National Assembly for Wales

Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma gan Rhys ab Owen.

Mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi camu mewn i sicrhau cyllid ar gyfer y flwyddyn academaidd lawn i Ysgol Gymraeg Llundain. Ers dros ddegawd, mae mwy nag £1.2 filiwn wedi cael ei fuddsoddi i gadw'r Gymraeg yn fyw yn Llundain, a bydd y cymorth yn parhau er mwyn helpu'r gymuned i ddysgu, siarad a dathlu'n hiaith.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Dwi'n falch bod y Llywodraeth wedi ymestyn y grant nawr hyd at ddiwedd mis Awst 2026, ond mae angen sicrwydd hirdymor ar yr ysgol. Wedi blynyddoedd heriol COVID, mae nifer y disgyblion yn cynyddu unwaith eto. Dyma'r amser i fuddsoddi yn yr ysgol. Mae'n llawer mwy na dim ond ysgol. Mae'n cynnal llwyth o ddigwyddiadau Cymraeg a diwylliedig, fel meithrinfa, aelwyd yr Urdd, gwersi dawnsio gwerin, côr, ac maen nhw'n llysgenhadon i ni mewn digwyddiadau o bwys yn Llundain.

Yr wythnos diwethaf, fe wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros y Gymraeg sôn am fuddsoddi mewn dosbarthiadau Sadwrn, ond dyw dosbarthiadau Sadwrn ddim yr un peth ag ysgol gynradd amser llawn. Mewn dosbarth Sadwrn y gwnaeth addysg Gymraeg yng Nghaerdydd gychwyn, gyda Rhodri Morgan yn un o'r disgyblion cyntaf. Ond doedd hynna ddim yr un peth â'r ysgol yr aethoch chi a fi iddi, Brif Weinidog. Ac mae Ysgol Gymraeg Llundain yn ddiolchgar iawn am gefnogaeth Julie Morgan ar hyd y blynyddoedd. Does dim byd yn fwy effeithiol i sicrhau siaradwyr rhugl Cymraeg nag addysg Gymraeg lawn amser. Mae Ysgol Gymraeg Llundain wedi gwneud hynny am bron i 70 o flynyddoedd—cenhedlaeth ar ôl cenhedlaeth o siaradwyr Cymraeg rhugl sydd wedi gwasanaethu Cymru mewn sawl maes gwahanol. Gyda'r Llywodraeth yn ymrwymo i barhau i fuddsoddi yn y gymuned Gymraeg yn Llundain, a ydych chi'n fodlon ailystyried y penderfyniad, a'r ffordd orau i wneud hynny yw trwy fuddsoddi yn yr ysgol Gymraeg? Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr. Dwi'n meddwl bod y ffaith ein bod ni wedi bod yn buddsoddi ers degawd a mwy yn dangos ein bod ni â diddordeb i sicrhau bod y Gymraeg yn parhau i fod yn iaith fyw yn Llundain. Ond dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig hefyd i danlinellu'r ffaith bod nifer y disgyblion wedi bod yn isel dros ben ers y pandemig. Y flwyddyn nesaf, dim ond 10 disgybl fydd yna, ac, wrth gwrs, mae gyda ni gyfrifoldeb fel Llywodraeth i wneud yn siŵr ein bod ni'n cyflwyno'r gwerth am arian mwyaf posibl o ran arian cyhoeddus. Felly, tra'n bod ni, wrth gwrs, yn gwerthfawrogi'r ymdrechion arbennig y maen nhw wedi'u gwneud—yn sicr, gyda Miri Mawr a'r gwaith y maen nhw'n ei wneud gyda'r ysgol feithrin, ac ati, ac rŷn ni wedi helpu gyda Dydd Miwsig Cymru, ac mae pethau eraill rŷn ni'n eu gwneud i helpu—dwi'n meddwl bod yn rhaid i ni fod yn realistig, a'r ffaith yw, pan mai dim ond 10 o ddisgyblion sydd yna, mae'n rhaid i chi ofyn cwestiynau ynglŷn â chynaliadwyedd.

Brif Weinidog, fe wnaethoch chi sôn yn eich ateb am nifer y plant oedd yn yr ysgol—tua 10 y flwyddyn nesaf. Dwi'n credu bod cyfrifoldeb ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod mwy o blant a rhieni yn dewis Ysgol Gymraeg Llundain yn y dyfodol, i weithio gyda'r ysgol i sicrhau bod dyfodol i'r iaith yn Llundain, nid dim ond yng Nghymru. Felly, pa waith y mae'r Llywodraeth yn ei wneud gyda'r ysgol i sicrhau bod dyfodol nid dim ond tan y flwyddyn nesaf, ond yn y dyfodol hirdymor hefyd?

Mae'n blaenoriaeth ni ar ddisgyblion yng Nghymru. Dyna ble rŷn ni'n mynd i ganolbwyntio ein gwaith ni. Dyna pam mai un o'r pethau rŷn ni'n ei wneud yw buddsoddi £11 miliwn i sefydlu darpariaeth trochi iaith. Felly, os yw pobl yn mynd i fyw yn Llundain a'u bod nhw eisiau dod nôl ac eisiau i'w plant nhw fynd i ysgol Gymraeg, mae yna gyfle iddyn nhw wneud hynny, os nad ydyn nhw wedi cael y cyfle yn Llundain i siarad Cymraeg, trwy'r canolfannau trochi yma. Mae £11 miliwn yn lot o arian. Dwi'n meddwl mai dyna'r ffordd well i ni fynd ati o ran sicrhau bod cyfle gan bobl sy'n mynd i fyw yn Llundain gael y cyfle i ddod nôl i fynd i ysgolion Cymraeg pan fyddan nhw'n dod adref.

Rwy'n bryderus iawn am ddyfodol Ysgol Gymraeg Llundain. Roedd gen i gysylltiad yn y gorffennol fel AS. Roeddwn i'n falch iawn o glywed y bore yma bod y grant blynyddol o £90,000 i'r ysgol wedi cael ei ymestyn tan fis Awst. Ond, rwy'n cael fy sicrhau gan y bobl sy'n rhedeg yr ysgol bod ganddyn nhw niferoedd arfaethedig a fydd yn cynyddu, ac y byddan nhw'n dychwelyd i'r un niferoedd ag y bu ganddyn nhw yn y gorffennol. Dydw i ddim yn credu y gall unrhyw beth ddisodli bod ag ysgol go iawn lle gall plant ddysgu Cymraeg yn Llundain. Rwy'n credu bod y ffordd unigryw hon o'r Gymraeg yn ffynnu y tu allan i Gymru yn rhywbeth y dylem ni fod yn ei amddiffyn ac yn gweithio i'w ddatblygu. Felly, rwyf i wir yn teimlo, unwaith y bydd wedi mynd, na fydd hi gennym ni fyth eto. Felly, rwyf i'n gofyn i'r Llywodraeth barhau i ystyried a all barhau gyda'r grant am gyfnod hwy, ond rwy'n falch iawn eich bod chi eisoes wedi dangos rhywfaint o estyniad.

Diolch. Cafodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg gyfarfod gyda'r ysgol ddoe ac mae wedi cadarnhau'r cyllid ychwanegol hwnnw ar gyfer blwyddyn academaidd lawn 2025-26. Rwy'n credu bod cydnabyddiaeth na allwch chi stopio pobl hanner ffordd drwy'r tymor. Ond, rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn onest, mae'r ysgol ar dir sigledig iawn o fis Medi. Fel y dywedais i, bydd 10 disgybl, ac mae grant Llywodraeth Cymru yn gyfraniad at y costau cyffredinol. Rwy'n credu bod yn rhaid iddyn nhw feddwl o ddifrif am sut y gallai model cynaliadwy edrych yn y dyfodol. Rydym ni'n fwy na hapus i weithio gyda'r ysgol. Hoffem gael ateb. Rydym ni eisiau i ddysgwyr barhau i ddysgu Cymraeg, ond rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn realistig ynglŷn â'r hyn sy'n bosibl yma.

Diolch i'r newidiadau y mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi'u gwneud i'r contract deintyddol presennol i wella mynediad, fe wnaeth mwy nag 11,000 o gleifion newydd ar draws gorllewin Cymru weld deintydd NHS a chael cwrs llawn o driniaeth y llynedd. Roedd y rhain yn gyfran o'r cyfanswm o bron i 87,000 o gleifion a gafodd eu trin gan yr NHS ym maes deintyddiaeth yn Hywel Dda. Mae hynny'n dangos bod ein diwygiadau ni yn gweithio, ac rydyn ni'n cyflawni'r newidiadau mwyaf sylweddol i ddeintyddiaeth yn yr NHS ers talwm.

Beth bynnag y byddwch chi'n ei ddweud, Prif Weinidog, byddwch yn ymwybodol o bryderon diweddar a godwyd gan Gymdeithas Ddeintyddol Prydain, sydd wedi honni bod diwygiadau deintyddol GIG arfaethedig Llywodraeth Cymru yn naid yn y tywyllwch a allai ddinistrio'r gwasanaeth. Eu geiriau nhw yw'r rheini, nid fy ngeiriau i. Fel y gwyddoch chi, mae mynediad at ofal deintyddol wedi bod yn broblem enfawr yn sir Benfro ers blynyddoedd lawer. Rwyf i wedi codi hyn dro ar ôl tro yn y Siambr, a bellach mae hyd yn oed Henry Tufnell, yr AS Llafur lleol, wedi camu i mewn yn gwbl briodol a dweud y gallai diwygiadau Llywodraeth Cymru, fel y'u cynigwyd, wneud sefyllfa wael hyd yn oed yn waeth, yn enwedig i ardaloedd gwledig fel sir Benfro. Felly, yng ngoleuni'r pryderon a godwyd gan y sector, gennyf i, a nawr gan yr AS Llafur, a wnaiff Llywodraeth Cymru oedi a gwrando ar rybuddion y rhai yn y proffesiwn ac ymgysylltu'n ystyrlon â Chymdeithas Ddeintyddol Prydain i ddod o hyd i ffordd ymlaen cyn ei bod hi'n rhy hwyr?

Rydym ni wedi treulio 13 mis yn gweithio gyda Chymdeithas Ddeintyddol Prydain i ddylunio'r contract newydd. Fe wnaethon nhw chwarae rhan lawn yn y gwaith o ddatblygu'r cynigion hynny, ac maen nhw'n destun ymgynghoriad. Hwn fu'r ymateb mwyaf i ymgynghoriad, rwy'n credu, erioed yn hanes datganoli. Felly, yn amlwg, byddwn ni'n cymryd amser nawr i fynd drwy'r ymatebion hynny a gwneud yn siŵr ein bod ni'n ymateb yn briodol. Yr hyn sy'n bwysig, wrth gwrs, yw cydnabod, fel ym mhob trafodaeth, bod agweddau y mae'r partïon yn cytuno arnyn nhw ac agweddau lle ceir materion mwy dadleuol. Felly, wrth gwrs, byddwn ni'n cymryd yr ymatebion ymgynghori hynny o ddifrif, ond rwy'n gwrthod yr honiad nad yw Cymdeithas Ddeintyddol Prydain wedi bod yn rhan o'r trafodaethau hyn.

Prynhawn da, Prif Weinidog. Hoffwn barhau â'r mater ynghylch deintyddiaeth, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig fel sir Benfro, a hefyd ym Mhowys ac yn y canolbarth. Mae mynediad at ddeintyddiaeth mewn ardaloedd gwledig yn arbennig o anodd. Mae'n rhaid i bobl deithio ymhellach ac mae'n rhaid iddyn nhw aros ar restrau aros am lawer hirach. Hoffwn godi, os caf i, ddau fater. Un yw bod Llywodraeth Cymru wedi lansio porth mynediad deintyddol ym mis Chwefror eleni, a oedd â'r bwriad, yn amlwg, o gyfuno'r holl bobl sy'n aros am ddeintydd GIG ledled Cymru—datblygiad i'w groesawu, ond byddwn wir yn hoffi gwybod pryd y byddwn ni, fel gwleidyddion Cymru, yn cael y niferoedd o'r porth hwnnw, wedi'u dadansoddi fesul ardal, fel ein bod ni'n gwybod beth yw'r darlun yn ein hardaloedd. Ac ateb posibl i ardal wledig, fel Preseli Sir Benfro, yw uned ddeintyddiaeth symudol o bosibl. Fe es i a James Evans i weld yr un yr oedd gan Fwrdd Iechyd Addysgu Powys yn y Gelli Gandryll. Roedd yn ymddangos ei fod yn ddatblygiad cadarnhaol iawn o ran mynd allan i'n hardaloedd gwledig a gallu diwallu anghenion y boblogaeth. Felly, tybed a allech chi ymateb, os gwelwch yn dda, ar y ddau fater hynny. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr iawn. Yn sicr, o ran y porth mynediad deintyddol, rwy'n gwybod eich bod chi wedi ein gwthio ni ar hyn ers amser maith, ac rwy'n falch iawn o weld ei fod bellach yn gwbl weithredol. Hoffwn roi rhywfaint o glod i chi am ein gwthio ni ar hynny, Jane. Ond rwy'n siŵr y gallwn ni roi'r niferoedd i chi wedi'u dadansoddi, felly rwy'n credu y gall yr Ysgrifennydd iechyd eich helpu chi gyda hynny.

Ond rwy'n credu bod eich syniad am ddeintyddiaeth symudol hefyd yn rhywbeth sy'n sicr yn werth i ni ei ystyried, yn enwedig, fel y dywedwch chi, mewn ardaloedd gwledig. Rwy'n gwybod bod Hywel Dda yn defnyddio uned symudol wedi'i lleoli ym mharc Dewi Sant, dim ond i geisio cynyddu'r capasiti triniaeth frys, ac, fel y dywedwch chi, rydych chi wedi bod i weld yr un ym Mhowys. Ceir cyfyngiadau gyda deintyddiaeth symudol. Er enghraifft, weithiau, ceir problemau mecanyddol o ran atal a rheoli heintiau, a gofynion teithio. Felly, weithiau, efallai y byddan nhw ddim ond yn addas i'w defnyddio yn ystod cyfnodau penodol. Ond hoffwn ddweud, o ran deintyddiaeth wledig, ein bod ni'n cydnabod ei bod hi'n anodd, weithiau, recriwtio pobl i'r ardaloedd gwledig hynny. A dyna pam, ers mis Medi 2024, yr ydym ni wedi rhoi codiad cyflog ychwanegol o £7,000 i ddeintyddion sy'n gweithio yn yr ardaloedd hynny, ac mae hynny'n dod ynghyd â gwell cymorth academaidd a llesiant, ac mae'r holl leoedd hynny wedi cael eu llenwi. Felly, mae hynny'n newyddion da.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Darren Millar. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, ysgrifennais atoch i ofyn a oeddech chi'n cefnogi penderfyniad Llywodraeth y DU i ragnodi'r grŵp Palestine Action fel sefydliad terfysgol. Byddwch yn ymwybodol bod y grŵp wedi targedu RAF Brize Norton yn ddiweddar, gan achosi gwerth miliynau o bunnoedd o ddifrod i offer amddiffyn Prydain, ac mae hefyd wedi bod yn gyfrifol am ymosodiadau ar gwmnïau yma yng Nghymru. Nid yw Palestine Action, Prif Weinidog, yn cymryd rhan mewn protest heddychlon. Mae'n grŵp eithafol sy'n ymgymryd ag ymosodiadau troseddol cydgysylltiedig sy'n bygwth ein diogelwch cenedlaethol ac yn bygwth gweithwyr mewn diwydiannau hollbwysig. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni heddiw a fyddwch chi'n cefnogi ein canolfannau milwrol a'n diwydiant amddiffyn yma yng Nghymru drwy gefnogi penderfyniad Llywodraeth y DU i ragnodi Palestine Action fel sefydliad terfysgol?

Wel, yn gyntaf oll, hoffwn ddweud ychydig eiriau am Balesteina, oherwydd rwy'n credu bod y sefyllfa yno yn hynod ddifrifol. Cefais yr anrhydedd o gyfarfod â chynrychiolydd y Cenhedloedd Unedig yr wythnos diwethaf, ac fe wnaeth llawer ohonoch chithau hefyd. Rydym ni'n clywed straeon cwbl dorcalonnus am yr hyn sy'n digwydd yn yr ardal honno, ac rwy'n credu ei bod hi'n ddyletswydd ar bob un ohonom ni i dynnu sylw at y sefyllfa ofnadwy a'r dull eithafol sy'n cael ei fabwysiadu yno, yn enwedig o ran atal bwyd rhag cyrraedd y bobl yn yr ardaloedd hynny. Edrychwch, rwy'n condemnio ymosodiadau gan unrhyw sefydliad. Rwy'n credu bod hynny'n anghywir, a byddai hynny'n cynnwys sefydliad pobl Palesteina.

Prif Weinidog, wnaethoch chi ddim rhoi ateb eglur o ran a ydych chi'n cefnogi cam Llywodraeth y DU i ragnodi Palestine Action fel grŵp terfysgol. Mae'n ddrwg gen i na wnaethoch chi roi'r eglurder hwnnw, ac efallai y gallech chi wneud hynny mewn ymateb i'r ail gwestiwn hwn. Gadewch i ni fod yn eglur, mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi penderfyniad Llywodraeth y DU. Rydym ni'n ddiamwys wrth ddatgan mai dyna ein safbwynt. 

Nawr, yn ystod y dyddiau diwethaf, Prif Weinidog, rwyf wedi siarad ag arweinwyr y gymuned Iddewig yma yng Nghymru. Maen nhw'n dweud wrthyf i fod llawer yn eu cymuned yn ofidus, yn hynod ofidus, ac yn ofnus o ganlyniad i'r golygfeydd o Glastonbury dros y penwythnos. Roedd y rhain yn olygfeydd a ddarlledwyd gan y BBC a ariennir yn gyhoeddus, ac fe wnaethon nhw ddangos artist honedig yn galw am, ac rwy'n dyfynnu,

'marwolaeth, marwolaeth i'r IDF' 

ac i Balesteina fod yn rhydd, dyfyniad,

'o'r afon i'r môr.'

Ailadroddwyd y siantiau hynny gan dorf enfawr yn yr ŵyl gerddoriaeth enfawr honno, ac, hyd yn oed y tu allan i'r Senedd heddiw, mae'r siantiau hynny wedi cael eu hailadrodd mewn protest yr oedd ASau Llafur a Phlaid Cymru yn bresennol ynddi. A wnewch chi ymuno â mi i gondemnio siantiau casineb a ffiaidd o'r fath, i gondemnio'r BBC am eu darlledu, a pha drafodaethau ydych chi'n mynd i'w cael nawr gydag ASau eich plaid eich hun a chydag arweinwyr y gymuned Iddewig yng Nghymru i'w sicrhau o gefnogaeth Llywodraeth Cymru?

Edrychwch, rwy'n eglur iawn nad yw'n iawn i ysgogi casineb yn erbyn unrhyw gymuned, ac, yn gwbl onest, mae'n anghyfreithlon, a dyna pam mae ymchwiliad yr heddlu yn digwydd ar hyn o bryd, a dyna'n sicr yw'r peth iawn i'w wneud. Felly, rwyf i gyda Phrif Weinidog y DU o ran condemnio'r gweithredoedd hynny ac, wrth gwrs, mae gan bob un ohonom ni gyfrifoldeb i wneud yn siŵr nad ydym ni'n ysgogi casineb yn ein cymunedau. Mae digonedd o sefydliadau eraill sy'n hapus i wneud hynny.

Felly, Prif Weinidog, rhoddais ail gyfle i chi ateb fy nghwestiwn cyntaf, na wnaethoch chi ei ateb, ynglŷn â pha un a ydych chi'n cefnogi penderfyniad Llywodraeth y DU i ddiarddel Palestine Action fel sefydliad terfysgol. Rhoddais gyfle i chi ddweud wrthym ni a oeddech chi wedi siarad ag arweinwyr y gymuned Iddewig a pha gamau yr oeddech chi'n mynd i'w cymryd o ran siarad â'ch Aelodau eich hun, ond nid ydych chi wedi ateb y cwestiwn hwnnw chwaith. Rwy'n mynd i ofyn cwestiwn arall i chi, ac efallai yr hoffech chi, mewn ymateb i hwn, ateb y ddau gwestiwn cyntaf a ofynnais i chi. Oherwydd nid Glastonbury yn unig, yn anffodus, sy'n cynnig llwyfan posibl ar gyfer casineb. Fis nesaf, bydd Cymru yn cynnal gŵyl y Dyn Gwyrdd, gŵyl sydd wedi elwa o gymorth ariannol sylweddol gan Lywodraeth Cymru dros nifer o flynyddoedd, gan gynnwys prynu'r tir ger Crucywel am dros £4 miliwn i gefnogi prosiectau'r ŵyl.

Nawr, eleni, mae'r trefnwyr wedi dewis gwahodd y grŵp rap Kneecap, sydd wedi annog trais yn agored ac wedi mynegi rhethreg wrthsemitaidd. Mae fy mhlaid wedi galw ar yr ŵyl i wadu llwyfan i'r band yng ngŵyl y Dyn Gwyrdd, ac mae Gill a Pete Brisley o Ben-y-bont ar Ogwr wedi gwneud hynny hefyd. Llofruddiwyd merch ac wyresau Gill a Pete yn annynol gan derfysgwyr Hamas ar 7 Hydref 2023, a chafodd eu mab-yng-nghyfraith, Eli Sharabi, ei ddal yn wystl gan Hamas am 16 mis tan iddo gael ei ryddhau, yn groen ac esgyrn, ym mis Chwefror eleni. Prif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthyf i: a ydych chi'n cefnogi'r teulu Brisley yn eu galwad i wrthod rhoi llwyfan i Kneecap, ac a wnewch chi gadarnhau heddiw na fydd mwy o arian trethdalwyr byth yn cael ei roi i'r ŵyl hon oni bai eu bod nhw'n tynnu gwahoddiad Kneecap i berfformio yn ôl?

Wel, mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi artistiaid newydd o ran gŵyl y Dyn Gwyrdd, ond nid ydym ni'n gyfrifol am dalu am yr artistiaid eraill sy'n mynd i ŵyl y Dyn Gwyrdd. Cyfrifoldeb trefnwyr yr ŵyl, yn amlwg yw penderfynu pwy maen nhw'n eu gwahodd. Rwy'n credu bod angen iddyn nhw feddwl yn ofalus iawn am bwy maen nhw'n eu gwahodd a'r problemau posibl a allai godi os byddan nhw'n defnyddio hynny fel llwyfan i rannu pobl ac i fynegi casineb. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig eu bod nhw'n ystyried hynny, ond gadewch i mi ei gwneud hi'n eglur: nid yw Llywodraeth Cymru yn talu am yr artistiaid yn ngŵyl y Dyn Gwyrdd. 

Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Llywydd. Pan gafodd ei hethol i'r swydd fis Awst diwethaf, addawodd y Prif Weinidog adfer ymddiriedaeth mewn gwleidyddiaeth, felly roedd hi'n siomedig gweld tro pedol o ran yr addewid hwnnw—ie, tro pedol arall gan Lafur arall—yng nghynhadledd ei phlaid yn Llandudno dros y penwythnos. Gadewch i ni edrych ar yr hyn a ddarganfuwyd gennym o'r ddau ddiwrnod hynny: celwydd amlwg gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru y byddai Llywodraeth Plaid Cymru yn dileu presgripsiynau am ddim, ac yna rhyw honiad hurt am gytundebau ystafell gefn ar ôl yr etholiad gan Brif Weinidog y DU, Keir Starmer. Nawr, mae'r rhain yn honiadau eithaf anobeithiol gan blaid sy'n amlwg yn dod yn fwy a mwy anobeithiol. Ac yn hytrach nag adfer ymddiriedaeth mewn gwleidyddiaeth, mae'r math hwn o nonsens yn ei herydu ymhellach. Felly, gyda'i haddewid ei hun mewn golwg a gyda sicrwydd gen i heddiw, fel o'r blaen, y byddai Llywodraeth Plaid Cymru yn gwneud dim o'r pethau hynny, wrth gwrs, ac ni fyddai neb yn credu y byddem ni beth bynnag, a wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi i gondemnio'r rhai sy'n niweidio ein gwleidyddiaeth trwy gamwireddau?

Wel, rydych chi'n cymryd diddordeb mor frwd yn ein plaid, onid ydych chi? Rwyf i mor falch eich bod chi wedi treulio'r penwythnos cyfan yn gwylio'r hyn a wnaethom ni yng nghynhadledd ein plaid, ac fe gawsom ni amser go wych. Ac mae'n bwysig, rwy'n credu, cydnabod tra bod Plaid Cymru yn siarad, mae Llafur yn cyflawni—rydych chi'n parhau i siarad o'r ystlys, ac rydym ni wrth y bwrdd yn gwneud gwahaniaeth.

Edrychwch, cawsoch chi gyfle heddiw i ofyn cwestiwn i mi am bob un o'r meysydd niferus iawn, iawn y mae gen i gyfrifoldeb amdanyn nhw, a'r hyn y mae gennych chi ddiddordeb ynddo, unwaith eto, yw'r hyn sy'n digwydd yn San Steffan. Edrychwch, os oedd gennych chi gymaint â hynny o ddiddordeb yn San Steffan, dylech chi fod wedi cadw at eich cynllun gwreiddiol a mynd yno.

Wrth gwrs, dylwn atgoffa'r Farwnes bod ganddi hi sedd yno o hyd, wrth gwrs, ond mae'n dweud llawer—[Chwerthin.] Mae'n dweud llawer, onid yw, nad yw hi'n credu bod uniondeb yn bwysig mewn gwleidyddiaeth. Rydym ni'n sicr wedi dysgu mwy, onid ydym ni, dros y dyddiau diwethaf, bod Llafur yn blaid sy'n ceisio goroesi nawr, ac nid adnewyddu. Mae'r adnewyddiad a gynigir gan Blaid Cymru yn un o egwyddor, yn hytrach na phwysau gwleidyddol, yn ysgogi polisïau. Dyna pam y bydd holl ASau Plaid Cymru yn pleidleisio yn erbyn diwygiadau lles Starmer heddiw. Mae'r rhain yn newidiadau, cofiwch, sy'n effeithio'n anghymesur ar bobl agored i niwed yng Nghymru, ac eto dim ond llond llaw o ASau Llafur yng Nghymru sy'n eu gwrthwynebu. Yr wythnos diwethaf, anogais y Prif Weinidog i ofyn i ASau Llafur o Gymru bleidleisio yn erbyn y cynigion. Ni chytunodd, ac, mewn gwirionedd, ddydd Sul, dywedodd wrth Radio Wales mai dim ond arweinydd Aelodau o'r Senedd ei phlaid yw hi, a bod ASau Llafur sy'n cynrychioli seddi Cymru yn pleidleisio yn unol â chwip San Steffan. Ei chyfrifoldeb hi yw egluro a yw hi wedi credu erioed nad oes y fath beth ag AS Llafur Cymru.

Ond ar y bleidlais heddiw yn benodol—ac, eto, rwy'n pwysleisio bod hyn yn cael effaith uniongyrchol ar faterion datganoledig ac ar gyllidebau datganoledig—mae gen i ddiddordeb pam wnaeth y Prif Weinidog ddweud bod newidiadau munud olaf i'r diwygiadau i geisio osgoi pleidlais drychinebus—nid oherwydd llythyr ganddi hi, wrth gwrs—yn gonsesiynau i'w groesawu, er eu bod nhw'n dal i wthio miloedd i dlodi ac yn creu system dwy haen.

Felly, gan ei bod hi wedi eu croesawu, a allwn ni dybio bod y Prif Weinidog wedi cynnal asesiad effaith newydd, ac os felly, a all hi rannu canlyniadau'r asesiad hwnnw gyda ni, neu, os nad yw hi, pam mae ei chefnogaeth mor bendant pan nad oes ganddi syniad o'r niwed y bydd y diwygiadau yn ei achosi?

Wel, edrychwch, rwy'n falch iawn bod 200,000 o bobl yng Nghymru nawr a oedd yn bryderus iawn gynt ynglŷn a pha un a fydden nhw'n gallu parhau i dderbyn taliadau annibyniaeth personol—bu newid meddwl, ac nid ydyn nhw bellach mewn perygl o golli'r taliad hwnnw, ac rydym ni wedi bod yn gyson o ran ein hagwedd yn hynny o beth. Rwy'n falch iawn y bydd adolygiad o daliadau annibyniaeth personol a fydd yn cael ei gynnal; rwy'n falch iawn bod yr Aelod Cabinet sy'n gyfrifol wedi treulio llawer o amser dros y penwythnos yn siarad â'r Gweinidog sy'n gyfrifol am sut y gallan nhw edrych ar y model yr ydym ni'n ei ddefnyddio yng Nghymru o ran cyd-gynhyrchu i wneud yn siŵr ein bod ni'n glanio hyn mewn man sy'n cydbwyso angen ac awydd pobl anabl i weithio a'r angen i ni ddarparu'r cymorth hwnnw. Felly, mae llawer iawn yr ydym ni'n gallu ei wneud. Rwy'n croesawu'r newid meddwl yn fawr, ac yn amlwg ceir llawer o broblemau o ran diwygio lles. Mae'r system bresennol a sefydlwyd o dan y Torïaid wedi torri; mae'n system sy'n dal pobl mewn tlodi. Yn y Blaid Lafur, rydym ni'n sefyll yn gwbl gadarn gyda'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Ni yw plaid tegwch, ond rydym ni hefyd yn cydnabod y dylai'r bobl sy'n gallu gweithio weithio, ond rydym ni'n amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed.

Hoffwn atgoffa'r Prif Weinidog nad yw'r taliad annibyniaeth personol yn fudd-dal allan o waith, wrth gwrs, ac rwy'n ei hatgoffa hefyd bod Sadiq Khan yn Llundain ac Andy Burnham ym Manceinion yn awyddus dros ben i'w gwneud yn eglur i Keir Starmer yr hyn y maen nhw'n ei feddwl, o hyd, am y diwygiadau lles sydd o'n blaenau, ac mae'n amlwg o'r ymateb yn y fan yna nad oes gan y Prif Weinidog unrhyw broblem wirioneddol gyda chael system les ddwy haen, dim digon i wrthwynebu ASau Llafur yn San Steffan o leiaf. Ond beth am aelodau llawr gwlad ei phlaid ei hun? Rwy'n eu cymeradwyo am bleidleisio dros y penwythnos o blaid dau gynnig—un ar gyllid teg i Gymru, a'r llall ar ddatganoli Ystad y Goron—yn cytuno â safbwyntiau hirsefydlog a fabwysiadwyd gan Blaid Cymru. A chyda ffigurau Ystad y Goron a gyhoeddwyd heddiw yn dangos elw o £1.1 biliwn y llynedd, gan gynnwys £132 miliwn yn mynd i'r Brenin, ni ddylem ni synnu bod pobl yn mynd yn ddig. Ond mae'n ymddangos bod pobl sydd wedi bod yn ffyddlon i Lafur yn llawer mwy blaengar nag arweinydd y blaid, felly does dim rhyfedd bod mwy a mwy ohonyn nhw'n troi at Blaid Cymru. Mae arweinyddiaeth Llafur yn San Steffan yn rhwystrau i newid. Mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Jo Stevens, yn parhau i wrthwynebu'n ystyfnig datganoli Ystad y Goron a chyllid gwirioneddol deg. Felly, nawr ein bod ni'n gwybod bod Llafur yn San Steffan yn parhau i fod yn rhwystrwyr i ewyllys aelodau Llafur yn ogystal ag ewyllys y Senedd hon, beth yw cam nesaf y Prif Weinidog?

Fe ddywedaf i wrthych chi beth sy'n arbennig o ddiddorol i mi—yn gyntaf oll, y ffordd yr ydych chi'n ceisio rhoi geiriau yn fy ngheg bob wythnos am yr hyn yr wyf i wedi ei ddweud a'r hyn nad wyf i wedi ei ddweud, ond, yn ail, yr honiad hwn eich bod chi'n unigryw pan ddaw i ofyn am gyllid teg. Cawsom drafodaeth ar hyn yr wythnos diwethaf. Roedd yn unfrydol yn y Siambr hon. Rydym ni wedi bod yn gofyn amdano—. Dydw i ddim yn gwybod a oeddech chi yma ar gyfer y dosbarth meistr gan yr Ysgrifennydd sy'n gyfrifol am gyllid yn esbonio'n union hanes maith y gofyniad a'r awydd gan Lywodraeth Cymru yng Nghymru am gyllid teg. Rydym ni wedi bod yn gyson hefyd o ran Ystad y Goron.

Dydw i ddim yn deall pam nad ydych chi byth yn gofyn cwestiynau i mi am fy nghyfrifoldeb; rydych chi'n gofyn o hyd—[Torri ar draws.] Fe ddywedaf i wrthych chi beth—rydych chi eisiau gofyn am fy ngham nesaf; fe ddywedaf i wrthych chi beth fydd fy ngham nesaf: rwy'n mynd i fod yn mynd allan i wylio'r pêl-droed ddydd Sadwrn, a byddaf yn cefnogi menywod Cymru yn frwd, oherwydd hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i wneud yn siŵr ein bod ni, fel Siambr ac fel Senedd, yn anfon ein dymuniadau gorau i fenywod Cymru sydd wedi cymhwyso, yn hanesyddol, am y tro cyntaf i wneud eu ffordd i'r Swistir. Byddwn yn eu cefnogi'n frwd, ac mae'n hanfodol, rwy'n credu, bod y genedl yn eu cefnogi.

Mae amseroedd aros hir wedi gostwng dros y chwe mis diwethaf yn y gogledd, diolch i fuddsoddiad ychwanegol wedi'i dargedu gan Lywodraeth Lafur Cymru, ac mae'r arosiadau hiraf wedi gostwng o draean dros y flwyddyn ddiwethaf. Ond mae gan Betsi Cadwaladr lawer o waith i'w wneud o hyd, a dyna pam mae'n parhau i fod yn destun mesurau arbennig o dan ein gwyliadwriaeth. Rydym ni'n disgwyl gwelliant gwirioneddol, parhaus wedi'i gefnogi gan gyllid ychwanegol a goruchwyliaeth fwy craff i wneud yn siŵr bod pobl yn cael y gofal y maen nhw'n ei haeddu.

Rydych chi'n dweud hynny, Prif Weinidog, ond Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr sydd â'r nifer fwyaf o lwybrau sy'n aros mwy na dwy flynedd am driniaeth o hyd. Mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos mai Betsi sydd â'r ganran waethaf o bobl a welwyd mewn adrannau damweiniau ac achosion brys o fewn y targed pedair awr. Ym mis Mai, gwelwyd 15,662 o gleifion mewn adrannau damweiniau ac achosion brys ledled y gogledd, gyda 6,822 yn cael eu gweld o dan y targed o bedair awr, sy'n 43 y cant yn unig. Mae hyn i lawr o 46.8 y cant ym mis Chwefror a 45 y cant ym mis Ionawr.

Mae un o bob pedwar o bobl yng Nghymru yn dal i ddioddef ar restr aros. Mae arosiadau dwy flynedd am driniaethau GIG wedi codi eto i 9,600, cynnydd o bron i 15 y cant o'r mis blaenorol. Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, yn ei ddatganiad bythefnos yn unig yn ôl, bod hyn yn dilyn tuedd debyg yn Lloegr, ac eto ond dim ond cynnydd o 171 sydd yn Lloegr yn ystod yr un cyfnod. Addawodd y Prif Weinidog ddileu'r arosiadau hyn ers y ddwy flynedd ddiwethaf, ond mae wedi methu â chyrraedd y targedau hyn yn gyson, ac mae'r sefyllfa yn y gogledd yn ofnadwy ac yn gwaethygu.

Cyhoeddodd yr Ysgrifennydd Cabinet hefyd £120 miliwn i ddatrys y broblem hon, ond ni amlinellodd sut y bydd yr arian hwn yn cael ei wario a sut y bydd yn gostwng arosiadau. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog gytuno â mi bod y sefyllfa bresennol yn GIG Cymru yn beryglus, ac mai'r rhai yn y gogledd sy'n dioddef fwyaf? A wnaiff hi ddilyn yr hyn y mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn galw amdano ac ymrwymo i ddatgan argyfwng iechyd i gael y sefyllfa ofnadwy hon o dan reolaeth unwaith ac am byth?

Wel, bu gostyngiad o 60 y cant i'r arosiadau hiraf yn y pedwar mis diwethaf, ac rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth i'w groesawu. Y rheswm pam mae hynny wedi digwydd, wrth gwrs, yw oherwydd ein bod ni wedi cael arian ychwanegol gan Lywodraeth Lafur y DU—arian y gwnaethoch chi a Phlaid Cymru geisio ei rwystro; gadewch i ni fod yn gwbl eglur am hynny.

Bu gostyngiad o 32 y cant i nifer y llwybrau sy'n aros dros ddwy flynedd yn Betsi, felly rwy'n credu bod angen i ni roi clod lle mae wedi'i haeddu. A yw'n ddigon? Nac ydy wir, ac rwy'n gwybod bod yr Ysgrifennydd Cabinet sy'n gyfrifol am iechyd yn pwyso ar warrau’r bobl sy'n gyfrifol yn Betsi. Ymwelais â Maelor Wrecsam ac fe wnes i gyfarfod â'r cadeirydd yn ddiweddar hefyd, dim ond i weld sut mae'r arian hwnnw yn cael ei wario, i wneud yn siŵr ei fod yn cael ei wario'n effeithlon. Ond rydych chi'n iawn: mae dwy ran o dair o'r arosiadau hir o fwy na dwy flynedd yn Betsi Cadwaladr, a gallaf eich sicrhau ein bod ni'n troi pob carreg o ran ceisio lleihau'r arosiadau hynny. Mae gan gadeirydd y bwrdd fwriad i ddileu arosiadau dros ddwy flynedd erbyn diwedd mis Rhagfyr. Rydym ni'n mynd i wneud popeth o fewn ein gallu i'w gynorthwyo i gyflawni hynny, gan gynnwys, yn amlwg, y £120 miliwn ychwanegol a gyhoeddwyd ar gyfer Cymru gyfan i leihau amseroedd aros ac i leihau'r arosiadau dwy flynedd hynny.

Ddydd Gwener diwethaf, fe wnes i gynnal cymhorthfa yn Harlech ac mi ddaeth etholwr draw ataf i yn sôn ei fod o wedi gorfodi mynd i mewn i ward Gogarth yn Ysbyty Gwynedd, oherwydd ei fod o mewn poen difrifol, a thra’n aros am wely, roedd o wedi gorfod eistedd am oriau maith am driniaeth, tan, yn y diwedd, aeth o i orwedd ar y llawr a mynd i gysgu ar lawr y ward. Ddaeth nyrsys â blancedi draw ato fo ac, ymhen oriau’n ddiweddarach, roedd aelodau staff diogelwch wedi dod a dweud bod dim hawl ganddo fe i orwedd ar y llawr a’i gario fo i fyny a’i roi mewn cadair, heb ystyried beth oedd y cyflwr oedd arno fo. Felly, yn amlwg, mae hwnna fel achos yn annerbyniol, ond mae’n digwydd yn llawer rhy aml ar draws Cymru, lle mae pobl yn gorfod aros yn y coridorau am driniaeth—yr hyn mae Cymdeithas Feddygol Prydain a’r Coleg Nyrsio Brenhinol wedi bod yn cyfeirio ato fel ‘corridor care’. Felly, ydych chi’n fodlon ymrwymo i gael gwared ar corridor care yn y tymor yma a sicrhau bod y Llywodraeth yma’n gwneud pob dim o fewn ei gallu er mwyn sicrhau bod corridor care yn dirwyn i ben?

Diolch yn fawr. Rŷn ni wedi bod yn glir ein bod ni ddim eisiau gweld corridor care yn digwydd. Rŷn ni wedi gwneud lot o waith i dreial sicrhau ein bod ni'n cael mwy o bobl drwy'r system yn gyflymach. Mae hwnna’n golygu cydweithio â llywodraeth leol i sicrhau bod y flow yna’n digwydd yn well. Dwi'n meddwl ei bod yn bwysig hefyd i danlinellu faint o apwyntiadau sy'n digwydd yn yr NHS a faint o bwysau sydd ar yr NHS: 2.7 miliwn o apwyntiadau mewn mis, mewn poblogaeth o 3 miliwn o bobl. Mi oedd y sefyllfa yna’n annerbyniol, ac, wrth gwrs, dwi yn gobeithio y bydd Betsi yn dilyn i fyny ar hynny ac yn sicrhau eu bod nhw'n gwneud yn well pan fydd yn dod i corridor care.

Mae amseroedd aros hir wedi gostwng dros ddwy ran o dair ledled Cymru, ac mae'r duedd gadarnhaol honno yn cael ei hadlewyrchu yn y gogledd, â Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn cadarnhau bod nifer y cleifion sy'n aros mwy na dwy flynedd am driniaeth wedi gostwng o 10,070 ar ddiwedd y llynedd, ym mis Rhagfyr, ac erbyn mis Mawrth eleni, roedd i lawr i 5,747, sy'n welliant o 43 y cant. Fel y gwnaethoch chi ei ddweud yn eich ateb i Gareth Davies, mae llawer o waith i'w wneud o hyd, wrth gwrs, ond rydym ni'n symud i'r cyfeiriad cywir, diolch i waith caled ac ymroddiad y staff. Felly, sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'r bwrdd iechyd i sicrhau bod y cyllid ychwanegol wedi'i dargedu y gwnaethoch chi gyfeirio ato o £120 miliwn ledled Cymru yn sicrhau bod gennym ni'r cyfleusterau angenrheidiol i barhau i leihau'r amseroedd aros hynny?

Diolch yn fawr iawn, Lesley, a diolch am eich holl gefnogaeth a phopeth rydych chi wedi ei wneud. Rwy'n gwybod eich bod chi wedi cael llawer o brofiad yn Betsi yn ddiweddar gydag aelodau o'ch teulu. Ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod bod y cyllid ychwanegol yn mynd i mewn; o'r £120 miliwn, mae tua £40 miliwn yn mynd i mewn i Betsi, gan gydnabod mai dyna'r bwrdd iechyd mwyaf yng Nghymru sydd angen y cymorth ychwanegol hwnnw.

Ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig rhoi clod lle mae wedi'i haeddu. Mae'r niferoedd yn gostwng. Bu gwelliant enfawr. Rwy'n cofio pan oeddwn i'n Weinidog iechyd, roeddwn i'n arfer cyfrif y niferoedd: faint sy'n aros pum mlynedd, faint sy'n aros pedair blynedd? A phob un mis, roeddem ni'n arfer mynd drwyddo, ac mae'n wych gweld nawr, er enghraifft, bod gostyngiad o 65 y cant i nifer y bobl sy'n aros dros dair blynedd. Felly, rydym ni wir yn cael i lawr i—. Yr arosiadau dwy flynedd nawr, dyna'r peth nesaf y mae'n rhaid i ni wir fynd amdano a dyna pam y bydd y cymorth ychwanegol hwnnw, gobeithio, yn gwneud gwahaniaeth. Ac roedd yn wych siarad yr wythnos hon am Eddie, a gafodd brofiad da iawn yn Betsi, a oedd yn meddwl y byddai'n aros blynyddoedd ar flynyddoedd ar flynyddoedd am ben-glin newydd a threfnwyd ei apwyntiad cyn y Nadolig ac mae'r cwbl wedi cael ei ddatrys. Mae wedi cael ffisiotherapi ac mae'n ôl ar ei draed. Mae enghreifftiau da o le mae'r system yn gwella ac mae angen i ni ddathlu hynny a diolch i'r niferoedd enfawr yn Betsi—mae tua 19,000 o bobl, rwy'n credu, yn gweithio yn y bwrdd iechyd hwnnw—am yr holl ymdrechion y maen nhw'n eu gwneud.

Gwnaeth Llywodraeth Lafur Cymru godi pryderon clir am yr effaith y gallai’r newidiadau hyn eu cael. Gwnaethom yr achos hwnnw’n uniongyrchol i’n cydweithwyr yn San Steffan, ac rydw i’n falch eu bod nhw wedi gwrando. Gadewch imi fod yn glir: fy swydd i, fel Prif Weinidog, yw rhoi fy ngwlad i o flaen fy mhlaid i, ac mi wnaf i wastad herio penderfyniadau os oes perygl iddyn nhw niweidio pobl yma.

Diolch am yr ateb yna. Wrth gwrs, fel rydych chi newydd gyfeirio ato, bydd ASau yn pleidleisio'n fuan ar doriadau lles a fydd yn achosi dioddefaint aruthrol yng Nghymru. Mae sylw'r wasg wedi canolbwyntio ar a fydd y toriadau lles hyn yn pasio, a pha un a oes gan Starmer ddigon o niferoedd i sicrhau'r creulondeb. Ond ni ddylai'r pwyslais fod ar bleidleisiau yn unig. Dylai hefyd fod ar yr artaith sydd ar fin cael ei achosi i fywydau pobl go iawn.

Dros y penwythnos, rydym ni wedi clywed y bydd consesiynau yn cael eu gwneud, dim ond i achosi'r boen fwyaf i'r trueiniaid hynny sy'n dod yn anabl yn y dyfodol, fel pe bai eu bywydau a'u gallu i oroesi yn ein cymdeithas rywsut yn llai pwysig. Mae'r penderfyniad i drin hawlwyr yn y dyfodol fel y sicrwydd sydd ei angen i basio pleidlais mor fyrweledol ag y mae'n grintachlyd. Pam ddylai pobl gael eu trin yn wahanol oherwydd pa flwyddyn y maen nhw'n digwydd dod yn anabl? Pa fath o degwch yw hwnnw?

Mae Cyngor ar Bopeth wedi rhybuddio am y pryder cynyddol sy'n cael ei deimlo gan hawlwyr, y mae llawer ohonyn nhw'n credu bod y newidiadau hyn wedi cael eu cyflwyno eisoes. Felly, o ganlyniad, dydyn nhw ddim wedi bod yn hawlio'r hyn y dylen nhw fod. Mae'r newidiadau hyn yn fympwyol—

Bydd angen cwestiwn arnaf i, os gwelwch yn dda.

Fe wnaf i ddod ato. Maen nhw'n peri'r risg o gyflwyno system dwy haen. A fyddwch chi'n galw ar eich ASau i bleidleisio yn erbyn y toriadau hyn, sy'n achosi gofid a phoen?

Diolch yn fawr iawn. Edrychwch, rwy'n credu bod yn rhaid i ni gydnabod, yn gyntaf oll, bod angen diwygio'r system les yr ydym ni wedi ei hetifeddu gan y Ceidwadwyr. Mae'n system nad yw'n helpu pobl i ddychwelyd i'r gwaith. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni geisio cadw hynny yn flaenllaw yn ein meddyliau bob amser. Beth ydym ni'n ceisio ei gyflawni yma? Yr hyn yr ydym ni'n ceisio ei sicrhau yw cyfle i bobl ddychwelyd i'r gwaith.

Felly, ni ddylai fod yn rhywbeth sy'n cael ei ysgogi gan gosb. Dylai fod yn rhywbeth sy'n cael ei ysgogi gan sefyllfa lle'r ydym ni'n sefyll yn gadarn â nhw ac yn rhoi cymorth iddyn nhw, fel yr ydym ni'n ei wneud o ran diweithdra ieuenctid. Nid wyf i eisiau gweld system sy'n dal pobl mewn tlodi. Rwy'n credu bod rhai elfennau cadarnhaol pwysig o ran diwygio lles: y cynnydd i gredyd cynhwysol, yr hawl i geisio, a'r pecyn cymorth cyflogaeth sylweddol. Rwy'n falch o weld bod 200,000 o bobl yng Nghymru heddiw yn teimlo rhyddhad gwirioneddol ar ôl clywed na fydd eu taliadau annibyniaeth personol yn cael eu heffeithio. 

O un cam gwag o ran lles i un arall, Prif Weinidog. Mae'n siomedig nad tosturi wnaeth orfodi Llywodraeth y DU wneud tro pedol—un arall—ac ailgyflwyno taliadau tanwydd y gaeaf, ond pwysau gwleidyddol. Nid yw hynny'n cyd-fynd mewn gwirionedd, onid yw, Prif Weinidog, gyda'ch honiad yn gynharach o fod yn blaid y rhai sy'n agored i niwed? Dylai fod wedi bod yn eglur bod cymryd £110 miliwn gan bensiynwyr Cymru, tra bod Llywodraeth Cymru yn paratoi i wario £120 miliwn ar fwy o Aelodau o'r Senedd gyda Phlaid Cymru, yn annheg, yn annerbyniol ac yn anfaddeuol.

Fe wnaethom ni rybuddio y byddai'r penderfyniad hwn yn anffodus yn costio bywydau yma yng Nghymru. Er ei fod i'w groesawu y bydd y taliadau yn cael eu hailgyflwyno, mae'n dal i fod yn wir bod llawer o bensiynwyr yng Nghymru, y gaeaf diwethaf, wedi cael eu gwthio i dlodi tanwydd o ganlyniad uniongyrchol i'r toriad hwnnw. Felly, hoffwn ofyn, Prif Weinidog: pa asesiad mae eich Llywodraeth wedi ei wneud o'r effaith niweidiol ar iechyd pensiynwyr yn Nwyrain De Cymru o benderfyniad Llafur i ddiddymu'r taliadau y gaeaf diwethaf?

Diolch yn fawr iawn. Roeddem ni'n gyson yn ein dull o ran tlodi tanwydd, ac fe wnaethom ni ei gwneud hi'n eglur nad oeddem ni'n cytuno ag ef. Rwy'n falch iawn, unwaith eto, o weld bod Llywodraeth y DU wedi gwrando ar y cyhoedd, nid yn unig yma yng Nghymru ond ledled y wlad. Ond roeddwn i hefyd yn falch o weld, yr wythnos hon, y bydd y swm y mae pobl yn ei dalu am eu biliau ynni yn gostwng, ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf i'n siŵr y bydd pobl ledled Cymru yn ei groesawu. Mae clywed y blaid Dorïaidd yn sôn am dosturi yn rhywbeth i'w weld. 

Ysgrifennodd Chris Evans AS a minnau, ochr yn ochr â Llywodraeth Cymru, lythyr at Liz Kendall, lle gwnaethom ni dynnu sylw at y ffaith y byddai 13,000 o bobl o dan y cynlluniau, fel yr oedden nhw, yn colli cymorth, tra byddai 12,610 arall yn colli cymorth, er gwaethaf y cymorth cyflogaeth a oedd ar gael. Hoffwn dalu teyrnged i Chris Evans AS. Ni waeth faint y mae'r Torïaid yn meddwl bod democratiaeth seneddol yn jôc, hoffwn dalu teyrnged i Chris Evans AS a Ruth Jones AS, a lofnododd y gwelliant diweddar ac a safodd gyda Llywodraeth Cymru i gael y newidiadau hyn i ddigwydd.

Nawr, y peth arall yr wyf i wedi gofyn amdano yn fy llythyr yw bod Llywodraeth y DU yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru i ddarparu gwasanaeth hyfforddiant swyddi cenedlaethol i bobl ag anableddau dysgu, a fydd yn hanfodol i ganiatáu iddyn nhw ddod o hyd i waith. Yr hyn yr ydym ni angen ei weld yw i hynny gael ei wneud yn gyntaf cyn i newidiadau pellach i fudd-daliadau ddigwydd. Mae'r Prif Weinidog wedi ymrwymo i wneud hynny. A all hi weithio ymhellach gyda Llywodraeth y DU i wneud yn siŵr bod hynny'n digwydd cyn i unrhyw newidiadau eraill gael eu cyflwyno? Cofiwch, mae'r Bil hwn ar ei Ail Ddarlleniad ar hyn o bryd. Mae amser o hyd i newid rhai o'r pethau hynny y mae Llywodraeth Cymru yn dal i fod yn anhapus â nhw.

Diolch yn fawr iawn, Hefin. Rydych chi wedi bod yn hyrwyddwr ar y mater hwn ers iddo gael ei gyflwyno. Mae'r Gweinidog sy'n gyfrifol yn Llywodraeth Cymru wedi cael cyfres o drafodaethau gyda Stephen Timms dros y penwythnos, yn nodi sut rydym ni'n gwneud pethau yng Nghymru, yn siarad am sut y byddwn ni'n arwain y ffordd yng Nghymru i fynd i'r afael ag anweithgarwch economaidd, a sut y gallwn ni fynd ati i newid pethau yn enwedig o ran pobl anabl. Rwy'n falch iawn eu bod nhw hefyd bellach yn mynd i gyflwyno'r cymorth i bobl sy'n ddi-waith, neu bobl anabl, fel ei fod yn cael ei gyflwyno cyn i unrhyw newidiadau gael eu gwneud.

Prif Weinidog, roeddwn i'n siarad â phobl yng Nglynebwy neithiwr sydd wedi dioddef gofid mawr oherwydd y ddadl hon a'r ffordd y mae wedi cael ei chynnal gan Lywodraeth y DU. Roedden nhw'n ddiolchgar iawn i chi a Gweinidogion eraill Cymru am eich ymyrraeth ac am eich geiriau grymus wrth wrthwynebu rhai o'r cynigion yr ydym ni wedi bod yn eu clywed gan Lywodraeth y DU. Yr hyn yr oedden nhw'n ei ddweud wrthyf i yw nad yw'n deg bod y bobl fwyaf agored i niwed yn talu'r pris uchaf, nad yw'n deg bod y bobl dlotaf yn talu'r pris uchaf. Yr hyn y maen nhw'n ei ddweud yw bod pobl ag anableddau sy'n chwilio am waith angen cymorth a chefnogaeth Llywodraeth sy'n sefyll gyda nhw, ac nid yn eu herbyn.

A wnaiff Llywodraeth Cymru barhau i weithio gydag awdurdodau, fel Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent, sydd hefyd wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU ar y mater hwn, a gweithio gydag Aelodau yma i sicrhau bod gennym ni bolisi lles sydd a'r nod o helpu'r tlotaf, o helpu'r rhai mwyaf agored i niwed, ac o gynorthwyo pobl ac nid ymosod arnyn nhw ymhellach?

Diolch yn fawr iawn, Alun. Rwy'n gwybod bod eich ardal chi yn mynd i fod yn un o'r ardaloedd a fyddai'n cael eu heffeithio fwyaf gan y newidiadau arfaethedig i les, felly rwy'n siŵr eich bod chi'n teimlo rhyddhad ar ran eich etholwyr, yr wyf i'n gwybod eu bod nhw'n bryderus dros ben am y cynigion. Nid oedd, yn amlwg, yn rhywbeth a oedd yn mynd i effeithio ar unigolion yn unig. Roedd pobl yn wirioneddol bryderus am sut roedden nhw'n mynd i oroesi. Ond mae hefyd yn fater o'r swm enfawr o arian a fyddai'n cael ei gymryd allan o'r economi leol o ganlyniad i hynny. Ac felly mae hynny'n dipyn o ryddhad, rwy'n siŵr, hefyd i bobl sy'n byw yng Nglynebwy a Blaenau Gwent yn gyffredinol.

Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig yw ein bod ni'n cydnabod bod llawer o bobl anabl, mewn gwirionedd, eisiau gweithio. Yr hyn y mae'n rhaid i ni ei wneud yw rhoi cyfleoedd iddyn nhw weithio, i wneud yn siŵr ein bod ni'n dylunio rhaglenni i'w harwain i'r gweithle ac i wneud yn siŵr bod cyfleoedd iddyn nhw. Dyna'r ateb i hyn. Dyna'r pwrpas. Dyna'r hyn yr ydym ni'n ceisio ei gyflawni. Mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr ein bod ni'n dychwelyd i'r hyn yr ydym ni'n ceisio ei gyflawni gyda'r newidiadau sy'n cael eu cynnig. Tan y byddwn ni'n sicrhau mai dyna'r ffordd yr ydym ni'n mynd i'r afael ag ef, yn y ffordd yr ydym ni'n mynd i'r afael ag ef o ran diweithdra ieuenctid, yna rwy'n credu y byddwn ni'n parhau i fod mewn sefyllfa anodd.

Cymerodd Llywodraeth Lafur Cymru argymhellion Estyn ar gyfer 2023 i ystyriaeth ac fe wnaethom ni weithredu. Byddwn yn adolygu eu hadroddiad diweddaraf, y disgwylir iddo gael ei gyhoeddi yn ddiweddarach y mis hwn, gan ein bod ni'n benderfynol o wneud hyn yn iawn i bobl ifanc. Byddwn yn parhau i godi safonau, i gael gwared ar rwystrau ac i sicrhau bod pob person ifanc yng Nghymru yn cael y cyfle gorau i ffynnu.

Mae'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol newydd gael ateb gan Syr Stephen Timms ynglŷn â'r newidiadau i fudd-daliadau anabledd sy'n mynd i fod yn destun pleidlais heddiw yn San Steffan. Rwy'n falch o weld ei fod bellach wedi ymrwymo i gyd-gynhyrchu'r adolygiad gyda phobl anabl yn ogystal ag arbenigwyr. Rwy'n pryderu, fodd bynnag, nad yw'r adolygiad hwn, yr wyf i'n siŵr y bydd yn ei gynnal yn ddiwyd, yn mynd i fod yn barod i gael ei weithredu i'r newidiadau i ddeddfwriaeth cyn y bleidlais ar y ddeddfwriaeth. Mae'n nodi bod taliadau annibyniaeth personol wedi'u datganoli yn yr Alban, ac rwy'n credu bod dadl gref iawn dros gyflymu datganoli budd-daliadau lles yng Nghymru hefyd, fel y gallwn ni sicrhau bod pa bynnag arian sydd ar gael yn cael ei ddefnyddio yn y ffordd fwyaf dyngarol a chefnogol.

O ran y manylion penodol, 10 diwrnod yn ôl ymwelais ag Ysbyty Athrofaol Cymru—

Mae angen i chi ddod at eich cwestiwn nawr, mae'n ddrwg gen i.

Iawn, rwyf i am ddod at y cwestiwn, sef hwn: mae'r lleoliadau profiad gwaith Project SEARCH a gynigir yn Ysbyty Athrofaol Cymru wedi bod yn hynod lwyddiannus o ran caniatáu i bobl ifanc fynd ymlaen i hyfforddiant pellach neu gyflogaeth â thâl, ond rwy'n pryderu am y cyfyngiad oedran ar y budd hwn, sy'n anaddas ar gyfer pobl ag anghenion dysgu ychwanegol. Felly, tybed pa ystyriaeth a wnaethoch chi ei rhoi i newid hynny er mwyn adlewyrchu'r ffaith y gall pobl ag anawsterau dysgu fod yn cymryd rhagor o amser i fod yn barod ar gyfer gwaith a bod angen cymorth ychwanegol arnyn nhw.

Diolch yn fawr iawn. Fe wnaethom ni ddiwygio rhaglen Twf Swyddi Cymru i alluogi pobl ifanc 19 oed i ymuno â'r rhaglen. Cyn hynny, dim ond ar gyfer pobl ifanc 18 oed yr oedd honno ar gael. Y peth ydy, mae Twf Swyddi Cymru yn rhaglen gaffaeledig, ac felly nid yw hi'n bosibl newid rhaglen a gaffaelwyd hanner ffordd drwyddi hi. Felly fe fydd hynny'n parhau tan ddiwedd y cytundeb yn 2027, ond yr hyn y byddwn ni'n ei wneud, wrth gwrs, yw trwytho'r rhaglenni cyflogadwyedd dilynol, sy'n cael eu hystyried ar hyn o bryd, â'r pryder hwnnw.

Prif Weinidog, fe hoffem ni i gyd weld rhagor o bobl mewn gwaith, ac mae Twf Swyddi Cymru â rhan bwysig wrth ein helpu ni i gyflawni hynny. Wrth edrych ar ystadegau'r fenter rhwng misoedd Hydref a Rhagfyr y llynedd, roedd hi'n galonogol gweld bod mwy na 4,000 o raglenni yn weithredol. Yn ystod y cyfnod hwnnw, cwblhawyd 900 o raglenni, gyda 57.5 y cant o'r rhai sy'n ymadael yn cael, ac rwy'n dyfynnu,

'canlyniad cadarnhaol yn seiliedig ar eu cyrchfan'.

Roedd yr ymadrodd hwnnw, i mi o leiaf, yn eithaf amwys, gan nad yw 'canlyniad cadarnhaol' o reidrwydd yn golygu cyflogaeth, gan ei fod yn seiliedig ar yr hyn a nododd yr unigolyn fel ei gyrchfan. Roeddwn i'n meddwl tybed, Prif Weinidog, a oes ffordd well a mwy eglur o fonitro llwyddiant y rhaglen hon, fel ein bod ni'n gwybod i sicrwydd faint o bobl sy'n gorffen â chyflogaeth mewn gwirionedd? Fe fyddwn i'n gwerthfawrogi hefyd, Prif Weinidog, pe byddech chi, yn garedig iawn, yn gallu amlinellu sut mae Twf Swyddi Cymru yn cael ei hysbysebu i bobl ifanc nad ydyn nhw mewn addysg na chyflogaeth, ac os oes unrhyw le i ehangu hynny er mwyn gallu ymestyn at ragor o bobl ifanc ledled Cymru o bosibl.

Mae Twf Swyddi Cymru wedi cefnogi dros 16,500 o bobl ifanc ers mis Ebrill 2022. Ond os ychwanegwch chi hynny at y bobl sy'n ymwneud â'n gwarant i bobl ifanc, fe ddowch chi at ffigur o 57,000 o bobl ifanc sydd wedi bod yn dechrau ar y rhaglen cyflogadwyedd a sgiliau ers ei lansio hi yn 2021.

Y peth allweddol yw eich bod chi'n holi ynglŷn â'r canlyniadau. Mae dros 8,500 o bobl ifanc wedi mynd ymlaen i gyflogaeth, felly rwyf i o'r farn fod hynny'n tystio i'r ffaith fod hon yn rhaglen sy'n gweithio'n dda. Mae dros 800 wedi cychwyn eu busnesau eu hunain ac mae 29,000 wedi dechrau ar brentisiaethau.

Ar ôl blynyddoedd o esgeulustod Torïaidd, sicrhaodd Llywodraeth Lafur Cymru ochr yn ochr â Phlaid Lafur y DU £5 biliwn ychwanegol i Gymru. Ar ben hynny, fe fydd Llywodraeth y DU yn gwario £445 miliwn i ddechrau mynd i'r afael o'r diwedd â degawdau o roi rhy ychydig o arian i'n rheilffyrdd ni, a £118 miliwn i wneud tomenni glo yn ddiogel ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Rwy'n credu bod hyn yn dangos beth all ddigwydd pan fydd y ddwy Lywodraeth yn tynnu i'r un cyfeiriad. Dim ond megis dechrau yw hyn, rwy'n gobeithio.

Prif Weinidog , rwy'n croesawu yn fawr iawn, nid yn unig y cyllid ychwanegol i Gymru oddi wrth Lywodraeth y DU, ond yn arbennig eich ymdrechion chi i gyflawni hyn. Unwaith eto, mae £455 miliwn a £118 miliwn i gyd yn bethau, ynghyd â gwell setliad cyllido nag a welsom ni erioed gan unrhyw Lywodraeth Dorïaidd flaenorol, sy'n dangos yr hyn y gall dwy Lywodraeth Lafur sy'n gweithio gyda'i gilydd ei gyflawni. Ond a gaf i ddweud hefyd ei bod hi'n ymddangos i mi y gall dwy Lywodraeth Lafur sy'n gweithio gyda'i gilydd gyflawni llawer mwy eto? Yr hyn sydd ei angen arnom ni mewn gwirionedd yw setliad cyllido teg, sy'n seiliedig ar anghenion yn rhan o setliad cyfansoddiadol gwarantedig, a chyllid canlyniadol gwarantedig. Rwy'n gwybod eich bod wedi codi'r mater hwn. A wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni o ran pa drafodaethau sy'n digwydd ar gyfer cyflawni hyn?

Diolch yn fawr. Rwy'n gobeithio eich bod chi'n sylweddoli ac wedi cydnabod i gyd erbyn hyn, pan fyddaf i'n teimlo nad yw Cymru wedi cael bargen deg, fe fyddaf i'n dweud hynny'n blwmp ac yn blaen, oherwydd ers blynyddoedd mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn galw am ddiwygio fformiwla Barnett. Roeddwn i'n falch iawn o weld y bleidlais unfrydol honno yn y Senedd y llynedd, ac fe wnes i hynny'n eglur yn fy araith ar 6 Mai.

Rydych chi siŵr o fod yn ymwybodol i ni gael cytundeb fframwaith cyllidol yn 2016, ac fe newidiodd hynny'r ffordd yr oedd y fformiwla yn gweithio ac fe gynyddodd symiau canlyniadol Barnett i roi cyfrif am anghenion ychwanegol Cymru. A yw hynny'n mynd yn ddigon pell? Nac ydyw. Felly, mae angen newid pellach. Fe wn i fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg yn codi'r mater hwn bob amser, ac yn wir fe gododd fater cyllid teg ar gyfer rheilffyrdd yr wythnos diwethaf yn Llundain hefyd.

Wrth gwrs, efallai fod dwy Lywodraeth yn symud i'r un cyfeiriad yng Nghaerdydd ac yn San Steffan, ond yn anffodus mae hi'n edrych yn debyg eu bod nhw'n symud tuag at ebargofiant economaidd. Mae cyfraddau cynyddol o ddyled gennym ni'n digwydd ar lefel genedlaethol, llog cynyddol i'w dalu ar y lefelau hynny o ddyled, ac mae gennym y lefelau isaf o hyder busnes a welsom ni ers llawer blwyddyn.

Yr hyn na wnaethoch chi ei grybwyll, Prif Weinidog, yw'r her i'r sector elusennau, yn enwedig yma yng Nghymru, o ganlyniad i benderfyniadau'r Llywodraeth Lafur ynghylch yswiriant gwladol. Nid yw llawer o elusennau ledled Cymru, sy'n aml yn darparu gwasanaethau cyhoeddus, yn gallu cwrdd â'r her ariannol newydd sy'n dod i gwrdd â nhw oherwydd y cynnydd mewn yswiriant gwladol. Beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau bod yr elusennau hynny'n cael eu cefnogi i barhau i weithredu a chefnogi ein cymunedau ni trwy'r gwaith y maen nhw'n ei wneud?

Diolch yn fawr. Rwy'n credu y dylem ni atgoffa pawb, pryd bynnag y gofynnir i mi am berfformiad economaidd tila, fod y cwestiwn yn cael ei ofyn gan un a oedd yn aelod o blaid Liz Truss. Dyna blaid a oedd yn gyfrifol am y cyfraddau uchaf o drethi a welsom ni ers yr ail ryfel byd, chwyddiant aruthrol a thoriadau anferthol o ran gwasanaethau oherwydd 10 mlynedd o gyni.

Nawr, diolch i Lywodraeth Lafur y DU, rydym ni'n gweld y llif yn dechrau ac rydym ni'n gweld £5 biliwn ychwanegol yn dod i Gymru. Fe hoffem ni wario'r arian hwnnw ar y pethau y mae pobl yn poeni amdanyn nhw yng Nghymru. Rydym ni'n dymuno gwella'r GIG. Rydym ni'n dymuno sicrhau ein bod ni gwario ar dai. Rydym ni'n dymuno sicrhau ein bod ni'n gwario ar dyfu'r economi, swyddi gwell, ond ar wella trafnidiaeth hefyd fel gall pobl deithio o gwmpas.

Ie, wrth gwrs, fe garem ni sicrhau bod elusennau yn cael eu cyfran deg o'r cyllid hwnnw hefyd. Mae llawer o hynny'n aml iawn yn cael ei sianelu trwy'r awdurdodau lleol. Fe fuom ni'n gweithio gyda'r awdurdodau lleol mewn ffyrdd nad oedden nhw'n gwneud hynny yn San Steffan yn y gorffennol. Fe wnaethon nhw dorri'r swm o arian a roddwyd i'r awdurdodau lleol yn Lloegr. Nid yw hynny'n wir yma, ac fe geir cyfleoedd i roi arian i elusennau trwy'r cyfryngau hynny.

Yn yr adolygiad gwariant diweddar, mi ddaru Llywodraeth y Deyrnas Unedig gyhoeddi y bydd £39 biliwn ar gael ar gyfer y rhaglen tai fforddiadwy yn Lloegr. Mae'r Gweinidog Gwladol dros Dai a Chynllunio yn San Steffan wedi egluro mai arian newydd ydy'r £39 biliwn yma. Mae cynyddu'r cyflenwad o dai cymdeithasol yn flaenoriaeth i Blaid Cymru, ond mae'ch Llywodraeth chi yn methu â chyflawni ei tharged o 20,000 o gartrefi cymdeithasol carbon isel, yn rhannol oherwydd nad ydy'r buddsoddiad yn ddigonol.

Mae cynyddu'r cyflenwad o gartrefi fforddadwy a buddsoddi mewn gwella stoc tai yng Nghymru yn wariant ataliol, ac mae methu mynd i'r afael â hyn yn creu costau mawr mewn meysydd eraill o'r gyllideb, gan gynnwys i'r gwasanaeth iechyd cenedlaethol. Felly, a fedrwch chi, Brif Weinidog, roi gwybod i ni beth ydy canlyniad ychwanegu £39 biliwn yn yr adolygiad gwariant diweddar ar gyfer Cymru o ran buddsoddi mewn tai cymdeithasol a fforddiadwy newydd? A oes gan eich Llywodraeth chi gynlluniau i flaenoriaethu buddsoddiadau canlyniadol i dyfu'r cyflenwad o dai cymdeithasol yng Nghymru?

Diolch yn fawr iawn. Mae hwn yn bwnc rŷm ni yn benderfynol o symud ymlaen gydag e. Mae gennym ni darged o gyrraedd 20,000 o dai cymdeithasol yn ystod tymor y Senedd yma. Mae'n mynd i fod yn stretsh, os ydyn ni'n onest. Os ydych chi'n edrych ar beth sydd wedi digwydd dros y blynyddoedd, rŷn ni wedi gweld lot o chwyddiant yn effeithio ar ein gallu ni i adeiladu'r tai yna, ond rŷn ni'n benderfynol o weld pa mor bell rŷn ni'n gallu mynd gyda'r rhain. Dyna pam mae arian ychwanegol eisoes wedi mynd mewn i adeiladu'r tai cymdeithasol yma. Roedd hi'n braf i ymweld ag Adra pan oeddwn i lan yn eich ardal chi'n ddiweddar i weld beth maen nhw'n ei wneud i sicrhau bod pobl yn gallu byw mewn tŷ fforddiadwy mewn ardal lle mae prisiau tai yn uchel iawn.

Prif Weinidog, roedd eich ymateb cyntaf i'r cwestiwn hwn yn ddiddorol i mi, wrth i chi nodi bod £5 biliwn o fuddsoddiad ychwanegol—newid i'w groesawu o gymharu â'r 14 mlynedd diwethaf. Ar ben hynny, mae'r prif swm o £445 miliwn yn rhoi dechrau derbyniol iawn o ran darparu dewisiadau amgen ar yr M4, ac yn bwysig iawn, gwelliannau a ariannwyd yn y gogledd. Dyna gyferbyniad i'r gorffennol. Dyna'r dechreuad o ran unioni'r diffyg ariannu hanesyddol yn seilwaith y rheilffyrdd. Cafwyd cyhoeddiadau ar gefnogi mentrau trafnidiaeth leol hefyd cyn yr adolygiad o wariant ar gyfer Lloegr. Rwy'n deall ac fe fyddwn i'n disgwyl, yn gynwysedig yn y £5 biliwn hwnnw, y bydd cyllid canlyniadol y tu hwnt i'r prif swm o £445 miliwn ar gyfer rheilffyrdd. A wnewch chi gadarnhau y bydd y dadansoddiadau cyllid canlyniadol ehangach ar gyfer buddsoddi mewn rheilffyrdd ar gael i Gymru, ac os felly, beth fydd eu maint nhw? Ond os nad felly, a wnewch chi gadarnhau pryd y bydd y dadansoddiadau hynny o'r cyllid canlyniadol hynny ar gael ar gyfer gweld y platfform buddsoddi ehangach sydd gan y Llywodraeth hon erbyn hyn gan fod dwy Lywodraeth Lafur yn gweithio gyda'i gilydd?

Diolch yn fawr. Rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod ni'n tanlinellu'r gwahaniaeth a welsom ni'n ddiweddar, nid yn unig eleni, ond mewn gwirionedd y llynedd hefyd, sydd wedi caniatáu i ni fwrw ymlaen â'r newidiadau y gwnaethom ni lwyddo i'w gwneud o ran y materion sy'n bwysig i bobl yn ein cymunedau ni.

Rydych chi'n hollol iawn i nodi y cafodd addewidion eu gwneud o dan y Torïaid na chawsant erioed mo'u cadw. Roedden nhw'n dweud bydden nhw'n trydaneiddio'r lein i Abertawe. Ni ddigwyddodd hynny. Roedden nhw'n dweud y bydden nhw'n trydaneiddio'r lein yn y gogledd, ond ni wnaethon nhw hynny ychwaith. Yr hyn a welwn ni nawr yw newid; newid yr wyf i'n gobeithio, wrth gwrs, mai dim ond megis dechrau yw hyn, ac fe gawsom ni sicrwydd mai dim ond megis dechrau yw hyn—mae hi'n cymryd amser i adeiladu'r prosiectau hyn.

Ond rydych chi'n gywir ynglŷn â dull y mecanwaith cyllido o weithio o ran rheilffyrdd. Weithiau mae yna brosiectau rheilffyrdd cymunedol lle cawn ni gyllid canlyniadol. Ni chawsom ni'r dadansoddiad o sut olwg sydd ar hynny. Pan gafodd y cyhoeddiadau cyllidol mawr hynny eu gwneud ar gyfer lleoedd fel Manceinion ac ati, fe fyddwn yn cael cyllid canlyniadol ar gyfer hynny, ac ni chawsom ni ddadansoddiad o sut olwg sydd ar hynny. Fe fyddwn ni wedi derbyn cyfran ohono eisoes, oherwydd mae eu rhai nhw dros bum mlynedd, ac rydym ni'n tueddu i gymryd dadansoddiad o flwyddyn i flwyddyn.

Mae yna lawer o guddio a chelu yn hyn o beth, ac rwy'n credu ein bod ni'n gweithio trwy'r hyn y mae'r rhain—[Torri ar draws.] Fformiwla yw hon. Rwy'n eglur iawn ynglŷn â'r angen i ni newid y ffordd y mae hyn yn cael ei wneud oherwydd mae yna lawer gormod o guddio a chelu wedi bod dros gyfnod maith o amser. A pheidiwch, da chi Geidwadwyr, â chilwenu fan acw. Eich prosiect chi yw hon, y system y gwnaethoch chi ei sefydlu, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n sicrhau y byddwn ni'n cael ein cyfran deg o gyllid. Dyna fy swydd i'n Brif Weinidog, i sefyll i fyny er mwyn Cymru, a dyna'r hyn y byddaf i'n parhau i'w wneud.

Ni ddylai dyfodol unrhyw blentyn gael ei gyfyngu gan ei god post, a dyna pam mae Llywodraeth Lafur Cymru yn buddsoddi £128 miliwn yn ystod eleni yn unig i helpu ysgolion i godi dysgwyr o'n cymunedau mwyaf difreintiedig fel rhan o'n cenhadaeth i gau'r bwlch, codi safonau ar gyfer pawb, a sicrhau bod pob unigolyn ifanc yng Nghymru yn gallu cyflawni ei botensial yn llawn.

Prif Weinidog, fe ysgrifennodd yr Athro David Egan, un o brif awdurdodau Cymru ar addysg a thlodi, i'r perwyl hwn yn ddiweddar, er gwaethaf y mentrau amrywiol dros ddegawdau dim ond cynnydd cyfyngedig sydd wedi bod o ran lleihau'r bwlch rhwng disgyblion o gefndiroedd difreintiedig a'u cyfoedion mwy breintiedig yng Nghymru.

Un ymateb yw ysgolion bro, ac fe wn i fod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i'r rhain. Fe geir rhai enghreifftiau da iawn yn fy etholaeth i, sef Dwyrain Casnewydd, gan gynnwys Ysgol Gynradd Maendy. Rhan o achos David Egan yw bod angen buddsoddiad ac ymrwymiad cyson, parhaus i'r ysgolion bro hynny dros nifer o flynyddoedd i sicrhau bod addysg yn cael ei integreiddio yn briodol—gyda theuluoedd, gyda chymunedau, gyda grwpiau cymunedol, gyda gwasanaethau cyhoeddus amlasiantaeth—gyda'r manteision i gyd y mae hynny'n ei gynnig. Mae ef o'r farn hefyd y gallai gwella'r addysgu yn yr ysgolion mwyaf difreintiedig hynny gynnwys cymhelliant, talu mwy i athrawon sy'n dysgu yn yr ysgolion hynny, neu ganfod ffordd arall o sicrhau bod ansawdd y dysgu yn arbennig o dda yn yr ysgolion hynny. Prif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i ystyried y gwaith a wnaeth David Egan ac eraill ac adnewyddu ac adfywio ymrwymiad Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael ag anfantais addysgol yng Nghymru?

Diolch yn fawr. Fe wn i fod hwn yn rhywbeth y mae'r Ysgrifennydd dros addysg wedi ymrwymo iddo'n llwyr, ac mae hi'n gyfarwydd â gwaith David Egan, ac yn enwedig y gwaith a wnaeth ef ynghylch ysgolion bro. Mewn gwirionedd, rydym ni'n cefnogi ysgolion bro gyda £31 miliwn mewn refeniw a chyfalaf. Mae hynny'n cynnwys £9.5 miliwn ar gyfer recriwtio cadw swyddogion ymgysylltu â theuluoedd. Nawr, ni allaf i ddechrau dweud wrthych chi pa mor bwysig yw hyn. Felly, mae hi'n bwysig iawn ein bod ni'n mabwysiadu dull sy'n ystyriol o drawma wrth ymwneud â grwpiau penodol, a'n bod ni'n deall eu hamgylchiadau a'u cefndiroedd nhw. Rwy'n credu bod y sgiliau a'r arbenigedd yn y gwaith hwyluso teuluol hwnnw, i feithrin y berthynas honno o ymddiriedaeth, yn hollol hanfodol i roi plant ar y llwybr iawn o'r dechrau, a sicrhau bod y cyfle gorau posibl ganddyn nhw i wneud y gorau o'r hyn ydyn nhw eu hunain. Rwy'n credu mai dyna yw ein pwrpas ni fel mudiad Llafur, i sicrhau ein bod ni estyn cyfleoedd i bawb gyflawni eu potensial, ni waeth beth fo'u cefndiroedd nhw.

Mae Llywodraeth Lafur Cymru yn rhoi Cymru ar y map fel arweinydd ym meysydd digidol a thechnoleg. Dim ond y penwythnos diwethaf fe gyhoeddais i y bydd Cymru yn mynd yn barth twf ar gyfer deallusrwydd artiffisial a fydd yn arwain y byd, gan ddod â sgiliau arloesol, gwaith teg a phartneriaeth gadarn at ei gilydd. O seiberddiogelwch i gysylltedd y genhedlaeth nesaf, mae ein strategaeth ddigidol ni'n cefnogi busnesau Cymru i dyfu, arloesi a chreu swyddi da.

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am yr ymateb yna? Ni fyddaf i'n ailadrodd y cyfan a ddywedais i am Ddeallusrwydd Artiffisial hyd yma unwaith eto, ond rwy'n croesawu eich sylwadau chi.

Un o gryfderau mawr y diwydiant TG yw nad yw'n gyfyngedig yn ddaearyddol. Y cyfan sydd ei angen yw trydan a band eang cyflym. Nid oes angen iddo fod yn agos at Lundain nac Efrog Newydd, neu gytrefi mawrion eraill. Mae un o gemau cyfrifiadurol mwyaf poblogaidd y byd, Grand Theft Auto, yn dod o Dundee. Mae gan Gymru lai na'i chyfran o'r boblogaeth yn gweithio ym maes TGCh, ac mae hynny ag effaith ddinistriol ar ein gwerth ychwanegol gros. Yr hyn sydd ei angen ar y diwydiant TGCh yw gweithlu medrus a hyddysg iawn. Wrth i AI dyfu, fe fydd TGCh yn mynd yn bwysicach i'n heconomi. Mae'r prifysgolion gennym ni, mae'r gweithlu hyddysg posibl gennym ni. A yw'r ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i gefnogi'r sector diwydiannol hwn ar gyfer cynyddu ein gwerth ychwanegol gros?

Diolch yn fawr. Am ei fod yn sector â blaenoriaeth, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio yn glòs gyda rhai yn y sectorau digidol a thechnoleg. Rwyf i o'r farn ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n canolbwyntio o'r newydd ar ein rhaglen sgiliau, gyda mwy o gyllid a hyblygrwydd i fynd i'r afael â'r bylchau sgiliau hynny a chefnogi'r meysydd hynny o flaenoriaeth. Roeddwn i'n falch iawn o egluro y bydd Deallusrwydd Artiffisial a sgiliau digidol yn cael eu haddysgu ym mhob ysgol uwchradd yng Nghymru yn y dyfodol. Fe fyddwn ni'n gweithio gyda sefydliadau addysg bellach ac addysg uwch, gyda diwydiant, gyda'n hundebau llafur, ac fe fyddwn ni'n sefydlu canolfannau rhagoriaeth deallusrwydd artiffisial, ac yn sicrhau bod fframwaith y sector cyhoeddus deallusrwydd artiffisial yn cael ei seilio ar degwch, ac nid ar effeithlonrwydd yn unig.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Y datganiad a chyhoeddiad busnes sydd nesaf. Y Trefnydd sy'n gwneud y datganiad yma. Y datganiad busnes, felly, gan y Trefnydd. Jane Hutt.

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno y dylai cwestiynau i Gomisiwn y Senedd yfory gael eu gostwng i 10 munud. Yn ogystal, mae dadleuon yfory wedi cael eu had-drefnu. Mae busnes y tair wythnos nesaf wedi ei nodi yn y datganiad busnes, sydd ar gael i Aelodau yn electronig.

Trefnydd, fe hoffwn i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ynglŷn â chyflwr presennol gwasanaethau dermatoleg yng Nghymru, gan gyfeirio yn benodol at amseroedd aros ac argaeledd triniaethau. Yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda, mae'r sefyllfa yn un arbennig o bryderus. Yr amser aros cyfartalog cyn bydd cleifion yn dechrau triniaeth dermatoleg yw 22 wythnos erbyn hyn. Hyd yn oed yn fwy pryderus yw'r ffaith, yn ôl y ffigurau diweddaraf, fod 10 y cant o gleifion yn aros 62 wythnos neu ragor o ddyddiad yr atgyfeirio tan ddechrau'r driniaeth. Y tu ôl i'r ffigurau hyn, mae yna bobl ledled y gorllewin yn dioddef anghysur maith, pryder mawr ac mewn rhai achosion, canlyniadau iechyd sy'n gwaethygu oherwydd diffyg mynediad at ofal mewn da bryd. O ystyried achosion cyflyrau croen, sy'n cynnwys canser y croen a phwysigrwydd diagnosis ac ymyrraeth gynnar, mae hwn yn fater sy'n gofyn am sylw ar fyrder. Felly, Trefnydd, fe fyddwn i'n ddiolchgar pe caem ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru sy'n amlinellu'r camau uniongyrchol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi gwasanaethau dermatoleg, byrhau amseroedd aros a sicrhau bod cleifion ledled Cymru yn cael y gofal amserol y maen nhw'n ei haeddu mewn gwirionedd.

Diolch yn fawr, Paul Davies. Fe wyddoch chi am y cynnydd a gafodd ei wneud o ran lleihau amseroedd aros, y buddsoddiad a gafodd ei wneud a'r disgwyliadau sydd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol o'r byrddau iechyd, a Hywel Dda yn eich etholaeth a'ch rhanbarth chi, wrth gwrs. Mae pwysigrwydd mynediad at driniaeth dermatoleg yn hanfodol ac fe gydnabyddir hynny.

Trefnydd, dwi'n siŵr ein bod ni i gyd yn hynod o gyffrous ac yn edrych ymlaen at gêm gyntaf tîm pêl-droed Cymru yn yr Ewros—moment hanesyddol i Gymru. Yn sicr, mae yna gynnwrf wedi bod, ac mae nifer o gwestiynau. Hoffwn ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog â chyfrifoldeb dros chwaraeon ynglŷn â'r cyllid sydd wedi ei ddosrannu gan y Llywodraeth i ddathlu a sicrhau gwaddol o'r ffaith fod tîm pêl-droed merched Cymru yn eu pencampwriaeth gyntaf erioed. Mi fyddwn i'n hoffi gwybod beth ydy'r targedau sy'n gysylltiedig â'r gwariant, sut bydd yr effaith yn cael ei fesur, a hefyd beth ydy cynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer eu presenoldeb yn y Swistir.

Diolch yn fawr am y cwestiynau pwysig iawn.

Rwy'n falch iawn o ddweud bod ymddangosiad cyntaf tîm merched Cymru mewn twrnamaint mawr yn foment nodedig. Mae'r Prif Weinidog wedi dweud eisoes ei bod hi'n falch y bydd hi'n mynd yno gyda'r Gweinidog Diwylliant, Sgiliau a Phartneriaeth Gymdeithasol i nodi'r digwyddiad. Ond, wrth gwrs, mae hyn ymwneud â'r etifeddiaeth, mae'n ymwneud â'r effaith, ac rwy'n credu y bydd y Prif Weinidog yn achub ar y cyfle i ddwyn hynny yn ei flaen. Cronfa gymorth partneriaid Llywodraeth Cymru ar gyfer Ewro 2025, rwy'n credu, sy'n arbennig o bwysig o ran eich cwestiwn chi, mae'n debyg, oherwydd mae'n nodi'r garreg filltir hon ynglŷn â chwaraeon gyda £1 miliwn o gyllid ar gyfer 16 prosiect a fydd yn hyrwyddo diddordeb yn gêm y menywod, yn annog mwy o gyfranogiad hirdymor mewn chwaraeon, ac yn adlewyrchu gwerthoedd Cymru ynghylch cydraddoldeb a chynhwysiant. Fe fydd hynny i gyd yn rhan o brofiad tîm merched Cymru yn yr Ewros ac yn genhadaeth o Gymru ym mhencampwriaeth Ewrop, yn ogystal â'n bod ni'n bresennol yno i'w cefnogi nhw'r holl ffordd. A dim ond i ddweud gair, yn y Swistir, nid yn unig y bydd ein hanthem a'n caneuon ni'n rhoi cefnogaeth i'n tîm ni, fe fyddan nhw'n rhoi gwahoddiad i'r byd rannu yn y foment hanesyddol hon.

Roeddwn i'n falch iawn o weld bod y Trefnydd wedi gwneud datganiad ysgrifenedig am ymweliad Asiantaeth Cymorth a Gwaith y Cenhedloedd Unedig ar gyfer Ffoaduriaid Palesteina yn y Dwyrain Agos, UNRWA, i'r Senedd yr wythnos diwethaf. Roeddwn i'n falch o gynnal cyfarfod trawsbleidiol er mwyn i ni gael ein briffio am yr hyn oedd yn digwydd ar lawr gwlad yn Gaza a pha gefnogaeth y bydden nhw'n ei hoffi gennym ni yn Senedd y genedl. Roedd Marc Lassouaoui, rheolwr allgymorth swyddfa gynrychiolaeth yr UNRWA ar gyfer Ewrop ym Mrwsel, yn eglur iawn ynglŷn â'r ffaith ei fod yn awyddus i ddod i Gymru. Roedd ef am fynd i'r Alban, ac roedd yn teimlo ei bod hi'n bwysig i lais Cymru gael ei glywed.

Roedd hi'n ofidus iawn clywed am yr hyn a oedd yn digwydd ar lawr gwlad yn Gaza. Mae cyflenwadau meddygol yr UNRWA wedi cael eu lleihau 50 y cant. Fe glywsom ni am fenywod nad oedden nhw'n gallu bwydo eu plant ar y fron oherwydd diffyg maeth. Y bore yma, fel rwy'n siŵr ein bod ni i gyd wedi gweld, fe adroddwyd bod mwy na 130 o elusennau a sefydliadau eraill yn galw am gau Sefydliad Dyngarol Gaza a gefnogir gan Israel a'r Unol Daleithiau, oherwydd nifer y bobl a laddwyd wrth geisio cael gafael ar fwyd a chymorth. Felly, fel gwyddoch chi, mae Cymru yn genedl noddfa. Rwy'n gwybod bod y Trefnydd wedi cwrdd â chynrychiolydd o'r UNRWA hefyd. Beth allai Cymru ei wneud i gynorthwyo?

Diolch yn fawr, Julie Morgan. Fe ymunais innau hefyd â'r cyfarfod hwnnw roeddech chi'n ei lywyddu a'i gadeirio—cyfarfod trawsbleidiol oedd hwnnw—ac fe lwyddais i ymuno â chyfarfod gyda'r Prif Weinidog a Mr Lassouaoui wedyn. Ef yw rheolwr allgymorth Asiantaeth Cymorth a Gwaith y Cenhedloedd Unedig ar gyfer Ffoaduriaid Palesteina yn y Dwyrain Agos, UNRWA, ac roedd hi'n bwysig cael y diweddariad hwnnw.

Nawr, fe gyhoeddais i ddatganiad ysgrifenedig fore heddiw, yn myfyrio ar yr ymweliad hwnnw, ac rwy'n gobeithio tynnu sylw'r Aelodau at y datganiad hwnnw, a chydnabod hefyd, fel dywedais i yn fy natganiad, bod yr UNRWA yn parhau i fod yn anadl einioes hanfodol i filiynau o ffoaduriaid Palestina. Felly, mae hi'n bwysig bod y Llywodraeth yn rhoi hyn ar gofnod o ran y gydnabyddiaeth honno. Ac ar gyfer dweud unwaith eto, yn fy natganiad, rydym ni'n parhau, yn Llywodraeth Cymru, i alw am godi'r blocâd cymorth sydd ar Gaza. Rydym ni wedi dweud na ddylid defnyddio cymorth dyngarol fel offeryn gwleidyddol. Rydym ni'n ymuno â Llywodraeth y DU i alw ar Israel i barchu cyfraith ryngwladol a chaniatáu llif dirwystr o gymorth. Yn ogystal â hynny, rydym ni'n ailadrodd na ddylid defnyddio cymorth dyngarol fel offeryn gwleidyddol fyth. Ac rwy'n galw am adfer mynediad dyngarol llawn, dirwystr ar fyrder ar draws Gaza a'r Lan Orllewinol. Ni fyddaf i'n ailadrodd y pwyntiau i gyd a gafodd eu gwneud yn fy natganiad i, ond roeddem ni'n dweud bod rhaid i ni sicrhau bod plant, yr henoed a'r rhai a ddadleolwyd yn cael y bwyd, y gofal a'r amddiffyniad angenrheidiol ar frys.

Rwy'n galw am ddatganiad brys gan yr Ysgrifennydd dros gyllid ar gyllid ar gyfer y ddarpariaeth o ofal cymdeithasol nid-er-elw yng Nghymru. Wrth siarad yn y fan hon ym mis Mawrth, roeddwn i'n tynnu sylw at effaith cyfraniadau yswiriant gwladol mwy ar gyflogwyr yn sefydliadau'r sector gwirfoddol ledled Cymru, gan rybuddio y gallai gwasanaethau hanfodol, gan gynnwys gwasanaethau gofalwyr a gomisiynwyd gan wasanaethau gofalwyr lleol elusennol, gael eu peryglu. Yr wythnos diwethaf fe wnes i gyfarfod â phrif weithredwr Anheddau Cyf, elusen nid-er-elw sy'n darparu byw â chymorth 24 awr i 140 o oedolion ag anableddau dysgu ar draws pum awdurdod lleol yn y gogledd—gwasanaethau a gomisiynwyd gan yr awdurdodau lleol hynny. Fe ddywedodd hi wrthyf i fod darparwyr gofal cymdeithasol oedolion elusennol, fel Anheddau, yn cael eu peryglu gan gynnydd yn y cyfraniadau yswiriant gwladol a'r cyflog byw cenedlaethol. 

Derbyniodd Anheddau adroddiad disglair gan Arolygiaeth Gofal Cymru ym mis Chwefror eleni. Er hynny, mae eu costau nhw wedi codi dros 11 y cant erbyn hyn, gan fynd y tu hwnt i'r cynnydd mewn ffioedd awdurdodau lleol ar gyfer pecynnau gofal a dderbynnir o rhwng 4.2 y cant a 6.2 y cant. Ac mae Anheddau yn rhybuddio, heb gymorth ariannol ar frys, fod perygl gwirioneddol y bydd y gwasanaethau hanfodol y maen nhw'n eu darparu yn dod i ben erbyn diwedd y flwyddyn, gan drosglwyddo'r cyfrifoldeb yn ôl i wasanaethau cyhoeddus, na fydd yn gallu ymdopi â'r gost ychwanegol enfawr. Felly, maen nhw'n galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod cyllid yn cael ei gyfeirio ar frys ar gyfer sefydlogi'r sector gofal cymdeithasol elusennol cyn i'r alanas hon ddigwydd. Rwy'n galw am ddatganiad gan yr Ysgrifennydd dros gyllid yn unol â hynny.

Diolch i chi am y cwestiwn pwysig yna, Mark Isherwood. Ac, wrth gwrs, mae'r sefydliadau hynny, fel Anheddau, fel roeddech chi'n adrodd am eich cyfarfod gyda nhw eisoes, yn enwedig yn y sector gofal cymdeithasol, mor bwysig. Maen nhw'n darparu gwasanaethau uniongyrchol, fel rydych chi'n dweud, i bobl yng Nghymru, ond mae hi'n wir mai'r awdurdodau lleol sy'n comisiynu'r gwasanaethau hynny. Ac, wrth gwrs, fe welsom ni'r gefnogaeth a roddodd Llywodraeth Cymru yn ei chyllideb i'r awdurdodau lleol, gan sicrhau bod cynnydd yn y cyllid i'r awdurdodau lleol, a fydd, wrth gwrs, o fantais i bob un o'u gwasanaethau, sy'n cynnwys y rhai gwirfoddol, fel yr un yr oeddech chi'n rhoi sylwadau arno. 

Nawr, yfory, rwy'n credu, rwy'n siŵr y byddwch chi'n ymwybodol y bydd digwyddiad mawr yn cael ei gynnal gyda'r sector gwirfoddol, sef gofod3. Rwy'n credu y bydd nifer fawr o bobl yno, ac rwy'n edrych ymlaen at ymuno â nhw, i siarad am ein cefnogaeth ni i'r sector gwirfoddol yma yng Nghymru a chydnabod y ffyrdd y gallwn gefnogi'r sector gwirfoddol a gwirfoddoli ynddyn nhw hefyd. Rwyf i wedi gallu gwneud hynny o ran fy nghynnydd o ran cyllid i'r sector gwirfoddol, ond mae gennym ni bwyllgor cyllido a chydymffurfiaeth hefyd sy'n ystyried cyllid ar gyfer y sector gwirfoddol. Ac rwy'n credu y byddwch chi'n falch iawn ein bod wedi cyhoeddi cod wedi'i ddiweddaru ar gyfer ariannu'r sector gwirfoddol ac rydym ni'n gobeithio y bydd awdurdodau lleol yn ystyried y cod hwnnw wrth gomisiynu gwasanaethau, fel y rhai y gwnaethoch chi eu codi heddiw.

Trefnydd, fe ofynnais i chi bythefnos yn ôl am ddatganiad gan y Prif Weinidog i egluro a yw'r Weinyddiaeth Amddiffyn yn defnyddio unrhyw ganolfannau neu adeiladau milwrol yng Nghymru i hyfforddi personél byddin Israel ac am sicrwydd oddi wrthi hi nad yw Cymru yn cefnogi hil-laddiad parhaus pobl Palestina drwy sicrhau nad oes unrhyw weithgareddau gan Lywodraeth Cymru, partneriaethau ac arferion caffael ar gyfer cwmnïau neu weithgareddau sy'n gysylltiedig ag unrhyw feddiannaeth anghyfreithlon neu weithred filwrol gan Israel. Roeddech chi'n dweud mewn ymateb y byddech chi'n sicrhau y byddai'r Senedd yn cael ymateb i hynny, felly pryd fyddwn ni'n clywed yr ymateb hwnnw ac ar ba ffurf? Rwy'n croesawu eich datganiad ysgrifenedig chi fore heddiw i gefnogi Asiantaeth Cymorth a Gwaith y Cenhedloedd Unedig ac yn condemnio Israel am dorri cyfraith ryngwladol, ond mae angen hefyd i ni glywed a fydd Llywodraeth Cymru yn codi ei llais i wrthwynebu unrhyw gamau gan Lywodraeth y DU, fel cyflenwi arfau i Israel neu hyfforddi personél byddin Israel, sy'n groes i ddyletswydd statudol Cymru i fod yn genedl sy'n gyfrifol yn fyd-eang. Diolch.

Diolch yn fawr, a diolch i chi, Sioned Williams, am godi'r cwestiwn yna unwaith eto ac, yn wir, am fyfyrio ar y mater, oherwydd fe wn i eich bod yn rhan o'r cyfarfod hwnnw gyda'r UNRWA wythnos diwethaf, y cwestiynau mwy eang hyn. Mae'r rhain yn gwestiynau mwy eang sydd, wrth gwrs, yn gyfrifoldeb Llywodraeth y DU, ond fe fyddaf i'n gwneud yn siŵr y byddaf yn rhoi ateb i chi o ran yr wybodaeth a fyddai gennym ni ynglŷn â'r hyn sy'n digwydd o ran ymateb Llywodraeth y DU i'ch cwestiwn chi. 

Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i mi achub ar y cyfle i ddweud unwaith eto mai Llywodraeth y DU sy'n—. Rydym ni'n ymuno â Llywodraeth y DU i alw ar Israel i barchu cyfraith ryngwladol ac, wrth gwrs, i ganiatáu i'r Cenhedloedd Unedig ac asiantaethau eraill, fel dywedais i, ddarparu cymorth ar gyfer achub bywydau rhai yn Gaza sydd ag angen taer am hynny. Ond hefyd, rydych chi'n siŵr o fod yn cofio bod Llywodraeth y DU, ochr yn ochr â Ffrainc a'r Almaen, wedi cyhoeddi datganiad yn ddiweddar yn annog Israel i ganiatáu llif dirwystr o gymorth dyngarol i Gaza ac yn galw ar Lywodraeth Israel i roi terfyn ar eu camau milwrol yn Gaza ac atal ehangiad aneddiadau. Roedd hwnnw'n arwydd pwysig iawn oddi wrth Lywodraeth y DU, wrth ymuno â Ffrainc a'r Almaen ar y pynciau hynny. Ond fe fyddaf i, unwaith eto, yn dychwelyd at y cwestiwn y gwnaethoch chi ei godi o ran y mater mwy eang hwnnw.

Ysgrifennydd Cabinet, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar weithrediad Deddf y Sector Amaethyddol (Cymru) 2014, ac yn arbennig felly o ran y Panel Cynghori ar Amaethyddiaeth Cymru? Roedd hwn yn gorff a oedd yn un deddfwriaethol ac yn gorff a sefydlwyd i amddiffyn buddiannau gweithwyr amaethyddol yng Nghymru. Rwy'n bryderus iawn, oherwydd rwy'n clywed oddi wrth Unite the Union eu bod nhw'n pryderu ynglŷn â'i weithrediad cyfredol ac y gellid bod angen ei adolygu, yn sicr gan fod degawd wedi bod ers hynny. A gaf i ddweud hefyd pa mor bryderus yr wyf i am fod Undeb Cenedlaethol Amaethwyr Cymru, sy'n cyflwyno'r achos yn gyson dros gyllid ychwanegol ar gyfer amaethyddiaeth, yn galw am ei ddiddymu nawr? Yr un corff sy'n bodoli mewn gwirionedd i weithio ar gyfer gwella cyflogau a thelerau ac amodau gweithwyr amaethyddol, maen nhw'n galw am ddiddymu hwnnw. Mae hi'n ymddangos i mi fod angen datganiad gan y Llywodraeth a bod angen penderfyniad hefyd ynglŷn ag a oes angen gwirioneddol i'w adolygu i sicrhau ei fod yn gweithio cystal ag y dylai er mwyn amaethyddiaeth ac, yn wir, gweithwyr amaethyddol yng Nghymru.

Diolch yn fawr iawn i chi, Mick Antoniw. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig eich bod chi wedi codi'r mater hwn a thynnu ein sylw ni ato. Ers ei sefydlu, ac rydym ni'n dychwelyd at y gwaith pwysig a wnaethoch chi ynglŷn â hyn, mae'r panel wedi chwarae rhan bwysig wrth amddiffyn buddiannau gweithwyr amaethyddol, ac mae hynny o ran cyfraddau isafswm cyflog ac amodau cyflogaeth. Felly, mae Gorchymyn Cyflogau Amaethyddol (Cymru) 2025 yn cyfrannu dull rheoledig o bennu cyflogau gweithwyr ac yn rhoi llwybr strwythuredig o ddilyniant i bobl sy'n awyddus i hyrwyddo eu gyrfaoedd yn y sector amaethyddol. Felly, a gaf i eich sicrhau chi a'r Aelodau ar draws y Siambr y byddai unrhyw newid i'r panel, gan gynnwys ei ddiddymiad, yn destun i newidiadau deddfwriaethol, gan gynnwys asesiad effaith llawn ar weithwyr a busnesau amaethyddol? Ac nid yw Cymru ar ei phen ei hun wrth fod ag isafswm cyflog amaethyddol. Mae hynny'n bodoli yn Llywodraethau Gogledd Iwerddon, yr Alban, ac Ynys Manaw, hyd yn oed. Ond, gyda'r materion amrywiol sy'n ymwneud â'r sector amaethyddol sy'n creu ansicrwydd ledled y DU, mae hi'n hanfodol fod y mecanweithiau ar waith gennym ni i amddiffyn y rhai sy'n gweithio yn y sector yn ogystal â'r rhai sy'n awyddus i ymgymryd â gyrfa ym myd amaeth.

Rwy'n ymuno, unwaith eto, â chyd-Aelodau sy'n galw am sylw ar unwaith i'r sefyllfa yn Gaza. Bythefnos yn ôl, fe ofynnais i chi am rywfaint o bwyso gennych chi ar eich cydweithwyr yn Llundain i alw am waharddiad ar arfau. Fe glywsom ni heddiw am y materion yn ymwneud â chymorth a'r sefyllfaoedd enbydus a welwn ni yn Gaza. Fe glywsom ni ddoe fod Israel wedi gorchymyn pobl Palesteina i ffoi o rannau o ogledd Gaza cyn camau milwrol cynyddol. Mae hi'n gwbl amhosibl dychmygu'r sefyllfa i bobl Gaza sydd dan glo yn y wlad honno, heb gymorth a heb fodd i ymadael. Felly, rwy'n gofyn i chi unwaith eto, rwy'n erfyn arnoch chi, i sicrhau y bydd pwysau ychwanegol yn cael ei roi ar ein Llywodraeth ni yma yn Llundain, sef lle y dylid ei roi, i alw am waharddiad ar werthu arfau i Israel. Ychydig iawn a allwn ni ei wneud, ond fe allwn ni wneud rhywbeth a fydd yn arwydd o'n cefnogaeth ni i bobl Gaza a'n gwrthwynebiad llwyr i gamau milwrol parhaus. Diolch i chi.

Diolch yn fawr iawn i chi unwaith eto, Jane Dodds, am ychwanegu eich llais at y pryderon a godwyd gan Aelodau heddiw yn y Senedd, gan ychwanegu eich llais at y pryderon a godwyd i gyd ynglŷn â sefyllfa pobl yn Gaza, a chydnabod unwaith eto fod hon yn sefyllfa, fel mynegais i yn fy natganiad heddiw, lle yr ydym ni'n galw am adferiad o fynediad dyngarol llawn, dirwystr ar unwaith ar draws Gaza a'r Lan Orllewinol. Mewn gwirionedd, rwy'n dweud yn fy natganiad y dylid cefnogi a grymuso'r UNRWA i gyflawni ei mandad. Fe glywsom ni am y cyfyngiadau, unwaith eto, yn ein cyfarfod ni wythnos diwethaf. Ond hefyd, rydych chi wedi ychwanegu eich llais, fel gwnaeth eraill, o ran yr alwad ar Lywodraeth y DU am waharddiad o ran gwerthu arfau, ac mae hynny ar y cofnod, fel codwyd hynny heddiw eisoes. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig i ni ddatgan ein bod ni'n annog pob parti i ymgysylltu o'r newydd yn y trafodaethau ar gyfer cadoediad, i ryddhau'r gwystlon, a sicrhau diwedd i'r gwrthdaro yn barhaol, a fyddai'n arwain at ddatrysiad dwy wladwriaeth a heddwch parhaol, a fyddai'n dod â dioddefaint y rhai yr effeithir arnyn nhw fwyaf gan y gwrthdaro hwn i ben.

Fe hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad, gydag un gan Ysgrifennydd y Cabinet dros faterion gwledig ar y cyfyngiadau oherwydd clefyd y tafod glas sy'n cael eu gorfodi gan y Llywodraeth ac sy'n dod i rym heddiw. Mae gan lawer o ffermwyr lawer o gwestiynau i'r Llywodraeth na chawson nhw eu hateb, a llawer ynglŷn ag elfennau digwyddiadau tywydd eithafol yn arbennig felly. Nid oes cynllun eglur fyth wedi dod oddi wrth y Llywodraeth, pe byddai angen symud da byw ar gyflymder, ar gyfer sut y gall y ffermwyr hynny symud y da yn unol â'r cyfyngiadau sydd ar waith ar hyn o bryd. Fe ddywedodd y Dirprwy Brif Weinidog y byddai ef yn datrys y peth, ond, yn anffodus, nid oes unrhyw beth wedi dod eto. Felly, fe hoffwn i ddatganiad ar hynny, os gwelwch yn dda, oherwydd mae llawer o bobl yn bryderus iawn ynglŷn â'r pwnc hwn.

Hefyd, fe hoffwn i gael ail ddiweddariad oddi wrth Lywodraeth Cymru ar achos Robbie Powell, bachgen ifanc a fu farw yn Ystradgynlais oherwydd camddiagnosis o glefyd Addison. Mae ei dad ef, Will Powell, wedi ymgyrchu ers blynyddoedd dros gael ymchwiliad cyhoeddus i'w farwolaeth, ac rwy'n ategu ei alwadau am hynny. Ond, Ysgrifennydd Cabinet, fe wnes i gyfarfod ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Jo Stevens, a phan wnaethom ni gyfarfod â hi, fe ddywedodd hi fod rhai o'r materion hyn yn faterion a gedwir yn ôl o ran Llywodraeth Cymru. Fe ddywedodd hi wrthym ni y byddai hi’n trefnu cyfarfod gyda Llywodraeth Cymru ar gyfer Mr Powell a minnau. Nid yw hynny wedi digwydd eto, ac rwyf i o'r farn fod Mr Powell wedi ymgyrchu yn galed am gyfnod digon maith ar y mater hwn, ac rwy'n credu y dylai Llywodraeth Cymru ddangos ychydig mwy o barch tuag ato ef a phrysuro i bennu dyddiad ar gyfer y cyfarfod hwnnw cyn gynted â phosibl.

Diolch yn fawr iawn i chi am y ddau gwestiwn yna, James Evans. O ran clefyd y tafod glas, mae hyn mewn partneriaeth â'r sectorau da byw a milfeddygol. Rydym ni wedi bod yn llwyddiannus iawn—fe fyddech chi'n cydnabod hynny—wrth gadw'r tafod glas allan o Gymru, ac rydym ni'n falch o ymdrechion pawb sydd wedi bod â rhan yn hynny. Ac mae ymateb i ehangu'r parth cyfyngedig yn Lloegr wedi bod yn benderfyniad mawr, ac mae ystyriaeth ofalus wedi bod o'r effeithiau ar iechyd a lles busnes a da byw, gyda llawer o drafodaethau yn cael eu cynnal gyda rhanddeiliaid allweddol, ac rwy'n deall bod Prif Swyddog Milfeddygol Cymru wedi cwrdd â chynrychiolwyr y diwydiant. Fe gafwyd cyfarfod bwrdd crwn gweinidogol ar 5 Mehefin, i'r diwydiant gael mynegi ei farn yn uniongyrchol gyda'r Dirprwy Brif Weinidog. Ac mae cytundeb mai brechu yw'r ffordd orau o amddiffyn diadelloedd a buchesi rhag clefyd y tafod glas, ac fe fyddwn ni'n gweithio gyda'n partneriaid i annog ffermwyr i ystyried brechu gyda'u milfeddygon nhw a pharhau i fod yn wyliadwrus o'r clefyd ac adrodd am unrhyw achosion a amheuir. Ond, diolch i chi am godi hyn er mwyn i mi gael rhoi diweddariad ar y pwnc hwnnw.

A hefyd, wrth gwrs, rydych chi'n tynnu sylw at, ac yn dwyn i gof, achos trasig Robbie Powell. Mae gan eraill a oedd yn bresennol yma gyfrifoldebau fel sydd gennyf innau, ac, wrth gwrs, fe fyddwn ni'n mynd yn ôl at hynny ac fe fyddaf i'n ystyried hyn unwaith eto o ran codi'r mater gydag Ysgrifennydd presennol y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol i gael diweddariad, o ran yr ymateb cadarn a wnaethom ni, wrth gwrs, ar y pryd.

Rwy'n galw am ddadl, os gwelwch yn dda, yn amser y Llywodraeth ar yr argyfwng dyngarol yn Gaza, er mwyn i ni siarad ag un llais ynglŷn â'r mater hwn. Yn Gaza, mae sifiliaid yn cael eu lladd am geisio mynd i chwilio am fwyd. Mae fy hen gydweithwyr i yn ActionAid wedi rhybuddio am droi cymorth yn fater milwrol fel hyn, a'r unig ffordd ers wythnosau erbyn hyn y gall pobl daer Gaza gael gafael ar y bwyd maen nhw'n marw o'r angen amdano yw drwy deithio i safleoedd dosbarthu lle mae cannoedd wedi cael eu saethu'n farw. Mae hynny'n troi'r hyn a ddylai fod yn waith i achub bywyd yn lladdfa. Fel mae fy hen gydweithiwr Riham Jafari wedi rhybuddio, tra bod golwg y byd yn symud at y gwrthdaro rhwng yr Unol Daleithiau, Israel ac Iran, mae Gaza yn cael ei hanwybyddu. Ers bron i flwyddyn erbyn hyn, Gaza yw'r lle mwyaf peryglus ar y ddaear i fod yn blentyn. Mae mwy o bobl yn marw bob dydd. Nid yw hyn yn ymwneud â gosod un achos yn erbyn un arall; mae'n ymwneud â siarad yn erbyn lladd plant a sifiliaid yn ddiachos. Felly, a gawn ni'r ddadl honno, i annog Llywodraeth y DU i ddefnyddio pob dull diplomyddol i sicrhau mynediad dyngarol llawn i Gaza, a rhyddhau gwystlon a chael diwedd ar y rhyfel dinistriol hwn, oherwydd fe fydd hanes yn ein barnu ni am yr hyn a wnawn yn y foment hon, a'r hyn yr ydym ni'n ffaelu ei wneud?

Diolch i chi, Delyth Jewell. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig fod yr Aelodau wedi gwneud eu datganiadau nhw, unwaith eto, o gefnogaeth—fe gawsom ni lawer ohonyn nhw heddiw. Ac fe hoffwn innau ymateb—ac, yn wir, fe gododd Julie Morgan hyn hefyd—ein bod ninnau'n ymwybodol hefyd ac wedi ein harswydo o glywed yr wythnos diwethaf, hefyd, o'r cyfarfod hwnnw gyda'r UNRWA am bobl o Balesteina sydd wedi cael eu lladd wrth y safleoedd ar gyfer dosbarthu cymorth. Mae hynny'n mynd yn newyddion dyddiol, ac rwy'n ddiolchgar unwaith eto ein bod ni, heddiw, wedi gwyntyllu pryderon rhai o elusennau ac asiantaethau cymorth mwyaf y byd, i weld y corff a gefnogir gan Israel a'r Unol Daleithiau sy'n dosbarthu bwyd yn Gaza yn cael ei gau. Felly, unwaith eto, diolch i chi am godi hyn eto, fel gwnaeth llawer o Aelodau ar draws y Siambr hon heddiw.

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth am ddarpariaeth i ysgolion yn Nwyrain De Cymru? Mae sawl etholwr yn sir Fynwy wedi cysylltu â mi'n ddiweddar ynglŷn â'r awdurdod lleol yn newid y meini prawf ar gyfer mynediad at gludiant ysgol. Roedd disgyblion ysgol gynradd sy'n byw 1.5 milltir neu ymhellach o'r ysgol yn gymwys i gael cludiant ysgol ar y dechrau, ond mae hynny wedi newid i 2 filltir ac ymhellach erbyn hyn. Mae hyn wedi cael effaith fawr yn barod ar lawer o ddisgyblion sy'n mynd i Ysgol Gynradd yr Eglwys yng Nghymru yr Archesgob Rowan Williams ym Mhorthsgiwed. Mae llawer o rieni sy'n anfon eu plant i'r ysgol wedi cysylltu â mi, gan fynegi eu pryderon am yr effaith y bydd hyn yn ei chael arnyn nhw. Fe fydd cerdded i'r ysgol, i lawer o ddisgyblion, yn golygu cerdded trwy dir castell Cil-y-coed erbyn hyn, sy'n gallu bod yn beryglus yn ystod misoedd y gaeaf, gyda llifogydd yn digwydd, a chroesi cylchfan brysur iawn, sy'n peri llawer o bryderon o ran diogelwch. Nid yn unig hynny, ond fe fydd y newidiadau hyn yn sicr o arwain at gynnydd mewn cerbydau yn mynd i'r ysgol, a fydd yn arwain at fwy o dagfeydd ac allyriadau hefyd—rhywbeth sy'n gwbl groes i amcanion y Llywodraeth, yn fy marn i. Mae'n rhaid i mi ganmol y cynghorydd Ceidwadwyr Cymreig lleol, Lisa Dimmock, am ei holl waith diflino wrth helpu'r teuluoedd hyn gan wthio am ddatrysiad, ond mae gwir angen adolygiad o'r polisi hwn arnom ni ac fe fyddwn i'n erfyn ar yr Ysgrifennydd Cabinet i ymgysylltu â Chyngor Sir Fynwy er mwyn canfod ateb â synnwyr cyffredin, cyn cyflwyno datganiad yma yn y Siambr hon. Diolch i chi.

Diolch yn fawr, Natasha, a diolch yn fawr am godi'r mater pwysig iawn.

Mae hyn yn fater ar gyfer Cyngor Sir Fynwy, ond hefyd rwy'n credu ei bod yn bwysig bod uwchgynhadledd ar gludiant i'r ysgol, ar deithio dysgwyr, wedi bod, y gwnaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru, wrth gwrs, ei chadeirio a'i chynnull, ac rwy'n siŵr bod y materion hyn wedi cael eu codi bryd hynny.

Mae ymgyrch ddiweddar Jamie Oliver, Jamie's Dyslexia Revolution, wedi bod yn agoriad llygad i lawer o bobl, gan gynnwys fi, o weld yn fanwl yr heriau sy'n wynebu'r nifer o blant â dyslecsia yn ein systemau addysg ledled y DU. Mae Jamie Oliver wedi galw am hyfforddiant dyslecsia gorfodol mewn ysgolion, fel y gall disgyblion gael y gefnogaeth sydd ei angen arnyn nhw i ffynnu. Gall cael y diagnosis cynnar hwnnw wneud gwahaniaeth enfawr yn natblygiad plant a phobl ifanc, a gall sicrhau bod eu rhieni a'u hathrawon yn gallu rhoi'r gefnogaeth gywir, gobeithio, oherwydd rwy'n ymwybodol o blentyn yn sir Fynwy sydd newydd gael diagnosis, o'r diwedd, ym mlwyddyn chwech yr ysgol gynradd, ac mae hi flynyddoedd ar ei hôl hi o ran darllen, ond heb gael y gefnogaeth sydd ei hangen arni gan yr ysgol.

Ond rwy'n credu y byddai llawer o rieni, ac yn wir plant, yn gwerthfawrogi datganiad ar y mater gan ein hysgrifennydd iechyd, ynghylch a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried gweithredu sgrinio dyslecsia gorfodol yma yng Nghymru, a hefyd hyfforddiant priodol i athrawon newydd a mwy o gyllid i gael gwell cefnogaeth a chanlyniadau i blant â dyslecsia. Fel yr ydych chi'n ymwybodol, mae Llywodraeth y DU newydd ymateb i ymgyrch Jamie Oliver trwy ymrwymo i'r pwynt olaf hwnnw. Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Laura Anne Jones. Felly, rydyn ni'n gwybod pa mor effeithiol y gall ymgyrchoedd Jamie Oliver fod, a pha mor bwysig ydyw ei fod wedi datgelu ei amgylchiadau ei hun o ran dyslecsia, ac y bydd e'n cael effaith, ac rwy'n siŵr bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn cydnabod hynny yn yr holl waith pwysig gyda chyllid ychwanegol sydd ar gael ym maes addysg, o ran ymdrin ag anghenion dysgu ychwanegol.

Ac yn olaf, Gareth Davies.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn i alw am ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ynglŷn â'r diffyg cyfleoedd hyfforddi i seicolegwyr addysg yn y gogledd. Ar hyn o bryd, nid oes llwybr ar gyfer hyfforddiant doethurol yn y gogledd, a'r canolbarth, yn wir, gyda seicolegwyr addysg uchelgeisiol yn cael eu gorfodi i geisio lleoliadau yn Lloegr, lle mae gofynion cyllido yn aml yn eu rhwymo i aros am ddwy flynedd ar ôl cymhwyso, gan ddihysbyddu talent Cymru a gwaethygu ein prinder lleol.

Gyda galw cynyddol am asesiadau a diagnosis, yn enwedig ar gyfer cyflyrau fel awtistiaeth, mae amseroedd aros yn ymestyn, ac mae llawer o ddysgwyr agored i niwed yn cael eu methu. Nid ydyn ni ond yn wynebu anghydraddoldeb darpariaeth, ond mater systemig sy'n peryglu dyfnhau rhaniad y gogledd-de. Mae angen i gwrs seicoleg addysg gael ei sefydlu yn Wrecsam neu Brifysgol Bangor cyn gynted â phosibl. Felly, a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn amlinellu pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ehangu llwybrau hyfforddi seicoleg addysg yn y gogledd i ateb galw rhanbarthol, ac yn wir, cenedlaethol brys?

Diolch am y cwestiwn hwnnw, Gareth Davies. Wrth gwrs, mae hwn yn fater traws-lywodraethol o ran polisi a gweithredu darpariaeth yn ein sefydliadau addysg a'n gwasanaeth iechyd, ac mae hefyd yn briodol edrych arno fel mater rhanbarthol a thrawsffiniol hefyd o ran mynediad at hyfforddiant. Diolch.

Diolch i'r Trefnydd. 

Eitem 3 heddiw yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, iechyd y geg mewn plant, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Jeremy Miles. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Pydredd dannedd a chlefyd y gymiau yw'r ddau brif glefyd o ran iechyd y geg, ac, yn aml, mae modd atal y ddau. Fel cymaint o glefydau eraill, mae amddifadedd yn un o'r ffactorau niweidiol sy'n cynyddu risg pobl, yn enwedig plant, o brofi iechyd y geg gwael. Rŷn ni hefyd yn gwybod, os yw plant yn tyfu'n oedolion heb unrhyw bydredd dannedd cronig neu glefyd y gymiau, eu bod yn llawer mwy tebygol o gynnal iechyd y geg da drwy gydol eu hoes. Dyna pam mae un Llywodraeth ar ôl y llall wedi defnyddio dulliau hirdymor sy'n canolbwyntio ar atal i wella iechyd ceg plant yng Nghymru.

Y Cynllun Gwên yw ein rhaglen sy'n seiliedig ar dystiolaeth i atal pydredd dannedd. Ysgolion a meithrinfeydd mewn ardaloedd difreintiedig sy'n cael eu targedu ganddi. Cafodd ei chyflwyno'n genedlaethol 15 mlynedd yn ôl. Mae timau rhaglen yn gweithio gyda theuluoedd a phlant ifanc o'u geni hyd nes y byddan nhw'n saith oed. Y nod yw rhoi'r sgiliau a'r wybodaeth iddyn nhw i arfer brwsio eu dannedd bob dydd a chynnal iechyd y geg da.

Mae'r rhaglen yn annog arferion da o ran hylendid y geg drwy roi cyngor, brwsys dannedd a phast dannedd fflworid i deuluoedd; annog rhieni i fynd â'u plant at y deintydd cyn iddyn nhw droi'n flwydd oed; annog plant i frwsio eu dannedd bob dydd a rhoi farnais fflworid ddwywaith y flwyddyn i blant sydd yn y feithrinfa neu'r ysgol gynradd yn ardaloedd y rhaglen. Bob blwyddyn, mae tua 76,000 o blant yn cymryd rhan yn y rhaglen brwsio dannedd dan oruchwyliaeth. Mae 343,000 o blant wedi cael farnais fflworid drwy'r rhaglen, ac mae 2.9 miliwn o becynnau cartref, sy'n cynnwys brwsys dannedd a phast dannedd fflworid, wedi cael eu dosbarthu.

Dirprwy Lywydd, byddai'n dda o beth i mi, ar y pwynt yma, ddiolch i'r timau deintyddol cymunedol sydd wedi darparu'r rhaglen arloesol hon dros y 15 mlynedd diwethaf. Hoffwn i ddiolch hefyd i'r holl ysgolion a'u staff sydd wedi ei chroesawu ac wedi sicrhau bod brwsio dannedd yr un mor gyffredin a gwneud y gofrestr bob bore.

Dirprwy Lywydd, mae hon yn enghraifft wych o ymdrech gydweithredol rhwng y gwasanaeth iechyd ac addysg i wella iechyd pobl ifanc. Mae plant yn treulio tua 40 y cant o'u horiau deffro yn yr ysgol, a gall prydau ysgol fod yn draean neu'n fwy o fwyd plentyn yn ystod yr wythnos. Mae lleihau siwgr yn neiet ein plant yn gam pwysig arall tuag at wella'u hiechyd y geg. Yn 2009, fe wnaethon ni gyflwyno'r Mesur Bwyta'n Iach mewn Ysgolion (Cymru), wedi'i ategu â rheoliadau yn 2013. Fel y bydd yr Aelodau'n ymwybodol, ar hyn o bryd, rydyn ni'n ymgynghori ar newidiadau eraill a fydd yn parhau i helpu plant i ddatblygu arferion bwyta'n iach, i gael mynediad at fwyd iachach yn ystod oriau ysgol a gwneud dewisiadau bwyd iach.

Rydyn ni hefyd wedi cydnabod bod angen ymestyn addysg iechyd y geg y tu hwnt i blant oedran Cynllun Gwên, ac rydyn ni wedi achub ar gyfleoedd i ymgorffori addysg iechyd y geg a dewisiadau ffordd iach o fyw yn y cwricwlwm newydd. Mae Cwricwlwm newydd Cymru yn rhoi pwyslais cryf ar addysg ffyrdd iach o fyw drwy ei faes dysgu a phrofiad iechyd a lles. Dyma un o'r chwe maes allweddol yng Nghwricwlwm Cymru, ac mae wedi'i gynllunio i helpu dysgwyr i ddeall pwysigrwydd iechyd corfforol, lles meddyliol, a datblygiad emosiynol a chymdeithasol. Mae'n ymdrin â phynciau fel bwyta'n iach a maeth sy'n cefnogi dysgwyr i ddod yn unigolion iach, hyderus sy'n gallu llywio heriau a chyfleoedd bywyd.

Rwy'n troi yn awr at y diwygiadau deintyddol yr ydyn ni wedi'u cyflawni yn dilyn y pandemig. Rydyn ni'n gwybod bod defnyddio farnais fflworid yn ddull clinigol effeithiol ar gyfer atal clefyd deintyddol rhag datblygu. Trwy'r gwaith yr ydyn ni wedi'i wneud i ddiwygio contract deintyddol presennol y GIG, rydyn ni wedi gweld defnyddio farnais fflworid ar gyfer plant yn cynyddu o 15 y cant i fwy na 75 y cant. Ers y pandemig, mae mwy na 186,000 o blant newydd wedi cael mynediad at ofal deintyddol y GIG.

Felly, a yw'r holl newidiadau hyn yn gwneud gwahaniaeth i iechyd y geg plant yng Nghymru? Rydyn ni'n arolygu iechyd deintyddol plant o bryd i'w gilydd, yn bump a 12 oed. Gwnaeth yr adroddiad diweddaraf ar gyfer iechyd y geg plant pum mlwydd oed, a gafodd ei gyhoeddi'r llynedd, ddarganfod bod canran y plant a gafodd eu harchwilio sydd wedi colli dannedd, neu sydd â dannedd wedi'u llenwi, neu sydd wedi pydru wedi gostwng traean. Mae nifer cyfartalog, fesul plentyn, y dannedd sydd wedi pydru, sydd ar goll, neu wedi'u llenwi wedi gostwng 44 y cant. Ac roedd yr arolwg diweddaraf o blant 12 oed, a gafodd ei gyhoeddi ar ddechrau'r flwyddyn hon, hyd yn oed yn fwy calonogol. Mae canran dannedd sydd wedi'u colli gan blant, sydd wedi'u llenwi neu sydd wedi pydru wedi gostwng 40 y cant, ac mae nifer cyfartalog y dannedd sydd wedi pydru, sydd ar goll neu sydd wedi'u llenwi, fesul plentyn, wedi haneru. Mae achosion a difrifoldeb pydredd dannedd mewn plant wedi gostwng yn sylweddol ers 2008.

Ond mae yna waith i'w wneud eto. Mae un o bob pedwar plentyn 12 oed yn dal i wynebu pydredd dannedd. Mae hynny'n llawer gormod. Mae bwlch sylweddol yn parhau rhwng iechyd y geg plant o'r ardaloedd mwyaf difreintiedig a'r ardaloedd lleiaf difreintiedig yng Nghymru, er gwaethaf llwyddiant y rhaglen Cynllun Gwên. Bydd Cynllun Gwên yn parhau â'i waith, ond mae angen i ni hefyd fwrw ymlaen â gwaith 'Pwysau Iach: Cymru Iach' i leihau faint o siwgr sydd yn ein deietau, a'r newidiadau i reoliadau bwyd ysgol ac ym maes addysg o ddydd i ddydd. Rhaid i ni barhau i fabwysiadu dull system gyfan i ymdrin â'r hyn sy'n glefyd y mae'n bosibl ei atal, i raddau helaeth.

Diolch am eich datganiad heddiw, Ysgrifennydd Cabinet. Rydym ni i gyd yn cydnabod bod iechyd y geg plant yn arbennig o bwysig, yn enwedig gan mai heintiau deintyddol mewn plant yw un o'r clefydau cronig mwyaf cyffredin yn ystod plentyndod a dyma'r prif reswm dros ddefnyddio anesthetig cyffredinol pediatrig. Mae iechyd deintyddol gwael yn achosi poen ac anghysur, ac fe all arwain at drafferth bwyta, siarad a chysgu, a gall hefyd effeithio ar berfformiad academaidd, heb sôn am ansawdd bywyd cyffredinol rhywun. Rydym ni hefyd yn gwybod y gall arwain at grawniadau, gan roi plant o dan fwy o risg o fynd yn ddifrifol sâl neu'n septig a'r angen i'w derbyn i'r ysbyty. Rwy'n cydnabod llwyddiannau'r rhaglen Cynllun Gwên a'r gostyngiad yn nifer yr achosion a difrifoldeb pydredd dannedd ymhlith plant ers 2008. Felly, hoffwn i godi un o'r prif faterion y mae practisau deintyddol yn dal i'w wynebu wrth ymdrin â phlant.

Canfu bod plant yn gyfrifol am nifer anghymesur uchel o apwyntiadau wedi'u colli neu nad ydyn nhw wedi'u mynychu, ac nid oes gan bractisau deintyddol unrhyw fecanwaith i ymchwilio i pam mae apwyntiadau wedi'u colli, heblaw am ffonio'u rhieni. Mae hon yn broblem eang sydd nid yn unig yn gwastraffu amser clinig deintyddol gwerthfawr, ond sy'n golygu nad yw plant yn cael y gofal sydd ei angen arnyn nhw. Mae iechyd deintyddol gwael mewn plant yn arwydd mawr o esgeulustod gan y rhieni ac mae'n hanfodol bod mwy yn cael ei wneud i sicrhau bod plant yn mynychu apwyntiadau. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog rhieni i fynd â'u plant i apwyntiadau deintyddol? O ystyried yr argyfwng presennol yn neintyddiaeth y GIG, nid yw'n ddigon da i ganiatáu i hyn barhau. Pa gynigion sydd gennych chi ar gyfer ymchwiliad a chosbau mwy llym o ran y rhieni hynny sy'n methu â mynd â'u plant i apwyntiadau dro ar ôl tro?

Ysgrifennydd Cabinet, fe wnaethoch chi sôn am y diwygiadau deintyddol yr ydych chi wedi'u gwneud ers y pandemig, ac rydych chi nawr yn bwriadu ymgymryd â diwygiad mawr arall o wasanaethau deintyddol cyffredinol y GIG. Fel y gwyddoch chi, mae hyn wedi bod yn bryder mawr i'r gymuned ddeintyddol, yn enwedig oherwydd bod y cynigion yr ydych chi'n ceisio'u cyflwyno heb eu profi ac nid oes gennych chi unrhyw ddata na thystiolaeth i awgrymu y byddan nhw'n gweithio. Dirprwy Lywydd, mae'r gymuned ddeintyddol yn credu y byddai effeithiau difrifol ar iechyd y geg plant pe bai'r system newydd yn cael ei chyflwyno, a allai ddadwneud rhywfaint o'r gwaith da sydd eisoes wedi'i gyflawni. Er enghraifft, yn y system bresennol, bydd practisau deintyddol fel arfer yn ceisio gweld teulu gyda'i gilydd, neu, o leiaf, brodyr a chwiorydd gyda'i gilydd, a thrwy hynny arbed amser teithio a helpu teuluoedd i gyrraedd apwyntiadau. Fodd bynnag, byddai'r system newydd sy'n cael ei chynnig yn dod â'r arfer hwn i ben; byddai plant o'r un teulu, yn ôl pob tebyg yn cael apwyntiadau ar wahanol adegau ac o bosibl hyd yn oed mewn gwahanol bractisau deintyddol, gan gynyddu'r tebygolrwydd o golli apwyntiadau. Ysgrifennydd Cabinet, pe bai'r system newydd yn cael ei chyflwyno, sut ydych chi'n mynd i liniaru effaith gwahanu'r apwyntiadau teuluol hyn?

Byddai'r cynigion newydd hefyd yn golygu y byddai disgwyl i gleifion deithio'n bellach i apwyntiadau ac, i lawer, mae problemau trafnidiaeth eisoes yn rhwystr mawr rhag mynychu apwyntiadau ac yn debygol o effeithio galetaf ar deuluoedd â phlant ifanc, yn enwedig y rhai sy'n dibynnu ar drafnidiaeth gyhoeddus. Pa ystyriaeth ydych chi'n mynd i'w rhoi yn y system newydd o ystyried y ffaith y byddai rhieni, yn aml gyda mwy nag un plentyn, yn debygol o orfod teithio'n helaeth i fynychu apwyntiadau?

Fel y gwyddoch chi, Ysgrifennydd Cabinet, o dan y system newydd, ni fyddai deintyddion yn gallu rhannu cofnodion cleifion neu luniau pelydr-x rhwng practisau, gan greu rhwystrau sylweddol rhag cynnal llwybrau triniaeth personol, cyson. Bydd hyn nid yn unig yn cynyddu'r amser sydd ei angen ar gyfer pob apwyntiad, gan y byddai angen dyblygu cymryd cofnodion ac aildynnu lluniau pelydr-x, byddai hefyd yn tanseilio'n uniongyrchol gofal ataliol, gan na fyddai gan bob deintydd fynediad at hanes blaenorol y claf. Bydd hyn yn broblem yn arbennig i blant agored i niwed, oherwydd bydd yn anoddach i ddeintyddion nodi esgeuluso a cham-drin hirdymor plant. Gall hefyd fod yn broblem i ddeintyddion, wrth ymdrin â phlant ac, yn wir, oedolion â chyflyrau niwroamrywiol neu gyflyrau iechyd difrifol a chronig eraill, gan y byddan nhw'n gofyn dro ar ôl tro am iechyd neu gyflwr meddygol eu claf neu ba feddyginiaeth y maen nhw'n ei chymryd ar hyn o bryd. Sut mae Llywodraeth Cymru yn mynd i sicrhau nad yw'r newidiadau arfaethedig yn effeithio'n anghymesur ar y plant agored i niwed hynny a'r rhai sydd â phroblemau sy'n gysylltiedig ag iechyd?

Yn olaf, Ysgrifennydd Cabinet, ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru sydd â'r difrifoldeb a'r gyfran uchaf o blant sydd â phydredd dannedd a deintgig, ac, fel y soniwyd amdano'n gynharach, gwyddom ni fod hyn yn effeithio ar iechyd plant a hyd yn oed disgwyliadau addysgol yn y tymor hir. Eto mae tystiolaeth wedi dangos nad yw llawer o rieni yn gwybod nac yn deall y cysylltiad hwn o hyd. Gyda hyn mewn golwg, pa gamau penodol ydych chi'n eu cymryd i wneud rhieni yn ymwybodol o hyn ac i barhau i'w hatgoffa o bwysigrwydd iechyd cyffredinol eu plant? Diolch.

Diolch i'r Aelod am y gydnabyddiaeth a roddodd i lwyddiant Cynllun Gwên. Bydd gan bob un ohonom enghreifftiau yn ein hetholaethau o'r rhaglen hon sy'n ymestyn i ysgolion ac yn ymgysylltu â phlant, â staff ac yn wir â theuluoedd—i ymateb i'w bwynt olaf—mewn ffordd sydd, fel y gwelsom o'r ffigurau yr oeddwn yn gallu eu rhannu gyda'r Siambr, yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Felly, bydd ein hymrwymiad i'r rhaglen yn parhau.

Mae hefyd yn gywir i ddweud fy mod yn cydnabod yn llwyr, fel y byddwn ni i gyd, pan geir iechyd y geg gwael a'r heriau a all godi o ganlyniad i hynny, y gall, mewn gwirionedd, fel y dywedodd, effeithio ar bresenoldeb a llesiant ac, yn wir, cyrhaeddiad mewn rhai amgylchiadau hefyd. Dyna ran o'r rheswm pam mae mor bwysig gwneud yn siŵr ein bod yn gallu cefnogi plant i gynnal iechyd y geg da pan fyddant yn oedolion.

Manteisiodd ar y cyfle i roi ei farn ar y contract newydd, sydd, fel y bydd yn gwybod, mewn cyfnod o ymgynghori. Bydd wedi clywed y Prif Weinidog yn dweud yn gynharach ein bod wedi cael nifer uchel iawn, iawn o ymatebion, rhywbeth yr wyf yn ei groesawu'n fawr iawn. Mae'r contract yr ymgynghorir arno yn un a oedd yn ganlyniad i 13 mis o drafod gyda Chymdeithas Ddeintyddol Prydain, a llawer o flynyddoedd o ddatblygiad cyn hynny, yn seiliedig ar dystiolaeth a phrofiad helaeth. Felly, rwy'n gwbl hyderus y bydd yn ein helpu yn ein nod cyffredin, ar draws y Siambr, i ymestyn mynediad at ddeintyddiaeth y GIG, sy'n rhan bwysig o sut y gallwn gefnogi pobl ifanc i wneud yn siŵr bod eu hylendid deintyddol a'u hiechyd deintyddol yn dda.

Bydd wedi nodi fy mod wedi dweud yn fy natganiad, hyd yn oed o dan y set bresennol o ddiwygiadau, cyn y diwygiad mwy sylweddol yn y contract sy'n destun ymgynghoriad, neu yn sicr wedi bod yn destun ymgynghoriad, mae 186,000 o gleifion newydd sy'n blant wedi gallu cael mynediad at ofal deintyddol y GIG, sy'n gynnydd da. Rydym yn amlwg eisiau gweld y ffigur hwnnw'n cael ei ymestyn.

Nid wyf yn cydnabod llawer o'r pwyntiau a roddodd yr Aelod yn ei gwestiwn, mewn perthynas â'r contract deintyddol newydd. Yr hyn y byddwn i'n ei ddweud wrtho yw fy mod yn credu y bydd y contract yn cymell deintyddion i weld plant. Yn sicr, mae ganddo ddarpariaethau yno i ysgogi'r dull hwnnw o atal, a wnaeth, yn iawn, ganolbwyntio arno yn ei sylwadau. Rwy'n credu mai dyna beth y byddwn yn ei weld o ganlyniad i'r diwygiadau, ond bydd cyfleoedd pellach, pan fyddwn wedi ystyried y nifer sylweddol o sylwadau a wnaed yn yr ymgynghoriad, iddo ymgysylltu â mi ymhellach ar fanylion y contract hwnnw pan fydd yn cael ei gwblhau. 

Mae Cymdeithas Deintyddiaeth Bediatrig Prydain yn argymell y dylai pob plentyn gael archwiliad deintyddol erbyn eu bod nhw'n un oed, neu cyn gynted ag y bydd eu dannedd cyntaf yn ymddangos. Mae hyn, wrth gwrs, yn hollbwysig ar gyfer canfod problemau cynnar ac adeiladu arferion iach. Fodd bynnag, mae'r data diweddaraf yn dangos mai dim ond 48.5 y cant o blant yng Nghymru a gafodd mynediad at ofal deintyddol y gwasanaeth iechyd yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Mae mwy na hanner yn colli'r gofal sydd ei angen arnyn nhw.

Dwi wedi galw dro ar ôl tro i ymyrraeth gynnar a mynediad fod wrth wraidd strategaeth y Llywodraeth ar gyfer iechyd y geg. Mae nifer y triniaethau brys i blant yn cynyddu, tra bod apwyntiadau rheolaidd yn lleihau. Heb weithredu, mi ydym ni’n peryglu niwed hirdymor i iechyd ein plant.

Nid yw'r broblem yn ymwneud â chyfyngiad mynediad yn unig. Mae'n anghyfartal hefyd. Mewn rhai rhannau o Gymru, mae'r sefyllfa yn waeth fyth. Yn ardal Betsi Cadwaladr a Phowys, dim ond 39 y cant o blant a gafodd eu gweld gan ddeintydd y gwasanaeth iechyd y llynedd. Unwaith eto, rydyn ni'n gweld loteri cod post o ran gofal deintyddol. Felly, sut ydych chi, Ysgrifennydd Cabinet, am sicrhau tegwch gwasanaeth ledled Cymru?

Mae'r broblem yn fwy difrifol fyth i blant iau. Dim ond 38 y cant o blant dan bump oed yng Nghymru a gafodd eu gweld gan ddeintydd y gwasanaeth iechyd y llynedd. Yn ardal Betsi Cadwaladr, dim ond 29 y cant oedd y ffigwr hwnnw—y ganran isaf o unrhyw grŵp oedran. Mae'r blynyddoedd hyn yn hanfodol i ddatblygiad, ac mae methu gofal ar y cam hwn yn gallu arwain at ganlyniad gydol oes. Felly, pa gamau bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn eu cymryd i wella'r gwasanaeth yn ardal Betsi Cadwaladr yn benodol?

Rydym ni hefyd yn gweld llai o bractisau yn derbyn cleifion newydd sy'n blant o fewn y GIG. Dim ond 27 y cant o bractisau deintyddol yng Nghymru sy'n gwneud hynny ar hyn o bryd. Mae hynny'n arwydd clir nad yw'r system yn gweithio ar hyn o bryd. Ac, y tu hwnt i fynediad, mae'r model cyflawni ei hun yn newid mewn ffyrdd pryderus. Mae rhieni a phlant yn cael eu trin gan wahanol ddarparwyr. Mae cleifion yn cael eu tynnu oddi ar restrau practisau lleol. Mae'r newidiadau hyn yn bygwth parhad gofal, sy'n arbennig o bwysig i blant, sy'n elwa ar berthynas sefydlog ag ymarferwyr dibynadwy. Felly, sut byddwch chi'n sicrhau eich bod chi'n ymdrin â mater parhad gofal a bod cleifion yn gallu disgwyl parhad gofal o'r fath ?

Oni bai ein bod ni'n ymdrin ag achosion sylfaenol yr argyfwng mynediad hwn, yn enwedig contract deintyddol y GIG diffygiol, byddwn ni'n peri i anghydraddoldebau barhau dros yr hirdymor, gyda mwy o blant yn tyfu gyda phroblemau iechyd deintyddol y mae'n bosibl eu hatal. Mae'r Llywodraeth yn honni bod atal yn ganolog i'w diwygiadau, ond ar wahân i rywfaint o ehangu o ran defnyddio farnais fflworid, mae'r cynigion yn dal i gael eu datblygu o amgylch y model sy'n canolbwyntio ar driniaeth. Nid yw hyn yn cefnogi newid gwirioneddol yn y ffordd y mae gofal yn cael ei ddarparu.

Mae rhaglenni brwsio dannedd dan oruchwyliaeth mewn lleoliadau gwasanaethau blynyddoedd cynnar i'w croesawu, fel y rhai a gafodd eu hegluro yn y datganiad heddiw, Cynllun Gwên, ond nid ydyn nhw'n ddigon ar eu pen eu hunain. Rhaid i atal fod yn rhan o ddull iechyd cyhoeddus ehangach, gan gynnwys gweithredu cryf ar farchnata, labelu, a'r siwgr mewn bwyd a diod, yn enwedig yr eitemau sydd wedi'u hanelu at blant. Mae dull cydgysylltiedig o atal felly yn hanfodol. Mae mwy na gofal deintyddol yn unig yn dylanwadu ar iechyd y geg. Mae'n gysylltiedig, fel yr esboniodd yr Ysgrifennydd Cabinet, â deiet, ond hefyd addysg, incwm a thai. Mae'n rhaid i ni ystyried y ffactorau ehangach hynny. Felly, pa ystyriaeth y mae'r Gweinidog Cabinet wedi'i rhoi i'r materion hyn fel rhan o'r agenda ataliol ehangach, ac a all ymhelaethu ar ba fuddsoddiad sy'n cael ei roi i'r agenda ataliol ehangach hon?

Mae'n rhaid i ni hefyd ymdrin ag anghydraddoldebau sydd wedi'u gwreiddio'n ddwfn. Yn ôl rhaglen epidemioleg ddeintyddol GIG Cymru, mae dros 25 y cant o blant 12 oed yng Nghymru yn dal i wynebu pydredd dannedd. Mae hynny'n welliant ers 2016-17, ond mae'r gyfradd o bydredd heb ei drin yn parhau i fod yn rhy uchel. Ac, unwaith eto, y cymunedau mwyaf difreintiedig yw'r rhai sydd wedi'u taro waethaf. Mae bwlch 10 pwynt canran o ran mynediad at driniaeth rhwng y grwpiau mwyaf difreintiedig a lleiaf difreintiedig. Nid bwlch yn unig yw hynny, mae hynny'n anghyfiawnder. Felly, a yw'r Ysgrifennydd Cabinet yn gweld rôl i gyflwyno ymweliadau deintyddol ag ysgolion ledled Cymru?

Rwy'n falch bod yr Aelod wedi gallu cydnabod llwyddiant y rhaglen Cynllun Gwên dros y 15 mlynedd diwethaf. Rwy'n credu ei bod yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol, fel y cafodd ei gydnabod yn ei gwestiwn. Gwnaeth y pwynt pwysig am bwysigrwydd ymweld â deintyddion ym mlwyddyn gyntaf bywyd plentyn, ac yn wir, mae hynny'n un o ddibenion y rhaglen honno'n benodol: annog hynny nawr. Ac amlinellais i'r llwyddiannau y mae'r rhaglen wedi'u cael o ran hynny yn fy natganiad yn gynharach.

Mae'n gwneud pwynt pwysig am bwysigrwydd cysondeb y ddarpariaeth ym mhob rhan o Gymru, ac mae'n nodi'n deg bod rhai heriau mewn rhannau o'r gogledd o ran deintyddiaeth y GIG. Fodd bynnag, mae hynny'n rhywbeth y mae'r bwrdd iechyd yn ymwneud yn weithgar iawn, iawn ag ef, ac mae wedi cael llwyddiant nid yn unig wrth ailddosbarthu'r cyllid, ond mae hynny'n golygu, wrth gwrs, bod awydd mewn practisau i ymgymryd â mwy o waith y GIG gyda'r cyllid hwnnw. Felly, rwy'n croesawu hynny ac yn amlwg eisiau gweld yr ehangu hwnnw, fel rwy'n siŵr y byddwn ni yn ei weld, o ganlyniad i'r contract newydd.

Bydd yn gwybod hefyd bod y porth mynediad deintyddol wedi'i gynllunio'n rhannol i ddeall lefel y galw ym mhob rhan o Gymru, ac i ymdrin â'r pwynt y gwnaeth ef ei ddisgrifio fel loteri cod post. Rwy'n credu mai dyna oedd un o'r rhesymau dros y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn ei argymell yn y lle cyntaf. Felly, bydd yn gwybod bod hynny wedi cael ei gyflwyno ym mhob rhan o Gymru ers mis Chwefror eleni. Mae dal yn ei ddyddiau cynnar, ond rwy'n credu bod hynny'n gam cadarnhaol ymlaen, ac rwy'n ddiolchgar i gyd-Aelodau yn y Siambr am roi croeso cyffredinol i hynny mewn cyd-destunau eraill. Rwy'n credu mewn gwirionedd, fel y dywedais i yn fy ymateb i Joel James, y bydd y contract newydd yn annog deintyddiaeth y GIG ar gyfer plant, ac, fel y gwnaeth gydnabod yn ei gwestiwn, mae rhai darpariaethau yna ar gyfer ymestyn y dull ataliol hwnnw. 

Fe wnaeth gyfres bwysig iawn, ac yn fy marn i, ddiddorol, o sylwadau o ran atal. Y cyd-destun ehangach ar gyfer hynny yw, fel y nodais i'n rhannol yn y datganiad, o ran sicrhau ein bod ni'n cyflwyno rheoliadau ynghylch rhai o'r bwydydd hynny yr ydyn ni'n gwybod eu bod fwyaf niweidiol i iechyd plant yn gyffredinol ac yn benodol i'w hiechyd y geg. Rwy'n cofio'n ddiweddar iawn i ni gael pleidlais yn y Senedd ynglŷn â gwahardd lleoli bwydydd â chynnwys siwgr uchel mewn mannau gwerthu. Cofiaf hefyd, yn anffodus, bod ei blaid ef wedi pleidleisio yn erbyn y rheoliad hwnnw. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod ni'n cymryd y safbwynt cyfannol hwnnw, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod ni'n gallu cael cefnogaeth pob rhan o'r Siambr wrth wneud hynny.

Rwy'n credu mai Cynllun Gwên yw un o'r mentrau anghydraddoldebau iechyd pwysicaf y mae Llywodraeth Cymru wedi'i chyflwyno. Mae'n syml, mae'n gymharol rad ac mae'n cael effaith mor gadarnhaol ar iechyd deintyddol a cheg plant ifanc. Mae'n hanfodol bod plant yn cael fflworid ar eu dannedd a bod y fflworid hwnnw'n aros yno, ac mae'r rhaglen hon yn gwneud yn union hynny, gan sicrhau bod plant a'u teuluoedd yn cael cyngor ac, yn amlwg, bod plant yn cael triniaeth ar adeg bwysig iawn yn eu bywydau.

Rydym ni'n gwybod bod atal yn hanfodol i wella iechyd y geg plant. Rwyf i wedi bod yn ffodus iawn i weld Cynllun Gwên yn cael ei gyflwyno mewn meithrinfeydd ac ysgolion ar draws fy etholaeth, ond yn enwedig ym Mharc Caia, sydd â rhai o'r wardiau mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Mae angen i ni sicrhau ein bod ni'n cael nifer y lleoliadau sy'n darparu Cynllun Gwên yn ôl i lefelau cyn pandemig COVID ac yna cynyddu nifer y plant hefyd. Felly, rwy'n falch o weld bod y gyllideb wedi'i neilltuo, ond beth arall ydych chi'n credu y gallwn ni'i wneud, Ysgrifennydd Cabinet, i sicrhau bod y bwlch hwnnw rhwng iechyd y geg ein plant ifanc o'r teuluoedd mwyaf difreintiedig a'n plant o'r teuluoedd lleiaf difreintiedig yn cael ei gau?

Diolch i Lesley Griffiths am y cwestiynau yna a byddwn i'n cysylltu fy hun â'r pwyntiau y mae hi wedi'u gwneud am bwysigrwydd cau'r bwlch hwnnw. Mae nifer o bwyntiau wedi'u gwneud am hynny heddiw, ac rwyf i wir yn credu ei fod yn hanfodol. Mae Cynllun Gwên yn dangos sut y mae modd gwneud hynny. Rwy'n credu eich bod chi wedi sôn am nifer yr ysgolion sy'n cymryd rhan yn y rhaglen honno. Mae'r ffigurau a gafodd eu cyhoeddi'r llynedd yn dangos bod 1,176 o ysgolion a meithrinfeydd yn cymryd rhan, pob un ohonyn nhw mewn ardaloedd dan anfantais, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, a chafodd mwy na 203,000 o becynnau brwsio dannedd eu dosbarthu yn yr ardaloedd hynny yn y ffigurau y llynedd.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n parhau â'r ffocws hwnnw ar y rhaglen honno. Mae'n rhaglen lwyddiannus. Rydym ni'n gwybod, gallwn ni weld y dystiolaeth o'r llwyddiant hwnnw, felly rwy'n falch ein bod ni’n ymrwymo i'r rhaglen honno yn y dyfodol, a'r cyfleoedd i ymgorffori gwaith Cynllun Gwên ar y naill law gyda'r cyfleoedd yn y cwricwlwm ar y llaw arall, rwy'n credu ei bod yn rhan bwysig iawn o gau'r bwlch hwnnw. Rwy'n credu bod y porth mynediad deintyddol hefyd yn rhoi'r math o ddata y bydd ei angen ar fyrddau iechyd i allu targedu'r adnoddau, targedu'r ddarpariaeth mewn ffordd a all ein helpu gyda'n gilydd i gau'r bwlch hwnnw.

Prynhawn da, Ysgrifennydd Cabinet, a diolch am eich datganiad. Rwy'n croesawu'r canolbwyntio ar atal, ac mae hyn yn edrych fel ei fod yn fater cyfiawnder cymdeithasol gwirioneddol, ac yn ymwneud â'r pryderon gwirioneddol sydd gennym ni ynglŷn ag annhegwch y teuluoedd tlotach hynny nad ydyn nhw'n gallu cael mynediad ac nad oes ganddyn nhw'r anogaeth i allu gwneud y trefniadau dyddiol hynny yr ydyn ni'n gwybod eu bod yn eu helpu mewn gwirionedd.

Diolch am hynny, ond roeddwn i ond yn tybio a gaf i ofyn i chi am rywbeth arall sy'n effeithio ar ein plant ni, a hynny yw dannedd cam. Os oes gennych chi ddannedd cam iawn fel plentyn, yna gallwch ystyried fframiau dannedd, ac yng Nghymru mae gennym ni amseroedd aros anhygoel am driniaethau orthodontig. Ym mis Hydref, tynnodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan sylw at amseroedd aros o dair i bedair blynedd am driniaeth orthodontig, sy'n golygu bod rhai pobl ifanc, mewn gwirionedd, yn treulio'u glasoed cyfan, bron â bod, yn aros i gael y fframiau hynny, sydd wedyn yn gorfod aros yn eu lle am nifer o fisoedd, os nad yn hirach, er mwyn ceisio ymdrin â'r mater. Codais achos plentyn 14 oed o'r blaen a oedd yn aros 18 mis am driniaeth orthodontig y GIG, gan deithio bob dydd i Henffordd. Felly, tybed, Ysgrifennydd Cabinet, a gaf i ofyn i chi, drwy'r porth iechyd deintyddol newydd efallai, ein bod yn gallu cael rhai ffigurau ynghylch amseroedd aros ar gyfer triniaeth orthodontig i'n plant a'n pobl ifanc hefyd. Diolch yn fawr iawn.

Rwy'n ddiolchgar iawn i Jane Dodds am hynna. Fel y bydd hi'n gwybod, rwyf i wedi gwneud ymrwymiad o'r blaen i gyhoeddi mwy o wybodaeth o ran amseroedd aros ar sail fwy manwl, felly, byddaf i'n ystyried y pwynt penodol hwnnw pan fyddwn ni'n cyhoeddi ein datganiad tryloywder yn yr hydref. Dylwn i ddweud bod y ffigurau a gafodd eu cyhoeddi'r llynedd yn dangos 10,100 o driniaethau orthodontig, sef yr ail uchaf ar gofnod, ar ôl y flwyddyn flaenorol pan gafodd bron i 10,700 o driniaethau eu cychwyn, felly mae hynny'n gynnydd o tua 10 y cant mewn gweithgarwch o'i gymharu â 10 mlynedd yn ôl.

Yn amlwg, nid ydyn ni eisiau i unrhyw un aros yn rhy hir am driniaeth. Un o'r materion yr ydyn ni'n eu nodi wrth i ni edrych ar fanylion rhai o'r amseroedd aros hirach hynny yw patrwm o atgyfeirio cynnar i driniaeth orthodontig cyn yr amser gorau ar gyfer yr ymyrraeth, os gallaf ei roi felly, mewn ffordd anghlinigol iawn. Yr effaith net o hynny yw gwneud i'r rhestr aros ymddangos yn hirach nag efallai y dylai fod. Felly, byddwn ni eisiau deall yn fwy manwl beth sy'n digwydd yno. Nid ydw i am eiliad yn lleihau pwysigrwydd y mater, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig gweld cyd-destun hynny hefyd.

Diolch yn fawr am y datganiad. Mae hi'n gywir, dwi'n meddwl, i roi'r pwyslais ar raglenni ataliol ym maes iechyd y geg, ac mae yna waith clodwiw yn digwydd. Ond mae un o bob pedwar o blant 12 oed yn debygol o fod angen triniaeth ddeintyddol, fel rydych chi'n ei nodi yn eich datganiad eich hun. Y gwir amdani ydy nad ydy mynediad at driniaeth ddeintyddol ar gael i bob plentyn o bell ffordd, efo plant o deuluoedd incwm isaf yn dioddef waethaf.

Mae'r diffyg yma mewn gwasanaethau deintyddol ar gyfer plant yn Arfon yn un o'r materion a ddaeth i'm sylw i flynyddoedd yn ôl erbyn hyn, ac yn un o'r rhesymau pam y gwnes i gomisiynu adroddiad annibynnol i edrych ar broblemau deintyddiaeth yn y gogledd. Mi ddaeth yr adroddiad, fel y gwyddoch chi, i'r casgliad bod sefydlu ysgol ddeintyddol i hyfforddi deintyddion y dyfodol yn y gogledd yn rhan allweddol o wella'r sefyllfa, gan gynnwys ar gyfer plant.

Felly, ydych chi'n cytuno, yn ogystal â phwysleisio'r gwaith ataliol, bod angen cynyddu gweithlu'r dyfodol, y gweithlu deintyddol hwnnw? Fedrwch chi roi diweddariad am lle mae'r Llywodraeth arni o ran ystyried yr achos busnes am ysgol ddeintyddol yn y gogledd, sydd wedi cael ei gyflwyno gan brifysgolion Bangor ac Aberystwyth?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Llongyfarchiadau iddi hi am ei hymdrechion lobïo parhaus yn hynny o beth. Rwyf wedi darllen yr adroddiad, fel y mae'r Aelod yn gwybod, ac fe ges i gyfle i fod yn rhan fach o'r gynulleidfa ar gyfer y cyflwyniad y gwnaeth yr Aelod ei drefnu rai wythnosau yn ôl. Fel rwy'n deall, mae'r trafodaethau rhwng y prifysgolion a'r bwrdd iechyd yn parhau i fynd yn eu blaenau, ac mae'r trafodaethau yn digwydd i weld lle mae'r datblygiadau hynny. Mae'r Aelod yn gwybod fy mod i'n annog bod cydweithio'n digwydd. Does dim, ar hyn o bryd, cyllideb sydd ar gael i ariannu'r math o ddatblygiad sydd gan yr Aelod mewn golwg, ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod y cynnig yn datblygu fel ei fod e'n barod ar gyfer y cyfnod pan, rwy'n gobeithio, y bydd hynny'n gallu dod.

Fyddwn i ddim yn dweud fy hun mai'r her yw nad oes digon o ddeintyddion. Yr her greiddiol yw nad oes digon o'r deintyddion sydd gyda ni yn gwneud gwaith yn y gwasanaeth iechyd. Dyna sydd wrth gefn y diwygiadau pellach rŷn ni'n gobeithio eu cyflwyno, fel bod y cytundeb deintyddol yn fwy atyniadol i ddeintyddion allu darparu gwasanaethau yn y gwasanaeth iechyd. Dyna rŷn ni, yn sicr, eisiau ei weld, dyna rŷn ni'n gobeithio ei weld, ac rwy'n credu y gwnawn ni weld hynny. Bydd cyfle i gael trafodaeth bellach ar hynny pan fyddwn ni'n datgan canlyniad yr ymgynghoriad diweddar.

Hoffwn i ategu'r llongyfarchiadau i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Dwi wedi gweld gyda fy mhlant fy hun fudd y cynllun yma—mae ychydig llai o frwydr nawr yn y boreau a'r nosweithiau i frwsio dannedd y plant.

Mae'n broblem o hyd mewn rhai ardaloedd difreintiedig yng Nghaerdydd. Mae'n amhosib cael apwyntiad check-up cyson gyda'r gwasanaeth iechyd—dim ond apwyntiadau brys sy'n cael digwydd. Dŷch chi'n fwy ymwybodol na ni i gyd o deimladau cryf y deintyddion ynglŷn â'r contractau. Ro'n i'n cael check-up yr wythnos diwethaf, ac roedd y deintydd yn cael go arnaf fi, yn meddwl taw fy mai i oedd e. Roedd hi'n dweud ei bod hi'n gadael y gwasanaeth iechyd nawr oherwydd y cytundeb.

Ond i ategu sylwadau Joel James ynglŷn â'r deintydd teuluol yn dod i ben—eich bod chi'n methu mynd fel teulu cyfan at y deintydd—mae hynny'n mynd i gael ergyd ar deuluoedd. A hefyd y ffioedd gwahanol i blant. Roedd y deintydd ro'n i'n siarad â hi yn teimlo'n gryf iawn y dylai'r un ffi fod ar gyfer pob plentyn—nid bod rhai plant yn cael eu gweld yn fwy proffidiol na phlant eraill. Felly, sut ydych chi'n ymateb i hynny, Ysgrifennydd y Cabinet? Diolch yn fawr.

Dwi ddim yn adnabod y feirniadaeth honno o'r cytundeb. Dwi'n credu bod rhai o'r beirniadaethau sydd wedi cael eu gwneud ar lefel ymgyrch i'r cytundeb yn gamarweiniol. Bydd cyfle gyda ni i edrych ar y manylion go iawn ar ôl i ni ddatgan canlyniad yr ymgynghoriad hwnnw. Rwy'n sicr yn grediniol mai cyfrannu tuag at yr ateb mae'r cytundeb newydd yn ei wneud, nid gwneud y sefyllfa yn waeth.

Diolch yn fawr iawn am eich datganiad, a'ch dull gweithredu cyfannol o ran y dangosydd ataliol pwysig iawn hwn, sy'n ddangosydd da iawn o ran amddifadedd, rydym ni'n gwybod hynny. Rwy'n cefnogi'n gryf eich bod yn gwneud hyn yn gydnaws â'r ymgynghoriad pwysig y mae'r Ysgrifennydd dros Addysg yn ei gynnal ar yr hyn sydd wedi'i gynnwys mewn prydau ysgol, oherwydd mae'n amlwg bod angen i ni fod yn gweini bwyd iach yn ein hysgolion ni. A fyddwch chi'n cyhoeddi'r manylion fel y gallwn ni eu gweld fesul ysgol? Oherwydd yr ysgolion sy'n parhau i fod â lefelau uchel iawn o bydredd dannedd ymhlith plant 12 oed yw'r rhai y mae angen i ni ganolbwyntio arnyn nhw wrth archwilio'r bwyd ysgol. Beth yw rôl yr ymwelwyr iechyd wrth annog rhieni i ddarparu dim ond dŵr neu laeth mewn poteli? Oherwydd bod diodydd pefriog, neu'n wir, sudd mewn poteli, yn hollol wenwynig i ddannedd. Diolch yn fawr iawn am gynnal y dull gweithredu ataliol hwn.

Rwy'n cydnabod diddordeb parhaus Jenny Rathbone yn y maes hwn a'r gwaith y mae hi'n ei wneud o ran y cysylltiad rhwng bwyd ac iechyd mewn sawl ffordd. Fel y cyfeiriais i ato yn fy natganiad, ochr yn ochr â gwaith parhaus Cynllun Gwên, sy'n ymgysylltu â'r gweithlu addysg a'r gweithlu iechyd yn y ffordd yr oedd hi'n ei chydnabod yn ei chwestiwn, rwy'n credu bod bwrw ymlaen â 'Pwysau Iach: Cymru Iach', lleihau siwgr yn ein deietau yn gyffredinol, yn benodol yng nghyd-destun ysgolion, a'r ymyriadau rheoleiddio ehangach hynny ynghylch ble mae archfarchnadoedd yn lleoli bwydydd sy'n uchel mewn siwgr, gan gyfyngu ar y rhain wrth y pwynt gwerthu, yn gyfres bwysig o ddiwygiadau yr ydyn ni wedi'u pasio yma fel Senedd. Rwy'n credu y byddwn ni'n gweld effeithiau'r rheini ar iechyd yn gyffredinol, ond yn benodol yn y cyd-destun iechyd plant hwn. Yn sicr, fe wnaf i weithio'n agos gyda fy nghyd-Ysgrifennydd, Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i ddeall beth arall y gallwn ni'i wneud i sicrhau y gall y gwaith y mae hi'n ei wneud drwy'r rheoliadau y mae hi'n ymgynghori arnyn nhw a'r gwaith yr ydw i'n ei wneud yn fy mhortffolio i fod yn fwy cydnaws â'i gilydd i'r diben hwnnw.

Ac yn olaf, James Evans.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ysgrifennydd Cabinet, a gaf i groesawu'ch datganiad heddiw a'r cynnydd sydd wedi'i wneud ar y prosiect hwn? Rwy'n credu ei fod yn wirioneddol gadarnhaol, oherwydd rydym ni'n gweld y cysylltiad rhwng iechyd y geg ac iechyd cyffredinol. Os gallwn ni sicrhau bod pobl iau yn iachach o ran eu hiechyd y geg, rwy'n siŵr y bydd eu hiechyd cyffredinol yn well wrth iddyn nhw dyfu.

Dau gwestiwn cyflym, Ysgrifennydd Cabinet. Mae'r cynllun hwn yn mynd o ddim i saith oed. Ydych chi'n ystyried ehangu hyn yn y dyfodol, efallai hyd at blant 10 oed, i gau'r bwlch hwnnw mewn gwirionedd? Oherwydd yr hyn nad ydyn ni eisiau'i weld yw pobl yn cyrraedd saith oed ac yna'n diflannu o ran eu hiechyd y geg. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr ei fod yn parhau'r holl ffordd. 

Fel y dywedodd fy nghyd-Aelod Joel James ynghylch faint o apwyntiadau pobl ifanc a gafodd eu colli, ac yn enwedig plant, rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae angen ymdrin ag ef. Pa waith mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod deintyddion yn gallu mynd i ysgolion, i wneud yn siŵr eu bod yn mynd i'r lleoedd lle maen nhw, fel nad oes rhaid i rieni fynd â'u plant o'r ysgol, maen nhw'n cael eu gweld yno, a fydd yn ei gwneud hi'n haws o lawer i'r plant hynny fynd i'r apwyntiadau hynny? Diolch, Dirprwy Lywydd.

Ar y pwynt cyntaf, mae dyluniad y rhaglen yn cael ei arwain yn glinigol. Yr hyn yr ydyn ni'n ei wybod yw, os gallwch chi sicrhau bod iechyd y geg plant yn dda yn bump oed, yna rydych chi'n llawer mwy tebygol o allu cynnal hynny gyda phlant hŷn a phan fyddan nhw'n cyrraedd eu llawn dwf. Rwy'n credu mai'r cyfle i ni yw ymestyn cyrhaeddiad Cynllun Gwên, gan sicrhau bod y sylw mor helaeth ag y gall fod fel ei fod yn rhoi'r gefnogaeth honno i gymaint o blant â phosibl. Rwy'n credu bod sgwrs ehangach i'w chael o ran sut yr ydyn ni'n ystyried ffyrdd arloesol, creadigol o wneud yn siŵr bod y gefnogaeth barhaus honno ar gael gan ddeintyddion i blant oedran ysgol, a bod myfyrdodau parhaus ar yr hyn y gallwn ni ei wneud yn y maes hwnnw.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Eitem 4 yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a’r Gymraeg ar y dull gweithredu o ran cyllideb 2026-27. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch heddiw o roi diweddariad i'r Aelodau ar waith paratoi Llywodraeth Cymru ar gyfer cyllideb 2026-27. Yn ogystal â bodloni gofynion y Rheolau Sefydlog i roi amserlen ar gyfer gosod y gyllideb ddrafft a'r gyllideb derfynol, byddaf hefyd yn nodi'r dull o weithio sy'n sail i'r amserlen honno wrth i ni baratoi ar gyfer y gyllideb olaf yn nhymor y Senedd hon. 

Ar 14 Hydref, bydd Llywodraeth Cymru'n cyhoeddi'r gyllideb ddrafft amlinellol. Bydd hon yn nodi'r dyraniadau ar lefel prif grŵp gwariant ar gyfer pob Ysgrifennydd Cabinet. Ar 3 Tachwedd, bydd y gyllideb ddrafft manwl yn cael ei chyhoeddi. Bydd hon yn nodi cynlluniau gwario ar lefel gwariant cyllidebol. Ar ôl gwaith craffu gan y Senedd hon, bydd y gyllideb derfynol yn cael ei chyhoeddi ar 20 Ionawr 2026. Bydd dadl a phleidlais yr wythnos ganlynol, ar 27 Ionawr. 

Dirprwy Lywydd, dyma'r chweched tro a'r tro olaf y byddaf wedi bod yn rhan o'r busnes heriol o gytuno ar gyllideb yn wythnosau olaf tymor y Senedd. Rwyf eisiau sicrhau ein bod yn darparu canlyniad sefydlog a dibynadwy i'n gwasanaethau cyhoeddus a phawb sy'n dibynnu arnynt. Rwyf eisiau sicrhau bod gan y Senedd nesaf, y Senedd honno yr ydym wedi gweithio mor galed i'w chreu, y llwyfan gorau posibl i gyflawni ei gwaith ac i ddechrau'n gynnar ar alinio cyllidebau â blaenoriaethau a datblygu rhaglen lywodraethu newydd. Ynghyd â'r arian yr wyf yn bwriadu ei gario ymlaen drwy gronfa wrth gefn Cymru, bydd y dull y byddaf yn ei amlinellu y prynhawn yma yn sicrhau y bydd cannoedd o filiynau o bunnau ar gael i ddechrau'r Senedd newydd honno mewn modd sydd nid yn unig yn sefydlog, ond yn uchelgeisiol.

Am y rhesymau hyn, Dirprwy Lywydd, bydd fy nghyd-Aelodau a minnau yn gweithio i roi cyllideb un flwyddyn ger bron y Senedd. Mewn amgylchiadau eraill, byddwn i, wrth gwrs, wedi hoffi gosod cyllideb a fyddai'n manteisio ar y gorwelion hirach a wnaed yn bosibl gan yr adolygiad cynhwysfawr o wariant y mis diwethaf. Nid wyf yn credu, fodd bynnag, y byddai'n ddemocrataidd gyson i Senedd yn wythnosau olaf tymor pum mlynedd gyfyngu'r Senedd newydd ei hethol yn y modd hwnnw. Mae'r gorwelion hynny'n gorwedd y tu hwnt i ni. Bydd y cyfle hwnnw ar gael i eraill fanteisio arno. Am y rhesymau hynny y mae'r Cabinet wedi penderfynu cynllunio ar gyfer cyllideb busnes fel arfer yr hydref hwn—cyllideb sy'n ailddatgan i'r flwyddyn ariannol nesaf y gyllideb sydd ar waith ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol, gyda chynlluniau gwariant eleni yn cael eu bwrw ymlaen a'u cynyddu yn unol â chwyddiant yn unig. Felly, ni fydd hon yn gyllideb sy'n canolbwyntio ar flaenoriaethau newydd neu bolisïau newydd. Bydd y rheiny, rwy'n credu, i bleidiau gwleidyddol eu rhoi gerbron etholwyr Cymru yn eu maniffestos.

Nid y dull hwn, Dirprwy Lywydd, yw'r unig ffordd bosibl o weithredu sydd ar gael i Lywodraeth Cymru. Fel bob amser, rwy'n parhau i fod yn agored i'r posibilrwydd o weithio gyda phleidiau gwleidyddol eraill sy'n credu y gellid cytuno ar gyllideb fwy uchelgeisiol ac sy'n barod i weithio gyda'i gilydd i drafod blaenoriaethau a rennir, ac rwy'n ddiolchgar pryd bynnag y mae hynny'n digwydd. Yn y naill achos neu'r llall, fodd bynnag, y cyfrifoldeb pennaf, sy'n fy marn i yn gyfrifoldeb a rennir, yw osgoi'r niwed a fyddai'n cael ei achosi drwy fethu â phasio cyllideb. Mae'r dull gwleidyddol niwtral yr wyf wedi'i nodi y prynhawn yma yn ymgais i sicrhau sefydlogrwydd a sicrwydd i'n gwasanaethau cyhoeddus ac i'n hetholwyr.

Mae yna rai materion pellach a mwy manwl y mae angen i mi eu nodi heddiw. Er bod ein setliad grant bloc yn ffurfio'r mwyafrif o'n cyllid, mae trethi datganoledig yn chwarae rhan gynyddol bwysig yn y ffordd y mae ein cyllideb yn cael ei hadeiladu. Maent yn darparu ysgogiadau hanfodol sy'n cael effaith uniongyrchol ar y cyllid sydd ar gael i gyflawni blaenoriaethau'r Llywodraeth. Wrth i ni drafod a dadlau'r gyllideb ddrafft yn yr hydref, bydd y rhagolwg trethi datganoledig yn newid gyda rhagolygon economaidd a chyllidol y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, sy'n cael ei gyhoeddi ochr yn ochr â chyllideb hydref Llywodraeth y DU. Mae hyn yn debygol o effeithio ar faint o gyllid sydd gennym ar gael i'w wario. Rwy'n dweud hynny oherwydd, wrth nodi'r amserlen heddiw, mae'n debygol y bydd ein cyllideb ddrafft yn cael ei chyhoeddi unwaith eto cyn cyllideb hydref Llywodraeth y DU. Nawr, mae lletchwithdod anochel yn y dilyniant hwnnw, ond mae ein proses gyllideb ein hunain wedi'i chynllunio'n dda, a'm bwriad yw gwneud darpariaeth o fewn y gyllideb ddrafft i sicrhau y gallwn ymateb i unrhyw anwadalrwydd treth a darparu ar gyfer newidiadau yn y ffordd arferol trwy'r gyllideb derfynol.

Dirprwy Lywydd, er fy mod yn bwriadu gosod cyllideb blwyddyn yn yr hydref, nid yw hynny'n cyfyngu ar ein gallu i gynllunio ar gyfer y tymor hwy. Rwyf wedi ysgrifennu heddiw at Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid i drafod datblygu Bil i wneud gwelliannau i ddeddfwriaeth dreth ddatganoledig. Bydd y Bil hwnnw'n cael ei ddatblygu a bydd yn destun ymgynghoriad yn ystod tymor y Senedd bresennol, ond y Senedd newydd fydd yn ei gyflwyno. Bydd y Bil yn barod i'r Bil hwnnw gael ei roi ger bron y Senedd honno yn ei thymor cyntaf.

Yn ail, mae gwaith adolygiad gwariant Cymru bellach yn rhan allweddol o'n proses gyllideb a dyma'r man lle rydym yn ystyried beth fydd ein dull gweithredu o ran y blynyddoedd i ddod a sut byddwn yn ymateb i'r setliad gan Lywodraeth y DU. Bydd unrhyw lywodraeth newydd yn elwa ar y gwaith sydd ar y gweill ar hyn o bryd ar yr adolygiad, a fydd yn allweddol i lywio penderfyniadau unrhyw lywodraeth sy'n dod i mewn. Mae'r adolygiad yn edrych ar effeithiolrwydd penderfyniadau gwariant trwy lens draws-lywodraethol, gyda phwyslais ar yr heriau a'r cyfleoedd sydd i'w hwynebu dros y tymor hwy ac opsiynau ar gyfer sut y gellid mynd i'r afael â nhw. Mae'r adolygiad nid yn ymwneud â gwariant yn unig, ond mae'n ymwneud â sut y gallwn wneud y gorau o'n hadnoddau, trwy ystyried yr holl ysgogiadau cyllidol sydd ar gael i ni, gan wneud y mwyaf o'n hamlen wariant. Bydd y gwaith hwnnw'n parhau drwy dymor y Senedd hon a thu hwnt.

Yn olaf, Dirprwy Lywydd, hoffwn grybwyll ein dull o asesu'r effaith y mae ein penderfyniadau cyllidebol yn ei chael ar bobl ledled Cymru. Fel efallai y mae Aelodau yn ymwybodol ohono, rydym wedi bod yn cynnal adolygiad o'r asesiad effaith integredig strategol sy'n cael ei gyhoeddi ochr yn ochr â'r gyllideb. Mae'r adolygiad wedi nodi nifer o welliannau y gellir eu gwneud, y ffordd yr ydym yn cynnal yr asesiad a sut rydym yn cyhoeddi ei ganlyniadau mewn ffordd sy'n hygyrch i'r darllenydd. Byddwn felly yn treialu dull newydd eleni, a byddaf yn ysgrifennu at y Pwyllgor Cyllid a'r grŵp cynghori ar wella ac effaith y gyllideb yn ystod yr wythnosau nesaf yn eu gwahodd i weithio gyda ni dros yr haf i ddatblygu'r rhan hanfodol hon o'n proses gyllideb ymhellach.

Rwy'n falch fy mod i heddiw wedi gallu rhannu manylion sylweddol am y ffordd y byddwn yn mynd ati gyda'r gyllideb hon. Mae hyn yn llawer cynt yn ystod y cylch nag sydd wedi digwydd yn y blynyddoedd diweddar. Rwyf eisoes wedi cael trafodaethau cynnar gydag Aelodau o'r holl bleidiau gwleidyddol yn y Senedd hon, ac rwy'n ddiolchgar am y cyfle hwnnw. Byddaf i nawr yn dechrau'r gwaith paratoi manwl ar gyfer cyhoeddi'r gyllideb ddrafft ac yn edrych ymlaen at gyflwyno hon i chi ym mis Hydref. 

Rwy'n ddiolchgar i'r Ysgrifennydd Cabinet am y datganiad yma y prynhawn yma a hefyd yn ddiolchgar am yr ymgysylltiad yn gynharach heddiw, gan roi rhybudd o gynnwys y datganiad ger ein bron. Rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, bod elfen dechnegol i'r hyn sydd wedi'i gyflwyno i ni, ond rwy'n sicr yn croesawu'r amserlen gynharach na'r arfer ar gyfer cerrig milltir y gyllideb i'w cyflwyno i'r Senedd. Rwy'n cydnabod, wrth gwrs, mai'r sbardun ar gyfer hyn yw etholiadau'r Senedd y flwyddyn nesaf.

Rwy'n credu ei bod yn debygol o fod yn deg dweud bod swmp y datganiad rydym ni wedi'i glywed gan yr Ysgrifennydd Cabinet heddiw yn eithaf digynsail ac mewn gwirionedd yn arwyddocaol iawn. Ac fe ddyfynnaf yn benodol, tua dechrau'r datganiad rydym ni wedi'i glywed yma heddiw, sef bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi dweud:

'Am y rhesymau hynny',

gan gyfeirio at ddiwedd tymor y Senedd,

'y mae'r Cabinet wedi penderfynu cynllunio ar gyfer cyllideb busnes fel arfer yr hydref hwn—cyllideb sy'n ailddatgan i'r flwyddyn ariannol nesaf y gyllideb sydd ar waith ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol, gyda chynlluniau gwariant eleni yn cael eu...cynyddu yn unol â chwyddiant...ni fydd hon yn gyllideb sy'n canolbwyntio ar flaenoriaethau newydd na pholisïau newydd.'

Nid wyf yn siŵr bod Siambr y Senedd wedi clywed geiriau fel yna o'r blaen ar gyfer yr hyn sydd yn ei hanfod yn gyllideb dreigl, ac rwy'n sicr yn cydnabod bod elfen ganmoladwy â bwriadau da i hynny, i beidio â chlymu dwylo'r Llywodraeth nesaf, ond wrth gwrs nid yw hyn wedi bod yn bryder yn y gorffennol i Lywodraeth yn cyflwyno cyllideb neu gynllun cyllideb.

Y gwir yw ein bod ni'n gwybod bod yr hyn sydd wedi'i gyflwyno yn adlewyrchiad o'r realiti gwleidyddol y mae'r Llywodraeth yn ei chael ei hun ynddo, ac yn enwedig realiti y mae'r Blaid Lafur yn gweithio ynddo. Gwyddom fod perygl sylweddol na fydd y gyllideb hon yn pasio pan gaiff ei chyflwyno i'r Senedd, oherwydd, wrth gwrs, rydym yn gwybod nad oes gan y Llywodraeth y niferoedd angenrheidiol i basio cyllideb—a gefnogwyd yn flaenorol gan Blaid Cymru ac yn fwyaf diweddar a gefnogwyd gan y Democratiaid Rhyddfrydol i sicrhau bod cyllideb yn cael ei phasio. Mae'n amlwg bod risg nad yw'n digwydd y tro hwn.

Ond rwy'n credu bod yr hyn sydd wedi'i gyflwyno i ni y prynhawn yma hefyd yn gydnabyddiaeth bod yna berygl gwirioneddol na fydd Llafur yn Llywodraethu ar ôl etholiad nesaf y Senedd, ac rydym yn gwybod bod rheswm da am hyn. Rydym yn ymwybodol o'r rhestrau aros hanesyddol sydd wedi plagio ein hysbytai. Rydym yn ymwybodol o rai o'r canlyniadau addysg gwaethaf y mae myfyrwyr yn gorfod gweithio gyda nhw. [Torri ar draws.] Rydym ni'n ymwybodol o newid yn y system etholiadol, yr ydych chi wrth gwrs, Mike Hedges, wedi'i gefnogi'n llwyr, rwy'n siŵr. Ac rydym hefyd yn ymwybodol bod gennym y cyflogau lleiaf ym Mhrydain Fawr hefyd—i gyd yn rhesymau pam y mae Plaid Lafur a Llywodraeth Lafur yn amlwg yn ansicr o ganlyniad yr etholiad fis Mai nesaf.

Byddem ni'n dweud bod angen dull newydd ar Gymru, un sy'n canolbwyntio'n ddi-baid ar ddatrys y problemau a welwn o'n blaenau yma yng Nghymru, dull sy'n rhoi parch i arian cyhoeddus wrth wraidd pob penderfyniad a wneir gan Lywodraeth Cymru. Rydym eisiau gweld diwedd ar y prosiectau gwagedd y mae'r Llywodraeth Lafur hon wedi'u cyflwyno dro ar ôl tro. [Torri ar draws.] Mae gen i gwestiwn. Byddem eisiau gweld parch—

[Anghlywadwy.]—pum munud i ofyn ei gwestiynau.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Byddem eisiau gweld parch i arian cyhoeddus, a byddem yn gweld Ceidwadwyr Cymreig yn blaenoriaethu gwasanaethau cyhoeddus sydd o fudd i bobl ledled Cymru, yn ogystal â chreu amgylchedd deniadol i fusnesau ac i dwf economaidd. Rwy'n gwybod nad yw'r Ysgrifennydd Cabinet yn chwilio am unrhyw fath o gydymdeimlad, ond rwy'n disgwyl nad yw ei sefyllfa ef a sefyllfa'r Blaid Lafur ar hyn o bryd yng Nghymru yn cael ei helpu gan yr anhrefn rydym ni'n ei weld yn San Steffan gyda Keir Starmer, Rachel Reeves a Llywodraeth Lafur y DU—tro pedol arall ar y gweill unwaith eto, Bil lles nad yw'n addas i'r diben, lefelau benthyca yn codi'n sylweddol, gan achosi rhai o'r lefelau isaf o hyder busnes yr ydym wedi'u gweld ers tro byd.

Felly, rydym wedi cael neges y bydd cyllideb y flwyddyn nesaf yn atgynhyrchiad o'r hyn rydym ni wedi'i gael eleni. Rwy'n credu bod hynny'n gyfaddefiad o freuder a cholli awdurdod gan y Blaid Lafur yma yng Nghymru. Felly, fy nghwestiwn, Ysgrifennydd Cabinet, yw: pa sicrwydd allwch chi ei roi i'r sectorau hynny gyda chyllideb dreigl pan fyddant yn wynebu heriau gwirioneddol wrth fynd i mewn i'r flwyddyn ariannol nesaf, a'r ffurfdroadau ariannol hynny, ni fydd yr heriau hynny'n cael eu hanwybyddu gyda chyllideb dreigl, a bydd cydnabyddiaeth o gymorth ychwanegol pan fydd angen? Diolch yn fawr. [Torri ar draws.] Diolch.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Wel, roeddwn yn falch o glywed yr Aelod yn croesawu'r amserlen. Ni ddylai fod yn syndod i unrhyw un bod cyllideb ger bron y Senedd yn adlewyrchu realiti gwleidyddol y cyfnod. Dyna beth mae'n rhaid i Lywodraethau ei wneud, ac rwyf i, fel y dywedodd Sam Rowlands, yn ymwybodol iawn o'r risg o beidio â phasio cyllideb. Rwy'n ymwybodol iawn ohono oherwydd yr effaith drychinebus y byddai hynny'n ei chael ar ein gwasanaethau cyhoeddus ac ar ddinasyddion Cymru, oherwydd byddai pleidiau sy'n pleidleisio yn erbyn cyllideb ar lawr y Senedd hon yn yr amgylchiadau hynny yn pleidleisio dros gyllideb lle byddai'n rhaid i'n gwasanaethau cyhoeddus reoli gyda dim ond 75 y cant o'r gyllideb ar gael iddynt eleni, ac os ydych chi'n dychmygu beth fyddai hynny'n ei olygu i realiti ymarferol cynllunio ar gyfer ein gwasanaethau llywodraeth leol, gwasanaethau mewn addysg, gwasanaethau cymdeithasol a gwasanaethau plant, ac yn y gwasanaeth iechyd, yna gallwch weld pa mor drychinebus fyddai hynny. Mae penderfyniad y Cabinet i fabwysiadu dull ar gyfer y gyllideb hon sy'n ailddatganiad o gyllideb eleni wedi'i gynllunio i sicrhau'r siawns gorau y gellir osgoi'r risg honno. Mae'n ymateb cyfrifol i ddiwedd tymor y Senedd, agosrwydd etholiad, y pwysau y mae hynny yn eu rhoi ar bob plaid wleidyddol.

Nawr, wrth gwrs, rwy'n disgwyl y bydd yr arian a fydd ar gael i Lywodraeth newydd drwy'r strategaeth hon yno er mwyn i'r Blaid Lafur ac i'r Llywodraeth Lafur nesaf allu cyd-fynd â'r blaenoriaethau y byddwn ni fel plaid yn eu rhoi ger bron y cyhoedd. Rwy'n cydnabod bod Sam Rowlands yn rhybuddio am ansicrwydd canlyniadau etholiadol, ac mae'n dod o blaid sydd â digon o brofiad o hynny, yn enwedig yn ddiweddar. Rwy'n credu bod y gyllideb hon yn darparu'r sicrwydd y gallwn ei roi i'n gwasanaethau cyhoeddus, ac mae'n bendant yn rhoi mwy o sicrwydd nag y byddai ar gael pe bai pleidiau yn y Siambr hon yn dewis pleidleisio yn erbyn y gyllideb honno, gyda'r holl ganlyniadau a fyddai'n dod yn sgil hynny.

Rwy'n ddiolchgar i'r Ysgrifennydd Cabinet am y cyfarfod ymlaen llaw hefyd, yn drawsbleidiol, fel ein bod yn ymwybodol o'r dull sy'n cael ei roi ger ein bron ni heddiw. Rydym yn nodi'r dull hwnnw. Yn amlwg, rôl a chyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw datblygu a chyhoeddi cynlluniau gwariant, ond hefyd i sicrhau bod y rheini yn cael eu pasio. Mae gwahanol ddulliau yn cael eu cynnig heddiw, a byddwn yn cymryd ein rôl o ddifrif fel plaid wleidyddol i graffu ar y cynlluniau hynny a hefyd ystyried beth yw'r goblygiadau. Yn amlwg, gwnaethom y rheini yn ofalus. Ar gyfer y gyllideb ddiwethaf, nodwyd y diffygion bryd hynny o ran llywodraeth leol, er enghraifft, a faint o weithiau mae Aelodau ar draws pleidiau gwleidyddol wedi codi pryderon am gyfraniadau yswiriant gwladol. Rydym yn nodi'r dull a oedd yn rhaid i Lywodraeth Cymru ei fabwysiadu y tro hwn o ran cronfa wrth gefn Cymru, ond hefyd o ran yr effaith barhaus ar sefydliadau ac elusennau'r trydydd sector. Rydym yn gwybod, rwy'n siŵr, pob un ohonom, am enghreifftiau yn ein hetholaethau o sefydliadau sy'n gwneud gwaith hanfodol yn cefnogi blaenoriaethau Llywodraeth Cymru, ac eto sy'n wynebu, efallai, cau, felly byddwn yn pryderu ac yn edrych ar gyllideb y flwyddyn nesaf i weld a allant oroesi ai peidio, ar ôl gorfod naill ai lleihau'r gwasanaethau y maent yn eu darparu—. Rwy'n gwybod am aelodau o staff, efallai, sydd wedi gweithio i ryw elusen neu sefydliadau trydydd sector ers 20 mlynedd neu fwy nad ydynt bellach mewn swydd, a gwasanaethau yn cael eu lleihau ar adeg pan fo cymaint o bobl yn cael trafferthion. Yn amlwg, gyda'r bleidlais yn San Steffan heddiw o ran lles, bydd hynny'n rhywbeth y mae nifer o elusennau yn rhybuddio amdano o ran pwysau arnynt. Felly, mae'r mater yswiriant gwladol yn dal i fod yn un byw iawn, ac yn un sydd â goblygiadau i'n cyllideb yma yng Nghymru.

Y peth arall sydd â goblygiadau, wrth gwrs, yw'r tro pedol rydym ni wedi'i weld. Yn amlwg, roedd yr adolygiad gwariant yn seiliedig ar y biliynau hynny o bunnau a arbedwyd trwy les. Yn amlwg, rydym yn croesawu'r tro pedol, er nad ydym yn credu mai dyma'r tro pedol cywir o ran y dull dwy haen hwnnw. Ond mae'n codi'r cwestiwn o ran yr adolygiad gwariant hwnnw a beth mae'n ei olygu i Gymru, ac rwy'n meddwl tybed a fu unrhyw drafodaethau pellach neu arwydd i Lywodraeth Cymru a fydd goblygiadau i'r hyn sydd wedi'i gyhoeddi hyd yn hyn. Nid oes angen i mi ailadrodd, rwy'n siŵr, y dadleuon a gyflwynwyd gennym yr wythnos diwethaf o ran model cyllido teg i Gymru, y diffygion a welwn o ran yr adolygiad gwariant o ran y cyllid rheilffyrdd. Datganoli Ystad y Goron: roeddwn i'n siomedig o glywed ymateb y Prif Weinidog i gwestiwn Rhun ap Iorwerth yn gynharach heddiw, a ofynnodd, yn eithaf teg, rwy'n meddwl: beth yw eich cam nesaf? Dydw i ddim yn meddwl ei bod hi'n mynd i ddod o hyd i'r ateb hwnnw yn y Swistir. Yn sicr, mae angen i ni wybod sut mae pethau'n mynd er mwyn symud ymlaen o ran sicrhau cyllid a'n bod yn gallu sicrhau bod cyllideb Llywodraeth Cymru yn elwa i'r eithaf ar ein hadnoddau naturiol. Felly, mae'r rhain i gyd yn gwestiynau sydd wedi bod yn fyw iawn yn ein meddyliau, ym meddyliau'r rhai sy'n derbyn cyllid, sefydliadau'r sector cyhoeddus, ac, fel y dywedais, elusennau a'r trydydd sector. Felly, rydym yn nodi'r dull a amlinellwyd heddiw, ac edrychwn ymlaen at y broses graffu.

Diolch yn fawr i Heledd Fychan, Dirprwy Lywydd.

Diolch i'r Aelod am neilltuo amser i gael y cyfarfod hwnnw cyn y datganiad heddiw. Rwyf wedi cael y cyfle cyntaf ar gyfer y trafodaethau pellach hynny y cyfeiriodd atynt. Roeddwn i yng nghyfarfod Y Pwyllgor Sefydlog Rhyngweinidogol ar Gyllid (FISC) ddydd Iau yr wythnos diwethaf. Trafodwyd y dull ar gyfer cyllideb yr hydref yno gyda chydweithwyr o Ogledd Iwerddon ac o'r Alban, a gwnaed cytundeb ynghylch cyfarfodydd pellach o'r FISC fel y gellir cyfleu barn Llywodraethau datganoledig a'r heriau sy'n ein hwynebu yn llawn i'r Trysorlys ar eu llwybr i gyllideb yr hydref. Cytunaf â'r hyn a ddywedodd yr Aelod am fanteisio i'r eithaf ar y gyllideb sydd ar gael i Lywodraeth Cymru ac i'r Senedd wrth osod cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf. Dyna pam y cyfeiriais yn fy natganiad at bwysigrwydd trethi datganoledig a'r cynllun ar gyfer hynny fel rhan o'n strategaeth tuag at yr hydref.

Mae'n debyg y byddwn eisiau dweud, yn dawel, wrth yr Aelod, ei bod yn gyfrifoldeb ar Lywodraeth Cymru i roi cyllideb gerbron y Senedd, ac mae'n gyfrifoldeb ar Lywodraeth Cymru i wneud popeth y gallwn i gyflwyno cyllideb a all lwyddo drwy'r Senedd. Ond, yn y diwedd, y Senedd sy'n pleidleisio ar y gyllideb, nid Llywodraeth Cymru. Mae'r cyfrifoldeb yn yr ystyr hwnnw yn wirioneddol un a rennir, a dyna pam yr wyf i wedi ceisio gosod dull y prynhawn yma a fyddai'n caniatáu i'r Senedd hon, yn ei chyfanrwydd, yn ei hwythnosau olaf, sicrhau ein bod yn trosglwyddo cyllideb sydd mewn trefn dda i'r Senedd sy'n dod ar ein hôl hi ac sy'n rhoi'r cyfle gorau posibl i'r Senedd newydd honno allu cael dechrau da o ran ei blaenoriaethau gyda chyllideb yno i wneud hynny, a heb y llwyfan yn llosgi y byddai'n ei etifeddu pe baem yn methu â phasio cyllideb yn wythnosau olaf tymor y Senedd hon.

Mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn darparu incwm sefydlog a dibynadwy ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus er mwyn darparu'r gwasanaethau sydd eu hangen arnom i gyd. Er fy mod wedi dadlau'n gyson dros gyllidebau amlflwyddyn, mae rhesymeg y tu ôl i gyllideb un flwyddyn ym mlwyddyn olaf y Senedd hon, yn enwedig gan fod gennym system etholiadol newydd sy'n ei gwneud bron yn amhosibl i un blaid ennill yr etholiad. Mae'n bwysig ein bod ni i gyd yn cydnabod pwysigrwydd cytuno ar gyllideb ar gyfer 2026-27, hyd yn oed pan fyddwn yn gwybod y bydd y Senedd yn edrych yn eithaf gwahanol yn fuan ar ôl i'r flwyddyn ariannol ddechrau. Mae angen setliad ar lywodraeth leol a fydd yn caniatáu iddynt osod cyfraddau'r dreth gyngor a pharhau i ddarparu gwasanaethau. Nid ydym eisiau i athrawon golli eu swyddi, ac nid ydym eisiau i weithwyr cymdeithasol beidio â bod ar gael i ofalu am bobl oherwydd nad oeddem yn fodlon pasio cyllideb. Bydd angen sicrwydd ar iechyd i barhau i ddarparu gwasanaethau. Ni allwn gwyno am restrau aros os ydym yn gwneud ein rhan i geisio cynyddu rhestrau aros. Cwestiwn sydd gen i yw: a fydd yr Ysgrifennydd Cabinet, ochr yn ochr â'r gyllideb barhad, yn cyhoeddi arian ychwanegol yr hoffai ei ddarparu ar gyfer iechyd y flwyddyn nesaf?

Diolch i Mike Hedges am hynna, Llywydd. Mae'n iawn ein bod yn ceisio darparu sefydlogrwydd a dibynadwyedd i'n gwasanaethau cyhoeddus wrth iddynt fynd i mewn i'r flwyddyn ariannol nesaf. Rwy'n ddiolchgar iddo am dynnu sylw at gyllidebau cyngor yn arbennig. Bydd aelodau yma yn ymwybodol bod ein hawdurdodau lleol yn gweithredu o dan gyfundrefn lle bydd yn rhaid iddynt, yn gyfreithiol, osod cyllideb o fewn yr amlen y maent yn gwybod sydd ar gael iddynt, a bydd eu swyddogion monitro yn sicrhau mai dyna sy'n digwydd. Os nad ydym yn gallu gosod y gyllideb honno pan fyddwn yn pleidleisio ar ein cyllideb derfynol ddiwedd mis Ionawr, yna bydd yn rhaid i awdurdodau lleol osod y cyllidebau hynny ar sail dim ond 75 y cant o gyllideb eleni sydd ar gael iddynt. Mae hynny'n golygu, fel y dywedodd Mike Hedges, y bydd athrawon yn yr ystafell ddosbarth a gweithwyr cymdeithasol sy'n gwneud gwaith hanfodol heddiw yn colli eu swyddi. Mae'n wirioneddol mor llwm â hynny, ac rydw i'n benderfynol iawn o wneud popeth y gallwn ei wneud i osgoi hynny. Rwy'n credu y bydd yn rhaid i bleidiau gwleidyddol nodi sut y byddent yn defnyddio'r hyblygrwydd cyllidol y byddai'r dull hwn o ran y gyllideb yn ei ddarparu, ac rwy'n eithaf siŵr y bydd fy mhlaid a phlaid Mike eisiau gwneud yn union hynny. Ac fel sydd bob amser wedi digwydd, bydd gan Blaid Lafur a Llywodraeth Lafur anghenion y gwasanaeth iechyd bob amser yn flaenllaw yn ein meddyliau.

Hoffwn i wneud cyfraniad byr mewn ymateb i'r datganiad yma heddiw ar ran y Pwyllgor Cyllid.

Fel y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn ymwybodol, mae'r Pwyllgor Cyllid wedi gwneud sylwadau'n rheolaidd ar yr effaith y mae cyhoeddi'r gyllideb ddrafft yn hwyr yn y flwyddyn yn ei chael ar waith craffu ac yn arbennig ar allu pwyllgorau'r Senedd i ymgysylltu â rhanddeiliaid ac i gael gwell dealltwriaeth o effaith penderfyniadau cyllidebol Llywodraeth Cymru. O ganlyniad, rwy'n croesawu'n fawr ein bod yn dychwelyd i'r broses dau gam, fel y darperir gan y protocol cyllideb—y tro cyntaf mewn saith mlynedd i hyn ddigwydd. Bydd y pwyllgor yn cytuno ar ei ddull o ran craffu ar y gyllideb ddrafft cyn toriad yr haf, a byddwn yn ymateb yn ffurfiol i'ch llythyr yn ymgynghori â ni ar yr amserlen maes o law. Fodd bynnag, hoffwn ddweud ar y dechrau bod cael proses dau gam yn hynod arwyddocaol, gan ei fod yn galluogi pwyllgorau'r Senedd i gael mwy o amser i ystyried y penderfyniadau a wneir, a fydd yn arwain at graffu gwell ac, yn y pen draw, canlyniadau gwell. Fel y gwyddoch chi, bydd y pwyllgor yn cynnal ei ddadl ar flaenoriaethau cyllideb flynyddol yn y Cyfarfod Llawn ymhen ychydig wythnosau, ac er eich bod wedi datgan na fydd y gyllideb hon yn canolbwyntio ar flaenoriaethau newydd na pholisïau newydd, edrychaf ymlaen at archwilio materion a godwyd gan randdeiliaid yn ystod ein gwaith ymgysylltu diweddar fel rhan o'r drafodaeth honno.

Yn y cyfamser, o ran yr hyn sydd wedi cael ei ddweud heddiw, ac er fy mod yn sylweddoli mai mater i'r Llywodraeth nesaf yw hyn, byddwn i'n ddiolchgar pe gallai'r Ysgrifennydd Cabinet amlinellu os bydd penderfyniadau Llywodraeth y Deyrnas Unedig i ddychwelyd at adolygiadau gwariant aml flwyddyn yn golygu y bydd y broses gyllidebol mewn dau gam, yn ei farn ef, yn cael ei mabwysiadu'n fwy rheolaidd, fel na fydd yn rhaid aros am saith mlynedd arall am yr un nesaf.

Hefyd, er ein bod yn gwerthfawrogi cyllideb gynharach, a allwch chi esbonio sut y byddwch chi'n cynllunio ar gyfer, ac yn adlewyrchu, unrhyw newidiadau i'r cyllid a allai fod ar gael yn dilyn cyllideb hydref y Deyrnas Unedig, sy'n debygol o gael ei chyhoeddi ar ôl i'r gyllideb amlinellol gael ei chyhoeddi? 

Ac yn olaf, allwch chi fanylu ar effaith penderfyniadau gwariant a threthiant a wneir yng nghyllideb hydref y Deyrnas Unedig ar eich cynlluniau cyllideb drafft, a sut y byddwch chi'n sicrhau bod gennych chi'r hyblygrwydd i ymateb i unrhyw newidiadau sylweddol yn eich cyllideb derfynol? Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr i Peredur Owen Griffiths, Dirprwy Lywydd. 

Rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu rhoi proses dau gam yn ôl ger bron y Senedd y tro hwn. Fel y dywedodd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, bydd yn caniatáu mwy o amser i graffu ar gynigion cyllideb. Rwy'n edrych ymlaen at y ddadl ar ddiwrnod olaf y tymor, lle byddwn yn clywed am y gwaith y mae'r pwyllgor wedi'i wneud o ran ei ymgynghoriad â grwpiau buddiant ledled Cymru ar flaenoriaethau cyllideb.

Wrth gwrs, dwi'n cytuno gyda beth ddywedodd Cadeirydd y pwyllgor. Dwi ddim eisiau gweld saith mlynedd yn mynd ymlaen heb gael y proses rŷn ni wedi ei amlinellu heddiw, a dwi'n meddwl bydd penderfyniadau bydd y Senedd newydd yn gallu eu gwneud, achos byddan nhw'n gwybod nawr am yr amserlen y mae'r CSR wedi rhoi o'n blaen ni, ac rŷn ni'n gwybod mai bwriad Llywodraeth y Deyrnas Unedig yw cael CSR arall bob dwy flynedd. So, bydd hwnna yn rhoi cyfleon sydd ddim wedi bod gyda ni i gynllunio ac i roi yn eu lle systemau newydd yma yn y Senedd, a dwi'n ddiolchgar am y cyfleon rŷn ni wedi eu cael i drafod hynny gyda'r Pwyllgor Cyllid, ac fel dywedais i yn y datganiad, dwi wedi ysgrifennu at Gadeirydd y pwyllgor gyda rhai syniadau newydd rŷn ni eisiau cael y cyfle i'w trafod hefyd. Y broblem o gael ein cyllideb drafft ni cyn cyllideb y Deyrnas Unedig yn yr hydref—. Mae yn creu problemau i ni, ond rŷn ni wedi wynebu'r problemau yna nawr am flynyddoedd, a dwi'n siŵr bydd ffordd ymlaen i ni ei wneud e ac adlewyrchu yn y gyllideb derfynol unrhyw bethau y bydd yn rhaid i ni eu gwneud ar ôl gweld beth fydd yng nghyllideb y Deyrnas Unedig. Ac fel dywedais i, dwi'n mynd i roi rhai pethau yn y gyllideb ddrafft i ddelio ag unrhyw newidiadau ar ochr trethi sy'n debygol o gael eu gwneud yn yr hydref yng nghyllideb y Deyrnas Unedig, a dwi'n edrych ymlaen at gael trafodaethau gyda'r Pwyllgor Cyllid yn ystod yr hydref hefyd.

Ac yn olaf, Alun Davies.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Ysgrifennydd dros gyllid am y datganiad y prynhawn yma. Rwy'n credu ei fod yn ddatganiad aeddfed iawn, sy'n amlinellu dull aeddfed iawn o osod cyllideb wrth i ni ddod at ddiwedd y Senedd hon, ac rwy'n credu ei fod yn cael ei werthfawrogi ar draws y Siambr gyfan, heblaw am y cyfraniad eithaf rhyfedd a gawsom gan lefarydd y Ceidwadwyr yn gynharach y prynhawn yma. Yr hyn sydd ar goll, efallai, yw'r cyd-destun y bydd y gyllideb yn cael ei gosod ynddo wrth gwrs, a'r cyd-destun lle mae penderfyniadau gwariant yn cael eu gwneud, ac efallai mai un o'r cyd-destunau mwyaf difrifol yw fformiwla Barnett a'i methiant parhaus i gydnabod anghenion Cymru ac anghenion pobl Cymru a'r anghenion wrth ddarparu gwasanaethau yng Nghymru. Rydym yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru wedi gwneud datganiad pwerus iawn ar fethiant fformiwla Barnett i gydnabod anghenion Cymru, ond a fyddai'n bosibl, Ysgrifennydd Cabinet, i chi amlinellu sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu bwrw ymlaen â'r materion hyn? Oherwydd un o'r pethau rwy'n credu y bydd pobl yng Nghymru eisiau ei glywed yn ystod yr ymgyrch etholiadol y flwyddyn nesaf yw beth mae pleidiau gwleidyddol yn mynd i'w wneud i ddarparu fformiwla ariannu deg fel bod Cymru yn cael ei thrin ar yr un sail â Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon.

Diolch i Alun Davies am yr hyn a ddywedodd am aeddfedrwydd y dull yr wyf wedi ceisio ei nodi y prynhawn yma. Ar ôl chwarter canrif o'r Senedd hon, rydym yn sefyll ar ffin y datblygiad mawr nesaf mewn datganoli, gyda'r Senedd newydd a mwy honno gyda'r holl gyfleoedd y bydd ganddi ar gyfer craffu a gwneud penderfyniadau gwell, fel yr awgrymodd Heledd Fychan, a'r hyn yr wyf eisiau ceisio ei wneud yw sicrhau bod y penderfyniadau y mae'n rhaid i ni eu gwneud yn y maes hanfodol hwn yn caniatáu i'r Senedd newydd honno gael y dechrau gorau posibl.

Wrth gwrs, rwy'n cytuno ag Alun Davies ynglŷn â'r cyd-destun ehangach hwnnw. Rydym yn defnyddio'r arian sy'n dod atom drwy'r system bresennol, ac rydym yn gwybod bod y system bresennol yn ddiffygiol yn y ffordd y gwnaethom drafod yma ar lawr y Senedd yr wythnos diwethaf. Dywedais yn y ddadl honno y byddwn yn codi'r materion hyn yng nghyfarfod y Gweinidogion cyllid ar y diwrnod canlynol, ac fe wnes i hynny'n briodol. Rhoddais nifer o'r pwyntiau a wnaed ar lawr y Senedd hon i Brif Ysgrifennydd y Trysorlys yn fy nghyfarfod dwyochrog fy hun gydag ef, ac rwyf wedi cytuno i ysgrifennu ato i nodi'r pwyntiau hynny yn fwy manwl. Fel yr esboniais yr wythnos diwethaf, bydd y drafodaeth honno, rwy'n credu, yn ymwneud â sut y gallwn wneud i'r system bresennol weithio'n well. Mae dadl wahanol am system newydd, a bydd honno, rwy'n credu, yn rhywbeth i bleidiau gwleidyddol ei hystyried wrth iddynt wneud eu cynigion i'r cyhoedd yng Nghymru.

Yr hyn y bydd y cyhoedd eisiau ei wybod yw y bydd y dewisiadau amgen hynny'n sicrhau canlyniad gwell i Gymru, ac mae angen gwaith manwl ac ystyriaeth ofalus o hynny, ac rwy'n siŵr y bydd pob plaid a fyddai'n dymuno rhoi'r cynnig hwnnw i'r cyhoedd yn gwneud yn siŵr bod eu cynigion yn dibynnu ar y math hwnnw o waith difrifol.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Eitem 5 sydd nesaf, Rheoliadau Deddf Pleidiau Gwleidyddol, Etholiadau a Refferenda 2000 (Eithriadau ac Amrywio Terfynau Gwariant Ymgyrch) (Cymru) 2025, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Thai i wneud y cynnig—Jayne Bryant.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a gaf i ddiolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad a'i Gadeirydd am ystyried y rheoliadau hyn, yn ogystal â'r Comisiwn Etholiadol am ymgysylltu'n adeiladol yn y gwaith hwn?

Ymhen ychydig dros 10 mis, bydd Cymru yn pleidleisio i ethol Senedd newydd. Am y tro cyntaf, bydd hyn o dan system etholiadol gwbl gyfrannol a bydd yn dychwelyd 96 o Aelodau. Mae'r rheoliadau hyn yn adolygu'r drefn gwariant ymgyrch ar gyfer pleidiau gwleidyddol, gan adlewyrchu'r newidiadau etholiadol hynny, ond gan gadw terfyn uchaf sy'n cyfateb yn fras i'r system bresennol. Bydd hyn yn sicrhau bod pleidiau'n gallu ymgyrchu'n effeithiol o dan y system newydd a hysbysu pleidleiswyr o'u polisïau.

Heb y rheoliadau hyn, dim ond un rhan o'r terfynau presennol fyddai'n gymwys, fyddai'n golygu gostyngiad yn y terfynau gwariant ymgyrch i bleidliau o hyd at 85 y cant. Byddai hyn yn tanseilio gallu pob plaid i ymgysylltu â phleidleiswyr.

Dychwelodd yr ymgynghoriad cyhoeddus ystod eang o safbwyntiau ar sut y dylid addasu'r terfynau presennol i'r system newydd, gan ei gwneud yn ofynnol i ddull cytbwys gael ei fabwysiadu. Felly, rwyf wedi ceisio lleihau newid lle bo modd.

Mae newidiadau o'r modelau dangosol a amlinellwyd yn yr ymgynghoriad yn adlewyrchu trafodaethau pellach gyda'r Comisiwn Etholiadol yn ystod y misoedd diwethaf. Rhaid i'r Comisiwn Etholiadol roi cydsyniad i unrhyw ddefnydd sylweddol o'r pŵer hwn, ac rwy'n falch o roi gwybod i'r Senedd fod cydsyniad o'r fath wedi'i dderbyn ar gyfer y rheoliadau sy'n cael eu hystyried heddiw. Mae'r broses o gael y cydsyniad hwnnw wedi gofyn am ymgysylltiad, cydweithredu a chyfaddawdu gwirioneddol, ac mae wedi arwain at gynnig gwell yr wyf yn gobeithio y bydd y Senedd hon yn cytuno iddo.

Bydd y rheoliadau hefyd yn eithrio costau sy'n gysylltiedig â diogelwch o derfynau gwariant ymgyrchwyr plaid a di-blaid ar gyfer etholiadau Cymru. Mae hyn yn dilyn eithriad tebyg ar gyfer ymgeiswyr unigol yng Ngorchymyn drafft Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) 2025, y Gorchymyn cynnal etholiadau, a fydd yn cael ei drafod ar 8 Gorffennaf. Rydym i gyd yn rhy ymwybodol o'r cynnydd mewn camdrin mewn gwleidyddiaeth yn ystod y blynyddoedd diwethaf, sy'n rhwystr sylweddol rhag cyfranogi. Mae'r eithriadau hyn yn gweithredu argymhelliad o adroddiad Sefydliad Jo Cox, ac yn dilyn trafodaethau agos gyda'r Comisiwn Etholiadol.

Nid oes unrhyw siaradwyr eraill. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Eitem 6 yw'r cynnig cydsyniad offeryn statudol o ran y Gorchymyn Diwygio Deddfwriaethol (Datgelu Data Gofal Cymdeithasol Oedolion) 2025. A galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Thai i wneud y cynnig. Jayne Bryant.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am y cyfle hwn i esbonio cefndir y cynnig cydsyniad offeryn statudol mewn perthynas â Gorchymyn Diwygio Deddfwriaethol (Datgelu Data Gofal Cymdeithasol Oedolion) 2025. Roedd y memorandwm a osodwyd gerbron y Senedd ar 23 Mai, ynghyd â datganiad ysgrifenedig a gyhoeddwyd yr un diwrnod, yn crynhoi darpariaeth y Gorchymyn ac yn nodi'r newidiadau i'r ddeddfwriaeth sylfaenol y gofynnir am gydsyniad ar eu cyfer. Hoffwn i ddiolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am ei waith wrth graffu ar y memorandwm cydsyniad offeryn statudol a'i adroddiad a gyhoeddwyd ddoe.

Mae'r Gorchymyn yn gwneud diwygiadau i Ddeddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004 a deddfwriaeth gyfatebol Llywodraeth y DU. Pwrpas y Gorchymyn yw galluogi ailddechrau rhannu data gofal cymdeithasol oedolion wedi'u paru rhwng y fenter twyll genedlaethol, tîm o fewn Awdurdod Twyll y Sector Cyhoeddus, ac awdurdodau lleol yng Nghymru a Lloegr at ddibenion adnabod twyll a gwallau.

Cafodd diwygiadau a wnaed yn 2016 gan ddeddfwriaeth ar wahân gan Lywodraeth y DU i adran 251(12A) o Ddeddf y Gwasanaeth Iechyd Gwladol 2006 yr effaith anfwriadol o atal awdurdodau lleol yng Nghymru rhag gallu cael mynediad at ganlyniadau paru data gofal cymdeithasol oedolion o dan Ddeddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004. Diffiniwyd data gofal cymdeithasol oedolion awdurdodau lleol fel data 'cleifion' ac, ar ôl iddynt gael eu paru, dim ond â chyrff perthnasol y GIG y gellid eu rhannu. Ni ddynodwyd awdurdodau lleol yng Nghymru a Lloegr fel cyrff perthnasol y GIG at ddibenion rhannu canlyniadau paru data, ac felly ni ellid rhannu data gofal cymdeithasol awdurdodau lleol gydag awdurdodau lleol, er bod awdurdodau lleol yn gyfrifol am ddarparu gofal cymdeithasol. Roedd y canlyniad hwn yn gwbl anfwriadol.

Gwneir paru data at ddibenion canfod twyll, a bydd y diwygiadau a wneir yn y Gorchymyn hwn, unwaith eto, yn caniatáu i'r fenter twyll genedlaethol rannu data gofal cymdeithasol oedolion cyfatebol gydag awdurdodau lleol. Enghreifftiau o dwyll neu wall gofal cymdeithasol oedolion y mae'r Gorchymyn wedi'i nodi yw preswylwyr cartrefi gofal wedi marw a oedd yn dal i dderbyn taliadau uniongyrchol; defnyddwyr gofal yn derbyn cyllideb bersonol gan fwy nag un awdurdod ar yr un pryd; a chyfalaf heb ei ddatgan neu berchnogaeth eiddo mewn perthynas â chyllid gofal.

Felly, fy marn i yw ei bod yn briodol ymdrin â'r darpariaethau hyn yn y Gorchymyn hwn. Yr Ysgrifennydd Gwladol sydd â'r pŵer i wneud y Gorchymyn hwn o dan adran 1 o Ddeddf Diwygio Deddfwriaethol a Rheoleiddiol 2006. Dim ond i ddeddfu mewn meysydd sydd wedi'u datganoli, gyda chydsyniad y Senedd, y gellir defnyddio'r pŵer hwnnw. Os cânt eu cymeradwyo, bydd y darpariaethau hyn yn cefnogi gwaith awdurdodau lleol yng Nghymru i nodi twyll a gwallau a sicrhau'r defnydd gorau o arian cyhoeddus. Mae amcangyfrifon yn awgrymu y gellir arbed £7,000 fesul awdurdod fesul blwyddyn ar gyfartaledd.

Rwyf wedi gosod y cynnig yn unol â'r gofynion o dan Reol Sefydlog 30A, ac rwy'n ystyried bod y Gorchymyn yn berthnasol i offerynnau statudol oherwydd ei fod yn gwneud darpariaeth mewn perthynas â Chymru sy'n diwygio deddfwriaeth sylfaenol sydd o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Felly, ar y sail honno y mae'r cynnig cydsyniad offerynnau statudol yn cael ei roi ger eich bron i'w gymeradwyo.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mike Hedges.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ystyriodd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad femorandwm cydsyniad offeryn statudol Llywodraeth Cymru ar gyfer y Gorchymyn drafft hwn yr wythnos diwethaf. Nodwyd bod yn rhaid i Lywodraeth y DU sicrhau cydsyniad y Senedd cyn gwneud y Gorchymyn, yn unol â Deddf Diwygio Deddfwriaethol a Rheoleiddiol 2006. Nodwyd hefyd nad oes gan Weinidogion Cymru unrhyw bŵer o dan y Ddeddf honno i wneud Gorchymyn diwygio deddfwriaethol o'r fath hwn.

Fel pwyllgor, mae ein hasesiad o'r darpariaethau o fewn y Gorchymyn drafft sy'n gofyn am gydsyniad yn cyd-fynd ag asesiad Llywodraeth Cymru, ac mae ein hadroddiad, a osodwyd brynhawn ddoe, yn cadarnhau'r safbwynt hwn.

Er ein bod yn cytuno â'r rhesymeg sylfaenol dros y Gorchymyn hwn, ac rydym wrth gwrs yn cefnogi ymdrechion i wella effeithiolrwydd mecanweithiau monitro a gorfodi gwrth-dwyll yn y sector gofal cymdeithasol, o safbwynt deddfwriaethol, rydym yn pryderu am y dull a ddefnyddir i ddeddfu'r newid hwn. Bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn gwerthfawrogi'r realiti bod cynnig cydsyniad offeryn statudol yn darparu haen hyd yn oed yn deneuach o graffu ac atebolrwydd na chynnig cydsyniad deddfwriaethol cyffredin. A phan ystyriwn y sensitifrwydd arbennig sy'n ymwneud â materion trin a rhannu data, mae hyn yn gosod cynsail anffodus. Felly, er nad ydym yn gwrthwynebu gweithrediad ymarferol y Gorchymyn hwn, byddwn yn ddiolchgar pe bai'r Ysgrifennydd Cabinet yn ymhelaethu ar ei meddyliau ynghylch a yw hwn yn gyfrwng deddfwriaethol priodol i gyflawni'r diben hwn. Diolch yn fawr.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Thai i ymateb. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am y cyfraniadau. Fel yr amlinellais yn fy sylwadau agoriadol, mae'r darpariaethau sy'n diwygio deddfwriaeth sylfaenol o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd yn cael eu gwneud i gywiro canlyniad anfwriadol deddfwriaeth ar wahân gan Lywodraeth y DU, felly nid oes unrhyw newid mewn polisi.

Mewn ymateb i bwynt Peredur, credaf fy mod wedi gosod allan yn fy natganiad agoriadol ei bod yn briodol ymdrin â'r darpariaethau hyn yn y Gorchymyn hwn, ac fel y dywedais, credaf fod hynny'n glir o'm sylwadau agoriadol. Y pwrpas yw sicrhau y gellir rhannu data perthnasol unwaith eto i nodi twyll mewn gofal cymdeithasol oedolion. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Eitem 7 yw cynnig i amrywio trefn ystyried gwelliannau Cyfnod 3 y Bil Tomenni Mwyngloddiau a Chwareli Nas Defnyddir (Cymru). Galwaf ar y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig i wneud y cynnig. Huw Irranca-Davies.

Rwy'n cynnig yn ffurfiol.

Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Gan nad oes unrhyw bleidleisiau y prynhawn yma, bydd egwyl fer nawr, cyn dechrau trafodion Cyfnod 3. Caiff y gloch ei chanu bum munud cyn inni ailymgynnull. Byddwn yn annog yr Aelodau i ddychwelyd i'r Siambr yn brydlon, os gwelwch yn dda.

Dwi'n credu ein bod ni'n barod i roi cychwyn ar Gyfnod 3 y Bil Llety Ymwelwyr (Cofrestr ac Ardoll) Etc. (Cymru). Mae'r grŵp cyntaf o welliannau yn ymwneud â phwerau i estyn y Ddeddf i ddocfeydd ac angorfeydd. Gwelliant 67 yw'r prif welliant yn y grŵp. Dwi'n galw ar Sam Rowlands i gynnig y prif welliant ac i siarad am y grŵp.

Diolch, Llywydd. Rwy'n sefyll i gynnig gwelliant 67 sydd ger ein bron heddiw. Yn fy nghyfraniad agoriadol yma heddiw rwyf am wneud rhai pwyntiau ehangach mewn perthynas â'r ddeddfwriaeth sydd ger ein bron ac ailadrodd gwrthwynebiad cyffredinol y Ceidwadwyr Cymreig i'r Bil ardoll ymwelwyr hwn.

Mae'r sector twristiaeth yn unedig yn ei wrthwynebiad i'r Bil, ac mae hynny am reswm da iawn. Mae'r sector, yn enwedig ar ôl COVID, angen Llywodraeth sy'n ei ddeall ac yn ei annog, nid un sy'n gosod trethi a fydd yn gyrru pobl i ffwrdd. Mae'n wirionedd, beth bynnag rydych chi'n ei drethu, rydych chi'n cael llai ohono; yn sicr yn beth da wrth geisio rheoli canlyniadau negyddol o ddewisiadau, ond mae ein sector ymwelwyr yn un o'r rhannau mwyaf cadarnhaol o'n heconomi sy'n cael trafferth yng Nghymru, ac nid oes angen rhwystr arno i'w wneud hyd yn oed yn llai cystadleuol.

Rydym yn gwybod bod twristiaeth yn gyfrifol am un o bob wyth swydd yn uniongyrchol a thrwy'r gadwyn gyflenwi yma yng Nghymru, yn cefnogi ein cymunedau trwy dwf economaidd—sector gwerth biliynau o bunnau sydd eisoes yn pwmpio symiau sylweddol i'r pwrs cyhoeddus trwy ardrethi busnes, trwy dreth incwm, trwy dreth gorfforaethol, trwy dreth ddifidendau, trwy dreth ar werth, trwy yswiriant gwladol a thrwy dreth enillion cyfalaf. Mae busnesau twristiaeth yng Nghymru eisoes yn cael eu trethu yn sylweddol, sy'n eu gwneud yn llai cystadleuol na'r farchnad ryngwladol.

Mae ein gwrthwynebiad i'r Bil yn parhau i fod yn gadarn, ond wrth gwrs mae ein cyflwyniad o'r gwelliannau heddiw yn cydnabod realiti gwleidyddol y sefyllfa o ystyried cefnogaeth gyffredinol gytunedig Llafur a Phlaid Cymru i egwyddorion y Bil hwn. Gobeithio y bydd y gwelliannau rydw i wedi'u cyflwyno heddiw yn cael eu cymryd yn ysbryd gwelliannau adeiladol sy'n ceisio gwneud y Bil yn gryfach ac yn well i bobl Cymru.

Ymlaen at grŵp 1 o'r gwelliannau, ynglŷn â docfeydd ac angorfeydd. Hoffwn gydnabod gwaith ymgyrchu British Marine Wales, sy'n lleisiol o blaid y sector maen nhw'n ei gynrychioli, ac mae'r tri gwelliant yma wedi'u gosod i gefnogi a chydnabod y sector hwnnw. Rydym yn cynnig tynnu docfeydd ac angorfeydd o'r ardoll ymwelwyr, er enghraifft drwy welliant 67, sy'n dileu pŵer Gweinidogion Cymru i ymestyn y Ddeddf hon fel ei bod yn gymwys mewn perthynas â docfeydd ac angorfeydd a ddarperir ar gyfer llongau.

Mae'r rheswm am hyn yn syml. Yn fy marn i, byddai'r Ddeddf yn pwyso'n annheg ar y rhai sy'n defnyddio docfeydd ac angorfeydd gan nad ydynt yn lletyau ymwelwyr yn yr ystyr draddodiadol, gan fod cychod i fod i symud, nid aros mewn un lle. Nid yw defnyddwyr cychod yn cofrestru am lety. Maen nhw'n talu am angorfeydd neu wasanaethau morol, sy'n rhywbeth gwahanol iawn, ac mae cychod hamdden yn weithgaredd hamdden neu chwaraeon—nid llety dros nos ydyw. Gan mai nod datganedig y Bil yw cefnogi cymunedau yr effeithir arnynt gan dwristiaeth, mae'n werth nodi bod cychod yn hunangynhwysol i raddau helaeth yn yr ardal angori, ac mae'r effaith ar wasanaethau lleol yn sylweddol llai na rhywun sy'n aros mewn gwesty yng nghanol y dref, er enghraifft. Dyma'r rhesymau pam rydw i wedi gosod y gwelliannau hyn ger ein bron ni yma heddiw. Diolch yn fawr.

Does gyda fi ddim siaradwyr eraill oni bai am yr Ysgrifennydd Cabinet nawr i siarad ar y grŵp yma. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Trafodwyd mater docfeydd ac angorfeydd yn nau Gyfnod cynharach y Bil. Nid yw safbwynt y Llywodraeth wedi newid. Mae cymhwyso'r ardoll ymwelwyr i ddocfeydd ac angorfeydd yn briodol o fewn cwmpas y Bil hwn. Mae gan Gymru ddiwydiant lle mae llongau mordeithio a chychod preifat yn dod i Gymru ac yn aros yn nyfroedd Cymru. Maent yn fathau o lety i ymwelwyr, yn union fel y mae gwestai a thai gwesty. Dylent gael eu dal gan yr ardoll, a bydd y Bil yn caniatáu i hynny ddigwydd.

Ond fel yr ydym wedi cydnabod, mae cymhlethdodau yn y sector morol sydd angen eu harchwilio a'u datrys ymhellach, felly mae'r Bil yn cymryd pŵer i ddychwelyd at y mater hwn yn y dyfodol. Nid wyf yn credu y byddai'n cael ei ystyried yn ddefnydd da o adnoddau'r Senedd i ddod ag un darn o ddeddfwriaeth sylfaenol, wedi'i hysgaru o'i chyd-destun, yn unig i ymdrin â docfeydd ac angorfeydd. Ond cyn i gynigion gael eu dwyn yn ôl i'r Senedd, bydd mwy o waith yn cael ei wneud, gan gynnwys ymgynghori pellach â'r sector morol.

Ystyriodd Llywodraeth yr Alban gynnwys llongau mordeithio yn eu Deddf ardoll ymwelwyr, ond penderfynodd hefyd eu trin ar wahân oherwydd y cymhlethdodau gweithredol a chyfreithiol gwahanol. Mae Llywodraeth yr Alban wedi cwblhau ei hymgynghoriad ar ardoll llongau mordeithio ar wahân, ac ar hyn o bryd mae'n dadansoddi ymatebion, y bydd eu Gweinidogion yn eu hystyried. Byddwn yn parhau i fyfyrio ar y profiad hwnnw.

Yn y cyfamser, dylai'r pŵer hwn aros yn y Bil wrth i'r gwaith ehangach hwnnw gael ei wneud. Galwaf ar yr Aelodau felly i wrthod gwelliannau 67, 104 a 108 sy'n ymwneud â chymhwyso'r ardoll ar ddocfeydd ac angorfeydd.

Sam Rowlands i ymateb. 

Ydych chi eisiau ymateb? 

Wrth gwrs, nid wyf wedi fy synnu gan safbwynt yr Ysgrifennydd Cabinet ar hyn. Hoffwn aros gyda'n safbwynt o ran y gwelliannau a osodwyd ger ein bron, oherwydd mae'r mater o gychod a llongau yn wahanol iawn i'r llety sefydlog hwnnw a amlinellwyd gan yr Ysgrifennydd Cabinet, felly rydym yn dal i gredu na ddylai'r rhain fod o fewn y cwmpas. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 67? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, fe gymrwn ni bleidlais ar welliant 67. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn, felly mae gwelliant 67 wedi ei dderbyn. Grŵp 2 yw'r grŵp nesaf—[Torri ar draws.] Mae gwelliant 67 wedi ei wrthod, mae'n ddrwg gyda fi; fy nghamgymeriad i oedd hynny. Roedd y nymbyrs yn glir. Felly, mae gwelliant 67 wedi ei wrthod.  

Grŵp 2 yw'r grŵp nesaf o welliannau, yn ymwneud ag adolygu'r Ddeddf. Gwelliant 65 yw'r prif welliant yn y grŵp. Peredur Owen Griffiths sy'n cynnig y prif welliant. 

Diolch, Llywydd. Hoffwn ddechrau'r prynhawn yma drwy ddiolch i dîm y Pwyllgor Cyllid am eu gwaith ar y Bil hwn, yn enwedig wrth gefnogi aelodau'r pwyllgor gyda chraffu ar y gyllideb ddrafft, y gyllideb atodol, holl benderfyniadau ariannol holl Filiau'r Llywodraeth, a chraffu ar gyllidebau'r cyrff a ariennir yn uniongyrchol ar yr un pryd. Gall y gwaith pwysig hwn ddigwydd heb ddod i'r amlwg, ond rwy'n siŵr y byddai holl aelodau'r Pwyllgor Cyllid yn hoffi ymuno â mi i ddiolch iddynt.

Gan droi at fy ngwelliannau yn y grŵp hwn, hoffwn gynnig y gwelliant hwnnw, ac rwy'n ddiolchgar am y drafodaeth adeiladol a gafwyd gyda'r Llywodraeth ers Cyfnod 2, ac rwy'n falch ein bod wedi gallu dod i gytundeb ar y mecanwaith adolygu hwn, yn dilyn yr argymhellion a wnaed ar y mater hwn gan y Pwyllgor Cyllid. Byddai'n gorfodi Gweinidogion Cymru i gynnal adolygiad o'r Ddeddf o fewn pum mlynedd, yn ogystal â galluogi mewnbwn perthnasol gan Awdurdod Refeniw Cymru. Rydym bob amser wedi bod o'r farn bod adolygiadau cyfnodol o effeithiolrwydd polisi yn arfer da. Felly, rwy'n annog Aelodau i gefnogi'r gwelliannau hyn. Diolch yn fawr.

Yr wyf yn ddiolchgar i welliannau Peredur Owen Griffiths, fel y'u nodir yma. O'n hochr ni, dim ond i gadarnhau y byddem yn cefnogi'r gwelliannau fel y'u gosodwyd. Rydym yn cydnabod bod gwelliant 105, yr wyf wedi'i osod, yn cyflawni swyddogaeth debyg iawn. Roeddwn i'n ceisio i'r adolygiad hwnnw ddigwydd mewn cyfnod byrrach. Hefyd i gadarnhau, Llywydd, os cefnogir gwelliannau 65 a 66, byddwn yn ystyried tynnu gwelliant 105 yn ôl, gan fod ein gwelliant yn bwriadu cyflawni canlyniadau tebyg iawn. Diolch yn fawr iawn.

Yn gyntaf, hoffwn ailadrodd cefnogaeth Plaid Cymru i'r Bil hwn, a oedd yn rhan o'r cytundeb cydweithio. Fel yr ydym wedi sôn sawl gwaith, credwn yn gryf bod y model presennol o dwristiaeth yng Nghymru yn rhy echdynnol ei natur, sydd wedyn yn rhoi cryn bwysau ar gymunedau heb ganiatáu iddynt, felly, fanteisio ar y miloedd o bobl sy'n ymweld â'n gwlad bob blwyddyn. Mae'r model presennol hefyd yn cael ei bwysoli'n annheg yn erbyn ein diwydiant twristiaeth domestig, sydd wrth gwrs yn bodoli mewn perthynas symbiotig â'r cymunedau sy'n darparu ar gyfer yr ymwelwyr hynny. Felly, mae achos clir, i gydbwyso a bod yn decach a meithrin dull mwy cynaliadwy ar gyfer twristiaeth yng Nghymru, ac mae'r Bil hwn yn gam pwysig ymlaen yn hyn o beth.

Gadewch i ni gofio, byddai cyflwyno ardoll o'r math hwn, wrth gwrs, yn unol â'r trefniadau sydd eisoes ar waith mewn llawer o wledydd a dinasoedd ledled y byd, trefniadau sydd naill ai ar waith neu sy'n cael eu hystyried mewn mannau eraill yn y DU, fel yn Lerpwl, fel ym Manceinion, ac yn cael eu hystyried mewn llefydd fel Cernyw. Maen nhw wedi gwneud hyn, neu'n ystyried ardoll, am reswm, oherwydd rydym ni i gyd yn gwybod beth yw'r  pwysau ar ein hawdurdodau lleol. Mae hyn o bosibl yn datgloi buddsoddiad i'r awdurdodau lleol hynny ei roi yn ein cymunedau.

Felly, i gefnogi gwelliannau 65 a 66, a gyflwynwyd gan Peredur Owen Griffiths, mae'n bwysig bod adolygiad yn cael ei gynnal i weithio allan a yw'n cyflawni'r union bethau yr wyf newydd sôn amdanynt. Mae'n gam synhwyrol, a byddwn yn cefnogi'r gwelliannau hynny.

Yr Ysgrifennydd Cabinet nawr, Mark Drakeford.

Diolch, Llywydd. Mae'r Llywodraeth yn croesawu gwelliannau 65 a 66. Rydym yn cytuno ei bod yn arfer da i adolygu effaith y polisi a'r ddeddfwriaeth, ac mae hynny bob amser wedi bod yn fwriad gan y Llywodraeth. Yng Nghyfnod 1, fel y clywodd yr Aelodau, argymhellodd y Pwyllgor Cyllid y dylai Llywodraeth Cymru ddiwygio'r Bil er mwyn ymrwymo i gynnal a chyhoeddi adolygiad o weithrediad ac effaith y Ddeddf gyfan heb fod yn hwyrach na phum mlynedd ar ôl i Ran 2 o'r Ddeddf ddod i rym. Mae Cadeirydd y pwyllgor bellach wedi cynnig gwelliant yn seiliedig ar ei waith yn y maes hwn, ac rwy'n ddiolchgar iawn i Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid am y trafodaethau rydym ni wedi'u cael ar y mater hwn. Clywais, wrth gwrs, Llywydd, beth ddywedodd Sam Rowlands am welliant 105 ac yn cydnabod ei fod yn ffurf wahanol o adolygiad. Mae'r Llywodraeth yn credu bod gwelliannau 65 a 66 yn fwy ymarferol, a byddwn yn cefnogi'r gwelliannau hynny, a phe bai'n cael ei roi i bleidlais, byddem felly yn gofyn i'r Aelodau wrthod gwelliant 105.

Peredur Owen Griffiths i ymateb.

Jest i ddweud 'diolch yn fawr' i bawb am eu cydsyniad i'r gwelliant yma, ac a fedrwn ni ei symud o i bleidlais, os gwelwch yn dda?

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 65? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae gwelliant 65 wedi'i dderbyn.

Fe fyddwn ni'n symud ymlaen nawr i grŵp 3 o welliannau. Mae'r grŵp yma'n ymwneud â phartneriaethau a chyrff anghorfforedig. Gwelliant 1 yw'r prif welliant yn y grŵp. Yr Ysgrifennydd Cabinet sy'n cynnig y prif welliant yma.

Diolch yn fawr, Llywydd. Fel y dywedoch, mae'r gwelliannau yn y grŵp hwn i gyd yn ymwneud â phartneriaethau a chyrff anghorfforedig. Mae partneriaethau a chyrff anghorfforedig yn endidau sy'n aml yn gofyn am ddarpariaethau technegol i sicrhau bod atebolrwydd treth yn berthnasol i'r personau sy'n aelodau ohonynt yn gywir. Mae hyn oherwydd nad yw'r trefniadau busnes yn eistedd yn daclus o fewn y categorïau o unigolion neu gyrff corfforedig, sy'n endidau cyfreithiol. Nid oes gan y rhan fwyaf o bartneriaethau a chyrff anghorfforedig bersonoliaeth gyfreithiol o'r fath, ac felly mae cyfrifoldeb yn gorwedd ar aelodau'r bartneriaeth. Bydd llawer o fusnesau sy'n cofrestru fel darparwr llety ymwelwyr yn bartneriaethau, er enghraifft rhai gwely a brecwast llai sy'n eiddo i gwpl priod neu bartneriaid sifil. Mae'r holl welliannau yn y grŵp hwn wedi'u cynllunio i egluro rhwymedigaethau cyfreithiol partneriaethau a chyrff anghorfforedig o fewn y Bil, ac felly mae'r mwyafrif o'r gwelliannau yn y grŵp hwn yn dechnegol eu natur. Maent yn gwneud yn glir beth mae pobl yn disgwyl ac nad ydynt yn disgwyl ei wneud, i gefnogi ein nod o sicrhau dealltwriaeth glir o ddyletswyddau a chyfrifoldebau.

Mae gwelliant 1 a gwelliant 20 yn dileu'r rhannau hynny o'r Bil a ddiffiniodd y term 'person' yn flaenorol fel cynnwys dau neu fwy o bobl sy'n gweithredu mewn partneriaeth. Rydym yn ychwanegu adran newydd sy'n cwmpasu partneriaethau a chyrff anghorfforedig. Mae gwelliant 19 yn mewnosod yr adran newydd honno, sy'n gwneud darpariaeth ynghylch parhad cofrestru pan fydd aelodau'r bartneriaeth neu'r corff anghorfforedig yn newid. Mae hefyd yn rhoi eglurder y bydd unrhyw un sy'n gadael y bartneriaeth neu'r corff yn parhau i gael ei drin fel aelod nes bod y gofrestr yn cael ei diweddaru i adlewyrchu ei ymadawiad.

Mae gwelliant 53 yn ei gwneud yn ofynnol bod yn rhaid i'r gofrestr gynnwys enwau a chyfeiriadau pob aelod o'r bartneriaeth neu'r corff anghorfforedig, mater y byddwn yn dychwelyd ato gyda gwelliannau pellach yng ngrŵp 4.

Llywydd, mae gwelliant 60 yn diwygio Deddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016 mewn perthynas â chymhwyso pwyntiau cosb i bartneriaethau a chyrff anghorfforedig. Mae'r ddarpariaeth hon yn golygu bod y pwyntiau cosb yn cael eu dyfarnu i'r bartneriaeth neu'r corff ac yn cael eu dal ganddynt yn eu cyfanrwydd, ond bydd yr aelodau unigol yn agored ar y cyd ac yn unigol i unrhyw ddirwyon sy'n deillio o gronni pwyntiau cosb.

Mae gwelliannau 38 a 39 yn welliannau technegol i adran 54 o'r Bil. Bwriad y ddau welliant yw egluro effaith darpariaethau yn Rhan 2 o'r Bil a dileu unrhyw awgrym eu bod yn gweithredu mewn perthynas â darpariaeth sy'n ymwneud yn benodol â phartneriaethau neu gyrff anghorfforedig.

Mae gwelliant 40 yn dileu'r diffiniad o 'aelodau rheoli corff anghorfforedig' o adran 54. Mae hwn bellach wedi'i gynnwys yn adran dehongli'r Bil, gan fod y term hwn yn ymddangos mewn sawl man ar draws y Bil.

Ac yn olaf, mae gwelliant 51 yn diffinio 'aelodau rheoli corff anghorfforedig' yn adran dehongli'r Bil, sef adran 63. Mae hyn yn gymwys yn gyffredinol trwy'r ddeddfwriaeth. Mabwysiadwyd y dull yng ngoleuni gwelliant 53, sy'n cyflwyno cyfeiriad at 'aelodau rheoli' yn Atodlen 1 i'r Bil.

Llywydd, er bod y rhain yn welliannau technegol, o ystyried natur perchnogaeth llety i ymwelwyr yng Nghymru, maent yn rhai pwysig, a gofynnaf i'r Aelodau i'w cefnogi i gyd.

Does gyda fi ddim siaradwyr yn y grŵp yma. Dyw'r Ysgrifennydd y Cabinet ddim eisiau ateb ei hunan. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 1 wedi'i dderbyn.

Byddwn ni'n mynd ymlaen nawr i grŵp 4 o welliannau. Mae'r rhain yn ymwneud â chofrestr o ddarparwyr llety ymwelwyr. Gwelliant 2 yw'r prif welliant yn y grŵp yma, a'r Ysgrifennydd Cabinet sy'n cynnig y gwelliant yma eto. 

Llywydd, mae'r grŵp hwn o welliannau yn canolbwyntio ar weithredu'r gofrestr, carreg sylfaen bwysig i'r Bil, yn bennaf i ddarparu ar gyfer casglu a rheoli'r ardoll ymwelwyr, ond hefyd i gefnogi gwneud penderfyniadau ehangach drwy well data. Mae'r system gofrestru hefyd yn mynd â ni gam ymhellach tuag at gynigion trwyddedu, a bydd y rheini yn cael eu dwyn ger bron y Senedd trwy Fil ar wahân.

Fe wnaf ymdrin yn gyntaf â gwelliant 3 y Llywodraeth. Yn ystod Cyfnod 2, cyflwynwyd gwelliant a chytunwyd ar hynny sy'n ei gwneud yn ofynnol i'r ACC sefydlu a chynnal y system gofrestru. Mae hefyd yn nodi'r hyn y mae'n rhaid i'r ACC ei gyhoeddi, a'r hyn y gall ac na all ei gyhoeddi o'r gofrestr o ddarparwyr llety. Mae gwelliant 3 yn ymdrin â chyhoeddi enwau unigolion sy'n gweithredu mewn partneriaeth neu gorff anghorfforedig, ac yn alinio hynny â'r eithriad ar gyfer cyhoeddi enwau darparwyr unigol. Mae'r ddarpariaeth hon yn cydbwyso rhwng sicrhau bod y gofrestr gyhoeddedig yn dryloyw ac yn addas i'r diben, a rhoi amddiffyniad i unigolion sy'n gweithredu busnesau llety ymwelwyr. Mae'n cael yr effaith o atal yr ACC rhag cyhoeddi enwau unigolion o'r fath heb ganiatâd oni bai fod enw llawn a chyfenw'r unigolyn yn rhan o enw busnes y darparwr llety ymwelwyr. Mae hyn hefyd yn cyd-fynd â gwelliant 53, a drafodwyd yn y grŵp blaenorol, sy'n rhoi cysondeb i'r dull gweithredu wrth ymdrin ag aelodau partneriaethau a chyrff anghorfforedig ac unigolion.

Mae'r gwelliant hefyd yn newid y dull a fabwysiadwyd yn y Bil o ran cyfeiriadau, gan gymhwyso'r un rhesymeg. Mae'r diwygiad yn golygu na all yr ACC gyhoeddi cyfeiriadau unrhyw unigolion, gan gynnwys y rhai sy'n gweithredu trwy bartneriaethau neu fel aelodau rheoli cymdeithas anghorfforedig, heb ganiatâd, ac eithrio pan fo cyfeiriad unigolyn yn cyfateb i gyfeiriad y lle y darperir y llety i ymwelwyr. Mae'n bwysig bod y cyfeiriad fel y'i darperir yn parhau i fod yn weladwy ar y gofrestr, hyd yn oed yn yr achosion hynny lle mae'r unigolyn yn byw yno, er mwyn sicrhau bod y gofrestr yn gofnod cywir, agored o lety ymwelwyr yng Nghymru. Mae'n golygu y byddai partneriaeth sy'n gweithredu llety ymwelwyr o'u cartref yn gallu gwrthod caniatâd i'w henwau ymddangos ar y gofrestr gyhoeddus, ond byddai eu cyfeiriad yn cael ei gyhoeddi.

Mae gwelliant 2 yn welliant technegol, sy'n ganlyniadol i'r is-adrannau a fewnosodwyd gan welliant 3.

Os trof at y gwelliannau nad ydynt yn rhai'r Llywodraeth yn y grŵp hwn, ni allaf gefnogi gwelliant 116, a fyddai'n rhoi dyletswydd ar brif gynghorau i hysbysu'r ACC pan fyddant yn derbyn gwybodaeth nad yw darparwr llety ymwelwyr wedi cofrestru ac yn fodlon nad yw'r wybodaeth yn 'yn wacsaw neu’n flinderus'. Rwyf wedi meddwl yn ofalus am y gwelliant hwn, Llywydd, oherwydd rwy'n cytuno bod rhannu gwybodaeth o'r fath yn bwysig. Y cwestiwn yw a oes rhaid rhoi dyletswydd ar brif gynghorau i sicrhau eu bod yn rhannu'r wybodaeth honno. Fy nghasgliad yw y gellid ac y bydd unig bwrpas gwelliant 116 yn cael ei sicrhau mewn ffyrdd eraill. Mae pyrth rhannu gwybodaeth eisoes yn bodoli sy'n caniatáu datgelu data at ddibenion cydymffurfio, ac rwy'n credu bod gan gynghorau lleol bob cymhelliant i wneud hynny. Fodd bynnag, o ystyried pwrpas difrifol y gwelliant ac i atgyfnerthu'r pwerau a'r cymhellion hynny, rwyf wedi rhoi ymrwymiad y prynhawn yma y byddwn yn cyhoeddi canllawiau i awdurdodau lleol sy'n annog ac yn cefnogi darparu gwybodaeth ddefnyddiol i'r ACC at y dibenion cydymffurfio hynny. Cytunaf, wrth gwrs, y bydd angen adolygu gweithrediad y Bil, ond gan ein bod eisoes wedi cefnogi gwelliant 66, a gyflwynwyd gan Peredur Owen Griffiths—fe wnaethom drafod hynny yn gynharach y prynhawn yma yng ngrŵp 2—felly, ni allaf gefnogi gwelliant 68.

Mae gwelliant 106 yn dileu pŵer Gweinidogion Cymru i wneud darpariaethau gwahanol ar gyfer gwahanol feysydd o fewn rheoliadau a wneir o dan y Bil. Gwrthodwyd gwelliant tebyg yng Nghyfnod 2 ac ni allaf gefnogi'r gwelliant hwn nawr. O ystyried ei bod yn debygol y bydd y Bil, yn ymarferol, yn gweithredu mewn rhai ardaloedd o Gymru ond nid eraill, mae'n gwbl resymol i Weinidogion Cymru wneud darpariaeth wahanol ar gyfer gwahanol feysydd o fewn y rheoliadau a wneir o dan adran 62. Nid oes achos i rwystro sut y byddwn yn gweithredu'r ddeddfwriaeth yn y modd hwn, ac mae cael yr hyblygrwydd yn ein galluogi i sicrhau bod y dull cywir yn cael ei fabwysiadu.

Yn yr un modd â gwelliant 106, mae gwelliant 111 yn dileu'r pŵer i Weinidogion Cymru wneud darpariaethau gwahanol ar gyfer gwahanol feysydd, gyda'r gwelliant hwn yn dileu'r hyblygrwydd ar gyfer y Gorchymyn cychwyn ar gyfer darpariaethau sy'n ymwneud â'r gofrestr. Mae rhesymau da, Llywydd, pam y gallai Llywodraeth fod yn dymuno graddio'r gofynion cofrestru yn ôl ardal ac nid oes unrhyw achos, rwy'n credu, dros gael gwared ar yr hyblygrwydd hwn. Gofynnaf felly i'r Aelodau wrthod gwelliant 111.

Gwelliant arall sy'n ceisio tynnu'r cyfrifoldeb o wneud penderfyniadau oddi ar brif gynghorau yw gwelliant 109, sy'n nodi nad ellir gosod y rheoliad y mae'n ofynnol ei wneud o dan welliant 112 gan Sam Rowlands, sy'n ymwneud â dechrau'r ardoll, gerbron y Senedd nes bod yr adroddiad sy'n ofynnol gan welliant 68 Sam Rowlands wedi'i osod gerbron y Senedd. Ni chaniateir cymeradwyo'r rheoliad gofynnol nes bod 90 diwrnod wedi mynd heibio ers gosod y Gorchymyn drafft. Mae gwelliant 110 yn gysylltiedig â'r gwelliant hwn, gan ei fod yn dileu'r geiriad sy'n dechrau Rhan 3. Effaith yr holl welliannau hyn gyda'i gilydd yw gohirio'r adeg y daw'r ardoll i rym. Credwn fod yn rhaid i awdurdodau lleol gael rhyddid i weithredu. Efallai y bydd rhai yn dewis aros am y data o'r gofrestr; bydd gan eraill fewnwelediad da a data gwell er mwyn gwneud penderfyniadau. Mae'n fater i brif gynghorau benderfynu. Felly, gwrthodaf welliannau 109 a 110.

Mae gwelliant 112 mewn grŵp ar wahân, ond, gan ei fod yn gysylltiedig â'r gwelliannau hyn, rwyf am fod yn glir gyda'r Aelodau nawr y byddaf hefyd yn ei wrthod. Mae'r risg o dderbyn y gwelliannau hyn yn glir; byddai oedi yn troi'n ataliad parhaol rhag cyflwyno'r ardoll yn uniongyrchol. Mewn cyferbyniad, mae gwelliannau'r Llywodraeth yn y grŵp hwn yn mynd â'n huchelgais ymlaen. Gofynnaf felly i'r Aelodau gefnogi gwelliannau 2 a 3, ac i wrthod pob un arall yn y grŵp hwn.

Rwyf am siarad am y gwelliannau y cyfeiriodd yr Ysgrifennydd Cabinet atynt wrth iddo gloi, sef y gwelliannau rydw i wedi'u gosod, y prif welliannau yw 68 a 109, gyda'r gwelliannau canlyniadol cysylltiedig. Y mater mae'r gwelliannau yn ceisio mynd i'r afael ag ef yw'r gydnabyddiaeth gan lawer, ac yn glir yn y memorandwm esboniadol, bod y data sydd ar gael i'r Llywodraeth wrth baratoi'r ddeddfwriaeth hon yn gyfyngedig iawn, a dweud y lleiaf. I'r Aelodau sydd wedi cael y pleser o ddarllen drwy'r memorandwm esboniadol, byddwch yn sylwi bod yr ystod o ganlyniadau a'r ystod o effaith o ganlyniad i'r ddeddfwriaeth hon yn sylweddol. Mae hynny oherwydd ychydig iawn sy'n hysbys mewn gwirionedd am fanylion y llety y mae'n debygol yr effeithir arno o ganlyniad i'r ddeddfwriaeth hon. Yr hyn y mae'r gwelliant hwn yn ceisio ei wneud—. Yn hytrach na chael dull ar hap o gofrestru gan wahanol gynghorau ledled Cymru, mae'r gwelliant hwn yn ceisio cael cofrestriad Cymru gyfan ar yr un pryd, fel y gall Aelodau yn y lle hwn gael gwell gafael a dealltwriaeth o'r math ar lety y bydd y ddeddfwriaeth hon yn effeithio arno yng Nghymru.

Rydym wedi clywed yn hanesyddol y dylem gael ein harwain gan y wyddoniaeth a dylem bob amser fod yn edrych ar fwy o ddata a data gwell i lywio ein penderfyniadau. Mae'r gwelliannau hyn yn ceisio gwneud hynny; maent yn ceisio darparu data llawer gwell ar unwaith, fel y gellir gwneud penderfyniad ar sail gwybodaeth ynghylch a yw ardoll ymwelwyr yn syniad da neu ddrwg, ac effaith yr ardoll honno pan fydd ar waith. Rwy'n credu fy mod wedi gosod cyfres resymol iawn o welliannau mewn perthynas â hyn. Rydym yn cefnogi cofrestru; rwy'n credu bod hynny'n syniad da o fewn y ddeddfwriaeth hon, felly mae'r Llywodraeth ac awdurdodau lleol a'n cymunedau yn cael gwell dealltwriaeth o'r darlun sydd o'n blaenau. Rwy'n credu bod y dull ar hap sy'n debygol o ddigwydd, gyda chynghorau amrywiol yn annog cofrestru ar wahanol adegau, yn peri risg o achosi dryswch ac nid yw'n paentio darlun o ddarparwyr llety yng Nghymru ar yr un pryd. Felly, rwyf yn gofyn i'r Llywodraeth ailystyried eu safbwynt presennol ar y gwelliannau rydw i wedi'u gosod yma.

Gan droi at welliannau'r Llywodraeth sydd wedi'u gosod yn yr adran hon, rydym yn hapus i gefnogi'r rheini; maen nhw'n gwneud synnwyr. Fel y dywedaf, mae'r egwyddor gyffredinol o gofrestru yn un bwysig ac rydym yn hapus i gefnogi'r rheini. Byddwn hefyd yn adleisio sylwadau'r Ysgrifennydd Cabinet mewn perthynas â gwelliant 116. Nid ydym yn credu mai gosod dyletswydd ar gynghorau mewn perthynas â hyn yw'r dull cywir, ac yn disgwyl y bydd hyn yn cael ei drin mewn ffyrdd eraill a fydd yn ffyrdd mwy ymarferol a mwy effeithlon o wneud hynny. Diolch yn fawr iawn.

Mae gennym sefyllfa yma lle mae cytundeb trawsbleidiol. Mae cofrestru yn bwysig iawn os yw'r ardoll hon i weithio. Clywsom gan Sam Rowlands, rydym wedi clywed sawl gwaith gan yr Ysgrifennydd Cabinet, bod y diffyg data o fewn y sector a'r diffyg dealltwriaeth ynghylch y gwahanol fathau o lety sydd yn ein cymunedau yn creu problem. Felly, mae'n hynod bwysig ein bod ni'n cael hyn yn iawn am nifer o resymau, nid yn unig nawr, ond hefyd i'r dyfodol. 

Dyna sydd y tu ôl i ysbryd gwelliant 116, a hoffwn ddiolch i Siân Gwenllian am helpu i roi'r gwelliant hwn at ei gilydd. Pwrpas y gwelliant hwn yw gosod dyletswydd ar awdurdodau lleol, fel y clywsom gan yr Ysgrifennydd Cabinet, i gydweithredu ag Awdurdod Cyllid Cymru mewn achosion lle mae gwybodaeth gredadwy wedi'i derbyn nad yw darparwr llety ymwelwyr cymwys wedi cofrestru yn unol â thelerau'r Bil hwn. Nawr, mae'r Ysgrifennydd Cabinet yn hollol gywir o ran ei ddadl bod angen cywirdeb arnom pan ddaw i'r gofrestr hon, ac rydym yn credu bod hyn yn helpu o ran yr amcan hwnnw. Mae'n galluogi diogelwch priodol ac effeithiol rhag diffyg cydymffurfio annheg, yn ogystal ag ymgorffori cydweithrediad wedyn rhwng y cyrff goruchwylio cyfrifol a'r gymuned leol.

Wrth gwrs, rwy'n croesawu'r hyn a ddywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet o ran cyhoeddi canllawiau. Fodd bynnag, ar yr achlysur hwn, byddem eisiau gweld rhywbeth ychydig yn fwy cadarn. Dyna pam rydym ni wedi galw am ddyletswydd ar awdurdodau lleol, a byddwn yn ceisio gwthio hyn i bleidlais. Ond, o ran gwelliannau'r Llywodraeth, rwy'n cefnogi gwelliannau'r Llywodraeth yn llwyr wrth symud ymlaen.

Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb i'r ddadl.

Diolch, Llywydd. Bydd y Bil hwn yn gwella data drwy gynnal y gofrestr. Rwy'n ddiolchgar i Luke Fletcher a Sam Rowlands am gydnabod hynny. Ond, Llywydd, mae'r Bil bob amser wedi bod yn un sy'n ceisio darparu'r pŵer caniataol i awdurdodau lleol. Mae'n rhaid i awdurdodau lleol benderfynu a ydyn nhw'n dymuno cyflwyno ardoll ymwelwyr yn eu hardal ai peidio. Mae Sam Rowlands yn cyfeirio at hynny fel system ar hap. I'r Llywodraeth, mae'n system sydd wedi'i chynllunio i gynnig dewis i awdurdodau lleol. Nid wyf yn gweld y ddadl sy'n awgrymu y dylai awdurdod lleol yn y gogledd sy'n dymuno bwrw ymlaen ag ardoll ymwelwyr ac sydd â'r data o'r gofrestr ar gyfer eu hardal gael ei ddal rhag gwneud hynny nes bod gweddill Cymru gyfan wedi'i chofrestru, gan gynnwys mewn awdurdodau lleol nad oes ganddynt fwriad i gyflwyno ardoll ymwelwyr. Dyna pam rwy'n gofyn i'r Aelodau wrthod ei—

A wnewch chi gymryd ymyriad?

Gwnaf, wrth gwrs.

Ysgrifennydd Cabinet, dim ond i adeiladu ar y pwynt yr oeddwn yn ei wneud, yr hyn rydych chi'n gofyn i Aelodau yn y lle hwn ei wneud heddiw yw cefnogi cyflwyno ardoll ar gyfradd, y byddwn yn dod ato mewn trafodaethau diweddarach, ond heb y data i ddeall effaith hynny. Felly, mae fy newidiadau yn ceisio rhoi gallu i ni yn y lle hwn, fel rhai sy'n gwneud penderfyniadau cyfrifol, ddeall y darlun llawn cyn y gofynnir i ni alluogi gweithredu'r ardoll. Mae'n rhaid mai hwnnw yw'r dull synnwyr cyffredin.

Na, rwy'n credu ei fod yn ddull sy'n camddeall pwrpas y Bil, Llywydd. Nid yw'r penderfyniad a ddylid bwrw ymlaen ag ardoll ymwelwyr yn un a fydd yn cael ei wneud yn y Senedd. Mae'r Senedd yn darparu pŵer caniataol i awdurdodau lleol, sy'n mynd i wneud y penderfyniad hwnnw. Nid oes unrhyw achos, fel yr wyf yn ei weld, i ohirio'r penderfyniad hwnnw i awdurdod sydd â'r data a'r gofrestr ac sydd eisiau bwrw ymlaen oherwydd bod yna awdurdodau lleol eraill yng Nghymru lle nad yw hynny wedi digwydd eto. Dyna fyddai effaith y gwelliannau y mae Sam Rowlands wedi'u cyflwyno. Byddai'n oedi pob rhan o Gymru nes bod Cymru gyfan wedi cwblhau'r gofrestr, ac nid yw hynny erioed wedi bod yn fwriad gennym.

Llywydd, mae Luke Fletcher yn gwneud achos da dros ei welliant. Mae'n un yr wyf wedi meddwl yn ofalus amdano cyn heddiw. Nid yw'r gwahaniaeth rhyngom ni yn y bwriad nac yng ngwrthrych y gwelliant; mae'n p'un a oes angen i chi roi dyletswydd ar awdurdod lleol i wneud rhywbeth yr wyf yn credu bod gan awdurdod lleol bob cymhelliant i'w wneud yn y lle cyntaf. Oherwydd bydd awdurdod lleol eisiau casglu'r ardoll, ac, os nad yw llety ar y gofrestr, ni fyddant yn cael yr ardoll ac felly mae ganddynt bob cymhelliant i wneud yn siŵr bod yr ACC yn cael ei rybuddio am lety ymwelwyr y dylid ei gofrestru ac sydd heb wneud. Ac nid wyf yn credu ei bod yn angenrheidiol bob amser i roi dyletswydd ar gyrff cyhoeddus i wneud yr hyn y byddent yn ei wneud beth bynnag. Fel y dywedaf, byddwn yn cyhoeddi canllawiau i atgyfnerthu'r pwynt hwnnw gyda nhw, ac rwy'n rhannu'r bwriad y tu ôl i'r gwelliant, er ein bod ni fel Llywodraeth yn meddwl ei fod yn ddiangen. 

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 2 wedi'i dderbyn.

Gwelliant 3. Yn cael ei symud yn ffurfiol gan yr Ysgrifennydd Cabinet?

Yn ffurfiol.

Ydy. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes gwrthwynebiad? Nac oes. Gwelliant 3, felly, wedi'i dderbyn.

Gwelliant 53. Yn cael ei symud, Ysgrifennydd Cabinet?

Symud.

Ydy, mae e. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 53? A oes gwrthwynebiad? Nac oes. Felly, gwelliant 53 hefyd wedi'i dderbyn.

Y pumed grŵp o welliannau nawr, ac mae'r gwelliannau yma'n ymwneud â chosbau. Gwelliant 4 yw'r prif welliant yn y grŵp, ac rwy'n cynnig bod gwelliannau 4 i 16 yn y grŵp yma'n cael eu gwaredu ar y cyd. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? Na, does dim gwrthwynebiad, ac felly byddwn ni'n eu gwaredu nhw ar y cyd pan ddown ni i'r pleidleisio. Felly, yr Ysgrifennydd Cabinet i gynnig gwelliannau 4 i 16.

Diolch, Llywydd. Mae'r gwelliannau yng ngrŵp 5, er eu bod yn dechnegol eu natur, yn bwysig er mwyn sicrhau gweithrediad cywir y cosbau yn y Bil. 

Mae gwelliannau 17 a 18 yn sicrhau, hyd yn oed ar ôl i rywun roi'r gorau i fod yn ddarparwr llety ymwelwyr, y gallant dal i fod yn gyfrifol am unrhyw gosbau a gawsant pan oeddent y darparu llety, megis peidio â chofrestru o dan adran 7, neu fethu â rhoi gwybod i'r ACC am newidiadau neu anghywirdebau, fel sy'n ofynnol gan adran 10 o'r Bil. Mae gwelliant 55 yn mewnosod gwelliant i Ddeddf Casglu a Rheoli Treth (Cymru) 2016, a fydd yn cymhwyso Rhan 7 o'r Ddeddf honno i ddirwyon a godir ar bersonau sy'n ymwneud â'r gofrestr. Mae Rhan 7 o'r Ddeddf yn ymdrin â mecaneg casglu a gorfodi dirwyon gan Awdurdod Cyllid Cymru ac mae'n gwneud darpariaethau cysylltiedig eraill. Mae gwelliant 54 yn diwygio adran 25(1) o'r Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd Twristiaeth i'w gwneud yn glir y dylid talu unrhyw arian a gesglir gan ACC wrth arfer ei swyddogaethau sy'n ymwneud â'r gofrestr—hynny yw, dylid talu unrhyw gosbau ariannol a gesglir mewn perthynas â chofrestru—i gronfa gyfunol Cymru. 

Llywydd, fel y dywedoch, mae gennym gyfres o welliannau a wnaed i adran 7 o'r Bil hefyd, gwelliannau 4 i 16. Mae'r gwelliannau hynny'n rhoi'r geiriau 'darparwr llety ymwelwyr' yn lle 'person'. Mae drafftwyr cyfreithiol yn cynghori, oherwydd bod y cosbau am fethu â chofrestru o fewn adran 7 yn berthnasol i bobl sy'n ddarparwyr llety ymwelwyr yn unig, y dylid diwygio'r derminoleg yn y Bil i adlewyrchu'r ffaith honno. Gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r holl welliannau yn y grŵp hwn.

Does gen i ddim siaradwyr yn siarad ar y grŵp yma. Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliannau 4 i 16? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? Nac oes. Felly, mae'r gwelliannau yna i gyd wedi'u derbyn.

Sy'n caniatáu i ni symud ymlaen i welliant 17. Ydy e'n cael ei symud yn ffurfiol gan yr Ysgrifennydd Cabinet?

Symud.

Ydy, mae e. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 17? Unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, gwelliant 17 wedi'i dderbyn.

Luke Fletcher, ydy gwelliant 116 yn cael ei symud?

Symud.

Ydy, mae e. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 116? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, fe gawn ni bleidlais ar welliant 116. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, neb yn ymatal a 39 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 116 wedi'i wrthod. 

Gwelliant 18. Yn cael ei gynnig?

Symud.

Ydy, gan yr Ysgrifennydd Cabinet. A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 18? Nac oes. Felly, mae gwelliant 18 wedi'i basio.

Gwelliant 19. Ydy e'n cael ei symud?

Cynnig.

Ydy, mae'n cael ei gynnig. A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 19? Nac oes. Mae gwelliant 19 wedi'i dderbyn.

Gwelliant 20. Ydy e'n cael ei symud?

Cynnig.

Ydy, mae e. Unrhyw wrthwynebiad i welliant 20? Nac oes. Mae felly'n pasio.

Sam Rowlands, gwelliant 68. Ydy e'n cael ei gynnig yn ffurfiol?

Cynnig.

Ydy, mae e. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 68? Unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, mi wnawn ni symud i bleidlais ar welliant 68. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal a 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 68 wedi ei wrthod.

Y grŵp nesaf o welliannau yw'r grŵp sy'n ymwneud â chyfraddau'r ardoll. Gwelliant 69 yw'r prif welliant yn y grŵp, a Sam Rowlands sy'n cynnig y gwelliant.

Diolch, Llywydd. Cynigiaf welliant 69, fel y prif welliant ar gyfer y grŵp hwn o welliannau. Mae tri phrif welliant o fewn y grŵp hwn, y byddaf yn siarad amdanynt, gyda'u gwelliannau canlyniadol hefyd.

Y cyntaf yw gwelliant 69, ac mewn cytundeb â sylwadau'r Ysgrifennydd Cabinet am y pŵer i brif gynghorau ac, fel y disgrifiodd ef, y pŵer caniataol i awdurdodau lleol o fewn y ddeddfwriaeth hon, mae fy ngwelliant 69 yn rhoi'r pŵer i brif gynghorau gyflwyno un gyfradd o'r ardoll heb y llall. Mae'r gwelliant yn ceisio rhoi mwy o hyblygrwydd i gynghorau wrth gyflwyno'r ardoll.

Er ymwybyddiaeth yr Aelodau, ar hyn o bryd, gyda'r ffordd y mae'r Bil wedi'i osod allan, mae gan gyngor y gallu i weithredu'r ardoll yn llawn neu ddim o gwbl. Mae'r Llywodraeth wedi nodi a chyflwyno dau grŵp gwahanol o ddarparwyr llety—un ar gyfradd is ac un ar gyfradd uwch. Rwy'n credu y byddai'n fuddiol i gynghorau gael hyblygrwydd ynghylch a ydynt yn dewis cyflwyno'r ardoll i un o'r grwpiau hyn, grwpiau eraill, i bob un o'r grwpiau, neu i ddim o gwbl. Felly, ar hyn o bryd, gall cynghorau naill ai gael ardoll ar bob math o lety i ymwelwyr neu ar ddim llety i ymwelwyr o gwbl. Mae'r gwelliant hwn a'i welliannau canlyniadol yn ceisio rhoi mwy o hyblygrwydd i awdurdodau lleol sy'n adlewyrchu'r ardaloedd y maent yn eu cynrychioli a'r etholwyr y maent yn gyfrifol am eu cefnogi.

Mae aelodau yn y lle hwn—ac rydym eisoes wedi clywed hynny yma heddiw—yn aml yn hoffi dyfynnu a chyfeirio at gynlluniau eraill ledled y byd neu, yn wir, mewn llefydd fel Manceinion, sy'n cymhwyso ardoll i grwpiau cyfyngedig o ddarparwyr llety yn unig. Mae'r cynllun ym Manceinion, sydd eisoes wedi'i grybwyll heddiw, wedi'i gyfyngu i ddarparwyr gwestai yno. Mae'r gwelliant hwn sydd ger ein bron heddiw yn caniatáu i gynghorau wneud rhywbeth tebyg wrth nodi'r gwahaniaethau yn y darparwyr llety hynny—yn y grwpiau gwahanol hynny y mae'r Llywodraeth wedi'u nodi—a sicrhau mai dim ond un o'r grwpiau hynny, os bydd cyngor yn dewis gwneud hynny, sy'n agored i'r ardoll hon.

Mae gwelliant 79 yn adolygu'r sail y codir yr ardoll arni, gan ei newid o ffigur sefydlog fesul person, fesul noson i gyfradd ganrannol cost y llety. Rwy'n credu bod hon yn system decach ac yn adlewyrchu'r gwahaniaethau'n well rhwng gwahanol fathau o lety a'r bil ardoll ymwelwyr y mae'n rhaid i bobl ei dalu sy'n deillio o hynny. Wrth gwrs, mae tâl canran, yn ôl ei natur o fod yn ganran, yn dâl cymesur ar gyfer yr ardoll ymwelwyr. Gwyddom nad yw'r swm sefydlog fesul person, fesul noson yn amlwg yn gwbl gymesur. Mae tâl canran yn ffordd llawer tecach o weithredu'r dreth hon. Hefyd, ac rwy'n meddwl yn bwysig, mae'n osgoi'r ymarfer cyffredin, sy'n debygol o fod yn boenus, o orfod addasu gwerth y tâl, oherwydd wrth gwrs, bob blwyddyn, bydd chwyddiant yn bwyta gwerth cymharol swm sefydlog fesul person, fesul noson, fel y nodir yn y ddeddfwriaeth. Rwy'n credu y byddai tâl canran yn llawer tecach i deuluoedd hefyd.

Mae'r gwelliant hwn hefyd yn dileu cyfradd uwch ac is yr ardoll ac yn eu disodli gydag un gyfradd safonol, oherwydd, wrth gwrs, ni fydd angen cyfradd is nac uwch, oherwydd mae canran yn gymharol. Bydd hyn yn haws i ddarparwyr llety ymwelwyr, a hefyd yn haws i ymwelwyr ei ddeall, gan osod llai o faich, a hefyd gwneud y taliadau'n fwy tryloyw ac, eto, yn decach.

Os yw'r gwelliannau penodol hynny i weithredu cyfradd ganran safonol yn methu, yna mae gennyf welliant pellach yma, lle hoffwn weld llain neu ardal ar gyfer gwersylla, ac ystafell aml-wely neu ystafell arall sy'n cael ei darparu ar y sail y gellir ei rhannu â phobl eraill, fod yn cael eu rhoi ar gyfradd is, a chartrefi symudol, megis carafanau statig, a ddylai hefyd fod ar gyfradd is yr ardoll, fel yr amlinellir yng ngwelliannau 84 ac 85. Unwaith eto, mae'r gwelliannau hyn yn ceisio adlewyrchu'r ffaith y gall y math hwn o lety fel arfer gael ei ddefnyddio mwy gan deuluoedd, yn enwedig y rhai llai cefnog.

Rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn ofalus iawn i beidio â chymryd yn ganiataol bod teuluoedd yn gallu fforddio taliadau ychwanegol yr ardoll ymwelwyr. Rydym yn gwybod, er enghraifft, i deulu sy'n aros mewn llety hunanarlwyo sy'n costio £300 yr wythnos, y byddai'n costio £60 ychwanegol i'r teulu hwnnw oherwydd y dreth dwristiaeth. Mae hynny'n gynnydd o 20 y cant yng nghost y teulu hwnnw sydd ar eu gwyliau. Mae'n gost ychwanegol sydd, yn anffodus, i ormod o deuluoedd, y gwahaniaeth rhwng cael seibiant yma yng Nghymru a pheidio â chael y seibiant hwnnw yr hoffent ei gael.

Mae gen i welliannau eraill yma y gallai'r Ysgrifennydd Cabinet gredu eu bod ychydig yn fwy cellweirus. Mae gwelliannau 80 ac 81 yn ceisio gosod yr ardoll ar 1c yn hytrach na'r swm a nodwyd gan yr Ysgrifennydd Cabinet, ond gobeithio y bydd fy newidiadau eraill yn cael eu cymryd wir o ddifrif. Rwy'n credu bod ardoll ganran yn llawer tecach, yn amlwg yn gymesur yn ôl ei natur, ac rwy'n credu y byddai gwelliannau i alluogi cynghorau i gael yr hyblygrwydd hwnnw, yr ydym eisoes wedi clywed am ei bwysigrwydd gan yr Ysgrifennydd Cabinet, i weithredu rhannau o'r ardoll yn welliant sylweddol. Diolch, Llywydd.

Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb i'r grŵp yma.

Diolch yn fawr, Llywydd. Rwyf wedi gwrando'n ofalus ar ddadl yr Aelod dros ei welliannau, ond fe hoffwn i atgoffa cyd-Aelodau o'r egwyddorion sylfaenol y mae'r Bil wedi'i greu arnynt, a hynny yw y dylai'r ardoll ymwelwyr fod mor syml, mor uniongyrchol ac mor hawdd i'w gweinyddu â phosibl, lle mae'r tâl fesul noson, fesul person yn cael ei gadw mor isel ag y gall fod trwy gael sylfaen eang i'r dreth. Dyna pam na allaf gytuno â gwelliant 68, sy'n caniatáu i awdurdodau lleol ddewis cael naill ai'r gyfradd uwch neu'r gyfradd is i'w chyflwyno. Os dewiswch chi rhwng y ddau, byddwch yn anochel yn gostwng y swm o arian a godir drwy'r dreth, ac mae hynny'n erydu hyfywedd y dreth ar gyfer unrhyw awdurdod lleol, oherwydd nad yw'r Aelod yn gwneud unrhyw gynigion ynghylch ble y dylid gwneud iawn am yr arian hwnnw. Nid wyf yn cofio unrhyw awdurdod lleol yn eiriol dros y math hwn o welliant yn ystod hynt y Bil, ac nid wyf yn credu bod y gwelliant yn cyd-fynd â bwriad y ddeddfwriaeth.

Nid wyf ychwaith yn derbyn gwelliant 79, sy'n ceisio dileu'r cyfraddau uwch ac is a chyflwyno cyfradd ganrannol. Fe ddof i at y rheswm pan fyddaf yn eu gwrthod, achos rwyf yn credu fod hwn yn welliant o ddifrif, a'i fod yn haeddu, ac mae wedi cael, sylw sylweddol. Mae gwelliannau 83 ac 84 yn ganlyniadol i welliant 79 ac felly byddai'n rhaid eu gwrthod hefyd, ac felly hefyd gwelliannau 77 a 78, sy'n ganlyniadol i welliant 79.

Ynghylch y mater a ddylid ffafrio ardoll fesul person, y noson yn hytrach na chyfradd ganrannol, fel y dywedaf, credaf fod yr Aelod wedi cyflwyno dadl dros hynny, ond y rheswm pam y penderfynodd y Llywodraeth beidio â gwneud hynny yw fy mod yn ofni nad oes ganddo rai o'r manteision a honodd Sam Rowlands. Yn arbennig, nid oes ganddo fanteision symlrwydd. Os ydych chi'n ddarparwr llety ymwelwyr o dan y Bil hwn, rydych chi'n gwybod yn syml iawn faint y mae'n rhaid i chi godi tâl ar bob person yn eich llety. Os yw'n gyfradd ganrannol, mae'n rhaid i chi benderfynu pa eitemau ar y bil sy'n dod o dan yr ardoll. Os yw'n llety gwely a brecwast, byddai'n rhaid i chi roi 5 y cant ar y gwely a byddai'n rhaid i chi dynnu'r swm a godir am frecwast. Mae'n anochel yn creu beichiau ychwanegol ar ysgwyddau darparwyr llety, a'n nod yw cadw'r system yn syml ac yn hawdd iddyn nhw ei gweinyddu.

Mae gen i ddiddordeb ynddo oherwydd roeddwn i'n gallu dweud wrth yr Aelod, pan oeddwn i yn Yr Alban yn ddiweddar, mai'r ymgyrch fwyaf gan y diwydiant yn erbyn ardoll yr Alban yw ymgyrch i ddileu'r gyfradd ganrannol, sydd ganddyn nhw yno, ac i ddefnyddio'r gyfradd unffurf yr ydym ni'n ei gynnig yng Nghymru yn lle hynny. Mae'r diwydiant yn gwneud hynny oherwydd y rhesymau yr wyf newydd eu hamlinellu. Felly, er bod ganddo fanteision—nid wyf yn gwadu rhai o'r manteision y cyfeiriodd yr Aelod atyn nhw—mae'r manteision hynny'n llai nag anfanteision y cymhlethdod y mae cyfradd ganrannol yn ei gyflwyno.

Wrth gwrs, Llywydd, rwy'n gwrthod gwelliannau 80 ac 81. Rwy'n hapus i ddweud bod y mwyafrif o'r gwelliannau yr ydym ni wedi'u trafod y prynhawn yma hyd yma gan y Ceidwadwyr Cymreig yn welliannau adeiladol, ac mae dadl briodol drostyn nhw. Nid oes achos i leihau'r gyfradd i 1c. Byddai hynny'n ddim amgenach na gwelliant dinistriol a fyddai'n dinistrio diben y Bil. Nawr, wrth gwrs, dyna safbwynt y Ceidwadwyr Cymreig, ond nid wyf yn credu y gallwch chi wyrdroi ewyllys y Senedd, a honno oedd, yng Nghyfnod 1 i fwrw ymlaen a derbyn egwyddorion cyffredinol y Bil, trwy welliannau ffuantus sy'n ceisio dadwneud y Bil mewn ffyrdd eraill.

Yn olaf, Llywydd, byddai'r dull yng ngwelliant 85 hefyd yn anghyson â'n rhesymeg bolisi dros y gyfradd is. Mae gennym ni gyfradd is nid oherwydd teuluoedd, ond oherwydd bod y gyfradd is yn adlewyrchu'r ffaith bod rhai llety yn cynnwys elfen o rannu gyda phobl eraill. Mae'n berthnasol i ardaloedd ar gyfer gwersylla neu aros mewn llety lle mae llety a rennir yn rhan o'r fargen, ac felly rydym ni'n cymhwyso cyfradd is iddo. Mae mathau o lety a gwmpesir gan welliant 85 yn mynd y tu hwnt i'r diffiniad craidd hwnnw, ac rwy'n gofyn i'r Aelodau ei wrthod a'r holl wellianau eraill yn y grŵp hwn.

Sam Rowlands i ymateb.

Diolch, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei ymateb i'r gwelliannau a'm sylwadau arnyn nhw. Byddwn yn gwrth-ddadlau ar nifer o bwyntiau. Fe glywsom ni'r Ysgrifennydd Cabinet yn amlinellu egwyddorion y Bil o ran yr hyblygrwydd, ac fe glywsom ni egwyddorion ychydig yn wahanol yn y cyfraniad yn gynharach ynglŷn â rhoi hyblygrwydd i awdurdodau lleol. Mae'n ymddangos bod yr egwyddorion hynny yn newid ychydig o ran fy ngwelliant, sydd yn fy marn i'n welliant gwirioneddol ddefnyddiol, i awdurdodau lleol gael yr hyblygrwydd hwnnw o ddewis ynghylch p'un a yw nid yn unig yn cyflwyno'r ardoll yn gyfan gwbl neu beidio, ond elfennau ohono. Rwy'n credu y byddai'n fuddiol iddyn nhw gael hynny.

O ran y gwelliant ynglŷn â chyflwyno canran yn hytrach na swm sefydlog, nid wyf yn credu ei fod mor gymhleth ag yr ymddengys bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn ceisio ei amlinellu. Wrth gwrs, mae busnesau'n delio â chanrannau trwy'r amser trwy bethau fel treth ar werth a meysydd eraill hefyd. Mewn gwirionedd, mae cymhlethdodau gyda'r dull fesul person, fesul noson, yn enwedig pan fydd darparwyr llety yn gorfod nodi pwy sydd yno fel ymwelydd dydd yn y llety hwnnw a phwy sydd yno yn cysgu dros nos yn y llety, a gwirio oedran rhai o'r bobl hynny sydd yn y llety hwnnw dros nos. Mae swm canran sefydlog yn ffordd syml iawn o wneud hynny. Mae tâl am y llety ac mae canran o'r tâl hwnnw ar gyfer ardoll ymwelwyr, yn hytrach na gorfod nodi pwy sydd i mewn a phwy sydd allan o'r llety hwnnw bob tro.

Byddwn yn gwrthod y sylwadau a wnaed gan yr Ysgrifennydd Cabinet a byddwn yn ceisio bwrw ymlaen a cheisio cefnogaeth y Senedd ar gyfer y gwelliannau fel y'u hamlinellwyd. Diolch yn fawr iawn. 

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 69? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe gymrwn ni bleidlais ar welliant 69. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 69 wedi ei wrthod.  

Grŵp 7 o welliannau sydd nesaf. Mae'r rhain yn ymwneud ag esemptiadau ac ad-daliadau. Gwelliant 70 yw'r prif welliant yn y grŵp yma a Sam Rowlands sy'n cynnig. 

Diolch, Llywydd. Mae'r grŵp hwn o welliannau yn canolbwyntio ar eithriadau ac ad-daliadau, a chynigiaf y prif welliant, sef rhif 70, wrth i mi ddechrau fy nghyfraniad ar gyfer y grŵp hwn o welliannau. Byddai'r gwelliannau hyn yn darparu nifer o eithriadau pwysig i rai pobl a grwpiau o bobl lle rydym ni'n teimlo bod yr ardoll ymwelwyr yn teimlo'n arbennig o amhriodol. Er enghraifft—a byddaf yn siarad am y rhain ychydig yn fwy manwl—byddai'r rhain yn berthnasol i'r rhai ar deithiau addysgol, aelodau o'r lluoedd arfog a gofalwyr ifanc.

Yn gyntaf oll, o ran teithiau addysgol, nid yw'n ymddangos i mi yn unol ag ysbryd na bwriad deddfwriaeth ar gyfer treth dwristiaeth i godi ar blant a'u hathrawon sydd â thaith addysgol yma yng Nghymru. Rwy'n cydnabod ac yn deall bod rhai addasiadau eisoes y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud i'r grŵp is o lety i bobl dan 18 oed, ond byddai, wrth gwrs, yn berthnasol i oedolion sy'n cefnogi plant ar y teithiau hynny, fel athrawon. Byddai hefyd yn berthnasol i lety y tu allan—[Torri ar draws.] Oes yna ymyriad, mae'n ddrwg gen i? Nac oes. Byddai hefyd yn berthnasol i lety y tu allan i'r gyfradd is. Siawns y gall yr Aelodau weld bod eithriad ar gyfer teithiau addysgol yn gwneud synnwyr, a byddai'n cyd-fynd llawer mwy ag ysbryd y ddeddfwriaeth sydd o'n blaenau.

Mae gwelliant 71 yn ceisio darparu eithriad i ofalwyr, y credaf ei fod yn welliant rhesymol hefyd. Bydd aelodau'n ymwybodol o waith da sefydliadau fel yr Ymddiriedolaeth Gofalwyr, a gynhaliodd ymgyrch Rhowch Seibiant i Ofalwyr yn gynharach eleni, ac yn cydnabod pwysigrwydd bod gofalwyr yn cael yr amser hwnnw i orffwys a pharhau â'r gwaith da y maen nhw'n ei wneud i anwyliaid gartref. Mae'n enghraifft, i mi, o un ffordd y gallai gwelliant i'r Bil hwn gael effaith gadarnhaol ehangach, gan sicrhau bod rhwystrau yn cael eu dileu rhag galluogi gofalwyr i gael y gorffwys hwnnw sy'n fawr ei angen arnyn nhw.

Mae gwelliant 74 yn welliant pwysig. Rwy'n credu y dylai eithriad hefyd fod yn berthnasol i elusennau, a byddai'n cwmpasu grwpiau a sefydliadau gwirfoddol fel y Gymdeithas Sgowtiaid a'r Gymdeithas Geidiaid. Byddai hyn yn lleihau'r baich ar wirfoddolwyr ac yn caniatáu i'r ymweliadau pwysig hynny sy'n newid bywydau gael eu cynnal yng Nghymru, heb y ffioedd a'r fiwrocratiaeth ychwanegol. Rwyf wedi clywed sylwadau Aelodau ynglŷn â'r ffi yn ddim ond 80c y noson, ond mae yna hefyd, wrth gwrs, fiwrocratiaeth sy'n gysylltiedig â hyn, oherwydd byddai'n rhaid i'r darparwyr llety hynny—efallai gwirfoddolwr Sgowtiaid ar safle Sgowtiaid—sicrhau nad ydyn nhw'n gweithredu'n groes i'r gyfraith.

Ar hyn o bryd, fel y mae'r ddeddfwriaeth, bydd yn rhaid iddyn nhw lenwi ffurflen o fewn 30 diwrnod. Mae angen i ni roi llai o faich ar ein gwirfoddolwyr. Mae'r sefydliadau hyn yn cael trafferth recriwtio gwirfoddolwyr. Po leiaf o fiwrocratiaeth sydd ar eu cyfer, y siawns orau sydd ganddyn nhw i recriwtio'r gwirfoddolwyr hynny. Felly, rwy'n credu bod gwelliant 74 yn un pwysig i eithrio'r elusennau a'r grwpiau gwirfoddol hynny.

Mae gwelliant 121 yn welliant a ddylai wneud pobl yng Nghymru yn hapus, oherwydd rwy'n credu na ddylai pobl yng Nghymru orfod talu'r ardoll ymwelwyr. Ni ddylai unrhyw un sy'n byw yma yng Nghymru orfod talu'r ardoll. Rwy'n credu ei bod hi'n anghywir bod rhywun o Gaerdydd sy'n treulio noson yng Nghaerfyrddin yn gorfod talu treth dwristiaeth. Unwaith eto, mae y tu hwnt i ysbryd yr hyn sydd wedi'i fwriadu. Neu rywun o Ben-y-bont ar Ogwr yn aros yn Llanfair-ym-Muallt, yr un egwyddor. Mae ffigyrau Llywodraeth Cymru ei hun yn dangos mai pobl Cymru yw 30 y cant o'r rheini sy'n aros dros nos yng Nghymru. Felly, bydd 30 y cant o'r dreth hon a'r ardoll hon yn cael eu codi ar bobl Cymru. Fe hoffwn i annog pobl Cymru i ymweld â rhannau eraill o'r wlad, i aros dros nos, oherwydd rydym ni'n gwybod mai aros dros nos yw'r ffordd orau o gryfhau'r rhan hon o'n heconomi. Mae codi tâl ychwanegol iddyn nhw wneud hyn yn tanseilio'r uchelgais honno. Byddwn yn annog Aelodau i gefnogi'r gwelliannau fel y'u cyflwynwyd o'n blaenau. Diolch yn fawr.

Yr Ysgrifennydd Cabinet sydd nawr yn siarad.

Diolch yn fawr, Llywydd. Dechreuaf gyda gwelliant 70. Bydd cyfran sylweddol o deithiau addysgol eisoes wedi'u heithrio o'r ardoll oherwydd y gwelliant y cytunwyd arno yng Nghyfnod 2 i atal plant a phobl ifanc rhag dod o dan y gyfradd is. Nid yw'r gwelliant yn cynnwys diffiniad o'r hyn sydd i'w ystyried fel taith addysgol. Mae'n welliant heb ffiniau, ac fel y cyfryw, yn agored i'w herio dro ar ôl tro. Gofynnaf iddo gael ei wrthod.

Nid wyf chwaith yn cefnogi gwelliannau 71, 72 a 75. Mae holl welliannau Sam Rowlands yn y grŵp hwn yn erydu'r sail y mae'r Bil wedi'i hadeiladu arni. Does dim rhesymeg polisi dros yr eithriadau y mae'r Aelod yn eu hawgrymu, ac unwaith eto, egwyddor sylfaenol y bil yw bod y dreth yn un fechan, ac wedi ei dylunio i fod yn syml.

O ran gwelliant 73—ac nid wyf yn credu fy mod wedi clywed yr Aelod yn sôn am welliant 73—mae'r Bil yn mabwysiadu agwedd sy'n gyson â deddfwriaeth arall yng Nghymru, bod y rhai sy'n aros am fwy na 31 noson yn debycach i breswylwyr nag ymwelwyr. Felly, mae'r arosiadau tymor hwy hyn y tu allan i gwmpas yr ardoll. Mae lleihau'r cyfnod hwnnw i 14 diwrnod, a dyna beth mae gwelliant 73 yn ei awgrymu, yn tanseilio'r rhesymeg honno ac yn anymarferol. Sut fyddai darparwr yn gwybod hanes ymwelydd â Chymru? Dim ond os o gwbl trwy osod baich gweinyddol sylweddol ar ymwelwyr a darparwyr i ddangos na ddylai ardoll fod yn berthnasol.

Ni allaf gefnogi gwelliant 74. Mae'r eithriad mae'n ei hawgrymu yn rhy eang. Gallai gael canlyniadau anfwriadol, a byddai'n golygu y byddai, mewn rhai achosion, sefydliadau sy'n cystadlu â darparwyr eraill mewn ardal yn cael mantais annheg. Gall elusennau weithredu fel darparwyr llety ymwelwyr. Mae'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, er enghraifft, yn cynnig amrywiaeth o lety i ymwelwyr ledled Cymru, ac mae'n gwneud hynny ar gyfraddau'r farchnad ac mae'n cystadlu â darparwyr llety ymwelwyr eraill yn yr ardaloedd hynny. Nid wyf yn credu y byddai'n deg rhoi mantais i un math o ddarparwr dros eraill yn y ffordd y byddai'r gwelliant yn gofyn amdano.

Ni allaf gefnogi gwelliant 119, Llywydd. Y bwriad polisi sy'n sail i'r ardoll yw y dylai ymwelwyr gyfrannu at y costau a delir gan awdurdod lleol oherwydd yr ymweliad. Nid yw'n gysylltiedig â'r wlad breswyl. Dylai rhywun sy'n ymweld â sir Benfro o Gaerdydd dalu cyfraniad yn yr un modd ag ymwelydd sy'n teithio o'r tu allan i Gymru. Mae'n welliant rhyfedd iawn i'r Blaid Geidwadol ac Unoliaethol gyflwyno gwelliant sy'n ymddangos mai ei fwriad yw atal ymwelwyr o'r tu allan i Gymru rhag dod i Gymru, ac yn sicr nid dyna yw diben y Llywodraeth.

Nid oes unrhyw dystiolaeth wedi'i darparu gan gynigydd y gwelliant ynghylch effaith y newidiadau hyn ar y refeniw a fyddai, o bosibl, yn destun hawliadau ad-daliad. Mae'n rhaid i gynigion i leihau refeniw a godir gan yr ardoll, rwy'n credu, gynnwys cynigion i godi refeniw trwy ddulliau eraill. Byddai methu â gwneud hynny yn tanseilio'r Bil yn angheuol, gan leihau refeniw i bwynt lle bydd yn anhyfyw i unrhyw awdurdod lleol wneud defnydd o'r pwerau caniataol a ddarperir yn y Bil oherwydd na fyddent yn adennill digon trwy'r ardoll i'w wneud yn werth wneud hynny. Efallai mai dyna, wrth gwrs, yw diben y gwelliant. Yn y naill achos neu'r llall, gofynnaf i'r Aelodau ei wrthod a gwelliannau canlyniadol 120, 121 a 122 sy'n deillio ohono.

Yn olaf, yn y grŵp hwn, Lywydd, mae gwelliant 22 y Llywodraeth yn addasu'r cyfnod y mae'n rhaid gwneud cais am ad-daliad, o dri mis i 90 diwrnod o'r diwrnod olaf yr oedd gan rywun hawl i breswylio yn y llety, lle mae'r Bil eisoes yn darparu ar gyfer hawlio ad-daliad o'r fath. Yn ystod Cyfnod 2, cyflwynwyd gwelliant nid o eiddo'r Llywodraeth gan Sam Rowlands, gan gynnwys gwelliant i gynyddu faint o amser sydd gan rywun i wneud cais am ad-daliad. Gwrthwynebodd y Llywodraeth, ar y diwrnod hwnnw, y gwelliant hwnnw, ond nodais fy mwriad i gyflwyno cynnig sy'n adlewyrchu'r un bwriad, gan ddefnyddio dyddiau yn hytrach na misoedd ar gyfer cysondeb ac eglurder. Dyna yw diben gwelliant 22, Llywydd, ac mae arna i eisiau cydnabod dylanwad Sam Rowlands wrth gyflwyno'r gwelliant hwnnw.

Sam Rowlands i ymateb.

Diolch, Llywydd. Mewn ymateb, rwy'n ddiolchgar i'r Ysgrifennydd Cabinet am gydnabod y gwaith ar welliant 22. Byddwn yn cefnogi'r Llywodraeth ar y gwelliant hwnnw. Ynghylch y sylwadau ehangach a wnes i, o ran eithriadau, rwy'n credu imi egluro'r hyn oedd yn bwyntiau rhesymol i'w cydnabod—grwpiau o bobl a sefydliadau yr wyf yn credu y dylen nhw gael eu heithrio o'r ardoll ymwelwyr hon oherwydd nad ydyn nhw'n cyd-fynd ag ysbryd yr hyn y byddai pobl yn rhesymol ddisgwyl i dreth dwristiaeth geisio ei gyflawni. Rwy'n credu ei bod hi'n gwbl resymol na ddylai plant gael eu trethu am fynd ar wyliau, ac rwy'n credu ei bod hi'n gwbl resymol i bobl yng Nghymru beidio â disgwyl cael eu trethu am wyliau yng Nghymru hefyd. Rwy'n credu ei bod hi'n rhesymol i'r sector elusennol, yn enwedig y grwpiau gwirfoddol hynny sy'n gweithio ddydd ar ôl dydd i gefnogi pob math o bobl agored i niwed ledled Cymru, beidio â gorfod cael eu cynnwys yn y dreth dwristiaeth chwaith. Nid wyf yn credu eu bod yn cyd-fynd ag ysbryd yr hyn y mae'r ddeddfwriaeth hon yn ceisio ei gyflawni, felly rwy'n parhau i geisio cefnogaeth yr Aelodau i'r gwelliannau fel y cawson nhw eu cyflwyno. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 70? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Mi wnawn ni gymryd pleidlais ar welliant 70. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Mae gwelliant 70 wedi ei wrthod.

Gwelliant 71. Ydy e'n cael ei symud, Sam Rowlands?

Rwy'n cynnig.

Ydy, mae wedi'i symud. A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 71? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Cymerwn ni bleidlais ar welliant 71. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 24, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Mae gwelliant 71 yn cael ei wrthod. 

Gwelliant 72.

A yw'n cael ei gynnig?

Rwy'n cynnig.

Ydy mae e. Oes gwrthwynebiad i welliant 72? [Gwrthwynebiad.] Oes. Cymerwn ni bleidlais ar welliant 72. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 72 wedi ei wrthod.

Gwelliant 73. Yn cael ei symud, Sam Rowlands?

Cynnig.

Ydy, mae e. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae e, felly fe wnawn ni gymryd pleidlais ar welliant 73. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 73 wedi ei wrthod.

Gwelliant 74. Yn cael ei gynnig, Sam Rowlands?

Cynnig.

Ydy, mae e. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae e. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 74? Rwyf wedi gofyn y cwestiwn yn barod, felly rwy'n gwybod yr ateb. Agor y bleidlais ar welliant 74. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 74 wedi ei wrthod.

Sam Rowlands, gwelliant 75.

Tynnu'n ôl.

Ddim yn cael ei symud, ac felly fydd yna ddim pleidlais ar welliant 75.

Mae gwelliant 76 yn cael ei symud.

Ie, cynnig.

Yn cael ei gynnig.

Oes gwrthwynebiad i welliant 76? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly fe gymerwn ni bleidlais ar welliant 76. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 76 wedi ei wrthod.

Gwelliant 77, Sam Rowlands.

Cynnig.

Wedi cael ei symud. Ydy e'n cael ei wrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Ydy. Mae yna wrthwynebiad. Gymerwn ni bleidlais ar welliant 77. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 77 wedi ei wrthod.

Gwelliant 78. Yn cael ei symud?

Cynnig.

Ydy, mae e. Ydy e'n cael ei wrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Ydy. Agor y bleidlais ar welliant 78. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 78 yn cael ei wrthod.

Gwelliant 79. Yn cael ei symud, Sam Rowlands?

Cynnig.

Ydy, mae e. Ydy e'n cael ei wrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Ydy, mae e. Agorwn ni'r bleidlais ar welliant 78. [Torri ar draws.] Gwelliant 79. 

Rydych chi wedi codi'n fore. [Chwerthin.]

Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 79 wedi ei wrthod.

Gwelliant 80, Sam Rowlands.

Cynnig.

Ydy, mae'n cael ei gynnig. Ydy e'n cael ei wrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Ydy. Agor y bleidlais ar welliant 80. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 80 wedi ei wrthod.

Grŵp 8 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Mae'r rhain yn ymwneud â gwelliannau amrywiol. Gwelliant 21 yw'r prif welliant, a'r Ysgrifennydd Cabinet sy'n cynnig y gwelliant yma. Mark Drakeford.

Diolch, Llywydd. Mae hwn yn grŵp o welliannau amrywiol cymharol fach. Mae rhai yn addasu geiriau neu'n disodli geiriau, eraill yn hepgor geiriau ac ymadroddion nad oes eu hangen mwyach. Y thema gyffredin yw nad oes unrhyw welliant yn y grŵp hwn yn golygu newid sylweddol mewn polisi. Llywydd, byddaf yn crynhoi'n fyr ddiben pob gwelliant, ond wrth gwrs rwy'n hapus i roi rhagor o fanylion wrth ymateb i'r ddadl, pe bai'r Aelodau yn gofyn am hynny.

Mae gwelliant 21 yn welliant technegol sy'n mewnosod y gair 'a' yn is-adran (1). Mae gwelliant 23 yn fireiniad i egluro a sicrhau drafftio cyson o fewn y Bil. Mae gwelliannau 24 a 26 yn diwygio'r adran sy'n cyfeirio at gyfnodau cyfrifyddu. Mae'r term 'person' wedi'i ddisodli gyda'r term 'darparwr llety ymwelwyr' oherwydd bod yr adran hon yn berthnasol i ddarparwyr llety ymwelwyr yn unig. Mae gwelliannau 25 a 27 yn gwella darllenadwyedd ac yn cyfleu'n well sut y bydd y Bil yn gweithredu yn ymarferol. Mae gwelliant 28 yn welliant canlyniadol.

Mae gwelliant 58 yn welliant technegol sy'n disodli cyfeiriadau at 'darparwr' gyda 'darparwr llety ymwelwyr' er mwyn cysondeb drwy'r Bil.

Mae gwelliannau 61, 62 a 63 yn disodli'r cyfeiriad at 'darparwr llety ymwelwyr' gyda'r gair 'person' yn. Mae hyn er mwyn cyfleu'r ffaith y gall adran 122B newydd o Ddeddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016 osod dirwyon ar bobl sydd wedi peidio â bod yn ddarparwr llety ymwelwyr.

Mae gwelliannau 32 a 33 yn gwella cysondeb a darllenadwyedd. Mae gwelliant 34 yn ymdrin â darpariaethau trosiannol pan fydd yr ardoll yn cael ei chyflwyno neu ei newid. Yn adran 47, mae'r geiriau 'newid neu ddileu' yn cael eu dileu a'u disodli gyda 'neu newid', gan fod yr adran hon yn ymdrin â chyflwyno'r ardoll neu newidiadau iddi yn unig, sy'n golygu bod y gair 'dileu' yma yn ddiangen.

Mae gwelliant 41 yn adolygu adran 55, y pŵer i wneud darpariaeth bellach am bartneriaethau a chyrff anghorfforedig, er mwyn ei gwneud hi'n glir y gellir diwygio'r Ddeddf, pe bai'r Bil hwn yn dod yn Ddeddf, ei hun yn y dyfodol. Mae gwelliant 43 yn welliant tebyg.

Mae gwelliant 49 yn adolygu adran 58, y pŵer i wneud darpariaeth ynghylch trosglwyddiadau busnesau fel busnesau parhaus, i egluro y gellir diwygio'r Ddeddf hon ei hun yn y dyfodol.

Ac yn olaf, mae gwelliant 52 yn fân welliant technegol i adlewyrchu bod adrannau 53 i 58 o'r Bil yn ffurfio un bennod, y dylid ei thrin yn ei chyfanrwydd at ddibenion cychwyn y Bil. Gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r holl welliannau yn y grŵp hwn.

Does gen i ddim siaradwyr ar y grŵp yma, ac felly y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 21? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 21 wedi ei dderbyn. 

Gwelliant 81. Yn cael ei symud gan Sam Rowlands? 

Rwy'n cynnig.

Ydy, mae e. Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais, felly, ar welliant 81. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 81 wedi ei wrthod.

Grŵp 9 sydd nesaf. Mae'r grŵp yma o welliannau yn ymwneud ag ychwanegu swm ychwanegol at gyfradd yr ardoll. Gwelliant 82 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Sam Rowlands sy'n siarad i'r gwelliant.

Diolch, Llywydd. Rwy'n siarad mewn perthynas â grŵp 9, sef ychwanegu swm ychwanegol at y gyfradd ardoll, ac rwy'n cynnig y prif welliant ar hyn, sef gwelliant 82.

Mae gennym ni bryderon am yr hyn y gellid ei ddisgrifio fel ehangu cwmpas gydag ychwanegu symiau ychwanegol at y gyfradd ardoll. Fe'i gelwid yn flaenorol yn bremiwm, ond mae wedi cael ei ail-eirio. Wrth gwrs, mae yna allu o fewn y ddeddfwriaeth ar hyn o bryd i barhau i ychwanegu symiau ychwanegol a rhoi mwy a mwy o faich ar bobl sy'n aros dros nos yng Nghymru. Nid wyf yn credu bod hyn yn gymorth i'r sector ac nid yw'n gymorth i wneud y sector yn fwy cystadleuol ac yn gyrchfan ddeniadol mewn marchnad ryngwladol—

Wnewch chi dderbyn ymyriad?

Yn sicr.

Ond dyna sy'n digwydd drwy'r amser pan fydd gennych chi ddigwyddiad mawr, boed yn Oasis, boed yn Taylor Swift yn dod yma—mae pris gwesty yn cynyddu dair neu bedair gwaith mewn pris.

Rwy'n credu ei fod yn ymyriad ddiddorol iawn, oherwydd nid dyna beth yw gallu'r—. Nid yw'r ddeddfwriaeth, fel y'i cyflwynwyd ar hyn o bryd, yn rhoi'r hyblygrwydd hwnnw y mae Mike Hedges yn ei geisio. Byddai fy ngwelliant blaenorol o gael tâl canran yn gwneud yn union yr hyn y mae Mike Hedges yn ei geisio yno, sef adlewyrchu'r newidiadau cymharol pan fydd pwysau ar lety.

Yr hyn sydd mewn deddfwriaeth ar hyn o bryd yw galluogi awdurdodau lleol i gymhwyso'r swm ychwanegol i'r gyfradd ardoll dros gyfnod estynedig o amser, heb adlewyrchu tymoroldeb, heb adlewyrchu pwysau fel cyngherddau yng Nghaerdydd yma a phwysau eraill a fyddai'n gwthio prisiau i fyny. Dydw i ddim yn dadlau'r pwynt canran eto, ond byddai'r pwynt canran yn mynd i'r afael â'r hyn yr oedd Mike Hedges yn ceisio mynd i'r afael ag ef eiliad yn ôl.

Mae gwelliant 86 yn ceisio dileu'r adran gyfan o'r enw 'Ychwanegu swm ychwanegol at gyfradd ardoll' ac yn ceisio dileu'r pŵer y byddai gan Weinidogion Cymru fel arall i roi'r pŵer i brif gynghorau ychwanegu swm ychwanegol at ddwy gyfradd yr ardoll. Gadewch imi egluro pam mae hynny'n bwysig hefyd. Fe glywsom ni gan yr Ysgrifennydd Cabinet ychydig funudau yn ôl mai un o egwyddorion y ddeddfwriaeth hon yw ei chadw mor syml â phosibl. Nid yw gwahanol awdurdodau lleol gyda chyfraddau ardoll gwahanol ledled Cymru yn syml, yn fy marn i. Mae modd i hynny achosi dryswch, yn enwedig i'r ymwelwyr hynny wrth geisio deall cost ychwanegol eu llety dros nos. Nid yw'n unol â'r egwyddor o symlrwydd fel yr amlinellodd yr Ysgrifennydd Cabinet ychydig funudau yn ôl. Mae perygl o ddryswch gyda gwahanol gyfraddau ardoll ledled Cymru.

Ac mae yna fater cyffredinol yma na ddylai Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol fod yn gyson yn ceisio ychwanegu ffioedd ychwanegol a threthi ychwanegol i ymwelwyr yma yng Nghymru. Mae'r ffaith fod hyn wedi'i wneud cyn i'r Bil hyd yn oed basio trwy'r Senedd yn ffaith bryderus ynddo'i hun.

Mae gwelliannau pellach yma, 118 ac 88, yn ceisio, yn gyntaf oll, gydnabod bod fy mhrif welliannau yn annhebygol o basio ac felly cymhwyso cap ar gyfraddau ardoll ychwanegol y byddai awdurdodau lleol yn ceisio eu rhoi ar waith. Rwy'n credu bod hynny'n deg. Mae'n caniatáu i'r Senedd gael elfen o reolaeth dros unrhyw gyfraddau ardoll gormodol y gall rhai awdurdodau lleol geisio eu cymhwyso. Mae'r mwyafrif o'm gwelliannau eraill yno yn ganlyniadau i'r rhai rydw i wedi eu crybwyll eisoes.

Fe hoffwn i siarad yn fyr am welliant 113, sef y gwelliant a gyflwynwyd gan Luke Fletcher. Mae'n ymddangos bod y gwelliant hwn yn ceisio cosbi darparwyr llety mwy. Rwy'n credu y dylem ni fod yn gwneud popeth posibl i alluogi busnesau i dyfu yng Nghymru, oherwydd mae'r gwelliant penodol hwn yn ceisio cymhwyso ardollau uwch yn dibynnu ar nifer y bobl a gyflogir gan y busnes hwnnw. Felly, ni fyddwn yn cefnogi gwelliant 113. Mae'n ymddangos yn annheg i mi pan fyddwn yn ceisio cael busnesau i fuddsoddi, yn ceisio cael busnesau i gyflogi mwy o bobl a cheisio cael busnesau i dyfu. Mae hyn yn fodd o lyffetheirio'r buddsoddiad hwnnw ac i'r twf hwnnw yma yng Nghymru. Felly, byddwn yn annog Aelodau i gefnogi'r gwelliannau fel yr wyf wedi eu cyflwyno nhw o'ch blaen heddiw. Diolch yn fawr iawn.

O ran gwelliant 113, ei ddiben yw galluogi awdurdodau lleol i amrywio'r symiau sy'n cael eu hychwanegu at y gyfradd ardoll sylfaenol yn seiliedig ar nifer y bobl a gyflogir yn y llety perthnasol i ymwelwyr. Felly, yr hyn rydym ni'n ei olygu wrth hyn yw os ydym ni'n dweud bod arnom ni eisiau cefnogi ein cymunedau lleol a chefnogi'r economïau lleol hynny, byddai arnom ni eisiau ysgogi pobl i fynd i aros yn y llety gwely a brecwast hynny sydd mewn dwylo lleol, y gwestai hynny sydd mewn dwylo lleol, yn hytrach na mynd i aros, er enghraifft, mewn Premier Inn lle mae'r elw o'r Premier Inn hwnnw yn mynd y tu allan i Gymru. Rydym yn ceisio cadw'r elw hwnnw o fewn ein cymuned. Felly, mae'n siomedig clywed nad yw'r Ceidwadwyr yn fodlon cefnogi'r egwyddor honno, o leiaf dyna fel mae'n ymddangos. Dyna arfer y gwelliant hwn, i gadw'r elw hwnnw o fewn ein cymunedau, sydd yn ysbryd yr ardoll fel y'i cyflwynwyd gan y Llywodraeth.

Yr hyn yr hoffwn i gan yr Ysgrifennydd Cabinet, ac rwy'n meddwl yn ôl at un o'r gwelliannau y mae'r Ceidwadwyr wedi'u cyflwyno mewn perthynas â chaniatáu i awdurdodau lleol ddewis gweithredu'r ardoll yn rhannol yn hytrach na dim ond yn llawn—. Rwy'n deall ymateb yr Ysgrifennydd Cabinet i hynny ynglŷn â chymhlethdod hyn ac rwy'n deall y byddai hyn yn achosi rhywfaint o gymhlethdod gyda'r ardoll honno, ond yr hyn y byddwn yn ei geisio gan yr Ysgrifennydd Cabinet yw deall a yw hyn yn rhywbeth y mae'n meddwl y gallem ni ei archwilio. Os ydym ni'n siarad am ysbryd yr ardoll yn cynnal ac yn gwneud cymunedau cynaliadwy yn y sector cynaliadwy, credwn fod hyn yn helpu sicrhau hynny. Felly, byddwn yn troi at yr Ysgrifennydd Cabinet i ddeall a yw hyn yn rhywbeth y mae'r Llywodraeth yn credu y gellir ei gyflawni ac a ellir ei archwilio.

Pwrpas y Bil yw sicrhau y bydd gan awdurdodau lleol y gallu i addasu cyfraddau ardoll ymwelwyr yn y dyfodol mewn ymateb i anghenion eu cymunedau. Gwnaethom welliannau yng Nghyfnod 2 a fydd yn gohirio'r posibilrwydd hwnnw nes bod yr ardoll ymwelwyr sylfaenol wedi ymsefydlu, ond derbyniodd y Pwyllgor Cyllid sylwadau gan wahanol gynghorau a gyflwynodd ddadleuon cymhellol dros hyblygrwydd ychwanegol yng nghyfradd yr ardoll i adlewyrchu eu hamgylchiadau lleol. Mae natur twristiaeth yng Nghaerdydd yn wahanol iawn i natur twristiaeth yng Ngheredigion. Ein nod yw ymgorffori'r hyblygrwydd hwnnw yn y Bil ac nid ydym yn derbyn y dadleuon y mae Sam Rowlands wedi'u gwneud dros gael gwared ar y gallu hwnnw yn gyfan gwbl.

Gwnaeth Mike Hedges y pwynt y prynhawn yma, a wnaeth yn ystod cyfnodau cynharach y Bil, pan fydd cyngerdd mawr yn digwydd yng Nghaerdydd, mae costau llety yn codi, nid gan swm bach ychwanegol fel y byddai'r ardoll yn ei ddarparu, ond gan gannoedd o bunnau yn llythrennol. Mae pobl yn dal i ddod ac maen nhw'n dal i dalu'r symiau hynny. Yn sicr, ni fyddai cyfiawnhad dros wrthod yr un hyblygrwydd i awdurdodau lleol, rwy'n credu, yn y modd y gwnaeth ef ei amlinellu. Ac, wrth gwrs, cynigiodd hefyd ddull canran, yr wyf i yn ei wrthod am yr un rhesymau a nodais pan wnaethom drafod hynny yn gynharach yng ngrŵp 6.

O ran gwelliant Luke Fletcher, rwy'n deall y bwriad y tu ôl i'r gwelliant, ond dadl y Llywodraeth bob amser yw na fydd y symiau bach o arian sy'n gysylltiedig â'r ardoll yn cael effaith ymddygiadol. Dydyn ni ddim yn credu y bydd llai o bobl yn dod i Gymru oherwydd yr ardoll. Dydyn ni ddim yn credu y byddai cyfradd ychwanegol yn lleol yn newid ymddygiad pobl. Os yw hynny'n wir am yr ardoll ei hun, rwy'n credu bod yn rhaid iddo fod hyd yn oed yn fwy gwir o ran y newidiadau ymylol a ragwelir yng ngwelliant 113. Byddai arwydd y farchnad y mae'r gwelliant yn ceisio ei ddarparu yn wan iawn, ond byddai'r cymhlethdod gweinyddol, fel y cydnabu Luke Fletcher, yn cynyddu. Bydd nifer y gweithwyr mewn llety ymwelwyr yn amrywio, gyda darparwyr yn gorfod hysbysu ACC bob tro y bydd y nifer hwnnw'n symud yn uwch neu'n is na'r trothwy newydd hwn. Gofynnodd Luke Fletcher a fyddai'r Llywodraeth yn fodlon parhau i drafod pwrpas y gwelliant, sef rhoi rhywfaint o fantais i fusnesau lleol y mae eu helw yn aros yng Nghymru, yn hytrach na sefydliadau rhyngwladol mawr lle nad yw hynny'n wir. Er na allwn dderbyn y gwelliant hwn, ac nid wyf yn credu y gall ymddangos ar wyneb y Bil hwn, rwy'n hapus iawn i barhau i drafod gyda'r Aelod sut y gellid cyflawni'r pwrpas y tu ôl i'w welliant trwy ddulliau mwy effeithiol.

Sam Rowlands sy'n ymateb i'r ddadl. Diolch.

Diolch, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar am gyfraniadau'r Aelod ynghylch y gwelliannau o fewn y grŵp hwn. Dim ond i fynd i'r afael â dau o'r pwyntiau sydd wedi'u trafod, mae'r Ysgrifennydd Cabinet newydd ddisgrifio nad oedd yn credu y byddai'r ardoll yn lleihau nifer yr ymwelwyr sy'n dod i Gymru. Mae hynny'n gwrth-ddweud yn llwyr y memorandwm esboniadol ganddo cyn y ddeddfwriaeth hon, a ddisgrifiodd cannoedd yn colli swyddi, o bosibl, o ganlyniad i'r ddeddfwriaeth hon. Ni fydd y colli swyddi hynny yn digwydd oherwydd ein bod ni'n gweld yr un nifer o bobl yn ymweld â Chymru; bydd y swyddi hynny yn cael eu colli oherwydd y byddai llai o bobl yn dewis ymweld â Chymru—a phapurau Llywodraeth Cymru ei hun sy'n dweud hynny.

Ynghylch y sylwadau am yr hyblygrwydd i awdurdodau lleol gyflwyno swm ychwanegol i'r gyfradd ardoll, i fod yn glir, mae'r hyblygrwydd sy'n cael ei gynnig gan y Llywodraeth yma yn hyblygrwydd a fyddai'n berthnasol i'r holl lety o fewn y categori hwnnw ar gyfer yr holl flwyddyn ariannol. Mae'n hyblygrwydd anhyblyg iawn, iawn. Nid dyma'r math o hyblygrwydd y mae pobl fel Mike Hedges yn sôn amdano, sef y gallu i addasu pan deimlir ac y deellir effeithiau'r adegau prysur hynny a'r effeithiau tymhorol hynny sy'n ddibynnol iawn ar alw ar faint o lety sydd ar gael. Felly, mae angen dealltwriaeth bod yr hyblygrwydd a ddisgrifiwyd yma yn llythrennol yn swm uwch o ardoll am y flwyddyn ar gyfer yr holl ardal awdurdod lleol honno. Rydym ni'n gwybod, yn ein hawdurdodau lleol, fod rhai ardaloedd yn llawer mwy poblogaidd nag eraill. Byddai hyn yn berthnasol i'r awdurdod lleol cyfan am y flwyddyn gyfan. Rwy'n credu ei fod yn ffordd wael iawn o geisio cyflwyno rhywfaint o hyblygrwydd, a dydw i ddim yn meddwl y bydd yn ddefnyddiol i, fel y dywedais i, ymwelwyr, gyda dryswch am wahanol gyfraddau mewn gwahanol rannau o Gymru ar wahanol adegau. Nid yw'n dda i'r darparwyr llety hynny chwaith. Byddaf yn parhau i geisio cefnogaeth yr Aelodau i'r gwelliannau, fel yr wyf wedi'i nodi eisoes. Diolch yn fawr iawn.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 82? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe gawn ni bleidlais ar welliant 82. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 82 wedi ei wrthod.

Ydy gwelliant 83 yn cael ei symud, Sam Rowlands?

Tynnwyd yn ôl.

Mae gwelliant 83 heb ei symud. Felly, wnawn ni ddim cael pleidlais ar welliant 83.

Ydy gwelliant 84 yn cael ei symud?

Cynigiwyd.

Ydy, mae e. A oes gwrthwynebiad i welliant 84? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Os derbynnir gwelliant 84, bydd gwelliant 85 yn methu. Oes, mae yna wrthwynebiad, felly, agor y bleidlais ar welliant 84. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 84 wedi ei wrthod. 

Ydy gwelliant 85 yn cael ei symud, Sam Rowlands?

Cynigiwyd.

Ydy, mae e. A oes gwrthwynebiad i welliant 85? [Gwrthwynebiad.] Oes. Pleidlais ar welliant 85. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 85 wedi ei wrthod.

Ydy gwelliant 86 yn cael ei symud, Sam Rowlands?

Cynigiwyd.

Ydy, mae e. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yn wrthwynebiad. Fe gymerwn ni bleidlais ar welliant 86. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 86 wedi ei wrthod.

Sam Rowlands, gwelliant 87.

Heb ei gynnig.

Na, dyw e ddim yn cael ei symud. Felly, fydd yna ddim pleidlais.

Gwelliant 118, Sam Rowlands.

Cynigiwyd.

Ydy, mae e'n cael ei symud. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae e. Agor y bleidlais ar welliant 118. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 118 wedi ei wrthod.

Ydy gwelliant 88, Sam Rowlands, yn cael ei symud?

Heb ei gynnig.

Na, dyw gwelliant 88 ddim yn cael ei symud. 

Gwelliant 113, Luke Fletcher, ydy e'n cael ei symud? Dyw gwelliant 113 ddim yn cael ei symud, felly fydd yna ddim pleidlais.

Gwelliant 22, Ysgrifennydd y Cabinet, ydy e'n cael ei symud?

Ydy, mae e. A oes gwrthwynebiad i welliant 22? Nac oes, does yna ddim. Felly, mae gwelliant 22 wedi'i dderbyn.

Sam Rowlands, gwelliant 119.