Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
23/09/2020Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:31 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi eisiau nodi ychydig o bwyntiau. Mae'r cyfarfod yma mewn fformat hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr yn y Senedd, ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar yr agenda. A dwi eisiau atgoffa'r Aelodau hefyd fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfodydd Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod yma, ac yn llawn mor berthnasol i'r Aelodau sydd yn y Siambr ag ydynt i'r rhai sydd yn ymuno drwy gyswllt fideo.
Yr eitem gyntaf y prynhawn yma yw'r datganiad gan y Prif Weinidog ar y coronafeirws. Diolch i'r Prif Weinidog am gytuno i gyflwyno'r datganiad, ond gaf i atgoffa pawb taw disgwyliad Aelodau'r Senedd a fi fel Llywydd yw bod datganiadau o'r arwyddocâd yma i'w gwneud ar y cyfle cyntaf posibl i'r Senedd, ar bob achlysur? Y Prif Weinidog i gyflwyno ei ddatganiad—Mark Drakeford.

Llywydd, diolch yn fawr. Heddiw, byddaf yn adrodd i’r Senedd ar y datblygiadau diweddaraf wrth i ni weithredu i reoli’r coronafeirws yng Nghymru. Gwaetha’r modd, wedi cyfnod hir pan oedd nifer yr achosion yn cwympo’n raddol, rydym unwaith eto yn gweld cynnydd sylweddol. Mae’n rhaid i ni ymateb yn gadarn. Mae nifer o fesurau pwysig mewn lle ledled Cymru yn barod. Yn ogystal, yn yr wythnosau diweddar rydym wedi cyflwyno cyfyngiadau lleol mewn ardaloedd lle mae’r cynnydd ar ei waethaf. Ddoe, cyhoeddais fesurau ychwanegol ar lefel genedlaethol, yn dilyn trafodaethau gyda Llywodraethau eraill y Deyrnas Unedig.
Lywydd, rwyf am ddechrau drwy nodi'r dystiolaeth ddiweddaraf am ledaeniad y coronafeirws yng Nghymru. Yn ffodus, nid ydym yn wynebu'r un pwysau helaeth â rhai rhannau eraill o'r DU eto. Mae hyn, yn rhannol, o ganlyniad i’n dull mwy gofalus a’r mesurau rydym wedi’u rhoi ar waith ers dechrau'r pandemig, megis ein cyngor i bobl weithio gartref lle bo modd. Mae hefyd o ganlyniad i waith caled ac ymdrechion pawb yng Nghymru sydd wedi dilyn y rheolau ac wedi helpu i reoli lledaeniad y feirws.
Serch hynny, rydym wedi gweld cynnydd amlwg mewn achosion o’r coronafeirws ers wythnosau olaf mis Awst. Y gyfradd gyffredinol yng Nghymru bellach yw 46.8 achos ym mhob 100,000 o bobl. Serch hynny, mae'r darlun ledled Cymru'n gymysg. Mewn rhannau o dde Cymru, rydym wedi gweld clystyrau mawr ac achosion o'r feirws sydd wedi arwain at drosglwyddiad cymunedol. Lywydd, bydd yr Aelodau'n ymwybodol ein bod wedi ymateb i'r cynnydd sydyn hwn ym Mlaenau Gwent, Pen-y-bont ar Ogwr, bwrdeistref Caerffili, Merthyr Tudful, Casnewydd a Rhondda Cynon Taf drwy gyflwyno cyfyngiadau lleol dros y pythefnos diwethaf. Daeth y diweddaraf o’r rhain i rym neithiwr, fel y nododd y Gweinidog iechyd yn ei ddatganiad i’r Aelodau ddoe. Ond mewn rhannau eraill o Gymru, yn y gorllewin ac mewn rhannau o ogledd Cymru er enghraifft, mae'r cyfraddau'n parhau i fod yn is o lawer.
Mae'n drist nodi, Lywydd, ein bod unwaith eto, fodd bynnag, yn gweld pobl yn cael eu derbyn i'r ysbyty ac arnynt angen triniaeth ar gyfer effeithiau difrifol y coronafeirws, ac yn arbennig o drist, yn ystod yr wythnos ddiwethaf, rydym wedi gweld pobl yn marw o'r afiechyd hwn unwaith eto. Nawr yw'r amser i gymryd camau pellach ar y cyd i geisio atal y coronafeirws rhag ailgydio yn ein cymunedau lleol, ein trefi a'n dinasoedd.
Ddoe, trafodais gyfres o argymhellion ar gyfer camau cydlynol ledled y DU gyda Phrif Weinidogion yr Alban, Gogledd Iwerddon a'r DU. Mae llawer o'r argymhellion a drafodwyd yno eisoes ar waith yng Nghymru. Rydym wedi dilyn trywydd gwahanol sy'n addas i'n hanghenion a'n hamgylchiadau ni. Rydym wedi bod yn fwy gofalus wrth lacio cyfyngiadau, rydym wedi llacio’r cyfyngiadau gam wrth gam ac rydym wedi parhau i ddarparu cyngor drwy gydol y pandemig—camau a chyngor y mae rhannau eraill o'r DU bellach yn eu mabwysiadu.
Mae pob un ohonom wedi gwneud cymaint yn barod, ond os ydym am barhau i wneud gwahaniaeth cadarnhaol i'r feirws hwn, mae angen i holl ddinasyddion Cymru barhau i ddilyn y trywydd hwnnw. Mae'n golygu gweithio gartref lle bo modd—neges sydd yr un mor berthnasol i gyflogwyr ag ydyw i weithwyr. Mae’n rhaid i bob un ohonom gadw at y rheolau ynglŷn â chyfarfod dan do. Os ydych yn byw mewn ardal sydd eisoes dan gyfyngiadau lleol, dim ond yn yr awyr agored y gallwch gyfarfod â phobl nad ydych yn byw gyda hwy am y tro. Mewn rhannau eraill o Gymru, gall hyd at chwech o bobl gyfarfod dan do, ar yr amod fod pob un ohonynt yn dod o un aelwyd estynedig, ac nid yw plant dan 11 oed yn cyfrif tuag at y chwech hwnnw yng Nghymru.
Mae bellach yn ofynnol inni wisgo gorchuddion wyneb ar drafnidiaeth gyhoeddus, mewn siopau, ac mewn mannau cyhoeddus eraill dan do. Ac rwy’n gofyn i bobl yng Nghymru feddwl yn ofalus ynglŷn â ble rydym yn mynd a chyda phwy rydym yn cyfarfod, oherwydd po fwyaf o lefydd yr awn iddynt, a pho fwyaf o bobl y down i gysylltiad â hwy, y mwyaf yw'r perygl o ddal y coronafeirws a'i ledaenu i eraill.
Lywydd, er mwyn helpu i gryfhau ein hymateb i’r coronafeirws ac i atal argyfwng newydd yng Nghymru, rydym yn cyflwyno mesurau newydd i fod ar waith yn genedlaethol, gan gynnwys yn yr ardaloedd sydd o dan gyfyngiadau lleol. Er mwyn cynorthwyo pobl y gofynnir iddynt hunanynysu, byddwn yn darparu taliad o £500 i gefnogi pobl ar incwm isel, a byddwn yn newid y gyfraith yng Nghymru i atal cyflogwyr rhag ei gwneud yn anodd i weithwyr hunanynysu pan fydd angen iddynt wneud hynny.
Ac ochr yn ochr â gwledydd eraill y DU, byddwn yn cyflwyno camau wedi'u targedu yn y sector lletygarwch. Mae’r rhan fwyaf o fusnesau lletygarwch wedi gwneud newidiadau i'w hadeiladau ac wedi cyflwyno protocolau newydd i ddiogelu cwsmeriaid a staff. Ac rwy’n hynod ddiolchgar am yr holl ymdrechion y maent wedi’u gwneud i gydymffurfio â’r gofynion cyfreithiol sydd gennym yma yng Nghymru. Yn anffodus, rydym wedi gweld rhai enghreifftiau prin o arferion gwael, ac rwy’n falch iawn o weld awdurdodau lleol yn rhoi camau gorfodi ar waith pan fo’r rheoliadau’n cael eu torri. Rydym yn gofyn i'r sector lletygarwch fynd ymhellach yn awr. O 6 p.m. yfory, bydd yn rhaid i fusnesau lletygarwch yng Nghymru, gan gynnwys tafarndai, caffis, bwytai a chasinos, roi'r gorau i werthu alcohol am 10 p.m. Bydd yn rhaid iddynt hefyd ddarparu gwasanaeth wrth y bwrdd yn unig. Bydd yn rhaid i siopau diodydd trwyddedig, gan gynnwys archfarchnadoedd, roi'r gorau i werthu alcohol am 10 o'r gloch yr hwyr.
Lywydd, hoffwn achub ar y cyfle hwn hefyd i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau am gyfarfod a gynhaliais ddoe gydag arweinwyr yr awdurdodau lleol ledled de Cymru, ynghyd â'r GIG, yr heddlu, a’r comisiynwyr heddlu a throseddu. Buom yn trafod y cyfyngiadau lleol sydd eisoes ar waith, eu heffaith ar awdurdodau cyfagos ac a ddylid ymestyn y cyfyngiadau lleol hynny i ardaloedd cynghorau lleol eraill. Cytunwyd fod angen inni allu gweithredu'n gyflym a rhoi camau ataliol ar waith lle bo modd, ond hefyd, fod yn rhaid i hyn fod yn gymesur â'r risg. Dim ond lle mae'n gymesur inni wneud hynny y dylem roi cyfyngiadau newydd ar fywydau a bywoliaeth pobl. Lywydd, cytunodd yr holl bartneriaid fod ein dull partneriaeth yng Nghymru yn hollbwysig wrth ymateb i'r feirws—addysgu, hysbysu ac yna gorfodaeth gadarn lle mae hynny'n angenrheidiol.
Mae 2020 wedi bod yn flwyddyn anhygoel o anodd i gynifer o bobl yng Nghymru, ond rydym wedi llwyddo orau pan fyddwn wedi gweithredu gyda'n gilydd i ddiogelu ein teuluoedd ac i edrych ar ôl ar ein cymdogion. Nawr, mae angen i bob un ohonom wneud hynny gyda'n gilydd unwaith eto. Mae angen i bawb yng Nghymru gadw at y rheolau, gweithredu yn unol â'r canllawiau a chymryd y camau hynny i ddiogelu ein hunain a'n hanwyliaid. Gyda'n gilydd, gallwn barhau i gadw Cymru’n ddiogel. Lywydd. diolch yn fawr.
Diolch, Brif Weinidog, am eich datganiad y prynhawn yma. Mae’n rhaid imi ddweud fy mod yn gresynu'n fawr nad oeddech mewn sefyllfa i wneud y datganiad hwn ddoe cyn eich darllediad ar y teledu, fel y Prif Weinidogion eraill ledled y DU a siaradodd â'u Seneddau. Ac rwy'n gobeithio y byddwch yn ymddiheuro am yr anghwrteisi hwnnw, gan i’r BBC gynnwys stori am 6 o’r gloch, er mai am 5.30 p.m. y cafodd yr Aelodau wybod, nad oedd y Llywodraeth wedi gwneud unrhyw benderfyniad, a dywedwyd wrthym ychydig cyn 8 o’r gloch. Mae angen inni fynd yn ôl at weld democratiaeth seneddol yn gweithio yma, lle mae'r Senedd yn dadlau ac yn trafod y rheoliadau hyn ac yna'n pleidleisio arnynt, a chredaf fod angen i chi ymddiheuro heddiw, gan fod ddoe yn weithred warthus ar eich rhan, yn peidio â dod gerbron y Cynulliad a thrafod y peth mewn modd a fyddai’n addas i Senedd genedlaethol.
A gaf fi ofyn i chi hefyd am y llinell amser chwe mis y mae Prif Weinidog y DU, yr Alban a Gogledd Iwerddon wedi sôn amdani? A yw'n llinell amser ar gyfer y cyfyngiadau hyn ac yn ffordd rydych chi ac arweinwyr eraill mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig yn cytuno â hi o edrych ymlaen at yr adeg pan allem weld rhywfaint o seibiant rhag y feirws, neu a oes gennych farn wahanol?
A gaf fi ofyn hefyd pam nad ydych wedi ailddechrau'r trefniadau gwarchod, o ystyried y cynnydd yn nifer yr achosion o'r feirws mewn rhai rhannau o Gymru, a pha fesurau sydd wedi'u rhoi ar waith i ddiogelu cartrefi gofal, o ystyried y cynnydd yn nifer yr achosion o'r feirws?
Hoffwn hefyd geisio deall y wyddoniaeth y tu ôl i'r terfyn amser o 10 o'r gloch ar gyfer gweini alcohol mewn adeilad trwyddedig yn hytrach na chau adeilad trwyddedig am 10 o'r gloch. Mae hyn, yn amlwg, yn wahanol i rannau eraill o'r Deyrnas Unedig, ac nid oes unrhyw beth i atal rhywun rhag archebu rownd fawr o ddiodydd am ddwy funud i 10 ac aros mewn adeilad trwyddedig i yfed y diodydd hynny. Felly, hoffwn ddeall y wyddoniaeth a'r cyngor rydych wedi'i gael am y gwahaniaeth hwnnw yn y dehongliad o'r terfyn amser o 10 p.m. yma yng Nghymru.
Hefyd, a allech gadarnhau p'un a ofynnwyd am unrhyw bwerau neu reoliadau ychwanegol yn y cyfarfod amlasiantaethol a gadeiriwyd gennych ddoe ar gyfer y sefydliadau partner rydych yn gweithio gyda hwy o bob rhan o Gymru? Ac yn bwysig, a allech ailddatgan fod y GIG yn weithredol yma yng Nghymru, a’i bod yn hanfodol fod pobl, pan fydd angen iddynt geisio cymorth a chefnogaeth ychwanegol gan y GIG, yn rhyngweithio â'r gwasanaeth, ac yn y pen draw, y dylem fod yn newid i ysbytai nad ydynt yn canolbwyntio cymaint ar COVID fel y gall llawdriniaethau ddechrau ar raddfa fawr ac fel y gallwn ddechrau mynd i'r afael â rhai o'r amseroedd aros erchyll sydd wedi cronni dros fisoedd yr haf? Yn gynharach yn yr wythnos, soniais fod dirywiad o 60 y cant wedi bod yn nifer y llawdriniaethau dros y chwe mis ers y cyfnod cyntaf o gyfyngiadau symud cenedlaethol, ac rwy'n gobeithio y byddwch yn cytuno â mi ei bod yn hanfodol bwysig ein bod yn dechrau mynd i'r afael â phryderon pobl ynglŷn â mynediad a gwasanaethau o fewn y GIG yng Nghymru.
A fy mhwynt olaf i chi, Brif Weinidog, wrth i fyfyrwyr ddychwelyd i brifysgolion, colegau addysg bellach a chyfleusterau eraill ledled Cymru, mae'n hanfodol fod prifysgolion yn gwarchod ac yn diogelu iechyd meddwl myfyrwyr, gan y bydd llawer o bobl ifanc yn gadael cartref am y tro cyntaf yn yr hyn a fyddai fel arfer yn achos dathlu ac yn dipyn o antur, ond gyda llawer o'r rheoliadau, mae risg wirioneddol o unigedd ar y campws os na roddir cymorth ar waith. A byddwn yn falch o ddeall pa ymgysylltiad y mae'r sector yn ei gael â Llywodraeth Cymru i sicrhau nad yw myfyrwyr yn torri rhai o'r rheoliadau a roddir ar waith i'w diogelu hwy yn ogystal â’r cymunedau y mae prifysgolion wedi’u lleoli ynddynt. Diolch, Brif Weinidog.

Lywydd, cododd Andrew R.T. Davies bwynt teg gyda mi ddoe ynglŷn â gwneud datganiad i’r Senedd cyn gynted ag y bo modd i mi wneud hynny. Dywedais yn fy ateb iddo bryd hynny na allwn warantu y byddai’r holl benderfyniadau angenrheidiol wedi’u gwneud mewn pryd i wneud datganiad o’r fath tra bo’r Senedd yn dal i eistedd ddoe.
Mae'r penderfyniadau a wnawn drwy'r amser yn Llywodraeth Cymru yn benderfyniadau hollbwysig sy'n cael effaith ar fywydau cymaint o'n cyd-ddinasyddion. Roedd y penderfyniadau hynny’n dal i gael eu gwneud yn hwyr neithiwr. Nid wyf yn ymddiheuro am ddod gerbron y Senedd am 1.30 p.m. heddiw, gan mai dyma’r cyfle cyntaf y gallaf adrodd i chi am benderfyniadau a gafodd eu gwneud ddoe, ac a gafodd eu gwneud mewn ymgynghoriad â'n partneriaid a chyda'r difrifoldeb y byddai Aelodau o'r Senedd yn disgwyl inni ei arfer mewn cyfnod anodd a heriol dros ben.
Wedi dweud hynny, rwy'n fwy na pharod i ymateb i'r pwyntiau eraill y mae Andrew R.T. Davies wedi’u gwneud y prynhawn yma. Rydym yn adolygu ein rheoliadau bob tair wythnos. Nid yw hynny'n wir ym mhob rhan arall o'r Deyrnas Unedig. Golyga hynny ein bod yn gallu gweithredu'n gyflym ac yn hyblyg wrth i amgylchiadau newid. Er fy mod yn ofni y bydd nifer o'r mesurau cenedlaethol y bu'n rhaid inni eu rhoi ar waith yn para am rai wythnosau neu fisoedd hyd yn oed o bosibl, nid wyf am roi terfyn amser artiffisial ar ba mor hir y byddant yn para, gan y byddwn yn eu hadolygu bob tair wythnos a byddwn yn rhoi gwybod bob tair wythnos i'r cyhoedd yng Nghymru ac i'r Senedd i ba raddau y maent yn dal i fod yn angenrheidiol. A phe baem yn y sefyllfa ffodus o allu llacio’r cyfyngiadau hynny ymhen llai na chwe mis, dyna fyddwn i'n hoffi ei weld, a dyna'r ffordd rydym wedi mynd i'r afael â'r mater hwn drwy gydol yr argyfwng a dyna sut rwy’n bwriadu parhau i lywio drwy'r cyfnod anodd hwn.
O ran y boblogaeth sy'n gwarchod, ni chafwyd trafodaeth yng nghyfarfod COBRA ddoe—dim cyngor newydd i unrhyw un o Lywodraethau'r DU ynglŷn ag ailddechrau gwarchod. Mae gwarchod yn gam sy'n gallu achosi niwed yn ogystal â chynnig diogelwch. Gwyddom fod llawer o'r bobl y gwnaethom ofyn iddynt hunanynysu yn y ffordd honno wedi dioddef unigedd ac effaith ar eu hiechyd meddwl a'u lles. Gwn fod Prif Swyddog Meddygol Cymru yn ystyried ysgrifennu eto at yr holl bobl sy'n parhau i fod ar ein rhestr warchod yng Nghymru i roi'r wybodaeth ddiweddaraf iddynt ynglŷn â'r sefyllfa bresennol a rhoi cyngor pellach iddynt. Ond nid yw dychwelyd yn gyfan gwbl i'r sefyllfa a oedd gennym yn gynharach yn y flwyddyn o dan ystyriaeth ar hyn o bryd mewn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig hyd y gwn i. Byddwn yn parhau i adolygu hynny’n ofalus iawn hefyd.
O ran y terfyn amser o 10 o’r gloch, cefais fy nylanwadu yn y trafodaethau, a aeth rhagddynt tan yn hwyr y nos, fel y dywedais, gan wybodaeth roeddwn yn ei chael o'r sector lletygarwch, yn enwedig y bwytai sydd wedi gweithio’n galed i roi model busnes ar waith yng Nghymru lle gallant gael dau grŵp o bobl mewn bwyty gyda'r nos: y grŵp cyntaf am 7 o'r gloch yr hwyr, seibiant ar gyfer y gwaith glanhau a’r mesurau diogelwch coronafeirws angenrheidiol, ac yna set arall o bobl sy'n dod i'r bwyty rhwng 8.30 a 9 o'r gloch yr hwyr. Gallem fod wedi cael sefyllfa yng Nghymru lle byddai gofyn i holl bobl adael am 10 o'r gloch a sefyll ar y palmant. Credaf y byddai hynny wedi achosi niwed gwirioneddol i'r model busnes y mae pobl wedi gweithio mor galed i'w roi ar waith.
A phob tro y gwnawn y penderfyniadau hyn, rydym yn cydbwyso anghenion pobl yn y byd busnes ac mewn gwaith â'r angen i ddiogelu iechyd y cyhoedd. Credaf fod y sector wedi hen arfer â pheidio â chaniatáu i bobl ymddwyn yn anghyfrifol yn yr ychydig funudau cyn iddynt gau am 10 o'r gloch. Bydd ein system yn caniatáu i bobl orffen eu diodydd, gorffen eu bwyd, dod â'u noson i ben a gwneud eu ffordd adref. Dyna'r ffordd y mae’r rhan fwyaf o bobl sy'n mynd allan am noson yma yng Nghymru yn ymddwyn yn barod. Nid oeddwn yn dymuno gwneud eu bywydau’n anoddach wrth inni barhau i fynd i’r afael â’r lleiafrif o bobl yng Nghymru sydd, wrth i'r noson fynd yn ei blaen, wedi bod yn yfed alcohol i'r fath raddau fel na allant gofio ble maent wedi bod, a phwy y maent wedi'u cyfarfod, ac sydd, drwy hynny, yn achosi effaith gwbl anghymesur ar eraill.
Yn ein cyfarfod neithiwr, buom yn trafod, wrth gwrs, a oedd angen dull rhanbarthol yng Nghymru bellach. Roedd yn gyfarfod defnyddiol iawn; roeddwn yn ddiolchgar iawn i'r holl asiantaethau a roddodd amser i'w fynychu. Fel y dywedais yn fy natganiad, Lywydd, y farn gyffredinol oedd nad ydym wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto, fod gan yr awdurdodau lleol fesurau lleol y gallant eu rhoi ar waith ochr yn ochr â'r mesurau cenedlaethol newydd a amlinellais yn fy natganiad i'r Aelodau. Ond roedd y pwyslais hefyd ar yr angen inni gadw llygad ar y ffigurau, gan roi camau ar waith ar unwaith os oes angen, ac os bydd angen camau pellach i ddiogelu iechyd y cyhoedd, ni fyddwn yn oedi rhag eu cymryd.
Gadewch i mi gadarnhau'r pwyntiau pwysig a wnaeth Andrew R.T. Davies ynglŷn â’r GIG yn parhau ar agor. Mae cymaint o waith caled wedi’i wneud yn y GIG i greu mannau diogel rhag COVID-19, i roi mesurau diogelwch newydd ar waith fel y gall pobl sydd angen triniaethau ar gyfer cyflyrau eraill deimlo’n hyderus wrth ddod i’w cael, a dyna’n sicr yw’r neges gan y GIG yng Nghymru. Os oes angen triniaeth arnoch, cofiwch fod y GIG yn dal yno i chi yng Nghymru.
Yn olaf, ar bwynt Andrew R.T. Davies ynglŷn â myfyrwyr, mae'n llygad ei le; pan fo pobl 18 oed yn mynd i'r brifysgol, mae'n antur wych yn eu bywydau. Yn anffodus, bydd yr antur honno'n wahanol iawn eleni. Rydym yn gweithio'n agos iawn gyda'r holl sefydliadau addysg uwch yma yng Nghymru i sicrhau y bydd y myfyrwyr sy'n dod o rannau eraill o'r Deyrnas Unedig ac o dramor yn dal i gael profiad cystal ag y gallwn ei roi iddynt, er bod angen iddynt hwythau chwarae eu rhan yn cadw eu hunain yn ddiogel a pheidio â chreu risgiau diangen i bobl eraill yn yr ardaloedd y byddant yn byw ynddynt, ac yn anochel, bydd ganddynt eu pryderon eu hunain ynghylch yr hyn a allai ddigwydd yn y dyfodol.

Rwy'n croesawu'r cyfle hwn i drafod y mesurau ar gyfer Cymru gyfan a gyhoeddwyd ddoe gan y Prif Weinidog. Fodd bynnag, hoffwn innau gofnodi pa mor annerbyniol yw’r ffaith na chawsom gyfle i wneud hyn ddoe. Mae'r Senedd wedi cael ei gwthio i'r cyrion dro ar ôl tro o blaid llywodraethu drwy friffiau i'r wasg. Nid oedd yn wir, fel y dywedwyd wrthych, Lywydd, na allem drafod hyn neithiwr gan nad oedd y Prif Weinidog wedi penderfynu bryd hynny, oherwydd o fewn munudau yn llythrennol i adael y Siambr ar ôl i'r trafodion ddod i ben, dywedwyd wrthyf mewn cryn fanylder gan y BBC beth oedd y Llywodraeth wedi'i benderfynu. Yn ogystal â dangos diffyg parch tuag atoch chi, Lywydd, mae hyn yn tanseilio'r sefydliad hwn a'n rolau fel Aelodau etholedig, mae'n atal craffu democrataidd priodol ac mae'n erydu hyder. Ac os yw'r Prif Weinidog am ddadlau’n groes, efallai y gall ddweud wrthym pa bryd y recordiodd y neges a recordiwyd ymlaen llaw a ddarlledwyd wedyn i'r genedl.
Gan droi at gynnwys y cyhoeddiad, rwy'n cytuno'n llwyr â'r Prif Weinidog pan ddywed fod posibilrwydd gwirioneddol fod yn rhaid i bob un ohonom fod o ddifrif ynglŷn â'r ffaith y gallai’r feirws ailgydio unwaith eto yn ein cymunedau yng Nghymru. Ymddengys i ni, fodd bynnag, yn y cyhoeddiad neithiwr o leiaf, fod y Llywodraeth yn anghytuno â'r cyngor a roddwyd i Weinidogion gan y gell cyngor technegol, sy'n nodi yn eu hadroddiad diweddaraf a gyhoeddwyd ddoe y gall ymateb cynharach a mwy cynhwysfawr atal cyfnodau hir o gyfyngiadau symud. Ac mae'r dystiolaeth sydd ger ein bron, y rheswm pam ein bod yn cael y datganiad hwn, yn awgrymu nad yw'r ymateb hyd yma wedi bod yn gynnar nac yn gynhwysfawr. Fel y dywed cyn brif swyddog meddygol Cymru heddiw, mae’r don gynyddol o achosion yng Nghymru yn awgrymu efallai nad yw’r ymateb yng Nghymru wedi bod yn ddigon gofalus. Roedd gennych system goleuadau traffig, Brif Weinidog, ond mae'n edrych fel pe bai'r goleuadau wedi diffodd. Nid oedd unrhyw sôn am y system goleuadau traffig honno na'r map ffordd yn y datganiad ddoe. Ac os ydym am gymryd beirniadaeth y Fonesig Deirdre Hine o ddifrif, fel y dylem yn sicr, ni allwn fod yn llugoer wrth ymateb i ail don lawn o COVID mewn llawer o’n cymunedau, ac ni allwn ychwaith gael dull un maint addas i bawb o weithredu, gan nad yw hynny’n ystyried y map COVID dargyfeiriol o Gymru, fel y dywedasoch.
Lle mae angen mesurau arbennig, mae angen iddynt greu gwahaniaeth, nid pennawd. Arweiniodd yr amser cau o 10 p.m. ar gyfer tafarndai a bwytai a gyflwynwyd yn Antwerp i fynd i'r afael â chynnydd graddol mewn achosion o’r coronafeirws at ostyngiad parhaus ym mis Awst, ond fe’i cyflwynwyd ochr yn ochr â chyrffyw cyflawn, cyfyngiadau symud dros nos i bob pwrpas, o 11 p.m. ymlaen. Beth yw'r dystiolaeth y bydd y mesur a gyhoeddwyd neithiwr ar gyfer Cymru gyfan yn cael yr effaith rydych yn dymuno’i gweld? Lle mae gennym gyfyngiadau lleol ar waith yng Nghymru, dylem yn sicr fynd ymhellach—ymhellach o lawer—drwy gau tafarndai a chlybiau dros dro, neu'n gynharach o leiaf, gyda chymorth cysylltiedig sector benodol. Ac yn yr ardaloedd hyn, dylid cyfyngu ar werthiant alcohol mewn siopau diodydd trwyddedig yn gynharach o lawer, i 6 p.m. neu 7 p.m., sef yr hwyraf y gellir prynu alcohol mewn siopau diodydd trwyddedig yn Sweden.
Nid yw'r canllawiau ar deithio yn glir nac yn gyson ar hyn o bryd. Ar raglen Today y bore yma, dywedasoch nad oeddech yn atal pobl rhag mynd ar wyliau, ond mai'r apêl gyffredinol yw i bobl beidio â gwneud siwrneiau nad ydynt yn hanfodol. Sut y mae eu diffinio? A all pobl ymweld â'u teulu, gyrru i fannau prydferth, i'r dafarn, neu deithio yn y car i chwarae rownd o golff? Mae'n ben-blwydd arnaf heddiw, Brif Weinidog, ac roeddwn yn bwriadu mynd gyda fy mhartner i fwyty lleol—a ddylwn i ganslo nawr? Dyma'r cwestiynau y mae pobl yn eu gofyn i’w hunain ledled Cymru. Yn amlwg, mae'n gwneud synnwyr i roi'r gorau i deithio o ardaloedd risg uchel, ond mae'n rhaid i hynny gynnwys ardaloedd nad ydynt yng Nghymru. Ni allwch fynd i Ddinbych-y-pysgod o Flaenau Gwent, ond gallwch fynd yno o Bolton.
Nawr, mae cyfyngiadau symud cenedlaethol yn rhywbeth y dylai pob un ohonom fod yn awyddus i’w hosgoi. Os oes ffenestr, mae'n rhaid i ni fanteisio arni nawr, yn ddi-oed a chyda chamau llym wedi’u targedu, wedi’u hategu gan strategaeth gyfathrebu gynhwysfawr, a ddylai gynnwys adfer cynadleddau newyddion dyddiol. Dylai Gweinidogion fabwysiadu'r dull Gwyddelig clir ond addasadwy, sy'n cynnwys cymhwyso pum lefel ar sail leol. Mae'n bryd troi'r system goleuadau traffig honno yn ôl ymlaen, Brif Weinidog, cyn y bydd Cymru gyfan yn fflachio'n goch unwaith eto.

Wel, Lywydd, fe welaf a oes unrhyw beth yn yr hyn y mae'r Aelod wedi'i ddweud y gallaf ymateb yn gadarnhaol iddo. Rwy’n gwadu unrhyw ddiffyg parch yn llwyr. Mae'r Llywodraeth hon wedi ateb cwestiynau ar lawr y Senedd drwy gydol argyfwng y coronafeirws, gan gynnwys drwy gydol y toriad. Rydym wedi bod ar gael i'r Senedd hon i raddau mwy nag unrhyw Senedd arall yn y Deyrnas Unedig o ran eu gallu i holi’r Gweinidogion sy'n gyfrifol yn y gwahanol fforymau democrataidd hynny. Buom yn gwneud penderfyniadau yma, fel y dywedais, hyd nes yn hwyr neithiwr. Nid wyf yn gyfrifol am yr amser y mae'r BBC yn mynnu bod deunydd yn cael ei ddarparu iddynt; nid yw hwnnw'n benderfyniad rwy'n ei wneud, mae'n benderfyniad y mae darlledwyr yn ei wneud oherwydd eu rhwymedigaethau amserlennu, a gwnaethom wthio hynny i'r eithaf er mwyn ceisio gwneud penderfyniadau yn y ffordd y credaf fod angen eu gwneud yng Nghymru. Ac rwy’n falch iawn o fod yma y prynhawn yma, ar y cyfle cyntaf, yn ateb cwestiynau’r Aelodau.
O ran gweddill cyfraniad Adam Price, nid wyf yn hollol siŵr beth i'w wneud ohono, Lywydd. Gofynnodd imi ddilyn cyngor prif swyddog meddygol a oedd yn brif swyddog meddygol 20 mlynedd yn ôl pan fo gennyf brif swyddog meddygol yma heddiw y gallaf gael ei gyngor a gwneud fy ngorau i'w ddilyn.
Mae'n cwyno am bobl yn clywed pethau mewn cynadleddau newyddion yn hytrach nag yn y Senedd, ac yna'n fy annog i ailgyflwyno cynadleddau newyddion bob diwrnod o'r wythnos. Dywed nad yw un maint yn addas i bawb, ac yna mae’n fy annog i fynd ymhellach o lawer wrth gyfyngu ar y rhyddid sydd ar gael i bobl yn eu bywydau bob dydd yng Nghymru. Wel, nid wyf yn cytuno ag ef. Ni chredaf ei fod yn cydymffurfio â'r rhwymedigaeth sydd gennym o dan y rheoliadau yng Nghymru i fod yn gymesur ym mhob cam a gymerwn, i bwyso a mesur y risg i iechyd y cyhoedd, ac yna i weithredu mesurau y credwn eu bod yn gymesur â'r risg honno. Dyma pam y bydd gennym ddull gweithredu yng Nghymru sy'n parhau i fod yn ofalus. Sawl gwaith ar lawr y Senedd y mae'r Aelodau wedi fy annog i beidio â bod mor ofalus, i beidio â llusgo ar ôl—fel y mae pobl wedi’i ddweud wrthyf—pan fo rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig wedi mynd ymhellach, gan gynnwys gan arweinydd Plaid Cymru ei hun, pan oedd yn nodi’r Alban fel enghraifft? Mae ein dull gofalus, pwyllog wedi ein rhoi mewn sefyllfa dda. Byddwn yn parhau i fod yn gymesur i’r graddau mwyaf posibl yn y penderfyniadau a wnawn.
Mae'r model Gwyddelig y cyfeiriodd yr Aelod ato, ymhlith ei lu o gyfeiriadau eraill at leoedd nad oes gennyf gyfrifoldeb o gwbl amdanynt, yn Antwerp a Sweden a rhannau eraill o'i brosbectws teithio rhyngwladol—. Yn Iwerddon, maent wedi gorfod adolygu eu model mor aml fel ei bod yn anodd iawn, rwy'n credu, i bobl ddal i fyny â'r newidiadau sy'n cael eu gwneud. Er symlrwydd ac er mwyn galluogi pobl yng Nghymru i gael unrhyw obaith o ddeall y rheolau rydym yn gofyn iddynt gadw atynt, rydym yn ceisio gwneud y newidiadau hynny mor anaml â phosibl. Dyna'r trywydd rydym yn parhau i'w ddilyn yma yng Nghymru, ac mae'r cyhoeddiadau a wnaed ac yr adroddwyd amdanynt i'r Senedd heddiw yn gyson â'r dull hwnnw o weithredu.

Brif Weinidog, fe ddywedodd Andrew R.T. Davies, yn hael iawn yn fy marn i, ei fod yn gresynu'n arw nad oeddech mewn sefyllfa i wneud y cyhoeddiad i'r Senedd ddoe. Onid y realiti, fel y'i disgrifiwyd gan Adam Price, oedd ei bod yn well gennych beidio â gwneud hynny? Yn hytrach, roedd yn well gennych roi'r cyfweliad a recordiwyd ymlaen llaw, gan ddweud yr hyn rydych newydd ei ddweud yn awr, sef, fwy neu lai yr hyn y gallech fod wedi'i ddweud wrth y Senedd ddoe. Roedd yn well gennych roi'r cyfweliad hwnnw i'r BBC oherwydd eich bod eisiau gwneud eich cyhoeddiad i'r genedl drwy'r BBC yn hytrach na'r Senedd. Ac os nad yw hynny'n wir, a allwch chi ateb ei gwestiwn ynglŷn â pha bryd yr anfonoch chi'r fideo o'ch araith a recordiwyd ymlaen llaw at y BBC?
Nawr, nid ydych eisiau crybwyll yr amcanestyniad o chwe mis a roddwyd, rwy'n credu, gan Lywodraeth y DU ar gyfer Lloegr, ac onid y rheswm am hynny yw oherwydd bod y cyfyngiadau hyn yn amhenodol i raddau helaeth? Onid yw eich strategaeth i beidio â pharhau i gadw'r economi—a chymdeithas i raddau mwy neu lai—dan gyfyngiadau symud am gyfnod amhenodol, gan atal y feirws i bob golwg, yn gwbl wahanol i'r hyn a ddywedwyd wrthym pan osodwyd y cyfyngiadau symud am y tro cyntaf, sef mai diogelu capasiti yn y GIG oedd y bwriad? A ydych yn bwriadu parhau i wneud hynny hyd nes y ceir brechlyn—os yw'n gweithio, os yw'n ddibynadwy—neu hyd nes y ceir y profion dyddiol ar gost ragamcanol o £100 biliwn? Onid y realiti yw bod costau'r hyn rydych wedi'i wneud yn uwch na'r hyn rydych wedi bod yn ceisio'i gyflawni drwyddynt? Clywsom Andrew R.T. Davies yn dweud bod gostyngiad o 62 y cant wedi bod yn nifer y llawdriniaethau yng Nghymru. Rydym wedi gweld 16,000 yn llai o atgyfeiriadau canser. Yn ôl data Cymru a Lloegr ar gyfer yr wythnosau diwethaf, rydym wedi gweld llawer mwy o bobl yn cyflawni hunanladdiad na'r nifer sy'n marw o COVID. Am ba hyd y mae hyn yn mynd i barhau? Ni allwch roi ateb i ni ar hynny. Ac rydych yn dweud eich bod eisiau dibynnu ar grebwyll pobl, rydych eisiau i bobl fod yn gyfrifol, ond mewn gwirionedd rydych yn dweud pethau wrthynt wedyn—. Rydych yn beirniadu Iwerddon am amrywio pethau fel na all pobl ddal i fyny, ond beth ar y ddaear y credwch sydd wedi bod yn digwydd yma gyda'r niferoedd enfawr o reoliadau a chanllawiau amrywiol, sy'n aml yn anghyson â'i gilydd, yn ogystal â'r gwahaniaethau ymylol iawn yn aml rhyngom a Lloegr, pan fyddai wedi bod yn llawer haws cyfathrebu pe bai dull cyson wedi'i fabwysiadu? Felly, mae gwrthdaro rhwng hynny a dweud, mewn gwirionedd, eich bod eisiau i bobl fod yn gyfrifol. Sut y gall pobl fod yn gyfrifol pan fo'n rhaid iddynt gydymffurfio ag ystod eang o bethau sy'n anodd iawn dal i fyny â hwy, hyd yn oed i'r rhai sy'n canolbwyntio'n galed ar hynny?
Ac yn olaf gennyf fi ar bobl a warchodir, fe ddywedwch y gallai'r prif swyddog meddygol fod yn ysgrifennu at bobl eto. Nid yw'n glir beth y bydd yn ei ddweud wrthynt, ond y realiti yw iddo ddweud wrthynt am barhau i warchod tan 16 Awst ac mae nifer yr achosion o'r feirws bellach yn sylweddol uwch na'r hyn ydoedd bryd hynny. Rwy'n credu eich bod wedi dweud bod y llythyr hwnnw'n rhoi ychydig wythnosau o rybudd i bobl a oedd wedi parhau i warchod tan 16 Awst, a'r rheswm pam y mae'n anodd iawn i bobl warchod eto yn awr yw oherwydd eu bod wedi gorfod parhau i wneud hynny am sawl wythnos pan oedd nifer yr achosion o'r feirws yn isel, ac yn llawer is na'r hyn ydyw ar hyn o bryd. Felly, oni fyddai'n fwy synhwyrol i'r bobl dan sylw farnu drostynt eu hunain ynglŷn â risgiau ac ystyried drostynt eu hunain a ddylent fod yn gwarchod?

Lywydd, gofynnodd y Prif Weinidog i'r BBC ddoe am amser i annerch y wlad o ystyried y sefyllfa roeddem yn ei hwynebu. Awgrymodd y BBC y dylai arweinydd y Llywodraeth yma yng Nghymru wneud anerchiad tebyg i bobl yng Nghymru. Credaf fod hynny'n deyrnged i'r Senedd ac i ddatganoli: y ffaith bod y BBC yn credu y byddai pobl yng Nghymru, gyda Llywodraeth ein hunain, eisiau clywed gan arweinydd y Llywodraeth. Ac yn bell o fod yn gystadleuaeth rhwng y Senedd a ffyrdd eraill o roi gwybod i'n cyd-ddinasyddion ynglŷn â newidiadau, rwy'n credu o ddifrif y dylai'r Aelodau ei ystyried yn arwydd o'r ffordd y mae datganoli, gwaith y Senedd, y ffaith bod gennym ein democratiaeth ein hunain yma yng Nghymru, wedi bwrw gwraidd yma yng Nghymru, fod y BBC o'r farn mai dyna'r peth iawn i'w wneud. Rwyf wedi dod yma i ateb eich cwestiynau cyn gynted ag y gallwn wneud hynny ac ni welaf fod yn rhaid i mi ymddiheuro am ddim o gwbl yn hynny o beth.
Nid yw'r Aelod wedi deall y sefyllfa mewn perthynas â'r mater o chwe mis. Y rheswm nad wyf yn dweud chwe mis yw oherwydd fy mod eisiau adolygu'r mesurau hyn bob tair wythnos, ac os yw'n bosibl eu codi'n gynt, dyna rwyf eisiau ei wneud. Mae'r gwirionedd fwy neu lai'n gwbl groes i'r hyn y mae'n ei awgrymu: rwyf eisiau codi'r cyfyngiadau ar fywydau pobl cyn gynted ag y gallwn ei wneud yn ddiogel, ac nid wyf eisiau dweud wrth bobl y gallai hynny fod chwe mis i ffwrdd os gellid gwneud hynny'n gynt rhwng yr ymdrechion y gallwn ni i gyd eu gwneud gyda'n gilydd. Dyna fy uchelgais ac mae hynny wedi bod yn wir ers y cychwyn. Rwy'n bryderus iawn bob tro y byddwn yn gwneud penderfyniad i gyfyngu ar ryddid pobl, ac nid ydym ond yn gwneud hynny oherwydd yr amseroedd eithriadol rydym yn byw ynddynt a'r risgiau i eraill. :Po gynharaf y gallwn adfer y rhyddid hwnnw i bobl, gorau oll fydd y sefyllfa yn fy marn i. Dyna'r strategaeth rwy'n ei dilyn ac nid dyna oedd yr Aelod yn ei awgrymu o gwbl.
Mewn ffordd nad wyf yn credu y gall ef ei chydnabod, pwyntiai ei ddau gwestiwn olaf i mi i gyfeiriadau hollol wahanol i'w gilydd. Dechreuodd ar sail y byddwn yn cytuno â hi: mae coronafeirws yn achosi mwy nag un math o niwed ac mae peidio â mynd i gael archwiliad neu driniaeth yn y GIG at ddibenion nad ydynt yn ymwneud â COVID wedi bod yn un o'r mathau o niwed a achoswyd gan y coronafeirws. Fel y dywedais yn fy ateb i Andrew R.T. Davies, mae'r GIG yng Nghymru ar agor i bobl ac rwy'n gobeithio'n fawr y byddant yn ei ddefnyddio. Ar ôl cydnabod bod mwy nag un math o niwed, roedd eisiau i mi ailosod set gyffredinol o gyfyngiadau y gwyddom eu bod wedi achosi niwed i bobl yn ogystal â'r amddiffyniadau roedd y cyfyngiadau hynny'n eu cynnig, ar unigolion a warchodir. Felly, rydym wedi rhoi cyngor i unigolion a warchodir yn unol â'r cyngor a gawsom gan ein prif swyddog meddygol a'r holl brif swyddogion meddygol eraill ledled y Deyrnas Unedig.
Ein cyngor ni o hyd i unigolion a warchodir yw y dylent gymryd gofal arbennig, y dylent ofyn cwestiynau hyd yn oed yn fwy treiddgar i'w hunain ynglŷn â phwy y maent yn eu cyfarfod a lle maent yn mynd, ond ni chredwn ei bod yn gymesur yn awr inni ddweud wrthynt na ddylent adael eu cartrefi i wneud unrhyw ymarfer corff, ac os ydynt yn teimlo'n ddigon hyderus i wneud hynny, gallent fynd, er enghraifft, i gasglu eu presgripsiynau eu hunain, a hynny oherwydd ein bod yn ceisio cydbwyso'r mathau gwahanol o niwed. Mae'r niwed a ddaw o ganlyniad i bobl â chyflyrau iechyd bregus yn cael eu hamlygu i'r coronafeirws yn real iawn. Mae'r niwed a ddaw o ddweud wrth bobl na ddylent byth adael eu cartrefi'n real hefyd, o ran yr effaith ar ymdeimlad y bobl hynny o lesiant ac unigedd. Mae'r cyngor rydym yn ei roi i unigolion a warchodir, ac y gallai'r prif swyddog meddygol fod eisiau ei ailadrodd a'i ddiweddaru mewn unrhyw lythyr newydd y gallai ei anfon, wedi'i gynllunio i gadw cydbwysedd rhwng y pethau hynny, yn yr un modd ag y mae angen cadw cydbwysedd—ac rwy'n cytuno â'r Aelod yn hyn o beth—yn ein cyngor ni i bobl ynglŷn â defnyddio'r GIG hefyd.
Diolch yn fawr iawn, ac rwy'n croesawu'r ffaith bod y Prif Weinidog wedi dod yma y prynhawn yma i wneud y datganiad hwn. Brif Weinidog, ym Mlaenau Gwent, mae pobl yn deall ac yn cefnogi'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu hargymell, ond mae'n amlwg fod ganddynt rai cwestiynau. Efallai mai'r cyntaf o'r cwestiynau hynny yw un am y cyfyngiadau teithio, a byddwn yn ddiolchgar pe gallech egluro pam eich bod yn cyfyngu ar deithio o'r fwrdeistref i rannau eraill o Gymru, ac i ardaloedd eraill. Byddai hynny'n ddefnyddiol iawn.
Rydym hefyd wedi trafod profion droeon yn y Senedd hon yn ystod yr wythnosau a'r misoedd diwethaf, ac roedd y Gweinidog iechyd yn glir iawn ddoe y bydd adnoddau pellach yn cael eu rhoi tuag at brofi ar hyn o bryd. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallech amlinellu sut y gwelwch unedau symudol neu gyfleusterau profi galw i mewn yn cael eu datblygu mewn ardaloedd lle ceir y cyfyngiadau ychwanegol hyn.
Ac roeddech yn cyfeirio at orfodaeth yn eich datganiad: mae'n hanfodol bwysig fod y cyfyngiadau hyn yn cael eu gorfodi'n briodol. A yw'n bosibl cael mwy o adnoddau gan Lywodraeth Cymru i alluogi a helpu llywodraeth leol gyda gorfodaeth, fel y gallwn sicrhau bod pawb yn chwarae'n deg a bod pawb yn gyfartal yma? Oherwydd credaf fod pobl wedi cael chwe mis o gyfyngiadau ar eu bywydau bellach, ac maent eisiau teimlo bod pawb yn gwneud eu rhan.
Ac yn olaf, Brif Weinidog, hoffai pobl wybod pa bryd y bwriadwch adolygu'r cyfyngiadau a'r rheoliadau hyn, fel y gall pobl edrych ymlaen at ddeall y strwythur y mae'r rheoliadau hyn yn gweithredu ynddo. Diolch.

Lywydd, a gaf fi ddiolch i Alun Davies am yr holl gwestiynau perthnasol iawn hynny, a diolch i'r boblogaeth y mae'n ei chynrychioli yma yn y Senedd am eu hymrwymiad i chwarae eu rhan yn yr ymdrechion sydd eu hangen i atal y feirws hwn ac adfer rheolaeth arno yn ne-ddwyrain Cymru unwaith eto? Lywydd, mae Blaenau Gwent—fel y gŵyr Aelodau—yn un o'r ardaloedd sy'n ddarostyngedig i gyfyngiadau mwy helaeth ar fywydau pobl na gweddill Cymru, ac mae hynny'n gofyn llawer gan bobl, ac nid wyf yn bychanu hynny o gwbl. Mae'r rheolau'n ei gwneud yn ofynnol i bobl beidio â mynd i un o'r ardaloedd bwrdeistref sirol hynny na'i gadael, a hynny er mwyn ceisio atal lledaeniad y feirws hwn. Mae'r feirws yn lledaenu pan fydd pobl yn cyfarfod a phan fydd pobl yn teithio, ac mae ein hymdrechion wedi'u hanelu at gyfyngu'r coronafeirws i ardal ddaearyddol mor fach ag y gallwn ei rheoli, ac mae'r gofyniad mawr i bobl yn yr ardaloedd hynny gyfyngu ar eu teithio ac eithrio at ddibenion a nodwyd yn benodol yn rhan o'r cyfraniad rydym yn gofyn iddynt ei wneud.
Gwelais ffigurau ddoe, Lywydd, sy'n dangos y bu gostyngiad o 8 y cant yn nifer y teithiau a wnaed i Gaerffili ac oddi yno yn ystod yr wythnos gyntaf o gyfyngiadau yn y fwrdeistref sirol honno, ac mae hynny'n dangos y ffordd y mae pobl yn barod i wneud eu rhan, ac rwy'n siŵr y bydd pobl ym Mlaenau Gwent yn barod i wneud hynny ac eisiau gwneud hynny hefyd.
Ar brofi, bydd yr Aelodau wedi clywed gan y Gweinidog iechyd ddoe am y camau rydym yn eu cymryd i gynyddu capasiti yn system Cymru i symud profion i mewn i system Cymru, i ddefnyddio unedau symudol yn y mannau lle mae eu hangen fwyaf, i weld a allwn ddod â mwy o gapasiti symudol i Gymru er mwyn gallu cynnal profion lle mae eu hangen fwyaf.
Lywydd, a gaf fi gytuno'n llwyr ag Alun Davies ynglŷn â mater gorfodi? Mae'n fater o chwarae teg, fel y dywedodd. Mae'r rhan fwyaf o bobl yng Nghymru eisoes yn cydymffurfio â'r rheolau a'r canllawiau, ac yn gwneud hynny'n gydwybodol. Lle ceir pobl nad ydynt yn deall y rheolau neu sy'n ei chael hi'n anodd eu dilyn, rwy'n llwyr gefnogi'r dull a fabwysiadwyd gan ein heddluoedd a'n hawdurdodau lleol sef addysgu, darparu gwybodaeth a pherswadio yn gyntaf. Ond i'r bobl sy'n torri'r rheolau y mae pawb arall yn eu dilyn, yn gyson yn ymwybodol ac yn fwriadol, mae arnaf ofn ei bod hi'n iawn, ar ran pawb arall sy'n dilyn y rheolau, fod camau gorfodi priodol yn cael eu cymryd. Ddoe, gyda'n cymheiriaid yn yr awdurdod lleol, trafodasom ffyrdd y gallwn eu helpu gydag adnoddau i wella'r broses orfodi. Fe'i gwneuthum yn glir unwaith eto i'n cydweithwyr yn yr heddlu, os oes unrhyw beth pellach y gallem ei wneud i'w cynorthwyo yn y gwaith anodd hwnnw, y byddem yn gwneud hynny. Dewis olaf yw cymryd y camau hynny i ni yng Nghymru, ond lle mae angen y camau hynny, dyna'r camau y byddwn yn eu cymryd.
Ac yn olaf, i ateb y cwestiwn am yr amserlen, bydd y cyfyngiadau symud lleol yn cael eu hadolygu bob pythefnos yn yr ardaloedd hynny; bydd y cyfyngiadau ledled Cymru—y darlun cenedlaethol—yn parhau i gael ei adolygu bob tair wythnos yma yng Nghymru.
A gaf fi ddiolch i chi am eich datganiad, Brif Weinidog? Mae'n dod ar adeg bryderus iawn i lawer o bobl gyda'r cynnydd diweddar yn nifer yr achosion positif. Rwyf braidd yn bryderus, serch hynny, ynglŷn â rhai o'r manylion yn eich datganiad. Rydych yn cyfeirio at gyfradd bresennol o 46.8 o achosion o heintiau positif ym mhob 100,000 o'r boblogaeth yn eich datganiad, ac eto mae'r data a gyhoeddwyd heddiw gan Iechyd Cyhoeddus Cymru ar eu tudalen Tableau sydd ar gael i'r cyhoedd, yn dweud mai 32.1 achos yn unig ym mhob 100,000 yw'r gyfradd heintio. A gaf fi ofyn pam fod anghysondeb yn y data, ac os yw'n uwch, pam nad yw'r wybodaeth honno ar gael i'r cyhoedd? Rwy'n siŵr y cytunwch â mi fod angen inni gael hyder yn y ffigurau hyn os ydym am annog y cyhoedd i weithio gyda'r awdurdodau cyhoeddus er mwyn cael y canlyniad rydym ei eisiau sef gostyngiad yn y cyfraddau heintio hyn.
A gaf fi ofyn hefyd, ar ran busnesau a thrigolion yn fy etholaeth sy'n dibynnu'n drwm ar dwristiaeth fel rhan o'r economi, pa neges yr hoffech ei hanfon at ymwelwyr posibl â'n cymunedau? Oherwydd fe ddywedoch chi'n glir iawn yn y Senedd ddoe, yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog, eich bod eisiau i bobl wneud yn siŵr fod eu teithiau'n hanfodol mewn gwirionedd. Nawr, rwyf wedi clywed ac wedi derbyn yr hyn rydych wedi'i ddweud wrth Aelodau eraill yn y Siambr hon, ond rwy'n credu ei bod yn ddryslyd iawn i bobl eich bod yn dweud mai dim ond teithiau hanfodol y dylai pobl eu gwneud, ac eto rydym yn caniatáu i bobl a allai fod yn dod o ardaloedd sydd â niferoedd uchel o achosion o'r haint y tu allan i Gymru fynd i rai o'r cymunedau hyn sydd â llawer o bobl hŷn yn byw ynddynt. Felly, pa neges yr hoffech i ni ei chyfleu i fusnesau ac i ymwelwyr?

Lywydd, unwaith eto, a gaf fi ddiolch i Darren Millar am y cwestiynau pwysig hynny? Rwy'n cytuno â'i sylwadau agoriadol fod hwn yn gyfnod pryderus, ac mae arnaf ofn ei fod yn iawn y dylem boeni o ystyried y ffigurau rydym yn eu gweld.
Y ffigur a ddyfynnais, Lywydd—y 46.8 y cant—yw'r ffigur diweddaraf sydd gennyf. Cynigir gwybodaeth reoli i mi sydd ar gael cyn y ffigurau a ddefnyddir yn gyhoeddus, ac maent yn cael eu profi ymhellach cyn iddynt gael eu cyhoeddi, a hynny oherwydd fy mod eisiau rhoi'r wybodaeth orau a mwyaf diweddar sydd gennyf i Aelodau'r Senedd. Mewn rhai ffyrdd, fel y gwn y bydd Darren Millar yn cydnabod, y duedd yw'r peth pwysicaf, yn hytrach na'r nifer absoliwt, ac mae'r duedd ar i fyny yma yng Nghymru. Ddeng niwrnod yn ôl, pan wnaethom y penderfyniad i wneud gorchuddion wyneb yn orfodol mewn siopau a mannau cyhoeddus dan do, roeddem newydd gyrraedd 20 achos ym mhob 100,000 yng Nghymru. Mae arnaf ofn fod y ffigur hwnnw wedi codi ers hynny. Mae cornel de-ddwyrain Cymru wedi effeithio arno. Nid yw'n adlewyrchiad o rai rhannau o Gymru, ond mae'r duedd yn bwysig i'w nodi.
Mae twristiaeth yn fater anodd. Rwyf wedi ei drafod yn uniongyrchol â'r Aelod droeon oherwydd, fel y dywed, mae twristiaeth yn rhan mor bwysig o economi leol yr ardal y mae'n ei chynrychioli yng Nghymru. Y newyddion da yw ein bod wedi cael twristiaid yn dod i Gymru o rannau eraill o'r Deyrnas Unedig ers rhan gyntaf mis Gorffennaf, ac nid oes tystiolaeth fod hynny wedi arwain at gynnydd sydyn yn nifer yr heintiau yn y rhannau o Gymru y mae pobl yn ymweld â hwy amlaf. Yn wir, mae'r coronafeirws yn parhau i fod ar ei isaf yn y lleoedd y mae twristiaid yn ymweld â hwy amlaf. Serch hynny wrth gwrs, rwy'n deall bod pobl leol yn bryderus pan ddaw ymwelwyr o rannau eraill—boed yng Nghymru neu'r tu hwnt—lle mae cyfraddau coronafeirws yn uwch. Felly, mae ein neges yn parhau i fod yr un peth ar hyn o bryd: dewch i Gymru'n ddiogel. Os ydych yn dod i Gymru, gwnewch yn siŵr eich bod yn gwneud yr holl bethau y byddem yn disgwyl i'n cyd-ddinasyddion eu gwneud i gadw eu hunain a phobl eraill yn ddiogel. Drwy wneud hynny, gall pobl fwynhau Cymru a gwneud cyfraniad i economïau lleol ac i swyddi heb greu perygl.
Ddoe, gofynnais i Brif Weinidog y DU adleisio neges yn gofyn i bobl feddwl yn ofalus am deithiau, yn enwedig o'r lleoedd yn Lloegr lle mae coronafeirws hyd yn oed yn fwy cyffredin na'r hyn ydyw yn ne-ddwyrain Cymru. Mae arnaf ofn nad oedd yn fodlon gwneud hynny. Fy neges i bobl yng Nghymru yw nad yw'n ymwneud â rheol; nid yw'n ymwneud â phobl yn ceisio profi ffiniau'r hyn a ganiateir. Nid dyna'r ffordd gywir o feddwl am hyn. Y cyfan rwy'n gofyn i bobl yng Nghymru ei wneud yw meddwl yn ofalus am deithiau y gallant fod yn eu gwneud. Os yw'n bosibl ymweld â bwyty, er enghraifft, neu fynd i dafarn yn agos at adref, mae hynny'n fwy doeth na theithio pellter i wneud yr un peth ymhellach i ffwrdd. Dyna'r cwestiynau rwy'n eu gofyn i bobl mewn ffordd sy'n apelio at eu synnwyr cyffredin, wrth iddynt wneud penderfyniadau y gall pobl eu gwneud yn eu bywydau eu hunain, oherwydd po fwyaf o bobl y down i gysylltiad â hwy a'r pellaf y byddwn yn teithio, y mwyaf yw'r risg. Rwy'n credu bod hwnnw'n argymhelliad syml iawn, ac rwy'n teimlo'n hyderus fod ein cyd-ddinasyddion yng Nghymru yn gallu gwneud penderfyniadau o'r fath yn eu bywydau eu hunain.
Brif Weinidog, mae'r pandemig wedi cael effaith fawr ar iechyd meddwl pawb, ac mae llawer ohonom wedi goroesi oherwydd bod nifer yr achosion yn gostwng, ac roeddem yn gallu gweld golau ym mhen draw'r twnnel. Rwy'n poeni'n fawr am effaith gaeaf hir ac anodd ar iechyd meddwl pawb, yn enwedig y rhai sy'n cael eu gwahanu oddi wrth gymorth teulu a ffrindiau, a'n GIG a'n staff gofal cymdeithasol.
Fe ddywedoch chi eto heddiw fod coronafeirws yn achosi mwy nag un math o niwed. Pa gamau y byddwch yn eu cymryd i liniaru'r niwed i iechyd meddwl pawb y gaeaf hwn, a pha sicrwydd y gallwch ei roi y bydd pawb sydd angen cymorth gan wasanaethau iechyd meddwl, boed yn bobl ifanc neu'n oedolion, yn cael y cymorth hwnnw? Gwyddom na ddigwyddodd hyn yn y cyfnod cyntaf o'r pandemig hwn.
A gaf fi hefyd ofyn am bobl sy'n byw gyda dementia? Mae ffigurau ofnadwy marwolaethau gormodol ymhlith pobl sy'n byw gyda dementia wedi dangos effaith unigrwydd ac ynysu yn rhan gyntaf y pandemig hwn. Credaf fod angen cynllun clir i liniaru effaith cyfnod nesaf y pandemig ar bobl sy'n byw gyda dementia. Pa gamau a gymerwch i gyflwyno un? Diolch.

Lywydd, diolch i Lynne Neagle am y pwyntiau pwysig hynny, pwyntiau y mae'n eu codi'n rheolaidd iawn ar lawr y Senedd i sicrhau nad oes yr un ohonom yn anghofio am y dimensiwn pwysig hwnnw. Fe fydd yn gwybod ein bod eisoes yn cymryd camau. Mae ein penderfyniad i beidio â chyfyngu ar allu pobl i gyfarfod yn yr awyr agored yn rhan o'n penderfyniad i barhau i ddefnyddio'r wythnosau sydd ar ôl gennym, pan fo'n bosibl gwneud hynny yn ein hinsawdd ni, er mwyn i bobl allu elwa ar y manteision iechyd meddwl a ddaw o wneud hynny. Roeddwn yn falch tu hwnt yr wythnos diwethaf, o ystyried y tywydd gwych a gawsom, nad oedd pobl Cymru yn yr un sefyllfa â phobl dros y ffin, lle ceir cyfyngiadau sylweddol ar allu pobl i fanteisio ar yr awyr agored. Fe fydd yn gwybod hefyd fod ein rheol chwech yn parhau, y tu allan i'r ardaloedd lle ceir cyfyngiadau symud lleol, i ganiatáu i chwech o bobl o'n haelwyd estynedig gyfarfod â'i gilydd. Unwaith eto, mae anghenion iechyd meddwl a lles yr aelwyd estynedig yn gymhelliant pwerus wrth ddod i'r penderfyniad i beidio â chyfyngu'r aelwydydd hynny ymhellach. Er gwaethaf y pryderon gwirioneddol sydd gennym, rwy'n gobeithio y byddwn yn gallu cynnal y sefyllfa honno'n hirach yma yng Nghymru.
Mae effaith coronafeirws ar iechyd meddwl pobl ifanc wedi bod yn arbennig o bwysig wrth i'r prifysgolion ailddechrau yma yng Nghymru, fel y dywedodd Andrew R.T. Davies yn ei gwestiwn agoriadol. Rydym wedi gweithio'n galed iawn gyda'r sector addysg uwch yma yng Nghymru a chydag Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr, sydd, mae'n rhaid i mi ddweud, wedi cyfrannu'n adeiladol tu hwnt i'r gwaith o sicrhau bod lles a llesiant myfyrwyr sy'n dod yn ôl i Gymru neu sy'n dod i Gymru i astudio yn cael eu diogelu'n briodol, er mwyn sicrhau bod y gwasanaethau ar waith i'r graddau mwyaf sy'n bosibl. Pan ymwelais ag ysgol yma yng Nghaerdydd yr wythnos diwethaf roedd yn galonogol clywed gan staff a myfyrwyr am y ffordd y mae'r buddsoddiad ychwanegol mewn gwasanaethau cwnsela yn ein hysgolion yn sicrhau bod mwy o hynny ar gael i fyfyrwyr yn ein hysgolion y tymor hwn nag ar unrhyw adeg arall yn hanes ein gwasanaeth cwnsela mewn ysgolion.
Yn olaf, i droi at gwestiwn Lynne Neagle ynglŷn â dementia—mater heriol dros ben—mae arnaf ofn nad oes atebion syml ar gael i ni. Rydym yn ei chael hi'n anodd drwy'r amser gyda mater ymweliadau â chartrefi gofal, gan wybod pa mor bwysig ydynt i bobl â dementia yn enwedig, ond gan wybod pa mor agored i niwed yw'r bobl hynny i feirws yn cael ei gludo i amgylchedd sydd wedi'i warchod mor ofalus mewn ffyrdd eraill i ddiogelu iechyd corfforol pobl. Felly, yr hyn rydym yn ei wneud yw gweithio'n agos gyda'r trydydd sector, gyda'n partneriaid yn yr awdurdodau lleol, a'r rheini sy'n cynrychioli barn teuluoedd a phobl sydd â dementia, i sicrhau'r cydbwysedd gorau posibl rhwng diogelu iechyd corfforol y bobl hynny a gwanhau effaith y cyfyngiadau angenrheidiol ar iechyd meddwl a llesiant y boblogaeth honno. Byddai'n dda gennyf pe bai ateb syml i'r broblem, ond gwn nad oes. Mae'n fater o ddeialog gyson a cheisio dod i'r cyfaddawd gorau sy'n bosibl rhwng ein rhwymedigaethau i'r boblogaeth honno, rhwymedigaethau sy'n gwrthdaro'n enbyd.
Yn olaf, Mick Antoniw.
Brif Weinidog, mae gennyf ychydig o bwyntiau. Yn gyntaf, roeddwn yn gwerthfawrogi'r anerchiad i'r genedl yn fawr. Credaf ei fod yn garreg filltir bwysig iawn yn ystod y pandemig hwn.
Tybed a allem gael canllawiau cliriach i'r tafarndai a'r clybiau yn ein hetholaethau. Mae llawer ohonynt yn gofyn cwestiynau. Maent yn awyddus iawn i weithredu o fewn y canllawiau ac i weithredu'n ddiogel ar ran eu cymuned. Mae pethau fel gwasanaeth wrth y bwrdd, dartiau, bingo, lleoliad cadeiriau ac yn y blaen yn faterion pwysig iddynt hwy, a chredaf y byddai unrhyw beth sy'n rhoi mwy o eglurder iddynt yn cael ei werthfawrogi'n fawr.
A gaf fi ofyn am y £500? Pan roesom y swm o £500 i weithwyr gofal, fe fyddwch yn gwybod na allem berswadio Llywodraeth y DU i beidio â didynnu treth arno a'i eithrio rhag effeithio ar fudd-daliadau. A fydd wedi'i eithrio'n llwyr o unrhyw un o'r rheini? Os felly, byddai hynny o leiaf yn gam i'w groesawu y tro hwn.
Ac yn olaf, mewn perthynas â'r rhai sy'n gweithio gartref a gweithwyr sy'n gorfod—pa drafodaethau a gafwyd gyda'r undebau llafur ar hyn? Ac a allwch chi roi ychydig mwy o wybodaeth i ni am y gyfraith Gymreig a fyddai'n cael ei chyflwyno i ddiogelu'r gweithwyr sy'n dewis hunanynysu? Gwyddom o brofiad yn y gorffennol fod rhai wedi bod dan bwysau yn yr amgylchiadau hynny i fynd i'r gwaith. Mae hyn nid yn unig yn tanseilio ymdrechion i fynd i'r afael â'r pandemig, ond mae hefyd yn achosi straen a phryder difrifol iawn ymhlith llawer o'n gweithwyr sydd eisiau gwneud y peth iawn. Ac efallai y gallech egluro'r rhan y gallai undebau llafur ei chwarae yn hyn hefyd. Diolch, Brif Weinidog.

Lywydd, a gaf fi ddiolch i Mick Antoniw am yr hyn a ddywedodd am y wybodaeth y gallasom ei darlledu neithiwr, a'i phwysigrwydd i ddinasyddion Cymru, ond fel y dywedais, rwy'n credu ei bod yn nodi arwyddocâd datganoli ym mywydau pobl yma yng Nghymru? Mae ei gwestiwn am fanylion ar gyfer tafarndai a chlybiau yn dynodi peth o'r cyfyng-gyngor yr atebais rai cwestiynau yn ei gylch y prynhawn yma, ynglŷn â disgwyl y gallwn fod wedi darparu'r holl fanylion hynny, a llawer mwy, tra bod y Senedd yn dal i eistedd ddoe. Rydym wedi treulio'r bore cyfan, a byddwn yn parhau i dreulio mwy o amser eto, yn gweithio gyda'r sectorau hynny er mwyn sicrhau bod gennym yr atebion sydd eu hangen ar y bobl mewn tafarndai a chlybiau a bwytai, ac mewn rhannau eraill o'n heconomi, sydd am wneud y peth iawn. A rhan o'r ffordd rydym wedi gwneud hynny yng Nghymru yw drwy'r dull partneriaeth gymdeithasol, lle rydym yn gweithio gyda phobl i ddod i gasgliadau ac yna'n cyhoeddi'r canlyniadau. A hyd yn oed nawr, nid oes gennyf rai o'r atebion i'r pwyntiau y mae Mick Antoniw wedi'u codi. Ond rwy'n rhoi sicrwydd iddo ein bod yn parhau i weithio gyda'r sector i roi'r holl gymorth y gallwn ei ddarparu i'r bobl sydd am ddilyn y rheolau, sydd am wneud y peth iawn.
Ar y £500, y wybodaeth ddiweddaraf a welais oedd nad oedd Llywodraeth y DU yn bwriadu ei eithrio rhag treth incwm. Rwy'n gresynu at hynny. Credaf fod hwnnw'n benderfyniad arall sy'n gwrth-ddweud, os yw'n wir—ceisio rhoi incwm i bobl fel nad ydynt yn teimlo o dan bwysau i fynd i'r gwaith a mynd ag arian oddi arnynt gyda'r llaw arall. Gadewch inni obeithio nad dyna fydd y canlyniad terfynol. Byddwn yn siarad â Llywodraeth y DU am y mecanweithiau gorau. Bydd Mick Antoniw yn gwybod bod gennym rai manteision yng Nghymru, ac ni wnaethom erioed roi'r gorau i'r gronfa gymdeithasol yma yn y ffordd y gwnaethant droi cefn arni dros y ffin. Defnyddiwyd ein cronfa cymorth dewisol gennym, yn ei etholaeth ei hun i raddau helaeth iawn, yn ôl ym mis Chwefror, i roi'r cymorth gwerth £501,000 y gallasom ei ddarparu i bobl a oedd wedi dioddef llifogydd. A byddwn yn edrych i weld ai'r gronfa cymorth dewisol, sydd wedi gwneud dros 73,600 o daliadau coronafeirws brys i bobl yng Nghymru, gan ddarparu mwy na £4.6 miliwn o gymorth i bobl yn ystod y pandemig hwn, yw'r cyfrwng gorau ar gyfer cael y £500 i bobl cyn gynted â phosibl a chyda chyn lleied o fiwrocratiaeth â phosibl.
Ar weithio gartref, trafodasom hyn y bore yma yn y cyngor partneriaeth gymdeithasol, gyda TUC Cymru a chydweithwyr o'r undebau llafur unigol yn bresennol, ac mae eu cefnogaeth i hynny'n parhau'n bwysig iawn, a byddwn yn gweithio ymhellach gyda hwy i sicrhau bod yr aelodau a chyflogwyr yn deall y rheolau hynny'n iawn. Lywydd, gadewch i mi orffen drwy ddweud fy mod yn credu bod y mwyafrif helaeth o gyflogwyr yng Nghymru wedi gweithio'n galed iawn i ddiogelu eu gweithwyr, ac nid ydynt wedi dymuno eu rhoi o dan bwysau i ddychwelyd i'r gwaith lle gallent weithio'n llwyddiannus o'u cartrefi. Mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, cafwyd enghreifftiau, er enghraifft, lle mae pobl y gofynnwyd iddynt hunanynysu wedi cael eu diswyddo gan eu cyflogwyr. Bydd y rheoliadau y byddwn yn eu rhoi ar waith yng Nghymru yn atal hynny rhag digwydd yma, oherwydd rydym am ei gwneud yn glir ei bod yn ddyletswydd ar gyflogwyr a gweithwyr i hunanynysu pan roddir y cyngor hwnnw iddynt. Rydym am gefnogi'r holl gyflogwyr da yng Nghymru sydd eisoes yn helpu eu gweithwyr i wneud yn union hynny, a lluniwyd ein rheoliadau, fel bob amser, i gefnogi undebau llafur da a chyflogwyr da sydd am wneud y peth iawn.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyllid, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Joyce Watson.
1. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch cyllideb hydref 2020? OQ55560

Ers dechrau'r pandemig, cafwyd saith cyfarfod pedairochrog rhwng y Gweinidogion cyllid, lle buom yn trafod amrywiaeth o faterion, gan gynnwys yr ymateb cyllidol i'r argyfwng, cyllideb hydref Llywodraeth y DU a'r adolygiad cynhwysfawr o wariant sydd ar y ffordd.
Diolch am eich ateb. Ond ar ddechrau pandemig COVID-19, capiodd Llywodraeth Cymru y cynllun cymhwysedd ar gyfer seibiant ardrethi busnes a hepgor pob safle manwerthu, lletygarwch a hamdden gyda gwerth trethadwy o fwy na £0.5 miliwn. Ac roedd dull wedi'i dargedu o'r fath yn galluogi Llywodraeth Cymru i ychwanegu £100 miliwn at y gronfa cadernid economaidd a helpodd, yn ei thro, i ddiogelu miloedd o swyddi a chefnogi miloedd o fusnesau bach a chanolig eu maint yn ystod y cyfnod hwnnw. Ni ddigwyddodd hynny yn Lloegr, ac nid oes ganddynt gronfa cadernid economaidd gyfatebol, felly roedd llawer o'u busnesau ar eu colled. Felly, a gaf fi ofyn ichi, Weinidog, pan fyddwch yn cael eich cylch o drafodaethau gyda Changhellor y DU, a wnewch chi ofyn iddo fabwysiadu ymateb wedi'i dargedu'n well yng nghyllideb yr hydref er mwyn achub y swyddi a'r busnesau sydd fwyaf mewn perygl mewn cynllun dal popeth, lle mae gennych sefyllfa sydd wedi golygu bod archfarchnadoedd mawr, a welodd eu helw'n cynyddu, wedi elwa ar draul y busnesau llai hynny?
Diolch i Joyce Watson am y cwestiwn hwn ac am ei phryder parhaus ac amlwg am fusnesau bach a chanolig eu maint, yn enwedig, rhaid imi ddweud, yn y rhannau mwy gwledig o Gymru. Ac mae Joyce yn llygad ei lle wrth dynnu sylw at y ffaith bod gan fusnesau yng Nghymru fynediad at y pecyn cymorth mwyaf hael yn unman yn y Deyrnas Unedig. Felly, mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol wedi cyhoeddi data yn ddiweddar sy'n dangos bod 34 y cant o fusnesau yng Nghymru wedi elwa o gymorth, o'i gymharu â 21 y cant yn yr Alban a 14 y cant yn Lloegr. Felly, mae hynny'n dangos yn glir y gwerth ychwanegol y mae datganoli wedi'i gyfrannu at yr ymateb i'r argyfwng hwn.
Ac unwaith eto, mae Joyce yn iawn fod arnom angen dull o weithredu sy'n targedu'n llawer gwell yn awr, wrth inni symud i'r cam nesaf o fynd i'r afael â'r argyfwng, gan edrych yn benodol ar y sectorau mewn cymdeithas sydd wedi dioddef yn fawr ac sy'n parhau i ddioddef o ganlyniad i'r argyfwng. Mae lletygarwch a thwristiaeth, er enghraifft, yn amlwg, fel y mae awyrofod—nododd Jack Sargeant y sector hwnnw yn y Siambr ddoe ddiwethaf—ac wrth gwrs, y diwydiant modurol, y diwydiant dur ac yn y blaen—yr holl ddiwydiannau sy'n gwbl hanfodol i Gymru, a'r diwydiannau y mae gennym gyfran uwch ohonynt nag mewn mannau eraill yn y DU. Felly, rwy'n rhoi sicrwydd y byddaf yn parhau i bwyso am ddull wedi'i dargedu'n well wrth inni symud drwy ein hymateb i'r argyfwng.
Weinidog, rwy'n chwilio am fanylion gennych am yr hyn rydych yn ceisio'i sicrhau ar ffurf symiau canlyniadol pellach yn y gyllideb o wariant ar addysg bellach. Mae'n amlwg y bydd addysg bellach yn un o'r sectorau rydym yn dibynnu arno i'n helpu i ymadfer ar ôl COVID, er mai mater i Weinidog arall yw'r pwysau penodol wrth gwrs, ac er mor dda yw ei gael, dim ond yn rhannol y mae'r £23 miliwn a ddaeth o gronfa COVID Llywodraeth Cymru yn gwneud iawn am y toriad o £47 miliwn i'r gyllideb addysg, toriad a achoswyd er mwyn helpu i fwydo'r pot COVID hwnnw, ac nid yw'n adlewyrchu'n llwyr y symiau canlyniadol COVID ychwanegol gan Lywodraeth y DU. A wnewch chi ymrwymo i ddweud yn glir ble y cafwyd symiau canlyniadol ar gyfer addysg bellach o ganlyniad i gyllideb yr hydref, a dweud yn glir hefyd inni allu gweld a yw Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i swm net sydd yr un fath, yn fwy, neu'n llai?
Rwy'n hapus iawn i fod yn hynod dryloyw ynglŷn â'r data ar symiau canlyniadol a gawn gan Lywodraeth y DU. Felly, yn ddiweddar iawn ysgrifennais at y Pwyllgor Cyllid yn rhoi manylion diweddaraf y symiau canlyniadol y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael, ac mewn perthynas â'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei wario. Er hynny, rwy'n gwneud y pwynt, wrth gwrs, nad cangen weinyddol o Lywodraeth y DU yw Llywodraeth Cymru, ac mae'r arian a ddaw o ganlyniad i symiau canlyniadol yn cael ei ddefnyddio mewn perthynas â phwysau penodol ar Gymru a blaenoriaethau a phryderon Cymreig. Ychwanegaf hefyd ein bod wedi gallu negodi cytundeb gyda Thrysorlys y DU y byddem yn cael symiau canlyniadol cyn y cyhoeddiadau a wnaed dros y ffin yn Lloegr. Felly, mae cyfanswm ein symiau canlyniadol hyd yma wedi bod yn £4 biliwn, ond nid ydym yn gwybod eto ar gyfer beth y mae rhan o'r symiau canlyniadol hynny, ac roedd hynny'n rhywbeth y bu'n bosibl i ni ei negodi am ei fod yn ein galluogi ni yng Nghymru i ddarparu cyllid ychwanegol i iechyd, cyllid ychwanegol i lywodraeth leol, i roi sicrwydd iddynt a'u galluogi i gynllunio, yn hytrach nag aros am bob cyhoeddiad bach gan Lywodraeth y DU. Felly, mae hynny wedi bod yn enghraifft dda iawn o weithio da rhwng Llywodraeth Cymru a Thrysorlys EM, er fy mod yn credu bod cryn dipyn o ffordd i fynd eto i gael yr hyblygrwydd a geisiwn.
Weinidog, mae 2020 wedi amlygu pa mor agored i niwed yw ein heconomi mewn gwirionedd—agored i COVID ac agored i hinsawdd sy'n newid. Nid ydym yn barod o gwbl ar gyfer ymdopi â'r fath sioc i'n systemau. Pa drafodaethau a gawsoch gyda chydweithwyr ar draws y pedair gwlad ynglŷn â sicrhau bod cyllid yn mynd tuag at liniaru risgiau pandemig yn y dyfodol a'r heriau sy'n ein hwynebu yn sgil newid yn yr hinsawdd?
Rwy'n ddiolchgar iawn i Caroline am nodi, er inni fod yn ymdrin â phandemig sydd wedi mynnu ein holl sylw mewn cynifer o ffyrdd, nad yw problem enfawr newid yn yr hinsawdd wedi diflannu, ac yn sicr, rhaid inni barhau i fynd i'r afael â'r broblem honno. Felly, wrth inni barhau i fynd i'r afael â phen acíwt y pandemig, rydym yn rhoi cryn dipyn o ffocws hefyd ar edrych ymlaen at yr adferiad a'r ailadeiladu. Ac mae'r trafodaethau rydym yn eu cael ar draws y Llywodraeth wedi'u fframio'n bendant gan ein Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ond gyda ffocws penodol ar sut y gallwn greu adferiad gwyrdd a theg.
Gwn fod Jeremy Miles wedi bod yn gweithio'n galed iawn dros yr haf yn ymgysylltu â rhanddeiliaid ym mhob agwedd ar fywyd yng Nghymru i ddeall yn well y pryderon a'r syniadau sydd i'w cael, a bydd yn sôn mwy am y camau penodol y byddwn yn eu cymryd tuag at yr adferiad hwnnw maes o law. Ond gallaf roi sicrwydd i chi fod yr agenda datgarboneiddio, yr agenda werdd, yn ganolog i hynny.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am lywodraethiant prosiectau cyhoeddus a gaiff eu hariannu gan Lywodraeth Cymru? OQ55573
Arfarnu, rheolaeth a sicrwydd cadarn yw egwyddorion llywodraethu craidd y prosiectau a ariennir gan Lywodraeth Cymru. Mae hyn yn cynnwys asesu a rheoli'r risgiau a achosir i'r prosiect, sy'n seiliedig ar fecanwaith adolygu annibynnol o berfformiad y prosiectau ar gyfnodau allweddol yn eu cylch bywyd.
Wel, diolch i chi am yr ateb, ond mi fyddwch chi, wrth gwrs, yn ymwybodol o adroddiad Archwilio Cymru i waith adnewyddu yn Ysbyty Glan Clwyd yn ddiweddar. Roedd e'n waith a aeth £60 miliwn dros gyllideb. Nawr, mae yna gerydd amlwg i'r bwrdd iechyd yn yr adroddiad hwnnw, ond dyw Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, ddim yn dod allan ohoni'n dda chwaith. Mae'r adroddiad yn feirniadol iawn o'r trefniadau llywodraethiant, ac er gwaethaf bod pryderon clir wedi'u mynegi am y cynllun busnes, ac nad oedd yr achos busnes yn ddigon cryf—er gwaethaf hynny, fe gafodd y cynllun ei gymeradwyo beth bynnag.
Nawr, pe byddai'r Llywodraeth a'r bwrdd iechyd, wrth gwrs, wedi dilyn y rheolau o gael cynllun busnes clir cyn cymeradwyo'r project, yna mae yna le i gredu y byddai'r cynllun efallai ddim wedi gorwario i'r graddau y gwnaeth e. Felly, fy nghwestiwn i, Weinidog, yw: pwy sy'n cymryd y cyfrifoldeb am y methiant yna?
Mae Llyr Gruffydd yn iawn i dynnu sylw at adroddiad beirniadol gan Swyddfa Archwilio Cymru. Ond mae'n bwysig cydnabod ar yr un pryd fod Llywodraeth Cymru eisoes wedi cymryd camau i wella ei threfniadau ar gyfer cymeradwyo achosion busnes cyn i'r problemau ariannu yn Ysbyty Glan Clwyd ddod i'r amlwg. Ac mae gwelliannau pellach ym mhrosesau Llywodraeth Cymru wedi'u hymgorffori, gan adlewyrchu canlyniadau'r adolygiad o'r prosiect.
Felly, nododd gwaith archwilio mewnol pellach a wnaeth Llywodraeth Cymru yn 2014 nad oedd unrhyw dystiolaeth i awgrymu nad oedd yr ystadau a chyfleusterau cyfalaf yn cyflawni eu swyddogaeth o ran monitro'r prosiect, ac mae'n bwysig iawn cydnabod hefyd fod Archwilydd Cyffredinol Cymru, yn 2017, wedi cyhoeddi adroddiad o'r enw 'Gweithredu Deddf Cyllid y GIG (Cymru) 2014' , ac yn yr adroddiad hwnnw, cydnabuwyd y camau a roddwyd ar waith yn Llywodraeth Cymru, a'r camau a gymerwyd gan dîm ystadau a chyfleusterau cyfalaf y GIG i gryfhau ei adolygiad o brosiectau cyfalaf yn sylweddol. A dywedodd yr adroddiad fod cryn dipyn o wersi ac arferion da y gellir eu dysgu o'r dull o weithredu a fabwysiadwyd yn rhaglen gyfalaf y GIG Llywodraeth Cymru. Felly, er y byddwn yn llwyr gydnabod y materion y tynnwyd sylw atynt yn yr adroddiad, credaf ei bod hefyd yn bwysig cydnabod y cynnydd a'r gwelliant sydd wedi digwydd ers hynny.
Yn anffodus, Weinidog, nid un waith y digwyddodd hyn oherwydd mae swyddfa archwilio Cymru wedi tynnu sylw dro ar ôl tro at feysydd gwariant cyhoeddus lle roedd yr arian naill ai'n cael ei wastraffu neu ei fod wedi methu sicrhau canlyniad a nodwyd? Felly, gallwn gyfeirio, er enghraifft, at y grant datblygu gwledig neu Cymunedau yn Gyntaf—mae'r rheini'n ddau sy'n dod i'r meddwl ar unwaith. Nawr, rwy'n deall ac yn derbyn mai mater i Weinidogion unigol yw penderfynu ar eu portffolios gwario, ond o'ch rhan chi, fel Gweinidog cyllid, onid eich rôl chi yw sicrhau bod gwerth am arian yn cael ei gyflawni ac nad yw arian cyhoeddus yn cael ei wastraffu? Felly, os gwelwch yn dda, a allech amlinellu'r rôl rydych chi'n ei chwarae yn sicrhau bod deiliaid portffolios yn gwario eu cyllidebau'n briodol ac yn gyfrifol, a sut rydych chi a'ch adran yn helpu i lywio'r llong honno'n ôl i'r cyfeiriad cywir os gwelwch nad ydynt yn gwneud hynny?
Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle hwn i dynnu sylw at rywfaint o'r gwaith y buom yn ei wneud yng nghyd-destun COVID i sicrhau gwerth am arian a fforddiadwyedd ym mhob cynnig a gyflwynwyd drwy gronfa wrth gefn COVID-19, sef wrth gwrs, y cyllid sy'n sail i bopeth y buom yn ei wneud i ymateb i'r argyfwng. Felly, bob dydd ar ddechrau'r argyfwng, deuthum â thîm at ei gilydd i edrych ar bob cais unigol a gâi ei gyflwyno gan gyd-Aelodau ar draws Llywodraeth Cymru—felly, cyllid ychwanegol i'r GIG, cyllid ar gyfer prydau ysgol am ddim, cyllid i gefnogi awdurdodau lleol a oedd yn colli incwm. Daeth pob cais unigol a oedd yn gysylltiedig â'n hymateb i COVID drwy'r grŵp penodol hwnnw, lle rydym yn darparu'r haen ychwanegol honno o sicrwydd a'r haen ychwanegol honno o graffu cadarn i sicrhau ein bod yn gwneud penderfyniadau sydd â gwerth am arian, a fforddiadwyedd hefyd wrth gwrs, yn ganolog iddynt.
Felly, mae'n debyg fod y grŵp hwnnw wedi cyfarfod yn agos at 100 gwaith bellach ers dechrau'r argyfwng, ac mae hynny i gyd wedi ymwneud ag archwilio pob cais unigol a gyflwynir o unrhyw ran o'r Llywodraeth am gyllid ychwanegol i ymateb i'r argyfwng ac i ddarparu'r haen ychwanegol honno. Felly, credaf fod honno'n broses a fydd yn rhoi hyder i bobl, pan fydd y penderfyniadau hyn yn cael eu gwneud, ac yn cael eu gwneud yn gyflym iawn, fod haen ychwanegol o uniondeb ynghlwm wrth y penderfyniadau hynny.
Weinidog, fel rydym eisoes wedi clywed o'r cwestiynau hyn, un o fanteision llywodraethu prosiectau cyhoeddus yng Nghymru gan Lywodraeth Cymru yw bod atebolrwydd uniongyrchol yma ar lawr y Senedd ac yn agos at bobl Cymru, a dyna'r ffordd y dylai fod. Mae hefyd yn golygu bod prosiectau'n cael eu gweld drwy baradeim polisi Cymreig, gan gynnwys Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Felly a oes ganddi unrhyw bryderon ynglŷn â'r syniad o Weinidogion eithaf pell i ffwrdd yn Whitehall a mandariniaid Whitehall yn sathru ar draws Cymru yn eu hesgidiau maint 10 ac yn gwasgaru eu haelioni yn y dyfodol, heb atebolrwydd agos at y bobl a heb ystyried y fframwaith polisi yng Nghymru?
Rwy'n rhannu'r pryderon hynny'n llwyr ac mae'n anodd iawn dychmygu sut y gallai dim ond dau gymal mewn Bil fod yn fwy niweidiol i Gymru o safbwynt gwariant cyhoeddus datganoledig. Mae'n rhoi pwerau enfawr yn nwylo Gweinidogion Llywodraeth y DU i wario yng Nghymru mewn meysydd sydd wedi'u datganoli ar hyn o bryd ac sydd wedi'u datganoli ers 20 mlynedd. Mae gennym y rhwydweithiau yma yng Nghymru; rydym yn deall ble bydd yr arian yn gwneud gwahaniaeth. Mae gennym gysylltiadau lleol a fydd yn gwneud defnydd da o'r arian.
Mae cwestiynau mawr yn codi yma. Hynny yw, yr hyn sy'n digwydd yw y bydd Llywodraeth y DU, mae'n debyg, yn tynnu arian oddi ar gyllideb Llywodraeth Cymru; nid gwariant ychwanegol yw hwn. Os yw Llywodraeth y DU yn chwilio am feysydd i wario arnynt o fewn ei chyfrifoldebau ei hun, rwy'n siŵr y bydd gan lawer ohonom restr cyn hired â'n breichiau o syniadau y gallent wario arnynt, gan ddechrau gyda phethau fel trydaneiddio'r brif reilffordd i Abertawe, buddsoddi yn y morlyn llanw yn Abertawe a buddsoddi mewn band eang fel nad oes raid i Lywodraeth Cymru dalu'r bil am bethau sy'n rhan o gyfrifoldebau'r DU, gan gynnwys y rheilffyrdd yn ehangach, a dyna faes arall lle bu'n rhaid inni weithredu oherwydd nad yw Llywodraeth y DU am wneud hynny. Felly, dylent ddechrau drwy ganolbwyntio eu gwariant yn y meysydd y maent yn gyfrifol amdanynt a gadael i Lywodraeth Cymru ymgymryd â'i chyfrifoldebau ei hun.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Nick Ramsay.
Diolch, Lywydd. Weinidog, caffael yw un o'r ffyrdd allweddol y mae angen i gyrff cyhoeddus allu dangos eu bod yn sicrhau gwerth am arian, rhywbeth y clywsom dystiolaeth gennych arno'n ddiweddar yn y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus. Daeth dau o adroddiadau Archwilydd Cyffredinol Cymru yn hydref 2017 i'r casgliad y gellid cryfhau trefniadau llywodraethu cenedlaethol ar gyfer caffael ac y dylid eu cryfhau. Sut y bwriadwch wneud hyn?
Diolch yn fawr am godi'r mater hwnnw, a chredaf mai un peth allweddol yn ein harfogaeth o ran caffael yw datganiad polisi caffael Cymru. Nawr, y tro diwethaf y'i diweddarwyd yn llawn oedd yn 2015, ac mae'n darparu'r strategaeth a'r fframwaith i'r sector cyhoeddus yng Nghymru ymgymryd â chaffael cyhoeddus. Ac mae ei gymhwyso'n effeithiol wedi sicrhau effeithiau cadarnhaol, ond gwn y gallwn wneud mwy, gallwn fynd ymhellach, felly mae datganiad polisi caffael diwygiedig yn cael ei ddatblygu ar hyn o bryd i edrych ac adeiladu ar y berthynas waith agosach a ddatblygwyd gyda Llywodraeth Cymru a'r sector cyhoeddus ehangach yng Nghymru yn ein hymateb i bandemig COVID. Rwy'n credu bod ein perthynas waith yn yr ystyr honno yn well nag erioed, felly mae'n gyfle inni sicrhau bod ein gwaith caffael yn elwa o'n ffyrdd newydd o weithio.
Diolch, Weinidog, ac rwy'n falch o glywed bod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo, oherwydd mae angen edrych ar fframweithiau'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a'u hailwampio. Mae cyrff cyhoeddus yng Nghymru wedi bod yn gwario tua £6 biliwn yn caffael nwyddau a gwasanaethau, felly ni ddylai fod gennym unrhyw amheuaeth ynghylch pwysigrwydd caffael i sicrhau bod economi Cymru'n symud eto. Yn anffodus, fel y gwyddoch, daeth adroddiadau'r archwilydd cyffredinol i'r casgliad nad yw cyrff cyhoeddus yn defnyddio fframweithiau'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol gymaint ag y rhagwelwyd yn wreiddiol, tra bo'r broses gaffael a ganslwyd ar gyfer Cymorth Swyddi Cymru yn fethiant proffil uchel o ran caffael a oedd yn bwrw amheuaeth ar ymrwymiad Llywodraeth Cymru i fod yn batrwm o arferion caffael gorau. Felly, a allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni, yn gyntaf, pryd y caiff eich adolygiad o hyn ei gyhoeddi a'i gwblhau, a sut rydych chi'n datrys y problemau fel y gellir sicrhau cwmnïau ledled Cymru fod Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â'r problemau hyn ac yn newid holl ddiwylliant caffael yng Nghymru?
Rwy'n hapus i ddarparu'r diweddariad hwnnw. Felly, mae fy nghyd-Aelod Lee Waters wedi bod yn arwain ar waith gwirioneddol bwysig ar yr economi sylfaenol, ac fel rhan o'r gwaith hwnnw, comisiynwyd y Ganolfan Strategaethau Economaidd Lleol gennym i weithio gyda ni i sicrhau y gallwn nodi clystyrau o fyrddau gwasanaethau cyhoeddus ledled Cymru a gweithio gyda hwy i ystyried ffyrdd newydd o weithio a sut y gallant fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd caffael mewn economïau lleol. Nawr, mae COVID wedi effeithio ar y gwaith hwnnw, ond bydd cynlluniau gweithredu'n cael eu cytuno erbyn diwedd y mis hwn. A'r amcan sylfaenol ar gyfer hynny yw nodi meysydd caffael sy'n llifo allan o'r rhanbarth ar hyn o bryd neu allan o Gymru yn wir, a sicrhau bod hynny'n cael ei ddefnyddio fel y llinell sylfaen i ddatblygu'r dulliau newydd, er mwyn cynyddu cyfranogiad cyflenwyr lleol mewn gwariant. Felly, gwaith gwirioneddol bwysig a ffordd newydd o weithio ac fel y dywedais, dylem allu dweud mwy ynglŷn â chytuno ar gynlluniau ar gyfer datblygu hynny yn ddiweddarach y mis hwn.
Diolch, ac edrychaf ymlaen at glywed y wybodaeth honno yn ddiweddarach y mis hwn. Rwy'n sylweddoli bod amser swyddogion a'ch amser eich hun ac amser y Llywodraeth dros y cyfnod diweddar wedi'i neilltuo'n bennaf ar gyfer y pandemig ac ymdrin â hynny, ond yn fy nghwestiwn olaf i chi, os caf ofyn sut y gellir gweld holl fater caffael yn nhermau adeiladu'n ôl yn well, ac adnewyddu'r diwylliant sydd gennym yng Nghymru. Mae'n sicr fod gan gaffael ran enfawr i'w chwarae yn y broses o adeiladu'n ôl well, o gofio'r symiau enfawr o arian rydym yn sôn amdanynt yma—y £6 biliwn y soniais amdano yn flaenorol, ond ceir arian ychwanegol hefyd. Rwy'n siŵr y cytunwch ei bod hefyd yn bwysig fod polisi caffael yn cyd-fynd â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae'r comisiynydd wedi galw ar Lywodraeth Cymru i ystyried y Ddeddf ar ddechrau'r broses gaffael, neu hyd yn oed, yn bwysig, ar gam cyn caffael. Mae hyn, fel y dywedais o'r blaen, Weinidog, yn ymwneud â newid holl ddiwylliant y ffordd rydym yn ymdrin â chaffael yng Nghymru. Mae'n faes enfawr, ond a ydych yn cytuno, ynghyd â pholisi treth—newid mawr arall yn ddiweddar i'r ffordd y mae'r lle hwn yn gweithredu—y gall fod yn un o'r prif ysgogiadau at eich defnydd o ran darparu gwerth am arian i'r trethdalwr, cefnogi economi Cymru a helpu yn y broses o adeiladu'n ôl yn well?
Ydw. Mawredd, dyma fi'n cytuno â llefarydd y Ceidwadwyr ar y mater hwnnw. Yn sicr, gall caffael chwarae rhan enfawr yn y broses o adeiladu'n ôl yn well drwy sicrhau bod gwariant yn cael ei gadw yn ein cymunedau lleol.
Fe fyddwch yn gyfarwydd â chronfa her yr economi sylfaenol. Mae wedi bod yn bwysig iawn wrth nodi meysydd lleol lle gellir gwella. Felly, un enghraifft fyddai canolfan cenedl y goedwig, sy'n profi'r cysyniad o ddefnyddio dulliau gweithgynhyrchu medrus i ychwanegu gwerth er mwyn cynyddu'r defnydd o bren o Gymru mewn tai, ac mae hynny o ddiddordeb i sawl portffolio yn y Llywodraeth. A hefyd y cynllun peilot amaethyddiaeth amgylchedd rheoledig, sy'n archwilio datblygiad hen gyfleusterau amaethyddol cymunedol. Felly, llawer o wahanol ffyrdd y gallwn sicrhau bod gwariant yn cael ei gadw'n fwy lleol er budd pobl leol, ac rwy'n credu bod y gronfa her honno wedi bod yn allweddol wrth gyflwyno ffyrdd newydd arloesol o weithio y byddwn yn anochel yn awyddus i adeiladu arnynt wrth inni ddod allan o'r argyfwng.
Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Diolch, Llywydd. Efo chwarter poblogaeth Cymru erbyn hyn dan gyfyngiadau uwch yn sgil y pandemig ar hyn o bryd, mi roeddwn i'n falch o weld mesurau newydd yn cael eu cyhoeddi neithiwr i gefnogi pobl yn ariannol. Dwi'n cyfeirio'n bennaf at y taliad o £500 i bobl ar incwm isel a chefnogaeth hefyd i gyflogwyr allu parhau i gyflogi pobl sydd yn sâl. Dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n cael manylion y cynllun yma cyn gynted â phosib. Oes posib cael y manylion hynny rŵan? Ac, a ydyn ni'n debyg o gael rhagor o gyhoeddiadau am gefnogaeth yn benodol i ardaloedd sydd yn cael eu hadnabod fel y rhai sydd angen bod mewn mesurau mwy cyfyng?
Diolch. Fel y dywedwch, neithiwr, cyhoeddodd y Prif Weinidog y bydd taliad o £500 yn cael ei roi i bobl ar incwm isel a fydd yn gorfod hunanynysu. Fel y dywedodd yn gynharach yn natganiad y Prif Weinidog, rydym yn dal i weithio ar fanylion hynny, gan edrych ar y mecanweithiau darparu. Soniodd y Prif Weinidog am y potensial i ddefnyddio'r gronfa cymorth dewisol fel mecanwaith ar gyfer gwneud hynny. Mae opsiynau eraill ar gael ac yn cael eu hystyried hefyd. Ac rydym hefyd yn edrych yn fanwl ar beth fydd y meini prawf cymhwysedd. Felly, mae arnaf ofn na allaf roi'r holl fanylion hynny i chi heddiw gan fod gwaith modelu ar y gweill gan Drysorlys Cymru ar hynny, ond cyn gynted ag y bydd gennym fwy o fanylion am y cynllun, yn amlwg, byddaf yn awyddus iawn i rannu hynny.
Dwi'n gwerthfawrogi bod yna waith gweithio ar y manylion, ond dwi'n cofio taliad arall o £500 a gafodd ei gyhoeddi rai misoedd yn ôl i weithwyr yn y sector gofal, ac mi gymerwyd amser hirfaith i weithio allan sut i wneud y taliad hwnnw, a dyw'r broses ddim drosodd eto.
Mae awdurdodau lleol, os caf i symud ymlaen, wedi gwneud gwaith arwrol yn ystod y pandemig yma. Dwi yn bryderus o glywed am gryn ansicrwydd ymhlith arweinwyr llywodraeth leol ynglŷn â chyllid i gynghorau wrth inni wynebu'r gaeaf, sy'n mynd i fod yn straen, wrth gwrs. Yn ôl un cyngor yn benodol, mi lwyddwyd i hawlio colledion chwarter 1 yn ôl yn ddigon rhwydd, ond mae'r stori'n wahanol iawn efo chwarter 2. Felly, gaf i gadarnhad o'r gefnogaeth ychwanegol sy'n barod i fynd i goffrau cynghorau i'w digolledu nhw, a chadarnhad bod prosesau'n cael eu prysuro i sicrhau bod colledion sydd wedi cael eu gweld yn barod yn cael eu talu nôl ar fyrder, neu fe fydd cynghorau'n wynebu'r straen yn fuan iawn, iawn?
Wel, gweithiodd Llywodraeth Cymru yn agos iawn ochr yn ochr â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Chymdeithas Trysoryddion Cymru drwy ddechrau'r haf i ddeall yn well y perygl o golli incwm ar draws gweddill y flwyddyn ariannol. Gallai incwm a gollwyd ddeillio o bethau fel diffyg gwasanaethau y byddai'r cyngor yn eu darparu fel arfer—er enghraifft, parcio ceir, theatrau, ac yn y blaen. Felly, aeth llawer iawn o waith manwl rhagddo ar hynny a dyna pam y bu modd i mi gyhoeddi'n ddiweddar iawn fod cyllid ychwanegol i'w roi i awdurdodau lleol mewn perthynas ag eitemau, gan gynnwys enillion a gollwyd, gan olygu bod cyllid ychwanegol i lywodraeth leol bellach bron yn £500 miliwn. Felly, credaf ein bod wedi gweithio gyda hwy y tu hwnt i'r gyfran gyntaf honno o gyllid y cofiaf ei fod oddeutu £70 miliwn. Ond nawr rydym wedi darparu cyllid a ddylai bara tan ddiwedd y flwyddyn ariannol. Felly, mae'n destun pryder fod awdurdod lleol wedi awgrymu bod hon yn broblem barhaus, ond os ysgrifennwch ataf, efallai y gallwn gael ychydig mwy o fanylion ynglŷn â hynny.
Y pryder ydy, wrth gwrs, ei fod o'n mynd i fod yn fater sydd yn parhau am amser maith, ac mae yna bryderon, yn sicr, dros beth ddigwyddiff dros y gaeaf.
Yn olaf, dwi eisiau cael rhywbeth ar y cofnod, mewn difrif. Wrth inni wynebu dod allan o'r twll economaidd rydym ni ynddo fo ar hyn o bryd, mae wedi dod yn glir yn ystod y pandemig yma bod trefniadau ffisgal Cymru yn gwbl, gwbl annigonol. Gaf i sicrwydd gennych chi bod trafod efo Llywodraeth y Deyrnas Unedig y rheolau a'r amgylchiadau ffisgal newydd yr hoffech chi eu gweld yn mynd i fod yn flaenoriaeth i chi? A wnewch chi gytuno â fi dyw hyn yn sicr ddim yn rhywbeth sy'n gallu cael ei roi o'r neilltu oherwydd COVID, mae o'n rhywbeth sydd angen ei wneud yn gyflymach a'i brysuro oherwydd COVID a'r problemau economaidd sydd wedi dod yn sgil hynny?
Yn bendant, rwy'n rhoi sicrwydd i chi y bydd mecanweithiau rhynglywodraethol mewn perthynas â chyllid, yn ogystal â hyblygrwydd cyllidol yn arbennig, yn parhau i fod yn ganolog i'r sgyrsiau a gaf gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys. Felly, fe fyddwch yn cofio'n gynharach yn yr haf fod un o'n pryderon mawr yn ymwneud â gallu newid cyfalaf yn refeniw—roedd hynny'n rhywbeth roeddem yn awyddus i'w wneud. Ond mewn gwirionedd, o ganlyniad i'r cyllid ychwanegol ymlaen llaw y llwyddais i'w negodi gyda'r Trysorlys, mae mwy o ddiddordeb gennyf erbyn hyn mewn gwahanol fathau o hyblygrwydd. Felly, un math o hyblygrwydd, er enghraifft, fyddai’r gallu i dynnu mwy i lawr o gronfa wrth gefn Cymru pe bai ei angen arnom, neu i gario mwy ymlaen ar ddiwedd y flwyddyn ariannol, pe baem yn teimlo ei bod yn ddoeth inni wneud hynny hefyd. Oherwydd yn amlwg, nid yw'r argyfwng yn parchu blynyddoedd ariannol, a gall pethau ddigwydd ar ddiwedd blwyddyn ariannol, neu ar y dechrau, ac mae'n gwneud y gwaith o reoli’r gyllideb yn anodd iawn.
Nawr, mae'r holl bethau hyn yn bethau y gallai Llywodraeth y DU gytuno iddynt yn hawdd iawn. Nid ydynt yn cynnwys cyllid ychwanegol; maent yn golygu caniatáu inni ddefnyddio'r cyllid sydd gennym yn y ffordd orau. Felly, byddaf yn parhau i gael trafodaethau o'r fath. Gwn fod gwahanol rannau o'r Senedd—a thu hwnt—yn gefnogol i hynny, felly os gallwn weithio ar y cyd arnynt, byddwn yn croesawu'r cyfleoedd hynny.
Llefarydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
Gofynnwyd i'r Prif Weinidog, ychydig wythnosau yn ôl rwy'n credu, ynglŷn â'r posibilrwydd o godi treth incwm y flwyddyn nesaf, a chredaf iddo ymateb drwy ddweud bod yr economi mor wan yn sgil COVID fel y byddai'n anghywir inni ystyried unrhyw godiadau treth incwm. A yw hynny'n golygu mai dim ond pan fydd yr economi'n gryf y dylid ystyried codiadau treth incwm?
Fel y dywedwch, cynhaliwyd cyfweliad gyda'r Prif Weinidog ar yr union fater hwn, a dywedodd na fyddai’n ystyried codi trethi incwm i bobl pan fo'r economi mewn sefyllfa anodd iawn, ac o bosibl, mewn dirwasgiad. Wrth gwrs, rydym wedi edrych ar y data rydym wedi'i gael gan Fanc Lloegr, a chan eraill, o ran sut olwg fyddai ar yr economi. Yn amlwg, ceir anawsterau mawr mewn perthynas â’r argyfwng beth bynnag, ond wrth inni agosáu at ddiwedd y flwyddyn a wynebu'r posibilrwydd o Brexit heb gytundeb, yn amlwg bydd hynny'n gwaethygu'r problemau sy'n ein hwynebu. Felly, dywedodd y Prif Weinidog yn eithaf clir nad oes unrhyw fwriad i gynyddu trethi incwm pan fo'r economi mewn sefyllfa arbennig o anodd. Ac wrth gwrs, gwn fod pob un ohonom yn ystyried hyn wrth inni feddwl beth y byddwn yn ei gynnig i bobl Cymru yn yr etholiad sydd ar y gorwel, ac rwy'n edrych ymlaen at ddadl ar dreth incwm yn y Siambr yn nes ymlaen y prynhawn yma hefyd.
O ystyried effaith sylweddol iawn yr argyfwng COVID ar gyllid Llywodraeth Cymru, ac yn benodol, y gostyngiad tebygol mewn arenillion treth oherwydd y mesurau llymach yng Nghymru o gymharu â’r hyn y mae Llywodraeth y DU wedi’i wneud yn Lloegr, sut y mae’r Gweinidog yn y pen draw yn disgwyl rhoi cyllid cyhoeddus yn ôl ar sylfaen gynaliadwy unwaith eto? A fydd yn torri gwariant? A fydd yn cynyddu cyfraddau treth incwm Cymreig? Neu a fydd yn disgwyl i Lywodraeth y DU ei hachub?
Ni chredaf y bydd y gwahaniaeth o ran pa mor gyflym yr aeth Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ati i godi’r cyfyngiadau symud yn cael effaith fawr ar arenillion treth. Treth trafodiadau tir a’r dreth gwarediadau tirlenwi yw ein dwy dreth yng Nghymru, ac mae'r ddwy ohonynt yn gyfran gymharol fach o gyllideb Llywodraeth Cymru, ac wrth gwrs, er i’r cyfyngiadau symud gael eu codi mewn ffyrdd gwahanol ar ddwy ochr y ffin, amharwyd yn sylweddol ar y rhain yn y ddwy wlad am nifer fawr o fisoedd eleni. Felly, ni chredaf y bydd yr effaith ar gyllideb Llywodraeth Cymru yn fawr.
3. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o gynigion Llywodraeth y DU i ddarparu cyllid i gwblhau ffordd liniaru'r M4? OQ55554
Roedd y penderfyniad ynglŷn ag a ddylid bwrw ymlaen â ffordd liniaru’r M4 yn fater cwbl ddatganoledig, ac mae’n parhau i fod felly.
Nid dyna y mae pawb yn Llywodraeth y DU yn ei ddweud, nage? Fe gyfeirioch chi'n gynharach, Weinidog, at yr hyn a alwoch yn ddau gymal na allent fod yn fwy niweidiol i Gymru. Os wyf wedi deall yn iawn, dau gymal oedd y rheini a oedd yn galluogi, neu o leiaf yn cadarnhau gallu Llywodraeth y DU i wario arian mewn meysydd datganoledig yn ychwanegol at arian a ymrwymwyd eisoes gan Lywodraeth ddatganoledig. I'r rhan fwyaf o bobl y tu allan i swigen Bae Caerdydd, does bosibl na fyddai hynny’n ddiamheuol yn beth da, pe bai Llywodraeth y DU yn gwario arian y tu hwnt i'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wario. O gofio i chi ddweud yn eich maniffesto etholiad y byddech yn adeiladu ffordd liniaru’r M4, os yw Llywodraeth y DU yn barod i dalu amdani yn eich lle, a'n bod yn ei chael heb orfod talu amdani, oni fyddai hynny'n beth da?
Nid yw'r Bil marchnad fewnol yn dweud unrhyw beth am wario ar wasanaethau cyhoeddus yn ychwanegol at gyllideb Llywodraeth Cymru. Rwy’n siŵr, pe baem i gyd yn onest, y byddem yn deall y byddai hyn yn golygu gostyngiad yng nghyllideb Llywodraeth Cymru. Ac wrth gwrs, nid wyf am fynd i ddadansoddi’r penderfyniad a wnaed gan y Prif Weinidog beth amser yn ôl bellach, ond roedd fforddiadwyedd yn rhan ohono. Y pryder mawr arall a oedd ganddo oedd effaith amgylcheddol y cynlluniau. Ond fel rwy'n dweud, mae hwn yn dal i fod yn fater i Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd.
Weinidog, a gaf fi ofyn—a gaf fi ofyn i chi am y 29 tŷ a brynwyd am dros £15 miliwn drwy orchmynion prynu gorfodol i baratoi ar gyfer adeiladu ffordd liniaru’r M4, ac yn benodol, y ddau eiddo a brynwyd am ychydig o dan £1 filiwn ym mis Ebrill y llynedd, ddeufis yn unig cyn i’r Prif Weinidog wneud y penderfyniad i roi’r gorau i gynllun ffordd liniaru’r M4? Yn sicr, credaf y bydd pobl sy'n edrych ar hyn o'r tu allan yn teimlo bod y penderfyniadau hyn ar wariant yn ddi-drefn. Erbyn hyn, rydym wedi gweld £157 miliwn o arian y trethdalwyr yn cael ei wastraffu. O ran yr eiddo a brynwyd, byddai arian wedi cael ei wario ar ffioedd proffesiynol wrth gwrs. Mae'r eiddo eu hunain yn parhau i fod yn asedau. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â sefyllfa’r eiddo hyn? A ydynt wedi cael eu gwerthu? A ydynt yn cael eu rhoi ar y farchnad? A faint o gyfalaf sydd wedi'i ryddhau yn ôl i Lywodraeth Cymru i ganiatáu iddi wario ar brosiectau cyfalaf eraill?
Bydd yn rhaid i mi gael sgwrs gyda fy nghyd-Aelod, Gweinidog yr amgylchedd—mae’n ddrwg gennyf, Gweinidog yr economi a thrafnidiaeth—ynglŷn â'ch cwestiwn am yr eiddo, a ydynt yn cael eu gwerthu, a ydynt wedi'u gwerthu ac ati. Mae arnaf ofn nad yw'r ateb hwnnw gennyf, ond byddaf yn sicrhau eich bod yn ei gael.
Weinidog, a fyddech yn cytuno â mi, os oes gan Lywodraeth y DU arian ar gael ar gyfer y seilwaith trafnidiaeth yn ne-ddwyrain Cymru, mai Llywodraeth Cymru a ddylai benderfynu sut y dylid ei wario? Ac yn unol â chomisiwn yr M4, dylid ei wario ar seilwaith trafnidiaeth gyhoeddus, er enghraifft, gorsaf rodfa newydd ym Magwyr, sy’n syniad y mae’r gymuned leol yn ei gefnogi’n fawr.
Ie, rwy'n cytuno'n llwyr â John Griffiths ar hyn. Mae ef a minnau'n croesawu’r adroddiad diweddaraf gan yr Arglwydd Burns a’i dîm a’r sylfaen dystiolaeth sylweddol sy’n sail iddo, ac wrth gwrs, mae’n argymell gwaith uwchraddio sylweddol ar reilffyrdd lliniaru de Cymru fel rhan o rwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus aml-ddull integredig. Mae hyn, wrth gwrs, yn rhywbeth y mae John Griffiths wedi bod yn ei hyrwyddo ar gyfer ei ardal ers peth amser, ac mae'n gam tuag at ddewis amgen mwy cynaliadwy a hirdymor na cheir yn y rhan honno o'r byd. Credaf mai dyma'r ffordd iawn ymlaen, ac rydym yn fwy na pharod i weithio gyda John Griffiths ac eraill i sicrhau y gallwn chwarae ein rhan i wireddu hynny.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am unrhyw gyllid canlyniadol y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gael o ganlyniad i gronfa Llywodraeth y DU ar gyfer adfer adeiladau sydd â deunydd cladin nad yw'n alwminiwm? OQ55537
Fel y nodwyd yn fy llythyr at y Pwyllgor Cyllid ar 24 Ebrill, derbyniodd Llywodraeth Cymru gyllid canlyniadol o £58 miliwn o gyfalaf a £1.2 miliwn o refeniw o ganlyniad i gronfa diogelwch adeiladu Llywodraeth y DU a gyhoeddwyd ym mis Mawrth.
Diolch. Mae miloedd o bobl yng Nghymru yn byw mewn fflatiau sydd mewn perygl o fynd ar dân. Mae'r eiddo'n ddiwerth. Mae Grenfell Cymreig yn anochel. Bûm yn ymweld â Victoria Wharf a gwneuthum fideo i ddangos yr effaith aruthrol y mae hyn yn ei chael ar breswylwyr, ac mae 750,000 o bobl wedi gwylio’r fideo, ac wedi gweld a chlywed preswylwyr yn dweud eu bod wedi ysgrifennu atoch chi a’r Prif Weinidog, ac rwy'n dyfynnu, nid ydynt wedi clywed gair yn ôl. Cawsant ymateb gan Lynda Thorne, yr aelod cabinet dros dai yng Nghaerdydd, a ddywedodd, ac rwy'n dyfynnu unwaith eto:
Y broblem yw y bydd Aelodau Llywodraeth Cymru yn sefyll etholiad ym mis Mai y flwyddyn nesaf, ac felly er bod
y Gweinidog tai
yn ymroddedig, mae popeth yn dibynnu ar ganlyniadau'r etholiadau hynny.
Mae'n warthus eich bod yn ôl pob golwg yn ceisio blacmelio pobl i bleidleisio dros Lafur yn lle mynd i'r afael â'r problemau difrifol hyn. Mae'r Ceidwadwyr yn Llundain wedi cyflwyno cronfa gwerth £1 biliwn i ddechrau unioni’r problemau yn Lloegr, ond mae gwas sifil yng Nghymru wedi nodi:
Er y bydd Llywodraeth Cymru yn derbyn rhywfaint o gyllid canlyniadol, mater i Weinidogion Cymru yw penderfynu sut y bydd yr arian hwn yn cael ei wario yng Nghymru.
Felly, a ydych wedi penderfynu bellach, ac a all y miloedd o bobl—miloedd—sy'n byw mewn fflatiau anniogel nad ydynt yn werth unrhyw beth ddisgwyl rhyw fath o gymorth gan y Llywodraeth a chamau gweithredu gan y Llywodraeth, ac ymateb, ni waeth a oes etholiad ai peidio?
Wel, yr hyn sy'n warthus, Lywydd, yw’r perfformiad hwnnw, mae'n rhaid i mi ddweud. Fe fyddwch wedi clywed gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ddydd Mercher diwethaf fod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i archwilio ffyrdd o symud ymlaen. Yn ddiweddar, gwnaethom gyhoeddi ein datganiad sefyllfa, ac mae hwnnw’n cynnig cyfundrefn diogelwch adeiladu newydd sy'n rhoi lle canolog i ddiogelwch a lles preswylwyr er mwyn sicrhau bod pobl yn teimlo'n ddiogel yn eu cartrefi ni waeth beth fo'u deiliadaeth, a bod yr ethos yn berthnasol drwy gydol y broses o gynllunio, adeiladu a meddiannu'r adeiladau yr effeithir arnynt. Bydd y diwygiadau hynny'n mynd ymhellach o lawer na gwneud gwelliannau i adeiladau uchel yn unig; mae hyn yn ymwneud â sicrhau bod holl drigolion Cymru yn ddiogel.
O ran yr ohebiaeth honno, yn amlwg, byddai wedi cael ymateb gan adran y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol—os nad yw wedi cyrraedd eto, rwy'n siŵr y bydd ar y ffordd cyn bo hir—oherwydd yn amlwg, y Gweinidog tai yw'r unigolyn priodol i fynd i'r afael â'r mater hwnnw. Yn achos Victoria Wharf ym Mae Caerdydd, gwn fod swyddogion i fod i gyfarfod â chadeirydd cymdeithas y preswylwyr cyn bo hir i drafod y mater ymhellach.
Weinidog, dyma un o'r symiau mwyaf sylweddol o gyllid canlyniadol i Lywodraeth Cymru eu cael yn y bumed Senedd, ac er y gallaf dderbyn efallai nad oedd angen y £58 miliwn i gyd arnoch, gan fod gennym batrwm gwahanol i Loegr, mae angen cyfran sylweddol ohono. Wrth i chi betruso, ac a dweud y gwir, wrth i chi ddargyfeirio pryderon lesddeiliaid tuag at ryw fath o gynllun hirdymor i wella'r system—cynllun rwy'n cytuno ag ef, gyda llaw—mae problem yn ein hwynebu yn awr. Mae yswiriant tân bellach yn costio ddengwaith cymaint yn rhai o'r lleoedd hyn, felly mae'r tenantiaid yn wynebu bil o £1,000 am eu cyfraniad at yr elfen honno o’r tâl gwasanaeth. Mae'n rhyfeddol. Ac yna, gall y costau cyfalaf y maent yn eu hwynebu amrywio o £10,000 hyd at £40,000, ac mae gorchymyn gorfodi ar gyfer tân ar y ffordd. Mae angen help arnynt yn awr, rydych wedi cael yr arian, dylech ei drosglwyddo drwy gynllun priodol ar unwaith.
Iawn. Felly, mae'r rhain yn faterion difrifol, a byddaf yn eu trin â'r difrifoldeb y maent yn ei haeddu. Ac fel y dywedais, bydd swyddogion y Gweinidog yn cyfarfod â chadeirydd cymdeithas y preswylwyr yn fuan i drafod y materion hyn mewn mwy o fanylder, fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am bolisi yn y maes hwn.
O ran cyllid Llywodraeth Cymru, er inni dderbyn cyfalaf ychwanegol yng nghyllideb Llywodraeth y DU ym mis Mawrth, fe fydd yr Aelod yn gwybod nad oedd hynny’n cynnwys y cyfalaf o £100 miliwn a dynnodd Llywodraeth y DU o'n cyllideb, a’r £100 miliwn o gyfalaf trafodiadau ariannol a dynnodd Llywodraeth y DU o'n cyllideb ar ddiwedd y flwyddyn ariannol. Felly, ni chredaf y gallwn drafod cyllid canlyniadol mewn termau mor syml â hynny.
5. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am refeniw o'r dreth trafodiadau tir? OQ55535
Roedd refeniw treth trafodiadau tir yn 2019-20 yn £260 miliwn. Hyd yma, mae refeniw yn y flwyddyn ariannol gyfredol 47 y cant yn is o gymharu â'r un cyfnod y llynedd. Bydd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn cyhoeddi rhagolwg refeniw newydd ar gyfer Llywodraeth Cymru gyda'r gyllideb ddrafft.
Diolch, Weinidog. Mae'r gostyngiad o 47 y cant, credaf i chi ddweud, yn refeniw'r dreth trafodiadau tir yn peri pryder, ond yn ddealladwy yn ystod y cyfyngiadau symud, oherwydd yr arafu aruthrol yn y farchnad dai. Mae codi refeniw yn dibynnu ar ysgogi’r farchnad i symud, rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol o hynny. Er fy mod yn croesawu’r ffaith i chi gyflwyno seibiant o dalu'r dreth stamp, rwyf wedi cwestiynu'r trothwy o £250,000 a gyflwynwyd. Nawr, er fy mod yn deall bod prisiau tai ledled Cymru, ar gyfartaledd, gryn dipyn yn is na'r hyn ydynt dros y ffin, yn sicr o gymharu â de-ddwyrain Lloegr, serch hynny mae tai sy’n werth mwy o lawer na hynny i’w cael ger y ffin rhwng Cymru a Lloegr. A wnewch chi adolygu'r seibiant o dalu'r dreth stamp, er mwyn sicrhau y gellir rhoi camau ar waith os nad yw’r farchnad dai ger y ffin yn codi mor gyflym â'r farchnad dai ar yr ochr arall i'r ffin, lle ceir seibiant hyd at £500,000? Oherwydd rwy'n siŵr y byddech yn cytuno â mi ei bod yn bwysig fod cyfraddau’r dreth trafodiadau tir yng Nghymru yn cael eu sefydlogi ac nad oes gormod o ystumio’n digwydd mewn ardaloedd ar y ffin, lle mae cyfran fawr o boblogaeth Cymru'n byw a lle caiff refeniw ei godi.
Ydw, rwy'n adolygu'r holl gyfraddau a throthwyon, ac yn edrych ar y farchnad bob amser i weld beth sy'n digwydd. Credaf ei bod yn wir—a bydd Nick yn cytuno â mi ar hyn—nad yw’r dreth honno ond yn chwarae rhan ym mhenderfyniad rhywun ynghylch dewis ble i fyw, ac rwy'n siŵr y gall feddwl am 1,000 o resymau gwych i fyw yn ei etholaeth yn Sir Fynwy hefyd, ond deallaf fod prisiau tai yn Sir Fynwy yn llawer uwch na rhannau eraill o'r wlad.
Mae gennym y sefyllfa wrthgyferbyniol felly, wrth gwrs, dros y ffin yng ngogledd Cymru, lle mae tai yn Sir y Fflint a Wrecsam, er enghraifft, oddeutu 25 y cant yn is na'r hyn ydynt dros y ffin yng ngorllewin Swydd Gaer, Swydd Gaer a Swydd Amwythig. Felly rydym yn gweld darlun gwahaniaethol iawn ledled Cymru, ond ydw, rwy’n parhau i adolygu'r materion hyn yn gyson.
6. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o ran ail-lunio caffael cyhoeddus er mwyn cryfhau'r economi sylfaenol? OQ55543
Ym mis Ebrill, gwnaethom benodi'r Ganolfan Strategaethau Economaidd Lleol i ymgorffori’r cysyniad o adeiladu cyfoeth cymunedol, i weithio gyda byrddau gwasanaethau cyhoeddus i sicrhau dulliau caffael blaengar, i leoleiddio eu cadwyn gyflenwi ac i gynyddu ymgysylltiad busnesau lleol â’r broses caffael cyhoeddus er mwyn sicrhau newid systemig mewn economïau lleol ledled Cymru.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Hoffwn drafod y bygythiad i ddiogelwch bwyd, o ystyried y posibilrwydd cynyddol na cheir cytundeb masnach gyda'r Undeb Ewropeaidd. Fel y dywedodd yr Athro Tim Lang, yr arbenigwr bwyd, unwaith eto heddiw, rydym yn genedl heb bantri. Ac mae'r datganiad hwnnw yr un mor berthnasol i Gymru ag i weddill y DU, gydag archfarchnadoedd yn gweithredu ar sail ‘mewn pryd’ a niferoedd enfawr o deuluoedd yn dibynnu ar fwyd dros ben o fanciau bwyd. Felly, ni fydd lorïau wedi'u parcio ger croesfannau newydd ar ffiniau a’r prisiau uchel anochel ond yn gwanhau'r gadwyn gyflenwi bwyd fregus hon sydd gennym eisoes. Yn fy marn i, fe allem ac fe ddylem fod yn cryfhau'r economi sylfaenol eisoes drwy amnewid ffrwythau a llysiau bob dydd a fewnforiwn ar hyn o bryd o fannau tymherus â chynhyrchion a dyfir yn y wlad hon. Felly, yng ngoleuni'r gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud ar symleiddio fframweithiau caffael, pa ystyriaeth rydych wedi'i rhoi i ddefnyddio cytundebau caffael gwyrdd, yn enwedig mewn partneriaeth â llywodraeth leol, fel y nodwyd yn adroddiad diweddar y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd fel mecanweithiau effeithiol a ddefnyddir gan wledydd eraill Ewrop i liniaru'r bygythiad hwn i'n diogelwch bwyd?
Rydym yn cydweithio'n agos iawn â chyrff mawr yn y sector cyhoeddus fel y GIG i sicrhau y gellir cyrchu a chaffael gwariant ar gynnyrch bwyd mor lleol â phosibl yng Nghymru, i geisio sicrhau'r math hwnnw o ddiogelwch y sonia Jenny Rathbone amdano. Ac fel rhan o gronfa her yr economi sylfaenol a'r cynllun gweithgynhyrchu, mae gennym ffocws gwirioneddol bellach ar fwyd.
Mae rhan o’r gwaith ar yr economi sylfaenol hefyd yn ystyried, mewn partneriaeth â'r Ganolfan Strategaethau Economaidd Lleol, sut y gallai sefydliadau angori'r sector cyhoeddus chwarae rhan allweddol yn siapio marchnadoedd bwyd ar gyfer y dyfodol. Mae gennym ddull cymharol newydd o weithredu yng Nghymru hefyd gyda chyngor Caerffili bellach yn rheoli'r fframweithiau bwyd cydweithredol, a arweiniwyd yn wreiddiol gan Wasanaeth Caffael Cenedlaethol Llywodraeth Cymru. Mae tîm prynu bwyd Caerffili yn brofiadol iawn, ac mae ganddynt hanes ardderchog o ddatblygu cyflenwad bwyd Cymru. Gwn eich bod wedi sôn yn y Siambr o'r blaen am enghraifft Woosnam Dairies, a chredaf eu bod wedi bod yn rhan fawr o’r gwaith hwnnw. Maent hefyd yn gweithio gyda Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig a'i thîm i geisio archwilio cyfleoedd pellach i sicrhau mwy o gynnyrch lleol. Felly, mae hyn yn sicr yn flaenoriaeth i'r tîm.
Diolch i'r Gweinidog Cyllid.
Yr eitem nesaf yw'r cwestiynau i Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol. Mae'r cwestiwn cyntaf i'w ateb gan y Dirprwy Weinidog, ac mae'r cwestiwn gan Jack Sargeant.
1. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda chlybiau chwaraeon ar lawr gwlad i'w helpu i gysylltu â chymunedau? OQ55542
Dŷn ni ddim yn eich clywed chi, Dirprwy Weinidog. Mae eisiau i chi 'unmute-o' eich hunan.
Dafydd, ydych chi'n fy nghlywed i ac ydych chi'n clywed bod angen ichi—?

Roeddwn i o dan yr argraff bod y mater yma'n cael ei ddelio'n ganolog, ac felly'n amlwg dyw o ddim.
Iawn. Cariwch ymlaen—rŷn ni'n eich clywed chi'n iawn nawr.
Diolch. Rwy'n ddiolchgar iawn am eich cwestiwn, Jack. Yn Llywodraeth Cymru a Chwaraeon Cymru, rydym yn parhau i weithio gyda phartneriaid i gynorthwyo’r clybiau chwaraeon ar lawr gwlad. Yn ddiweddar, gwnaethom gyhoeddi cronfa adfer chwaraeon a hamdden gwerth £14 miliwn yn sgil y coronafeirws, a bwriedir iddi gefnogi ystod o sefydliadau chwaraeon.
Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Mae un o fy etholwyr, Simon Walker o Glwb Bowlio Cei Connah, newydd gael ei ethol yn gadeirydd pwyllgor datblygu BowlsCymru. Fel y bydd llawer o bobl yn gwybod, mae bowls ar lawr gwlad yn darparu manteision enfawr i iechyd meddwl ac iechyd corfforol pobl. Dywed Simon wrthyf mai dyma'r unig gamp y gallwch ei chwarae drwy gydol eich oes—gall plentyn naw oed gystadlu yn erbyn rhywun 90 oed. Ddirprwy Weinidog, a fyddech yn barod i gyfarfod â Simon ar ran y pwyllgor datblygu i glywed drosoch eich hun am y manteision y gall bowls eu cynnig i gymunedau a throsglwyddo'r wybodaeth honno i gydweithwyr yn Llywodraeth Cymru?
Byddwn yn fwy na pharod i gyfarfod â'ch etholwr. Efallai y gallai fy annog i ymgymryd â'r gamp. Mewn gwirionedd, rwyf wedi ymweld â nifer o’r clybiau bowls i'r anabl a chlybiau bowls gweithredol eraill. Rwy’n cofio, yn benodol, fy ymweliad â Sir Benfro i ymweld â’r clwb yno, a chredaf ei bod yn bwysig ein bod yn annog cymaint o amrywiaeth â phosibl, yn ogystal ag amrywiaeth o weithgarwch corfforol fel y gall pobl gymryd rhan, felly rwy'n edrych ymlaen at drefnu cyfarfod cyn gynted ag y gallwn.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
Diolch. Russell George. Na. Dim Russell George. O'r gorau.
Bydd Cwestiwn 2, felly, yn cael ei ateb gan y Dirprwy Weinidog diwylliant. Andrew R.T. Davies.
2. Pa gymorth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i helpu chwaraeon hamdden yng Nghymru dros gyfnod y gaeaf? OQ55553
Mae'n ddrwg gennyf, Weinidog, ni allaf eich clywed eto, felly a wnewch chi agor y meic?
Roeddwn yn cymryd ei bod yn amlwg, os caf fy ngalw i ateb cwestiwn, fod gofyn i'r meic fod ar agor. A yw'n golygu bod yn rhaid i mi agor fy meic bob tro?
Credaf fod hynny'n—. Ydy, dywedir wrthyf 'ydy'. Mae'n ddrwg gennyf, ydw. Felly, mae'n ddrwg gennyf am hynny. Mae’n ddrwg gennyf. Parhewch.
Iawn. Nid yw hynny'n fater i mi mwyach gan nad wyf yn trefnu gweithgareddau’r Cynulliad.
Gwyddom fod ymgymryd â chwaraeon hamdden yn cael effaith gadarnhaol iawn, yn amlwg, ar bobl o bob oedran, ac rydym yn gweithio, fel y dywedais, gyda Chwaraeon Cymru. Rydym wedi bod yn defnyddio'r sefydliadau mawr hyn sydd gennym i ddosbarthu arian ac i asesu ceisiadau ac rwy'n edrych ymlaen at geisiadau ar gyfer chwaraeon hamdden dros gyfnod y gaeaf fel y gallwn fynd â'r buddsoddiad rydym eisoes wedi’i wneud drwy’r cyngor chwaraeon ymhellach.
Diolch am eich ymateb, Weinidog. Yn amlwg, mae rhyw elfen o arian y Llywodraeth wedi’i ddarparu ar gyfer chwaraeon a chwaraeon ar lawr gwlad, y £14 miliwn a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, ond gyda’r rheoliadau newydd sydd bellach ar waith a rhai gwleidyddion yn tybio y gallai’r rheoliadau hyn fod ar waith am beth amser, bydd hynny'n cyfyngu’n sylweddol ar glybiau, yn enwedig clybiau ar lawr gwlad, wrth iddynt geisio goroesi dros fisoedd y gaeaf, yn enwedig clybiau fel Clwb Pêl Droed Y Barri, er enghraifft, a Chlwb Rygbi Old Pens ym Mhenarth. Sut y mae'r Llywodraeth yn asesu’r ffordd y bydd y rheoliadau newydd a roddwyd ar waith yn effeithio ar allu clybiau ar lawr gwlad i weithredu ac i oroesi dros fisoedd y gaeaf sydd i ddod?
Yn amlwg, rydym yn parhau i asesu effaith y pandemig ar bob gweithgaredd, ac yn enwedig felly pan fo rhaid i ni ymateb fel Llywodraeth ar y cyd, gyda chefnogaeth y Cynulliad, i ymateb i'r sefyllfaoedd hynny. Y peth allweddol yw bod gennym ddarlun llawn a phriodol o anghenion pob sector, a byddwn yn annog clybiau unigol, ac yn amlwg, cyrff llywodraethu clybiau chwaraeon i gysylltu â Llywodraeth Cymru yn uniongyrchol, fel y gallwn brosesu ac ystyried beth sydd ei angen gyda chymorth ein cynghorwyr yn y cyngor chwaraeon.
Weinidog, mae Clwb Criced Casnewydd, fel y gwn eich bod yn gwybod, wedi gwneud gwaith gwych dros nifer o flynyddoedd yn datblygu eu gweithgarwch a gwella eu maes chwarae. Maent yn cael eu rhedeg gan wirfoddolwyr; maent yn cynhyrchu timau criced merched da iawn, chwaraewyr ar gyfer Morgannwg ac maent wedi cynnal rhai o gemau Morgannwg. Maent yn ei chael hi’n anodd ar hyn o bryd yn sgil y coronafeirws gan fod eu hysgol griced dros y gaeaf yn arfer defnyddio un o adeiladau Casnewydd Fyw, yr ymddiriedolaeth hamdden, ond mae Casnewydd Fyw bellach wedi agor campfa lle gellir cadw pellter cymdeithasol yn y gofod hwnnw, ac nid yw’r safle gael i’r clwb criced mwyach. Bydd hynny’n lleihau eu hincwm yn sylweddol, ac mae perygl y byddant yn colli chwaraewyr ifanc ac yn gweld colli diddordeb dros fisoedd y gaeaf. Mae ganddynt—Clwb Criced Casnewydd—hen gyrtiau sboncen ar eu tir y gellid eu haddasu ar gyfer ysgol griced dan do dros y gaeaf, a byddai astudiaeth ddichonoldeb yn ddefnyddiol iawn yn hynny o beth. Tybed a allech gael golwg ar hyn, Weinidog, ac ystyried sut y gallai Llywodraeth Cymru eu cynorthwyo i oresgyn y problemau hyn.
Wel, fel y gwyddoch, rwy’n ymwybodol o’r safle y cyfeiriwch ato, ac rydym yn awyddus iawn o ran ein polisi chwaraeon i weld dynion a menywod ifanc, ac yn wir, pobl o bob oed sy'n dymuno gwneud hynny, yn ymgymryd â chriced a chwaraeon eraill. Rydym yn ymwybodol o'r angen am astudiaeth ddichonoldeb o'r fath, a byddwn yn falch iawn o weld tystiolaeth bellach o'r berthynas y mae'r clwb yn ei datblygu gyda phartneriaid, gan gynnwys Chwaraeon Cymru. Byddaf yn codi'r mater hwn gyda Chwaraeon Cymru fy hun i sicrhau bod trafodaeth barhaus rhwng Cyngor Dinas Casnewydd, Chwaraeon Cymru a Casnewydd Fyw.
Mae gennym broblem, wrth gwrs, sy’n ymwneud yn y ffordd hon ag asiantaethau nad ydynt yn rhan o'r llywodraeth leol mwyach yn gweithredu canolfannau hamdden. Felly, nid yw'r sefyllfa'n syml, ond rydym yn awyddus iawn yn Llywodraeth Cymru i allu cefnogi gweithgareddau ar lawr gwlad, fel petai—neu a ddylwn ddweud ar y maes criced, yn yr achos hwn—i sicrhau eu bod yn gysylltiedig â'r gymuned leol ni waeth sut y caiff y gamp ei llywodraethu.
Rwy'n troi yn awr at gwestiynau'r llefarwyr. Y cyntaf y prynhawn yma yw llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae problemau ariannol y sector celfyddydau yn sgil COVID yn parhau, a dwi'n credu eich bod chi'n cytuno efo fi bod gweithwyr llawrydd, yn benodol, felly, o dan bwysau mawr. Fe ddywedoch chi wrth bwyllgor diwylliant y Senedd nad oedd y £7 miliwn ar gyfer gweithwyr llawrydd yn y diwydiannau diwylliannol a chreadigol yn ddigonol. A dwi'n siŵr eich bod chi wedi gweld adroddiad cynhwysfawr tasglu llawrydd Cymru hefyd, sydd yn dod â nifer o argymhellion pwysig ymlaen. Mae'r adroddiad yma hefyd yn cynnwys nifer o bryderon ynghylch datblygiad gwaith cyfrwng Cymraeg yn y sector benodol yma. Felly, pa gynlluniau sydd gennych chi i sicrhau bod gan weithwyr llawrydd y gefnogaeth sydd ei hangen, ac a fyddwch chi'n fodlon gweithio efo'r tasglu yma, ac efo'r cyngor celfyddydau, a sefydliadau eraill, i weithredu ar argymhellion yr adroddiad? Pa gynlluniau penodol sydd gennych chi fel Llywodraeth i amddiffyn a thyfu'r sector cyfrwng Cymraeg yn ystod y pandemig?
Wel, mae'r sector cyfrwng Cymraeg, yn amlwg, mewn cenedl ddwyieithog yn swyddogol, ac mewn Senedd lle rydym ni'n cyfarfod heddiw lle mae'r ddwy iaith yn swyddogol, yn ganolog i'r cyfan rydym ni'n ei wneud fel Llywodraeth. Felly, does dim cwestiwn nad ydym ni'n trin darpariaeth Gymraeg ar yr un lefel â'r ddarpariaeth Saesneg. Ac yn wir, mae darpariaeth mewn ieithoedd eraill sydd yn cael eu siarad gan ddinasyddion Cymru yn bwysig i ni hefyd.
Ond y pwynt arall i'w bwysleisio yn y fan hyn, dwi'n meddwl, sy'n allweddol, yw ein bod ni, wrth ddarparu ein cynlluniau fel Llywodraeth, yn sicrhau bod y cyllid sydd ar gael gennym ni—pa un ai ydy o'n dod o'n cyllidebau ni wedi ei aildrefnu, neu os ydy o'n dod o Lywodraeth y Deyrnas Unedig—bod y cyllid yna yn cael ei ddosbarthu cyn gynted ag y mae hi'n bosib, i sicrhau bod yna ymateb i'r anghenion. A dyna rydym ni wedi ei wneud, yn arbennig gyda'r £53 miliwn, ond yn wir, efo'r cyllid mewnol sydd wedi ei ailddosbarthu—mae o'n fwy na hynny—ar gyfer y celfyddydau.
Beth sy'n bwysig ydy bod ceisiadau yn dod drwodd yn gyflym—ac mae cyngor y celfyddydau, mae'n rhaid i mi ddweud, wedi bod yn ymateb yn gyflym iawn wrth weinyddu'r rhan o'r gyllideb y mae'n nhw yn ei gweinyddu. Ac mi fyddwn ni fel Llywodraeth Cymru hefyd yn gweinyddu ein cyllideb ni yn olynol i hynny. Mae'n bwysig bod yr unigolion yma yn cael sicrwydd bod yna gyfle iddyn nhw gynnal bywoliaeth, er wrth gwrs y bydd yn rhaid darganfod ffyrdd o berfformio ac o weithredu mewn gofod gwahanol i beth rydym ni wedi bod yn ei wneud yn y gorffennol tra mae'r afiechyd difrifol yma yn parhau.
Diolch yn fawr. Dwi'n sylwi nad ydych chi wedi ateb fy nghwestiwn i ynglŷn â'r tasglu llawrydd a'u hargymhellion nhw a'u hadroddiad nhw—
Dwi wedi darllen eu hargymhellion nhw, ond dwi ddim yn mynd i ymateb yn uniongyrchol i unrhyw dasglu, oherwydd tasglu hunanbenodedig, dwi'n credu, ydy hwn—dydy o ddim yn dasglu'r Llywodraeth.
Gaf i droi at faes arall, sef newyddiaduraeth? Hoffwn i wybod pa drafodaethau rydych chi wedi eu cael ynglŷn â dyfodol newyddiaduraeth print cyfrwng Saesneg yng Nghymru. Ydych chi wedi bod yn trafod efo Reach, er enghraifft? Hoffwn i wybod sut y gall y Llywodraeth ddarparu cefnogaeth—hyd braich, yn amlwg, ond cefnogaeth serch hynny—i'r cyfryngau print Saesneg.
Roedd fy nhrafodaeth gyntaf i, fel mae'n digwydd, nid efo Reach, nid efo'r cwmni, ond efo undeb y newyddiadurwyr. Dwi wedi cael trafodaeth efo nhw, ac mae yna drafodaeth bellach yn mynd i ddilyn. Byddaf yn trafod eto efo Reach. Ond beth dwi'n ei obeithio y gallwn ni ei sefydlu ydy model a fydd yn galluogi cynnig cyllid cyhoeddus i newyddiaduraeth Saesneg sydd yn cyfateb i'r hyn sydd ar gael ar hyn o bryd mewn cyhoeddi llenyddol a newyddiadurol yn Gymraeg. Oherwydd mae hi wastad wedi bod yn amlwg i mi, fel un sydd â diddordeb yn y ddau ddiwylliant a'r ddwy iaith, nad oedd yna gyfartaledd darpariaeth yn y sefyllfa yma. Ac felly dwi'n gobeithio y gallwn ni weithredu drwy Cymru Greadigol, oherwydd dyna'r asiantaeth newydd sydd gennym ni mewn Llywodraeth. Oherwydd y sefyllfa bresennol gyda'r pla yma sydd wedi effeithio arnom ni, dydyn ni ddim wedi gallu symud ymlaen mor gyflym â byddwn i'n dymuno, ond mae yna gyfarwyddwr i Cymru Greadigol bellach, ac mae o'n brofiadol iawn fel swyddog cyhoeddus, ac mi fyddwn ni'n gweithredu drwy Cymru Greadigol i sefydlu model o gyllid. Ond mi fydd o hyd braich oddi wrth y Llywodraeth, oherwydd dyna oedd yn bwysig i mi hefyd. Mae'n rhaid inni gael model tebyg i fodel cyngor y celfyddydau, lle mae'r penderfyniadau artistig a'r penderfyniadau newyddiadurol yn cael eu gwneud nid gan wleidyddion, ond gan gorff lled-annibynnol oddi wrth y Llywodraeth.
Diolch yn fawr. Edrychwn ymlaen, felly, at weld y gwaith yna yn dwyn ffrwyth, achos rydych chi'n cytuno, dwi'n siwr, bod y diwydiant papurau newydd a chael un ffyniannus yn hollbwysig i ddemocratiaeth a bywyd cyhoeddus yng Nghymru. Felly, dwi'n falch o glywed beth rydych chi'n ei ddweud heddiw ar hynny.
Gaf i droi jest at un maes arall i gloi, felly? Ddydd Iau diwethaf, dwi'n credu oedd hi, fe wnaeth Llywodraeth Cymru gyhoeddi cronfa adfer chwaraeon a hamdden, gwerth £14 miliwn, sydd i'w groesawu, wrth gwrs, ond un o'r problemau mae pobl yn y maes yna yn sôn wrthyf i amdano fo ydy bod rhaid i beth o'r arian yma fynd at gynlluniau arloesi, ac maen nhw'n gweld hynny yn anodd iawn, achos, mewn gwirionedd, maen nhw angen llenwi bylchau sydd yn codi o ddiffyg incwm. Pam eich bod chi wedi dewis ffocysu ar gynlluniau arloesi, yn hytrach na chanolbwyntio ar helpu sefydliadau i oroesi'r diffyg incwm sydd o'u blaenau nhw ar hyn o bryd?
Wel, mi fuom ni'n ystyried y mater yma yn ofalus, ac un o'r pethau sydd wedi bod yn bwysig i mi, ar hyd y blynyddoedd, ydy os ydy pobl yn cael arian cyhoeddus bod o ddim yn arian am ddim, ac nad jest mater o lenwi bylchau ydy o, ond hefyd ein bod ni yn gallu canfod ffyrdd newydd o weithio yn greadigol i helpu i ddod â phobl drwy'r argyfwng yma yr ydym ni yn ei ganol. A dyna oedd wrth wraidd sicrhau bod yna ofynion creadigol, os leiciwch chi, ynglŷn â'r modd rydym ni'n defnyddio arian cyhoeddus. Nid ymgais i beidio â rhoi cyllid i unigolion nac i sefydliadau oedd hynny, ond doeddwn i ddim eisiau tywallt arian i mewn i hen sefydliadau creadigol sydd, efallai, ddim y math o sefydliadau y mae pobl neu gynulleidfaoedd newydd yn mynd i ymateb iddyn nhw. Ac felly dyna oedd hynna. A Cymru Greadigol fydd, eto, yn gyfrifol am roi trosolwg a chyngor inni yn y sefyllfa yma.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Laura Jones.
Ddirprwy Weinidog, gwn fod llawer o'r Siambr, fel finnau, yn dilyn Joe Wicks ar y cyfryngau cymdeithasol. Mae'n siŵr ei fod yn arwr iechyd corfforol a meddyliol yn ystod cyfnod y cyfyngiadau symud cenedlaethol. Cyflwynodd fideo y bore yma ar sut y mae'r holl reoliadau coronafeirws a phethau felly'n effeithio arno'n feddyliol, ac roedd hynny'n ddewr iawn yn fy marn i, a dywedodd hefyd sut y mae gweithgarwch corfforol yn ei helpu gyda hynny.
Mae'r chwe mis diwethaf wedi gwneud niwed mawr i les corfforol a meddyliol pobl, rhywbeth a gafodd sylw yn gynharach yn natganiad y Prif Weinidog, a cheir llawer iawn o dystiolaeth sy'n awgrymu y gall gweithgarwch corfforol helpu iechyd meddwl. Felly, hoffwn ailadrodd galwadau cynharach Gweinidog yr wrthblaid dros iechyd a chwaraeon, Andrew R.T. Davies, am fwy o gymorth i chwaraeon hamdden ledled Cymru.
Roedd PE with Joe, sef yr hyn a wnâi Joe Wicks, yn gymaint o lwyddiant i deuluoedd cyfan o bob oed, a'u hiechyd meddwl a'u hiechyd corfforol yn ystod y cyfyngiadau symud, yn ogystal â'r fideos a oedd wedi'u teilwra ar gyfer yr henoed, yn enwedig y rheini a oedd ar y rhestr warchod. Nid wyf yn awgrymu eich bod chi a'r Prif Weinidog yn dechrau gwneud fideos ymarfer corff ar gyfer y genedl, Weinidog, ond mae'n rhywbeth da iawn, ac efallai y dylem edrych arno, oherwydd mae'n ffordd wych o fynd i mewn i dai pobl, eu helpu i wneud ymarfer corff, eu hannog i wneud ymarfer corff ac efallai ei fod yn rhywbeth y dylem edrych arno ar sail Cymru gyfan a hynny yn rhad ac am ddim.
Mewn ardaloedd lle mae gennym gyfyngiadau lleol, gwnaeth i mi feddwl sut rydym yn cyrraedd y bobl hynny. Oherwydd y cyfyngiadau amlwg sydd ar bobl yn awr, sut rydych chi'n sicrhau bod pobl yn dal i allu cymryd rhan mewn gweithgarwch corfforol, a sut rydych chi'n eu hannog i wneud hynny?
Wel, mae gennyf gyfrifoldeb cyffredinol o fewn y Llywodraeth dros annog gweithgarwch corfforol, ac rwy'n dal i wneud hynny fy hun. Nid wyf am eich gwahodd i ddod i fy ffilmio yng nghaeau Llandaf. Rwy'n gwneud hynny, ond mae'n broses loncian araf. Ond rwy'n credu ei bod yn hanfodol ein bod ni, fel Llywodraeth, yn ailadrodd y negeseuon hyn, oherwydd un o'r pethau allweddol rwy'n chwilio amdano, wrth inni frwydro drwy'r pandemig, yw sut yr awn ati i ddatblygu arferion da a chyfathrebu gwell, fel bod y negeseuon rydym yn eu cyfleu, y negeseuon iechyd rydym yn eu cynhyrchu, yn rhai y mae pobl yn ei chael yn hawdd ymateb iddynt. Felly, rhaid iddo fod yn ddewis o ran y math o weithgarwch corfforol. Buom yn siarad yn gynharach am chwarae bowls; mae'n dibynnu ar ba fath o weithgarwch corfforol y mae pobl yn ei ddewis—nid un peth neu'r llall yn unig. Mae'n rhaid inni sicrhau bod cymaint â phosibl o'r gweithgareddau hyn ar gael, mewn cydweithrediad, yn amlwg, â'n prif gyllidwyr, sydd, drwy Lywodraeth Cymru—ei fod yn cyrraedd defnyddwyr gwasanaethau.
Diolch, Weinidog. Mae galluogi pobl i gymryd rhan mewn chwaraeon yn ystod misoedd y gaeaf yn gwbl hanfodol. Mae bob amser wedi bod yn hanfodol, ond mae'n fwy hanfodol nag erioed yn awr yn ystod y pandemig hwn. Mae ardaloedd gwledig, sy'n aml yn cael eu hystyried yn gefnog gan Lywodraeth Cymru, yn ddifrifol o dlawd mewn llawer o ardaloedd o ran cyfleusterau chwaraeon, yn enwedig y rhai y gellir eu defnyddio yn ystod misoedd y gaeaf i sicrhau y gall pobl a chlybiau barhau â'u gweithgareddau chwaraeon drwy gydol y misoedd oeraf a mwyaf glawog. Pa gamau rydych chi'n eu cymryd, Weinidog, i sicrhau bod gan bawb ar draws pob rhan o Gymru fynediad at gyfleusterau chwaraeon pob tywydd yn eu cymunedau eu hunain, fel nad oes raid iddynt deithio?
Fe wnaf nodi hynny, oherwydd mae'n amlwg yn rhywbeth y mae angen inni sicrhau ein bod yn ei ddarparu ac yn ymateb iddo'n iawn. Rwy'n cael fy nhemtio i ddweud y dylem sicrhau cyflenwadau digonol o ddillad thermol i bawb, ond efallai na fyddai'n briodol i hynny ddod o fy nghyllideb i; wel, nid oes gennyf lawer o gyllideb beth bynnag. Ond i'r graddau y gallem wneud hynny, rwy'n credu mai'r peth amlwg yw gwneud i bobl deimlo'n gyfforddus i wneud ymarfer corff yn yr hinsawdd ddiddorol ac amrywiol sydd gennym yng Nghymru.
Diolch, Ddirprwy Weinidog. Yn olaf, mae'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn wynebu cryn anhawster ariannol oherwydd y coronafeirws. Dywedir eu bod yn wynebu colledion o tua £200 miliwn o ganlyniad i'r pandemig, ac maent wedi gorfod adolygu pob agwedd ar eu helusen i wneud arbedion ym mhob maes gweithgaredd bron iawn. Un atyniad o'r fath sydd mewn perygl ar hyn o bryd yw'r tŷ crwn yn y Cymin, sy'n atyniad pwysig i dwristiaid yn yr ardal, gan ddenu 65,000 o ymwelwyr y flwyddyn. Mae'r ymddiriedolaeth wrthi'n ymgynghori ar gau'r tŷ crwn, a fyddai'n ergyd fawr i'r economi leol. A wnewch chi gadarnhau bod y swm llawn o arian a ddarperir gan Lywodraeth y DU i gefnogi sefydliadau celfyddydol a diwylliannol yng Nghymru yn cael ei ddefnyddio at y diben a fwriadwyd, a pha gamau y gallwch eu cymryd i sicrhau bod safleoedd o bwysigrwydd hanesyddol, fel y tŷ crwn, yn cael eu cadw ar agor?
Rwyf wedi ymweld â'r Cymin. Credaf ei fod yn un o'r eiddo cynnar—credaf mai yn 1902 y cafodd ei roi'n rhodd i'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Mae'n safle unigryw iawn. Rwyf wedi cael trafodaethau gyda'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, ac mae fy uwch swyddogion, yn enwedig pennaeth Cadw, wedi cael trafodaethau gyda'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Rwy'n credu mai'r ffordd o ymateb i'ch cwestiwn yw drwy eich sicrhau fy mod eisiau cael partneriaeth gryfach rhwng Ymddiriedolaeth Genedlaethol Cymru a Llywodraeth Cymru a Cadw, oherwydd credaf fod hwn yn gyfle yn awr inni gydweithredu, wrth inni ailagor, neu wrth inni ailagor safleoedd o'r math hwn yn raddol, gobeithio.
Yn amlwg, ni allwn ariannu'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol fel pe bai'n ddim ond ymgeisydd arall, ond os oes gan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol gynigion difrifol, a fyddai'n cynnwys partneriaeth â Llywodraeth Cymru, byddwn yn gryf o blaid hynny. Rwy'n byw yng nghanol eiddo'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn y gogledd; dylwn ddatgan buddiant. Er, nid yw'r bwthyn sydd gennym ei hun yn eiddo i'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol; nid wyf yn credu y byddai'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol ei eisiau.
Diolch. Cwestiwn 3, Russell George.
Mae'n ddrwg gennyf, Ddirprwy Lywydd, cefais drafferth yn gynharach y prynhawn yma.
3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am farchnata a hyrwyddo canolbarth Cymru fel cyrchfan i dwristiaid? OQ55541
Diolch am hynny. Efallai eich bod yn ymwybodol fod canolbarth Cymru, i mi, yn rhan bwysig iawn a chanolog o economi a bywyd rhanbarthol Cymru. Ac rydym wedi pwysleisio yn ein polisi twristiaeth fod gennym, yn wir, bedwar rhanbarth yng Nghymru, ac felly rydym yn annog ymwelwyr pryd bynnag y gallwn i ymweld â chanolbarth Cymru fel cyrchfan i dwristiaid, er mai'r slogan o hyd, yn amlwg, yw 'Darganfod Cymru. Yn ddiogel'.
Diolch, Ddirprwy Weinidog. Rwy'n amlwg yn falch o glywed hynny. Credaf fod gan y gwaith o adfer camlas Trefaldwyn, sy'n safle pwysig o ddiddordeb, botensial i hyrwyddo canolbarth Cymru fel cyrchfan i dwristiaid a gwneud cyfraniad sylweddol i'r economi ymwelwyr. Rwy'n siŵr y bydd gennych atgofion melys o'ch ymweliad chi a minnau â'r gamlas ychydig flynyddoedd yn ôl.
Amcangyfrifir y byddai adfer y gamlas yn cynhyrchu gwariant blynyddol o tua £5 miliwn ac yn creu 128 o swyddi amser llawn. Credaf fod yr ymgyrch i adfer y 'Monty', fel y'i gelwir ac fel y cyfeirir ato, angen ysgogiad newydd, felly byddwn yn falch o glywed am unrhyw drafodaethau diweddar y gallai Llywodraeth Cymru fod wedi'u cael, gyda Llywodraeth y DU neu Gyngor Sir Powys efallai, mewn perthynas ag ymgorffori'r prosiect hwn mewn bargen dwf bosibl ar gyfer canolbarth Cymru. Sylweddolaf y gallai hynny fod ychydig y tu allan i'ch portffolio uniongyrchol, Ddirprwy Weinidog, ond a fyddech chi hefyd yn cytuno i sefydlu gweithgor prosiect i edrych ar sut y gall Llywodraeth Cymru arwain y gwaith o adfer y gamlas a manteisio ar nifer o ffynonellau ariannu?
Rwy'n hoff iawn o ddyfrffyrdd Cymru ac mae gennyf ddiddordeb mawr ynddynt. Wedi'r cyfan, hwy yw sianeli cyntaf ein chwyldro diwydiannol cynnar a darnau ohonynt sydd i'w gweld bellach. Yn wir, mae gennyf fap, na allaf ei gyrraedd o'r fan hon, wrth i mi eistedd yma, o ddyfrffyrdd mewndirol Cymru a'r system gamlesi'n benodol. Yr ateb i'ch cwestiwn penodol yw: ydw, rwy'n hapus iawn i barhau â thrafodaethau pellach.
Rwyf wedi gweithio gyda Bwrdd Glandŵr Cymru yn y gorffennol—ymddiriedolaeth y camlesi a'r afonydd—ac rwy'n fodlon parhau â'r trafodaethau hynny. Yn amlwg, byddai gan Gyngor Sir Powys rôl bwysig yma ac rwy'n credu bod datblygu canolbarth Cymru fel ardal ar gyfer ymlacio, a'i lleoliad tra phwysig fel ardal fawr ar y ffin, yn rhywbeth nad wyf yn credu ein bod yn rhoi digon o bwys arno pan edrychwn ar yr hyn sy'n digwydd yng Nghymru. Mae llawer o sôn am Eryri, am y gogledd-ddwyrain yn awr, gyda'r cyffro yng nghastell Gwrych, am yr hyn sy'n digwydd yn y de-orllewin ac wrth gwrs, yn y dinasoedd—Caerdydd, Casnewydd, Abertawe—ac yn rhanbarth de-ddwyrain Cymru. Ond rwy'n credu bod canolbarth Cymru, i mi—. Ac mae'n rhaid i mi ddweud wrthych oherwydd—nid wyf dan gyfyngiadau symud, ond rwyf wedi bod dan gyfyngiadau symud personol ers dechrau mis Mawrth, a'r unig ymweliad y bum arno at ddibenion hamdden oedd i Lyn Efyrnwy mewn gwirionedd, ac roeddwn yn teimlo'n llawer gwell ar ôl bod yno.
Diolch. Huw Irranca-Davies.
Ddirprwy Lywydd, ymddiheuriadau am yr oedi, nid oedd y cyrchwr yn caniatáu i mi agor y meic.
Weinidog, pan fyddant yn caniatáu i mi adael Pen-y-bont ar Ogwr ar ryw bwynt, pan fyddwn wedi llwyddo i drechu'r feirws hwn, rwy'n edrych ymlaen at wisgo fy sanau cerdded a mynd ar hyd Ffordd Cambria drwy ganolbarth Cymru. Mae'n drysor gwych ac wrth gwrs, y llynedd, ynghyd â'r Cerddwyr, lansiwyd Ffordd Cambria gyda Cicerone, y lluniwr llwybrau gwych sy'n cyhoeddi'r llwybrau gorau yn y byd. Ond a allech chi ddweud wrthyf, Weinidog, wrth annog mwy o bobl i diroedd gwyllt canolbarth Cymru, sy'n drysor mawr heb ei ddarganfod—mae hynny'n bendant yn wir—sut rydym hefyd yn sicrhau bod gan bobl barch at gefn gwlad ac nad ydynt yn gadael unrhyw olion? Rwy'n ddigon hen i gofio'r hen god cefn gwlad hefyd. Sut y mae gwneud yn siŵr ein bod yn addysgu cenhedlaeth newydd o bobl i fwynhau cefn gwlad ond i ofalu amdano hefyd?
Wel, mae hyn yn rhan allweddol o'r berthynas dwristiaeth, y berthynas rhwng ymwelwyr a'r rhai sy'n eu croesawu, ac mae'n amlwg fod yn rhaid i bobl yng nghefn gwlad fod yn gadarnhaol yn eu croeso a'u derbyniad i ymwelwyr, ond mae'n rhaid i ymwelwyr a cherddwyr yn arbennig ddeall natur cymunedau cefn gwlad, a'r gamddealltwriaeth sy'n digwydd yn aml iawn ynghylch y berthynas rhwng hawliau tramwy, hawliau caniataol a hawliau statudol—llwybrau troed ac yn y blaen. Felly, credaf mai'r peth pwysig yma yw sicrhau bod y negeseuon rydym yn eu hyrwyddo drwy Croeso Cymru a'r negeseuon rydym yn eu hyrwyddo drwy ein perthynas ag undebau amaethyddol a'r tirfeddianwyr yn negeseuon sy'n edrych am dwristiaeth gynaliadwy a gweithgareddau hamdden cefn gwlad cynaliadwy.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am hyrwyddo'r Gymraeg ymysg plant ifanc? OQ55536

Diolch yn fawr, Mike, a diolch am ofyn y cwestiwn yn Gymraeg hefyd. Drwy Cymraeg i Blant, y siarter iaith, Mudiad Meithrin, yr Urdd, mentrau iaith a thrwy lawer o ffyrdd eraill, mae llawer o gyfleoedd i blant ddefnyddio'r Gymraeg. Hefyd, byddaf yn cyhoeddi polisi ar drosglwyddo'r Gymraeg rhwng rhieni a'u plant cyn diwedd y flwyddyn, a fydd eto yn sail i raglen newydd o waith.
Diolch, Weinidog, am yr ateb hwnnw. Roeddwn i, fel mae llawer o rai eraill yma, yn ymwybodol o ba mor anodd yw dod yn rhugl yn y Gymraeg fel oedolion. Pa drafodaethau mae'r Gweinidog yn eu cael gyda chydweithwyr ynghylch pwysigrwydd dechrau dysgu Cymraeg yn ifanc, yn enwedig o ran cefnogaeth i Mudiad Meithrin, Ti a Fi a sicrhau bod dechrau disglair trwy gyfrwng y Gymraeg ar gael?
Diolch yn fawr. Roedd hynna'n arbennig o dda, Mike, a dwi'n meddwl bod y cwestiynau yn rhai teilwng hefyd. Wrth gwrs, beth rŷn ni yn ceisio gwneud i gyrraedd miliwn o siaradwyr yw sicrhau—. I gyrraedd y targed yna, rŷn ni eisiau sicrhau bod mwy o blant yn cael addysg Gymraeg. Felly, mae tua 20 y cant o blant yn cael addysg Gymraeg ar hyn o bryd. Rŷn ni eisiau hwnna i gyrraedd tua 40 y cant. Mae hwnna'n gam eithaf mawr ac, wrth gwrs, y ffordd i wneud hynny yw trwy ddechrau gydag addysg ysgol feithrin, a dyna pam eisoes rŷn ni wedi agor—mae ysgolion meithrin wedi agor—mwy o lefydd lle mae yna gyfle i blant ddod ynghyd i ddysgu Cymraeg mewn ardaloedd lle nad oes ysgolion meithrin ar hyn o bryd. Ond hyd yn oed cyn hynny, mae 20 o gylchoedd Ti a Fi newydd wedi eu sefydlu ledled Cymru, ac mae hwnna, wrth gwrs, yn rhoi cyfle i bobl jest i gamu i mewn i'r Gymraeg cyn anfon eu plant nhw i ysgolion meithrin.
Felly, rŷn ni'n ceisio annog plant i ddefnyddio'r Gymraeg ond, wrth gwrs, unwaith maen nhw'n mynd mewn i ysgolion Cymraeg, hefyd mae'n rhaid inni sicrhau eu bod nhw'n defnyddio'r iaith yn gymdeithasol. Dyna pam rŷn ni'n defnyddio pethau fel y mentrau iaith i sicrhau bod yna gyfleoedd iddyn nhw ymarfer yr iaith unwaith eu bod nhw yn gallu ei siarad hi.
Rwy'n falch, Weinidog, eich bod chi wedi sôn am rieni achos mae'r gefnogaeth weladwy gan rieni neu ofalwyr i'r Gymraeg yn ddylanwadol iawn ar sut mae plentyn bach yn derbyn dwyieithrwydd fel rhan o'r ffordd mae'n gweld ei hunan, rhywbeth sy'n real tu hwnt i leoliad penodol fel cylchoedd neu ysgolion, fel rŷn ni'n gwybod. Gwersi tylino babanod a ioga babanod, wrth ochr cae pêl-droed, mewn siop leol—mae'r rhain yn fannau hamddenol a chyfeillgar lle gall rhieni ddefnyddio'r Gymraeg eu hunain tra byddant gyda'u plant. Mae rhaglenni megis Cymraeg i Blant—rŷch chi wedi sôn am hynny—a Clwb Cwtsh yn hanfodol yn y gwaith i gefnogi rhieni ar daith eu plant i ddod yn ddwyieithog, ond beth arall allwch chi awgrymu sydd ddim ar-lein i gyfoethogi profiad rhieni, fel y gallant ddod yn brif hyrwyddwyr yr iaith i blant ifanc, drwy allu dangos nid yn unig dweud, ac mae hynny'n bwysig iawn, dwi'n credu, mewn ardaloedd, fel rŷch chi wedi dweud, di-Gymraeg?
Diolch yn fawr. Dwi yn meddwl bod hwnna'n bwynt rili pwysig, achos mae yna berygl bod pobl yn gweld yr iaith fel rhywbeth sy'n artiffisial, sydd ddim ond yn digwydd yn yr ysgol, felly mae'n bwysig eu bod nhw'n gweld bod hyn yn ffordd o fyw hefyd. A dyna pam, wrth gwrs, mae Cymraeg i Blant yn gyfle i bobl wneud hynny. Ond, wrth gwrs, ar hyn o bryd, mae hynny'n anodd, a dyna pam mae'r holl waith yna wedi symud ar-lein, ac mae'n bwysig ar hyn o bryd eu bod nhw'n rhoi cyfleoedd i'r rheini sydd heb gyfleoedd i siarad Cymraeg adref, ac sydd ddim wedi gallu mynd i'r ysgol am fisoedd—eu bod nhw yn cael cyfle i ddefnyddio'r iaith.
Rŷn ni wedi bod yn rhoi syniadau drwy rwydweithiau cymdeithasol i rieni, fel eu bod nhw'n gweld beth sydd allan yna, felly mae 'Llond haf o Gymraeg'—mae hwnna'n hashtag; mae'n ffordd i bobl fynd ati i ffeindio mesurau a phethau maen nhw'n gallu eu defnyddio, fel eu bod nhw'n gallu defnyddio'r iaith Gymraeg. Ond, wrth gwrs, peth arall rŷn ni'n mynd i'w wneud yw'r syniad yma o drosglwyddo iaith rhwng pobl yn eu teuluoedd nhw. Mae hwnna'n rhywbeth rili sensitif, yn rili anodd ei wneud, ond mae e'n rhywbeth rŷn ni'n ceisio mynd ati ar hyn o bryd, i weld beth allwn ni ei wneud i gael mwy o'r rheini sydd efallai ddim cweit gyda'r hyder, neu sydd ddim wedi siarad Cymraeg ers blynyddoedd, ers iddyn nhw adael ysgol—eu bod nhw yn mynd ati i ddefnyddio'r Gymraeg gyda'u plant nhw.
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i dwristiaeth yng ngogledd Cymru? OQ55559
Diolch yn fawr iawn, Darren. Y gefnogaeth rydym wedi'i rhoi i'r diwydiant twristiaeth yng ngogledd Cymru yw'r gefnogaeth fwyaf hael yn y Deyrnas Unedig, yn enwedig drwy'r gronfa cadernid economaidd. Mae busnesau twristiaeth drwy Gymru gyfan wedi cael budd o dros £27 miliwn drwy ddau gam cyntaf y gronfa cadernid economaidd, a gwariwyd £8 miliwn ohono yng ngogledd Cymru.
Diolch am yr ateb hwnnw, Ddirprwy Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol mai castell Gwrych fydd ffocws miliynau o wylwyr o fis Tachwedd ymlaen pan fydd I'm a Celebrity...Get Me Out Of Here! yn cael ei ffilmio yno, mewn lleoliad tylwyth teg. Yn amlwg, mae hynny'n rhoi cyfle enfawr inni roi gogledd Cymru'n fwy amlwg ar y map i ymwelwyr, nid yn unig yng Nghymru, ond ym mhob rhan o'r y byd. A allwch chi ddweud wrthyf pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd er mwyn manteisio ar y cyfle a ddaw yn sgil y ffaith bod I'm a Celebrity...Get Me Out Of Here! yn digwydd yn Abergele, ac a fyddwch chi'n cymryd rhan yn y rhaglen honno ai peidio, ac a yw ITV wedi cysylltu â chi?
Ni allaf ateb rhan olaf y cwestiwn hwnnw. [Chwerthin.] Ond na, nid wyf yn bwriadu cymryd rhan, nid wyf yn credu, ac ni fyddwn yn cael gwneud hynny fel Gweinidog twristiaeth. Ni allwn esgus bod yn rhan o weithgaredd twristiaeth fy hun. Ond rwy'n adnabod castell Gwrych, yn amlwg, oherwydd cefais fy magu yn sir Conwy, ac rwy'n falch iawn o'r gefnogaeth gref iawn i'r prosiect hwn. A chredaf na allwn byth danbrisio pwysigrwydd gweithgaredd sy'n cyfuno gweithgarwch corfforol yng nghefn gwlad a diddordeb treftadaeth, sy'n ddadleuol—a yw castell Gwrych yn safle treftadaeth yng ngwir ystyr y gair, ond fe fydd yn awr yn sicr.
Ddirprwy Weinidog, roeddwn yn falch o gefnogi'r sector twristiaeth yng ngogledd Cymru dros gyfnod y cyfyngiadau symud, a'r bygythiad real iawn i fusnesau, swyddi a bywoliaeth a ragwelwyd pe na bai'r sector yn cael ei agor mewn modd amserol. Nid llety'n unig yw twristiaeth, mae'n golygu amgueddfeydd, llochesau anifeiliaid, plastai a'r holl bethau rydym ni fel trigolion yn gwybod eu bod yno ond yn eu cymryd yn ganiataol neu heb eu gweld ers degawdau. A wnewch chi ymuno â mi, os gwelwch yn dda, i ofyn i Gymru gyfan, yn ogystal â'n hymwelwyr, i syrthio mewn cariad unwaith eto â ble rydym yn byw a mynd i weld y safleoedd hyn a mwynhau'r cyfleusterau hyn lle mae'r rheolau newydd yn caniatáu inni wneud hynny? Diolch.
Diolch i chi am y cwestiwn cadarnhaol hwnnw. Mae'n eithriadol o bwysig ein bod yn cydnabod gwerth ymweliadau oddi mewn i Gymru i dwristiaeth Cymru, yn ogystal ag ymweliadau o wledydd cyfagos, yn enwedig dros y ffin o Loegr, yn ogystal ag o Iwerddon. Ac rwy'n gobeithio y bydd y gweithgareddau yng nghastell Gwrych a'r gefnogaeth deledu a ddarperir ar gyfer hynny o ran marchnata, a'r marchnata a fydd yn gysylltiedig â hynny gan Croeso Cymru fel ein sefydliad marchnata twristiaeth ein hunain, yn gallu darparu neges gadarnhaol i bobl ymweld â'r safleoedd hyn yng Nghymru yng nghyd-destun y mesurau iechyd cyhoeddus sydd gennym ar hyn o bryd.
6. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ynghylch effaith ail gartrefi ar yr iaith Gymraeg? OQ55538
Diolch, Neil. Mae sicrhau y gall pobl gael mynediad at gartrefi fforddiadwy yn hanfodol ar gyfer cynaliadwyedd cymunedau Cymraeg eu hiaith yn y dyfodol. Mae hwn yn fater cymhleth, ac mae ail gartrefi yn ffactor arwyddocaol ynddo. Rwyf eisoes wedi trafod hyn gyda'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, a byddaf yn parhau i flaenoriaethu'r mater hwn.
Rwy’n annog y Gweinidog yn gryf i gael trafodaethau gyda Chyngor Gwynedd, gan y gall llywodraeth leol wneud llawer. Yng Ngwynedd, mae 7,000 o gartrefi yn eiddo i bobl nad ydynt yn byw yng Nghymru hyd yn oed. Mae deg y cant o gartrefi yng Ngwynedd yn cael eu defnyddio fel ail gartrefi—mwy nag unrhyw sir arall yng Nghymru. Prynwyd bron i 40 y cant o'r eiddo a werthwyd yng Ngwynedd rhwng mis Mawrth 2019 a mis Ebrill 2020 fel ail gartrefi—unwaith eto, mwy nag unrhyw sir arall yng Nghymru. Mae tai yn cael eu marchnata yn Lloegr am £400,000, £2 filiwn—un am £3 miliwn, ychydig i lawr y ffordd o Fynytho, y pentref lle ganwyd a magwyd fy ngwraig. Yn syml iawn, ni all pobl leol fforddio prynu tai lle maent yn byw nawr, gyda'r cyflog cyfartalog yng Ngwynedd yn £16,000 y flwyddyn. Pasiwyd cynllun datblygu lleol gan y cyngor lleol yng Ngwynedd sy'n caniatáu, yn anhygoel, trosi tai teulu yn llety gwyliau. Felly, mae mater ail gartrefi yn epidemig sydd wedi bodoli ers degawdau mewn cymunedau Cymraeg, gan ddinistrio'r iaith. Felly, fy nghwestiwn, mewn gwirionedd, yw: pa bryd rydych chi'n mynd i ddechrau gwneud rhywbeth ynglŷn â phobl yn osgoi trethi ar yr ail eiddo, pa bryd rydych chi'n mynd i ailwampio'r system gynllunio, ac yn enwedig cynlluniau datblygu lleol, a pha bryd y mae'r Llywodraeth yn mynd i roi diwedd ar y sgandal?
Diolch, Neil. Yn gyntaf oll, hoffwn roi gwybod iddo fy mod wedi cael trafodaethau, nid yn unig gydag aelodau o Gyngor Gwynedd yr wythnos diwethaf, ond hefyd gyda chynrychiolwyr o'r holl awdurdodau lleol gwledig yng Nghymru, ac roedd hwn yn fater a drafodwyd gennym. A'r hyn sy'n amlwg yw bod hwn yn fater cymhleth iawn. Rydym yn benderfynol o sicrhau ei bod yn bosibl i bobl sy'n cael eu magu mewn ardal—y dylent allu aros yn yr ardal honno. Ond mae'r ffyrdd o sicrhau bod hynny'n digwydd braidd yn gymhleth.
Wrth gwrs, un o'r pethau rydym wedi’u gwneud, ac rydym wedi ymrwymo iddynt, ac rydym yn eu cyflawni, yw adeiladu 20,000 o gartrefi newydd. Ni yw'r unig genedl yn y DU lle gall awdurdodau lleol godi premiwm o hyd at 100 y cant ar gyfradd safonol y dreth gyngor ar ail gartrefi. Ni yw'r unig ran o'r DU—nid yr Alban, hyd yn oed; fe wnaethant ddarparu gostyngiad treth dros dro i fuddsoddwyr prynu i osod hyd yn oed, ni wnaethom hynny yng Nghymru, fe wnaethom drosglwyddo peth o'r arian hwnnw i adeiladu cartrefi newydd.
Ond credaf ei bod yn bwysig deall ein bod wedi bod yn ystyried hyn ers peth amser. Rydym yn chwilio am ffordd o fynd i'r afael â'r mater difrifol hwn. Rydym wedi’i drafod yn ein grŵp cynghori ar y Gymraeg, ac ar hyn o bryd, mae Dr Simon Brooks yn cynnal adolygiad o sut y mae ardaloedd eraill yn ymdrin ag ail gartrefi fel rhan o'i waith gydag academi Hywel Teifi, ac rwy'n gobeithio y bydd ei astudiaeth yn ein helpu i ddod o hyd i ffordd ymlaen yn hyn o beth. Rydym wedi edrych ar Gernyw, rydym wedi edrych ar yr Alban, rydym wedi edrych ar Jersey—mae gan bob un ohonynt broblemau'n gysylltiedig â hwy. Felly, rydym yn chwilio am ateb, ac nid ydym wedi dod o hyd i un eto. Felly, rydym yn bendant yn awyddus i sicrhau ein bod yn dechrau cyfathrebu ag Aelodau o'r Senedd, a gwn fod y Gweinidog tai wedi gwahodd Aelodau a oedd â diddordeb yn hyn i siarad â hi yn ddiweddar iawn.
Weinidog, gall ail gartrefi fod yn rhan bwysig o gynnal yr economi leol, ond mae cydbwysedd bregus iawn i'w daro, a chredaf fod rhan o'r ateb yn ymwneud ag adeiladu mwy—mwy o dai cymdeithasol, nad ydynt yn creu'r broblem hon, ond hefyd, mae'n agored i gynghorau, wrth ddatblygu tir, ei gyfamodi i farchnad leol. Ar gyfer adeiladau newydd, ymddengys i mi y gallai hynny fod yn ddatblygiad diddorol. Ni chredaf y gallwch ei wneud yn ôl-weithredol, gan fod yn rhaid i chi wynebu'r ffaith bod y cartrefi hyn yn aml yn cael eu gwerthu gan bobl leol, yn gwbl naturiol, i'r sawl sy'n rhoi'r cynnig uchaf, a dyna'n aml pryd y dônt yn ail gartrefi.
Diolch. Wel, gallaf roi sicrwydd i chi y byddwn yn cynnal ein cefnogaeth i'r grant tai cymdeithasol, sef prif ffynhonnell cymorthdaliadau ar gyfer tai fforddiadwy yng Nghymru. Mae hynny, wrth gwrs, yn cyfrannu at y targed hwnnw o 20,000. Mae'r system gynllunio yn rhywbeth lle mae—. Rydym wedi ceisio edrych i weld a oes modd tynhau'r system gynllunio, efallai, fel na allwch newid eiddo o fod yn gartref i rywle y gallwch ei rentu. Mae rhai problemau cyfreithiol cymhleth iawn ynghlwm wrth hynny. Ond fel y dywedwch, mae'n rhaid i ni gael y cydbwysedd hwn yn iawn, gan fod hyn hefyd—. Mae twristiaeth yn elfen wirioneddol bwysig yn y cymunedau hynny, ond ar hyn o bryd, credaf fod yn rhaid inni gydnabod bod y cydbwysedd mewn rhai cymunedau wedi mynd yn rhy bell.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog.
Symudwn at eitem 4, sef cwestiynau i Gomisiwn y Senedd. Bydd y cwestiwn cyntaf y prynhawn yma yn cael ei ateb gan Rhun ap Iorwerth. Siân Gwenllian.
1. A wnaiff y Comisiwn ddatganiad am statws y Gymraeg yng ngwaith y Senedd yng ngoleuni dyfarniad y llys gweinyddol yn achos Driver yn erbyn Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf? OQ55557

Diolch, Siân Gwenllian, am y cwestiwn yna. Beth ddigwyddodd yn yr achos yma oedd bod y llys gweinyddol wedi atgyfnerthu'r egwyddor bod gan destun deddfau sy'n cael eu gwneud gan y Senedd yr un grym cyfreithiol yn Gymraeg ag yn Saesneg. Mae angen edrych ar y ddwy iaith, felly, er mwyn nodi gwir ddadansoddiad statud.
Yma yn y Senedd, mae gennym ni sail ddeddfwriaethol gref i'n statws ni fel deddfwrfa ddwyieithog. Mae adran 156 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 yn nodi bod gan destun Cymraeg a Saesneg yr un statws mewn deddfwriaeth. Ymhellach, mae Deddf Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Ieithoedd Swyddogol) 2012 yn datgan bod gennym ni ddwy iaith swyddogol yn y Senedd. Mae'r cynllun ieithoedd swyddogol yn amlinellu sut rydym ni'n trin y ddwy iaith ar y sail honno. Felly, mi ydym ni'n croesawu penderfyniad y llys gweinyddol i danlinellu a chadarnhau statws cydradd y Gymraeg o fewn y gyfundrefn ddeddfwriaethol.
Diolch yn fawr. Ddoe, mi ges i gyfle i drafod y dyfarniad llys arwyddocaol yma efo'r Cwnsler Cyffredinol. Mae yna ddwy agwedd arwyddocaol iawn o ran y Gymraeg yn codi yn sgil y dyfarniad yma, ac un—yr un roeddwn yn ei thrafod ddoe—sydd i bob pwrpas yn creu hawl i gael addysg Gymraeg o fewn pellter rhesymol i'r cartref.
Dwi'n codi mater arall a oedd yn rhan o'r dyfarniad yna efo chi, sef y tro cyntaf i destun Cymraeg deddfwriaeth chwarae rhan amlwg mewn achos cyfreithiol, ac mae hynny'n berthnasol i ni. Mi oedd cyngor Rhondda Cynon Taf wedi diystyru fersiwn Gymraeg Deddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013 yn llwyr, ac yn anghywir i wneud hynny yn ôl y barnwr. Mi oedd yna gwestiwn hefyd ynglŷn â gwahaniaeth ystyr rhwng y fersiwn Gymraeg a'r Saesneg yn y ddeddfwriaeth.
Felly, a ydych chi'n cytuno bod yna gwestiynau pwysig yn codi o'r dyfarniad sydd angen sylw dyledus gan y Comisiwn, gan aelodau'r Llywodraeth, a gan arbenigwyr allanol fel Comisiynydd y Gymraeg, a bod yna gwestiynau fath â sicrhau ansawdd ein prosesau deddfu dwyieithog, yr angen i uchafu statws y Gymraeg yng ngwaith y Senedd, a rôl y Senedd mewn gyrru datganoli cyfiawnder yn ei flaen er lles y Gymraeg? Felly, byddwn i'n gofyn i chi am ymrwymiad heddiw yma i sicrhau dadansoddiad manwl ynglŷn ag arwyddocâd y dyfarniad yma ac unrhyw newidiadau ddylai ddilyn yn sgil hynny.
Diolch am y cwestiwn yna. Dwi'n meddwl bod Siân Gwenllian yn sicr yn iawn i bwysleisio gwir arwyddocâd y dyfarniad yma, a dwi yn sicr yn eiddgar iawn i'r arwyddocâd hwnnw gael sylw manwl gan y Comisiwn a gan y Llywodraeth. Dwi'n sicr hefyd bod hwn yn rhywbeth y byddai'n sicr o fod o ddiddordeb i swyddfa Comisiynydd y Gymraeg.
Dwi'n cytuno bod gweld yn fan hyn y Gymraeg yn cael ei chadarnhau mor bendant—bod hynny'n rhywbeth dylai ein sbarduno ni, dwi'n meddwl, i fod yn fwy penderfynol i wneud yn siŵr bod prosesau deddfu dwyieithog yn gadarn, yn fwy cadarn byth. Dylai fo roi hyder i ni fel Senedd i gynyddu'r defnydd o'r Gymraeg yn y ddeddfwrfa yma. Dwi'n gwahodd Aelodau i rannu eu syniadau ar sut i wireddu hynny hefyd wrth i'r arolwg blynyddol aelodau staff gael ei rannu yr wythnos yma.
A pwynt arall liciwn i ei wneud hefyd ydy bod y cynllun ieithoedd swyddogol, wrth gwrs, yn cael ei adolygu ar gyfer y chweched Senedd. Mae'r dyfarniad yma'n rhoi cyd-destun newydd i hwnnw. Mewn ffordd, mae'n cryfhau'r cyd-destun, ac mi fyddwn ni'n annog Aelodau i gyfrannu at y gwaith hwnnw hefyd pan fydd y Comisiwn yn ymgynghori arno fo.
Diolch yn fawr.
Diolch. Bydd cwestiwn 2 a chwestiwn 3 y prynhawn yma yn cael eu hateb gan y Llywydd. Cwestiwn 2, Andrew R.T. Davies.
2. A wnaiff y Comisiwn ddatganiad am y materion ymarferol sy'n gysylltiedig â chynnal cyfarfodydd pwyllgor hybrid yn Senedd Cymru? OQ55562
Diolch am y cwestiwn. Mae staff y Comisiwn wedi bod yn paratoi yn ystod y toriad ar gyfer cynnal cyfarfodydd pwyllgor hybrid. Addaswyd yr ystafelloedd pwyllgorau i alluogi i rai Aelodau, swyddogion a thystion i fod yn bresennol yn ddiogel, gydag eraill yn cymryd rhan dros Zoom. Cynhelir dau gyfarfod o'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar 2 Hydref a 9 Hydref er mwyn profi'r fformat a'r cyfleusterau. Yng ngoleuni'r profiad hwnnw, bydd fforwm y Cadeiryddion yn trafod y posibilrwydd o gynnig fformat hybrid i bwyllgorau eraill yn ail hanner y tymor yma.
Diolch, Lywydd. Credaf fod yr ateb yn eithaf cyflawn. Mae'n rhoi amserlen i mi y gallwn edrych ymlaen ati fel Aelodau. A ydych yn obeithiol y bydd unrhyw gyhoeddiad yn cael ei wneud cyn y toriad hanner tymor? Rwy'n derbyn i chi ddweud, gyda materion ymarferol sy'n gysylltiedig â'i gyflawni, ar yr amod fod y treial yn mynd yn dda, na fyddai ond ar waith yn ystod ail hanner y tymor, ond a gawn ni fel Aelodau ddisgwyl rhyw fath o gyhoeddiad o ganlyniad i'r treial fel y gallwn ddeall pryd yn union y gallai ddigwydd?
Wel, yn ein gwaith ar ddatblygu ffyrdd newydd o weithio yn ystod cyfnod y coronafeirws, wrth inni ddatblygu a threialu ffyrdd newydd o weithio, rydym bob amser wedi gwneud hynny ar y sail ein bod wedi cynnal cynlluniau peilot, er mwyn sicrhau popeth o ran sut y gall yr Aelodau gymryd rhan, ond hefyd sut y mae'r TG a'r system glercio yn ein cefnogi. Rydym yn gwneud hynny ar sail cynnal cynlluniau peilot, fel y byddwn yn ei wneud gyda'r pwyllgor llywodraeth leol ymhen wythnos neu ddwy.
Yna, bydd fforwm y Cadeiryddion a barn y Cadeiryddion ynglŷn â pherfformiad eu pwyllgorau hyd yn hyn a sut y maent yn gobeithio y bydd eu pwyllgorau’n gweithio yn y dyfodol yn hanfodol o ran sut rydym yn edrych i weld a oes awydd i gynnal mwy o gyfarfodydd pwyllgor hybrid.
Rydym bellach wedi sicrhau bod y gallu gennym i gynnal hyd at ddau gyfarfod ar unwaith ar ffurf hybrid. Felly, rydym wedi gwneud y gwaith paratoi i sicrhau bod y gallu TG a'r gofod gennym ar gyfer y nifer honno fan lleiaf, ond mae'n fater o weld sut y mae ychydig gyfarfodydd cyntaf y pwyllgor llywodraeth leol yn mynd yn y dyfodol.
Mae hyn oll, wrth gwrs, fel y gŵyr pob un ohonom, yn amodol ar y rheoliadau coronafeirws yn newid, fel rydym yn ei weld ar hyn o bryd, ond rydym am alluogi cymaint o weithgarwch â phosibl yn y Senedd, fel rydym wedi'i wneud hyd yma, ac mae angen inni dreialu ffyrdd newydd o weithio, a pharhau i wneud hynny. Felly, diolch am y cwestiwn.
3. Pa drafodaethau y mae'r Comisiwn wedi'u cael ar sut i hysbysu etholwyr am etholiadau'r Senedd ym mis Mai 2021 er gwaethaf cyfyngiadau coronafeirws? OQ55564
Mae cam cyntaf yr ymgyrch wedi canolbwyntio'n bennaf ar roi'r bleidlais i bobl 16 oed. Rydym wedi datblygu set o ddeunyddiau ar gyfer yr ystafell ddosbarth a grwpiau ieuenctid. Yn ystod cyfnod y cyfyngiadau symud, mae'r rhain hefyd wedi cael eu haddasu ar gyfer eu defnyddio gartref. Ar gyfer yr ymgyrch etholiadol, mae staff yn datblygu deunyddiau a chynlluniau i sicrhau bod ein prif neges am yr etholiad, sef mai pleidleisio yn Senedd 2021 yw'r ffordd i chi ddweud eich dweud a chael eich clywed yn eich Senedd, yn cyrraedd pob rhan o Gymru. Canolbwyntir ar y rhai sydd newydd gael yr etholfraint o dan Ddeddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020, ond byddwn hefyd yn mynd i'r afael â grwpiau sydd heb gynrychiolaeth ddigonol yn draddodiadol.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Dwi'n falch iawn yn arbennig i glywed am y gwaith sydd wedi cael ei wneud gyda phobl ifanc. Dwi eisiau holi pa waith pellach mae'r Comisiwn yn medru ei wneud i sicrhau bod pobl sydd ddim yn iaith gyntaf Cymraeg neu Saesneg yn deall bod ganddyn nhw'r hawl i bleidleisio. Bydd lot o bobl sydd ddim â dinasyddiaeth swyddogol, ond sydd yn ddinasyddion Cymru, yn ein tyb ni, â'r hawl i bleidleisio am y tro cyntaf. A oes modd, efallai, darparu deunydd mewn ieithoedd perthnasol i rai o'r bobl sydd efallai wedi dod fan hyn fel ffoaduriaid neu i weithio?
Rydym ni'n gweithio gyda Llywodraeth Cymru a'r Comisiwn Etholiadol ac awdurdodau lleol hefyd, wrth gwrs, i sicrhau bod pawb yn ymwybodol o'r trefniadau newydd a'r etholfraint newydd ar gyfer yr etholiad yna. Dwi'n derbyn yn llwyr y pwynt rŷch chi'n ei wneud, bod angen gwneud hynny yn ieithoedd dinasyddion Cymru. Fe wnaf i'n siŵr bod y rhai sydd yn gweithio arno'n ei wneud, achos dwi'n ei gefnogi'n llwyr bod angen bod y wybodaeth yma sydd ar gael am y cyfle—[Anghlywadwy.]—ar gael yn yr amryw ieithoedd—[Anghlywadwy.]
Credaf fod y cysylltiad wedi’i golli yno, Lywydd. A lwyddoch chi i gyrraedd y diwedd?
Cawsom y syniad.
Do. Rwy'n credu, yn ôl pob tebyg—. Diolch. Iawn, diolch. Huw Irranca-Davies.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Lywydd, tybed a gaf fi ofyn i chi p'un a gafwyd unrhyw drafodaethau yn y Comisiwn, yn eich gwaith yn hysbysu'r etholwyr am etholiadau'r Senedd y flwyddyn nesaf, ynglŷn â chymhwysedd pleidleisio drwy'r post, yn enwedig wrth inni weld y cyfyngiadau coronafeirws ar waith mewn mwy a mwy o rannau o Gymru. Rwy’n sylweddoli mai mater i'r Comisiwn Etholiadol yw hwn yn bennaf, a’r swyddogion etholiadol sy'n rhan o’r drafodaeth hefyd, ond ymddengys yn gynyddol i mi ac i Aelodau eraill o’r Senedd y gallem wynebu cyfyngiadau symud, ac o'r herwydd, y gallai pleidleisio drwy’r post fod yn rhan fwy na'r arfer o'r broses etholiadol ar gyfer etholiadau’r Senedd y flwyddyn nesaf.
Diolch am eich cwestiwn. Rwy'n gobeithio bod y cysylltiad band eang yn fwy sefydlog bellach nag yn ystod fy ateb blaenorol. Rwyf ychydig y tu allan i'r Siambr, a byddwn wedi disgwyl y byddai'r cysylltiad band eang wedi bod yn ddigon sefydlog i gyrraedd ychydig fetrau ar gyfer hynny.
O ran y cwestiwn a ofynnwyd gennych ynglŷn â sut y dylid cynnal etholiad mis Mai 2021, mae'r rhain yn amlwg yn faterion sy’n cael eu trafod yn aml bellach rhwng yr amryw bobl sy'n sicrhau bod yr etholiad yn mynd rhagddo—llywodraeth leol, y Comisiwn Etholiadol, Llywodraeth Cymru a ninnau yn yr achos hwn, ar gyfer etholiad y Senedd—ac mae’r trafodaethau’n parhau ynglŷn â sut y bydd y rheoliadau coronafeirws yn golygu y gallai fod angen gwahanol ffyrdd o gynnal yr etholiad hwnnw o bosibl. Felly, bydd angen inni edrych ar bob ffordd o sicrhau bod yr etholiad mor ddiogel â phosibl, os yw’r rheoliadau coronafeirws yn parhau i fod ar waith, ond mae angen gwasanaethu democratiaeth, ac mae angen i bawb gael mynediad at y ddemocratiaeth honno. Felly, bydd angen inni sicrhau ein bod yn gallu gweithio a chynnal yr etholiadau hynny mewn ffordd sy'n galluogi pawb i gymryd rhan ynddynt.
4. A wnaiff y Comisiwn ddatganiad am sut y defnyddir y gyllideb a ddyrennir ar gyfer dodrefn a ffitiadau? OQ55575
I'w ateb gan y Comisiynydd Suzy Davies. Mae'n ddrwg gennyf.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Mae'n ddrwg gennyf am droi fy nghefn atoch, Janet. Defnyddir y gyllideb ddodrefn a ffitiadau, fel y mae, i ddarparu ar gyfer unrhyw ddodrefn swyddfa ad hoc sydd eu hangen yn Nhŷ Hywel a'r Senedd ar gyfer Aelodau o'r Senedd, eu staff a staff y Comisiwn. Mae'r gyllideb yn rhoi hyblygrwydd i'r Comisiwn ddiwallu anghenion penodol unigolyn sy'n mynd y tu hwnt i ddarparu dodrefn safonol. Gall eitemau dodrefn sydd dros ben ond y gellir eu defnyddio gael eu hailddefnyddio, eu defnyddio i atgyweirio neu amnewid unrhyw eitemau sydd wedi torri neu wedi'u difrodi, neu gellir eu hailgylchu wrth gwrs.
Diolch. Fel y nodoch chi'n gwbl gywir, mae'r gyllideb ar gyfer llety a chyfleusterau yn cynnwys dyraniad o £60,000 ar gyfer gwariant ar ddodrefn a ffitiadau yn unig dros y pedair blynedd diwethaf. Dyna gyfanswm o £240,000 dros bedair blynedd, ac mae pob un ohonom yn ymwybodol o adnewyddiadau mawr i'r lle hwn, dros y tymor hwn, sydd wedi costio miliynau. Nawr, byddai hyn, i'n heconomi leol, y gwahaniaeth, pe bai deunyddiau ac eitemau'n cael eu caffael o Gymru, yn mynd yn bell.
Yn y gyllideb a gyhoeddwyd ar gyfer 2019-20, nodir fod y Comisiwn yn datblygu strategaeth ar gyfer cynyddu cyfleoedd contract i gyflenwyr yng Nghymru ac y bydd cynnydd yn cael ei fonitro'n rheolaidd drwy ddangosyddion perfformiad allweddol, sy’n nodi y dylai 43 y cant o’r gwariant ar gyflenwyr fynd i gwmnïau o Gymru. Felly, am wn i, mewn gwirionedd, rwy’n gofyn tybed a yw'r targed hwnnw wedi'i gyrraedd, a pham ein bod yn gosod targed o 43 y cant yn unig. Pam nad ydym yn gosod targed o 100 y cant? Felly, yn nhymor nesaf y Cynulliad, hoffwn weld y ffigur hwnnw'n codi.
Hefyd, fe fyddwch yn ymwybodol o'r ymgyrch gan Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ac Undeb Amaethwyr Cymru, ac yn wir, ffermwyr ledled Cymru, i ni weithredu'r defnydd, mwy o ddefnydd, o wlân, gwlân Cymreig, mewn rhai pethau fel carpedi mewn adeiladau cyhoeddus a mentrau eraill. Felly, hoffwn weld rhywfaint o ymrwymiad yn cael ei gofnodi y bydd Comisiwn y Cynulliad, yn y dyfodol, wrth wario arian ar adnewyddu'r lle hwn, yn dechrau darparu targed mwy efallai o ran caffael a nwyddau Cymreig, ac yn wir, o ran ailosod carpedi newydd a phethau, y rhoddir y flaenoriaeth gyntaf i wlân? Diolch.
Diolch yn fawr iawn, Janet. Ar eich pwynt cyntaf am y targed ar gyfer caffael cynhyrchion o Gymru, mae'n rhaid inni gofio na ellir caffael pethau fel Microsoft, a chryn dipyn o'r offer