National Assembly for Wales

Bore da. Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi eisiau nodi ychydig o bwyntiau. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rhain wedi'u nodi ar eich agenda chi. Dwi eisiau atgoffa Aelodau fod Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod yma, ac yr un mor berthnasol i'r Aelodau sydd yn y Siambr ag i'r rhai sydd yn ymuno ar gynhadledd fideo.

Bydd y cyfarfod yn cael ei gynnal mewn fformat hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr a rhai yn ymuno drwy gynhadledd fideo. Ar ôl ymgynghori â'r Pwyllgor Busnes, rwyf wedi penderfynu bydd Aelodau, yn unol â Rheol Sefydlog 34.14A-D, yn gallu pleidleisio o unrhyw leoliad drwy ddulliau electronig. Rwyf yn hysbysu hefyd fod y cyhoedd yn unol â Rheol Sefydlog 34.15 wedi cael eu gwahardd rhag bod yn bresennol yn y Cyfarfod Llawn yma, fel sy'n ofynnol er mwyn amddiffyn iechyd y cyhoedd. Bydd y cyfarfod yn cael ei ddarlledu'n fyw a Chofnod y Trafodion yn cael ei gyhoeddi yn y ffordd arferol.

Yr eitem gyntaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Hefin David.

Llywydd, diolchaf i Hefin David am y cwestiwn yna. Cymerwyd y cam o ailagor y sector busnes cyfan yng Nghymru mewn ymgynghoriad â busnesau, cyrff cynrychioliadol ac undebau llafur i sicrhau bod ein dull o ailagor yn ddiogel, yn gymesur ac yn deg i fusnesau, i weithwyr ac i gwsmeriaid. Cyhoeddais gamau pellach i leddfu'r cyfyngiadau symud ynghyd ag amserlen ategol ddydd Gwener yr wythnos diwethaf.

Fel y gallwch chi ddychmygu, Prif Weinidog, mae dydd Gwener yn ddiwrnod prysur iawn ar fy nhudalen Facebook a thrwy e-bost, lle mae gen i gwestiynau am amgylchiadau penodol. Rwyf i wedi cael llawer o gwestiynau, ond rwyf i wedi dewis dau o'r rhai a ofynnwyd amlaf.

Mae'r cyntaf o'r rhain yn ymwneud â hyfforddwyr gyrru yn cael cynnig gwersi: pryd y bydd hyfforddwyr gyrru yn cael cynnig gwersi, a thrwy estyniad, pryd y bydd canolfannau prawf yn cael agor wedyn? A'r cwestiwn arall a ofynnir amlaf yw canolfannau chwarae i blant: pryd y bydd canolfannau chwarae i blant yn cael agor? Ac mae hynny'n cynnwys pethau fel chwarae meddal.

Llywydd, diolchaf i Hefin David am y ddau gwestiwn yna. Rwy'n falch iawn o gael dweud, Llywydd, ein bod ni wedi dod i gytundeb â'r Asiantaeth Safonau Gyrwyr a Cherbydau. Rwy'n ddiolchgar iawn am eu cydweithrediad ar y mater hwn, ac am y trafodaethau gyda nhw a'r undebau llafur dros yr wythnos diwethaf. O ganlyniad, gallaf gadarnhau heddiw y byddwn ni'n cyflwyno ailgychwyniad graddol yng Nghymru, gyda hyfforddiant i yrwyr a beicwyr yn cychwyn ar 27 Gorffennaf, a phrofion—profion theori a phrofion ymarferol—yn cael eu cyflwyno'n raddol o 3 Awst ymlaen. A thrwy ei wneud yn y modd hwnnw, gallwn fod yn ffyddiog y bydd y broses o ailagor gwersi a phrofion gyrru yng Nghymru yn cael ei chynnal mewn modd diogel i bawb dan sylw, gan gynnwys y rhai sy'n cael gwersi a'r rhai sy'n cynnal profion. Bydd y canllawiau yn cael eu darparu yn yr achos hwn, Llywydd, gan y DVSA, a byddan nhw'n eu cyhoeddi ynghyd ag amserlen fwy manwl ar eu gwefan yn fuan iawn.

O ran canolfannau chwarae i blant, canolfannau chwarae i blant dan do, Llywydd, nid oes amser wedi'i glustnodi ar gyfer eu hailagor hyd yn hyn. Byddan nhw'n rhan o'r trafodaethau yr ydym ni wedi ymrwymo iddyn nhw yn ystod y tair wythnos hon gyda chanolfannau hamdden ac awdurdodau lleol, a chyn gynted ag y byddwn ni'n gallu ailagor y canolfannau chwarae dan do hynny yn ddiogel, yna byddwn yn gwneud hynny. Gall mannau chwarae yn yr awyr agored, wrth gwrs, ailagor o 20 Gorffennaf.

Bore da. Prif Weinidog, wrth ateb fy nghwestiynau yr wythnos diwethaf, dywedasoch nad oeddwn i wedi deall yr agweddau ymarferol ar ailagor busnesau lletygarwch, felly gofynnaf i chi: beth ydych chi'n ei ddweud wrth Shibber Ahmed o fwyty'r Blue Elephant yn Llandudno, sy'n nodi, 'Mae'r Llywodraeth Lafur Cymru hon yn creu amgylchedd anghyfeillgar i fusnesau lletygarwch y wlad', gan eich bod chi'n parhau i atal ei gwmni rhag ailagor masnach dan do yn ddiogel? Beth ydych chi'n ei ddweud wrth Laurie a Paul, dau o westywyr lleol yn y gogledd, sy'n dweud wrthyf i fod eich gweithredoedd yn peri risg o droi ein cyrchfannau glan môr yn drefi anghyfannedd, gan eu bod wedi cael nifer nas gwelwyd erioed o'r blaen o achosion o ganslo yn sgil eich cyhoeddiad eich hun yr wythnos diwethaf? Beth ydych chi'n ei ddweud wrth Go North Wales, sydd wedi ysgrifennu atoch chi ac sy'n dweud, 'ar ôl 20 mlynedd o fod yn berchen ar westai yn llwyddiannus i safon uchel, mae Llywodraeth Cymru wedi llwyddo i'n torri ni o ran arian, ysbryd a meddwl'?

Prif Weinidog, gan fod disgwyl i drosiant rhagamcanol fod yn 25 y cant o'r lefelau cyn y cyfyngiadau symud, a'r ansicrwydd presennol yn bygwth hyd at 22 y cant o swyddi yn y sector hwn, onid chi sydd wedi methu â deall y realiti a'r sefyllfa sy'n wynebu ein busnesau lletygarwch? A phryd ydych chi'n mynd i ddarparu rhywfaint o gyfarwyddyd neu ddim ond ychydig o wybodaeth, fel y gall ein gwestywyr a'n bwytai ddychwelyd i'r gwaith? Diolch.

Llywydd, wel, yr ateb i'r cwestiynau hynny yw fy mod i'n credu y byddai'n well i bobl ganolbwyntio ar y pethau hynny y gallan nhw eu gwneud, yn hytrach na chwyno am y pethau na allan nhw eu gwneud, gan fod digonedd o gyfle i'r holl fusnesau hynny ailagor yng Nghymru erbyn hyn, i ailagor yn yr awyr agored o ddydd Llun yr wythnos hon, ac ar yr amod bod hynny yn llwyddiannus a bod y coronafeirws yn dal o dan reolaeth, i ailagor dan do o 3 Awst ymlaen.

Yr adroddiadau yr wyf i wedi eu cael gan ein sector lletygarwch a'n sector twristiaeth yw eu bod nhw wedi cael dechrau da iawn yn wir wrth ailagor y tymor, gyda channoedd a channoedd o bobl yn trefnu gwyliau yng Nghymru. Mae'r rhai hynny yn y sector sy'n flaengar ac yn gadarnhaol yn edrych ar y pethau y maen nhw'n gallu eu gwneud erbyn hyn ac yn gwneud llwyddiant o'r rheini, yn hytrach nag ysgrifennu llythyrau yn cwyno am y pethau nad ydyn nhw'n gallu eu gwneud. Yn y modd hwnnw, byddan nhw'n gallu gwneud llwyddiant o'u busnesau ac o'r sector.

Diolchaf i Mike Hedges am hynna, Llywydd. Mae ein cronfa cadernid economaidd wedi bod yn agored ar gyfer ceisiadau gan sefydliadau chwaraeon proffesiynol, a darparwyd dros £0.75 miliwn o bunnau i'r sector o ganlyniad.

Prif Weinidog, diolch am eich ateb. Hoffwn bwysleisio pwysigrwydd chwaraeon proffesiynol. Ers mis Mawrth, mae chwaraeon proffesiynol yng Nghymru naill ai heb fod yn cael eu chwarae neu wedi cael eu chwarae heb wylwyr. Mae clybiau chwaraeon proffesiynol fel y Gweilch a chlwb pêl-droed Dinas Abertawe yn gyflogwyr mawr yn Abertawe, yn ogystal â'u pwysigrwydd fel cenhadon i'r ardal a'r ddarpariaeth o adloniant. Mae angen dybryd am gymorth ariannol i chwaraeon proffesiynol hyd nes y caniateir i wylwyr ddychwelyd, oni bai ein bod ni'n wynebu'r posibilrwydd erchyll o beidio â chael unrhyw chwaraeon proffesiynol o dan lefel ryngwladol. Pa gymorth ariannol pellach y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei roi i chwaraeon proffesiynol yng Nghymru hyd nes y caiff y gwylwyr ddychwelyd?

Wel, Llywydd, fel y dywedais i, rydym ni eisoes wedi rhoi cymorth ariannol sylweddol i nifer o sefydliadau chwaraeon proffesiynol yng Nghymru—cyfanswm o dros £0.75 miliwn. Rwy'n falch o ddweud bod rhai o'r buddiolwyr hynny yn uniongyrchol yn ardal yr Aelod ei hun. Ac rydym ni wedi cyhoeddi cronfa cadernid chwaraeon o £8.5 miliwn, ac mae £4.5 miliwn o hynny ar gyfer cyrff llywodraethu cenedlaethol, a bydd hynny o gymorth i'r sector hefyd.

Ond hoffwn gytuno â'r hyn a ddywedodd Mike Hedges am bwysigrwydd chwaraeon proffesiynol, fel cyflogwyr pwysig mewn rhannau o Gymru, ond hefyd y rhan y mae gwylio a mwynhau chwaraeon proffesiynol yn ei chwarae ym mywydau cynifer o'n cyd-ddinasyddion. Pryd y byddwn ni mewn sefyllfa i ddychwelyd at sefyllfa o wylwyr mewn niferoedd mawr yn y digwyddiadau hynny, rwy'n credu ei bod hi'n rhy gynnar, rwy'n ofni, i allu dweud hynny.

Yn y cyfamser, er yn amlwg nad oes gan chwaraeon proffesiynol sy'n cael eu chwarae y tu ôl i ddrysau caeedig yr un awyrgylch a'r atyniad y byddai ganddyn nhw fel arall, gellir gwneud hynny yn llwyddiannus serch hynny. Fel rhywun a dreuliodd y rhan fwyaf o'r penwythnos yn gwrando ar y gêm brawf, roedd mor afaelgar fel gwyliwr o bell ag y byddai wedi bod pe byddai'r stadiwm wedi bod yn llawn.

Prif Weinidog, un ffordd o gefnogi chwaraeon proffesiynol yng Nghymru fyddai llacio'r rheolau cadw pellter cymdeithasol a chaniatáu i stadia Cymru ailagor. Mae prif weithredwr Undeb Rygbi Lloegr yn gwneud y pwynt bod lleihau mesurau cadw pellter cymdeithasol i 1m, sef argymhelliad a chanllaw Sefydliad Iechyd y Byd, yn arwain at gapasiti o 40,000 o bobl mewn stadiwm sydd ag 80,000 o seddau, o'i gymharu â llai na 10,000 os cedwir at 2m. O gofio bod Undeb Rygbi Cymru yn wynebu colledion rhagweledig o tua £107 miliwn oherwydd coronafeirws, pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael gydag Undeb Rygbi Cymru ynghylch cyflwyno mesurau fel llacio mesurau cadw pellter cymdeithasol i 1m i alluogi Cymru i chwarae ei gemau cartref ar feysydd Cymru?

Wel, Llywydd, rydym ni wedi cael cyfres o drafodaethau gydag Undeb Rygbi Cymru, ac rwyf i wedi cymryd rhan uniongyrchol yn rhai o'r rheini fy hun. Rydym ni eisoes yn rhoi cymorth sylweddol i Undeb Rygbi Cymru ac mewn trafodaethau â nhw ynglŷn â chymorth ychwanegol y gallem ni ei ddarparu.

Yn sicr, nid yw'r syniad o 40,000 o bobl yn dod at ei gilydd mewn digwyddiad torfol yn gyson â'r dull o fynd i'r afael â'r coronafeirws a fu gennym ni yma yng Nghymru. Yn syml, nid yw'r risg y byddai hynny yn ei hachosi i iechyd y bobl hynny a fyddai'n bresennol, ac i'r bobl hynny y byddai'n rhaid eu cyflogi i ganiatáu i hynny ddigwydd, o fewn terfynau yr hyn y byddai dull synhwyrol o ymdrin â'r pandemig byd-eang hwn yn ei awgrymu.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Yn gyntaf heddiw, arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, canfu astudiaeth a gyhoeddwyd gan Ganolfan Leverhulme Rhydychen ar gyfer Gwyddoniaeth Ddemograffig bod gorchuddion wyneb yn effeithiol o ran lleihau lledaeniad COVID-19 i'r sawl sy'n eu gwisgo a'r rhai o'u hamgylch, ac mae hyn yn ychwanegu, wrth gwrs, at gorff cynyddol o dystiolaeth sy'n cefnogi'r un casgliad. Nododd yr astudiaeth ymhellach fod tua 70 o wledydd wedi argymell yn syth y dylid defnyddio masgiau yn gyffredinol ar ôl i Sefydliad Iechyd y Byd gyhoeddi'r pandemig yng nghanol mis Mawrth. Hyd yn hyn, mae mwy na 120 o wledydd yn gwneud gwisgo masg yn ofynnol bellach—mae hynny'n fwy na 60 y cant o'r byd. Maen nhw'n orfodol yn yr Alban, fel y gwyddom ni, mewn siopau, a bydd yr un peth yn wir yn Lloegr o 24 Gorffennaf ymlaen—oedi anesboniadwy braidd, yn fy marn i.

Mae eich dull gofalus, o ran llacio'r cyfyngiadau, wedi gweithio'n dda mewn sawl ffordd, ond rydych chi mewn perygl nawr, rwy'n credu, o droedio'r llinell rhwng bod yn rhy bwyllog a bod yn rhy araf yn y mater hwn. Pam mae Cymru ar ei hôl hi pan fo cynifer o wledydd eraill wedi cymryd camau mor bendant?

Rwy'n gwrthod yn llwyr yr ymadrodd ar ei hôl hi. Rydym ni'n gwneud y pethau sy'n iawn i Gymru. Nid yw hynny'n golygu dilyn unrhyw un arall dim ond am eu bod nhw wedi gwneud rhywbeth yr ydym ni wedi penderfynu peidio â'i wneud.

Llywydd, os gwnewch chi ganiatáu i mi wneud hynny, hoffwn gymryd munud yn hwy nag a fyddwn fel rheol i esbonio safbwynt Llywodraeth Cymru ar y mater hwn, o gofio ei fod yn fater sydd o ddiddordeb i'r cyhoedd. Yn gyntaf oll, mae'n bwysig meddwl am y cyd-destun yn y fan yma. Mae rheoliadau yn ei gwneud yn ofynnol i unrhyw gyfyngiad ar ryddid dinasyddion Cymru fod yn gymesur â'r perygl i iechyd y cyhoedd a wynebir.

Beth yw cyflwr y feirws yma yng Nghymru? Wel, mae ar ei lefel isaf ers dechrau'r argyfwng. 0.25 y cant—chwarter o 1 y cant—oedd cyfradd y canlyniadau positif yn y 7,000 o brofion y dydd a gynhaliwyd yng Nghymru dros y penwythnos, neu 20 prawf allan o 7,000 yn dod yn ôl yn rhai positif. Mewn cyferbyniad, 7 y cant yw cyfradd y canlyniadau positif yn Blackburn, lle mae cyfyngiadau symud yn cael eu hailgyflwyno—30 gwaith y gyfradd yng Nghymru. Nid oedd un achos positif mewn rhannau helaeth o Gymru dros y penwythnos diwethaf cyfan—14 o'r 22 awdurdod lleol, o'r hyn a gofiaf, heb yr un achos positif wedi'i adrodd. Y prawf cymesuredd: a yw'n gymesur ei gwneud yn ofynnol i holl ddinasyddion Cymru sy'n mynd i mewn i siop wisgo gorchudd wyneb, pan fo'r feirws mewn cylchrediad mor isel yma yng Nghymru?

Yna, y mater o siopau. Wel, mae siopau yn wahanol yng Nghymru gan fod ein rheoliadau yn wahanol. Yn wahanol iawn i'r sefyllfa ar draws ein ffin, bu'r rheol cadw pellter cymdeithasol o 2m mewn rheoliadau gennym ni, a dyna'r sefyllfa ddiofyn yma yng Nghymru o hyd: rhwymedigaeth gyfreithiol ar fusnesau i gymryd pob cam rhesymol i sicrhau pellter o 2m. Ac, ers dydd Llun, ceir rhwymedigaethau cyfreithiol newydd ar siopau erbyn hyn i gymryd cyfres bellach o fesurau lliniaru pan na ellir cynnal pellter o 2m, ac anfonwyd llythyrau at bob un o'r prif archfarchnadoedd ddoe i sicrhau eu bod nhw'n ymwybodol o'r gyfraith yng Nghymru a'u rhwymedigaeth i gydymffurfio â hi.  

Ac yna, yn olaf, Llywydd, a yw hi'n ddiamwys ac yn amlwg yn fanteisiol i wrthod mynediad i siopau i'r rhai nad ydyn nhw'n gwisgo gorchuddion wyneb? Nid yw cyngor ein prif swyddog meddygol wedi newid: mae ganddyn nhw fân fanteision ond mae ganddyn nhw anfanteision pendant hefyd. Mae rhai pobl yn cymryd mwy o risgiau oherwydd eu bod nhw'n gwisgo gorchudd wyneb. Nid yw rhai pobl yn gallu gwisgo gorchuddion wyneb: pobl â chyflyrau ar yr ysgyfaint, pobl â chyflyrau asthmatig. Mae rhai pobl dan anfantais pan fydd pobl eraill yn gwisgo gorchuddion wyneb: pobl â nam ar eu golwg, pobl sy'n dibynnu ar ddarllen gwefusau. Ac, ar ôl iddo ddod yn orfodol, bydd yn rhaid ei orfodi. Felly, Llywydd, rydym ni'n parhau i adolygu'r holl beth. Rwyf i wedi gofyn am ragor o gyngor, er enghraifft, ar awgrymiadau bod archfarchnadoedd mewn cyrchfannau twristiaid wedi bod yn orlawn dros y penwythnos diwethaf wrth i boblogaethau yn yr ardaloedd hynny gynyddu. Byddai defnydd gorfodol o orchuddion wyneb yn rhan o gyfyngiadau symud lleol, pe byddai hynny'n dod yn angenrheidiol, yn sicr yn rhan o repertoire posibl yma yng Nghymru. A phe byddai cyffredinrwydd coronafeirws yng Nghymru yn cynyddu, byddai ein cyngor yn cael ei ailystyried. Yn y cyfamser, y sefyllfa yng Nghymru yw bod gan unrhyw un sy'n mynd i mewn i siop sy'n dymuno gwisgo masg wyneb hawl i wneud hynny. Ein cyngor ni, os yw'n orlawn, yw y dylech chi wisgo un. Ond, a ddylem ni ei wneud yn orfodol o dan yr holl amodau yr wyf i wedi'u disgrifio? A ddylem ni dresmasu ar ryddid pobl i'r graddau hynny? Dydyn ni ddim wedi cyrraedd y pwynt hwnnw yng Nghymru.

Rhagamcanwyd yn ddiweddar gan Athrofa Metrigau a Gwerthuso Iechyd Prifysgol Washington mai 20,000 o farwolaethau ychwanegol fyddai'r gwahaniaeth rhwng defnydd cyffredinol o fasgiau wyneb yn y DU rhwng nawr a mis Tachwedd. Ar sail gymesur, byddem ni'n sôn am tua 1,000 o farwolaethau posibl yng Nghymru. Yn rhan o'r adolygiad y mae wedi cyfeirio ato, a wnaiff ef ofyn yn benodol i'r gell cynghori technegol ac i'r prif swyddog meddygol edrych ar yr astudiaeth honno a pha un a oes ganddi rym tystiolaethol a fyddai'n awgrymu bod angen i ni newid y polisi a bod angen i ni ei newid yn gyflym?

A gaf i ofyn i'r Prif Weinidog—? O ran y sector gofal, rydym ni wedi clywed gan Fforwm Gofal Cymru eu mynegiant o siom nad ydyn nhw wedi cael unrhyw sicrwydd ynghylch pa un a fydd profion wythnosol i staff yn parhau. A allwch chi heddiw, Prif Weinidog, dawelu pryderon y sector a chyhoeddi eich strategaeth profi ar gyfer cartrefi gofal yn y dyfodol?

O ran pwynt cyntaf Mr Price, rwyf i wedi gweld yr astudiaeth honno, ac rwy'n hapus iawn i ofyn i'r grŵp cynghori technegol edrych arni. Ar y darlleniad cyntaf, mae'n ymddangos yn annhebygol iawn. Rydym ni wedi llwyddo yng Nghymru i fynd o sefyllfa lle'r oeddem ni'n adrodd am ddegau o farwolaethau bob dydd i sefyllfa lle na chafwyd marwolaeth o gwbl mewn tri neu bedwar diwrnod dros y penwythnos, ac yn ystod y cyfnod hwnnw nid oedd gorchuddion wyneb erioed yn orfodol o gwbl. Felly, sut y gellir dadlau gyda hygrededd y byddem ni'n atal 1,000 o farwolaethau ychwanegol dim ond drwy wisgo gorchuddion wyneb—. Ar y darlleniad cyntaf, cefais hynny'n anodd iawn ei ddeall ac i weld grym y ddadl honno, yn enwedig pan nad yw gorchuddion wyneb yn agos at fod yr un amddiffyniad i chi â chadw pellter cymdeithasol o 2m a gwneud y pethau eraill sy'n cael mwy o effaith ar siawns pobl o ddal y feirws. Ond, mae ein grŵp cynghori technegol yno i adolygu'r dystiolaeth ac rwy'n hapus iawn y dylai adolygu'r dystiolaeth honno hefyd.

Y prynhawn yma, Llywydd, bydd fy nghyd-Weinidog Vaughan Gething yn ateb cwestiwn, rwy'n deall, am gartrefi gofal. Bydd yn gallu esbonio canlyniadau'r dadansoddiad yr ydym ni wedi bod yn ei gynnal o'r pedair wythnos o brofion wythnosol ar staff cartrefi gofal—profion a ddatgelodd mai 0.1 y cant oedd cyffredinrwydd coronafeirws ymhlith staff cartrefi gofal, un person o bob mil. Felly, bydd yn cyflwyno ei gasgliadau o ran yr hyn y mae hynny'n ei olygu i brofion yn y sector cartrefi gofal yn yr wythnosau i ddod y prynhawn yma, a chanlyniad ymgysylltiad uniongyrchol â Fforwm Gofal Cymru fydd yr hyn a fydd ganddo i'w ddweud.

Rwy'n credu mai'r pwynt yn yr astudiaeth honno ac, yn wir, gwyddonwyr eraill sydd wedi cefnogi'r defnydd o fasgiau wyneb yn frwd, yw, wrth i chi newid lefel y cyfyngiadau a'ch bod felly yn arwain at fwy o bobl mewn mwy o gysylltiad, bod cael gorchudd wyneb yn fesur ychwanegol a all newid nifer yr achosion ac, yn wir, nifer y marwolaethau wedyn.

A gaf i aros gyda'r sector gofal? Os yw'r argyfwng COVID wedi addysgu unrhyw beth i ni, gwerth y sector hwnnw yw hynny. Mae gweithwyr gofal wedi bod ar flaen y gad yn y frwydr yn erbyn y feirws, fel y gwyddom. Mae eu hymdrechion diflino wedi cael eu llesteirio ar adegau gan y ddynameg sy'n aml yn ddatgysylltiedig rhwng ein sectorau iechyd a gofal a'r ffaith nad ydyn nhw'n cael eu gwobrwyo'n deg am eu gwaith. Onid dyma'r amser, Prif Weinidog, wrth i ni ddechrau meddwl am Gymru ar ôl COVID, am wasanaeth iechyd a gofal integredig cenedlaethol sydd am ddim ar bwynt angen a fydd yn cysoni ein gwasanaethau cyhoeddus mwyaf hanfodol ac yn rhoi'r codiad cyflog a'r strwythur cyflogau y maen nhw'n eu haeddu i weithwyr gofal drwy eu symud i raddfeydd cyflog y GIG? Nid oes dim yn rhwystro hyn rhag digwydd, o ewyllys gwleidyddol. A ydych chi'n rhannu hynny?

Wel, Llywydd, rwy'n deall y pwynt a wnaeth Adam Price am yr astudiaeth. Dyna pam y dywedais i yn fy ateb gwreiddiol y byddwn i'n gofyn am ragor o gyngor ar awgrymiadau bod archfarchnadoedd wedi dod yn arbennig o orlawn mewn rhai rhannau o Gymru. Oherwydd, pe byddai hynny'n wir, mae'r ddadl dros wisgo gorchuddion wyneb yn cael ei chryfhau yn y cyd-destunau hynny. Felly, rwy'n deall y pwynt a wnaeth yn y fan yna.

Llywydd, bu gennym ni raglen sylweddol o fewn Llywodraeth Cymru o dalu am ofal, gan fanteisio ar waith yr Athro Gerry Holtham a'r cynigion y mae ef wedi eu gwneud. A, gan rannu llawer o'r pwyntiau y mae Adam Price wedi eu gwneud y bore yma am werth y sector a'r angen i wneud yn siŵr bod y bobl sy'n gweithio ynddo yn cael eu parchu a'u gwobrwyo'n briodol, byddwn yn defnyddio'r gwaith hwnnw i fwrw ymlaen â pholisi yng Nghymru. Ac mae gwir angen i ni weld, Llywydd, casgliad polisi gan Lywodraeth y DU—mae adolygiad Dilnot bron yn ddegawd oed erbyn hyn a does dim o gwbl y gellir ei ddangos ohono—gan y bydd unrhyw beth yr ydym ni'n ei wneud yng Nghymru yn cael ei effeithio yn anochel gan newidiadau yn y system budd-daliadau, a gynigiwyd gan Dilnot, a bydden nhw'n cael effaith ar ddinasyddion Cymru hefyd. Felly, ni fydd ateb ar gyfer Cymru yn unig yn gweithio, gan y bydd y rhyngblethedd â phenderfyniadau a wneir mewn meysydd nad ydynt wedi'u datganoli yn berthnasol, a byddwn ni eisiau gwneud yn siŵr bod ein camau yn rhoi ystyriaeth lawn i'r newidiadau a wneir dros y ffin ac mae angen i ni wybod beth fydd y newidiadau hynny.

Arweinydd y Ceidwadwyr, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, o 6 Gorffennaf, mae aelwydydd yng Nghymru wedi cael caniatâd i ddod at ei gilydd i ffurfio swigen gymorth estynedig i alluogi teuluoedd i aduno, sy'n golygu y caiff pobl ffurfio un aelwyd estynedig a chyfarfod dan do. Croesawyd y cam hwnnw gan lawer ledled Cymru a oedd, ar ôl misoedd o beidio â chael gweld eu hanwyliaid, yn cael treulio rhywfaint o amser gyda'u teuluoedd a chyda'u ffrindiau o'r diwedd. O ystyried pa mor gyflym y mae cynifer o newidiadau yn cael eu gwneud erbyn hyn, sydd bellach yn arwain at fwy a mwy o bobl yn rhyngweithio â'i gilydd mewn mannau awyr agored ac o dan do, efallai ei bod hi'n bryd ystyried creu swigod cymorth pellach, felly. Prif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym ni pa dystiolaeth wyddonol y mae Llywodraeth Cymru yn ei defnyddio i ategu ei pholisi ar swigod cymdeithasol? Ac a allwch chi ddweud wrthym ni hefyd pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei rhoi i lacio cyfyngiadau ymhellach o ran y mater penodol hwn?

Llywydd, rwy'n credu bod y dystiolaeth yr ydym ni'n gweithredu arni wedi ei chyflwyno mewn papur grŵp cynghori technegol a gyhoeddwyd gennym ni. Byddaf yn gwirio a yw wedi'i gyhoeddi ac, os nad ydyw, rwy'n hapus iawn i rannu'r papur gydag arweinydd yr wrthblaid. Mae'n bapur manwl. Mae'n manteisio i raddau helaeth iawn ar brofiad yn Seland Newydd fel y sail i'r cynigion yr ydym ni'n eu dilyn yma yng Nghymru.

Byddwn yn parhau i adolygu'r polisi hwnnw yn ystod y cylch tair wythnos presennol, ac rydym ni eisoes ymhell i mewn i'w wythnos gyntaf. Byddwn yn defnyddio'r hyblygrwydd ychwanegol yr oedd gennym ni yn ystod y tair wythnos hon i roi sylw i'r galwadau brys gan y diwydiant twristiaeth a lletygarwch i ailagor y busnesau hynny yng Nghymru, ac ar ôl i ni wneud y penderfyniadau hynny, yna faint o hyblygrwydd sydd gennych chi ar ôl i wneud mwy o ran aelwydydd estynedig, neu aelwydydd yn dod at ei gilydd yn yr awyr agored neu o dan do, yn anochel yn gyfyngedig. Ar yr amod ein bod ni mewn sefyllfa, ar ddiwedd y cylch tair wythnos hwn, bod coronafeirws yng Nghymru yn dal o dan reolaeth, i'r graddau yr wyf i eisoes wedi'u disgrifio y bore yma, bydd posibiliadau newydd, a bydd defnyddio rhywfaint o'r hyblygrwydd hwnnw i lacio ymhellach y cyfyngiadau ar deuluoedd a ffrindiau yn cyfarfod yn sicr yn rhan o'r ystyriaeth honno.

Prif Weinidog, diolch i bobl Cymru, gwnaed cynnydd sylweddol o ran cyfyngu lledaeniad y feirws mewn cymunedau ledled Cymru, sydd, wrth gwrs, wedi caniatáu i ryddid gael ei ymestyn mewn meysydd eraill. Er enghraifft, mae cyfres arall o gyfyngiadau coronafeirws sydd hefyd wedi cael eu codi yng Nghymru, fel yr ydych chi newydd ei ddweud, yn ymwneud â llety hunangynhwysol, megis bythynnod gwyliau a charafanau, yn ailagor.

Mae busnesau lletygarwch Cymru ledled y wlad hefyd wedi dechrau ailagor yr wythnos hon mewn mannau awyr agored, ac mae llawer yn edrych ar ffyrdd y gallan nhw barhau i gydymffurfio â chanllawiau'r Llywodraeth pan fyddan nhw'n ailagor eu mannau dan do ar 3 Awst. Felly, o ystyried yr angen i gynorthwyo busnesau lletygarwch yma yng Nghymru ar unwaith, a allwch chi ddweud wrthym ni pa becyn cymorth penodol y bydd Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu yn y tymor byr? Ac a fyddwch chi hefyd yn cyflwyno strategaeth benodol ar gyfer y sector lletygarwch yn y tymor canolig a'r hirdymor i ddiogelu ei gynaliadwyedd a diogelu swyddi hanfodol? A pha strategaeth twristiaeth ddomestig y mae Llywodraeth Cymru yn ei datblygu fel y gallwn ni sicrhau bod ymwelwyr yn gwario cymaint a phosibl a helpu i gefnogi ein busnesau twristiaeth a lletygarwch yn y cyfnod hwn?

Wel, Llywydd, darparwyd degau o filiynau o bunnau o gymorth eisoes i'r sector twristiaeth ac, ar wahân ac yn ychwanegol, i'r sector lletygarwch yma yng Nghymru. Mae hynny yn ychwanegol at yr holl gymorth y mae'r sector wedi ei gael gan Lywodraeth y DU drwy'r cynllun ffyrlo, sydd wedi bod yn bwysig dros ben yn y ddau ddiwydiant hynny. A gwnaed llawer iawn, iawn o geisiadau ychwanegol i gam 2 y gronfa cadernid economaidd, a ddaeth i ben ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, eto o'r sectorau hynny. Felly, mae'r sectorau wedi cael cymorth sylweddol iawn gan Lywodraeth y DU a chan Lywodraeth Cymru i gydnabod yr effaith enfawr y mae'r coronafeirws wedi ei chael arnyn nhw.

Mae ein strategaeth uniongyrchol wedi canolbwyntio i raddau helaeth ar ailagor y sectorau a'u hailagor yn ddiogel, a dyna fydd ein pwyslais o hyd dros yr wythnosau nesaf, oherwydd mae angen gwneud llwyddiant o'r camau cyntaf hyn fel y gallwn ni adeiladu arnyn nhw ymhellach a pharhau i ailagor y sector. Ac mae adnoddau Llywodraeth Cymru, yr adnoddau staffio, ein gallu i ymgysylltu yn uniongyrchol â'r sector wedi canolbwyntio i raddau helaeth ar y strategaeth honno, cael y diwydiannau hyn yn gweithio unwaith eto. Ar ôl i ni lwyddo i wneud hynny yn llwyddiannus, yna, wrth gwrs, byddwn yn parhau i weithio gyda meysydd twristiaeth a lletygarwch, ar y cyd â nhw, i lunio dyfodol drwy weddill y flwyddyn hon sydd yn adeiladu ar ba lwyddiant bynnag y gallwn ni ei sicrhau ac sy'n caniatáu iddyn nhw barhau i ennill bywoliaeth yn y modd y maen nhw'n ei wneud, i ddarparu cyflogaeth yn y modd y maen nhw'n ei wneud, ac i gyfrannu at economi Cymru mewn modd sylweddol iawn.

Prif Weinidog, mae ailagor y sector lletygarwch yn raddol yng Nghymru yn cynnig rhagor o gyfleoedd i bobl ryngweithio'n gymdeithasol gydag aelodau o'r tu allan i'w haelwydydd. Cefais gyfarfod yn ddiweddar â busnesau lletygarwch lleol i drafod effaith barhaus COVID-19 a rheoliadau Llywodraeth Cymru, ac roedd y neges yn eglur: eleni, mae'r rhan fwyaf o fusnesau lletygarwch yn canolbwyntio ar oroesi yn unig. Felly, wrth i'r cyfyngiadau barhau i gael eu llacio, bydd yn hanfodol ein bod ni'n sicrhau bod cymaint â phosibl yn cael ei wario yn lleol yng Nghymru, ac rwy'n mawr obeithio bod Llywodraeth Cymru yn ail-ganolbwyntio ei harferion caffael i helpu ein busnesau i adfer. Mae busnesau bach a chanolig Cymru angen cymorth nawr yn fwy nag erioed, ac mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ddefnyddio unrhyw a phob ysgogiad sydd ar gael iddi i gefnogi busnesau a hyrwyddo cynnyrch a gwasanaethau lleol. Felly, Prif Weinidog, pa gamau newydd y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd o ran ei harferion caffael i gynorthwyo busnesau yng Nghymru a'u helpu i adfer? A allwch chi hefyd ddweud wrthym ni pa ymgyrchu y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog pobl i wario yn lleol a chefnogi busnesau Cymru i helpu i adfywio cymunedau lleol ar draws y wlad? Ac, o ystyried y mesurau a gyflwynwyd gan wledydd eraill ar draws y byd i gynorthwyo busnesau, pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei rhoi i gyflwyno cymhellion ariannol, fel rhyddhad ardrethi busnes, i gynorthwyo busnesau Cymru i adfer ar ôl y pandemig hwn?

Wel, Llywydd, mae rhyddhad ardrethi busnes fwy neu lai ar gael i bawb yn y sectorau hyn ar gyfradd o 100 y cant am weddill y flwyddyn ariannol hon, felly does dim byd arall y gallwn ni ei wneud yn hynny o beth, oherwydd dydyn nhw ddim yn talu unrhyw ardrethi busnes o gwbl.

O ran gwariant a chaffael lleol, yna'r maes eithriadol lle'r ydym ni wedi gallu ennill tir newydd yn y cyd-destun hwn yw cyfarpar diogelu personol, lle mae llawer o fusnesau yng Nghymru wedi ateb yr alwad a wnaed gennym ni i'n helpu i sicrhau'r cyflenwadau angenrheidiol o gyfarpar diogelu personol ar gyfer ein sector iechyd a gofal cymdeithasol—cyflwynwyd 250 miliwn o eitemau erbyn hyn, Llywydd, miliwn o eitemau yn cael eu cyflwyno bob dydd, 91 miliwn o eitemau i ofal cymdeithasol yn unig. Ni fyddem wedi gallu gwneud hynny pe na byddem ni wedi defnyddio ein prosesau caffael i annog busnesau Cymru i drosi'r hyn yr oedden nhw'n yn ei wneud yn flaenorol i gynhyrchu masgiau wyneb, gynau sy'n gwrthsefyll hylifau a phethau eraill sydd bellach yn cael eu cyflenwi nid yn unig i Gymru, ond i rannau eraill o'r Deyrnas Unedig hefyd. Rwy'n credu bod honno'n enghraifft dda iawn o sut, mewn argyfwng, y gall pobl weithredu'n gyflym iawn, yn hynod o gadarnhaol. Rydym ni wedi bod mor ddiolchgar am yr hyn y mae busnesau yng Nghymru wedi ei wneud yn y maes hwn, ac rydym ni eisiau gwneud mwy o hynny, wrth gwrs.

O ran gwariant lleol, yna mae'r ffaith na chafodd ein neges 'aros yn lleol' yng Nghymru ei diddymu tan oddeutu wythnos yn ôl yn golygu bod pobl yn wir wedi bod yn gwario yn lleol yng Nghymru yn ystod y pandemig hwn, oherwydd dyna lle mae eu bywydau wedi cael eu byw. Gwn fod hynny, ynddo'i hun, wedi llwyddo i gynnal nifer o fusnesau na fydden nhw, heb y gefnogaeth leol honno, wedi gallu goroesi. Rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Paul Davies: y cwbl y mae llawer o fusnesau yn ei wneud yw ceisio goroesi ar hyn o bryd. A'n nod ni yw eu helpu nhw i oroesi fel y byddan nhw yno i barhau eu llwyddiant blaenorol pan ddaw'r dyddiau gwell. Ond bu'r goroesiad hwnnw yn bosibl, mewn nifer o gyd-destunau, dim ond oherwydd bod pobl wedi aros yn lleol, gan eu bod nhw wedi gwario yn lleol ac wedi cefnogi'r busnesau lleol hynny.

Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.

Prif Weinidog, rydych chi wedi goruchwylio cyfradd sylweddol uwch o haint COVID-19 yng Nghymru nag yng ngweddill y Deyrnas Unedig, yn ogystal â sefyllfa economaidd waeth. Er gwaethaf hyn, rydych chi wedi dod o hyd i amser i ddwrdio Llywodraeth y DU ynghylch ei chyfrifoldebau Brexit, ddwywaith gan ddefnyddio'r argyfwng i fynnu eu bod nhw'n ymestyn y cyfnod pontio, wrth i chi geisio atal Brexit unwaith eto. Nawr, rydym ni'n gweld eich Gweinidog adferiad economaidd yn sgil COVID yn troi ei sylw at ymosod ar Lywodraeth y DU ynghylch Deddf Cydnabod Rhywedd 2004. Mae'n ymosod arni am fethu ag ymateb yn ffurfiol i ymgynghoriad ar y Ddeddf Cydnabod Rhywedd, ac, fe'n hysbysir, am

ohirio cyhoeddiad yr adolygiad dro ar ôl tro.

A yw'n bosibl y bu gan Lywodraeth y DU flaenoriaethau eraill?

Llywydd, fe wnaf i geisio cael hyd i rywbeth o'r cwestiwn, os gallaf. Yn sicr, nid yw Brexit wedi diflannu, ac mae Brexit yn mynd i ddigwydd. Y cyfan yr ydym ni'n canolbwyntio arno yw ceisio ei helpu i ddigwydd mewn ffordd nad yw'n ychwanegu haen arall o gyfyngder economaidd ar gwmnïau yng Nghymru sydd eisoes mewn trafferthion, fel y dywedodd Paul Davies, wrth ymdrin â chanlyniadau pandemig byd-eang. Dyna'r cyfan yr ydym ni'n ei ofyn: yn syml nad yw trychineb na allai neb fod wedi ei hatal yn cael ei gwaethygu gan drychineb y gellir yn sicr ei hatal drwy'r weithred syml iawn o ofyn am estyniad byr i'r cyfnod pontio i gymryd i ystyriaeth y ffaith, fel y mae'r Aelod newydd ei ddweud, bod pobl wedi bod yn brysur iawn yn gwneud pethau eraill. Os yw hynny'n berthnasol i'r Ddeddf Cydnabod Rhywedd, siawns ei fod yn fwy perthnasol fyth i ddull synhwyrol o weithredu Brexit.

O ran yr adolygiad o'r Ddeddf Cydnabod Rhywedd, y cwbl yr ydym ni'n ei ofyn i Lywodraeth y DU ei wneud yw gwneud yr hyn y maen nhw wedi dweud y bydden nhw'n ei wneud. Dim byd arall. Maen nhw wedi cynnal yr adolygiad, maen nhw wedi addo ei gyhoeddi, nid ydyn nhw wedi gwneud hynny. Y cwbl yr ydym ni'n ei ofyn yw eu bod nhw'n gwneud yr hyn y gwnaethon nhw ddweud y bydden nhw'n ei wneud.

Mewn sawl maes, Prif Weinidog, rydych chi, yn ddealladwy, wedi gwneud ymrwymiadau fel Llywodraeth na fu'n bosibl eu cyflawni neu y bu'n rhaid eu hoedi oherwydd yr argyfwng COVID. Y cwbl yr wyf i'n ei awgrymu yw eich bod chi'n cydnabod ac yn derbyn bod pwysau tebyg yn effeithio ar Lywodraeth y DU. Pleidleisiodd Cymru o blaid Brexit. Fe wnaethoch chi gyflwyno eich cynigion ar y pwnc yn yr etholiad cyffredinol, ac mae gennym ni Lywodraeth Geidwadol sydd â mwyafrif o 80 erbyn hyn. Siawns na ddylech chi dderbyn y penderfyniad democrataidd hwnnw.

Mae gennym ni rai meysydd sydd wedi'u datganoli i Gymru, a rhai meysydd sydd wedi'u cadw yn ôl. Ond dro ar ôl tro rydym ni'n gweld Llywodraeth Cymru yn methu â pharchu'r setliad hwnnw, yn methu â pharchu pwerau a gadwyd yn ôl. O ran cydnabod rhywedd, rwy'n credu bod rhai materion anodd a heriol ynghylch cydbwyso hawliau, ond onid y ffordd o ymdrin ag ef ar gyfer mater a gadwyd yn ôl yw gweithio o fewn y fframwaith a bennwyd gan Lywodraeth y DU, nid gwneud datganiad unochrog o annibyniaeth—yn hytrach, canolbwyntio ar y pwerau datganoledig sydd gennych chi, a gwneud iddyn nhw weithio'n iawn.

Fy mhryder i gyda hyn, fel cynifer o rai eraill, yw eich bod chi'n lladd ar Lywodraeth y DU am y ffordd y mae'n arfer pwerau a gadwyd yn ôl, ac eto'n cwyno pan fydd unrhyw un yn eich beirniadu chi mewn unrhyw ffordd am yr hyn yr ydych chi'n ei wneud mewn cyd-destun datganoledig. Rydych chi bob amser yn mynnu mwy a mwy o bwerau datganoledig, ond eto pleidleisiodd nifer sylweddol o bobl yng Nghymru yn erbyn datganoli. Y tro diwethaf, fe wnaeth y rhai a'i cefnogodd wneud hynny ar sail sicrwydd ar y papur pleidleisio

na all y Cynulliad ddeddfu ar...dreth...beth bynnag fydd canlyniad y bleidlais hon.

Ac eto, law yn llaw â'r Ceidwadwyr, torrwyd yr addewid hwnnw gennych chi, a datganolwyd pwerau treth incwm heb y refferendwm arall a addawyd. Onid dyna pam nad yw datganoli yng Nghymru wedi'i setlo, ynghyd â'ch penderfyniad i wrthod parchu pwerau a gadwyd yn ôl, a'r ffaith, faint bynnag sy'n cael ei ddatganoli, nid yw byth yn ddigon i wleidyddion yn y fan yma?

Llywydd, os wyf i'n cofio'n iawn—ac efallai fy mod i'n anghywir, oherwydd nid yw bob amser yn hawdd cadw'n gyfredol—roedd yr Aelod yn AS Ceidwadol ar yr adeg y torrodd y Blaid Geidwadol yr addewid a wnaed ganddi i bobl yng Nghymru ynglŷn â refferendwm. Roedd yn AS Ceidwadol, pleidleisiodd dros yr addewid a dorrwyd, ac yna mae'n dod i'r fan yma i gwyno am y peth. Nid oes llygedyn o hygrededd yn yr hyn sydd gan yr Aelod i'w ddweud. Llywydd, rwyf i'n credu mewn datganoli pendant, a dyna'r polisi y bydd y Llywodraeth hon yn ei ddilyn.

Cwestiwn 3, Carwyn Jones. Cwestiwn 3, Carwyn Jones. 

Deffrwch.

Roeddwn i'n meddwl fy mod i wedi clywed 'Caroline Jones'. Maddeuwch i mi, Llywydd.

Diolchaf i Carwyn Jones am y cwestiwn yna. Llywydd, mae ein pecyn cymorth busnes gwerth £1.7 biliwn, sy'n cyfateb i 2.6 y cant o'n gwerth ychwanegol gros, yn ategu cynlluniau eraill yn y DU ac yn golygu bod gan gwmnïau yng Nghymru fynediad at y cynnig mwyaf hael o gymorth yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig yn ystod argyfwng y coronafeirws.

Diolch, Prif Weinidog. Mae llawer o fusnesau wedi cysylltu â'm swyddfa etholaeth i fynegi eu diolch am y cymorth y maen nhw wedi ei gael gan Lywodraeth Cymru a chan Lywodraeth y DU. Fodd bynnag, mae rhai busnesau yn dal i bryderu efallai na fyddan nhw'n gallu cael gafael ar y cymorth sydd ei angen arnyn nhw, microfusnesau yn bennaf. A wnaiff y Prif Weinidog roi sicrwydd felly y bydd y dulliau cymorth yn cael eu hadolygu'n gyson i wneud yn siŵr bod cymaint o gymorth a phosibl ar gael i gynifer o fusnesau â phosibl?

Llywydd, diolchaf i Carwyn Jones am y cwestiwn atodol yna. Fel yr wyf i wedi ei ddweud o'r blaen yn y Cynulliad, yn y Senedd, rydym ni wedi ceisio defnyddio ein cyllid i ategu'r cymorth sydd wedi bod ar gael trwy gynlluniau Llywodraeth y DU, ac mae microfusnesau yn un o'r meysydd hynny yr ydym ni wedi canolbwyntio arnyn nhw o ganlyniad. Lansiodd fy nghyd-Weinidog Ken Skates gam 2 y gronfa cadernid economaidd, Llywydd, fel y soniais—£100 miliwn arall i gynorthwyo busnesau Cymru. Gwn y bydd o ddiddordeb i'm cyd-Aelod Carwyn Jones wybod, pan gaeodd y gronfa i geisiadau ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, bod y gronfa microfusnesau wedi cael 5,524 o geisiadau, a phe byddech chi'n adio'r ceisiadau hynny at ei gilydd, byddai wedi arwain at geisiadau am £54.2 miliwn o'r gronfa microfusnesau. Derbyniodd y gronfa unig fasnachwyr 453 o geisiadau am swm o £4.4 miliwn, ac roeddwn i'n falch iawn fy hun o allu lansio'r gronfa busnesau newydd sbon yn rhan o gam 2 y gronfa cadernid economaidd, cronfa gwerth £5 miliwn. Gallai helpu hyd at 2,000 o fusnesau gyda hyd at £2,500 yr un. Mae'r rhain i gyd ar gyfer yr union fathau o fusnesau y mae Carwyn Jones wedi eu crybwyll y bore yma, Llywydd, ac rwy'n credu eu bod nhw'n enghreifftiau o'r ffordd yr ydym ni wedi ceisio defnyddio ein harian i lenwi'r bylchau hynny a chanolbwyntio ar y busnesau hynny sydd wedi llithro trwy rwyd y cynlluniau mawr y mae Llywodraeth y DU wedi eu rhoi ar waith, a defnyddio ein harian i gyflawni'r effaith orau.

Prif Weinidog, yr hyn a fyddai'n drychinebus yn economaidd fyddai'r angen am naill ai cyfyngiadau symud o'r newydd neu gyfyngiadau symud lleol, ac un o'r mesurau allweddol yr ydych chi wedi eu rhoi ar waith yw profi ac olrhain. Mae eich ffigurau ar gyfer dychwelyd y canlyniadau o brofi ac olrhain yn gwaethygu. Mae'r ffigurau ar gyfer darpariaeth mewn 24 awr o dan gyfradd ymateb o 50 y cant, ac mewn 48 awr dim ond 66 y cant o brofion sy'n cael eu dychwelyd i'r bobl sydd wedi cyflwyno eu hunain ar gyfer prawf. Sut yr ydych chi'n mynd i wella'r ffigurau hyn i ddod yn agosach at y 90 y cant y mae'r rhan fwyaf o arbenigwyr yn credu sy'n cynnig strwythur profi effeithiol a fyddai'n ein hamddiffyn yn economaidd, a hefyd ein hiechyd?

Llywydd, rwy'n cytuno ag Andrew R.T. Davies bod osgoi ail don o'r coronafeirws yn ddiweddarach eleni yn bwysig dros ben i iechyd busnesau, yn ogystal ag iechyd y boblogaeth, a dyna pam yr ydym ni wedi mabwysiadu'r dull yr ydym ni wedi ei fabwysiadu yma yng Nghymru. Ac rydym ni'n gweld mewn rhannau eraill o'r byd yn union pa mor hawdd yw hi i symud o sefyllfa o ddiogelwch cymharol i un lle mae'n rhaid ailgyflwyno cyfyngiadau symud. Felly, rwy'n cytuno â'i bwynt yn hynny o beth.

Mae angen i'n system 'Profi Olrhain Diogelu' ddychwelyd mwy o brofion yn gyflymach, ac rydym ni'n gweithio gyda'r system er mwyn i hynny ddigwydd. Byddem ni wedi cael gwell canlyniadau ddiwedd yr wythnos diwethaf oni bai i un o'r labordai goleudy, yr ydym ni'n eu defnyddio mewn niferoedd mwy erbyn hyn, wynebu cyfres o anawsterau yr wythnos diwethaf a oedd yn golygu bod eu gallu i ddychwelyd profion mewn 24 awr wedi cael ei rwystro gan yr heriau yr oedden nhw'n eu hwynebu. Rydym ni'n trefnu gwasanaeth cludo gwell i wneud yn siŵr bod profion yn cael eu cludo o'r safle profi i'r labordy yn gyflymach ac yn fwy rheolaidd yn ystod y dydd. Rydym ni'n archwilio gyda'n labordai yng Nghymru ffyrdd y gallan nhw ddarparu canlyniadau'r profion hyn yn gyflymach.

Yn y cyfamser, mae'r system 'Profi Olrhain Diogelu' yn ei chyfanrwydd, rwy'n falch o ddweud, yn gweithio'n dda iawn; cysylltwyd yn llwyddiannus gydag 82 y cant o achosion positif a nodwyd rhwng 28 Mehefin a 4 Gorffennaf, a gwnaed gwaith dilynol llwyddiannus ar 87 y cant o dros 1,150 o gysylltiadau agos. Ac mae'r ffigurau hynny'n cymharu yn ffafriol iawn â lefelau o gamau dilynol llwyddiannus sy'n cael eu cyflawni mewn mannau eraill.

Mae nifer o fusnesau gwledig, yn enwedig, dros y blynyddoedd wedi bod yn cael cefnogaeth ar gyfer eu busnesau drwy cynlluniau fel y cynllun datblygu gwledig, yr RDP, ac fe welon ni'n ddiweddar adroddiad gan Archwilio Cymru a oedd wedi amlygu bod yna gamweinyddu wedi bod gan Lywodraeth Cymru ar rai agweddau ohono—gwerth £53 miliwn wedi cael ei ddosrannu mewn ffordd oedd ddim â mesurau yn eu lle i sicrhau gwerth am arian. Mi gawson ni gadarnhad yn y pwyllgor datblygu cynaliadwy wythnos diwethaf y byddai yna disallowance; hynny yw, bod yna drafodaethau nawr yn digwydd rhwng y Comisiwn Ewropeaidd a Llywodraeth Cymru i adhawlio peth, os nad y cyfan, o'r arian yna.

Fyddech chi felly yn derbyn nawr ei bod hi'n amser i ni gael adolygiad llawn o'r modd mae'r RDP yng Nghymru wedi cael ei weinyddu, ac wedi cael ei ddefnyddio, er mwyn i ni fod yn hyderus ein bod ni wedi cael y gwerth am arian y dylen ni fod wedi cael am y buddsoddiad yma, yn enwedig o gofio bod eich Llywodraeth chi nawr yn bwriadu defnyddio'r model RDP, a'r modd y mae hwnnw yn cael ei weithredu, fel sail ar gyfer y cynlluniau rŷch chi'n eu dod gerbron ar gyfer cefnogi amaeth a rheolaeth tir cynaliadwy yn y dyfodol? Mae'n bwysig ein bod ni'n dysgu gwersi.  

Wrth gwrs, dwi'n cytuno ei bod yn bwysig dysgu gwersi. Rŷn ni yn gwneud hynny, ac mae'r RDP yn cael pobl i edrych i fewn i beth rŷn ni'n ei wneud ar y lefel Ewropeaidd ac ar y lefel leol hefyd. Mae'n bwysig i fod yn glir ar beth roedd yr audit office wedi'i ddweud, Llywydd. 

Yr hyn a ddywedwyd ganddyn nhw oedd nad oedd y prosesau yn sicrhau bod gwerth am arian wedi ei gyflawni, ac rydym ni wedi gwella'r prosesau hynny ers hynny. Yr hyn na wnaethon nhw ei ddweud oedd nad oedd y cynlluniau a ariannwyd yn cynnig gwerth am arian, oherwydd ni ystyriwyd y cynlluniau ganddyn nhw o gwbl, dim ond y broses a ddefnyddiwyd i ariannu'r cynlluniau. Mae cryn nifer o'r cynlluniau a ystyriwyd ganddyn nhw wedi mynd ymlaen i fod yn gynlluniau arobryn yma yng Nghymru, a'r tu hwnt i Gymru hefyd. Felly, ni ddywedodd yr adroddiad erioed na wnaeth y cynlluniau eu hunain sicrhau gwerth am arian, y cwbl a ddywedwyd oedd nad oedd y broses a ddefnyddiwyd i'w hariannu yn rhoi sicrwydd i chi bod yr arian wedi ei wario yn y ffordd honno, ac mae hynny'n rhywbeth y mae angen i ni roi sylw iddo. Mae ein pwyslais, Llywydd, yn ogystal â dysgu gwersi, ar geisio gwneud yn siŵr bod gennym ni gyllid cyfatebol yn y dyfodol i barhau i wneud y buddsoddiadau hynny yn yr economi wledig y mae'r Cynllun Datblygu Gwledig wedi caniatáu i ni eu gwneud. Ac nid ydym ni'n agos at gael y sicrwydd hwnnw gan Lywodraeth y DU, ac nid oes llawer o amser erbyn hyn tan bydd y cyllid hwnnw'n ddechrau dod i ben.

Diolchaf i Dr Lloyd am hynna. Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod pwysigrwydd gorsafoedd radio lleol o ran sicrhau bod pobl Cymru yn gallu cael gafael ar newyddion a gwybodaeth leol hanfodol, sydd wedi bod yn hollbwysig yn ystod pandemig COVID-19.

Prif Weinidog, darlledwyd y rhaglen Sunday Hotline, a gyflwynir gan Kev Johns ar Sain Abertawe, olaf erioed yr wythnos hon. Roedd y llinell boeth wedi gweithredu ers degawdau ac roedd yn cael ei gwerthfawrogi'n fawr gan drigolion lleol, gan gynnig cyfle unigryw i bobl godi materion lleol o bryder ac i holi gwleidyddion lleol. Yn anffodus, bydd yr orsaf yn gadael y tonnau awyr ym mis Medi, yn rhan o ymarfer ailfrandio. Nawr, mae mwy na digon o rwydweithiau DU gyfan neu ranbarthol, a phob un yn adrodd yr un newyddion, gyda'r un cyflwynwyr. Yr hyn sydd ar goll yw radio gwirioneddol leol sy'n adlewyrchu bywydau pobl leol. A ydych chi'n cytuno felly mai un ffordd o wneud iawn am y golled hon yw datganoli darlledu i'r Senedd hon ac i ddatblygu ein hôl-troed gorsafoedd radio masnachol lleol ein hunain yma yng Nghymru?

Rwy'n cytuno â'r pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu gwneud am bwysigrwydd darlledu lleol. Bûm i ar raglen Kev Johns fy hun unwaith, yng nghwmni fy nghyd-Aelod Mike Hedges, ac roedd yn brofiad da iawn—darlledwr medrus iawn, gyda pherthynas go iawn â'i gynulleidfa leol, ac yn ddigon abl i gyfleu'r pethau a oedd yn peri'r pryder mwyaf iddyn nhw.

Fy nealltwriaeth i, Llywydd, yw, er na fydd Sain Abertawe yn gweithredu yn ei enw mwyach, nad yw prynwr gorsafoedd radio lleol y Wireless Group wedi gofyn i Ofcom am unrhyw newid i gylch gwaith yr orsaf honno. Bydd yn ofynnol felly, pan fydd yn ailagor, cyflawni'r fformat gwreiddiol, ac mae hynny'n cynnwys ymrwymiadau yn ymwneud â rhaglennu Cymraeg a newyddion a gwybodaeth leol. A byddwn ni'n sicr yn disgwyl i Ofcom sicrhau bod yr ymrwymiadau hynny yn cael eu cyflawni yn y ffordd y bydd yr orsaf newydd yn gweithredu, er budd trigolion Abertawe ac ar gyfer y rhai sydd yng nghyffiniau'r ardal honno.

Mae'r ddadl ehangach, Llywydd, yn un yr ydym ni wedi ei chael sawl gwaith yma ar lawr y Senedd ac ym mhwyllgorau'r Senedd. Ein pwyslais uniongyrchol yw gwneud yn siŵr, fel y dywedais i, bod y rhwymedigaethau ar y perchennog newydd i ddarparu gwasanaeth lleol sy'n llwyddo i adlewyrchu iaith, diwylliant a phryderon unigryw y cymunedau y mae'r orsaf yn eu gwasanaethu—bod yr ymrwymiadau hynny yn cael eu cyflawni. A byddwn yn canolbwyntio ar hynny, fel y dywedais, mewn cyfathrebiad uniongyrchol gydag Ofcom ei hun.

Prif Weinidog, rydym ni wedi gweld budd mawr radio rhanbarthol, lleol a chymunedol, yn wir, yn ystod yr argyfwng hwn, wrth iddyn nhw ddod â chysur mawr i lawer o bobl gan y bu'n rhaid iddyn nhw dreulio cymaint o amser gartref, gyda newyddion ac eitemau lleol. Ac rwy'n meddwl tybed a allwch chi wneud mwy i ddefnyddio caffael, cymorth â grantiau hyfforddi, a negeseuon iechyd cyhoeddus hefyd, a rhoi cynifer â phosibl drwy'r llwybrau hyn. Gall Llywodraeth Cymru yn y ffordd y mae'n gweithredu yn economaidd helpu'r rhwydweithiau hanfodol hyn.

Llywydd, rwy'n cytuno â phob un o'r pwyntiau yna. Rydym ni wedi defnyddio ein cyllideb hysbysebu yn ystod argyfwng y coronafeirws yn uniongyrchol i osod hysbysebion ar radio lleol, gan gynnwys Sain Abertawe. Rydym ni wedi gwneud ein gorau i gynnig cymaint o fynediad â phosibl i'r allfeydd lleol hynny fel y gallan nhw ddefnyddio eu llwyfannau i wneud yn siŵr bod pobl yn cael yr wybodaeth sydd ei hangen arnyn nhw. Ac yn y cynadleddau dyddiol i'r wasg yr ydym ni wedi bod yn eu cynnal, Llywydd, bu gennym ni 12 o ddarlledwyr lleol ynddyn nhw yn rheolaidd—unwaith eto, gan gynnwys Sain Abertawe. Ac rwyf i, fy hun, wedi rhoi cyfweliadau i 20 o wahanol orsafoedd radio lleol a phapurau newydd lleol yn ystod y tri mis diwethaf, unwaith eto dim ond i wneud yn siŵr bod ganddyn nhw fynediad uniongyrchol at Lywodraeth Cymru fel y gallwn ni eu cynorthwyo yn y gwaith y maen nhw'n ei wneud.

Rydym ni wedi aildrefnu ein cronfa newyddiaduraeth gymunedol annibynnol ac mae saith o gyhoeddiadau yng Nghymru wedi rhannu £76,500 o gyllid i'w cynorthwyo yn yr heriau ariannol y maen nhw'n eu hwynebu, ac rydym ni wedi helpu dwy orsaf i gael gafael ar gronfa radio cymunedol Ofcom o £400,000. Mae Ofcom yn bwriadu lansio, yn weddol fuan, ail fersiwn y gronfa honno, a bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda gorsafoedd radio cymunedol yng Nghymru i sicrhau bod ganddyn nhw'r cyfle gorau o sicrhau cyllid o'r ffynhonnell honno hefyd.

Felly, rwy'n cytuno â David Melding am bwysigrwydd y pethau y gallwn ni eu gwneud i helpu, ac rwy'n gobeithio fy mod i wedi gallu dangos, yn yr holl wahanol bethau yr ydym ni'n gallu eu gwneud, bod gennym ni allfeydd argraffu a darlledu lleol yn flaenllaw yn ein meddyliau yn ystod y pandemig.

Llywydd, disgwyliwyd i faniffesto gweithgynhyrchu Llywodraeth Cymru gael ei gyhoeddi ar 2 Ebrill. Er nad yw ymgynghoriad ffurfiol wedi bod yn bosibl oherwydd argyfwng y coronafeirws, mae themâu'r maniffesto—sgiliau, seilwaith, ymchwil ac arweinyddiaeth, er enghraifft—yn parhau i lunio ein cymorth i'r sector.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Edrychaf ymlaen at gyhoeddi'r maniffesto gan ei fod yn hollbwysig. Mae gweithgynhyrchu yng Nghymru wedi bod yn sylfaen i lawer o'n heconomi dros y blynyddoedd, a dros y canrifoedd a dweud y gwir, ac mae'n bwysig. Mae angen i ni barhau â hynny. Rydym ni wedi gweld colledion yn Airbus, GE. Mae gweithgynhyrchu wedi cael ei daro gan COVID yn ddifrifol iawn.

Nawr, mae'n ymddangos bod Llywodraeth y DU wedi methu ag ystyried gweithgynhyrchu mewn gwirionedd, ac nad yw'n rhoi'r gefnogaeth y dylai fod yn ei rhoi. Ond mae angen i'r Llywodraeth Cymru hon roi'r gefnogaeth honno i sicrhau ei fod yn parhau i ffynnu drwy'r blynyddoedd sydd o'n blaenau. A allwch chi roi sicrwydd i mi y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi gweithgynhyrchu, yn enwedig mewn meysydd sydd wedi wynebu anawsterau, a hoffwn gynnwys dur yn y maes hwnnw, yn ogystal â'r sector hedfan, fel y gallwn ni barhau i fod â'r swyddi hynod fedrus, â chyflogau da yng Nghymru y maen nhw wedi eu cynnal erioed?

Wel, Llywydd, rwy'n hapus dros ben i roi'r sicrwydd hwnnw i David Rees. Mae e'n iawn, mae 10.7 y cant o gyflogaeth Cymru yn digwydd yn y sector gweithgynhyrchu, o'i gymharu â 7.9 y cant o gyflogaeth y DU yn y sector hwnnw. Felly, mae'n amlwg yn llawer mwy pwysig i ni yma yng Nghymru, ac yn enwedig i gymunedau o'r math y mae David Rees yn siarad drostyn nhw mor rheolaidd yn y fan yma ar lawr y Senedd.

Hoffwn gydnabod lle mae Llywodraeth y DU wedi camu i mewn i helpu. Ar 2 Gorffennaf roedd y benthyciad brys i Celsa, yn y diwydiant dur, yn benderfyniad pwysig iawn ac mae wedi helpu i ddiogelu 800 o swyddi yma yn ne Cymru. Ond dyna'r enghraifft o beth yn rhagor sydd ei angen. Mae'n gwbl hanfodol bod gennym ni'r cynlluniau diogelu cyflogaeth sectoraidd ar gyfer dur, ar gyfer moduron ac ar gyfer awyrofod. Mae'r rheini yn ddiwydiannau sylfaenol yma yng Nghymru. Maen nhw'n wynebu argyfyngau dirfodol o ganlyniad i coronafeirws, ac mae pob un ohonyn nhw angen pecyn cymorth pwrpasol gan Lywodraeth y DU er mwyn gwneud yn siŵr eu bod nhw yma ar ochr arall yr argyfwng hwn, oherwydd mae economi'r DU angen diwydiant dur, mae economi'r DU angen diwydiant awyrofod llwyddiannus, a dim ond Llywodraeth y DU sydd â'r grym hwnnw, fel y mae fy nghyd-Weinidog Ken Skates wedi ei ddweud, i gamu i mewn a darparu cymorth o'r math sydd ei angen.

Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i wneud y pethau yr ydym ni'n eu gwneud—buddsoddi mewn sgiliau, buddsoddi mewn gwaith ymchwil, helpu gyda buddsoddiadau lleol y gallwn ni eu rhoi ar waith, fel yr ydym ni wedi ei wneud gyda Tata ym Mhort Talbot—ond mae natur yr argyfwng yn golygu mai ymateb ar lefel y DU sydd ei angen ac, yn anffodus, ni chlywsom ddim am hynny yn natganiad yr haf ddydd Mercher yr wythnos diwethaf.

Prif Weinidog, adroddodd mynegai gweithgarwch busnes NatWest ddoe grebachiad i weithgarwch busnes yn y sector gweithgynhyrchu o ganlyniad i gyfyngiadau symud parhaus. Yn eu hadroddiad, maen nhw'n dweud bod llawer o fusnesau wedi adrodd bod y cyfyngiadau symud parhaus wedi rhwystro cyfleoedd twf. Maen nhw hefyd yn adrodd gostyngiad i archebion newydd, a oedd yn uwch na chyfartaledd y DU, a dirywiad i fusnes newydd. Maen nhw hefyd yn mynd ymlaen i ddweud bod y galw gwan hwn gan gleientiaid wedi effeithio ar y sector gweithgynhyrchu o ran cyflogi gweithwyr, ac mae'r gyfradd grebachu hon mewn cyflogaeth hefyd wedi codi'n gyflymach, yn anffodus, na chyfartaledd y DU. Pa asesiad mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o sut y mae'r gyfradd arafach o ailagor yr economi wedi effeithio ar fywoliaeth ac ar sector gweithgynhyrchu Cymru yn arbennig?

Wel, Llywydd, nid wyf i'n credu bod angen i chi wneud llawer iawn o ddadansoddi i ddeall nad cyflymder llacio cyfyngiadau symud Cymru sydd wedi cael yr effaith ar Airbus nac ar Tata. Mae'n hurt awgrymu hynny. Mae'r rheini yn ddiwydiannau byd-eang ac amodau masnachu byd-eang sydd wedi arwain at y penderfyniadau y mae'r diwydiannau hynny yn eu gwneud.

Nid yw cyflymder y cyfyngiadau symud yng Nghymru wedi cael unrhyw effaith ar hynny o gwbl, ac mewn gwirionedd nid yw'n gwrthsefyll unrhyw fath o—[Torri ar draws.] Nac ydy, nid yw'r adroddiad yn awgrymu hynny—dim ond sglein y Torïaid yn y fan yma yw hyn, yn ceisio achub rhyw bwynt y maen nhw'n credu y gallan nhw ei wneud, yn hytrach na dim byd difrifol o gwbl. Mae'r argyfwng sy'n wynebu'r diwydiannau hynny—. Peidiwch â'i chwifio ataf i. Nid yw'r ffaith ei fod gennych chi yn golygu eich bod chi wedi ei ddeall, ydy e'? Ac, yn amlwg, dydych chi ddim wedi ei deall, oherwydd pe byddech chi'n darllen yr hyn yr oedd gan Airbus i'w ddweud, os darllenwch chi'r hyn sydd gan Tata i'w ddweud—nid ydyn nhw'n dweud bod yr argyfwng byd-eang sy'n eu hwynebu wedi deillio o'r cyflymdra y mae'r cyfyngiadau symud wedi cael eu llacio yng Nghymru. Byddai hynny'n hurt. Mae'n osodiad hurt. Dylai'r Aelod wybod yn well na'i wneud yn y fan yma.

Diolchaf i Darren Millar am y cwestiwn yna, Llywydd. Nodwyd cefnogaeth Llywodraeth Cymru i'r cyfamod yn yr adroddiad blynyddol cyntaf, a gyhoeddwyd ym mis Mai y llynedd. Roedd yn nodi camau gweithredu ym meysydd tai, iechyd, addysg a chyflogaeth. Bydd cynnydd pellach yn cael ei amlinellu yn adroddiad blynyddol eleni, i'w osod gerbron y Senedd ym mis Medi.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Dros y misoedd diwethaf rydym ni wedi gweld ein lluoedd arfog yn ymuno yn y frwydr yn erbyn y coronafeirws yma yng Nghymru, gan wneud gwaith eithriadol o ran helpu gyda chyfleusterau profi, sicrhau bod digon o gyfarpar diogelu personol yn cael ei ddanfon i weithwyr allweddol ar y rheng flaen, ac, wrth gwrs, diheintio ambiwlansys i wella amseroedd gweithredu. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n cydnabod y rhan bwysig honno y mae'r lluoedd arfog wedi ei chwarae yn yr argyfwng.

Un o'r pethau y mae Cymru wedi ei wneud yn dda iawn, rwy'n credu, yw bwrw ymlaen â'r agenda o anrhydeddu cyfamod y lluoedd arfog yma yng Nghymru, ac un o rannau allweddol yr ymrwymiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud, wrth gwrs, fu'r ddarpariaeth a'r cymorth i swyddogion cyswllt y lluoedd arfog ledled y wlad. Fel y gwyddoch, daw'r cyllid ar gyfer y swyddi hynny i ben ym mis Mawrth y flwyddyn nesaf, ond hoffwn i, a llawer o bobl eraill yn y Siambr hon, ar sail drawsbleidiol, weld y cymorth hwnnw yn cael ei ymestyn a'r swyddi hynny'n dod yn rhai parhaol. A ydych chi'n gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cyllid ar gyfer y swyddi hynny heddiw?

Llywydd, diolchaf i Darren Millar am y cwestiwn ychwanegol yna, ac rwy'n awyddus iawn i ategu'r hyn y mae wedi ei ddweud am y gwaith eithriadol yr ydym ni wedi ei weld yng Nghymru o'n cyswllt â'r lluoedd arfog yn argyfwng y coronafeirws. Mae wedi bod yn rhan ryfeddol o hanes y tri mis diwethaf, y modd yr ydym ni wedi gallu manteisio ar gymorth personél y lluoedd arfog. Deuthum i arfer ar un adeg â gweld llawer o bobl mewn gwisgoedd dyletswydd ym Mharc Cathays mewn modd nad ydym ni erioed wedi ei weld o'r blaen, ac mae'r cymorth hwnnw yn cael ei dynnu yn ôl yn raddol erbyn hyn gan fod y systemau y mae'r lluoedd arfog wedi ein helpu i'w sefydlu yng Nghymru yn bodoli ac yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol. Felly, rwy'n falch dros ben o ategu'r hyn a ddywedodd Darren Millar yn y fan yna.

Llywydd, ysgrifennais at yr Aelod ar 16 Mehefin, gan addo y byddai'n cael yr wybodaeth ddiweddaraf am gyllid yn y dyfodol ar gyfer swyddogion cyswllt y lluoedd arfog cyn diwedd y tymor hwn. Ac rwy'n falch dros ben, felly, o allu cadarnhau y bore yma bod y Gweinidog, Hannah Blythyn, wedi gwneud y penderfyniad i fuddsoddi £275,000 arall ar gyfer pob un o'r ddwy flynedd nesaf, o fis Ebrill 2021 ymlaen, ac mae hynny er mwyn cynnal y gwaith hynod werthfawr y mae swyddogion cyswllt y lluoedd arfog wedi ei gyflawni. Gwn fod hwn yn syniad a gefnogwyd yn gryf iawn gan fy nghyd-Aelod Alun Davies, pan grëwyd y swyddi hyn, a gwn hefyd fod Darren Millar wedi bod yn gefnogwr brwd iawn o'r unigolion yn y swyddi hyn. Mae swyddog cyswllt unigol y lluoedd arfog ar gyfer gogledd Cymru, Llywydd, er enghraifft, wedi hyfforddi dros 500 o staff rheng-flaen ers dechrau yn y swydd, ac mae hynny wedi helpu i godi ymwybyddiaeth o'r cyfamod, lle dechreuodd y cwestiwn hwn. Rwy'n falch iawn, felly, y prynhawn yma—y bore yma; rwyf i wedi arfer cymaint â bod yma yn y prynhawn, Llywydd—y bore yma, yn falch iawn o gadarnhau y bydd y swyddi hynny yn parhau i gael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru y tu hwnt i fis Ebrill y flwyddyn nesaf.

Llywydd, bu angen mesurau eithriadol i ymateb i'r argyfwng iechyd cyhoeddus yr ydym ni wedi ei wynebu yng Nghymru. Fodd bynnag, wrth i'r galw am wasanaethau coronafeirws leihau, mae gwasanaethau nad ydynt yn rhai COVID-19 yn ailddechrau ym mhob rhan o'r GIG.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae'r cyfyngiadau a osodwyd ar wasanaethau mamolaeth wedi bod yn arbennig o anodd i rieni newydd a'r rhai sy'n disgwyl plentyn. Dywedir wrth famau beichiog bod yn rhaid iddyn nhw fynd i sganiau anomaledd ar eu pennau eu hunain a, hyd yn oed pan fo newyddion drwg, ni chaiff eu partner fod gyda nhw. Yn hytrach, efallai y byddan nhw'n cael gwybodaeth ysgrifenedig y gallan nhw fynd â hi adref. Dim ond pan fydd y fam wedi mynd i esgoredigaeth sefydledig y caniateir partneriaid geni, ac yna mae'n rhaid iddyn nhw adael yn fuan ar ôl i'r babi gael ei eni. Dydyn nhw ddim yn cael ymweld eto wedyn. Mae hyd yn oed casglu eu partner a'u babi newydd yn golygu aros y tu allan, a hyd yn oed os bydd angen i'r babi fynd i ofal arbennig, dim ond un rhiant at y tro sy'n cael mynd i mewn i ymweld â'r baban newydd-anedig.

Mae'r cyfyngiad arbennig o greulon hwn yn mynd yn gwbl groes i'r cyngor a roddwyd yn ystod y pandemig gan y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant, sy'n dweud:

Ar adeg mor anodd, mae'n bwysig i'r ddau riant gael bod yn bresennol gyda'i gilydd, am ran o'r diwrnod o leiaf.

Prif Weinidog, mae cyfyngiadau tebyg yn cael eu llacio mewn mannau eraill yn y DU. Fe wnaeth yr Alban hynny ddydd Llun ac mae eu parhad yma yn peri pryder i lawer o ddarpar rieni. A allwch chi ddweud wrth ddarpar rieni gofidus ledled Cymru pryd y bydd y cyfyngiadau hyn yn cael eu codi fel y gallan nhw, gobeithio, rannu'r llawenydd o ddod â bywyd newydd i'r byd, ond hefyd bod gyda'i gilydd os bydd yn rhaid iddyn nhw fynd drwy unrhyw brofiadau torcalonnus? Ac, ar y siawns annhebygol eu bod nhw wedi cael eu llacio, pam nad oes neb wedi dweud wrth y mamau beichiog dan sylw?

Llywydd, mae'n ddrwg gen i, collais i ddiwedd un y cwestiwn, ond mae'r pwyntiau a wnaed wrth gyflwyno'r cwestiwn yn rhai real a phwysig iawn. Bydd pawb ohonom ni yn y fan yma wedi clywed gan rieni sy'n edrych ymlaen at enedigaeth plentyn a'r pwysau ychwanegol, a'r straen ychwanegol yn wir, y maen nhw'n ei wynebu oherwydd y ffordd y mae gwasanaethau wedi cael eu darparu yn ystod yr argyfwng. Ond yr ateb o ran pam mae'r cyfyngiadau hyn wedi bod ar waith yw oherwydd natur agored i niwed benodol pobl sy'n rhoi genedigaeth a natur agored i niwed y plentyn newydd-anedig; dydyn nhw ddim wedi cael eu rhoi ar waith am unrhyw reswm ac eithrio diogelu iechyd pobl. Ni allaf roi dyddiad i'r Aelod, mae arnaf i ofn, yn y modd y mae hi'n gofyn amdano, oherwydd nid fy mhenderfyniad i fydd hwnnw; penderfyniad i glinigwyr fydd ef, oherwydd y bobl sy'n gyfrifol am iechyd y fam a'r baban sy'n gwneud y penderfyniadau yma yng Nghymru. A phan fyddan nhw'n barod ac yn credu ei bod hi'n ddiogel i wneud hynny, yna wrth gwrs y byddan nhw eisiau llacio rhai o'r cyfyngiadau hynny, oherwydd nid oes neb eisiau eu gweld nhw'n parhau yn hwy nag y mae angen iddyn nhw ei wneud.

Ac yn olaf, cwestiwn 8, Rhun ap Iorwerth.

Diolch i Rhun ap Iorwerth. Rydym yn cysylltu â'r sector i ddeall y pwysau sydd arno yn sgil COVID-19 er mwyn mynd i’r afael â phroblemau cyn gynted â phosibl. Mae cymorth amrywiol wedi'i ddarparu drwy reoliadau brys i alluogi cynghorau i weithredu'n ddiogel, yn effeithiol ac yn gyfreithlon, gan gadw'r egwyddorion o fod yn agored ac yn atebol.

Diolch yn fawr am yr ymateb yna. Mae Cyngor Tref Caergybi wedi trio eu gorau dros y blynyddoedd i wella cyfleusterau i bobl y dref a'r ardal, ac un fenter sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn ydy ailagor sinema'r Empire. Fel gymaint o fusnesau, mi wnaeth yr Empire golli ei incwm yn llwyr oherwydd y pandemig. Mi wnaeth y cyngor gais am arian o'r gronfa gwytnwch economaidd, ond mi gafon nhw wrthod y cais hynny oherwydd bod y sinema yn cael ei redeg gan y cyngor a dydy o ddim yn endid busnes ohono fo ei hun. Mae hyn wedi creu problem fawr i'r cyngor. Mi gaiff sinemâu agor eto mewn cwpwl o wythnosau, ond mi hoffwn i chi ystyried un peth: mi fydd yna gyfyngiad ar eu gallu nhw i godi arian oherwydd na chawn nhw werthu bwyd a diod ar y ffordd i mewn. Mae hwnna'n un mater y byddwn i'n ddiolchgar pe buasech chi'n edrych arno fo. Ond, yn fwy cyffredinol, mi hoffwn i chi edrych ar y rheolau sydd yn golygu bod cyngor tref fel hyn wedi methu â chael gafael ar gymorth ariannol, achos dydw i ddim yn credu ei bod hi'n deg bod cyngor tref fel hyn yn cael ei gosbi am fod wedi trio creu menter ar gyfer eu pobl.

Llywydd, dyw Cyngor Tref Caergybi ddim yn cael ei gosbi o gwbl. Maen nhw'n gallu rhoi cais mewn am arian o'r Llywodraeth, achos maen nhw'n gallu rhoi cais mewn i gael arian o'r swm o £78 miliwn rŷn ni wedi ei roi i'r sector achos bod y cynghorau yn colli incwm, ac mae'r gronfa yna ar gael nid jest i'r prif awdurdodau lleol, ond hefyd i gyngor lleol fel Caergybi. So, y cyngor gorau i'r cyngor yw i roi cais i mewn—maen nhw'n gallu ei wneud e; mae'r arian yna. Rŷn ni yn gwybod, rŷn ni'n ymwybodol, am y sefyllfa mae Caergybi yn ei wynebu, achos maen nhw wedi codi mwy na hanner yr incwm maen nhw'n ei ddosbarthu trwy godi incwm—wel, llai na hanner—trwy godi'r precept, so maen nhw, mewn ffordd, hollol wahanol i'r mwyafrif mawr o'r cynghorau lleol, ond mae'r gronfa yna ar gael iddyn nhw, a'r cyngor gorau iddyn nhw yw paratoi cynllun a rhoi'r cynllun mewn i weld os rŷn ni'n gallu eu helpu nhw yn y ffordd yna.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Dwi'n galw'r Trefnydd i wneud y datganiad hwnnw. Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. Mae un newid i agenda heddiw: mae'r cynigion ar Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 6) a Rheoliadau Rhif 7 wedi'u tynnu'n ôl, ac mae busnes drafft ar gyfer y tair wythnos eistedd nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd ar gael ymhlith y papurau sydd wedi'u darparu'n electronig i Aelodau.

Rwy'n credu ei bod yn drueni mawr, Trefnydd, bod y rheoliadau penodol hynny wedi'u tynnu'n ôl heb gyfle i gael dadl ar y camau sydd wedi'u cymryd ar y cyfyngiadau coronafeirws yn ystod y chwe wythnos diwethaf o ran yr eitemau a oedd wedi'u cynnwys yn y cyfyngiadau hynny, ac rwy'n gobeithio'n fawr y bydd Llywodraeth Cymru yn ystyried rhoi cyfle i Aelodau'r Senedd roi ystyriaeth i'r materion hyn mewn ffordd wahanol, efallai drwy ddadleuon, i nodi mater yn y dyfodol, cyn pleidleisio mewn gwirionedd ar reoliadau.

A gaf i alw am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru heddiw, os gwelwch yn dda,—y cyntaf o ran twristiaeth, er mwyn cael rhywfaint o eglurder ar ailagor ffeiriau parhaol yng Nghymru? Rwy'n sylweddoli bod Llywodraeth Cymru wedi penderfynu, ar hyn o bryd, fod yn rhaid i ffeiriau fod ar gau yng Nghymru. Ond mae parciau thema yng Nghymru yn cael agor ar hyn o bryd, ac mae'n ymddangos yn eithaf anghyson, o ystyried bod eu gweithredu yn debyg iawn o safbwynt sicrhau bod y cyfleusterau'n ddiogel i bobl ymweld â nhw. Mae busnesau yn fy etholaeth i fy hun wedi colli cryn dipyn o fasnach yn ystod y penwythnos diwethaf, ac rwy'n credu ei bod yn hanfodol gwneud yr hyn a allwn ni i sicrhau nad ydyn nhw'n colli'r busnes hwnnw ar benwythnosau yn y dyfodol. Felly, os gallwn ni gael datganiad ar hynny, byddwn i'n ddiolchgar iawn.

Ac yn ail, a gaf i hefyd alw am ddatganiad ar ddyfodol fforymau lleol Cymru Gydnerth? Mae'r Gymdeithas Genedlaethol Trefnwyr Angladdau wedi galw am bresenoldeb parhaol ar fforymau lleol Cymru Gydnerth er mwyn iddyn nhw allu bod yn rhan o'r broses gynllunio ar gyfer pandemigau yn y dyfodol a materion eraill, felly rwy'n credu y dylai hynny gael ei ystyried ac yn tybio a oes modd inni gael datganiad ar y mater. Diolch.  

Diolch i Darren Millar am godi'r materion hynny ac, wrth gwrs, cawsom gyfle i drafod yn helaeth y mater cyntaf a gododd, o ran pryd y byddwn ni'n trafod ein rheoliadau, yn y Pwyllgor Busnes yn gynharach yr wythnos hon, ac fe wn i y bydd trafodaethau pellach rhwng y Llywydd a'r Llywodraeth ar y mater penodol hwnnw yn y dyfodol.

O ran twristiaeth, yn sicr, byddaf i'n ceisio'r eglurder hwnnw y gofynnwch amdano o ran y ffeiriau parhaol a sicrhau ein bod ni'n dod o hyd i'r ffordd orau o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ynghylch hynny, oherwydd rwy'n credu bod y pwynt yr ydych chi'n ei wneud yn bwysig. Wrth ddechrau agor mwy a mwy o'n heconomi, yna mae'n amlwg y bydd achosion unigol a mathau unigol o fusnes sydd eisiau mwy o fanylion am yr hyn y mae'n ei olygu iddyn nhw, felly byddaf i'n mynd ar drywydd hynny ar eich rhan.

O ran fforymau lleol Cymru Gydnerth, rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog sy'n gyfrifol am lywodraeth leol yn gwrando ar hyn, yn amlwg, ac y bydd yn ystyried dyfodol y fforymau hynny wrth inni symud ymlaen o'r cyfnod argyfwng ac i'r cyfnod sefydlogi a gwella.

Mae llawer o ofalwyr yn y gymuned wedi gweithio drwy gydol yr argyfwng COVID, a gwyddom fod staff a phreswylwyr mewn cartrefi gofal yn cael eu profi'n rheolaidd, pa un a oes ganddyn nhw symptomau ai peidio. Mae gofalwyr sy'n mynd i mewn i gartrefi pobl yn y gymuned yn cael eu profi dim ond os ydyn nhw'n dangos symptomau, sy'n broblem pan rydym yn gwybod y gall pobl heintio eraill pan nad ydyn nhw'n dangos symptomau, ac felly gall un gofalwr yn y gymuned heintio cannoedd o bobl heb wybod ei fod yn cario COVID hyd yn oed. Felly, a gawn ni ddatganiad ar y polisi profi? Mae gwell system profi ac olrhain, dywedwyd wrthym, yn allweddol os ydym eisiau lleihau risg ail don; yn benodol, hoffwn gael datganiad sy'n rhoi sylw i'r pwynt hwn ynglŷn â phrofi gweithwyr asymptomatig sy'n dod i gysylltiad agos â'r bobl fwyaf agored i niwed. Mae gennym ni gapasiti profi sbâr, ac mae gennym un cyfle i atal ail don—gadewch inni beidio â gwastraffu'r cyfle hwnnw.

Diolch am godi'r mater hwn, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog iechyd wedi bod yn gweithio ar fersiwn nesaf y strategaeth brofi, ac y bydd hysbysiad a chyhoeddiad am hynny cyn bo hir. Ac yn amlwg, bydd wedi clywed yr hyn yr ydych chi wedi'i ddweud am ofalwyr yn y gymuned a sut yr ydym ni'n sicrhau bod profion ar gael i'r holl bobl hynny sydd eu hangen ac a fyddai'n elwa arnynt.

Rwy'n credu, Trefnydd, ein bod ni i gyd wedi bod yn ddiolchgar iawn i Weinidogion sydd wedi rhoi o'u hamser i wneud cyfres o ddatganiadau cyhoeddus ar beth fu eu hymateb i'r argyfwng coronafeirws datblygol, ac rwy'n credu bod y cyfathrebu gan Lywodraeth Cymru wedi bod o'r radd flaenaf. Mae'r ffordd y mae Gweinidogion wedi galluogi bod craffu yn digwydd, o fewn y maes cyhoeddus ac yma, wedi bod y tu hwnt i gymhariaeth yn llwyr, yn enwedig gyda'r anhrefn ar ben arall yr M4. Fodd bynnag, mae rhai datganiadau y dylid eu gwneud i'r lle hwn yn gyntaf, ac mae'r angen am graffu seneddol yn wahanol i'r angen am graffu cyhoeddus. A phan fo datganiadau'n cael eu gwneud a fydd yn cynnwys newidiadau i'r gyfraith a newidiadau i gyfraddau trethiant, yna dylid eu gwneud gerbron y lle hwn cyn iddyn nhw gael eu gwneud yn y byd cyhoeddus, er mwyn galluogi'r gwaith craffu hwnnw i ddigwydd. Felly, byddwn i'n gofyn am gefnogaeth y Llywydd hefyd i'r materion hyn, gan ddiogelu hawliau'r Senedd hon, a'r Llywodraeth, i sicrhau bod datganiadau'n cael eu gwneud i'r lle hwn, ac y gall y craffu cyhoeddus anochel a chywir y mae'r Gweinidogion yn ei wynebu wneud hynny hefyd, ond nid wyf yn credu y dylai ddigwydd yn lle craffu seneddol. Felly rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn ymateb yn gadarnhaol i hynny.  

Ar yr un pryd, rydym hefyd yn gwybod ein bod yn cyfarfod ddwywaith yn ystod misoedd yr haf er mwyn gwneud rhai penderfyniadau o ran deddfwriaeth; rwyf yn daer o blaid ailgynnull i wneud y gwaith hwnnw. Ond rwy'n ymwybodol hefyd, ac fe welais i stori yn y Financial Times ar y penwythnos, fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gweithredu deddfwriaeth ar frys a allai gyfyngu'n ddifrifol ar bwerau'r lle hwn a'n hawl ni i arfer y pwerau hynny. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru a Swyddfa'r Llywydd yn edrych yn ffafriol ar unrhyw Aelod sy'n ceisio codi'r materion hyn pan fyddwn ni'n cyfarfod yn ystod mis Awst er mwyn ymdrin â rheoliadau coronafeirws, oherwydd rwy'n credu nad yw'r bygythiadau gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig i'r pwerau y mae pobl Cymru wedi ceisio eu rhoi yn y lle hwn yn rhywbeth y dylem ni aros i fynd i'r afael â nhw. Dylid rhoi cyfle i'r lle hwn fynegi ei farn yn ystod misoedd yr haf, os oes angen.

Rwy'n diolch i Alun Davies yn sicr am ei sylwadau agoriadol, o ran y ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi croesawu craffu ac wedi bod mor agored a thryloyw â phosib drwy gydol yr argyfwng.

Rwy'n derbyn ei feirniadaeth ynghylch y datganiad diweddar ar y dreth trafodiadau tir. Yr unig beth y byddaf i'n ei ddweud yw bod cyflymder y broses benderfynu wedi bod yn rhyfeddol, ac mae nifer y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud bob dydd yn rhyfeddol. Wrth gwrs, nid oes gennym ond ychydig iawn o amser yn y Siambr, ond rwy'n derbyn y feirniadaeth a wnaeth ef, ac rwyf yn rhannu ei bryderon ynghylch y bygythiad i ddatganoli ac i bwerau'r Senedd o ran y modd y mae Llywodraeth y DU wedi ceisio symud ymlaen drwy'r argyfwng hwn, ond hefyd o ran y ffordd yr ydym ni'n nesáu at adael, neu wrth i ni nesáu at ddiwedd y flwyddyn gyda'r posibilrwydd o adael yn ddi-drefn gyda Brexit heb gytundeb. Felly, yn amlwg, rydyn ni'n rhannu meysydd sy'n peri pryder mawr.

Rheolwr busnes, hoffwn i ddeall pam nad yw'r Llywodraeth wedi cyflwyno datganiad heddiw gan y Gweinidog iechyd, a fydd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn gwneud cyhoeddiad, drwy gynhadledd y Llywodraeth i'r wasg, ar y drefn brofi newydd y mae'r Llywodraeth yn ei chyflwyno. Fe wnes i ei godi gyda'r Prif Weinidog, ond ar lawr y Siambr y dylai'r Gweinidog iechyd fod yn gwneud y datganiad hwn ac nid o gysur y ddarllenfa ym Mharc Cathays. Nid yw'n ddigon da bod datganiadau o'r fath yn cael eu gwneud o Barc Cathays am 12:30, pan mae'r we ar hyn o bryd yn rhoi gwybod imi y bydd yn siarad am y drefn brofi, ac rydym ni'r Aelodau yn eistedd yma yn y Bae yn gwrando ar faterion eraill. Mae hyn yn rhan allweddol o sicrhau nad oes ail frig neu ail achos drwy raglen y Llywodraeth, a hyd yn hyn mae'r drefn brofi wedi methu'n druenus, fel y dengys y ffigurau a gyflwynir gennyf i i'r Prif Weinidog. A allwch chi fy ngoleuo i ynghylch pam nad yw'r Gweinidog iechyd yn gwneud datganiad i'r Senedd, yn hytrach na'r gynhadledd i'r wasg ym Mharc Cathays?

Yn ail, a gaf i ofyn am eglurhad gennych chi neu rywun yn y Llywodraeth ynghylch y canllawiau ar briodasau? Ym mis Awst, byddwch yn gallu priodi mewn swyddfa gofrestru neu eglwys, ond, yn anffodus, ni fyddwch yn gallu priodi mewn lleoliad arall sydd, yn draddodiadol, wedi cael ei drwyddedu ar gyfer seremoni briodas. Rwy'n credu bod hyn yn anomaledd, a byddwn i'n ddiolchgar pe gallai'r Llywodraeth edrych ar hyn, oherwydd yn fy ardal i, Canol De Cymru, mae yna fusnesau sydd wedi addasu eiddo i fod yn lleoliadau priodasau, ac eto i gyd ni fyddant yn gallu cynnal y seremoni yn y cyfleusterau lle maen nhw wedi buddsoddi symiau sylweddol o arian ynddynt. Felly, a oes modd imi ofyn am eglurhad ynghylch pam mai swyddfeydd cofrestru ac eglwysi yn unig fydd yn gallu cynnal  priodasau, yn hytrach na lleoliadau eraill sydd, yn draddodiadol, wedi cael trwydded i gynnal seremoni o'r fath?  

O ran pwynt cyntaf Andrew R.T. Davies, byddwn i'n ei gyfeirio at yr ateb yr wyf i newydd ei roi i Alun Davies, a gododd bryder tebyg. Ond, o ran y seremonïau priodas, gallaf eich sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn edrych yn ofalus ar sut y gallwn ni agor y lleoliadau eraill hynny nad ydyn nhw'n swyddfeydd cofrestru nac yn addoldai. Pan fyddwn yn gallu dweud mwy am hynny, byddwn yn sicr yn gwneud hynny.

A gaf i ofyn am ddatganiad ynglŷn ag arian i'r celfyddydau? Mae pryderon mawr wedi codi am y £59 miliwn a gyhoeddwyd ac a adroddwyd yn eang wythnos diwethaf. Mae'n ymddangos bellach nad ydy'r swm yma ar gael, ac nad oes yna ddim byd yn agos at y swm yma ar gael i sector y celfyddydau yng Nghymru wedi'r cwbl. Mae angen eglurer. I ddechrau, faint o arian fydd ar gael i'r sector? Yn ail, sut fydd unrhyw arian newydd yn cael ei rannu ar draws y celfyddydau? Mae'n hynod siomedig nad ydy'r eglurder yna ddim ar gael, a byddwn yn gwerthfawrogi cael datganiad buan gan y Llywodraeth, os gwelwch yn dda.

Oes, mae llawer iawn o waith yn cael ei wneud yn y maes penodol hwn, ac rwy'n gwybod bod fy nghyd-Weinidog, Gweinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol, wedi cwrdd ddoe â Chyngor Celfyddydau Cymru, sydd wedi bod yn llunio cynnig, a fyddai'n cael ei gyflwyno i Lywodraeth Cymru gyda golwg ar gael rhywfaint o arian o'r gronfa COVID yr ydym wedi ei sefydlu. Nid wyf wedi gweld y cynnig hwnnw eto ond, unwaith eto, cyn gynted ag y bydd gennym ni gynnig, byddwn ni'n ceisio gwneud penderfyniad buan er mwyn darparu datganiad sy'n egluro'r penderfyniadau a wnaed.

Gweinidog, rwy'n cysylltu fy hun â'r sylwadau a wnaeth Alun Davies yn gynharach. Yr wythnos diwethaf, cafodd £470 miliwn o ddyledion byrddau iechyd eu dileu mewn cynhadledd i'r wasg ac, fel Aelod Cynulliad sy'n cynrychioli bwrdd iechyd sydd bob amser wedi gweithredu mewn elw yn un o rannau tlotaf Cymru, byddwn i wedi hoffi cael y cyfle i graffu ar hynny.

Fodd bynnag, fy mhrif reswm dros siarad heddiw yw gofyn am ddatganiad ar effaith barhaus y cyfyngiadau symud ar y rhai sy'n byw gyda dementia. Yr wythnos diwethaf, clywodd y grŵp trawsbleidiol gan bobl sy'n byw gyda dementia am yr effaith anferthol a thorcalonnus a gafodd y cyfyngiadau symud ar eu bywydau. Roedd yn frawychus, roedd yn ergyd drom ac yn ofid mawr. Hoffwn i ofyn am ddatganiad, gan fy mod wedi tynnu sylw'r Prif Weinidog o'r blaen at y niferoedd uchel o bobl sy'n marw o ddementia, nid COVID, yn ystod y cyfyngiadau symud. Hefyd mae pryderon o hyd am y diffyg cyfle i fanteisio ar asesiadau clinig cof wrth symud ymlaen, ac mae'n hollbwysig mynd i'r afael â'r gwaith hwnnw fel mater o frys. Felly, hoffwn i alw am y datganiad ysgrifenedig hwnnw, datganiad manwl, fel mater o frys. Diolch.

Iawn, diolch. Ac unwaith eto, rwy'n nodi'r sylwadau agoriadol a wnaethoch, ac yn amlwg byddaf i'n cael rhai trafodaethau pellach gyda chydweithwyr ynghylch y mater penodol hwn. Ond o ran eich cais am ddatganiad ar ddementia, rwy'n credu y bydd y Gweinidog iechyd wedi clywed y cais penodol hwnnw, ac rwy'n siŵr y bydd yn awyddus i rannu'r hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud i gefnogi pobl â dementia yn ystod y cyfnod hynod anodd hwn, ac o bosib yn fwy felly i bobl sy'n byw gyda dementia a'u teuluoedd. Felly, byddaf i'n cysylltu â'r Gweinidog iechyd ynghylch y mater penodol hwnnw.

Hoffwn i ategu'r cais am y datganiad ynglŷn â phrofi ein gweithwyr gofal cymdeithasol a darparwyr gofal cartref sy'n rhoi gofal yn y gymuned, mewn geiriau eraill yn eu cartrefi eu hunain. Fis diwethaf, ar ôl sawl wythnos o'r llanastr profi mewn cartrefi gofal yng Nghymru, gofynnais i'r Gweinidog iechyd pa gamau yr oedden nhw'n eu cymryd i brofi'r rhai sy'n mynd i gartrefi pobl sy'n agored i niwed. Roedd ef yn cytuno â fy mhryderon ac yn cydnabod bod Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi mynegi pryderon hefyd. Nid wyf wedi clywed unrhyw beth ers hynny. Felly, hoffwn i ategu sylwadau Leanne Wood: a allwn ni gael datganiad manwl? Hoffwn gael gwybod faint o'r rhai sy'n darparu gofal i'r bobl sydd fwyaf agored i niwed, yn eu cartrefi eu hunain, sydd wedi cael prawf COVID-19 mewn gwirionedd. Diolch.

Unwaith eto, hoffwn eich cyfeirio at yr ateb a roddais i Leanne Wood ynglŷn â'r strategaeth brofi newydd. Ond hefyd, ar ôl y sesiwn hon heddiw, byddaf i'n sicr o gael y sgwrs honno gyda'r Gweinidog iechyd am y pryderon yr ydych chi a Leanne Wood wedi'u codi ynghylch pobl sy'n gweithio yn y sector gofal cymdeithasol ond sy'n gwneud hynny yng nghartrefi pobl, gan ddarparu gofal cartref a mathau eraill o gymorth yn y gymuned.

Hoffwn i gael datganiad ar brofi'r mwd niwclear o orsaf bŵer niwclear Hinkley Point, neu ddiffyg hynny, mewn gwirionedd. Clywsom yr wythnos diwethaf fod panel o arbenigwyr wedi'i sefydlu heb broses o gais cyhoeddus. Rwy'n bryderus iawn bod rhai arbenigwyr allweddol mewn ffiseg niwclear—gwyddonwyr—wedi cael eu hepgor o'r grŵp hwnnw, sy'n destun pryder. Ond y datganiad syml iawn yr wyf yn dymuno ei gael yw hyn: os yw gwyddonwyr yn dweud bod y mwd wedi'i halogi gan blwtoniwm—dywedant eu bod yn argyhoeddedig ei fod wedi'i halogi—pam ar y ddaear nad yw'r Llywodraeth yn mynnu bod y mwd yn cael ei brofi am blwtoniwm? Mae'n anghredadwy. Datganiad syml iawn.

A gaf i ofyn ichi ysgrifennu at y Gweinidog yn mynegi'r pryder hwnnw, gyda'ch awgrymiadau ynghylch pobl a allai fod â rhywbeth defnyddiol i'w gyfrannu at y ddadl hon?

Hoffwn gael datganiad am y cynlluniau newydd ar gyfer strydoedd sy'n cael eu cyflwyno ledled Cymru i gefnogi ymbellhau cymdeithasol ac, yn briodol, i adfywio canol trefi a'n helpu ni i gymdeithasu unwaith eto. Ond bydd llawer o'r cynlluniau hyn yn cyflwyno heriau i bobl sydd wedi colli eu golwg, a dylid, yn fy marn i, asesu'r cynlluniau hyn o ran effaith ar gydraddoldeb i sicrhau nad ydynt yn eithrio'r bobl sydd fwyaf agored i niwed. Mae Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol y Deillion wedi cynnig cod cwrteisi coronafeirws, a byddai hwnnw, yn wir, yn ein helpu ni i gyd i ddatblygu parch y naill at y llall, i rannu gofod yn ddiogel yn y normal newydd. Maen nhw ac elusennau eraill yn galw ar Lywodraeth Cymru i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd o'r her y bydd ymbellhau cymdeithasol yn ei hachosi i bobl anabl.

Hoffwn ddiolch hefyd, ar yr un pryd, i'r holl bobl hynny yn yr ardaloedd awdurdodau lleol sydd wedi gweithio mor galed i ad-drefnu'r strydoedd yn eu hamser eu hunain, yn aml iawn, a'r elusennau a fu'n ymwneud â rhoi'r cyngor hwnnw. Ond yr hyn sy'n hanfodol yma yw bod y Llywodraeth yn rhoi datganiad clir am yr agenda parch i bawb.

Rwy'n diolch i Joyce Watson am godi hynny ac rwy'n cytuno'n llwyr â phopeth a ddywedodd. Mae gwaith yr RNIB, er enghraifft, yn bwysig iawn, pan fyddwn ni'n ystyried sut yr ydym yn ad-drefnu'r amgylchedd i'r cyhoedd, i wneud yn siŵr ein bod ni'n gwneud hynny mewn modd cynhwysol a heb achosi trafferthion diangen ac ychwanegol i bobl sy'n anabl, boed hynny oherwydd nam ar y golwg neu fathau eraill o anableddau, gan y gymdeithas sydd o'u cwmpas nhw. Yn fy marn i, mae hyn yn ein hatgoffa ni am bwysigrwydd y model cymdeithasol o anabledd a phwysigrwydd addasu ein cymdeithas i sicrhau bod pawb yn gallu chwarae eu rhan a gwneud hynny mewn ffordd sy'n gynhwysol.

Fe wn i fod y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip wedi cymryd diddordeb arbennig yn hyn o ran y cyngor y mae'n ei gael ac yn ei geisio gan y sector cydraddoldeb, a all helpu i sicrhau, pan fyddwn yn addasu i'r normal newydd, ei fod yn normal newydd sy'n gynhwysol.

Diolch i'r Trefnydd. 

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Delyth Jewell.

Gwnaf, wrth gwrs. Rydym wedi derbyn y rownd gyntaf o argymhellion gan Gomisiwn Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru ac rydym nawr yn ymgymryd â'r gweithdrefnau statudol perthnasol i'w gweithredu. Edrychwn ymlaen at dderbyn argymhellion pellach hefyd gan y Comisiwn eleni.

Rwy'n diolch i'r Gweinidog am ei ateb. Rwy'n siŵr y bydd trigolion Casnewydd yn falch o weld y cynnydd pellach yn y maes hwn, a'r cynnig ar gyfer lliniaru'r tagfeydd yn yr ardal gan barchu ymrwymiad y Senedd i leihau ein hallbwn carbon ar yr un pryd.

Nawr, Gweinidog, yr wythnos diwethaf, fe ddywedodd Boris Johnson fod ei Lywodraeth ef yn y DU yn bwriadu caniatáu adeiladu ffordd osgoi dros wastadeddau Gwent. Mater a ddatganolwyd yw'r penderfyniad ynglŷn â'r ffordd osgoi, ac fel y gwyddoch chi, gwnaeth Llywodraeth Cymru y penderfyniad y llynedd na fyddai'n cael ei hadeiladu oherwydd y gost a'r effaith ar yr amgylchedd, yn dilyn blynyddoedd o drafod yn Siambr y Senedd hon. Mae'n gwbl amlwg i mi na fyddai Llywodraeth y DU yn gallu newid y penderfyniad hwn heb gyflwyno deddfwriaeth yn San Steffan, gan wyrdroi'r adrannau perthnasol o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006. A wnewch chi ddweud wrthyf i, Gweinidog, beth yw dadansoddiad Llywodraeth Cymru o fygythiad y Prif Weinidog? A ydych chi o'r farn ei fod o ddifrif ynglŷn â datgymalu datganoli, neu a ydych chi'n credu ei fod yn siarad yn fyrbwyll, gan amlygu ei anwybodaeth enwog unwaith yn rhagor? Ac a wnewch chi roi sicrwydd i mi, pe byddai Llywodraeth y DU yn ceisio gwneud hyn, y byddai Llywodraeth Cymru yn barod ac yn eiddgar i fynd â Llywodraeth y DU i'r Goruchaf Lys i'w hatal rhag gwyrdroi democratiaeth Cymru drwy ddictad?

Wel, fe allaf i sicrhau'r Aelod o'r olaf ac rwy'n teimlo nad oedd hyn yn ddim mwy na gorchest wleidyddol. Os oes gan y Prif Weinidog £2 biliwn i'w wario ar seilwaith Cymru, yna mae croeso iddo wneud hynny a gwneud hynny ar fyrder; gan wario'r arian hwnnw ar seilwaith rheilffyrdd yn y De, yn y Canolbarth ac yn y Gogledd, a gwneud yn siŵr ein bod ni'n gweld trydaneiddio'r prif reilffyrdd, a sicrhau ein bod ni'n gweld gwasanaethau gwell ar y rheilffyrdd i leoedd fel Glynebwy a Maesteg, a sicrhau ein bod ni'n gweld gwelliant ar y rheilffordd o Wrecsam i Bidston. Os oes ganddo £2 biliwn i'w wario yng Nghymru, gall ei anfon yma i Fae Caerdydd ac fe wnawn ninnau ei wario ledled Cymru.

Gweinidog Trafnidiaeth, a ydych chi'n fy nghlywed i?

Ymlaen â chi. Rydym ni'n eich clywed chi.

Iawn, reit dda. Diolch. Mae'n ddrwg gennyf, Llywydd. Gweinidog Trafnidiaeth, roeddwn i'n cytuno â Paul Davies yn gynharach fod angen i fusnesau Cymru o bob maint, yn fwy nag erioed o'r blaen wedi'r cyfnod cloi, gael yr holl gymorth y gallan nhw ei gael gan Lywodraeth Cymru. Rwy'n credu'n gryf bod seilwaith trafnidiaeth addas yn allweddol i adfywio unrhyw economi. Felly, i adfywio ein heconomi ni yn y De, a ydych chi'n cytuno y byddai dadflocio'r brif ffordd i mewn i'r De a chyflawni o ran ffordd liniaru'r M4 yn rhoi'r chwistrelliad o fywyd cwbl angenrheidiol i'n busnesau ni a'n twristiaeth ni yng Nghymru lle mae angen dirfawr amdano?

Roedd Prif Weinidog Prydain yn cydnabod bod gwir angen cael y ffordd liniaru. Mae eich Aelod Seneddol Llafur Cymru dros Orllewin Casnewydd yn cydnabod yr angen hwnnw. Roedd cyflawni hyn yn eich maniffesto Llafur chi eich hun. Mae Prif Weinidog y DU hyd yn oed yn cynnig cymorth ariannol i'w hadeiladu gan ei bod mor angenrheidiol i'n heconomi ni. Ie, penderfyniad datganoledig yw hwn, ond onid yw'n hen bryd, efallai, ichi gyflawni eich ymrwymiad maniffesto chi eich hun a fyddai'n annog busnesau i fuddsoddi yma, ar yr ochr hon i'r ffin, ac a fyddai o'r diwedd yn agor y De ar gyfer busnesau?

Wel, a gaf i ddiolch i Laura Anne Jones am ei chwestiwn a'i chroesawu hi i'r Senedd? Mae'n bleser ei gweld a derbyn ei chwestiwn cyntaf ynglŷn â thrafnidiaeth. Fe allaf i sicrhau'r Aelod ein bod ni'n aros am y siec gan y Prif Weinidog—y £2 biliwn yna. Pan fyddwn ni'n cael y siec honno, fe fyddwn ni'n gwario'r arian ar seilwaith trafnidiaeth, gan wneud yn iawn am y tanfuddsoddi hanesyddol, yn enwedig ar seilwaith y rheilffyrdd, sy'n gyfrifoldeb uniongyrchol ar y Prif Weinidog, ac fe fyddwn yn gwahodd y Prif Weinidog i dderbyn, mewn ffordd ostyngedig iawn, y tangyllido hanesyddol a fu ar y seilwaith rheilffyrdd.

Nawr, o ran yr M4, nid wyf yn credu y byddai unrhyw un o Aelodau'r Siambr hon yn anghytuno â'r hyn a ddywedwyd gennych am yr angen i ymdrin â thagfeydd, a dyna pam ein bod ni'n bwrw ymlaen ag argymhellion cychwynnol y comisiwn. Fe hoffwn gofnodi, Llywydd, fy mod i'n diolch i Arglwydd Burns am arwain y darn pwysig hwn o waith. Bydd gwaith yn dechrau, yn yr hydref, ar y mecanweithiau rheoli cyflymder cyfartalog ar hyd yr M4 rhwng cyffyrdd 24 a 28. Mae gwaith eisoes wedi dechrau ar yr argymhelliad sy'n ymwneud â chanllawiau ar lonydd ychwanegol, ac rydym eisoes wedi recriwtio'r swyddogion traffig ychwanegol. Fe fyddan nhw'n cael eu cerbydau newydd nhw ym mis Awst.

Er bod gan lawer o bobl ledled Cymru a San Steffan eu barn nhw am dwneli Bryn-glas, fy etholwyr i sy'n byw gyda'r llygredd a'r tagfeydd. Nid traffig lleol yw prif achos y rhain, ond pobl Casnewydd yw'r rhai sy'n dioddef fwyaf. A wnaiff y Gweinidog roi sicrwydd, pan fydd comisiwn trafnidiaeth y De-ddwyrain yn cynhyrchu ei adroddiad terfynol hir ddisgwyliedig yn ddiweddarach eleni, y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu ar y canfyddiadau i ddatrys y mater hirsefydlog hwn unwaith ac am byth?

A gaf i ddiolch i Jayne Bryant am ei chwestiwn hi? Yn gyntaf oll, o ran ansawdd aer, mae'n ffaith mai llygredd aer yw'r bygythiad amgylcheddol mwyaf i iechyd y cyhoedd yng Nghasnewydd ac, yn wir, y tu hwnt i Gasnewydd, ac fe fyddwn ni'n cyhoeddi ein cynllun ni ar gyfer aer glân i Gymru yn fuan iawn. Fe fydd comisiwn trafnidiaeth de-ddwyrain Cymru yn cyhoeddi ei adroddiad nesaf yfory, ac rwy'n edrych ymlaen at ddarllen yr adroddiad hwn, ac rydym ni'n aros yn eiddgar hefyd am yr adroddiad terfynol yn ddiweddarach eleni. Fe allaf i sicrhau'r Aelod ein bod ni'n edrych ymlaen at weithredu ar argymhellion priodol yn yr adroddiad hwnnw i liniaru tagfeydd yng Nghasnewydd a'r cyffiniau.

Wel, a gaf i ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiwn hi a dweud bod darparwyr prentisiaethau wedi cael cymorth drwy gydol y cyfnod rhwng mis Mawrth a mis Gorffennaf ar sail taliadau cyfartalog? Rwy'n falch o ddweud bod darparwyr wedi datblygu modiwlau dysgu ar-lein i sicrhau y gall prentisiaid barhau i ddatblygu gyda'u dysgu. Rydym hefyd wedi gweithio gyda darparwyr dysgu a rhanddeiliaid i ddatblygu cynllun cadernid COVID-19 wedi'i gyhoeddi ar gyfer y sector ôl-16.

Diolch i chi am yr ateb yna. Rwy'n nodi na wnaethoch chi sôn yn benodol am brentisiaid newydd, oherwydd fe fydd angen y rheini i adfer economi Cymru. Ond, fel y dywedwch, mae angen inni gadw ein prentisiaid presennol mewn cof. Nid wyf i'n gwybod beth yw'r sefyllfa yng Nghymru ar hyn o bryd. A ydym ni'n ystyried ffyrlo i hanner ein prentisiaid adeiladu ni, fel y maen nhw'n gwneud yn Lloegr? Sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod prentisiaid presennol yn gallu cwblhau eu prentisiaethau nhw yn hytrach na'u bod yn wynebu diswyddiad? Byddai rhywfaint o fanylion o bosib am hynny'n wych. A sut maen nhw'n helpu cyflogwyr i gadw'r sgiliau hynny ar ôl gorffen y brentisiaeth? Yn benodol, beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau na fydd prentisiaethau'n mynd yn fwy anhyblyg nag y maen nhw ar hyn o bryd?

Wel, rydym yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau bod prentisiaid yn parhau drwy gydol eu fframweithiau nhw, hyd yn oed yn y cyfnod anodd hwn. Os caf ddefnyddio un enghraifft, cyfeiriaf at Airbus, lle rydym wedi llwyddo i sicrhau bod y cynllun prentisiaeth yn parhau fel y'i cynlluniwyd, er bod y dyddiadau cychwyn yn digwydd fesul cam, wrth gwrs, oherwydd dosbarthiadau llai o faint. Ond, rydym yn edrych hefyd ar becyn ariannu i ymestyn yr hyfforddiant ym mlwyddyn 3.

Nawr, o ran prentisiaid a gafodd eu diswyddo, fe ddylai darparwyr wneud eu gorau glas i sicrhau eu bod nhw'n dod o hyd i waith arall i brentisiaid sy'n colli eu swyddi. Fe fyddwn ni'n monitro ac, fel y gallwch ddychmygu, yn dadansoddi data ynglŷn â diswyddiadau prentisiaethau, ac fe fyddwn ni'n ystyried unrhyw ymyriadau a chymorth sy'n angenrheidiol. Fe fydd yr Aelod yn ymwybodol fy mod i wedi cyhoeddi £40 miliwn ychwanegol o'r gronfa cadernid economaidd i helpu i gefnogi pobl o ran hyfforddiant, cyflogadwyedd, ac wrth gwrs, fe fyddwn ni'n edrych ar y gronfa honno i gefnogi prentisiaid segur i ddod o hyd i gyfleoedd newydd i gwblhau eu hyfforddiant. Fe allaf i sicrhau'r Aelod ein bod ni'n dal i fod ar y trywydd iawn i greu 100,000 o brentisiaethau o safon uchel ar gyfer pob oedran, yn ystod y tymor Seneddol hwn, ac mae honno'n addewid yr ydym ni'n falch o allu ymrwymo iddi.

Gweinidog, a gaf i ddiolch i chi'n bersonol am eich cyfraniad chi a chyfraniad Llywodraeth Lafur Cymru, oherwydd mae'r ddeubeth wedi cefnogi'r cynllun prentisiaeth yn fawr iawn? Fe wn i o brofiad pa mor werthfawr ydyn nhw. Rydych chi'n iawn—mae'n bwysicach nag erioed ein bod ni'n parhau i gefnogi cwmnïau yn y Gogledd-ddwyrain i barhau i ddarparu prentisiaethau a chyfleoedd hyfforddi pellach er mwyn cadw cymaint o sgiliau yn ein rhanbarth ni ag sy'n bosib. Pa gymorth ariannol yr ydych yn ei gynnig i wireddu hyn?

A gaf i ddiolch i Jack Sargeant am ei gwestiwn a datgan unwaith eto fy ymrwymiad i i'r rhaglen brentisiaethau? Rwy'n falch o ddweud bod gennym un o'r cyfraddau llwyddiant uchaf yn Ewrop o ran ein darpariaeth ni o brentisiaethau, hynny yw, prentisiaid sy'n mynd ymlaen i ennill gwaith sy'n gynaliadwy. Mae hynny'n dangos gwerth ein system ni. Nid ydym wedi glastwreiddio na dibrisio'r rhaglen brentisiaeth yng Nghymru. Nawr, yn amlwg, fe fydd yna lawer o bwysau ar gyllidebau wrth i gyfyngiadau gael eu llacio oherwydd camau gweithredu Llywodraeth Cymru wrth frwydro yn erbyn COVID-19, ond fe fyddwn ni'n canolbwyntio ein buddsoddiad ni ar brentisiaethau yn y meysydd hynny o'r economi a fydd yn cefnogi'r adferiad yn y ffordd orau bosib. Mae swyddogion yn ystyried mesurau pellach ar hyn o bryd i gynorthwyo'r adferiad a chefnogi prentisiaid.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.

Diolch, Llywydd. Fy mhryder i, Gweinidog, yw y bydd Cymru, gwaetha'r modd, yn wynebu dirwasgiad dyfnach. Yn sicr, rwyf i o'r farn fod angen inni ymddiried yn ein busnesau ni o ran ymarfer ymbellhau cymdeithasol diogel ac ailagor eu hadeiladau er mwyn i'r economi ddechrau symud eto. Tybed a gaf i wybod gennych pa asesiad a wnaed o ran y dull arafach o ailagor yr economi o dan oruchwyliaeth Llywodraeth Cymru.

Fe hoffwn i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn ef, ac os caf i ddweud, yn gyntaf oll, fod ein dull mwy pwyllog ni yng Nghymru wedi arwain, fel y dywedodd y Prif Weinidog yn ddiweddar, at gyfradd positifrwydd o 0.25 y cant yn unig ar gyfer yr holl brofion hynny sy'n digwydd ar hyn o bryd. Cymharwch hynny â Blackburn, lle mae'r gyfradd yn 7 y cant, 28 gwaith yn uwch. Fe fyddwn i'n gofyn i unrhyw fusnes yng Nghymru, 'A fyddai'n well gennych chi fod yn gweithio yn y fan hon ar hyn o bryd neu yn Blackburn?' Mae ein dulliau gofalus ni o weithredu wedi cael eu cynllunio i atal achosion peryglus, niweidiol ac ail don. Dyna pam rydym ni wedi bod yn bwyllog, dyna pam rydym ni wedi sicrhau bod buddiannau hirdymor yr economi a busnesau—y 260,000 o fusnesau sydd yng Nghymru—yn ganolog i'n proses ni o wneud penderfyniadau.

Diolch i chi am eich ateb, Gweinidog. Wrth gwrs, nid ymwneud â diogelu iechyd y cyhoedd yn unig y mae hyn, ond mae'n ymwneud hefyd â diogelu bywydau a bywoliaeth pobl hefyd. Mae fy mewnflwch i'n orlawn ar hyn o bryd o negeseuon gan bobl yn dweud wrthyf pa mor resynus yw'r ffaith nad yw'r DU wedi defnyddio'r un dull o weithredu ar draws y DU, ac mae hyn, yn anffodus, wedi achosi dryswch diangen sydd wedi rhoi busnesau Cymru dan anfantais. Yr wythnos diwethaf, fe gyhoeddodd Prif Weinidog Cymru y gallai atyniadau i dwristiaid sydd dan do agor, ond nid yw'n ymddangos y bu llawer o eglurder ynglŷn â'r hyn a all agor a'r hyn a ddylai aros ar gau. Felly, fe fyddwn i'n ddiolchgar pe byddech chi'n bwrw rhywfaint o oleuni ar y maes hwnnw heddiw. Yn fy marn i, nid oes yna unrhyw reswm o gwbl pam na ddylai busnesau allu ailagor ar unwaith, ar yr amod eu bod nhw'n gwneud hynny yn unffurf â rheoliadau ymbellhau cymdeithasol a chanllawiau hylendid.

Mae wedi cymryd dros wythnos hefyd i Lywodraeth Cymru wneud unrhyw gyhoeddiad ynglŷn â chefnogi'r farchnad dai drwy ddileu baich y dreth trafodiadau tir, ond nid yw'r cyhoeddiad yn agos at fod mor hael â'r hyn a amlinellodd Llywodraeth y DU ar gyfer eiddo dros y ffin. Gweinidog, a wnewch chi a'r Gweinidog Cyllid ymrwymo heddiw i edrych o ddifrif ar y dulliau trethu yr ydych chi'n gyfrifol amdanynt, a gostwng neu ddiddymu unrhyw dreth sy'n llyffetheirio brwdfrydedd a, thrwy wneud hynny, roi hwb angenrheidiol i'r economi, a hynny ar unwaith?

A gaf i ddiolch i Russell George am y cwestiynau yna? Yn gyntaf oll, o ran lefel y dreth cyn inni benderfynu codi'r trothwy, roedd y trothwy'n uwch nag yn unrhyw ran arall o'r DU, ac o fudd i filoedd o bobl a oedd yn prynu eiddo na fydden nhw wedi cael unrhyw fath o gymorth dros y ffin yn Lloegr neu fan arall yn y Deyrnas Unedig. Fe fydd y penderfyniad a gyhoeddwyd gan y Gweinidog Busnes a'r Gweinidog Cyllid ddoe yn ein galluogi ni i adeiladu miloedd yn fwy o dai cymdeithasol, gan alluogi pobl sy'n ddigartref ar hyn o bryd i gael to uwch eu pennau, ac mae'n gwbl briodol ein bod ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu wrth inni adfer yn gryfach i greu economi fwy cyfartal a chymdeithas fwy cyfartal. Nid ydym yn ymddiheuro o gwbl am y penderfyniadau yr ydym ni'n eu cymryd i alluogi a grymuso pobl i ymdrechu i fod cystal ag y gallan nhw fod o ran gobeithion am gyflogaeth dda.

Nawr, fe allaf ddweud wrth yr Aelod, ar dudalennau gwefan Llywodraeth Cymru ar reoliadau coronafeirws mae yna adran eang o gwestiynau cyffredin, sy'n rhoi'r holl fanylion a allai fod yn angenrheidiol i fusnesau sy'n cysylltu â Russell George, ond â llawer o Aelodau eraill hefyd, yn gofyn am atebion mewn cysylltiad â'r rheoliadau hynny. Fe fyddwn i'n cyfeirio pob Aelod at y tudalennau o gwestiynau cyffredin.

Yng Nghymru, rydym yn cynllunio ac yn yna'n cyhoeddi polisi. Nid ydym yn cyhoeddi'r hyn yr ydym yn bwriadu ei wneud, ac yna'n ceisio cynllunio wedi hynny. Nid ydym yn trin polisi yng Nghymru fel gêm o 'swingball', gan greu ansicrwydd, fel sydd wedi digwydd yn Lloegr. Pan fyddwn ni'n gwneud cyhoeddiad, rydym yn awyddus i gadw ato.

Diolch am eich ateb, Gweinidog. Tybed a fyddech chi'n ymrwymo i ddyddiad pan allai gweddill yr economi ailagor. Fy nghwestiwn i fyddai pam mae'n rhaid glynu mor gaeth i adolygiadau bob tair wythnos. Os yw'n iawn rhoi newid ar waith  nawr, yna gwneud hynny nawr sydd ei angen. Pan wneir cyhoeddiadau, fe fyddwn i'n gwerthfawrogi eglurder ynghlwm wrth y cyhoeddiadau hynny. Er enghraifft, fe soniais i am atyniadau dan do i dwristiaid. Fe soniodd Andrew R.T. Davies yn ei sylw heddiw yn ystod y datganiad busnes am leoliadau i briodasau, ac mae hwnnw'n fater a godwyd gyda minnau hefyd. Nid yw'n ymddangos fod canllawiau clir ar gael. Rwy'n sylweddoli, Gweinidog, eich bod wedi ein cyfeirio ni at y cwestiynau cyffredin ar wefan Llywodraeth Cymru. Rwy'n defnyddio honno'n aml, ac fe werthfawrogir honno ac mae hi'n ddefnyddiol, ond nid yw bob amser yn rhoi—yn aml nid yw'n rhoi— yr eglurder angenrheidiol i fusnesau. Yn y pen draw, fe hoffwn i gael cyhoeddiadau gydag arweiniad clir yn gysylltiedig â nhw fel nad yw fy mewnflwch i'n orlawn, ac nad yw'r cyfryngau cymdeithasol yn llawn, o'r cwestiynau hynny sy'n dilyn. Rwy'n gwerthfawrogi eich bod yn dweud eich bod wedi siarad â'r diwydiant, Gweinidog, wrth gyflwyno canllawiau, ond nid yw pob busnes yn aelod o gymdeithasau neu gyrff masnach. Felly, mae angen gwneud cyhoeddiadau sydd â chanllawiau ynghlwm wrthynt ac sy'n cyfathrebu'n effeithiol hefyd â'r sectorau penodol hynny.

A gaf i ddiolch i'r Aelod a'i sicrhau ef bod ugeiniau o ddogfennau canllaw ar gael ar wefan y Llywodraeth erbyn hyn? Maent ar gael i wahanol fathau o weithleoedd. Maent ar gael i gyflogwyr yn ogystal â dinasyddion, yn enwedig i deithwyr sy'n defnyddio cludiant cyhoeddus. Rydym ni wedi ceisio gwneud y canllawiau mor eglur a chynhwysfawr ag sy'n bosib, ac mae'n gwbl hygyrch i unrhyw un sy'n awyddus i gael canllawiau, os ydyn nhw'n rhedeg busnes neu'n ymdrin ag unrhyw fusnes.

Llefarydd Plaid Cymru, Helen Mary Jones.

Diolch, Llywydd. Gweinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod yna fusnesau lletygarwch nad oes ganddyn nhw le i agor ar hyn o bryd yn yr awyr agored, ac fe fyddwch yn ymwybodol hefyd o'r camau sy'n cael eu cymryd gan awdurdodau lleol i agor ein mannau cyhoeddus i alluogi mwy o fusnesau i fasnachu yn yr awyr agored, busnesau lletygarwch yn bennaf. Wrth gwrs, mae'n bosib gwneud hynny yn y tymor byr drwy ddefnyddio eithriadau i reoliadau y gall awdurdodau lleol eu defnyddio eu hunain. Ond fe fydd y Gweinidog yn ymwybodol fod yna batrwm cymhleth iawn o faterion o ran rheoliadau, cynllunio a phriffyrdd y mae angen i awdurdodau lleol eu hystyried os ydynt am agor y mannau cyhoeddus hynny i fusnesau allu masnachu yn y tymor hwy. O ystyried y pwyntiau a wnaed yn gynharach am yr angen i wneud hynny mewn ffordd sy'n galluogi dinasyddion anabl i symud o amgylch yn rhwydd, a wnaiff y Gweinidog weithio gyda chyd-Weinidogion i ystyried defnyddio pwerau deddfu brys Llywodraeth Cymru i ohirio rhywfaint o'r patrwm rheoleiddio hwnnw, a'i gwneud yn haws i awdurdodau lleol, os ydyn nhw'n dymuno, ganiatáu i letygarwch a busnesau eraill fasnachu yn yr awyr agored yn y tymor hwy?

Iawn, fe ymrwymaf i wneud hynny. Rydym eisiau sicrhau y gall awdurdodau lleol wneud penderfyniadau amserol a gwneud newidiadau priodol i'r amgylchfyd cyhoeddus i alluogi busnesau i weithio mewn ffordd ddichonadwy, hyd yn oed yn ystod y cyfnod anodd iawn hwn. Ac fe allaf i sicrhau'r Aelod ein bod ni'n gobeithio y gallwn alluogi busnesau o fewn y sector lletygarwch i agor dan do o'r trydydd o fis Awst ymlaen, ar yr amod bod y coronafeirws yn parhau i fod dan reolaeth lawn gennym ni.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb. Rwy'n credu y byddai ef yn cytuno â mi y bydd y mannau awyr agored hynny'n dal i fod yn ddefnyddiol i fusnesau, er hynny; oherwydd pellhau cymdeithasol, bydd ganddynt lai o gwsmeriaid dan do ac mae hynny'n cael effaith ar eu henillion nhw.

Os caf i droi nawr at fater y busnesau hynny nad ydynt wedi gallu cael cymorth naill ai gan Lywodraeth Cymru na Llywodraeth y DU hyd yn hyn, o ystyried y pwynt a wnaeth y Gweinidog yn y gorffennol na fydd modd helpu pawb. Mae ef yn ymwybodol bod y gronfa bwrsariaeth cychwyn busnes wedi cael derbyniad a chefnogaeth dda iawn. Mae'r Gweinidog wedi cyfeirio o'r blaen at bosibilrwydd cronfa caledi i'r busnesau hynny—niferoedd cymharol fach, gyda gobaith—nad ydynt wedi llwyddo i gael cymorth o rywle eraill. Ond mae'n ymddangos y ceir rhywfaint o ddryswch nawr ynghylch a yw'n parhau i fwriadu gwneud felly.

Felly, a gaf i ofyn i'r Gweinidog heddiw a yw'r posibilrwydd o gronfa caledi yn cael ei ystyried o hyd i'r nifer gymharol fach o fusnesau nad ydynt wedi gallu cael unrhyw gymorth eto? Rwy'n siŵr y byddai ef yn cytuno â mi, er nad yw'r busnesau hynny efallai yn arwyddocaol iawn o ran yr economi yn ei chyfanrwydd, eu bod nhw'n bwysig iawn i berchenogion y busnesau a'r bobl sy'n gweithio ynddyn nhw, a'r cymunedau y maen nhw'n gweithredu ynddyn nhw.

A gaf i ddiolch i Helen Mary Jones a dweud ein bod ni'n sicr yn agored i ystyried cronfa caledi? Fe fydd hynny'n dibynnu ar ein hasesiad ni o'r gronfa cadernid economaidd, a cham diweddaraf yr ymyriad penodol hwnnw, ond fe fydd hefyd yn dibynnu ar ymateb Llywodraeth y DU i argymhellion Pwyllgor Dethol Trysorlys y DU, sy'n ymwneud â'r bylchau a ddaeth i'r golwg drwy gymorth gan Lywodraeth y DU. Ac fe fyddwn ni hefyd yn asesu'r cynllun cymorth hunangyflogaeth, oherwydd mae'n ymddangos bod llawer o'r unigolion hynny sy'n cael eu cyfeirio at Lywodraeth Cymru am gyngor mewn gwirionedd yn gymwys ar gyfer y cynllun cymorth hunan-gyflogaeth.

Mae'r data a gyhoeddwyd heddiw am 9.30 a.m. yn dangos bod 16 y cant o bobl sy'n gymwys ar gyfer y cynllun cymorth hunan-gyflogaeth yng Nghymru heb wneud cais eto. Mae hynny'n gyfystyr â degau o filoedd o bobl hunangyflogedig nad ydyn nhw, rwy'n ofni, yn ymwybodol eu bod yn gymwys efallai i gael y cynllun cymorth pwysig hwnnw ac yn hytrach yn edrych tua Llywodraeth Cymru am gymorth, yn gyntaf ac yn bennaf. Ond rydym bob amser wedi bod yn glir fod y gronfa cadernid economaidd wedi ei chynllunio i ategu, ac nid i ddyblygu, ymyriadau Llywodraeth y DU. Felly, fe fyddwn i'n annog unrhyw un sy'n hunangyflogedig i edrych yn bennaf ar y cynllun cymorth hunan-gyflogaeth, a gwneud cais cyn gynted ag y bo modd, oherwydd rydym yn amcangyfrif y gallai fod yna tua 30,000 o bobl nad ydynt yn elwa ar y cynllun hwnnw hyd yn hyn.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb, ac rwy'n hyderus y bydd Busnes Cymru yn rhoi'r cyngor hwnnw i bobl hunan-gyflogedig sy'n cysylltu â nhw. Fe wn i fod yna ymdrechion ar hyn o bryd i wneud y cysylltiad â busnesau mor syml â phosib, ond fe all hynny fod yn frawychus o hyd. Mae'r Gweinidog yn ei ateb yn cyfeirio at swyddogaeth Llywodraeth y DU o ran cefnogi busnesau i ymdrin â'r argyfwng hwn, ac rwy'n credu, er bod diffygion yn y cynlluniau, fod pawb yn ddiolchgar am y rhain. Ond a yw'r Gweinidog yn rhannu fy rhwystredigaeth i gyda'r sefyllfa fel y mae hi, sef bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru ddibynnu cymaint ar Lywodraeth y DU i ymateb yn briodol i anghenion ein busnesau a'n cymunedau ni? A yw'r Gweinidog byth yn edrych ar y math o ymreolaeth gyllidol a fwynheir gan rai cenhedloedd annibynnol a fyddai'n ei alluogi ef a'i gyd-Weinidogion i fenthyca a gwario mewn ffyrdd sy'n gweddu orau i'n cymunedau ni, yn hytrach na gorfod dibynnu ar gymydog mwy o faint ar ben arall yr M4, nad yw bob amser yn deall effaith eu gweithredoedd yn llawn ar ein cymunedau ni, ac nad ydyn nhw bob amser yn rhannu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru, y Senedd hon na'r genedl hon?

Wel, fe fyddwn i'n cytuno'n gyfan gwbl â'r Aelod, ac mae'r Gweinidog cyllid wedi siarad droeon erbyn hyn am y modd y gallem wneud mwy pe byddai gennym bwerau ychwanegol dros fenthyca a mwy o gyfle i ymyrryd. Rwy'n credu mai'r hyn a amlygwyd gan y coronafeirws yw bod Llywodraeth Cymru, hyd yn oed gyda'i hadnoddau ariannol cyfyngedig, wedi gallu gwneud gwahaniaeth enfawr i fusnesau. Rydym ni'n amcangyfrif bod 34 y cant o fusnesau Cymru wedi gofyn am gymorth gan Lywodraeth Cymru neu Lywodraeth y DU. Mae'r gymhariaeth â Lloegr yn siarad cyfrolau; dim ond 14 y cant yw'r ffigur dros y ffin. Mae hynny'n dangos y rhan sydd wedi bod gan y Llywodraeth hon yng Nghymru wrth aeafgysgu busnesau trwy'r gwaethaf o'r coronafeirws, ac arbed degau ar ddegau o filoedd o swyddi.

Nid yw llefarydd y blaid Brexit yn bresennol, ac felly fe fyddaf i'n symud ymlaen at gwestiwn 3—Mark Isherwood.

Rydym ni'n gwneud popeth sy'n bosib i gefnogi busnesau wrth iddyn nhw ailagor yn raddol. Rydym yn darparu cyngor, arweiniad a chymorth cynhwysfawr trwy ein gwasanaeth Busnes Cymru ni a gwefan Llywodraeth Cymru. Rydym wedi cefnogi bron 2,000 o fusnesau yn y Gogledd hefyd drwy rownd gyntaf ein cronfa cadernid economaidd, sydd werth dros £33 miliwn.

Mae pobl sydd â busnesau sy'n gysylltiedig â phriodasau yn dweud wrthyf bod yr amser yn prysur ddiflannu ar gyfer lleoliadau priodasau a'r diwydiant priodasau yn gyffredinol. Mewn arolwg o leoliadau priodasau Cymru, fe ddywedodd 86 y cant fod eglurder a map neu amserlen yn hollbwysig i oroesiad eu busnesau nhw. Mae bron pob sector arall wedi cael caniatâd i agor, ac fe ganiateir dathliadau priodas mawr dan do drwy'r rhan fwyaf o Ewrop, ac erbyn hyn yng Ngogledd Iwerddon hyd yn oed. Roedden nhw'n dweud nad oes modd adfer y sefyllfa mewn llawer o leoliadau heb gael cyhoeddiad yn gyflym iawn. Roedden nhw'n dweud, 'Mae'r diffyg diddordeb ymddangosiadol yn y diwydiant priodasau yng Nghymru yn gwbl resynus' ac roedden nhw'n dweud, 'Nid oes gennym yr amser ar ôl i siarad yn ddiddiwedd heb unrhyw ganlyniad.' Mae yna gymaint o swyddi a busnesau yn y fantol, ac eto i gyd, gyda'r rheolaeth a'r negeseuon cywir, fe ellid eu hachub i gyd yn hawdd. Sut ydych chi am ymateb iddyn nhw?

Fe fyddwn i'n dweud wrth yr Aelod ein bod ni'n ymwybodol iawn o'r anawsterau sy'n wynebu lleoliadau priodasau, ac fe fyddwn i'n cyfeirio'r Aelod at y sylwadau a wnaeth y Gweinidog Cyllid, y Trefnydd, yn gynharach. Ond fe fyddwn i'n dweud wrth yr Aelod hefyd, o ganlyniad uniongyrchol i gael Llywodraeth i Gymru a chael cronfa cadernid economaidd i Gymru yn unig, fod busnesau yn y Gogledd wedi gwneud cais am ddegau o filiynau o bunnoedd—tua £55 miliwn, a bod yn fanwl gywir. O ran busnesau lletygarwch, mae dros £5.5 miliwn wedi cael ei ddyfarnu i gannoedd o fusnesau'r Gogledd ac ni fyddent wedi gallu cael y cymorth hwnnw pe bydden nhw wedi eu lleoli yn Lloegr. Rydym yn mynd ymhell y tu hwnt i'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud yn Lloegr.

[Anghlywadwy.]—i ehangu trafnidiaeth gyhoeddus, Llywydd, mae diogelwch a lles yr holl staff a'r teithwyr yn parhau i fod yn flaenoriaeth i ni. Ar 8 Gorffennaf, fe wnaethom ni ddiweddaru ein canllawiau ar gyfer gweithredwyr, gan eu helpu nhw i ddeall sut i ddarparu gweithleoedd a gwasanaethau mwy diogel i weithwyr a theithwyr.

Diolch yn fawr, Gweinidog. Roeddwn i'n falch iawn o glywed y cyhoeddiad gan y Prif Weinidog ddydd Llun y bydd gorchuddion wyneb yn dod yn orfodol ar drafnidiaeth gyhoeddus o ddiwedd mis Gorffennaf ymlaen. Yn bersonol, rwy'n gobeithio y byddwn ni'n ymestyn hynny i weithwyr mewn siopau cyn gynted ag sy'n bosib. Roedd hwn yn gyhoeddiad a oedd i'w groesawu'n fawr, roedd yn rhywbeth yr oeddwn i wedi gofyn amdano, ac roedd yn rhywbeth yr oedd undebau llafur fel Unite wedi ymgyrchu yn galed drosto. Ond wrth gwrs rydym yn cydnabod hefyd nad yw hwn yn ddatrysiad hud a lledrith ar ei ben ei hun, a'i bod yn hanfodol bod mesurau fel golchi dwylo ac ati yn cyd-fynd â gwisgo'r gorchuddion wyneb hyn. Pa gamau wnaiff y Llywodraeth eu cymryd i sicrhau bod dealltwriaeth eglur iawn gan y cyhoedd o ran nid yn unig wisgo gorchuddion wyneb ond pwysigrwydd cymryd camau eraill i amddiffyn eu hunain a dinasyddion eraill yng Nghymru? Diolch.

Wel, diolch i chi am hynny. Rwy'n cydnabod bod Lynne Neagle wedi bod yn galw am hyn ers tro, ond fel y nododd y Prif Weinidog yn fanwl iawn yn gynharach, mae'r rhain yn ddyfarniadau anodd ac amlochrog gyda chydbwysedd o ran risgiau. Rydym wedi bod yn ymgysylltu'n agos â'r undebau llafur, gyda'r gweithredwyr ac â grwpiau cydraddoldeb i weithio drwy'r manylion am hyn a sut i'w weithredu, oherwydd wrth i fysiau weld mwy o bobl yn eu defnyddio, fe fydd hi'n amhosib cadw'r canllawiau 2m yn weithredol arnynt. Felly, rydym yn bwriadu rhoi cyfres o fesurau lliniaru ar waith wedyn, gan gynnwys newidiadau peirianyddol, golchi dwylo, diheintyddion ac ati, yn ogystal â gorchuddion wyneb. Nid yw gorchuddion wyneb yn unig, fel y mae Lynne Neagle yn ei gydnabod, yn ddatrysiad hud a lledrith, fel y dywed. Felly, rydym wedi bod yn gweithio'n galed gyda'r gweithredwyr i wneud yn siŵr y codir ymwybyddiaeth am y pethau y mae angen eu gwneud i gadw pobl mor ddiogel ag y bo modd.

Gweinidog, gwyddom ers amser maith bod y risgiau sy'n gysylltiedig â theithio awyr yn is, oherwydd y systemau hidlo aer a osodir mewn awyrennau, ac mae'n edrych nawr fel pe gallai technoleg fel hynny fod ar gael yn fwy eang ar gyfer trafnidiaeth arall. Credir mai bysiau Own Buses yn Warrington yw'r cwmni bysiau cyntaf yn y byd i osod dyfeisiau glanhau aer yn ei fflyd gyfan i amddiffyn gyrwyr rhag y perygl o COVID-19 yn cael ei drosglwyddo yn yr aer. Mae wyth deg a chwech o ddyfeisiau glanhau aer AirBubbl wedi cael eu gosod, sy'n hidlo mwy na 95 y cant o'r feirysau yn yr awyr a gronynnau heintiedig o'r awyr. Mae'n fy nharo i, Gweinidog, mai dyma'r math o arloesi fyddai'n helpu i ymdrin â'r pandemig presennol, ond mae hwn yn arloesi mewn ffordd dda hefyd, sy'n symud ymlaen, er ei fwyn ei hun beth bynnag. Felly, a oes modd i Lywodraeth Cymru annog bysiau ac efallai ddulliau eraill o drafnidiaeth gyhoeddus i fabwysiadu technoleg fel hyn wrth symud ymlaen, i sicrhau, ie, bod y staff a'r gyrwyr yn cael eu hamddiffyn, ond hefyd fod yr amgylchedd mor lân â phosib ar gyfer y teithwyr ar drafnidiaeth gyhoeddus?

Wel, mae gennym ddiddordeb yn sicr mewn arloesi ac fe fyddem yn awyddus i edrych yn fanwl ar yr enghraifft hon, ac mae rhagor o arloesi technoleg isel yn nes at adref sydd wedi cael ei ddatblygu. Mae Edwards Coaches, er enghraifft, wedi bod yn arbrofi gyda tharianau wyneb plastig ar eu bysiau nhw i geisio cael mwy yn teithio'n ddiogel arnynt. Ac rydym yn edrych ar bob un o'r rhain. Fel bob amser, mae economeg y diwydiant bysiau yn heriol i'r mathau hyn o fuddsoddiadau. Ac rydym wedi bod yn ymdrechu gyda'r gweithredwyr i ddod o hyd i ffordd o roi hwb i'w gwasanaethau gyda'u cerbydau presennol, o gofio pa mor fregus yw eu model busnes nhw, a pha mor ddibynnol ydynt ar gymhorthdal cyhoeddus, a sut i gydbwyso'r buddsoddiad ychwanegol sydd ei angen i roi'r mesurau hyn ar waith â'u gallu nhw i fasnachu fel busnesau.

Y Dirprwy Weinidog i ymateb.

Gwnaf, yn wir. Rydym wedi bod yn ariannu Cyngor Abertawe, Llywydd, i ddatblygu, gyda'r rhanbarth, becyn o gynigion i ddatblygu Metro De Cymru. Rydym wedi ariannu hynny hyd at ryw £2 filiwn yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ac rydym yn bwriadu cyflymu hynny nawr drwy gynnwys Trafnidiaeth Cymru i symud ymlaen â'r cam nesaf.

Gweinidog, mae datblygu Metro ym Mae Abertawe a'r Cymoedd gorllewinol yn hanfodol er mwyn lleihau amseroedd teithio a thagfeydd yn Abertawe a'r cyffiniau, ac er mwyn sbarduno datblygu economaidd yn ein cymunedau ni yn y Cymoedd. Serch hynny, er y cytunwyd ar gyllid i gynnal astudiaeth ddichonoldeb yn 2017, nid ydym wedi cael fawr ddim o'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynllun hwn gan Lywodraeth Cymru. A wnewch chi amlinellu pryd yr ydych yn disgwyl i'r astudiaeth ddichonoldeb gael ei gwneud yn gyhoeddus, a phryd yr ydych yn disgwyl gwneud penderfyniad ar y cynllun? Ac a ydych chi'n cytuno ei bod yn bwysig y dylai dewisiadau rheilffyrdd ysgafn mewn ardaloedd fel Cwm Tawe a Chwm Aman fod yn rhan o'r gwaith dichonoldeb hwnnw?

Wel, rwy'n rhannu diddordeb yr Aelod o ran sicrhau y caiff y cynnig hwn ei gyflymu. Mae gennyf ddiddordeb mawr mewn datblygu Metro ym Mae Abertawe ac rwy'n teimlo'n rhwystredig o ran y cynnydd sydd wedi bod hyd yn hyn. Dyma un o'r rhesymau pam rydym wedi gofyn i Drafnidiaeth Cymru, yn rhan o'r llythyr cylch gwaith, fod â swyddogaeth wrth ddatblygu'r cynigion hyn. Fel y dywedais, mae gwaith wedi bod yn mynd rhagddo yn y rhanbarth gan yr awdurdodau lleol eu hunain, ac maent wedi datblygu pecyn cychwynnol o fesurau, gan gynnwys gwasanaethau rheilffyrdd Metro pellter hir a lleol newydd ar hyd rheilffordd ardal Abertawe, nad oes digon o ddefnydd ohoni ar hyn o bryd. Byddai hyn yn cwtogi ar yr amseroedd teithio rhwng y Gorllewin i Abertawe a Chaerdydd a thros y ffin.

Fe fyddai'r gwasanaeth Metro newydd, drwy seilwaith rheilffyrdd newydd a nifer o orsafoedd newydd a safleoedd parcio a theithio strategol, yn cysylltu Abertawe, Castell-nedd a Llanelli yn fwy effeithiol. Rydym ni hefyd, fel rhan o hyn, yn edrych ar wella'r gwasanaethau bysiau sy'n ehangu yn rhanbarth Bae Abertawe. Ac rwy'n cytuno â Dai Lloyd bod angen i hynny gynnwys rheilffyrdd ysgafn hefyd. Yn amlwg, mae cyd-destun Bae Abertawe yn wahanol i gyd-destun Metro'r Cymoedd canolog, lle ceir llawer mwy o wasanaethau a seilwaith rheilffyrdd eisoes. Ac er mwyn i'r Metro fod yn wasanaeth ystyrlon 'troi fyny a mynd' yn y De-orllewin, fe fyddai'n rhaid mynd y tu hwnt i edrych ar reilffyrdd trwm, a chael cymysgedd o reilffyrdd ysgafn, trafnidiaeth bws cyflym, teithio llesol a mesurau blaenoriaethu bysiau.

Daeth y symbyliad ar gyfer Metro Bae Abertawe yn sgil galwadau niferus yn y Siambr hon am system drafnidiaeth sy'n sail i'r fargen ddinesig, ac rwy'n falch nawr bod Trafnidiaeth Cymru yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol i ddatblygu cynlluniau, yn arbennig ar gyfer y gwasanaeth cyflymach hwnnw i'r Gorllewin a'r De.

Rwyf wedi cyflwyno'r achos o'r blaen y byddai parcffordd yn siŵr o gefnogi'r nod diweddarach hwnnw yn ogystal â gwella'r cyfleoedd ar gyfer teithio llesol a'r math o reilffyrdd yr oedd Dai Lloyd yn sôn amdanynt. Rwy'n derbyn mai mater a gafodd ei ddatganoli yw hwn, ond mae cyllid gan Lywodraeth y DU ar gael ar gyfer parcffordd, felly oni fyddai'n ddoeth i Drafnidiaeth Cymru a'r partneriaid eraill gynnwys Llywodraeth y DU yn—[Anghlywadwy.]—am eu bod nhw'n bartneriaid yn y fargen ddinesig, wedi'r cyfan, yn hytrach nag, efallai, gyflwyno bil iddyn nhw ar y diwedd neu honni bod diffyg buddsoddiad?

Wel, yn fy marn i, fe fyddai gweld parcffordd yn Felindre fel mesur teithio llesol yn gofyn am gryn dipyn o ddychymyg, Llywydd, ond, yn sicr, fel rhan o rwydwaith ehangach, fe fyddai'n fuddiol, ac rydym wedi dweud hynny ar hyd y daith. Yr hyn nad ydym ei eisiau yw creu darn o seilwaith nad yw'n cysylltu â rhwydwaith ehangach. Ac yn sicr, roedd Alun Cairns, pan oedd ef yn Ysgrifennydd Cymru, yn awyddus iawn i chwarae gemau gwleidyddol, wrth geisio cyflwyno hyn yn ddewis deniadol, ond, wrth gwrs, heb roi unrhyw ystyriaeth i sut y dylid rhedeg y gwasanaethau. Un peth yw rhoi cyllid ar gyfer seilwaith, ond heb  drenau i redeg arno, mae'n ddiystyr, ac oni bai ei fod yn cysylltu â chanol dinas Abertawe yn hytrach nag osgoi canol y ddinas a'r teithiau eraill ymlaen, ni fyddai'n gwneud fawr o synnwyr ychwaith.

Nawr, rwy'n cytuno â Suzy Davies—fel rhan o symud y drafodaeth yn y rhanbarth oddi wrth fargen ddinesig yn ôl i ddinas-ranbarth, felly mae'n gofyn am ddull mwy cydlynol yn hytrach na gweinyddu pot o arian grant yn unig, ac mae angen i drafnidiaeth fod yn rhan o'r weledigaeth honno wedyn. Ac fe wnes i, ynghyd â David T.C Davies, gyfarfod â phrif gynrychiolwyr y fargen ddinesig yr wythnos diwethaf.

Mae'r ffordd y mae'r fargen ddinesig wedi ei sefydlu gan Lywodraeth y DU yn wahanol i'r ffordd y mae bargen ddinesig Caerdydd wedi ei sefydlu. Mae'n ymwneud â gweinyddu cyfres o brosiectau yn hytrach na defnyddio dull cyfun ehangach, ac mae gan yr un yng Nghaerdydd fwy o hyblygrwydd ar gyfer hynny. Felly, yn sicr fe fyddem ni â diddordeb mewn cael trafodaeth i newid hynny pe byddai awydd am hynny. Ond, unwaith eto, rwy'n pwysleisio, gadewch inni beidio â chanolbwyntio gormod ar y fargen ddinesig—mecanwaith i ariannu grantiau yw hwnnw—gadewch inni ganolbwyntio ar y ddinas-ranbarth. Gadewch inni beidio â chanolbwyntio ar Felindre fel gwasanaeth parcio a theithio yn unig, gadewch inni ganolbwyntio ar rwydwaith integredig a chydlynus sy'n cysylltu'r holl ddarnau, yn hytrach na datganiad bach melys i'r wasg ynglŷn ag un etholaeth y mae'r Ceidwadwyr yn gobeithio ei thargedu.

Gwnaf, wrth gwrs. Rydym wedi rhoi grantiau trafnidiaeth lleol o £300,000 i gyngor Pen-y-bont ar Ogwr cyn hyn i werthuso'r dewisiadau ym Mhencoed. Fe fyddai'r cynllun hwn yn cyfrannu llawer at liniaru tagfeydd ar y ffyrdd a'r rheilffyrdd ym Mhencoed ac yn yr ardaloedd cyfagos.

Rwy'n diolch i'r Gweinidog am yr ymateb yna ac am y gefnogaeth a'r diddordeb parhaus o du Llywodraeth Cymru i'r prosiect hwn. Fe fydd ef yn falch o wybod bod y cyfarfodydd, sy'n cael eu cadeirio gan Chris Elmore AS a minnau, yn dwyn ynghyd Network Rail, Trafnidiaeth Cymru, Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, diddordeb Llywodraeth Cymru, ond y cyngor tref lleol hefyd, sydd wedi bod yn bencampwr pwysig yn hyn o beth, ac arsylwr o Swyddfa'r Ysgrifennydd Gwladol hefyd—. Cyfrinach hyn i gyd yw dod â'r holl bartïon hynny at ei gilydd i ddatgloi'r hollt sy'n ymestyn ar hyn o bryd drwy ganol tref Pen-coed ac yn mygu datblygiad cymdeithasol ac economaidd fel ei gilydd.

Felly, wrth godi'r cwestiwn hwn, rwy'n ceisio cefnogaeth barhaus Llywodraeth Cymru, sydd wedi helpu wrth fwrw ymlaen â hyn gyda'r astudiaeth ddichonoldeb. Ac yn y cyfarfod diwethaf, fe fydd y Gweinidog yn falch o wybod inni weld ail gam yr astudiaeth gychwynnol honno'n cael ei gwblhau, ac mae'n ein llywio ni tua'r cyfeiriad iawn. Ond ni fydd hyn yn cael ei gyflawni byth oni bai fod yr Adran Drafnidiaeth a Llywodraeth y DU yn ei ariannu hefyd. Felly, a wnaiff yntau hefyd ysgwyddo peth o'r baich hwnnw yn ei drafodaethau ef gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru a Gweinidogion y DU?

Wel, yn sicr, fe wnaf i hynny, ac fe hoffwn i ddiolch i Huw unwaith eto am y cwestiwn ynglŷn â'r prosiect pwysig hwn, a allai wneud gwahaniaeth enfawr o ran cysylltedd a chludiant cyflym rhwng cymunedau yn ei etholaeth ef ac o'i hamgylch. Mae'r Aelod yn ymwybodol, rwy'n gwybod, ein bod ni'n parhau i ymgysylltu â Network Rail ynghylch bwrw ymlaen â'r cynllun hwn. Rydym wedi annog Network Rail i gynnwys y prosiect ar y rhestr o gynigion am arian o dan gynllun rheilffyrdd ysgafn Adran Drafnidiaeth Network Rail. Rydym wedi dyrannu cyllid, rwy'n falch o allu dweud, sef cyfanswm o fwy na £5 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon ar gyfer y cynlluniau metro plus, ac rwy'n deall y bydd Cyngor Pen-y-bont ar Ogwr yn bwrw ymlaen â gwaith drwy'r cyfle hwn i gael ei ariannu. Ond fel y dywedodd yr Aelod, ni chafodd y seilwaith rheilffyrdd y tu allan i reilffyrdd craidd y Cymoedd ei ddatganoli a chyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw hwn o hyd. Felly, mae'n gwbl hanfodol i Lywodraeth y DU fuddsoddi yn y maes hwn wrth iddo geisio datblygu er gwell. Fe fyddai dileu'r groesfan ym Mhencoed yn gwneud gwahaniaeth sylweddol iawn.

Wel, er ein bod ni'n cydnabod bod y pandemig coronafeirws yn argyfwng iechyd cyhoeddus ac yn argyfwng economaidd, iechyd y cyhoedd sy'n dod yn gyntaf. Y peth gwaethaf a allai ddigwydd i'r economi yw ail don, a dyna pam mae'n rhaid i unrhyw ddull gweithredu rhesymegol fod yn bwyllog. Fe fyddwn ni'n ymgynghori â busnesau ac ag undebau llafur i sicrhau bod ein dull ni o weithredu yn gymesur ac yn deg â busnesau a gweithwyr.

Diolch, Gweinidog, am yr ateb yna. Rwy'n deall bod angen i iechyd y cyhoedd ddod yn gyntaf bob amser a bod lles pobl yn cael ei ddiogelu. Ond mae llawer o fusnesau wedi dod ataf yn tynnu sylw at brofiadau mewn gwledydd eraill a chyngor Sefydliad Iechyd y Byd bod 1m yn bellter cymdeithasol sy'n dderbyniol. Yma yng Nghymru, mae gennym ni 2m. Pa drafodaethau sy'n cael eu cynnal o fewn y Llywodraeth erbyn hyn i roi ystyriaeth i ba mor bell y dylai'r llinell fod, gan fod busnesau sy'n ailagor yn buddsoddi llawer yn y rheol 2m ac yn amlwg byddai'n rhaid iddyn nhw fuddsoddi eto pe byddai hynny'n newid yn y dyfodol agos?

Dyna'n union sydd wedi digwydd dros y ffin, ac ni fyddem yn dymuno gweld busnesau yn gwastraffu adnoddau gwerthfawr ar osod rhwystrau ffisegol, canllawiau ac arwyddion na fyddant yn eu lle am gyfnod maith o amser. Wrth gwrs, mae'r rheoliadau dan adolygiad parhaus yng Nghymru, ond mae'n gwbl glir bod 2m o ymbellhau cymdeithasol yn amddiffyniad gwell nag 1m, ac felly, lle bynnag y bo modd gwneud hynny, dylid cadw at 2m.

Nawr, wrth gwrs, rydym eisoes wedi gwneud y datganiad ynghylch trafnidiaeth gyhoeddus ac fe fyddwn i'n dweud bod ein dull pwyllog ni o weithredu wedi cael ei gefnogi gan gyllid i alluogi busnesau i fynd drwy effeithiau gwaethaf coronafeirws. Mae hyn yn cynnwys y gronfa cadernid economaidd, sy'n werth £0.5 biliwn. Pe bai wedi bod yn gynllun i'r DU gyfan a'i weithredu gan Lywodraeth y DU, byddai wedi bod yn rhaid iddi fod yn gronfa o £10 biliwn i weithio yn yr un ffordd â'r Gronfa Cadernid Economaidd.

Rydym wedi rhoi pecynnau sylweddol o gymorth ariannol ar waith ar gyfer gweithredwyr bysiau a threnau, yn ogystal â rhoi cyllid i awdurdodau lleol i gyflwyno mesurau i wella diogelwch ac amodau ar gyfer dulliau cynaliadwy a gweithredol.

Dirprwy Weinidog, yn ôl yr hyn a ddeallaf, ers i'r gronfa caledi ar gyfer bysiau ddod i ben, mae'r cynllun brys ar gyfer bysiau yn rhoi ffynhonnell refeniw i weithredwyr bysiau sy'n gorfod ymdrin, yn amlwg, â gostyngiad mawr yn nifer y teithwyr ar hyn o bryd, oherwydd y gofynion diogelwch, ond hefyd brinder y galw am wasanaethau bysiau. Ond maent yn wasanaethau hanfodol i iechyd hirdymor yr economi ac ar gyfer dulliau mwy egnïol o deithio a llai o dagfeydd hefyd. Felly, beth yw'r cynllun tymor hwy i gynnal ein rhwydweithiau bysiau ni?

Credaf fod David Melding yn nodi'n gywir yr anhawster a wynebwn ni yma. Nid yw swm y cyllid cyhoeddus y mae cwmnïau bysiau yn ei gael wedi gostwng. Yr hyn sy'n amlwg wedi lleihau, gan fod teithwyr wedi cadw draw o drafnidiaeth gyhoeddus, yw'r elfen honno o'u model busnes sy'n seiliedig ar faint o arian a geir gan gwsmeriaid, ac mae'r model hwnnw wedi dod o dan straen aruthrol yn wyneb y coronafeirws. Nawr, rydym ni wedi gweithio'n agos iawn gyda nhw ac wedi darparu buddsoddiad a chymorth sylweddol er mwyn sicrhau fod ystod graidd o wasanaethau yn gweithredu ar gyfer gweithwyr allweddol, ac erbyn hyn rydym ni yn y cyfnod anodd lle rydym ni eisiau cynyddu gwasanaethau, ond mae'r rheolau cadw pellter cymdeithasol yn cyfyngu ar nifer y bobl y gellir eu cludo, ac yn amlwg mae llai o alw hefyd oherwydd bod pobl—ac rydym ni'n gweld hyn ar draws y byd—yn fwy cyndyn o ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus.

Fel y gwyddoch chi, rydym ni wedi cyhoeddi bod modd bod yn hyblyg o ran nifer y teithwyr y caniateir i fysiau eu cludo bellach, gyda mygydau wyneb yn cael eu hargymell ac yn angenrheidiol er mwyn hwyluso hynny, ac rydym ni yn datblygu, cam wrth gam, ein cynllun brys ar gyfer bysiau gyda'r cwmnïau, ac rydym ni yn gweithio gyda nhw yn gyfnewid am ystod o amodau i wneud yn siŵr ein bod yn cael gwerth da am yr arian yr ydym yn ei fuddsoddi ac y gallwn ni fod â rhywfaint o reolaeth dros y gwasanaethau sy'n cael eu cynnig a bod gennym ni sicrwydd ynghylch prisiau a llwybrau. A'n diben yw gweithio gyda nhw i addasu gwasanaethau, wrth i ni weld pa gyllid ychwanegol y gallwn ni ei ryddhau.

Er bod datganiad y Canghellor yn cynnwys rhai cyhoeddiadau i'w croesawu, nid yw'n mynd yn ddigon pell i gyfateb i raddau'r heriau sy'n ein hwynebu. Mae angen gweithredu'n helaethach ac yn fwy pellgyrhaeddol i fynd i'r afael â'r argyfwng hwn yn uniongyrchol ac i adeiladu'n ôl yn well.

Diolch am yr ateb yna, Gweinidog. Rwy'n credu, yn anffodus, na fydd hanes yn edrych yn ffafriol ar gyhoeddiad diweddar Canghellor y DU. Rwy'n credu mai'r hyn yr oedd ein pobl ifanc yn gobeithio amdano oedd buddsoddiad y mae ei ddirfawr angen yn eu dyfodol, a'r hyn a gawson nhw oedd pizza hanner pris. Felly, a ydych chi'n cytuno felly, mewn lleoedd fel Merthyr Tudful a Rhymni, mai ein cynlluniau ni, Llywodraeth Cymru, ar gyfer buddsoddi mewn seilwaith allweddol, fel ffordd Blaenau'r Cymoedd a'r metro, yn ogystal â buddsoddi yn sgiliau ein pobl ifanc ac adfywio cartrefi, busnesau a chanol trefi, yw'r elfennau allweddol i adfer gobaith a chyfleoedd i'n cymunedau yn y Cymoedd?

A gaf i ddiolch i Dawn Bowden am ei chwestiwn atodol, a dweud, yn gyntaf oll, ynghylch rhai o'r datganiadau, nad yw'r symiau canlyniadol y bydd Llywodraeth Cymru yn eu derbyn yn cyfateb i £500 miliwn, fel y cyhoeddodd y Canghellor, ond yn hytrach i £12.5 miliwn mewn symiau canlyniadol? Nawr, rwy'n croesawu penderfyniad Llywodraeth y DU i leihau treth ar werth ar gyfer y sector lletygarwch. Fodd bynnag, mae angen o hyd i Lywodraeth y DU weithredu cynlluniau diogelu cyflogaeth sectoraidd ar gyfer sectorau pwysig y bydd yn rhaid iddynt aros naill ai ar gau am gyfnod hwy neu y byddant yn wynebu colled sylweddol mewn refeniw oherwydd rheolau cadw pellter cymdeithasol. Mae'n amlwg bod lletygarwch a thwristiaeth yn un o'r sectorau hanfodol hynny y mae angen cymorth arnyn nhw, ac mae'n rhaid i mi ddweud, drwy gytuno â'r Aelod, na chafwyd yr ymateb brwdfrydig i'r cynllun 'bwyta allan i helpu allan' sy'n angenrheidiol ar gyfer y sector arbennig hwn.

O ran cymorth i bobl ifanc a grwpiau eraill sy'n agored i niwed, rydym ni yn datblygu pecyn cymorth cynhwysfawr a fydd yn galluogi pobl i gynyddu eu sgiliau a dod o hyd i gyflogaeth newydd. Rydym ni i gyd yn barod i daflu £40 miliwn at y rhaglen arbennig honno. Ac fel y mae'r Aelod wedi tynnu sylw ato, mae cynllun Blaenau'r Cymoedd yn gwbl hanfodol i ffyniant hirdymor y rhanbarth, ac rwy'n falch o ddweud fy mod wedi cyhoeddi'n ddiweddar gynigydd a ffefrir ar gyfer adran 5 ac adran 6 yr A465, ac rwy'n disgwyl y gwerir tua £400 miliwn yn uniongyrchol yng Nghymru drwy'r prosiect, felly hwb gwerth ychwanegol gros o tua £675 miliwn, ac rwy'n disgwyl gweld £170 miliwn o wariant gyda'r gadwyn gyflenwi leol.

O ran y fargen newydd i Brydain ar ei newydd wedd, mae arnaf ofn ei bod yn cynrychioli dim ond 0.25 y cant o'r cynnyrch domestig gros. Roedd y fargen newydd wirioneddol yn cyfateb i 5 y cant o'r cynnyrch domestig gros—25 gwaith yn fwy. Ac er y byddai'r fargen newydd wedi arwain at greu parciau cenedlaethol, rhaglenni tai enfawr, rheilffyrdd, rwy'n ofni na fydd y fargen newydd a gyhoeddwyd gan Brif Weinidog y DU ond yn arwain at wella pont yn Sandwell.  

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd mewn perthynas â'i gyfrifoldebau fel Gweinidog Pontio Ewropeaidd. Ac felly, mae'r cwestiwn cyntaf gan Mandy Jones.

Llywydd, rwyf wedi bod yn ceisio codi pwynt o drefn dros y 15 munud diwethaf.

Diolch, Llywydd. Beth—

Rwyf wedi galw'r cwestiwn; Mandy Jones i ofyn y cwestiwn.

Iawn. Mae gen i bwynt o drefn i'w godi, Llywydd. Rwyf wedi bod yn aros am 15 munud.

Wel, bydd rhaid i chi barhau i aros. Rwyf wedi galw'r cwestiwn. Mandy Jones i ofyn y cwestiwn i'r Cwnsler Cyffredinol. Mandy Jones.

Diolch, Llywydd. Pa drafodaethau—

Hoffwn godi pwynt—

Cymeraf bob cyfle i sefyll dros Gymru, er gwaethaf y diffyg ymgysylltu ystyrlon gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Rwyf wedi bod mewn sawl cyfarfod gyda'r Tâl-feistr Cyffredinol ac mewn cyfarfod Cydbwyllgor y Gweinidogion (Negodiadau'r UE) ar 21 Mai, ac mae cyfarfod arall o'r pwyllgor wedi ei drefnu ar gyfer yfory.

Diolch am yr ateb yna, Gweinidog. Mae hi yn destun gofid i mi ei bod hi'n ymddangos nad yw pob Llywodraeth yn y DU yn gallu gweithio gyda'i gilydd yn y cyfnod cythryblus hwn i sicrhau y caiff holl ddinasyddion y DU eu trin yn gydradd lle bynnag y maen nhw'n byw, ac mae'n dorcalonnus, er gwaethaf gwahanol fforymau ar gyfer trafod a dadlau, er gwaethaf adroddiadau pwyllgorau'r Senedd a gwir ewyllys am berthynas sy'n parchu datganoli, sy'n gynhwysol ac yn gydweithredol, rwyf wedi darllen rhai o'ch erthyglau diweddar ac nid wyf yn eu gweld naill ai'n adeiladol nac yn gydweithredol. A wnewch chi gymryd rhywfaint o gyfrifoldeb am y diffyg cyd-parch a pherthynas ymarferol, ac, er fy mod yn sylweddoli bod rhaid i'r ddwy ochr weithio ar hyn, beth arall y gallwch chi, Lywodraeth Cymru, a'r Senedd ei wneud i newid hyn? Diolch.

Wel, dydw i ddim yn siŵr pa erthyglau y mae'r Aelod yn cyfeirio atyn nhw, ond byddwn i'n dweud fy mod i wedi ceisio ymgysylltu'n adeiladol â Llywodraeth y DU yng nghyswllt pob un o'n hymrwymiadau o ran gadael yr Undeb Ewropeaidd a'r bwriad arfaethedig i wyro o'r cyfnod pontio. Mae wedi bod yn brif flaenoriaeth i'r Llywodraeth hon sicrhau, er gwaethaf gwahaniaethau gwleidyddol amlwg rhwng y Llywodraeth yma a'r Llywodraeth yn Llundain, mai'r egwyddor arweiniol yw sicrhau bod cynrychiolaeth deilwng ac ystyriaeth deilwng i fuddiannau Cymru yn y penderfyniadau y mae Llywodraeth y DU yn eu gwneud ar ran y DU. Rydym ni wedi ceisio fel Llywodraeth yn gyson, nid i wneud dim byd ond cwyno, ond i gyflwyno dadl adeiladol dros ddewisiadau amgen ar bob cam. Hyd yn oed mewn amgylchiadau lle nad oes fawr o obaith i'r rheini gael derbyniad gwresog nac effeithio ar y gweithredu yn San Steffan, rydym ni wedi teimlo mai'r peth priodol a chywir i'w wneud ar ran pobl Cymru yw cyflwyno dadl resymegol ar sail tystiolaeth ar bob cam, ac i gymryd pob cyfle posib i ymgysylltu â Llywodraeth y DU. Ac mae'n fater o rwystredigaeth oherwydd, pan fydd ymgysylltu yn gweithio'n dda, mae'n gynhyrchiol iawn. Rydym ni fel Llywodraeth yn dymuno gweld mwy o hynny.

Gweinidog, ar sawl achlysur gerbron y pwyllgor, rydych chi wedi nodi'r heriau yr ydych chi wedi'u hwynebu wrth geisio cael Llywodraeth y DU i gyflwyno syniadau a phenderfyniadau ac i gydweithio mewn gwirionedd â Llywodraeth Cymru. A ydych chi felly, fel finnau, yn gresynu wrth agwedd Llywodraeth y DU at hyn o ran y negodi rhwng yr UE a'r DU, ac y dylid cael mwy o ymgysylltu â Llywodraeth Cymru, fel bod cydweithredu mewn gwirionedd yn gweithio, ac nid yn cael ei orfodi?

Ydw, rwy'n cytuno â hynny. Dylai'r egwyddor fod yn un o gydweithredu, a dylai hynny allu digwydd mewn modd lle caiff pob un o bedair Llywodraeth y DU yr un parch a'r un cyfle i gyfrannu. Efallai fod hierarchaeth Seneddol dan ddamcaniaeth gyfansoddiadol y DU, ond mewn gwirionedd nid oes hierarchaeth o lywodraethau, a dylid trin llywodraethau fel rhai cydradd yn y trafodaethau hynny.

O ran y trafodaethau y mae'n cyfeirio atyn nhw yn benodol, bydd yn gwybod o'n trafodaethau yn y pwyllgor ein bod yn siomedig iawn ynghylch diffyg ymwneud gwirioneddol â hynny, hyd yn oed i'r graddau y maent yn ymwneud â materion sydd wedi'u datganoli. Ond, eto, yn y cyd-destun hwnnw, rydym ni, fel Llywodraeth, wedi manteisio ar bob cyfle, ac rwyf wedi ysgrifennu rwy'n credu 10 neu 11 o lythyrau at Ganghellor Dugiaeth Caerhirfryn yn ystod yr wythnosau diwethaf yn dweud yn glir iawn beth yw ein safbwynt o ran y negodiadau hynny. Ond, mewn gwirionedd, dylai'r rheini fod yn destun trafodaethau yn Y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE), a fyddai, pe bai'n cyflawni ei gylch gorchwyl, yn galluogi i'r math hwnnw o gyd-gyfrannu ddigwydd—nid yw wedi gwneud hynny eto.

Byddwn yn ail-greu ar sail gwerthoedd ac egwyddorion cyfiawnder cymdeithasol, gwaith teg a chynaliadwyedd amgylcheddol. Bydd trefi ledled Cymru yn parhau i elwa o ymyriadau, gan adeiladu ar raglenni amrywiol trawsnewid trefi sy'n dod ar ben y pecyn cymorth pellach, gwerth £90 miliwn, a gyhoeddwyd ym mis Ionawr.

Diolch i chi am eich ateb. Wrth gwrs, mae rhywun yn derbyn, yn yr amgylchiadau sydd ohonynt, mae'n anochel y bydd yna swyddi yn cael eu colli. Ond, wrth gwrs, beth rydym ni'n ei weld nawr, a beth dwi wedi sylwi arno fe yn ddiweddar, yw ein bod ni'n gweld cwmnïau yn dewis cau safleoedd mewn trefi gwledig neu drefi arfordirol—cymunedau, efallai, mwy ymylol—a chanoli swyddi lle mae yna bencadlysoedd neu lle mae ganddyn nhw bresenoldeb mwy, dwi'n meddwl. Er enghraifft, yn fy rhanbarth i yn unig, mae gennym ni Mail Solutions yn Llangollen, sydd wedi cyhoeddi eu bod nhw'n cau'r safle yn fanna ac yn symud y swyddi i Telford. Mae gennym ni hefyd Northwood Hygiene Products ym Mhenygroes, ger Caernarfon, sydd hefyd yn adleoli swyddi.

Nawr, wrth gwrs, mae effaith colli'r swyddi hynny ar y cymunedau efallai mwy ymylol yna yn gymharol waeth, onid ydy hi—yn relatively waeth—o safbwynt yr effaith y mae'n ei chael ar y cymunedau hynny. Felly, dwi eisiau gofyn yn benodol sut mae'ch strategaeth chi a'ch dynesiad chi at adferiad yr economi yn y cyfnod ôl-COVID yn mynd i gymryd ystyriaeth benodol o hynny. Beth ydych chi'n ei wneud i annog ac i roi sicrwydd i'r cwmnïau sydd yn symud allan o'r cymunedau hynny i drio cadw rhyw fath o bresenoldeb? 

Wnaf i ddim ailddweud yr hyn rŷm ni wedi'i glywed yn y Siambr eisoes heddiw gan y Prif Weinidog a Gweinidog yr economi yn sôn am yr ymyriadau a'r gefnogaeth rŷm ni wedi'u cynnal a chynnig hyd yn hyn yng nghyd-destun ymateb sydyn i COVID. Ond mae'r cwestiwn y mae'r Aelod yn ei ofyn yn berthnasol i'r tymor hir, hefyd, fel y mae'r cwestiwn yn ei amlygu. Gwnaf i ei gyfeirio at y datganiad heddiw gan y Dirprwy Weinidog Hannah Blythyn yn sôn am fuddsoddiad pellach mewn trefi yn rhannau o'i ranbarth e, a hefyd gwaith tasglu'r Cymoedd yn y de, sydd yn edrych ar ail-broffilio rhai o'r buddsoddiadau fanna i allu cefnogi trefi yn y rhan yna o Gymru hefyd.

Mae gwaith wedi bod yn mynd rhagddo eisoes i geisio sicrhau ein bod ni'n edrych ar y sialensiau penodol yng nghanol trefi ar draws Cymru—hynny yw, o ran pwysau ar y sector siopau, retail, a hefyd ar fusnesau bach—ac mae amryw o ymyriadau wedi ffocysu ar hynny, ynghyd â, hefyd, cynnig cyngor i drefi ar sut i edrych ar eu mannau cyhoeddus i gefnogi busnesau i allu gweithredu yn y cyfnod ôl-COVID. Mae'r cyngor hwnnw wedi'i gyhoeddi ers rhai wythnosau bellach hefyd.

Fel y mae adroddiad gan y Ganolfan Drefi wedi'i amlygu, mae llawer o drefi arfordirol Cymru yn wynebu effeithiau tymor byr a thymor hir oherwydd COVID-19. Mae gadael yr UE yn gyfle i roi hwb i'n trefi arfordirol adfydus—er enghraifft, mae'r Gwir Anrhydeddus Rishi Sunak AS, y Canghellor, yn paratoi i gyflwyno toriadau treth ysgubol ac ailwampio cyfreithiau cynllunio mewn hyd at 10 o borthladdoedd rhydd newydd o fewn blwyddyn i'r DU ddod yn gwbl annibynnol ar yr UE.

Nodwyd y bydd Llywodraeth y DU yn agor y cynnig i drefi, dinasoedd a rhanbarthau ddod yn borthladdoedd rhydd yng nghyllideb yr hydref yn ddiweddarach eleni. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ar y cyd â Llywodraeth y DU i helpu i hyrwyddo trefi arfordirol yn y gogledd, gan eu bod nhw, yn wir, yn gystadleuwyr brwd iawn i ddod yn borthladdoedd rhydd ar ôl inni adael yr UE?

Wel, nid wyf yn credu fod manteision porthladdoedd rhydd gyfryw ag y mae'r Aelod yn eu crybwyll yn ei chwestiwn. Rwy'n credu bod angen cwestiynu yr hyrwyddo di-amod ar borthladdoedd rhydd. Fodd bynnag, bydd y Llywodraeth yn ystyried unrhyw gyfle i gefnogi cymunedau arfordirol ledled Cymru, boed yn drefi porthladd ai peidio, ac mewn gwirionedd bydd peth o'r cyllid sydd ar gael o gyllid trawsnewid trefi ar gael i drefi arfordirol.

Rwyf yn cydnabod yr her a amlinellodd y Ganolfan Drefi o ran effaith COVID, yn enwedig ar rai o'n cymunedau arfordirol. Rwy'n ofni nad oes gennyf ei gobaith bod Brexit yn rhoi'r cyfle i ddatrys y cwestiynau hynny. Rwy'n credu bod digon o beryglon o'n blaenau ar gyfer trefi o ganlyniad i hynny, oni bai fod Llywodraeth y DU yn gwneud yr hyn y mae wastad wedi dweud y bydd yn ei wneud, sef gwneud yn siŵr bod gennym ni setliad economaidd wrth adael y cyfnod pontio sy'n cefnogi'r economi. Mewn gwirionedd, nid yw ymagwedd bresennol y Llywodraeth at drafodaethau'n awgrymu y bydd hynny'n bosib, ond gobeithiwn y gall newid ei dull gweithredu er mwyn cefnogi'r union fath o drefi y mae Janet Finch-Saunders yn cyfeirio atyn nhw yn ei chwestiwn.