National Assembly for Wales

Prynhawn da. Croeso i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi eisiau nodi ychydig o bwyntiau. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar yr agenda. Dwi eisiau atgoffa Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod yma, ac yr un mor berthnasol i'r Aelodau yn y Siambr ag ydyn nhw i'r Aelodau sy'n ymuno drwy gyswllt fideo.

Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Siân Gwenllian.

Diolch. Fel yr hyrwyddwr rhywogaethau ar gyfer adar ysglyfaethus, roeddwn yn drist iawn o glywed am farwolaeth yr unig eryr aur yng Nghymru yn ddiweddar. Bydd angen trwydded gan Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer unrhyw gynigion i ailgyflwyno eryrod yng Nghymru. Byddai addasrwydd cynefinoedd a'r effeithiau ar fywyd gwyllt a defnydd tir presennol yn rhan o'r broses benderfynu.

A wnewch chi ymuno efo fi i fynegi pryder mawr am y syniad yma, sydd, mae'n debyg, yn dod gan un gŵr a heb gefnogaeth o unman yn Eryri? Mae'r amaethwyr yn poeni y byddai eryrod yn bwyta eu stoc, ac mae pryder am yr effaith ar fioamrywiaeth gan nad oes yna ddigon o gynhaliaeth yn yr ardal ar gyfer eryrod. Dywed y Gymdeithas Frenhinol er Gwarchod Adar y byddai angen cefnogaeth eang cymunedau lleol er mwyn i gynllun o'r math lwyddo. Dydi'r gefnogaeth honno ddim yno. Wnewch chi felly ddatgan yn glir nad ydy Llywodraeth Cymru chwaith o blaid y cynllun yma a bod angen ei roi o'r neilltu yn syth?

Rwy'n sylweddoli y gall cynigion i ailgyflwyno rhai rhywogaethau fod yn ddadleuol; weithiau, caiff safbwyntiau gwahanol iawn eu mynegi. Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn fod pob safbwynt yn cael ei ystyried fel rhan o'r broses benderfynu. Dylai hynny gynnwys ymgynghoriad cyhoeddus.

Yn amlwg, mae pryderon ynghylch y syniad hwn, ond credaf ei bod yn bwysig inni ystyried strategaethau sy'n amddiffyn y rhywogaethau sydd dan fygythiad yng Nghymru, fel y pâl, anifail rwy’n falch o fod yn hyrwyddwr rhywogaeth ar ei gyfer wrth gwrs. Weinidog, a allech ddweud mwy wrthym, felly, ynglŷn â sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i’r afael ag unrhyw fylchau yn rhwydwaith yr ardaloedd morol gwarchodedig ar gyfer adar y môr, gan gynnwys ardaloedd twrio am fwyd ar gyfer adar sy’n nythu ar glogwyni?

Mae'n bwysig iawn ein bod yn ystyried ein holl bolisïau yn erbyn, fel y dywedwch, y rhywogaethau rydym yn arbennig o bryderus yn eu cylch, ac wrth gwrs, mae’r pâl yn un o'r rheini. Mae hyn yn rhan o'n gwaith wrth inni edrych ar sut rydym yn cynyddu ein bioamrywiaeth ac yn cefnogi ein hecosystemau morol.

Weinidog, a fyddech yn cytuno â mi mai dim ond pan fo tystiolaeth ecolegol dda y dylid ailgyflwyno rhywogaethau, a bod angen i’r gwaith cynllunio fod yn drylwyr? Mae angen ymgysylltu'n dda â chymunedau lleol. Rwy'n ymwybodol, er enghraifft, fod Prifysgol Caerdydd wedi gwneud ymchwil a edrychai ar gynefinoedd ac argaeledd bwyd i eryrod yng Nghymru, ac roeddent yn ffafrio adeiladu achos tystiolaeth yn ofalus, a chael sgwrs lawn a pharchus, wrth gwrs, gyda ffermwyr a chymunedau lleol—yn y bôn, symud un cam ar y tro, rwy'n credu. A fyddech yn cytuno â mi ein bod yn dymuno gweld bioamrywiaeth ond bod yn rhaid dilyn proses addas?

Byddwn, yn sicr. Bydd John Griffiths wedi clywed fy ateb cynharach i Siân Gwenllian pan ddywedais ei bod yn bwysig iawn fod pob safbwynt yn cael ei ystyried, ond mae'n rhaid i ymgynghoriad cyhoeddus fod yn rhan o'r broses benderfynu, ac wrth asesu unrhyw gais am drwydded ar gyfer cyflwyno unrhyw rywogaeth, mae CNC bob amser yn ystyried dichonoldeb biolegol a chymdeithasol cynnig o'r fath.

Diolch. Rwy'n cyfarfod yn rheolaidd â chynrychiolwyr o bob un o'r prif archfarchnadoedd. Rwy'n cael sicrwydd fod systemau cadarn ar waith i gynnal cyflenwadau bwyd digonol. Mae'r archfarchnadoedd wedi cael eu gwneud yn ymwybodol iawn o'u rôl wrth fynd i'r afael â phandemig COVID-19 drwy gynnal mesurau cadw pellter cymdeithasol digonol. Defnyddir cosbau awdurdodau lleol os bydd angen.

Hoffwn ddarllen sylw a gefais ar fy nhudalen Facebook i'r Gweinidog, sy'n adlewyrchu llawer o sylwadau a gefais. Daw'r sylw hwn gan etholwr:

A all unrhyw un ateb y cwestiwn hwn i mi os gwelwch yn dda? Ddeng munud yn ôl, euthum i Morrisons yng Nghaerffili. Wrth siopa, gwelais bedwar o bobl nad oeddent yn gwisgo masgiau, heblaw o amgylch eu gyddfau. Tynnais sylw staff diogelwch y siop at hyn, a dywedodd wrthyf 'Nid oes gennym awdurdod i orfodi'r mater'. Nawr, rwy'n ddryslyd iawn, gan fod Llywodraeth Cymru a’r cyngor wedi dweud bod gwisgo masgiau mewn siopau yn orfodol.

Cefais safbwyntiau tebyg gan etholwyr yn sôn am sefyllfaoedd tebyg yn Tesco, Asda ac Aldi yn fy mewnflwch e-bost, ac mae hynny'n peri pryderon. Fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am gysylltiadau â'r archfarchnadoedd mawr yn ystod y pandemig, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod y prif archfarchnadoedd yn gorfodi mesurau diogelwch COVID fel y gall pobl sy'n cysylltu â mi deimlo'n ddiogel wrth siopa?

Diolch. Rydych yn codi pwynt pwysig iawn a phwynt sydd wedi llenwi fy mewnflwch â llawer o negeseuon e-bost gan aelodau'r cyhoedd a chan Aelodau o’r Senedd yn sicr dros doriad yr haf. Soniais fy mod yn cyfarfod â'r prif fanwerthwyr yn rheolaidd. Roedd hynny oddeutu pob pythefnos yn ôl pob tebyg ar y dechrau; oddeutu pob pedair wythnos bellach. Maent yn rhoi sicrwydd i mi fod ganddynt fesurau cadw pellter cymdeithasol ar waith, ac wrth gwrs, mae lledaeniad daearyddol yma. Nid yng Nghaerffili yn unig y mae hyn yn digwydd; mae'n digwydd ledled Cymru. Rwyf wedi derbyn cwynion, fel y mae'r holl brif archfarchnadoedd. Mae swyddogion hefyd mewn cysylltiad uniongyrchol â manwerthwyr, ac maent wedi rhannu canllawiau ac wedi mynd i'r afael ag ymholiadau.

Soniais, unwaith eto, yn fy ateb agoriadol i chi, Hefin David, fod gorfodi rheoliadau a chanllawiau coronafeirws yn swyddogaeth i awdurdodau lleol. Gwn fod llawer o awdurdodau lleol ledled Cymru wedi ymweld ag archfarchnadoedd i sicrhau bod y mesurau hynny ar waith. Ond credaf ei fod hefyd yn gyfle da i atgoffa pobl o'u cyfrifoldeb fel unigolion wrth iddynt ymweld ag archfarchnadoedd a sicrhau eu bod yn gwisgo gorchuddion wyneb ac yn cadw at y 2m. Ac unwaith eto, dros yr ychydig ddyddiau diwethaf, mynegwyd pryderon wrthyf fod pobl yn teimlo efallai fod gwisgo gorchudd wyneb yn rhoi ymdeimlad ffug o ddiogelwch i bobl, ac er bod gorchuddion wyneb bellach yn orfodol mewn archfarchnadoedd, cofiwch hefyd y mesur cadw pellter cymdeithasol o 2m.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol o’r dinistr a achoswyd gan storm Francis yng ngogledd-orllewin Cymru. Cafwyd llifogydd a thirlithriadau ar yr A55 ac eiddo niferus yn Abergwyngregyn, achubwyd oddeutu 40 o unigolion o gabanau ym Methesda, achubwyd pobl o bum tŷ a difethwyd busnesau ym Meddgelert, ac wrth gwrs, cafodd gerddi a chastell a hanesyddol rhestredig gradd 1 Castell Gwydir eu difrodi ar ôl iddynt ailagor yn yr haf. Nawr, nid yw cynllun buddsoddi cyfalaf 2021 Llywodraeth Cymru ar gyfer rheoli risg llifogydd yn cynnwys unrhyw gyllid sydd o fudd amlwg i'r ardaloedd hyn—Beddgelert, Abergwyngregyn, Bethesda, na Gwydir—yn y tymor byr. A wnewch chi gynyddu cyllid ar gyfer cynlluniau perygl llifogydd brys mewn ardaloedd yr effeithiwyd arnynt gan storm Francis yng ngogledd-orllewin Cymru, a pham nad ydych eisoes wedi cyhoeddi unrhyw gyllid brys o'r fath ar gyfer y rhai yr effeithiwyd arnynt gan stormydd gwirioneddol annisgwyl ar adeg pan ddylai pob un ohonom fod yn mwynhau’r haf?

Diolch. Hoffwn groesawu'r Aelod i'w swydd newydd yng nghabinet yr wrthblaid. Gwelsom lifogydd heb eu tebyg o’r blaen dros yr haf. Cawsom ein hatgoffa bod argyfwng hinsawdd yn dal i fodoli ochr yn ochr â phandemig COVID-19. Rwyf wedi sicrhau bod 100 y cant o gyllid atgyweirio ar gael i bob awdurdod lleol ar gyfer digwyddiadau llifogydd, felly efallai nad yw'r awdurdod lleol wedi gwneud cais amdano. Yn sicr, gyda Rhondda Cynon Taf—a gwn fod gennyf gwestiwn yn nes ymlaen ar RhCT yn benodol—gwnaethom ariannu 100 y cant o'r hyn y gwnaethant gais amdano. Rydym yn ariannu sawl cynllun lliniaru llifogydd yng ngogledd Cymru, ond ar gyfer y digwyddiadau llifogydd a welsom, fel y dywedaf, mae—. Nid oes angen pot arbennig o arian arnom; mae’r arian hwnnw ar gael i'r holl awdurdodau lleol ac awdurdodau rheoli perygl wneud cais amdano.

Diolch. Ac wrth gwrs, mae hyn oll yn ychwanegol at yr hyn roedd fy etholwyr wedi’i ddioddef eisoes gyda storm Ciara. Mae llawer o dystiolaeth yma fy mod wedi cyflwyno adroddiad ar y pryderon llifogydd yn dilyn storm Ciara, a chymerodd tan 18 Awst i chi a'ch adran fynd i'r afael â'r pryderon hynny a godwyd. Nawr, fe wfftioch chi atebolrwydd ar y pryd drwy nodi mai'r awdurdod llifogydd arweiniol lleol sy'n gyfrifol am yr adroddiad ymchwiliad llifogydd adran 19. Mae hwn yn ofyniad statudol. Nawr, saith mis yn ddiweddarach, nid yw'r adroddiad hwnnw wedi'i gyhoeddi. Ac nid wyf yn beirniadu ein hawdurdod lleol o gofio’r hyn y maent wedi gorfod cystadlu ag ef wrth ymdrin â COVID-19 dros y chwe mis diwethaf. Ond nid methiant unigol yw hwn ledled Cymru, a chymerodd rhwng Rhagfyr 2015 a Gorffennaf 2016 i gael adroddiad ar gyfer Betws-y-Coed a Dolwyddelan. Felly, mae'n cymryd cyfnod annerbyniol o hir i adroddiadau adran 19 gael eu cyflwyno. Felly, a wnewch chi fynd i’r afael â hyn fel mater brys drwy bennu terfyn amser ar gyfer y cyhoeddiadau hyn, ac a oes gennych unrhyw bwerau i orchymyn y dylid cyhoeddi’r adroddiadau statudol hyn o fewn amserlen fwy realistig a mwy rhesymol, oherwydd heb yr adroddiadau statudol hynny, mae’n anodd iawn sicrhau bod unrhyw fath o waith llifogydd yn digwydd? Diolch.

Wel, rwy'n gobeithio y bydd Janet Finch-Saunders yn cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi wynebu'r un pryderon yn union ag awdurdodau lleol, os nad rhai mwy sylweddol. Ond yn sicr, byddaf yn edrych ar y dyddiadau hynny, gan y credaf eich bod yn iawn—mae hynny'n ddefnyddiol, nid yn unig ar gyfer tryloywder, ond hefyd ar gyfer edrych ar ba gynlluniau lliniaru llifogydd y gallwn eu cyflwyno. Rwyf wedi darparu cryn dipyn o gyllid ychwanegol i sicrhau bod y cynlluniau lliniaru llifogydd hynny yn cael eu cyflwyno. Dywedodd awdurdodau lleol wrthyf mai cyllid oedd un o'r rhwystrau rhag cyflwyno’r cynlluniau, felly rwyf wedi cael gwared ar y rhwystr hwnnw drwy ddweud y byddwn yn ariannu 100 y cant o'r astudiaeth gychwynnol honno i weld a fyddai cynllun lliniaru llifogydd yn addas ar gyfer yr ardal benodol honno.

Diolch. Gŵyr pawb fod coed yn chwarae rhan fawr yn y gwaith o liniaru digwyddiadau llifogydd mawr. Nawr, ers 17 Awst 2020, mae Cyfoeth Naturiol Cymru eu hunain wedi derbyn ceisiadau am drwyddedau i gwympo bron i 50,000 o goed o Wynedd i Sir Fynwy, ac er mawr arswyd i mi, nid yw CNC ond yn ystyried yr effaith amgylcheddol lle bydd datgoedwigo yn arwain at ddefnyddio'r tir at ddiben gwahanol. Mae hyn yn gwbl warthus, oherwydd os dychmygwch eich bod yn cwympo 100 neu 1,000 o goed mewn ardal benodol ac yn dweud y byddwch yn plannu eginblanhigion, nid ydych yn cael yr effaith wirioneddol o ran amddiffyn rhag llifogydd. Felly, pa gamau brys a gymerwch i sicrhau bod CNC eu hunain yn ystyried effaith unrhyw gwympo coed ar gyfradd y dŵr ffo, a'u bod yn cynhyrchu gwaith amgylcheddol ac effaith ar y tir? Rydych wedi neilltuo £1 miliwn i gefnogi’r gwaith o arafu'r dŵr ffo i'n hafonydd a'n nentydd. A wnewch chi ddefnyddio’r arian hwnnw i adolygu effeithiolrwydd trwyddedau wrth atal cwympo coed mewn mannau problemus mewn perthynas â llifogydd? Mae fy etholwyr yn credu bod CNC, er eu bod yn rheoleiddiwr, yn dechnegol, yn rhedeg busnes da iawn wrth gwympo llawer o goed, ac eto, maent yn gosod llawer o reoliadau ar berchnogion coedwigaeth eraill. Felly, credaf fod yn rhaid cael rhywfaint o gydbwysedd yma yn y system.

Ac yn olaf, sut y mae cwympo coed yn nyffryn Conwy yn unol â'r gofyniad yn safon coedwigaeth y DU y dylid ystyried y gwaith o reoli coetir yn ffordd o liniaru risg llifogydd, pan mai'r pryder mewn gwirionedd yw gall faint o ddatgoedwigo y mae CNC yn ei wneud yn fy etholaeth fod yn achosi'r problemau gyda llawer o'r llifogydd? Diolch.

Mae'r Aelod yn gwneud honiadau pellgyrhaeddol iawn, a chredaf y byddai'n well pe bawn yn eu trafod gyda Cyfoeth Naturiol Cymru ac yna'n ysgrifennu at yr Aelod.FootnoteLink

Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, mae eich ymgynghoriad ar gynigion i barhau â chefnogaeth amaethyddol i ffermwyr mewn cyfnod pontio ôl-Brexit hyd at ba bryd bynnag y byddwn yn llwyddo i basio Bil amaethyddol Cymru newydd yn cynnig cau'r cynllun ffermwyr ifanc ar gyfer ceisiadau newydd o'r flwyddyn nesaf ymlaen. A allwch roi cadarnhad neu eglurder inni ynghylch y bwriad yn y tymor hwy o ran darparu rhyw fath o gefnogaeth bwrpasol i newydd-ddyfodiaid i'r diwydiant? Yn amlwg, mae'n achos pryder y gallem fod yn wynebu cyfnod o ddwy neu dair blynedd heb unrhyw gefnogaeth bwrpasol o'r math hwnnw. Pam y credwch y byddai'n dderbyniol inni beidio â chefnogi newydd-ddyfodiaid ifanc yn y cyfnod interim? A pha fath o neges y credwch y gallai fod yn cael ei chyfleu i’r diwydiant os ydynt yn credu bod y Llywodraeth o’r farn fod cefnogaeth o'r math hwnnw yn rhywbeth y gellir ei hepgor, hyd yn oed os mai yn y tymor byr yn unig y bydd hynny?

Mae'n debyg fod yr Aelod yn ymwybodol ar hyn o bryd fod y Papur Gwyn y byddwn yn ei gyflwyno ar ddiwedd y flwyddyn galendr hon cyn cyflwyno Bil amaethyddol yn nhymor nesaf y Llywodraeth yn cael ei gwblhau ar hyn o bryd. Credaf fod gennym oddeutu dwy bennod arall i’w hysgrifennu cyn y gall ddod ataf i mi gael ei gymeradwyo’n derfynol. Fel y gwyddoch, rwyf bob amser wedi bod yn awyddus i gefnogi ein newydd-ddyfodiaid, ond wrth edrych ar yr hyn rydym wedi'i roi yn y gorffennol, gan edrych ar y ffordd y cafwyd mynediad at y cyllid hwnnw, rwyf am sicrhau ein bod yn cyrraedd pobl sy'n newydd-ddyfodiaid go iawn. Mae hynny'n rhan o'r hyn y byddwn yn ei gyflwyno yn y Papur Gwyn.

Y cynllun tymor hwy yw hwnnw; roeddwn yn gofyn i chi am drefniadau tymor byr, interim, oherwydd bydd cyfnod o ddwy i dair blynedd, felly, heb unrhyw fath o gefnogaeth bwrpasol i newydd-ddyfodiaid. Mae angen cefnogaeth yn awr yn enwedig gan fod arnom angen gwaed newydd, syniadau newydd a brwdfrydedd newydd yn barhaus. A chyda'r rhagolwg—y rhagolwg cynyddol, mewn gwirionedd—y cawn Brexit heb gytundeb, dyna'r math o bobl sydd eu hangen arnom, pobl sy’n barod i wynebu'r heriau newydd sydd o'n blaenau. A chyda'r tebygolrwydd cynyddol o Brexit heb gytundeb yn ein hwynebu, tybed a oes gan eich adran ddigon o adnoddau i fynd i'r afael â phandemig COVID ar y naill law a pharatoi'n ystyrlon ac yn briodol ar gyfer Brexit heb gytundeb ar y llaw arall. Efallai y gallech ddweud wrthym pa mor barod yw eich adran am Brexit heb gytundeb ac a ydych yn hyderus y bydd y sector hefyd yn barod ymhen 15 wythnos.

O ran fy adran i, rydych yn llygad eich lle; yr un swyddogion sy'n ymdrin â phandemig COVID-19 ag sy'n helpu i baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb. Fe fyddwch yn ymwybodol, yn amlwg, nad yw pandemig COVID-19 yn rhywbeth y gallech fod wedi cynllunio ar ei gyfer, ac yn amlwg, ar y dechrau, bu llawer o fy swyddogion yn helpu gyda'r ymateb i COVID-19 ar draws Llywodraeth Cymru. Yn sicr y rhai y cyfeirioch chi atynt—felly, y Papur Gwyn ar amaethyddiaeth, er enghraifft, a'r Brexit heb gytundeb—maent bellach yn gweithio'n amlwg iawn ar y materion hynny.

A yw'r sector yn barod? Byddwn yn dweud nad yw’n barod, yn ôl pob tebyg. Credaf fod parodrwydd busnes yn sicr yn faes sy'n peri cryn bryder i mi. Ddydd Llun, cadeiriais grŵp rhyngweinidogol diweddaraf Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, lle dywedwyd wrthyf fi a'r swyddog cyfatebol ar gyfer yr Alban—. Roeddem yn trafod parodrwydd busnes ac roeddem yn trafod y Bil Marchnad Fewnol a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU a dywedodd yr Ysgrifennydd Gwladol wrthym ein bod yn edrych arno fel 'gwydr hanner gwag'. Nid wyf yn cytuno â hynny o gwbl. Mae gennyf bryderon gwirioneddol a dilys nad yw busnesau'n barod. Y llynedd, gofynasom iddynt baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb; dywedwyd wrthynt am roi'r gorau i wneud hynny, os mynnwch. Rydym bellach wedi cael pandemig COVID-19, ac yn amlwg, mae'n rhaid inni ddechrau paratoi unwaith eto yn awr. Fel y dywedwch, rwy'n credu mai 100 niwrnod oedd i fynd ddydd Llun, felly mae'n debyg mai 97 niwrnod sydd i fynd bellach.

Iawn. Wel, bydd angen pob math o gynlluniau wrth gefn arnom, wrth gwrs, ac mae pobl yn disgwyl i Lywodraeth Cymru arwain o'r tu blaen ar hynny, yn amlwg, a byddwn yn gobeithio eich bod yn teimlo bod gennych yr adnoddau, neu os nad ydych, yna bydd angen i bob un ohonom weithio i sicrhau eu bod yno. Mae rhywun yn meddwl yn benodol am yr angen i ymdrin â chig oen dros ben mewn senario heb gytundeb. Nid oes digon o le storio yn y DU i storio cig oen pe baem yn colli ein marchnad allforio. Felly, a allwch roi diweddariad, felly, ac egluro i ni ble yn union rydych arni o ran cynllunio wrth gefn ac a ydych yn hyderus y byddwch wedi paratoi ar gyfer pob sefyllfa? Oherwydd gallwch ddweud wrthym fod y gwaith yn dechrau eto neu ar fin ailgychwyn, ond mae pobl yn awyddus i wybod a ydych yn credu y bydd hyn yn gymaint o lanast ag y mae rhai pobl yn awgrymu y gallai fod, neu a ydych yn hyderus y bydd mesurau ar waith i liniaru'r gwaethaf o'r niwed.

Mae Llywodraeth Cymru bob amser wedi arwain o'r tu blaen ar y materion hyn. Yn ôl ym mis Tachwedd 2016, heb fod ymhell ar ôl pleidlais refferendwm yr UE, fe wnaethom ddechrau paratoi. Mae gennyf fy ngrŵp bord gron o randdeiliaid ac mae hwnnw wedi bod yn cyfarfod yn llawer amlach eleni, yng ngoleuni COVID-19. Mae'n ymwneud â mwy na dechrau eto mewn perthynas â Brexit heb gytundeb; gwnaed y gwaith hwnnw y llynedd. Roedd yn eithaf rhagweledol, wrth edrych arno yn awr, gan iddo fod o gymorth gyda phandemig COVID-19 hefyd.

Yn sicr, yn y trafodaethau a gawsom y llynedd ynghylch y sector defaid, dywedasom yn glir iawn wrth Lywodraeth y DU y byddai'n rhaid iddynt ddarparu cyllid ychwanegol, a chafodd hynny ei dderbyn y llynedd. Nid yw fy marn ynglŷn â hynny wedi newid o gwbl. Ond credaf ei bod yn anodd, gan fod busnesau wedi gorfod ymdrin â phandemig COVID-19, maent bellach yn dechrau—nid gwella, o reidrwydd, gan y credaf fod pethau wedi bod, yn amlwg, yn eithaf araf, gan ein bod yn bryderus iawn ynghylch ail ymchwydd, ond yn sicr, credaf fod yr anawsterau deuol hynny y mae pob busnes yn eu hwynebu ar hyn o bryd yn ei gwneud yn anodd iawn. Ond yn sicr, rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i sicrhau bod y wybodaeth ar gael ac i roi pwysau ar Lywodraeth y DU. Ni fyddant yn ymestyn y cyfnod pontio, er ein bod wedi gofyn sawl gwaith. Maent yn dweud wrthym y bydd popeth wedi’i gwblhau erbyn diwedd y flwyddyn, ac yn amlwg, y peth pwysicaf yw ein bod yn parhau i roi pwysau ar Lywodraeth y DU. Gwn fy mod i a'm holl gyd-Weinidogion yn gwneud hynny ar bob cyfle.

Cwestiwn 3, Mick Antoniw.

Mae angen i chi agor eich meic yn gyntaf, Mick Antoniw. Ddim eto.

Ymddiheuriadau.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru wedi cysylltu â phob awdurdod rheoli perygl llifogydd i annog ceisiadau i ariannu mesurau gwrthsefyll llifogydd i eiddo, gan gynnwys gatiau llifogydd, lle ystyrir mesurau o'r fath yn opsiwn priodol ar gyfer lleihau perygl llifogydd i gartrefi.

A gaf fi ddweud yn gyntaf, Weinidog, fy mod yn croesawu’r ateb hwnnw? Gwn eich bod wedi mynd ati o ddifrif ar fater llifogydd pan gafwyd llifogydd yn Rhondda Cynon Taf a Thaf Elái. Rwy'n ddiolchgar iawn am yr ymateb cyflym a gawsom a'r cydweithredu rhwng cyngor Rhondda Cynon Taf a Llywodraeth Cymru. Wrth gwrs, ar hyn o bryd, rydym yn aros am gyfres o adroddiadau ymchwiliadau pwysig iawn. Credaf fod wyth ar gyfer Taf Elái yn unig y disgwylir iddynt fynd i’r afael â materion amrywiol sy'n codi o lifogydd. Nawr, fel y gwyddoch—a gwn eich bod yn deall hyn yn iawn—wrth gwrs, wrth i'r gaeaf agosáu, mae gan y bobl yr effeithiwyd arnynt gan lifogydd neu sy'n byw mewn ardaloedd perygl llifogydd bryderon gwirioneddol y gallai'r un peth ddigwydd eto, ar ôl cael trefn ar eu tai, y gallant wynebu rhagor o lifogydd os byddwn yn wynebu stormydd mwy difrifol. Un o'r meysydd allweddol sydd wedi dod i'r amlwg yn y gwahanol gyfarfodydd a gefais i a fy nghydweithiwr Alex Davies-Jones gyda thrigolion lleol yw mater amddiffyn tai yn benodol. Nawr, fe sonioch chi am gatiau llifogydd, ond mae materion yn codi ynghylch fentiau amddiffyn ac ati. Byddwn yn ddiolchgar, efallai, pe gallech egluro, os bydd ceisiadau'n cael eu gwneud naill ai gan gyngor Rhondda Cynon Taf neu gan unigolion, ac ati, am fesurau gwrthsefyll llifogydd o'r fath, y byddant yn cael eu derbyn a'u cefnogi gan Lywodraeth Cymru os gellir dangos y byddent yn lliniaru'r perygl llifogydd. Oherwydd yn amlwg, ni all fod yn iawn fod unrhyw dŷ a allai elwa o fesurau gwrthsefyll llifogydd o'r fath yn methu fforddio eu gwneud. Os na allwn atal newid yn yr hinsawdd a pherygl llifogydd, yn sicr mae angen inni wneud popeth yn ein gallu i sicrhau ein bod yn cefnogi'r cymunedau sydd wedi wynebu canlyniadau llifogydd.

Diolch yn fawr, Mick Antoniw. O ran y pwynt a wnaethoch ynglŷn ag adroddiadau ymchwiliadau, fel y dywedoch chi, rydym yn aros am sawl adroddiad ymchwiliad llifogydd statudol. Hoffwn gadarnhau y bydd y rhain yn cael eu cyhoeddi i breswylwyr, aelodau etholedig ac unrhyw un arall sydd â diddordeb eu gweld. Efallai y byddant yn cyflwyno argymhellion pellach ar gyfer lleihau perygl, y gallwn wedyn eu hystyried fel mater brys. Fel chithau, nid wyf am weld llifogydd yn digwydd eto yn y cymunedau a gafodd eu taro mor wael yn gynharach eleni, ac unwaith eto, yn fy ateb cynharach i Janet Finch-Saunders, roeddwn yn dweud ein bod wedi gweld llifogydd dros yr haf yn anffodus.

Rwyf wedi darparu'r holl arian y mae awdurdodau lleol a CNC wedi gofyn amdano i wneud atgyweiriadau yn eich ardal etholaethol, fel mewn ardaloedd eraill, a chredaf fod gwir angen inni fod wedi gwneud hynny fel y gallwn atal llifogydd yn yr un ardal eto y gaeaf hwn. Mae gatiau llifogydd, fentiau aer a mesurau gwrthsefyll llifogydd tebyg yn gymwys i gael cyllid Llywodraeth Cymru drwy ein hawdurdodau rheoli perygl llifogydd, felly byddwn yn annog defnyddio mesurau gwrthsefyll llifogydd i eiddo, yn enwedig ar gyfer cartrefi mewn cymunedau yr effeithiwyd arnynt yn ddrwg yn gynharach eleni. Unwaith eto, mae fy swyddogion wedi ysgrifennu at yr awdurdodau lleol i'w hatgoffa bod yr arian hwnnw gan Lywodraeth Cymru ar gael, ac rwy'n siŵr y byddwch yn sicrhau bod unrhyw un o'ch etholwyr yn gwneud hynny hefyd.

Yn ddiweddar, ymwelais ag Ynysgynwraidd yn Sir Fynwy gyda’r Aelod Seneddol lleol, David Davies, i weld drosof fy hun yr effeithiau dinistriol y mae llifogydd wedi’u cael ar eu pentref. Cafodd llifogydd y gaeaf diwethaf effaith ddinistriol ar gynifer o drigolion lleol, ac mae pryderon ynghylch hynny’n digwydd eto y gaeaf hwn yn peri nosweithiau di-gwsg i lawer o drigolion, yn amlwg, ac yn effeithio ar eu hiechyd meddwl. A gaf fi ofyn i chi, Weinidog, o gofio ein bod bellach yn yr hydref, a wnewch chi annog CNC i gyflymu eu hadroddiad ar Ynysgynwraidd a chostau a manteision y cynlluniau yno, gan fod diogelwch, cartrefi a bywoliaeth pobl mewn perygl? Diolch.

Ie, fel y dywedais yn fy ateb cynharach, mae'r un peth yn berthnasol i Sir Fynwy hefyd, felly rwy’n fwy na pharod i atgoffa CNC o hynny. Ond hefyd i ddweud wrth yr Aelod am gysylltu â'r awdurdod lleol i'w hatgoffa y gallant wneud cais am y cyllid hwnnw—ac mae'n gyllid grant 100 y cant.

Weinidog, ysgrifennais atoch yn gynharach y mis hwn, ac rwyf wedi codi mater llifogydd yn y Rhondda sawl gwaith gyda chi yma yn y Senedd. Mae Plaid Cymru yn awyddus i weld ymchwiliad annibynnol ynglŷn â pham fod cymaint o gymunedau yn y Rhondda wedi dod yn agored i lifogydd yn sydyn, ond ni ddylai'r ymchwiliad hwn atal unrhyw fesurau ataliol neu waith adfer. Tybed a allwch ddweud wrth y Senedd beth rydych chi fel Llywodraeth yn bwriadu ei wneud i hyrwyddo a chefnogi cyllid ar gyfer llifddorau. Nawr, rwy’n cyfeirio at lifddorau ac nid gatiau llifogydd, gan fod llifddorau’n fwy cadarn ac amddiffynnol na gatiau llifogydd. Clywais eich ateb yn gynharach, felly tybed a allwch ddweud wrthym beth y mae angen i bobl ei wneud os ydynt yn byw mewn cymuned sy'n agored i lifogydd i sicrhau bod yr awdurdod lleol yn talu neu’n cyfrannu tuag at gost llifddor ar gyfer eu heiddo sy’n agored i berygl llifogydd.

Yr hyn y dylai eich etholwyr ei wneud yw sicrhau eu bod yn cysylltu â'r awdurdod lleol, a all wedyn gyflwyno cais am y cyllid hwnnw. Rwy'n ei ddweud eto: rydym yn rhoi cyllid 100 y cant i’r awdurdod lleol. Nid wyf yn gwybod llawer am lifddorau, ond deallaf eu bod yn gryfach na gatiau llifogydd, a chredaf ei bod yn ddiogel dweud na fyddai gatiau llifogydd byth yn datrys pethau'n hirdymor, ond yn sicr yn y tymor byr, gallant fod o gymorth. Felly, byddwn yn eu hannog i gysylltu â'u hawdurdod lleol, a all sicrhau wedyn eu bod yn gwneud cais am y cyllid hwnnw. Ceir llawer o fesurau lliniaru llifogydd—soniais am fentiau hefyd—ac efallai, wrth ymweld, gellid rhoi'r mesur mwyaf priodol ar waith. Ond i ddechrau, cysylltwch â'r awdurdod lleol.

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn ariannu 10 prosiect lliniaru perygl llifogydd yng Ngorllewin Clwyd. Mae'r cynlluniau arfordirol ac afonol hyn ar wahanol gamau datblygu, o arfarnu i adeiladu. Mae mwy o wybodaeth am gynlluniau ein rhaglen rheoli perygl llifogydd i'w gweld ar ein gwefan.

Diolch yn fawr iawn am yr ateb hwnnw, Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r perygl llifogydd sy'n dal i fodoli yn ardal Towyn a Bae Cinmel, ardal sydd wedi dioddef effeithiau dinistriol llifogydd yn y gorffennol. Gwn fod yr awdurdod lleol yn awyddus iawn i fwrw ymlaen â chynlluniau gwaith yn yr ardal benodol honno i atgyfnerthu ac adnewyddu amddiffynfeydd y traeth, yn enwedig o amgylch ardal Sandy Cove ac ar hyd Bae Cinmel. A gaf fi ofyn pa gynnydd sydd wedi bod o safbwynt Llywodraeth Cymru mewn perthynas â hyn, a phryd y bydd trigolion lleol yn gallu gweld gwaith adeiladu'n digwydd er mwyn buddsoddi yn yr amddiffynfeydd hynny a sicrhau eu bod yn cyrraedd y safon?

Ni allaf roi dyddiad i chi o ran pryd y bydd hynny'n digwydd, ond ar hyn o bryd mae fy swyddogion yn gweithio gyda Chyngor Bwrdeistref Sirol Conwy i ddatblygu achos busnes amlinellol ar gyfer buddsoddi ym Mae Cinmel a Llanddulas. Mae'r cynllun yn cael ei ddatblygu drwy ein rhaglen rheoli risgiau arfordirol, a bydd hwnnw hefyd yn cynnwys y tir blaen yn Nhowyn.

Diolch. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddais dros £106 miliwn o fuddsoddiad yn ein heconomi wledig dros y tair blynedd nesaf. Bydd hwn yn mynd tuag at ystod o gynlluniau, gan gynnwys cefnogi busnesau fferm i wella eu perfformiad technegol ac amgylcheddol a gwella eu cynaliadwyedd. Mae polisïau Llywodraeth Cymru yn cynnwys cynllun cymorth llaeth diweddar Cymru, lle mae dros £983,000 wedi’i dalu i 160 o ffermwyr a gafodd eu taro galetaf gan gyflwr eithriadol y farchnad oherwydd COVID-19, yn ogystal â Chynllun y Taliad Sylfaenol a gyhoeddwyd gennyf yn ddiweddar ar gyfer 2020.

Weinidog, fel diwydiannau eraill, fel rydych newydd ei ddweud, mae pandemig COVID-19 wedi taro diwydiant ffermio Cymru yn galed, ac felly mae'n hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn sicrhau cynaliadwyedd y diwydiant ffermio yn ei strategaethau adfer ôl-COVID. Rydych wedi cadarnhau y byddwch yn pennu'r rheoliadau drafft ar gyfer adnoddau dŵr eleni, ac ni fydd hynny ond yn ychwanegu mwy o faich a chostau ariannol pan fydd y diwydiant angen amser sylweddol i adfer ar ôl effeithiau COVID-19. Fel y gwyddoch eisoes, mae tystiolaeth o rai cynlluniau gwirfoddol da iawn ledled Cymru. Er enghraifft, prosiect arddangos ffermio sensitif i ddalgylch afon Cymru, sy'n gynllun llwyddiannus iawn a gafodd dderbyniad da gan ffermwyr. O ystyried yr effaith ddifrifol iawn y bydd y rheoliadau hyn yn ei chael ar ffermwyr, a wnewch chi ymrwymo yn awr i ddiddymu’r rheoliadau hyn, ac yn lle hynny, ymrwymo i weithio gyda ffermwyr i edrych ar rai o'r atebion eraill, yn enwedig ar adeg pan fydd yn rhaid i'r diwydiant ymadfer ar ôl COVID-19?

Na, ni wnaf yn eu diddymu. Fel y gwyddoch, nodais y rheoliadau drafft yn gynharach eleni, tua adeg y Pasg. Rwyf wedi ymrwymo i beidio â'u cyflwyno tra'n bod yng nghanol pandemig COVID-19. Fodd bynnag, gallaf hysbysu'r Aelodau, hyd nes 27 Awst, rwy’n credu, roedd CNC wedi sôn wrthyf am dros 100 o ddigwyddiadau llygredd amaethyddol a gadarnhawyd. Felly gallwch weld eu bod yn dal i ddigwydd. Rwy'n ymwybodol fod llawer o waith gwirfoddol da yn digwydd, ac rwy'n parhau i gael gwybodaeth amdano ac mae swyddogion yn sicr yn gweithio gyda'r undebau ffermio i wrando ar yr hyn y maent yn ei ddweud mewn perthynas â mesurau gwirfoddol. Cefais gyfarfod ddydd Llun, rwy'n credu, gydag Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr, a mynegais fy mhryder ynghylch y nifer barhaus o achosion o lygredd amaethyddol a gadarnhawyd eleni—ac rwy’n dweud ‘a gadarnhawyd’ oherwydd, wrth gwrs, yn ystod pandemig COVID-19, nid oedd swyddogion CNC yn gallu mynd allan cymaint ag y byddent fel arfer.

Mae cyn brif economegydd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr, Séan Rickard, yn amcangyfrif y gallai un o bob tair fferm roi'r gorau iddi o fewn pum mlynedd pe bai Brexit heb gytundeb yn digwydd. Felly y ffordd orau y gall Paul Davies gefnogi ffermio yng Nghymru yw drwy lywio ei blaid i ffwrdd oddi wrth y canlyniad trychinebus hwnnw. Ffordd arall yw drwy gefnogi ffermio cynaliadwy sy'n sicrhau lles y cyhoedd am arian cyhoeddus. Weinidog, ym mis Mehefin, gofynnais i chi ynglŷn â cheisiadau cynllunio ar gyfer ffermydd ieir, yn enwedig y rhai ym Mhowys, a dywedasoch fod gweithgor amaethyddiaeth ddwys cynllunio gwlad a thref yn edrych ar ystyriaethau ar gyfer datblygiadau newydd ym maes dofednod. Rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol fod fferm arall gyda 120,000 o ieir bwyta newydd gael ei chymeradwyo ger Llangadfan, ac o’r 96 cais am ffermydd ieir a dderbyniwyd gan Gyngor Sir Powys rhwng Ebrill 2017 ac Ebrill 2020, mae 75 wedi’u cymeradwyo a dim ond tri sydd wedi'i wrthod. Felly, a gaf fi ofyn am y wybodaeth ddiweddaraf am weithgareddau'r gweithgor, os gwelwch yn dda?

Diolch. Ac os caf ailadrodd yr hyn a ddywedoch chi am Brexit heb gytundeb, nid wyf yn credu bod unrhyw amheuaeth gan unrhyw un ynghylch y niwed y byddai hynny'n ei achosi i'n sector amaethyddol yma yng Nghymru. Ac mewn perthynas â'ch pwynt am ffermio cynaliadwy, mae hynny'n sicr yn ganolog i'r camau rydym yn eu cymryd i gyflwyno'r Papur Gwyn y cyfeiriais ato mewn ateb cynharach i Llyr Huws Gruffydd.

Ar eich prif bwynt, rydym yn edrych ar sut y mae awdurdodau cynllunio lleol yn cynllunio ar gyfer datblygiadau dofednod newydd, fel y gwyddoch, ac rydym wedi cynnull y gweithgor amaethyddiaeth ddwys cynllunio gwlad a thref. Mae'r gweithgor wedi cyfarfod deirgwaith hyd yma. Roeddent i fod cyfarfod yn ôl ym mis Mawrth ac yn amlwg, mae'r gwaith wedi'i ohirio rywfaint, ond yn dilyn yr ymatebion cyfredol sy'n ymwneud â'r argyfwng, gallaf eich sicrhau y bydd deialog â chynghorwyr ar y mater hwn yn ailddechrau ar fyrder.

Diolch. Mae ffermwyr yng nghanolbarth Cymru wedi derbyn gwerth dros £84.3 miliwn mewn taliadau cynllun y taliad sylfaenol. Yn ogystal â hyn, roedd cynllun cymorth llaeth Cymru hefyd ar gael, ac mae wedi talu dros £900,000 hyd yma. Mae ein gwasanaeth Cyswllt Ffermio wedi parhau i gefnogi ffermwyr, gan ddarparu cyngor a hyfforddiant ar-lein, ac wedi gallu cynnig cymorth dros y ffôn hefyd yn ystod y pandemig COVID-19.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Ni fydd llawer o ffermwyr yn gofyn am gymorth na chefnogaeth gyda materion iechyd meddwl, am nifer o resymau sy'n hysbys, ond roedd gennyf ddiddordeb mewn arolwg diweddar gan Tir Dewi, yr elusen, ar ffermio ym Mhowys yn benodol. Yn ogystal â nodi'r rhesymau niferus pam na fyddai ffermwyr yn troi at y math hwnnw o gymorth, am resymau rwy'n siŵr y byddech chi a mi'n gyfarwydd â hwy, dywedodd 58 y cant nad oeddent yn gwybod pa gymorth a oedd ar gael. Felly, tybed beth rydych yn ei wneud gyda'ch cyd-Weinidog, y Gweinidog iechyd, i sicrhau bod gwasanaethau iechyd meddwl yn cyrraedd cymunedau ffermio yn y Gymru wledig, megis yn fy etholaeth i yn Sir Drefaldwyn, oherwydd fel y gwyddom, mae llawer yn y sector amaethyddol yn gweithio ar eu pen eu hunain ac mae hwn yn fater pwysig iawn.

Rydych yn llygad eich lle ac rydych yn gwneud pwynt da iawn am bobl nad ydynt yn gofyn am help pan fyddant ei angen yn fawr. Mae'n siomedig iawn clywed ffigur o 58 y cant ac yn sicr nid dyna'r math o ffigur y byddwn wedi'i ddisgwyl. Rwy'n cyfarfod yn rheolaidd â'r elusennau sy'n helpu gyda materion iechyd meddwl a chymorth mewn perthynas ag amaethyddiaeth. Rwy'n siŵr fod yr Aelod yn ymwybodol ein bod wedi rhoi arian ychwanegol i Sefydliad DPJ, er enghraifft, i'w helpu i hyfforddi pobl i gynorthwyo ffermwyr. Felly, mae'n destun pryder gwirioneddol fod y ffigur hwnnw'n rhywbeth sy'n amlwg yn eich barn chi oherwydd rwyf wedi fy synnu'n fawr, oherwydd, unwaith eto, yn ystod pandemig COVID-19 rydym wedi gweld cynnydd yn nifer y bobl sydd wedi defnyddio'r llinellau cymorth iechyd meddwl sydd wedi'u rhoi ar waith gan yr elusennau hynny, gan gynnwys Sefydliad DPJ a Tir Dewi. Ond y tro nesaf y byddaf yn mynychu—. Mae fy swyddogion yn cyfarfod yn rheolaidd â grŵp o'r holl elusennau, ac un o fanteision cyfarfodydd ar-lein a chyfarfodydd rhithwir yw y gallwch gael mynediad atynt yn llawer haws, ac yn sicr mynychais ddau neu dri chyfarfod, rwy'n credu, dros y misoedd diwethaf, ond mae'n rhywbeth y byddaf yn tynnu sylw ato eto. Ond drwy ein cylchlythyr Gwlad, drwy ein gwasanaeth Cyswllt Ffermio, rwy'n credu ein bod yn sicrhau bod ffermwyr yn ymwybodol o'r help a'r cymorth sydd ar gael, a byddwn yn eu hannog i ofyn am help pan fyddant ei angen.

Diolch. Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n gyfrifol am gynnal a diweddaru mapiau llifogydd Cymru. Ni all unrhyw fodel fod 100 y cant yn gywir, ond caiff y mapiau eu mireinio'n gyson wrth i ddata a methodoleg newydd ddod ar gael. Bydd mapiau llifogydd newydd yn cael eu lansio ochr yn ochr â'n strategaeth genedlaethol ar gyfer llifogydd yr hydref hwn, wedi'u dilyn gan fap llifogydd newydd ar gyfer cynllunio yn 2021.

Wel, diolch i chi am yr ymateb yna, ond wrth ddelio â gwaith achos yn ddiweddar mi ddes i i sylweddoli bod 90 y cant o afonydd Cymru heb y gauges neu'r mesuryddion i fesur llif y dŵr yn yr afonydd hynny. Nawr, dyna'r data sy'n cael ei ddefnyddio i gynhyrchu'r mapiau yma ar draws Cymru, a'r mapiau hynny, wrth gwrs, sy'n sail ar gyfer nifer o benderfyniadau cynllunio ymhob rhan o Gymru a nifer o benderfyniadau ynglŷn â phobl yn gallu cael mynediad at yswiriant ar gyfer eu tai, neu ar gyfer eu busnesau hefyd. Ond os nad yw'r data gwreiddiol yna ddim yn gydnerth neu, wrth gwrs, i rannau helaeth o Gymru, ddim ar gael, mae yna berygl bod y penderfyniadau pellgyrhaeddol yna yn cael eu gwneud ar sail wallus.

Nawr, ydych chi'n hyderus, felly—a dyna fy nghwestiwn i—ydych chi'n hyderus, gyda llif 90 y cant o afonydd Cymru ddim yn cael ei fesur a'i fonitro, fod yna ddata digonol i greu mapiau llifogydd dibynadwy yng Nghymru? Ac os nad ŷch chi, beth ŷch chi'n ei wneud i fynd i'r afael â hynny? Oherwydd, gyda chymaint o ddiffyg data, y perygl yw mai beth rŷn ni'n gweld Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei wneud i bob pwrpas yw rhoi bys yn y gwynt.

Byddaf yn sicr yn mynd yn ôl i sicrhau nad yw hynny'n wir. Ar hyn o bryd, mae gennym y map cyngor datblygu, a bydd y map llifogydd ar gyfer cynllunio yn cymryd lle hwnnw. Felly, mae'n bwysig iawn, fel y dywedwch, fod y system newydd honno'n seiliedig ar y data gorau posibl. Rwyf wedi rhoi cymorth ariannol llawn i CNC ac i awdurdodau lleol, ynghyd â'm cyd-Aelod Julie James, i greu'r gronfa ddata asedau genedlaethol newydd a map llifogydd Cymru. Felly, mae'n gwbl hanfodol fod y data'n gywir. Felly, byddaf yn bendant yn mynd yn ôl i wneud yn siŵr.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynllun gwerthuso cynhwysfawr ar gyfer y rhaglen datblygu gwledig. Mae gwaith yn mynd rhagddo i asesu effaith a chanlyniadau cynlluniau unigol, a bydd y Cynllun Datblygu Gwledig yn ei gyfanrwydd hefyd yn cael ei werthuso yn erbyn pob un o'r blaenoriaethau y cytunwyd arnynt.

Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol iawn fod adroddiad Archwilio Cymru, 'Sicrhau Gwerth am Arian Grantiau Datblygu Gwledig', a gyhoeddwyd ym mis Mehefin, wedi dod i'r casgliad damniol fod Llywodraeth Cymru wedi dyfarnu £53 miliwn o gronfeydd datblygu gwledig heb sicrhau y byddai'r grantiau'n sicrhau gwerth am arian. Ymhlith canfyddiadau eraill, canfu'r adroddiad hefyd fod Llywodraeth Cymru wedi dyfarnu grantiau unigol heb ddangos digon o ystyriaeth o werth am arian ac wedi rhoi arian ychwanegol i brosiectau presennol heb ganfod a oeddent yn llwyddiannus mewn gwirionedd.

Nawr, ar 8 Medi, rhyddhaodd Llywodraeth Cymru gyllid pellach ar gyfer grantiau datblygu lleol, ac mae hynny i'w groesawu'n fawr. Felly, Weinidog, fy nghwestiwn yw: sut y gallwn fod yn sicr y bydd y don newydd o wariant ar grantiau datblygu lleol yn effeithiol pan fo'n amlwg o hyd nad yw'n ymddangos bod yr archwiliadau a'r gwiriadau angenrheidiol mewn perthynas ag atebolrwydd yn bodoli?

Diolch. Mae swyddogion wedi cydnabod nad oedd y dull o brofi gwerth am arian nifer o brosiectau Cynllun Datblygu Gwledig yn y gorffennol yn cyrraedd y safon ac fel rhan o'n hadolygiad parhaus ar gyflawniad y Cynllun Datblygu Gwledig, roedd swyddogion eisoes wedi nodi'r materion a ddisgrifiwyd gan swyddfa archwilio Cymru yn yr adroddiad y sonioch chi amdano, ac roeddent eisoes wedi cymryd camau i'w hunioni. Roedd casgliadau'r adroddiad yn rhoi canllawiau defnyddiol i sicrhau bod yr holl gamau angenrheidiol yn cael eu gweithredu.

Fel roedd yr adroddiad yn ei ddweud yn glir iawn, y broblem yw na chafodd gwerth am arian ei brofi'n briodol wrth werthuso prosiectau, ac mae'r holl brosiectau hynny wedi'u hadolygu i sicrhau eu bod, yn ymarferol, yn sicrhau gwerth am arian. Roedd Archwilio Cymru yn cynnwys astudiaethau achos dienw, felly nid wyf am danseilio'r broses o gyflawni'r prosiectau hyn drwy nodi'n union pa brosiectau ydynt. Wedi dweud hynny, rwyf fi a'm swyddogion, wrth gwrs, yn cydnabod bod angen craffu arnynt yn briodol ar yr adeg iawn ac yn yr amgylchiadau cywir, a bydd swyddogion yn rhoi tystiolaeth i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus er mwyn darparu tystiolaeth ar y dull a ddefnyddiwyd i asesu gwerth am arian drwy'r Cynllun Datblygu Gwledig. Ond fel y dywedais, roedd y gwaith hwnnw eisoes wedi dechrau cyn adroddiad y swyddfa archwilio, ac roedd hynny o gymorth i ni wedyn gyda'r cyhoeddiad ynglŷn â pha brosiectau y byddem yn eu cefnogi yn y cylch nesaf o gyllid gyda phrosiectau'r Cynllun Datblygu Gwledig.

Diolch. Ers cyhoeddi canlyniad y refferendwm ym mis Mehefin 2016, rwyf wedi bod yn gweithio gydag aelodau o fy ngrŵp rhanddeiliaid bord gron i ystyried pob senario bosibl, gan gynnwys gadael ar delerau Sefydliad Masnach y Byd. Rydym yn parhau i archwilio'r opsiynau ar gyfer cefnogi'r sectorau allweddol hyn pe baem yn gadael yr UE heb gytundeb masnach rydd.

Diolch, Weinidog. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl eich bod yn gweithio bob awr o'r dydd i sicrhau ein bod yn cael, a'n bod yn rhoi pwysau ar Lywodraeth y DU i sicrhau, cytundeb masnach da er budd Cymru yn ogystal ag er budd gweddill y DU, ond yn ystod ymweliad â fferm yng nghanolbarth Cymru yr wythnos diwethaf, adroddwyd bod un o Weinidogion Llywodraeth y DU, Mr Jayawardena, wedi dweud ei fod yn hyderus y bydd masnach yn parhau â'r UE yn wir, ac nad oedd angen inni boeni, ac ychwanegodd yn optimistaidd y byddai cytundebau da—cytundebau da—yn cael eu llunio'n fyd-eang gyda gwledydd eraill, gan gynnwys UDA.

Felly, o gofio ein bod bellach yn gwybod bod Llywodraeth y DU yn paratoi ar gyfer cytundeb masnach tebyg i un Awstralia â'r UE—mewn geiriau eraill, dim cytundeb masnach ar delerau Sefydliad Masnach y Byd—a fydd yn llwyr ddinistrio ein ffermwyr defaid a sectorau eraill yn Ogwr a ledled Cymru, a bod bygythiad difeddwl yr un Lywodraeth i dorri cyfraith ryngwladol yn golygu y gall yr Unol Daleithiau ei hun, yn ogystal â gwledydd llai, wthio Llywodraeth annibynadwy'r DU i gefn y ciw mewn perthynas â chytundebau masnach, a oedd Gweinidog Boris Johnson yn siarad synnwyr ar ei daith undydd i ganolbarth Cymru neu a oedd yn siarad drwy ei het?

Fe fyddwch wedi fy nghlywed yn dweud mewn atebion cynharach fy mod i a'm gweinidog cyfatebol yn yr Alban wedi cael ein cyhuddo o fod ag ymagwedd 'gwydr hanner gwag' tuag at hyn, ond yn amlwg, mae'n fater sy'n peri pryder mawr, gan mai 15 wythnos yn unig sydd cyn diwedd cyfnod pontio'r UE. Ond tra bo gobaith o hyd o ddod i gytundeb â'r UE, bydd fy swyddogion yn parhau i weithio'n agos iawn gyda Llywodraeth y DU. Gwnaethom hynny'n glir iawn yn y cyfarfod ddydd Llun gydag Ysgrifennydd Gwladol DEFRA a Gweinidogion eraill. Mae'n bwysig iawn eu bod yn rhannu'r holl wybodaeth y gallant ei rhannu gyda ni fel ein bod yn gwybod yn union pa drafodaethau sy'n cael eu cynnal. Yn amlwg, mae fy nghyd-Aelod Eluned Morgan yn arwain ar y trafodaethau masnach ar ran Llywodraeth Cymru, ac er y gallai'r negodiadau gyda gweddill y byd gynnig rhai cyfleoedd, rwy'n gwybod mai'r UE yw ein marchnad fwyaf sylweddol o bell ffordd o hyd. Felly, i mi ac i fy holl gyd-Weinidogion, rydym wedi dweud yn glir iawn mai dyna ddylai fod yn ffocws uniongyrchol i Lywodraeth y DU.

Diolch i'r Gweinidog. 

Yr eitem nesaf yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ac mae'r cwestiwn cyntaf i'w ateb gan y Dirprwy Weinidog ac i'w ofyn gan Jenny Rathbone. 

Mae polisi cynllunio cenedlaethol yn datgan bod ein targedau carbon yn berthnasol yn y broses gynllunio. Maent hefyd yn cymhwyso'r dull canol trefi yn gyntaf sy'n pennu y dylid lleoli datblygiadau manwerthu a masnachol yng nghanol ein trefi a'n dinasoedd. Mae creu cymunedau gwyrddach a glanach yn rhan annatod o'n gwaith trawsnewid trefi.

Rwy'n cefnogi'r datganiad hwnnw'n llwyr, a diolch i chi amdano, ond mae'n amlwg bod y dirwedd yn newid yn eithriadol o gyflym. Mae'r pandemig wedi amlygu llawer o holltau yng nghanol y trefi a'r dinasoedd rydym wedi'u cynllunio, nad ydynt bellach yn addas at y diben. Nid yn unig y gellir cyflawni swyddi swyddfa gartref mor hawdd ag yng nghanol y dref—ac mae pobl fel Cymdeithas Adeiladu'r Principality eisoes wedi dweud bod angen llai o le swyddfa arnynt ar gyfer eu gweithrediadau pencadlys—ond mae hefyd angen inni greu mwy o le ar gyfer cerdded a beicio i alluogi pobl i adael y car gartref yn ogystal â gwella lonydd trafnidiaeth gyhoeddus.

Yn yr un modd, mae mwy o bobl yn prynu ar-lein, rhywbeth a oedd yn digwydd beth bynnag, ond yn awr, gyda'r pandemig, mae pobl yn llai tebygol o fod eisiau mynd i siop i brynu beth bynnag y maent ei angen, ac mae'r buddsoddiad hapfasnachol mewn adeiladau llety pwrpasol ar gyfer myfyrwyr bellach yn ymddangos yn fuddsoddiad hapfasnachol peryglus iawn. Ond mae'r holl bethau hyn eisoes wedi cynhyrchu allyriadau carbon wrth eu creu, felly roeddwn yn meddwl tybed beth yw eich barn am y cysyniad 15 munud mewn perthynas â phenderfyniadau cynllunio, cysyniad sy'n cael ei gymhwyso nid yn unig ym Mharis a Milan, ond hefyd mewn dinasoedd fel Doncaster a Chaergrawnt, i sicrhau bod yr holl wasanaethau bob dydd y mae pobl eu hangen o fewn 15 munud i ble maent yn byw. Felly—

Mae hynny—. Mae eich amser ar ben, felly rydych wedi gofyn eich cwestiwn yn awr.

Iawn. Diolch yn fawr iawn. Felly, sut y mae'r rheoliadau cynllunio'n cyd-fynd â'r angen i addasu swyddfeydd a mannau siopa gwag at ddibenion gwahanol, creu llwybrau cerdded a beicio mwy pwrpasol, ac yn benodol, eich ymateb i'r hyn yr ymddengys eu bod yn fuddsoddiadau mewn llety pwrpasol i fyfyrwyr sy'n adeiladau gwag mewn gwirionedd?

Diolch i Jenny Rathbone am y cwestiwn cynhwysfawr hwnnw, sy'n ymdrin ag amrywiaeth o faterion pwysig, ac mae'n bosibl fod llawer ohonynt yn y cefndir cyn y pandemig, ond yn sicr mae'r angen i fynd i'r afael â hwy wedi cynyddu o ganlyniad.

O ran rhagweld rhai o'r heriau sydd o'n blaenau a sut y mae angen inni wneud pethau'n wahanol, cyhoeddwyd 'Adeiladu Lleoedd Gwell' cyn yr haf, ac mae'n edrych ar lawer o'r materion y mae'r Aelod yn eu codi yn ei chwestiwn. Credaf fod y cysyniad dinas 15 munud hwn yn sicr yn un diddorol iawn, ac yn un y mae angen ei archwilio mewn gwirionedd, nid yn unig o ran ein gwaith cynllunio ond ar draws y Llywodraeth drwy'r holl ysgogiadau sydd ar gael inni.

Felly, bydd yn cymryd—o ran y gwaith trawsnewid trefi, yr holl faterion a gyhoeddwyd gennym pan gyhoeddasom y gwaith hwnnw a'r dull canol trefi yn gyntaf ym mis Ionawr, roeddent yno beth bynnag, ond credaf fod yr angen i fynd i'r afael â hwy yn bwysicach fyth erbyn hyn. Felly, mae pethau y gallwn eu gwneud o ran penderfyniadau radical am eiddo gwag. A oes angen i ni fod yn feiddgar a bod yn ddewr a meddwl na ddylem eu prynu'n unig er mwyn creu mwy o eiddo neu fwy o ofod adeiladu, ond ein bod yn creu mwy o fannau gwyrdd yn ein trefi a'n canolfannau cymunedol mewn gwirionedd i'w cysylltu'n well?

Felly, mae'n rhywbeth sydd—. Yn bendant, credaf fod yr Aelod wedi codi nifer o faterion a phethau rydym yn eu harchwilio o ran sut rydym yn edrych ar ganol trefi yn awr, canol dinasoedd—nid yw'n ymwneud yn unig â brics a morter, mae'n ymwneud â'r holl brofiad o ran effeithlonrwydd ynni adeiladau, a sut y mae'n berthnasol yn yr hyn rydym yn ei weld fel y normal newydd a chreu'r canolfannau cymunedol hyblyg a all gyfuno amrywiaeth o elfennau sector cyhoeddus, sector preifat a sector gwirfoddol, ond hefyd y modd rydym yn cysylltu'r rhain a'u gwneud yn fwy hygyrch i gymunedau ledled Cymru. Rwy'n fwy na pharod i gael sgwrs bellach gyda'r Aelod ynglŷn â'i syniadau yn y maes hwn.

Weinidog, mae Jenny Rathbone yn gwneud pwyntiau da. Mae Llywodraeth Cymru yn aml yn sôn am adeiladu nôl yn well ar ôl y pandemig, a chredaf fod diwygio cynllunio a newid y ffordd y defnyddir y system gynllunio i annog cynaliadwyedd yn gwbl allweddol i hyn. Dylid mesur allyriadau carbon pob cais.

Crybwyllais gais o'r blaen ar gyfer gorsaf wefru cerbydau trydan ger Afon Gwy yn Nhrefynwy, y porth i Gymru, cais a wrthodwyd am ei fod yn benderfynol o fynd yn groes i nodyn cyngor technegol 15 y canllawiau llifogydd. Nid yw'r safle'n cael ei gynnig ar gyfer tai na diwydiant ac nid yw erioed wedi dioddef llifogydd mewn gwirionedd. Cafodd y penderfyniad hwnnw ei wneud yn y gorffennol, ond mae'n fy nharo fod mannau gwefru, ynghyd â seilwaith gwyrdd tebyg, yn rhywbeth y dylem ei hyrwyddo drwy'r system gynllunio. A allwch chi edrych ar ffyrdd y gellir diwygio'r system ceisiadau cynllunio—ac yn wir, y system apeliadau—er mwyn cefnogi seilwaith gwyrdd, a bod cyfleusterau megis mannau gwefru cerbydau trydan yn haws o lawer i'w defnyddio nag ar hyn o bryd, fel y gallwn yn y dyfodol gael y math hwnnw o seilwaith gwyrdd cynaliadwy y mae trefi fel Trefynwy yn fy etholaeth i a threfi ac ardaloedd eraill ledled Cymru eu hangen yn ddybryd?

A gaf fi ddiolch i Nick Ramsay am ei gwestiwn? Fe fydd yr Aelod yn ymwybodol na allaf wneud sylwadau ar geisiadau unigol ond yn fwy cyffredinol, mae cefnogaeth i seilwaith gwyrdd wedi'i chynnwys yn 'Polisi Cynllunio Cymru'. Mae fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, yn ysgwyd ei ben i ategu sut y mae hwn yn rhywbeth rydym yn awyddus iawn i'w ddatblygu fel Llywodraeth, ond hefyd, o ran yr agwedd gyfannol at y pethau hyn, os edrychwn ar sut rydym yn bwriadu mynd i'r afael ag effeithlonrwydd adnoddau er mwyn lleihau ein hôl troed carbon. Oherwydd gwyddom fod y nwyddau a'r cynhyrchion a ddefnyddiwn yn cyfrannu 45 y cant o allyriadau, felly ni fyddwn yn cyrraedd ble mae angen inni fod oni bai ein bod yn mynd i'r afael â'r ffordd rydym yn defnyddio pethau. Felly, pan fyddwn yn edrych yn awr, gan weithio gyda phartneriaid awdurdodau lleol, ar leoliad canolfannau ailbrosesu pellach i'n galluogi i ddefnyddio'r deunydd eildro o ansawdd uchel sydd gennym eisoes yng Nghymru, a'i ailbrosesu a'i ailddefnyddio eto, i sicrhau y gallwn edrych, mewn gwirionedd, ar sut y gallwn eu lleoli gyda phethau eraill sy'n effeithlon o ran eu defnydd o ynni megis cynyddu seilwaith mannau gwefru cerbydau trydan yn ogystal â solar a phethau eraill hefyd. Felly, mae'r Aelod yn codi nifer o bwyntiau rydym yn awyddus i'w harchwilio, ac edrych ar ymyriadau ymarferol yn y tymor byr i'r tymor canolig.

Diolch, Russell George. Mae'r gweithgor yn archwilio sut y gall awdurdodau cynllunio lleol gynllunio ar gyfer datblygiadau amaethyddol newydd fel siediau dofednod. Bydd yn rhoi cyngor ar faterion sydd i'w hystyried gan bolisïau cynlluniau datblygu a'r ystyriaethau perthnasol sy'n gysylltiedig â phenderfynu ar y ceisiadau cynllunio. Mae'r ymateb i'r pandemig wedi gohirio'r gwaith ond bydd yn ailddechrau cyn bo hir.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Yn fy marn i, mae angen canllawiau wedi'u diweddaru arnom ar frys ar ffurf nodyn cyngor technegol, er mwyn cynorthwyo awdurdodau lleol i asesu ceisiadau cynllunio ar gyfer unedau dofednod dwys neu siediau ieir—mae ganddynt enwau gwahanol. Mae hynny'n sicr yn wir ym Mhowys, lle rwy'n gobeithio y byddwch yn ymwybodol fod cynnydd sylweddol wedi bod yn nifer yr unedau sy'n cael eu hadeiladu—roeddwn yn falch fod Aelod arall wedi codi hyn yn gynharach gyda'ch cyd-Aelod, Lesley Griffiths. Mae angen diweddaru'r canllawiau oherwydd mae pryder gwirioneddol ynghylch effeithiau lefelau ffosffad uchel o unedau dofednod dwys, materion yn ymwneud â llygredd aer, llygredd dŵr a chynlluniau rheoli tail. Nawr, fe ysgrifennoch chi ataf yr wythnos diwethaf ac fel y dywedwch, mae'n ymddangos na fydd llawer o weithredu cyn dechrau'r flwyddyn nesaf, ond rwyf am ddweud bod hynny'n siomedig, Weinidog. Rwy'n awgrymu ein bod angen mwy o weithredu brys. Pa sicrwydd y gallwch ei roi i mi, gydag amserlenni, o ran pryd y gwelwn y canllawiau angenrheidiol ar waith?

Russell, rwy'n rhannu eich pryderon, ac rydym yn gweithio—. Mae'n siomedig iawn nad oedd y gweithgor, a oedd i fod i gynnal ei bedwerydd cyfarfod ym mis Mawrth, ychydig cyn y cyfyngiadau symud, wedi gallu gwneud hynny. Maent yn bwrw ymlaen yn awr, felly yn amlwg rydym eisiau iddynt wneud eu gwaith cyn gynted ag sy'n bosibl; rydym eisiau sicrhau bod yr holl wybodaeth gywir gennym. Ar hyn o bryd, lle mae angen caniatâd cynllunio ar gyfer siediau dofednod newydd, mae'n rhaid iddynt ystyried manteision economaidd ac effeithiau amgylcheddol y cynnig, gan gynnwys effaith gronnol y nifer gynyddol o ddatblygiadau. Felly, mae rhai o'r pethau y sonioch chi amdanynt eisoes ar waith, ond rwy'n gwbl ymwybodol fod angen inni edrych eto ar y materion sy'n ymwneud â llygredd y cyrsiau dŵr ac yn y blaen. Byddaf yn gweithio gyda fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths i sicrhau'r cydbwysedd cywir rhwng polisïau arallgyfeirio ffermydd a diogelu'r amgylchedd, sef y ddwy agwedd sy'n cystadlu â'i gilydd yma. Felly, dyna'n union y mae'r gweithgor yn edrych arno, gyda'r bwriad o adolygu polisi cynllunio yng ngoleuni eu canfyddiadau, a gallaf eich sicrhau ein bod wedi eu hannog i wneud eu gwaith cyn gynted ag sy'n bosibl.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.

Diolch, Lywydd. Weinidog, rydym yn debygol o weld newidiadau hirdymor i'r farchnad dai yn dilyn COVID-19, ac nid o reidrwydd er gwell. Efallai y bydd pobl sy'n gallu fforddio gwneud hynny eisiau prynu tai mawr gyda mannau agored a gerddi a thai nad oes raid iddynt fod mor agos at y swyddfa, a gallai hynny achosi i lawer o bobl gael eu prisio allan o'u cymunedau. Mae hynny'n debygol o gael ei brofi fwyaf yn ein cymunedau gwledig, ac eto nid oes gennym gynllun gweithredu o hyd i atal y sgandal fod perchnogion ail gartrefi yn camfanteisio ar fylchau yn y gyfraith er mwyn osgoi talu treth gyngor ychwanegol, ac nid oes gennym system gynllunio o hyd sy'n gallu cyfyngu ar berchnogaeth ail gartrefi, cartrefi gwyliau nac eiddo Airbnb. A gaf fi ofyn i chi, Weinidog, pa bryd y gwelwn gamau i ddiwygio'r system gynllunio a rhoi'r grym i awdurdodau lleol sicrhau bod y farchnad dai ôl-COVID yn gweithio i bobl ifanc a'n cymunedau gwledig?

Diolch, Delyth. Rwy'n rhannu eich pryder ynghylch prisio pobl leol allan o'r farchnad, ac nid mewn cymunedau gwledig yn unig, mae hynny'n digwydd mewn cymunedau ledled Cymru, wrth i Gymru ddod yn lle braf iawn i fyw ynddo. Ond mae eich cwestiwn yn codi tri mater gwahanol hyd y gwelaf i. Mae'r cyntaf, mewn gwirionedd, yn ymwneud â phobl sydd eisiau dod i fyw a gweithio yng Nghymru, ond sy'n gallu fforddio tai gwell oherwydd eu bod efallai'n adleoli o ran ddrutach o'r Deyrnas Unedig. Ond mae'r bobl hynny'n dod i Gymru i fyw a dod yn rhan o'n cymunedau, nid ydynt yn berchnogion ail gartrefi; maent yn bobl sy'n dod yma i ddod yn rhan o'n cymunedau. Serch hynny, credaf ei bod yn iawn i ddweud bod rhywfaint o dystiolaeth ar hyn o bryd—tystiolaeth anecdotaidd—eu bod yn gwthio prisiau i fyny, ac rydym yn sicr yn ymwybodol o hynny ac yn edrych ar hynny.

Mae'r ail fater yn ymwneud â phobl yn prynu ail gartref y maent hwy eu hunain eisiau ei ddefnyddio, ac fe fyddwch yn ymwybodol ein bod, yn ystod yr ymateb i'r pandemig, wedi adolygu'r trothwy ar gyfer rhoi cymorth grant i bobl, felly rydym yn awr yn edrych i weld a allwn adolygu'r trothwy ar gyfer newid o dreth gymunedol i ardrethi busnes. Felly, rydym wrthi'n edrych ar hynny ar hyn o bryd. Byddwn yn cael gwybodaeth yn ôl gan ein hawdurdodau lleol ynglŷn â faint o bobl yr effeithiwyd arnynt gan y newid, ac a yw hynny'n cael unrhyw effaith sylweddol ar nifer y bobl sy'n gwneud y newid. Ni fydd hynny'n newid y ffordd y maent yn defnyddio eu cartrefi, ond mae'n newid faint o dreth y maent yn ei thalu ac yn y blaen, felly rydym yn edrych ar hynny. A gwn fod y Prif Weinidog wedi cael cyfarfod gyda'ch cyd-Aelod chi a minnau, Siân Gwenllian, yn gynharach heddiw, lle cawsant drafodaeth go gadarn, rwy'n credu, ac rydym—. Gwn fod y drafodaeth honno'n canolbwyntio ar nifer o bethau y gellir eu gwneud i ganiatáu i bobl leol gael tai fforddiadwy yn eu cymunedau. Ddoe, yn ystod fy natganiad, cynigiais gyfarfod â Llyr, ac rwy'n fwy na bodlon bwrw ymlaen â hynny. Gwn fod y Prif Weinidog wedi cyfarfod â Siân Gwenllian y bore yma. Felly rwy'n awgrymu bod grŵp bach ohonom sydd â phryderon tebyg yn dod at ein gilydd, ac fel y dywedais ddoe yn y datganiad, nid oes gennym fonopoli ar syniadau da, felly rydym yn hapus iawn i'w archwilio.

Rwy'n croesawu hynny'n fawr; diolch, Weinidog. Ac rwy'n siŵr y byddwn yn awyddus iawn i weithio gyda chi ac i weld pa atebion sydd i'w cael. Felly, diolch am eich ateb ar hynny.

Nawr, i droi at rai sylwadau a wnaethoch ychydig yn ôl—credaf mai'n fuan ar ôl i chi gael y portffolio oedd hynny. Roeddech wedi cyfeirio at ystadau newydd a oedd wedi dod drwy'r system gynllunio fel rhai a allai greu problemau ar gyfer y dyfodol. Ar y pryd, gwn ein bod ni fel plaid wedi cytuno â chi, a bod sawl enghraifft o sut y mae'r mater hwn yn dal yn broblem: ychydig i lawr y ffordd o'r fan lle rydych chi nawr yn y Senedd, ni all perchnogion werthu eu fflatiau oherwydd bod y bobl a adeiladodd yr adeiladau yn gwrthod datrys problemau gyda hwy; achosion o dwyll mewn perthynas â chartrefi lesddaliad nad yw ond yn awr yn cael eu hymchwilio gan yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd; a'r safleoedd busnes diddiwedd ledled Cymru, fel yr un yng Nghoety ym Mhen-y-bont ar Ogwr, lle mae'r datblygwr yn dal i gael caniatâd i adeiladu mwy o gartrefi oherwydd bod yr awdurdod, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn ddi-rym i ddefnyddio eu perfformiad gwael blaenorol fel rheswm dros wrthod caniatâd yn y dyfodol.

Nawr, byddai'n un peth pe bai'r system yn gallu darparu tai fforddiadwy, ond mae'r system gynllunio'n sicrhau, os bydd awdurdod yn mynd yn rhy fawr i'w esgidiau, y gall yr arolygydd dorri nifer y tai fforddiadwy i sicrhau bod yr elw a warentir i ddatblygwyr mawr yn dal i ddod, ac elw y credwn ni, ym Mhlaid Cymru, y dylai fod yn destun treth ffawdelw. Felly, carwn ofyn, Weinidog, pryd fydd y Llywodraeth yn cyfyngu ar bwerau'r arolygydd cynllunio ac yn dweud wrth yr arolygydd cynllunio'n uniongyrchol mai polisi Llywodraeth Cymru yw cynyddu nifer y tai fforddiadwy—oherwydd gwn eich bod am wneud hynny—ac na ddylent fod yn ceryddu awdurdodau lleol sy'n ceisio sicrhau bod datblygiad yn digwydd er budd y gymuned ac nid cyfranddalwyr y datblygwyr.

Diolch, Delyth. Unwaith eto, rydych wedi ymdrin â mwy nag un mater yn eich cwestiynau a'ch sylwadau. Felly, ar yr un cyntaf, lesddaliadau, rydym wedi cael adroddiad Comisiwn y Gyfraith yn awr, ac mae nifer o bethau yno y mae angen i Lywodraeth y DU eu gwneud, ond mae rhai pethau y gallwn ni eu gwneud. Fe fyddwch yn gwybod ein bod eisoes wedi symud i atal gwerthiannau lesddaliadau mewn unrhyw beth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gefnogi gyda chymhorthdal—felly, yn y cynlluniau Cymorth i Brynu, er enghraifft—ac mae hynny wedi bod yn effeithiol iawn. Rydym yn edrych ar ffyrdd o gynorthwyo lesddeiliaid gyda newidiadau i'r rheolau ac yn y blaen, mewn perthynas â'r modd rydych yn caffael y rhydd-ddaliad. Ond rydym yn gweithio ar y cyd â Llywodraeth y DU drwy adroddiad gwirioneddol gynhwysfawr Comisiwn y Gyfraith—cafodd ei gyhoeddi yn lled ddiweddar. Felly, rwy'n rhannu eich pryder ynglŷn â gwerthu eiddo lesddaliadol.

Mewn gwirionedd, un o'r materion eraill—ac mae fy nghyd-Aelod Ken Skates wedi cael gweithgor i ymchwilio i hyn—yw nid yn unig lle mae tai'n cael eu gwerthu fel lesddaliadau, ond lle mae pobl yn prynu tŷ rhydd-ddaliadol, ond wedyn yn darganfod bod y gwaith o reoli eu hystâd yn rhan o gwmni, oherwydd mewn gwirionedd nid yw'r ffyrdd wedi'u mabwysiadu. Felly un o'r pethau rydym yn edrych arnynt yw safon ar gyfer mabwysiadu ffyrdd ledled Cymru—mae'n amrywio o awdurdod i awdurdod ar hyn o bryd—a chynyddu pwerau awdurdodau lleol i allu negodi bod y ffyrdd a'r carthffosiaeth a'r dŵr a phob dim yn cael eu codi i'r safon a'u mabwysiadu fel rhan o'r weithdrefn 106.

Wedyn, gan droi at y mater sy'n ymwneud â thai fforddiadwy a'r hyn y gellir ei negodi fel rhan o'r weithdrefn 106 honno, nid wyf yn rhannu'n gyfan gwbl eich dadansoddiad o ble mae'r Arolygiaeth Gynllunio ar hyn, ond rydym yn awyddus iawn i'r awdurdod lleol gael ei roi mewn sefyllfa gref o ran negodi pa gyfraniad sy'n angenrheidiol gan y datblygwr, o ran tai fforddiadwy ac mewn gwirionedd o ran y seilwaith angenrheidiol i gefnogi'r gwaith o ddatblygu tai. Oherwydd nid ydym ychwaith am weld datblygiadau tai'n cael eu hynysu i ffwrdd oddi wrth gyfleusterau, heb deithio llesol, seilwaith gwyrdd, ac yn y blaen. Felly, mae nifer o bethau yn 'Polisi Cynllunio Cymru' sy'n hyrwyddo hynny. Cyn bo hir, byddaf yn cyflwyno fframwaith datblygu cenedlaethol Cymru—yr wythnos nesaf rwy'n credu—i'r Senedd. Ac fe fyddwch yn gwybod ein bod, fel rhan o'r Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru), yn cynnig trefniadau rhanbarthol i roi'r trefniadau rhanbarthol strategol ar waith. Bydd yr holl bethau hynny'n helpu'r awdurdodau lleol i negodi targedau tai fforddiadwy uwch. A'r peth olaf yr hoffwn ei grybwyll yw y byddwch yn gwybod ein bod hefyd yn mynnu, ar dir Llywodraeth Cymru—ac rwy'n gweithio gyda thirfeddianwyr cyhoeddus eraill i ymestyn hyn—fod 50 y cant o dai fforddiadwy ar holl dir Llywodraeth Cymru sy'n mynd tuag at adeiladu tai yn awr.

Diolch. A gwn fod rhywfaint o hyn yn bethau a drafodwyd gennym ddoe, ond rwy'n croesawu llawer o'r hyn rydych chi'n ei ddweud. Nawr, fel rydym newydd ei weld o'r drafodaeth honno eisoes, mae yna lawer y credaf fod ein dwy blaid yn cytuno yn ei gylch: rydym yn cytuno bod angen mwy o dai fforddiadwy ledled Cymru; rydym yn cytuno bod angen mwy o dai cymdeithasol; ac y dylai ystadau newydd gael eu cynnal gan seilwaith a ariennir yn briodol, fel roeddech chi'n dweud. Ac rydym yn cytuno y dylent fod fel ystadau a adeiladir ar egwyddorion teithio llesol a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015—na ddylent fod yn hyrwyddo'r defnydd o geir nac yn galw am newidiadau mawr i rwydweithiau ffyrdd.

Ond mae fy swyddfa wedi gweld gohebiaeth gan un adran gynllunio sy'n anwybyddu'r sylwadau a wnaethoch flwyddyn yn ôl yn y Siambr hon y dylai Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol gael blaenoriaeth dros gynlluniau datblygu lleol a gynhyrchwyd cyn y Ddeddf honno. Mae arnaf ofn nad yw ein system gynllunio yn hyn o beth yn addas i'r diben. Onid yw'n bryd i Lywodraeth Cymru weithredu a'i gwneud yn ofynnol i adrannau cynllunio roi'r gorau i ganiatáu i ddatblygiadau a ddyfeisiwyd o dan yr hen system barhau, a sicrhau yn lle hynny fod yn rhaid ailgynllunio unrhyw ystadau tai o fewn egwyddorion polisi Llywodraeth Cymru, ni waeth pryd y dyrannwyd y tir hwnnw gyntaf ar gyfer adeiladu tai?

Byddwn yn ddiolchgar iawn pe baech yn rhannu'r ohebiaeth â mi, fel y gallaf weld pa awdurdod rydym yn sôn amdano, oherwydd efallai y gallwn gael sgwrs unigol gyda'r awdurdod hwnnw.

Y broblem gyda'r system gynllunio—system a arweinir gan gynllun, rhywbeth rwy'n credu ynddo'n llwyr oherwydd heb hynny ni allwch gael llais lleol yn yr hyn y caniateir ei adeiladu yn y gymuned leol, a chredaf mewn gwirionedd y dylid caniatáu i bobl gael y gymuned y maent am ei chael yn lleol—ond y broblem gyda'r system gynllunio yw bod oedi yn y broses, oherwydd pan gewch ganiatâd cynllunio mae'n ganiatâd i adeiladu beth bynnag rydych wedi cael cydsyniad ar ei gyfer am gyfnod hir cyn iddo ddod i ben. Ac mewn gwirionedd, nid yw'n bosibl neu mae'n anodd iawn ôl-addasu'r caniatadau hynny, ac mae hynny'n fater sy'n peri cryn rwystredigaeth i bob un ohonom. Felly, mae gennym dai newydd yn cael eu codi o hyd yng Nghymru heb systemau chwistrellu ynddynt oherwydd bod y datblygiad wedi'i ddechrau cyn y ddeddfwriaeth honno.

Felly, ym mhob un o'r gwelliannau rydym wedi'u gwneud yn fwy diweddar, rydym wedi ymdrechu'n galed iawn i sicrhau, pan ddaw'r rheoliad neu'r gofyniad newydd ar gynllunio i mewn, ei fod yn dod bron ar unwaith wedi i'r ddeddfwriaeth gael ei phasio, ond nid yw'n bosibl gwneud iddo fynd am yn ôl. Felly, os ydych chi wedi cael caniatâd, mae gennych ganiatâd. A dyna un o'r pethau sy'n rhwystredig am hyn, oherwydd mae gennym bethau sy'n dal i gael eu hadeiladu yn ôl hen fanylebau na fyddai bellach yn cael caniatâd cynllunio. Felly, rwy'n rhannu eich rhwystredigaeth.

Yr hyn rydym wedi bod yn ceisio ei wneud serch hynny yw cael sgwrs gyda'r adeiladwyr tai dan sylw ynglŷn â pheidio â gwneud hynny, oherwydd nid oes rhaid iddynt ei wneud. Gallant wneud cais i newid y caniatâd cynllunio ac rydym wedi bod yn cynnig cymorth i wneud hynny. Ac mewn gwirionedd, rwy'n falch o ddweud fy mod wedi cyfarfod ag un o'r adeiladwyr tai mwyaf yn ddiweddar ac maent wedi newid eu hagwedd yn llwyr ac wedi bod yn siarad â mi ynglŷn â sut y gallent wneud hynny ar rai o'u datblygiadau. Felly, mae'n dangos, os dangoswch chi'r ffordd, bydd pobl yn dod ar hyd y llwybr hwnnw gyda chi oherwydd gallant weld ei fod yn werth ei wneud. Ceir llygedyn o obaith, ond rwy'n rhannu eich rhwystredigaeth ynglŷn â'r oedi y mae'r system gynllunio o reidrwydd yn ei greu.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.

Diolch, Lywydd. Mae'n ddrwg gennyf. Mae ffigurau amcanestyniadau aelwydydd Llywodraeth Cymru a ddiwygiwyd yn ddiweddar yn dangos cynnydd llai, er enghraifft, yn Sir y Fflint nag a ragwelwyd yn flaenorol a gostyngiad yn Wrecsam, er y rhagwelir o hyd y bydd nifer yr aelwydydd un rhiant ac aelwydydd un person yn cynyddu yn y ddau le.

Pan ysgrifennais atoch i holi pa effaith a gaiff hyn ar ffigurau a mathau disgwyliedig o waith adeiladu tai yn y dyfodol o fewn cynlluniau datblygu lleol neu CDLlau awdurdodau lleol, fe ateboch chi nad oes cydberthynas syml rhwng amcanestyniadau aelwydydd Llywodraeth Cymru a gofynion tai awdurdodau cynllunio lleol fel y'u nodir mewn CDLlau, ac y dylid ystyried yr amcanestyniadau ochr yn ochr ag asesiad diweddaraf awdurdod o'r angen am dai ar gyfer y farchnad a thai fforddiadwy yn eu hardaloedd. Fodd bynnag, mae cynghorau fel Wrecsam a Sir Ddinbych wedi cael eu gorfodi o'r blaen i gynnwys ffigurau tai uwch yn eu CDLlau yn seiliedig ar amcanestyniadau blaenorol Llywodraeth Cymru. Sut felly rydych chi'n disgwyl gweld yr amcanestyniadau newydd yn cael eu hadlewyrchu wrth ddatblygu diwygiadau CDLlau?

Ie. Felly, fel y mae'r llythyr yn nodi, Mark, nid yw'n darged nac yn ganllaw; mae'n seiliedig ar yr amcanestyniadau ystadegol sydd gennym. Ac mae gan yr awdurdodau lleol gyfres o ganllawiau y maent i fod i'w hystyried mewn perthynas â threfniadau lleol y dylent eu rhoi ar waith i ddatblygu eu CDLl. Fe fyddwch yn gwybod ein bod wedi atal yr amcanestyniad tai pum mlynedd i'r dyfodol beth amser yn ôl o ganlyniad i hynny, oherwydd ein bod yn credu, i'r nifer cynyddol o awdurdodau cynllunio yng Nghymru nad oes ganddynt CDLl presennol, eu bod yn achosi problemau difrifol gyda cheisiadau cynllunio hapfasnachol ar eu cyrion. Felly, rydym wedi cynorthwyo awdurdodau lleol i wneud hynny, ac rydym yn disgwyl iddynt gyflwyno eu hamcanestyniadau priodol eu hunain yn seiliedig ar y wybodaeth leol rydych newydd ei hamlinellu, er enghraifft, ar gyfer Sir y Fflint, er na fyddaf yn gwneud sylwadau ar awdurdodau unigol yma.

Wel, rwy'n gobeithio eich bod felly'n cadarnhau, os bydd eu ffigurau'n gwrthdaro â'ch ffigurau chi, a bod hynny'n seiliedig ar dystiolaeth, y gallai hynny gael blaenoriaeth, yn wahanol i'w profiad blaenorol. Ond mae llythyrau gennych chi a'ch adran at gyngor Sir y Fflint dros flynyddoedd yn datgan, ac rwy'n dyfynnu

Mae'n hynod siomedig fod eich awdurdod wedi cyflwyno cais pellach i ymestyn yr amser a gymerir i baratoi eich Cynllun Datblygu Lleol, yn enwedig yng ngoleuni sicrwydd blaenorol.

Mae Rheoliadau Awdurdodau Lleol (Coronafeirws) (Cyfarfodydd) (Cymru) 2020 yn gwneud darpariaeth dros dro ar gyfer cynnal cyfarfodydd awdurdodau lleol yn ddiogel, yn effeithiol ac yn gyfreithlon tra'n cadw at egwyddorion didwylledd ac atebolrwydd. Fodd bynnag, mynegwyd pryderon wrthyf fod Sir y Fflint, a dyfynnaf, yn 'cau eu cynllun', ac er bod trefniadau wedi'u gwneud i ddarparu sesiynau briffio i gynghorwyr ar y CDLl, a bod aelodau wedi gofyn am gasgliadau'r ymgynghoriad ar y fersiwn adneuo, dywedwyd wrthynt nad yw'r cynnwys a'r datganiad CDLl yn destun trafodaeth, ac ymddengys mai fersiwn y swyddogion yn unig a gaiff ei drafod. Beth, felly, yw eich disgwyliad fel y Gweinidog mewn amgylchiadau o'r fath?

Mark, nid wyf mewn sefyllfa i drafod manylion y broses CDLl ar gyfer cyngor penodol ar hyn o bryd, ond byddwn yn croesawu cyfarfod â chi ar wahân os ydych am fynd drwy bryderon penodol am un cyngor unigol. Ac fe wyddoch mai mater i'r cyngor yn bennaf yw materion yn ymwneud â'r CDLl, ond hyd nes y rhowch chi'r manylion i mi, ni allaf yn hawdd wneud sylwadau ar hyn o bryd ar broses cyngor unigol tuag at ei CDLl.

O'r gorau. Wel, i symud ymlaen: roedd llythyrau a anfonwyd gan eich prif gynllunydd at benaethiaid cynllunio awdurdodau lleol ar 27 Mawrth yn rhoi arweiniad defnyddiol ar sut y mae awdurdodau cynllunio lleol yn cynnal gwasanaethau yn ystod y pandemig. Nododd y rhain, er enghraifft, fod angen i'r awdurdod cynllunio lleol roi sylw ar unwaith i'r achosion o dorri rheolaeth gynllunio a fyddai'n galw am ddefnyddio hysbysiad stop neu hysbysiad stop dros dro. Mae ymweliadau safle mewn achosion o'r fath yn deithio hanfodol, ac ni ellir cyflawni ymweliadau safle o adref, naill ai mewn perthynas â gosod hysbysiadau safle neu at ddibenion asesu a dadansoddi amodau safle, gan gynnwys gorfodi, felly maent yn esgus rhesymol dros deithio at ddibenion y rheoliadau coronafeirws a gyflawnir yn unol â gofynion y rheoliadau. Sut, felly, rydych yn ymateb i'r nifer o etholwyr yn Sir y Fflint, ond dim ond yn Sir y Fflint, sydd wedi rhoi gwybod am wahanol ddatblygiadau heb eu hawdurdodi, ac wedi fy nghopïo i mewn ar ymatebion cyngor sy'n datgan, ac rwy'n dyfynnu,

O fewn y gwasanaeth cynllunio, rhwystrwyd swyddogion rhag cynnal ymweliadau safle er mwyn cydymffurfio â chanllawiau Llywodraeth Cymru,

neu sy'n gwneud datganiadau cyfatebol?

Wel, unwaith eto, Mark, os ydych am rannu manylion cwynion o'r fath gyda mi, fe fyddaf yn gallu mynd i'r afael â hwy, ond nid yw hynny'n rhywbeth y gallaf fynd i'r afael ag ef yma ar lawr y Senedd. Felly, os ydych am godi'r materion unigol hynny gyda mi y tu allan i'r fan hon, rwy'n fwy na pharod i edrych arnynt ar eich rhan.

Diolch, David. Mae darparu cartref cynnes a diogel i bobl yn parhau i fod yn flaenoriaeth allweddol i'r Llywodraeth hon. Rydym yn gwneud cynnydd da ar ein hymrwymiad i ddarparu 20,000 o dai fforddiadwy ychwanegol. Mae'r pandemig wedi effeithio rhywfaint ar y gwaith adeiladu, ond rydym yn dal yn hyderus y byddwn yn cyrraedd y targed uchelgeisiol.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Felly, mae gennym chwe mis i fynd ac yn ôl fy nghyfrifiadau i, mae llawer iawn i'w wneud eto. Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn, gan ein bod yn edrych ar yr angen am fwy fyth o dai cymdeithasol, er enghraifft, fel y mae ein profiad o'r ffordd y gwnaethom ymdrin â'r argyfwng digartrefedd, a'r rheini heb do uwch eu pennau ar y strydoedd—. A chredaf fod angen inni fod yn onest fel y gall pleidiau sy'n paratoi ar gyfer yr etholiad nesaf edrych ar beth fyddai'n darged rhesymol i Lywodraeth nesaf Cymru ei osod. A dywedaf hyn gan ddisgwyl na fyddwch bellach yn gallu cyrraedd y targed o 20,000, ac mae rhesymau dros hynny; ni fyddwn yn dymuno eich cosbi. Ond mae angen gonestrwydd arnom er mwyn inni allu cynllunio'n effeithiol, oherwydd mae'n ymddangos bod tai o'r diwedd, ledled y DU, a'r angen i adeiladu llawer mwy o dai, yn codi i frig yr agenda.

Mewn gwirionedd, rwy'n credu o ddifrif y byddwn yn cyrraedd y targed o 20,000. Yr hyn na fyddwn yn ei wneud yn awr yw rhagori ar y targed hwnnw, ac roeddem yn gobeithio gwneud hynny cyn y pandemig. Ond rydym yn dal yn hyderus y byddwn yn cyrraedd yr 20,000. Fel y dywedais, roedd hi'n uchelgais gennym i ragori ar hynny cyn y pandemig.

Rwy'n ddigon hapus i rannu rhai o'r ffigurau sydd gennyf gyda chi, oherwydd maent yn arfau cynllunio defnyddiol. Byddai angen inni adeiladu rhywle rhwng 3,000 a 4,000 o gartrefi cymdeithasol y flwyddyn drwy gydol tymor Senedd nesaf Cymru er mwyn ateb y galw presennol gan bobl mewn darpariaethau llety brys neu dros dro a'r hyn a wyddom am nifer yr unigolion a allai fod angen cartrefi o'r fath. Felly, mae hwnnw'n arf cynllunio o rywle rhwng 3,000 a 4,000.

Byddai targed mwy uchelgeisiol, wrth gwrs, yn gwneud rhywbeth mwy—byddai'n dechrau caniatáu i bobl sydd eisiau tai cymdeithasol, nad ydynt yn y math hwnnw o lety ar hyn o bryd, gael tai o'r fath, a gallai targed mwy uchelgeisiol eto ganiatáu i bobl a hoffai gael tai cymdeithasol, ond nad oes ganddynt unrhyw obaith o gwbl o gyrraedd brig unrhyw fath o goeden angen blaenoriaethol, gael cartrefi o'r fath. Ond mae'r llinell sylfaen rywle rhwng 3,000 a 4,000 dros dymor nesaf y Cynulliad. Ac rwy'n rhannu hynny gyda chi oherwydd rwy'n gobeithio'n fawr y bydd gan bob plaid yn y Cynulliad yr uchelgais hwnnw, oherwydd mae arnom ei angen i sicrhau bod pobl yn cael y cartrefi cynnes, diogel a chyfforddus y maent yn eu haeddu.

Diolch, Llyr. Mae'r ddarpariaeth gyllidebol ar gyfer llywodraeth leol wedi cynyddu'n sylweddol yn 2020-21 i gynorthwyo awdurdodau lleol i ymateb i effeithiau COVID-19. Cyhoeddais ein bod yn cynyddu'r gronfa galedi i awdurdodau lleol i £497 miliwn dros y toriad.

Diolch i chi am yr ymateb hynny. Mae'r sicrwydd wedi cael ei roi, wrth gwrs, ynglŷn â digolledu yn y chwarter cyntaf. Dwi jest eisiau eglurder y bydd hynny yn dilyn yn ail chwarter y flwyddyn ariannol yma. Ond hefyd, wrth gwrs, mae nifer o awdurdodau lleol nawr yn cynllunio ar gyfer eu cyllideb y flwyddyn nesaf, a rhai ohonyn nhw yn ystyried toriadau adrannol. Felly, dwi'n gofyn i chi a oes yna unrhyw arweiniad neu unrhyw neges y gallwch chi ei roi y prynhawn yma i'r awdurdodau hynny wrth gynllunio, er mwyn sicrhau, wrth gwrs, na fyddan nhw'n torri llawer o'r gwasnaethau allweddol sydd ar gael ar hyn o bryd ar yr adeg pan fydd eu hangen nhw yn fwy nag erioed?

Ar bwynt yr ail chwarter, gallaf ddweud wrthych y byddwn yn talu—mae'r gronfa galedi'n rhedeg drwy'r ail chwarter, ac rydym wedi gwneud hynny'n glir i drysoryddion, prif weithredwyr ac arweinwyr awdurdodau lleol yn y cyswllt wythnosol rhyngom, sy'n dal i fynd rhagddo.

O ran y rhagdybiaethau cynllunio, rydym wedi dechrau—rydym i gyd ymhell ar ei hôl hi o ran lle dylem fod fel arfer o ran cynllunio cyllidebol, ac nid yw hynny'n syndod efallai. Mae'r pandemig wedi tynnu ein sylw braidd, yn amlwg, a dim ond cadw gwasanaethau i fynd a wnawn. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i dalu teyrnged i'n partneriaid yn yr awdurdodau lleol, sydd wedi gwneud popeth yn eu gallu ac wedi mynd ati'n wych i staffio ein canolfannau cymunedol, gan helpu gyda'n rhaglen warchod a'n rhaglen profi, olrhain a diogelu yn awr yn y sector cyhoeddus. Ni allem fod wedi gwneud hyn oni bai eu bod wedi camu i'r adwy gyda hynny. Ac felly, roeddem am wneud yn siŵr nad oedd ganddynt bryderon ariannol ychwanegol tra oeddent yn gwneud hynny ac y gallent barhau i ddarparu gwasanaethau hanfodol. Felly, mae enghraifft digartrefedd yn un dda. Gallem fod wedi rhoi llawer o arian tuag at ddigartrefedd, ond pe baem wedi torri'r gyllideb dai neu heb ei chadw lle roedd hi, byddai wedi mynd yn wastraff. Ond ni wnaethom hynny; gwnaethom gadw'r cyllid ac rydym wedi rhoi arian ychwanegol iddynt.

Felly, ar y rhagdybiaethau cynllunio, rydym newydd ddechrau siarad â hwy am yr hyn rydym yn ei ddisgwyl o ran senario waethaf resymol, mantoli'r gyllideb ac yn y blaen, ac mae hynny ynghlwm, wrth gwrs, wrth adolygiad cynhwysfawr o wariant Llywodraeth y DU, y maent yn sôn amdano yn awr.

Ac felly, ein gobaith—a deallaf fod y Llywydd wedi trafod hyn gyda fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans—yw y byddwn yn gallu atal amserlen arferol y gyllideb ar gyfer y Senedd, ond mae'n dibynnu ar yr adolygiad cynhwysfawr o wariant yn mynd rhagddo yn ôl y bwriad a'n bod yn deall beth a ddaw ohono cyn y gallwn ei drosglwyddo i'n partneriaid. Ond byddwn yn gweithio gyda hwy drwy gydgynhyrchu er mwyn deall beth fydd y rhagdybiaethau sylfaenol a beth yw'r gwahanol fathau o gynllunio. Felly, os ydym i gyd yn cynllunio ar gyfer toriad o 1 y cant, beth fyddai hynny'n ei olygu i wasanaethau, neu os ydym i gyd yn cynllunio ar gyfer mantoli'r gyllideb, ac yn y blaen, fel rydym yn ei wneud? Er hynny, mae'n fwy cywasgedig eleni nag y byddem yn ei ddisgwyl fel arfer.

Diolch, Weinidog. Hoffwn ddechrau drwy ddweud bod y cyhoeddiad diweddaraf am arian i lywodraeth leol i'w groesawu'n fawr wrth gwrs. Dylid rhoi clod lle mae'n ddyledus—credaf fod y ffaith y bydd yn cael ei roi allan ar sail hawliadau yn syniad gwych. Roeddwn am wybod a all y Gweinidog roi hyder inni heddiw y caiff hawliadau eu hasesu'n deg, o gofio bod rhai cynghorau llai, fel Sir Fynwy, wedi cael eu taro'n anghymesur oherwydd y fformiwla ariannu annheg, sydd, dros y blynyddoedd, wedi lleihau eu cronfeydd wrth gefn i lefelau isel, tra bod cynghorau eraill sy'n cael eu hariannu'n well wedi cronni cronfeydd wrth gefn enfawr o dros £100 miliwn, er enghraifft.

Nid wyf yn cydnabod y disgrifiad hwnnw o'r fformiwla ariannu o gwbl. Mewn gwirionedd, dywedodd trysorydd Sir Fynwy—[Torri ar draws.] Ni allaf glywed beth y mae'r Aelod ar y sgrin yn ei ddweud, Lywydd.

A gawn ni dawelwch i bawb glywed y Gweinidog, os gwelwch yn dda?

Cefais gyfarfod da iawn gyda phrif weithredwr a phrif drysorydd Mynwy, ochr yn ochr â'r arweinydd, yn ddiweddar iawn i drafod y rhagolygon ar gyfer Sir Fynwy. Rydym yn ymwybodol iawn fod y pandemig wedi taro cynghorau mewn ffordd wahanol, ac yn sicr, rydym yn gweithio gyda'r cynghorau i ddeall sut olwg sydd ar hynny. Felly, yn achos Sir Fynwy, er enghraifft, mae'n dibynnu llawer mwy ar gasglu'r dreth gyngor na chynghorau eraill mewn mannau eraill, ac mae'n dibynnu llawer mwy ar ffioedd a thaliadau incwm. Felly, mewn rhai ffyrdd, maent yn gwneud yn well o'r gronfa galedi nag awdurdodau eraill. Felly, rydym yn sicr yn gwneud hynny, a dyna pam y caiff ei wneud ar sail hawliadau, fel y gallwn weithio gydag awdurdodau unigol i ddeall yr effaith yn yr awdurdod hwnnw.

Yn amlwg, gwneir y fformiwla ddosbarthu drwy'r mecanwaith sy'n cynnwys pob cyngor, ac mewn gwirionedd, mae trysorydd Mynwy yn aelod gweithgar iawn o'r grŵp hwnnw.

Mae mentrau Llywodraeth Cymru fel y rhaglen Cartrefi Clyd, safon ansawdd tai Cymru a'r rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio yn cefnogi ein huchelgais i bawb gael cartref gweddus sy'n fforddiadwy, yn gynnes, yn saff ac yn ddiogel.

Diolch, Weinidog. Ers 2011-12, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn darparu cymorth ariannol tuag at welliannau i gartrefi drwy Nyth. Nawr, mae'r cynllun hwn wedi bod yn dirywio ers 2015-16, gyda llai o aelwydydd yn gweld gwelliannau drwy'r cynllun bob blwyddyn. Mae'r niferoedd wedi gostwng o 6,000 yn 2015-16 i 3,800 yn 2018-19. Er bod Llywodraeth Cymru yn dirwyn cymorth ar gyfer gwelliannau i eiddo i ben, mae Llywodraeth y DU, ar y llaw arall, wedi lansio cynllun grant cartrefi gwyrdd, a ddylai arwain at dros 600,000 o berchnogion tai yn Lloegr yn cael cymorth. A wnewch chi ymrwymo i weithio gyda Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i fod yn fentrus a chreu cynllun grant cartrefi gwyrdd i Gymru i gefnogi aelwydydd incwm isel yng Nghymru fel y gallant fforddio gwelliannau yma?

Wel, Janet, ni fyddwch yn synnu o gwbl nad wyf yn rhannu eich dadansoddiad. Rydych yn amlwg yn ymwybodol nad yw cynllun Nyth yn fy mhortffolio i; mae ym mhortffolio fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths mewn gwirionedd. Ond ers 2011, mae dros 61,400 o aelwydydd yng Nghymru wedi elwa o'n rhaglen Cartrefi Clyd, sy'n cynorthwyo pobl sy'n byw ar incwm is i wella effeithlonrwydd ynni eu cartref ac arbed arian. Rhwng mis Ebrill 2017 a mis Mawrth 2021, byddwn wedi buddsoddi £104 miliwn yn y rhaglen Cartrefi Clyd i wella hyd at 25,000 o gartrefi eraill.

Rydym hefyd wedi lansio ein rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio yn ddiweddar, drwy fy mhortffolio i, i gefnogi'r gwaith o ôl-osod 1,000 o gartrefi cymdeithasol presennol yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Nid yw hynny'n llawer iawn, ond ei fformat sy'n bwysig. Y rheswm dros wneud hynny yw ein bod yn anghytuno â Llywodraeth y DU ynglŷn â'r ffordd y maent wedi gwneud y fenter cartrefi gwyrdd gan nad oes un ateb sy'n addas i bawb. Mae'n amlwg iawn na fyddech yn ôl-osod teras carreg Fictoraidd yn y Rhondda yn yr un ffordd ag y byddech yn ôl-osod tŷ â waliau ceudod a adeiladwyd yn y 1970au yn fy etholaeth i, er enghraifft. Felly, gyda'n rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio, rydym yn cefnogi landlordiaid cymdeithasol sydd â phob math o dŷ yng Nghymru yn eu portffolio i gyflwyno amrywiaeth o dechnolegau a chynlluniau a fydd yn codi'r tai yn safon ansawdd tai Cymru sydd eisoes wedi cyflawni lefel C i fyny i A. Byddwn yn gallu gweld beth sy'n gweithio, ac yna gallwn gyflwyno'r rhaglenni hynny fel bod yr hyn sy'n gweithio i bob tŷ ar gael, yn hytrach na rhaglen gyffredinol sy'n addas i bawb nad yw'n mynd i weithio, a bod yn onest.

Diolch, Caroline. Mae gan swyddogion iechyd yr amgylchedd bŵer i gyhoeddi hysbysiadau cosb benodedig neu argymell erlyniad. Gallant gyhoeddi hysbysiadau gwella neu gau adeiladau am dorri rheoliadau coronafeirws ac o 14 Medi ymlaen, gallant gau safleoedd, digwyddiadau neu fannau cyhoeddus ar sail iechyd y cyhoedd. Mae gan yr heddlu bwerau gorfodi hefyd os nad yw pobl yn ymateb i swyddogion iechyd yr amgylchedd.

Diolch, Weinidog. Y gwir trist yw bod COVID-19 yn parhau i ledaenu, ac mae llawer gormod o bobl yn methu bod o ddifrif ynglŷn â'r clefyd hwn, gan arwain yn anochel, yn anffodus, at glystyrau lleol o'r haint. Yr unig ffordd y gallwn fynd i'r afael â hyn mewn ffordd deg a chytbwys yw gosod cyfyngiadau hyperleol. Disgwylir bellach i lywodraeth leol, sydd eisoes dan bwysau eithafol ers cyn y pandemig hwn, osod a gorfodi cyfyngiadau symud. Weinidog, pa adnoddau ychwanegol ydych chi'n eu darparu i bartneriaid yn yr awdurdodau lleol i sicrhau y gallant ymdopi â heriau megis sicrhau bod tafarndai'n glynu at reolau cadw pellter cymdeithasol ac yn casglu gwybodaeth gyswllt i gynorthwyo ein hymdrechion profi, olrhain a diogelu? Diolch.

Unwaith eto, hoffwn gofnodi fy niolch i awdurdodau lleol a'u staff sydd wedi gweithio'n galed iawn drwy'r pandemig i sicrhau bod gwasanaethau hanfodol yn parhau i redeg ac i ddarparu'r gwasanaethau ychwanegol y maent wedi bod yn eu darparu i ni ledled Cymru o ran yr holl bethau a grybwyllais yn un o fy atebion blaenorol.

Lywydd, carwn roi sicrwydd i'r Aelodau hefyd fod y cynllun rheoli COVID yn nodi strwythur gorchymyn, cydgysylltu a chyfathrebu clir ar gyfer rheoli digwyddiadau ac achosion, gan gynnwys yr angen am unrhyw fath o drefniadau lleol. Mae'r trefniadau ar waith ac yn weithredol yn awr ac ar rythm dyddiol ar gyfer digwyddiadau cyfredol ac maent yn cynnwys yr awdurdodau lleol yn llawn. Felly, ni fydd yn syndod i chi ein bod wedi cael amryw o gyfarfodydd dros y ddau ddiwrnod diwethaf ynglŷn â Chaerffili, Merthyr Tudful, Rhondda Cynon Taf, Casnewydd, ac yn y blaen.

Mae'r fforymau lleol Cymru gydnerth rhanbarthol yn darparu ar gyfer cyfathrebu a chydgysylltu effeithiol pellach rhwng yr holl bartneriaid, ac mae trefniadau cymorth cydfuddiannol effeithiol ar waith rhwng awdurdodau lleol. Felly, bydd awdurdod lleol sydd mewn sefyllfa lle mae'n gweld cynnydd sydyn yn nifer yr achosion o'r coronafeirws yn gallu cael cymorth gan awdurdodau lleol eraill a'u swyddogion iechyd yr amgylchedd, ac mae hynny wedi bod yn gweithio'n dda iawn.

Mae fy swyddogion hefyd wedi gofyn i awdurdodau lleol ddarparu gwybodaeth drwy strwythurau'r fforymau lleol Cymru gydnerth rhanbarthol ar beth arall sydd ei angen a'r hyn y gellir ei gyflawni fel y gallwn ddarparu cymorth ariannol yn y ffordd fwyaf uniongyrchol. Rydym wedi cytuno'n ddiweddar ag awdurdodau yr effeithiwyd arnynt gan y cynnydd sydyn presennol y gellir sicrhau bod arian ychwanegol ar gael naill ai drwy'r broses brofi, olrhain a diogelu neu drwy'r gronfa galedi er mwyn iddynt allu recriwtio mwy o swyddogion gorfodi neu gynorthwyo awdurdodau eraill i'w recriwtio. Ac fe fyddwch yn gwybod y bu llawer mwy o weithgarwch gorfodi yn fy etholaeth i, mewn rhan o'ch rhanbarth chi, yn ddiweddar o ganlyniad i hynny, oherwydd mae'r awdurdodau lleol yn ymwybodol iawn o hynny. 

Mae awdurdodau lleol wedi ein sicrhau eu bod yn barod ar gyfer hynny a'u bod yn gwneud y gwaith hwnnw, ac yn wir, mae gennyf gyfarfod â hwy yn ddiweddarach yr wythnos hon ac un arall yn gynnar yr wythnos nesaf er mwyn trafod hynny.

Ie, diolch, Hefin. Rydym wedi cael yr holl ymatebion i mewn ac rydym wrthi'n paratoi crynodeb o'r ymatebion hynny, ac rwy'n gobeithio gallu ei gyhoeddi yn ddiweddarach yr hydref hwn.

A gaf fi bwysleisio pwysigrwydd cyhoeddi'r ymatebion hynny? Drwy gydol y cyfyngiadau symud mae wedi bod yn anodd iawn i drigolion ystâd Cwm Calon yn Ystrad Mynach gael unrhyw gynnydd gyda Meadfleet yn enwedig, sef y cwmni rheoli ystadau, sydd i bob pwrpas wedi cau'r drws ar y preswylwyr. Maent yn dal i gymryd eu harian, maent yn gwneud ychydig bach o waith, ond nid ydynt eisiau ymgysylltu â phreswylwyr mewn unrhyw ffordd ystyrlon. Mae'r preswylwyr wedi cael llond bol arnynt, a dweud y gwir. Redrow sydd pia rhan o'r ystâd. Mae'n anodd iawn cael gwaith wedi'i wneud yno, er bod Redrow yn ymgysylltu'n well, ac mae cyngor Caerffili yn gwneud y gwaith gymaint ag y gallant yng ngoleuni'r cyfyngiadau rydym yn ddarostyngedig iddynt. Nid oes ffordd o fynnu iawn, ac nid oes modd i breswylwyr mewn rhydd-ddaliadau wneud cwyn ar y mater hwn. Mae hynny'n dal yn wir, ac rydym yn awyddus iawn i weld gweithredu'n digwydd.

Rwy'n eich cymeradwyo, Weinidog, am y gwaith rydych wedi'i wneud ar hyn ac am ymgysylltu o ddifrif â thrigolion ledled Cymru sydd mewn sefyllfa debyg. Gorau po gyntaf y gallwn gyhoeddi'r dystiolaeth, a gorau po gyntaf y gallwn wneud cynnydd ar hyn. Felly, roeddwn yn awyddus iawn i ddweud, Weinidog, cadwch hyn ar yr agenda, os gwelwch yn dda, a chyn gynted ag sy'n bosibl, a gawn ni wneud cynnydd ar y mater hwn?

Hefin, rwy'n ymwybodol iawn o'r anawsterau mewn nifer o etholaethau. Mae eich un chi wedi cael ei tharo'n arbennig o wael, rwy'n gwybod, ac rydym wedi cael nifer o gyfarfodydd ac ymweliad safle ar un pwynt, rwy'n cofio, a nifer o bethau eraill ar hyn. Mae ambell beth arall yn digwydd hefyd. Felly, byddwn yn cyhoeddi canlyniadau ein galwad am dystiolaeth cyn bo hir, ac yna byddwn yn gallu edrych ar y rhaglen yn y dyfodol. Rwy'n falch iawn o'r ffaith bod ymchwiliad yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd yn mynd rhagddo, ac rwyf newydd ddweud mewn ymateb i gwestiwn cynharach ein bod yn falch iawn ei fod yn dod â phobl i mewn i hyn na fyddent fel arall wedi cael eu cynnwys. Felly, efallai y bydd pobl yn fwy parod i siarad pan fydd yr ymchwiliad yn mynd rhagddo.

Hefyd, rydym wrthi'n ymchwilio i weld a ddylai Cymru ymrwymo i drefniadau'r ombwdsmon cartrefi newydd, ac yn amodol ar ddarn o waith y mae fy swyddogion yn ei wneud, efallai y gallwn argymell ein bod yn gwneud hynny. Drwy Rebecca Evans, fy nghyd-Aelod, byddaf yn gofyn i'r Llywydd ystyried a allwn gael rhywbeth ar lawr y Senedd pan fyddwn wedi cwblhau'r gwaith hwnnw. Felly, mae pethau'n digwydd, Hefin, ond rwy'n sylweddoli faint o waith y mae wedi'i olygu i chi a'ch swyddfa, a phryderon eich etholwyr, ac rydym yn gobeithio'n fawr y gallwn wneud rhywbeth yn gyflym ar ôl i ni gael y dystiolaeth honno yn ei lle.

Diolch, Mick. Mae’r ddeddfwriaeth yn llywodraethu'r gwaith o drwyddedu, rheoli, cynllunio a dosbarthu tai amlfeddiannaeth—neu HMOs, fel y'u gelwir—a chofrestru a thrwyddedu landlordiaid ac asiantiaid gosod eiddo. Y brif ddeddfwriaeth mewn perthynas â thai amlfeddiannaeth yw Deddf Tai 2004, a gyflwynodd drwyddedu gorfodol ac ychwanegol, a Deddf Tai (Cymru) 2014, a gyflwynodd gofrestru a thrwyddedu ar gyfer landlordiaid ac asiantiaid.

Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fy mod wedi codi'r mater hwn gyda chi ar sawl achlysur. Rydym wedi cael llawer o drafodaethau ynglŷn â hyn a gwn eich bod yn rhannu fy marn fod yn rhaid peidio â pheryglu cymeriad a chynaliadwyedd cymunedau drwy ormodedd o dai amlfeddiannaeth. Nawr, mae Trefforest yn fy etholaeth yn gymuned o'r fath. Mae'r cynghorydd lleol Steve Powderhill a minnau wedi gwrthwynebu llawer o geisiadau, ond yn rhy aml, nid yw'r rheoliadau'n darparu unrhyw amddiffyniad gwirioneddol. Yn ddiweddar, gwnaethom wrthwynebu cais i droi tafarn yn dŷ amlfeddiannaeth, cyn darganfod nad yw'r ddeddfwriaeth yn berthnasol ar gyfer adeiladau wedi'u trosi yn yr un modd â cheisiadau ar gyfer adeiladau newydd. Weinidog, tybed a fyddech yn barod i fynychu cyfarfod rhithwir gyda mi, trigolion lleol a'r cynghorydd lleol i drafod sut y gellir a sut y dylid tynhau’r rheoliadau i amddiffyn cymunedau fel Trefforest ac eraill yng Nghymru yn well.

Ydw, Mick, rwy'n fwy na pharod i fynychu cyfarfod o'r fath. Mewn gwirionedd, rwyf eisoes wedi mynychu cyfarfodydd o’r fath gyda nifer o awdurdodau eraill a chanddynt nifer fawr o dai amlfeddiannaeth. Lywydd, tybed a ddylid cynnull grŵp o ACau ar draws y Senedd sy'n cael eu heffeithio gan hyn—gwn fod gan Aberystwyth rai o'r problemau, yn sicr, mae hynny’n wir am fy etholwyr yn Abertawe, mae’n wir am Bontypridd ac mae nifer o drefi ledled Cymru a chanddynt brifysgolion yn wynebu'r broblem benodol hon. Felly, rwy'n fwy na pharod i fynychu'r cyfarfod hwnnw, Mick, ond credaf y gallai fod achos dros ddod â nifer o ACau y gwn fod ganddynt ddiddordeb yn y maes at ei gilydd fel y gallwn drafod rhai o'r atebion. Gallaf weld sawl un yn ysgwyd eu pen o amgylch y Siambr.

Mae’r Llywydd yn ysgwyd ei phen hefyd, fel mae'n digwydd. Ysgwyd pen gan y Llywydd, sy'n cynrychioli Aberystwyth.

Mae cynghorau tref wedi bod, ac yn parhau i fod, yn rhan bwysig o’r ymateb i COVID-19 a’r gwaith adfer. Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi cynghorau tref i arfer eu pwerau cyfredol i wneud gwahaniaeth i'w cymunedau lleol, ac mae'n cyflwyno deddfwriaeth i roi ystod ehangach o bwerau i'r sector, cyhyd â bod rhai amodau'n cael eu bodloni. Rydym hefyd yn ceisio grymuso cynghorau tref ymhellach drwy ddarparu mynediad at gynlluniau cyllido Llywodraeth Cymru a'n gwaith Trawsnewid Trefi.

Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Mae cynghorau tref a chymuned yn chwarae rhan hanfodol yn cefnogi eu cymunedau, a dylai'r Llywodraeth wneud popeth yn ei gallu i'w grymuso. Enghraifft arbennig o dda o'r gwaith gwych hwn yw'r gwaith a wneir gan Gyngor Cymuned Pen-y-Ffordd yn fy etholaeth i. Mae'r cyngor yn awyddus iawn i sicrhau bod llais eu cymuned yn cael ei glywed yn y gwaith o ddatblygu polisi cynllunio Llywodraeth Cymru. Ddirprwy Weinidog, a gaf fi eich gwahodd chi a'r Gweinidog sy'n gyfrifol am gynllunio, Julie James, i ddod i ymweld â Phen-y-Ffordd a chlywed yn uniongyrchol gan y gymuned?

[Anghlywadwy.]

Gallem fynd ar daith, Julie.

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn, ac fel y dywed yn gwbl gywir, ceir nifer o gynghorau tref a chymuned gweithgar ac effeithiol iawn sydd nid yn unig wedi mynd y tu hwnt i’r galw dros y chwe mis diwethaf, ond sy’n rhan annatod o’r cymunedau o ran y gwaith a wnânt i wneud gwahaniaeth o ddydd i ddydd yn y cymunedau hynny.

Y peth cyntaf i'w ddweud—ac rwy'n siŵr y bydd cynghorwyr Pen-y-Ffordd wedi hen fynd ati i wneud hyn eisoes—yw bod Cyngor Sir y Fflint wrthi’n mynd drwy broses y CDLl ar hyn o bryd, felly mae'n bwysig iawn fod y cyngor cymuned yn cynrychioli lleisiau eu hetholwyr yn eu hardal drwy gydol y broses hon. Dywedir wrthyf hefyd fod y cyngor cymuned wedi cyfrannu at adolygiad diwethaf 'Polisi Cynllunio Cymru' ac wedi rhoi sylwadau arno, ac er bod yr adolygiad hwnnw wedi'i gynnal, rwy'n fwy na pharod i gael y sgwrs honno, nid yn unig ynglŷn â chynllunio, gan y credaf fod ffyrdd eraill y gallwn weithio'n well gyda chynghorau tref a chymuned i rymuso—er enghraifft yn unol â’r gwaith Trawsnewid Trefi, mewn perthynas â’r addasiadau i ganol trefi. A ledled Cymru, gwn fod cynghorau tref wedi cyflwyno cynigion y mae'r awdurdodau lleol wedi bwrw ymlaen â hwy wedyn, gan eu bod yno ar lawr gwlad ac yn deall, efallai, yr hyn sydd angen ei wneud ar garreg eu drws.

Ond hefyd, pethau fel cronfa'r economi gylchol, a oedd, y tro hwn, ar gyfer cyrff sector cyhoeddus—felly nid awdurdodau lleol yn unig. Mae wedi bod yn agored i gynghorau tref a chymuned hefyd, ac rwy'n gobeithio y gallwn weld enghreifftiau o sut y gellid eu rhannu a'u lledaenu yn y dyfodol hefyd.

Nid yw Neil McEvoy yn bresennol i ofyn cwestiwn 10. Cwestiwn 11—Paul Davies.

Diolch, Paul. Rwyf wedi trafod dyfodol gwasanaethau cyhoeddus gyda'r holl arweinwyr llywodraeth leol, yn ffurfiol ac yn anffurfiol, drwy gydol y pandemig. Rwy’n parhau i weithio’n agos gydag arweinwyr wrth inni ymdrechu i gadw dinasyddion yn ddiogel, amddiffyn y rhai agored i niwed a dysgu’r gwersi i ddarparu gwasanaethau mwy hyblyg a digidol yn y dyfodol.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Wrth gwrs, mae'n gwbl hanfodol fod pobl ledled Cymru yn gallu cael gafael ar eu hawdurdod lleol pan fo angen, a hynny mewn cyfnod o argyfwng cenedlaethol. Er mwyn sicrhau bod gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu darparu'n effeithlon, mae angen i bobl allu siarad a chyfathrebu â'u hawdurdod lleol. Nawr, yn anffodus, dangosodd ffigurau o fis Mai 2017 i fis Chwefror 2020 fod nifer syfrdanol o 220,000 o alwadau ffôn a wnaed i gyngor Sir Benfro naill ai wedi arwain at y galwr yn rhoi’r gorau i’r alwad, neu, mewn rhai achosion, heb gael eu hateb o gwbl. O dan yr amgylchiadau, Weinidog, a ydych yn cytuno â mi fod y lefel hon o ddiffyg cysylltiad rhwng pobl a'u hawdurdod lleol yn annerbyniol? Felly, pa gamau pellach y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau bod modd dod i gysylltiad ag awdurdodau lleol ledled Cymru a'u bod yn ymateb i bryderon a phroblemau pobl leol?

Nid wyf yn ymwybodol o'r achos penodol y soniwch amdano, Paul, ac os hoffech ddweud wrthyf am hynny'n fwy penodol, rwy'n fwy na pharod i edrych ar hynny ar eich rhan, ond yn gyffredinol, rydym wedi bod yn gweithio'n galed gydag awdurdodau lleol drwy gydol y pandemig i sicrhau bod eu gwasanaethau'n gallu parhau ar ffurf ddigidol ac o bell. Mae'r rhan fwyaf o awdurdodau lleol wedi mynd i’r afael â hynny’n dda iawn. Felly, er enghraifft, mae'r nifer fawr iawn o weithwyr awdurdodau lleol sydd wedi bod yn darparu gwasanaeth hyb cymunedol wedi bod yn gwneud hynny at ei gilydd o'u cartrefi gyda chyfarpar da. Rydym wedi sicrhau bod awdurdodau lleol yn gallu cefnogi eu seilwaith TG yn y ffordd honno, ac rydym wedi gweithio'n galed iawn gyda hwy i wneud hynny. Fel y gwyddoch, fe gyflwynasom reoliadau hefyd, drwy'r Senedd, i allu cynnal cyfarfodydd cwbl ddigidol, ac mae awdurdodau wedi bwrw iddi ar hynny hefyd, ac maent wedi bod yn cynnal eu cyfarfodydd o bell, mewn ffordd ddigidol, yn y ffordd y mae'r Senedd wedi arwain arni.

Hyd y gwn i, mae Sir Benfro wedi gwneud yr holl bethau hynny hefyd; nid wyf wedi clywed unrhyw adroddiadau i’r gwrthwyneb. Ac yn wir, roedd arweinwyr awdurdodau lleol yn dweud wrthyf yn ddiweddar iawn eu bod yn credu bod hynny wedi bod yn gweithio'n dda iawn, ac maent gofyn inni roi’r rheoliadau hynny ar waith yn barhaol fel y gallant barhau i weithio yn y ffordd honno, neu'n fwy na thebyg, mewn ffordd hybrid fel rydym yn gweithio ar hyn o bryd, yn y dyfodol. Ond ar y pwynt penodol y soniwch amdano, os ydych yn dymuno codi hynny gyda mi, rwy'n fwy na pharod i edrych ar hynny; nid wyf yn ymwybodol ohono fy hun.

Yn olaf, cwestiwn 12, Mark Isherwood.

Diolch, Mark. Ym mis Ebrill, gwnaed rheoliadau brys i roi hyblygrwydd i lywodraeth leol barhau i gyflawni eu gwaith drwy rith-gyfarfodydd yn ystod y sefyllfa ddigynsail hon. Yn sail i'r rheoliadau hyn, mae’r angen i weithredu'n gyfreithiol ac yn ddiogel—yn ddiogel i aelodau, yn ddiogel i staff, ac yn ddiogel i aelodau unigol o'r cyhoedd.

Diolch. Pa gamau a gymerwyd gennych ers erthygl Archwilio Cymru ym mis Gorffennaf ar ddemocratiaeth cynghorau lleol wrth ddod allan o’r cyfyngiadau symud, a ganfu, ers i reoliadau Llywodraeth Cymru ar 22 Ebrill alluogi cynghorwyr i ailafael yn eu swyddogaethau penderfynu a dwyn ei gilydd i gyfrif, fod pa mor gyflym roedd strwythurau democrataidd wedi dychwelyd yn amrywio ledled Cymru? Erbyn diwedd mis Mehefin, roedd sawl cyngor eto i ailgyflwyno cyfarfodydd cabinet ac roeddent yn dal i ddibynnu ar bwerau brys i wneud penderfyniadau. Mewn rhai cynghorau, nid oedd cofnod cynhwysfawr ar gael ar-lein o'r penderfyniadau a wnaed ers y cyfyngiadau symud, gan ei gwneud yn anodd i'r cyhoedd weld a deall y penderfyniadau roedd eu cyngor wedi'u gwneud yn ystod y cyfyngiadau symud, a phwy oedd yn atebol amdanynt. Nid oedd y gwaith craffu ffurfiol ar benderfyniadau a gwasanaethau wedi ailgychwyn eto mewn llawer o gynghorau, a dim ond hanner y cynghorau a fyddai wedi cynnal cyfarfodydd rhithwir o'u pwyllgorau craffu erbyn canol mis Gorffennaf. Dywedasant fod

'Craffu effeithiol yn rhan allweddol o wneud penderfyniadau cadarn a thryloyw, ac yn un o bileri hanfodol y broses ddemocrataidd.'

Mae'r rheoliadau brys yn amlwg wedi galluogi gwaith hanfodol i barhau ac wedi cefnogi'r ymdrechion gwirioneddol arwrol a wnaed gan y rhan fwyaf o awdurdodau lleol i ymladd y pandemig. Yn amlwg, mae'r rheoliadau wedi’i gwneud yn bosibl i'r rheini na fyddent wedi gallu cymryd rhan mewn cyfarfodydd fel arall, oherwydd yr angen i warchod er enghraifft, barhau i wneud hynny. Yn amlwg, ni fyddai'r rhan fwyaf o siambrau cynghorau wedi gallu cynnal unrhyw fath o drefn cadw pellter cymdeithasol na gweithio’n ddiogel yng nghyd-destun COVID-19. Felly, o ganlyniad i hynny, bu’n rhaid inni edrych yn ofalus iawn ar y ffordd rydym yn darparu gwasanaethau a'r ffordd rydym yn cyfathrebu â'n gilydd, ac rydym wedi gweld ymdrech dda iawn, yn fy marn i, gan y rhan fwyaf o’r awdurdodau lleol i wneud hynny.

Mae fy swyddogion wedi bod mewn cysylltiad ag awdurdodau lleol ledled Cymru yn ystod y tair neu bedair wythnos ddiwethaf i ddeall ble mae'r heriau, ac mae heriau i’w cael, wrth gwrs. Mewn rhai awdurdodau lleol, ceir heriau penodol mewn perthynas â band eang ac ati, nad oes angen i mi eu hailadrodd yma yn y Siambr, ond y bydd yr Aelodau'n gyfarwydd â hwy. Mae materion yn codi mewn perthynas, mewn rhai achosion, ag offer a lefelau cynefindra â chyfathrebu o bell, materion hyfforddi ac ati. Ond mae fy swyddogion mewn cysylltiad â swyddogion ar draws llywodraeth leol i ddeall yr heriau hynny ac i sicrhau bod yr holl drefniadau yn gadarn ac ar waith.

Cytunaf yn llwyr â chi, Mark, fod craffu’n rhan gwbl hanfodol o'r rôl y mae cynghorwyr yn ei chwarae mewn unrhyw ddemocratiaeth leol, ac rydym wedi bod yn gofyn cwestiynau yn benodol ar draws llywodraeth leol ynglŷn â pha bryd fydd y pwyllgorau craffu yn gallu cyfarfod, beth yw'r trefniadau i sicrhau y gall yr aelodau weld yr holl ddogfennau cywir fel y gallant gyflawni eu swyddogaeth graffu yn iawn a'u bod wedi cael hyfforddiant i'w galluogi i wneud hynny. Rydym hefyd wedi gofyn i awdurdodau lleol sydd am ddefnyddio trefniant hybrid gynnal asesiad risg cadarn. Rydym wedi nodi’r Comisiwn fel enghraifft dda o hynny, ac rydym wedi cytuno i'w cynorthwyo gyda'r asesiadau risg hynny pe baent yn dymuno. Felly, rwy’n mawr obeithio y bydd hynny wedi galluogi pob awdurdod lleol erbyn diwedd mis Medi i fod wedi cynnal o leiaf un rownd o gyfarfodydd craffu, a byddwn yn mynd ar drywydd hynny gyda hwy wedyn.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y cyfyngiadau coronafeirws lleol ym mwrdeistref Caerffili a Rhondda Cynon Taf. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Vaughan Gething.

Diolch, Lywydd, a diolch am y cyfle i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau heddiw am y sefyllfa ddiweddaraf sy'n effeithio ar rannau o dde Cymru. Dros yr wythnosau diwethaf, rydym wedi gweld cynnydd yn nifer yr achosion newydd o’r coronafeirws yng Nghymru yn gyffredinol ac mewn pedair ardal awdurdod lleol yn benodol: yng Nghaerffili, ym Merthyr Tudful, yn Rhondda Cynon Taf ac yng Nghasnewydd. Mae'r cynnydd hwn yn cael ei achosi i raddau helaeth gan bobl sy'n dychwelyd o wyliau ar gyfandir Ewrop, lle rydym hefyd wedi gweld cyfraddau uwch o’r coronafeirws yn ystod y misoedd diwethaf, yn cael eu heintio â’r coronafeirws, ac yn allweddol, wrth i bobl ddechrau cymdeithasu mwy, gwelwn lai o ymlyniad wrth fesurau cadw pellter cymdeithasol. Yn anffodus, wrth i bobl gymdeithasu mwy, maent wedi anghofio cadw eu pellter oddi wrth ei gilydd, gan ei gwneud yn haws i’r coronafeirws ledaenu o un unigolyn i'r llall. Rydym hefyd wedi gweld cynnydd mewn partïon tai a phobl yn ymgynnull yng nghartrefi ei gilydd dros yr haf.

Cyhoeddais gynllun rheoli coronafeirws Llywodraeth Cymru y mis diwethaf. Mae'n nodi'r ystod o gamau y byddem yn eu cymryd i ymateb i achosion lleol a mannau problemus o ran y coronafeirws, pe baent yn digwydd. Rwy'n falch o adrodd unwaith eto fod ein timau olrhain cysylltiadau wedi gweithio'n eithriadol o dda dros yr wythnosau diwethaf i olrhain cysylltiadau mwy na 90 y cant o bobl sydd wedi cael prawf positif a'u cysylltiadau agos. O'r wybodaeth hon, rydym wedi gallu nodi clystyrau yn y pedwar awdurdod lleol sy’n peri pryder, a gyda phrofion cymunedol ychwanegol, rydym wedi nodi pryd y dechreuodd y trosglwyddiad cymunedol mewn dau o'r awdurdodau hynny.

Fe gyrhaeddwyd y sefyllfa honno yn ardal Cyngor Bwrdeistref Sir Caerffili yr wythnos diwethaf, ac yn anffodus, bu’n rhaid i mi gyhoeddi heddiw ein bod hefyd wedi cyrraedd y sefyllfa honno lle mae angen i ni gyflwyno cyfyngiadau lleol yn Rhondda Cynon Taf. Lywydd, mae gweddill fy natganiad yn canolbwyntio ar y rhesymau pam ein bod yn cymryd camau yn Rhondda Cynon Taf, ond hoffwn ddweud yn glir ein bod yn gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol ym mhob ardal lle gwelwn gynnydd yn nifer yr achosion, ac rydym yn adolygu'r sefyllfa'n ddyddiol mewn perthynas â'r angen am fesurau ychwanegol.

Mae'r ffigurau diweddaraf, a gyhoeddwyd y prynhawn yma, yn dangos bod cyfartaledd treigl saith diwrnod cyfradd yr achosion newydd yn 82.1 ym mhob 100,000 o bobl yn Rhondda Cynon Taf. Roedd y cyfartaledd treigl saith diwrnod ar gyfer Rhondda Cynon Taf yn 68.4 ddoe. Y gyfradd prawf positif a gyhoeddwyd ddoe oedd 4.3 y cant; mae wedi codi i 5.1 y cant yn y data a gyhoeddwyd heddiw. Dyna'r gyfradd bositif uchaf yng Nghymru.

Mae ein timau olrhain cysylltiadau wedi gallu olrhain oddeutu hanner yr achosion rydym yn eu gweld yn ôl i gyfres o glystyrau yn y fwrdeistref. Nid yw'r gweddill yn gysylltiedig â'r clystyrau hynny, ac maent yn awgrymu ein bod bellach yn gweld tystiolaeth o drosglwyddiad cymunedol. Ceir nifer o glystyrau yn Rhondda Cynon Taf, ac mae dau ohonynt yn sylweddol. Mae un yn gysylltiedig â chlwb rygbi a thafarn yn ardal y Rhondda isaf a'r llall gyda thaith clwb i rasys Doncaster, gan alw mewn cyfres o dafarndai ar y ffordd. Yn union fel ym mwrdeistref Caerffili, rydym wedi gweld cynnydd cyflym yn nifer yr achosion dros gyfnod byr. Mae'r rhain yn gysylltiedig yn bennaf â phobl yn cymdeithasu heb gadw pellter cymdeithasol ac yn cyfarfod yng nghartrefi ei gilydd. Rydym hefyd wedi gweld rhai achosion sy’n gysylltiedig, fel rwy'n dweud, â phobl sy'n dychwelyd o wyliau dramor.

Mae'r awdurdod lleol yn Rhondda Cynon Taf wedi bod yn rhagweithiol wrth ymweld â safleoedd ledled y fwrdeistref dros yr wythnos ddiwethaf yn enwedig i sicrhau bod pobl yn cydymffurfio â'r gyfraith a'r mesurau y mae'n rhaid i bob un ohonom eu dilyn i ddiogelu ein gilydd rhag y coronafeirws. Mae'r gwiriadau hyn wedi arwain at gyflwyno hysbysiadau gwella mewn saith archfarchnad, a cheir cydymffurfiaeth â'r rheini bellach. Mae bar wedi’i gau ym Mhontypridd ar ôl i deledu cylch cyfyng ddal sawl achos o dorri’r rheolau, cafodd adeilad trwyddedig ei gau yn Nhonypandy a chyflwynwyd hysbysiadau gwella mewn bar arall ym Mhontypridd a barbwr yn Nhonypandy. Bu swyddogion y cyngor yn ymweld â 50 adeilad trwyddedig arall dros y penwythnos ac mae mwy o gamau gorfodi, naill ai ar ffurf hysbysiadau gwella neu orchmynion cau, yn debygol o ddilyn.

At ei gilydd, mae'r cynnydd cyflym hwn yn nifer yr achosion, gyda thystiolaeth o drosglwyddiad cymunedol ledled Rhondda Cynon Taf a'r dystiolaeth o ddiffyg cydymffurfio mewn llawer o safleoedd trwyddedig ar draws y fwrdeistref, yn golygu bod angen inni gyflwyno cyfyngiadau lleol yn yr ardal i reoli, ac yn y pen draw, i leihau lledaeniad y feirws ac i ddiogelu iechyd pobl. Gan fod achos y trosglwyddiad yn debyg i'r hyn a welsom yng Nghaerffili, bydd y cyfyngiadau'n debyg. Ond bydd camau hefyd yn cael eu cymryd i atal yr holl adeiladau trwyddedig yn Rhondda Cynon Taf rhag agor yn hwyr. Hoffwn ddweud yn glir ein bod yn gweld achosion ledled y fwrdeistref, sy'n golygu bod yn rhaid i'r cyfyngiadau fod yn berthnasol i'r ardal gyfan.

O 6 o’r gloch ddydd Iau, yfory, ni chaniateir i bobl sy’n byw yn Rhondda Cynon Taf fynd i mewn i neu allan o ardal Cyngor Rhondda Cynon Taf heb esgus rhesymol, fel teithio i’r gwaith neu addysg. Am y tro, dim ond yn yr awyr agored y bydd pobl yn gallu cyfarfod. Ni fydd pobl yn gallu cyfarfod ag aelodau o'u haelwyd estynedig dan do na ffurfio aelwyd estynedig am y tro. Bydd rhaid i bob adeilad trwyddedig gau erbyn 11 o’r gloch yr hwyr, a bydd rhaid i bawb dros 11 oed, fel yng ngweddill y wlad, wisgo gorchuddion wyneb mewn mannau dan do. Byddwn yn cadw'r mesurau hyn dan adolygiad cyson, a chânt eu hadolygu'n ffurfiol ymhen pythefnos.

Yn yr wythnos ers i gyfyngiadau lleol gael eu cyflwyno yn ardal Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, ceir peth sail dros optimistiaeth ofalus. Rydym wedi gweld cwymp bach yn y gyfradd saith diwrnod o achosion newydd a'r gyfradd o brofion positif, er bod y rhain yn parhau i fod yn uchel. Mae'r heddlu wedi nodi lefelau uchel iawn o gydymffurfiaeth â'r cyfyngiadau, a hoffwn ddiolch i bawb sy'n byw yn yr ardal am eu cymorth dros yr wythnos ddiwethaf ac am y gefnogaeth a welsom gan wasanaethau cyhoeddus ar draws bwrdeistref Caerffili. Dim ond drwy weithio gyda'n gilydd y gallwn leihau’r coronafeirws, diogelu ein hunain a'n hanwyliaid a chadw Cymru'n ddiogel.

Diolch, Weinidog, am eich datganiad y prynhawn yma. Credaf ei fod yn amrywiad bach ar y datganiad a gyhoeddwyd yn gynharach yn y dydd, ac felly edrychaf ymlaen at ddarllen y datganiad manwl rydych newydd ei roi i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yn y sylwadau yn y datganiad a gyhoeddwyd yn gynharach a'r un a roesoch i’r Siambr, rwy'n sylwi na ddefnyddiwyd y term ‘cyfyngiadau symud’ o gwbl, ac eto, os edrychwch ar unrhyw un o'r llwyfannau cyfryngau cymdeithasol neu'r cyfryngau’r prif ffrwd, y term sy’n sgrechian arnoch yw bod RhCT o dan ‘gyfyngiadau symud’. Tybiaf fod hwn yn newid bwriadol o ran iaith gan y Gweinidog a'i swyddogion, gan fod y rhan fwyaf o bobl yn cysylltu'r term 'cyfyngiadau symud', yn amlwg, â'r cyfyngiadau symud cenedlaethol a gafwyd ym mis Mawrth, ac yn amlwg, nid yw'r mesurau rheoli newydd hyn yn agos at fod mor llym â'r rhai a gyflwynwyd gyda’r cyfyngiadau symud cenedlaethol. Ond byddwn yn ddiolchgar pe gallech egluro pam yn union nad yw'r term 'cyfyngiadau symud' wedi'i ddefnyddio gennych chi, ac os yw'n derm y mae Llywodraeth Cymru yn ceisio’i osgoi, pa gysylltiadau a gawsoch chi gyda'r cyfryngau ac eraill i geisio geirio'r iaith fel bod pobl yr effeithir arnynt gan y cyfyngiadau newydd hyn yn gallu cael gwybodaeth o'r radd flaenaf ac yn gallu cydymffurfio â'r hyn rydych yn ei ofyn ganddynt. Oherwydd, fel y dywedoch chi yn eich datganiad, yn amlwg, mae'n ymwneud â chyfrifoldeb personol a phobl yn ymateb i'r gofynion—nid yw'r feirws wedi diflannu, ac mae yna bethau sydd angen iddynt eu gwneud.

A gyda'r wybodaeth o'r radd flaenaf honno y mae angen ei chyfleu, mae’n siomedig na chafodd yr Aelodau lleol wybod am y cyhoeddiad hwn heddiw. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn amlwg, gwnaeth Llywodraeth Cymru y penderfyniad neithiwr i gynnal cynhadledd i'r wasg, felly rwy’n cymryd bod y cyhoeddiad hwn wedi'i ystyried gan Lywodraeth Cymru ymhell ymlaen llaw, a chredaf y byddai wedi bod o gymorth mawr pe bai’r Aelodau lleol wedi cael gwybod, neu os cafodd rhai Aelodau lleol wybod, pam ddim pob Aelod lleol? A allech gadarnhau pwy yn union a gafodd wybod cyn y cyhoeddiad hwn yn y gynhadledd i'r wasg am 12.30 p.m.? Mae fy swyddfa wedi derbyn dau gais syml ers y cyhoeddiad: mae dynes sy'n mwynhau gwyliau yn Ninbych-y-pysgod, er enghraifft, gyda'i theulu bellach yn pendroni a oes angen iddi fod yn ôl yn Aberdâr cyn 6 o'r gloch nos yfory. Wel, yn amlwg, ni chredaf fod hynny'n wir gan mai cyfyngiadau lleol yw'r rhain. Roedd cais arall a gafwyd yn ymwneud â gwersi gyrru a phrofion gyrru, gan eu bod yn defnyddio canolfan brofi Merthyr Tudful—a fyddent yn gallu cael y prawf ym Merthyr Tudful gan eu bod yn byw yn Aberdâr. Mae’r rheini’n ddau beth syml iawn y byddwn i, fel Aelod lleol, yn sicr o fod wedi elwa o ryw fath o gyfarwyddyd yn eu cylch gan swyddogion fel y gallwn fod wedi gofyn am sesiwn friffio fanylach a deall hyn fel y gallwn gyfleu gwybodaeth briodol a chadarn i’r etholwyr, fel nad yw pobl yn torri’r rheolau am eu bod wedi cael gwybodaeth anghywir. Tybed a ellid darparu cyfarwyddyd o'r fath i’r Aelodau lleol yn y dyddiau nesaf, fel y gallant gynorthwyo eu hetholwyr, yn amlwg.

Hoffwn hefyd geisio deall—yn eich datganiad, dywedwch y bydd y cyfyngiadau newydd yn cael eu hadolygu yn ystod y pythefnos nesaf. Beth fydd y trothwy y byddwch yn edrych amdano er mwyn ysgafnu baich rhai o'r cyfyngiadau hyn a chychwyn y broses o lacio'r cyfyngiadau yn ardal RhCT er mwyn dychwelyd, efallai, at yr hyn y mae rhannau eraill o Gymru yn cydymffurfio ag ef ar hyn o bryd? Gyda'r cyfyngiadau hyn yn dod i rym am 6 o'r gloch nos yfory, credaf ei bod yn bwysig i bobl ddeall beth rydym yn anelu ato dros y pythefnos nesaf a beth yw'r niferoedd y byddwch chi fel Gweinidog a'ch swyddogion yn edrych arnynt i sicrhau y bydd hynny’n digwydd.

Fy nghais olaf i chi yw hwn: yn Lloegr, mae gwybodaeth yn amlwg yn bŵer i allu gwneud y penderfyniadau hyn, ac yn Lloegr, caiff ei chyhoeddi ar sail awdurdod lleol yn wythnosol, ac ar lefel ward yn enwedig, mae'r wybodaeth honno ar gael yn yr ardaloedd cyngor. Rydych yn mynd allan yma heddiw i ardal y Bae ac rydych yn gweld pobl yn mwynhau'r haul haf bach Mihangel ar hyn o bryd, ac ni fyddech yn dweud bod yna unrhyw bryderon yn y byd, ond ychydig filltiroedd yn unig o'r fan hon, mae dwy ardal dan gyfyngiadau llym oherwydd yr achosion o’r coronafeirws. Oni fyddai’n ddefnydd da o wybodaeth i sicrhau bod y wybodaeth honno ar gael, fel y mae Lloegr yn ei wneud, fesul ward fel y gall pobl ddeall lefel yr haint sy'n lledaenu yn eu cymuned a gallant sicrhau eu bod yn gwneud popeth a allant i gynorthwyo eu cymuned i drechu’r feirws hwn? Os gellir gwneud hynny yn Lloegr, pam na ellir ei wneud yng Nghymru? Rwy'n gobeithio y rhowch ymateb cadarnhaol i ni.

Diolch am eich cwestiynau. O ran y pwynt cychwynnol ynglŷn â’r derminoleg a ddefnyddir, rydym yn defnyddio'r derminoleg sydd wedi'i nodi yng nghynllun rheoli’r coronafeirws. Rwy'n derbyn yn llwyr mai'r disgrifiad yw cyfyngiadau lleol, yn union y fel a ddigwyddodd yng Nghaerffili, ac ni chredaf ei bod yn gwneud llawer o synnwyr i'r Llywodraeth geisio ymladd brwydr i berswadio'r cyhoedd neu'r cyfryngau i beidio â disgrifio hyn yn y ffordd y maent yn ei wneud eisoes—yn y ffordd y cawsant eu disgrifio yn yr Alban ac yn Lloegr. Cyfeirir at yr holl gyfyngiadau hyn gan y cyhoedd yn gyffredinol fel ‘cyfyngiadau lleol'. Rwy'n defnyddio'r iaith rydym wedi'i defnyddio yn ein cynllun rheoli coronafeirws, ac nid ydynt yr un peth â'r cyfyngiadau symud cenedlaethol a gawsom, ond mae hynny oherwydd ein bod yn ceisio mynd i'r afael â'r heriau a welwn ac a wynebwn. Mae mesurau pellach yn bosibl, wrth gwrs, ac mae gwahanol fesurau’n bosibl mewn gwahanol rannau o'r wlad. Os yw patrwm yr haint a'r rheswm pam fod achosion yn codi mewn gwahanol rannau o Gymru yn wahanol i'r rhai yng Nghaerffili neu RhCT, mae'n ddigon posibl y cawn fesurau gwahanol, pe bai—a dim ond ‘pe bai’—angen cyflwyno cyfyngiadau lleol mewn rhannau eraill o Gymru.

Credaf fod y wybodaeth ynglŷn â’r cyfyngiadau’n eithaf clir. Yn y bôn, yr un mesurau yw'r rhain â’r rhai a gyflwynwyd yng Nghaerffili, ynghyd â chyfyngiad ar oriau agor adeiladau trwyddedig. Ac mae hynny oherwydd tystiolaeth yn RhCT fod tafarndai'n ganolbwynt penodol o ran y ffordd y mae heintiau wedi'u lledaenu, ond hefyd oherwydd tystiolaeth fwy arwyddocaol o ystod o adeiladau trwyddedig nad ydynt wedi bod yn dilyn y rheolau. Mae'n ddewis bwriadol i beidio â chau pob adeilad trwyddedig ac atal pob un ohonynt rhag agor o gwbl, a hynny am fod amryw o safleoedd yn dilyn y rheolau, ac os yw pobl yn yfed mewn adeilad trwyddedig, gwyddom eu bod yn fwy tebygol o gael eu monitro ac o ymddwyn yn wahanol, ond os ydym yn annog pobl i wneud y gweithgaredd hwnnw y tu allan i dafarndai, mae pobl yn debygol o barhau i yfed gartref ac yn fwy tebygol o wahodd pobl i'w cartrefi, nid yn unig yn groes i’r cyfyngiadau newydd rydym wedi'u rhoi ar waith, ond gwyddom mai cyswllt mewn anheddau preifat sydd wedi arwain yn gyson at yr ail-ledaeniad mwyaf o'r coronafeirws.

O ran y penderfyniad, ychydig iawn o amser a gafwyd i wneud y penderfyniad. Ni wnaed y penderfyniad terfynol tan oddeutu 12.20 p.m. heddiw, ac roeddwn yn y gynhadledd i'r wasg am 12.30 p.m. Roeddwn yn disgwyl rhoi neges ychydig yn wahanol yn y gynhadledd i'r wasg ar drafod rhai o'r heriau gyda chynnal profion y buom yn treulio llawer o amser arnynt ddoe yn y Siambr hon. Yn y diwedd, rydym wedi gorfod gwneud penderfyniad ynghylch cyfyngiadau lleol, ac ni chredaf y byddai wedi bod yn briodol i fod wedi gwneud y penderfyniad hwnnw 10 munud cyn y gynhadledd i'r wasg, rhoi cynhadledd i'r wasg cwbl wahanol, a gwneud datganiad gwahanol yn fuan wedyn. A gwneuthum yn siŵr fod datganiad yn cael ei gylchredeg i'r Aelodau cyn y gynhadledd, er bod hynny wedi digwydd yn llythrennol funud neu ddwy cyn i mi godi yn y gynhadledd i'r wasg, a dywedasom yn glir ein bod wedi cysylltu â swyddfa'r Llywydd i sicrhau fy mod yn gallu mynychu heddiw i roi’r datganiad llafar hwn ac ateb cwestiynau’n uniongyrchol.

O ran y canllawiau, fe welwch chi, fel rwy'n dweud, gan fod y canllawiau sy'n berthnasol i Gaerffili—maent yn ganllawiau tebyg iawn ar gyfer RhCT, fel rwy'n dweud, gyda'r pwynt ychwanegol am adeiladau trwyddedig. Yng nghynllun rheoli’r coronafeirws, mae gennym ymrwymiad i adolygu bob pythefnos, felly mae'n rhaid inni adolygu'r mesurau rydym wedi'u cyflwyno heddiw o fewn pythefnos, ond ceir adolygiad dyddiol o'r sefyllfa ym mhob awdurdod lleol. Felly, unwaith eto, os oes gennym wybodaeth am yr angen i gyflwyno gwahanol fesurau, efallai y byddwn yn gwneud hynny cyn yr adolygiad pythefnos, ond rwy'n disgwyl y bydd yn cymryd ychydig yn hwy i weld cwymp cyson yn nifer yr achosion newydd, ac yn wir, yn y gyfradd sy'n cael prawf positif o ran y mesurau y byddwn yn edrych amdanynt cyn inni geisio lleihau neu ddiddymu’r mesurau sydd ar waith.

Ond yn allweddol, byddwn hefyd yn cael gwybodaeth leol drwy ein system brofi, olrhain a diogelu ar drosglwyddiad cymunedol. Oherwydd, fel y dywedodd y Prif Weinidog ddoe, ac fel y dywedasom ar sawl achlysur yn y gorffennol, pan welsom nifer arwyddocaol o achosion o'r blaen ar Ynys Môn ac yn Wrecsam, a nifer arwyddocaol yn ffatri Kepak ym Merthyr Tudful, roeddem yn deall pwy oedd y clystyrau hynny. Gallem olrhain pobl, ac roedd gennym hyder nad oeddem yn gweld trosglwyddiad cymunedol, felly nid oedd angen inni roi mesurau ar waith ar gyfer y gymuned gyfan. Rydym yn deall yma ein bod yn gweld trosglwyddiad cymunedol, ac ni allwn gael y cyfyngiadau mwy clyfar y mae’r system brofi, olrhain a diogelu yn caniatáu inni eu cyflwyno.

Dyna'r rhesymau sy'n sail i'r penderfyniadau rydym wedi'u gwneud heddiw, ac wrth gwrs, byddaf yn edrych ar bwynt olaf yr Aelod ynglŷn â chyhoeddi gwybodaeth ar lefel ward yn fwy rheolaidd. Ond fel y gŵyr pob Aelod, rydym yn cyhoeddi ffigurau dyddiol a diweddariadau dyddiol ar y sefyllfa ar draws pob ardal awdurdod lleol.

Rwy'n siomedig ond nid wyf yn synnu bod Rhondda Cynon Taf yn cael eu gosod dan gyfyngiadau. Cawsom ein rhybuddio y byddai hyn yn digwydd pe bai'r cyfraddau trosglwyddo’n cynyddu, ac maent wedi cynyddu, ac mae nifer o ddigwyddiadau a lleoliadau wedi'u nodi yn y datganiad. Ond rwyf am ganolbwyntio ar y capasiti profi yma yn y Rhondda. Roedd y ffaith bod Llywodraeth y DU wedi rhoi cyfyngiad o 60 prawf coronafeirws y dydd yn y ganolfan brofi a sefydlwyd yn y Rhondda yn gwbl warthus. Nid yw cyfyngu nifer y profion pan fydd y feirws yn lledaenu yn gwneud unrhyw synnwyr i mi. Gwyddom o wledydd sydd wedi ymdopi’n well yn ystod y pandemig hwn fod olrhain ac ynysu’n allweddol er mwyn atal y lledaeniad. Felly, hoffwn wybod pa gapasiti profi ychwanegol y gallwn ddisgwyl ei weld yn y Rhondda yr wythnos hon, gan fod ei angen arnom nawr. Ni allwn aros am wythnos neu ddwy i Lywodraeth y DU gael trefn ar bethau. Hoffwn wybod hefyd pam fod y Llywodraeth Lafur hon yn rhoi cymaint o ffydd yn y Llywodraeth Dorïaidd i wneud y peth iawn. Gŵyr pob un ohonom fod hynny'n beryglus. Mae rhyddid pobl yn mynd i gael ei gyfyngu nawr, a hoffwn wybod sut y gallwn ei gwneud mor hawdd â phosibl i bobl allu ynysu os mai dyna sydd angen iddynt ei wneud. Mae llawer o bobl yn dal i wegian yn sgil effaith ariannol y cyfnod cyntaf o gyfyngiadau symud, a nawr mae'n rhaid iddynt wynebu hyn hefyd. Felly, sut y gellir ei gwneud yn haws i bobl allu ynysu heb golli incwm, ac a fyddwch yn gallu sicrhau bod rhywfaint o gymorth ariannol ar gael i'r rheini yr effeithir ar eu hincwm a'u busnesau?

A fy nghwestiwn olaf yw'r rhesymeg ynglŷn â chadw tafarndai a chlybiau ar agor. Os ydych yn gwybod bod y lledaeniad wedi digwydd o ganlyniad i drosglwyddiad mewn tafarndai a chlybiau—ydy, mae'n wych fod cyngor Rhondda Cynon Taf yn archwilio tafarndai a chlybiau a sefydliadau eraill ac yn sicrhau eu bod yn cydymffurfio â'r rheolau, ond yn sicr, nid yw cadw tafarndai a chlybiau ar agor pan fo'r lledaeniad yn digwydd mewn tafarndai a chlybiau yn gwneud llawer o synnwyr i lawer o bobl. Felly, a allwch roi amlinelliad pellach o’ch rhesymeg dros gadw tafarndai a chlybiau ar agor, gan na allaf weld cymaint â hynny o bobl yn prynu alcohol ar ôl 11 o'r gloch? Felly, ymddengys mai mesur cyfyngedig yw hwnnw i fynd i’r afael â'r pwynt penodol hwnnw.

Diolch am y cwestiynau. Rwyf wedi nodi, yn eithaf manwl, dros y penwythnos a ddoe, yr heriau a'r rhwystredigaethau gwirioneddol a ddaeth o benderfyniad ar lefel swyddogol o fewn Llywodraeth y DU i gyfyngu profion labordai goleudy i ganolfannau i 60 y dydd yng Nghymru, yng Ngogledd Iwerddon, a chyfyngiadau tebyg yn yr Alban hefyd. Dyna pam y cefais sgyrsiau cyflym gyda Gweinidogion iechyd eraill yn y gwledydd eraill, a dyna pam, am 11:30 fore Sadwrn, y cefais sgwrs â Matt Hancock. Rydym wedi gweld gwelliant yn hynny o beth, ond yn bendant mae angen dysgu o hynny, ac mae angen dysgu o fewn rhaglen y DU ynglŷn â gwneud penderfyniadau sy'n effeithio ar bob gwlad yn y DU. Ond fe wnaethant hynny ar sail edrych ar ddata Lloegr yn unig, a dyna pam y bu'n rhaid iddynt adfer y safbwynt ac ailgyflwyno cyfleusterau profi na ddylid bod wedi cael gwared arnynt. Mae hynny'n amlwg yn annerbyniol—rwyf wedi gwneud hynny'n glir iawn mewn sgyrsiau â Llywodraeth y DU, fel y mae Gweinidogion iechyd eraill yr Alban a Gogledd Iwerddon yn wir wedi'i wneud.

Mae angen inni fod mewn sefyllfa lle mae pob un o'r gwledydd yn eu tro, os na all rhaglen y DU barhau i ddarparu nifer y samplau bob dydd, yn gwneud penderfyniadau ynglŷn â sut i ddefnyddio'r adnoddau hynny. Oherwydd rydym yn gweld ardaloedd lle ceir mwy o achosion, lle mae'n bwysicach i bobl yn yr ardaloedd hynny gael prawf. Gwyddom hefyd y bydd yn cymryd nifer o wythnosau i ddatrys yr heriau hynny ar lefel y DU. Dyna pam—. A byddaf yn mynd i'r afael â'ch pwynt am brofion pellach hefyd. Ond o ran rhaglen y DU, wrth gwrs, mae'r Alban a Gogledd Iwerddon yn cymryd rhan, ac maent yn dibynnu'n sylweddol ar raglen y DU. Ni fyddwn yn derbyn swm canlyniadol ar ei gyfer os byddwn yn tynnu'n ôl o'r rhaglen honno; mae'n rhaglen rwy'n cymryd rhan ynddi ac mae gennym fynediad at y profion y mae'n eu darparu. A hyd at oddeutu tair wythnos yn ôl, roedd y perfformiad yn eithaf da. Mae angen inni weld y rhaglen yn dychwelyd i'r lefel honno gyda'r offer newydd y deallaf y bydd yn cael ei fuddsoddi. Ond mae'n rhoi pob un ohonom mewn sefyllfa anodd iawn wrth inni geisio cynnal rhaglen brofi effeithiol ynghyd â'r gwasanaeth profi, olrhain a diogelu da iawn sydd gennym yma yng Nghymru.

Yn Rhondda Cynon Taf, byddwn yn cynnal y safle symudol ym Cwmclydach—bydd hwnnw'n cael ei ymestyn i ddydd Llun fan lleiaf. Rydym hefyd yn bwriadu cael uned profi symudol arall yn ardal Abercynon; gobeithio y bydd hwnnw ar gael yfory. Rwyf wedi cyhoeddi heddiw y bydd gennym bum uned profi symudol ychwanegol. Byddwn yn cynnal eu profion drwy Iechyd Cyhoeddus Cymru, nid labordai goleudy, a byddant yn cael eu rhannu i ddechrau rhwng ardal bwrdd iechyd Aneurin Bevan a Chwm Taf Morgannwg, lle mae'r lefelau uchaf o angen a galw. Ac rydym hefyd yn edrych, dros y—. Erbyn diwedd yr wythnos nesaf, rwy'n disgwyl y byddwn mewn sefyllfa lle bydd gennym lonydd ychwanegol yn yr holl ganolfannau profi drwy ffenest y car. Unwaith eto, bydd y lonydd ychwanegol hynny'n cynnig cyfleoedd i bobl gael prawf a chael y canlyniadau hynny wedi'u dadansoddi yn ein labordai Iechyd Cyhoeddus Cymru. Felly, dyna'r camau rhagweithiol rydym eisoes yn eu cymryd i lenwi rhywfaint ar y bwlch sy'n cael ei greu hyd nes y bydd y rhaglen labordai goleudy'n gwella o'r hyn ydyw, lle nad yw'n gallu ymdopi â chapasiti ei labordai.

O ran cefnogaeth i hunanynysu, mae hwn yn fater rwyf wedi'i godi sawl gwaith, nid yn unig yn gyhoeddus, ond mewn sgwrs â Llywodraeth y DU, gyda chefnogaeth Gweinidogion iechyd eraill hefyd. Os nad ydym yn cynorthwyo pobl i wneud y peth iawn, mae dewis rhwng aros gartref ar gyflog salwch statudol, o bosibl, a methu fforddio talu eich biliau, neu beryglu eich iechyd eich hun ac iechyd pobl eraill er mwyn gallu talu eich biliau yn sefyllfa annymunol i roi pobl ynddi. Gwn fod treialon yn digwydd i gefnogi pobl sy'n hunanynysu yn Lloegr, ac unwaith eto rwyf wedi dadlau'r achos dros gwblhau'r treialon hynny'n gyflym, a darparu rhaglen lawn ar gyfer y DU. Nid oes lle yn y gyllideb i wledydd unigol wneud hynny eu hunain—mae angen iddi fod yn rhaglen gyson ledled y DU yn fy marn i. A phe bai Llywodraeth y DU yn dewis gwneud hynny, byddwn yn croesawu hynny fel cam cadarnhaol ymlaen o ran galluogi pobl yn ymarferol i gydymffurfio â'r cyngor a roddir iddynt drwy ein gwasanaeth profi, olrhain a diogelu.

O ran agor tafarndai, mewn ymateb i Andrew R.T. Davies, atebais rai o'r heriau mewn perthynas â dadleoli gweithgaredd a chael golwg ar sut a lle mae pobl yn yfed, yn hytrach na pheri iddynt wneud hynny yng nghartrefi pobl. Rydym wedi gweld tystiolaeth ddiweddar sy'n dangos bod gwerthiant alcohol wedi cynyddu'n sylweddol yn ystod y cyfyngiadau symud cenedlaethol, ac mae angen inni gydnabod, ym mhob un o'r dewisiadau a wnawn, fod angen cydbwyso niwed. Ond credwn y bydd y mesur hwn yn ein galluogi i gynnal safleoedd trwyddedig fel nad yw busnesau'n colli eu cyfle i wneud busnes, nad yw pobl yn colli eu swyddi a'n bod yn gallu cadw llygad ar ymddygiad. Yna byddwn eisiau gallu deall sut y mae pobl yn cymysgu, yn hytrach na'u bod yn gyndyn i ddweud wrthym eu bod wedi bod yn gweld pobl eraill yn erbyn y rheolau—mae perygl gwirioneddol y byddwn yn peri i hyn fynd yn danddaearol.

Y pwynt arall, serch hynny, ac mae'n bwysig ei wneud, yw nad ymateb cymesur i'r gyfraith yn unig sy'n ei gwneud yn ofynnol i ni ystyried hyn, ond mae'n ein galluogi i gymryd camau pellach. Felly, os nad ydym yn gweld y gwelliant yn y ffordd y mae'r busnesau hynny'n ymddwyn, ond yn yr un modd yn y ffordd y mae cwsmeriaid yn mynd iddynt ac yn ymddwyn, cawn gyfle i roi camau a mesurau pellach ar waith. Ac nid yw hyn yn annhebyg i fesurau a gymerwyd yn Aberdeen yn yr Alban a mesurau y deallwn eu bod yn cael eu hystyried, os nad eu gweithredu, ledled Lloegr hefyd. Mae pob penderfyniad yn galw am gydbwyso, ond credaf mai dyma'r set gywir o fesurau i'w cyflwyno yn awr. Edrychaf ymlaen at weld y cyhoedd yn ymateb yn gadarnhaol iddynt. 

Diolch am eich datganiad heddiw, Weinidog, ac am yr holl gamau sy'n cael eu cymryd i geisio diogelu lles trigolion Rhondda Cynon Taf. Fel y gallwch ddychmygu, rwyf wedi cael llawer o gwestiynau mewn amser byr gan drigolion Cwm Cynon, felly rwy'n croesawu'r cyfle hwn i ofyn rhai o'r rheini'n uniongyrchol i chi. 

Yn gyntaf, mewn perthynas â gwyliau wedi'u harchebu, gwn na fydd trigolion Rhondda Cynon Taf yn gallu teithio at y dibenion hyn yn awr, ac yn achos trigolion Caerffili cyn hynny, ysgrifennodd Llywodraeth Cymru at y prif gwmnïau teithio yn nodi'r disgwyliad y byddent yn ad-dalu cwsmeriaid neu'n caniatáu iddynt newid eu gwyliau i ddyddiad diweddarach. A wnewch chi ymrwymo i ail-anfon y llythyr hwn gan gyfeirio at drigolion Rhondda Cynon Taf a rhannu'r ohebiaeth hon â chynrychiolwyr yr ardal fel y gallwn, yn ein tro, ei rhannu â'n hetholwyr a allai fod angen prawf o'r fath er mwyn gwneud eu hachos? Yn ogystal, pa gymorth y gallwch ei gynnig i'r rheini sydd wedi archebu gwyliau yn y DU ac i gwmnïau teithio lleol, megis Edwards Coaches, y gallai eu busnesau gael eu heffeithio'n wael?

Yn ail, o ran y rhai sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol, rwy'n ymwybodol nad yw canllawiau blaenorol Caerffili wedi argymell unrhyw newidiadau ar gyfer y grŵp penodol hwn yn ychwanegol at y cyngor a'r rheoliadau sydd wedi'u gosod ar gyfer preswylwyr eraill. Ac eto, yn y dyddiau diwethaf, mae Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf a'r Cynghorydd Andrew Morgan, arweinydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf—yn eithaf synhwyrol, yn fy marn i—wedi cynghori pobl yn Rhondda Cynon Taf sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol i weithio gartref lle bynnag y bo modd, oherwydd y cynnydd yn yr achosion o'r coronafeirws yma. A allwch chi gadarnhau, felly, y dystiolaeth y byddwch yn ei chynnig i bobl sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol yn hyn o beth? 

Ac yn drydydd, ac yn olaf, hoffwn ofyn am gymorth i fusnesau lleol. Mae'r cyfyngiadau newydd hyn, wrth gwrs, yn wahanol iawn i'r cyfyngiadau symud cenedlaethol a welsom yn y gwanwyn. Sut y gall Llywodraeth Cymru annog trigolion lleol i barhau i siopa'n lleol yn ddiogel ac i gefnogi busnesau lleol, tra'n diogelu eu hiechyd eu hunain hefyd?

Diolch am y cwestiynau gan yr Aelod. Ar eich pwynt cyntaf, yn ymwneud â gwyliau, rwy'n cydnabod bod Hefin David wedi bod yn sôn ddoe, ond mewn gohebiaeth, ac mewn trafodaeth â mi hefyd, am ei drigolion yn etholaeth Caerffili, ac rwy'n hapus i dderbyn awgrym yr Aelod ynglŷn ag ysgrifennu at rannau o'r diwydiant gwyliau eto. Rydym wedi bod mewn cysylltiad â hwy, eu hyswirwyr, i gadarnhau unwaith eto y cyfyngiadau sydd bellach ar waith a'r ffaith na fydd trigolion Rhondda Cynon Taf yn gallu mynd ar wyliau—byddai gwneud hynny'n torri'r gyfraith—ac i fynd ar drywydd ymateb ar y mater hwn ac yn wir yr ymateb rydym yn ei ddisgwyl mewn perthynas â Chaerffili. Ac rwy'n hapus i dderbyn awgrym yr Aelod i rannu'r ohebiaeth honno ag Aelodau etholaethol a rhanbarthol fel y gallwch weld y llythyr rydym wedi'i ysgrifennu ac unrhyw ymateb a gawn wedyn. 

Rwy'n credu bod pwynt ehangach am y diwydiant teithio a'r niwed i'w enw da y bydd angen ei ystyried. Mae pwynt yno nid yn unig am y cwmnïau gwyliau tramor ond y rhai o fewn y DU hefyd. Nid oes a wnelo hyn yn unig â chydymdeimlad â phobl y cyfyngwyd ar eu gallu i fynd ar wyliau. Pe bai pobl yn torri'r gyfraith ac yn mynd ar wyliau beth bynnag, maent mewn mwy o berygl o gael coronafeirws oherwydd bod trosglwyddo cymunedol yn digwydd, ac nid wyf yn credu y byddai cwmnïau gwyliau'n croesawu sefyllfa lle mae rhywun wedi torri'r gyfraith i fynd ar wyliau ac o bosibl wedi cyflwyno coronafeirws i ran o'u gweithgarwch gwyliau. Mae o fudd i gwmnïau gwyliau wneud y peth iawn, ac mae'n rhaid i hynny olygu sicrhau bod ad-daliadau ar gael ac nad yw pobl yn cael eu rhoi mewn sefyllfa annifyr ac yn yr un modd, nad yw pobl eraill sy'n mynd ar wyliau yn teimlo dan fygythiad gan y bobl sy'n eistedd wrth eu hymyl o ran trafnidiaeth.  

Mae yna bwynt ynglŷn â sut rydym yn cefnogi pobl, ac mae pwynt anodd iawn yma, oherwydd, yn y cyfyngiadau sydd wedi'u cyflwyno'n lleol yn Lloegr, nid ydym wedi gweld llif ychwanegol o adnoddau'n mynd tuag at gefnogi busnesau. Nawr, rydym wedi gweld hynny yng Nghaerlŷr ac ardaloedd eraill hefyd, ac unwaith eto, credaf y byddai hyn yn elwa o ymateb cydgysylltiedig yn y DU, lle gallwn eistedd i lawr a deall yr ymateb cyllidebol sydd ar gael, a ph'un a oes cynllun DU gyfan o bosibl ar gyfer busnesau lle rydym yn gosod cyfyngiadau newydd arnynt. Mae ein sefyllfa gyllidebol yng Nghymru yn golygu nad ydym mewn sefyllfa lle mae gennym lawer o arian dros ben i allu ei roi i fusnesau i'w cefnogi pan fydd angen inni roi camau iechyd cyhoeddus ar waith i ddiogelu iechyd y cyhoedd yn ehangach. Dyna pam rwyf fi a'r Prif Weinidog wedi bod yn glir iawn ein bod eisiau gweld proses COBRA yn ailddechrau o ddifrif, i gael sgyrsiau rheolaidd, a rhannu penderfyniadau gobeithio, ond yn yr un modd, o fewn ein cyfrifoldebau unigol ein hunain, ffordd well o gyfathrebu, ym mhob rhan o Gymru a'r DU, y dewisiadau sy'n cael eu gwneud a'r hyn sy'n sail iddynt. 

O ran gwarchod, cynghorir y wlad gyfan i weithio gartref lle bynnag y bo modd, ac mae hynny'n sicr yn berthnasol i bobl ar y rhestr warchod, nid pobl sy'n byw yn Rhondda Cynon Taf a Chaerffili yn unig. Y cyngor gan ein prif swyddog meddygol—cawsom drafodaeth fwriadol am y boblogaeth sy'n gwarchod, ac er nad ydym yn cael ein cynghori i ailgyflwyno'r trefniadau gwarchod llawn ar hyn o bryd, rydym yn ystyried cyswllt uniongyrchol â phobl a oedd gynt yn cael eu gwarchod i'w hatgoffa o'r sefyllfa roeddent ynddi, y sefyllfa bresennol, ac i'w hatgoffa yn arbennig y dylent ddilyn y rheolau hyn yn llym er mwyn sicrhau eu bod yn lleihau eu risg o ddod i gysylltiad â'r coronafeirws, oherwydd eu bod mewn llawer mwy o berygl o niwed. 

A phan ddaw'n fater o aros yn lleol, mae gennym gyfyngiadau teithio lleol, ond mae hefyd yn gyfle i bobl gefnogi eu busnesau lleol. Ac mae hynny'n ymwneud â sut rydym yn cydymffurfio â'r rheolau ein hunain fel cwsmeriaid, ond hefyd sut y mae busnesau eu hunain yn ei gwneud yn glir eu bod yn darparu amgylchedd mor ddiogel â phosibl i'w cwsmeriaid er mwyn iddynt allu parhau i ddod yn ôl, boed ar-lein neu'n gorfforol. A gobeithio y bydd pobl o ddifrif ynglŷn â'r neges hon, nid yn unig o safbwynt gorfodaeth, ond er mwyn gofalu am ein staff ac edrych ar ôl y cyhoedd y maent yn eu gwasanaethu. 

Diolch i chi am y datganiad. Hoffwn ychwanegu at rai o'r pwyntiau sydd eisoes wedi'u gwneud a gofyn am sicrwydd ynglŷn â nifer o wahanol bethau. Yn gyntaf, ar gyfathrebu, a allech chi egluro sut y bydd y Llywodraeth, gan weithio gyda'r awdurdod lleol, yn cynyddu lefel y cyfathrebu yn lleol yn Rhondda Cynon Taf, yn yr achos hwn, ac mewn ardaloedd eraill yr effeithiwyd arnynt, oherwydd mae'n amlwg fod y negeseuon yn dal i gael eu colli? Chwe mis i mewn i'r pandemig, mae rhai negeseuon sylfaenol yn dal i gael eu colli. 

Elfen arall o gyfathrebu y byddwn yn awyddus i'w gweld yw rhoi gwybod i bobl pryd yn union y dylent fynd i gael eu profi, oherwydd mae pobl yn bod yn rhy ofalus. Ac mae hynny'n beth da; rydym eisiau i bobl sydd efallai angen prawf i wneud yn siŵr eu bod yn cael un. Ond os oes ffordd well o gyfathrebu, er mwyn annog pobl a allai fod â symptomau ond nad ydynt yn symptomau COVID mewn gwirionedd i beidio ag aros am brawf, byddai hynny'n ddefnyddiol iawn ar hyn o bryd. Rwyf wedi'i chael hi'n anodd ar brydiau i ddiffinio peswch newydd, parhaus ac yn y blaen. Felly, byddai cyfathrebu ar hynny'n dda.

Gorfodaeth—hoffwn gael sicrwydd ynglŷn â gorfodaeth. Sut rydych yn sicrhau bod y tafarndai lle mae pobl yn dal i gael ymgynnull yn cael eu plismona'n briodol, fod gan awdurdodau lleol bwerau ac adnoddau i'w plismona er mwyn sicrhau bod pobl yn gorfod cadw at y rheolau?

Mae cyfyngu ar gyswllt yn rhywbeth arall yr hoffwn gael sicrwydd yn ei gylch. Pa bryd y byddwch yn dweud nad yw cadw tafarn ar agor tan 11.00 p.m. yn dderbyniol, a bod rhaid i chi gael gwared ar fwy o gyfleoedd i bobl gymysgu? Oherwydd mae tystiolaeth wedi dangos, onid yw, y gall y lleoedd hynny fod yn beryglus. Ac wrth gwrs, os oes rhaid i chi gau lleoedd, rydym angen sicrwydd ynglŷn â chymorth i'r busnesau hynny.

Ac yn olaf, ar brofi, a gawn ni fwy o sicrwydd ynglŷn â sut y byddwn yn gwybod ein bod angen—y capasiti y mae'n rhaid inni ei gael o fewn ein cymunedau mewn labordai goleudy a'r systemau sy'n cael eu rhedeg gan y DU? Oherwydd dywedodd SAGE Annibynnol fisoedd yn ôl:

Mae taer angen cynllunio ar gyfer symud profion o'r labordai goleudy a sicrhau 'normaleiddio' capasiti cynyddol o'r fath yn fwy integredig ar draws ein labordai PHE/GIG presennol.

Fe wnaethoch chi fel Llywodraeth y gwrthwyneb. Rwy'n teimlo ein bod yn talu'r pris am hynny yn awr. Rydym angen sicrwydd y byddwn yn cael y profion rydym eu hangen dros gyfnod y gaeaf.

Diolch. Efallai yr af i'r afael â'r pwynt olaf yn gyntaf. Fe fyddwch yn cofio i ni gael anhawster a heriau gwirioneddol ar ddechrau'r pandemig o ran cynyddu ein hadnoddau profi ein hunain yn sylweddol. Roeddem wedi archebu offer ond bu oedi ac nid oedd modd ei ddosbarthu i Gymru. Roedd hynny oherwydd cyfyngiadau a gyflwynwyd mewn gwledydd eraill. Yna, bu'n rhaid i ni wynebu heriau pan gyrhaeddodd yr offer hefyd—un darn yn arbennig a gymerodd sawl wythnos i setlo a gweithredu'n iawn. Felly, dyna pam fod rhywfaint o anhawster o ran cynyddu ein hadnoddau profi ein hunain a'r bobl sydd eu hangen i sicrhau bod y profion hynny'n cael eu prosesu'n iawn, ynghyd â phryder ynghylch yr anawsterau y mae labordai goleudy yn eu hwynebu ar hyn o bryd. Oherwydd er bod Matt Hancock wedi dweud y bydd yn rhaid i ni aros nifer o wythnosau—hyd at oddeutu tair wythnos, mae'n gobeithio—cyn y bydd labordai goleudy mewn sefyllfa well gyda llawer mwy o gapasiti, ac yn gallu ateb y galw y maent yn ei wynebu, gwyddom ei bod yn bosibl i ddigwyddiadau eraill ymyrryd, a dyna pam ein bod eisoes yn newid ein capasiti.

Nid ydym yn aros tair wythnos a dweud, 'Mae'n rhaid i ni fod yn amyneddgar'; rydym mewn gwirionedd yn cynyddu ein capasiti ein hunain sydd ar gael i'r cyhoedd drwy labordai GIG Cymru. A dyna, yn rhannol, yw'r rheswm pam ein bod wedi cynyddu ein capasiti ein hunain i sicrhau bod dewis arall yn lle profion sydd ar gael i'r cyhoedd. Fodd bynnag, rydym hefyd wedi cynyddu'r capasiti hwnnw'n barod ar gyfer yr hydref a'r gaeaf, pan fyddwn yn disgwyl y bydd gennym fwy o bobl yn dod i'n hysbytai, mwy o bobl yn chwilio am ofal iechyd, a bydd angen inni gael cyfleusterau profi ar gael, a bydd yn caniatáu i ni, fel rydym yn ei wneud, ddefnyddio profion mewn ardaloedd lle ceir llawer o achosion. Felly, rydym yn gwneud yn union yr hyn roeddem yn meddwl y byddai angen inni ei wneud, ond mae'n gynharach ac mewn ffordd wahanol oherwydd yr heriau y mae rhaglen y DU yn eu hwynebu.

Nid yw'n ymwneud â ffydd ddall; mae'n ymwneud â realiti ymarferol o ran lle mae'r adnoddau. Rhaglen y DU yw hi ac mewn gwirionedd, ychydig fisoedd yn ôl, y feirniadaeth gyffredinol roeddwn yn ei chael oedd nad oeddem yn cymryd rhan pan oedd gwledydd eraill yn cymryd rhan. Gwnaethom ddatrys y problemau data ac fe weithiodd y rhaglen labordai goleudy yn yn eithaf da dros y misoedd diwethaf. Mae angen inni ymdrin yn awr â'r her rydym i gyd yn cydnabod ei bod yn digwydd a'r pryder y mae hynny'n ei achosi i etholwyr.

O ran gorfodi, hoffwn ganmol swyddogion iechyd yr amgylchedd ym mhob awdurdod lleol, ni waeth pwy sy'n arwain y cyngor hwnnw. Mae swyddogion iechyd yr amgylchedd wedi bod yn rhan enfawr o'r hyn rydym yn ei wneud ac rwy'n awyddus iawn i dalu teyrnged iddynt. Maent i gyd yn mynd y tu hwnt i'w dyletswyddau arferol i archwilio safleoedd, rhoi camau gorfodi ar waith a chadw'r cyhoedd yn ddiogel. Nid ydym yn bwriadu cyflwyno swyddogion COVID fel yr awgrymodd Llywodraeth y DU eu bod yn bwriadu ei wneud. Rydym yn gobeithio gweld mwy o bobl yn cael eu recriwtio i gynorthwyo swyddogion iechyd yr amgylchedd drwy brosesau recriwtio priodol ac mae awdurdodau lleol eisoes yn edrych ar sut y maent yn bwriadu gwneud hynny. Mae fy nghyd-Aelod, Julie James, y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, yn gweithio gydag awdurdodau lleol ac yn bod yn glir ein bod eisiau eu gweld yn cydweithredu â'i gilydd. Oherwydd mewn gwirionedd, o ystyried y cynnydd parhaus yn nifer yr achosion yng Nghaerffili, maent wedi bod angen cymorth gan eraill, ac mae'n ymwneud â sut y mae cynghorau'n gweithio gyda'i gilydd, er mwyn sicrhau, yn hollbwysig, nad yw 22 awdurdod yn cystadlu yn erbyn ei gilydd am yr un adnoddau cyfyngedig.

Er hynny, hoffwn dalu teyrnged, nid yn unig i swyddogion iechyd yr amgylchedd, ond i arweinwyr yr awdurdodau lleol penodol rydym wedi bod yn gweithio gyda hwy. Gallaf ddweud, ar ddechrau hyn, gyda'r digwyddiad cyntaf yn Ynys Môn, fod arweinydd Plaid Cymru yno'n gyfrifol iawn ac roeddwn yn credu ei bod wedi gwneud gwaith da iawn yn arwain ei chyngor drwy'r digwyddiad mawr cyntaf hwnnw. Ac rydym yn gweld hynny yn awr gyda Philippa Marsden yng Nghaerffili ac Andrew Morgan yn Rhondda Cynon Taf. Ac mae'r berthynas honno, lle rydym yn siarad yn rheolaidd â hwy, yn bwysig iawn. Maent yn cyfathrebu'n unedig hefyd, fel bod pobl ar lawr gwlad, gyda'u cyfrifoldebau lleol mewn llywodraeth leol, yn cyflawni'r rheini gyda chefnogaeth, ac mewn ffordd sy'n gyson â Llywodraeth Cymru. Ac mae hynny hefyd yn ymwneud â symlrwydd ein neges.

Mae ein neges wedi bod yn gyson iawn yma yng Nghymru mewn gwirionedd. Mae heriau'n codi gyda gwahanol negeseuon a'r ffordd y mae'r cyfryngau'n cyfleu'r rheini, a gwahanol negeseuon yn enwedig dros ein ffin, lle mae llawer o bobl yn cael eu cyfryngau. Felly, rydym wedi bod yn ailgyhoeddi negeseuon, nid yn unig drwy'r cyfryngau cymdeithasol, ond drwy ddefnyddio cyfryngau Cymru hefyd, ac mae Gweinidogion wedi cael proffil uchel iawn nid yn unig yn y cyfryngau yng Nghymru, ond ar draws cyfryngau'r DU hefyd. Byddwn yn parhau i wneud hynny i geisio ymdrin â phryderon pobl mewn perthynas â'r neges, sut i gael prawf a phryd i gael prawf.

Mae'r symptomau'n cynnwys tymheredd uchel, peswch parhaus newydd neu golli'r gallu i flasu neu arogli. Dyna pryd y dylech fynd i gael prawf, ac os oes angen prawf arnoch, peidiwch â mynd i gyfleuster gofal iechyd. Peidiwch â mynd i ysbyty, peidiwch ag ymweld â'ch meddyg teulu, peidiwch â mynd i fferyllfa—dyna'n union lle nad ydym eisiau i chi fod. Os gallwch, archebwch eich prawf o adref os gwelwch yn dda, neu os oes angen i chi fynd i ganolfan alw i mewn, gwnewch yn siŵr nad ydych yn torri rheolau cadw pellter cymdeithasol sydd ar waith gydag aelodau eraill o'r cyhoedd.

Weinidog, yn gyntaf oll, a gaf fi gofnodi pwysigrwydd y gwaith y mae cyngor Rhondda Cynon Taf wedi bod yn ei wneud yn monitro a gorfodi archfarchnadoedd a thafarndai ac yn y blaen? Mae wedi bod yn bwysig. Ond rwy'n credu hefyd fod y gymuned rwy'n byw ynddi ac yn ei chynrychioli wedi sylweddoli bod achosion wedi bod yn cynyddu ac y byddai angen cymryd camau pellach.

Mae nifer o gwestiynau wedi'u hateb, ond rwyf eisoes wedi cael cannoedd o negeseuon am wybodaeth ac yn y blaen drwy'r cyfryngau cymdeithasol, ac mae hynny'n ddealladwy yn y ffordd y mae cyfathrebu wedi bod yn datblygu yn ein hetholaethau. Mae dau bwynt yno. Un pwynt sydd wedi'i godi yw'r henoed ac rydym yn pryderu'n fawr yn eu cylch wrth gwrs ac ni fyddant yn gallu cwrdd â'u swigod cefnogaeth yn yr un modd. Rwy'n meddwl tybed pa ystyriaeth a roddwyd i'r math o gymorth a chyngor y mae angen eu rhoi i'r henoed yn y sefyllfa honno. Gwyddom hefyd, gydag ysgolion yn ailagor—ac rydym eisiau i'n hysgolion aros ar agor—fod llawer o neiniau a theidiau'n mynd â'u hwyrion a'u hwyresau i'r ysgol, a gallai fod problemau yno o ran eu gallu i barhau i wneud hynny ai peidio. Byddai'n ddefnyddiol pe gallech daflu goleuni ar y cwestiwn penodol hwnnw.

Ac yna un pwynt olaf. Rydych wedi cyfeirio at drosglwyddiad cymunedol. Wrth gwrs, mae llawer o negeseuon ar y cyfryngau cymdeithasol yn dweud, 'Wel, mae gennym glystyrau yma ac acw, pam na wnawn ni gau'r ardaloedd lle mae'r clystyrau hynny'n bodoli?' Credaf y byddai'n ddefnyddiol, Weinidog, pe gallech egluro heddiw beth yw'r broblem o ran trosglwyddiad cymunedol, pam nad yw'n realistig nac yn ymarferol o ran rheoli'r lledaeniad presennol i gau ardaloedd bach neu ardaloedd cyfyngedig yn unig, a pham ei bod yn bwysig ein bod yn edrych ar hyn yn fwy eang o ran cyflymder a lledaeniad y trosglwyddiad.

Ac yna un pwynt olaf. Mae Prifysgol De Cymru wedi bod yn gwneud llawer o waith yn datblygu technoleg ar gyfer profion cyflym. Rwy'n meddwl tybed a oes gennych unrhyw wybodaeth neu ddiweddariad ynglŷn â sut y mae hwnnw'n mynd rhagddo, oherwydd os yw'n gwneud cynnydd, mae'n amlwg ei fod yn cynnig cyfleoedd aruthrol.

Diolch am y cwestiynau. Ar y pwynt olaf yn gyntaf, mae datblygiad posibl Prifysgol De Cymru yn dal i fod mewn treialon. Deallwn eu bod yn edrych yn gadarnhaol. Mae'n un o nifer o brofion pwynt gofal posibl lle gallwch brofi pobl yn gyflym. Mae gennym eisoes ddyfais o'r fath y mae gennym ni a'r Alban yn arbennig ddiddordeb ynddi, a dylai honno, unwaith eto, ddarparu prawf mewn llai nag 20 munud. Felly, yn hollbwysig, dylai'r prawf hwnnw ein galluogi i fynd i'r afael â rhai mathau o'r ffliw hefyd, sy'n arbennig o ddefnyddiol yn ystod tymor y ffliw hyd yn oed os nad oes COVID ar bobl. Os oes ffliw arnynt, mae'n glefyd heintus a dylem gofio bod 8,000 i 10,000 o bobl ledled y DU yn colli eu bywydau yn ystod tymor ffliw cyffredin. Felly, mae bygythiadau gwirioneddol, ac os oes angen i chi gael brechiad ffliw gan y GIG, rydych mewn grŵp agored i niwed mewn perthynas â COVID hefyd. Felly, wrth inni gael rhagor o wybodaeth, byddwn yn parhau i sicrhau bod hwnnw ar gael, nid yn unig i'r Aelod etholaeth, ond i'r Aelodau ar draws y Siambr hefyd.

Ar eich pwynt ynglŷn â gorfodaeth, unwaith eto, y pwynt am swyddogion iechyd yr amgylchedd a'r gwaith y maent wedi'i wneud a'r ffordd y maent wedi gweithio gyda'i gilydd ar draws ffiniau—mae rhai partneriaethau ar draws gwahanol awdurdodau lleol—mae eu hymrwymiad yn arwyddocaol iawn ac mae wedi gwneud gwahaniaeth mawr iawn o ran y cydgysylltiad rhwng cyfrifoldebau awdurdodau lleol a'r gwasanaeth iechyd hefyd. Mae ein gwasanaethau iechyd a llywodraeth leol yn bendant wedi gweithio fel tîm. Felly, bydd y gweithgarwch gorfodi hwnnw—y gwiriadau—yn parhau, ond y man cychwyn yw sicrhau bod busnesau eu hunain yn dilyn y rheolau a bod cwsmeriaid yn dilyn y rheolau hefyd.

Daw'r rheolau i rym am 6 o'r gloch yfory, ond fel y gwelsom yng Nghaerffili, mae ymddygiad yn dechrau newid cyn gynted ag y gwneir y cyhoeddiad, ac rydym eisiau i bobl ymddwyn fel hyn i ddiogelu eu hunain, eu teuluoedd a'u cymuned. Dyna yw pwynt a diben hyn: ceisio achub bywydau. Mae canllawiau Caerffili yn ddefnyddiol i bobl Rhondda Cynon Taf oherwydd ein bod wedi ateb amryw o gwestiynau. Bydd cwestiynau tebyg iawn i'r rhai a ofynnwyd yng Nghaerffili. Yn ogystal â chanllawiau Caerffili, mae'n ymwneud â chyfyngu ar yr oriau gwerthu mewn safleoedd trwyddedig.

Ar ysgolion ac unigolion â chyfrifoldebau gofalu, hyd yn oed yng nghanol y cyfyngiadau symud cenedlaethol, roedd yn esgus rhesymol i rywun ymweld â pherson arall yn eu cartref os oes gennych gyfrifoldebau gofalu amdanynt. Mae hynny'n dal yn wir yn awr. Ond nid ydym yn gweld y trefniadau aelwydydd estynedig yn goroesi o yfory ymlaen yn Rhondda Cynon Taf oherwydd y dystiolaeth ynglŷn â throsglwyddo cymunedol a heriau pobl yn cymysgu dan do heb gadw pellter cymdeithasol.

Daw hynny'n ôl at y pwynt olaf sy'n rhaid i mi fynd i'r afael ag ef, eich pwynt am drosglwyddiad cymunedol neu glystyrau. Os ystyriwch y materion a welsom, er enghraifft, mewn amrywiaeth o ardaloedd, boed yn broblem bresennol General Dynamics, lle mae llawer o'r gweithlu ym Merthyr Tudful, ond mae rhai gweithwyr yn teithio o ymhellach i ffwrdd, neu'r broblem flaenorol a welsom—gwelaf yr Aelod dros Flaenau Gwent yn yr ystafell—yn Zorba, lle roedd gweithlu mawr, ond roeddem yn deall pwy oeddent a lle roeddent yn byw. Roedd y cyflogwr a'r undebau llafur—lle roeddent i'w cael—yn cydweithredu'n dda ac yn annog pobl i gael eu profi a'u profi'n gyflym, felly pan welsom fod llawer o brofion yn cael eu cynnal yn gyflym iawn, golygai fod y cyfraddau achosion yn rhai o ardaloedd yr awdurdod wedi codi'n sylweddol, ond roeddem yn deall beth oedd hynny. I bob pwrpas, roedd hwnnw'n glwstwr hunangynhwysol o bobl a oedd â chysylltiadau rhagweladwy â'i gilydd.

Yr hyn a welwn yn Rhondda Cynon Taf yw bod posibl rhagweld tua hanner yr achosion yn yr ardaloedd hynny a deall sut y trosglwyddir y feirws. Rydym yn gweld tua hanner yr achosion, ond mewn ardaloedd lle nad ydym yn deall lle mae'r achos cyntaf na sut y maent yn cysylltu â'i gilydd, dyna pryd y gwelwn drosglwyddiad cymunedol yng nghyswllt arferol pobl â phobl sy'n dilyn y rheolau yn hytrach na'r digwyddiadau unigol, er enghraifft, yn y clwb a aeth i rasys Doncaster ar fws yn ystod y dydd, gan fynd i mewn ac allan o dafarndai a dod yn ôl hefyd. Mae'r digwyddiad unigol hwnnw wedi digwydd ochr yn ochr â lledaeniad cymunedol ehangach a dyna'r perygl gwirioneddol a allai ein rhoi ni i gyd yn ôl yn y sefyllfa roeddem ynddi ym mis Mawrth eleni, ychydig cyn dechrau'r cyfyngiadau symud cenedlaethol, a dyna rydym yn awyddus iawn i'w osgoi a pham rydym yn apelio ar bobl i ddilyn y rheolau, nid yn unig yn Rhondda Cynon Taf a Chaerffili, ond y rheolau sy'n berthnasol yng ngweddill y wlad hefyd.

Yn olaf, Huw Irranca-Davies.

Diolch, Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy ymuno â'r Gweinidog ac eraill sydd wedi canmol gwaith swyddogion rheng flaen ar lawr gwlad mewn gwahanol adrannau yn Rhondda Cynon Taf, dan arweiniad Andrew Morgan, ac asiantaethau eraill hefyd? Maent wedi gwneud gwaith rhagorol nid yn unig yn yr oriau a'r dyddiau diwethaf, ond dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf hefyd mewn gwirionedd. Hefyd, ei alwad ar Lywodraeth y DU i ymestyn cymorth nid yn unig i weithwyr, yn bwysig, ond hefyd i fusnesau yr effeithir arnynt gan rwystrau lleol a chyfyngiadau lleol hefyd, neu fel arall mae'r pwysau economaidd ac ariannol yno i blygu'r rheolau, mynd yn ôl; nid ydym eisiau i hynny ddigwydd, ond mae yna realiti ar lawr gwlad. Rwyf innau hefyd wedi cael nifer o gwestiynau yn dod i mewn yn fyw i mi ers i'r cyhoeddiad gael ei wneud, a tybed a gaf fi ofyn y rhain i'r Gweinidog.

Yn gyntaf oll, mewn ardaloedd fel Gilfach Goch a Llanharan ac ardaloedd eraill, sydd ar ffin Rhondda Cynon Taf ond o fewn etholaeth Ogwr, lle nad ydym wedi cau tafarndai a chlybiau, lle nad oes gennym ddata eto sy'n dangos bod clwstwr lleol dwys o achosion o'r feirws yno, mae pobl yn gofyn a ellir mabwysiadu dull mwy hyperleol o ymdrin â hyn dros y dyddiau a'r wythnosau nesaf neu a oes yn rhaid mynd yn ôl ardal y fwrdeistref sirol. A oes rhesymau pam mai dull sy'n gweithredu ar draws y fwrdeistref sirol yw'r dull a ffafrir? Ai'n syml at ddibenion gorfodi y gwneir hyn, ar gyfer monitro? Nid wyf yn gwybod, ond mae pobl yno'n dweud, 'Wel, pam ein bod ni'n cael ein cosbi pan nad oes gennym nifer o achosion yma, pan fo'n tafarndai a'n clybiau'n ymddwyn yn dda?' ac yn y blaen.

Yn ail, ardaloedd ffiniol ychydig y tu allan, megis Evanstown a Gilfach Goch, sydd yn llythrennol ar yr un ochr i'r stryd, gyda theulu a chymdogion sy'n cymudo ar draws at ddibenion gwarchod plant ac sydd ag aelwydydd estynedig rhwng dwy fwrdeistref sirol yn wynebu ei gilydd ar ddwy ochr i stryd, pa gyngor y dylem fod yn ei roi i'r rhai yn Evanstown nad yw'r cyfyngiadau hyn yn effeithio'n uniongyrchol arnynt, ond a fydd yn effeithio arnynt pan fyddant yn sylweddoli bore yfory na fydd eu gwarchodwyr plant neu eu neiniau a'u teidiau neu beth bynnag, wel, na fyddant yn gallu ymweld â hwy? Pa gyngor y dylem fod yn ei roi?

Ac yn olaf, mae llawer o bobl wedi cysylltu â mi eisoes, ond cysylltodd un pâr a oedd wedi aildrefnu eu priodas o gyfnod cychwynnol y cyfyngiadau symud yn gynharach yn y flwyddyn, o fis Mai i fis Hydref, i leoliad gwahanol yn y Bont-faen. Maent wedi archebu lle, mae ganddynt nifer cyfyngedig o westeion yn dod, maent yn byw yn Llanharan, ac maent yn gofyn yn awr a yw hyn yn golygu na all eu priodas ddigwydd am yr eildro. Rwy'n tybio nad yw'r newyddion yn dda, ond os felly yng ngoleuni'r hyn roedd Vikki yn ei ddweud, a allai Llywodraeth Cymru ymestyn y llythyr hwnnw iddo allu mynd nid yn unig at drefnwyr gwyliau a chwmnïau teithio, ond hefyd at leoliadau priodas ac eraill i sicrhau eu bod yn dangos y cydymdeimlad mwyaf posibl at bobl y mae hyn yn effeithio arnynt?

Diolch am y gyfres o gwestiynau. Rwyf am ddweud eto fod peth cysondeb yn yr hyn y mae'r Aelodau wedi'i ddweud a phwyntiau i'r gwrthwyneb hefyd. Felly, gan feddwl am yr hyn a ddywedodd Leanne Wood, 'Pam nad ydym yn cau'r holl dafarndai yn awr?', mae yna wrthbwynt yn yr ystyr fod yna dafarndai sy'n gyfrifol, nad ydynt eisiau gweld unrhyw gyfyngiadau, ac mae ein sefyllfa yn fesur o gyfyngiad ar gyfer pob safle trwyddedig oherwydd y dystiolaeth sydd gennym. Rydym wedi dewis peidio â chau pob safle oherwydd ein bod yn cydnabod bod rhai'n ymddwyn yn gyfrifol, ac fel y dywedais, nid ydym eisiau symud yr holl weithgaredd hwnnw i gartrefi pobl lle mae mwy fyth o berygl o drosglwyddiad.

Felly, fel y dywedais, mae'n gydbwysedd, ac mae gwneud penderfyniadau hyperleol yn creu her o ran faint o negeseuon gwahanol y mae pobl yn gallu eu derbyn a dal i'w dilyn oherwydd mae llawer o bobl yn dweud, 'Rhowch reolau syml a chanllawiau syml i ni eu dilyn a'u deall.' Mae'n sail i beth o'r rhwystredigaeth sydd gan aelodau'r cyhoedd am wahanol negeseuon rhwng gwahanol Lywodraethau. Rydym yn ceisio gwneud y peth iawn i Gymru a gwneud penderfyniadau cenedlaethol a deall penderfyniadau lleol, ac mewn unrhyw ardal lle mae gennych ffin o amgylch y penderfyniadau rydych yn eu gwneud, bydd yna groesi drosodd ac angen i ddeall. Nawr, mae'r ymylon garw hynny o amgylch y penderfyniadau a wnawn yn anochel, ond nid oes dewis perffaith, fel y gwyddoch a chithau'n gyn Weinidog; ni fyddwch byth yn cael gwneud dewis perffaith mewn Llywodraeth. Ond o fewn hyn, mae'n rhaid inni wneud penderfyniadau a fydd, at ei gilydd, yn cadw pobl yn ddiogel, ac yn osgoi cymaint o niwed â phosibl.

Felly, o ran yr her ynglŷn â'r ffin, mae gwahaniaeth rhwng ymweld at ddibenion cymdeithasol a phobl sydd â chyfrifoldebau gofalu gwirioneddol. I rai pobl, maent yn gyfrifoldebau gofalu go iawn ac i eraill, nid dyna ydynt. Nawr, mae hynny'n tarfu ar y ffordd y mae pobl yn byw eu bywydau, ac rwy'n cydnabod hynny, ond os na wnawn hyn, rydym yn debygol o weld coronafeirws yn lledaenu ymhellach, nid yn unig o fewn Rhondda Cynon Taf, ond ar draws y ffin eithaf mandyllog honno yn y ffordd y mae pobl yn byw eu bywydau arferol. Rydym i gyd yn cydnabod y niwed a ddigwyddodd cyn ac yn ystod y cyfyngiadau symud cyntaf.

Wedyn, ar eich pwynt ynglŷn ag effaith cyfyngiadau symud, rwy'n dyfalu bod her yma i Drysorlys y DU feddwl am effaith cyfyngiadau lleol, lle rydych yn rhoi terfyn ar lawer o weithgarwch ac rydych bron yn sicr yn gweld gostyngiad yn y derbyniadau treth a gweithgarwch economaidd, ac ar yr un pryd, y gost y mae angen i chi fynd iddi er mwyn cynnal y gweithgarwch hwnnw, a beth fydd yn digwydd os nad ydym yn cefnogi busnesau a'r heriau o ganlyniad i fethiant y busnesau hynny os na chânt eu cefnogi, ac yn yr un modd, yr heriau llawer ehangach os na chaiff pobl eu cefnogi i ynysu fel y dylent ei wneud. Os bydd pobl yn mynd allan, mae'n gwneud cyfyngiadau lleol a chyfyngiadau symud cenedlaethol—nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y DU—yn fwy tebygol, gyda phris ariannol llawer uwch i'w dalu, yn ogystal â phris y byddwn i gyd yn ei weld yn cael ei dalu o ran iechyd a lles pobl.

Ar eich pwynt ynglŷn â lleoliadau priodas, rwy'n credu bod y pwynt wedi'i wneud yn dda. Mae arnaf ofn nad yw'r newyddion yn dda i'ch etholwyr, ond byddaf yn ystyried y pwynt ynglŷn â sut rydym ni o fewn y Llywodraeth yn ysgrifennu at y lleoliadau hynny a'r cwmnïau hynny, oherwydd rwy'n cydnabod ei fod yn ddigwyddiad mawr mewn bywyd, bydd yna bobl sy'n bryderus iawn yn ei gylch, ac mae ystyr iddo. Felly, byddaf yn sicr yn edrych ar hynny ac yn ystyried eich sylwadau. 

Diolch i'r Gweinidog. 

Yr eitem nesaf yw'r cwestiynau amserol, ond does dim wedi cael eu cytuno ar gyfer heddiw.

Yr eitem i ddilyn, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad. Mae'r datganiad cyntaf gan Jack Sargeant.