Walk down the high street into the supermarket, corner shops and even petrol stations and it’s there, available 24/7. The police didn’t want the liberalisation, communities didn’t want it and responsible pub landlords didn’t want it. The only people who did were the drinks companies, the chain pubs and of course Gordon Brown at the Exchequer. So, for the sake of the tax take, a Labour Government, the fellow travellers of many of the people currently sitting in the Welsh Government now, created a twenty-first century version of Gin Lane, forgetting that the parts of the community likely to suffer the most were the children of alcohol-dependent parents. We should remember this when the Welsh Government are patting themselves on the back over how they are dealing with the symptoms of that insane liberalisation.
We can’t put the egg back in its shell for the people who are damaged by their own or others’ alcohol abuse, but we can find ways to make alcohol much less accessible. So, what is the Welsh Government doing in Wales and at Westminster about this? Thank you.
Canfu arolwg gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol eleni fod bron 14 y cant o oedolion yng Nghymru wedi cyfaddef iddynt yfed yr un faint o alcohol mewn diwrnod â’r hyn yr argymhellir gan yr arbenigwyr na ddylech yfed yn fwy nag ef mewn wythnos. Felly, mae strategaethau i ymdrin â chamddefnyddio sylweddau i'w croesawu. Mae'r Llywodraeth wedi mynd i drafferth fawr i reoli neu anghyfreithloni pob math o sylweddau, gan gynnwys tybaco. Fodd bynnag, penderfynodd y Llywodraeth Lafur ddiwethaf yn San Steffan wneud y gwrthwyneb yn achos alcohol, un o'r sylweddau mwyaf peryglus o ran niwed a chaethiwed, a rhyddfrydoli'r deddfau trwyddedu i'r fath raddau nes bod alcohol bellach ar gael ym mhob cornel fwy neu lai. Cerddwch i lawr y stryd fawr i mewn i'r archfarchnad, i siopau cornel a hyd yn oed i orsafoedd petrol ac mae alcohol yno, ar gael 24/7. Nid oedd yr heddlu o blaid y rhyddfrydoli, nac ychwaith y cymunedau na’r landlordiaid tafarndai cyfrifol. Yr unig bobl o’i blaid oedd y cwmnïau diodydd, y tafarnau cadwyn ac wrth gwrs Gordon Brown yn y Trysorlys. Felly, er mwyn y derbyniadau trethi, creodd Llywodraeth Lafur, cyd-deithwyr llawer o'r bobl sydd nawr yn eistedd yn Llywodraeth Cymru, fersiwn o Gin Lane i’r unfed ganrif ar hugain, gan anghofio mai’r rhannau o'r gymuned oedd yn debygol o ddioddef fwyaf oedd plant rhieni sy’n gaeth i alcohol. Dylem gofio hyn pan fydd aelodau o Lywodraeth Cymru yn canmol eu hunain am y modd y maent yn ymdrin â symptomau’r rhyddfrydoli gwallgof hwnnw.
Ni allwn roi'r wy yn ôl yn ei blisgyn dros y bobl sy'n cael eu niweidio gan eu camddefnydd nhw eu hunain o alcohol neu gamddefnydd pobl eraill, ond gallwn ddod o hyd i ffyrdd o wneud alcohol yn llawer llai hygyrch. Ni allwn roi'r ŵy yn ôl yn ei blisgyn dros y bobl sy'n cael eu niweidio gan eu camddefnydd nhw eu hunain o alcohol neu gamddefnydd pobl eraill, ond gallwn ddod o hyd i ffyrdd o wneud alcohol yn llawer llai hygyrch. Felly, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yng Nghymru ac yn San Steffan am hyn? Diolch.
Ac rwy’n galw ar y Gweinidog i ymateb i’r ddadl.
And I call on the Minister to reply to the debate.
Thank you very much, Presiding Officer. I’ll do my best to answer as many of those points as I can in the time remaining to me. Mark Isherwood began by talking about reducing drug-related deaths, and every single drug-related death is of course tragic, but the numbers are so low that we have to be very cautious about interpreting year-on-year fluctuations in those figures. We are looking very closely with Public Health Wales at the latest statistics. We believe that the increased purity of heroin and the fact that older people are taking it, who might already have some pre-existing conditions, might be a factor in this, and also poly-drug misuse—so, taking heroin alongside other drugs as well makes things much more complicated. We do continue to fund the naloxone programme, which is the drug that temporarily reverses the effects of opiate overdose, across Wales and in our prison settings as well, and we’re currently working with all custody suites and accident and emergency departments to roll it out even further as well, because this is an initiative that has been used by hundreds of people already and I do believe is saving lives.
You refer to the importance of co-production, and I’m completely with you there on that. Particularly, actually, we have to co-produce with service users themselves. So, our service user framework requires that area planning boards actively involve service users as well, because we believe that they have the lived experience and the expertise in order to help us deliver successful substance misuse services.
Mark Isherwood and Caroline both referred to co-occurring mental health problems alongside substance misuse. Our substance misuse treatment framework, which is called ‘Meeting the needs of People with Co-occurring Substance Misuse and Mental Health Problems’, has been revised to encompass just that and encompass the key developments that have taken place since its first publication—talking about things like poly drug use and new psychoactive substances and so on as well.
Mark Isherwood said that intervention and prevention are absolutely key and he’s right there. Our all-Wales school liaison programme operates across all of our primary and secondary schools in Wales and this is a crucial part of our strategy. We regularly review the content of that to make sure that it’s fit for purpose and reflects the current trends in drug use, focusing currently on new psychoactive substances and educating children in schools about the dangers of that.
Both Rhun ap Iorwerth and Michelle Brown mentioned minimum unit pricing—or mentioned alcohol, and Rhun mentioned minimum unit pricing—as a way to deal with the problem of alcohol misuse, because there’s significant evidence that the price of alcohol actually matters and our proposal to introduce a minimum unit price for alcohol is a high-impact proposal for tackling the health harms associated with alcohol misuse. It would set a floor price for alcohol, meaning that it couldn’t be sold below that level. We know that this would help us deal with the problem of alcohol misuse in Wales, but there are problems. There’s a similar proposal currently in the courts in Scotland, so we’re watching that very closely to understand what the powers might be here.
The further concern that Rhun outlined is that the draft Wales Bill also includes, as a reserved power, the sale and supply of alcohol, which would provide a major obstacle to us achieving our ambition. So, we’re looking at the timescales involved in this to see what might be possible in terms of our public health Bill and the Wales Bill there. But I share your concerns. You raised the issue of powers more widely, so that would include alcohol licensing. Welsh Government position remains as it always has been—that the licensing and sale and supply of alcohol and provision of entertainment and late-night refreshment should not be a matter that is reserved to the UK Government. We believe and have advocated strongly that the consideration of public health should be a consideration of the Licensing Act 2003. We continue to press the UK Government for the devolution of alcohol licensing powers to the Assembly.
Caroline mentioned older people. Our substance misuse strategy fully recognises the importance of tackling substance misuse amongst older people and including those who are dealing with alcohol issues. We’ve published some specific guidance for practitioners to improve the identification of and access to substance misuse treatment services for older people. We’ve also included alcohol in the online health checks that we have for the over-50s. I’ve asked the advisory panel on substance misuse to look at substance misuse issues in an ageing population as well. That work will bring in specialists in substance misuse together with experts on older people, and that will report in the near future as well.
You also mentioned prescription and over-the-counter medicines and how they are often abused. We’ve developed an e-learning package for pharmacy staff to help them identify and offer brief interventions to people who are misusing prescription and over-the-counter medication. Prescribing data are made routinely available to local health boards and GPs in Wales, allowing prescribing practices to be monitored. So, this supports local health boards in identifying variations and changes in practices and that helps target support to improve the safety and efficiency of prescribing as well.
New psychoactive substances were referred to in the debate, and, of course, the UK Government’s Act, which we were broadly supportive of, came into force on 26 May this year. The Welsh Government has taken a range of awareness-raising initiatives through our service DAN 24/7. We’ve also created support materials for parents and carers regarding NPS as well and also considered all of the recommendations made by the Health and Social Care Committee’s report into this. That’s very much been incorporated into our plan. It certainly informed the thinking on that. Following the Health and Social Care Committee’s report, a national training programme has also been developed and provided to stakeholders in Wales. I’m also considering e-learning modules on NPS and other drugs so that the prevention of and response to substance misuse can be more integrated into the mainstream of our healthcare provision in Wales.
Finally on this, we know that having a suitably skilled and knowledgeable front-line workforce is key to improving education and the prevention of risks associated with NPS. So, a bursary scheme is also available via the Welsh Government to further develop the workforce.
So, in concluding, I hope that Members will join me in thanking all of our dedicated stakeholders who have worked with us on this agenda. It’s a challenging agenda, and their hard work, commitment and compassion is vital as we aim to tackle substance misuse across Wales. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Gwnaf fy ngorau i ateb cynifer o'r pwyntiau hynny ag y gallaf yn yr amser sydd ar ôl imi. Dechreuodd Mark Isherwood drwy sôn am leihau marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau, ac mae pob marwolaeth sy'n gysylltiedig â chyffuriau wrth gwrs yn drasig. Ond mae'r niferoedd mor isel nes bod rhaid inni fod yn ofalus iawn wrth ddehongli amrywiadau o flwyddyn i flwyddyn yn y ffigurau hynny. Rydym ni ac Iechyd Cyhoeddus Cymru yn edrych yn fanwl iawn ar yr ystadegau diweddaraf. Rydym yn credu bod heroin mwy pur, a'r ffaith bod pobl hŷn a allai eisoes fod â rhai cyflyrau yn ei gymryd, yn ffactor yn hyn, a hefyd camddefnyddio amryw o gyffuriau—felly, mae cymryd heroin ochr yn ochr â chyffuriau eraill hefyd yn gwneud pethau'n llawer mwy cymhleth. Rydym yn dal i ariannu'r rhaglen naloxone, sef y cyffur sy'n gwrthdroi effeithiau gorddos o opiad dros dro, ledled Cymru ac yn ein carchardai hefyd. Ac ar hyn o bryd rydym yn gweithio gyda phob dalfa ac adran damweiniau ac achosion brys i’w gyflwyno hyd yn oed ymhellach, oherwydd mae hon yn fenter sydd wedi cael ei defnyddio gan gannoedd o bobl eisoes ac rwy’n credu ei bod yn achub bywydau.
Rydych yn cyfeirio at bwysigrwydd cyd-gynhyrchu, ac rwy'n cytuno’n llwyr â chi ar hynny. Yn arbennig, a dweud y gwir, mae'n rhaid inni gyd-gynhyrchu gyda’r defnyddwyr gwasanaeth eu hunain. Felly, mae ein fframwaith defnyddwyr gwasanaeth yn mynnu bod byrddau cynllunio ardal yn mynd ati i gynnwys defnyddwyr gwasanaeth hefyd, oherwydd credwn fod ganddynt y profiad byw a’r arbenigedd i’n helpu ni i ddarparu gwasanaethau camddefnyddio sylweddau llwyddiannus.
Cyfeiriodd Mark Isherwood a Caroline ill dau at broblemau iechyd meddwl sy'n cyd-ddigwydd ochr yn ochr â chamddefnyddio sylweddau. Mae ein fframwaith trin camddefnyddio sylweddau, 'Bodloni anghenion Pobl â Phroblemau Camddefnyddio Sylweddau ac Iechyd Meddwl sy'n Cyd-ddigwydd', wedi ei ddiwygio i gynnwys hynny’n union a chynnwys datblygiadau allweddol sydd wedi digwydd ers ei gyhoeddi am y tro cyntaf—gan sôn am bethau fel defnyddio cyffuriau lluosog a sylweddau seicoweithredol newydd ac yn y blaen hefyd.
Dywedodd Mark Isherwood fod ymyrraeth ac atal yn gwbl allweddol ac mae hynny’n gywir. Mae ein rhaglen gyswllt ysgolion Cymru gyfan yn gweithredu ar draws pob un o'n hysgolion cynradd ac uwchradd yng Nghymru ac mae hyn yn rhan hanfodol o'n strategaeth. Rydym yn adolygu cynnwys y rhaglen yn rheolaidd i sicrhau ei bod yn addas i'r diben ac yn adlewyrchu tueddiadau cyfredol defnyddio cyffuriau, gan ganolbwyntio ar hyn o bryd ar sylweddau seicoweithredol newydd ac addysgu plant mewn ysgolion am beryglon hynny.
Soniodd Rhun ap Iorwerth a Michelle Brown am isafswm pris uned—neu am alcohol, a soniodd Rhun am isafswm pris uned—fel ffordd o ymdrin â phroblem camddefnyddio alcohol, oherwydd mae tystiolaeth sylweddol bod pris alcohol yn wirioneddol bwysig ac mae ein cynnig i gyflwyno isafswm pris uned am alcohol yn gynnig effaith uchel i ymdrin â'r niwed i iechyd sy'n gysylltiedig â chamddefnyddio alcohol. Byddai'n gosod pris gwaelodol ar gyfer alcohol, gan olygu na ellid ei werthu dan y lefel honno. Rydym yn gwybod y byddai hyn yn ein helpu i ymdrin â’r broblem o gamddefnyddio alcohol yng Nghymru, ond mae problemau yma. Mae cynnig tebyg ar hyn o bryd yn y llysoedd yn yr Alban, felly rydym yn gwylio hwnnw’n agos iawn i ddeall pa bwerau allai fod gennym yma.
Y pryder pellach a amlinellodd Rhun yw bod y Bil Cymru drafft hefyd yn cynnwys, fel pŵer a gadwyd yn ôl, werthu a chyflenwi alcohol, a fyddai'n rhwystr mawr inni i gyflawni ein huchelgais. Felly, rydym yn edrych ar yr amserlenni dan sylw i weld beth allai fod yn bosibl o ran ein Bil iechyd cyhoeddus a'r Bil Cymru yno. Ond rwy’n rhannu eich pryderon. Roeddech yn sôn am bwerau’n ehangach, felly byddai hynny'n cynnwys trwyddedu alcohol. Nid yw safbwynt Llywodraeth Cymru wedi newid—dylai trwyddedu a gwerthu a chyflenwi alcohol a darparu adloniant a lluniaeth yn hwyr yn y nos fod yn fater a gedwir i Lywodraeth y DU. Rydym yn credu ac wedi argymell yn gryf y dylai Deddf Trwyddedu 2003 ystyried iechyd y cyhoedd. Rydym yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i ddatganoli pwerau trwyddedu alcohol i'r Cynulliad.
Soniodd Caroline am bobl hŷn. Mae ein strategaeth camddefnyddio sylweddau yn cydnabod yn llwyr pa mor bwysig yw ymdrin â chamddefnyddio sylweddau ymhlith pobl hŷn, gan gynnwys y rhai sy'n ymdrin â materion alcohol. Rydym wedi cyhoeddi canllawiau penodol i ymarferwyr i wella eu dulliau o ganfod gwasanaethau triniaeth camddefnyddio sylweddau i bobl hŷn a defnyddio’r gwasanaethau hyn. Rydym hefyd wedi cynnwys alcohol yn y profion iechyd ar-lein sydd gennym i bobl dros 50 oed. Rwyf wedi gofyn i'r panel ymgynghorol ar gamddefnyddio sylweddau edrych ar faterion camddefnyddio sylweddau ymysg poblogaeth sy'n heneiddio hefyd. Bydd y gwaith hwnnw'n dod ag arbenigwyr ym maes camddefnyddio sylweddau ynghyd ag arbenigwyr ar bobl hŷn, a cheir adroddiad ar hyn yn y dyfodol agos.
Soniasoch hefyd am feddyginiaethau presgripsiwn a thros y cownter a sut y cânt eu camddefnyddio’n aml. Rydym wedi datblygu pecyn e-ddysgu ar gyfer staff fferyllfeydd i'w helpu i nodi a chynnig ymyriadau byr i bobl sy'n camddefnyddio meddyginiaethau presgripsiwn a thros y cownter. Mae data presgripsiynau ar gael fel mater o drefn i fyrddau iechyd lleol a meddygon teulu yng Nghymru, gan ganiatáu inni fonitro arferion rhoi presgripsiynau. Felly, mae hyn yn cynorthwyo byrddau iechyd lleol i nodi amrywiadau a newidiadau i arferion ac mae hynny’n helpu i dargedu cymorth i wella diogelwch ac effeithlonrwydd rhoi presgripsiynau hefyd.
Roedd y ddadl yn cyfeirio at sylweddau seicoweithredol newydd, ac, wrth gwrs, daeth Deddf Llywodraeth y DU, yr ydym yn gefnogol yn fras iddi, i rym ar 26 Mai eleni. Mae Llywodraeth Cymru wedi cynnal amrywiaeth o fentrau codi ymwybyddiaeth drwy ein gwasanaeth DAN 24/7. Rydym hefyd wedi creu deunyddiau cymorth i rieni a gofalwyr ynglŷn â sylweddau seicoweithredol newydd ac wedi ystyried pob un o'r argymhellion a wnaethpwyd yn adroddiad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol ynglŷn â hyn. Mae hynny’n sicr wedi'i ymgorffori yn ein cynllun. Roedd yn sicr yn sail i'n meddyliau ar hynny. Ar ôl adroddiad y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol, mae rhaglen hyfforddi genedlaethol hefyd wedi cael ei datblygu a'i darparu ar gyfer rhanddeiliaid yng Nghymru. Rwyf hefyd yn ystyried modiwlau e-ddysgu ar sylweddau seicoweithredol newydd a chyffuriau eraill fel y gall atal camddefnyddio sylweddau ac ymateb i hynny gael eu hintegreiddio’n fwy ym mhrif ffrwd ein darpariaeth gofal iechyd yng Nghymru.
Yn olaf ar hyn, rydym yn gwybod bod gweithlu rheng flaen â’r sgiliau a’r wybodaeth addas yn allweddol er mwyn gwella addysg ac atal risgiau sy'n gysylltiedig â sylweddau seicoweithredol newydd. Felly, mae cynllun bwrsariaeth hefyd ar gael drwy Lywodraeth Cymru i ddatblygu'r gweithlu ymhellach.
Felly, i gloi, rwy’n gobeithio y gwnaiff yr Aelodau ymuno â mi i ddiolch i bob un o'n rhanddeiliaid ymroddedig sydd wedi gweithio gyda ni ar yr agenda hon. Mae'n agenda heriol, ac mae eu gwaith caled nhw, eu hymroddiad a’u tosturi yn hanfodol wrth inni geisio ymdrin â chamddefnyddio sylweddau ledled Cymru. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os na, fe dderbynnir gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? If not, amendment 1 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 1 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na, ac felly fe dderbynnir gwelliant 2 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal, therefore, is to agree amendment 2. Does any Member object? There are no objections, and therefore amendment 2 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd gwelliant 2 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment 2 agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y cwestiwn sy’n weddill, felly, yw: a ddylid derbyn y cynnig fel y’i diwygiwyd?
The remaining proposal, therefore, is to agree the motion as amended.
Cynnig NDM6082 fel y’i diwygiwyd
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer Camddefnyddio Sylweddau, fel y'u hamlinellir yn Camddefnyddio Sylweddau: Cynllun Cyflawni 2016-18.
2. Yn cydnabod y problemau cynhenid o ran darparu gwasanaethau trin camddefnyddio sylweddau ledled Cymru, o gofio bod yr ystadegau diweddaraf gan Gronfa Ddata Genedlaethol Cymru ar Gamddefnyddio Sylweddau yn dangos mai dim ond 13 y cant o unigolion a ystyriwyd yn rhydd o sylweddau erbyn diwedd y driniaeth o bob un a gafodd eu cyfeirio i asiantaethau cyffuriau ac alcohol yng Nghymru.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i fyfyrio ar y data diweddaraf gan GIG Cymru ar Gamddefnyddio Sylweddau a chyflwyno cynigion a fydd yn sicrhau bod camddefnyddwyr sylweddau yn cael gafael ar driniaeth amserol ac effeithiol.
Motion NDM6082 as amended
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the Welsh Government priorities for Substance Misuse as set out in the Substance Misuse Delivery Plan 2016-18.
2. Recognises the problems inherent to the delivery of substance misuse treatment services across Wales, given that the latest statistics from the Welsh National Database for Substance Misuse show that only 13 per cent of individuals were deemed substance free by the end of treatment from all referrals to drug and alcohol agencies in Wales.
3. Calls on the Welsh Government to reflect on the latest data on NHS Wales Substance Misuse and bring forward proposals that will ensure substance misusers access timely and effective treatment.
A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir y cynnig.
Does any Member object? There are no objections, therefore the motion is carried.
Derbyniwyd y cynnig fel y’i diwygiwyd yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion as amended agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Daw hynny â thrafodion heddiw i ben.
That brings today’s proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:21.
The meeting ended at 18:21.