National Assembly for Wales

Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn a, chyn i ni ddechrau, ychydig o bwyntiau wrthyf i. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, lle bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rhain wedi'u nodi ar yr agenda. A dwi eisiau atgoffa'r Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod wrth gwrs, ac yr un mor berthnasol i Aelodau sydd yn y Siambr ag ydyn nhw i'r Aelodau sy'n ymuno drwy gyswllt fideo. 

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Dawn Bowden.

Llywydd, diolchaf i Dawn Bowden am ei chwestiwn. Mae'n rhaid i lysoedd yng Nghymru weithredu yn ddiogel yn ystod y pandemig. I'r perwyl hwnnw, mae swyddogion yn cynnal deialog rheolaidd gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder a chyda Gwasanaeth Llysoedd a Thribiwnlysoedd Ei Mawrhydi. Rwyf i wedi ysgrifennu at y prif weithredwr yn gofyn am sicrwydd pellach bod yr holl gamau angenrheidiol yn cael eu cymryd i sicrhau diogelwch y rhai sy'n mynd i adeiladau llysoedd yng Nghymru.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Yn dilyn pryderon a godwyd gyda mi, rwyf i hefyd wedi ysgrifennu at y gwasanaeth llysoedd a thribiwnlysoedd yn ddiweddar yn gofyn am sicrwydd bod eu harferion gweithredol yn dal i gydymffurfio â rheolau COVID Cymru. Rwyf i, wrth gwrs, yn deall bod y gwasanaeth llysoedd o dan bwysau sylweddol ar hyn o bryd, ond roeddwn i'n bryderus o glywed y gallai pobl sy'n ymddangos gerbron y llysoedd yng Nghaerdydd ar benwythnosau fod wedi cael eu trosglwyddo o ardaloedd fel Merthyr Tudful a'r canolbarth a'r gorllewin, a'u bod nhw'n cael eu cadw mewn amodau nad ydynt yn cydymffurfio â rheoliadau COVID Cymru. Rwy'n deall hefyd bod oddeutu 16 o gyfreithwyr sy'n gweithio yn y llysoedd yng Nghaerdydd hefyd wedi cyflwyno sylwadau i'r gwasanaeth llysoedd yn nodi eu pryderon am arferion gwaith diogel. Felly, a allwch chi ofyn am ddau sicrwydd: un, bod y driniaeth o bobl ar remand, ac sy'n ymddangos gerbron y llysoedd yng Nghymru, yn ogystal â'r bobl hynny sy'n gweithio yn y llysoedd, yn cydymffurfio â rheoliadau COVID Cymru, a gofyn i Wasanaeth Llysoedd a Thribiwnlysoedd Ei Mawrhydi wneud defnydd llawn o'u hystâd, gan gynnwys ailgyflwyno llysoedd penwythnos mewn lleoedd fel Merthyr Tudful, os oes angen, i'n helpu ni i gyd gadw'n ddiogel rhag lledaeniad yr haint?

Llywydd, diolchaf i Dawn Bowden am ei chwestiwn atodol. Rwy'n hapus iawn i roi sylw i'r materion y mae hi wedi eu nodi. Diolchaf iddi am adael i mi weld y llythyr y mae hi ei hun wedi ei ysgrifennu at y gwasanaeth llysoedd a thribiwnlysoedd, ac yn wir gwelais y llythyr gan ymarferwyr cyfreithiol—eu llythyr agored dyddiedig 18 Medi. Hoffwn sicrhau'r Aelodau bod Llywodraeth Cymru wedi parhau i drafod yn rheolaidd gydag uwch swyddogion yn y gwasanaeth llysoedd drwy gydol y pandemig—fi a'r Cwnsler Cyffredinol. Cyfnewidiais lythyrau gyda'r Arglwydd Brif Ustus yn gynharach ym mis Awst, pryd y dywedodd wrthyf fod Cymru wedi bod ar flaen y gad o ran ymdrechion y gwasanaeth i ailagor Llysoedd y Goron a llysoedd ynadon yn ddiogel. A chyfnewidiais lythyrau ddiwethaf gyda'r Arglwydd Ganghellor, a arweiniodd at ateb ganddo ar 21 Medi.

Felly, hoffwn roi sicrwydd i'r Aelodau ein bod ni wedi mynd ar drywydd materion drwy'r pandemig, gan wneud yn siŵr bod cyngor Iechyd Cyhoeddus Cymru ar gael yn uniongyrchol i'r gwasanaeth llysoedd, a'u bod nhw'n gwbl ymwybodol o'i gyngor. Mater iddyn nhw wedyn yw gwneud yn siŵr eu bod nhw'n sicrhau bod y risgiau i'r diffynyddion ac i bobl eraill sy'n gweithio yn y system llysoedd cyn lleied a phosibl, a byddwn yn parhau i gyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU i sicrhau bod adeiladau llysoedd yng Nghymru yn ddiogel i bawb sydd angen eu defnyddio.

Mae COVID-19, wrth gwrs, yn effeithio ar ein llysoedd a'n hawdurdodau gorfodi o ddau gyfeiriad: y feirws ei hun a baich y rheoliadau. Nawr, yma yng Nghaerdydd, mae'r rheithgor yn nhreial dyn yr honnir iddo fod yn rhan o ddigwyddiad saethu wedi cael ei ryddhau ar ôl i un o'u nifer hysbysu bod ganddo symptomau coronafeirws. Gall swyddogion gorfodi argymell erlyn mewn llys ynadon pe byddai diffyg cydymffurfiad â chyfyngiadau symud lleol, ond maen nhw'n aruthrol o brysur a dweud y gwir.

Nawr, mae Heddlu De Cymru yn ymateb i 40 o adroddiadau o achosion o ddiffyg cydymffurfio bob dydd ar gyfartaledd, ac mae Arfon Jones, comisiynydd heddlu a throseddu gogledd Cymru, wedi datgan yn gyhoeddus ein bod ni yn ôl i'r hyn sy'n arferol o ran troseddau traddodiadol erbyn hyn, ac mae'n rhaid i ni barhau i orfodi'r rheoliadau coronafeirws hyn. Felly, pa gamau ydych chi'n eu cymryd, Prif Weinidog, i gynorthwyo i fynd i'r afael â'r ddwy brif broblem sy'n cael eu hachosi i awdurdodau gorfodi gan COVID-19?

Llywydd, ni fyddwn fy hun yn disgrifio'r rheoliadau sydd yno i'n cadw ni i gyd yn ddiogel fel baich. Amddiffyniad angenrheidiol ydyn nhw, sy'n golygu bod bywydau pobl yng Nghymru yn fwy diogel nag y bydden nhw heb y rheoliadau. Rwy'n cydnabod yr hyn y mae comisiynydd heddlu a throseddu'r gogledd wedi ei ddweud, bod lefelau troseddu cyffredinol wedi'u hatal ym mis Mawrth a mis Ebrill, ond eu bod nhw wedi adfer—os dyna'r gair iawn—i'r mathau o lefelau a oedd yn cael eu gweld yn gynharach yn y flwyddyn. Ac mae ein heddluoedd yn gweithio'n galed dros ben erbyn hyn i wneud yn siŵr eu bod nhw'n ymdrin â'r materion hynny, a'u bod nhw hefyd yn gallu cynorthwyo gyda'r busnes hanfodol o orfodi cyfyngiadau a rheoliadau coronafeirws yma yng Nghymru. Rwy'n llwyr gefnogi'r dull y mae ein heddluoedd wedi ei fabwysiadu drwy gydol y pandemig—eich bod chi'n dechrau bob amser drwy wneud yn siŵr bod pobl yn ymwybodol o'r rheolau, eich bod chi'n addysgu, yn cynghori, yn annog, ond, pan fydd hynny'n dod i ben ac y bydd pobl yn torri'r cyfreithiau sydd yno i'n hamddiffyn ni i gyd, yn fwriadol ac yn ymwybodol, yna mae'n rhaid cymryd camau gorfodi. A dyna'r dull y mae ein heddluoedd yn ei ddefnyddio, ac mae ganddyn nhw gefnogaeth lawn Llywodraeth Cymru wrth wneud hynny.

Llywydd, diolchaf i Lynne Neagle am hynna. Er nad yw babanod a phlant ifanc yn debygol naill ai o gontractio na chael eu heffeithio'n ddifrifol gan COVID-19, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ganolbwyntio ar lesiant corfforol, meddyliol ac emosiynol hirdymor pawb sy'n tyfu i fyny yn ystod yr argyfwng coronafeirws.

Prif Weinidog, mae'r dystiolaeth yn ddiamwys bod 1,000 diwrnod cyntaf bywyd plentyn, o feichiogrwydd i ddwyflwydd oed, yn gosod sylfeini ar gyfer bywyd iach a hapus. Tynnodd adroddiad diweddar 'Babies in Lockdown' gan y Parent—Infant Foundation sylw at yr effaith amlwg y mae COVID wedi'i chael ar deuluoedd a babanod, a hefyd mai teuluoedd sydd eisoes mewn perygl o ganlyniadau gwael sydd wedi dioddef yr anfantais fwyaf, wedi'i gwreiddio mewn coronafeirws unwaith eto. Rydym ni'n gwybod bod pryderon wedi eu codi yng Nghymru ynghylch cyfyngiadau ar gynnwys partneriaid yn ystod beichiogrwydd ac esgor, yn ogystal ag effaith llai o wasanaethau ymwelwyr iechyd ar iechyd meddwl amenedigol a chyfraddau bwydo ar y fron. O gofio ein bod ni'n wynebu cyfnod estynedig o gyfyngiadau y gaeaf hwn, pa gamau wnaiff y Prif Weinidog eu cymryd i sicrhau bod 1,000 diwrnod cyntaf bywyd babi wir yn gyfle sylfaenol i adeiladu iechyd corfforol a meddyliol da am oes? Diolch.

Diolch, Lywydd. Wrth gwrs, rwy'n cytuno â Lynne Neagle ynglŷn â phwysigrwydd y 1,000 diwrnod cyntaf hynny, pan fydd ymennydd plant yn tyfu'n gyflymach nag y bydd ar unrhyw adeg arall yn eu bywydau, a phan fydd yr atodiadau pwysig iawn hynny yn cael eu gosod a fydd yn sail i lesiant emosiynol dros weddill eu hoes. Fel y bydd Lynne Neagle yn gwybod, yn nyddiau cynnar coronafeirws, bu tarfu ar y mathau o wasanaethau y gallai teuluoedd a phlant ddibynnu arnyn nhw, oherwydd bod y staff eu hunain yn datblygu salwch o ganlyniad i coronafeirws ac oherwydd y bu'n rhaid ailgyfeirio ymwelwyr iechyd, er enghraifft, i helpu rhannau mwy brys fyth o'r gwasanaeth iechyd. Y newyddion da yw bod pob ymwelydd iechyd wedi eu dychwelyd i'w swyddi erbyn hyn, ac mae'r gwasanaethau hynny sydd mor bwysig ym mywydau'r plant ifanc hynny yn cael eu hadfer. Nid ydyn nhw 100 y cant yn ôl i ble'r oedden nhw o'r blaen, gan nad yw coronafeirws wedi diflannu. Ond serch hynny, gwn fod dealltwriaeth dda o'r ymdrechion sydd eu hangen, yn y ffordd y mae Lynne Neagle wedi'i nodi, a bod camau yn cael eu cymryd yn eu cyswllt yn ein gwasanaethau cymdeithasol ac yn ein gwasanaethau iechyd. A, Llywydd, ceir rhai llwyddiannau rhyfeddol o hyd, o ystyried y pwysau sydd wedi bod ar bawb. Aeth cyfraddau imiwneiddio yng Nghymru, yn ystod tri mis cyntaf y flwyddyn ariannol hon—felly'r tri mis pan oedd argyfwng coronafeirws yn ei anterth—aeth y brechlyn tri dos, chwech mewn un i fabanod yn uwch na 95 y cant yn ystod y chwarter hwnnw a chynyddodd y dos cyntaf MMR i blant ddwyflwydd oed i fwy na 95 y cant. Felly, er gwaethaf yr holl anawsterau yr oedd pobl yn eu hwynebu, ac rydym ni'n gwybod bod pobl weithiau'n amharod i ddod ymlaen i gael triniaethau yn y cyfnod anodd iawn hwnnw, ceir tystiolaeth o lwyddiant parhaus gwasanaethau i bobl ifanc yn y 1,000 diwrnod cyntaf hynny.

Prif Weinidog, mae'r 1,000 diwrnod cyntaf hynny mor bwysig a hoffwn gefnogi'r hyn y mae Lynne wedi'i ddweud gyda'i phryderon y mae hi wedi eu codi gyda chi heddiw, a diolch hefyd i chi a'r Llywodraeth am wrando ar rai o'r pryderon hynny. Gan fod gen i blentyn blwydd a hanner oed fy hun, a gafodd ei ben-blwydd yn un oed yn ystod y cyfyngiadau symud—ein cyntaf yn ystod y cyfyngiadau symud cenedlaethol—gallaf ddweud fy mod i'n poeni yn fawr am ei broses ddatblygu oherwydd y diffyg rhyngweithio gydag eraill, yn enwedig plant o'i oedran ei hun. Mae rhyngweithio a chwarae mor bwysig ar gyfer y camau hynny mewn bywyd ond, os na fyddwn ni'n ofalus, ni fydd canolfannau sy'n eich annog i gael y rhyngweithio hwnnw, fel canolfannau chwarae meddal—. Ni fydd unrhyw rai ar ôl yn Sir Fynwy yn fuan gan fod eu busnesau yn cael eu taro mor galed o ran nifer yr ymwelwyr ac incwm oherwydd bod yr ardaloedd cyfagos yn destun cyfyngiadau symud. Felly, os gwelwch chi'n dda, Prif Weinidog, a gaf i ofyn i chi heddiw ymgorffori rywsut yn y cylch newydd hwnnw o gyllid sy'n cael ei gyflwyno yn fuan, ffordd o helpu'r busnesau hynny sydd gymaint ar eu colled o ran nifer yr ymwelwyr ar hyn o bryd oherwydd bod yr ardaloedd cyfagos yn destun cyfyngiadau symud? Diolch.

Wel, Llywydd, diolchaf i Laura Anne Jones am hynna. Rwy'n adnabod ei man cychwyn yn dda iawn. Mae plant ifanc yn dysgu cymaint gan blant ifanc eraill o'u hoedran eu hunain, ac mae'r cyfle i chwarae a chymdeithasu â phlant yn y modd hwnnw yn hanfodol iddyn nhw, ac mae llawer o deuluoedd wedi canfod bod y cyfleoedd hynny wedi cael eu cwtogi o ganlyniad i bryder ynghylch coronafeirws a gwasanaethau ddim yn gallu gweithredu yn y ffordd yr oedden nhw o'r blaen.

Mae'r mater o fusnesau ychydig dros y ffin o ardaloedd sy'n destun cyfyngiadau symud lleol yn fater a godwyd gan yr Aelod gyda mi, mi wn, yr wythnos diwethaf. Addewais bryd hynny y byddwn yn siarad â'm cyd-Weinidog Ken Skates am y pwyntiau a godwyd ganddi, ac rwyf wedi cael cyfle i wneud hynny. Ac rwy'n falch o allu ei hysbysu bod Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru yn sicrhau bod y symiau o arian yr ydym ni wedi'u neilltuo yn ystod cam 3 y gronfa cadernid economaidd, a gynlluniwyd i helpu busnesau mewn ardaloedd sy'n destun cyfyngiadau symud, y bydd hyblygrwydd i ganiatáu i fusnesau ychydig ar draws y ffin y mae'r mesurau cyfyngiadau symud hynny yn effeithio arnynt fanteisio ar y gronfa honno hefyd, a diolchaf iddi eto am godi'r pwynt hwnnw gyda mi.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau, ac, felly, yn gyntaf yr wythnos yma, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Paul Davies. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, ddoe, rhybuddiodd un o'ch Gweinidogion iechyd y gellid cyflwyno ail gyfnod o gyfyngiadau symud cenedlaethol yma yng Nghymru. A yw hyn yn golygu bod dull presennol Llywodraeth Cymru o weithredu'r cyfyngiadau symud wedi bod yn fethiant?

Llywydd, dim mwy nag yr oedd cyhoeddiad Prif Weinidog y DU o system tair haen newydd yn Lloegr yn fesur o fethiant yn Lloegr. Mae'n bwynt arwynebol i'w wneud. Yr hyn yr oedd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn rhybuddio amdano ddoe yw bod niferoedd yr achosion coronafeirws yn tyfu ledled Cymru, bod y bwlch rhwng y rhannau hynny o Gymru nad ydyn nhw'n destun cyfyngiadau symud lleol a'r rhai sydd yn destun cyfyngiadau o'r fath yn lleihau, a bod yn rhaid i ni fod yn barod am y ffaith nad yw'r mesurau yr ydym ni wedi eu cymryd hyd yma yn ddigon i ymateb i ymosodiad y feirws yn ystod yr hydref a'r gaeaf. Cymerodd Prif Weinidog y DU gamau i newid trefniadau yn Lloegr ddoe oherwydd y cynnydd i'r feirws yno. Byddwn ninnau'n gwneud yr un peth yng Nghymru os bydd angen i ni wneud hynny yma.

Llywydd, wrth gwrs, mae'r Prif Weinidog eisiau siarad am Loegr, felly gadewch i ni siarad am Loegr. Gadewch i ni siarad am y ffaith fod y dystiolaeth ddiweddaraf gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos bod nifer y marwolaethau sy'n gysylltiedig â COVID yn gymesur uwch yma yng Nghymru nag yn Lloegr. Gadewch i ni siarad am y ffaith bod dwy ran o dair o'r profion a gynhelir yng Nghymru yn cael eu cynnal gan labordai goleudy'r DU ac felly mae'n amlwg nad yw capasiti Iechyd Cyhoeddus Cymru yn cael ei ddefnyddio yn effeithiol yng Nghymru. A gadewch i ni siarad am y buddsoddiad enfawr y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud yng Nghymru i gefnogi ein busnesau a'n gwasanaethau cyhoeddus ledled y wlad—dros £4 biliwn hyd yma. Mae'n rhaid i mi ddweud, Llywydd, byddwn i eisiau siarad am Loegr pe byddwn i'n gyfrifol am hanes Llywodraeth Cymru.

Nawr, dull gweithredu Llywodraeth Cymru fu cyflwyno cymysgedd o gyfyngiadau symud ar draws siroedd a chyfyngiadau symud hyperleol, fel yn achos Llanelli a Bangor. Ac er mwyn barnu effeithiolrwydd, neu aneffeithiolrwydd yn wir, dull cyfyngiadau symud presennol Llywodraeth Cymru, mae'n hanfodol ei bod yn cyhoeddi data ar lefel gymunedol. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru hefyd gyhoeddi data yn ôl demograffeg, fel y gallwn ni ddilyn tueddiadau a defnyddio ein hadnoddau yn well i amddiffyn ein pobl. Ac mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru gyhoeddi data trosglwyddo yn agored, fel ein bod ni'n gweld sut mae'r feirws yn cael ei drosglwyddo, er enghraifft, yn ôl aelwyd, lleoliad lletygarwch, gweithle neu drwy deithio. Ac mae'n rhaid i bobl Cymru allu barnu drostynt eu hunain pa un a yw'r mesurau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru hyd yma wedi bod yn gymesur ai peidio.

Nawr, mae rhai siroedd, wrth gwrs, wedi dewis cyhoeddi data cymunedol eu hunain, fel Rhondda Cynon Taf, Pen-y-bont ar Ogwr, Merthyr Tudful a Sir Fynwy, ac mae'r tryloywder hwnnw yn gwbl hanfodol. Ac mae'n gwbl deg y dylai pawb yng Nghymru gael mynediad at ddata ar eu cymuned leol eu hunain. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo nawr i arwain ar hyn, trwy gyhoeddi data ar sail gymunedol, ar sail demograffeg ac ar sail trosglwyddo, fel y gall pobl Cymru fod yn ffyddiog bod y mesurau cyfyngiadau symud presennol yn gymesur â bygythiad y feirws yn eu hardaloedd eu hunain?

Wel, Llywydd, polisi plaid yr Aelod yn wir yw: ar gyfer Cymru, gweler Lloegr, felly ni ddylai neb synnu at ei gyflwyniad i'r gyfres nesaf hon o gwestiynau.

Rwy'n cytuno gydag ef bod data ar lefel leol a gyhoeddwyd gan rai awdurdodau lleol yng Nghymru wedi bod yn ganllaw defnyddiol iawn i'r poblogaethau lleol hynny, ac y bydd yn annog awdurdodau lleol eraill, sydd mewn sefyllfa i wneud hynny, i wneud yr un peth. Mae Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi llawer iawn o ddata bob dydd ar coronafeirws, yn uniongyrchol ein hunain a thrwy Iechyd Cyhoeddus Cymru a thrwy agweddau eraill ar wasanaethau yr ydym ni'n gyfrifol amdanyn nhw. Yr hyn na wnaf i ei wneud yw cyhoeddi data sydd mor gyfnewidiol fel ei bod hi'n amhosibl dod i gasgliadau synhwyrol a dibynadwy ohonyn nhw. Mae angen i'r data yr ydym ni'n eu cyhoeddi fod yn ddata y gellir eu defnyddio yn synhwyrol, a phan ellir gwneud hynny, yna rydym ni'n gwneud hynny.

Wel, Prif Weinidog, rydych chi'n dweud eich bod chi, fel Llywodraeth, yn cyhoeddi'r data, ond nid yw hynny'n wir, nac ydy? Oherwydd mae Vaughan Gething eisoes wedi ei gwneud yn eglur na fydd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi data mwy lleol i roi mwy o wybodaeth i bobl yng Nghymru. Oherwydd ar 25 Medi, dywedodd nad yw eisiau darparu sylwebaeth barhaus. Rydych chi'n dweud un peth ac mae Vaughan Gething yn dweud rhywbeth arall. Yn amlwg, nid ydych chi'n unfrydol fel Llywodraeth, Prif Weinidog.

Mae Cymru angen cydbwysedd rhwng diogelu bywydau a bywoliaethau, ac nid ydym ni wedi gweld digon o ddata gwerthfawr hyd yn hyn i farnu cymesuredd mesurau Llywodraeth Cymru. Yn hytrach, yr hyn yr ydym ni wedi ei weld yw Llywodraeth Cymru yn pwyso am waharddiad ar deithio, er nad yw wedi darparu unrhyw tystiolaeth bod angen hynny mewn gwirionedd. A, Prif Weinidog, cyn i chi fwrw ymlaen â gwaharddiad ar deithio, dylech chi gyhoeddi'r dystiolaeth sydd gennych chi sy'n profi'r ddadl dros hynny.

Ac yn y cyfamser, mae Llywodraeth Cymru wedi cael digon o gyfleoedd i gyflwyno profion gorfodol ym Maes Awyr Caerdydd. Dywedasoch bedair wythnos yn ôl eich bod chi mewn trafodaethau gyda rheolwyr y maes awyr yr ydych chi'n berchen arno, ac eto ni fu unrhyw gynnydd o hyd. Prif Weinidog, mae nifer y teithwyr wedi gostwng gan 93 y cant, felly a oes gennych chi unrhyw fwriad i gyflwyno profion gorfodol—yr un profion y mae cydweithwyr eich plaid yn Llundain yn dal i alw amdanyn nhw—neu, fel sy'n wir am eich gwaharddiad arfaethedig ar deithio, ai'r cwbl yr ydych chi'n ei wneud yw aros i Loegr ei wneud yn gyntaf?

Wel, Llywydd, mae gen i ofn bod arweinydd yr wrthblaid ar chwâl yn llwyr y prynhawn yma: mae'n neidio o un peth sy'n annhebyg o ddigwydd i un arall. Nid oes unrhyw wahaniaeth rhwng y Gweinidog iechyd a minnau. Dywedais na fyddem ni'n cyhoeddi data ar lefel leol nad ydyn nhw'n ddibynadwy ac nad ydyn nhw'n gallu helpu pobl i wneud penderfyniadau cytbwys a phriodol; dyna mae'r Gweinidog iechyd yn ei ddweud, a dyna y mae angen i'r Aelod ei ddeall.

Gadewch i mi ymdrin â'r mater teithio, un y mae ef a'i blaid gymaint ar ochr anghywir y ddadl, gan wrthod cymryd cam syml a fyddai'n helpu i gadw Cymru yn ddiogel, ac sy'n creu dicter ofnadwy, gyda llaw, yn y rhan o Gymru y mae'n dod i'r Senedd i'w chynrychioli. Rhan o Gymru lle mae cyfradd bresennol coronafeirws yn is na 30 fesul 100,000 o'r boblogaeth, ond lle mae ei Lywodraeth ef, yn Lloegr, yn caniatáu i bobl o Lerpwl, lle mae 800 o achosion fesul 100,000, deithio o Lerpwl i Ddinbych-y-pysgod ac i orllewin Cymru i aros. Nawr, mae hynny yn annerbyniol i bobl yn yr ardal honno ac mae'n annerbyniol i minnau hefyd.

Holais Prif Weinidog y DU ynghylch y pwyntiau hyn eto ddoe. Unwaith eto, gwrthododd wneud y peth syml a'r peth iawn. Rwyf i wedi ysgrifennu ato unwaith eto heddiw. Rwyf i wedi cyflwyno'r dystiolaeth iddo, sy'n amlwg i unrhyw un ei gweld. Roedd gan yr Aelod ddiddordeb mawr mewn data yn gynharach yn y sesiwn hon. Cymeradwyaf iddo'r data yr wyf i'n cyfeirio atyn nhw yn y llythyr hwnnw, a fydd yn dangos pam mae'r cwbl y mae caniatáu i bobl o ardaloedd â chylchrediad uchel symud i ardaloedd â chylchrediad isel yn ei wneud yw cario'r feirws gyda nhw. Rydym ni'n atal hynny rhag digwydd yng Nghymru ac mae angen i Brif Weinidog y DU ei atal hefyd. A dylai fod yn siarad dros bobl Cymru, nid dros ei safbwynt pleidiol cul ei hun.

O ran y maes awyr, rydym ni'n parhau i fod mewn trafodaethau. Pan fydd yn bosibl cael system nad yw'n arwain at oedi hir dros ben â phobl yn y maes awyr yn aros i brofion gael eu cynnal—. Efallai ei fod ef yn meddwl ei bod hi'n hawdd gwneud hynny. Gallaf ddweud wrthych chi, ar ôl darllen yr holl wybodaeth, nad yw'n hawdd. Ceir ffyrdd y gallwn ni fynd i'r afael â'r broblem honno. Rydym ni'n agos iawn at gytuno ar hynny. Ar ôl i ni wneud hynny, byddwn yn gwneud yn siŵr bod pobl sy'n cyrraedd Maes Awyr Caerdydd yn gallu cael eu profi—a'u profi yn gyflym—fel y gallan nhw barhau â'u bywydau bob dydd pan fyddan nhw'n gallu gwneud hynny.

Arweinydd Plaid Cymru nawr—Adam Price.

Diolch, Llywydd. Dair wythnos yn ôl, dywedodd y Grŵp Cynghori Strategol ar Argyfyngau, SAGE, ei bod yn debygol y byddai angen cyfuniad o ymyraethau i ddod ag R ar gyfer coronafeirws yn is nag 1. Ymhlith y mesurau y dywedodd y dylid ystyried eu cyflwyno ar unwaith oedd dangosydd sbarduno cyfyngiadau, cyfnod byr o gyfyngiadau symud, i ddychwelyd nifer yr achosion i lefelau isel; cau pob bar, bwyty, caffi, campfa dan do a gwasanaethau personol; ac i holl addysgu prifysgolion a cholegau fod ar-lein oni bai bod addysgu wyneb yn wyneb yn hanfodol.

A allwch chi gadarnhau, Prif Weinidog, eich bod chi'n ymwybodol o'r wybodaeth hon dair wythnos yn ôl? A chydag R yng Nghymru yn 1.37 ar hyn o bryd, a chyda nifer yr achosion newydd a adroddwyd heddiw yn 764, pam ydych chi wedi penderfynu peidio â gweithredu argymhellion SAGE pan eich bod chi wedi dweud yn gyson y byddech chi'n cael eich arwain gan yr wyddoniaeth?

Wel, Llywydd, daw cyngor SAGE i Lywodraeth Cymru drwy'r pwyllgor cell cyngor technegol. Nid yw'n dod heb ei gyfryngu gan fod cyngor SAGE yn cael ei reoli gan yr angen i roi cyngor i'r fwyaf o bedair gwlad y DU. Dyna pam mae gennym ni ein cell cynghori technegol ein hunain, a daw cyngor SAGE i mi drwy'r gell honno, ac nid ydym ni wedi cael ein cynghori hyd yn hyn gan TAC i weithredu system dangosydd sbarduno cyfyngiadau.

Ond, rwyf i yn cymryd y dadleuon o blaid cyfnod sbarduno cyfyngiadau o ddifrif, ac yng nghyfarfod COBRA ddoe, gofynnais i Brif Weinidog y DU am gyfarfod COBRA arbennig ychwanegol i drafod y syniad o ddangosydd sbarduno cyfyngiadau yn benodol. Rwy'n credu bod hwnnw yn syniad y bydd angen ei archwilio ymhellach, ac y mae angen ei rannu mewn safbwyntiau rhwng pedair gwlad y DU. Rwy'n ailadrodd yr alwad honno i Brif Weinidog y DU yn y llythyr yr wyf i wedi ei ysgrifennu ato heddiw.

Gadewch i ni edrych ar y dystiolaeth gan y gell cynghori technegol y cyfeiriasoch ato, Prif Weinidog. Ar 18 Medi, dywedodd:

Efallai y bydd angen pecyn o ymyraethau nad ydynt yn rhai fferyllol... ar raddfa leol a chenedlaethol i ddod ag R yn ôl o dan 1...mae ymateb cynharach a mwy cynhwysfawr yn debygol o leihau'r amser y bydd eu hangen.

Ailadroddodd hynny yn ei adroddiad nesaf ar 25 Medi, pryd y dywedodd:

Os na fydd y mesurau presennol yn dod ag R islaw 1 yna bydd angen cyfyngiadau ychwanegol i reoli'r epidemig yng Nghymru. Y cynharaf y bydd y mesurau ychwanegol yn cael eu cyflwyno, y mwyaf effeithiol y byddant.

Mae eich cydweithiwr Llafur yn San Steffan, Jonathan Ashworth, wedi dweud heddiw bod diffyg gweithredu'r Llywodraeth, yng ngoleuni papurau SAGE, yn peri pryder, ac y byddai'r wrthblaid Lafur wedi dilyn y cyngor gwyddonol ac wedi gweithredu dangosydd sbarduno cyfyngiadau wythnosau yn ôl. Dywedodd Keir Starmer ddoe bod yn rhaid i Brif Weinidog y DU, o dan yr amgylchiadau hyn, weithredu yn gyflym ac yn bendant, ond onid yw'r un peth yn berthnasol i chithau hefyd, Prif Weinidog?

Wel, Llywydd, rwy'n credu ein bod ni wedi gweithredu yn gyflym ac yn bendant. Mae'r cyfyngiadau lleol sydd gennym ni mewn ardaloedd diogelu iechyd yng Nghymru yn mynd y tu hwnt i'r hyn sy'n ofynnol yn Lloegr, hyd yn oed yn y mesurau haen 3 y mae Prif Weinidog y DU wedi eu cyhoeddi. Ac yn ystod y penwythnos, bu'n rhaid i ni gymryd camau unwaith eto i gyflwyno cyfyngiadau lleol o'r fath mewn ardal arall o Gymru, ym Mangor yn y gogledd. Felly, rwy'n credu ein bod ni'n gweithredu yn gyflym a'n bod ni'n gweithredu yn bendant.

Hoffwn fod yn eglur gyda'r Aelodau, yn yr un modd a gyda phobl sy'n byw yng Nghymru, os bydd y sefyllfa sy'n ein hwynebu yn parhau i ddirywio, os bydd nifer yr achosion o coronafeirws yn parhau i gynyddu, os byddwn ni'n parhau i weld llif ychwanegol o bobl i'n gwasanaeth iechyd, fel yr ydym ni wedi ei weld dros yr wythnos ddiwethaf—. Llywydd, bedair wythnos yn ôl, tua 200 oedd nifer y gwelyau lle'r oedd pobl â coronafeirws tybiedig neu a gadarnhawyd, ynddyn nhw yn ein hysbytai; mae'r nifer tua 500 yr wythnos hon. Os byddwn ni'n parhau i weld y niferoedd hynny yn cynyddu yn y modd hwnnw, yna bydd angen mesurau ychwanegol.

Un maes lle mae angen gweithredu cyflym a phendant arnom ni yw teithio o ardaloedd lle ceir haint uchel yr ydych chi eisoes wedi cyfeirio ato. Dyma'r bedwaredd wythnos yn olynol i mi dynnu sylw at wiriondeb pobl mewn ardaloedd lle ceir cyfraddau COVID uchel yn Lloegr yn cael teithio i rannau o Gymru. Ddoe, cadarnhaodd y Gweinidog iechyd, am y tro cyntaf, bod achosion coronafeirws wedi cael eu mewnforio o gysylltiad â rhai o'r ardaloedd hynny lle ceir llawer o achosion yn Lloegr. Efallai, Prif Weinidog, y gallech chi roi ychydig mwy o fanylion i ni am y dystiolaeth honno.

Yn amlwg, dylai Llywodraeth y DU weithredu i roi terfyn ar yr anghysondeb teithio hwn. Ond mae'n ymddangos bod aros am BoJo yn ymarfer eithaf ofer. Felly, yn hytrach nag ysgrifennu llythyr arall nad yw'n cael ateb neu aros am COBRA pedair gwlad, beth am weithredu yn annibynnol nawr er lles pobl Cymru? Os oes arnoch angen amser seneddol ychwanegol yr wythnos hon, Prif Weinidog, i gael y ddeddfwriaeth hon drwodd, yna byddwn ni fel gwrthblaid yn eich cefnogi. A allwn ni wir fforddio aros diwrnod arall, heb sôn am wythnos arall?

Wel, Llywydd, gofynnodd yr Aelod o ble mae'r dystiolaeth yn dod. Mae'n dod o'r arolwg gwyliadwriaeth dŵr gwastraff sy'n dangos, pan fydd pobl yn dod i Gymru o rannau eraill o'r Deyrnas Unedig, yna mae cyfradd y coronafeirws a geir mewn dŵr gwastraff yn cynyddu ac fe'i canfyddir mewn tystiolaeth genomeg—tystiolaeth genomeg newydd bwysig. Cyfeiriais at hynny yn y llythyr yr wyf i wedi ei anfon at Brif Weinidog y DU.

Rydych chi'n gweld, y modd lle rwy'n wahanol i arweinydd Plaid Cymru yw hwn: mae'n defnyddio'r iaith drwy'r amser o bobl o Loegr yn dod i mewn i Gymru, fel pe byddai hon yn rhyw fath o gystadleuaeth rhwng Cymru a Lloegr, ac rwyf i wedi bod yn gwbl eglur nad dyna'r pwynt yr wyf i wedi ei wneud i Brif Weinidog y DU erioed. Y pwynt yr wyf i'n ei wneud iddo yw na ddylid caniatáu i bobl o ardaloedd lle ceir nifer fawr o achosion deithio i ardaloedd lle ceir nifer fach o achosion—lle bynnag y mae'r ardaloedd â nifer fawr o achosion yn y Deyrnas Unedig, lle bynnag y mae'r ardaloedd â nifer fach o achosion yn y Deyrnas Unedig. Felly, nid yw hyn yn ymwneud ag atal pobl o Loegr rhag dod i Gymru, ac ni ddylem ni fyth ddechrau siarad yn y modd hwnnw. Mae'n ymwneud yn syml ag atal pobl, pa un a ydyn nhw'n byw yng Nghymru mewn ardal lle ceir nifer fawr o achosion yn mynd i ardal lle ceir nifer fach o achosion yng Nghymru neu Loegr neu'r Alban, neu bobl yn unrhyw le arall yn y Deyrnas Unedig lle mae cylchrediad y feirws yn uchel yn mynd i fannau lle nad yw'r feirws yn bodoli yn yr un ffordd, oherwydd pan eu bod nhw'n gwneud hynny, mae'r risg o ddod â'r feirws gyda nhw yn anochel ac yn amlwg yn uwch.

Arweinydd Plaid Brexit nawr, Mark Reckless.

Prif Weinidog, ni fu unrhyw wahaniaeth rhwng sut yr ydych chi ac Adam Price yn siarad am y mater hwn. Yn wir, mae'n ymddangos erbyn hyn mai prin yw'r gwahaniaeth rhwng eich Llywodraeth chi a Phlaid Cymru. Mae llawer yn ofni ein bod ni'n cerdded yn ein cwsg tuag at annibyniaeth.

Ddoe, fe wnaethoch chi geisio cyflwyno wltimatwm i Brif Weinidog y Deyrnas Unedig. Heddiw, roeddech chi ar draws bron pob cyfrwng newyddion yn dweud eich bod chi eisiau gorfodi ffin rhwng Cymru a Lloegr. Yn y cyfamser, roedd yr awdur teithio llwyddiannus, Simon Calder, a oedd yn annog pobl i ddod ar wyliau i Gymru gan gydymffurfio â chyfyngiadau COVID, yn destun toreth o sarhad. Meddai:

Roedd dwyster y sylwadau negyddol o faint nad wyf i erioed wedi ei weld.

Ar ôl cael ei alw'n 'scum' a chael y neges i fynd i'r diawl ac aros yn Lloegr, mae'n dweud na fydd yn ymweld â Chymru eto. Pan gafodd ei holi, atebodd llefarydd ar ran eich Llywodraeth bod Boris Johnson wedi gwrthod cyflwyno cyfyngiadau teithio, er gwaethaf eich galwadau. Prif Weinidog, a wnewch chi gondemnio'r sarhad a ddioddefwyd gan Simon Calder am annog pobl i ymweld â Chymru mewn ffordd sy'n cydymffurfio â COVID, neu a ydych chi'n mabwysiadu safiad gwrth-Loegr Plaid Cymru nawr eu bod nhw wedi mabwysiadu gwrth-semitiaeth eich plaid chi?

Wel, Llywydd, ni allai'r Aelod fod wedi dehongli pethau yn fwy anghywir. Rwyf i wedi gwneud fy ngorau glas drwy gydol y drafodaeth am deithio i'w gwneud yn eglur nad yw'n fater o'r ffin i mi. Prif Weinidog y DU sy'n gorfodi iddo ddod yn fater yn ymwneud â'r ffin trwy ei wrthodiad i weithredu i atal pobl y tu mewn i Loegr rhag teithio o ardaloedd lle ceir nifer fawr o achosion i ardaloedd lle ceir nifer fach o achosion a theithio y tu hwnt i Loegr. Felly, fy safbwynt i yw fy mod i'n credu yn y Deyrnas Unedig; rwyf i'n credu mewn Teyrnas Unedig lwyddiannus. Rwy'n gresynu'n arw bod Prif Weinidog y DU yn ymddwyn mewn ffyrdd sy'n codi amheuon ynghylch hynny ym meddyliau pobl eraill. Ac rwy'n ailadrodd, Llywydd, fel yr wyf wedi ei ddweud eisoes: i mi, nid yw hyn yn ymwneud o gwbl ag atal pobl o Loegr rhag dod i Gymru; mae'n fater o atal unrhyw un, yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig, sy'n byw mewn ardal lle ceir nifer fawr o achosion rhag teithio i ardal lle ceir nifer fach o achosion, unrhyw le yn y Deyrnas Unedig. Er mwyn i hynny ddigwydd, mae'n rhaid i bob un ohonom ni chwarae ein rhan. Mae'r trefniadau hynny gennym ni yma yng Nghymru. Rwyf i eisiau i Brif Weinidog y DU wneud yr un peth i Loegr, gan fy mod i'n credu bod hynny yn cefnogi Teyrnas Unedig lwyddiannus, ac rwy'n credu bod peidio â gwneud hynny yn tanseilio'r rheini ohonom ni sydd eisiau dadlau o blaid yr achos hwnnw. O ran Simon Calder, credaf fod y cyngor a roddodd i bobl yn naïf, ond nid wyf i'n credu o gwbl y dylai pobl sy'n siarad am unrhyw bwnc gael eu sarhau, ac mae'n ofid i mi mai dyna oedd canlyniad yr hyn yr oedd wedi ei ddweud. Efallai nad wyf i'n cytuno ag ef, ond mae ganddo bob hawl i'w ddweud ac mae ganddo bob hawl i gael ei barchu.

Prif Weinidog, rydych chi'n sôn am barchu datganoli a'ch bod chi eisiau Teyrnas Unedig gref ond yn mynnu wedyn bod yn rhaid i Loegr wneud yr hyn yr ydych chi'n ei wneud yng Nghymru, neu gwae chi. Nawr, mae gennych chi'r polisi hwn o atal unrhyw un rhag croesi ardal cyngor, fel yr ydych chi'n ei ddiffinio, mae hwn gennych chi gyda grym y gyfraith, ond y gwir amdani, yn sgil syrffed â'r cyfyngiadau symud, oherwydd eich bod chi wedi ei barhau cyhyd o'r blaen, yw bod cydsyniad i'ch polisi yn lleihau. Gwrthwynebodd yr wrthblaid swyddogol eich polisi o atal pobl rhag croesi'r ffiniau cyngor hynny. Gan eich bod chi wedi cyflwyno cyfyngiadau symud caletach a hwy yng Nghymru i ohirio heintiau o'r haf i'r hydref a'r gaeaf, mae ein heconomi, yn ogystal â'n hiechyd, wedi dioddef.

Canfu melin drafod Centre for Cities y cafwyd yr adferiad gwannaf ar ôl y cyfyngiadau symud y tu allan i Lundain yng Nghaerdydd, gyda dim ond 51 y cant o'r ymwelwyr cyn-COVID yn dychwelyd i Gaerdydd, ac eto mae'r haint yng Nghymru yn saethu yn ôl i fyny, fel y mae yn Lloegr. Yn fy rhanbarth i, mae'r ardaloedd sydd â'r lleiaf o haint ar y ffin â Lloegr, tra bod gan Gaerdydd, Abertawe a'r Cymoedd gyfraddau uwch na rhannau cyfagos o Loegr, ac eto rydych chi'n awgrymu bod ein problemau ni yma yn adlewyrchu polisi yn Lloegr ac yn ceisio beio lledaeniad COVID ar bobl sy'n dod dros y ffin o Loegr. Prif Weinidog, onid dyna'r gwir reswm yr ydych chi'n bygwth gorfodi ffin i dynnu sylw oddi wrth gamreolaeth eich Llywodraeth eich hun a'r sefydliad hwn o'r pandemig?

Rwy'n anghytuno yn llwyr â'r pwyntiau yna. Rwy'n credu bod y ffordd y mae coronafeirws wedi cael ei reoli yng Nghymru wedi sicrhau cytundeb a chydsyniad pobl yng Nghymru. Yn sicr, nid ydyn nhw'n cytuno â'r math o syniadau ymylol y mae'r Aelod yn eu harddel yn y Siambr, yn ystod yr amser sy'n dal i fod ar ôl ganddo ar ôl gyda ni. Nid wyf ychwaith yn derbyn bod diben ein cais teithio i Brif Weinidog y DU yn ddim byd heblaw dull synhwyrol a syml o weithredu, sydd â'r nod o amddiffyn pobl a chadw Cymru yn ddiogel. Dyna yw amcan y Llywodraeth hon; efallai nad yw ef yn ei rannu.

Cwestiwn 3, Rhianon Passmore.

Dydych chi ddim wedi dad-dawelu. Ni ellir clywed Rhianon Passmore. Ewch ymlaen.

Diolchaf i Rhianon Passmore, Llywydd. Mae materion capasiti yn rhwydwaith labordai goleudy'r DU wedi effeithio ar system brofi Cymru. Mae'r sefyllfa yn gwella ac mae angen iddi wneud hynny ymhellach. Yn y cyfamser, rydym ni wedi cynyddu capasiti a'r defnydd o labordai Cymru.

Diolch, Prif Weinidog. Diolch am hynna. Disgwylir i labordy COVID-19 arbenigol cyntaf Cymru agor yng Ngwent y mis hwn, a hoffwn iddo ymuno â mi i ddiolch i'n holl staff ymroddedig sy'n gweithio eu gorau glas ynddyn nhw ledled Cymru. Y gobaith yw y bydd y cyfleuster goleudy newydd yn prosesu 20,000 o brofion y dydd, ac fel y mae'r Prif Weinidog eisoes wedi cyfeirio ato, rheolir y labordai goleudy hyn gan Lywodraeth y DU a'u rhedeg gan gwmnïau preifat. A wnaiff Llywodraeth Cymru sicrhau bod y safle hwn ac Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi ymrwymo i gydweithio i gynyddu i nifer a throsiant cyflymach o brofion ar gyfer poblogaeth Cymru? Hefyd, mae'r cyhoeddiad yr wythnos diwethaf y byddai Llywodraeth Cymru yn creu safleoedd profi lleol ym mhrifysgolion Cymru yng Nghaerdydd, Abertawe, Pontypridd, Bangor ac Aberystwyth i'w groesawu hefyd. Felly, Prif Weinidog, pa bosibiliadau pellach sydd i Lywodraeth Cymru gynyddu'r capasiti profi hwnnw a pha bosibilrwydd sydd o leoli cyfleuster profi yn fy etholaeth i, sef Islwyn? Diolch.

Diolchaf i Rhianon Passmore am hynna. Mae hi'n iawn wrth ddweud bod y ganolfan newydd ym Mharc Imperial 5 wedi dod yn weithredol ar 5 Hydref. Mae eisoes yn gallu prosesu 10,000 o brofion y dydd a bydd yn gallu prosesu 20,000 o brofion y dydd pan fyddan nhw'n gwbl weithredol yn yr wythnos neu ddwy nesaf. Felly, bydd hynny yn rhoi hwb pellach i'n capasiti labordy, i gydnerthedd ein system ac yn ein helpu i barhau i wella amseroedd gweithredu. Felly, rwy'n falch iawn o allu rhoi'r sicrwydd hwnnw i'r Aelod ein bod ni'n defnyddio'r cyfle hwnnw, fel yr ydym ni'n defnyddio'r £32 miliwn y llwyddodd y Gweinidog iechyd ei ddarparu i Iechyd Cyhoeddus Cymru i ddarparu gwaith 24 awr mewn labordai rhanbarthol yn Abertawe, Caerdydd a'r Rhyl a chwe labordy poeth newydd, mewn ysbytai cyffredinol acíwt.

Y safleoedd profi lleol mewn prifysgolion—agorodd yr un yn Nhrefforest ar 25 Medi, yr un yn Abertawe yn gynharach yr wythnos hon, bydd yr un ym Mangor yn agor ar 16 Hydref, yng Nghaerdydd ar 16 Hydref, yn Aberystwyth ar 19 Hydref. Felly, unwaith eto, rydym ni'n symud yn gyflym i wneud yn siŵr bod y cyfleusterau profi lleol hynny ar gael. Hoffwn roi sicrwydd i'r Aelod y byddem ni'n defnyddio ein huned profi symudol hefyd, fel pe byddai angen cyfleusterau safle penodol ychwanegol yn ei hetholaeth hi—pe byddai hynny'n dod yn angenrheidiol, yna mae'r cyfleusterau gennym ni ac mae gennym ni'r profiad o'u symud nhw yn gyflym i'r mannau hynny lle mae eu hangen fwyaf.

Diolch, Prif Weinidog, am yr ateb yna. Pe byddwn i eisiau ymateb mwy manwl o ran eich llythyr at Brif Weinidog y DU, gallwn fynd at y cyfryngau erbyn hyn, oherwydd gwelaf eu bod nhw'n trydaru'r llythyr hwnnw nawr, ac nid ydym ni fel Aelodau'r Cynulliad wedi gweld y dystiolaeth wyddonol yr ydych chi'n ei hatodi iddo, sy'n destun gofid mawr ac yn amharchus, byddwn i'n ei awgrymu i chi. Hefyd, pan ddaw i gyngor SAGE o ran cyfyngiadau teithio, mae'n dweud mai effaith isel fyddai ganddyn nhw ac mai ffydd gymedrol sydd ganddyn nhw y bydden nhw'n llwyddiannus. Maen nhw'n mynd ymlaen i ddweud bod eithriadau a gorfodaeth yn debygol o fod yn gymhleth iawn. Felly, o gofio mai dyna gyngor SAGE yn ôl ym mis Medi, ac rwy'n cymryd yn ganiataol eich bod chi fel Llywodraeth wedi gweld hwnnw, pa ffydd sydd gennych chi bod y dadansoddiad profi yr ydych chi wedi ei rannu gyda Phrif Weinidog y DU yn bwysicach na'r cyngor y mae SAGE wedi ei roi ar gyfyngiadau teithio?

Llywydd, nid wyf i'n siŵr a oes gan y cwestiwn yna unrhyw beth i'w wneud â galluoedd profi Cymru. Ac os yw ef eisiau siarad am fod yn amharchus, ysgrifennais at Brif Weinidog y DU dros bythefnos yn ôl gyda chais manwl am gyfyngiadau teithio. Nid wyf i hyd yn oed wedi cael ateb i'r llythyr hwnnw. Mae hynny yn amharchus. Mae hynny yn amharchus i'r Senedd hon ac yn amharchus i bobl Cymru. Rhoddais yr wybodaeth ddiweddaraf i Brif Weinidog y DU—gwybodaeth a gwaith ymchwil a dderbyniwyd ar ôl y dyddiad y cyfeiriodd yr Aelod ato. Gadewch i ni obeithio y bydd yn barod y tro hwn i'w ystyried gyda'r difrifoldeb y mae'n ei haeddu.

Os cawn ni ddod yn ôl at brofi, mae e wedi dod i'm sylw i bod problemau difrifol wedi codi efo'r system brofi cyffredinol yn un o ardaloedd bwrdd iechyd y de, a mi liciwn i wybod beth ydy'r cysylltiad rhwng hynny a phrofi COVID. Dwi'n clywed bod profion gwaed dydd i ddydd mewn meddygfeydd teulu wedi cael eu canslo, a dim ond profi brys yn gallu digwydd. Mae'n swnio fel y math o beth yr oeddem ni'n yn cael ein rhybuddio ohono fo pan gafodd systemau cyflenwi Roche eu trafferthion, ond dwi'n nodi bod y Gweinidog iechyd wedi dweud wrthym ni wythnos yn ôl na fuasai hynny yn effeithio ar Gymru. Ydy'r Prif Weinidog yn gallu dweud wrthym ni beth sy'n mynd ymlaen yn fan hyn?

Llywydd, i ddweud y gwir, bydd yn rhaid i fi gael mwy o fanylion am y problemau mae Rhun ap Iorwerth wedi cyfeirio atyn nhw. Dwi wedi gweld datganiad ysgrifenedig gan Vaughan Gething a oedd yn esbonio'r effaith mae'r problemau mae Roche yn eu hwynebu ar hyn o bryd yn gallu ei gael yma yng Nghymru, nid ar ochr coronafeirws, ond ar rai pethau eraill rŷn ni'n trial eu gwneud bob dydd yn y gwasanaeth iechyd. Dwi ddim cweit yn deall eto beth oedd y cefndir i'r cwestiwn penodol, ond wrth gwrs os ydy Rhun ap Iorwerth eisiau ysgrifennu ataf i gyda'r manylion, dwi'n fwy na hapus i edrych i mewn i'r problemau.

Diolchaf i David Rowlands am y cwestiwn yna. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddwyd ein cynllun ail-greu ar ôl COVID-19. Mae'n nodi ein hasesiad o effeithiau economaidd, iechyd a chymdeithasol dwys y feirws a sut y byddwn yn gweithio gyda phartneriaid i greu dyfodol diogel ac iach i bobl Cymru sydd yn decach, sydd yn fwy cyfartal, sydd yn fwy gwyrdd ac sy'n ffynnu.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb. Er ei bod hi'n ddoeth gwneud trefniadau o'r fath ar gyfer yr amgylchedd ôl-bandemig, mae hefyd yn wir ei bod hi'n ddyletswydd ar y Llywodraeth i liniaru canlyniadau economaidd cyfyngiadau symud tra bo'r feirws yn dal gyda ni. Mae'r trefniadau cyfyngiadau symud diweddar wrth gwrs yn cael effaith echrydus ar fusnesau ledled Cymru. Fodd bynnag, Prif Weinidog, nid wyf i eisiau cwestiynu rhinweddau neu ddiffyg rhinweddau'r mesurau cyfyngiadau symud cyffredinol, ond gwiriondeb y cyfyngiadau diweddar pan na ganiateir i ni deithio o un awdurdod lleol i'r llall. Ceir rhannau o'r de lle na chewch chi, yn llythrennol, groesi'r ffordd na mynd i ben draw'r stryd, oherwydd trwy wneud hynny byddech chi'n mynd o un awdurdod i'r llall. Sut gall y Gweinidog a'i Lywodraeth gyfiawnhau cyfyngiadau mor hurt? Pam mae angen atal pobl rhag teithio o un awdurdod i'r llall pan fo'r ddau yn destun cyfyngiadau symud a bod ganddyn nhw ffigurau COVID tebyg, ac eto at ddibenion gwaith, gall pobl deithio i Gymru o ddinasoedd llawn COVID fel Lerpwl? Prif Weinidog, mae'n bwysig ein bod ni'n dod â phobl Cymru gyda ni yn y cyfnod cythryblus iawn hwn. Onid yw'n wir na fydd cyfyngiadau disynnwyr o'r fath yn ein helpu ni i gyflawni hyn?

Llywydd, rwyf i eisoes wedi dweud sawl gwaith y prynhawn yma mai'r ateb i bobl yn cael teithio i Gymru o ardaloedd â niferoedd coronafeirws uwch y tu hwnt i Gymru yw ei atal rhag digwydd. Nid yw'n gyfyngiad disynnwyr dweud wrth bobl na ddylen nhw deithio y tu allan i ardal eu hawdurdod lleol eu hunain, oherwydd y mwyaf o bobl yr ydym ni'n eu gweld, a'r mwyaf o deithio yr ydym ni'n ei wneud, y mwyaf y mae'r feirws yn lledaenu. Bwriedir i'r cyfyngiadau geisio pwyso i lawr ar y ffaith fod coronafeirws yn cynyddu mewn cynifer o rannau o Gymru. Nawr, os gallwn ni wneud pethau yn y rhannau hynny o Gymru lle mae'r mesurau yr ydym ni wedi eu cymryd hyd yma yn cael effaith, yna hoffwn gynnig gobaith i bobl yn y rhannau hynny o Gymru bod eu gweithredoedd yn dwyn ffrwyth. Os gallwn ni wneud unrhyw beth ym maes teithio, credaf mai dyna un o'r pethau cyntaf y byddem ni'n debygol o allu ei gynnig. Ond mae'r cyd-destun yr ydym ni i gyd yn gweithredu ynddo yn un lle mae'r awyr yn tywyllu, ac mae arnaf ofn bod yn rhaid profi popeth yr ydym ni'n ei wneud yn erbyn y ffaith sylfaenol honno o fywyd cyfoes yng Nghymru. Mae coronafeirws ar led eto. Mae'n cyrraedd yn ddyfnach ac ymhellach i gymunedau, mae'n gyrru mwy o bobl i'r ysbyty, bydd yn arwain at fwy o ddefnydd o welyau ein hunedau gofal dwys, ac yn anffodus iawn, oherwydd bod hwn yn glefyd marwol, bydd mwy o bobl yn marw. Ac mae'r cyfyngiadau yr ydym ni'n gofyn i bobl fyw gyda nhw i gyd wedi eu cynllunio i geisio eu cadw nhw, eu teuluoedd a'u cymunedau yn ddiogel. Ac nid oes unrhyw beth disynnwyr ynglŷn â hynny.

Prif Weinidog, mae eich nod o gael 30 y cant o bobl yn gweithio gartref yn ganmoladwy iawn; fodd bynnag, i weithio gartref, mae bron yn sicr y bydd angen cysylltiad band eang da arnoch chi. Mae gen i etholwyr sydd eisiau gweithio gartref ond nid ydyn nhw'n gallu gwneud hynny oherwydd nad oes ganddyn nhw fand eang addas, sy'n golygu nad oes ganddyn nhw ddewis arall ond teithio i'r gwaith. Sut ydych chi'n mynd i gyflawni eich nod, Prif Weinidog, o weithio gartref pan eich bod chi wedi methu â chyflawni eich ymrwymiad maniffesto yn 2011 i ddarparu band eang cyflym iawn i bob eiddo erbyn 2015?

Wel, Llywydd, diolch i Lywodraeth Cymru a'i buddsoddiad, mae gan filoedd ar filoedd o aelwydydd yng Nghymru fynediad at fand eang cyflym iawn erbyn hyn ac yn sicr ni fydden nhw wedi ei gael heb ymyrraeth Llywodraeth Cymru yn y maes hwn sydd heb ei ddatganoli. Nawr, dim ond wythnos yn ôl yr oedd arweinydd plaid yr Aelod yn dweud wrth bobl Cymru y byddai'n atal Llywodraeth yn y dyfodol o dan ei arweiniad ei hun rhag gwario arian ar gyfrifoldebau nad ydyn nhw wedi eu datganoli. Felly, bydd y teuluoedd hynny sydd wedi cael y fantais o fand eang cyflym iawn oherwydd y ffordd y bu'n rhaid i Lywodraeth Cymru wario arian ar faes y mae ei Lywodraeth ef yn gyfrifol amdano, yn canfod nad yw'r manteision hynny ar gael iddyn nhw mwyach, yn y posibilrwydd annhebygol iawn y gallai ei blaid fod mewn llywodraeth yma yng Nghymru.

Felly, byddwn yn parhau i fuddsoddi, byddwn yn parhau i anwybyddu cyngor arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, byddwn yn cyfrannu arian at y maes hwn nad yw wedi'i ddatganoli, a gall mwy o deuluoedd ym mhob rhan o Gymru, yn enwedig y rhai hynny sydd yr anoddaf a'r drutaf i'w cyrraedd, wybod bod ganddyn nhw, yng Nghymru, Lywodraeth sy'n barod i weithredu ar eu rhan.

Llywydd, mater i'r heddlu ac adrannau safonau masnach awdurdodau lleol yw twyll. Mae adroddiadau am dwyll mewn materion diogelwch tân yn cael eu hymchwilio ganddyn nhw ar hyn o bryd.

Iawn. Ochr-gamu da yn y fan yna. Mae miloedd o bobl yng Nghymru bellach yn byw mewn fflatiau anniogel sy'n werth dim. Ni allan nhw eu gwerthu ac maen nhw'n byw yno gan wybod, os bydd tân yna byddwn ni'n edrych ar Grenfell yng Nghymru. Maen nhw'n cael eu rinsio'n llwyr ar bob cyfle: mae'r yswiriant drwy'r to, mae'r taliadau gwasanaeth yn codi, ac mae rhai hyd yn oed yn gorfod talu i arolygwyr diogelwch tân fod ar y safle bob amser. Mae hon yn sefyllfa y mae wir angen ei datrys, ond pan ysgrifennodd preswylwyr Victoria Wharf atoch chi am eu bloc nhw, ni chawsant ymateb gennych chi hyd yn oed.

Yn Glasgow, Harbwr Glasgow, mae'r datblygwr Taylor Wimpey yn talu'r £30 miliwn sydd ei angen i newid y cladin peryglus yno, ond yn Victoria Wharf, disgwylir i'r preswylwyr dalu'r £30 miliwn eu hunain, ac mae un cyn-filwr y siaradais ag ef, David Murphy, sydd bellach yn poeni am gael ei wneud yn ddigartref oherwydd y costau hyn. Felly, pam mai'r datblygwr sy'n talu i ddatrys y broblem yn yr Alban, ond yng Nghymru disgwylir i breswylwyr dalu eu hunain? Mae Taylor Wimpey mewn gwirionedd yn cynghori eich Llywodraeth ar reoliadau adeiladu, felly oni allech chi eu cynghori nhw i dalu'r arian fel y maen nhw wedi ei wneud yn yr Alban, yn hytrach na'r gwrthdaro buddiannau sy'n sbarduno diffyg gweithredu gan y Llywodraeth yn y maes hwn?

Llywydd, mae cyrhaeddiad greddfol yr Aelod am esboniad sy'n gynllwyn i'w weld eto heddiw. Os yw preswylwyr wedi ysgrifennu ataf, byddan nhw wedi cael ymateb. Adeiladwyr a pherchnogion sy'n gyfrifol am yr adeiladau y maen nhw wedi eu hadeiladu a'r rhai y maen nhw'n berchen arnynt, a nhw ddylai dalu. Dylen nhw dalu i unioni'r diffyg yn yr adeiladau hynny. Nid yw'n iawn nac yn deg, nac yn foesol y dylid gadael y lesddeiliaid i gymryd y cyfrifoldeb. Ni allaf fod yn fwy eglur am hynny. Dylai'r cwmnïau hynny wneud y peth iawn dros y bobl hynny y mae eu methiannau wedi effeithio arnyn nhw. Dyna safbwynt Llywodraeth Cymru; rwy'n ei ailadrodd eto heddiw. A pha un a yw'n dwyll, fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol, Llywydd, nid yw am eiliad yn achos o ochr-gamu rhywbeth i fod yn eglur bod yr awdurdodau sydd â'r cyfrifoldeb i ymchwilio i dwyll yn gwneud hynny. Yn yr achos hwn, mae Heddlu Gwent ac adran safonau masnach Caerffili yn cynnal ymchwiliad gweithredol i'r materion y dechreuodd y cwestiwn hwn gyda nhw, ac mae'n rhaid caniatáu iddyn nhw gwblhau'r ymchwiliad hwnnw.

Prif Weinidog, rwy'n credu bod yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud am yr angen i'r sector preifat dderbyn cyfrifoldeb yn bwysig, ond bu methiant cyhoeddus gwirioneddol yn y fan yma. Nid yw rheoleiddio cyhoeddus wedi bod yn addas i'w ddiben; nid oedd yn addas i'w ddiben mewn Llywodraethau yr ydych chi wedi dweud sydd wedi gwasanaethu yma yng Nghymru pan roedd yn cael ei ddatblygu, ac mae hefyd wedi bod yn fethiant yn Lloegr, o dan Lywodraethau Llafur a Cheidwadol—nid wyf i'n osgoi cydnabod y cyfrifoldeb sydd gan fy mhlaid i yn y fan yma. Mae'n rhaid i lesddeiliaid gael eu gwasanaethu bellach drwy'r sector cyhoeddus yn dod a rhoi rhywfaint o sicrwydd o leiaf, fel cronfa diogelwch tân, ac yna mynd ar drywydd y buddiannau preifat hynny sydd wedi bod yn ddiffygiol iawn, ac mae angen system reoleiddio briodol arnom ni. Rwy'n cytuno â chi ar un peth—ni ddylid gadael y bil hwn ar garreg drws y lesddeiliaid.

Llywydd, byddwn yn cytuno â nifer o'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu gwneud, ac os caiff fy mhlaid i ei dychwelyd i'r Llywodraeth ar ôl etholiadau mis Mai nesaf, yna byddwn yn cyflwyno deddfwriaeth i ymdrin â materion rheoleiddio a bylchau sydd wedi dod i'r amlwg yn y sector hwn. Rydym ni'n edrych o fewn Llywodraeth Cymru ar y posibilrwydd o gronfa diogelwch adeiladau i gynorthwyo lesddeiliaid heb greu'r perygl moesol o dalu biliau landlordiaid a chwmnïau adeiladu aflwyddiannus. Byddai gwneud hynny yn gyfystyr â chymryd y cyfrifoldeb oddi arnyn nhw ac annog ymddygiad anghyfrifol yn y dyfodol. Ond rydym ni'n edrych ar ffyrdd y gellid cynorthwyo'r lesddeiliaid eu hunain, a gwn fod gan fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog sy'n gyfrifol am hyn, gyfarfod ddydd Iau yr wythnos hon i barhau i ddod o hyd i ffordd y gallwn ni ddiwallu eu hanghenion, heb greu, fel y dywedais, y perygl moesol o achub pobl gydag arian cyhoeddus o'r cyfrifoldebau preifat y dylen nhw eu cyflawni.

Diolchaf i Angela Burns, Llywydd, am y cwestiwn yna. Ymhlith y mesurau a gymerwyd mae hyfforddiant cyllid gorfodol i holl staff Llywodraeth Cymru a hyfforddiant dwys ychwanegol i'r holl staff uwch. Mae sicrhau'r gwerth gorau am arian cyhoeddus yn sail i'r canllaw cynhwysfawr, 'Rheoli Arian Cyhoeddus Cymru', sy'n ymdrin â phob agwedd ar ein rheolaeth ariannol.

Ymateb diddorol, ac rwy'n gofyn y cwestiwn hwn gan fod nifer o feysydd lle nad yw'n ymddangos bod gwerth am arian i drethdalwyr Cymru. Mae'r cynllun rheoli cynaliadwy yn nodi'n eglur mai ei nod yw cefnogi gweithredu ar y cyd sy'n gwella adnoddau naturiol. Mae'r cynllun newydd gael dyraniad pellach o £3 miliwn, er gwaethaf y ffaith mai dim ond £6 miliwn o'i ddyraniad blaenorol o £25 miliwn sydd wedi ei wario hyd yma, a dyfarnwyd y £3 miliwn er gwaethaf y ffaith nad yw'r cynllun wedi ei werthuso. Mae'r cynllun galluogi adnoddau naturiol a llesiant yn enghraifft arall. Mae ganddo ddyraniad cyllideb o £26 miliwn. Ym mis Medi rhoddwyd £16.5 miliwn arall i'r cynllun hwnnw, ac eto nid oes yr un geiniog wedi'i gwario ac ni fu unrhyw werthusiad o'r cynllun.

Prif Weinidog, a allwch chi esbonio i mi sut y mae'r mathau hyn o ddyfarniadau, gyda'r diffyg goruchwyliaeth neu fwriad hwn i ddefnyddio'r arian yn unol â'r gofyniad dyfarnu, yn dangos ac yn cynnig gwerth am arian i drethdalwyr Cymru?

Llywydd, nid wyf i'n gweld sut y mae'r Aelod yn dod i'r casgliad yn ail ran yr hyn a ddywedodd o'r dystiolaeth a ddarparwyd ganddi yn y rhan gyntaf. Mae'r Llywodraeth hon yn darparu 11,000 o lythyrau dyfarnu grant bob blwyddyn i dros 400 o gynlluniau grant. Mae gwerthuso wedi'i gynnwys yn rhan o bob cynllun grant, ac nid oes llawer o'n cynlluniau grant yn y flwyddyn eithriadol hon wedi gallu gwario arian yn y ffordd yr oedden nhw wedi ei fwriadu yn wreiddiol. Bydd yr Aelod yn gwybod ei bod yn un o flaenoriaethau allweddol y Llywodraeth hon yng nghylch llunio cyllidebau y llynedd i sicrhau bod cynlluniau bioamrywiaeth ar draws Llywodraeth Cymru yn cael eu hariannu yn briodol. Ariannwyd £140 miliwn arall gennym ni ar gyfer y math o gynlluniau cynaliadwy a galluogi yn yr amgylchedd y cyfeiriodd hi atyn nhw. Ni fu modd gwario cryn dipyn o'r arian hwnnw yn ystod y pandemig, ond rydym ni'n bwriadu, lle bynnag y gallwn, ailgyflwyno'r cynlluniau hynny, ochr yn ochr â'r sefydliadau trydydd sector yr ydym ni'n dibynnu cymaint arnyn nhw yn y maes hwn, ac y bydd eu gallu eu hunain i godi eu harian eu hunain ac i roi staff yn y maes wedi cael ei wneud yn llawer mwy anodd gan y pandemig.

Felly, hoffwn roi sicrwydd iddi bod y rheini yn gynlluniau pwysig iawn i'r Llywodraeth hon yng Nghymru. Rydym ni'n bwriadu dod o hyd i ffyrdd o barhau i ariannu gweithgarwch sy'n ddiogel ac y gall pobl ei wneud mewn amgylchedd coronafeirws. Yn anffodus, gohiriwyd nifer o'r cynlluniau hynny dros y misoedd diwethaf, ond lle ceir cyfleoedd newydd yng ngweddill y flwyddyn ariannol hon i adfer rhywfaint o'r tir hwnnw, dyna'n union yr hyn yr wyf i'n annog fy nghyd-Weinidogion i'w wneud, ac i ddod o hyd i ffyrdd o weithio gyda'n partneriaid yn y maes er mwyn cyflawni hynny.

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae nifer yr achosion o COVID-19 sydd wedi eu cadarnhau yn Ynys Môn wedi bod yn isel ers rhai misoedd, ond maen nhw wedi cynyddu yn ystod yr wythnos diwethaf. Mae'r grŵp lleol sy'n cydlynu'r camau gweithredu yn yr ardal yn adrodd yn rheolaidd i Lywodraeth Cymru. 

Diolch am yr ateb yna. Pan aeth Bangor i mewn i gyfnod o gyfyngiadau uwch, mi wnaeth un busnes ar Ynys Môn gysylltu'n syth i ddweud, 'Plis, gawn ninnau hefyd.' Y rheswm ydy yr addewid o gymorth ychwanegol i ardaloedd efo cyfyngiadau uwch. Ond ar gymaint o lefelau, mae busnesau yn fy etholaeth i yn dioddef yn yr un ffordd heb y cyfyngiadau uwch. Dwi'n poeni am effaith trafferthion Edinburgh Woollen Mill ar siop Pringle yn Llanfairpwllgwyngyll ac ar Peacocks yng Nghaergybi. Mae busnesau digwyddiadau, fel cwmni sain MAD neu gwmni Always Aim High, sy'n methu cynnal unrhyw weithgaredd busnes ar hyn o bryd, yn dioddef yn arw. Mae yna fusnesau lletygarwch sy'n dioddef yn drwm, a busnesau neu'r hunangyflogedig sydd wedi methu cael cymorth o dan gam 1 na 2 y gronfa cadernid economaidd ac sydd yn desperate am gefnogaeth. Ac mae Busnes Cymru, asiantaeth i Lywodraeth Cymru, wedi cyfeirio o leiaf dau fusnes i'm swyddfa i chwilio am help.

Rŵan, Prif Weinidog, plis gawn ni ymrwymiad (1) y bydd ymdrech o'r newydd i adnabod y rheini sydd yn y dyfroedd economaidd mwyaf dwfn, oherwydd cyfyngiad ar eu gweithgaredd neu fethiant i gael help hyd yma, a (2) y bydd Llywodraeth Cymru yn ceisio sicrhau bod cymorth yn ymestyn i bob ardal, nid dim ond y rhai sydd yn destun cyfyngiadau uwch?

Cyn i'r Prif Weinidog ateb y cwestiwn yna, rwy'n ymwybodol bod rhywfaint o anhawster gyda'r cyfieithiad ar hyn o bryd sy'n gysylltiedig â'n problemau cysylltiad band eang parhaus. Rwy'n cymryd yn ganiataol bod y Prif Weinidog wedi deall y cwestiwn heb fod angen cyfieithu, ond byddwn yn ymchwilio ymhellach i'r mater hwn. Felly, y Prif Weinidog i ymateb.

Wel, Llywydd, fe atebaf y cwestiynau yn Saesneg felly. Hoffwn roi sicrwydd i Rhun ap Iorwerth, pan oeddem ni, dros y penwythnos, yn gwneud y penderfyniad anodd i osod cyfyngiadau lleol yn ardal Bangor, bod gennym ni lawer o wasanaethau a chyrff lleol o amgylch y bwrdd hwnnw a oedd yn gallu myfyrio ar yr effaith y byddai hynny yn ei chael ar Ynys Môn yn arbennig. Dilynwyd hynny gennym ni ddoe gyda chyfarfod yn cynnwys arweinydd awdurdod lleol Ynys Môn, i wneud yn siŵr y gallem ni glywed yn uniongyrchol ganddi hi am effaith debygol y cyfyngiadau hynny ym Mangor ar yr ynys. Felly, roeddem ni'n ymwybodol o hynny o'r cychwyn cyntaf fel problem, ac rydym ni wedi gwneud gwaith dilynol arno ers hynny. Rwy'n credu y bydd Rhun ap Iorwerth wedi clywed fy ateb i Laura Anne Jones yn gynharach yn y prynhawn am hyblygrwydd yn y cronfeydd yr ydym ni'n eu darparu i ardaloedd lle ceir cyfyngiadau symud lleol ac i ardaloedd cyfagos lle mae effaith hynny yn treiddio i'r ardaloedd hynny. Bydd hynny'n sicr yn wir yn Ynys Môn. Ac, unwaith eto, byddaf yn gwneud yn siŵr, mewn trafodaethau y byddaf yn eu cael gyda'm cyd-Weinidog Ken Skates, ein bod ni'n dod o hyd i ffyrdd o wneud yn siŵr bod y cymorth angenrheidiol i gwmnïau sy'n cael eu heffeithio yn uniongyrchol ar yr ynys oherwydd cyfyngiadau Bangor—bod hynny yn cael ei gymryd i ystyriaeth yn briodol.

Yn olaf, cwestiwn 8, Leanne Wood.

Diolchaf i Leanne Wood, Llywydd, am hynna.

Fel y nodwyd gennym ni yn ein cynllun ail-greu, rydym ni wedi ymrwymo i ail-greu mewn modd sy'n gweithio i bobl Cymru, gan gynnwys y Rhondda, drwy fynd i'r afael â'r materion sydd bwysicaf iddyn nhw: diweithdra, anghydraddoldebau dwfn, tai fforddiadwy, adfywio canol ein trefi a chefnogi'r economi sylfaenol.

Mae ymchwil gan Achub y Plant wedi dangos bod mwy na hanner y teuluoedd yng Nghymru sydd ar gredyd cynhwysol, neu gredyd treth plant, wedi gorfod cwtogi ar hanfodion, ac rwy'n gweld hyn ar lefel gymunedol, gyda'r galw am y prosiect bwyd gwrth-dlodi sy'n cael ei redeg o'm swyddfa i, gyda chymorth cynghorwyr lleol a gwirfoddolwyr gwych. A wnewch chi roi mwy o gymorth i fusnesau a theuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd? Rwy'n siŵr eich bod yn cefnogi'r galwadau ar Lywodraeth y DU heddiw gan Gyngres yr Undebau Llafur, ac rwy'n siŵr eich bod hefyd yn rhannu fy mhesimistiaeth o ran bodloni'r galwadau sylfaenol hynny ar gyfer hawliau gweithwyr.

Felly, a wnewch chi ddweud wrthym ni felly beth y gall eich Llywodraeth chi ei wneud i sicrhau, os y caiff pobl eu gwneud yn ddi-waith a'u bod yn colli eu hincwm, eu bod yn gallu hawlio rhyw fath o incwm sylfaenol cyffredinol, fel na fyddant yn colli eu hincwm os ydyn nhw'n colli eu bywoliaeth? Oherwydd rydym ni i gyd yn gwybod, pan fydd pobl yn colli eu hincwm y gall llawer o broblemau eraill ddeillio o hynny. Felly, beth allwch chi ei wneud i gyflwyno incwm sylfaenol cyffredinol i oresgyn y problemau y gwyddom na fydd Llywodraeth y DU yn eu datrys?

Llywydd, er fy mod i yn bersonol wedi gweld atyniadau incwm sylfaenol cyffredinol ers tro byd, nid yw'n syniad y gellir ei gyflwyno mewn modd cynhwysfawr yng Nghymru, yn union fel nad yw chwaer blaid yr Aelod yn yr Alban wedi gallu cyflwyno incwm sylfaenol cyffredinol yn yr Alban ychwaith. Mae gennyf ddiddordeb mewn gweld a yw hi'n bosibl cynnal rhai cynlluniau treialu arbrofol yma yng Nghymru, oherwydd credaf fod y syniad yn bendant yn un clodwiw ac y dylid ei archwilio yn y ffordd honno.

Cytunaf yn llwyr â'r galwadau heddiw drwy'r TUC, y dylid parhau â'r £20 ychwanegol at gredyd cynhwysol sydd wedi bod yn nodwedd o'r pandemig y tu hwnt i fis Ebrill y flwyddyn nesaf—mae hynny'n ymddangos yn gwbl sylfaenol. Ac rydym ni yn defnyddio ein cyllidebau Llywodraeth Cymru i ategu cyflog cymdeithasol teuluoedd drwy dalu o bwrs y wlad am bethau y byddai'n rhaid iddyn nhw eu hunain dalu amdanyn nhw fel arall. Ac rwy'n gwybod y bydd Leanne Wood wedi croesawu'r £11 miliwn ychwanegol y mae Llywodraeth Cymru wedi dod o hyd iddo i barhau i gynnig prydau ysgol am ddim yn ystod cyfnodau gwyliau ysgol am weddill tymor y Senedd fel enghraifft ymarferol o'r hyn y gallwn ni ei wneud gyda'r pwerau sydd gennym ni eisoes i wneud bywyd i'r teuluoedd hynny y cyfeiriodd hi atyn nhw ychydig yn haws nag y byddai hi fel arall.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Dirprwy Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Lynne Neagle. 

Rydym ni'n parhau i fod wedi ymrwymo'n llwyr i hyrwyddo a chynnal hawliau pobl hŷn yng Nghymru. Mae'n ganolog i'r ffordd y mae Gweinidogion wedi mynd ati i weithredu'r ymateb polisi ehangach i'r coronafeirws yng Nghymru.

Diolch, Gweinidog. Fel y gwyddoch, rwy'n arbennig o bryderus ynglŷn ag effaith cyfyngiadau ar ymweld â chartrefi gofal ar bobl sy'n byw gyda dementia mewn cartrefi gofal. Mae tystiolaeth gynyddol bod y cyfyngiadau symud cyntaf wedi arwain at bobl sy'n byw gyda dementia yn marw o ddementia, nid o COVID, oherwydd iddyn nhw gael eu hynysu oddi wrth anwyliaid. Nawr, wrth i ni wynebu gaeaf hir o gyfyngiadau, credaf fod angen i Lywodraeth Cymru wneud popeth posibl i liniaru'r risg y bydd rhywbeth o'r fath yn digwydd eto. Ac nid wyf i'n credu y dylid ei adael i lywodraeth leol a chartrefi gofal. A wnewch chi drafod hyn gyda'r Dirprwy Weinidog a chyda'r Prif Weinidog i geisio datblygu cynllun sy'n sicrhau y gall bobl sy'n byw gyda dementia barhau i allu gweld eu hanwyliaid yn ystod y gaeaf hwn? Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Lynne Neagle, ac i gydnabod eich gwaith blaengar yn cadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar ddementia ac am ddwyn y materion hyn at sylw Gweinidogion. A byddwch yn ymwybodol y bu fy nghyd-Weinidog, Julie Morgan, y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, yn gweithio gyda chynrychiolwyr y sector, gan gynnwys Fforwm Gofal Cymru a Chomisiynydd Pobl Hŷn Cymru, i edrych ar yr holl fater hwnnw o ddarparu canllawiau i ddarparwyr cartrefi gofal ar sut y gallan nhw gefnogi pobl i ailgysylltu'n ddiogel â theuluoedd, ffrindiau a gweithwyr proffesiynol—sydd mor hanfodol i'r rhai hynny sy'n dioddef o ddementia. Ac wrth gwrs, mae cartrefi gofal wedi gweithio'n galed i sicrhau y gall pobl ymweld yn ddiogel â ffrindiau a theuluoedd. Mae hyn yn hanfodol, fel y dywedwch chi, i les pobl sy'n byw mewn cartrefi gofal, yn ogystal â'r rhai sy'n ymweld â nhw. Ac rwy'n credu ei bod hi'n glir iawn nad ydym ni eisiau—ac mae'r Dirprwy Weinidog wedi pwysleisio hyn—mynd ati mewn modd sy'n gosod cyfyngiadau cyffredinol diangen, ond mae'n rhaid cydnabod ymweliadau cymorth â chartrefi gofal—mae'n rhaid cael diogelwch o ran pa un a yw hi'n bosibl gwneud hynny.

Ond mae eich pwyslais arbennig ar ddementia yn hollbwysig. A chredaf fod hwn yn gwestiwn pan, wrth gwrs, os oes digwyddiad neu achosion gweithredol o COVID-19 mewn cartref gofal, mae'n rhaid cyfyngu ymweliadau i amgylchiadau eithriadol, rhesymau tosturiol, megis diwedd oes. Ond rwy'n gwybod y bydd y Gweinidogion eisiau ystyried hyn wrth i ni nesáu at fisoedd y gaeaf sydd ar ddod, a'r straen y gall hynny ei roi ar y rhai sy'n dioddef o ddementia a'u gofalwyr a'u teulu a'u ffrindiau.

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol yn parhau i ddarparu ffordd unigryw Gymreig o fynd i'r afael â'r heriau hirdymor y mae ein pobl a'n planed yn eu hwynebu, ac mae wedi arwain ein dull o ail-greu, gan sicrhau adferiad sy'n seiliedig ar werthoedd.

Diolch am eich ymateb. Byddai ambell un yn dweud ei fod e'n ddynesiad unigryw Gymreig oherwydd rŷn ni wedi creu strwythur sylweddol iawn o bwyllgorau o'i gwmpas e. Ond yr hyn roeddwn i eisiau ei ofyn oedd: a ydych chi'n credu bod yna ormod o fyrddau gwasanaethau cyhoeddus wedi deillio yn sgil y Ddeddf, a hefyd, wrth gwrs, pwy sy'n eu dal nhw i gyfrif—i bwy maen nhw yn atebol i sicrhau eu bod nhw'n delifro'r gwahaniaethau mae disgwyl iddyn nhw eu delifro?

Wel, rwy'n credu bod y cyfleoedd y mae'r byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn eu darparu i sicrhau bod gweithio traws-sector lleol yn bwysig iawn, oherwydd mae hynny mewn gwirionedd yn dwyn ynghyd y cyrff sector cyhoeddus hynny y mae'n rhaid iddyn nhw ddangos mewn gwirionedd eu bod yn cyflawni y Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol. Rwy'n credu bod y Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus yn dangos y ddarpariaeth honno fwyfwy, maen nhw'n mynd ati i gyflawni mewn modd lle gall gweithredu ar y cyd gael effaith wirioneddol ar wella lles. Rwy'n credu bod y Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus yn gwneud peth gwaith rhagorol. Rwy'n credu bod y gwaith a wneir hefyd lle mae'r Byrddau yn cydweithio, megis yng Ngwent—cydweithio i fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd—yn allweddol. Ond mae'n amlwg bod yn rhaid i'r Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus ddangos, ac rydym yn dysgu ledled Cymru, bod gweithio traws-sector—llywodraeth leol, iechyd, yr heddlu, pawb sydd â chyfrifoldeb i gyflawni amcanion deddfwriaeth llesiant cenedlaethau'r dyfodol—eu bod yn gwneud gwahaniaeth i fywydau dinasyddion.

Diolch yn fawr iawn, Paul Davies, am y cwestiwn yna. Ac mae'n eithaf clir o ran yr ymateb i gyfraniad y sector gwirfoddol y bu hynny'n hanfodol i'n hymdrechion i ymladd y pandemig, cydgysylltu cefnogaeth leol, helpu i gefnogi ein gwirfoddolwyr ymroddedig a thosturiol. Mewn gwirionedd, rwy'n siŵr y byddai Paul Davies yn ymuno â mi i ddweud 'diolch o waelod calon' i'n holl wirfoddolwyr a sefydliadau'r sector gwirfoddol.

Yn sicr, Dirprwy Brif Weinidog. Rwy'n credu bod y sector gwirfoddol ledled Cymru, ac yn wir yn sir Benfro, wedi gweithio'n eithriadol o galed dros y misoedd diwethaf i gefnogi pobl sy'n agored i niwed yn ein cymunedau. Ac i roi dim ond un enghraifft i chi, mae prosiect Gofal Covid Cymunedol Aberdaugleddau wedi bod yn gweithio gyda chronfa gymunedol y Loteri Fawr i ddarparu pecynnau bwyd, pecynnau crefft i blant, llyfrau darllen ac adnoddau ar gyfer preswylwyr cartrefi gofal. Rwy'n siŵr y byddwch chi felly yn cytuno â mi ei bod hi'n galonogol gweld cynifer o grwpiau lleol yn dangos ysbryd cymunedol o'r fath mewn ymateb i'r pandemig hwn, ac felly a allwch chi ddweud wrthym ni beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i adeiladu ar y gwaith gwirfoddol da hwnnw ar gyfer y dyfodol, ac i wneud yn siŵr bod yr arferion da ac effeithiol a welsom ni yn ystod y misoedd diwethaf yn parhau mewn gwirionedd yn y dyfodol?

Wel, rwy'n ddiolchgar am y cwestiwn yna, Paul Davies, oherwydd, wrth ddim ond edrych ar Sir Benfro, dyfarnwyd cyfanswm o £140,000 i wyth sefydliad ledled Sir Benfro drwy'r cymorth a oedd ar gael i'r trydydd sector oherwydd effeithiau'r pandemig. Wrth gwrs, mae hynny'n dod o'r ffynonellau cyllid yr ydym ni wedi'u darparu: cronfa argyfwng y gwasanaethau gwirfoddol, y gronfa adfer a'r gronfa cydnerthedd.

Ond mae eich cwestiwn yn bwysig o ran sut y gallwn ni symud hyn yn ei flaen. Mae ganddyn nhw swyddogaeth allweddol o ran yr adfer a'r ail-greu. Adlewyrchir hynny yn y cynllun ail-greu a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf. Oherwydd rwy'n credu hefyd ei fod yn adlewyrchu pwysigrwydd y seilwaith sydd gennym ni yma yng Nghymru, nid yn unig gyda Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, ond y 19 cyngor gwirfoddol sirol yng Nghymru. Ac un o'r canlyniadau clir, un o'r canlyniadau mwy cadarnhaol, sydd wedi deillio o fisoedd heriol ac anodd y pandemig yw bod cydweithio wedi cryfhau, yn enwedig cydweithio rhwng y trydydd sector, y sector gwirfoddol, a llywodraeth leol a'r gwasanaeth iechyd a Llywodraeth Cymru, ond hefyd ein bod yn gallu gweld bod effaith ein buddsoddiad mewn gwirionedd wedi helpu buddiolwyr, cefnogi swyddi ac y bu hefyd yn sail i bwysigrwydd cyfraniad y trydydd sector at ddarparu gwasanaethau lleol. Maen nhw wedi wynebu heriau, wrth gwrs, ac mae angen i ni gefnogi'r sylfaen honno o wirfoddolwyr a'i chadw yn gadarn ac yn gynaliadwy.

Gweinidog—Dirprwy Weinidog—profiad braf ond gostyngedig iawn oedd gweithio ochr yn ochr â llawer o'r gwirfoddolwyr yn ein cymuned ein hunain a fu'n gweithio drwy'r pandemig ac mae'n dangos mewn difrif calon pa mor hael y maen nhw yn ei roi o'u hysbryd a'u hamser. Ond mae hynny'n digwydd ym mhob rhan o'n cymunedau: pobl fel y cwmni cydweithredol Drive Taxis Cardiff, Paul a'i gydweithwyr yn y fan honno, sydd wedi bod yn dosbarthu presgripsiynau a dosbarthu bwyd i bobl na allen nhw fynd allan fel arall, a hynny am ddim; Andrew Pearson o weithwyr ffatri Unite Ford Pen-y-bont ar Ogwr a gynhyrchodd, pan oedd ar ffyrlo, fygydau am ddim i weithwyr gofal; ac, mae'n rhaid i mi grybwyll hefyd fy ffrind, yr anhygoel Elizabeth Buffy Williams, i fyny yn Pentre yn y Rhondda—y gwaith y mae hi wedi bod yn ei wneud ar gyfer tîm a gydnabuwyd, mae'n rhaid i mi ddweud, fel y dywedodd hi, ar gyfer y gymuned gyfan a'r hyn y maen nhw wedi ei wneud, yn rhestr anrhydeddau'r Frenhines. A gaf i ofyn i'r Gweinidog: a wnaiff hi ymuno â mi i dalu teyrnged i'r gwaith sydd wedi ei wneud ledled y cymunedau hyn ym mhob stryd ledled Cymru? A beth arall allwn ni ei wneud i sicrhau bod yr hunan-gynorthwywyr cymunedol hyn mewn gwirionedd yn dal ati y tu hwnt i'r pandemig i'r dyfodol hirdymor er mwyn cydnerthedd ein cymunedau?

Diolch yn fawr iawn, Huw Irranca-Davies. Rwyf wedi cael y pleser o gyfarfod â thacsis Drive, mewn gwirionedd, pan gawsom y cyfle i gyfarfod â nhw, y llynedd, y tu allan i'r Senedd, ac rwy'n cydnabod y cyfraniad y maen nhw wedi ei wneud yn ystod y pandemig, ac rwy'n credu bod hynny'n gydnabyddiaeth fawr o'r gefnogaeth a'r hunan-gymorth a gefnogwyd yn arbennig gan y mudiad cydweithredol. Ond rwyf hefyd wedi cyfarfod ag Elizabeth Buffy Williams ac rwyf yn ei llongyfarch ar ei gwobr ddiweddar, ac yn dweud bod yr enghreifftiau hyn—ac yn wir Unite, sy'n darparu'r mygydau wyneb am ddim—i gyd yn cyfrannu at ein cyfraniad cymunedol dros y misoedd anodd diwethaf. Ond rwy'n credu bod angen i ni—. Yn dilyn y cwestiwn blaenorol, mae angen i ni weld sut y mae hyn yn mynd â ni ymlaen. Rydym ni wedi gweld gwir fanteision gwirfoddoli a chydweithio. Rydym ni wedi gweld gweithredu lleol, hunan-gymorth a chyd-gymorth yn dod â manteision gwirioneddol tymor canolig a hirdymor, ac erbyn hyn mae gennym ni grŵp adfer COVID cyngor partneriaeth y trydydd sector, a fydd yn adrodd i mi y mis nesaf, a byddaf eisiau adrodd ar eu canfyddiadau a'u casgliadau ynghylch ymwreiddio hyn. Byddaf eisiau adrodd yn ôl i'r Senedd.

Prynhawn da, Angela Burns. Mae'r cynllun i hyrwyddo cydraddoldeb rhywiol yng Nghymru, a gyhoeddwyd ym mis Mawrth, yn nodi ein huchelgais a'n camau ymarferol i hyrwyddo cydraddoldeb i fenywod a merched. Mae camau gweithredu i ddileu rhwystrau yn cynnwys darparu cymorth gofal plant, creu cyfleoedd hyfforddi, mynd i'r afael â chyflogau isel, gwahaniaethu ac anghydraddoldebau hiliol.

Fel y gwyddoch chi, dydd Sul oedd Diwrnod Rhyngwladol y Ferch, ac mewn llawer lle yn y byd mae merched yn dal yn nwydd, i'w defnyddio, i'w cam-drin ac i'w masnachu. Mewn llawer lle, Gweinidog, byddwch yn gwybod nad yw merched yn cael fawr o addysg, eu bod yn beichiogi'n rhy ifanc, yn teimlo mai perthnasau treisiol yw eu hunig ddewis, o dan bwysau i briodi, yn dioddef anffurfio eu horganau rhywiol, ac yn cael eu trin fel gwrthrychau rhyw, ac, yn y cyfnod gwenwynig hwn yr ydym ni'n byw ynddo, maen nhw yn dioddef effeithiau cyfryngau cymdeithasol negyddol yn anghymesur. Rwy'n gwybod eich bod wedi ymrwymo o ddifrif i'r agenda hon, ond pan ddywedaf 'llawer lle', mae hynny hefyd yn cynnwys llawer lle yng Nghymru a llawer o ferched sy'n teimlo hyn. Yr hyn yr oeddwn i eisiau ei wybod oedd beth ydych chi'n ei wneud i ddysgu o'r arferion gorau mewn gwledydd eraill—rhai o'r gwledydd tlotach yn y byd, sydd wedi cymryd camau syfrdanol mewn gwirionedd i allu addysgu nid yn unig merched ifanc yn well, ond bechgyn ifanc, dynion ifanc, bod menywod a dynion yn gyfartal ac y dylid eu parchu yn yr un modd â'i gilydd. Beth allwn ni ei wneud i ddysgu o'r mathau hynny o leoedd a dod â'r dysgu hwnnw i Gymru oherwydd—ac rwy'n siarad fel rhywun a oedd yn y don honno o ffeministaeth yn y 1970au a'r 1980au—mae'n rhaid i mi ddweud fy mod i wedi fy nhristáu'n fawr oherwydd rwy'n credu bod hawliau menywod wedi dod o dan y lach gryn dipyn yn ddiweddar?

Wel, diolch yn fawr iawn, Angela Burns, am dynnu sylw at Ddiwrnod Rhyngwladol y Ferch a gwneud yn siŵr ein bod yn cofio amdano. Mae'n braf iawn hefyd eich bod yn edrych ar hyn o safbwynt byd-eang, gan fynd yn ôl at ein deddfwriaeth llesiant cenedlaethau'r dyfodol—ein bod yn ceisio bod yn wlad sy'n gyfrifol yn fyd-eang yn ogystal â bod yn wlad decach a mwy cyfartal hefyd. Mae hynny, wrth gwrs, yn dod â rhai cyfrifoldebau y mae angen i ni, Llywodraeth Cymru, eu cyflawni o ran ein pwerau ynghylch cyflawni'r Ddeddf Cydraddoldeb. Mewn gwirionedd, rwy'n credu bod y gwaith yr ydym ni yn ei wneud yn enwedig o ran bwrw ymlaen â'r cyfleoedd drwy ein gwaith gyda deddfwriaeth a chynlluniau sy'n mynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn hanfodol i hyn. Ond rwy'n croesawu'n fawr eich cydnabyddiaeth bod hyn yn ymwneud nid yn unig ag edrych ar hyn o safbwynt byd-eang, ond y gallwn ni ddysgu yn fyd-eang a gweithredu yn lleol a gweithredu yn genedlaethol yma yng Nghymru i hyrwyddo'r cyfleoedd hyn i ferched a menywod ifanc ym mhob agwedd ar eu bywydau.

Yn 2020-21, rydym ni'n buddsoddi dros £4 miliwn o arian newydd i fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, mae 18,800 o aelodau o'r cyhoedd wedi manteisio ar ein hadnoddau e-ddysgu, rydym ni wedi cyhoeddi canllawiau ar weithio gyda phobl sy'n cyflawni trais yn erbyn menywod, ac wedi gweithio gyda Hafan Cymru i gyflawni o bell ei brosiect Sbectrwm ar gyfer ysgolion.

Diolch am yr ateb yna, Gweinidog, a diolch am eich ymrwymiad parhaus i roi terfyn ar drais gan ddynion yn erbyn menywod. Fel y gwyddoch, rwy'n llysgennad Rhuban Gwyn, ac rwy'n falch iawn o ddilyn yn ôl traed fy nhad wrth gefnogi ymgyrch y Rhuban Gwyn. Bydd Diwrnod y Rhuban Gwyn eleni yn wahanol iawn ond nid yw'n llai pwysig. Nawr, rwyf wedi siarad â nifer o oroeswyr sy'n ofni bod y cyfyngiadau symud yn rhoi menywod mewn perygl. Gweinidog, rwy'n annog cynifer o ddynion â phosibl i wneud yr addewid i dynnu sylw at bwysigrwydd mynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, ond pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i nodi Diwrnod y Rhuban Gwyn a'r 16 diwrnod o weithredu sy'n dilyn?

Diolch yn fawr iawn, Jack Sargeant, am y cwestiwn yma, ac am eich gwaith ysbrydoledig a dewr yn yr ymgyrch hon fel llysgennad Rhuban Gwyn—fel llysgennad Rhuban Gwyn sydd, flwyddyn ar ôl blwyddyn, wedi bwrw ymlaen â hyn o ran hyrwyddo ymgyrch y Rhuban Gwyn. Rwy'n credu, eleni, y bydd hi'n anodd o ran ein gweithgareddau, o ran effaith y pandemig; mae hynny'n mynd i olygu y bydd yn rhaid i ni gynnal llawer o weithgareddau rhithwir. Ond rydym ni'n gobeithio, er enghraifft, adfywio ein hymrwymiad ni, Llywodraeth Cymru, i'r achos pwysig hwn ac i nodi Diwrnod y Rhuban Gwyn ar 25 Tachwedd. Rwy'n siŵr y bydd Joyce Watson yn canfod ffyrdd y gallwn ni wneud hynny hefyd, gan gofio ein gwylnosau blynyddol. Mae'n golygu bod yn rhaid i ni ystyried hynny o ran sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd ati i annog mwy o ddynion o Lywodraeth Cymru i ymgysylltu â hyn—ein swyddogion, ein gweision sifil yn ymwneud â hyrwyddo ymgyrch y Rhuban Gwyn. Rwy'n ddiolchgar hefyd eich bod wedi cydnabod anawsterau'r cyfyngiadau symud i fenywod. Mae'n rhaid bwrw ymlaen â'n hymgyrch 'Nid yw cartref bob amser yn lle diogel' a hefyd â'n hymgyrch sy'n targedu pobl sydd wedi bod yn dyst i drais domestig, 'Ni fydd Cymru'n cadw'n dawel'. Mae angen i ni gysylltu hynny â neges ymgyrch y Rhuban Gwyn. Ac mae gennym ni bedwar awdurdod lleol, dau wasanaeth tân ac achub, dau heddlu ac un cyngor tref yng Nghymru wedi eu hachredu, yn ogystal â'r comisiynydd pobl hŷn, i ymgyrch y Rhuban Gwyn, felly gobeithiwn y gallwn ni hyrwyddo'r achrediad hwnnw ledled Cymru eleni. Diolch yn fawr, Jack Sargeant.

Diolch, Laura Anne Jones. Rwyf yn cael trafodaethau rheolaidd gyda'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ac aelodau'r Cabinet ynghylch cynyddu amrywiaeth ar draws pob sector. Ymhlith y camau gweithredu mae cynllun arbrofol y gronfa mynediad i swydd etholedig er mwyn cefnogi ymgeiswyr anabl gyda'r treuliau ychwanegol y maen nhw yn eu hysgwyddo o ganlyniad i'w gofynion mynediad neu gyfathrebu.

Gwych, Dirprwy Weinidog; dyna'n union yr oeddwn i'n mynd i'w ofyn i chi, oherwydd, fel y gronfa a sefydlwyd eisoes yn Lloegr—y gronfa EnAble—roeddwn i'n gobeithio y byddai Cymru yn gweithredu yn yr un modd, felly rwy'n diolch yn fawr i chi am hynny.

Ardderchog. Diolch yn fawr i'r—.

Oeddech chi eisiau dweud unrhyw beth? Mae'n ddrwg gennyf, fe dorrais ar eich traws yn y fan yna, Dirprwy Weinidog. Roedd hwnna'n ymddangos yn fodd colegol iawn o ofyn eich cwestiwn, Laura Anne, cefais fy arwain i feddwl nad oedd angen ymateb, ond a ydych chi eisiau ymateb, Dirprwy Weinidog? Ni ddylwn i fod wedi eich diffodd. Rwy'n siŵr y byddwch yn manteisio ar y cyfle i ddweud rhywbeth, os wyf i'n eich adnabod chi, Jane Hutt.

Ie, rwy'n ceisio troi fy meicroffon ymlaen. Allwch chi fy nghlywed i nawr? Rwy'n falch iawn fy mod wedi cyflawni mewn gwirionedd o ran fy ateb i'r cwestiwn gan Laura Anne Jones, ond mae hwn yn fater difrifol iawn i ni, nid yn unig o ran y Llywodraeth a'r hyn y mae'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn ei wneud i hyrwyddo'r cyfleoedd ar gyfer amrywiaeth, yn enwedig, byddwn yn dweud, mewn llywodraeth leol, ond hefyd yn y ffaith fod gan bob un o'n pleidiau gwleidyddol ran i'w chwarae yn hyn o beth hefyd, yn enwedig o ran sicrhau bod gennym ni ymgeiswyr mwy amrywiol yn sefyll yn yr etholiadau sydd o'n blaenau yn y dyfodol. Rwy'n falch iawn bod y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol wedi datblygu ymgyrch amrywiaeth a democratiaeth sydd wedi arwain at y cynllun arbrofol hwn gyda'r gronfa fynediad, a'i bod hefyd wedi nodi camau gweithredu ar gyfer cam 2 ei rhaglen amrywiaeth a democratiaeth.

Mae hyn yn hollbwysig o ran y Bil llywodraeth leol. Fel y dywedodd y Gweinidog, mae hi'n adolygu ystod o ganllawiau sydd ar gael i awdurdodau lleol lle gellir cryfhau agweddau cydraddoldeb ac amrywiaeth. Ond rwyf yn credu mai'r pleidiau gwleidyddol hynny sydd angen bwrw ymlaen â hyn, ac rydym ni wedi gofyn i Lywodraeth y DU—ac efallai y gall Laura Anne ac eraill gefnogi o bob rhan o'r gynrychiolaeth wleidyddol—i adran 106 o'r Ddeddf Cydraddoldeb gael ei gweithredu. Byddai hyn yn gofyn am gasglu a chyhoeddi data amrywiaeth gan bleidiau gwleidyddol mewn cysylltiad, yn y dyfodol, ag etholiadau'r Senedd, ac yna byddai hefyd yn cyfateb i etholiadau llywodraeth leol. Diolch yn fawr, Llywydd.

Roeddwn i'n gwybod y byddai gennych chi ateb, Jane Hutt, er nad oedd cwestiwn i'w ateb. Diolch yn fawr am hynna.

Y datganiad a chyhoeddiad busnes sydd nesaf, felly y Gweinidog Cyllid—wel, y Trefnydd, yn fwy penodol—sy'n ateb. Rebecca Evans sy'n gofyn—. Rebecca Evans sy'n cyflwyno—fe gaf i hyn yn iawn yn y diwedd—y datganiad. Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Mae dau newid i agenda'r wythnos hon. Mae'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar Gwm Taf wedi'i symud i eitem 6 ar yr agenda, gyda'r busnes arall wedi'i ailrifo'n unol â hynny. Ac yn ail, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno y bydd y ddadl fer a ohiriwyd yr wythnos diwethaf yn cael ei chynnal yfory. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Gweinidog, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad, os gwelwch yn dda? Yn gyntaf, yn dilyn ymateb y Prif Weinidog yn gynharach, a fyddech chi gystal â gofyn am ddatganiad gan Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru i amlinellu'n union sut yn awr y bydd cam 3 y gronfa cadernid economaidd yn rhoi'r hyblygrwydd i sicrhau na fydd busnesau sydd eisoes wedi'u sefydlu mewn ardaloedd nad ydynt dan gyfyngiadau symud yn cael eu heffeithio'n andwyol gan ardaloedd cyfagos sydd dan gyfyngiadau symud? Rwy'n croesawu cefnogaeth y Prif Weinidog i hyn, gan fod y cyfnod hwn yn un pryderus i fusnesau yn sir Fynwy, yr effeithiwyd arnynt yn ddifrifol oherwydd diffyg cwsmeriaid.

Yn ail, a gaf i ofyn i'r Gweinidog Iechyd am ddatganiad yn amlinellu safbwynt cenedlaethol ynghylch presenoldeb partneriaid geni drwy gydol y broses eni, os gwelwch yn dda? Ar hyn o bryd, mae'r cyfyngiadau, yn fy marn i, yn rhy anhyblyg, ac mae rhyw fath o loteri rhwng byrddau iechyd yn digwydd, yn amlinellu pa mor hir, neu cyn lleied o amser, yn yr achos hwn, y gall partneriaid geni fod yn bresennol gyda'u hanwyliaid? Nid yw'n rhoi ystyriaeth i gymhlethdodau annisgwyl. Roedd fy mhrofiad geni cyntaf i—fy nhro cyntaf i—yn hollol iawn; ond yr ail dro, roedd y serfics wedi ymledu'n gynnar iawn ac yn gyflym iawn, a chefais broblemau geni, lle'r oedd y brif wythïen yn tyfu i mewn i'r brych ac roedd ffrwydrad a bu bron i'r ddau ohonom farw. Nid wyf eisiau mynd i ormod o fanylion, ond roedd honno'n broses gyflym iawn, a byddai wedi peri gofid mawr i mi pe na fyddai rhywun wedi bod gyda mi bryd hynny. Gyda'r cyfyngiadau presennol, ni fyddai unrhyw un wedi bod gyda mi bryd hynny. Felly, a oes modd ichi ganiatáu ychydig o hyblygrwydd yno, os gwelwch yn dda, oherwydd nid yw'n bosibl rhagweld genedigaethau, fel yr wyf newydd ei ddisgrifio? Diolch.

Rwy'n ddiolchgar i Laura Anne Jones am godi'r ddau fater hynny. O ran y cyntaf, sy'n ymwneud â cham 3 y gronfa cadernid economaidd, os oes unrhyw newidiadau i'r meini prawf cymhwysedd, yna fe wn mai Busnes Cymru, yn amlwg, fyddai'r lle cyntaf i etholwyr fynd er mwyn deall unrhyw newidiadau penodol. Ond, wrth gwrs, fel y dywedais, byddaf yn gwneud yn siŵr, pe bai newidiadau, y bydd Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yn tynnu sylw cydweithwyr at hynny.

Ac ar yr ail fater, o bartneriaid geni, fe wn fod Lynne Neagle wedi codi'r mater penodol hwn ychydig wythnosau'n ôl yn y datganiad busnes, ac mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi paratoi ateb ysgrifenedig iddi, felly byddaf yn sicrhau eich bod chi hefyd yn cael yr ymateb hwnnw, sy'n nodi ei ystyriaeth o'r mater hwn. Diolch.

Yn dilyn y pwynt olaf, Gweinidog, yr wythnos hon yw Wythnos Ymwybyddiaeth Colli Babanod, a hoffwn ofyn i'r Llywodraeth gyflwyno datganiad yn rhoi gwybod inni am yr hyn sy'n cael ei wneud i helpu teuluoedd a mamau i ymdopi â'r trawma ac anawsterau seicolegol a all godi o ganlyniad i golli baban. Mae heriau penodol wedi codi, fel yr ydym newydd glywed, o ganlyniad i bandemig COVID, ac mae'r Gynghrair Ymwybyddiaeth Colli Babanod yn gofyn bod gwersi yn cael eu dysgu o don gyntaf y feirws. Mae llawer o bobl wedi codi gyda mi a llawer o Aelodau eraill hefyd, rwy'n siŵr, y mater hwn o bartneriaid yn cael eu hepgor o sganiau ac apwyntiadau allweddol. Os gallai ymgynghoriadau fideo, o leiaf, gynnwys partneriaid, yna byddai hynny'n helpu pawb, yn enwedig os oes rhaid rhoi newyddion drwg. Felly, a allwn ni gael datganiad i ymdrin â'r cwestiwn o bartneriaid yn bresennol mewn gwasanaethau beichiogrwydd, mamolaeth a newyddenedigol, yn enwedig pan fyddan nhw eisoes wedi colli baban, a hefyd sut y byddai modd gwella gwasanaethau'n fwy cyffredinol yn y maes hwn?

Diolch i Leanne Wood am godi'r mater hwn ac, o gofio'r dystiolaeth a'r diddordeb sydd ymhlith cyd-Aelodau, byddaf yn gwneud yn siŵr bod y Gweinidog Iechyd yn ysgrifennu at bob Aelod fel y bydd modd rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf iddyn nhw ynghylch y mater pwysig hwn.

Fel y mae Leanne Wood yn cydnabod, mae'n Wythnos Ymwybyddiaeth Colli Babanod. Mae'r Prif Weinidog, yn ei swydd fel Aelod o'r Senedd dros Orllewin Caerdydd, wedi cefnogi digwyddiad ers blynyddoedd lawer, ac wedi noddi digwyddiad, fel arfer yn y Pierhead. Eleni, yn amlwg, bydd y trefniadau'n wahanol, ond mae'r trefnwyr wedi gwneud trefniadau amgen i nodi'r wythnos, a bydd hynny'n digwydd ddydd Iau 15 Hydref, rhwng 6.45 p.m. a 7.15 p.m. Mae'r Prif Weinidog yn ein gwahodd i gyd i gymryd rhan os gallwn, naill ai drwy alw i mewn ar gyfer y gwasanaeth ffrwd fyw, neu drwy ymuno ag ef i gynnau cannwyll a rhannu llun ar gyfryngau cymdeithasol. Felly, byddwn i'n amlwg yn annog cydweithwyr i gymryd rhan yn y coffáu pwysig hwnnw hefyd.

Efallai fod rhai yn y Siambr yn ymwybodol o'r ffaith fod Cymru ar fin ennill coron pencampwriaeth gyrru rali'r byd. A allwch chi fy nghlywed i, Llywydd?

Na. A allwch chi ailadrodd yr hyn yr ydych chi newydd ei ddweud? Gallwn eich clywed chi nawr, rwy'n credu.

Diolch. Roeddwn i'n meddwl bod rhywbeth wedi mynd o'i le ar y peth ar y cyfrifiadur.

Efallai bod rhai yn y Siambr yn ymwybodol bod Cymru ar fin ennill coron pencampwriaeth gyrru rali'r byd. Beth bynnag fydd y canlyniad ym mis Tachwedd, mae ein Elfyn Evans ni o Ddolgellau wedi dangos sgiliau gyrru o'r radd flaenaf ac, unwaith eto, bydd yn rhoi ein gwlad glyfar a phenderfynol ar y map. Rwy'n siŵr y byddwn ni i gyd eisiau dymuno'n dda iddo ar gyfer y rowndiau nesaf.

Fodd bynnag, mae hyn yn codi cwestiwn i mi ynghylch Rali Cymru Prydain Fawr. Mae'r gogledd yn cynnal un o'r cymalau a gwn ei fod yn gyfnod cyffrous i gymunedau, yn enwedig pan fyddan nhw'n mynd drwy goedwig Clocaenog yn fy ymyl i ger Rhuthun. Mae cystadleuwyr, gwirfoddolwyr a phawb yn credu ei fod yn hollol wych, ac mae'n dod â refeniw y mae mawr ei angen i'r ardal. Byddwn i'n ddiolchgar, felly, o glywed gennych chi neu'r Gweinidog perthnasol o ran pa gymorth parhaus fydd Lywodraeth Cymru yn ei roi i Rali Cymru Prydain Fawr. Yn fy marn i, byddai cyfle enfawr yn cael ei golli i arddangos y dalent wirioneddol sydd gennym ni yng Nghymru, yn ogystal â, gobeithio, ddarpar bencampwr byd-eang, os na fyddwn ni'n parhau i'w gefnogi. A fydd y rali'n cael ei chynnal yng Nghymru y flwyddyn nesaf, Gweinidog?

Diolch am hynny. Mae arnaf i ofn nad wyf i'n gwybod yr ateb i'r cwestiwn hwnnw, ond byddaf yn gwneud yn siŵr bod y Gweinidog sy'n gyfrifol am ddigwyddiadau mawr yn ysgrifennu atoch gydag ateb. Wrth gwrs, rydym i gyd yn estyn ein dymuniadau gorau i Elfyn Evans o ran ei ymdrechion gyrru rali, ac yn croesi ein bysedd oll.

A allwn ni gael datganiad, Gweinidog, ar unrhyw drafodaethau rhwng Gweinidogion Llywodraeth Cymru ac Undeb Rygbi Cymru a Chymdeithas Bêl-droed Cymru ynghylch y gefnogaeth i glybiau rygbi a phêl-droed yng Nghymru? Nid mater i gyrff llywodraethu proffesiynol yn unig yw hwn, ond mater o gydlyniant cymunedol a chyfranogiad chwaraeon gweithredol, yn ogystal â threftadaeth chwaraeon, yn enwedig lle mae'r clybiau hyn wedi bod yn rhan o asgwrn cefn trefi a phentrefi lleol ers cenedlaethau, a lle mae llawer wedi dangos drwy COVID eu bod yn llawer mwy na chlybiau chwaraeon, drwy ddarparu cymorth fel prydau bwyd, dosbarthu bwyd, a hyd yn oed alwadau ffôn i aelodau ynysig yn ystod yr argyfwng.

Cawsom ein siomi o glywed yn ddiweddar fod Clwb Rygbi Maesteg ac Aberafan Quins ymhlith 30 o glybiau rygbi eiconig sy'n straffaglu o wythnos i wythnos, ac mae hyd yn oed glybiau pêl-droed fel Clwb Pêl-droed Pen-y-bont yn wynebu'r un sefyllfa bryderus. Felly, Gweinidog, siawns nad yw hyn yn rhywbeth y gallai Llywodraeth Cymru ei godi gydag Undeb Rygbi Cymru a Chymdeithas Bêl-droed Cymru i weld sut y byddai modd defnyddio'r dylanwad ariannol ar frig y gêm i helpu'r gêm clwb drwodd i'r dyfodol. Fel arall, byddwn ni nid yn unig yn colli'r gronfa o dalent sy'n cyflenwi ein prif glybiau a'n gêm genedlaethol; byddwn i'n colli asedau cymunedol gwerthfawr sy'n mynd ymhell y tu hwnt i chwaraeon ei hun.

Mae Huw Irranca-Davies yn llygad ei le i gydnabod bod ein clybiau'n mynd ymhell y tu hwnt i chwaraeon a'u bod wrth wraidd ein cymunedau ledled Cymru. Rwy'n gwybod y bydd y drafodaeth yr ydych yn ei disgrifio yn rhywbeth y bydd gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am chwaraeon ddiddordeb i'w ystyried. Ond, yn sicr o ran Llywodraeth Cymru, rydym wedi rhoi cyllid ar waith drwy ein cronfa adfer chwaraeon a hamdden newydd gwerth £14 miliwn. Nawr, mae'r gronfa honno'n cael ei dosbarthu drwy Chwaraeon Cymru a gwn eu bod yn bwriadu rhoi rhagor o fanylion am y meini prawf cymhwysedd a'r broses ymgeisio ymhen rhyw wythnos nawr. Felly, dylai'r manylion pellach fod yno i glybiau yn fuan iawn.

Rwy'n galw am ddatganiad ar gefnogaeth i fusnesau gwely a brecwast yng Nghymru. Mae llawer o fusnesau gwely a brecwast bach wedi cysylltu â mi ar ôl i Lywodraeth Cymru eu heithrio eto o gymorth ariannol i'w helpu i oroesi'r pandemig; y tro hwn wedi'u gwahardd o drydedd rownd y gronfa cadernid economaidd. Cawsant eu hystyried yn anghymwys mewn cylchoedd blaenorol a chafodd grantiau busnesau ei gwrthod, yn wahanol i'w cymheiriaid yn Lloegr a'r Alban.

Mae eu sylwadau yn ystod y dyddiau diwethaf yn cynnwys: 'Mae'r gronfa hon, unwaith eto, yn ein gadael ni, fel miloedd o fusnesau bach, allan yn yr oerfel'; 'Unwaith eto, mae'n ymddangos ein bod wedi llithro drwy'r rhwyd gyda'r gronfa cadernid economaidd newydd hon'; 'Mae canslo wedi dinistrio ein harchebion am lefydd. A gaf i ofyn ichi godi hyn yn y Senedd?'; 'Cael trosiant o £65,000 llynedd i lawr nawr i £5,000 yn unig, does dim ffordd y gallwn ni gadw ein busnes ar agor'; 'Mae'r gwiriwr cymhwysedd ar gyfer cam diweddaraf y gronfa cadernid economaidd yn datgan y bydd microfusnesau'n gallu gwneud cais am hyd at £10,000 ar yr amod eu bod yn cyfateb hyn â'u buddsoddiad eu hunain o 10 y cant o leiaf, ac ar gyfer microfusnes twristiaeth a lletygarwch, bydd disgresiwn ar gyfer dyfarniadau grant o 100 y cant. Dechreuais weithio fy ffordd drwy'r gwiriwr dim ond i ganfod nad ydym ni, fel microfusnes, yn gymwys. Rwy'n credu y bydd yr un peth yn wir am lawer o ficrofusnesau, os nad y rhan fwyaf ohonyn nhw. A allwch chi bwyso ar Lywodraeth Cymru i newid eu meini prawf ac a wnewch chi archwilio'r bwlch hwn yr ydym ni wedi syrthio trwyddo, os gwelwch yn dda? Rydym yn gwbl anobeithiol ac nid ydym yn deall pam mae Llywodraeth Cymru wedi gwrthod cefnogaeth i'r rhan hanfodol hon o economïau twristiaeth lleol ledled Cymru.'

Rwy'n galw felly am ddatganiad sy'n mynd i'r afael â realiti a brys y sefyllfa hon.

Diolch i Mark Isherwood am godi'r mater hwn ar ran ei etholwyr. Gwn ei fod yn fater y mae wedi'i godi gyda mi o'r blaen.

Mae'n amlwg y bydd Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru wedi bod yma i glywed eich sylwadau y prynhawn yma a gwn fod ganddo ddiddordeb mewn archwilio'r gronfa cadernid economaidd o ran sut y mae'n cefnogi busnesau, ond hefyd pa gymorth arall y mae modd ei ddarparu mewn mannau eraill. Rwy'n gwybod y byddwch chi hefyd, yn y man cyntaf, yn cynghori eich etholwyr i siarad â chynghorwyr Busnes Cymru i ystyried a allan nhw gyfeirio'r busnesau hynny at fathau eraill o gymorth, megis benthyciadau adfer Llywodraeth y DU, er enghraifft.

Gaf i ofyn am ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog dros chwaraeon am yr heriau difrifol sy'n wynebu haenau uchaf pêl-droed yng Nghymru? Mae gemau uwch gynghrair Cymru, wrth gwrs, yn cael eu chwarae y tu ôl i ddrysau caeedig ar hyn o bryd ac mae hynny’n rhoi straen ariannol aruthrol ar y clybiau yma. Dyw hynny ddim yn gynaliadwy heb naill ai ganiatáu rhywfaint o gefnogwyr i fynychu’r gemau hynny, neu, wrth gwrs, i ddarparu cefnogaeth ariannol. A dwi’n clywed beth ddywedodd y Gweinidog ynglŷn â chronfeydd gan Chwaraeon Cymru, ond does dim sicrwydd eto ar y ffrynt yna.

Yn bwysicach na hynny o ran polisi, mae yn sefyllfa gwbl wirion. Mae polisi’r Llywodraeth yn dweud ar hyn o bryd cewch chi ddim mynd i mewn i'r stadiwm i wylio gêm, sefyll yn yr awyr agored, wedi’i wahanu’n gymdeithasol, ond fe gewch chi fynd i’r dafarn i wylio’r un gêm, neu yn wir, mewn rhai sefyllfaoedd, fe gewch chi fynd i’r clubhouse yn y stadiwm, lle mae’r gêm yn digwydd, a gwylio’r gêm drwy’r ffenest. Dyna yw sefyllfa polisi Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd. Mae’n ffars llwyr. Byddai’n llawer mwy diogel caniatáu rhywfaint, beth bynnag, o gefnogwyr i fynychu’r gemau hynny mewn modd wedi’i reoli a modd cyfrifol.

Ac ar yr un pryd, dyw clybiau tier 2, sef cynghreiriau Cymru North a Cymru South ddim yn cael chwarae o gwbl, wrth gwrs, er bod llawer o'r chwaraewyr, fel yn uwch gynghrair Cymru, yn chwaraewyr lled broffesiynol, er bod yn rhaid i’r clwb fodloni meini prawf y gymdeithas bêl-droed i gael trwydded tier 2, ac er bod nifer fawr o feysydd chwarae clybiau tier 2, sydd ddim yn cael chwarae, yn cwrdd â’r un criteria â meysydd tier 1, sydd yn cael chwarae, a bod rhai o’r meysydd tier 2 yna’n cael eu defnyddio ar gyfer gemau uwch gynghrair merched Cymru, sydd yn cael eu chwarae. Mae’r polisi yma dros y siop i gyd a dwi eisiau i’r Dirprwy Weinidog i ddod fan hyn i esbonio’r rhesymeg, oherwydd, yn fy marn i a nifer o bobl eraill, mae’n gwbl, gwbl hurt.

Wel, bydd y Dirprwy Weinidog wedi clywed eich cais am ragor o wybodaeth am y rhesymeg y tu ôl i'r penderfyniadau ynghylch gallu pobl i wylio chwaraeon yn fyw. Byddwch chi'n ymwybodol bod Llywodraeth Cymru wrthi'n treialu rhai o'r digwyddiadau mwy hynny er mwyn dysgu oddi wrthynt, o ran ein cynghori a'n helpu ni i feddwl sut yr ydym yn mynd ati i gynnal digwyddiadau mwy yn y dyfodol, gan ganolbwyntio'n benodol ar chwaraeon a'r celfyddydau, ond, yn anffodus, mae atgyfodiad y feirws wedi ei gwneud yn amhosibl parhau â hynny ar hyn o bryd. Ond, wrth gwrs, bydd y Gweinidog wedi clywed eich cais am ragor o wybodaeth, ac fel y clywsoch yn fy ymateb i siaradwr blaenorol, bydd cronfa adfer Chwaraeon Cymru yn cyhoeddi ei meini prawf a'i phroses ymgeisio yn fuan iawn.

Gweinidog, rwy'n gofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Iechyd ar wasanaethau iechyd trawsffiniol ac, yn benodol, bryderon y mae trigolion wedi'u codi gyda mi ynghylch llawdriniaeth ddewisol. Mae trigolion yn ceisio sicrwydd y byddan nhw'n parhau i allu manteisio ar wasanaethau yn Lloegr drwy'r pandemig, yn enwedig yn Ysbyty Iarlles Caer. A wnewch chi ofyn am ddatganiad ysgrifenedig neu ddatganiad llafar i'r Siambr gan y Gweinidog Iechyd?

Diolch am godi'r mater pwysig hwn, oherwydd cyfrifoldeb y byrddau iechyd, wrth gwrs, yw sicrhau'r gweithgarwch angenrheidiol i'w poblogaethau lleol, ac rydym yn gwybod bod pethau'n anodd o ran llawdriniaeth ddewisol ar hyn o bryd, dros y ffin, fel y maen nhw yma yng Nghymru. Ond, mae'n gwbl wir, lle mae'r contractau hynny ar waith, ac wedi bod ar waith gyda darparwyr yn Lloegr, cyn COVID, yna rydym yn llwyr ddisgwyl i'r darparwyr hynny yn Lloegr gyflawni eu rhwymedigaethau i gleifion yng Nghymru a thrin cleifion yn nhrefn blaenoriaeth glinigol. Felly, byddwn i'n gobeithio y gallwch roi'r sicrwydd hwnnw i'ch etholwyr. Ond, fel y dywedais, cafwyd effaith ar y capasiti dros y ffin, yn union fel y mae yng Nghymru, oherwydd dros y ffin, fel yma yng Nghymru, mae’n rhaid inni gyflwyno mesurau ychwanegol i sicrhau bod yr amgylchedd yn ddiogel i drin y cleifion hynny. Ond lle mae'r contractau hynny'n bodoli, yn sicr, dylen nhw fod yn cael eu bodloni, ac ni ddylai cleifion o Gymru fod dan unrhyw anfantais o ran hynny.

A gaf i gytuno'n gyntaf â sylwadau cynharach Leanne Wood yn cefnogi Wythnos Ymwybyddiaeth Colli Babanod? Bydd fy mab i fy hun yn troi'n ddwyflwydd oed fis nesaf—anodd credu hynny—ond ni allaf ddychmygu'r tor calon y mae rhieni a theuluoedd yn ei ddioddef pan nad yw pethau'n dilyn y cynllun, yn ystod beichiogrwydd ac ar ei ôl. Rwy'n credu bod angen cymorth ar y teuluoedd hynny, a byddaf i'n sicr yn cefnogi digwyddiad ar-lein Ymwybyddiaeth Colli Babanod y Prif Weinidog eleni.

Trefnydd, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu Oergell Gymunedol gyntaf Sir Fynwy, a gafodd ei lansio yn ddiweddar yng Nghanolfan Bridges Trefynwy? Rwy'n siŵr y gwnewch chi hynny. Fe'i sefydlwyd gan Food Sense, a chyfrannwyd y bwyd gan archfarchnadoedd lleol a hefyd gan Gyngor Sir Fynwy, a helpodd i'w sefydlu. A allwn ni gael yr wybodaeth ddiweddaraf gan Lywodraeth Cymru am y modd y mae'r mathau hyn o fentrau gwrth-wastraff yn cael eu cefnogi ledled Cymru? Efallai y gallai Llywodraeth Cymru, efallai y gallai'r Senedd ei hun gefnogi'r math hwn o fenter yn y dyfodol.

Ac yn olaf, Llywydd, rydym bellach lai na mis i ffwrdd o Sul y Cofio, dyddiad arbennig o ingol eleni gyda phen-blwydd 75 oed Diwrnod VJ a'r atgofion pwerus sydd gan oroeswyr o hyd o'r adeg honno. Yn amlwg, mae'r pandemig a'r cadw pellter cymdeithasol angenrheidiol yn gwneud gwasanaethau traddodiadol yn amhosibl eleni, felly pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda'r Lleng Brydeinig Frenhinol a phartïon eraill sydd â diddordeb ynghylch sut y bydd Sul y Cofio yn cael ei goffáu y mis nesaf? Oherwydd rwy'n credu bod hwn yn bwnc sy'n agos iawn at galonnau pobl, a bydden nhw eisiau gweld rhyw fath o goffáu, hyd yn oed os na fydd hynny yn yr ystyr draddodiadol.

Diolch i Nick Ramsay am dynnu sylw at bwysigrwydd Sul y Cofio a sicrhau ein bod eleni'n ei nodi mewn ffordd briodol a'n bod yn gweithredu'r holl gynlluniau i wneud hynny. Gallaf gadarnhau y bydd y Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol yn gwneud datganiad i'r Siambr ar nodi'r coffa a'n cefnogaeth barhaus i'r lluoedd arfog, ac fe welwch chi hynny ar y datganiad busnes a osodwyd heddiw.

Ac, wrth gwrs, yr un Gweinidog sy'n gyfrifol am fynd i'r afael â gwastraff, ac fe wn y bydd wedi clywed eich cais am ddatganiad ar sut y gallwn ni gefnogi a hyrwyddo mentrau rhagorol fel yr oergell gymunedol yng Nghanolfan Bridges yn Nhrefynwy. Rwy'n siŵr y bydd yn adnodd hollol wych yn y gymuned i bobl sydd ei angen ac, wrth gwrs, yn ein helpu i fynd i'r afael â gwastraff bwyd hefyd. Felly, llongyfarchiadau i bawb sydd wedi bod yn ymwneud â gwireddu hynny.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad ar yr effaith y mae cyfyngiadau parhaus yn ei chael ar bobl â chyfrifoldebau gofalu, yn enwedig pobl a fyddai fel arfer yn dibynnu ar gyfleusterau canolfannau gofal dydd fel seibiant ac nad ydyn nhw wedi gallu cael y cymorth hwnnw ers misoedd lawer. Mae teuluoedd sy'n ofalwyr ac yn byw gyda'u hanwyliaid wedi gweld eu trefn ddyddiol yn mynd â'i phen i waered yn ystod y pandemig, ac mae llawer o gynghorau'n dal i ddweud nad yw canolfannau gofal dydd yn gallu agor. Mae hyn yn cael effaith negyddol ddifrifol iawn ar iechyd meddwl a lles y teuluoedd hynny. Nawr, rwy'n deall, wrth gwrs, fod angen i gynghorau ddarganfod cydbwysedd anodd rhwng diogelu iechyd y cyhoedd a lles preswylwyr, ond mae'r grŵp hwn o bobl wedi bod heb gymorth nawr ers cyfnod hir, ac nid oes diwedd yn y golwg. Rwy'n poeni fwyfwy am y doll y mae'n ei chymryd ar y bobl hyn. Felly, hoffwn i gael datganiad, os gwelwch yn dda, gan y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gofal Cymdeithasol a fyddai'n nodi o dan ba amgylchiadau y gallai'r cyfleusterau hyn ailagor ac unrhyw ganllawiau a chymorth y gellid eu darparu i gynghorau i'w helpu i ddarparu cyfleusterau dydd unigol neu gymorth unigol tra bydd y canolfannau hynny'n parhau i fod ar gau. Mae'n niwed cudd COVID, ac mae angen cefnogaeth nawr ar lawer o bobl.

Yn ail, Trefnydd, ac yn olaf, mae'r BBC newydd ddweud bod y Prif Weinidog wedi gwrthod llythyr diweddaraf Prif Weinidog Cymru yn galw am wahardd pobl sy'n teithio allan o ardaloedd sydd â chyfraddau uchel o haint COVID. Nawr, mae'n amlwg nad yw'r strategaeth ysgrifennu llythyrau wedi gweithio, felly mae angen un ddeddfwriaethol arnom. Pe bai angen amser seneddol ychwanegol ar y Llywodraeth yr wythnos hon er mwyn pasio hynny, yna byddem ni'n ei gefnogi. Felly, a allai'r Trefnydd gadarnhau, os gwelwch yn dda, mai bwriad Llywodraeth Cymru nawr yw deddfu er mwyn amddiffyn ein cymunedau, ac a allwch chi amlinellu pa amserlen ddeddfwriaethol yr ydych chi'n disgwyl i hynny ei dilyn?

Diolch i Delyth Jewell am godi'r ddau fater pwysig hyn. O ran cymorth i ofalwyr, mae wedi bod yn gyfnod anodd iawn i ofalwyr, a gwn y bydd y Gweinidog sy'n gyfrifol am wasanaethau cymdeithasol a gofalwyr eisiau rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf honno i chi. Gofynnaf iddi yn y lle cyntaf, ysgrifennu atoch chi ynghylch y canllawiau a'r gefnogaeth i awdurdodau lleol, a gwn y bydd yn ystyried y ffordd orau o roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gymorth i'r gofalwyr eu hunain.FootnoteLink

O ran gwrthod y cais yn y llythyr gan Brif Weinidog Cymru, mae'n amlwg bod hynny'n siomedig iawn, ond byddaf yn ei adael iddo ef nodi'r camau nesaf. Ond rwy'n ddiolchgar i Blaid Cymru am eu cynnig o gefnogaeth pe bai angen amser seneddol ychwanegol. Diolch.

John Griffiths. Mae angen i chi gael eich dad-dawelu John Griffiths.

Diolch yn fawr, Llywydd. Gweinidog, rwy'n croesawu'n fawr lofnod diweddar Llywodraeth Cymru ar ddatganiad Caeredin ar y fframwaith bioamrywiaeth byd-eang ôl-2020. Mae'r datganiad yn cydnabod yn feirniadol fod bioamrywiaeth iach a'r gwasanaethau ecosystem y mae'n eu darparu yn allweddol i les pobl ac i feithrin cadernid ein dinasoedd a'n rhanbarthau—mae hynny yn ystod ac ar ôl y pandemig—ac y dylai fod yn ganolog i'n hadferiad. Gwyddom fod ein hecosystemau wedi'u diraddio ac nad yw rhywogaethau prin yn gwneud yn dda yng Nghymru ac, yn wir, mae hynny'n wir ledled y byd i gyd. Felly, rwy'n croesawu llywodraethau a rhanbarthau yn llofnodi'r datganiad ac yn dangos uchelgais yn y maes hwn ac ar y materion hyn, a byddaf yn croesawu ymhellach, Gweinidog, ddatganiad gweinidogol llawn yn y Siambr ar ddatganiad Caeredin, yr ymrwymiadau ynddo a sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflawni'r ymrwymiadau hynny.

Diolch, John Griffiths, am godi'r mater hwn. Gwn y bydd y Gweinidog wedi clywed eich cais am ddatganiad. Ond yn y cyfamser, byddwn i'n dweud mai un o brif ganlyniadau datganiad Caeredin fu amlinellu swyddogaeth bwysig gwledydd datganoledig wrth ddatblygu a chyflawni'r fframwaith ar ôl 2020 drwy gynllun gweithredu newydd, ac rwy'n falch iawn o ddweud bod y Gweinidog Ynni, yr Amgylchedd a Materion Gwledig wedi ymrwymo i hynny. Drwy ein mentrau polisi, rydym yn cymryd camau i ymgorffori ystyriaeth bioamrywiaeth ledled y Llywodraeth, ac rydym yn gwneud hynny drwy ein polisi adnoddau naturiol, ein cynllun gweithredu adfer natur, ein dyletswydd bioamrywiaeth a chadernid ecosystemau adran 6, ac wrth gwrs yn fwyaf nodedig, byddwn i'n ei ddweud, drwy ein paratoadau ar gyfer y gyllideb hefyd. Mae'r cynllun gweithredu adfer natur, ar ei newydd wedd, yn nodi rhai themâu sydd i'w datblygu'n flaenoriaeth gan Lywodraeth Cymru, gan Cyfoeth Naturiol Cymru, gan y cyrff anllywodraethol amgylcheddol, awdurdodau lleol ac wrth gwrs ein partneriaethau natur lleol hefyd, yn ogystal â thirfeddianwyr a ffermwyr ledled Cymru. Ond yn bwysig iawn, mae'r darn hwnnw o waith wedi nodi rhai bylchau pwysig, a dylem fod yn ceisio hyrwyddo ein hymdrechion tuag at y rheini.

Diolch i'r Trefnydd.

Rwy'n ymddiheuro i'r holl Aelodau nad oeddwn i'n gallu eu galw. Mae ein hamser ar ben ar y datganiad hwnnw yn barod. Byddwn yn cymryd seibiant nawr, seibiant byr, a byddwn yn ailymgynnull ymhen ychydig funudau.

Trefn. Trefn. Mae'r Senedd yn eistedd unwaith eto. 

Symudwn at eitem 3, sy'n ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol ar ailgylchu a'r adferiad gwyrdd. Galwaf ar Hannah Blythyn.

Diolch, dirprwy Lywydd dros dro. Rwy'n falch o allu gwneud y datganiad hwn heddiw ynglŷn ag ailgylchu a'r adferiad gwyrdd. Dros yr 20 mlynedd diwethaf, rydym ni wedi buddsoddi £1 biliwn mewn seilwaith ailgylchu. Mae dulliau fel ein casgliad gwastraff bwyd cartref cyffredinol yn destun cenfigen i eraill ac yn golygu bod gennym ni'r gallu i gasglu ac ailgylchu llawer mwy.

Fis diwethaf, lansiais yr ymgyrch Bydd Wych, Ailgylcha, gyda'r nod o helpu pawb i ddod yn fwy ymwybodol o'r ystod eang o ddeunyddiau y gellir eu hailgylchu yng Nghymru, o blisgyn ŵy i boteli siampŵ. Yr uchelgais yw nid yn unig cynyddu ailgylchu er ei fwyn ei hun, ond sicrhau y gallwn ni ddefnyddio'r deunydd gwerthfawr a gesglir. Caiff ein gwastraff bwyd ei droi'n ynni adnewyddadwy sy'n pweru cartrefi a busnesau, a gellir troi'r deunyddiau yr ydym ni'n eu hailgylchu yn gynhyrchion newydd. Gan weithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol i ddatblygu ymgyrch Bydd Wych, sy'n cydnabod gwaith ein criwiau casglu yn briodol—adlewyrchiad o'r diolch diffuant gan gymunedau ledled Cymru, wrth iddynt weithio'n ddiflino i barhau i gasglu drwy gyfnod heriol. Mae cydnerthedd ein systemau casglu yn ystod y pandemig wedi bod yn gamp sylweddol. Nid yn unig y gwnaethant ymdopi â chynnydd mewn deunyddiau cartref, ond hefyd cynnydd mewn ffrydiau fel gwastraff clinigol.

Tynnodd y pandemig sylw at bwysigrwydd cynyddol ailgylchu i'n heconomi. Mae casglu'r bagiau a'r blychau ailgylchu o'n palmentydd wedi bod yn hanfodol i ddiwallu busnesau yng Nghymru gyda'r deunyddiau sydd eu hangen arnynt i gynhyrchu'r nwyddau a ddefnyddiwn. Mae busnesau fel Smile Plastics ar Benrhyn Gŵyr, a Capital Valley Plastics yn Nhorfaen, sy'n defnyddio plastigau wedi'u hailgylchu i wneud cynhyrchion fel pilenni atal lleithder a chownteri cegin yn dangos sut mae cwmnïau o Gymru'n arloesi i gyflwyno atebion gwyrddach. Mae hefyd yn golygu bod cynnal y casgliad ailgylchu nid yn unig yn bwysig i'n hamgylchedd ac i'n cymunedau, ond mae'n gynyddol hanfodol i'n heconomi.

Mae'r tarfu a achoswyd gan COVID-19 a'r ansicrwydd ynghylch Brexit yn golygu bod gennym ni gyfle i ailystyried ffyrdd o weithio a gwneud y newidiadau nawr i gefnogi adferiad gwyrdd a chyfiawn. Mae'r economi gylchol yn allweddol i'r adferiad hwnnw. Drwy gwtogi cadwyni cyflenwi, gallwn hybu cadernid economaidd, a thrwy barhau i ail-ddefnyddio adnoddau, gallwn gyflawni mwy o'u gwerth a manteisio ar y cyfleoedd economaidd newydd.

Mae hyn yn golygu edrych ar sgiliau gwyrdd, gan gynnwys y rheini ym maes atgyweirio ac ail-gynhyrchu. Mae hyn eisoes yn digwydd ledled Cymru. Un enghraifft o hyn yw'r Ganolfan RemakerSpace newydd ym Mhrifysgol Caerdydd, yr ydym ni wedi'i hariannu, a bydd yn cefnogi busnesau gyda'r sgiliau, yr offer a'r cyngor i ailystyried dyluniad cynhyrchion. Byddwn hefyd yn cefnogi'r economi sylfaenol yng Nghymru drwy ganolbwyntio buddsoddiad yn y dyfodol yn y seilwaith rhanbarthol sydd ei angen ar gyfer economi gylchol carbon isel. Rydym ni eisoes yn gweld clystyru busnesau a mentrau mewn canolfannau ailgylchu, fel eco-barc Bryn Pica yn Rhondda Cynon Taf, lle mae cynhyrchion a ystyriwyd yn flaenorol yn wastraff, megis paent a matresi, yn cael eu hail-gynhyrchu neu eu hailbrosesu yn hytrach na'u llosgi neu eu claddu.

Ni all adferiad gwyrdd a chyfiawn ganolbwyntio ar yr economi yn unig, mae'n rhaid iddo gysoni gweithredu amgylcheddol a chymdeithasol. Gwyddom fod 45 y cant o allyriadau carbon yn dod o'r nwyddau a'r cynhyrchion yr ydym ni yn eu gwneud ac yn eu defnyddio. Felly, mae ailgylchu, ailddefnyddio, trwsio ac ailbrosesu—dull newydd o ymdrin ag adnoddau—yn ganolog i ymateb i her yr argyfwng hinsawdd.

Y llynedd, lansiais ein cronfa economi gylchol, gyda'r nod o gefnogi cyrff sy'n cael arian cyhoeddus i ddechrau arloesi a defnyddio dulliau mwy cylchol. Cynhaliwyd ail gylch ariannu gennym ni yn gynharach eleni, ac unwaith eto bu llawer iawn mwy o geisiadau nag oedd o arian ar gael. Mae ein hymrwymiad i adferiad gwyrdd yn golygu bod cyllid ychwanegol bellach wedi'i sicrhau fel y gallwn ni gefnogi 74 prosiect economi gylchol ychwanegol ledled Cymru, gan roi'r adferiad gwyrdd ar waith.

Mae economi gylchol yn gweithio i gymunedau hefyd. Ar anterth y pandemig, dyfarnwyd cyllid i FareShare Cymru i ehangu eu darpariaeth ailddosbarthu i rannau newydd o Gymru, gan sicrhau bod bwyd a fyddai fel arall wedi ei wastraffu ar gael i bobl oedd ei angen. Rydym wedi galluogi Caffi Trwsio Cymru i sefydlu mwy o gaffis a chynnig arweiniad ar-lein ynglŷn ag atgyweirio eitemau hanfodol. Nid mynd i'r afael â materion uniongyrchol yn unig y mae ein cefnogaeth, ond, yn bwysig, mae a wnelo ef hefyd â llunio atebion hirdymor mwy cynaliadwy sy'n grymuso cymunedau. Felly, rydym ni yn creu cronfa ychwanegol o dros £13 miliwn i gefnogi gweithgareddau atgyweirio ac ailddefnyddio yng nghanol ein trefi, gan greu seilwaith cymunedol i ysgogi arloesi a datblygu sgiliau ar ein strydoedd mawr a helpu i drawsnewid trefi.

Lansiwyd ein hymgynghoriad 'Mwy nag Ailgylchu' y llynedd yn Llangollen. Roedd yn ymgynghoriad gwahanol—sgwrs a aeth o amgylch y wlad yn gosod ein nod o fod yn genedl ddi-wastraff erbyn 2050, lleihau allyriadau a thyfu'r economi gylchol, a gofyn i bobl am eu syniadau ynglŷn â sut y gallem ni gyflawni hyn. Daeth mil o ddinasyddion a rhanddeiliaid i 40 o ddigwyddiadau neu gyflwyno ymatebion. Roedd y negeseuon yn glir ac yn gyson. Mae ymdeimlad cryf o falchder yn yr hyn yr ydym ni wedi'i gyflawni ac ymdeimlad ein bod wedi cyflawni hyn gyda'n gilydd, ochr yn ochr ag awydd gwirioneddol i Gymru barhau i arwain y ffordd. Y mis diwethaf cyhoeddwyd crynodeb o'r ymatebion a byddwn yn cyhoeddi strategaeth economi gylchol newydd i Gymru erbyn diwedd y flwyddyn.

Fe'i gwnes hi'n glir y dylai ein hymagwedd at yr economi gylchol ymwneud â gweithredu a dyna'r hyn yr ydym ni yn ei wneud—o gyllid i gefnogi sefydliadau, busnesau a chymunedau i arloesi mewn newid, i fwrw ymlaen ag ymgynghoriad i wahardd y naw eitem blastig untro fwyaf cyffredin yng Nghymru, a gweithio gyda Llywodraethau eraill yn y DU i gyflwyno cynllun dychwelyd ernes a chyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr am becynnu. Ugain mlynedd yn ôl dechreuwyd ar daith ailgylchu uchelgeisiol. Rydym ni wedi gwneud llawer a gyda'n gilydd rydym ni wedi dangos mai ailgylchu yw'r hyn a wnawn ni yng Nghymru, gan adeiladu ar ein record falch, mynd y tu hwnt i ailgylchu mewn ffordd sy'n dod â manteision i'n hamgylchedd, ein heconomi a'n cymunedau.

Hoffwn ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am ei datganiad ac ymuno â hi i gydnabod y gwaith rhagorol y mae ein hawdurdodau lleol wedi'i wneud yn ystod y systemau casglu, wrth gwrs, drwy'r pandemig hwn. Yn eich strategaeth 'Mwy nag Ailgylchu', rydych yn dweud, er mwyn cyflawni Cymru ddiwastraff a charbon isel;

'mae angen seilwaith rhanbarthol a hygyrch a chanolfanau cymunedol i ymdrin â deunyddiau â blaenoriaeth iddynt.'

Er mwyn gwireddu hyn, wrth gwrs, rhaid sicrhau mynediad rhwydd i safleoedd ailgylchu domestig ac annomestig. Mae'n amlwg o'r atebion i mi, mewn cais rhyddid gwybodaeth diweddar, fod tipio anghyfreithlon yn dal i fod yn fygythiad modern iawn. Yn wir, rhwng mis Gorffennaf 2019 a mis Mehefin 2020, cafwyd 675 o achosion o dipio anghyfreithlon ar draws Castell-nedd Port Talbot, 968 ar draws Sir Ddinbych, 1,034 ar draws Sir Fynwy, a 2,281 ledled Caerffili. Unigolion sy'n gwneud hynny—unigolion hunanol iawn, os caf i ychwanegu hynny—sy'n difetha ein cefn gwlad a'n hamgylchedd ac yn hytrach na mynd â'u hysbwriel i ganolfan y mae'r awdurdod lleol yn ei darparu, maent yn penderfynu mynd i wagio eu cerbyd, faniau yn aml, trelars. Ac i fod yn onest, mae'n warth a chywilydd llwyr arnynt. Fodd bynnag Rhondda Cynon Taf oedd testun y pryder mwyaf, ni chyhoeddwyd unrhyw hysbysiadau cosb benodedig er gwaethaf 2,816 o achosion a gofnodwyd rhwng 2019 a Mehefin 2020. Felly, i mi, mae angen rhwystr arnom ni, ac mae dyletswydd ar yr awdurdodau lleol, rwy'n credu, i ddarganfod pwy sy'n gwneud hyn, a sicrhau bod y dirwyon hynny'n swmpus, oherwydd mae angen rhwystr arnom ni yn gwbl bendant.

Felly, mae'r ffigurau'n awgrymu nad yw cynghorau, er bod ganddynt y pŵer, yn gallu gwneud y gwaith gorfodi. Felly, gyda'r ystadegau hyn mewn golwg, ac rwyf wedi codi hyn—rwyf wedi bod yn Aelod Cynulliad, yn Aelod o'r Senedd, ers naw mlynedd bellach—ar gynifer o achlysuron, rwy'n gofyn, a wnewch chi weithredu ar hyn nawr, i sicrhau bod awdurdodau lleol, gan roi COVID o'r neilltu nawr, mewn gwirionedd yn dechrau ystyried y dyletswyddau sydd ganddynt, a'r pwerau, ac yn dechrau gorfodi'n fwy cadarn? A wnewch chi ymrwymo i gynyddu cyllid awdurdodau lleol, i sicrhau bod canolfannau ailgylchu'n llawer haws eu cyrraedd? Mae eich strategaeth 'Mwy nag Ailgylchu' yn nodi y bydd Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i gynyddu'r cymorth ariannol i'r sector er mwyn cynyddu gweithrediadau mewn ardaloedd gwledig. A gaiff y targed o £13 miliwn ei dargedu at drefi yn ogystal ag at ardaloedd gwledig? Ac a wnewch chi roi eglurder ynghylch eich cynlluniau ar gyfer cludo gwastraff mewn modd sy'n defnyddio adnoddau'n effeithlon ar gyfer cymunedau gwledig, yn enwedig eich cynlluniau ar gyfer trydaneiddio'r cerbydau hyn, a chynlluniau i wneud y gorau o lwybrau gwledig drwy wasanaethu dibenion deuol? Mae'n ymddangos bod y ddogfen yn awgrymu cyfuno gwasanaethau post a chasglu gwastraff, sy'n peri problemau yn fy marn i. A allwch chi gadarnhau hefyd a yw mannau gwefru ar bolion lamp a thechnoleg cerbyd i'r grid wedi'u hystyried yn rhan o'r cynlluniau trafnidiaeth gwastraff trydan hyn, fel y gall Cymru groesawu syniadau busnes yn gyntaf sy'n fentrus ac yn arloesol i gefnogi ymdrechion ein cenedl i leihau allyriadau?

Fel rwyf wedi dweud o'r blaen, canfu adroddiad diweddar gan WRAP Cymru fod modd ailgylchu 75 y cant o wastraff masnachol a diwydiannol a anfonwyd i'w losgi neu i safleoedd tirlenwi yng Nghymru mewn gwirionedd. Felly, mae hyn yn anghydnaws â llawer o'r ddeddfwriaeth—Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddfau eraill—yr ydym ni wedi eu pasio yn y fan yma. Dechrau da fyddai cyflwyno moratoriwm ar bob ymgynghoriad cynllunio sy'n ymwneud â llosgyddion newydd yn ystod y pandemig. Rwyf wedi crybwyll hynny. Rydych chi wedi dweud bod 45 y cant o allyriadau carbon yn dod o'r nwyddau a'r cynhyrchion yr ydym ni yn eu gwneud ac yn eu defnyddio ac, o'r herwydd, fod ailgylchu, ailddefnyddio, trwsio ac ailbrosesu, a dull newydd o ymdrin ag adnoddau yn ganolog i her yr argyfwng hinsawdd. Felly, gyda hyn mewn golwg, a wnewch chi amlinellu beth fyddwch chi'n ei wneud i weld cynlluniau a ariennir yn gyhoeddus yng Nghymru yn defnyddio deunyddiau naturiol ac ecogyfeillgar yn y lle cyntaf, fel gwlân Cymreig? [Torri ar draws.] Diolch. Mae gan Gymru'r potensial i fod hyd yn oed yn wyrddach ac yn well wrth ailgylchu, felly rwy'n erfyn arnoch i fod hyd yn oed yn fwy uchelgeisiol yn yr argyfwng hinsawdd hwn.

Ac mae gennyf un apêl arall, Dirprwy Weinidog. A wnewch chi, os gwelwch yn dda, weithio gyda Dŵr Cymru, a gadewch inni gael rhywfaint o addysg ynghylch y niwed y mae clytiau'n ei wneud i'n planed, newid yn yr hinsawdd ac, yn wir, ein cyflenwad dŵr? Oherwydd, pryd bynnag y byddaf yn cymryd rhan mewn diwrnod glanhau traeth, pryd bynnag yr af i'r gwaith trin carthion lleol ac ati, mae nifer y clytiau gwlyb a'r pethau y mae pobl yn eu rhoi yn y systemau yn broblem ddifrifol iawn, ac maen nhw yn achosi llawer o lygredd ledled Cymru, felly mae addysg yn allweddol. Ond rwy'n credu bod dyletswydd arnoch i weithio gyda Dŵr Cymru a gadewch i ni atal hyn unwaith ac am byth. Diolch.

A gaf i ddiolch yn gyntaf i'r Aelod am ei geiriau cynnes ac am ymuno â mi i gydnabod y gwaith y mae ein criwiau casglu wedi'i wneud a'u swyddogaeth ar hyd a lled y wlad ac mewn cymunedau yn ein hetholaethau, nid yn unig yn ystod y pandemig, ond drwy gydol y flwyddyn hefyd, a'r rhan y maent yn ei chwarae?

Gofynnodd yr Aelod rai cwestiynau am her tipio anghyfreithlon yn ein cymunedau, a chytunaf yn llwyr â hi fod hyn yn—dylem fod yn glir—ymddygiad gwrthgymdeithasol hollol annerbyniol, ac nid yw'n cael ei oddef ac ni chaiff ei oddef. Rydym yn gweithio'n agos gyda'n partneriaid yn yr awdurdod lleol i edrych ar y gwaith y gallwn ei wneud o ran gorfodi, ond hefyd mae'r Aelod yn codi pwyntiau pwysig ynghylch swyddogaeth addysgu.

Mae'n sôn am fynediad at gyfleusterau. Nawr, yn fy natganiad ac yn ein hymgynghoriad 'Mwy nag Ailgylchu', rydym ni wedi buddsoddi £1 biliwn yn yr 20 mlynedd diwethaf mewn seilwaith—seilwaith rhanbarthol a seilwaith sy'n golygu ein bod yn gallu ymdrin â'n hailgylchu a'i ailbrosesu. Ond yr hyn yr hoffem ni ei wneud yw mynd â hynny ymhellach, a buddsoddi yn y seilwaith cymunedol hwnnw, fel y gall pobl gael mynediad at gyfleusterau ar garreg eu drws heb orfod gyrru allan o'r dref, i'w gwneud hi mor hawdd â phosib i bobl wneud y peth iawn, ond hefyd mae hynny'n dod â manteision i drefi a chymunedau lleol hefyd, boed hynny drwy greu canolfannau ar gyfer trwsio ac ailddefnyddio, neu eu cyplysu â siopau diwastraff. A dyna pam yr wyf yn gobeithio y bydd y cyllid yr ydym ni wedi'i gyhoeddi'n ddiweddar yn helpu i gyfrannu, ochr yn ochr â'r gyfran ddiweddar o gyllid economi gylchol ar gyfer cyrff cyhoeddus a sefydliadau y gall cynghorau tref a chymuned wneud cais amdano y tro hwn hefyd. Felly, gallem weld mwy o brosiectau mewn trefi a chymunedau ledled y wlad, a gobeithio, felly, y gall eraill eu gweld ac yna gallwn eu cynyddu'n sylweddol ar draws y wlad.

Mae'r Aelod yn codi—dyma'r pwynt ynghylch llosgi. Gadewch inni fod yn glir: ein nod yw bod yn genedl ddiwastraff gydag economi fwy cylchol sy'n cadw adnoddau mewn defnydd ac sy'n osgoi gwastraff yn y lle cyntaf. Rhaid inni gyrraedd y sefyllfa yr hoffem ni fod ynddi ond, yn y cyfamser, mae arnom ni angen ffordd o ymdrin yn effeithiol â'n gwastraff na ellir ei ailgylchu mewn ffordd sy'n ei atal rhag llygru'r amgylchedd neu'n gweld y broblem yn cael ei throsglwyddo i fannau eraill. Ac mae gennym y cyfleusterau a all ddefnyddio'r gwastraff hwn i adfer ynni, ac mae gwres yn ffordd drosiannol bwysig o ymdrin â gwastraff yn unol â'r hierarchaeth wastraff. Ond yn yr ymgynghoriad 'Mwy nag Ailgylchu' buom yn sôn am gymryd cyfrifoldeb llawn am wastraff, ac mae hynny o lawr gwlad i'r Llywodraeth a phopeth yn y canol, ac roedd y ddogfen yn glir ynghylch llosgi ysbwriel fod hynny yn fesur trosiannol a'n cynllun hirdymor yw cadw adnoddau i'w defnyddio cyhyd ag y bo modd ac osgoi llosgi neu gladdu gwastraff.  

Hoffwn dalu teyrnged hefyd i'r rhai sy'n gweithio yn y sector gwastraff, yn enwedig staff awdurdodau lleol sydd wedi cadw'r olwynion casglu gwastraff yn troi drwy'r pandemig hwn. Sylwaf, Gweinidog, yn eich datganiad, yn amlwg mae pwyslais canmoladwy ar ailgylchu a'r economi gylchol, ond, wrth gwrs, y peth allweddol yma yw bod yn rhaid inni roi'r gorau i gynhyrchu'r gwastraff hwnnw yn y lle cyntaf, ac nid wyf yn clywed llawer yn eich datganiad am hynny. Ac fe hoffwn i chi ymhelaethu ar yr hyn yr ydych yn ei wneud yn hynny o beth, oherwydd mae ystadegau gan WRAP Cymru yn dweud wrthym ni ein bod yn cynhyrchu 400,000 tunnell o wastraff plastig yng Nghymru bob blwyddyn. Gwastraff deunydd pacio yw 67 y cant o hynny a dim ond 33 y cant o wastraff cartref yr ydym ni yn ei ailgylchu. Felly, er eich bod yn falch o record Cymru o ran ailgylchu, awgrymwyd i mi mai'r hyn sydd gennym ni, mewn gwirionedd, yw record dda o ran casglu deunydd ailgylchadwy yn hytrach na chael yr agwedd ailgylchu'n iawn o reidrwydd. Rydym ni wedi gweld sut mae rhywfaint o'r deunydd hwnnw'n diweddu mewn mannau na ddylai, ac mae ystadegau WRAP Cymru hefyd yn ein hatgoffa bod gennym ni ffordd bell, bell i fynd.

Mae eich datganiad yn dweud wrthym, a dyfynnaf:

'Fe'i gwnes hi'n glir y dylai ein hymagwedd at yr economi gylchol ymwneud â gweithredu a dyna'r hyn yr ydym ni yn ei wneud'.

Wel, rwyf wedi bod yn Aelod o'r Senedd hon ers naw mlynedd a hanner, bron i 10 mlynedd. Ddeng mlynedd yn ôl, roeddem yn sôn am yr angen am gynllun dychwelyd ernes. Rydym yn dal i sôn am yr angen am gynllun dychwelyd ernes. Ddeng mlynedd yn ôl, roedd y fan yma yn sôn am gyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd. Ddeng mlynedd yn ddiweddarach, rydym yn dal i siarad amdano. Ddeng mlynedd yn ôl, roeddem yn sôn am wahardd plastigau untro, a wyddoch chi beth? Rydym yn dal i sôn am wahardd plastigau untro. Os mai dyma'ch diffiniad o weithredu, Gweinidog, credaf fod gennym ni broblemau llawer dyfnach nag a ddychmygais erioed. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni pryd yn union y caiff y mentrau hyn eu cyflwyno? Oherwydd mae'n hen hen bryd, ac mae pobl fel fi wedi cael llond bol o aros am y gweithredu honedig yma.

Rwy'n edrych ymlaen at eich strategaeth economi gylchol newydd, i'w chyhoeddi ddiwedd eleni. Byddai gennyf ddiddordeb pe gallech chi efallai ymhelaethu ychydig ar sut y bydd hynny'n ystyried, wrth gwrs, yr holl sefyllfa o bandemig COVID yr ydym ni ynddi, a'r epidemig gwastraff newydd sy'n deillio o hynny o ran mygydau wyneb a menig ac eitemau un defnydd, sy'n bla nawr—a thybiaf y bydd rhyw fath o fentrau pwrpasol i geisio mynd i'r afael â'r materion penodol hynny—ond Brexit hefyd. Un o'r risgiau mawr a ddaw yn sgil Brexit fydd cynnydd enfawr mewn gwastraff bwyd, oherwydd yr hyn a welwn ni, o bosib, yw tarfu'n aruthrol ar gadwyni cyflenwi, gan arwain yn ddieithriad at gynhyrchu bwyd dros ben mewn rhai sectorau, ac un o'r rheini yw cig oen. Cafwyd adroddiadau yn y cyfryngau yr wythnos diwethaf y gallem ni fod yn wynebu hyd at 2 filiwn o garcasau ŵyn yn cael eu gwastraffu yn y DU yn unig, felly tybed pa gynlluniau wrth gefn a allai fod gennych chi fel Llywodraeth i baratoi eich hun ar gyfer hynny. Diolch.

Mae'r Aelod yn dweud ein bod yn dal i sôn am weithredu ar gynllun dychwelyd ernes, rydym yn sôn am gyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd ac rydym yn sôn am weithredu ar blastigau untro. Wel, i fod yn glir, nid siarad am y peth yn unig wyf i—rwy'n gweithredu yn ei gylch, ac mae'r Llywodraeth hon yn gweithredu yn ei gylch. Dyna pam yr ydym ni nid yn unig yn mynd ymhellach na rhannau eraill o'r DU o ran gweithredu i leihau plastigau untro, rydym yn edrych ar naw o'r plastigau untro mwyaf cyffredin, y rhai sy'n difetha ein cymunedau ac yn difetha ein strydoedd ac yn difetha ein moroedd, a'r rhai y gwyddom sy'n creu'r broblem fwyaf. Ond nid dim ond—. Dyma'r cam cyntaf nid yn unig o weithredu i ddiddymu plastigau untro yn raddol; un o'r pethau a fynegwyd yn ein hymgynghoriad 'Mwy nag Ailgylchu' oedd yr angen i edrych yn fwy cyfannol ar sut rydym ni, mewn gwirionedd, yn diddymu plastigau un defnydd yn raddol, am byth fel nad ydym yn symud y broblem i fannau eraill.

Ac rydym ni yn gweithredu drwy weithio gyda Llywodraeth y DU ar gynllun cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd ac ar gynllun dychwelyd ernes. Y cynllun cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd yw'r un a fydd yn wirioneddol drawsnewidiol o ran mynd i'r afael â'r materion hynny a grybwyllodd yr Aelod o ran lleihau gwastraff yn y lle cyntaf, a sbarduno'r newid hwnnw o ran y deunydd pacio y daw cynhyrchion ynddo drwy roi'r egwyddor y llygrydd sy'n talu ar y rhai sy'n cynhyrchu'r deunydd pacio yn y lle cyntaf. Lle gwelwn ni ar hyn o bryd eu bod yn talu tua 10 y cant o gost y deunydd pacio hwn, bydd cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd yn golygu bod y cyfrifoldeb yn cynyddu i dalu 100 y cant o gost y deunydd pacio hwnnw.

O ran cynllun dychwelyd ernes, rydym yn awyddus i sicrhau bod hynny'n gweithio mewn ffordd sy'n gweithio i ni yng Nghymru, gan gydnabod ein bod mewn sefyllfa wahanol efallai i'n cyd-Aelodau mewn mannau eraill yn yr Alban ac yn Lloegr o ran ein sefyllfa parthed ailgylchu wrth ymyl y ffordd yn y lle cyntaf, gan weithio gyda busnesau Cymru a busnesau eraill i ystyried, mewn gwirionedd, sut yr ydym yn arloesi ac yn dewis technoleg fel, unwaith eto, na fyddwn ni yn wynebu canlyniadau anfwriadol. Felly, byddwn yn gweithio gyda'r aelwydydd hynny a dinasyddion Cymru sydd wedi gwneud eu rhan dros y blynyddoedd i wneud eu rhan mewn gwirionedd ac i ailgylchu eu deunyddiau wrth ymyl y ffordd, ac i weld sut y gall technoleg ddigidol eu galluogi hefyd i ddychwelyd eitemau cynllun dychwelyd ernes ar aelwydydd, fel nad oes rhaid iddynt gerdded bob cam yn ôl i beiriant gwerthu a dychwelyd nac i ganolfan gasglu o reidrwydd—felly, gweithio ar yr holl agweddau gwahanol.

Rydym ni—. Mae'r Llywodraeth hon yn gweithredu ac rydym ni wedi ymrwymo i barhau i arwain y ffordd, a sicrhau bod Cymru'n arweinydd byd-eang o ran nid yn unig ailgylchu, ond o ran mynd i'r afael â lleihau gwastraff yn y lle cyntaf.

Dirprwy Weinidog, a gaf i ddiolch i chi'n gyntaf am eich datganiad? A gaf i ddiolch i chi hefyd am y ffaith y byddwch chi, mewn gwirionedd, yn bresennol mewn sesiwn am blastig untro ym Mhontypridd ar-lein yn ddiweddarach yr wythnos hon, lle cewch gyfle hefyd i gyfarfod nid yn unig â phobl ifanc yn yr etholaeth, ond hefyd â fforwm ieuenctid Cyfeillion y Ddaear ym Mhontypridd, yr ydym yn cyfarfod â nhw yn rheolaidd i siarad am wahanol bosibiliadau a chynlluniau a allai fod ar gyfer ailgylchu?

A gaf i ddweud hefyd—? Fe wnaethoch chi gyfeirio yn eich datganiad at faint o gynnydd yr ydym ni wedi'i wneud. Credaf fod yn rhaid i ni ddechrau o safbwynt—ac efallai ei fod yn rhywbeth yn ymwneud â chenhedlaeth—pa mor bell yn ôl y gwnaethom ni lithro wedi'r 1950au a'r 1960au, oherwydd pan oeddwn yn blentyn roeddwn yn ailgylchu llawer iawn, yn casglu poteli gwydr o safleoedd adeiladu, cael y 4c yn ôl ar y poteli, mynd â nhw'n ôl i gael eu hailgylchu. Ac, wrth gwrs, pan aethoch i mewn i siop, papur fyddai'r holl fagiau, papur fyddai'r deunydd lapio ac yn y blaen. Felly, mae llawer o'r pethau yr ydym ni'n sôn am eu gwneud nawr yn bethau yr arferem ni eu gwneud, ac mae'n rhaid i ni ailgyfeirio llawer o'n busnes a'r ffordd yr ydym ni'n gwneud pethau i gyflawni hynny.

Ond a gaf i ddweud—mae un o'm hetholwyr wedi anfon ataf yr hyn sy'n gynllun dychwelyd ernes diddorol iawn sy'n cael ei gyflwyno yn America? Y cynllun yw bod cod bar ar boteli, pa un a ydyn nhw yn wydr, yn blastig ac ati. Mae ardoll ar yr holl boteli hynny, ac mae'r sawl sy'n eu prynu yn talu premiwm bach arnynt, ond, pan fyddant wedi gorffen gyda nhw, maent yn mynd â nhw i un o'r biniau ailgylchu mawr hyn, maent yn eu postio yno, darllenir y cod bar, ac maen nhw'n cael eu harian yn ôl. Nawr, dyma fersiwn sydd ychydig yn fwy soffistigedig i oedolion na'r hyn yr arferem ei wneud pan oeddwn yn blentyn yn casglu'r poteli hyn. Ond mae'n ymddangos i mi fod systemau a thechnolegau ar gael a all gyflawni llawer o hyn mewn gwirionedd, ac mae'n ymddangos i mi y byddai cynlluniau arbrofol fel hyn gyda thechnoleg mewn ardal sydd efallai â nifer o archfarchnadoedd ac yn y blaen yn ffordd o ddechrau ailgylchu o ddifrif, fel cynllun arbrofol, heb fod angen deddfwriaeth gymhleth. Tybed a yw hynny'n rhywbeth y byddai gennych chi ddiddordeb ynddo. Diolch.

A gaf i ddechrau drwy ddiolch i'r Aelod am ei gyfraniad meddylgar a myfyriol iawn yn y fan yna? Rwy'n credu eich bod yn llygad eich lle o ran sut yr ydym yn teimlo ein bod bron wedi cwblhau'r cylch o ran arferion defnyddwyr, pryd yr oedd yn ymwneud â chyfleustra, ac yna rydym wedi sylweddoli, mewn gwirionedd, fod cyfleustra'n costio mewn ystyr gwahanol hefyd—felly, edrych a meddwl mwy nawr am sut yr ydym yn defnyddio a'r ffordd yr ydym yn defnyddio pethau a'r angen, mewn gwirionedd, nid yn unig fel Llywodraeth i gymryd cyfrifoldeb a defnyddio ein grym a'n deddfwriaeth i sbarduno'r newid hwnnw, ond rhaid i ni hefyd—fel unigolion ein hunain, rhaid i ni feddwl, mewn gwirionedd, ynghylch sut yr ydym yn gwneud pethau a sut gallwn ni newid ein harferion ein hunain hefyd.

Mae'r Aelod yn sôn am y syniadau sydd ar gael o ran defnyddio technoleg arloesol a'r ffordd y gall technoleg ddigidol drawsnewid y sefyllfa yma o bosib, a dyna'n union yr oeddwn yn cyfeirio ato yn fy ateb blaenorol i'r cwestiwn blaenorol o ran archwilio yng Nghymru mewn gwirionedd sut yr ydym yn mynd ati i archwilio yng Nghymru sut gallwn ni ddod â dimensiwn gwahanol i, efallai, y dulliau traddodiadol hynny o gynlluniau dychwelyd ernes yn y ffordd y mae'r Aelod yn sôn amdani, o ran defnyddio technoleg ffonau clyfar. Rydym yn gweithio gyda busnesau i weld sut gallwn ni ddatblygu hynny mewn cynllun arbrofol yng Nghymru, ac rwy'n hapus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelod am hynny, ac Aelodau eraill os ydyn nhw'n dymuno.

Yn olaf, rwy'n edrych ymlaen yn fawr at y digwyddiad yr wythnos hon. Rwyf wedi bod mewn ambell ddigwyddiad yn ddiweddar, ac mae cynulleidfa deilwng iawn bron bob amser ac fe glywir rhai syniadau gwych gan y rhai sy'n cyfrannu, sydd i gyd yn helpu i lywio cyfeiriad y maes hwn yn y dyfodol, y gwn i fod pobl, ac yn enwedig pobl ifanc, yn hynod o angerddol yn ei gylch mewn cymunedau ledled y wlad.

Ac yn olaf, Jenny Rathbone.

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n ategu llith Janet Finch-Saunders am glytiau gwlyb, sy'n enghraifft dda o'r ffordd y mae gweithgynhyrchwyr yn dyfeisio rhywbeth newydd y credant y gallant wneud arian allan ohono, a dyna lle mae cyfrifoldeb estynedig y cynhyrchydd yn berthnasol. Felly, byddai'n ddefnyddiol gwybod pa mor gadarnhaol yw eich sgyrsiau gyda Llywodraeth y DU i geisio ymestyn y math hwnnw o beth ledled y DU. A hefyd roeddwn eisiau rhefru ychydig am hambyrddau plastig du, oherwydd maen nhw'n gwbl ddiangen; mae digon o hambyrddau plastig eraill ar gael y gellir eu hailgylchu, ond ni ellir ailgylchu'r pethau hyn. Pam na fu'n bosib dod i gytundeb â Llywodraeth y DU ein bod yn gwahardd plastig du, ar y sail na ellir ei ailgylchu? Rwy'n sylweddoli bod poteli dŵr wedi cael adfywiad o ganlyniad i COVID, ond oni fyddai'n braf pe gallem ni fod yn codi dail yr adeg hon o'r flwyddyn, yn hytrach na photeli plastig? Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni yn gyflym beth yw'r naw eitem blastig untro sydd fwyaf cyffredin o ran cael eu taflu ymaith a pha mor gyflym y gallwn ni weld eu dileu o'n cymdeithas?

Rwy'n diolch i'r Aelod am ei chwestiynau. Os caf i grybwyll y mater o glytiau gwlyb yn gyntaf, roeddwn i ar fai am beidio â chodi hynny yn fy ateb i Janet Finch-Saunders hefyd. Efallai mai cam cyntaf o ddull gweithredu fesul cam yw'r ymgynghoriad hwn ar blastigau untro, ac, o fewn yr ymgynghoriad hwnnw, rydym yn gwahodd pobl i awgrymu pethau y maen nhw'n credu efallai y dylid eu cynnwys neu beidio, neu y dylem ni eu hystyried mewn ail gam. Ac un o'r pethau y tynnir sylw ato fel rhywbeth i fynd i'r afael ag ef yw mater y clytiau gwlyb, a'r clytiau gwlyb hynny'n benodol a all gynnwys plastigau niweidiol sy'n andwyol i'r amgylchedd. Ac fel y dywedwch, maen nhw'n ymddangos mewn mannau lle na ddylen nhw fod, ar y traethau. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio ac mae wedi gweithio'n agos iawn gyda Dŵr Cymru yn hyn o beth mewn gwirionedd—ac fe fydd yn parhau i wneud hynny yn y tymor byr i ganolig gan roi negeseuon i'r cyhoedd ar sut y gellir cael gwared ar y rhain yn briodol dan yr amgylchiadau presennol hefyd.

Gyda chyfrifoldeb estynedig ar y cynhyrchydd, mae'r gwaith presennol a wnawn ni yn ymwneud, yn amlwg, â phecynnu'n benodol, ac fe fydd hynny yn helpu i fynd i'r afael â phethau fel y plastig du trafferthus hefyd. Mae'r syniad o gynyddu'r ffioedd modiwlaidd ar gyfer rhywbeth sy'n gwneud mwy o ddifrod i'r amgylchedd yn gymhelliant neu'n sbardun i gwmnïau neu gynhyrchwyr gynhyrchu pethau sy'n gwneud llai o ddifrod i'r amgylchedd ac y gellir eu hailfeddiannu a'u hailddefnyddio mewn rhyw ffurf neu'i gilydd i gyflawni uchelgeisiau ac egwyddorion economi gylchol.

Ym Mil Amgylchedd y DU, mae yna bwerau galluogi i Gymru, a fyddai'n cynnwys Cyfrifoldeb Estynedig Cynhyrchwyr ac, yn y dyfodol, fe allech chi edrych o ddifrif ar sut y gellid cymhwyso cyfrifoldeb estynedig cynhyrchwyr i amrywiaeth o feysydd, nid pecynnu yn unig—fe allech chi edrych ar bethau fel tecstilau a deunyddiau trafferthus eraill. Felly, fe allai'r darn hwnnw o ddeddfwriaeth fod o bwys i ni yng Nghymru o ran adeiladu ar yr hyn yr ydym ni'n ei wneud eisoes a datblygu hynny ymhellach. Ond fe fyddwn i'n rhoi gair o rybudd yn ogystal â gair o anogaeth i'r Aelodau o bob rhan o'r Siambr i'n helpu ni i gyflwyno sylwadau ynglŷn â Bil y farchnad fewnol, yn benodol y pryderon ynghylch yr egwyddor o gydgydnabyddiaeth o fewn Bil y farchnad fewnol os daw'n ddeddf. Mae hynny'n caniatáu i unrhyw nwydd sy'n bodloni gofynion rheoliadol perthnasol sy'n ymwneud â gwerthiant yn y rhan o'r DU y caiff ei gynhyrchu ynddi neu ei fewnforio iddi, gael ei werthu mewn unrhyw ran arall o'r DU heb orfod cadw at ofynion rheoliadol perthnasol yn y rhan arall honno, a gallai hyn, yn ei hanfod, olygu y byddai'r Bil fel y mae ar hyn o bryd yn gallu ein hatal ni rhag gweithredu fel y gwnaethom o'r blaen ac fel y byddem yn dymuno ei wneud yn y dyfodol.

Felly, mae'r uchelgais yno a'r ymrwymiad a'r ewyllys i adeiladu ar ein record ni yng Nghymru a mynd y tu hwnt i ailgylchu o ran ein dull ni o leihau gwastraff yn y lle cyntaf a diddymu'r holl ddeunyddiau trafferthus hyn yn raddol. Ond mae gwir angen inni sicrhau na chaiff ein dwylo eu clymu wrth wneud hynny.

Diolch, Gweinidog.

Fe symudwn ni nawr at eitem 4, sef datganiad can y Dirprwy Weinidog a'r Brif Chwip ar Wythnos Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb 2020. Rwy'n galw ar Jane Hutt.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd dros dro. Heddiw rydym ni'n nodi Wythnos Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb, digwyddiad cenedlaethol sy'n ceisio meithrin gwybodaeth a dealltwriaeth o ran troseddau casineb, gan annog pobl i roi gwybod amdanyn nhw, a hyrwyddo pwysigrwydd cymunedau'n gweithio gyda'i gilydd yn erbyn anoddefgarwch a rhagfarn.

Mae hon, wrth gwrs, yn Wythnos Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb sy'n wahanol iawn i'r arfer. Un o gonglfeini'r wythnos ymwybyddiaeth yw sefydliadau'n mynd allan i fannau cyhoeddus ac yn ymgysylltu'n uniongyrchol â chymunedau ynghylch troseddau casineb. Mae'r amgylchiadau presennol wedi ei gwneud yn ofynnol i sefydliadau fynd ar-lein i gyrraedd pobl eleni. Ac mae'r wythnos hon hefyd yn dilyn y momentwm cymdeithasol y tu ôl i fudiad Black Lives Matter, sydd wedi tynnu sylw at anghydraddoldebau dybryd y mae angen i Gymru fynd i'r afael â nhw ar frys, yn cynnwys casineb a rhagfarn.

Yn ogystal ag ymgysylltu ar y cyfryngau cymdeithasol, fe fydd sawl digwyddiad a lansiad yn cael eu cynnal ar-lein yn ystod yr wythnos hon. Er enghraifft, heddiw mae Race Equality First yn cynnal lansiad rhithwir o'i brosiect gwahaniaethu a throseddau casineb, a fydd yn rhoi cymorth i ddioddefwyr troseddau casineb a gwahaniaethu ledled Cymru dros y tair blynedd nesaf.

Ddydd Sadwrn, fe fydd Cymorth i Ddioddefwyr Cymru yn lansio ei siarter troseddau casineb, sy'n dod â hawliau dioddefwyr troseddau casineb i'r rheng flaen. Fe fydd yn annog sefydliadau i fabwysiadu'r siarter i ddangos eu hymrwymiad nhw i fod â rhan yn y gwaith o fynd i'r afael â throseddau casineb, o ddarparu cymorth a gwybodaeth i ddioddefwyr i godi ymwybyddiaeth. Fe fydd Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i'r siarter ac rwy'n annog sefydliadau i gofrestru a dangos eu cefnogaeth nhw hefyd.

Ym mis Mawrth, fe arweiniais i ddadl ar ein cynnydd ni wrth fynd i'r afael â throseddau casineb yng Nghymru, ac fe roddais i'r wybodaeth ddiweddaraf am waith parhaus Llywodraeth Cymru a'r gwaith sydd ar y gweill ganddi. Ers hynny, mae ein pwyslais wedi bod, yn briodol, ar fynd i'r afael â phandemig COVID-19. Fe fu'n rhaid inni addasu'r gwaith a oedd wedi ei gynllunio gennym, er enghraifft, mae'r gwaith o gyflawni prosiectau troseddau casineb wedi symud ar-lein ac rydym yn gobeithio ailgychwyn gweithgarwch troseddau casineb mewn ysgolion erbyn diwedd y flwyddyn. Er hynny, rydym wedi gweld tystiolaeth glir hefyd o gymunedau cydlynol ledled Cymru, wrth i bobl ddod ynghyd i gefnogi ei gilydd drwy'r cyfnod heriol hwn. Mae'r ymrwymiad hollol newydd i wirfoddoli, i gefnogi cymdogion a'r rhai sydd fwyaf agored i niwed yn rhywbeth y mae'n rhaid inni barhau i'w ddathlu a'i drysori. Rwy'n gobeithio y gallwn ni barhau i adeiladu ar y cydberthnasau hyn wrth symud ymlaen.

Rydym wedi diwygio amserlen ein hymgyrch gyfathrebu Cymru gyfan ar droseddau casineb, a bydd lansiad yn digwydd yn gynnar y flwyddyn nesaf. Ymgyrch fawr fydd hon gyda'r amcan o dynnu sylw at yr effaith a gaiff troseddau casineb o ran ynysu dioddefwyr ac annog cefnogaeth y cyhoedd.

Mae ein timau cydlyniant cymunedol wedi bod yn allweddol i'n gwaith o gefnogi cymunedau a lliniaru tensiynau ledled Cymru yn ystod y pandemig. Mae'r hyblygrwydd a ddangoswyd gan y timau yn eu hymateb ar y cyd i her annisgwyl COVID-19 unwaith eto wedi tynnu sylw at werth anferthol y rhaglen.

Ond mae yna rai sy'n ceisio rhannu ein cymunedau ni â naratifau anfad ac ymrannol. Yn ddiweddar, mae unigolion manteisgar wedi ceisio elwa ar y ffordd annerbyniol y mae'r Swyddfa Gartref wedi cyfleu ei phenderfyniad i ddefnyddio gwersyll hyfforddi byddin Penalun i letya ceiswyr lloches heb ymgynghori nac ymgysylltu â'r gymuned leol a gwasanaethau cyhoeddus lleol. Ein nod ni yw bod yn genedl noddfa yng Nghymru, ac mae hynny'n golygu cefnogi'r rhai sy'n cyrraedd yma i ymdoddi'n effeithiol er budd cymunedau cyfagos, gan ddarparu cymorth a chefnogaeth i gyflawni hyn.

Drwy gyfrwng ein cyfarfodydd rheolaidd ni gyda'r heddlu a Chymorth i Ddioddefwyr, rydym wedi gweld adroddiadau am droseddau casineb, ar gyfartaledd, yn aros yn is drwy gyfnod y pandemig. Er na allwn ni fod yn sicr pam, mae'n bosibl ei fod o ganlyniad i ymbellhau cymdeithasol a phrinder cyfathrebu, neu fel arall oherwydd bod pobl yn gyndyn i roi gwybod am droseddau casineb oherwydd nad ydynt eisiau trafferthu'r heddlu yn ystod y cyfnod prysur hwn.

Fe wyddom drwy ein sgyrsiau gyda phob un o'r pedwar heddlu yng Nghymru fod troseddau casineb yn parhau i fod yn flaenoriaeth, ac rwy'n awyddus i achub ar y cyfle hwn i atgyfnerthu'r neges hon. Rydym yn annog dioddefwyr i ddal ati i ddod ymlaen ac adrodd am ddigwyddiadau yn ystod pandemig COVID-19, boed hynny i'r heddlu neu drwy'r Ganolfan Genedlaethol Adrodd am Droseddau Casineb a gaiff ei hariannu gan Lywodraeth Cymru, ac sy'n cael ei rhedeg gan Gymorth i Ddioddefwyr Cymru.

Fe hoffwn i ddiolch i'r heddlu, awdurdodau lleol, y trydydd sector, a'n holl bartneriaid am eu hyblygrwydd a'u dyfeisgarwch dros y misoedd diwethaf. Rydym yn parhau i fod yn ddiolchgar am eu cefnogaeth a'u harbenigedd.

Yn y gorffennol, rwyf wedi tynnu sylw at adolygiad Comisiwn y Gyfraith o ddigonolrwydd a chydraddoldeb yr amddiffyniad y mae deddfwriaeth troseddau casineb yn ei gynnig. Fe gyhoeddodd ei bapur ymgynghori ar 23 Medi. Mae Comisiwn y Gyfraith yn dymuno clywed gan gynifer o randdeiliaid â phosibl, gan gynnwys dioddefwyr troseddau casineb a'r darparwyr gwasanaethau sy'n eu cefnogi nhw. Rwy'n annog pobl yn gryf iawn i gymryd rhan, gan ei bod yn bwysig i'r ymgynghoriad allu clywed am safbwyntiau a phrofiadau yng Nghymru.

Yng ngweddill y tymor Seneddol, rydym yn bwriadu gosod y sylfeini ar gyfer gweithgarwch yn y maes hwn i'r dyfodol. Yn ogystal ag ymateb i ymgynghoriad Comisiwn y Gyfraith, fe fyddwn ni'n gweithio gyda phartneriaid i ddatblygu egwyddorion cydlyniant cymunedol i ddod o hyd i nodau cyffredin a fydd yn meithrin ac yn hyrwyddo cydlyniant cymunedol yng Nghymru. Ac yn rhan o'r gwaith hwn, fe fyddwn ni'n cynhyrchu diweddariad ar gamau gweithredu yn y fframwaith troseddau casineb. Rydym yn gweithio ar bartneriaeth newydd gyffrous hefyd gyda dangosfwrdd HateLab Prifysgol Caerdydd, i gynyddu ein gallu ni i fonitro ac ymateb i gasineb ar-lein.

Heddiw, fe gyhoeddwyd ystadegau troseddau casineb cenedlaethol 2019-2020 ar gyfer Cymru a Lloegr. Roedden nhw'n dangos cynnydd cyffredinol o 2 y cant mewn troseddau casineb a gofnodwyd yng Nghymru, o'i gymharu â chynnydd o 8 y cant ledled Cymru a Lloegr i gyd. Roedd yr ystadegau yn cynnwys cynnydd o 10 y cant mewn troseddau casineb trawsryweddol, cynnydd o 2 y cant mewn troseddau casineb anabledd, a chynnydd o 2 y cant mewn troseddau casineb lle mae cyfeiriadedd rhywiol yn ffactor ysgogol. Fe fu yna ostyngiad o 2 y cant mewn troseddau casineb hiliol a gostyngiad o 3 y cant mewn troseddau casineb crefyddol. Nid ydym wedi gweld yr un lefel o gynnydd ar draws pob elfen o droseddau casineb ag y gwnaethom yn y flwyddyn flaenorol. Eto i gyd, mae'r ystadegau yn dangos bod y codiadau a welsom yn 2018-19 wedi parhau.

Yn ogystal â hynny, fe wyddom fod tua hanner y digwyddiadau casineb hunan-gofnodedig yn parhau i fod heb eu cofnodi fel troseddau casineb ledled y DU. Fe allai hyn amrywio—y rhesymau am hyn—oherwydd diffyg ffydd yn y system cyfiawnder troseddol neu oherwydd nad yw pobl yn gwybod sut i adrodd am droseddau casineb. Mae ein gwaith ni o godi ymwybyddiaeth am droseddau casineb ac annog dioddefwyr i adrodd yr un mor hanfodol ag erioed, fel y mae ein hymdrech ni i ddeall profiadau dioddefwyr yn well a'r rhesymau dros beidio â dymuno rhoi gwybod am y digwyddiadau.

Ledled Cymru, mae sefydliadau'n defnyddio Wythnos Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb fel cyfle i atgoffa pobl nad oes yn rhaid iddyn nhw ddioddef casineb na rhagfarn. Nid yw'n dderbyniol i bobl fyw mewn ofn oherwydd pwy ydyn nhw. Rwy'n gobeithio y bydd pob Aelod yn ymuno â mi i gefnogi'r neges glir iawn hon heddiw nad oes lle i gasineb yng Nghymru. Diolch yn fawr.

Rwy'n diolch i'r Dirprwy Weinidog am ei datganiad heddiw. Rwyf i'n llwyr gefnogi'r Wythnos Genedlaethol Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb, er fy mod i'n gresynu'n fawr fod angen hynny arnom ni yn yr oes bresennol.

Mae troseddau casineb yn broblem gynyddol yn ein gwlad ni, ac yn anffodus, nid yw Cymru'n eithriad i hynny. Roedd heddluoedd yng Nghymru a Lloegr wedi cofnodi cynnydd o 10 y cant mewn achosion o droseddau casineb yn 2018-19, fel yr amlinellwyd gennych. Roedd y cynnydd hwn yn gyffredinol: cynnydd o 3 y cant mewn troseddau casineb crefyddol, troseddau casineb anabledd yn cynyddu 14 y cant, cynnydd o 25 y cant mewn troseddau casineb oherwydd cyfeiriadedd rhywiol, a throseddau casineb trawsryweddol wedi cynyddu 37 y cant.

Er ei bod yn debygol fod y cynnydd mewn troseddau casineb yn deillio o welliannau o ran cofnodi gan yr heddlu, ac mae yna ymwybyddiaeth gynyddol o droseddau casineb ar hyn o bryd, nid oes amheuaeth nad yw'r broblem yn gwaethygu. A ydych chi'n cytuno, Dirprwy Weinidog, fod angen mesurau eto i fynd i'r afael â throseddau casineb yng Nghymru?

Er bod y mwyafrif llethol y troseddau hyn yn seiliedig ar hil neu grefydd—

Trefn. Rwy'n ofni bod gennym ni wall technolegol, ac rwy'n credu ein bod wedi colli Zoom. Felly, rwyf am atal y cyfarfod am ennyd tra bydd y technegwyr yn ceisio ailsefydlu'r cysylltiad, ac yna fe fyddwn ni'n dod yn ôl atoch chi, Laura.

Trefn. Croeso nôl. Rwy'n falch o ddweud ein bod ni wedi datrys y materion technegol, ac rwy'n galw ar Laura Anne Jones.

Diolch, Llywydd dros dro. Rwy'n diolch i'r Dirprwy Weinidog am ei datganiad heddiw, ac yn diolch iddi am y gwaith a wnaeth hyd yn hyn hefyd, ynglŷn â hyn. Rwy'n llwyr gefnogi'r Wythnos Genedlaethol Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb, er fy mod i'n gresynu'n fawr fod angen hynny arnom yn yr oes bresennol. Mae troseddau casineb yn broblem gynyddol yn ein gwlad, ac yn anffodus, nid yw Cymru'n eithriad i hynny. Roedd heddluoedd yng Nghymru a Lloegr wedi cofnodi cynnydd o 10 y cant mewn achosion o droseddau casineb yn 2018-19, fel yr amlinellwyd gennych. Roedd y cynnydd hwn yn gyffredinol: cynnydd o 3 y cant mewn troseddau casineb crefyddol, troseddau casineb anabledd yn cynyddu 14 y cant, cynnydd o 25 y cant mewn troseddau casineb oherwydd cyfeiriadedd rhywiol, a throseddau casineb trawsryweddol wedi cynyddu 37 y cant.

Er ei bod yn debygol fod y cynnydd mewn troseddau casineb yn deillio o welliannau o ran cofnodi gan yr heddlu, ac mae yna ymwybyddiaeth gynyddol o droseddau casineb ar hyn o bryd, nid oes amheuaeth nad yw'r broblem yn gwaethygu. A ydych chi'n cytuno, Dirprwy Weinidog, fod angen mesurau ychwanegol i fynd i'r afael â throseddau casineb yng Nghymru? Er bod mwyafrif llethol y troseddau hyn yn seiliedig ar hil neu grefydd, mae cynnydd annymunol mewn troseddau yn erbyn pobl lesbiaidd, hoyw, deurywiol a thrawsrywiol a phobl anabl. Fe ddywedodd Nancy Kelley, prif weithredwr Stonewall, nad oedd hi'n credu bod y cynnydd yn ymwneud â gwelliant yn yr adrodd. Ychwanegodd nad yw 80 y cant o bobl LGBT byth yn adrodd am droseddau casineb. Felly, dim ond crafu'r wyneb yw hyn mewn gwirionedd. Sut allwn ni argyhoeddi pobl bod angen iddyn nhw ddod ymlaen a rhoi gwybod am achosion o droseddau casineb?

Un o'r camau allweddol i'w cymryd yw rhoi sicrwydd i ddioddefwyr bod adrodd am droseddau casineb yn werth y drafferth. Er hynny, mae nifer y bobl sy'n cael eu herlyn am droseddau casineb homoffobig yn llai, er gwaethaf y cynnydd yn nifer y dioddefwyr posibl sy'n dod ymlaen. Fe gynyddodd adroddiadau a gofnodwyd am gam-drin homoffobig yn y DU o ychydig o dan 6,000 yn 2014-15 i dros 13,000 yn 2018-19, ond yn ystod yr un cyfnod, fe ostyngodd nifer yr erlyniadau o 1,500 i ychydig dros 1,000—o 20 y cant.

Yn yr un modd, mae'r ffigurau yn dangos mai dim ond pedwar o bobl a gyhuddwyd o drosedd casineb yn erbyn pobl anabl yng Nghymru llynedd, er gwaethaf 268 o gwynion. Fe wn i fod heddluoedd yng Nghymru yn cymryd y mater hwn o ddifrif. Mae gan Heddlu Gwent, er enghraifft, dîm o swyddogion cymorth troseddau casineb sydd wedi cael hyfforddiant ychwanegol i gefnogi dioddefwyr, cynnig cyngor a chyfeirio dioddefwyr at sefydliadau eraill a allai gynnig cymorth pellach. A wnewch chi ddweud wrthym pa drafodaethau mewn gwirionedd a gawsoch chi gyda'r heddluoedd, y comisiynwyr ac eraill i fynd i'r afael â'r broblem hon o'r gyfradd isel o euogfarnau am y troseddau hyn?

Yr hyn sy'n peri pryder, hefyd, fel yr amlinellwyd gennych, Gweinidog, yw'r cynnydd mewn troseddau casineb ar-lein. Cafwyd cynnydd arbennig o fawr mewn troseddau casineb ar-lein yn erbyn pobl anabl. Mae pandemig COVID-19 yn golygu y caiff pobl anabl eu cyfyngu i'w cartrefi gyda dim ond technoleg ddigidol i'w cadw nhw mewn cysylltiad â'r byd y tu allan. Felly, mae hwn yn destun pryder fod pobl anabl yn dioddef troseddau casineb ar-lein. Pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd i fynd i'r afael â'r cam-drin hwn ar-lein, Gweinidog? Rwy'n croesawu'r ffaith eich bod chi'n cydweithio â Phrifysgol Caerdydd yn hyn o beth ac fe hoffwn i glywed ychydig mwy am hynny, os oes modd.

Ni ddylai unrhyw unigolyn yng Nghymru ddioddef rhagfarn na throsedd casineb. Rwy'n croesawu'r datganiad heddiw ac ymrwymiad Llywodraeth Cymru i sicrhau bod pawb sy'n dioddef troseddau casineb yn cael eu cefnogi a bod y troseddwyr cael eu dwyn i gyfrif. Rwy'n cymell pobl hefyd i gymryd rhan yn y digwyddiadau ar-lein yr wythnos hon. Diolch.

Diolch yn fawr iawn i chi, Laura Anne Jones. Diolch am eich cefnogaeth i'r datganiad heddiw, gan ein hatgoffa ni, unwaith eto, bod troseddau casineb yn difetha bywydau llawer iawn o bobl. Nid oes amheuaeth nad oes angen y mesur pellach hwn arnom a'r gymeradwyaeth gennych chi heddiw, i fynd i'r afael â hyn, yn arbennig o ran ein hwythnos ni o ymwybyddiaeth o droseddau casineb.

Rwy'n arbennig o falch, ac fe fyddaf i'n gwneud sylwadau ar y pwyntiau a wnaethoch chi, o ran y dystiolaeth gan Stonewall Cymru a'r effaith ar bobl LGBT a phobl anabl hefyd. A hoffwn ddweud hefyd fy mod i wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref llynedd i annog Llywodraeth y DU i gydnabod troseddau casineb sy'n cael eu hysgogi gan gyfeiriadedd rhywiol, hunaniaeth drawsryweddol neu anabledd, fel troseddau difrifol, gan sicrhau eu bod nhw'n cael eu trin yn yr un ffordd ag y caiff troseddau casineb hiliol a chrefyddol eu herlyn. Felly, rydym yn aros am ganlyniad adolygiad Comisiwn y Gyfraith, fel y dywedais yn fy natganiad. Mae'r papur ymgynghori ar gael nawr ac rwy'n eich annog chi i gymryd rhan ac ymateb i'r adolygiad hwnnw.

Rwyf i o'r farn hefyd fod y materion a godwyd gennych sy'n ymwneud â phobl anabl yn berthnasol iawn heddiw ac rwy'n falch o gael y cyfle i gydnabod bod hwn hefyd yn fater lle gallwn ni droi ato am ymateb gan Gomisiwn y Gyfraith. Felly, rwy'n credu ei bod yn arbennig o bwysig, unwaith eto, ein bod ni'n edrych ar y cyfraddau sy'n gwanhau ar gyfer troseddau casineb anabledd. Rydym wedi ymrwymo i sicrhau bod dioddefwyr troseddau casineb yn cael eu cefnogi a bod y troseddwyr yn cael eu dwyn i gyfrif o ran troseddau casineb anabledd. Rydym ni'n gweithio, er enghraifft, gyda Phobl yn Gyntaf Cymru Gyfan i godi ymwybyddiaeth o droseddau casineb. Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am droseddau casineb, ond rydym yn gweithio'n agos iawn gyda'r bwrdd cyfiawnder troseddol troseddau casineb i gynyddu'r achosion o adrodd am droseddau casineb a gwella cyfradd yr erlyniadau. Fel yr ydych chi'n dweud, Laura Anne, mae hynny'n hollbwysig, ac mae ein hymgysylltiad ni â'r heddlu yn allweddol i hynny.

Fe hoffwn i ddweud gair, yn olaf, am gasineb ar-lein. Mae'r HateLab ym Mhrifysgol Caerdydd yn bwysig iawn i ni. Fe fyddwn ni'n gleient yng nghynllun peilot dangosfwrdd HateLab—mae'n gweithio mewn partneriaeth â Phrifysgol Caerdydd. Mae'n helpu i nodi tueddiadau mewn areithiau casineb ar-lein, gan ddefnyddio mapio hashnodau, geiriau allweddol a dylanwadau'r cyfryngau cymdeithasol, ac fe fydd yn helpu i archwilio'r tarddle sy'n sail i densiynau mewn cymuned. Rydym yn gobeithio y bydd hwn yn ein galluogi ni i greu cyfathrebu wedi ei dargedu'n well. Ac, yn wir, oherwydd bod hwnnw gennym ni ym Mhrifysgol Caerdydd, fe allwn ni ei baru â'n gwaith ni ein hunain a meithrin cymunedau cydlynol yng Nghymru. Felly, diolch yn fawr iawn i chi, Laura Anne, am y cyfraniadau adeiladol iawn i'r datganiad y prynhawn yma.

Mae'n ddiddorol sut y gall gwahanol ystadegau adrodd gwahanol straeon. Mae'r Gweinidog yn defnyddio ffigurau'r heddlu, ond mae data llwyth achosion o Adroddiad Cenedlaethol Cymorth i Ddioddefwyr ar Droseddau Casineb a Chanolfan Gymorth Cymru yn dangos bod achosion o droseddau casineb wedi cynyddu 70 y cant rhwng mis Ebrill a mis Medi eleni. Nawr, rwy'n siŵr na fydd hynny'n syndod mawr i lawer, yn enwedig i rai mewn grwpiau lleiafrifol. Mae llawer o bobl yn dweud y gallan nhw ei synhwyro ac fe welwch chi ar-lein sut yn union y gall hynny fynd o ddrwg i waeth. Ac ni fydd o unrhyw syndod ychwaith, i'r rhai ohonom ni sydd wedi sylwi ar y ffordd y mae rhai yn gwneud môr a mynydd o fewnfudo, er enghraifft, ac yn fwyaf nodedig, yn sgil y digwyddiadau ym Mhenalun yn yr wythnosau diwethaf. Mae'r asgell dde eithafol yn defnyddio mater Penalun i'w harfogi ei hunan, ac maen nhw'n cael eu cefnogi a'u hysgogi gan elfennau o'r asgell dde eithafol sy'n eistedd yn y Senedd hon. Felly, a wnaiff y Gweinidog ymuno â mi i gondemnio'r rhai sy'n ceisio elwa'n wleidyddol ar y sefyllfa ofnadwy y mae ffoaduriaid yn eu cael eu hunain ynddi? A wnewch chi ymuno â mi hefyd i ddweud 'da iawn' wrth y Cynghorydd Joshua Beynon ac eraill sydd wedi amddiffyn y ffoaduriaid ym Mhenalun ac wedi cael eu sarhau am wneud hynny? A wnewch chi ddweud wrthym beth y gallwch chi ei wneud i atal ffoaduriaid ym Mhenalun rhag cael eu barnu, a pha gamau y gwnewch chi eu cymryd i atal yr asgell dde eithafol rhag ymgynnull yn y fan honno? Ac, yn olaf, pa adnoddau y gallwch chi eu rhoi i ysgolion a grwpiau cymunedol i'w galluogi nhw i herio'r ymddygiadau ar lefel gymharol isel sy'n gallu troi'n droseddau casineb? Mae'n amlwg nad ydym yn gwneud digon i fynd i'r afael â hyn yn llygad y ffynnon, neu fel arall ni fyddai angen cael diwrnod trosedd casineb yn flynyddol na dadl yn y Senedd hon ynglŷn â hyn. Felly, Gweinidog, rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno â'r pwynt hwnnw hefyd.

Diolch yn fawr iawn, Leanne Wood. Mae'n bwysig iawn eich bod chi'n tynnu sylw at brofiad byw gwirioneddol dioddefwyr troseddau casineb a'ch bod chi'n tynnu sylw at dystiolaeth ac ystadegau'r rhai sy'n cefnogi dioddefwyr troseddau casineb mewn gwirionedd. Mae angen inni gydnabod hynny a chydnabod hynny, yn wir, yn ogystal ag ystadegau'r Swyddfa Gartref.

Soniais am y ffordd amhriodol y gorfodwyd gwersyll byddin Penalun yn anghymwys gan y Swyddfa Gartref ac yna ei glustnodi'n ganolfan i letya ceiswyr lloches, a'r modd y gwnaed hynny, heb ymgynghori nac ymgysylltu â'r gymuned leol a gwasanaethau lleol. Ac fe fyddwn innau'n ymuno â chi i gydnabod dewrder pobl leol ac, yn wir, gynrychiolwyr etholedig fel y Cynghorydd Josh Beynon ac eraill. Ond rwyf wedi codi mater gwersyll Penalun, ac nid myfi yn unig, ond y Prif Weinidog hefyd, sydd wedi ysgrifennu dair gwaith at yr Ysgrifennydd Cartref ac wedi ysgrifennu at Chris Philp ar 9 Hydref. Yn ei lythyr, fe ddywedodd, 'Rwy'n ysgrifennu ar fyrder am y sefyllfa barhaus sy'n peri pryder mawr yng ngwersyll hyfforddi Penalun yn Sir Benfro. Credaf mai un o'r pethau am hyn a'r ffordd y digwyddodd yw ei fod wedi rhoi hwb i safbwyntiau asgell dde eithafol ddod i'r wyneb a difetha bywydau'r ceiswyr lloches hynny yn ogystal â'r gymuned leol. Fe wyddom fod yr asgell dde eithafol yn bodoli yn y DU; ein dyletswydd gyffredin ni yw ei gwrthsefyll.

Ond rwyf am ddweud bod llawer o gefnogaeth yn cael ei rhoi i gefnogi'r ceiswyr lloches a gafodd eu symud i wersyll hyfforddi byddin Penalun yn Sir Benfro. Mae Cymorth Mudol yn cydlynu cynigion o gefnogaeth, rwyf i wedi cyfarfod â'r fforwm cymunedau ffydd a'r eglwysi lleol, mae'r imam yn cymryd rhan, mae canolfan Oasis yn darparu hyfforddiant i ddysgu Saesneg, mae Cymorth i Ddioddefwyr yn ymgysylltu ag unigolion sy'n ymwneud â throseddau casineb, ac mae llawer o sefydliadau eraill, yn ogystal â'r gymuned leol, yn ceisio deall a llenwi'r bylchau yn y gwasanaethau lle mae modd.

Felly, rwy'n falch bod Leanne Wood wedi dod â hyn ger fy mron mewn cwestiynau ar y datganiad hwn. Ond hoffwn ddweud hefyd, fel y dywedodd hithau, ei bod yn hanfodol bwysig ein bod ni'n ymestyn allan at ein plant a'n pobl ifanc ni. Roeddem eisoes wedi dyfarnu cyllid i amrywiaeth o sefydliadau i fynd i'r afael â throseddau casineb, yn enwedig gydag ysgolion a chyda phobl ifanc. Mae gennym brosiect troseddau casineb gwerth £350,000 mewn ysgolion; fe gafodd hwnnw ei ariannu gyda chyllid pontio'r UE. Yr holl bwrpas yw creu hinsawdd ysgol lle nad yw rhagfarn nac ymddygiad casineb yn dderbyniol, ond yn caniatáu i blant ddatblygu safbwyntiau a barn amrywiol. Fe gafodd hyn ei ohirio gan COVID-19, ond, mewn gwirionedd, mae'r prosiect hwnnw'n mynd i symud ymlaen o ran hyfforddiant staff, gweithgarwch yn yr ystafell ddosbarth, pecynnau adnoddau, ymgysylltu â phlant a phobl ifanc yng nghyfnod allweddol 2 a chyfnod allweddol 3 cynnar, sy'n aml yn cael eu heithrio o sgyrsiau sy'n ymwneud â throseddau casineb, a bydd y gwaith hwnnw'n mynd yn ei flaen nawr.

Diolch yn fawr iawn i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip am ei datganiad am Wythnos Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb, ac rwyf innau'n cytuno fod yna wahanol ystadegau a fydd yn cynnig gwahanol fesurau. Ond mae rhagwelediad o'r datganiad hwn i'w weld yn yr ystadegau troseddau casineb cenedlaethol 2019-20 ar gyfer Cymru a Lloegr a gyhoeddwyd gan y Swyddfa Gartref heddiw. Mae'n dangos y cynnydd cyffredinol o 2 y cant mewn troseddau casineb a gofnodwyd yng Nghymru, o'i gymharu â chynnydd o 8 y cant ledled Cymru a Lloegr gyfan. Serch hynny, mae'r cynnydd llai hwn yn gynnydd y byddwn ni yng Nghymru yn gwneud popeth o fewn ein gallu i'w wrthsefyll.

Fel y dywedodd y Gweinidog, roedd yr ystadegau yn cynnwys cynnydd o 10 y cant mewn troseddau casineb trawsryweddol, cynnydd o 2 y cant mewn troseddau casineb anabledd a chynnydd o 2 y cant mewn troseddau casineb lle mae cyfeiriadedd rhywiol yn ffactor ysgogol iddo. Mae hyn yn ychwanegol at y cynnydd strategol diweddar, fel y crybwyllwyd gan Leanne Wood, mewn troseddau casineb dros y ddwy flynedd ddiwethaf, yn groes i'r duedd gynharach. Yn rhy aml o lawer, credaf y gallwn ni syrthio i'r fagl hon o gredu ein bod ni'n ymdrin â rhywbeth haniaethol, gyda data a materion damcaniaethol yn Siambr y Senedd hon, Senedd Cymru, ond y tu ôl i bob un o'r ffigurau hyn mae bywydau unigolion, straeon am fodau dynol unigol, mamau a thadau, neiniau a theidiau, brodyr a chwiorydd, a'u bywydau nhw'n cael eu difetha yn y gymdeithas, gan weithiau deimlo'n ddarostyngedig, yn wahanol ac yn wrthodedig. Felly, Dirprwy Weinidog, fel y crybwyllwyd, dim ond crafu'r wyneb a wna hyn o'r troseddau yr adroddwyd amdanynt; mae yna doreth o dan yr wyneb.

Gweinidog, yn dilyn cyhoeddiadau yn ddiweddar am fesurau, am y 'Genedl Noddfa', ac am Lywodraeth Cymru yn llofnodi siarter troseddau casineb Cymorth i Ddioddefwyr Cymru, sut y gall Llywodraeth Cymru barhau yn ei hymdrech wirioneddol a gweithgar i ddileu ymhellach y pla o droseddau casineb a sut y gall Llywodraeth Cymru gynorthwyo gwaith asiantaethau partner hanfodol a phwysig, megis Heddlu Gwent yn fy etholaeth i, sy'n gweithio'n ddygn i amddiffyn yr holl ddinasyddion y maen nhw'n eu cynrychioli? Ac i gloi, fe hoffwn i adleisio'r Dirprwy Weinidog hefyd: os ydych chi wedi dioddef oherwydd unrhyw drosedd casineb, dewch ymlaen a soniwch am hynny, oherwydd fe fydd Cymru'n gwrando ac fe fydd Cymru'n gwneud rhywbeth. Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Rhianon Passmore. Fel y dywedwch, mae'r ystadegau sydd gennym ni heddiw yn dangos mai dim ond crafu'r wyneb yr ydym ni o ran troseddau na chawsant eu hadrodd, ac fe geir tystiolaeth eglur iawn o hynny gan y partneriaid hynny sy'n gweithio i ateb anghenion dioddefwyr troseddau casineb. Rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod yr arian ychwanegol a ddarparwyd gennym ar gyfer yr adroddiad cenedlaethol ar droseddau casineb a'r ganolfan gymorth—sy'n cael ei rhedeg gan Gymorth i Ddioddefwyr Cymru—£360,000 dros ddwy flynedd, arian sy'n ychwanegol i'w cyllid blynyddol nhw, ac yn buddsoddi'n arbennig mewn gwaith i fynd i'r afael â throseddau casineb yng Nghymru. Hefyd mae'n bwysig cydnabod y ffaith fod gennym brosiectau troseddau casineb cymunedau lleiafrifol ar gyllid grant gwerth £480,000 ledled Cymru, ac rydym yn lansio ymgyrch gyfathrebu troseddau gwrth-gasineb yn gynnar y flwyddyn nesaf hefyd. Gyda'r ymgyrch honno rydym yn edrych ar sut y gallwn ni dynnu sylw at yr effaith a gaiff troseddau casineb o ran ynysu unigolion, a thynnu sylw at y cymorth sydd ar gael, gan annog tystion a throseddwyr posibl i feddwl yn wahanol am eu hymddygiad nhw.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig inni edrych ar y grant Cymorth i Ddioddefwyr Cymru, a'r contract sydd gennym ni gyda nhw, ac rydym wedi ei wella—roedd y gwasanaeth presennol wedi rhoi cymorth i 2,017 o gleientiaid, ac mae 23 y cant o'r holl atgyfeiriadau a gafwyd yn ymwneud â throseddau casineb, gyda 334 yn cael cymorth yn y flwyddyn ariannol gyfredol hyd yn hyn. Mae'n bwysig cydnabod hefyd bod cleientiaid fel arfer yn cael eu cyfeirio at gymorth gan yr heddlu—90 y cant gan yr heddlu—sydd yn dangos eu hymrwymiad nhw i hyn yn fy marn i, ond mae hunangyfeirio hefyd wedi gostwng llawer i lawr i 7.2 y cant, felly rydym ni'n ddibynnol iawn ar yr heddlu.

Rwy'n diolch i Rhianon Passmore—

Trefn. Rwyf am atal y cyfarfod nes i ni ailsefydlu cysylltiad y Dirprwy Weinidog. Mae wedi bod yn fwy nag eiliad erbyn hyn, rwy'n ofni.

Trefn. Mae'n ddrwg gennyf hysbysu'r Aelodau nad ydym wedi llwyddo i ailgysylltu â band eang y Dirprwy Weinidog. Roeddem ni'n tynnu at derfyn yr eitem honno ac mae arnaf ofn y bydd raid imi ymddiheuro i Joyce Watson, yr oeddwn i'n mynd i alw arni i fod y siaradwr olaf i gyflwyno cwestiwn. Ond ymddiheuriadau, Joyce, mae'r dechnoleg wedi mynd yn drech na ni. Rydym wedi cael hwyl arni gyda'r dechnoleg yn gyffredinol, ond fe fu yna ychydig o heriau heddiw, rwy'n ofni.

Felly, symudwn nawr at eitem 5, sy'n ddatganiad gan Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynglŷn â mynd i'r afael â pharcio ar y palmant. Lee Waters.